Kana masaraka
gâr meni!
Syllabaire en langue massalit
Massalit primer
Kana masaraka
gâr meni!
Kitabta wî ndînjaram njiŋanta mbo awun ambena gi munazama
World Relief Australia ye.
Association SIL
B.P. 4214
N’Djaména
République du Tchad
2013
Langue : massalit, parlée dans la préfecture d’Assoungha à l’est du Tchad, et au Soudan, surtout dans l’Etat fédéral du Darfour occidental. Traduction du titre : Lisons la langue massalit ! Genre : matériel didactique
Language: Massalit, spoken in the Assoungha préfecture in
Eastern Chad and in Sudan, mainly in the Federal State of
West Darfur.
Translation of the title: Let’s read the Massalit language!
Genre: didactic materials
Illustrations: Louise McKone, Maggi Jory
6e édition, 2500 exemplaires 6th edition, 2500 copies
Financement de (Funded by) World Relief Australia
© 1995, 2007, 2008, 2000, 2012, 2013 Association SIL Tchad
3
AvantAvantAvantAvant----ProposProposProposPropos Ce livre est un syllabaire destiné à aider les locuteurs du massalit à lire et écrire leur propre langue. Les leçons ont d’abord été rédigées par l’équipe de langue massalit des années 1990 à Adré, équipe composée d’Angela Prinz et de Beate Tiemann, membres de l’Association SIL, et de Souleyman Abakar qui a fourni les textes et les exemples.
ForewordForewordForewordForeword
This book is a reading primer designed to help Massalit speakers learn
to read and write the Massalit language.
The lessons were first put together by members of the original
Massalit language development team in Adré: Angela Prinz, Beate
Tiemann (members of SIL) and Souleyman Abakar who provided the
texts and examples.
4
Giraye Giraye Giraye Giraye 1111
Gendegu Adam mbo
Nura mbo âsurum waka.
Nura sîŋgee tena,
Adam târii tena kul wara.
Kala îni n̰uguru tena
kar in̰ana.
5
6
Adam
Gendegu Adam mbo Nura mbo
âsurum waka.
sîŋgee
Nura sîŋgee tena.
7
târii
Adam târii tena kul wara.
kala
Kala îni n̰uguru tena kar in̰ana.
O O O O O O O O o o o o o o o o
1 1 1 1 1 1 1 1
8
Giraye Giraye Giraye Giraye 2222
Adam târii tena.
Adam mbo Nura mbo
âsurum waka.
Kala îni n̰uguru tena
kar in̰ana.
kul âsurum târii
Nura tena Adam
n̰uguru Nura mbo
kala âsurum sîŋgee
târii wara âsurum
n̰uguru îni kala
n̰uguru
Nura
Adam
9
Nura sîŋgee tena.
Adam târii tena kul wara.
n̰uguru Nura mbo
kala âsurum waka
Kala îni n̰uguru tena.
gendegu kul waka
Nura sîŋgee Adam
îni in̰ana târii
sîŋgee kala wara
sîŋgee
târii
kala
10
kala n̰uguru Adam
târii Nura sîŋgee
11
kkkk kala kul waka
a a a a wara kala Nura in̰ana
rrrr âsurum wara târii
tttt târii tena tarka
u u u u n̰uguru gendegu kul
l l l l kala kul lala tula
n n n n îni tena in̰ana
u u u u u u u u u u u u m m mm m mm m mm m m 2 2 2 2 2 2 2 2
12
Giraye 3Giraye 3Giraye 3Giraye 3 a a a a AAAA
Gendegu Adam mbo Nura mbo
âsurum waka.
Nura sîŋgee tena,
Adam târii tena kul wara.
Kala îni n̰uguru tena kar in̰ana.
kaaaala AAAAdam
kaaaa
aaaa
13
a a a a kaaaalaaaa
AAAA AAAAdam
o o o o llll a a a a a a a a a a a a A A A 3 3 A A A 3 3 A A A 3 3 A A A 3 3
14
Giraye Giraye Giraye Giraye 4444 k k k k KKKK
Adam ka. Nura ka.
Adam mbo Nura mbo
âsurum waka.
N̰uguru kul waka.
kkkka
kkkk
15
1. k a k a
ka ka
a k a k a k a
aka kaka
2. kkkk kkkka
K K K K KKKKatir
1. Adam mbo Nura mbo ŋgur waka?
2. Ŋgâru kul waka?
k k kk k kk k kk k k K K K K K K K K K K K K ka kaka kaka kaka ka 4 4 4 4 4 4 4 4
16
Giraye Giraye Giraye Giraye 5555 rrrr RRRR
Adam mbo Nura mbo
âsurum waka.
Kara sîŋgee tena.
“Adam, târii raka?”
“He, arka.”
karrrra
rrrra
rrrr
17
1. r a k a a r a raka ara
a r k a arka
2. ara raka aka kaka
3. r r r r rrrraka
R R R R “RRRRaka?”
a a a a aaaarka
A A A A “AAAArka.”
4. “Adam, târii raka?” “He, arka.”
1. Kara ŋgo tena?
2. Adam târii tarka? r rr rr rr r R R R R R R R R R R R Raaaaka araka araka araka ara 5 5 5 5
18
Giraye Giraye Giraye Giraye 6666 tttt TTTT
Gendegu Adam âsurum taka. Târii
ke-de taraŋgu tarka.
ttttaraŋgu
tttta
tttt
1. t a r a t a k a
tara taka
t a r k a t a t a r
tarka tatar
19
2. taka tara
kaka kara
3. t t t t ttttaraŋgu
T T T T TTTTuma
4. Târii kekekeke----dededede taraŋgu tarka.
Sîŋgee kekekeke----dededede taraŋgu tarka.
Tatarta kekekeke----dededede taraŋgu tarka.
1. Adam ŋgarnam âsurum taka?
2. Târii ke-de ŋgâru tarka?
t t t t t t t t TTTT TTTT taka taka taka taka TTTTatar atar atar atar 6 6 6 6
20
Giraye Giraye Giraye Giraye 7777 uuuu UUUU
Kala n̰uguru ken kul âsurum taka,
Adam mbo in̰ana.
