OCUPA-LA PALABRA
HELENA GONZÁLEZ FERNÁNDEZ
Abondacon repasa-losmanuaisde histo-ria da literaturagalegapara comprobarque a presenciafeminina de certo rele-yo queda limitada a unha figura
sobranceira,Rosalía de Castro, que logo foiacompañándosede Pura Vázqtíez, Luz PozoGarza, Xohana Torres ou Maria Xosé Queízan.Poucasmáis sonas escritorasgalegasde antesde1976 que tiveron acceso6 recoñecementoxeral.Cerramenreestemangadode nomesé máis bencaríveiro en comparacióncoa longa restra deautores masculinos, pero resulta moito máisrechamantese o comparamosco grandepulo queestáa te-lapoesíade muller hoxe en día; un pulomoito maior ca noutros xéneros,e aíndaasí moipor detrásda literaturainfantil e da crítica litera-ria. A presenciadestacadada muller nestesámbi-tos lévanos, necesariamente,a constara-loefectoespelloque se produceentrea súasituaciónsociale os xénerosliterariosós quesemellater un acce-so máis doado.E evidentequea súaforte implan-tación no mundodo ensino ten moito quever nasúa participación na literatura infantil e xuvenil,no que hai unha cern normalidadeda escritafeminina, peroque atahai benpouco non signi-ficabamáisqueparticiparnun xéneroinfravalora-do, poío quea muller seguíaa manterun estatusmarxinalna escrita.Taméno ensinoinflúe na súapresenciadentroda crítica literaria, ó quecómpreengadirademaiso procesode recuperacióncríticaqueestáa vivi-lo sistemaliterariogalegoen xeral,quedesdeosanosoitenracambiacaraaunhanor-malidade que propiciou a aparición de moirascolecciónsde crítica e historia da literatura cosqueenche-losmúltiples ocos dos que adoecía,equecoincidiu coacrecentepresenciada muller entódolosámbitos.
O casoda poesíaé algo diferenteporquenestexénerocl ondeatopamosunhatradiciónmáissóli-da de escritoras,pero isto nonabondapara expli-cara apariciónrenovadorae vangardistadaspoe-ras que comezana publicar nos anos oítenra enoventa.O meu ver, os motivos destapredilee-
ción só se enrendencandose fai unha interpreta-ción integral de ródolos aspectosque participanno productoliterario: o texto de seu,a adscrícíona un xénerodeterminadoe o queiso significa nocontrato co lector, as súas relacións co sistemaliterario, a súa aportaciónó discursoó que per-rence (sincrónicae diacronicamenre),a súa rela-ción coasideoloxias,etc. Claroqueé posiblelimi-rarse a unha interpretación socioliteraria dairrupción da muller na poesíagalega,pero estaanálise,quenos aportadatosde interese,non faimáis que recuncar nunha realidade na que amuller estáaindamoi lonxe de acada-laigualdadedeoportunidades,e, poío tanto,acabaríacallandonun estudionegativoque poderíalevarnosa for-mulaciónstan falsascomo que a poesíase axeitamellor á mulier cá narrativa e ó teatro. E istopoderíaimpedirnosunhavaloración axeiradadostextos.
Nun momentono queas fronteirasentrexéne-ros literarios soncadavez máis difusas e mesmohai quenagoiraa súadesaparición,as poetasgale-gas irrompencon grandeorixinalidadee forza noscamiños do verso, facendo apostas rupturisras,provocadorase que, impliciramenre,reafirmananecesidadeda poesíacomo xénero literario dife-renciado (e quedeclaro qtíe non creo na ideamonolíticadosxéneros).Ainda hai quen manténa hipóreseque realacionaa elección da poesíacomo discursomáishabitualda muller co ámbitodo privado, no que tradicionalmenteestabarele-gadaa muller. Estasexplicaciónspoderianseapli-car con matizaciónsa outros momentoshistóri-cos, pero coido que son completamentedesaxeiradasse se queren aplicar ó momentoactual, no quesocial e literariamentea muller tenunhasituaciónbendiferente.
O contrato apriorísticoquese estableceentreun xéneroliterario determinadoe o lectorfai queestese predispoñaa recibi-lo texto de maneirasdiferentes.Pois ben,nesecontratovariableentrelector e literatura, a poesía ofrece unha dobreposibilidade. Por unha banda,é o vehículo da
1,1998 (pp. 57-59). Servicio dePublicaciones.UniversidadComplutense
HELENA GONZÁLEZFERNÁNDEZ
verdade,xa que logo, do verdadeirocoñecemen-to, e este pode manifestarsecomo tinta revela-ción ou como un berro,
1ESCOITÁDEME!
fixenmepoetainterpreto osdesigniosvocesoracularesquevan da luz ao obscuroporquequerenire yo/vendastebras á luzcomolóstregoscegadores.Baixei 4 cripta e rescareio verbo.Sonpoetae decidocoapalabrao ser e o non ser.
MaríaXoséQucizán,Metaforadametafora, 1991
Comoseeufosedeus,a xornaleiraque trabal/a os¡eirá¿is, pacía o /imoeiroe ao mundoresta dor comoquen rozaun monte.
