HER 'İL'E BİR ÜNİVERSİTE

Türkiye'de Yüksek Ogretım Sisteminin Çokuşu

6 İlde Üniversite kumln Üniversite açılacak için kanun teklifi verild iller belirlendi

P;|I|J£-U|| iJlLllhİh'I )l

6 y e n i ü n i v e s : . ^ . : ^ : * ûıımTTiki'ik-pİLrıİL'"»" k.ni.' HJ u

\ M J H l İ l I d H ^ İ t k I I . ' ı \ n . h l . M I H t ' K L I | I I I L I * ı ; ı \wl i . tjıtun Lı-.ı h:-ı Hıı.'.i.L K i ] t h . ı / ı ı l : „ l ^ ^ i i l , ı i » ı i ı t ^ k l ı i k - n . » M l ^ u 7 ^ l , l M , L ' ^ ^ 1 i 6 - - ' , : k

. . , , , , 2<fl.'ı i " i iLuniii.Lk.Lib HhLİv:|L|LriPİ \:\ n-k MMHİ l i K .HHI I l U 'K İ l l l ı - l I \İ. ^ H " 1 ! ' , ^ ! - ^ ! w,\\,. *,-,„. ku ı . k M . l M t ı A t . L I I I . L I a i l . - f i W 1 ı: ı M • j|n i .^f lU.kn <\A kı t ı - ,ıl,u.lı. h m A H I U I 1 . ı i ı l ı f i m . ı ^ . - . J ^| | r p - . r ^ r 1 » H „ , . . k - ^ , ı ^ * i f l , , ^ ı . h.UH i | /HUM" I •-ciMk- I

ı ı .|l|ll L lll'-i ı ^ H L ' ' •• I I I I I P M K — -

1C f üniversiteler 15 üniversite sozukilim fıılf aracı 138 bin üniversite mezınu issizi|>l"if* l U K a r a S I Oeulfll Bakanı Bsjif Aülay. TÜrttyede genç issıt sayısın* 945 tinofrjı^u^ l / ^ & l / | l | û F ; | ' | | ^ \ / ı Û f t l bu latamn 136 binini ünırtrsHı) menmlarınKi olu$lurdvğunu Miladı T ^ # | \ | f 1^71 I I | ¥ ^ 7 1 I I

Milletvekillerinin üniversite yanşı üniversite yarışı ^£

'Ya üniversite ya is^ N^ETİN yeni universiteleı

~" nnuı ı ınillcivekilk*' T4eysdv'« ûnfwtft* kuruknu» istifa «terinV İHİiıtcn vMatfaıJar, ima kampanyan batfapL AhMf mjllelvehillerinıı ilerini tuim<

I İHÜ& ikilere "S&ümlafe duw İrdi. A K P K a n ı -^ ^ c l Ç ı ı v u ş o ğ İ u

a p ı l ı . ^ Ç r ^ J ^ ^ . S ivas

iri llcesino^P^j1:'' üniversite ku, 4Bfemı NKARA ^

M e t e K a y n a r - A / n ı l P a r l a k

HER İLE BİR ÜNİVERSİTE Türkiye'de Yüksek Öğretim

Sisteminin Çöküşü

Mete Kaynar İsmet Parlak

A N K A R A - 2 0 0 5

İÇİNDEKİLER

Sunuş 7

Önsöz 9

GİRİŞ 15

"Üniversite' ve Türkiye'de Üniversiteler 19 TürtoyeVte Ortalama Bir Ü n t o s i t e ' Ne Anlama Gelir? 33 Bir Kamu Kurumu Olarak Üniversite ve Kamu Hizmeti Olarak

Bilimsel Eğilim/Üretim 34 Sınırlılıklar 42 Değerlendirme Kriterleri (Ağı Aklandırılmış Toplam Öğretim Üyesi Puanı) 46 Öğrelım Görevlisi Yüzdesi Puanı 51 Öğretim Üyesi Yüzdesi Puanı „ . 57 Yüksekokul laşmaya Katkı Puanı 59 Öğreîim Üyesi/Görevi ısı Basına Düşen Lisans Öğrencisi Sayısı Puanı 64 Öğretim Üyeleri Başına Düşen Yüksek Lisans ve Doktora

Öğrenci Sayıları Puanları 69 Öğretim Elemanı Başına Düşen Yayın Sayısı Puanı 79 (Yayın/Öğretim Elemanı) x (Öğrenci/Öğretim Üyesi) Puanı 92 Öğrenci Yüzdelik Tercih Puanı 95 Lisans Öğrencisi Başına Düşen Bütçe Harcamaları Puanı 100 Lisansüstü Öğrencisi Başına Düşen Bütçe Harcamaları Puanı — 1 1 S Yayın Başına Düşen Bütçe Harcamaları Puanı - 120

Üniversitelerin Bütçeden Aldıkları Paylar ile Yüksek Okullaşmaya Katkı Paylan Arasındaki Fark Puanı 123 Üniversitelerin 'Bütçeden Aldıkları Paylar" ile

'Akademik Yayın Faaliyetlerine Katkı Payları 1 Arasındaki Fark Payı 126

SONUÇ 130 KAYNAKÇA 149

5

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1 :Ku ruU jşTanmer i veYer i ^ 30 Tablo 2 : Ağırhklandınlmış Öğretim Üyesi Puanı'na Göre Üniversiteler 48 Tablo 3 : Öğretim Görevlisi Puanı'na Göre Üniversiteler - 54 Tablo 4 : Öğretim Üyesi Yüzdesi Puanı'na Göre Üniversiteler 57 Tablo 5 ; Yüksek Okullaşmaya Katkı Puanlarına Göre Üniversiteler 62 Tablo G ; Öğretim Üyesi + Görevlisi Başına Düşen

Lisans Öğrencisi Saytsı Puanlarına Göre Ünİveısiteler 67 Tablo 7 : Öğrelim Üyesi Başına Düşen Yüksek Lisans Öğrenci

Sayısı Puanlarına Göre Üniversiteler 72 Tablo fl ; Öğretim Üyesi Başına Düşen Doktora Ö ğ r e n c i

Sayısı Puanlarına Göre Üniversiteler 74 Tablo 9 : Öğretim Üyesi Başına Düşen Toplam Lisansüstü

Öğrenci Sayısı Puanlarına Göre Üniversiteler 77 Tablo 10: Öğrelim Elemanı Başına Düşen Yayın Sayısı (SCI)

Puanlarına Göre Üniversiteler 82 Tablo 11: Öğrelim Elemanı Başına Düşen Yayın Sayısı (SSCI)

Puanlarına Göre Üniversiteler „ Ö 4 Tablo 12: Öğrelim Elemanı Başına Düşere Toplam Yayın Sayısı

(SCI + SSCI) Puanlanna Göre Üniversiteler 86 Tablo 13: (Toplam Yayın/Öğr, Ele.) x (Toplam Öğrenci/Öğr.Ele,)

Puanlarına Göre Üniversiteler , 92 Tablo 14: Öğrenci Yüzdelik Tercih Puanlarına Güre Üniversiteler 97 Tablo 15: Eğilimin Net Sosyal Faydası (Sosyal Fayda-Sosyal Maliyet) 103 Tablo 16: Öğrenci Başına Kamu Kaynaklarından Yapılan Harcamalar 105 Tablo 17: Değişik Ülkelerdeki Brüt Maaşların, Satınalma Gücü Parilesi

Kullanılarak ABD Doları Cinsinden Hesaplanan Değerleri 105 Tablo 17.a: 2002 Yılı Üniversite Gelir-Gjder Tablosu 107 Tablo 18: Lisans Öğrencisi Başına Düşen Bütçe Harcamaları Puanlarına

Gore Üniversiteler 112 Tablo 19: Yüksek Lisans ve Doktora Öğrencileri Başına Düşen

Bütçe Harcama Puanlarına Göre Üniversiteler 116 Tablo 20: Top. Lisansüstü Öğrencileri Başına Düşen Bütçe Harcamaları Puanı .....117 Tablo 21: Yay>n Başına Düşen Bütçe Harcaması Puanlarına Göre Üniversiteler.,.. 121 Tablo 22: Bütçe Payları rie Öğrenci Payları Arasındaki Fark Puanlarına

Göre Üniversiteler 124 Tablo 23: Bulce Payları ile Akademik Yayın Payları Arasındaki Fark

Puanlarına Göre Üniversiteler 127 Tablo 24: üniversitelerin Her Bir Kriterden Aldıkları Puanlar 134 Tablo 25: Sonuç Sıralaması Tablosu i 1 136 Tablo 26: Sonuç Sıralaması Tablosu/ 2 , A4â

6

S U N U Ş

G ü n ü m ü z ü n d e ğ i ş e n k o ş u t l a r ı n a uyum s a ğ l a m a k a m a c ı y l a di­ğ e r kurum v e k u r u l u ş l a r gibi ü n i v e r s i t e l e r de kendilerini yeni lemek ve d ö n ü ş t ü r m e k zorunda k a l m a k t a d ı r Bu b a ğ l a m d a ü n i v e r s i t e ve b ö l ü m l e r i d e ğ e r l e n d i r m e g i r i ş i m l e r i , b i r ç o k ü l k e n i n e ğ i t i m d e kaliteyi y ü k s e l t m e ç a b a l a r ı n ı n v a z g e ç i l m e z bir p a r ç a s ı o l m u ş t u r .

K ü r e s e l l e ş m e ile birlikte, b ö l g e l e r ve ü l k e l e r a r a s ı n d a g ü c ü n d a ğ ı l ı m ı , n ü f u s v e teknoloji a l a n l a r ı n d a k i d i ğ e r k ö k l ü d e ğ i ş m e l e r , y ü k s e k ö ğ r e t i m i n y a y g ı n l a ş m a s ı , s ü r e k l i l e ş m e s i ve d e m o k r a t i k l e ş ­mes i gibi ç o k ö n e m l i s o n u ç l a r d o ğ u r m u ş t u r . A r t ı k evrense l bilim temelli ü n i v e r s i t e yer ine, giderek 'multiversite'den s ö z edi lmeye b a ş l a m ı ş ; ü n i v e r s i t e az s a y ı d a s e ç k i n k i ş i y e sunulan bir o lanak ol­maktan ç ı k a r a k k i t l e s e l l e ş m i ş t i r . A y r ı c a d i ğ e r kamu k u r u l u ş l a r ı gibi ü n i v e r s i t e l e r i n de kendine kaynak s a ğ l a y a n topluma hesap verme­si veya topluma k a r ş ı sorumlu o l m a s ı g e r e k t i ğ i d ü ş ü n c e s i giderek ö n e m k a z a n m a k t a d ı r

Ancak t ü m d e ğ i ş i k l i k l e r i n olumlu y ö n d e o l m a d ı ğ ı , bitim insan­l a r ı n ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n i n d ı ş t a n v e b ü r o k r a t i k s ü r e ç l e r e İ n d i r g e ­nerek y a p ı l m a s ı n ı n yeni sorunlara yol a ç t ı ğ ı g ö z l e n m e k t e d i r . B u r a ­da u n u t u l m a m a s ı gereken Ö n e m l i nokta, her ü l k e n i n kendine ö z g ü d e ğ e r l e n d i r m e ö l ç ü t l e r i n i g e l i ş t i r m e s i ve u y g u l a m a s ı d ı r , ö r n e ğ i n , T ü r k i y e ' d e de ' y a y ı n merkezl i h d e ğ e r l e n d i r m e gibiP daha ç o k b a t ı d a y a y g ı n olan d e ğ e r l e n d i r m e ö l ç ü t l e r i n i e s a s a lmak, d o ğ a ve m ü h e n ­dislik bilimlerine uygun d ü ş e r k e n , sosya l bilimler a l a n ı n d a sorunla­ra yol a ç m a k t a v e bu a landa y a p ı l a n ö z g ü n ç a l ı ş m a l a r ı n d e ğ e r s i z -l e ş m e s i ile s o n u ç l a n m a k t a d ı r . K a l d ı ki s a d e c e sosya l bilimlerde d e ğ i l , s a ğ l ı k v e fen bilimleri a l a n ı n d a da yerl i dergilerin y a z ı bu­lamaz ha le geldikleri ve 'toplumsal etki merkezl i ' d e ğ e r l e n d i r m e l e ­rin ö n e m s e n m e d i ğ i bir g e r ç e k t i r .

7

Ancak , kendini d ö n ü ş t ü r m e s i gereken sadece ü n i v e r s i t e d e ğ i l ­dir, hatta T ü r k i y e gibi g e l i ş m e k t e o lan ü l k e l e r d e daha Önce d e ğ i ş ­mesi gereken, her ile bir fabrika gibi ü n i v e r s i t e a ç m a zihniyetidir. Bu b a ğ l a m d a elimizdeki ç a l ı ş m a ı ş ı k tutucu nitelikleriyle ö n e m ka ­z a n m a k t a d ı r . Ç ü n k ü d e ğ e r l i a r a ş t ı r m a c ı l a r ı n ç o k yerinde ifadesi ile,

., bir üniversite, onu üniversite olarak tanımlamaya İmkan vere­cek niteliklerden yoksun olarak açıldığında, bu İlk başta tüm yük¬sek öğretim sistemine ve Türkiye'nin bilimsel yaşamına zarar ver­mektedir". G e n ç n ü f u s u y ü k s e k T ü r k i y e ' n i n , bu ö z e l l i ğ i n i avanta ja d ö n ü ş t ü r m e s i daha kaliteli y ü k s e k ö ğ r e n i m d e n g e ç t i ğ i n d e n , t ü m ik­t i d a r l a r ı n son derece sorumlu politikalar g e l i ş t i r m e l e r i v e bunu s a ğ ­l ık l ı olarak yapabilmek İ ç i n de elinizdeki t ü r d e n a r a ş t ı r m a l a r ı ciddi­ye a l m a s ı gerekir.

T ü r k i y e , 200 y ı l l ı k ç a ğ d a ş l a ş m a ç a b a l a r ı n ı n b î r p a r ç a s ı olarak s ü r e k l i bilim ve akla ö n c e l i k verme i s t e ğ i n d e o l m u ş s a da bunu tam a n l a m ı y l a b a ş a r a m a m ı ş , bir ç o k ç a b a b i l i n ç l i y a da b i l i n ç s i z olarak s o n u ç s u z k a l m ı ş t ı r . Ö z e l l i k l e de son y ı l l a r d a hemen her alanda s o ­mut ö r n e k l e r i g ö z l e n e n g ü n ü birlik p o p ü l i s t politikalarla yeni d ü z e n ­lemeler h ı z l a y a p ı l ı r k e n , yeni sorun a l a n l a r ı y a r a t ı l m a y a b a ş l a n ­m ı ş t ı r . Bu nedenle T ü r k i y e ' n i n g e l e c e ğ i olan g e n ç k u ş a k l a n y e t i ş ­tiren v e bilimsel a r a ş t ı r m a l a r * yapan ü n i v e r s i t e l e r ve bunlara yon veren y ü k s e k ö ğ r e t i m p o l i t i k a l a r ı , yere l g e r ç e k l e r ve evrensel ö l ç ü t ­leri birlikte g ö z ö n ü n d e bulundurmak, bilimsel a r a ş t ı r m a l a r ı e s a s alarak g e l i ş t i r i l m e k z o r u n d a d ı r .

Prof. Dr. A y t ü l K A S A P O Ğ L U

8

Diyorsunuz: Hükümetin idari Velayeti fenlere şamildir Ban derim ki: idare her hüneri Bilmez, çünki mütehassıs değildir.

Salahiyet, mansıp gibi yukarıdan Verilmez. Hep ihtisasla alınır Hiçbir alim nüfuzunu hünkardan Almaz, gerçi alır ondan her nazır

Ziya Gökafp (Yani Hayat 1976}

Ö N S Ö Z

Yozgat -Ankara karayolunun, Yozga t g i r i ş i ü z e r i n d e a s ı l ı duran bir tabelada ş u n l a r y a z ı l ı d ı r : "MüstakilÜniversitemiziİstiyoruz-Yoz-gst Halkı". Tabe ladan a n l a ş ı l d ı ğ ı k a d a r ı y l a Y o z g a t l ı l a r ı n , Yozga t h a l k ı n ı n d i l e ğ i m ü s t a k i l , yani b a ğ ı m s ı z , a y r ı bir ü n i v e r s i t e y e sah ip o l m a k t ı r . M ü s t a k i l bir ü n i v e r s i t e , yani E rc i yes Ü n i v e r s i t e s i n e b a ğ l ı o lmayan bir 'Yozgat Ü n i v e r s i t e s i " , B u b a s i t ç e bir temenni veya bir a rzu da d e ğ i l d i r Yozgat h a l k ı i ç i n . Val is inden, belediye b a ş k a n ı n a , ildeki ö n e m l i se rmaye g r u p l a r ı n ı n y ö n e t i m kurulu ü y e l e r i n d e n , s ı r a ­dan esnafa kadar t ü m h a l k ı n bir araya g e l d i ğ i v e Yozgat Ü n i v e r s i t e s i V a k f ı ç a t ı s ı a l t ı n d a y ü r ü t t ü k l e r i bir m ü c a d e l e , aktif bir ç a b a d ı r da .

Neden bir halk h m ü s t a k i l bir ü n i v e r s i t e n i n a ç ı l m a s ı İ ç i n ö r g ü t l ü bir ç a b a g ö s t e r i r ve Yozgat Ü n i v e r s i t e s i V a k f ı ' n ı n a ç t ı ğ ı hesaba her ay belirli bir miktar para ö d e m e y i kabul ederler ki? E rc i yes Ü n i v e r ­s i tes ine b a ğ l ı olarak faaliyetlerine devam eden ve y a k l a ş ı k 3 5 0 0 k i ş i n i n e ğ i t i m g ö r d ü ğ ü F e n Edebiyat , İ k t i s a d i İ d a r i Bilimler, Mimar­l ı k ve M ü h e n d i s l i k f a k ü l t e l e r i ile Meslek ve S a ğ l ı k y ü k s e k o k u l l a r a yeterli kalitede e ğ ı t i m - ö ğ r e t i m hizmeti mi vermemektedir ya da E r ­c iyes Ü n i v e r s i t e s i y ö n e t i m i Yozgat ' taki f a k ü l t e l e r i n i İ h m a l mi etmek­tedir? Nedir bir ildeki tum y a ş a y a n l a r ı ; e s n a f ı y l a , yerel v e merkezi y ö n e t i c i s i y l e ö r g ü t l ü bir m ü c a d e l e y e İ t e n sa i k?

Y o z g a t l ı l a r ı n g ü n a h l a r ı n ı a lmamak gerek. Ne Yozgat h a l k ı v e y ö n e t i c i l e r i İ l l e r i n d e ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı İ ç in ç a b a g ö s t e r e n tek top­luluk, ne de bu konuda ç a b a g ö s t e r e n , lobi ç a l ı ş m a l a r ı yapan tek v a k ı f Yozgat Ü n i v e r s i t e s i V a k f ı ' d ı r , Yozgat, her ile bir ü n i v e r s i t e n i n a ç ı l m a s ı İ ç i n g ö s t e r i l e n ç a b a l a r a i l i ş k i n , b u g ü n e kadar o n l a r c a s ı n a t a n ı k o l d u ğ u m u z ö r n e k l e r d e n sadece , ama s a d e c e bir tanesidir.

Sank i illerinde yeni bir ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı i ç i n ç a b a g ö s t e r e n

9

tek il Y o z g a f m ı ş , her ile bir ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı n ı n tek m ü s e b b i b i Yozgat h a l k ı y m ı ş gibi g ö r ü n m e s i n diye, bir ö r n e k de Mardin'den verip, Mardin'de Mardin A r t u k o ğ l u Ü n i v e r s i t e s i n i n k u r u l m a s ı İç in g ö s t e r i l e n ç a b a l a r d a n da bahsetmek m ü m k ü n d ü r . M i d y a t l ı l a r Der­n e ğ i ü y e l e r i bu konuda kendilerine h a k s ı z l ı k y a p ı l d ı ğ ı d ü ş ü n c e s i n ­dedirler: K ı r ı k k a l e gibi Mardin'den daha k ü ç ü k kimi iller bile (!) g ö s ­terdikleri ç a b a l a r l a illerinde ü n i v e r s i t e k u r u l m a s ı n ı s a ğ l a r k e n , Mar­din e s n a f ı , h a l k ı , y ö n e t i c i l e r i bir ilde ü n i v e r s i t e o l m a s ı n ı n gereklili­ğ i n i ( I ) a n l a y a m a m ı ş l a r d ı r . Fakat , onlara g ö r e bu konuda g e ç ka­l ı n m ı ş da d e ğ i l d i r ; Mardin h a l k ı , ü n i v e r s i t e talebinin h a k l ı {!) gerek­ç e l e r i n i gerekli yerlere iletmeli, Mardin A r t u k o ğ l u Ü n i v e r s i t e s i n i n k u r u l m a s ı İ ç i n etkin ç a b a g ö s t e r m e l i d i r . ^

Bu konuda Meclis'te de ciddi t a r t ı ş m a l a r ı n g e ç t i ğ i n i hemen belirtelim. ' M ü s t a k i l ' bir ü n i v e r s i t e s i a lmayan, h e n ü z bu ş e r e f e nail o l a m a m ı ş illerin vekilleri, tabii ki h a l k ı n vekili olarak, bu olumsuz duruma dur demek, bu durumu Meclis g ü n d e m i n e getirerek ç ö z ü m bulmak, mebusu o l d u k l a r ı illerde yeni ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı n ı s a ğ l a ­yarak s e ç m e n l e r i n i n a r z u l a r ı n ı yerine getirmek i ç i n can la b a ş l a ç a ­l ı ş m a k t a , kanun l asan f teklifleri vermekte, y a z ı l ı , s ö z l ü soru ö n e r ­geleri ile bu i ş i n p e ş i n d e o l d u k l a r ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r l e r .

Bir iki ö r n e k de Meclis'te g e ç e n k o n u ş m a l a r d a n verelim, ö r ­n e ğ i n 22. D ö n e m K ı r k l a r e l i Milletvekili Mehmet S i y a m K e s i m o ğ l u , 20 Ş u b a t 2D03 P e r ş e m b e g ü n ü 2 Meclis Tte y a p t ı ğ ı k o n u ş m a s ı n d a K ı r k l a r e l i Ü n i v e r s i t e s i n i n a r t ı k a ç ı l m a z a m a n ı n ı n g e l d i ğ i n i vurgula­m a k t a d ı r . Bu milletvekili, daha ö n c e d e n bu konuda v e r d i ğ i kanun teklifini h ü k ü m e t e h a t ı r l a t m a k t a v e K ı r k l a r e i i ' n i n ( a r t ı k her ne de­mekse) "bir üniversitenin kurulması için tüm koşulları taşıdığını"b$-Jirtmektedir.

T ı p k ı K ı r k l a re l i Milletvekili Mehmet Siyam K e s i m c ğ l u ' n u n . K ı rk -lareli'nin bir ü n i v e r s i t e n i n kurulabilmesi i ç i n gerekli t ü m ş a r t l a n t a ş ı ­d ı ğ ı n ı belirtmesi gibi, Amasya Milletvekili Hamza AJbayrak da Amas­y a ' n ı n bir ü n i v e r s i t e İ ç in b i ç i l m i ş kaftan o l d u ğ u d ü ş ü n c e s i n d e d i r . Mecl is k ü r s ü s ü n d e n A l b a y a . 2 0 0 3 y ı l ı n d a , d ö n e m i n h ü k ü m e t i n i n kendisine v e r d i ğ i s ö z ü t u t m a s ı ve Amasya 'ya ü n i v e r s i t e a ç m a s ı ge­r e k t i ğ i n i İ f a d e eder. Nitekim K ı r k l a r e l i gibi, Amasya da bir ü n i v e r s i ­tenin k u r u l m a s ı i ç i n gerekli t ü m ş a r t l a r ı ( î ) t a ş ı m a k t a d ı r Albayrak

1 Bu bilgiler, nttp://wwwmidyatlılar org. şilesinden alınmıştır. ' Dönem 22, Cilt 5, Yasama Yılı t, 35 Birleşim. 2002.2003 Perşembe

10

bunu, Mecl is k ü r s ü s ü n d e n y a p t ı ğ ı k o n u ş m a s ı n d a , ç o k veciz bir ş e ­kilde dile getirir:

7500 yjl lık tarihiyle eğit im, kültür, d o ğ a ve termal turizme öncülük eden ve Anadolu'ya Oxford o l m u ş A m a s y a ' m ı z 1999 yır ında Cumhuriyeti­mizin 75 ' inc İ y ı l d ö n ü m ü m ü n a s e b e t i y l e kendisine vaat edilen ün i ve r ­sitesini bu y ü c e Meclisten beklemektedir. H i ç ş ü p h e s i z ki, bu y ü c e Meclis, Amasya'ya rıak e t m i ş o l d u ğ u , gecikmeli de olsa, ün ivers i tes in i en k ısa s ü r e d e verecektir.3

Batman Milletvekillerinden Ahmet I nahn 2 Ocak 2 0 0 3 tarihindeki k o n u ş m a s ı da Batman Petrol Ü n i v e r s i t e s i n i n k u r u l m a s ı y ö n ü n d e ­dir. İ n a l , bu talebe k a r ş ı ç ı k a n d ö n e m i n Y Ö K B a ş k a n ı Kema l G ü -r ü z ' ü de h a l k ı n taleplerini dikkate a l m a d ı ğ ı g e r e k ç e s i y l e e l e ş t i r ­mektedir. B u milletvekili de Meclis k ü r s ü s ü n d e n ş ö y l e s e s l e n m i ş t i r :

[Batman'da yeni hır ün iversr ten in aç ı lmas ı ] Batman'daki resmı-s iv i l , bü tün toplumun gayreti ve arzusudur. B ö y l e s i n e bir i h t i yaç ve iş t i ya­k ın S a y ı n G ü r ü z ' ü n olumsuz y a k l a ş ı m ı n a tak ı lmas ı toplumda c idd î bir rahats ız l ığa neden o lmuş tu r S a y ı n Gürüz ve Y Ö K , takdir hak la r ı n ı toplumun aleyhine değ i l , lehine ku l lanmal ıd ı r , diye d ü ş ü n ü y o r u m .

A y r ı c a , Batman milletvekili olarak h ü k ü m e t i m i z d e n Batman halkı a d ı ­na i s t i r h a m ı m , yeni aç ı lacak ünivers i te ler a r a s ı n a Batman Petrol Ü n i ­versitesini de katmalar ıd ı r . Bu durum, bü tün Batman ha lk ım mutlu e d e c e ğ i gibi, ha l k ım ız ın ö n ü n d e k i en büyük engel olan cehaletin a ş ı l ­m a s ı n a da vesile o lacakt ı r . *

Ö r n e k l e n a r t ı r m a k , hatta ü n i v e r s i t e ile ilgili taleplerin dile getirilmesi ile İ lg i l i yeni bir kitap dahi yazmak m ü m k ü n d ü r Fakat ö r n e k l e r i ne kadar a r t ı r ı r s a k a r t ı r a l ı m , ilk b a ş t a s o r d u ğ u m u z soru h â l â c e v a p ­l a n m ı ş d e ğ i l d i r : Neden bir topluluk kendi iline m ü s t a k i l bir ü n i v e r ­site k u r u l m a s ı n ı İ s t e r ? N a s ı l olur da d ö n e m i n İ k t i d a r ı , Cumhuriyet in 75. k u r u l u ş y ı l d ö n ü m ü vesi lesiyle dahi o lsa , bir ş e h r e ü n i v e r s i t e k u r u l m a s ı s ö z ü verebi l i r? Bir ilin ü n i v e r s i t e k u r u l m a s ı i ç i n gerekli ş a r t l a r ı t a ş ı m a s ı ne demektir? Neden Mardinliler, d a h a k ü ç ü k yer­lere bile a ç ı l m ı ş o l m a s ı n a k a r ş ı n , Mardin'e ü n i v e r s i t e a ç ı l m a d ı ğ ı i ç i n kendilerini s u ç l a m a k t a ; e s n a f ı n v e h a l k ı n m ü s t a k i l bir ü n i v e r s i ­tenin g e r e k l i l i ğ i n i a n l a m a d ı ğ ı n a h a y ı f l a n m a k t a d ı r l a r ? V e neden Bat -

^ Dönem: 22, Cilt: 10, Yasama Yılı: 1,96. Birleşim, 19 6.2003 Perşembe. 4 Dönem: 22, Cilt; 2. Yasama Yılı 1b 17 Birleşim, 2 1 2D03 Perşembe.

11

man h a l k ı bir ü n i v e r s i t e n i n k u r u l m a s ı n a i h t i y a ç ve İ ş t i y a k , yani h a s ­ret d u y m a k t a d ı r ? Y a da soruyu ş ö y l e s o r a l ı m : Bir ilin e s n a f ı n ı n , h a l k ı n ı n v e y a o ilin y ö n e t i c i l e r i n i n bir ü n i v e r s i t e y e i ş t i y a k d u y m a s ı , ü n i v e r s i t e n i n hasretini ç e k m e s i n a s ı l bir ş e y d i r k i?

T ü r k i y e ' d e or ta lama 5 bir ' m ü s t a k i l ' ü n i v e r s i t e demek, b ü n y e ­sinde ortalama 959 akademik personelin ç a l ı ş t ı ğ ı , y ine ortalama 21.400 ö ğ r e n c i n i n o k u d u ğ u , ortalama 33.143.296 TL ' l i k b ü t ç e y e sahip ve 11,564.630 TL' l ik y a t ı r ı m g e r ç e k l e ş t i r e n bir kurum de ­mektir.

Kendimizi kandırmayahm, sadece y u k a r ı d a adlan g e ç e n İ l l e r ­de y a ş a y a n l a r d e ğ i l , g e ç m i ş t e ve g ü n ü m ü z d e b u l u n d u k l a r ı İ l de ü n i ­versite a ç ı l m a s ı i ç i n ç a b a g ö s t e r e n , g ö s t e r m i ş ve g ö s t e r m e y e h a ­z ı r l a n a n l a r ı n i ş t i y a k d u y d u ğ u , hasretini ç e k t i ğ i ş e y i ş t e bu potansi­yeldir. Dernekler, v a k ı f l a r e t r a f ı n d a y ö r e h a l k ı n ı ö r g ü t l e n m e y e İ t e n , yol k e n a r l a r ı n a tabela a s t ı r a n , milletvekillerine soru ö n e r g e l e r i , k a ­nun ı a s a n/teklifleri verdiren de.

Y u k a r ı d a k i r a k a m l a r ı n neyi ifade e t l i ğ i n i bir de b a ş k a a ç ı d a n hesap edersek, bu ç a l ı ş m a n ı n niyetinin, İ l l e r i n d e ü n i v e r s i t e a ç ı l m a ­s ı i ç i n ç a b a g ö s t e r e n esnaf, y ö n e t i c i , milletvekili vb.'ye h a k s ı z l ı k et­mek oJmay/p. ifade edilmeyen ama herkesin de ayan beyan b i l d i ğ i g e r ç e k l e r i dile getirmeye ç a l ı ş m a k o l d u ğ u n u g ö r m e k m ü m k ü n o la ­c a k t ı r .

Mesela a d ı ' M ü s t a k i l Ü n i v e r s i t e ' olan bir y ü k s e k ö ğ r e t i m kuru­munun, herhangi bir Anadolu İ l i ne k u r u l m a s ı demek, her g ü n oto­b ü s e , d o l m u ş a binen; kafeye, bara, s inemaya , lokantaya, terziye, berbere... giden, senede b i r k a ç kez memleketlerine gitmek i ç i n il­deki ş e h i r l e r a r a s ı o t o b ü s l e r i kullanan, k ı r t a s i y e - k i t a p a l ı ş v e r i ş i y a ­pan, fotokopi ç e k t i r e n H pantolon-kazak alan, simit, dondurma y iyen y a k l a ş ı k 21.000 k i ş i ; yurtlardaki y a ş a m ş a r t l a r ı n d a n bunalan ve ü ç -b e ş a r k a d a ş bir araya gelerek eve ç ı k m a y a karar veren, b ö y l e c e de k ı ra r a y i ç l e r i n i y ü k s e l t e n on binlerce ö ğ r e n c i demektir Herhangi bir Anadolu kentinde ' M ü s t a k i l 1 isimli bir ü n i v e r s i t e n i n a ç ı l m a s ı

"Ortalama üniversite" ifadesi, üniversitelere ilişkin öğretim elemanı sayısı, öğrenci sayısı, bütçe gibi farklı verilere ilişkin toplam sayıların, toplam üniversite sayısına bölünerek elde edilen basit ortalamağıdır. Bir başka değişle, ortalama bir Türk üniversitesi, ç a k ­manın ilerleyen sayfalarında ilgili kriterlerin hesaplandığı tablolardaki değerierdan yola çıkılmak kurgulanmıştır Buradaki amaç, farklı üniversitelerin bu ortalama değerlerden ne kadar farklılaştığını gözler önüne serebilmek, Türk üniversitelerinin genel bir fotoğ­rafını çekebilmektir

12

demek, bu ü n i v e r s i t e n i n a ç ı l d ı ğ ı kente y ı l d a ortalama 11.564.630 T U l ı k y a t ı r ı m h a r c a m a s ı n ı n y a p ı l m a s ı ; o r t a - ü s t gelir grubuna men­sup, y ö r e h a l k ı n ı n t ü k e t i m taleplerine g ö r e g ö r e c e daha l ü k s t ü k e ­time meyilli y a k l a ş ı k 1000 ü n i v e r s i t e h o c a s ı n ı n ş e h r e gelmesi v e orada oturmaya b a ş l a m a s ı demektir. Bir d i ğ e r ifade İ l e m ü s t a k i l ü n i v e r s i t e demek, ildeki ticari h a y a t ı n c a n l a n m a s ı demekt i r

Tek ra r etmek p a h a s ı n a bir daha s ö y l e m e k gerekirse, m ü s t a k i l ü n i v e r s i t e s i olmayan itlerde y a ş a y a n e s n a f ı n i ş t i y a k d u y d u ğ u da tam olarak budur; yoksa bilim a ş k ı , y ü k s e k ö ğ r e t i m i n g e r e k l i l i ğ i , bilimsel ü r e t i m ve e ğ i t i m i n ö n e m i , cehaletin ö n l e n m e s i vb. d e ğ i l . V e bu i ş t i ­y a k t ı r ki, h ü k ü m e t l e r i her ile bir ü n i v e r s i t e a ç m a p o l i t i k a s ı n ı iz leme ç ı l g ı n l ı ğ ı n a sevk etmekte; evrensel an lamda bir ü n i v e r s i t e n i n i ş l e v ­lerini yer ine getirmek i ç i n gerekli f iziksel ve bilimsel alt y a p ı ve in­san g ü c ü n e sahip olup o l m a d ı ğ ı n a b a k ı l m a k s ı z ı n a d ı ü n i v e r s i t e olan kurumlar a ç m a y a y ö n e l t m e k t e d i r . Ü n i v e r s i t e g i r i ş s ı n a v ı n a mi l­yonlarca k i ş i n i n k a t ı l m a s ı n a k a r ş ı n bu grubun i ç e r i s i n d e n s a d e c e k ü ç ü k , k ü ç ü c ü k bir kesimin iyi k ö t ü bir ü n i v e r s i t e y e y e r l e ş l i n l e b i l -mesinin y a r a t t t ğ ı p o p ü l e r g e r g i n l i ğ i n , y ö r e e s n a f ı n ı n , milletvekilinin " m ü s t a k i l ü n i v e r s i t e " taleplerine eklenerek o l u ş t u r d u ğ u b a s k ı da c a b a s ı

H ü k ü m e t l e r i n genel an lamda d ü ş ü n c e s i , kervan ya lda d ü z ü f ü r misal i , Ö n c e a d ı ü n i v e r s i t e olan bir kurum a ç m a k , sonra da z a m a n İ ç e r i s i n d e buraya, elden g e l d i ğ i ve olanaklar e l v e r d i ğ i ö l ç ü d e ü n i ­versi te n i t e l i ğ i k a z a n d ı r m a k , bir d i ğ e r d e ğ i ş l e kaynaktan etkin ol­m a y a n bir ş e k i l d e kul lanmak, kel imeleri s a k ı n m a d a n s ö y l e m e k ge­rekirse k a y n a k l a r ı har vurup harman savurmak o l a g e l m i ş t i r ve ne y a z ı k ki o l m a k t a d ı r da ; ü s t e l i k , bu p o l i t i k a l a r ı n y ü k s e k ö ğ r e t i m s i s ­teminde a ç t ı ğ ı yaralar da tamamen g ö r m e z d e n g e l i n m i ş , bir ile ü n i ­versite a ç a r k e n , T ü r k i y e ' d e k i bir kurum olarak ü n i v e r s i t e y a p ı s ı n ı n bozuluyor o l m a s ı g ö r m e z d e n g e l i n m i ş , tam a n l a m ı y l a umursanma­m ı ş ı m .

Bu ç a l ı ş m a d a da , temelde, bu y a n l ı ş p o l i t i k a n ı n s o n u ç l a r ı g ö z ­ler ö n ü n e ser i lmeye ç a l ı ş ı l m a k t a ve denmektedir ki, bir ü n i v e r s i t e , onu ü n i v e r s i t e olarak t a n ı m l a m a y a imkan verecek niteliklerinden yoksun olarak a ç ı l ı r s a , bu ilk b a ş t a t ü m y ü k s e k ö ğ r e t i m s istemine v e T ü r k i y e ' n i n bilimsel y a ş a m ı n a za ra r vermektedir. Y ü k s e k e ğ i t i m -ö ğ r e t i m i n kendi gereksinmeleri ve bir e ğ i t i m kurumunu g e r ç e k an ­lamda üniversite o/arak t a n ı m l a m a y a imkan verecek alt y a p ı v e in­s a n g ü c ü potansiyeli bir a r a y a g e t i r i l m e d i k ç e as la ü n i v e r s i t e a ç ı l -

13

maman; Ö n c e l i k l e h a l i h a z ı r d a e ğ i t i m veren ü n i v e r s i t e l e r i n e ğ i t i m ve bil imsel bilgi ü r e t i m kalitesini a r t ı r a c a k y a t ı r ı m l a r y a p ı l m a l ı ; herhan­gi bir ilde bir ü n i v e r s i t e k u r u l m a s ı n a karar verilmesi p o p ü l e r b a s k ı ­lar v e lobi ç a l ı ş m a l a r ı ile s o n u ç l a n a n y a da s o n u ç l a n d ı r ı l a b i l e n bir ç a b a olmaktan mutlak v e mutlak ç ı k a r t ı l m a l ı d ı r . Fakat , bu kitap yi­ne de iki n o k t a n ı n birbirinden ö z e n l e a y r ı l m a s ı g e r e k t i ğ i n i savun­m a k t a d ı r : T ü r k i y e ' n i n , hem ü n i v e r s i t e ç a ğ ı n d a k i g e n ç n ü f u s u ab* sorbe edebilmesi i ç i n yeni ü n i v e r s i t e l e r i n a ç ı l m a s ı n a , hem de mev­cut ü n i v e r s i t e l e r i n kapasite ve i m kan f a r ı n ı n a r t ı r ı l m a s ı n a i h t i y a c ı v a r d ı r ; fakat bu. her İ le bir ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı n ı savunmak anla­m ı n a gelmemektedir. B u ç a l ı ş m a birincinin g e r e k l i l i ğ i n i n a l t ı n ı ç i ­zerken, ikincinin - yan i her ile bir ü n i v e r s i t e a ç m a p o l i t i k a s ı n ı n - bi­rinci a m a c a hizmet etmek bir yana , bizzat bu a m a c ı k ö s t e k l e d i ğ i n i s a v u n m a k t a d ı r .