Târii ken kul wara.
n̰uuuuguuuuruuuu
ruuuu
u u u u
1. t u t u r
tu tur
k u r t u
kurtu
21
2. tu raku
ta raka
3. uuuu uuuumuuuura
UUUU UUUUsman
4. Sîŋgee kenkenkenken tara.
Târii kenkenkenken tara.
Tatarta tur kenkenkenken tara.
1. Ŋga n̰uguru tena, ŋgâru kul âsurum taka?
2. Ŋgâru ken kul wara?
u u u u u u u u UUUU tur kurtu tur kurtu tur kurtu tur kurtu 7
22
GirayeGirayeGirayeGiraye 8888 Mîkala Mîkala Mîkala Mîkala wîwîwîwî lâlâlâlândir ndir ndir ndir
m m m mîkalîkalîkalîkaltitititi
kaaaalaaaa a Aa Aa Aa A Kala âsurum taka.
kkkka k Kk Kk Kk K “Ka, Nura!”
karrrra r Rr Rr Rr R
Kara sîŋgee tena.
ttttaraŋgu t Tt Tt Tt T
Taraŋgu tarka.
n̰uuuuguuuuruuuu u Uu Uu Uu U
Kala n̰uguru tena.
23
N̰uguru ken aka.
Târii ken kul ara.
Nura sîŋgee ken kul tara.
“Adam, târii raka?”
“He, arka.”
“Nura, sîŋgee raka?”
“He, arka.”
“Kala n̰uguru tena?”
“He, tena.”
TTTTatarta turatarta turatarta turatarta tur a a a arrrrkakakaka 8888
Tatarta ke-de taraŋgu tarka.
Târii ke-de taraŋgu tarka.
Sîŋgee ke-de taraŋgu tarka.
24
Giraye Giraye Giraye Giraye 9999 llll LLLL
Gendegu kala n̰uguru ken,
kurtu kalal tula,
Nura mbo âsurum waka.
kalllla
lllla
llll
1. a l a t u l a
ala tula
k u l k a l a l
kul kalal
25
2. lala ala kala
kala ara kara
3. l l l l llllalllla
L L L L LLLLîbiya
4. Kurtu tula.
Târii kula.
Sîŋgee ula.
1. Gendegu kala mbo Nura mbo ŋgur waka?
2. Kala kurtu ŋgo ken tula?
l l l l l l l l L L L L L L L L kul lala tula 9kul lala tula 9kul lala tula 9kul lala tula 9
26
Giraye 1Giraye 1Giraye 1Giraye 10000 n n n n NNNN
Kala kurtu kul nar tuntana.
Tuntana-gim taraŋgi tara.
Adam sîŋgo kul tuya.
Kala kurtu kul nnnnar tunnnntana.
nnnna
nnnn
29
2. nara ana kara aka tara ara
3. nnnn nnnnara
NNNN NNNNura
4. Tuntana----gimgimgimgim n̰uguru tena.
N̰uguru tena----gimgimgimgim taraŋgi tara.
Taraŋgi tara----gimgimgimgim Adam tuya.
1. Kala kurtu ŋgo tena?
2. Adam sîŋgo kul ŋgo tena?
1. n a r t a n a r a nar tanara
a n a t u n t a n a ana tuntana
n n n n n n n n N NN NN NN Nuraurauraura tutututuntana.ntana.ntana.ntana. 27
28
Giraye Giraye Giraye Giraye 11111111 oooo OOOO
Gendegu Nura âsurum ko
“Arkoo nar aronti” ru tanara,
kokor in̰ana.
arkoooo
koooo
oooo
1. k o r o n ko ron a r k o k o k o r arko kokor
29
2. ko arko
ka arka
3 oooo ooooroooona
OOOO OOOOboke
4. kara Nura karoooo tanara.
kora Adam koroooo torona.
5. Nura “Arkoo aronti” rurururu
tanara.
Adam “Kokor aronti” rurururu tanara.
Koro lukan rurururu tanara.
Kurtu nutan rurururu tanara.
1. Nura ŋgâru tanara kokor in̰ana?
2. Ŋgo ru tanara?
o o o o o o o o O O O O O O O O arko kokorarko kokorarko kokorarko kokor
30
Giraye Giraye Giraye Giraye 11112222 mmmm MMMM
Mama Mahamat âsurum ko
maamo tanara. Kala tona. Nura
mbo Mahamat mbo in̰ana.
kara a kaara aa
mmmmama a maama aa
mmmma mmmm
31
1. Mama Mahamat ŋgur ko ŋgâru tanara?
2. Kala ŋgo tena?
1. m a m a k u m a
mama kuma
t u m u r
tumur
2. mama ama mara
tama aka nara
3. m m m m mmmmammmma
M M M M MMMMahamat
4. kurtu Arkoo kurtummmm tanara.
kora Arkoo korammmm tanara.
târii Nura târiimmmm taka.
sîŋgee Adam sîŋgeemmmm taka.
m m m m m m m m M M M M M M M M mama mama mama mama
32
Giraye 1Giraye 1Giraye 1Giraye 13333 i i i i IIII
Katir, mama Mahamat ta kima,
malta kul âsurum ko,
“Amaro arka” ru tara.
“Ano lamina, ko malta na” tirnen,
ko kul tanara.
kiiiima
kiiii
iiii
1. k i m a l a m i n a
kima lamina
K a t i r
Katir
33
1. Kima malta kul âsurum ko kar ŋgo tîrnaŋa?
2. Mama Mahamat ŋgo tîrnaŋa?
2. kima ki kira
kuma ka kora
3. i i i i iiiikana
I I I I IIIIbrahim
4. “Kokor na!” tirnentirnentirnentirnen, ko kul tara.
“Kurtu nutan!” tirnentirnentirnentirnen, ko
tuntana.
“Târii ken!” tirnentirnentirnentirnen, ko târii tena.