Ao ordenarestesdias, etites versos,comoseo mesmofosen apalavrae o acto
PilarPallarés,Libro dasdevoracións,1996
Pero,paradoxalmente,apoesíataménse líe pre-sentaó lector nesecontratoprevio como a expre-sión do sentimentoindividual e subxectivo.Seestevalor o levamosás súasúltimasconsecuenciasvere-mos como non é precisocaerno sentimentalismoparaquese convirranun medio de expresiónpri-vilexiado paraas mulleres.
RITOSDE RESISTÉNCIA
Isto ¿poesía,un ruido provocado. Non orna-mentosonoro, arabescopara aspontasd05 dedos:¿necesáriasencaixesparaa a/madormir ca senúra levedezada ondacaneloapenascl)ega a romperProvocación de boca con fame, isto. E a fameadormececa reí/ama.
Proate á rutina, o rito dapalabra tensaa peídomundo:un tamborquedesperta.A pel estremece-seporquerecoñecea martequebailafora dr tíímha.
Isto ¿ tarn¿n unha mul/erque resiste.
LuisaVillalta,Ruido, 1995
O individualismo permírelle empregarunhavoz inequivocamentefeminina, que as aurorasseencargande pór ben de manifesto,fronteá ambi-gúidadeque representaa voz masculina,que adoi-ro se empregapara designar indistintamenteahomese mulleres.E a subxectividadeofrecea posi-bilidade de articular imaxinarios novos e alleosálóxica imposta, e ademaisinvita á introduccióndos elementosmáis cotiáns no discurso literario,Por iso aparecencon tanta insistenciaos laborestradicionalmentefemininos rompendoo códigotradicionalpoético,parasubverrilo e reapropiarsedel.
Miña nai traballa nunliafábrica de conservas.Un día miña nai díxome:o amor¿ anuasardiñaen /ata.¿Tú sabes?Cómosepreparanas conservasen lata?Un día¡niñanaie/heme:o amor¿un/Yaobradearteen lata.
Luisa Castro,Balease baleas,1988
In vaeliusemea vida de cueiros e biberóns,de roapíñaspequenase xoguetesde colores,de risas, dhoros, agarirnos, agarímos.
XeIa Arias,Darío a diario, 1996
A. procurada poesíacomo expresióndo coñece-menro e a revelaciónconfírelle un caráctersobre-humano que serve para edificar novas cosmoví-síons. Por iso recupera-lapalabravén a sercomoapropiarsedosladrillos e dosperpiañoscos que se‘caí traballar.E esaé uriha dasgrandesreimasdesrapoesía,queestáempeñadaen reivindicarunhalin-guaxe nova e específicana que a muller poidaexpresa-lasúa nova escalade valores, tanto noámbitosocial como no ámbitoprivado, e nosseustextosfalan insistentementeda palabraqueperde-ron, da palabraquerecuperaronma dapalabraquemarerializao setínovo imaxinario,o seudesexo.
Procuramosnofondoda entrañatódalassombrasdapantasma,o desterroda bruxa...a soidadedaprincesa...a derrota da amazona...
58 ~rL
OCUPA-LA PALABRA
Deixamospegadasde sanguenasa/leasterras dapalabra.
Ana Romaní,Das últimas mareas, 1994
No rneu solio non sona mocínade abrilnon sona princesadeAquitánianon seipatinarnon teño /aúdenon sonSantaGúdulanon sonIlduara Eriz.
Ningu¿ncazano bosqueo xabarinningu¿nadornaráa testacoa esmeraldadofaisán.
Namiña escritasonastronautanun/3anoitedeverán(astronautaen circuito simulado)do meucostadobrotan algase/o meuescafandroun mil/eiro ¡lepardaus.
Non sonavenenestelaquecruzao río
Chus Pato,Heloisa, 1994
Nesrarecuperaciónda palabrainterveñendousmecanismosigual de importantes. Por unhabandaa reapropiacióndo imaxinario tradicionalpara reviralo e construir un novo, por ourra, aprovocación e a subversión da propia linguaxecomo formaexpresiva.Nesrelabor a poesíaofrecea posibilidade de crear mecanismosde lóxicainterna individuais, subxectivos e punruais,daquela,formar configuraciónssemánticase sin-tácticasnovasémoito máisdoadonesrexénerocanoutros.
Velaí están as poetasmáis novas apoderándoseda poesíae obrigandoa repararna súa heteroxe-neidadede proposras,e malia todo, nunhaapostadecididapolapoesíade dobrecompromisoxenerí-co e nacional: Isolda Santiago, Marta Dacosta,Anxos Romeo, Yolanda Castaño. Olga Novo,Lupe Gómez,Cristina Cabada,Emma Couceíro,Cristal Méndez, Mónica Gómez... A escolla dapoesíacomo espaciopara ocupa-lapalabra non écasual,como tenrei demostar.E aíndamáis, sos-peito que respondea unha estratexiaorganizadaconscientementee alimentadacon esta canreirapoderosae prometedora.
SrL 59