Bu ç a l ı ş m a n ı n ne 1990 T lardan sonra a ç ı l a n kamu ü n i v e r s i t e l e ­rine ne de v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e ' k a r ş ı ' bir t a v r ı v a r d ı n Tekrar tekrar v u r g u l a n m a l ı d ı r ki, T ü r k i y e ' d e y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n ı , g e l i ş m i ş ü l ­kelerdeki o r t a l a m a n ı n hayli a l t ı n d a d ı r ve bu oran mutlaka a r t ı r ı l m a ­l ı d ı r . Fakat bunun ç ö z ü m yolu, n © ö ğ r e n c i n i n ' m ü ş t e r i y e d ö n ü ş t ü ­r ü l m e s i ne de ü n i v e r s i t e l e r i n ticari h a y a t ı n k a l d ı r a c ı ' olarak kulla­n ı l m a s ı d ı r .

Bu ç a l ı ş m a n ı n ortaya ç ı k m a s ı n d a b i r ç o k k i ş i n i n e m e ğ i g e ç t i Prof. Dr. Taner Timur, Prof. Dr. Birsen G ö k ç e , Prof. D r A y t ü l K a -s a p o ğ l u . Prof, Dr, T ü r k e r Alkan v e D o ç , D r Tanel Demirel g ö r ü ş ve e l e ş t i r i l e r i y l e bize hayli y a r d ı m c ı oldular, yol g ö s t e r d i l e r H i ç k u ş k u s u z bu ç a l ı ş m a d a k i o l a s ı k u s u r l a r ı n t ü m s o r u m l u l u ğ u tama­men bize aittir.

Ankara , 2005 Mete Kay n a r - İ s m e t Parlak

14

G İ R İ Ş

B u ç a l ı ş m a , e s a s itibariyle, T ü r k i y e ' d e ü n i v e r s i t e l e r i ş l e v l e r i n i ne kadar yerine getirilebiliyor' sorusu İ le ilgilenmektedir. K a m u hizmeti k a v r a m ı ve bu kamu hizmetinin ü n i v e r s i t e l e r t a r a f ı n d a n ne kadar etkin v e verimli bir ş e k i l d e yerine getirilip g e t i r i l m e d i ğ i İ s e bu soruya cevap verebilmek i ç i n k u l l a n ı l a n analitik bir ç e r ç e v e o larak d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r . Bir b a ş k a d e y i ş l e bu ç a l ı ş m a d a , kamusa l bir h iz­met s a ğ l a y a n kurumlar olarak ü n i v e r s i t e l e r i n , kendilerinden bekle­nen hizmetleri etkili ve verimli bir b i ç i m d e yer ine getirip getireme­dikleri, yani kendilerinden beklenen tarzda bir hizmet verip ve rme­dikleri a r a ş t ı r ı l m a y a ç a l ı ş ı l m a k t a d ı r . Kamu kurumu v e kamu hiz­meti k a v r a m l a r ı i se , bizim ü n i v e r s i t e l e r ü z e r i n d e k o n u ş a b i l m e m i z i ; o n l a r ı , p e r f o r m a n s l a r ı n ı -k i performans, verimli v e etkili o l m a n ı n bir sonucu y a da fonksiyonu olarak ele a l ı n a b i l i r - g ö z ö n ü n e a la rak d e ğ e r l e n d i r e b i l m e m i z i s a ğ l a y a n temel kriterler olarak d ü ş ü n ü l m ü ş ­t ü r . T ü m bu kavramlar, d i ğ e r bir a ç ı d a n , T ü r k i y e ' d e k i herhangi bir ü n i v e r s i t e n i n kalitesi h a k k ı n d a h ü k ü m verebilmemiz, kalite kav ra ­m ı n d a n bahsedebi lmemiz i ç i n de e l zem k a v r a m l a r d ı r . Nitekim k a ­lite k a v r a m ı n ı n t a n ı m ı n a b a k t ı ğ ı m ı z d a k a v r a m ı n İ ç e r i s i n d e , perfor­m a n s ı , v e r i m l i l i ğ i v e e t k i n l i ğ i b a r ı n d ı r d ı ğ ı n ı s ö y l e m e k o l a n a k l ı d ı r .

Kalite ile ilgili t a n ı m l a n T ü r k S t a n d a r t l a r ı E n s t i t ü s ü n ü n Avrupa Norm/ar/ Uluslararası Standartlar Organizasyonu'nun T S E N I S O 9001:2000 belgelerinde bulmak m ü m k ü n d ü r . B u belgede kalite, "... bir ürün veya hizmetin belirlenen veya olabilecek ihtiyaçları karşıla­ma kabiliyetine dayanan özelliklerin toplamı" o^Bk t a n ı m l a n m a k ­t a d ı r . Bir b a ş k a ifade ile kalite, k u l l a n ı m a uygunluk y a da ş a r t l a r a uygunluk o/arak da r a n ı m î a n a b f J i r ( T S E , 2001) . Benzer t a n ı m l a r d a n hareket eden T ü r k e r (2003:1 )"de kaliteyi, "ilgili taraflar için dikkate alman ihtiyaç ve beklentilerin yerine getirilmesi olarak" ö z e t l e m e k -

15

tedir. T S E ' n i n y a p t ı ğ ı bu kalite t a n ı m ı sadece mal ü r e t i m i i ç i n d e ğ i l , hizmet ü r e t i m i i ç i n de k u l l a n ı l a b i l i r . D o l a y ı s ı y l a hizmet ü r e t i m i b a ğ ­l a m ı n d a kaliteyi, T ü r k e r ' i n de a l t ı n ı ç i z d i ğ i gibi, "ilgili tarafların bek­lentisini karşılayan hizmet, "kaliteli bir hizmet" ya da "şartlara ve amaca uygun hizmet"o\Brak t a n ı m l a m a k m ü m k ü n d ü r .

Kalite k a v r a m ı , dar a n l a m ı n ı n , yani sadece ü r e t i m i n etkin, ve­rimli ve a m a c a uygun ş e k i l d e ü r e t i l m e s i n i n ö t e s i n d e t a n ı m l a n a c a k o lursa; t a s a r ı m , uygunluk ve k u l l a n ı m kalitesi k a v r a m l a r ı n a d a b a ş ­vurmak gerekecektir. Nitekim g ü n ü m ü z d e kalite k a v r a m ı da bu dar a n l a m l a r ı n ı n d ı ş ı n d a , t ü m t a s a r ı m ç a l ı ş m a l a r ı n ı v e ü r ü n ü n ö m r ü n ü de kapsayan bir i ç e r i k t e t a n ı m l a n m a k t a d ı r . H i ç k u ş k u s u z a y n ı du­rum hizmet s e k t ö r ü i ç i n de g e ç e r l i d i r . Ö z e t l e hizmet s e k t ö r ü n d e de bir hizmetin kalitesi, ü ç d ü z e y d e k i kalitenin, yani t a s a r ı m , uygunluk v e k u l l a n ı m kalitesinin sonucu olarak ortaya ç ı ka r .

T ü r k e r (2003:1) 'den yararlanarak ö z e t l e m e k gerekirse t a s a r ı m kalitesi, bir ü r ü n veya hizmetin istenilen ö z e l l i k l e r e sahip o l m a s ı i ç i n , t a s a r ı m a ş a m a s ı n d a hedeflenen kalitedir. 6 u . kaliteyi s a ğ l a ­m a n ı n birinci v e en ö n e m l i a d ı m ı n ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . Ç ü n k ü bir ü r ü n v e y a hizmetin kalitesi ve maliyeti, b ü y ü k oranda t a s a r ı m a ş a m a ­s ı n d a o l u ş t u ğ u gibi, tasar lanmayan bir kalitenin ü r e t i l m e s i de m ü m ­k ü n d e ğ i l d i r . T a s a r ı m kalitesi, nihai kalite i ç i n en ö n e m l i b a s a m a ğ ı t e ş k i l etmektedir.

T a s a r ı m kalitesi, bir ü r ü n veya hizmetin nihai kalitesinin ortaya ç ı k m a s ı n d a hayli ö n e m l i bir role sahip o l m a s ı n a k a r ş ı n , uygulama­daki kaliteyi her zaman garanti a l t ı n a a lmaya yetmez; bir b a ş k a ifade ile t a s a r ı m d ü z e y i n d e k i kaliteyi, ü r e t i m d e v e y a uygulamada tutturmak ve bu kalite d ü z e y i n i n s ü r e k l i l i ğ i n i s a ğ l a m a k a y r ı bir so­rundur. H i ç b i r ü r e t i m veya uygulama, t a s a r ı m d a k i ş e k l i n e harfiyen uygun ş e k i l d e y a p ı l a m a y a c a ğ ı n d a n , t a s a r ı m ve uygulamadaki kali­teler birbirinden f a r k l ı l a ş a c a k t ı r . Y u k a r ı d a k i a ç ı k l a m a n ı n da i ş a r e t e t t i ğ i gibi uygunluk kalitesi veya ü r e t i m kalitesi, sunulan hizmetin veya ü r ü n ü n b e l i r l e n m i ş olan t a s a r ı m a ne kadar u y d u ğ u n u n bir ö l ­ç ü s ü d ü r . Yan i , t a s a r ı m kalitesinin ü r ü n e veya hizmete y a n s ı t ı l m a s ı ç a b a l a r ı n ı n bir g ö s t e r g e s i d i r . Uygunluk kalitesi, ö l ç ü l e b i l i r y a p ı d a ­d ı r ; sunulan hizmet veya ü r ü n ü n b e l i r l e n m i ş ö z e l l i k l e r e ne ö l ç ü d e u y d u ğ u n u n bilimsel m a t l a r l a tayinini i ç e r i r . K u l l a n ı m k a ü t e s i ise, bir hizmet veya ü r ü n ü n k u l l a n ı m s ü r e s i i ç i n d e kaliteye e s a s olan ö z e l l i k l e r i n i kabul edilebilir d ü z e y d e koruyabilme y e t e n e ğ i olarak t a n ı m l a n m a k t a d ı r . K u l J a n ı m kalitesi, kullanjm s ü r e s i i ç i n d e s a ğ l a n a n

16

hizmet o l a n a k l a r ı , b a k ı m , yedek p a r ç a gibi etmenlerden etkilen­mektedir.

Bir kurum olarak ü n i v e r s i t e ve orada yerine getirilmeye ç a l ı ­ş ı l a n hizmetler, bir mahal le b a k k a l ı n d a , bir fabrikada y a da herhan­gi bir t icarethanede yer ine getirilen h * z m e î * e r d e n y a p ı v e i ş l e v o la­rak kimi f a r k l ı l ı k l a r t a ş ı m a k t a d ı r . Bir b a k k a l ı n p e r f o r m a n s ı , i ş i n i et­kili ve verimli bir ş e k i l d e yerine getirip g e t i r m e d i ğ i v e yerine getir­d i ğ i hizmetin kali tesi, son anal izde, kendisini ilgilendiren bir durum­dur E ğ e r bakkal , mahal le h a l k ı n ı n kendisinden b e k l e d i ğ i i ş l e v l e r i h a k k ı y l a yer ine get i rmezse, ö r n e ğ i n sabah e rken saat lerde d ü k k a ­n ı n ı a ç m a z , taze ekmek bulundurmaz v e y a o n l a r ı s ı h h i ş a r t l a r d a depo lamazsa y a da mahal le h a l k ı n ı n s ı k l ı k l a talep e t t i ğ i ü r ü n l e r i d ü k k a n ı n d a bulundurmaz veya son kul lanma tarihi g e ç m i ş bayat ü r ü n l e r * sa tmaya ç a l ı ş ı r s a , İ ş i n e g ö s t e r d i ğ i bu ö z e n s i z l i k t e n - v e ­rimsizlikten, etkinsizlikten, p e r f o r m a n s s ı z l ı k t a n , kal i tesizl ikten- do­l a y ı er y a da g e ç kapanacak y a d a belediye g ö r e v l i l e r i t a r a f ı n d a n c e z a l a n d ı r ı l a c a k , ki nitekim bu da d o ğ r u d a n d o ğ r u y a onun kendi gelirini/prestijini etkileyecektir. Faka t a y n ı ş e y i , m ü l k i y e t i bir v a k ı f a ait o lsa dahi. bir ü n i v e r s i t e İ ç i n s ö y l e m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Bir ü n i ­versitenin kendisinden beklenen hizmetleri yerine get i rmemesi y a da hizmetleri yerine getirmesi s ü r e c i n d e d ü ş ü k performans v e kali­te ile ç a l ı ş m a s ı , verimlilikten, etkinlikten yani s o n u ç t a kal i teden ö d ü n vermes i , sadece kurumun kendi gelirini, prestijini etki leyecek s o n u ç l a r d o ğ u r m a y a c a k , aks ine, uzun vadede t ü m toplumu d o ğ r u ­dan etkileyecektir: Nitekim, devletin, e ğ i t i m - ö ğ r e t i m i n kalitesiz ol­d u ğ u bir ü n i v e r s i t e d e n hizmet alan ö ğ r e n c i l e r i n , b a ş k a bir ü n i v e r ­s i teye k a y ı t y a p t ı r m a l a r ı n ı istemesi ne kadar akla a y k ı r ı y s a , 'bu ü n i ­versitede ü r e t i l e n bilimsel a r a ş t ı r m a l a r / y a y ı n l a r e ğ e r k a l ı î e s i z s e k imse okumaz, olur biter' diyerek i ş i n İ ç i n d e n s ı y r ı l m a s ı d a m ü m k ü n de­ğ i l d i r Y i n e herhangi bir ü n i v e r s i t e y a da ü n i v e r s i t e l e r d e n b a z ı l a r ı ­n ı n kendisinden beklenen i ş l e v l e r i n i yerine g e t i r e m e d i ğ i bir durum­da, bu k u r u m l a r ı n zarar edip, k e n d i l i ğ i n d e n ortadan k a l k m a s ı n ı , ka­p a n m a s ı n ı beklemek, bu kurumun y a da k u r u m l a r ı n ortadan kalk­m a s ı n d a n d o ğ a c a k toplumsal z a r a r ı Ö n e m s e m e m e k de i m k a n s ı z ­d ı r , ö z e t l e , y ö n e t i m biliminin terimleriyle k o n u ş u r s a k , m ü l k i y e t i is­ter devlete ait o lsun, i s le rse ö z e l k i ş i l e r i n k u r d u ğ u v a k ı f i a r c a i ş l e ­tilen ü n i v e r s i t e l e r olsun, ü n i v e r s i t e l e r d e yer ine getirilen e ğ i t i m - ö ğ -retim v e bilimsel ü r e t i m faaliyetleri kamuya y a r a r l ı hizmet olarak t a n ı m l a n d ı k l a r ı n d a , bu faaliyetlerin h a k k ı y l a yerine getirilip getinl-

17

mediklerine İ l i ş k i n t a r t ı ş m a l a r da kamusal bir karakter kazanmakta , ü n i v e r s i t e l e r i n kendilerinden beklenen hizmetleri g e r e k t i ğ i gibi y e ­rine getirip getiremedikleri de ö n e m l i bir kamusal problem olarak ortaya ç ı k m a k t a d ı r Ü n i v e r s i t e l e r l e ilgili mevcut yasa l d ü z e n l e m e l e r de bu b a k ı ş a ç ı s ı n ı p a y l a ş m a k t a , t ü m d ü z e y l e r d e k i e ğ i t i m faal iye­tinin d ü z e n l e n m e s i ve s ü r d ü r ü l m e s i i ş l e r i n i n kamu hizmeti k a p s a ­m ı n d a o l d u ğ u n u , bu faaliyetlerin kamunun y a k ı n denetimi a l t ı n d a g e r ç e k l e ş t i r i l m e k zorunda o l d u ğ u n u belirtmektedir.

K ı s a c a s ı , bir ü n i v e r s i t e n i n devletin m ü l k i y e t i n d e o l m a m a s ı y a da bu hizmet k a r ş ı l ı ğ ı n d a ö ğ r e n c i l e r d e n para a l ı n ı y o r o l m a s ı nede­niyle, orada ü r e t i l e n bilimin ve s ü r d ü r ü l e n e ğ i t i m i n kamusal bir ö n e m ve karakter t a ş ı m a d ı ğ ı iddia e d i l e m e y e c e ğ i gibi; v a k ı f ü n i v e r s i t e l e ­rindeki e g ı ü m - ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m faaliyetlerinin - t ı p k ı bir b a k k a l ı n y a da bir f a b r i k a n ı n e t k i n l i ğ i v e v e r i m l i l i ğ i ile ilgili bir t a r t ı ş ­mada o l d u ğ u g ib i - kurumun kendi İç problemi o l d u ğ u n u iddia et­mek de d o ğ r u d e ğ i l d i r .

Ü n i v e r s i t e l e r , bir kez yerine getirdikleri i ş l e v l e r d e n yola ç ı k ı ­larak birer kamu(sat) kurum(u) ya da kamu hizmeti veren kurumlar olarak t a n ı m l a n d ı k l a r ı n d a , bu hizmetin yerine getirilmesi, bu kamu­sa l hizmetlerin ü r e t i l m e s i s ü r e c i n d e bu k u r u m l a r ı n - ü n i v e r s i t e l e n n -kamusal kaynak lan etkin, verimli bir ş e k i l d e k u l l a n ı p k u l l a n m a d ı k ­l a r ı , kendilerinden beklenen i ş l e v l e r i n i etkin, verimli ve kaliteli b î r ş e k i l d e yerine getirip getirmedikleri de ö n e m l i bir t a r t ı ş m a konusu - k a ­musal bir problem- olarak ortaya ç ı k m a k t a d ı r . Nitekim bu ç a l ı ş m a ­da y a p ı l m a y a ç a l ı ş ı l a n da . eldeki veriler ı ş ı ğ ı n d a ü n i v e r s i t e l e r i n kendilerinden beklenen i ş l e v l e r i ne kadar yerine getirebildikleri/ge­tirebilecekleri sorusuna cevap a r a m a k t ı r . Fakat h i ç k u ş k u yok k î ü n i v e r s i t e kurumu, nicelikten daha ç o k nitelik ile ilgilidir. Bir d i ğ e r d e y i ş l e , sadece nicel veri lerden yola ç ı k a r a k bir ü n i v e r s i t e y i ' iyi ' , 'kaliteli', 'etkin' gibi s ı f a t l a r l a birlikte t a n ı m l a m a k hayli zor, hatta im­k a n s ı z o l d u ğ u gibi, orada veri len e ğ i t i m i n ü n i v e r s a l karakterde olup o l m a d ı ğ ı n ı da sadece nicel ö l ç e k l e r d e n yola ç * k a r a k belirlemek zor­dur. Fakat yine de nicel veriler, bir ü n i v e r s i t e n i n kendisinden bekle­nen i ş l e v l e n ne kadar yerine g e t i r ( e b i l ) d i ğ i ile ilgili bir t a r t ı ş m a d a ö n e m l i bir fonksiyon ü s t l e n m e k t e d i r . Bu b a ğ l a m d a , K Ö k s o y u n (1997 1) da i ş a r e t e t t i ğ i ü z e r e , y ü k s e k ö ğ r e t i m kurumlan olarak ü n i ­versitelerin verdikleri hizmetlerin kalite ö l ç ü m l e r i ve denetimlerinin t ı p k ı d i ğ e r s e k t ö r l e r d e o l d u ğ u gibi iki ö n e m i i ya ran o l d u ğ u n u belir­terek bu bahse ş i m d i l i k bir nokta koymak yerinde o l a c a k t ı r , B u

18

yarar lardan ilki, y ü k s e k ö ğ r e t i m hizmetlerinden faydalananlar ( ö ğ ­renciler v e t ü m toplum) ile y ü k s e k ö ğ r e t i m ü r ü n l e r i n i kul lananlara ( İ ş v e r e n l e r , bilim v e teknolojiden yarar lanan kurumlar v e genel o l a ­rak toplum) kaliteli ü r ü n l e r i n t a n ı t ı l m a s ı n d a y a r d ı m c ı olmak; ikincisi i se topluma daha kaliteli ü r ü n ve hizmet sunabitmek i ç i n y ü k s e k ö ğ r e t i m k u r u m l a r ı n ı bir rekabet o r t a m ı n a sokmak, b ö y l e c e de z a y ı f t a r a f l a r ı n ı gidermek ve g ü ç l e n d i r m e k i ç i n ç a b a sarf etmelerini s a ğ ­l a m a k t ı r .

Bu ç a l ı ş m a d a ü n i v e r s i t e l e r , e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ve bil imsel ü r e t i m b a ş l ı k l a r ı a l t ı n d a ö z e t l e n e n İk i kamu m a l ı n ı / h i z m e t i n i ü r e t e n kurum­lar olarak e le a l ı n d ı k l a r ı i ç i n . T ü r k i y e ' d e ü n i v e r s i t e k a v r a m ı n ı n n a s ı l a l g ı l a n d ı ğ ı v e bu ç a l ı ş m a i ç e r i s i n d e kamu hizmeti k a v r a m ı n ı n n a s ı l t a n ı m l a n d ı ğ ı ü z e r i n d e daha y a k ı n d a n durmak yerinde o l a c a k t ı r .

Üniversite' ve Türkiye'de Üniversiteler Ü n i v e r s i t e l e r i n k ö k e n l e r i n i Platon'un Acemediâsma ve Ar isto '

nun Lyceunfuna, hatta E s k i Yunan 'dak i a r a ş t ı r m a merkezleri o lan Mouseidon'lara ( m ü z e ) kadar g ö t ü r m e k m ü m k ü n olmakla birlikte, bu konudaki ç a l ı ş m a l a r ç a ğ d a ş anlamdaki ü n i v e r s i t e l e r i n b a b a s ı olarak İ t a l y a ' d a 1088 y ı l ı n d a kurulan Bologna Ü n i v e r s i t e s i ni kabul etmektedir. İ t a l y a ' d a kurulan bu e ğ i t i m k u r u m u n u » 1160 y ı l ı n d a P a ­ris'teki Par is Ü n i v e r s i t e s i ve 1167 y ı l ı n d a B i r l e ş i k K r a l l ı k t a kurulan Oxford Ü n i v e r s i t e s i takip etmektedir. B u a ç ı d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a Av ru ­pa'da ü n i v e r s i t e a d ı veri len kurumun y a k l a ş ı k 900 y ı l l ı k bir tarihinin o l d u ğ u n u (Tekel i , 2004:4) s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r .

Timur (2000:34-35) ü n i v e r s i t e n i n ne o l d u ğ u n a i l i şk in bir t a r t ı ş ­m a n ı n , her ş e y d e n Ö n c e bir t a n ı m sorunu o l d u ğ u n u h a t ı r i a t m a k t a d ı r : E ğ e r , ü n i v e r s i t e y i , pozitivist tarih a n l a y ı ş ı n ı n y a p t ı ğ ı gibi. O r t a ç a ğ Av­r u p a ' s ı n a Ö 2 g ü feodal bir kurum olarak ele a l ı r s a k , b a ş k a h i çb i r d ö ­nem ve u y g a r l ı k i ç i n d e ü n i v e r s i t e d e n s ö z etmek m ü m k ü n olmaya­cak t ı r . O y s a ü n i v e r s i t e d e n d i ğ i n d e , ö ğ r e t i m sisteminin son h a l k a s ı , y ö ­netici z ü m r e l e r i y e t i ş t i r e n birer y ü k s e k okul* a n l a ş ı l m a l ı d ı r . Ü n i v e r s i t e denilen kuruma ancak bu ş e k i l d e b a k ı l d ı ğ ı n d a onun her d ö n e m v e u y g a r l ı k t a rastlanan evrensei bir kurum o l d u ğ u a n l a ş ı l a b i l i r .

& Türk yüksek öğretiminin bir diğer sorunu (!) da yüksek okul/eÇjitim/öğretim' gibi ifade­lerin nasıl yazılacağı i!e ilgjbdjr "7,C. Yukseküğıelım Kurumu"nda bu rfatJenin birleşik yazılması tercih edilirken, imla kılavuzla" bunun tereni önermektedir. 8u çalışmada TDK İmla Kılavuzundaki (1996) kullanıma uyularak "yüksek okul/eğilim/üğretim' gibi kelime­lerin ayrı yazılması yoluna gidilmiştir.

19

Kel ime a n l a m ı olarak ü n i v e r s i t e , Lat ince topluluk, b ü t ü n l ü k , k ü l a n l a m ı n a gelen üniversitas'tan t ü r e m i ş t i r ( H a t i p o ğ l u , 2000:503: Korkut, 1904:2) ve "bağımsız tüzel kişiliğe sahip ve ortak çıkarlar/ ofan kişiler topfuluğü'nu ifade etmek i ç i n k u l l a n ı l m a k t a d ı r ( T Ü S İ A D , 1994:57). Bu t a n ı m l a r d a n hareketle ü n i v e r s i t e kurumunu en genel haliyle "evrensel anlamda bilimin üretildiği, özerk loncalar" olarak ele almak da m ü m k ü n d ü r . İs ter pozitivist bir ç e r ç e v e d e n b a k ı l ı p B a -t ı ' d a k i g e l i ş i m i ile s ı n ı r l a n d ı r ı l a r a k t a n ı m l a n s ı n , İ s t e r s e de her top­lumdaki en ü s t , e n sofistike d ü ş ü n c e l e r i n ü r e t i l i p / a k t a r ı l d i ğ ı evren­se l bir kurum olarak ele a l ı n s ı n , ü n i v e r s i t e iki temel fonksiyon ü z e ­rine bina e d i l m i ş t i r 7 : Bilimin/bilginin ü r e t i l m e s i ve buralarda ü r e t i l e n bilginin yeni k u ş a k l a r a a k t a r ı l m a s ı . Ü n i v e r s i t e / y ü k s e k ö ğ r e t i m ku­r u m l a r ı n ı . Korkut/un (1984.1) da bel i r t t iğ i gibi, 'toplumun ihtiyaç duy­duğu yüksek nitelikli insan gücünü yetiştirme, aynı zamanda Dilim ve tekmğin ilerlemesini sağlama fonksiyonlarının yanı sıra, ülke so­runlarına çözüm yolları önerme ile de yükümlü kurumlar''olarak ta­n ı m l a m a k da m ü m k ü n d ü r . Ü n i v e r s i t e l e r , bu temel i ş l e v l e r i n i yerine getirirlerken genel anlamda e ğ i t i m sisteminin - v e rej imin- bir par¬ç a s i olarak, t o p l u m l a r ı n ekonomik ve sosya l sistemleriyle de etkile­ş i m halindedirler ( İ ra t , 2003:3).

Ü n i v e r s i t e kurumuna fa r k l ı toplumlarda fa r k l ı an lam ve i ş l e v l e r y ü k l e n d i ğ i n i s ö y l e m e k y a n l ı ş o l m a y a c a k t ı r Ö r n e ğ i n Almanya'da yay­g ı n olan ü n i v e r s i t e a n l a y ı ş ı n a g ö r e , ü n i v e r s i t e n i n e ğ i t i m - ö ğ r e t i m g ö ­revi y a n ı n d a , a s ı l v a r l ı k nedeni a r a ş t ı r m a d ı r . Bu b a ğ l a m d a d a bil­ginin b ü t ü n l ü ğ ü ve ö ğ r e t i m i n a r a ş t ı r m a y l a s ı k ı s ı k ı y a b a ğ l ı l ı ğ * kabul edilmektedir. ABD 'de ise ü n i v e r s i t e l e r , her ç e ş i t ilerletici ve g e l i ş t i r i ­ci ç a b a n ı n en ö n e m l i b i l e ş e n l e r i n d e n biri olarak d e ğ e r l e n d i r i l m e k t e , teknoloji ü r e t i m i ile iç i ç e faaliyet y ü r ü t m e k t e d i r l e r . F ransa 'da ise ü n i v e r s i t e , e n t e l e k t ü e l bir kurum olarak ele a l ı n m a k t a d ı r : Ü n i v e r s i ­tenin temel g ö r e v i , bilginin ü r e t i l m e s i , y a y g ı n l a ş t ı r ı l m a s ı ve ente-

Pamuk (2004-8) ise çağdaş üniversitenin üç temel amacı olduğunu ifade eder. Bunlar eğitim, araştırma ve toplumsal hizmet (bilgiyi toplumla paylaşma ve toplum yayma} olarak sulanmaktadır Bu uç amaç bir arada ele alındığında, univeısıtelenn hem bilgi üreten hem de bilgiyi topluma /ayan, bilginin bir kuşaklan diğerine aktarrlmasmı sağlayan kuıumlar oldukları göze çarpmaktadır. Üretim ve aktarma sürecinin şu ya da bu hesaba göre yönlendin İme mesi veya dar kalıplar içine hapsol maniası için, üniver­sitenin sadece pratik ya da yararcı değil, aynı zamanda eleşliref olabilmeleri, farklı m<j deller ve vizyonlar sunabilmeleri gerekmektedir. Bu nedenle de özellikle akademik Konularda özert olmaları, ozgur duştrnce mekanları olabılmelerr büyük önem taşımakla­dır.

20

l e k t ü e ! i n s a n l a r ı n y e t i ş t i r i l m e s i d i r . 0 İ n g i l t e r e ' d e İ s e ü n i v e r s i t e , bir ki­ş i s e l formasyon o r t a m ı o larak kabul edilmektedir (Korkut, 1904:3¬6 ) . D i ğ e r bir d e y i ş l e , İ n g i l t e r e ' d e hem b i r e y s e l / ö z e l h e m de k a m u ­sa l hedefler bitlikte g ö z e t i l m e k t e d i r . Ç ü n k ü İ n g i l i z ü n i v e r s i t e l e r i n i n temel a m a c ı , bireyin ö ğ r e n m e i s t e ğ i n i tatmin etmek, u lusal k ü l t ü r ü g e l i ş t i r m e k , i m p a r a t o r l u ğ u n y ö n e t i c i k a d r o l a r ı n ı y e t i ş t i r m e k ve ö z e l y a ­ş a m d a m u t l u l u ğ u s a ğ l a m a k o l m u ş t u r ( K a s a p o ğ l u , 1999:460). H i ç k u ş ­kusuz, f a r k l ı ü l k e l e r d e k i bu ü n i v e r s i t e modelleri birer genel lemeden ibarettir v e kapitalizmin g e l i ş m e s i i le birlikte ü n i v e r s i t e l e r , se rmaye­nin i h t i y a ç d u y d u ğ u teknolojinin temel hammaddesi olan bil imsel bilgiyi ü r e t e c e k kurumlar haline d ö n ü ş m ü ş l e r ve d ö n ü ş m e k t e d i r l e r de. Nitekim son y ü z y ı l İ ç e r i s i n d e k i bilimsel g e l i ş m e l e r e ve ö z e l l i k l e d ü n y a s a v a ş l a r ı s ı r a s ı n d a bu g e l i ş m e l e r e d a y a l ı olarak ortaya ç ı k a n teknolojik g e l i ş i m e b a k t ı ğ ı m ı z d a da bunu g ö r m e m i z m ü m k ü n d ü r : B u g e l i ş m e l e r , ü n i v e r s i t e l e r i , ulusal a r a ş t ı r m a - g e l i ş t i r m e ( A R - G E ) sisteminin de bir p a r ç a s ı haline g e t i r i l m i ş ; ü n i v e r s i t e l e r ) se rmaye ­nin gereksinim d u y d u ğ u teknolojik g e l i ş m e n i n ü r e t i l d i ğ i temel a l a n ­lardan biri hal ine g e l m i ş t i r , Biyo-teknoloji, e snek ü r e t i m teknolojileri gibi yeni v e ileri teknolojilerin, a r a ş t ı r m a ü n i v e r s i t e l e r i n i n bulundu­ğ u Kaliforniya'daki Sil icon Val ley, Boston c i v a r ı n d a k i Route 126 v e North Carol ina'daki R e s e a r c h Triangle gibi y ö r e l e r d e kurulan ç e ş i t t i ö l ç e k l e r d e k i ö z e l k u r u l u ş l a r l a ü n i v e r s i t e l e r i n i ş b i r l i ğ i sonucu or taya ç ı k m a l a r ı da s e r m a y e - ü n i v e r s i t e b ü t ü n l e ş m e s i n e i l i ş k i n k ü ç ü k bir ö r n e k olarak verilebilir.

T imur ( 2 Û 0 0 : 3 1 ) İ s e , se rmaye v e ü n i v e r s i t e a r a s ı n d a k i bu b ü ­t ü n l e ş m e y e f a r k l ı bir a ç ı d a n b a k m a m ı z g e r e k t i ğ i n i ö n e r m e k t e , ü n i ­versitenin toplumsal formasyonlar v e ü r e t i m b i ç i m l e r i b a ğ l a m ı n d a bir ü s t y a p ı kurumu olarak ele a l ı n m a s ı g e r e k t i ğ i n i vurgulamakta­d ı r . S ı n ı f l ı bir toplumda ö ğ r e t i m v e e ğ i t i m i ş l e v i n i n , onu da İ ç e r e n egemen ideolojinin bir u z a n t ı s ı , bir s o m u t l a ş m a b i ç i m i ve bu nite­l i ğ i y l e de nesne l v e y a n s ı z olmaktan uzak bir kurum olarak d e ğ e r ­lendirilmesi g e r e k t i ğ i n i belirten T imur 'a ( 2 0 0 Ü : 3 0 ) g ö r e "Kapitalist

e 1806 da Napolyon. Fransa'da üniversiteleri devletin bir organı haline getirmiş ve bu süreçte üniversitenin amacı da merkezi otoritenin ideolojisi doğrultusunda elit kadroları yetiştirmek olmuştur. Devrim sonrasında pozitivizmin popüler bir düşünce akımı haline gelmesinin artından entelektüeller ile uzmanlar arasında bir çalışma ortaya çıkmıştır, Özellikle entelektüeller üniversite sistemi dışında kalmaya zorlanmışlar, hatta sosyoloji­nin kurucularından A. Comter yaşamı Doyunca devlet okullarında ders verememiş, öğ­retisini konferanslara yaymaya çalışmıştır (Kasapoğlu, 1999:459).

21

toplumlarda okulun en önemli iş/evi", "burjuva ideolojisini ve bu bağlamda el emeğiyle entelektüel emek arasındaki İş bölümünü yeniden üretmektir"

Ş a y i a n (2004:128) v e Tekeli (2004:4-8) de s e r m a y e - ü n i v e r s i t e a r a s ı n d a k i i l i ş k i l e r e f a r k l ı bir a ç ı d a n y a k l a ş ı r l a r Ş a y l a n ' a g ö r e glo­bal kapitalizm, geleneksel bir kurum olarak bilgi ü r e t m e k l e u ğ r a ş a n ü n i v e r s i t e y i , kapitalizmin k u r a l l a r ı n a g ö r e ç a l ı ş a n bir kurum hal ine g e t i r m i ş t i r . Tekel i de p iyasa m e k a n i z m a s ı hakimiyetinin kabul edil­mesiy le birlikte ü n i v e r s i t e l e r i n , p i y a s a n ı n k o n t r o l ü a l t ı n a g i r d i ğ i n i belirtmektedir. Tar ihsel s ü r e ç i ç e r i s i n d e ü n i v e r s i t e l e r i n g e ç i r d i ğ i te­mel d e ğ i ş i m l e r i ö z e t l e y e n Tekel i (2004:8) , g l o b a l l e ş m e İ le birlikte bilginin de s ı r a d a n bir ticari meta hal ine g e l d i ğ i n i , bu g e l i ş m e n i n ise ü n i v e r s i t e l e r i d e ğ i ş i m e z o r l a d ı ğ ı n ı İ f a d e etmektedir. B u n a b a ğ l ı o la­rak T e k e f İ (2004:6-9), tarihsel s ü r e ç i ç e r i s i n d e ü n i v e r s i t e n i n ü ç te­mel d e ğ i ş i m d e n g e ç t i ğ i n i s ö y l e r . E ğ i t i m ve ö ğ r e t i m i n ö ğ r e n c i l e r d e n a l ı n a n para ile f inanse e d i l d i ğ i , Latince'nin e ğ i t i m dili olarak kul la­n ı l d ı ğ ı , sadece H ı r i s t i y a n ü l k e l e r d e g e ç e r l i olan d i p l o m a n ı n verildi­ğ i , e ğ i t i m c i l e r a r a s ı n d a u z m a n l a ş m a n ı n o l m a d ı ğ ı , her yerde g e ç e r l i otan e ğ i t i m programlan ü z e r i n d e u z l a ş m a n ı n o l d u ğ u , genellikle fa­kir y a da ruhban s ı n ı f ı n d a n o l a n l a r ı n y e t i ş t i r i l d i ğ i kilise merkezli üni­versiteler (Tekeli 2004:6). Ü n i v e r s i t e l e r bu haliyle, b a ş l a n g ı ç t a H ı ­ristiyan â l e m i n i n evrensel ideolojisi ile s ı k ı s ı k ı y a b a ğ l ı ve bir m a ­n a s t ı r gibi, belirli bir ulus devlete b a ğ ı m l ı o lmayan global bir kurum İ k e n , daha sonra d ü n y e v i l e ş m i ş l e r ve s e k ü l e r kurumlar haline g e l m i ş ­lerdir ( K a s a p o ğ l u , 1999:457), Zaman İ ç e r i s i n d e - d i ğ e r bir d e y i ş l e ulus devletlerin g ü ç l e n m e s i i le birl ikte- ki l ise merkezl i ü n i v e r s i t e l e r , yer­lerini, kamusal kaynaklarca finanse edilen, ulusal dilin e ğ i t i m diJi o la­rak k u l l a n ı l d ı ğ ı , ulus devlet s ı n ı r l a r ı i ç e r i s i n d e g e ç e r l i olan diploma­n ı n v e r i l d i ğ i , y ö n e t i c i ve kurum p r o f e s ö r l e r i a r a s ı n d a u z m a n l a ş m a ­n ı n a r t t ı ğ ı , her bir ü n i v e r s i t e n i n kendi e ğ i t i m p r o g r a m ı n ı h a z ı r l a d ı ğ ı , elit e ğ i t i m o d a k l ı ulus devlet üniversitelerine b ı r a k m ı ş l a r d ı r (Teke l i , 2004:7) , B ö y l e c e bir yandan "bilginin* kilise ile olan b a ğ l a n t ı s ı v e i ş ­levi a z a l ı r k e n , ö t e yandan s e r b e s t ç e d o l a ş a n , ancak h e m ' h ü k m e t ­me' hem de ' ö z g ü r l e ş m e ' i ç i n k u l l a n ı l a b i l e c e k bir s ö y l e m haline gel­m i ş t i r . Ü n i v e r s i t e l e r b u g ü n i ç i n s a d e c e bilginin d e ğ i l , dil v e i l e t i ş i m i n de hem h ü k m e t m e hem de ö z g ü r l e ş m e a m a c ı n a a y n ı anda hizmet e t t i ğ im , bunun ise d i y a l e k t i ğ i n k a r ş ı t l a r ı n b i r l i ğ i ' (Unity of Opposites) i lkesiyle a ç ı k l a n a b i l e c e ğ i belirtilmelidir ( K a s a p o ğ l u , ig99 :458) . Bir kurum olarak ü n i v e r s i t e l e r ü ç ü n c ü kez ise g l o b a l l e ş m e n i n etkisiyle,

22

d i ğ e r bir d e y i ş l e , g l o b a l l e ş m e ile birlikte "bilgenin de herhangi bir "ticari mal/meta" hal ine gelmesiyle birlikte mu/t/ üniversite y a da M -gi toplumu üniversitesi aû\ veri len, devlet-p iyasa ve Ö ğ r e n c i ö d e ­meleriyle f inanse edi len, u l u s l a r a r a s ı a landa t ü m ü y l e g e ç e r l i o lan d i p l o m a l a r ı n v e r i l d i ğ i , y a ş a m boyu e ğ i t i m k a v r a m ı n ı n g e l i ş t i ğ i , yen i bir kategori olarak ' a r a ş t ı r m a c ı p r o f e s ö r l e r i n ' d o ğ d u ğ u , ü n i v e r s i t e e ğ i t i m p r o g r a m l a r ı n ı n t ü k e t i c i n i n tercihlerine d u y a r l ı o l d u ğ u ve d a ­ha d ü ş ü k maliyetleri hedef leyen m o d ü l e r p r o g r a m l a r ı n g e l i ş t i r i l d i ğ i ve k/tlese) eğitim o d a k l ı ü n i v e r s i t e l e r e d ö n ü ş m ü ş t ü r ( m e k t e d i r ) .