5. Mahamat tatatata kima
kima tatatata mama
kira Nura tatatata
i i i i i i i i i i i i I I I I I I I I I I I I kima kima kima kima KKKKatir!atir!atir!atir!
34
Giraye 14Giraye 14Giraye 14Giraye 14 Mîkala Mîkala Mîkala Mîkala wîwîwîwî lândir lândir lândir lândir mmmmîkalîkalîkalîkaltitititi
arko oooo OOOO
Kokor arkoo in̰ana?
Mama maamo tarka?
kiiiima iiii IIII
Kima amaro tarka?
Kala kurtu tuntana?
mmmm MMMM mmmmammmma mmmmaammmma
nnnn NNNN tunnnntannnna
kalllla l l l l LLLL
Kala kurtu kalal tula?
35
KKKKima ta maamo tona?ima ta maamo tona?ima ta maamo tona?ima ta maamo tona?
1. Nura kiro tanara.
Mahamat maamo tanara.
Katir koro torona.
Adam kaaro tanara.
2. Nura “Arko aronti” tirnen,
ko “Arko arona” ru tara.
Kala “Kurtu antanti” tirnen,
ko “Kurtu antana” ru tara.
3. Kurtu tuntana-gim n̰uguru tena.
Adam tara-gim taraŋgu tarka.
4. Nura kurtu kalal ______ taka.
Mahamat âsurum ____ tara.
Kala “Katir, ko, malta na!”
tirnen, Katir ko malta kul ______.
36
Giraye 1Giraye 1Giraye 1Giraye 15555 s s s s SSSS
Kala Asta âsurum ko kus kar,
kolko kul saa kul kar, su tena. Su
tena-gim “Katir, ko sukarko na!”
tirnen, ko kul tara.
Kala Asta ssssam taka.
s s s sam
s s s sa
SSSS
1. s a A s t a
sa Asta
k u s s u k a r
kus sukar
37
2. su sa kus
tu ka kul
mu na kum
1. Kala Asta ŋgur ko tara?
2. Kolko kul ŋgo tena?
3. s s s s ssssaa
S S S S SSSSale
4. kol Asta kolkokokoko tula.
sukar “Katir, sukarkokokoko na!”
tumur Asta tumurkokokoko tanara.
5. saaaa Saaaa tara.
saaaa Sam am am am taka.
saaaaaaaa Saaaaaaaa tanara.
s s s s s s s s S S S S S S S Sukar ukar ukar ukar AAAAstastastasta
38
Giraye Giraye Giraye Giraye 11116666 ŋŋŋŋ ŊŊŊŊ
Kusaŋ ka tuu Mahamat ta taŋim
wara. Mahamat kurnaŋ ko
“Ŋgur lok karoŋ?” tirnen,
“Sisi lok mara” ru saa laŋan waka.
taŋŋŋŋi
ŋŋŋŋi
ŋŋŋŋ
1. t a ŋ i
taŋi
l a ŋ a n
laŋan
k u s a ŋ
kusaŋ
k u r n a ŋ
kurnaŋ
39
2. taŋi
tani
naŋ
nam
4. ŊŊŊŊggggurururur lok tarooooŋŋŋŋ?
ŊŊŊŊggggurururur tusooooŋŋŋŋ?
ŊŊŊŊggggurururur takooooŋŋŋŋ?
5. taŋi Taŋuuuu tena.
Tooooŋoooo tara.
Taŋimmmm taka.
1. Ka Mahamat ta taŋim ŋgarnam waroŋ?
2. Ka wara Mahamat ŋgo tîrnaŋoŋ?
3. ŋŋŋŋ ŋŋŋŋun
ŊŊŊŊ ŊŊŊŊore
ŋ ŋ ŋ ŋ ŋ ŋ ŋ ŋ Ŋ ŊŊ ŊŊ ŊŊ Ŋun! laun! laun! laun! laŋanaŋanaŋanaŋana
40
Giraye Giraye Giraye Giraye 11117777 eeee EEEE
Kusaŋ kima tu asee lerim kul
Mahamat ta taŋim tara. Mahamat
“Asee ŋgur lok naroŋ?” tirnen,
ti du “Asee âsurum lok kul are”
ru taka.
leeeeri
leeee
eeee
1. l e
le
a s ee
asee
l e r i
leri
a r e
are
41
2. le
la
lo
ela
ala
ula
ela
ila
ala
1. Kima asee ŋgârim kul tara?
2. Ŋga ta taŋim tara?
3. e e e e eeeela
E E E E EEEEta
4. Ama sam aka,
ti du du du du âsurum taka.
Adam sîngee tena,
Nura dudududu târii tena.
e e e e e e e e E E E E E E E E leri asee leri asee leri asee leri asee
42
Giraye 1Giraye 1Giraye 1Giraye 18888 d d d d DDDD
Kima lerim asee kul karen,
Mahamat ta do dakala ta mbo
raku, kul taŋi Mahamat tam nar,
dee le, ko asee taŋa ron le taka.
dddde dakala ta mbo
dddde
dddd
1. d e
de
d o
do
d a k a l a
dakala
43
2. de
se
ne
do
lo
ko
3. dddd dddde
D D D D DDDDawud
4. de Mahamat tatatata
dee Adam tatatataŋŋŋŋ
taŋi Katir tatatata
taŋ mama tatatataŋŋŋŋ
1. Kima lerim asee ŋgo tena?
2. Taŋi Mahamat tam ŋgâru tanara?
d d d d d d d d D D D D D D D D dededede A A A Adre dre dre dre
44
d_ 1
lek_r 2
kok_r 3
ark_ 4
GirayeGirayeGirayeGiraye 19191919 Mîkala Mîkala Mîkala Mîkala wîwîwîwî lândir lândir lândir lândir m m m mîkalîkalîkalîkaltitititi
s Ss Ss Ss S ssssa Asta sam ko saa tanara.
ŋ Ŋŋ Ŋŋ Ŋŋ Ŋ
taŋŋŋŋ
i
Taŋi Mahamat tam wara.
e Ee Ee Ee E leeeeri Kima lerim asee kul tara.
d D d D d D d D dddde De sam taka.
45
1. Ŋgur ko wara?
Adam târiim ko tara,
Kaltam du sîŋgeem ko tara.
2. Ŋgur lok wara?
Katir Sisi lok tara,
Asta du âsurum lok tara.
3. Katir âsurum taka,
Asta du sam taka.
Ama su ana,
ti du sukarko tanara.
4. Kima kusaŋ toŋo tara.
Mama ta taŋim tara.
tatatataŋi saa ŋi saa ŋi saa ŋi saa DDDDe sam e sam e sam e sam
46
Giraye Giraye Giraye Giraye 22220000 yyyy YYYY
1. k o y o ŋ
koyoŋ
m a r i y a
mariya
Y a y a
Yaya
k a ll a y e
kalla ye
2. Yaya kallaa ye koy
kaya kallaa ke kol
laya kallaa me kon
3. yyyy yyyye
YYYY YYYYaya
mariyyyyaa
yyyyaa yyyy
47
Kusaŋ Yaya Adam ta taŋim kar, “Mariyaa naŋa kallaa ye, ko koyoŋ!” tirnen, Adam ko kooy koyoŋ le tara.
4. Mariyaaaa kallaaaa ye.
Mariyaaaaaaaa kallaaaaaaaa ye.
Arkoooo na ye.
Arkoooooooo naŋa ye.
5. Ti koy koy koy koy tara.
I kooykooykooykooy wara.
Ki kooykooykooykooy kula.
Yaya koy koy koy koy tula.
1. Yaya Adam ta taŋim kar, “Mariyaa ŋgo nda yoŋ?”
2. Adam ko mariyaa ŋgo tena?
y y y y y y y y Y YY YY YY Yaya mariyaaaya mariyaaaya mariyaaaya mariyaa
48
Giraye Giraye Giraye Giraye 22221111 ndndndnd Nd Nd Nd Nd
Landndndndu nditaŋ!
landndndndi
ndndndndi
ndndndnd
1. nd i t a ŋ
nditaŋ
l a nd i
landi
2. nda tandi da tani na taŋi
Kaltam “Kala, landu nditaŋ!”
tirnen, kala “Aturunko menende”
tirnen, Kaltam du “Sûnu mbo yan
koy anti” ru tela.
49
3. nnnndddd ndndndnditaŋ!
NNNNdddd NNNNddddâtirne
4. Landu meneyoŋ?
Lala, menendendendende.
Sa tirnoŋ?
Lala, tirnendendendende.
Asta kolko tuloŋ?
Lala, tulndendendende.
5. Sûnu mbo yan koy yan koy yan koy yan koy ken!
Landi yan koy yan koy yan koy yan koy ken!
Saa yan koyyan koyyan koyyan koy laŋan!
1. Kala ŋgâru menende tîrnaŋa?
2. Kaltam du su landi ŋgârii mbo tenti tîrnaŋa?
nd nd nd nd NNNNd d d d LLLLandu nditaandu nditaandu nditaandu nditaŋ!ŋ!ŋ!ŋ!
50
Giraye Giraye Giraye Giraye 22222222 wwww WWWW
wwwwasi
wwwwa
wwww
1. w a s i
wasi
a w u l
awul
w a s a r ŋ a
wasarŋa
w a k a
waka
2. waka wara kawa
kaka nara kaya taka mara kana
3. WWWW wwwwara
WWWW WWWWadi Hamra
51
Kala “Kaltam, wasarŋa tire,
kaliŋaa nara, wasu ken! Ama
sukarko awul aye” ru le taka.
4. Landu awulawulawulawul aye.
Su awosiawosiawosiawosiŋŋŋŋ aye.
Asee awuawuawuawunnnn an aye.
5. Ti tuuuula?
Lala, ti tulnde, ama awuwuwuwula.
Ti toooose?
Lala, ti tosende, ama awowowowose.
1. Kaltam wasarŋa tirnen ŋgâru tena?
2. Kala “Ama ŋgâru awul aye” tiroŋ?
w w w w WWWW wasi wasar wasi wasar wasi wasar wasi wasarŋŋŋŋaaaa
52
Giraye Giraye Giraye Giraye 22223333 bbbb BBBB
bbbbere
bbbbe
bbbb
1. b e r e bere
b a b a baba
s u bb o subbo
b e r o bero
2. baba bere baba baka mere maba bara kere taba
3. bbbb bbbbere
BBBB BBBBabikir
53
Subbo wasarŋa tir-de baba kurnaŋ
“Ama ko bero awul aye” ru ko kul
tara. Kaltam du kurnaŋ wasu ken
landu nditaŋ su tena.
4. Wasarŋa tir-dededede
baba bero tul taka.
Kaltam du wasu ke
tinde-de de de de baba tara.
Baba kar tinde-dededede
kala saa kul tanara.
1. Baba wâri ŋgarno “Bero awul” ru taka?
2. Baba ko kul tareg, Kaltam ŋgâru tena?
b b b b BBBB bere bere bere bere BBBBaba tara.aba tara.aba tara.aba tara.
54
Giraye 24Giraye 24Giraye 24Giraye 24 Mîkala Mîkala Mîkala Mîkala wîwîwîwî lândir lândir lândir lândir mmmmîkalîkalîkalîkaltitititi
y Yy Yy Yy Y mariyaa Mariyaa taŋa
kallaa ye.
nd Ndnd Ndnd Ndnd Nd landi Kaltam landu toron
taka.
w Ww Ww Ww W wasi Asta wasu tena.
b Bb Bb Bb B bere Baba ko bero
kul tara.
1. “Asta kaliŋaa tanara?”
“Lala, tanarndendendende.”
“Dakala sam taya?”
“Lala, tayndendendende.”
55
Yaya leru
tanare?
Lala, mariyaa kul
tare.
2. Katir “Mariyaa sillaa ye” tire. Yaya du “Mariyaa sillaa yan koy ama ko awulti” ru le taka.
Asta “Wasi kalla ye” tirnen Kala du “Kalla yan koy le sam ko!” tîrnaŋa.
3. Ka kooy toŋo waka,
mama koy taka.