T ü r k i y e ' d e ise ü n i v e r s i t e kurumunun i ş l e v l e r i n i yer ine getiren k u r u m l a r ı n tarihin/ medrese/ere kadar g ö t ü r m e k m ü m k ü n d ü r ; a n ­cak B a t ı l ı tarzdaki ü n i v e r s i t e l e r e 18. y ü z y ı l ı n son ç e y r e ğ i n d e rast-f a n a b i l m e k t e d ı ' r . Bu hesap la g ü n ü m ü z d e k i anlamryla y ü k s e k ö ğ r e t i ­min T ü r k i y e ' d e k i tarihinin y a k l a ş ı k iki y ü z y ı l l ı k o l d u ğ u n u s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r - Nitekim, O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ' n d a dın^ei e ğ i t i m y a ­pan medrese s istemi y a n ı n d a , B a t ı ' n ı n ü n i v e r s i t e l e r i n e benzeyen ilk k u r u m l a r ı n 1 7 0 0 1 ü y ı l l a r ı n son ç e y r e ğ i n d e kurulmaya b a ş l a n d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . 16. y ü z y ı l O s m a n l ı toplumunun din ve hukuk a l a n ı n ­daki en y a y g ı n y ü k s e k ö ğ r e t i m kurumu olan medrese, O s m a n l ı Im-p a r a t o r l u ğ u ' n d a k i g e l i ş i m tarihi i ç e r i s i n d e felsefi d ü ş ü n c e d e n v e d ü n y e v i bilim a l a n l a r ı n d a n u z a k l a ş m a y a , b ü y ü k Ö l ç ü d e S ü n n i İ s ­lam g ö r ü ş ü n ü v e hukuk a n l a y ı ş ı n ı yeniden ü r e t e n kurumlar hal ine gelmeye b a ş l a d ı k ç a ( T e k e l i - İ l k i n , 1993:11) , modern anlamda y ü k ­sek ö ğ r e l i m kurumuna olan i h t i y a ç d a iyice b e l i r g i n l e ş m i ş t i r .

Medreseler de - O s m a n l ı toplumundaki e n ü s t d ü z e y bilgininin üretüd/ğt , o toplumdaki y ö n e t i c i ve e n t e l e k t ü e l l e r i n eğ i t i l d i ğ i birer ku­rum o l m a l a r ı neden iy le - genel an lamda ü n i v e r s i t e k a v r a m ı i ç i n d e yer a l m a l a r ı n a k a r ş ı n , bu Kurumların s a d e c e zaman İ ç i n d e k u r u l u ş a m a c ı n d a n s a p m a l a r ı nedeniyle d e ğ i l , bizzat k u r u l u ş felsefesiy le de B a t ı ' n ı n ü n i v e r s i t e l e r i n d e n derin f a r k l ı l ı k l a r t a ş t d r ğ f r » belirtmek gerekmektedir. Tekel i v e l l k i n ' İ n (1993:12) de a l t ı n ı ç i z d i k l e r i gibi, her iki kurum da benzer i ş l e v l e r e sahip o l m a s ı n a k a r ş ı n , Av rupa ü n i v e r s i t e l e r i ö ğ r e n c i v e ö ğ r e t m e n l o n c a l a r ı halinde ö r g ü t l e n m i ş l e r ­di; oysa medreselerde b ö y l e s i bir ö r g ü t l e n m e d e n bahsetmek m ü m ­k ü n d e ğ i l d i r . Medreselerde lonca t e ş k i l a t ı n ı n o l m a m a s ı , s o n u ç t a , medreseler in g e l i ş m e s i n i v e ö z e r k l e ş m e s i n i engel lerken, o n l a r ı bi­rer dev/et kurumu hal ine g e t i r m i ş , tarih boyunca ü n i v e r s i t e a d ı ve­rilen kurumun d e ğ i ş m e y e n bir n i te l iğ i olan 'otonomi' (Tekeli , 2004:5) O s m a n l ı medreseler inde hayli s ı n ı r l ı bir d ü z e y d e k a l m ı ş t ı r . Avru-

23

pa'da da ü n i v e r s i t e l e r i n bir k ı s m ı Papa 'mn, d i ğ e r k f s m ı da k r a l ı n izni ile k u r u l m a s ı n a k a r ş ı n (Tekel i , 2004:6) , Oxford v e P a u d a ö r ­neklerinde o l d u ğ u gibi, boy/esi bir izne gerek duymadan kurulan ü n i v e r s i t e l e r de v a r d ı . Her Orta Ç a ğ kurumu gibi ü n i v e r s i t e l e r de Av­rupa'da denetim a l t ı n d a y d ı fakat, ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı ve ö ğ r e n c i l o n c a l a r ı n ı n v a r l ı ğ ı , ş e h i r l e r d e ç e ş i t l i iktidar o d a k l a r ı y l a ç a t ı ş m a / u z ­l a ş m a i ç e r i s i n d e hayat bulan bu k u r u m l a r ı d i ğ e r Orta Ç a ğ kurumla­r ı n a g ö r e g ö r e c e ö z g ü r k ı l ı y o r d u (Timur, 2000:42; Tekel i , 2004:5) ve bu ö z g ü r l ü k a l a n ı tarihsel s ü r e ç i ç e r i s i n d e g i t t i k ç e a r t t ı (Tekel i -İ l k ı n , 1993:18). D i ğ e r bir d e y i ş l e , Batrda ilk ortaya ç ı k ı ş ı n d a adeta birer lonca y a da mesleki ö r g ü t l e n m e olan ü n i v e r s i t e , daha sonra kendi kendini y ö n e t e n , ö z e r k bir kurum hal ine g e l m i ş ve ö n c e kili­s e y e daha sonra da devlete direnmeye b a ş l a m ı ş t ı r . Nitekim her ne kadar modern devlet İ le i t t i f ak ı onun b a ğ ı m l ı o l m a s ı ve devlet y ö ­netimi a l t ı n a girmesi İ le s o n u ç l a n m ı ş s a da ü n i v e r s i t e . Ba t ı Avrupa 1

d a moderniteye g e ç i ş t e de ç o k ö n e m l i bir rol o y n a m ı ş t r r ( K a s a p o ğ ­lu, 1999:458), O s m a n l ı u y g u l a m a s ı n d a da medreseler Orta Ç a ğ Av­r u p a ' s ı n d a o l d u ğ u gibi kontrol a l t ı n d a y d ı ; ö r n e ğ i n m ü d e r r i s l e r i n a t a n m a s ı ellili medreselere kadar kazasker , daha b ü y ü k medrese­lerde ş e y h ü l i s l a m ı n arzr v e s a d r a z a m ı n i n h a s ı y l a g e r ç e k l e ş t i n l e b i -liyordu. Fakat , O s m a n l ı medreselerinde Avrupa'da rast lanan lonca benzeri ö r g ü t l e n m e l e r i n o l m a m a s ı , devletin ü n i v e r s i t e l e r ü z e r i n d e k i bu kontrol a l a n ı n ı n d a r a l t ı l a r a k ü n i v e r s i t e l e r i n kendilerine bir Ö z e r k ­lik aianj y a r a t m a l a r ı n ı z o r l a ş t ı r m ı ş t ı r

O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u m d a ortaya ç ı k a n sosyal , ekonomik ve siyasi d e ğ i ş i m l e r y ü k s e k ö ğ r e t i m i n y a p ı s ı v e i ç e r i ğ i n i derinden et­k i l e m i ş , bir b a ş k a ifade ile O s m a n l ı devleti e ğ i t i m İ l e g e l i ş m e a ra ­s ı n d a k i i l i ş k i y i daha net kavramaya b a ş l a m ı ş , 18. y ü z y ı l ı n son ç e y ­r e ğ i n d e n b a ş l a y a r a k B a t ı l ı anlamda y ü k s e k Ö ğ r e t i m k u r u m l a r ı n ı n temelleri a t ı l m ı ş t ı r . 19, y ü z y ı l a g e l i n d i ğ i n d e İ s e bu g e l i ş m e l e r i , 21 Temmuz 1846 tarihli resmi t e b l i ğ ile a ç ı l m a s ı n a karar verilen (Ha-t i p o ğ l u 2 0 0 0 : ı ) D a r ü l f ü n u n i z l e m i ş t i r . 0 1924 y ı l ı n a g e l i n d i ğ i n d e ise D a r ü l f ü n u n ' u n a d ı İ s t a n b u l D a r ü l f ü n u n u olarak d e ğ i ş t i r i l m i ş ve Maarif Nezareti denetimi a l t ı n d a ö z e r k bir kurum olarak t a n ı m l a n m ı ş t ı r . Fakat Cumhuriyet rejiminin ü n i v e r s i t e l e r ü z e r i n d e k a p s a m l ı d e ğ i -

1846 yılından 1933 de İstanbul Üniversitesinin kurulmasına kadar geçen süre içerisinde kurulan Darülfünunlardan bazıları ve kuruluş Larihleri şöyledir Darülfünun ı Osmani (1670* Darülfünun-» Sultan* (tft74>, OaTütfunur^ Şahane (16001 OarüKunuTvı Osma-ninınarj] ise 192 1 yılında İstanbul Darülfünunu olarak değiştiril mistir (Korkut, 1983 315).

24

ş i k l i k l e r e gidebilmesi İ ç i n dokuz y ı l daha beklemesi gerekecekt i (Timur, 2000:229) , 493 S a y ı l ı Kanun ' la a d ı İ s t a n b u l D a r ü l f ü n u n u olarak d e ğ i ş t i r i l e n D a r ü l f ü n u n d u Osman i , 6 Hazi ran 1933'te 2252 S a y ı l ı Kanun ile l a ğ v e d i l m i ş ; kurum İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i n e d ö n ü ş ­t ü r ü l m ü ş t ü r . B u uygulama s o n r a s ı n d a y ü z ö!l i b e ş ö ğ r e t i m ü y e s i n ­den doksan a f t ı s t ise kadro d*ş / b / r a k / l m ı ş t ı r , T ü r k i y e ' d e k i y ü k s e k ö ğ r e t i m sistemini incelemek ü z e r e T ü r k i y e ' y e davet edilen İ s v i ç r e l i P r o f e s ö r Albert M a l c h e ' ı n raporunun D a r ü l f ü n u n d a k a p s a m l ı bir d e ğ i ş i k l i k ö n e r m e s i v e C u m h u r i y e t ç i a y d ı n l a r ı n - b a ş t a da Kadro hareket in in- D a r ü l f ü n u n d u yeni rejime pasif d i r e n i ş n o k t a s ı o lmakla e l e ş t i r m e l e r i İ s e 1933'deki bu t e m i z l i ğ i n arka p l a n ı n ı o l u ş t u r m a k t a ­d ı r , ö r n e ğ i n Burhan Asa f Be lge, Kadro 'da y a y ı n l a n a n Arkada Kafan Darülfünun İ s i m l i maka les inde Darulfunun'u v e buradaki h o c a l a r ı e l e ş t i r m e k t e , f a r k l ı bir a n l a y ı ş l a yeni bir y ü k s e k ö ğ r e t i m kurumunun k u r u l m a s ı n ı tavs iye etmektedir ( 1932 :47 -48 ) . 1 0 Be lge ş ö y l e devam eder:

A n k a r a ' n ı n y a r a t t ı ğ ı hareketlerin, s ö z l e olsun p e ş i s ı r a gelmekte hususi bir hareketsizlik g ö s t e r m i ş l e r d i r . Her i ş t e ve her d e f a s ı n d a arkada kalan D a r ü l f ü n u n yani T ü r k g e n ç l i ğ i n i y e t i ş t i r m e k t e olan m ü e s s e s e n i n m a n e v i y a t ı d e ğ i l , İ s t a n b u l O a r ü l f ü n u n u ' n u n , kendi hallerinden memnun olan ve kendi İ l im le r i y l e kanaat eden hoca­la r ıd ı r . . . Arkada kalan bir D a r ü l f ü n u n v a r d ı r . Ona yeni bir isim d e ğ i l , yeni bir cisim ve yeni bir ruh vermek. D a r ü l f ü n u n g e n ç l i ğ i n e ve d o l a y ı s ı y l a i n k ı l a b ı m ı z a k a r ş ı ö d e y e c e ğ i m i z m ü t e r a k i m b o r ç ­l a r ı n b a ş ı n d a gelse gerektir.

K a d r o c u l a r ı n ve Cumhuriyet a y d ı n l a r ı n ı n rejim b a ğ l a m ı n d a k i e l e ş t i ­rileri y a n ı n d a D a r ü l f ü n u n ' u n kendi i ç y a p ı s ı d a e l e ş t i r i l e r e konu o l ­m u ş t u r . Nitekim Malche Raporunun temelini de D a r ü l f ü n u n ' u n bu

Kadro dergisinde üniversite eğitimi ve Darülfünun a ilişkin eleştirilerle ilgili olarak farklı yazılar İçin ayrıca Bkz. (Aydemir, 1933:95-96} ve (Belge, 1933:24-28), Dönemin Cumhu­riyet gazetesinde de bu konuda eleştiriler yayınlandığı gibi, çoK sonraları da üniversite reformunun haklılığı ile ilgili kımı yazılara raşılanmaktadır Yunus Nadi'nin 18 Temmuz 1929'da yayınlanan eleştirisi bu konuya örnek olarak verilebilir. Nadi (1974:201-202) de, Kemalist devrimin yerleşmesi Suıecinde Darulfünun'a önemli görevler düştüğünü bert­tikten sonra mevcut yapıyı eleştirmektedir. Nami Duru'nun (1974:202-203) 26 Mart 1938" deki yazısı da benzer bir gerekliliği dite getirmektedir. Bu konu için aynca Arslan'ın (1995) DarOfftınundan Üniversiteye istmîi çalışmasına bafcrtrrralıdif. 6u çatışmada da Darülfünun'un kapatılarak üniversiteye geçışm temel nedenleri ve Darülfünun'un başarı­sızlıklarının nedenleri üzerinde durulmaktadır. Bu konudaki başka bir çalışmada da Gökçe (1990:91-108) Darülfünunun kapatılma nedenlerinden biri olarak rejime pasif direniş noktası oJ/nas/nm &Aım çizrmkt&ûtt

25

kendi i ç y e t e r s i z l i ğ i ve k a l i t e s i z l i ğ i o l u ş t u r m a k t a d ı r . Tekel i v e İ lk in (1993:125) de gerek d a r ü l f ü n u n l a r d a k i gerekse y ü k s e k okullardaki e ğ i t i m i n , bilimsel ü r e t i m d e n daha ç o k , B a t ı d a k i g e l i ş m e l e r i aktar­maya y ö n e l i k o l d u ğ u n u n v e buralardaki e ğ i t i m i n daha ç o k devlet m e m u r l a r ı t a r a f ı n d a n y ü r ü t ü l d ü ğ ü n ü n a l t ı n ı ç i z m e k t e d i r l e r . Y a z a r ­lara g ö r e , y ü k s e k ö ğ r e t i m d e derslerin Ö n e m l i k ı s m ı n ı n devlet me­m u r l a r ı t a r a f ı n d a n veriliyor o l m a s ı , 1 ' ö ğ r e n c i l e r e pratik bilgilerin ak­t a r ı l m a s ı a ç ı s ı n d a n e l ve r i ş l i olmakla birlikte, profesyonel bilim adam­l a r ı n ı n , bilimsel bilgi ü r e t e c e k , bu alanda u z m a n l a ş m ı ş k i ş i l e r i n ye­t i ş m e s i n i n ö n ü n ü t ı k a m a s ı a ç ı s ı n d a n da olumsuz bir g e l i ş m e ola­rak d e ğ e r l e n d i r i l m e k t e d i r .

ö z e t l e 1933'de ortaya ç ı k a n k a p s a m l ı d e ğ i ş i k l i k Korkut'un (1983:316) da dikkat ç e k t i ğ i gibi. iki temel nedene d a y a n m a k t a y d ı . İ l k olarak ü n i v e r s i t e l e r i n yeni rejimin y e r l e ş m e s i n d e istenilen r o l ü oynamamalan v e reformlara k a r ş ı pastf bir d i r e n i ş g ö s t e r m e l e r i , ikinci olarak da bu kurumlarda bilimsel e ğ i t i m ve ü r e t i m faaliyetlerin h a k k ı y l a yerine getiri lememesi. H i ç k u ş k u yok ki bu iki a m a ç t a n bi­rincisi d i ğ e r i n d e n daha ö n c e gelmektedir. H ı f z ı Veldet Vel idede-o ğ l u (1974:206) ise 19 Ocak 1970 tarihinde kaleme a l d ı ğ ı v e ü n i ­versitelerin Cumhuriyet d ö n e m i n d e g e ç i r d i ğ i evrimi ö z e t l e d i ğ i y a z ı ­s ı n d a , 1933 reformu İ le Istanbuf Ü n i v e r s i t e s i n d e k i b i r ç o k akade ­misyenin g ö r e v i n e son veri lmesinin bir d i ğ e r nedenin de Hitler'den k a ç a n Alman bilim a d a m l a r ı n a yer a ç a b i l m e k o l d u ğ u n u h a t ı r l a t ­m a k t a d ı r 1 2 Yazar , T ü r k ü n i v e r s i t e l e r i n d e k i g e r ç e k a t ı l ı m ı n da bu Al­man bilim a d a m l a r ı sayes inde g e r ç e k l e ş t i r i l d i ğ i d ü ş ü n c e s i n d e d i r .

1933 y ı l ı n d a D a r ü l f ü n u n ' u n k a p a t ı l a r a k İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e * si 'nin k u r u l m a s ı n ı , 1944 y ı l ı n d a y ü r ü r l ü ğ e giren 4619 S a y ı l ı Kanun İ le kurulan İ s t a n b u l Teknik Ü n i v e r s i t e s i ve 1946 y ı l ı n d a kurulan An­kara Ü n i v e r s i t e s i İ z l e m i ş t i r . Ankara Ü n i v e r s i t e s i n i n k u r u l m a s ı y l a da 1925 y ı l ı n d a kurulan Hukuk Mektebi. 1930 y ı l ı n d a kurulan Ziraat

" Tekeli ve İlken (1993:124) bu konuya mulkye ve hukukla verilen dersleri örnek göster­mektedirler. Örneğin Hukuk Fakültesi nde Adalel Muhakemeleri Usulü dersini Adalet Nazın Cevdet Paşa, Hukuk Başlangıcı dersini Maarif Nazın Münif Paşa, Ticaret Hukuku dersini Nafia Mazın Hasan Fehmi Pasa. Ceza Muhakemeleri Usulü deremi Yargıtay Başsavcısı Kottaki Paşa okutmaktadır Horst Widmann (2000), Atatürk ve Ümemte Reformu: Almanca Konuşulan Ülkelerden 1933 Ytlınoan Sonra Tüfluye'ye Geliş öyküleri isimli kitabında Almanya'da baskı allında kalan ve Türkiye'ye mülteci olarak gelen öğrelim üyelerinin yaşam öykülerini anlatmak­tadır Aynca kitapta Aykut Kazançıgil"in ilave ettiği ek ve belgelerde dönemin üniversite anlayışım gözler önüne sermektedir.

26

E n s t i t ü s ü , 1935 y ı l ı n d a kurulan Dil Tar ih v e C o ğ r a f y a F a k ü l t e s i , 1940 y ı l ı n d a kurulan F e n F a k ü l t e s i v e 1945 y ı l ı n d a kurulan T ı p F a ­k ü l t e s i bu ü n i v e r s i t e y e b a ğ l a n m ı ş t ı r .

1950-60 d ö n e m i , T ü r k i y e ' d e ü n i v e r s i t e l e r i n Anadolu 'ya y a y ı l ­maya b a ş l a d ı ğ ı bir d ö n e m d i r . Ü n i v e r s i t e l e r i n Anadolu'nun f a r k l ı İ l ­lerine y a y ı l m a s ı n ı n gerekli o l d u ğ u d ü ş ü n c e s i Cumhuriyet in ilk d ö ­nemlerinde dahi i fade edi len bir d ü ş ü n c e / p o l i t i k a o l m u ş t u r , ö r n e ğ i n A t a t ü r k , 1 K a s ı m 1937 g ü n ü TBMM'n in a ç ı l ı ş ı nedeniyle y a p t ı ğ ı ko­n u ş m a d a bu g e r e k l i l i ğ i a ç ı k ç a dile getirmektedir. A t a t ü r k , e ğ i t i m konusunda T ü r k i y e ' y i garp, merkez v e ş a r k olarak ü ç k ı s ı m d a d ü ­ş ü n m e k t e v e her bir b ö l g e d e modern an lamda ü n i v e r s i t e l e r i n k u ­r u l m a s ı g e r e k t i ğ i n i n a l t ı n ı ç i z m e k t e d i r :

Bunun i ç i n ü l k e y i ş i m d i l i k ü ç b ü y ü k kü l t ü r b ö l g e s i n e a y ı r a r a k , b a t ı b ö l g e s i i ç in İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i ' n d e b a ş l a n m ı ş olan reform prog­r a m ı n ı n daha k ö k l ü bir b i ç i m d e u y g u l a n m a s ı y l a Cumhuriyete ger­ç e k t e n modern bir ü n i v e r s i t e k a z a n d ı r m a k , merkez bö /ges t i ç i n . Ankara Ü n ı v e r s i t e s i ' n i a z zamanda kurmak gerekir. D o ğ u b ö l g e s i i ç in Van g ö l ü sahillerinin en g ü z e l bir yerinde, her a ş a m a d a k i okul­lar ı ve bunlara ek olarak ü n i v e r s i t e s i y l e modern bir kü l t ü r ş e h r i yaratmak yolunda ş i m d i d e n harekete g e ç i l m e l i d i r . ( A l k ı ş l a r )

Bu ya ra r l ı g i r i ş im in , d o ğ u üterim iz genç l i ğ i ne v e r e c e ğ i verimlilik Cum­huriyet h ü k ü m e t i i ç i n en mrj(fu b/r eser o/arak k a / a c a k l ı r , ( A / k ı ş l a r )

Ö n e r d i ğ i m bu yeni g i r i ş i m l e r i n , e ğ i t m e n v e ö ğ r e t m e n i h t i y a c ı n ı ar­t ı r a c a ğ ı ş ü p h e s i z d i r . Fakat bu y ö n h i çb i r zaman i ş e b a ş l a m a ce ­saretini k ı r m a m a l ı d ı r . B a k a n l ı ğ ı n g e ç e n y ı l i ç i n d e bu y ö n d e y a p t ı ­ğ ı deneyler, ç o k ü m i t verici niteliktedir,13

G e r e k l i l i ğ i Cumhuriyetin ilk d ö n e m l e r i n d e belirtilmekle brrlrkte, A n a ­dolu'da yeni ü n i v e r s i t e l e r i n a ç ı l m a s ı ile ilgili politikalar, ancak 1950¬60 d ö n e m i n d e haya ta g e ç î r i l e b i l m i ş t i r , Milli E ğ i t i m Komisyonu bu konuda h a z ı r l ı k ç a l ı ş m a l a r ı y a p m ı ş ve bu h a z ı r l ı k ç a l ı ş m a l a r ı sonu ­cunda. 25 Ş u b a t 1953 tarihinde 6059 S a y ı l ı D o ğ u Ü n i v e r s i t e s i K u ­r u l u ş H a z ı r l ı k l a r ı H a k k ı n d a Kanun ç ı k a r ı l m ı ş t ı r (Korkut 1983; 324) . Bu kanun g e r e ğ i n c e Anadolu 'da d ö r t yeni ü n i v e r s i t e daha kurut­m u ş t u r . Bunlar s ı r a s ı y l a 1955 y ı l ı n d a kurulup 1963 y ı l ı n d a ö ğ r e t i ­me b a ş l a y a n Karaden iz Teknik Ü n i v e r s i t e s i , 1955 y ı l ı n d a kurulan

1 3 Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisrnin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmala­rı. 1 Kasım 1937, Millet Meclisi Tutarak Dergisi, D V.C. 20, s. 3

27

E g e Ü n i v e r s i t e s i , 1957 y ı l ı n d a kurulan A t a t ü r k Ü n i v e r s i t e s i ile te­melleri 1956 y ı l ı n d a kurulan Orta D o ğ u Y ü k s e k Teknoloji E n s t i t ü s ü ne dayanan Orta D o ğ u Teknik Ü n i v e r s i t e s i d i r .

1960-70 d ö n e m i n e ise 27 Ek im 1960 tarihinde ç ı k a r t ı l a n 114 Say ı l » Kanun ile 147 ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i n i n ü n i v e r s i t e d e n u z a k l a ş ­t ı r ı l m a s ı v e 115 S a y ı l ı Kanun ile ü n i v e r s i t e l e r d e y a p ı l a n yeni d ü ­zenlemeler d a m g a s ı n ı v u r m u ş t u r . 155 S a y ı l ı Kanun , Milli E ğ i t i m B a k a n ı ' n r n ü n i v e r s i t e l e r i n b a ş ı olma s ı f a t ı n ı ortadan k a l d ı r m ı ş t ı r .

1960-70 d ö n e m i n i kapsayan on y ı l l ı k d ö n e m d e sadece Hacet¬tepe Ü n i v e r s i t e s i (1967) kurulurken, 1970-8D y ı l l a r ı a r a s ı n d a ü n i ­versite s a y ı s ı n d a h ı z l ı bir a r t ı ş ı n g e r ç e k l e ş t i ğ i , tek bir y a s a l d ü ­zenleme ile bir ç o k ü n i v e r s i t e n i n a y n ı anda kurulmaya b a ş l a n d ı ğ ı g ö z e ç a r p m a k t a d ı r 1970ler in o r t a s ı n d a n b a ş l a y a r a k 1 9 ö 2 ' d e iyice y e r l e ş m e y e b a ş l a y a n -1992 'de tekrar g ü n d e m e gelen v e g ü n ü ­m ü z d e de t a r t ı ş ı l m a k t a o lan - bu p o l i t i k a n ı n , 1950.1erdeki ü n i v e r s i ­teleri Anadolu'ya yayma p o l i t i k a s ı n d a n derin f a r k l ı l ı k l a r t a ş ı d ı ğ ı n ı da ö z e l l i k l e belirtmek gerekmektedir D a h a ö n c e d e ğ i n i l d i ğ i gibi, 1950'lerde takip edilen p o l i t i k a n ı n k ö k e n l e r i Cumhuriyet in İ l k d ö ­nemlerine kadar uzanmakta; a ç ı l m a s ı planlanan ü n i v e r s i t e l e r -ken­dilerinden beklenen g ö r e v l e r i n i ne kadar g e r ç e k l e ş t i r d i k l e r i n d e n ba­ğ ı m s ı z o la rak- 'bil imsel' e ğ i t i m - ö ğ r e t i m / ü r e t ı m i h t i y a ç l a r ı k a r ş ı l a ­mak a m a c ı n ı g ü t m e k t e y d i l e r . Nitekim bu ü n i v e r s i t e l e r i n a ç ı l m a s ı n ­dan ö n c e kurutan komisyonun da bu p o l i t i k a n ı n h a z ı r l ı k ç a l ı ş m a ­l a r ı n ı y ü r ü t t ü ğ ü n ü s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r . 1975, 1982, 1992 y ı l l a ­r ı n d a toplu olarak kurulan ve b u g ü n l e r d e de k u r u l m a s ı planlanan ü n i v e r s i t e l e r i n ise, tersine, a ç ı l d ı k l a r ı illerdeki ticari h a y a t ı canlan­d ı r m a , artan ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i talebini eritme temel a m a c ı y l a kurul­d u k l a r ı n ı s ö y l e m e k h i ç de y a n l ı ş o l m a y a c a k t ı r . 1975 N i s a n ı n d a ç ı ­k a r ı l a n 1873 S a y ı l ı Kanun 'a d a y a n ı l a r a k a ç ı l a n ü n i v e r s i t e l e r F ı r a t Ü n i v e r s i t e s i , Ondokuz M a y ı s Ü n i v e r s i t e s i , S e l ç u k Ü n i v e r s i t e s i , Ulu­d a ğ Ü n i v e r s i t e s i d i r . Y ine bu on y ı l l ı k d ö n e m d e a y r ı c a B o ğ a z i ç i . Dicle, Ç u k u r o v a , Anadolu, Cumhuriyet, İ n ö n ü ve Erc iyes ü n i v e r s i ­teleri k u r u l m u ş t u r . 1980 darbesini izleyen y ı l l a r da T ü r k i y e ' d e a y n ı g e l e n e ğ i n , yani bir gecede onlarca ü n i v e r s i t e a ç m a g e l e n e ğ i n i n y e r l e ş t i ğ i bir d ö n e m olarak tarihteki yerini a l m ı ş t ı r , 20.07.1982 tarih. 41 S a y ı l ı K H K ve bununla ilgili 2809 S a y ı l ı Y ü k s e k ö ğ r e t i m K u r u m l a r ı n ı Yeniden D ü z e n l e y e n Kanun i le, 19 olan ü n ı v e r s t t s s a ­y ı s ı bir g ü n d e 28'e ç ı k a r t ı l m ı ş t ı r . A d ı g e ç e n yasal d ü z e n l e m e y l e bir g ü n d e kurulan ü n i v e r s i t e l e r ; Akdeniz, Dokuz E y l ü l , Gaz i . Marmara. Mimar S inan. T rakya , Y ı l d ı z Teknik, Y ü z ü n c ü y ı İ ve (1987'de kuru-

28

lan) Gaz ian tep Ü n i v e r s i t e l e r i d i r . 1975'te b a ş l a y a n , 1980 darbesi s o n r a s ı n d a ise iy ice y e r l e ş e n

bu k ö t ü gelenek 1992'de D Y P - S H P koal isyon h ü k ü m e t i n c e de t a ­kip e d i l m i ş t i r 11,07.1992 tarih ve 3837 S a y ı l ı Kanun ile -y ine bir g ü n d e ve 'her île bir üniversite ' s l o g a n ı / p o l i t i k a s ı i l e - 2 3 ü n i v e r s i t e v e 2 y ü k s e k teknoloji e n s t i t ü s ü ( İ z m i r ve G e b z e ) olmak ü z e r e top­lam 25 yeni y ü k s e k Ö ğ r e t i m kurumu, a l t y a p ı v e ö ğ r e t i m e l e m a n ı i h t i y a c ı g ö z ö n ü n e a l ı n m a d a n k u r u l m u ş t u r G e r e k 1 9 7 5 ve 1982 y ı l l a r ı n d a , ge rekse 1992 y ı l ı n d a bir g ü n d e , a l t y a p ı v e insan g ü c ü p l a n l a m a s ı y a p ı l m a k s ı z ı n kurulan, b u g ü n de 16 İ lde k u r u l m a s ı plan­lanan bu ü n i v e r s i t e l e r i n , a ç ı l d ı k l a r ı v e ilk m e z u n l a r ı n ı verdikleri d ö ­nemde bir 'üniversiteden beklenen kaliteli insan g ü c ü y e t i ş t i r m e g ö r e v l e r i n d e - ç a l ı ş m a n ı n i lerleyen s a y f a l a r ı n d a S o n u ç S ı r a l a m a Tablosu I v e II'den elde edi len veri lerden de g ö r ü l e c e ğ i gibi- g ö ­receli olarak, pek b a ş a r ı l ı o l d u k l a r ı (ve o l a c a k l a r ı ) s ö y l e n e m e z . Ç ü n ­k ü bu ü n i v e r s i t e l e r i n k u r u l m a s ı n ı n a r d ı n d a ya tan temel saik, bil im­se l ü r e t i m i n y a y g ı n l a ş t ı r ı l m a s ı ve ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i n i n tabana y a y ı l ­m a s ı d e ğ i l , illerdeki ticari h a y a t ı c a n l a n d ı r m a k , y ö r e milletvekillerini tatmin etmek ve ü n i v e r s i t e k a p ı l a r ı n d a k i birikmelerin y a r a t t ı ğ ı s o s ­ya l gerilimleri hafifletmek o l a g e l m i ş t i r . Bi l imsel a m a ç l a r ı n ve bir bi­lim p o l i t i k a s ı n ı n sonucu olmaktan ö t e , ekonomik nedenlerle a ç ı l a n ü n i v e r s i t e l e r d e gerek e ğ i t i m l i insan g ü c ü ve gerekse alt y a p ı konu­sunda gerekli hassas iye t g ö s t e r i l m e m i ş ; ö ğ r e t i m e l e m a n ı İ h t i y a c ı ekseriyet le y ü k s e k l isans v e d o k t o r a s ı n ı y a p m a m ı ş , yan i kendi bi­l imsel y e t e r l i l i ğ i n i akademik kurullar ö n ü n d e İ s p a t l a m a m ı ş ö ğ r e t i m g ö r e v i i lerince giderilmeye ç a l ı ş ı l m ı ş ; a ç ı l a c a k ü n i v e r s i t e l e r e ge le* cek ö ğ r e n c i l e r i n , okuduktan İ l l e r i n ekonomik hayatına k a t a c a ğ ı c a n ­lanma bilimsel gereksinmelerin ö n ü n e g e ç m i ş ; ü n i v e r s i t e olgusu, s i ­yasi partilerin s e ç i m y a t ı r ı m l a r ı n ı n malzemesi haline g e t i r i l m i ş t i r v e ne y a z ı k ki halen de getirilmektedir. Gerek alt y a p ı ve y e t i ş m i ş a k a ­demik personel gereksinmeleri ve gerekse k ü t ü p h a n e , laboratuvar, sosya l tesis ler gibi bir e ğ i t i m kurumuna ü n i v e r s i t e s ı f a t ı n ı n ek le * nebilmesi i ç i n zorunlu olan yan y a t ı r ı m l a r g ö z e t i l m e k s i z i n kurulan ü n i v e r s i t e l e r e gelen ö ğ r e n c i l e r e bu e ğ i t i m k u r u m l a r ı n d a üniversaf e ğ i t i m d e ğ i l , üniversite kimlik kam, o l sa olsa ü n i v e r s i t e l i olma h a d ı ü n i v e r s i t e olan bir kurumda okuma duygusu v e r i l e b i l e c e ğ i g e r ç e ğ i ise b a ş t a n a ş a ğ ı g ö r m e z d e n g e l i n m i ş t i r . 1 4

Türkiye'deki üniversiteler ve üniversite eğitimine eleştirel bir bakış için Ali Menteş'tn Yemversite (2000)'si de kayda değer bir çalışmadır. Menteş, kilabında mevcut taı-

29

A l t y a p ı ve insan g ü c ü konulan g ö z a r d ı edilerek, ekonomik saikler ie, yeni ü n i v e r s i t e l e r a ç m a p o l i t i k a s ı n ı n ü n i v e r s i t e kurumu ü z e r i n d e k i o lumsuz etkilerine Devlet P lan lama T e ş k i l a t ı ( D P T ) da P

daha 1968 y ı l m d a y a y ı n l a d ı ğ ı Y ü k s e k ö ğ r e t i m A r a ş t ı r m a s ı n d a dik­kat ç e k m i ş t i r , D P T bu a r a ş t ı r m a s ı n d a , yeni y ü k s e k ö ğ r e t i m kurum­l a r ı n ı n yeterli s a y ı d a y e r l e ş i k Ö ğ r e t i m ü y e s i s a ğ l a n d ı k t a n sonra a ç ı l m a s ı n ı ö n e r m i ş , y e r l e ş i k o lmayan ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n e leman y e t i ş t i r m e d e etkisiz k a l a c a ğ ı n ı , ö ğ r e n c i i le İ l i ş k i l e r i n i n istenilen bi­ç i m d e g e l i ş e m e y e c e ğ i n i ve y ü k s e k bir maliyete neden o l a c a ğ ı n ı v u r g u l a m ı ş t ı r ( D P T , 1976:76-85).

Ayru soruna T ü r k i y e Sanay ic i ve İ ş A d a m l a r ı D e r n e ğ i d e dik­kat ç e k m i ş t i r , 1994 y ı l ı n d a , dernek a d ı n a y a p ı l a n a r a ş t ı r m a d a 1973 y ı l ı n d a n itibaren b a ş l a y a n d ö n e m i n temel Öze l l iğ in in plansız, prog­ramsız ve hazırlıksız bir şekilde üniversite/erin ve diğer yüksek öğ¬retim kurumlarının açılmış olduğu""(TÜSİAD, 1994:156} belirtilmek­tedir.