AAAAsta “sta “sta “sta “SSSSu landu awose” tire.u landu awose” tire.u landu awose” tire.u landu awose” tire.
56
Giraye Giraye Giraye Giraye 22225555 gggg GGGG
ggggaŋgaŋ
ggggaŋ
gggga
gggg
1. g a ŋ g a ŋ gaŋgaŋ
r o g o l rogol
g e nd e g u gendegu
o r g o l a orgola
2. ge age gose gaga ne asee tose gara le ake kose gaka
3. gggg ggggaŋgaŋ
GGGG GGGGuŋgur
57
Gendegu Katir ko gaŋgaŋko rogol kul tara, Adamta dabalo orgola, ko sari uŋuna.
4. gendeggggu nodddda tabbbban te
gendegggg nodddd tabbbbko
5. Baba Sisi ko taregggg, Kaltam
wasu tena.
Mama toŋo taye-ggggu,
dakala taŋim taya.
Kala asee torgoligggg,
baba bere mbo tara.
1. Gendegu Katir ŋgo tena?
2. Adamta dabalo rogol ŋgo ena?
g g g g GGGG GGGGaaaaŋgaŋko rogol!ŋgaŋko rogol!ŋgaŋko rogol!ŋgaŋko rogol!
58
Giraye 2Giraye 2Giraye 2Giraye 26666 î î î î ÎÎÎÎ
sîîîî
î î î î
1. s î
sî
r î n â ŋ
rînaŋ
k î b î n
kîbin
2. sî îla kîrima
si ula kirima
se ela karama
3. îîîî îîîîbina
ÎÎÎÎ ÎÎÎÎsa
59
Gendegu sî Adam tag tiye-de
sarrag raku kîbin naŋ tidibana.
Adam kiye-de ko baro de raku
away away rînaŋ tela.
4. Sî Adam tagggg toŋo taya.
Dakala nag g g g saa taŋana.
Kurtugggg tuntana.
Landigggg tinditaŋa.
Sî Katir ta gigigigi dabalam taka.
Gaŋgaŋ gugugugu torgola.
1. Adam ta sî gu sarrag ŋgo tena?
2. Adam kiye-de ko ŋgâru tarka?
î î î î î î î î Î Î Î Î sî sî sî sî KKKKîbinîbinîbinîbin!!!! ÎÎÎÎbina.bina.bina.bina.
60
Giraye Giraye Giraye Giraye 22227777 ûûûû ÛÛÛÛ
1. s û sû
s û g sûg
2. sû kû ûsa sî ka usa se ko osa Abbagu Adam sûg mo ko sû ron, kortoŋ kul taren, Katir sûg mo tayen salam irirna.
Sûûûû kortoŋ kul tare.
Sûûûû
ûûûû
61
3. ûûûû ûûûûsee ÛÛÛÛ ÛÛÛÛla
4. Gaŋgaŋ momomomo taka.
Gaŋgaŋkokokoko isarina.
Nura sûg momomomo taka.
Nura sûgkokokoko tena.
Dabalammmm waka.
Dabaloooo orgola.
Kima wasim m m m taya.
Wasuuuu uya.
1. Abbagu Adam sûg mo ko ŋgo tena?
2. Katir sûg mo tayen ŋga mbo îdirana?
û û û û ÛÛÛÛ sûg mo kû sû sûg mo kû sû sûg mo kû sû sûg mo kû sû
62
Giraye Giraye Giraye Giraye 22228888 nnnn̰̰̰̰ NNNN̰̰̰̰
NNNN̰̰̰̰uguru tena innnn̰̰̰̰ana. nnnn̰̰̰̰u nnnn̰̰̰̰
1. n̰ u g u r u n̰uguru
i n̰ a n a in̰ana
n̰ û g î n̰ûgi
n̰ e r e m n̰erem
2. n̰ana n̰ori n̰û
nana yori sû
63
Gendegu subbo kala sûg mo ko
n̰ûgi mbo basalta mbo ron kul
kar, n̰erem n̰uguru tena in̰ana.
3. nnnn̰̰̰̰ nnnn̰̰̰̰uguri
NNNN̰̰̰̰ NNNN̰̰̰̰ala
4. Kala tara.
Kala n̰ûgu kul tara.
Kala n̰ûgu ron kul tara.
Kala n̰ûgu numuro ron
kul tara.
nnnn̰̰̰̰ NNNN̰̰̰̰ NNNN̰̰̰̰uguru tena. uguru tena. uguru tena. uguru tena.
64
Giraye 29Giraye 29Giraye 29Giraye 29 MîkalaMîkalaMîkalaMîkala wî wî wî wî lândir lândir lândir lândir mmmmîkalîkalîkalîkaltitititi
Katir gaŋgaŋko tortoŋa.
Sarrag sû kîbin sûg mo tanaŋa.
Sarrag gi sî gu tidibana.
N̰erem kala n̰uguru tena.
nnnn̰̰̰̰ N N N N̰̰̰̰ g G g G g G g G
î Î î Î î Î î Î û Ûû Ûû Ûû Û
gaŋgaŋ
sî sû
n̰uguri
65
Yaya bero kul taregggg, Nura su ken bero kul naŋ tandaŋana. Ka dabalam isari-de sa tare-gugugugu le toŋo waka. Kala sûg mo ko tare-gugugugu Nurata sarragko îbina.
Abbagu kala “Su n̰ûgu age” ru tinde-de, Asta kolko torgola, sam ko saa kul wara. Asta n̰uguru tena in̰ana.
nnnn̰̰̰̰ûgi gaûgi gaûgi gaûgi gaŋgaŋgaŋgaŋgaŋ sî sŋ sî sŋ sî sŋ sî sûûûû
66
Giraye Giraye Giraye Giraye 33330000 ââââ ÂÂÂÂ
âââân̰î dee nîŋ
âââân̰î
ââââ
1. â b û r â nd i
âburandi
â m î n
âmin
â s û r û m
âsurum
â n̰ î
ân̰i
2. âmina târmina âkana
amina tarmina akana
67
Âmin subbo kala sam ko ân̰i
dee nîŋ kul âsurum naŋ koldu
torgola. Kimin̰ mbo aso rîfil
n̰erem kul wara.
4. Târii sî tatatataŋŋŋŋ tanara.
Ân̰i dee nînînînîŋŋŋŋ tanara.
N̰ûgi sî totototo tanara.
Dabala kimin̰ nûnûnûnû orgola.
3. ââââ ââââmin ÂÂÂÂ ÂÂÂÂli
â â â â ÂÂÂÂ âmin âsurum âmin âsurum âmin âsurum âmin âsurum
68
Giraye Giraye Giraye Giraye 33331111 ŋg ŋg ŋg ŋg ŊgŊgŊgŊg
1. m o ŋg e t a
moŋgeta
ŋg u r
ŋgur
ŋg a r n a m
ŋgarnam
2. aŋge ŋgur ŋga
age tur nda
aŋe sur sa
moŋgŋgŋgŋgeta
moŋgŋgŋgŋge
ŋgŋgŋgŋge
ŋgŋgŋgŋg
69
Abbagu kimin̰ madaldim moŋgeta ul
waka, leri îni tiyana, moŋgeta le
wara. Baba îni kar “Leri ŋgur yoŋ?”
tirnen. “Madaldim manaŋa tiyana”
irnen, “Ŋgarnam ko kinndenti?”
tirnen, “Subbo ko minndenti” ru ela.
3. ŋgŋgŋgŋg ŋgŋgŋgŋgarnam?
ŊgŊgŊgŊg ŊgŊgŊgŊgarnam?
4. “Sarrag ŋgur taka?” “Sûg mo taka.” “Ŋgarnam taka?” “Âmin taka.” “Ŋga tîbina?” “Adam tîbina.”
ŋg ŋg ŋg ŋg ŊŊŊŊg g g g ŊŊŊŊgur taka? gur taka? gur taka? gur taka?
70
Giraye Giraye Giraye Giraye 33332222 cccc CCCC
kâcamu
cccca
cccc
1. c u k c u k a
cukcuka
c e k e
ceke
k â c â m û
kâcamu
k u c u ŋ
kucuŋ
2. kucuŋ ca!
kunuŋ ŋga!
kuruŋ na!
3. c cccceke
C CCCCad
71
Âmin Nura sûg mo ko kâcamu ron cukcukam kucuŋ kul taren, Asta raku “Ŋgur ko garoŋ?” tirnen, “Sûg mo ko are” tirnen. “Ko ŋgâru guloŋ?” tirnen, “Kâcamu kul are” ru le taka.
4. Leru madaldim manaŋa.
Leru madaldim manaŋa tiyana.
Leru madaldim manaŋa tiyana le mara.
5. “Ŋgarnam gara?” tirnen,,,,
“Abbagu n̰erem ara” tirne....
Salam irirna.
c c c c c c c c C Cad C Cad C Cad C Cad kâcamu kâcamu kâcamu kâcamu
72
Giraye 33Giraye 33Giraye 33Giraye 33 Mîkala Mîkala Mîkala Mîkala wî wî wî wî lândir lândir lândir lândir m m m mîkalîkalîkalîkaltitititi
ŋg Ŋgŋg Ŋgŋg Ŋgŋg Ŋg
moŋgŋgŋgŋgeta
â Ââ Ââ Ââ Â
kâccccamu
âââân̰i
Kala ân̰i dee nîŋ nar
âsurum naŋ koldu torgola.
Kâcamu cukcukam kucuŋ kul tanara.
c Cc Cc Cc C
73
Kimin̰ moŋgeta ul waka, leri tiyana le wara.
Kala sûg mo ko basalta su nîŋ kul kar, su ken âsurum taka.
1. Adam kar “Kimin̰ âmin ŋgur wakoŋ?” tirnen, kala du “Kimin̰ madaldim sû innden waka” tirnen, “Ŋgarnam wartiyoŋ?” tirnen, ti du “Awosende” tirnen, Adam le taka.
2. “Ŋga sûg mo ko ŋgâru kul tanara?” “Katir sûg mo ko
sî ta bara mbo kâcamu mbo ron kortoŋ kul tara.”
NNNN̰̰̰̰erem erem erem erem ŋga kâcamu tula?ŋga kâcamu tula?ŋga kâcamu tula?ŋga kâcamu tula?
74
Giraye 3Giraye 3Giraye 3Giraye 34444 ê ê ê ê ÊÊÊÊ
sîŋgêêêê
ŋgêêêê
ê ê ê ê
1. s î ŋg ê
sîŋge
l ê l ê
lêle
t î l ê
tîle
2. lêle tîle
lala tîla
75
Lêle tu Adam tîle âsurum ko sîŋgee kul nar sûg mo naŋ ron, riyalta nar Nura wo tûn̰a. Ko su nîŋ ron n̰uguru tena in̰ana. Ŋun subbo âsurum ko kâcamu mbo târii leri taŋ mbo kul wara.
3.
Moŋgeta n̰û! Moŋgeta ân̰a. Moŋgeta n̰â. Moŋgeta tûn̰a. Moŋgeta mûn̰a. Moŋgeta kûn̰a. Moŋgeta ûn̰a.
ê ê sîê ê sîê ê sîê ê sîŋge tîle lŋge tîle lŋge tîle lŋge tîle lêle êle êle êle
76
Giraye Giraye Giraye Giraye 33335555 ffff FFFF
ffffîlta
ffffîl
ffffî
ffff
1. f o k o n̰ i ŋ fokon̰iŋ
r î f î l rîfil
f a r d i fardi
f î l t a fîlta
2. fi afe fardi
ki aye lardi
ti are
77
Lêle tu Fatime âsurum kayin
dee nîŋ ân̰i kul naŋ koldu norcoŋ
kâcamu rîfil tela. Hâgudu fîlta
fardim kucuŋ nar fokon̰iŋ ndîŋ
torona.
3. ffff ffffardi
FFFF FFFFatime
4. “Fîlta ffffokon̰iŋ!”