T ü r k i y e ' d e kurulan ü n i v e r s i t e l e r i , k u r u l d u k l a r ı illeri ve k u r u l u ş tarihlerini ş u ş e k i l d e t a b l o l a ş t ı r a r a k ö z e t l e m e k m ü m k ü n d ü r :

Tablo 1: Kuruluş Tarihleri ve Yerleri İtibariyle Türkiye'de Üniversiteler

Üniversite Bulunduğu İl Kurutuş Tarihi 1 İstanbul Üniversitesi İstanbul 1933 2 İstanbul Teknik (Jrriversflesi İstanbul 3 Ankara Üniversitesi Ankara 1946 4 Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon 1955 5 Ege Üniversitesi İzmir 1955 6 Atatürk Üniversitesi Erzurum 1957 7 Orta Doğu Teknik Üniversitesi AnKara 1959 8 Hacettepe Üniversitesi Ankara 1967 9 Boğaziçi Üniversitesi İstanbul 1971 10 Dicle Üniversitesi Diyarbakır 1973

limsel kurumsallaşmana içinde bulunduğu statükoyu aşması ve üniversite eğilimi­nin bireye odaklanması gerektiğini tartışmaktadır. Benzer kaygılar taşıyan bir baş­ka çalışma da Demirer, Orhangazi ve Ouran'a aittir. Yazarlar Ateş AHtndaki Üniver­site {2000) isimli çalışmalarında üniversitelerin bir profilini çıkartmaya ve üniver­sitelerde bilim adına yaşanan yabancılaşmanın bilimsel üretim kısırlığının nedenini ve bunun sınıfsal zeminde kime yaradığını tartışmaktadırlar.

3 0

11 Çukurova Üniversitesi Adana 1973 12 Anadolu Üniversitesi Eskişehir 1973 13 Cumhuriyet Üniversitesi Sivas 1974 14 İnönü Üniversitesi Malatya 1975 15 Fırat Üniversitesi Elazığ 1975 16 Ündokuz Mayıs Üniversitesi Samsun 1975 17 Selçuk Üniversitesi Konya 1975 18 Uludağ Üniversitesi Bursa 1975 19 Erciyes Üniversitesi Kayseri 1978 20 Akdeniz Üniversitesi AnlaJya 1982 21 Dokuz Eylüi Üniversitesi İzmir 1982 22 Gazi Üniversitesi Ankara 1982 23 Marmara Üniversitesi İstanbul 1982 24 Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul 1982 25 Trakya Üniversitesi Edime 1982 26 Yıldız Teknik Üniversitesi İstanbul 1982 27 Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van 1982 28 Bİlkent Üniversitesi Ankara 1984 29 Gaziantep Üniversitesi Gaziantep 1987 30 Koç Üniversitesi İstanbul 1992 31 Abani İzzet Baysal Üniversitesi Bolu 1992 32 Adnan Menderes Üniversitesi Aydın 1992 33 Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon 1992 34 Balıkesir Üniversitesi Balıkesir 1992 35 Celal Bayar Üniversitesi Manisa 1992 36 Çanakkale Onsekiz Mart Univ. Çanakkale 1992 37 Dumlupmar Üniversitesi Kütahya 1992 38 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat 1992 39 Gebze Yüksek Teknoloji Ensîtidsü Kocaeli 1992 40 Harran Üniversitesi Şanlıurfa 1992 41 İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü İzmir 1992 42 Kafkas Üniversitesi Kars 1992 43 K.Maraş Sütçü İmam Üniversitesi Kahraman Maraş 1992 44 Kırıkkale Üniversitesi Kırıkkale 1992 45 Kocaeli Üniversitesi Kocaeli 1992 46 Mersin Üniversitesi içel 1992 47 Muğla Üniversitesi Muqla 1992

31

48 Mustafa Kemal Üniversitesi Halay 1992 49 Niğde Üniversitesi Nit)de 1992 50 Pamukkale Üniversitesi Denizli 1992 51 Sakarya Üniversitesi Sakarya 1992 52 Süleyman Demirel Üniversitesi İsparta 1992 53 Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Zonguldak 1992 54 Başkent Üniversitesi Ankara 1993 55 Osmanqazi Üniversitesi Eskişehir 1993 56 Galatasaray Üniversitesi İstanbul 1994 57 Fatih Üniversitesi İstan bul 1994 58 Işık Üniversitesi İstanbul 1996 59 İstanbul Bilgi Üniversitesi İstanbul 1996 60 Sabancı Üniversitesi İstanbul 1996 61 Yeditepe Üniversitesi Islan bul 1996 62 Kadir Has Üniversitesi İstanbul 1996 63 Atılını Üniversitesi Ankara 1997 64 Beyken t Üniversitesi İstanbul 1997 65 Çağ Üniversitesi Tarsus/Mersin 1997 66 Çankaya Üniversitesi Ankara 1997 67 Doğuş Üniversitesi İstanbul 1997 68 İstanbul Kültür Üniversitesi İstanbul 1997 69 Maltepe Üniversitesi İstanbul 1997 70 Bançeşehir Universılesi Islan bul 1996 71 Haliç Üniversitesi İstanbul 1998 72 Ufuk Üniversitesi * Ankara 1999 73 Okan Üniversitesi ' İstanbul 1999 74 İstanbul Ticaret Üniversitesi İstanbul 2001 75 Yaşar Üniversitesi* İzmir 2001 76 İzmir Ekonomi Üniversitesi İzmir 2001

KAYNAK: özen, Haldun. "Türkiye Cumhuriyetinde Yükseköğretimin ve Üniversitenin 75 Yıit" 75 Yılda Eğitim, Türkiye Ekonomik ve Toplum¬sal Tarih Vakfı Yay., İstanbul, 1999:274-275.

Okan Üniversitesi 1999 yılında kurulmasına karşın 2003-2004 eğitim-öğretim yılında; Yaşar ve Ufuk Üniversiteleri ise 2001 yılmda kurulmalarına karşın 2002-2003 eğMinv öğretim yılında Öğrenci kabuJ eltikJerınden, araştırmaya dahil edilmemiştir

32

Türkiye'de 'Ortalama Bir Üniversite' Ne Anlama Gelir? 2001-2002 e ğ i t i m - ö ğ r e t i m y ı l ı b a z a l ı n d ı ğ ı n d a , T ü r k i y e ' d e e ğ i ­

tim faaliyetine devam etmekte olan 2D'si v a k ı f ü n i v e r s i t e s i o lmak ü z e r e 73 ü n i v e r s i t e b u l u n m a k t a d ı r . B u ü n i v e r s i t e l e r d e toplam 9 . 3 9 6 ' s ı p r o f e s ö r , 5.367's i d o ç e n t , 11.190*1 y a r d ı m c ı d o ç e n t olmak ü z e r e toplam 25.953 ö ğ r e t i m ü y e s i , 1 0 , 8 0 6 ' s ı ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i o lmak ü z e r e toplam 44 .059 ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı s ı g ö r e v y a p m a k t a d ı r . Ü n i ­versitelerde g ö r e v yapan toplam akademik personel s a y ı s ı 2 0 0 1 ¬2002 veri lerine g ö r e toplam 70.012'dir. A ç ı k Ö ğ r e t i m F a k ü l t e s i n d e ö ğ r e n i m g ö r e n 522.250 ö ğ r e n c i de dahil olmak ü z e r e toplam 1.562.137 l isans ö ğ r e n c i s i n e hizmet vermektedir. Y ine b u ü n i v e r s i t e l e r d e top­lam 7 3 , 4 6 6 ' s ı y ü k s e k l isans, 2 2 . 5 1 4 ' ü doktora olmak ü z e r e toplam 95.980 l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i h İ 2 m e t a l m a k t a d ı r . B u ü n i v e r s i t e l e r d e 2001 y ı l ı k a y ı t l a r ı n a g ö r e , fen ve m ü h e n d i s l i k bilimlerine giren a t ı f i ndeks inde^ dergilerde ( S C I ) toplam 7.564 a r a ş t ı r m a / m a k a l e , s o s ­yal bilimlerde a t ı f indeksine ( S S C I ) giren dergilerde i s e 350 a r a ş ­t ı r m a / m a k a l e y a y ı n l a n m ı ş t ı r 2001 y ı l ı n d a T ü r k i y e ' n i n d ü n y a bilim f / t e r a f ü r ü n e k a t k / s ı toplam 7.914 adet y a y ı n l a s ı n ı r l ı k a l m ı ş t ı r . 2 6 K a s ı m 2001 tarihindeki Social Science Citat/on index veri t a b a n ı e s a s a l ı n a r a k U L A K B İ M t a r a f ı n d a n h a z ı r l a n a n listedeki verilere g ö z a t ı l d ı ğ r n d a , bu saymtn T ü r k i y e 'yi d ü n y a bilim s / r a J a m a s ı n d a , Çin Halk Cumhuriyeti (12.) , Singapur (29), G ü n e y Ko re (27), İ s r a i l (13), B r e ­zi lya (21.) ve R u s y a (20.) gibi ü l k e l e r i n gerisine, 33. s ı r a y a , y e r l e ş ­t i rd iğ i g ö r ü l m e k t e d i r . Saytsat Birimlerde T ü r k i y e ' n i n yed ise daha ile­ride, 26 . s ı r a d a d ı r . Y u k a r ı d a belirtilen s a y ı d a ö ğ r e n c i y e hizmet v e ­rilmesi ve yine y u k a r ı d a belirtilen s a y ı d a akademik y a y ı n ı n y a p ı ­labilmesi a m a c ı y l a Aynr y ı l devlet b ü t ç e s i n d e n ü n i v e r s i t e l e r e ay­r ı l a n pay ise 2 . 4 9 5 . 9 6 7 7 0 0 milyon T L . ' s i kamu ü n i v e r s i t e l e r i n e , 9.164.000 milyon T L ' s i v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e olmak ü z e r e toplam 2.505.131.700 milyon T L ' d i r Bu veri lerden yola ç ı k a r a k , e ğ i t i m -ö ğ r e t i m faaliyetine devam etmekte olan ortalama bir T ü r k ü n i v e r s i ­tesini ş u ş e k i l d e t a n ı m l a m a k m ü m k ü n d ü r . Ortalama bir T ü r k ü n i v e r ­s i tesi ;

* N ü f u s u bir milyonun a l t ı n d a olan bir Anadolu ş e h r i n d e ku­r u l m u ş kamu ü n i v e r s i t e s i d i r : Ü n i v e r s i t e l e r i n %52.05 ' i . 2000 Y ı l ı N ü ­fus S a y ı m ı ' n d a il merkezi n ü f u s l a r ı bir milyonun ü z e r i n d e o lan İ s ­tanbul, Ankara , İ z m i r . B u r s a ve A d a n a İ l l e r i n i n d ı ş ı n d a k i Anadolu ş e h i r l e r i n d e k u r u l m u ş t u n faaliyet g ö s t e r e n 7 3 ü n i v e r s i t e n i n % 7 2 , 6 ' s ı İ s e kamu ü n i v e r s i t e s i d i r A ç ı l m a s ı p lanlanan 16 yeni ü n i v e r s i t e

33

İ le kamu ü n i v e r s i t e l e r i n i n toplam i ç e r i s i n d e k i p a y ı % 95'lere, n ü f u ­s u 1 milyonun a l ı m d a k i illerdeki ü n i v e r s i t e l e r i n toplam i ç i n d e k i p a y ı i se % 70'lere ç ı k a c a k t ı r .

• Bu ü n i v e r s i t e d e 128,71 p r o f e s ö r , 73 .52 d o ç e n t , 153,28 yar­d ı m c ı d o ç e n t , yan i toplam 355,52 Ö ğ r e t i m ü y e s i g ö r e v yapmak­t a d ı r .

* Bu ü n i v e r s i t e d e 148,02'si ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i o lmak ü z e r e top­lam 603,54 ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı s ı ( ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i , a r a ş t ı r m a g ö r e v ­lisi, uzman, e ğ i t i m - ö ğ r e t i m p l a n l a m a c ı s ı vb.) g ö r e v y a p m a k t a d ı r . Ortalama T ü r k ü n i v e r s i t e s i n d e g ö r e v yapan toplam akademik per­sonel ş a y ı s t 9 5 9 , 0 6 ' d ı r .

• Bu ü n i v e r s i t e d e 2 1 3 9 9 , 1 3 l isans ö ğ r e n c i s i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetine devam ederken, 1 . 0 0 6 , 3 8 ' s ı y ü k s e k l isans, 3 0 8 , 4 1 ' s ı ise doktora ö ğ r e n c i s i olmak ü z e r e toplam 1.314,80 k i ş i l i s a n s ü s t ü e ğ i ­tim a l m a k t a d ı r .

• B u ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı y ı l i ç e r i s i n d e 1 0 3 , 6 1 ' İ 501 indeksi k a p s a m ı n d a k i dergilerde, 4,79'u ise S S C I indeksi kap­s a m ı n d a k i dergilerde olmak ü z e r e toplam 108 f 41 bilimsel y a y ı n / a r a ş t ı r m a y a y ı n l a m ı ş l a r d ı r

* 2002 y ı l ı b ü t ç e s i n e g ö r e bu ü n i v e r s i t e 1 * 28,640.944 milyon T L ' s i personel, 4 4 9 4 , 3 5 2 milyonu d i ğ e r cari harcamalar olmak ü z e r e toplam 33.143.296 milyon T L ' l İ k bir b ü t ç e y e sahip olup. 1 6

• 11.564.630 milyon T L l i k y a t ı r ı m g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş , • Vizeli k a m u l a ş t ı r m a ve d i ğ e r transferlerle birlikte toplam

1.513.698 milyon TL l i k transfer y a p ı l m ı ş t ı r . * Bu ü n i v e r s i t e n i n ö z gelirleri, devlet y a r d ı m l a n ve hazine trans­

ferleri t o p l a m ı n d a n o l u ş a n toplam 46.221.624 milyon T L ' l İ k bir b ü t ­ç e s i v a r d ı r .

Bir Kamu Kurumu Olarak üniversite ve Kamu Hizmeti Olarak Bilimsel Eğitim/Üretim Y ö n e t i m bilimi, kamu hizmeti k a v r a m ı n ı kamuya y ö n e l i k ve

kamuya y a r a r l ı bir hizmet olarak t a n ı m l a m a k l a birlikte ( G ö z ü b ü y ü k ,

* Bütçe ite ilgili verilerde sadece kamu üniversiteleri değerlendirmelere alınmak zorunda kalınmıştır Bütçe rakamları içerisinde Yükseköğretim Kurumana ayrılan miktarlar da dahildir. Değerlendirmelere neden sadece kamu üniversitelerinin dahil edildiği, çalış¬manın ilerleyen saylslannda sınırlılıklar bölümünde anlalılmışiır

•ö 27 06,2005 tarihe itibariyle TC Merkez Bankası Döviz Kurlarına göre 1 ABD S -1.337.000 TL ve 1 EUR ^ 1.627,100 TL'dir,

34

1993:220) bu t a n ı m , kamu hizmetinin d i ğ e r hizmet t ü r l e r i n d e n far­k ı n ı l am olarak or taya k o y m a m a k t a d ı r Ö r n e ğ i n , standartlan v e uy­m a s ı gereken k u r a l l a r ı ilgili yasa larda t a n ı m l a n m ı ş ve bu kural lara uygun olarak hizmet verip v e r m e d i ğ i kolluk g ü ç l e r i t a r a f ı n d a n de ­netlenen bir taksi(cil lk hizmeti) de kamuya y ö n e l i k ve kamuya y a ­r a r l ı bir hizmet vermektedir, fakat taksi s ü r ü c ü l e r i n i n yerine getir­dikleri hizmeti bir kamu hizmeti olarak d e ğ e r l e n d i r m e k m ü m k ü n de ­ğ i l d i r . Benze r ş e k i l d e bir bakka l d ü k k a n ı da g e n i ş a n l a m ı y l a k a m u ­y a , mahal le h a l k ı n a hizmet vermesine k a r ş ı n , bu bakkal t a r a f ı n d a n yerine getirilen hizmeti de kamu hizmeti k a p s a m ı n d a d e ğ e r l e n d i r ­mek m ü m k ü n d e ğ i l d i r Bu a ç ı d a n kamu hizmeti ile d i ğ e r hizmet t ü r ­lerini birbirinden a y ı r a n temel kriterler ü z e r i n d e durmak hayli ö n e m t a ş ı m a k t a d ı r . B u kriterler, ü n i v e r s i t e l e r d e yer ine getirilen hizmetle­rin de kamu hizmeti s a y ı l ı p s a y ı l a m a y a c a ğ ı ile ilgili t a r t ı ş m a l a r a ı ş ı k t u t a c a k t ı r .

G ö z ü b ü y ü k (1993:220-221) , kamu hizmeti k a v r a m ı n ı n , y ö n e ­tim hukukunda kimi z a m a n , faaliyet, İ ş , u ğ r a ş a n l a m ı n d a , kimi z a ­man da, kamu k u r u l u ş l a r ı a n l a m ı n d a k u l l a n ı l d ı ğ ı n ı belirtmektedir Ö r n e ğ i n , A n a y a s a ' n ı n 128. maddesinde t a n ı m l a n a n ş e k l i y l e "Dev-Jetin kamu iktisadi teşebbüsleri ve kamu tüzel kişilerinin genel ida­re esaslarına göre yürütmekle yüküm/ü oldukları kamu hizmet/e­rinin gerektirdiği asli ve sürekli görevler, memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle görülür"şeklinde t a n ı m l a n a n kamu hizmeti, faa l i ­yet, i ş , u ğ r a ş a n l a m ı n d a ; A n a y a s a ' n ı n 70. maddesinde t a n ı m l a n d ı ­ğ ı ş e k l i y l e "her Türk, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir"Xa-ntrntndski kamu hizmeti kavram/ i se , kamu k u r u l u ş l a r ı a n l a m ı n d a k u l l a n ı l m ı ş t ı r ( T u n ç i l , 2002 ; G ö z ü b ü y ü k , 1993:8-9),

Onar (1952:7) ise kamu hizmeti k a v r a m ı n ı "Devlet veya diğer amme hükmi şahıslan tarafından veya bunların gözetimi ve de~ netimi altında umumî ve kolektif ihtiyaçları karşılamak ve tatmin etmek, kamu yaranm sağlamak için icra edilen ve umuma arz edil­miş bulunan devamlı ve muntazam faaliyetlere amme hizmeti de-niimektedir." ş e k l i n d e t a n ı m l a m a k t a d ı r . Y u k a r ı d a k i t a n ı m d a n da a n l a ş ı l a c a ğ ı gibi Onar 'm kamu hizmetini t a n ı m l a r k e n k u t l a n d ı ğ ı anahtar kavram amme h ü k m i ş a h s ı terimidir-

A n a y a s a Mahkemes in in kamu hizmeti k a v r a m ı n a b a k ı ş ı da Onar 'm kamu hizmetini t a n ı m l a r k e n k u l l a n d ı ğ ı temel k a v r a m l a r ı p a y l a ş ı r ve kamu hizmetini kamu t ü z e l k i ş i s i n i n y ü r ü t t ü ğ ü bir hiz-

35

met olarak t a n ı m l a r . A n a y a s a Mahkemesin in 1 7 t a n ı m ı y l a kamu hiz­meti, belli b î r g ö r e v i y ü r ü t m e k i ç i n bir kamu t ü z e l k i ş i s i t a r a f ı n d a n tahs is e d i l m i ş olan v a s ı t a ve a j a n l a r ı n b ü t ü n ü olarak t a n ı m l a n m ı ş ­t ı r . Bu a ç ı d a n kamu hizmeti b a s i t ç e , "gideri/meşinde toplum yaran olan ve toplumsal bir gereksinimi karşılayan eylem ve girişimler" dir ( T u n ç i l , 2002).

Ne ş e k i l d e t a n ı m l a n ı r s a t a n ı m l a n s ı n , kamu hizmeti k a v r a m ı n ı d i ğ e r hizmet t ü r l e r i n d e n a y ı r a n temel kimi kriterler v a r d ı r . İ lk olarak kamu hizmeti, sadece devlet k u r u m l a r ı n d a yerine getirilen hizmot demek d e ğ i l d i r . Kamu hizmeti, genel kural olarak devlet k u r u m l a r ı t a r a f ı n d a n yerine getirilmektedir, fakat bu bir hizmetin kamu hiz­meti s a y ı l a b i l m e s i i ç i n bu zorunlu bir ş a r t d e ğ i l d i r : Kamu hizmeti, bir kamu kurumunun y a k ı n denetimi a l t ı n d a ö z e l k u r u l u ş l a r t a r a f ı n ­dan d a yerine getirilebilir. Bir hizmetin kamu hizmeti s a y ı l a b i l m e s i i ç i n , o hizmetin tekel konumunda o l m a s ı da gerekmemektedir (Tun­ç i l . 2002 ; Ö r n e k , 1988:84-85). Bir kamu hizmeti, bir yandan devlet k u r u m l a r ı n c a yerine getirilebilirken, a y n ı zamanda bir kamu kuru­munun y a k ı n denetimi a l t ı n d a faafiyet g ö s t e r e n ö z e l kurumlar ta­r a f ı n d a n da yerine getirilebilir Benzer ş e k i l d e bir hizmetin kamu hizmeti s a y ı l a b i l m e s i i ç i n mutlaka bedelsiz olarak s u n u l m a s ı d a zo­runlu d e ğ i l d i r ; y a da tekel durumunda olmayan bir kamu hizmeti, devlet k u r u m l a r ı n d a sunulurken bedelsiz; ö z e l kurumlar t a r a f ı n d a n sunulurken ü c r e t l i olarak da sunulabilir. Ö z e l İ l k ö ğ r e t i m k u r u m l a r ı bu duruma uygun bir ö r n e k t i r : Bir yandan devlet kurumlan t a r a f ı n ­dan -kura l o larak- bedelsiz olarak s u n u l m a l a r ı n a k a r ş ı n , a y n ı hiz­met bir kamu kurumu (Milli E ğ i t i m B a k a n l ı ğ ı ) denetimindeki Ö z e l kurumlar t a r a f ı n d a n ü c r e t l i olarak da verilmektedir: Ü c r e t l i olarak v e r i l d i ğ i , ö z e l kurumlar t a r a f ı n d a n organize e d i l d i ğ i durumlarda da­hi bu hizmet bir kamu hizmetidir. Y ü k s e k ö ğ r e t i m hizmeti de bu ko­nuya i l i ş k i n farkh bir Ö r n e k olarak ele a l ı n a b i l i r Bir kamu kurumu olan Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kurumu'na b a ğ l ı olarak, p a r a s ı k a r ş ı l ı ğ ı n d a y ü k s e k ö ğ r e t i m hizmeti veren ö z e l k u r u l u ş l a r o l d j ğ u gibi, ö z e l ku­r u l u ş l a r a nispetle hayli d ü ş ü k ü c r e t l e ( h a r ç ü c r e t i k a r ş ı l ı ğ ı n d a ) y ü k ­sek ö ğ r e t i m hizmeti veren devlet k u r u l u ş l a r ı da b u l u n m a k t a d ı r

T ü r k hukuk sistemine g ö r e , bir hizmeti kamu hizmeti olarak t a n ı m l a m a k i ç i n gerekli bir d i ğ e r kriter de y a s a l d ü z e n l e m e y e tabi olma z o r u n l u l u ğ u d u r . G ö z ü b ü y ü k ü n (1993:223) de b e l i r t t i ğ i gibi bir

1 7 09.02.1994 gün ve E.94/43, K.94/42-2; RG, 24.01.1995,22161

36

hizmetin, Kamu hizmeti s t a t ü s ü n d e b î r hizmet olarak d e ğ e r l e n d i r i l e ­bilmesi i ç i n o hizmetin İ ç e r i ğ i , n a s ı l d ü z e n l e n e c e ğ i , d e n e t l e n e c e ğ i , y ü r ü t ü l e c e ğ i vb. k o n u l a r ı n ç ı k a r ı l a c a k bir kanun ile a y r ı n t ı l ı bir ş e ­kilde belirtilmesi gerekmekted i r Y a s a l dayanak a ç ı s ı n d a n ü n i v e r ­sitelere b a k ı l d ı k l a r ı n d a da onlann k a m u hizmeti yerine getiren k u ­rumlar o l d u k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r : 2547 S a y ı l » K a n u n , v a k ı f y a da dev­let ü n i v e r s i t e l e r i n i n k u r u l u ş , i ş l e y i ş v e denetimi ile ilgili k u r a l l a r ı belirtmekte, d ü z e n l e m e k t e d i r

Bir hizmetin kamu hizmeti s a y ı l a b i l m e s i İ ç i n onun yerel v e y a ulusal d ü z e y d e ö r g ü t l e n i p ö r g ü t l e n m e m esinin de bir ö n e m i yoktur. Her İ k i haide de, gerekli ş a r t l a r ı t a ş ı y o r s a , lokal bir hizmeti {ki ü n i ­versitenin yerine g e t i r d i ğ i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m hizmetim - e ğ i t i m v e r d i ğ i ö ğ r e n c i l e r i g e ç i c i de o lsa belirli bir b ö l g e d e ikamet edenler a r a s ı n ­dan s e ç i y o r o l m a s ı neden iy le - yerel bir kamu hizmeti, bilimsel ü r e ­tim hizmetin/ ise ulusal, hatta ev rense l bir kamu hizmeti olarak, n i ­telendirmek m ü m k ü n d ü r ) d e kamu hizmeti k a p s a m ı n d a d e ğ e r l e n ­dirmek m ü m k ü n d ü r Bu t a r t ı ş m a l a r ı n a r d ı n d a n , bir hizmeti k a m u hizmeti olarak a d l a n d ı r m a m ı z a İ m k a n ve recek ö z e l l i k l e n G ö z ü b ü -yuk'ten (1993:221) yarar lanarak ş u şekilde özetleyebiliriz. Bir h iz­metin kamu hizmeti olabi lmesi i ç i n ;

a) hizmetin k a m u y a y ö n e l m i ş v e kamuya y a r a r l ı o l m a s ı , b) hizmetin y a kamu k u r u l u ş l a r ı n c a , y a d a ilgili kamu kurulu­

ş u n u n y a k ı n denetimi a l t ı n d a ö z e l k i ş i l e r c e y ü r ü t ü l m e s i , c ) y a s a l d ü z e n l e m e y e tabii o l m a s ı gerekmektedir. Ö z e t l e , G ö z ü b ü y ü k ' ü n s ı r a l a d ı ğ ı , bir hizmeti kamu hizmeti o la ­

rak t a n ı m l a m a m ı z a imkan veren zorunlu ş a r t l a r ı g ö z ö n ü n e a la rak k o n u ş m a k gerekirse, ü n i v e r s i t e l e r v e orada yer ine getirilen hizmet­ler kamu hizmeti k a v r a m ı n ı n i ç e r i s i n d e yer a l m a k t a d ı r : Ç ü n k ü h e m ü r e t t i k l e r i hizmet ( e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m ) kamuya y ö n e l ­m i ş ve kamuya y a r a r l ı bir hizmettir, hem bir devlet kurumunun - Y ü k ­s e k ö ğ r e t i m K u r u m u - ' y a k ı n ' denetimi a l t ı n d a bu hizmetlerini s ü r ­d ü r m e k t e d i r l e r v e hem de bu hizmetleri n a s ı l s ü r d ü r e c e k l e r i , ö r ­g ü t l e y e c e k l e r i vb, ile İ lg i l i a y r ı n t ı l ı bir yasa l d ü z e n l e m e y e sah ip­tirler. V a k ı f v e devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i d ü z e n l e y e n y a s a l dayanak 2547 S a y ı l ı Kanun'dur. B u y a s a d a v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n ele a l ı n ı ş ı da bu a n l a y ı ş t a n ç o k f a r k l ı d e ğ i l d i r . Ü n i v e r s i t e l e r i d ü z e n l e y e n bu kanun d a v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n yedi k i ş i d e n o l u ş a n m ü t e v e l l i he ­yetlerini, bu ü n i v e r s i t e l e r i n t ü z e l k i ş i l i ğ i n i temsi l eden organlar o la ­rak ele a lmakta, bir kamu t ü z e l k i ş i l i ğ i n e sahip olan v a k ı f ü n i v e r s i -

37

telerinin d i ğ e r ü n i v e r s i t e l e r ile benzer kurallara tabii o l d u ğ u n u n a l t ı ­n ı ç i z m e k t e d i r . Y ü k s e k ö ğ r e t i m i n s u n d u ğ u hizmetin kamusal bir hiz­met o l d u ğ u n a dair bir b a ş k a g e r e k ç e de Y ı l g ö r ' d e (1999:497-498) h a r e k e t i © ş u ş e k i l d e İ f a d e edilebilir. Y ü k s e k ö ğ r e t i m sadece ü n i v e r ­site e ğ i t i m i alanlara s a ğ l a y a c a ğ ı bireysel k a z a n ı m l a r d e ğ i l bunun ö t e s i n d e , uzun vadede ekonomik ve toplumsal g e l i ş m e n i n de en ö n e m l i a r a c ı d ı r . E ğ i t i m d ü z e y i n d e k i y ü k s e l m e milli gelir a r t ı ş ı , tek­nolojik g e l i ş m e l e r e k a t k ı , emek v e r i m l i l i ğ i n i n a r t ı n l m a s ı gibi ekono­mik y a n ı a ğ ı r basan toplumsal bir t a k ı m faydalar y a r a t t ı ğ ı gibi, bi­reyin daha ö z g ü r , e l e ş t i r e l ve yeniliklere a ç ı k o l m a l a r ı n a s a ğ l a d ı ğ ı k a t k ı nedeniyle de bir toplumsal fayda y a r a t m a k t a d ı r . Bu b a ğ l a m d a y ü k s e k ö ğ r e t i m , y a r a t ı l a n toplumsal f a y d a n ı n m a k s i m u m l a ş t ı r ı l m a -s ı n ı n h e d e f l e n d i ğ i , t ü m bireylerin e ş i t ç e k u l l a n a b i l e c e ğ i bir kamusal hizmet olarak yorumlanabilir.

Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kurumu'nun 2000 M a r t ' ı n d a y a y ı n l a n a n rapo­runda da ü n i v e r s i t e l e r , sosya l ve ekonomik a ç ı d a n , k i ş i s e l v e top­lumsal getirilen g ö z ö n ü n e a l ı n a r a k bir k a m u hizmeti olarak t a n ı m ­l a n m a k t a d ı r Raporda b e l i r t i l d i ğ i ş e k l i y l e ü n i v e r s i t e l e r i n yer ine ge­t i r d i ğ i hizmeti bir kamu hizmeti halinde t a n ı m l a m a y a imkan veren toplumsal ve k i ş i s e l getiriler ş u ş e k i l d e ö z e t l e n m e k t e d i r :

Toplumsal Kişisel Ekonomik Vergi gelirlerindeki artış

Üretkenlikteki artış Tüketimdeki artış İşgücü esnekliğinin artışı Devletten beklenen mali desteğin azalması

Yüksek kazanç düzeyi İş bulmada kolaylık Yatırımda artış Daha iyi çalışma koşulları Kişisel/Mesleki hareketlilik

Sosyal Suç oranındaki azalma Bağış ve topluma hizmeHe a l ı ş Vatandaşlık bilincinin gelişmesi Sosyal kenetlenme Teknolojiye uyum sağlama ve kullanma beceTİsmin gelişimi

Daha sağlıklı ve uzun yaşam Çocuklar için daha iyi yaşam koşulları Müşteri olarak daha İyi karar verebilme Kişisel statünün yükselmesi Daha fazla hobi ve boş zaman aktiviteleri

KAYNAK: Yükseköğretim Kurumu, Türk Üniversitelerinin Bugünkü Duru­mu Ankara 2000.

38

G ü n ü m ü z d e ü n i v e r s i t e n i n , t ü k e t i c i l e r i olan yan kamusal bir hiz­met olarak kabul edi lmesi g e r e k t i ğ i n i belirten K a s a p o ğ l u ( 1999 : 457) , bu b a ğ l a m d a , s ö z konusu hizmetlerin bir d e ğ e r l e n d i r m e s i s ­temine i h t i y a ç d u y d u ğ u n u belirtmektedir. Nitekim, temel y u r t t a ş l ı k g ö r e v l e r i n i yerine getiren v e ö d e d i ğ i vergiler ile kamu sistemini ayakta tutan bireylerin kamusal hizmetlerden h o ş n u t olabi lmesi, bu hizmetlerin kalite d ü z e y i n e b a ğ l ı d ı r . D o l a y ı s ı y l a kamusal hizmetler a r a s ı n d a d e ğ e r l e n d i r i l e n y ü k s e k ö ğ r e t i m i n yer ine g e t i r d i ğ i hizmet­lerin kalitesinin de bu b a ğ l a m d a s o r g u l a n m a s ı gerekmektedir ( U l u ğ , 1999:469) . D i ğ e r bir d e y i ş l e , en ü s t d ü z e y d e e ğ i t i m / ö ğ r e t i m , bil im­s e l ve teknolojik a r a ş t ı r m a v e g e l i ş t i r m e faaliyetlerinin y a p ı l d ı ğ ı ku ­rumlar olarak ü n i v e r s i t e l e r i n bu faaliyetleriyle y a k ı n İ l i ş k i i ç e r i s i n d e bu/unan veya bulunmayı d ü ş ü n e n herkes , yan i bu kurumlara kay ­nak s a ğ l a y a n l a r , proje b a z ı n d a a r a ş t ı r m a y a p t ı r m a k isteyenler, ö ğ ­retim e l e m a n l a r ı , ö ğ r e n c i l e r , b u n l a r ı n aileleri, sanayic i ler , k ı s a c a s ı bu kurumlara destek veren-hizmet sunan v e yine bu k u r u m l a r ı n ü r ü n - h i z m e t l e r i n d e n yarar lanmak isteyen herkes , ü n i v e r s i t e l e r i n kalitesi h a k k ı n d a bilgi edinme ve ona g ö r e i l i ş k i l e r i n i y a da tercih* lerini y ö n l e n d i r m e h a k k ı n a sahiptir ( K ö k s o y , 1997 :23) . 1 f i

Ü n i v e r s i t e l e r i n kamu kurumu, buralarda yerine getirilen hiz­metlerin de kamu hizmeti o l d u ğ u n u n ı s r a r l a vurgulanmaya ç a l ı ş ı l -m a s ı n d a k i a m a ç , birinci olarak y a y g ı n bir önyargının ü z e r i n e git­mektir. Bu ö n y a r g ı , ' v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n pa ra ile okunan, p a r a n ı n g ü c ü İle bitirilen ü n i v e r s i t e l e r oldukları, devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i n ise s ı n a v l a k a z a n ı l a n ü n i v e r s i t e l e r ' o l d u k l a r ı b i ç i m i n d e ö z e t l e n e b i l i r . Buradan hareket le T ü r k i y e ' d e genel olarak, v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i .

ı e 19901ı yıllarda dünyada başlayan üniversitelerin değerlendirilme tartışmaları bağla­mında Türkiye'de de yüksek öğretimin değerlendirilmesi yönünde bir takım çalışmalar gerçekleş tinim işi ir Bunlar arasında ilk göze çarpan rapor Ömer Saatçioğlu tarafından f 992'de yapılan Turktye'öe Çağtîaş Eğitim ve Çağdaş Üniversite Konusunda ÖDTÜ'nun Görüş ve önerileri. Çağdaş Eğitsm-Çağdaş Üniversite, adlı çalışmadır. Sonrasında TUBA tarafından Dünyada ve Türkiye'de Bilim, Etık ve Üniversite, Nasıl Bİf Üniversite Mezunu istıyoruı ve Ûnmrsiteye Grtiş adı altrnda pe* çok talim adamının- kahlırnıyte bilimsel değerlendirme toplantıları düzenlediği vs ortaya çıkan görüşlerin yayımlandığı bilinmektedir. 19^7 yılında M. Kökso/un kaleme aldığı Yüksek Öğretimde Kalite ve Türk Yükseköğretimi tçn Onenler" adlı çalışması da bu konudaki kayda değer eserlerden teridir. 1997 Kasım ayında sonuçlandınlan ve YÖK tarafından gerçekleştirilen yüksek­öğretimi değerlendirme projesi de bu alanda önemli bir gııistm olmuştur (Kasapoğlu, 1999:462465). 2004 yılında basılan ve UNESCÛ'nun desteğiyle gerçekleşlınlen h&/3-hation of Performance in Sociat Sciences' adlı çalışma da bu konuda en güncel yayın olarak anılmalıdıı

39

devlet ü n i v e r s i t e l e r i n d e n f a r k l ı bir kategori olarak a l g ı l a m a e ğ i l i m i s ö z konusudur. Bir b a ş k a d e ğ i ş l e bu genel e ğ i l i m ç e r ç e v e s i n d e va­k ı f ü n i v e r s i t e s i y a da daha s ı k k u l l a n ı l a n a d ı y l a ö z e l ün ivers i te» sanki genel anlamda ü n i v e r s i t e kurumunun ve buna i l i ş k i n t a r t ı ş m a l a r ı ­n ı n d ı ş ı n d a k i bir o l g u y m u ş ç a s ı n a T s t n a v ı kazanamayan fakat mad­di durumu yerinde olan k i ş i l e r i n ç o c u k l a r ı n ı n o k u d u k l a r ı yerler ola­rak a l g ı l a n m a k t a d ı r . O y s a ö z e l ( ya da v a k ı f ) ü n i v e r s i t e l e r d e yerine getirilen e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m faaliyetleri, y ü k s e k bir ü c r e t k a r ş ı l ı ğ ı yerine getiriliyor o l sa dahi, bir kamusal hizmettir ve daha da ö n e m l i s i orada ü r e t i l e n hizmet, sadece o raya ö d e n e n pa­r a n ı n bir k a r ş ı l ı ğ ı olarak d ü ş ü n ü l e m e z . Bir b a ş k a d e y i ş l e , v a k ı f ü n i ­versitelerinde yerine getirilen hizmeti, ö d e n e n p a r a n ı n k a r ş ı l ı ğ ı n d a ö ğ r e n c i y e veri len hizmet olarak g e ç i ş t i r m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r : İ s t e r v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n d e isterse devlet ü n i v e r s i t e s i n d e g e r ç e k l e ş t i r i l s i a y ü k s e k e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m b a ş l ı b a ş ı n a bir kamu hiz­metidir ve d e ğ e r i , ona ö d e n e n ü c r e t i n d e ğ e r i n d e n daha faz la bir an lama sahiptir. İ ş l e bu ö z e l i ğ i d i r k i , ü n i v e r s i t e l e r ( v a k ı f ya d a dev­let) t a r a f ı n d a n yerine getirilen hizmeti bir ö z e l ş i ı f c e t i n , bir fabrika­n ı n , bir t icarethanenin yerine g e t i r d i ğ i hizmetten f a r k l ı l a ş m a k t a , va ­k ı f ü n i v e r s i t e s i n d e okuyan öğrenci müşteriden f a r k l ı bir konuma y e r l e ş m e k t e d i r .