“Abbbbokon̰iŋa.”
“Ganu ffffilan!”
“Abbbbilana.”
“Bero ffffasiŋ!”
“Abbbbasiŋa.”
f f f f f f f f F FF FF FF Fîlta fokonîlta fokonîlta fokonîlta fokon̰̰̰̰iiiiŋ! ŋ! ŋ! ŋ!
78
Giraye 3Giraye 3Giraye 3Giraye 36666 mb mb mb mb MbMbMbMb
kambmbmbmba
mb mb mb mba
mb mb mb mb
1. k a mb a
kamba
a w u n mb e n o ŋ ?
awun mbenoŋ ?
mb o
mbo
a w u n a mb e n a
awun ambena
2. mba sûg mbo ambe
nda sûg mo age
ŋga are
79
Fatime âsurum ko kâcamu mbo
fîlta mbo rogol tanara. Kamba ta
kar “Kâcamu korgoloŋ?” tirnen,
“Morgola” tirnen, “Ŋgata ko awun
kembenoŋ?” tirnen, ti du “Yayata
ko awun ambena rogol kul
manara.”
4.
“Fardu mbmbmbmbîya?” “ÂmbÂmbÂmbÂmbiynde.” “Riyalta kîmbkîmbkîmbkîmbiya?” “ÂmbÂmbÂmbÂmbiynde.”
“Moŋgeta ndndndndîya?” “ÂndÂndÂndÂndiynde.” “Basalta kîndkîndkîndkîndiya?” “ÂmbÂmbÂmbÂmbiynde.”
3. mbmbmbmb mbmbmbmba
MbMbMbMb MbMbMbMburgeta
mb mb mb mb MMMMb kamba mbo b kamba mbo b kamba mbo b kamba mbo
80
Giraye Giraye Giraye Giraye 33337777 jjjj JJJJ
“JJJJergu ŋgur rakoŋ?”
jjjjergi
jjjjer
jjjje
jjjj
1. j e r g i jergi
J u m a Juma
J e r k e r i y a Jerkeriya
2. ju Juma jî
su kuma lî
lu tuma sî
81
Yaya Jerkeriya kayi-de jergu kortoŋ kul tara. Fatime “Jergu ŋgur rakoŋ?” tirnen, ti du “Jumata âmbiya kul are” ru rogol Fatime wo tûn̰a, su tena in̰ana.
3. jjjj jjjjergi JJJJ JJJJuma
4.
“Jergu ccccumaŋ!” “Jergu jjjjumaŋa?” “Accccumaŋa.”
“Fardu ccccaciŋ!” “Fardu jjjjaciŋa?” “Accccaciŋa.”
j j j j J JJ JJ JJ Juma jergu tanara. uma jergu tanara. uma jergu tanara. uma jergu tanara.
82
GiraGiraGiraGiraye 38ye 38ye 38ye 38 Mîkala wîMîkala wîMîkala wîMîkala wî lândir m lândir m lândir m lândir mîkalîkalîkalîkaltitititi 1
2 J
4 3 mb
5 f
ee
1. j Ŋgata Yayako jergu ûn̰a?
2. j Igi ŋgâri ye?
3. mb Ŋgata karo ulisi?
4. ee Ŋgârii mbo wasu ige?
5. f Ŋgârii mbo madammasta ige?
83
1. Fatime ____________ fokon̰iŋ
sûg mo naŋ torona.
Fatime ta ______________ tara.
Yaya ______ _______ kortoŋ kul
Fatime ta taŋim taka.
Lêle tu Nura sîŋgee nar
________ ____ naŋ torona.
“Fîlta fokon̰iŋ!”
“Bokon̰iŋa?” “Abokon̰iŋa.” 2.
“Jergu cumaŋ!”
“Jumaŋa?” “Acumaŋa.”
3. “Fardu mbîya?” “Âmbiya.”
“Riyalta n̰â?” “Ân̰a.”
KKKKoldu norcooldu norcooldu norcooldu norcoŋ aseeŋ aseeŋ aseeŋ asee îrfila. îrfila. îrfila. îrfila.
84
Giraye Giraye Giraye Giraye 39393939 ôôôô ÔÔÔÔ
mûcôôôô
côôôô
ô ô ô ô
1. m û c ô mûco
d ô m dôm
g ô gô
2. sîŋgo dôm ôrgola
sîŋge dom orgola
85
“Kaŋgi kamba, ŋgur gayoŋ?” “Ama gô aye.” “Gô ŋgur gaye?” “Sam aye.” “Sam ŋgâru genni gaye?” “Kima karo ârkarnin aye, andoŋon̰inan kul dômko kedel kimin̰ mun̰antere.”
“Dômko kedel karo awultitititi.” 3.
“Dômko gedelteretereteretere,
karo gulteretereteretere.”
“Dômko gedelin in in in karo mbîn!n!n!n!”
“Dômko kedelooooŋŋŋŋ?”
“Lala, medelndendendende, medeltitititi.”
“Dômko gedelooooŋŋŋŋ?”
“Lala, aydelndendendende.”
ô ô ô ô Ô Ô Ô Ô MMMMûco dôm mo taya. ûco dôm mo taya. ûco dôm mo taya. ûco dôm mo taya.
86
Giraye Giraye Giraye Giraye 44440000 njnjnjnj NjNjNjNj
1. î nj ê
înje
nj û r
njûr
t û nj û r î
tûnjuri
l e nj u
lenju
2. njûr tûnja înje
sûr tûn̰a în̰e
gûr tûsa îke
3. njnjnjnj njnjnjnjûr!
NjNjNjNj NjNjNjNjamena
înjnjnjnjê
njnjnjnjê
njnjnjnj
87
Mûco dôm mo su ken le âsurum ko
sîŋgee kul tanara. Kamba ta
“Njûr!” tîrnaŋa, tûnjuri-gu înje dôm
molok tîŋar târiŋa. Kamba gi
turayen tanarknden lenju le tara.
4. “NNNNjjjjûr!” tîrnaŋa tûnjnjnjnjura. “Sûr!” tîrnaŋa tûsura. “NdNdNdNdaŋan!” tîrnaŋa tandndndndaŋana. “Laŋan!” tîrnaŋa taŋana.
5. Kamba tara.
Kamba gigigigi dômko tena.
Mûco su tena.
Mûco gigigigi înjo turayina.
nj nj nj nj N N N Njjjj înje tûnjura înje tûnjura înje tûnjura înje tûnjura
88
Giraye Giraye Giraye Giraye 44441111 hhhh HHHH
hhhhalawa
hhhha
h h h h
1. h a l a w a halawa
H a s a n Hasan
H a l i m e Halime
2. he hay le lay de nday
3. hhhh hhhhalawa
HHHH HHHHaway
89
Halime riyalta tur Hasanko tûn̰a. Hasan du ko “Aka halawa aron” ru tayin, înje tîŋar turayina, riyalta nindiyan kâriŋ toŋo înim tara. Juma riyalta tuu tûn̰a, ko halawa ron tula.
4. taye Sûg mo tayen n n n înje tîŋara.
tinnde Riyalta tinndennnn tarknde.
warknde Riyalta warknden n n n ela.
turaye Înjo turayennnn tanarknde.
5. Riyalta Hasankokokoko tûn̰a.
Hasan ko ko ko ko halawa kul tara.
Yaya Hârunko ko ko ko jergu tûn̰a.
Hârun ko ko ko ko su nîŋ kul tara.
h h h h H H H H H H H Hasan halawa asan halawa asan halawa asan halawa
90
Giraye Giraye Giraye Giraye 44442222 zzzz ZZZZ
Zara zzzzârag mbo awuceru tena. z z z zârâg
zzzzâ
zzzz
1. z â r â g zârag
Z a r a Zara
2. Zara zaka mara taka kara raka
91
Zara kamba ta mbo wayen,
Zara zârag mbo amiriru kucuŋ,
hâgudu mamunta nûnju tula
kayide jergu warka. Zara ta
kamba belle mbo tucumaŋa
târiŋa turayen, tanarknden le
tara waka.
3. zzzz zzzzârag
ZZZZ ZZZZara
4.
Zara kamba tatatata mbo waka.
Juma mamuntatatata kul taka.
z z z z Z ZZ ZZ ZZ Zaaaara zâragko tene. ra zâragko tene. ra zâragko tene. ra zâragko tene.
92
Giraye Giraye Giraye Giraye 44443333 chchchch ChChChCh
Achta chetta ron tanara.
chchchchetta
chchchche
chchchch
1. ch e tt a chetta
A ch t a Achta
ch o k o l chokol
t î ch a tîcha
93
2. chokol sol sokol chetta sol setta Achta sol Asta
Lêle tu Achta gîrichta kul sûg mo
ko kaya ron kul tara. “Chetta
âniŋana” ru lân kul tanara. Kaŋgi
ta chokol molok karen kûjo âri to
tanara. Achta churbo tena
waŋana.
3. chchchch cccchhhhetta
ChChChCh ChChChCharif
ch ch ch ch CCCChhhh A A A Achta chetta chta chetta chta chetta chta chetta
94
GiraGiraGiraGirayyyye 44e 44e 44e 44 Mîkala wi Mîkala wi Mîkala wi Mîkala wi l l l lâââândir mndir mndir mndir mîkalîkalîkalîkaltitititi
ô nj h z ch
Kana nûn̰e gê nduŋ!
Achta ko zâragko kul
kare-de kaŋgu tarka.
Hasan ta înje jergu turayina.
njûr sîŋge Zara
zaka he kôma dôm
dom sûr tûn̰a sîŋgo
tûnja kuma le
95
Charif Halime wo halawa tûn̰a. Ti tanjala, Haway ko tarka.
1.
“Kima karo ârkarnin
andoŋon̰inan awulti.
Awulan dômko aydelti.
Dômko aydelan kimin̰
mun̰anti.”
2. Zara âsurum ko lenju
taren înje taŋi molok tîŋar
târiŋa.
““““ŊŊŊŊgur gayegur gayegur gayegur gaye?” “G?” “G?” “G?” “Gô aye.ô aye.ô aye.ô aye.””””
96
Katir ta guroKatir ta guroKatir ta guroKatir ta guro
Lêle tu Katir Joroko ko tare-de kaŋgi tu jergu cumo rayo kul taye-de îdirana. “Hay, ŋgoru n̰ariyoŋ?” tirnen, ti du “Jergu acumaŋa tin̰arin âwurci” tirnen, Katir tûrcuŋa jergu narku kîbin tiban in̰irina.
Katir kôma ta gu kul toŋo tare-gu, Fatimeta ko koldu onorcoŋ waka gani tûka le wara. Ŋun subbo ko koldu onorcoŋa, aŋgeta ko awun ena asee îrfila. Fatimeta n̰ûgi Katir tanara gi mbo su ena n̰an asee kul wara.
97
98
JergiJergiJergiJergi mbo sî mbo mbo sî mbo mbo sî mbo mbo sî mbo
Jergi mbo sî mbo tîran ûsee baka
ena. Ûsee n̰in̰ sibina ena hâgudu
ma ôm-kede jergi gi “minjiŋante!”
tirnen,
sî gi du “Lala, ômin-kodo
minjiŋante!” tirnen, gulto ena.
In ken jergi gi ndâsirinu le taka.
99
Sî gi du kûrim nda taynden ko înjo
kul naru kâbiŋe mbo rôcu rûse
tinde. Rûse tinde-de jergi gi du
ko ŋâwro kul tanara.
In ken ŋâwre gi du sî gu ŋgo
tire, “Sî toyu mbinjiŋeg, maŋ du
ŋgo ru jergi mbo gulto geyoŋ?”
tirnen, ti du kâriŋ taka-kunuŋ
kâbiŋe gu fukut! in tûtturoŋa, înje
gi du tîŋara-kunuŋ jergi mbo
ŋâwre mbo kooy rayin tanaŋa. Ti
du haddiye ûsee taŋa nôm
tinjiŋana.
100
101
102