Ü n i v e r s i t e l e r i n bir kamu kurumu, burada yer ine getirilen hiz­metlerin de bir kamu hizmeti o l d u ğ u n u n a l t ı n ı n ç i z i l m e s i y l e u l a ş ı l ­maya ç a l ı ş ı l a n ikinci a m a ç , e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m faali­yetlerinin d o ğ a s ı n ı n ve kamusal ö n e m i n i n a l t ı n ı ç i z m e k , bu yol la da burada yerine getirilmeye ç a l ı ş ı l a n hizmetlerin performans v e kali­telerine i l i ş k i n bir t a r t ı ş m a n ı n da , bir b a k k a l ı n ya d a bir f a b r i k a n ı n verim ve p e r f o r m a n s ı n d a n f a r k l ı bir noktaya y o ğ u n l a ş a n , kamusal ö n e m e haiz bir t a r t ı ş m a o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k t ı r . Bununla birlikte bilimsel gereklerin d ı ş ı n d a k i nedenlerle ü n i v e r s i t e a ç m a politika­s ı n ı n s o n u ç l a r ı n ı da ancak b ö y l e s i bir v e r i m / p e r f o r m a n s / k a l ı t e tar­t ı ş m a s ı n ı n sonucuna oturtmak m ü m k ü n olabilir. Bir b a ş k a d e ğ i ş l e v a k ı f y a da devlet. T ü r k i y e ' d e k i ü n i v e r s i t e l e r , bir kez kamu hizmeti yerine getiren kurumlar olarak e le a l ı n d ı k l a r ı n d a bu kurumlarda yerine getirilen hizmetin kalitesi, bu (kamu) hizmetin(in) yerine geti­rilmesi s ü r e c i n d e ü n i v e r s i t e l e r e tahsis edilen -ki burada devletin v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e de kaynak tahsis e t t i ğ i n i bir kez daha h a t ı r l a t ­mak yerinde o l a c a k t ı r - k a y n a k l a r ı n etkin ve verimli k u l l a n ı l ı p kul­l a n ı l m a d ı k l a r ı hayli ö n e m kazanmakta, ü ç ü n c ü k i ş i l e r i n herhangi

40

bir ü n i v e r s i t e d e n kamusa ! k a y n a k l a r ı etkin v e verimli bir ş e k i l d e k u l l a n ı l m a s ı m talep etme, bu kaynak lan israf edenleri e l e ş t i r m e h a k k ı m e ş r u hale gelmektedir. Ü n i v e r s i t e l e r i n performans, ver im­lilik ve kaliteleri h a k k ı n d a k o n u ş a b i i m e m i z i , onlardan yerine getir­dikleri hizmetleri etkin, verimli ve kaiiteli bir ş e k i l d e yer ine getirme­lerini i ş l e y e b i l m e m i z i o l a n a k l ı k ı l a n ş e y s a d e c e , T ü r k i y e ' d e k i v a k ı f ve devle! ü n i v e r s i t e / e r i n i n kamu kaynaklanndan, yani vergilerle top­lanan gelirden, pay a l m a l a r ı d e ğ i l d i r . Ü n i v e r s i t e l e r i n yer ine getirdik­leri hizmetlerin, y a n ı e ğ i t i m - ö ğ r e t i m v e bilimsel ü r e t i m hizmetlerinin kamusal n i t e l i ğ i de, kamu k a y n a k l a r ı n ı ku l lanmasa dahi y ü k s e k Ö ğ ­retim kurumu i ç e r i s i n d e k i herhangi bir ü n i v e r s i t e d e n kaliteli, etkin v e verimli bir hizmet bek leme h a k k ı n ı d o ğ u r m a k t a d ı r . Tekra ra d ü ş ­mek p a h a s ı n a y inelemekte fayda v a r d ı r : Ü n i v e r s i t e d e okuyan bi­rey, nerede okuyor olursa olsun müşteri d e ğ i l bir öğrenci, e ğ i t i m h a k k ı n d a n yarar lanan bir yuritaŞtn.

Y u k a r ı d a d a s ı k l ı k l a tekrar e d i l d i ğ i gibi, kamu hizmeti yer ine getiren ü n i v e r s i t e l e r i n etkin, verimli v e kaliteli bir ş e k i l d e yerine ge­tirmeleri gereken hizmetin konusu, T ü r k i y e ' d e yüksek eğitim-öğre­tim faaliyetinin örgütlenmesi ve sürdürülmesi ite bilimsel üretimin gerçekleştirilmesidir Ü n i v e r s i t e / e r i n vari/k nedenlerini o l u ş t u r a n bu f o n k s i y o n l a r ı n ı / h i z m e t l e r i n i ne denli etkin, verimli v e kaliteli bir ş e ­kilde yerine getirip getirmediklerini d e ğ e r l e n d i r m e k de bu ç a l ı ş m a ­n ı n temel a m a c ı n ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . A y r ı c a bu a r a ş t ı r m a , bir g ü n d e onlarca ü n i v e r s i t e a ç m a p o l i t i k a s ı n ı e l e ş t i r m e n i n tek yolunun d a bu o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e d i r . B u a ç ı d a n , bu ç a l ı ş m a y ı , T ü r k i y e ' de e ğ i ­t i m - ö ğ r e t i m v e bilimsel a r a ş t ı r m a faaliyeti g ö s t e r e n toplam 73 v a k ı f ve kamu ü n i v e r s i t e s i n i ç e ş i t l i kriterlere g ö r e e le a larak, bu ü n i v e r s i ­teler a r a s ı n d a bir s ı r a l a m a ve s ı n ı f l a n d ı r m a y a gitmek v e mevcut ü n i ­versite p o l i t i k a s ı n ı n y a n l ı ş l a r ı n ı g ö z ö n ü n e se rmeye ç a l ı ş m a k b i ç i ­minde ö z e t l e m e k m ü m k ü n d ü r 8 u a m a c a u l a ş a b i l m e k i ç i n , ilk ö n c e ü n i v e r s i t e l e r ç e ş i t l i kriterler ç e r ç e v e s i n d e istatistik! o/arak d e ğ e r l e n ­dirilerek s ı n ı f l a n d ı r ı l m ı ş , her bir s ı n ı f l a n d ı r m a sonucunda elde ettik­le r s ı r a l a m a puanlan (yani her bir ü n i v e r s i t e n i n ilgili tab\o i ç i n d e k i s ı r a n u m a r a l a r ı ) toplanarak nihai bir s ı r a l a m a y a g i d i l m i ş t i r . F a r k l ı kriterlerden elde edilen p u a n l a r ı n toplanarak nihai bir s ı n ı f l a n d ı r ­maya gidilmesi ile ü n i v e r s i t e l e r h a k k ı n d a tek bir kritere d a y a n ı l a r a k h ü k ü m verme y a n l ı ş ı n ı n - g e l e n e ğ i n i n - da ö n ü n e g e ç i l m e y e ç a l ı ş ı l ­m ı ş t ı r . B ö y l e c e ü n i v e r s i t e l e r evrense l bilime y a p t ı k l a r ı k a t k ı l a r d a n , y ü k s e k o k u l l a ş m a y a k a t k ı l a r ı n a , T ü r k bilim h a y a t ı n a ve ç a l ı ş m a

41

h a y a t ı n a k a t t ı k l a r ı yeni y ü z l e r d e n , b ü t ç e l e r i n e kadar bir ç o k f a r k l ı kriter e ş l i ğ i n d e anal iz e d i l e b i l m i ş t i r

Sınırlılıklar T ü m ç a l ı ş m a l a r d a o l d u ğ u gibi bu ç a l ı ş m a n ı n da b a z ı s ın ı r l ı l ı k la r ı

v a r d ı r Bu s ın ı r l ı l ı k la r ın b a ş ı n d a , h e n ü z y ü k s e k ö ğ r e t i m d e kaliteyi d o ğ ­rudan d o ğ r u y a ö l ç e b i l e n , evrensel olarak kabul g ö r m ü ş nesnel bir ö l ç ü birimi ya da kriterinin b u l u n m a y ı ş ı gelmektedir. Her ne kadar ABD'de 1 9 9 0 ' l ı y ı l l a r d a n itibaren v e s o n r a s ı n d a ise İ n g i l t e r e ' d e 1 9 9 0 l a r ı n orta­l a r ı n d a n itibaren bu y ö n d e b i r t a k ı m ç a l ı ş m a l a r g e r ç e k l e ş t m l m e k t e y s e de u l u s l a r a r a s ı kabul g ö r m ü ş evrensel standartlar b u l u n m a d ı ğ ı n d a n 1 9

kalite d e ğ e r l e n d i r m e l e r i mutlak d e ğ e r l e r l e ifade edilememektedir. Bu nedenle y ü k s e k ö ğ r e t i m d e kalite d e ğ e r l e n d i r i l m e s i / b e l i r l e n m e s i ancak asgari kr i ter lere» standartlara g ö r e bu kurum y a da p r o g r a m l a r ı onay-İ a m a k ve birbiriyle k a r ş ı l a ş t ı r m a l ı olarak s ı r a l a m a k l a o l a n a k l ı olabil­mektedir ( K ö k s o y , 1997:23),

Ü n i v e r s i t e kurumunun (emelde nicelik k a v r a m ı n d a n daha ç o k ni­telik k a v r a m ı y l a ilgili o l m a s ı , nicel verilerden yola ç ı k a r a k ü n i v e r s i t e l e r i kategorize etmeye ç a l ı ş a n bu ç a l ı ş m a y ı s ı n u l a n d ı ı m a k t a d ı r . Nitekim ü n i v e r s i t e İ le ilgili d i ğ e r t ü m nicel ç a l ı ş m a l a r d a o l d u ğ u gibi ç a l ı ş m a d a da aralanndaki nitelik f a r k l a r ı n a b a k ı l m a k s ı z ı n t ü m ö ğ r e t i m elemanla­r ın ın a y n ı kalileye ve benzer d ü z e y d e k i akademik yetilere sahip olduk­l a r ı , derslerine a y n ı hassasiyette e ğ i l d i k l e r i ve t ü m ö ğ r e n c i l e r i n ü n i v e r ­sitelerin b ü t ü n b ö l ü m l e r i n d e verilen derslerden a y n ı d ü z e y d e bilgi edin­me i m k a n l a r ı n a sahip o l d u k l a r ı v a r s a y ı l m a k t a d ı r O y s a , herkesin de a ç ı k ç a b i ld iğ i gibi, ne bir ü n i v e r s i t e d e verilen e ğ i t i m , ne a y n ı b ö l ü m i ç e r i s i n d e k i ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı n ı n derslerine v e Öğ renc i l e r i ne g ö s t e r ­d i ğ i hassasiyet, ilgi ve a k t a r d ı ğ ı bilgi ne de ö ğ r e n c i l e r i n derslerdeki brtgı edinme d ü z e y l e r i bir d i ğ e r i n e eş i t t i r .

Bir d i ğ e r s ı n ı r l ı l ı k ise bilimsel faaliyet olarak y a l n ı z c a S C I ve S S C I veri t a b a n l a r ı n d a k i ç a l ı ş m a l a r ı n a r a ş t ı r m a y a dahil edi lmesi­d i r İ l e r l e y e n sayfa larda tekrar d e ğ i n i l e c e ğ i gibi bu bir tercih o lma-

UNESCO ve Avrupa Konseyi toplamlarında ve belgelerinde, yüksek öğretim ile ilgili kalite güvence sistemi konusunda 1) Ülkelere evrensel bir standart önerilmçmesi, 2} Açık, şeffaf olmak kaydıyla her ülkenin kalite güvence sistemine saygı gösterilmesi, 3) Ülkeler arasında kaine güvence sistemleri arasındaki farklılık ve çeşitliliğin yöntem geliştirme yönünden yarar getireceği gibi görüşlere sıklıkla rastlanılmaktadır ABD ve İngiltere gibi ülkelerde yüksek öğretimde kalite araştırması ile ilgili çalışmalar için ay¬rıntılı bilgi için Bkz, Kdksoy (1997:23-49),

4 2

yıp, Türkiye'de yapılan a r a ş t ı r m a v e yayınların veri t a b a n l a r ı n ı n tu-t u l m a m a s ı n d a n kaynak lanan bir zorunluluktur, U L A K B İ M ' İ n 2 0 0 2 y ı l ı n d a n bu y a n a y a p t ı ğ ı g i r i ş i m l e r i se yeterli olmaktan u z a k t ı r E l -betteki bilimsel ü r e t i m sadece y a b a n c ı dilde y a y ı n yapan dergiler­de y a y ı n l a n d ı ğ ı z a m a n 'bilim' d e ğ i l d i r Hatta bir a d ı m daha İ l e r i gidilerek T ü r k ç e bil imsel y a y ı n f a n n ö z e n d i r i l m e s i g e r e k t i ğ i n d e n v e Tekel i 'nin (2004: 10-11) de v u r g u l a d ı ğ ı gibi, akademik y ü k s e l m e ve kadro atamaiannda gerek Y Ö K gerekse her bir ü n i v e r s i t e n i n ken­di a tama kriterlerinde y a b a n c ı dilde y a p ı l a n y a y ı n l a r a T ü r k ç e y a p ı ­lan y a y ı n l a r d a n daha fazla puan veri lmesinin m a n t ı k i bir d a y a n a ğ ı o l m a d ı ğ ı n d a n da bahsetmek m ü m k ü n d ü r , 2 0 A y r ı c a evrensel bil ime k a t k ı y ı sadece S C I / S S C I dergilerindeki y a y ı n l a r a İ n d i r g e m e k de ola­n a k l ı d e ğ i l d i r Nitekim K a s a p o ğ / u V u ı n (2004:112-113) da b e l / r t t i ğ i ü z e r e bu gibi dergilerde y a y ı n l a n a n y a y ı n l a r ı n 'evrensel ' bilim/bilgi olarak kabul edi lmesi, ö z e l l i k l e sosya l bilimcilerin kendi ü l k e l e r i n ­deki l i t e r a t ü r e y a b a n c ı l a ş m a s ı n a neden olmakta, B a t ı d a o l u ş t u r u ­lan kavramsal ç e r ç e v e y i 'merkez', kendi ü l ke l e r i de dahil olmak ü z e - r e d i ğ e r ü l k e l e r d e o l u ş t u r u l a n kavramsal ç e r ç e v e y i i se "o merkeze b a ğ l ı ç e v r e ' haline getirmektedir. D i ğ e r taraftan bilimsel ü r e t i m i n y a ­b a n c ı dilde y a p ı / a n y a y ı n l a r a indirgenmesi genç b f î i m adamlarını k ö t ü bir ş e k i l d e y ö n l e n d i r m e k t e ; d o ğ a l olarak ve ilgilerinin o n l a r ı s ü r ü k l e d i ğ i ş e k i l d e d e ğ i ! de, 'nerede ne y a y ı n l a m a l a r ı g e r e k t i ğ i n e ve bu y a y ı n d a n k a ç puan k a z a n a c a k l a r ı n a ' g ö r e a r a ş t ı r m a y a p m a yolunu t u t m a l a r ı n a veya bu y ö n d e b a s k ı a l t ı n d a kalmalanna yol a ç ­m a k t a d ı r : Bir ö r n e k vermek gerekirse, S C I - E x p a n d e d , S S C I v e y a A H C I k a p s a m ı n d a k i bir dergide y a y ı n l a n a n tam maka le i ç i n y a z a r 4 puan kazanacakken , a y n ı yayın y u r t i ç i n d e k i hakemli bir dergide y a y ı n - l a n m ı ş o l s a y d ı yaza r sadece 1 puan k a z a n a c a k t ı . 2 1

Y a m a ç , S C I / S S C I ve / veya A H C I k a p s a m ı n d a k i dergilerde y a ­y ı n l a n a n y a z ı l a r d a k i a r t ı ş ı n tek b a ş ı n a bir anlam ifade e tmeye­c e ğ i n i hatta, T ü r k i y e ' n i n konumundaki bu g ö r e c e l i i lerlemenin b a z ı a ç ı l a r d a n y a n ı l t ı c ı dahi o l a b i l e c e ğ i n i v u r g u l a m a k l a d ı r - Y a z a r a g ö r e (

T ü r k i y e ' n i n S C I / S S C I / A H C I k a p s a m ı n d a k i dergilerde yer a lan k ü -mülatıi yaym sayısı son y ı l l a r d a artmakta, faka l . y a y ı n l a r ı n elki fak-

Üniversitelerde performans değerlendirilmesi ile ilgili olarak Bkr Tekeli (2004 16-18} ve Kasapoğlu (2004 112-113). Yazarlar mevcut akademıK performans değerlendirme sis­teminin sosyal bilimlere verdiği zararlar üzerinde durmaktadırlar.

? 1 YÖK'un doçentlik sınavı ve başvuru koşulları ile ilgili kriterler için htlp tfwww yok.gov.tr/ uak.'pdfs/lablol 1 pdf adresine bakınız.

43

t ö r ü v e site edilmesi o r a n l a r ı azalmakta, toplam y a y ı n s a y ı s ı art­m a s ı n a r a ğ m e n T ü r k i y e milyon k i ş i b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n d a giderek alt s ı r a l a r a y e r l e ş m e k t e d i r . U L A K B İ M ' i n bu konudaki verileri de Y a -m a ç ' ı n tespitini destekler niteliktedir. 2001 y ı l ı n d a T ü r k i y e ' d e s ö z konusu dergiler k a p s a m ı n d a y a y ı n l a n a n toplam 7812 makaleye adresleri kendisininkilerden fa rk l ı olan 12495 makalede, 2002 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n 10309 maka leye 7723 makalede a t ı f y a p ı l m ı ş , 2003 y ı ­l ı n d a ise makale s a y ı s ı 11990'a y ü k s e l m e s i n e k a r ş ı n bu makale­lere sadece 2305 kez a t ı f y a p ı l m ı ş t ı r . 2 2

Y u k a r ı d a k i veriler ve a l ı n t ı l a r ı n da a l t ı n ı ç i z d i ğ i g e r ç e k l e r d e n yola ç ı k a r a k bilimsel y a y ı n olarak sadece , y a b a n c ı dilde y a y ı n l a n ­m ı ş ç a l ı ş m a l a r ı n kabul edi lmesine ş i d d e t l e k a r ş ı ç ı k m a k l a birlikte, T ü r k ç e ' d e y a y ı n l a n a n makalelerin v e a r a ş t ı r m a l a r ı n indeksinin - n e y a z ı k k i - h e n ü z yeni tutulmaya b a ş l a n m ı ş o l m a s ı , a r a ş t ı r m a kapsa­m ı n d a sadece S C I ve S S C I t a b a n l ı dergilerdeki y a y ı n l a r ı veri ola­rak a l m a y ı zorunlu k ı l m ı ş t ı r .

B ü t ç e ile ilgili verilerin derlenmesinde de kimi s m r r h l ı k l a r orta­y a ç ı k m ı ş t ı r . Her bir v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n e tahsis edilen devlet yar­d ı m l a r ı n a u l a ş m a k m ü m k ü n o l a m a m ı ş ; v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n bu konuda hayli ketum d a v r a n d ı k l a r ı g ö z l e n d i ğ i gibi, bu y a r d ı m ı yapan Maliye B a k a n l ı ğ ı / H a z i n e ' n i n kendisinden de bu bilgilere e r i ş i l e m e ­m i ş t i r . A y r ı c a v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n kendi ö z gelirlerini tespit etmek de m ü m k ü n o l m a m ı ş t ı r . D o l a y ı s ı y l a bu konuda elde varolan tek veri y ı l l a r i t i b a r ı y l a v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e verilen 'toplam' y a r d ı m m i k t a r ı d ı r . Bu nedenle b ü t ç e y l e ilgili verilerin k u l l a n ı m ı y l a elde edi­len puanlamalarda, v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i s ı r a l a m a y a dahil e d i l m e m i ş ­t ir B ö y l e c e a r a ş t ı r m a sonucunda iki a y r ı s o n u ç tablosuna u l a ş ı l ­m ı ş t ı r . Bunlardan birincisi, b ü t ç e y l e ilgili verilerin yer a l m a d ı ğ ı ve l ü m v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n de puanlamaya dahil e d i l d i ğ i S o n u ç - S ı -ra lama Tablosu 1; ikincisi ise s a d e c e devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i n yer a l d ı ğ ı v e y u k a r ı d a belirtilen s ı n ı r l ı l ı k l a r nedeniyle v a k ı f ü n i v e r s i t e l e ­rine yer veri lemeyen b ü t ç e b a ğ ı m s ı z d e ğ i ş k e n i d o l a y l ı y l a ilgili Son u ç - S ı ra lama Tablosu 2'dir

Benzer bir s ı n ı r l ı l ı ğ a , her bir ü n i v e r s i t e s i n i n a r a ş t ı r m a f o n l a r ı ­na a k t a r d ı ğ ı maddi k a y n a k l a r ı n tespitinde de r a s t l a n m ı ş t ı r . B u ne­denle ü n i v e r s i t e l e r i n toplam gelirleri yani ö z gelirleri i ç i n , devlet yar­d ı m l a r ı ve hazineden a k t a r ı l a n para m i k t a r l a r ı toplanarak elde edi-

u 2004 Ağustos ayı itibariyle yayınlanan 4151 makaleye ise 76 defa atıf yapılmıştır

44

ten rakamlar k u l l a n ı l m ı ş t ı r - İ l e r l e y e n say fa la rda tekrar ü z e r i n d e d u ­r u l a c a ğ ı gibi el betteki h i ç W ü n i v e r s i t e elindeki b ü t ç e n i n t a m a m ı n ı bilimsel a r a ş t ı r m a y a a y ı r m a d ı ğ ı gibi, bu p a r a y ı d o ğ r u d a n d o ğ r u y a Ö ğ r e n c i l e r i n i n e ğ i t i m v e ö ğ r e t i m faaliyeti i ç i n d e h a r c a m a m a k t a d ı r Faka t ü n i v e r s i t e l e r i n yer ine getirmek zorunda o l d u k l a r ı ik i temel fonksiyonun/hizmetin E ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyeti 1 v e 'bil imsel ü r e t i m ' o l d u ğ u h a t ı r l a n d ı ğ ı nda b ü t ç e n i n , bu iki temel fonksiyonun ö r g ü t l e n ­mes i v e s ü r d ü r ü l m e s i a m a c ı y l a y a p ı l a n , d o ğ r u d a n v e d o l a y l ı har ­c a m a l a r ı k a p s a d ı ğ ı belirti lmelidir Ü n i v e r s i t e b ü t ç e l e r i n i n k u l l a n ı ­m ı y l a ilgili bu d e ğ e r l e n d i r m e y i fa r i f t ı bir a landan ver i lecek ö r n ek le desteklemek de m ü m k ü n d ü r : T ı p k ı rek lam, temizlik, Ö ğ l e y e m e ğ i gibi h a r c a m a l a r ı n , bir fabril can ın ü re t t i ğ i mal ile d o ğ r u d a n d o ğ r u y a ı V ş -kiti o l m a m a s ı fakat bu m a l ı n ü r e t i l m e s i i ç i n bu harcama kalemlerine d e para a y r ı l m a k zorunda k a l ı n m a s ı gibi, ü n i v e r s i t e l e r de b ü t ç e l e r i n d e kendilerinden beklenen ten ı e l fcarnu hizmeti İ le d o ğ r u d a n a l a k a l ı o l m t ı -yan fakat bu temel hizmetle » i n ü r e t i l m e s i i ç in y ine de para a y ı r m a k z o ­runda o l d u k l a r ı kalemlere h a rcama y a p m a k t a d ı r l a r .

Bir d i ğ e r s ı n ı r l ı l ı k ü n i v e r s i t e l e r d e ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n kendi i ç l e r i n d e k i akademik farkl ı l ı k l a r ı n tespit edi lememesi ; b u f a r k l ı l ı k l a ­r ı n ç a l ı ş m a y a y a n s ı t ı l a m a m a s ı d ı r . Ş ö y l e ki, ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u y ü k s e k ü s a n s v e doktora e ğ i t i m l e r i n i tamamla­m a m ı ş ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı m d a n o l u ş m a k t a iken, ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i i ç e r i s i n d e k ü ç ü k bir grup <daf doktora e ğ i t i m l e r i n i bitirdikleri ha lde, istihdam edildikleri ü n i v e r s i t e d e k i 'kadro' s o r u n l a r ı v e y a kendi ü n i ­versitelerinin y a r d ı m c ı d o ç e n t a tama kriterlerini yerine getirme s ü ­recinde o l m a l a r ı nedeniyl le y a r d ı m c ı d o ç e n t kadrosuna a tanama-m ı ş v e Ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i kad rosunda beklenilmekte o lan akademik personelden o l u ş m a k t a d ı r . Kadro so run lan j / e y a r d ı m c ı d o ç e n t kri­terlerini yer ine getirmeleri i ç i n ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i kadrosunda ist ih­dam edi len y a d a beklet i len akademik p e r ş o n e l s a y ı s ı n ı n , toplam ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i i ç e r i s i n d e k i p a y ı n ı hesap etmek, f a r k l ı bir İ f a d e İ le ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n ne kadann m d o k t o r a s ı n ı t a m a m l a m ı ş , ne k a d a r ı n ı n t amamlamak la o l d u ğ u , ne* k a r n ı n ise b ö y l e bir e ğ i t i m s ü r e c i n e dahi girmediklerini belirlemek n ^ j r n k ü n o l a m a m ı ş t ı r ; Y Ö K ' ü n bu konuda bir i s t a t i s t i ğ i ç a l ı ş m a s ı d a S u n m a m a k t a d ı r . Fakat her nedenle o lursa otsun d o k t o r a s ı n ı t a m a m j a r n a s ı n a k a r ş ı n y a r d ı m c ı d o ç e n t a tanamayan ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n s a y ı s ı n ı n toplam i ç e r i s i n ­deki p a y ı n ı n ç o k d a faz la o l m a d ı ğ ı n ı belirtmeden g e ç m e m e k ge ­rekmektedir. G e r e k b u s a y ı n ı n f â 2 l a o l m a d ı ğ ı g e r ç e ğ i n d e n , gerek-

4 5

s e de bu m i k t a r ı oranlayacak istatistik! bilgilerin o l m a m a s ı n d a n ha ­reketle b u ç a l ı ş m a i ç e r i s i n d e t ü m Ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n doktora eğ i t im ie r / i ' n i y a p m a d ı k l a r ı veya bitirmedikleri, kendi akademik yeter­liliklerim akademik kurullar ö n ü n d e i s p a t l a m a d ı k l a r ı v a r s a y ı m ı n d a n harekat edilmek zorunda k a l ı n m ı ş t ı r

Ü n i v e r s i t e l e r i n e le a l ı n a r a k d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i v e s ı r a l a n d ı ğ ı kri­terler, 'ou kriterlere d a y a n ı l a r a k ü n i v e r s i t e l e r i n n a s ı l p u a n l a n d ı r ı l d ı k -lan , n e r bir kriterin a n l a t ı l d ı ğ ı b a ş l ı k l a r a l t ı n d a a y r ı a y r ı e le a l ı n m ı ş ­t ı r . Ü n i v e r s i t e l e r ile ilgili s a y ı s a l veriler U L A K B İ M * 3 ve Y ü k s e k ö ğ r e ­tim Kurumu k a y n a k l a r ı n d a n , b ü t ç e İ le ilgili veriler de Maliye Bakan­l ı ğ ı k a y n a k l a r ı n d a n d e r l e n m i ş t i r . Bu kriterler ve bu kriterlere daya­n ı l a r a k y a p ı l a n puanlamalar a ş a ğ ı d a k i gib idir:

Değerlendirme Kriterleri Ağfflıklantiinlmis Toplam Öğretim Ûyesf ftiam Y ü k s e k ö ğ r e t i m gibi ü s t d ü z e y bir e ğ i t i m i n o lmazsa olmaz iki

k o ş u l u v a r d ı r . İ y i bir ö ğ r e t i m ü y e s i ve iyi bir ö ğ r e n c i profili. Maddi destek her ne kadar ç o k ö n e m l i o lsa da P V :aliteli bir ö ğ r e t i m e l e m a n ı ve ö ğ r e n c i k o ş u l u n u n g e r ç e k l e ş t i r i l m e s i n i garanti edemez (Yurtse­ver, 2004:4) . ' Ö ğ r e t i m ü y e s i ' terimi, 2547 S a y ı l ı Y ü k s e k ö ğ r e t i m K a ­nunumun 3/j maddesinde y a r d ı m c ı d o ç e n t , d o ç e n t ve p r o f e s ö r d ü ­zeylerindeki akademik personeli k a p s a y a n bir kavram olarak kulla­n ı l m a k t a d ı r . Ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n g ö r e v l e r i y &e a y n ı Kanun'un 22. mad­desinde "ön lisans, lisans ve lisansüstü düzeyde eğitim-öğretim ve uygulama!/ çalışmaları yapmak ve yaptır mak, proje hazırlıklarını ve seminerleri yönetmek, yükseköğretim kurumlarında bilimsel' araş­tırmalar ve yayınlar yapmak, ilgi/i birim başkanlığınca düzenlene­cek programa göre, belirti güni&rde öğrencileri kabul ederek, on­lara gerekli konularda yardım etmek" o la rak t a n ı m l a n m a k t a d ı r . Bir b a ş k a ifade İ le kanun, Ö ğ r e t i m ( iyeler inin, ü n i v e r s i t e d e k i e ğ i t i m - ö ğ ­retim faaliyetleri ve bilimsel a r a ş t ı r m a l a r ı n y ü r ü t ü l m e s i ile bu faali­yetlerin organizasyonundan birinci derecede sorumlu k i ş i l e r oldu-

http: flwww. ulakbim.gov. ir/servisler/y fi nvcatiftarama/siriîlamafurı ivssci1998. uhtmi, hE1p:/Mrmulakbim.gGv.ir/serv^ htîp://www. ulakbim.gov. tr/servis ler/y ijyi nvcaliftarama/si rai'amaf un İvssci200Ü. uhtmJ, http://wuvw.ulakbim gov. îr/servis ler/y? *y i nvcaliftar ama/si rakıma/un ivssd2001. uhtm I. http:Mvuw.ulakbirn.gov ^ hîtp:/Aıww ulakbim.90v.tr/servisle1Vy; ayinvcaljtlarama/Eiralama/uniusci1999.uhtml, http;//wmulakbim.gov,tr/s^ hrtp:/fo^.ulakrmgov^^ 2001 .uhtrrri

46

ğ u n u belirtmektedir. Y a s a m a bu i fadesinden a n l a ş ı l m a k t a d ı r ki, ö ğ ­retim ü y e s i s a y ı v e d a ğ ı l ı m ı bir ü n i v e r s i t e n i n yerine g e t i r d i ğ i / g e t i r ­mesi gereken hizmetlerin ( e ğ i t i m , ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m ) ver im­l i l i ğ i ve kalitesi a ç ı s ı n d a n ö n e m l i bir fonksiyona sahiptir. Her bir ü n i v e r s i t e i ç i n A ğ ı r l ı k l a n d ı r ı l m ı ş Top lam ö ğ r e t i m Ü y e s i P u a n ı ' m n b u l u n m a s ı d a bu a ç ı d a n , ü n i v e r s i t e İ ç i n d e k i ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n da ­ğ ı l ı m ı ve t o p l a m ı g ö z Ö n ü n e a l ı n a r a k ü n i v e r s i t e l e r i s ı r a l a m a y ı a m a ç ­l a m a k t a d ı r A ğ ı r l ı k l a n d ı r ı l m ı ş Top lam ö ğ r e t i m Ü y e s i P u a n ı y ü k s e k olan ü n i v e r s i t e , b ü n y e s i n d e daha kaliteli (akademik h i y e r a r ş i n i n ü s t s ı r a l a r ı n d a yer a l an , akademik y e t e r l i ğ i n i ispat e t m i ş ) ö ğ r e t i m e le ­m a n l a r ı b u l u n d u r d u ğ u n d a n daha d o n a n ı m l ı ; p u a n ı d ü ş ü k olan ü n i * versite i s e ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı b a k ı m ı n d a n daha az d o n a n ı m l ı o la* rak s ı n ı f l a n d ı r ı l m ı ş t ı r .

Belirli bir ü n i v e r s i t e n i n A ğ ı r l ı k l a n d ı r ı l m ı ş Top lam ö ğ r e t i m Ü y e ­s i P u a n ı ' m n b a k ı n m a s ı n d a İ s e şöyle bir yo l E l e n m i ş t i r : İ l k o larak 2001-2002 ö ğ r e t i m y ı l ı e s a s a l ı n a r a k Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kurumu ver i ­ler inden* 4 her bir f a k ü l t e v e b ö l ü m d e k i ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n s a y ı l a r ı a l ı n m ı ş v e bunlar her bir ü n i v e r s i t e ve akademik unvan i ç i n a y n ayn t o p l a n m ı ş t ı r . B ö y l e c e T ü r k i y e ' d e k i t ü m ü n i v e r s i t e l e r d e g ö r e v y a ­pan y a r d ı m c ı d o ç e n t , d o ç e n t ve p r o f e s ö r s a y ı l a r ı n a u l a ş ı l m ı ş t ı r . S o n ­r a s ı n d a ise elde edilen bu s a y ı l a r f a r k l ı k a t s a y ı l a r l a ç a r p ı l a r a k a ğ ı r l ı k -l a n d ı n l m ı ş t ı r . A ğ ı r i ı k l a n d ı ı r n a l a r d a p r o f e s ö r i ç i n 4 ; d o ç e n t i ç i n 3 ; yar ­d ı m c ı d o ç e n t i ç i n 2 k a t s a y ı s ı k u l l a n ı l m ı ş ; her bir akademik unvan i ç i n ç ı k a n s o n u ç l a r ayn ayn toplanarak her bir Ü n i v e r s i t e n i n A ğ ı r l ı k l a n d ı n l -m ı ş Toplam ö ğ r e t i m Ü y e s i P u a n ı na u l a ş ı l m ı ş t ı r .

Ü n i v e r s i t e l e r d e k i toplam ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n , niteliklerinden a r ı n ­d ı r ı l a r a k s a d e c e 'akademik u n v a n l a r ı n a g ö r e s ı n ı f l a n d ı r ı l m ı ş top­lam s a y ı l a n ' n d a n hareket le y a p ı l a c a k bir d e ğ e r l e n d i r m e , ü n i v e r ­sitelerdeki akademik k a d r o l a r ı n h i y e r a r ş i k f a r k l ı l a ş m a s ı n ı g ö z l e r ö n ü n e s e r m e y e c e ğ i n d e n , bu ç a l ı ş m a d a , he r bir akademik unvan ­daki ö ğ r e t i m ü y e s i s a y ı l a r ı n ı n f a r k l ı k a t s a y ı l a r l a ç a r p ı l m a s ı 1 yo luna g i d i l m i ş t i r Böylece, bir taraftan ü n i v e r s t t e J e r d e k f akademik d a ğ ı l ı ­m ı n a l t ı n ı daha net bir b i ç i m d e ç i z e b i l m e k , d i ğ e r taraftan d a ü n i ­versi teler a r a s ı n d a k i y e t i ş m i ş akademik personel d a ğ ı l ı m ı f a r k l ı l ı k -l a n n ı or taya ç ı k a r a b i l m e k o l a n a k l ı o l a b i l m i ş t i r

B u kritere d a y a n ı l a r a k elde edi len s ı r a l a m a , a ş a ğ ı d a Tab lo 2' de g ö s t e r i l m i ş t i r .

w hUp7AMVw.yokgov.tr

47

Tablo 2: A ğ ır i ı k l a n d ı n İ m i ş Ö ğ r e t i m Ü y e s i P u a n ı ' n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

> "e O

î £ o,

1 I— To

plam

Ağ

ırl ıh

tand

ın İm

iş Pr

of.

t a E

o d V» E E •o c

i -° ¥

*> a a ^ E a ^ İ t

s-E ç -3

!*

1 e I

E rt a.

E

i t

1 Islanbul 1.217 4.868 454 1.362 423 846 2.094 7.076 2 Ankara 894 3.576 436 1.308 237 574 1.617 5458 3 Hacettepe 622 2.488 366 1.104 337 674 1327 4 266 4 Gazi m 1944 309 927 532 1.064 1.327 3935 5 Ege 592 2.363 284 852 324 648 1.200 3B6Ö 6 Dokuz Eylül 370 1.480 163 504 360 720 898 2.704 7 İstanbul Teknik 399 1.596 176 528 262 524 837 2.648 8 Marmara 417 1666 121 363 250 500 783 2.531 9 ODTÜ 375 1.500 145 435 171 342 691 2277 10 Atalürk 170 680 155 465 552 1.104 877 2249 11 Selçuk 196 784 166 498 413 826 775 2108 12 Uludağ 265 1140 167 501 228 456 680 2.097 13 Çukurova 310 1.240 102 306 205 412 618 1.958 14 Karadeniz Tek. 122 488 140 420 250 500 512 1.408 15 Ondokuz Mayıs 134 536 Î16 348 249 498 499 1.382 16 Anadolu 516 73 219 296 596 500 1331 17 Fırat 89 356 108 324 286 572 463 1.252 18 Akdeniz 163 652 94 282 153 306 410 1240 19 Erciyes 159 636 85 255 169 338 413 1.229 20 Yıldız Teknik 154 616 94 282 159 318 407 1.216 21 Trakya 114 456 64 192 261 522 439 1170 22 Osmangazi 133 532 76 228 201 402 410 1.162 23 Dicle 83 332 98 294 239 478 420 1 104 24 Boğaziçi 160 640 84 252 90 180 334 1.072 25 S. Demimi 77 308 71 213 255 510 403 1031 26 Cumhuriyet 76 304 72 216 221 442 369 m 27 İnönü 48 192 70 210 234 468 352 870 28 Kocaeli 90 360 50 150 175 350 315 860

4 8

29 Sakarya 49 196 51 153 230 460 330 809

130 Mimar Sinan 63 332 74 222 102 204 259 75B

31 Yüzüncü Yıl 35 140 63 189 207 414 305 743

32 Mersin 42 168 48 144 197 394 267 706

33 Celal Bayat 49 196 61 183 151 322 271 701

34 Bffteni 72 28B 57 171 115 230 244 689

35 Pamukkale 40 160 72 216 145 290 257 666 36 Abant 1 Baysal 46 184 31 93 166 332 243 609 37 A Menderes 49 196 46 136 123 246 218 580

38 Gaziantep 32 123 62 186 117 234 211 548

39 Başkent 67 268 44 132 148 184 546 40 Z. Karaelmas 27 10B 18 54 161 362 226 524

41 Kırıkkale 24 96 29 87 164 328 217 511 42 Harran 30 34 102 130 260 »94 4S2 43 Balıkesir 27 108 16 48 143 286 186 442 44 Niğde 20 80 10 30 133 2S6 163 376 45 Ç 18 Mart 26 104 16 48 103 _ 2 Û 6 J 145 358 46 Yeditepe 56 224 10 30 49 ~~98~1 115 352 47 Muslafa Kemal 23 92 10 30 109 218 142 340 48 K. Sütçü İmam 23 92 16 48 97 194 136 334 49 G.Osman paşa 19 76 20 60 87 174 126 310 50 Muğla 22 6â 14 42 88 m 124 306 51 A, Kocatepe 17 68 15 45 93 186 125 299 52 Fatih 32 128 20 60 39 78 91 266 53 İstanbul Küftür 44 176 7 21 25 50 76 247 54 Sabancı 19 76 24 72 33 66 76 214 55 GsJaiasaıay 21 84 15 46 40 B0 76 209 56 Maltepe 35 140 3 9 29 58 67 207 57 Kafkas 11 44 16 48 57 114 84 206 58 İstanbul Bilgi 24 96 17 51 23 58 70 205 59 Gebze Y T. E. i ; 68 14 42 45 90 76 200 60 Kadir Has 34 136 9 27 18 36 51 199 61 İzmir Y. T, E. 15 60 15 45 43 85 73 19t 62 Çankaya 29 116 6 18 24 48 59 182 63 DumJupfnaf n 48 10 30 51 102 73 1fiÛ 64 Koç 13 52 11 33 42 64 66 169 65 Bahceşenir 27 108 5 15 13 26 45 149

49

66 Atılım 19 76 6 16 23 46 48 140 67 Doğuş 21 84 6 18 13 26 40 128 68 Beyken 17 6fl 3 9 22 44 42 121 69 Haliç T6 64 5 1£ 18 36 39 115 70 İst. Ticaret 17 6fi 5 15 4 8 26 91 71 Işık 15 60 4 12 9 18 28 90 72 Çağ 9 36 2 6 10 20 21 62 73 İzmir Ekonomi 7 28 1 3 5 10 13 41

Toplam 9.396 37.584 5.367 l e î ö r 11190 22330 25.953 76815 Türkiye Ort 128,71 514,85 73,52 220.56 153.29 306.58 355,52 1041,99

Y u k a r ı d a k i tablo i n c e l e n d i ğ i n d e akademik h i y e r a r ş i n i n ü s t s ı ­r a s ı n d a k i personele sahip olma konusunda en a v a n t a j l ı ü n i v e r s i t e ­lerin Ankara , İ s t a n b u l v e İ z m i r ' d e kurulu devlet ü n i v e r s i t e l e r i olduk­la r ı g ö r ü l m e k t e d i r 1950'lerde a ç ı l a n Karadeniz Teknik Ü n i v e r s i t e ­s i , A t a t ü r k Ü n i v e r s i t e s i ve Ege Ü n i v e r s i t e s i n i n ilk 1 /3 ' lük dilimde yer a l m a s ı i se , 1950'lerdeki ü n i v e r s i t e l e r i Anadolu'ya yayma politi­k a s ı n ı n ne ö l ç ü d e b a ş a r ı l ı o l d u ğ u n u n g ö r ü l m e s i a ç ı s ı n d a n kayda d e ğ e r d i r . Tablonun son s ı r a l a r ı n d a ise a ğ ı r l ı k l ı olarak v a k ı f ü n i v e r ­siteleri yer a t m a k l a d ı r . Nitekim, tablonun 52. s a t ı r ı n d a n s o n r a s ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a , son 22 ü n i v e r s i t e d e n b e ş tanesi h a r i ç (Galatasaray, K a f k a s , D u m l u p ı n a r Ü n i v e r s i t e l e r i y l e , G e b z e ve izmir Y ü k s e k Tek ­noloji E n s t i t ü l e r i ) d i ğ e r 17 ü n i v e r s i t e n i n v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . T ü r k i y e ' d e toplam 20 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i o l d u ğ u d ü ­ş ü n ü l d ü ğ ü n d e , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n y a k l a ş ı k %87'sinin a ğ ı r i ı k l a n -d ı n l m ı ş Ö ğ r e t i m ü y e s i p u a n ı s ı r a l a m a s ı n d a son 1 / 3 ' l ü k dilimde yer a l d ı ğ ı a n l a ş ı l m a k l a d ı r ,

T ü r k i y e ' d e ortalama p r o f e s ö r s a y ı s ı e le a l ı n a r a k tablodaki s ı ­ra lamaya b a k ı l d ı ğ ı n d a daha da i l g i n ç bir s o n u ç l a k a r ş ı k a r ş ı y a ka­l ı n m a k t a d ı r . T ü r k i y e ' d e ortalama p r o f e s ö r s a y ı s ı 1 2 8 , 7 1 2 ' d İ r ve bu rakamdan hareket edi lecek olursa T ü r k i y e ' d e o r t a l a m a n ı n ü z e r i n d e p r o f e s ö r e sahip olan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı n ı n sadece 20 o l d u ğ u , g ö r ü l ­mektedir: 53 ü n i v e r s i t e ise bu o r t a l a m a n ı n a l t ı n d a k a l m a k t a d ı r . Bir b a ş k a d e y i ş l e sadece p r o f e s ö r kadrosundaki akademik personel baz a l ı n a r a k bir d e ğ e r l e n d i r m e y a p ı l d ı ğ ı n d a dahi ciddi bir y ı ğ ı l m a ­n ı n o l d u ğ u g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . Ö r n e ğ i n sadece İ s t a n b u l Ü n i v e r s i -tesi 'ndeki p r o f e s ö r s a y ı s ı y a k l a ş j k olarak 43 ü n i v e r s i t e d e k i profe­s ö r s a y ı s ı t o p l a m ı n d a n f a z l a d ı r .

50

8 e n z e r bir durum ortalama d o ç e n t s a y ı s ı g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n ­da da ortaya ç ı k m a k t a d ı r D o ç e n t d ü z e y i n d e k i akademik personel s a y ı s ı o r t a l a m a s ı n ı (73,520) da s a d e c e 23 ü n i v e r s i t e k a r ş ı l a y a b i l ­mekte, geri kalan 50 ü n i v e r s i t e bu o r t a l a m a n ı n a l t ı n d a k a l m a k t a d ı r . Ortalama y a r d ı m c ı d o ç e n t s a y ı s ı n ı n (153,287) ü z e r i n d e , y a r d ı m c ı d o ç e n t e sahip ü n i v e r s i t e s a y ı s ı i se s a d e c e 3 3 ' t ü r , S o n olarak 1041,301 olan ortalama a ğ t r l ı k l a n d ı n l m ı ş ö ğ r e t i m ü y e s i p u a n ı n ı n ü z e r i n d e puana sahip o lan ü n i v e r s i t e l e r i n i s e tablonun ilk 1 / 3 ' l ü k diliminde, yani ilk 24 s a t ı r ı n d a yer a l d ı k l a r ı n ı belirterek, bir d i ğ e r kriter olan ' ö ğ r e t i m g ö r e v ü s j y ü z d e s i p u a n ı n a ' g ö r e ü n i v e r s i t e l e r i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n e g e ç e b i l i r i z .

Öğretim Görevlisi Yüzdesi Puanı Ü n i v e r s i t e l e r d e g ö r e v yapan akademik personel n i t e l i ğ i n d e k i

f a r k l ı l a ş m a l a r ı ortaya koyabilmek a m a c ı y l a k u l l a n ı l a n bir d i ğ e r kriter de, ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a n s a y ı s ı d ı r Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kanunu'nun 3 1 , maddesinde ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a r ı "b^Hrü bir konuda eğitim-öğ­retim, araştırma ve uygulama ite özel bilgi ve uzmanlığa ihtiyaç gösteren işlerde eğitim-öğretim planlamasında" ç a l ı ş m a k ü z e r e is ­tihdam edilen personel olarak t a n ı m l a n m a k t a d ı r . Bu a m a ç l a ist ih­dam edilen akademik personel ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i , okutmanlar, uz ­manlar, a r a ş t ı r m a g ö r e v l i l e r i , ç e v i r m e n l e r , e ğ i t i m - ö ğ r e t i m p lanlama u z m a n l a r ı olarak s ı n ı f l a n d ı r ı l m ı ş , g ö r e v l e r i i s e kanunun ilgili mad ­delerinde d ü z e n l e n m i ş t i r .

Ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a r ı a d ı a l t ı n d a istihdam edilen akademik per­sonel i ç e r i s i n d e ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i , T ü r k ü n i v e r s i t e p r a t i ğ i n d e a y r ı bir ö n e m t a ş ı m a k t a d ı r . 2547 S a y ı l ı Kanun 'a g ö r e "üniversitelerde ve bağlı birimlerinde ve kanun uyarınca atanmış öğretim üyesi bulunmayan d&rster veya herhangi bir dersin özel bilgi ve uzmanlık isteyen konufartnda eğitim-öğretim ve uygulamaları İçin, kendi uz­manlık alanlarındaki çatışma ve eserleri İle tanınmış kişiler" o larak t a n ı m l a n a n Ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i , kanun metninde de b e l i r t i l d i ğ i gibi, yeterli s a y ı d a ö ğ r e t i m ü y e s i n i n b u l u n m a d ı ğ ı b ö l ü m v e f a k ü l t e l e r d e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m i ş l e r i n i d o ğ r u d a n y ü r ü t m e k l e g ö r e v l i d i r l e r . Bu kate­gorideki akademik personelin ö ğ r e t i m ü y e l e r i n d e n f a r k ı , ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n bilimsel yeterliliklerini ispat e tme z o r u n l u l u k l a r ı n ı n bu­l u n m a m a s ı , d i ğ e r bir d e y i ş l e y ü k s e k l isans v e doktora e ğ i t i m l e r i n ¬den g e ç m e k zorunda o l m a m a l a r ı d ı r . U z m a n , ç e v i r m e n okutman gi­bi ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a r ı ise ü n i v e r s i t e l e r d e k i Beden E ğ i t i m i , A t a t ü r k

51

İ l k e l e r i ve İ n k ı l a p Tar ih i , G ü z e l Sanat lar ( s e ç m e l i dersler) v e T ü r k ­ç e gibi dersleri y ü r ü t m e k ü z e r e İ s t i h d a m edilmektedirler. B u ders­lerin kredileri t ü m ü n i v e r s i t e l e r d e a y n ı olup, toplam dersler i ç e r i s i n ­deki p a y ı İ s e y a k l a ş ı k olarak % 1 5 c i v a r ı n d a d ı r ( K ö k s o y , 1997:159). D o l a y ı s ı y l a , K ö k s o y ' u n tespitinden de yararlanarak, ü n i v e r s i t e l e r i n Ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı s ı s t a t ü s ü n d e istihdam ettikleri personel s a y ı s ı n ­daki f a r k l ı l ı k l a r ı n temelde ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i ve a r a ş t ı r m a g ö r e v l i s i s a y ı l a r ı n d a k i f a r k l ı l ı k t a n k a y n a k l a n d ı ğ ı n ı s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r .

Ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i a d ı a l t ı n d a istihdam edilen akademik perso­nelin T ü r k ü n i v e r s i t e p r a t i ğ i n d e t a ş ı d ı ğ ı ö z e l ö n e m ise. 1 9 7 0 ' I İ y ı l l a ­r ı n o r t a l a r ı n d a n bu yana bir gecede a ç ı l a n ü n i v e r s i t e ve y ü k s e k okul­lardaki e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetinin y ü k ü n ü n bu kesim t a r a f ı n d a n ç e ­kiliyor o l m a s ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r . Daha ö n c e de d e ğ i n i l d i ğ i gibi, alt y a p ı v e nitelikli insan g ü c ü p l a n l a m a s ı y a p ı l m a k s ı z ı n a ç ı l a n ü n i v e r s i t e l e r e , ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i kadrosunda akademik personel a t a n m a s ı yoluna g i d i l m i ş ; nitelikli İ n s a n g ü c ü a ç ı ğ ı , doktora ve y ü k ­s e k l isans yapma z o r u n l u l u ğ u olmayan akademik personel t a r a f ı n ­dan k a p a t ı l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş ve h a l i h a z ı r d a da k a p a t ı l m a y a ç a l ı ş ı l ­m a k t a d ı r .

Bir ü n i v e r s i t e İ ç e r i s i n d e istihdam edilen ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i ve d i ğ e r ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a r ı n ı n s a y ı s ı ile ü n i v e r s i t e d e k i e ğ i t i m i n ka­litesi a r a s ı n d a d o ğ r u d a n bir i l i şk i aramak m ü m k ü n d e ğ i l d i r Bir b a ş ­ka d e y i ş l e , tek b a ş ı n a , bir ü n i v e r s i t e de ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i olarak is­tihdam edilen personelin s a y a n ı n az l ı ğ ı y a da ç o k l u ğ u ile ü n i v e r s i ­tenin kalitesi a r a s ı n d a bir i l i şk i k u r n î a k zordur. Fakat bir ü n i v e r s i ­tede topiam akademik personel i ç e r i s i n d e Ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n a ğ ı r ­l ı ğ ı n ı , o ü n i v e r s i t e d e k i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m f n kalitesi İfe ilgili bir kriter ola­rak kul lanmak m ü m k ü n d ü r D i ğ e r bir d e y i ş l e , ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n toplam akademik personel i ç e r i s i n d e k i a ğ ı r l ı ğ ı n ı n fazla o l m a s ı , o ü n i v e r s i t e d e k i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinin ne k a d a r ı n ı n kendi aka­demik yeterliliklerini ispat e t m e m i ş insanlar t a r a f ı n d a n v e r i l d i ğ i n i or taya koymak i ç i n e l v e r i ş l i bir kriterdir. Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı ise b ö y l e s i bir kritere dayanarak ü n i v e r s i t e l e r i s ı r a l a m a y ı a m a ç l a m a k t a d ı r .

Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı kriterinin elde edilebilmesi İ ç i n , her bir ü n i v e r s i t e d e g ö r e v yapan ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i s a y ı s ı , o ü n i v e r s i t e d e k i toplam ö ğ r e t i m e l e m a n ı ( ö ğ r e t i m ü y e l e r i ve ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a r ı ) s a y ı s ı n a b ö l ü n e r e k ç ı k a n s o n u ç 100 ile ç a r p ı l m ı ş t ı r P u a n ı n hesap edilebilmesi iç in t ü m ö ğ r e t i m y a r d ı m c ı l a r ı n ı n d e ğ i l

5 2

de, s a d e c e Ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n o r a n ı n ı n d e ğ e r l e n d i r m e y e a l ı n ­m a s ı i se iki temel nedenden k a y n a k l a n m a k t a d ı r . Birinci olarak, ö ğ ­retim y a r d ı m c ı l a r ı n ı n i ç e r i s i n d e d e ğ e r l e n d i r i l e n bir d i ğ e r ö n e m l i grup olan a r a ş t ı r m a g ö r e v l i l e r i n i n (maa lese f s a d e c e teorik olarak!) d e r s ­lere girme (ya da ü z e r l e r i n e ders a ç ı l m a ) hak lan yoktur; ikinci o la ­rak ise ç e v i r m e n , uzman gibi d i ğ e r ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı n ı n girdikleri dersler hemen hemen a y n ı olup, bu dersler in b ö l ü m l e r İ ç e r i s i n d e k i a ğ ı r l ı ğ ı d a y a k l a ş ı k olarak birbirine y a k ı n d ı r D o l a y ı s ı y l a Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı n ı n y ü k s e k o l m a s ı , o ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e ­tim g ö r e v l i s i s a y ı s ı n ı n , toplam ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı i ç e r i s i n d e k i a ğ ı r ­l ı ğ ı n ı n daha faz la o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r . B u hesap lama m a n t ı ­ğ ı n a b a ğ / ı olarak, Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı y ü k s e k o lan ü n i v e r s i t e l e r d e k i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinin daha ç o k ö ğ r e t i m g ö ­revlileri t a r a f ı n d a n y ü r ü t ü l d ü ğ ü n ü , ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı d ü ş ü k ü n i v e r s i t e l e r d e k i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinin İ s e ağ ı r l ı k l ı ola­rak ö ğ r e t i m ü y e l e r i » yani kendi akademik yeterliliklerini i s p a t l a m ı ş k i ş i l e r t a r a f ı n d a n yerine g e t i r i l d i ğ i n i iddia e tmek o l a n a k l ı d ı r .

Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı ' n a dayanarak ü n i v e r s i t e l e r i s ı r a l a m a y a g e ç m e d e n ö n c e . istatistiklere y a n s ı t ı l m a s ı m ü m k ü n ol­mayan bir g e r ç e ğ i vurgulamadan g e ç m e m e k gerek i r B i l i n d i ğ i gibi kimi v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i , b ü n y e l e r i n d e f a r k l ı akademik d ü z e y d e k i ö ğ ­retim ü y e l e r i n i ç a l ı ş t ı r m a k yer ine, emekl i Ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i ç a l ı ş t ı r ­m a y ı tercih etmektedirler. B u da , a ş a ğ ı d a k i tablodan d a g ö r ü l e b i l e ­c e ğ i gibi, s ö z konusu bu v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m f a a ­liyetinin b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n ö ğ r e t i m ü y e l e r i n c e yer ine g e t i r i l d i ğ i v e bu ü n i v e r s i t e l e r i n g ö r e c e d i ğ e r ü n i v e r s i t e l e r d e n d a h a iyi g ö r ü n ­meleri sonucunu d o ğ u r m a k t a d ı r . O y s a bu durum, b ö y l e s i bir per­sonel rejimini g ü d e n ü n i v e r s i t e l e r i n e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerine verdikleri ö n e m d e n z iyade, v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e k i ü c r e t politika¬s ı n ı n bir sonucu olarak or taya ç ı k m a k t a d ı r T ü m v a k ı f ü n i v e r s i t e l e ­rini kapsamamak la birlikte genel bir e ğ i l i m olarak, v a k ı f ü n i v e r s i t e ­lerindeki ö ğ r e t i m ü y e s i ( ö z e l l i k l e emekl i Ö ğ r e t i m ü y e s i ) y ı ğ ı l m a s ı n ı n bu ü n i v e r s i t e l e r i n e ğ i t i m p o l i t i k a l a r ı n d a n d e ğ i l ü c r e t p o l i t i k a l a r ı n d a n k a y n a k l a n m a s ı n a k a r ş ı n , bu g e r ç e ğ i n g ö z a r d ı edi lmesi iki neden­den k a y n a k l a n m a k t a d ı r . Bir incisi , t ü m v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n e ğ i t i m -ö ğ r e t i m p l a n l a m a l a r ı n ı , o n l a r ı n ü c r e t p o l i t i k a l a r ı n ı n bir sonucu o la­rak g ö r m e k y a da v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e k i ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n t ama­m ı n ı n nitelikleri nedeniyle d e ğ i l de ü c r e t politikalar' nedeniyle ora¬da o l d u k l a r ı n ı s ö y l e m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r İ k i n c i neden ise b ö y l e

53

bir İ d d i a y ı oranlayacak somut istatistik! verilere u l a ş m a n ı n imkan­s ı z l ı ğ ı , yani Ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n k a ç t a k a ç ı n ı n ü c r e t p o l i t i k a s ı nede­niyle, k a ç t a k a ç ı n ı n akademik nitelikleri g e r e ğ i g ö r e v l e n d i r i l d i k l e r i n i belirlemenin o l a n a k l ı o l m a m a s ı d ı r . Faka t buna k a r ş ı n , b ö y l e bir u y g u l a m a n ı n y a y g ı n l ı ğ ı n ı n g ö z l e m l e n d i ğ i n i s ö y l e m e k de y a n l ı ş bir d e ğ e r l e n d i r m e s a y ı l m a m a l ı d ı r .

B u kritere dayanarak T ü r k ü n i v e r s i t e l e r i p u a n l a n d ı ğ ı n d a Tab-lo-3'teki gibi bir s o n u ç l a k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r .

Tablo 3: Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i Y ü z d e s i P u a n ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Toplam Öğr.

( W

Toplam öğr.

Görevlisi

Toplam öğr . Elemanı

öğr . Görevlisi YQstai

1 İzmir Ekonomi 13 1 39 2,56 2 GebzeYük.TekE. re 6 232 2,59 3 İstanbul 2.094 87 3.274 2,66 4 Osmangazi 410 43 979 4,39 5 İzmir V, Tek. Ens. 73 T3 283 4,59 8 Ankara 1617 187 3.585 5,22 7 Hacettepe 1.327 299 4.439 6P74 3 Ege 1.200 194 2.779 6,98 & İstanbul Teknik B37 146 1914 7P63 10 Koç 66 10 . 128 7,81 tt Maltepe 67 U 169 Û,28 12 OndDkuz Mayıs 499 109 1186 9,19 13 Atalürk 877 192 2,016 9.52 14 Adnan Menderes 218 60 626 9,59 15 Erciyes 413 116 1.141 10,17 16 İnönü 352 121 1.073 11,28 17 Doku; Eylül m 296 2.552 11,59 1& KmKKale 217 72 610 1180 19 ODTÜ £91 293 2,433 12,04 20 Yedıtepe 115 74 542 13,65 21 Oicle 420 170 1.239 13,72 22 Çukurova 616 196 1 396 14.04 23 Yrldız Teknik 407 101 708 14,26 24 Gazi 1.327 504 3.459 14,57

54

25 Doğuş 40 14 96 14,50

26 Yüzüncü Yıl 305 150 1.020 14,71 27 Uludağ 680 265 1792 14.79 28 Başkent 184 89 601 14,81 29 Fırat 483 190 1.279 14.86 30 Atılım 4$ 21 138 15,22 31 Marmara 788 306 1.954 15,45 32 Akdeniz 410 203 1.311 15.48 33 Sakarça 330 125 807 15,49 34 Pamukkale 257 149 961 15,51 35 Celal Bavar 271 126 748 16,85 36 Çankaya 59 33 184 17,94 37 İstanbul Ticaret 26 9 49 18,37 38 Z, Karaelmas 226 87 465 16.71 39 Selçuk 775 357 1905 18,74 40 Cumhuriyet 369 208 1.099 18,93 41 Boğaziçi 334 169 881 19,18 42 Trakya 439 279 1.453 19,20 43 Kafkas 64 66 332 19,68 44 Çaö 21 10 49 20,41 45 Menin 287 163 790 20,63 46 Süleyman Demire! 403 280 1.303 21,49 47 Kocaeli 315 198 890 22,25 46 Haliç 39 20 89 22,47 49 Gaziantep 211 159 687 23,14 50 Dumlupınar 73 102 440 23,18 51 Karadeniz Teknik 512 322 1.374 23.44 52 Galatasaray 76 49 209 23,40 53 Abani i. Baysal 243 174 735 23,67 54 Harran 794 142 590 24.07 55 Anadolu 500 358 1.47S 24,26 56 Balıkesir 186 144 581 24,79 57 FaWı 91 62 250 24.80 58 Bahççşehir 45 36 144 25,00 59 Kadir Has 61 42 156 25,30 60 Mustafa Kemal 142 127 462 26.35 51 Ç. 18 Mart 145 132 499 26,45

55

62 Muğla 124 130 463 28,08 63 Niğde 163 247 642 29,34 64 İstanbul Kültür 76 56 192 30,21 65 Gaziosmanpaşa 126 135 426 31,69 66 K Sütçü İmam 136 208 606 34.32 67 Sabancı 76 40 116 34.48 66 Büken! 244 464 1018 45.58 69 Işık 26 50 107 46,73 70 Afyon Kocatepe 125 259 543 47,51 71 Beykent 42 54 111 48,65 72 Mimar Sinan 259 259 514 50,39 73 İstanbul Bilgi 70 233 413 56,42

Türkiye Ortalaması 355.52 148,03 959,07 19,75

Tablo 3'e b a k ı l d ı ğ ı n d a , Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i P u a n ı en d ü ş ü k olan ve İlk 1 /3 ' l ük dilimde, yani ilk 24 ü n i v e r s i t e a r a s ı n d a , yer alan ü n i v e r s i t e l e r d e n % 1 6 . 6 ' s ı n m v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i ( İ z m i r Ekonomi, K o ç , Maltepe ve Yeditepe Ü n i v e r s i t e l e r i ) , %20.8' inin 1992 v e son­r a s ı n d a kurulan devlet ü n i v e r s i t e l e r i ve % 6 2 , 6 ' s ı n ı n İ s e S o n u ç S ı ­ra lama Tablosu-I 'de de ilk 1 /3 ' lük elifimde yer alan, k u r u l u ş tarihleri daha esk i olan devlet ü n i v e r s i t e l e r i o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r Tablo­nun son 1 /3 ' l ük diliminde yer a lan ve toplam Ö ğ r e t i m G ö r e v l i s i P u a n ı ' n ı n y ü k s e k o l d u ğ u , d i ğ e r bir d e y i ş l e toplam ö ğ r e t i m e leman­la r ı İ ç e r i n d e ö ğ r e t i m ü y e l e r i n e oranla ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n a ğ ı r l ı k l ı olarak yer a l d ı ğ j , 24 ü n i v e r s i t e d e n ü ç ü h a r i ç (Karadeniz Teknik, Anadolu v e Mimar S inan Ü n i v e r s i t e l e r i ) 12'si (%50) 1992'de ku­rulan devlet ü n i v e r s i t e l e r i , 9'u ise (37.5) v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i d i r . K ı ­s a c a s ı , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i ve 1992 s o n r a s ı n d a kurulan devlet ü n i ­versitelerinin ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı i ç e r i s i n d e ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n a ğ ı r l ı k l ı olarak yer a l d ı ğ ı ; k u r u l u ş tarihleri daha esk i ve daha otur­m u ş bir y a p ı y a sahip olan ü n i v e r s i t e l e r d e İ s e Ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n toplam Ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı i ç e r i s i n d e g ö r e c e l i olarak daha d ü ş ü k oranda yer a l d ı k l a r ı , d i ğ e r bir d e y i ş l e bu ü n i v e r s i t e l e r d e e ğ i t i m - ö ğ ­retim faaliyetlerinin ya da bilimsel bilgi ü r e t i m i n i n , a ğ ı r l ı k l ı olarak akademik y e t e r l i l i ğ i n i ispat e t m i ş v e g ö r e c e akademik h i y e r a r ş i n i n daha ü s t s ı r a l a r ı n d a yer alan ö ğ r e t i m ü y e l e r i n c e g e r ç e k l e ş t i r i l d i ğ i n i s ö y l e m e k o l a n a k l ı d ı r .

56

ÖfirrtJm Üyen Yüzdesi Puanı Bir ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i m yan i bilimsel y e t e r l i ğ e

sahip akademik personel s a y ı s ı n ı n faz la o l m a s ı n ı n , o ü n i v e r s i t e d e veri len hizmetin n i t e l i ğ i ile d o ğ r u o r a n t ı l ı o l d u ğ u d ü ş ü n c e s i n d e n h a ­reketle ö ğ r e t i m Ü y e s i Y ü z d e s i P u a n ı -bir ö n c e k i kritere benzer bir y ö n t e m l e - toplam ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı i ç e r i s i n d e k i ö ğ r e t i m ü y e l e r i ­nin a ğ ı r l ı ğ ı n ı bu lmaya a m a ç l a m a k t a d ı r ö ğ r e t i m Ü y e s i Y ü z d e s i P u a n ı , bir ü n i v e r s i t e d e k i toplam ö ğ r e t i m ü y e s i s a y ı s ı n ı n o ü n i v e r ­sitedeki toplam ö ğ r e t i m e l e m a n ı ( ö ğ r e t i m ü y e l e r i v e ö ğ r e t i m yar ­d ı m c ı l a r ı ) s a y ı s ı n a b ö l ü n m e s i ve ç ı k a n sonucun 100 ile ç a r p ı l m a s ı jfe elde e d i l m i ş t i r . B u p u a n l a r ı n y ü k s e k o l m a s ı ü n i v e r s i t e d e e ğ i t i m -ö ğ r e t i m faaliyetlerinin a ğ ı r l ı k l ı olarak ö ğ r e t i m ü y e l e r i t a r a f ı n d a n , d ü ­ş ü k ç ı k m a s ı ise e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinin ö ğ r e t i m ü y e s i d ı ş ı n ­daki d i ğ e r ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı t a r a f ı n d a n yer ine g e t i r i l d i ğ i n i n a l t ı n j ç i z m e k t e d i r . Bu a ç ı d a n y ü k s e k ö ğ r e t i m Ü y e s i P u a n ı n a sahip ü n i ­versi tede e ğ i t i m i n kaliteli, d ü ş ü k Ö ğ r e t i m ü y e s i p u a n ı n a sahip ü n i ­versitede ise e ğ i t i m i n d a h a az kaliteli o l d u ğ u n u s ö y l e m e k o lanak­l ıd ı r . Bu kritere d a y a n ı l a r a k y a p ı l a n puan lama Tablo 4'te v e r i l m i ş t i r :

Tablo 4: Ö ğ r e t i m Ü y e s i Y ü z d e s i P u a n ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

üniversite Toplam

Öğr. Üyesi Toplam

Öğr.Yrd. Toplam

Öğr. Gör. Top. Öğr. Elemanı

öğr. üyesi Yüzdesi Puanı

1 Sabancı 76 40 40 116 65,52 2 İstanbul 2.094 neo B7 3.274 63,95 3 Yıldız Teknik 407 301 101 708 57,48 4 İstanbul Ticaret 26 23 9 49 53,06 5 Koç 66 62 10 128 51,56 6 Mimar Sinan 259 255 259 514 50,38 7 2. Karaelmas 226 239 87 465 46,60 8 Ankara 1,617 1.968 187 3.565 45,10 9 Çukurova 61S 778 196 139$ 44,26 10 Haliç 39 50 20 89 43H82 11 İstanbul Teknik S37 1.077 146 1.914 43,73 12 Atatürk 677 1139 192 2.016 43,50 13 Ege 1.200 1.579 194 2 779 43.18 U Çağ 21 28 10 49 42,85 15 Ondokuz Mayıs 499 687 109 1-186 42,07

57

16 Osmangazi 410 569 43 979 41P87 17 Doğuş 40 56 14 96 4166 ıe Sakarya 330 477 125 807 40,89 19 Selçuk 775 1130 357 1.905 40,64 20 Marmara 788 1196 306 1.984 39.71 21 MaHepe 67 102 . 14 169 39,64 22 İstanbul Kültür 76 116 58 192 39,58 23 Gazi 1327 2132 504 3459 36,36 24 Uludağ 660 1.112 265 1792 37,94 25 Boğaziçi 334 547 169 881 37.91 26 Beykent 42 69 54 111 37,83 27 Fırat 483 796 190 1279 37,76 23 Karadeniz Teknik 512 662 322 1374 37,26 29 Kadir Has 61 105 42 166 36,74 30 Fatih 91 159 62 250 36,40 31 Galatasaray 76 133 49 209 36,36 32 Mersin 287 503 163 790 36,32 33 Celal Bay ar 271 477 126 748 36,23 34 Erciyes 413 726 116 1.141 36,19 35 Kırıkkale 217 393 72 610 35,57 36 Kocaeti 315 575 198 690 35,39 37 Dokuz Eylül 898 1554 296 2 552 35,16 39 Adnan Menderes 218 408 60 626 34,82 39 Atılım 46 90 21 138 34,76 40 Dicle 420 819 170 1.239 33,89 41 500 976 356 1476 33,67 42 Cumhuriyet ' 369 730 208 1,099 33,57 43 İzmir Ekonomi 13 26 1 39 33,33 44 Abanll, Baysal 243 492 174 735 33,06 45 Harran 194 396 142 590 32(88 46 İnönü 352 721 121 1073 32.60 47 Gebze Y. Tek. E. 76 156 6 232 32(75 48 Çankaya 59 125 33 184 32.06 49 Balı kaşif 166 395 144 561 32.01 50 Akdeniz 410 901 203 1.311 31,27 51 Bahçeşehir 45 99 36 144 31,25 52 S. Demiref 403 900 280 1.303 30,92

58

53 Gaziantep 211 476 159 6Ö7 3071 54 Başfcent 184 417 89 601 30,61

55 Trakya 439 1.014 279 1.453 30,21 56 305 715 150 1.020 29,90

57 Hacettepe 1327 3.112 299 4.439 29,89

58 Gaziosmanpaşa Î26 30Û 135 426 29,57

59 Mustafa Kemal 142 340 127 482 29.46

60 Ç, 18 Mart 145 354 132 499 29,05

61 DOTÜ 691 1742 293 2433 26,40

62 Muğla 124 339 130 463 26.76

63 Pamukkale 257 704 149 961 26,74 64 Işık 28 79 50 107 26,16

65 hcnirY.Tçk. E. 73 210 13 263 25,79 66 Kafkas 84 248 66 332 25,30 67 Bilkent 244 774 464 23,96

68 Afyon Kgcalepe 125 418 258 543 23,02 69 K, Sütçü İmam 136 470 208 6C6 22,44 70 Yedıtepe 115 427 74 542 21,21 71 Niğde 163 679 247 842 19,35 72 İslanbul Biioi 70 343 233 413 16,94 73 Dumiupmar 73 367 102 440 16,59

Türkiye Off. 355r52 603.54 148,02 959,06 35.75

Tablo 3 v e 4'teki veri ler birlikte d e ğ e r i e n c f t r i t d l ğ l n d e dikkaf ed i l ­mesi gereken ve istatistiki veri lere y a n s ı m a y a n ö n e m l i bir n o k t a y ı , a ğ ı r l ı k l ı olarak v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i t a r a f ı n d a n uygulanan ders ü c r e t i k a r ş ı l ı ğ ı Ö ğ r e t i m ü y e s i İ s t i h d a m ı p o l i t i k a s ı n ı g ö z d e n k a ç ı r m a m a k gerekir. B u g e r ç e k , bir yandan b ü n y e l e r i n d e ç o k az ö ğ r e t i m ü y e s i b u l u n d u r m a l a r ı n a k a r ş ı n kimi v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerine n a s ı l devam edebildiklerine a ç ı k l ı k getirirken, d i ğ e r yandan d a b î r ü n i v e r s i t e de ç e ş i t l i ders lere girmesine k a r ş ı n istatis­tiklere y a n s ı m a y a n ö ğ r e t i m ü y e s i i s t i h d a m ı n ı g ö z l e r ö n ü n e ser ­mektedir.

Ytiksek Okullaşmaya Hathı nam T ü r k i y e ' d e k i y ü k s e k e ğ i t i m v e ö ğ r e t i m faaliyetinin s ü r d ü r ü l m e ­

s i ve bil imsel a r a ş t ı r m a l a r ı n g e r ç e k l e ş t i r i / m e s î , ü n i v e r s i t e l e r i n temel v a r l ı k a m a c ı n ı o l u ş t u r m a k t a d ı r Top lumsal v e ekonomik y a ş a m ı n

59

i h t i y a ç d u y d u ğ u e ğ i t i l m i ş insan g ü c ü buralarda y e t i ş t i r i l m e k t e , mes ­lek sahibi haline getirilmektedir. Devlet b ü r o k r a s i s i n i n , kamu y ö n e ­timinin ve ekonominin orta v e ü s t y ö n e t i m i n d e k i k i ş i l e r i n de ü n i ­versi te e ğ i t i m i n d e n g e ç m i ş ; buralarda y e t i ş m i ş k i ş i l e r o l d u k l a r ı ha ­t ı r l a n ı r s a , ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i n i n nitelik olarak ü s t ü n , nicelik olarak yaygjn olarak ö r g ü t l e n m e s i n i n g e r e k l i l i ğ i bir kez daha h a t ı r l a n m ı ş o l a c a k t ı r . Rad ika l (6 Ek im 2003:5) gazetesinde y a y ı n l a n a n bir a r a ş t ı r m a d a , y a y g ı n y ü k s e k ö ğ r e n i m i n d ü n y a v e T ü r k i y e genelin­deki durum ve g e l i ş i m i n i g ö z l e r ö n ü n e sermektedir. Gazetede y a ­y ı n l a n a n bu a r a ş t ı r m a n ı n s o n u ç l a r ı n a g ö r e T ü r k i y e ' d e k i y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n ı 1950-1951 ö ğ r e t i m y ı l ı n d a %1,3 iken. 1985-1986 y ı l ı n d a bu oran %10,7 'ye , 1990-1991'de %15,7 'ye y ı l ı n d a ise %27,4'e u l a ş m ı ş t ı r A ş a ğ ı d a k i grafikten d e g ö r ü l e b i l e c e ğ i gibi, ü n i ­versi te s ı n a v ı n a b a ş v u r a n aday lar i ç e r i s i n d e n , okumaya hak kaza­n a n l a r ı n o r a n ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a T ü r k i y e ' d e y ü k s e k o k u l l a ş m a n ı n - d ü n ¬ya o r t a l a m a s ı n a g ö r e hayli d ü ş ü k olmakla birl ikte- oransal olarak a r t t ı ğ ı n ı s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r : 1990'da ü n i v e r s i t e s ı n a v ı n a giren g e n ç l e r i n %22 h si ü n i v e r s i t e l e r d e okumaya hak k a z a n ı r k e n bu oran 1996'da %29,5 h e, 2002 'de ise %33,8 'e y ü k s e l m i ş t i r .

Ü n i v e r s i t e l e r e Y e r l e ş t i r i l e n ö ğ r e n c i l e r i n B a ş v u r u d a Bulunan ö ğ r e n c i S a y ı l a r ı n a O r a n ı n m Y ı l l a ra G ö r e D e ğ i ş i m i

1 , . -».9

Cl .4 1 î * * -il

sı. 11.2 -1

—

•1 . a i. - -

1*

|ıl .

<

* -

0

i ' » ı (•••'i \-ı-)~ î ' i ' j i i ' r t j iv t IVK j - j m ııı» r*ü> p w o imi ^mı

KAYNAK: YOK h Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu, Mart2ÖÖ3,33.

6 0

Gerek gazetede y a y ı n l a n a n a r a ş t ı r m a n ı n , ge rekse de Y Ö K raporunda belirtilen grafikteki verilerin ı ş ı ğ ı n d a T ü r k y ü k s e k ö ğ r e -timindeki o k u l l a ş m a o r a n ı n ı n giderek artmakta o l d u ğ u n u s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r Faka t T ü r k i y e ile ilgili veriler d i ğ e r ü l k e l e r d e k i y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n l a r ı İ le k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı k l a r ı n d a bu o r a n ı n g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e k i o r t a l a m a n ı n hayli a l t ı n d a o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r ( B a l o ğ -| U p 1990:59-60). Nitekim bu oran Kanada 'da % 8 B , A B D ' d e % 8 1 , B e l ç i k a ' d a %56, F r a n s a ' d a % 5 1 , Ho l la raJada %48, A lmanya 'da %46 ve Japonya 'da %41'd i r Hatta B a t ı l ı ü l k e l e r haricindeki ü l k e ­lerle k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a bite, ü l k e m i z d e k i y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n ı ­n ı n ne kadar d ü ş ü k o l d u ğ u n u g ö r m e k m ü m k ü n d ü r Nitekim bu oran­lar G ü n e y Kore 'de % 5 2 , İ s r a i l ' d e %41 ve M ı s ı r ' d a ise %20 'd i r

ö z e t l e , bir ü n i v e r s i t e n i n ne kadar gence hizmet v e r d i ğ i , o ü n i ­versitenin T ü r k i y e ' d e k i y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n ı n a ne denli k a t k ı d a b u l u n d u ğ u n u t a r t ı ş a b i l m e k a ç ı s ı n d a n ö n e m l i bir b a ş k a kriter olup. Y ü k s e k O k u l l a ş m a y a K a t k ı P u a n ı da ü n i v e r s i t e l e r i bu a ç ı d a n b î r de­ğ e r l e n d i r m e y e tabi tutmaya ç a l ı ş m a k t a d ı r H i ç k u ş k u s u z bir ü n i v e r ­sitede ne kadar ö ğ r e n c i y e hizmet v e r i l d i ğ i ile o ü n i v e r s i t e d e k i e ğ i ­timin kalitesi a r a s ı n d a d o ğ r u d a n bir i l i şk i kurmak m ü m k ü n d e ğ i l d i r . D i ğ e r bir d e y i ş l e , daha faz la ö ğ r e n c i y e sahip olan ü n i v e r s i t e l e r i n verimli/kaliteli, daha az ö ğ r e n c i y e sah ip ü n i v e r s i t e l e r i n i se ver imsiz/ kalitesiz o l d u ğ u n u s ö y l e m e k m ü m k ü n değ i l d i r . Nitekim y ü k s e k okul­l a ş m a y a k a t k ı p u a n ı da b ö y l e bir a m a ç g ü t m e m e k t e ; ü n i v e r s i t e l e r i sadece T ü r k i y e ' d e k i y ü k s e k o k u l l a ş m a y a k a t k ı l a r ı a ç ı s ı n d a n de ğ e r f e n d i r m e y i ve o n l a r ı bu kriter ç e r ç e v e s i n d e s ı n ı f l a n d ı r m a y ı a m a ç l a m a k t a d ı r B u p u a n ı n hesap edilebilmesi i ç i n 2001-2002 y ı l ı itibariyle ü n i v e r s i t e l e r e yeni k a y ı t y a p t ı r a n v e haii h a z ı r d a okumak­ta olan ö ğ r e n c i s a y ı l a n toplanarak, her bir ü n i v e r s i t e n i n T ü r k i y e ' d e ­ki toplam ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i s a y ı s ı i ç e r i s i n d e k i o r a n l a r ı hesap lan­m ı ş t ı r . Y ü k s e k O k u l l a ş m a y a K a t k ı P u a m H n ı n b ü y ü k o l m a s ı s ö z ko­nusu ü n i v e r s i t e ( l e r ) n m T ü r k i y e ' d e k i y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n ı n a da ­ha faz la k a t k ı y a p t ı ğ ı n a ; p u a n ı n k ü ç ü k o l m a s ı ise ilgili ü n i v e r s i ­t e l e r d i n y ü k s e k o k u l l a ş m a y a daha az k a t k ı y a p t ı ğ ı n a i ş a r e t et­mektedir. B u kritere d a y a n ı l a r a k ü n i v e r s i t e l e r p u a n l a n d ı r d ı k l a r ı n ­da Tablo 51e o l d u ğ u gibi bir d a ğ ı l ı m ortaya ç ı k m a k t a d ı r

61

Tablo 5: Y ü k s e k O k u l l a ş m a y a K a t k ı P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Top. öğrenci Say öğrenci %'sl 1 Anadolu (AÖF Dahil) 539,422 34,53 2 Selçuk 53.555 3,43 3 İstanbul 52.591 3,37 4 G&21 £1,575 3,30 5 Marmara 43.949 2,81 6 Atatürk 35.805 2,30 7 Ankara 35.769 2,29 8 Uludağ 33.365 2.14 9 Karadeniz Teknik 32 685 2,09 10 Dokuz Eylül 31 464 2,01 t i Süleyman Demire! 30.113 1,93 12 Ege 27.405 1.75 13 Hacettepe 26.666 1,72 14 Kocaeli 25.670 1,643» 15 Ondokuz Mayıs 25 615 1.639 16 Trakya 22.905 1,47 17 Dumlu pınar 22186 1,42 10 Erayes 22.088 1,41 19 Çukurova 21.132 1,36 20 Sakarya 20.307 1,31 21 N£de 19595 1,25 22 Afyon Kocatepe 18.475 1,18

Anadolu (AÖF Hariç) 17.172 uo 23 Cumhuriyet 16967 t ,09 24 İnünü 16.236 1,0393 25 Celal Sayar 16.234 1,0392 26 Dde \sm 1,02 27 Fırat 15.077 0,97 28 Virdiz Teknik 14.960 0,96 29 Balıkesir 14.529 0,93

Üniversiteler arasındaki sıralamaların daha hassas bir şekilde yapılabilmesi amacıyla, tablolardaki Dazı rakamların birbirlerine hayli yakın olduğu durumlarda söz konusu rakamlar yuvarlanmayarak virgülden sonra 3„ 4., ve hatta gerektiği durumlarda 5. hane­nin de değeri verilmiş lir.

62

30 ODTÜ 14.305 0,92 31 Abant L Baysal 13.904 0.89 32 Akdeniz 13.334 0,8532 33 İstanbul TeVnîk 13.328 0,8531 34 Mersin 12.350 0,731 35 Yüzüncü Yıl 12.342 0,790 36 Ç. 18 Mart 12,093 0,77 37 PamukKate 11421 0,73 36 Osmangazt 10.274 0,66 39 Zonguldak Karaelmas 10.206 0,6533 4D Mustafa Kemal 10202 0,6530 41 K. Sütçü İmam 9.626 0,62 42 Kırıkkale 9.527 0.61 43 Muğla 9.410 0,60 44 Bılkent 9.353 0,59 45 Gaziantep 6.735 0.56 46 Boğaziçi 7.840 0,50 47 Vedttepe 7248 0.46 48 Gaziosmanpaşa 7.034 0.45 49 Harran 6.709 0,43 50 İstanbul Bih i 6504 0,42 51 Adnan Menderes 5321 0,34 52 Kafkas 5.265 0,33 53 Başkent 4.378 0,28 54 Mimar Sinan 4.311 0,27 55 Fatih 2.981 0,19 56 Çankaya 2.920 0,18 57 istanbul Kültür 2.063 0,13 58 Kog 1,572 0,10 59 Doğuş 1.549 0,099 60 Işrt 1536 0,0983 61 Galatasaray 1.535 0,0982 62 Maltepe 1.494 0,095 63 Beykeni 1325 0.084 64 Kadir Has 1.2&4 0,062 65 Atılım 1236 0.079 66 Bahçeşehır 1.203 0,077

63

67 Haliç 932 0,059 68 Sabancı 887 0,056 69 Çağ 763 0.050 70 İzmir Y, Tek. Ensütüsu 766 0.048 71 İzmir Ekonomi 288 0,02 72 İstanbul Ticaret 73 0,0047 73 Gebze Yük. Tek Enstitüsü 44 0,0026

Toplam 1.562,137 100 Türkiye Ortalaması 21.399,14 1,37

Tablodaki verilere y a k ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a ilk dikkat ç e k e n un­sur Anadolu ü n i v e r s i t e s i n i n ö z e l konumudur. Tablodan da g ö r ü l e ­b i l e c e ğ i gibi A ç ı k ö ğ r e t i m F a k ü l t e s i , T ü r k i y e ' d e k i l i sans ö ğ r e t i m i n i n can d a m a r ı n ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . S a d e c e A ç ı k ö ğ r e t i m F a k ü l t e s i n d e okuyan Ö ğ r e n c i s a y ı s ı (%34 p 53) neredeyse 58 ü n i v e r s i t e d e okuyan ö ğ r e n c i s a y ı s ı t o p l a m ı n d a n f a z l a d ı r .

Tablonun son s ı r a l a r ı n d a v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n yer a l m a s ı İ se pek de ş a ş ı r t ı c ı bir s o n u ç olarak e le a l ı n a m a z : Bir yandan bu ü n i ­versitelerin y ü k s e k ü c r e t talep etmeleri (ki, ortalama milli gelir b a ğ ­l a m ı n d a d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e bu r a k a m ı ö d e y e m e y e c e k aile s a y ı s ı n ı n o l d u k ç a fazla o l d u ğ u a ç ı k bir g e r ç e k t i r ) , d i ğ e r yandan da v a k ı f ü n i ­versitelerinin g ö r e c e yeni k u r u l m u ş » k u r u m s a l l a ş m a m ı ş ö r g ü t l e r ol­m a l a r ı , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n y ü k s e k o k u l l a ş m a y a k a t k ı s ı n ı olduk­ç a s ı n ı r l a n d ı r m a k t a d ı r

Y ü k s e k o k u l l a ş m a y a k a t k ı p a y ı a ç ı s ı n d a n T ü r k i y e o r t a l a m a s ı . A ç ı k ö ğ r e t i m F a k ü l t e s i h a r i ç t u t u l d u ğ u n d a 0,912'dir. B u ortalama­dan yola ç ı k a r a k 30 ü n i v e r s i t e o r t a l a m a n ı n ü z e r i n e ç ı k a b i l m e k t e d i r . A ç ı k ö ğ r e t i m F a k ü l t e s i dahil e d i l d i ğ i n d e ise bu ortalama 1,37'ye ç ı k ­makta, o r t a l a m a n ı n ü z e r i n d e ö ğ r e n c i y e hizmet veren ü n i v e r s i t e s a ­y ı s ı ise sadece v e sadece 19'da k a l m a k t a d ı r . Bu d a bize, e ğ i t i m -ö ğ r e t i m hizmeti verilen ö ğ r e n c i s a y ı l a n a ç ı s ı n d a n d a ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a bir y ı ğ ı l m a n ı n o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r .

öğretim ÜroslffiitrHUsl Babına Dtlpn Lisans öğrencisi Sayısı Puanı Y ü k s e k O k u l l a ş m a y a K a t k ı P u a n ı ile ilgili t a r t ı ş m a l a r d a da

b e l i r t i l d i ğ i gibi bir ü n i v e r s i t e d e daha fazla k i ş i n i n okuyor o l m a s ı , o ü n i v e r s i t e n i n daha kaliteli ve verimli o l a c a ğ ı a n l a m ı n a gelmemek-

64

tedir. ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ r e n c i s i s a y ı s ı p u a n ı da bu a ç ı ğ ı kapatmaya, ö ğ r e t i m ü y e s i ve g ö r e v l i s i b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı , bir b a ş k a d e y i ş l e ü n i v e r s i t e l e r d e her bir h o c a n ı n e ğ i t i m i n d e n sorumlu o l d u ğ u ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı ortaya koymaya ç a l ı ş ­m a k t a d ı r . Teorik olarak, ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ ­renci s a y ı s ı ile o okuldaki e ğ i t i m - ö ğ r e t i m i n kali tesi a r a s ı n d a d o ğ r u ­dan b i r i i i ş k i o l d u ğ u n u s ö y l e m e k m ü m k ü n d ü r . Ö ğ r e t i m e l e m a n ı ba ­ş ı n a d ü ş e n ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n daha a z o l m a s ı , (yine teorik o larak) , hoca İ le ö ğ r e n c i a r a s ı n d a gerek s ı n ı f t a ve gerekse s ı n ı f d ı ş ı n d a k i i l i şk i s ü r e s i n i n daha faz la o l a c a ğ ı , hoca ö ğ r e n c i a r a s ı n d a k i ikili te­m a s ı n daha fazla o l a c a ğ ı a n l a m ı n a d a gelmektedir, ö ğ r e t i m e le ­m a n ı n ı n ilgilenmek zorunda o l d u ğ u ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n a z o l m a s ı n ı n ders iç i ve d ı ş ı zaman la rda h o c a n ı n ö ğ r e n c i y e a y ı r a c a ğ ı z a m a n ı a r t ı r a c a ğ ı d ü ş ü n c e s i n i n s a d e c e teorik olarak v a r s a y ı l a b i l e c e ğ î n i n a l t ı n ı bir kez daha ç i z m e k yerinde o l a c a k t ı r ; ç ü n k ü bir ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i n i n bire bir ilgilenmek zorunda o l d u ğ u ö ğ r e n c i s a y ı s ı az olsa dahi, o, bu z a m a n ı ö ğ r e n c i l e r i ile ilgilenmek i ç i n kul lanma yoluna gitmeyebilir; bu durum o k i ş i n i n bireysel inisiyatifine, İ ş i n e g ö s t e r d i ğ i hassas iye te v e sorumluluk duygusuna b a ğ h ö z n e l bir durumdur.

ö ğ r e t i m Ü y e s i / G ö r e v l i s i B a ş ı n a D ü ş e n L i sans Ö ğ r e n c i s i S a ­y ı s ı P u a n ı , bir ö n c e k i kriter olan Y ü k s e k O k u l l a ş m a y a K a t k ı P u a n ı ile birlikte ele a l ı n d ı ğ ı n d a , ilk b a k ı ş t a , bir t e z a t ı n o l d u ğ u d ü ş ü n ü ­lebilir. Ç ü n k ü Y ü k s e k O k u l l a ş m a y a K a t k ı P u a n ı T ü r k i y e ' d e k i top­lam ö ğ r e n c i m i k t a r ı İ ç i n d e daha faz la ö ğ r e n c i y e hizmet veren ü n i ­versiteyi verimli ve etkili o larak t a n ı m l a r k e n , ö ğ r e t i m Ü y e s i / G ö r e v -lis'ı B a ş ı n a D ü ş e n L i s a n s Ö ğ r e n c i s i S a y ı s ı P u a n ı akademik perso­nel b a ş ı n a daha Öz Ö ğ r e n c i n i n d ü ş t ü ğ ü ü n i v e r s i t e y i daha etkili v e verimli olarak d e ğ e r l e n d i r m e k t e d i r . B i r b a ş k a d e y i ş l e ilk b a k ı ş t a bir kriterde ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n faz la o l m a s ı olumlu olarak d e ğ e r l e n d i ­rilirken, d i ğ e r kriterde bu f a z l a l ı k o lumsuz bir etken olarak ele a l ı n ­m a k t a d ı r . Fakat bu iki kritere g ö r e y a p ı l a n s ı r a l a m a l a r bir a r a d a d e ğ e r l e n d i r i l i r k e n , ö ğ r e t i m ü y e s i ve g ö r e v l i s i s a y ı s ı n ı n da hayli ö n e m l i v e belirleyici o l d u ğ u g ö z a r d ı edilmemelidir. Ö z e t l e ifade etmek gerekirse, her iki kriter birlikte d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e ş ö y l e bir s o n u c a varmak m ü m k ü n d ü r : Bir ü n i v e r s i t e n i n y ü k s e k o k u l l a ş m a y a daha faz la k a t k ı y a p m a s ı - d a h a fazla Ö ğ r e n c i y e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m hizmeti s u n m a s ı - arzu edi len bir ö z e l l i k iken, bunun ö ğ r e n c i l e r i n k a l a b a l ı k s ı n ı f l a r d a , ö ğ r e t i m ü y e s i v e g ö r e v l i s i ile i l i ş k i l e r i minimumda tutula-

6 5

rak y a p ı l ı y o r o l m a s ı istenilir bir durum d e ğ i l d i r . Ü n i v e r s i t e daha fazla gence hizmet vermeli , fakat, amiyane tabiri i le, bu faaliyetini 'seri İ m a l a t a 1 d ö n ü ş t ü r m e m e l i d i r . Bu nedenle de bu ç a l ı ş m a d a bir ü n i v e r s i t e l e r i n y ü k s e k o k u l l a ş m a y a k a t k ı s ı olumlu bir f a k t ö r ö ğ r e ­lim ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a fazla ö ğ r e n c i n i n d ü ş m e s i ise olumsuz bir f a k t ö r olarak d e ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r .

Bu konu ile ilgili olarak dikkat ç e k i l m e s i gereken bir d i ğ e r hu­s u s da , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n y ü k s e k o k u l l a ş m a y a y ü k s e k oranda k a t k ı y a p m a s ı n ı etki leyen f a k t ö r l e r i n a y n ı zamanda bu ü n i v e r s i t e l e ­rin ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a da daha az ö ğ r e n c i d ü ş m e s i n e yol a ç t ı ğ ı d ı r Bir ö n c e k i kriterde de t a r t ı ş ı l d ı ğ ı gibi v a k ı f ü n i v e r s i t e ­lerinin y ü k s e k ü c r e t talepleri, g ö r e c e yan i k u r u l m u ş o l m a l a r ı ve T ü r k i y e ' d e etkin bir burs m e k a n i z m a s ı n ı n o l m a m a s ı v a k ı f ü n i v e r s i ­telerinde okuyan ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n hayli s ı n ı r l ı k a l m a s ı n a neden olurken, ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a daha az ö ğ r e n c i d ü ş m e s i n e yol a ç m a k t a d ı r

Ö ğ r e t i m Ü y e s i / G ö r e v l i s i B a ş ı n a D ü ş e n ö ğ r e n c i S a y ı s ı Puan-lar fmn o l u ş t u r u l m a s ı n d a sadece ö ğ r e t i m ü y e l e r i d e ğ i l , ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i de dahil e d i l m i ş t i r . Ç ü n k ü , b i l i n d i ğ i gibi 2547 S a y ı l ı K a ­nun, ü n i v e r s i t e l e r d e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinin s ü r d ü r ü l m e s i n i n s o r u m l u l u ğ u n u sadece ö ğ r e t i m ü y e l e r i n e v e ilgili dersin y ü r ü t ü l e ­bilmesi i ç i n gerekli ö ğ r e t i m ü y e s i n i n o l m a d ı ğ ı durumlarda ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n e vermektedir. Her bir ü n i v e r s i t e n i n ö ğ r e t i m Ü y e s i / G ö ­revlisi B a ş ı n a D ü ş e n Ö ğ r e n c i S a y t s ı Puanj 'nm h e s a p l a n m a s ı n d a da bu g e r ç e k t e n yola ç ı k ı l m ı ş ve hem ö ğ r e t i m ü y e l e r i hem de ö ğ ­retim g ö r e v l i l e r i s a y ı l a r ı veri olarak k u l l a n ı l m ı ş t ı r . T ü r k i y e genelinde ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ r e n c i s a y ı s ı %36,088'dir B u oran Almanya 'da 8, Avusturya'da 9, B e l ç i k a 'da W, Hollanda, A B D ve İ n g i l t e r e ' d e 14, Kore v e Portekiz'de 2 0 ' d İ r ( Y Ö K 1999).

Ö ğ r e t i m Ü y e s i / G ö r e v l i s i B a ş ı n a D ü ş e n Ö ğ r e n c i S a y ı s ı Puan* 1

nm h e s a p l a n m a s ı a m a c ı y l a , her bir ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e n c i s a y ı s ı s ö z konusu ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e t i m ü y e s i v e e ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i s a ­y ı s ı t o p l a m ı n a b ö l ü n m ü ş t ü r . Bu puanlamaya g ö r e , bulunan rakam­l a r ı n b ü y ü k l ü ğ ü , ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a daha fazla ö ğ r e n c i d ü ş t ü ğ ü n ü , bulunan r a k a m l a r ı n k ü ç ü k l ü ğ ü ise ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö ­revlisi b a ş ı n a daha az Ö ğ r e n c i n i n d ü ş t ü ğ ü n ü ortaya k o y m a k t a d ı r . Bu kritere d a y a n ı l a r a k ü n i v e r s i t e l e r p u a n l a n d ı r d ı k l a r ı n d a a ş a ğ ı d a . Tablo 6 'da l istelenen s o n u ç l a r a u l a ş ı l m ı ş t ı r .

66

Tablo 6: ö ğ r e t i m Ü y e s i + G ö r e v l İ s i B a ş ı n a D ü ş e n L isans ö ğ r e n c i s i S a y ı s ı P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Top. öğr,

Üyesi Öğr.GÖr

Top. Öğr«ncî Sayısı

Ö0+G Başına Düşen öğrenc i

Sayısı 1 Gebze Yük leh, E. 76 6 44 0.53 2 İstanbul Ticaret 26 9 73 2,08 3 Sabancı 76 40 ÖÖ7 7,64 4 Mimar Sınan 259 259 4.311 8,32 5 İzmir Y. Tek.Ens. 73 13 756 879 6 Galatasaray 76 49 1.535 12,28 7 Kadir Has 61 42 1.284 12346 8 Bilkent 244 464 9.353 13,21 9 İstanbul Teknik 837 146 11328 13,55 10 Beykent 42 54 1,325 13.80 11 ODTÜ 691 293 14.305 14,53 12 Bahçe$ehir 45 36 1.203 14,86 13 İstanbul Kuimr 76 58 2.063 15,39 14 Boğaziçi 334 169 7.840 15,58 15 Haliç 39 20 932 1579 !6 Başken! m , 89 4.378 16,03 17 Hacettepe t 327 299 26866 16r52 18 Atıltm 48 21 1.236 17,91 19 Maltepe 67 14 1.494 18,44 20 Adnan Menderes 21B 60 5.321 19,14 21 Fatih 91 62 2.961 19,48 22 Ege 1.200 194 27.405 19,65 23 Işık 28 50 1.536 19,69 24 Ankara 1.617 187 35.789 19,83 25 Harran 194 142 5 7 ® î&,96

Anadolu {AOF Hariç) 500 356 17.172 20,01 26 İzmir Ekonomi 13 1 288 20,57 27 Koç 66 10 1.572 20,68 28 İstanbul Bilgi 7P 233 6.504 21.46 29 Akdeniz 410 2Ö3 13.334 2175 30 Fırat 483 190 15.077 22,40

67

31 Osmanpazi 410 43 10.274 22,68

32 Gaziantep 211 159 6.735 23.60

33 istanbul 2.094 87 52.591 24,11

34 Caû 21 10 783 25,25

35 Çukurova 618 196 21.182 26,02 36 Dokuz Eylül 898 296 31464 26,35 37 Dicle 420 170 15.866 26.92 38 Gaziosmanpaşa 126 135 7,034 26,95 39 Yüzüncü Yıl 305 150 12.342 27,12 40 Mersin 287 T63 12.350 27,44 41 K, Sütçü İmam 136 208 9.626 27.98 42 Pamukkale 257 149 11.421 28,13 43 Gazi 1.327 504 51.575 26.16 44 Doğuş 40 14 1.549 28,68 45 Cumhuriyet 369 208 15.967 2940 46 Yıldız Teknifc 407 101 14960 29,44 47 Çankaya 59 33 2,920 31,73 48 Trakya 439 279 22.905 31.90 49 Zonguldak Karaelmas 226 87 10.206 32.60 50 Kırıkkale 217 72 9.527 32,96 51 Abart I. Baysal 243 174 13,904 33,34 52 Atatürk 877 192 35.885 33.56 53 İnönü 352 121 16.236 34.32 54 Kafkas 84 66 5265 35,10 55 Uludağ 680 265 r 33.365 35.30 56 Muğla 124 130 9.410 37,04 57 Mustafa Kemal 142 127 10.202 37.92 58 Yedilepe 115 74 7.248 38.34 59 Karadeniz Teknik 512 322 . 32.685 39,19 60 Marmara 788 306 43.949 40.17 61 Celal Bayar 271 126 16.234 40,89 62 Erciyes 413 115 22088 41.75 63 Ûndokuz Mayıs 499 109 25.615 42.13 64 Ç 18 Man 145 132 12093 43.65 65 Batıkesu 186 144 U.529 44.02 66 Süleyman Demire! 403 280 30.113 44.08 67 Sakarya 330 125 20,387 44,80

68

68 Selçuk 775 357 53.555 47,31 69 Niğde 163 247 19 595 47,79 70 Afyon Kocatepe 125 258 18.475 48H23 71 Kocaeli 315 198 25.670 50.03

12 73 102 22.166 126.77 73 Anadolu (AÖF Dahil) 500 358 539.422 628,69

TüEkiye Ortalaması 355,52 146,02 21.342.01 36.08

Tablodaki ver i lere y a k ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a T ü r k i y e ' d e ö ğ r e t i m ü y e s i ve ö ğ r e t i m g ö r e v / t s i b a ş ı n a d ü ş e n l i sans ö ğ r e n c i s i s a y ı s ı n ı n 36,088 o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . O r t a l a m a n ı n a l t ı n d a kalarak tablo­nun son s ı r a l a r ı n d a yer a lan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı 18'dir ki burada y ine Anadolu Ü n i v e r s i t e s i n i n i s t î s n a t konumunun a l t ı n ı ç i z m e k gerek­mektedir. Fakat burada taban ve tavan puanlar a r a s ı n d a k i fark da o l d u k ç a dikkale d e ğ e r d i r . Anadolu Ü n i v e r s i t e s i h a r i ç tutu/arak ko­n u ş m a k gereki rse, D u m l u p ı n a r Ü n i v e r s i t e s i ' n d e bir akademik per­sonele 1 2 6 7 7 7 ö ğ r e n c i d ü ş e r k e n , Gebze Y ü k s e k Teknoloji E n s t i ­t ü s ü n d e bir akademik personele sadece 0 ,53 ö ğ r e n c i d ü ş m e k ­tedir E n y a k ı n devlet ü n i v e r s i t e s i olan Ga la tasaray Ü n i v e r s i t e -s i 'nde dahi bu s a y ı akademik personef b a ş ı n a 12,28 hdir. Bir b a ş k a hesap la D u m l u p ı n a r Ü n i v e r s i t e s i ' n d e T ü r k i y e o r t a l a m a s ı n ı n y a k l a ­ş ı k 3 r 5 k a t ı ü z e r i n d e Ö ğ r e n c i y e l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m i n veril irken, G e b ­ze Y ü k s e k Teknoloj i E n s t i t ü s ü ' n d e T ü r k i y e o r t a l a m a s ı n ı n 6 7 kat a l t ı n d a ö ğ r e n c i y e h i z m e t / e ğ i t i m verilmektedir.

Öğretim Üyeleri Bapna Düsen Yüksek Usan* ve Doktora Öğrenci Sayıları Puanları Ş a y l a n T ı n (2004:128) da a l t ı n ı ç i z d i ğ i gibi ü n i v e r s i t e l e r i , kendi

personellerini kendileri y e t i ş t i r e n kurumlar oJarak t a n ı m l a m a k yan ­l ı ş o l m a y a c a k t ı r . G e r ç e k t e n de y ü k s e k l i sans ve doktora ö ğ r e n c i ¬leri, yan i g e l e c e ğ i n ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı ve l isans e ğ i t i m i a l m ı ş ö ğ ­rencilere g ö r e daha n i t e l i k l i / u z m a n l a ş m ı ş i ş g ü c ü bu kurumlarda e ğ i t i l m e k t e , bilim d ü n y a s ı n a v e ç a l ı ş m a h a y a t ı n a k a z a n d ı r ı l m a k ­t a d ı r B u a ç r d a r t bir ü n i v e r s i t e n i n g e l e c e ğ i n akademisyen n ü f u s u n a v e y ü k s e k nitelikli i ş g ü c ü n e k a t k ı s ı da o ü n i v e r s i t e n i n yerine getir­d i ğ i hizmetin e l k i n l i ğ i n i n , v e r i m l i l i ğ i n i n belidenmesi v e kalitesi hak­k ı n d a k o n u ş u l a b i l m e s i a ç ı s ı n d a n ö n e m t a ş ı m a k t a d ı r , ö ğ r e t i m Ü y e ­s i B a ş ı n a D ü ş e n Y ü k s e k L i sans v e Doktora Ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a n -

69

lan da bu kritere dayanarak ü n i v e r s i t e l e r i s ı n ı f l a n d ı r m a y ı a m a ç l a ­

yan iki a y r ı ö l ç e k t i r . Ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Y ü k s e k L isans Ö ğ r e n c i s i S a y f s ı

P u a n ı ' n ı n h e s a p l a n m a s ı i ç i n her bir ü n i v e r s i t e d e k i y ü k s e k l isans ö ğ r e n c i s i s a y ı s ı , o ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e t i m ü y e s i s a y ı s ı n a b ö l ü n m ü ş v e ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n Y ü k s e k L isans ö ğ r e n c i S a y ı s ı Puan­lan elde e d i l m i ş t i r . Ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Doktora ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a n T n ı n hesap edilmesinde de a y n ı y ö n t e m izlenerek, her bir ü n i v e r s i t e d e k i doktora ö ğ r e n c i s a y ı s ı , o ü n i v e r s i t e d e k i ö ğ r e t i m ü y e s i s a y ı s ı n a b ö l ü n e r e k , ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Doktora Ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a n l a r ı n a u l a ş ı l m ı ş t ı r .

Ö ğ r e t i m ü y e s i / g ö r e v l i s i b a ş ı n a d ü ş e n l isans ö ğ r e n c i s i n i n he­s a p edilme y ö n t e m i n d e n f a r k l ı olarak bu kriterde ö ğ r e t i m ü y e s i ba­ş ı n a d ü ş e n l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i l e r i n i n az o l m a s ı d e ğ i l , fazla o l m a s ı olumlu bir ö z e l l i k olarak d e ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r Bu , temelde, l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m i n s a y ı ve oran olarak hayli s ın ı r l ı o l m a s ı n d a n kaynaklanan bir ö z e l l i k olarak d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r . İ f a d e edi lmeye ç a l ı ş ı l a n d ü ş ü n ­ceyi rakamlarla tekrarlamak gerekirse, ö r n e ğ i n , 2001-2002 y ı l ı iti­bariyle okuyan ve yeni k a y ı t y a p t ı r m ı ş toplam ö ğ r e n c i s a y ı s ı 1 , 5 6 2 , 1 3 7 ' d ı r A y n ı y ı l l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n i m g ö r e n k i ş i s a y ı s ı i s e s a ­dece 95,980'dir, Yan i ü n i v e r s i t e l e r d e k i toplam l isans ve y ü k s e k li­s a n s ö ğ r e n c i s a y ı s ı 1,658,117 İ k e n l isans ö ğ r e n c i l e r i bu s a y ı n ı n %94,21'ini o l u ş t u r m a k t a d ı r . K ö k s o y ' u n (1997:94-95) da b e l i r t t i ğ i ü z e r e ''gelişmiş üniversitelerde lisans öğrencilerinin lisansüstü öğ­rencilerine oran/4-8 civarında, Türkiye genelinde ise 10 civarında­dır Dolayısıyla istatistiksel olarak Türkiye genelinde ancak 10 kişi­den 1"ı\ gelişmiş üniversitelerde ise ancak 6-7kişiden 1'i lisansüstü eğitim görmektedirler " Y a l n ı z doktora e ğ i l i m g ö r e n l e r i n toplam ö ğ ­renci s a y ı s ı n a o r a n ı ise 100 k i ş i d e 2-3 k i ş i k a d a r d ı r . R a k a m l a r ı n da ortaya k o y d u ğ u gibi, l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m - o ğ r e t i m faaliyeti, l isans ö ğ ­retimi ife k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a k ı t l ö s e l l i k t e n tamamen uzak, u z m a n l ı k gerektiren bir ç a b a d ı r . A y r ı c a y ü k s e k l isans ve doktora Ö ğ r e n c i l e ­rinin gerek e ğ i t i m l e r i s ü r e s i n c e a l d ı k l a r ı ders m i k t a r ı ve e ğ i t i m s ü ­releri - k i ö ğ r e n c i n i n d a n ı ş m a n ö ğ r e t i m ü y e s j r e h b e r l i ğ i n d e y ü r ü t t ü ­ğ ü tez ç a l ı ş m a l a r ı bu s ü r e İ ç e r i s i n d e ö n e m l i bir yer t u t m a k t a d ı r - li­s a n s ö ğ r e n c i l e r i İ le k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a da bu iki grup a r a s ı n d a kay­d a d e ğ e r bir f a r k l ı l ı ğ ı n o l d u ğ u , l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m i n , l i sans e ğ i t i m i n i n tersine k i ş i n i n daha ç o k kendi oz ç a b a s ı İ le ö ğ r e n m e s i n e / y e t i ş m e ­s ine d a y a n d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . T ü m bunlar bir yana y ü k s e k l isans

70

ve doktora e ğ i l i m i ü n i v e r s i t e l e r i n kendilerinin gelecekteki personel­lerini y e t i ş t i r m e l e r i n i n tek yoludur ve kitleseli! kten hayli uzak bu e ğ i ­timde akademik personel b a ş ı n a ne kadar a z ö ğ r e n c i d ü ş t ü ğ ü de­ğ i l -k i l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m i n kitlesellikten uzak bir e ğ i t i m o l u ş u nede­niyle akademik personel b a ş ı n a zaten az Ö ğ r e n c i d ü ş m e k t e d i r - ne kadar faz la ö ğ r e n c i d ü ş t ü ğ ü , bir b a ş k a İ f a d e ile o ü n i v e r s i t e n i n , ge­lecekteki akademisyen v e y e t i ş m i ş uzman İ ş g ü c ü n e ne kadar faz la k a t k ı y a p t ı ğ ı ö n e m k a z a n m a k t a d ı r . Bu b a ğ l a m d a bu ç a l ı ş m a d a , g ö r e c e l i olarak, kitlesel d ü z e y d e k i l isans ö ğ r e n i m i n i n tersine bir ü n i v e r s i t e d e ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s a y ı ­s ı n ı n fazla o l m a s ı a rzu edi len bir nitelik olarak d e ğ e r l e n d i r i l m i ş ve bu s a y ı n ı n f a z l a l ı ğ ı bir ü n i v e r s i t e n i n d i ğ e r i n d e n daha ü s t s ı r a d a yer a l m a s ı n ı n nedeni olarak ortaya k o n m u ş t u r .

Y u k a r ı d a d a d e ğ i n i l d i ğ i gibi her iki kriterde de, ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n y ü k s e k l i sans ve doktora Ö ğ r e n c i s i s a y ı s ı n ı n faz la o l m a s ı , o ü n i v e r s i t e n i n g e l e c e ğ i n bilim d ü n y a s ı n a yeni y ü z l e r k a ­z a n d ı r m a konusunda daha etkin o l d u ğ u n u n a l t ı m ç i z e r k e n , p u a n ı n d ü ş ü k o l m a s ı ü n i v e r s i t e n i n bu konudaki faaliyetlere daha 32 yo­ğ u n l a ş t ı ğ ı n ı g ö z l e r ö n ü n e sermektedir, ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ­ş e n y ü k s e k l isans ve doktora ö ğ r e n c i s a y ı s ı p u a n l a r ı n ı n h e s a p edilmesi i ç i n 2001-2002 y ı l ı itibariyle ü n i v e r s i t e l e r e k a y ı t y a p t ı r m ı ş ve hali h a z ı r d a okumakta oJan y ü k s e k l i sans ve doktora ö ğ r e n c i ­lerinin s a y ı l a n her bir ü n i v e r s i t e d e g ö r e v yapmakta olan ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n s a y ı s ı n a b ö l ü n m ü ş t ü r . Bir ö n c e k i kriterin tersine burada ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i y a da t ü m ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı d e ğ i l s a d e c e ö ğ ­retim ü y e l e r i n i n hesap lamala ra dahil ed i lmes i l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m i n , akademik y e t e r l i l i ğ i n i ispat e t m i ş ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı n c a ( y a r d ı m c ı d o ç e n t , d o ç e n t v e p r o f e s ö r ) v e r i l d i ğ i n i n (ya da ver i lmesi gereklil i­ğ i n i n ) a l t ı n ı ç i z e b i l m e k i ç i n d i r . B u kriter ç e r ç e v e s i n d e ü n i v e r s i t e ­lerin d a ğ ı l ı m ı a ş a ğ ı d a k i Tab lo 7, 8 v e 9'da g ö s t e r i l m i ş t i r .

71

Tablo 7: ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Y ü k s e k L isans Ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a n l a r ı n a Gttre Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Y.Lisans ö . Sayısı öğret im Üyesi Başına

Düşen Yük, L. Öğrencisi \ Yetifcepe 3,190 27,74 2 Gebze Yük. Tek. E. 1.250 1M5 3 Marmara 7.537 9,56 4 Dumlupınar 697 9,55 5 istanbul Bilgi 595 8,50 e İstanbul Teknik 4.985 5.96 7 Yıldız Teknik 2.106 5,17 e Sakarya 1.650 5,00 9 ODTÜ 3.332 4.89 10 İzmir Y Tek. Ens. 347 4,75 11 Boğaziçi 1.567 4,69 12 Işık 127 4,54 13 Galatasaray 305 4.01 14 Dokuz Ey ful 3.070 3,42 15 Muğla 415 3,35 16 Çukurova 2.04S 3.31 17 Gazı 4.1 B0 3,15 16 Kocaeli 978 3,10 19 İstanbul 6268 2,99 20 Anadolu 1.341 2.68 21 Karadeniz Teknik 1.361 2m 22 Niğde 433 2.656 23 Ankara 4.198 2,60 2A Selçuk 1.974 2,55 25 Doğuş 98 2.45 26 Büken! 589 2.41 27 Ç. 18 Mart 347 2-39 26 Sabancı 181 2,38 29 fuzuncu Yıl 685 2,25 30 K. Sütçü İmam 283 2,08 31 Kadir Has 126 2,07 32 Çankaya 121 2,05

72

33 Osmangazi 839 2,04

34 Balıkesir 375 2.02 35 MtmaY Sinan 503 1.94 36 Uludağ 1.282 1,89 37 Koc 122 1,848 38 Erciyes 763 1.847 39 Süloyman D&mirel 728 1,81 40 Afyon Kocalepe 223 1,78 41 Atatürk 1547 1,76 42 Hacettepe 2.329 1,755 43 Pamuk kale 451 1,754 44 Gaziantep 318 1,507 45 Ege 1.806 1.505 46 Mustafa Kemal 206 1,45 47 Trakya 622 1,42 46 Fırat 677 1.4Û 49 Kırıkkale 294 1,35 50 Maltepe 89 1,33 51 Mersin 378 1,32 52 Gaziosmanpaşa 162 1,29 53 Cumhuriyet 461 1,25 54 Fatih 113 1,24 55 Beykent 52 1,23 56 Z Karaefmas 1.19 57 Başkent 205 1,11 5B Celal Bayar 299 1,10 59 Abantl Baysal 238 0,9794 60 AtrJjm 47 0,9791 61 Ondokuz Mayıs 469 0,94 62 Harran 179 0,92 63 Akdeniz 316 0,77 64 Bahçeşehif 34 0,76 65 Inonu 245 0,70 66 İstanbul Kültür 45 0,59 67 Dicle 218 0,52 68 Kafkas 42 0,50 $9 Adnan Menderes 87 0,40

73

Caû 0 0.00 70 Haliç 0 0,00 70 İstanbul Ticaret 0 0,00 70 İzmir Ekonomi 0 0.00

Türkiye Orialamast 1,006,38 2,67

Tablodaki s ı r a l a m a y a dikkat e d i l d i ğ i n d e G e b z e Y ü k s e k Tek­noloji E n s t i t ü s ü ve Yeditepe Ü n i v e r s i t e s i hnin d i ğ e r ü n i v e r s i t e l e r d e n a ç ı k farkla ö n d e o l d u k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . Bu fark her iki ü n i v e r ­sitenin de l isans ö ğ r e t i m i n d e n ç o k , l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m e y ö n e l m e ­lerinin bir sonucu olarak ortaya ç ı k m a k t a d ı r . B u durum ö z e l l i k l e G e b z e Y ü k s e k Teknoloji E n s t i t ü s ü ' n d e daha da belirgindir Ü n i v e r ­site 2001-2002 y ı l ı verilerine g ö r e s a d e c e 44 l isans ö ğ r e n c i s i n e e ğ i t i m verirken, y ü k s e k l isans yapmakta olan ö ğ r e n c i s a y ı s ı a y n ı y ı l l a r a r a s ı n d a 1250 k i ş i d i r . Yeditepe Ü n i v e r s i t e s i ' n d e de y a k l a ş ı k l isans ö ğ r e n c i s i n i n y a n s ı kadar ö ğ r e n c i y ü k s e k l isans y a p m a k t a d ı r . Ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n doktora ö ğ r e n c i s a y ı s ı p u a n l a r ı n a İ l i ş k i n veriler ise a ş a ğ ı d a k i Tablo 8'de v e r i l m i ş t i r .

Tablo 8: ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Doktora Ö ğ r e n c i s i S a y ı s ı P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

üniversite Doktora ö . Öğr. Oyesl Başına Düşen üniversite Sayısı Doktora öğrencisi

1 Gebze Yük. Tek E. 168 2,47 2 Marmara 1.778 2,26 3 Ankara 2.625 1,62 4 ODTÜ 1106 1,60 5 İstanbul Teknik 1.270 1,52 6 Boğaziçi 486 1,46 7 Selçuk 969 1,26 3 Çukurova 747 1.21 9 Dokuz Eylül 1.035 1,15

Çağ, Haliç, İstanbul Ticaret ve İzmir Ekonomi üniversitelerinde yüksek lisans eğilimi verilmediği için bu ünrversiteler Jistenin en son sırasında kalmışlar ve hepsine aym puan (70) verilmiştir Bundan sonraki tablolarda da benzer durumlarla karşılaşıldığında aynı yöntem izlenerek, istatistik! olarak ilgili knterdcn eşit puan alan üniversitelerin tümüne aynı puan verilmiştir

74

10 İstanbul 2.306 1,10 11 Brtkenl 258 1,06 12 Sakarya 341 1,03 13 Gazi 1.326 1.00 14 Hacettepe U 7 5 0,96 15 Atatürk 818 0.93 16 Yüdjz Teknik 376 0,92 17 Karadeniz Teknik 468 0.91 18 Ege 1.074 0,90

19 Fırat 375 0,77 20 Dumlupınar 57 0,78

21 Mimar Sinan 183 0,71 22 Anadolu 347 0,69 23 Uludağ 436 0.64 24 Ondokuz Mayıs 315 0,632 25 Osmangazi 259 0,631 26 Sabancı 46 0,61 27 Kocaeli m 0,56 28 IzmrrY. Tek. Ens 40 0,55 29 Süleyman Demire) 201 0.50 30 Yüzüncü Yıl 150 0,49 3J Trakya 165 0.J2 32 İnünü 141 0,40 33 Balıkesir 66 0,37 34 Cumhuriyet 131 0.36 35 Celal Bayar 94 0,35 36 Erciyes 132 0.32 37 Dicle 129 0,3074 38 Akdeniz 126 0,3073 39 Gaziosmanpaşa 38 0,301 40 Kafkas 25 0,29 41 Gaziantep 59 0,2» 42 Galatasaray 18 0.24 43 Harran 45 0,23 a Adnan Menderes 47 0,22 45 Afyon+n Kocatepe 23 0,18 46 Z KaraeJmas 36 0.17

7 5

47 Kırıkkale 34 0,16 4a Abani I. Sansal 36 0,15 49 Niğde 18 0,11 50 Mersin 26 0,090 51 Pamukkale 22 0,085 52 Ç. 18 Mart 13 0,0B4 53 Muğla 9 0,07 54 Mustafa Kemal 4 0,03 55 Başkent 1 0.01 56 Yeditepe 0 0,00 56 İstanbul Bilgi 0 0,00 £6 Işık 0 OOO 56 Dogus 0 0,00 56 K, Sütçü İmam 0 0,00 56 Kadir Has 0 0,00 56 Çankaya 0 0,00 56 Koç 0 0,00 56 Maltepe 0 0,00 56 Falib 0 0,00 56 Bey kent 0 0,00 56 Atılım 0 0.00 56 Bahcesehir 0 0.00 55 İstanbul Kültür 0 0,00 56 Cag 0 0,00 56 Haliç 0 0,00 5& Islanbul Ticaret 0 0,ÜÜ 56 İzmir Ekonomi 0 0.00

Türkiye Ortalaması 308,41 0,50

Doktora ö ğ r e n c i s i s a y ı s ı n a İ l i şk in verilere göz a t ı l d ı ğ ı n d a bu konuda da bir y ı ğ ı l m a n ı n o l d u ğ u , hatta kimi ü n i v e r s i t e l e r d e doktora e ğ i t i m i y a p ı l m a d ı ğ ı dikkat ç e k m e k t e d i r . Doktora e ğ i t i m i vermeyen 18 ü n i v e r s i t e b u l u n m a k t a d ı r v e bu 18 ü n i v e r s i t e h a r i ç t u t u l d u ğ u n d a bile sadece Ankara Ü n i v e r s i t e s i tek b a ş ı n a , y a k l a ş ı k 34 ü n i v e r s i t e ­de e ğ i t i m a lan ö ğ r e n c i l e r d e n daha fazla s a y ı d a ö ğ r e n c i y e doktora e ğ i t i m i vermektedir.

Y u k a r ı d a k i her iki tablo bir arada d ü ş ü n ü l e r e k , ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n toplam l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s a y ı l a r ı dikkate a l ı n d ı ğ ı n ­da ise ü n i v e r s i t e l e r i n ş u ş e k i l d e s ı r a l a n d ı k t a n g ö r ü l m e k t e d i r .

76

Tablo d; Ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Toplam L i s a n s ü s t ü Ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Toplam Lisansüstü

Öğrenci Sayısı

öğret im Üyesi Başına Düsen Toplam L tansOstö

Öğrenci Sayısı 1 Yeditepe 3.190 27,74 2 Gebze Yük. Tek, E. 1.438 18,92 3 Marmara 9.315 11,82 4 Dumlupınar 754 10,33 5 İstanbul Bilgi 595 8,50 6 ktanbul Tekntö 6.255 7.47 7 ODTÜ 4.488 6,49 6 Boğaziçi 2.053 6,15 9 Yıldız Teknik 2.482 6.10 10 Sakarya 1.991 6,03 11 İzmir Y. Tek. Ens, 387 5.30 12 Dokuz Eylül 4.105 4,57 13 Jşjk 127 4,54 14 Çukurova 2.795 4.52 15 Galatasaray 323 4,25 16 Ankara 6.623 4.22 17 Gazı 5.506 4,15 T6 İstanbul 8.574 4,69 19 Selçuk 2.Ö63 3,82 20 Kocaeli 1.154 3.66 21 Karadeniz Teknik 1.829 3.57 22 öıikent 847 3,47 23 Muğla 424 3,42 24 Anadolu 1.688 3.38 25 Sabancı 227 2,99 26 Nkjde 451 2.77 27 Yüzüncü Yıl 835 2,74 28 Hacettepe 3.604 2.72 29 Atatürk 2.365 . 2(70 30 Ûsmangazı 1.098 2.68 31 Mimar Sinan 686 2,65

77

32 Uludağ 1,716 2P53

33 118 Mart 360 2,48

34 Doüus 98 2P45

35 Epe 2,880 2,40

36 Balıkesir 443 2.3&

37 Süleyman Demire! 929 2.3i 38 Fırat 1.052 2,18 39 Erciyes 895 2P17 40 K. Sütçü İmam 233 2,08 41 Kadir Has 126 2,07 42 Çankaya 121 2,05 43 Afyon Kocatepe 246 1,97 44 Koç 122 1,85 45 Pamuk kale 473 1,84 46 Trakya 807 1P83 47 Gaziantep 377 1,79 4S Cumhuriyet 592 1.60 49 Gaziosmanpaşa 201 1,59 50 Ûndokuz Mayıs 784 1P57 51 Kfrikkate 326 l,5î 52 Mustafa Kemal 210 1.48 53 Cefa! 6ayar 393 1,45 54 Mersin 404 1,41 55 2 Karaelmas 306 1,35 56 Maltepe 89 1.33 57 Falih 113 1,241 58 Beykenî 52 1,238 59 Harran 224 1,15 60 Abantİ Baysal 274 1,13 61 Başkent 206 1,12 62 İnönü 386 1.10 63 Akdeniz 442 1,08 64 Atılım 47 0,98 65 Dicle 347 0.83 66 Kafkas 67 0,80 67 Bahçeşehır 34 0.76 68 Adnan Menderes 134 0,61

78

69 İstanbul Kültür 45 0,59 70 Caö 0 0,00 70 Haliç 0 0,00 70 İstanbul Ticaret 0 0,00 70 izmir Ekonomi 0 0,00

Türkiye Ortalaması 1,314,79 3,37

Her bir ü n i v e r s i t e d e ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n toplam li­s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s i s a y ı s ı n ı n baz a l ı n a r a k h a z ı r l a n a n bu tablodaki veriler anal iz e d i l d i ğ i n d e T ü r k i y e ' d e bir ü n i v e r s i t e d e k i ortalama li­s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n 3,37 o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r Bu ortala¬m a n ı n ü z e r i n d e ö ğ r e n c i y e l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m - ö ğ r e t i m hizmeti ve ren 24 ü n i v e r s i t e b u l u n m a k t a d ı r v e bu ü n i v e r s i t e l e r i n 4 tanesi v a k ı f geri kalan 20 tanesi i se devlet ü n i v e r s i t e s i d i r . V a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n a s ı l y o ğ u n l a ş t ı ğ ı yer , tablonun son 10 s ı r a s ı d ı r k i ; bu ü n i v e r s i t e l e r i n de 7 İ a n e s i v a k ı f , 3 tanesi İ s e devlet ü n i v e r s i t e s i d i r

Öğretim Elemanı Basma Düsen Yayın Sayısı Puanı E ğ i t i m - ö ğ r e t i m , mesleki bilgi edindirme v e nitelikli insan g ü c ü

y e t i ş t i r m e f o n k s i y o n l a r ı n ı n ö t e s i n d e ü n i v e r s i t e l e r i n yer ine getirme­leri gereken ikinci temel f o n k s i y o n l a r ı n ı da , b i l i n d i ğ i ü z e r e , bil imsel a r a ş t ı r m a / y a y ı n l a r ü r e t m e k t i r . Bi l imsel bilgi ü r e t i l e n , yan i yeni bilim­se l ç a l ı ş m a l a r l a / a r a ş t ı r m a l a r l a bi l imsel ve teknolojik bilgi birikimine k a t k ı d a bulunulan bir kurum o l m a s ı , ü n i v e r s i t e y i , d i ğ e r e ğ i t i m ku­r u m l a r ı n d a n a y ı r a n en ö n e m l i Ö z e l l i ğ i d i r İ l k v e o r t a ö ğ r e t i m kurum­lar ı bilginin a k t a r ı l m a s ı ü z e r i n d e y o ğ u n l a ş ı r l a r k e n , ü n i v e r s i t e l e r hem bilginin a k t a r ı m ı hem de yeniden ü r e t i m i k o n u f a n n ı bir arada e/e almak z o r u n d a d ı r l a r . Bu nedenle ü n i v e r s i t e l e r i n bilim d ü n y a s ı n a kat­k ı l a r ı da o n l a r ı n kalitesi h a k k ı n d a fikir sahib i olabilmek i ç i n ö n e m l i bir kriter olarak d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r . Nitekim, Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı ­na D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı P u a n ı ile de bu n o k t a n ı n or taya k o n u l m a s ı a m a ç l a n m ı ş t ı r .

Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı P u a n ı ' n ı n he­s a p l a n m a s ı n d a fen, m ü h e n d i s l i k v e s a ğ l ı k bilimlerinde k u l l a n ı l a n S C I île sosya l bilimlerde k u l l a n ı l a n S S C I verileri a y r ı a y r ı d e ğ e r l e n ­d i r i l m i ş t i r . Bir b a ş k a ifade ile ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n s a y ı s ı p u a n ı kriteri kendi İ ç e r i s i n d e iki a y r ı kriteri b a r ı n d ı r m a k t a d ı r . Bunlardan birincisi ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı

79

( S C I ) P u a n ı , d i ğ e r i rje Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a ­y ı s ı ( S S C I ) P u a n ı ' d ı r . B u puanlamalar î le hem fen, m ü h e n d i s l i k v e s a ğ l ı k bilimlerinde, hem de sosyal bilimlerde ö ğ r e l i m e l e m a n ı ba­ş ı n a d ü ş e n y a y ı n m i k t a r ı hesap lanmaya ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . B u hesap la ­mada s a d e c e ö ğ r e t i m ü y e l e r i d e ğ i l , t ü m ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı e s a s a l ı n m ı ş t ı r . Ç ü n k ü akademik y a y ı n l a r ı n bir k ı s m ı , ö ğ r e t i m ü y e s i ol­mayanlar t a r a f ı n d a n da kaleme a l ı n m a k t a d ı r P u a n l a r ı n hesap lan­m a s ı n d a ( d i ğ e r verilerle uyum i ç i n d e o l m a s ı i ç i n ) sadece 2001 y ı l ı n d a a t ı f indeksine g i r m i ş makale s a y ı l a r ı veri olarak a l ı n m ı ş v e ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n s a y ı s ı bulunmaya ç a l ı ş ı l m ı ş ­t ı r . Ç ı k a n puanlann y ü k s e k l i ğ i , o ü n i v e r s i t e n i n bilime daha faz la k a t k ı y a p t ı ğ ı n a i ş a r e t ederken, p u a n ı n d ü ş ü k ç ı k m a s ı s ö z konusu ü n i v e r s i t e n i n bilime k a t k ı s ı n ı n d i ğ e r ü n i v e r s i t e l e r e g ö r e daha a z ol­d u ğ u n u v u r g u l a m a k t a d ı r .

Y a y ı n l a ilgili olarak belirtilmesi gereken ö n e m l i bir nokta, T ü r ­kiye'de a t ı f indeksine giren y a y ı n l a r ı n b ü y ü k k ı s m ı n ı n devlet ü n i ­versiteleri ve d i ğ e r devlet k u r u l u ş l a r ı t a r a f ı n d a n ü r e t i l d i ğ i d i r ; ü s t e l i k devlet k u r u m l a r ı n ı n toplam y a y ı n İ ç e r i s i n d e k i o r a n ı da g i t t i k ç e art­m a k t a d ı r 1999 y ı l ı n d a S C I k a p s a m ı n d a k i dergilerde y a y ı n l a n a n 4391 makalenin %86'si devlet ü n i v e r s i t e l e r i n d e ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e le­m a n l a r ı , % 6 . 5 ' İ v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı , %2's i İ s e kamu v e Öze l kurumlarda ç a l ı ş a n uzmanlar t a r a f ı n d a n ka leme a l ı n m ı ş t ı r ( Y Ö K 1999). 2 Û 0 2 y ı l ı n d a S C I indekslerinde yer a lan 9 3 0 3 y a y ı n ı n ise %9Vin in devlet ve %6,2'smin de v a k ı f ü n i ­versitelerindeki ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı t a r a f ı n d a n ü r e t i l d i ğ i , geri ka lan %2,S T l ik k ı s m ı n ise ö z e l (%2) ve kamu (%0,8) kesimindeki a r a ş t ı r ­ma k u r u l u ş l a r ı n d a ç a l ı ş m a k t a olan uzmanlar t a r a f ı n d a n y a y ı n l a n ­d ı ğ ı belirtilmektedir D o l a y ı s ı y l a , ü n i v e r s i t e k a y n a k l ı makalelerin o r a n ı % 97,2'dir ( Y Ö K , 2002:112) . Bu rakamlara b a k ı l d ı ğ ı n d a , 1999 yiHmlan 2002 y ı l m a g e l i n d i ğ i n d e bir taraftan devlet ü n i v e r s i ­telerinin toplam makale i ç e r i s i n d e k i p a y ı n ı n 5 puan a r t t ı ğ ı , d i ğ e r ta­raftan da ü n i v e r s i t e l e r d e (kamu + v a k ı f ) ü r e t i l e n y a y ı n l a n n toplam a r a ş t ı r m a / m a k a l e i ç e r i s i n d e k i p a y l a r ı n ı n y a k l a ş ı k 5 puan a r t t ı ğ ı g ö ­r ü l e c e k t i r

ö ğ r e t i m B e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı P u a n l a r ı n ı n he ­s a p l a n m a s ı n d a sadece u l u s l a r a r a s ı y a y ı n l a r ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e y e a l ı n m a s ı , s ı n ı r l ı l ı k l a r b a ş l ı ğ ı a l l ı n d a da t a r t ı ş ı l d ı ğ ı gibi, e l e ş t i r i y e a ç ı k t ı r G e r ç e k t e n de bilim{sei y a y ı n ) sadece y a b a n c ı dilde y a p ı l a n ve yurt d ı ş ı n d a k i dergilerde y a y ı n l a n a n y a y ı n l a r d a n ibaret d e ğ i l d i r ;

80

o l m a m a l ı d ı r da. A y r ı c a T ü r k i y e k a y n a k l ı y a y ı n l a r ı n S C I ve S S C I t a b a n l ı dergilerde g i t t i k ç e daha faz la y a y ı n l a n ı y o r o l m a s ı , Bi lge'nin (2004:3) de a l t ı n ı ç i z d i ğ i gibi, T ü r k i y e ' d e esk iye oranla daha nitelikti y a y ı n l a r ı n ortaya k o n d u ğ u a n l a m ı n a gelmemektedir: Akademis­yenler, y a y ı n l a r ı n ı , puan k a y g ı s ı y l a yurt i ç i n d e k i kaliteli dergilere d e ğ i l , a t ı f indeksinde o l m a s ı n a k a r ş ı n daha d ü ş ü k kalitedeki der­gilere g ö n d e r m e yolunu tercih etmektedir ler T ü m bu tespitlere kar­ş ı n , bu a r a ş t ı r m a d a y a y ı n olarak s a d e c e S C I ve S S C I istatistikle­rinin baz a l ı n m a s ı tek bir nedene d a y a n m a k t a d ı r : Zorunluluk- Ç ü n ­k ü T ü r k i y e ' d e - m a a l e s e f h a / e n - T ü r k ç e bi l imsel dergilerde y a y ı n l a ­nan y a z ı l a r l a ilgili g e n i ş bir veri t a b a n ı o l u ş t u r u l m a d ı ğ ı n d a n , bilim a d a m l a r ı n ı n yurt i ç i n d e k i dergilerde y a y ı n l a n a n y a z ı l a r ı n ı tespit et­mek m ü m k ü n d e ğ i l d i r

B u konu ile ilgili olarak bir n o k t a n ı n d a h a a l l ı n ı ç i z m e k gerek­mektedir. T ü r k i y e ' d e k i kimi ü n i v e r s i t e l e r akademik ç a l ı ş m a l a r ı n ı daha ç o k sosya l bilimler a l a n ı n d a y o ğ u n l a ş t ı r ı r k e n , kimi ü n i v e r s i t e ­ler ise ç a l ı ş m a l a r ı n ı daha ç o k f e n / t ı p bilimlerinde y o ğ u n l a ş t ı r m ı ş t ı r Buradan lıareketla sosya l bilimler a t ı f indeks ins ( S S C I ) giren top­lam y a y ı n s a y ı s ı n ı n , sosya l bilimler a l a n ı n d a ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e le­m a n ı s a y ı s ı n a b ö l ü n m e s i v e a y n ı i ş l e m i n fen ve t ı p bilimlerinde de g e r ç e k l e ş t i r i l m e s i n i n , buradaki khterin s o n u ç l a r ı n ı d a h a objektif bir b i ç i m d e g ö r m e y e olanak s a ğ l a y a c a ğ ı a ç ı k t ı r . Bu g e r ç e ğ e k a r ş ı n ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n s a y ı s ı h e s a p l a n ı r k e n bu ay­r ı m dikkate a l m ( a ) m a m ı ş , f e n - t ı p bilimlerinde ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e le­m a n l a r ı b a ş l ı n a d ü ş e n S C I r a k a m l a r ı ve s o s y a l bilimlerde ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n S S C I r a k a m l a r ı a y r ı a y r ı ortaya ko­n u l a m a m ı ş t ı r . B u durum ise tek bir nedenden k a y n a k l a n m a k t a d ı r : Her bir ü n i v e r s i t e d e k i y ü k s e k o k u l l a r ı n hangi bilimsel a landa ( s o s ­yal b i l i m l e r / f e n - t ı p bilimleri) u z m a n l a ş t ı ğ ı n a i l i ş k i n bir bilgi elde yok­tur. Her ne kadar f a k ü l t e l e r d e a ç ı l m ı ş bulunan b ö l ü m isimlerinden yola ç ı k a r a k - s a d e c e f a k ü l t e d ü z e y i n d e - k a ç ö ğ r e t i m e l e m a n ı n ı n sosya l bilimler a l a n ı n d a , k a ç ö ğ r e t i m e l e m a n ı n ı n İ s e f e n - t ı p bil im­lerinde ç a l ı ş m a l a r y a p t ı ğ ı n ı tespit etmek m ü m k ü n ise de; a y n ı ş e y i y ü k s e k o k u l l a r d ü z e y i n d e s ö y l e m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Ç ü n k ü Ç a n ­k ı r ı M . Y O , y a da Hakkari M . Y . Û . isimlerinden, bu y ü k s e k o k u l l a r ı n hangi bilim a l a n ı n d a u z m a n l a ş t ı ğ ı n ı tespit etmek m ü m k ü n d e ğ i l d i r . D a h a s ı , y ü k s e k o k u l l a r d a istihdam edi len ö ğ r e t i m e l e m a n ı s a y ı s ı da k ü ç ü m s e n e m e y e c e k ö l ç ü d e d i r . B i r k a ç ö r n e k vermek gereki rse, ç a l ı ş m a l a r ı n ı Adnan Menderes Ü n ı v e r s ı t e s i ' n d e s ü r d ü r m e k t e olan

81

6 2 6 ö ğ r e t i m e l e m a n ı n ı n AVI r e k t ö r l ü k b ü n y e s i n d e , 4 5 2 ' s ı f a k ü l t e ­lerde, 9 0 ' ı ise meslek y ü k s e k o k u l l a r ı n d a istihdam e d i l m i ş t i r , Kars K a f k a s Ü n i v e r s i t e s i "ndeki 606 ö ğ r e t i m e l e m a n ı n ı n ise 165"i meslek y ü k s e k okullannda g ö r e v l i d i r ö r n e k l e r i n de g ö s t e r d i ğ i gibi meslek y ü k s e k o k u l l a r ı n d a g ö r e v l e n d i r i l e n ö ğ r e t i m e l e m a n ı s a y ı s ı istatistiki olarak ö n em sene mey ece k kadar az o l m a d ı ğ ı gibi. bu n ü f u s u n ne k a d a r ı n ı n sosya l bilimler a l a n ı n d a ne k a d a r ı n ı n d a f e n - t ı p bilimle­rinde ç a l ı ş m a l a r y ü r ü t t ü ğ ü n ü tespit etmek m ü m k ü n o l a m a m ı ş t ı r . Bu nedenle de T ü r k i y e geneli g ö z ö n ü n e a l ı n a r a k sosyal bilimler a l a n ı n d a ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a S S C I r a k a m l a r r n ı v e t ı p / fen bilimlerinde ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n S C I y a y ı n ı r a k a m l a r ı n ı tespit etmek ne y a z ı k ki m ü m k ü n o l m a m ı ş , bir ü n i v e r ­site i ç e r i s i n d e k i t ü m ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı b a ş ı n a d ü ş e n S C I ve S S C I r a k a m l a r ı , u z m a n l ı k a l a n l a r ı a r a s ı n d a k i f a r k l ı l ı k l a r g ö z e t i l m e k s i z i n h e s a p l a n m ı ş t ı r . Ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n s a y ı s ı p u a n ı kriterine d a y a n ı l a r a k o l u ş t u r u l a n puanlamalar Tab lo 1 û h d a veril­m i ş t i r .

Tablo 10; Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı ( S C I ) P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

üniversite Toplam öğretim

2001 SCI SCI/Top. Öğretim üniversite Elemanı

2001 SCI Elemanı

1 Sabancı 116 36 0,31 2 Koç m 36 0,23 3 İstanbul Teknik 1914 462 0,24 4 Bofjazıçj 881 193 0,?? 5 Haeeilepe 4.439 913 0.21 6 Başkent 601 122 0,20 1 ODVU 471 0.19 e Fatih 250 44 0.17& 9 İstanbul 3 274 576 0,175 10 Ankara 3.565 6Ûâ 0,169 11 Öfkeni 1.1)18 141 0,14 12 Gazianîep 687 92 0,133 13 Işık 107 14 0.1309 14 Ercjyes 1141 149 0,1305 15 Ege 2.779 324 0,1165

S2

16 Kırıkkale 610 71 0,11639 17 Gebze Y. Tek, E. 232 27 0.11638 18 Kadir Has 166 1B 0,108 19 Çukurova 1396 149 0P1067

20 Ondokuz Mayıs 1.186 126 0.1062 21 Fırat t.279 134 0,104 22 Akdeniz 1.311 136 0,103 23 İnönü 1.073 110 0,102 24 Mersin 790 80 0,101

Harran 590 59 o.too 26 Dokuz Eylül 2.552 253 0,099 27 Kocaeli 890 86 0.096 2fl Gazi 3.45& 331 0,095 29 Atatürk 2.016 183 0.09ü 30 Marmara 1.9B4 178 0.0&9 31 Yıldız Teknik 708 61 0,086 32 Karadeniz Tek. 1.374 115 0,0837 33 Adnan Menderes 626 52 0.0830 34 Selçuk 1.905 156 0,0818 35 Çankaya 184 15 0.0815 36 Osmangari . 979 72 0,07354 37 Celal Bayar 748 55 0.07353 3Û Trakya 1.453 106 0,0729 39 Atılım 138 10 0.0724 40 Kaftas 332 24 0.0722 41 Pamukkale 961 66 0,068 42 Cumhuriyet 1.099 74 0.0673 43 izmir Y. Tek. E. 283 19 0,0671 44 Yüzüncü Yıf 1020 66 0.0647 45 Dicle 1.239 80 0,0645 46 Anadolu 1.476 ee 0,059 47 Ç 18 Man 499 28 0,056 48 Z Karaelmas 465 21 0,055 49 Süleyman Demirel 1.303 68 0,052 50 Uludağ 1.792 87 0.048 51 Balıkesir 581 24 0,041 52 Sakarya 807 31 0.038

83

53 Gaziosmanpaşa 426 16 0,037

54 Niâde 842 22 0,026 55 Afyon Kocaiepe 543 13 0.0239 56 Aöant 1. Baysal 735 17 0.0231 57 Yeditepe 542 11 0.0203 58 K Sütçü İmam 606 12 0.0198 59 Galatasaray 209 4 0,0191 60 Dumlupınar 440 8 0.0181 61 Mustafa Kemal 482 8 0,0166 62 Muğla 463 6 0.012 63 Maltepe 169 2 0,011 64 Doğuş 96 1 0,010 65 Bartçeşehır 144 1 0,006 66 İstanbul Silgi 413 2 0,004 67 Mimar 5 man 514 t 0,001 68 Beyken t 111 0 0.00 68 Çağ 49 0 0,00 68 Haliç 69 a 0,00 68 İstanbul Kuttur 192 0 0.00 68 İstanbul Ticaret 43 0 0,00 68 İzmir Ekonomi 39 0 0,00

Türkiye Ortalaması 959,00 103.61 0,08

Tablo 11: Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı ( S S C I ) P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Toplam Öğretim

Elemanı tffllSSCt

SSCU Toplam Öğretim Elemam

1 Koç 128 15 0.12 2 Sabancı 116 9 o.os 3 Bılkenl 1.Ö1B 0,05 4 Boğaziçi 861 33 0,04 5 ODTÜ 2 433 45 0.02 6 Bahçeserm 144 2 0,013 7 Fatih 250 3 0,012 8 Başkent 601 7 Û,01165 9 Gaziantep 667 8 0,01164 10 İstanbul Bilgi 413 3 0,007

84

î1 590 4 0,0067 12 Çukurova 1.396 9 0,0064 13 Hacettepe 4.43$ 27 O(O06O 14 Ankara 3.585 21 0,0058 15 İstanbul 3.274 18 0,0055 16 İstanbul Tafcnik V914 10 0,00522 17 İstanbul Küttür 192 1 0,00521 18 Mersin 790 4 0,0050 19 Adnan Menderes 626 3 0,00479 20 Galatasaray 209 1 0,00478 21 İnönü 1.073 5 0,0046 22 Dumlupınar 440 2 0.0045 23 Muğla 463 2 0,00432 24 Gebze Y, Tek. E. 232 1 0.00431 25 Afyon Kocalepe 543 2 0,0036 26 Marmara 1.984 7 0,003528 27 Dokuz Eylül 2.552 9 0,003526 26 Karadeniz Tek, 1.374 4 0,0029 29 Ege 2.779 8 0,00288 30 Yıldız Teknik 708 2 0.00282 31 Erciyes 1.141 3 0,0026 32 Atatürk 2.016 5 0,0024 33 Pamukkate 961 2 0,00208 34 Muştala Kemal 4B2 0,00207 35 Osmangszi 979 2 0.00204 36 Yedrtepe 542 0,0010 37 Kırıkkale 610 1 0,00164 36 Dicle 1239 2 0,00161 39 Süleyman Demirel 1303 2 0,00153 40 Akdeniz 1.311 2 0.00152 41 Gazı 3 459 5 0,0014 42 Abanı l Baysal 735 1 0,0013 43 Sakarya 807 1 0.0012 44 Kocaeli 890 1 0.0011 45 Uludağ 1.792 1 0.0005 46 Z, Karaelmas 465 0 0,00 46 işık 107 0 0,00

85

46 Kadir Has 166 0 0,00

46 Ûnticfcuz Mayıs \.m 0 0.00

46 Fırat 1279 0 0,00

46 Selçuk 1.905 0 0,00

46 Çankaya 184 0 0,00 46 Celal Baya/ 746 0 0.00 46 Trakya 1453 0 0,00 46 Atrlırn 138 0 0.00 46 Kafkas 332 0 0,0 46 Cumhuriyet 1099 0 0,00 46 İzmir V. Tek, Ens. 283 0 0,00 46 Yüzüncü Yıl 1020 0 0.00 46 Anadolu 1476 0 0,00 46 ç, 18 Mart 499 0 0,00 46 Balıkesir 581 0 0,00 46 Gaziosmanpaşa 426 0 0,00 46 Niğde 642 0 0.00 46 K. Sütçü İmam 606 0 0,00 46 Maltepe 169 0 0,00 46 Doğuş 96 0 0.00 46 Mimar Sinan 514 0 0,00 46 Beyken! 111 0 0,00 46 Ça 49 0 0.00 46 Haliç 89 O 0,00 46 İstanbul Ticaret 49 0 0,00 46 İzmir Ekonomi 39 0 0,00

Türkiye Ortalaması 959,06 4,79 0.006027

Tablo 12: Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Toplam Y a y ı n S a y ı s ı ( S C I + S S C I ) P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversi te Toplam Öğretim Elemanı

2001 SCI

2001 SSCI

Top. Yaym Sayısı

Top. Yayın Sayısı/ Top.

Öğr, E lemanı 1 Koç 128 36 15 51 0,40 2 Sabancı 116 36 9 45 0,39 3 Boğaziçi 881 193 33 226 0,26 4 İTÜ 1.914 462 10 472 0,25

86

5 Başkent 601 122 7 129 0,214

6 ODTÜ 2433 471 45 516 0,212 7 Hacettepe 4.439 Ö13 27 940 0,211 8 Bılkent 1.018 141 55 196 0,192

9 Fatih 250 44 3 47 0,188 10 İstanbul 3.274 576 18 594 0,181 11 Ankara 3.585 608 21 629 0,175 12 Gaziantep 687 92 6 100 0,145 13 Erciyes 1.141 149 3 152 0.133 14 Işık 107 14 0 14 0,130 15 GebzeY.Tek. E 232 27 1 26 0,120 16 Ege 2.779 324 8 332 0,119 17 Kırıkkale 610 71 1 72 0,118 18 Çukurova 1.396 149 9 158 0.113 19 Kadir Has 166 18 0 18 0,108 20 İnönü 1.073 110 5 115 0,107 21 Harran 590 59 4 63 0,1067 22 Mersin 790 80 4 84 0,1063 23 Ondokuz Mayıs 1.186 126 0 126 0,1062 24 Akdeniz 1311 136 2 138 0,105 25 Fırat 1279 134 0 134 0,104 26 Dokuz Eylül 2.552 253 9 262 0,102

•"27 Kocaeli 890 86 1 87 0.0977 28 Gazi 3459 331 5 336 0,0971 29 Atatürk 2.016 183 5 188 0,09325 30 Marmara 1Ö&4 178 7 185 0,09324 31 Yıldız Teknik 708 61 2 63 0,088 32 Adnan Menderes 626 52 3 55 0,087 33 K. Teknik 1374 115 4 119 0,086 34 Selçuk 1.905 156 0 156 0,0819 35 Çankaya 184 15 0 15 0,0815 36 Osmangazi 979 72 2 74 0,075 37 Celal Bayar 748 55 0 55 0,073 38 Trakya 1453 106 0 106 0.0729 39 Atılım 138 10 0 10 0,0724 40 Kafkas 332 24 0 24 0.0722 41 Pamukkale 961 66 2 68 0,070

07

42 Cumhuriyet 1099 74 0 74 0,0673

43 İzmir Y. Tek. E. 283 19 0 19 0,0671

44 Dıcie 1239 eo 2 62 0,066

45 Yüzüncü Yıl 1.O20 66 0 66 0,064

46 Anadolu 1.476 88 0 68 0,059

47 C 18 Marî 499 28 0 28 0,056

46 Z. Karaelmas 465 21 0 21 0,055 49 Süleyman Demire! 1.303 63 2 70 0,053 50 Uludağ 1792 87 1 88 0,049 51 Balıkesir 581 24 0 24 0,041 52 Sakarya 607 31 1 32 0,039 53 Gaziosmanpaşa 426 16 0 16 0,037 54 Afyon Kocatepe 543 13 2 15 0,027 55 Niğde Ö42 22 0 22 0,026 56 Abani 1. Baysal 735 17 1 18 0,024 57 Galatasaray 209 4 1 5 0,023 58 Dumlupınar 440 8 2 10 0,0227 59 Yeditepe 542 11 1 12 0,0221 60 Bahçeşehir 144 \ 2 3 0,020 61 K. Sütçü 1, 606 12 0 12 0,019 62 Mustafa Kemal 482 8 1 9 0,018 63 Muğla 463 6 2 8 0,017 64 İstanbul Bilgi 413 2 3 5 0,012 65 Maltepe 169 2 0 2 0,011 66 Doğuş 96 1 0 1 0,010 67 İstanbul Kültüf 192 0 1 1 0,005 68 Mimar Sinan 514 1 0 1 0,001 69 Beykent 111 0 0 0 0,00 69 Caö 49 0 0 0 0,00 69 Haliç 89 0 0 0 0,00 69 İstanbul Ticaret 49 0 0 0 0,00 69 İzmir Ekonomi 39 0 0 0 0,00

Türkiye Ortalaması 959,06 103,61 4,79 106,41 0,09

Tablo 10, 11 ve 12'de s ı r a l a n a n veri lere b a k ı l d ı ğ ı n d a , ü n i v e r ­sitelerde ö ğ r e t i m e l e m a n » b a ş ı n a d ü ş e n fen ve m ü h e n d i s l i k bilim­leri a t ı f İ n d e k s i n e ( S C I ) giren y a y ı n / a r a ş t ı r m a o r t a l a m a s ı n ı n 0.083; sosya l bilimler a t ı f indeksine ( S S C I ) giren y a y ı n o r t a l a m a s ı n ı n

86

0.006027; a lan f a r k l ı g ö z e t i l m e k s i z i n ( S C t + S S C I ) ortalama y a y ı n m i k t a r ı n ı n ise 0,09 o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . Bu o r t a l a m a l a r ı n a l t ı n ı n ç i z d i ğ i ilk nokta f e n / m ü h e n d i s l i k bilimleri ile s o s y a l bilimler a r a s ı n ­daki b ü y ü k f a r k l ı l ı k t ı r . 2 7 F e n ve sosya l bilimler a r a s ı n d a t ü m d ü n ­yada g e ç e r l i olan bu f a r k l ı l ı ğ ı n T ü r k i y e ile İ lg i l i s o n u ç l a r ı n ı f a r k l ı bir ş e k i l d e ortaya koymak gerekirse, fen v e m ü h e n d i s l i k bilimlerinde her on bin (10.000) ö ğ r e t i m e l e m a n ı or talama 8 (0,083) y a y ı n y a ­parken, sosya l bilimler a l a n ı n d a ç a l ı ş a n her y ü z bin (100.000) ö ğ ­retim e l e m a n ı y a k l a ş ı k 6 (0 ,006027) y a y ı n or taya k o y m a k t a d ı r . G e ­nel ortalamada ise on bin (10.000) ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a 9 (0,09) y a y ı n d ü ş m e k t e d i r . Toplam yaytn ü z e r i n d e n ö ğ r e l i m Elemanı B a ­ş ı n a D ü ş e n Y a y ı n S a y ı s ı P u a n ı s o n u ç l a r ı n a dair s ı r a l a m a y a b a k ı l -d t ğ ı n d a i se o r t a l a m a n ı n ü z e r i n d e yayın yapan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı n ı n s a d e c e 3 3 o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . B u 33 ü n i v e r s i t e n i n 7 tanesi v a k ı f ü n i v e r s i t e s i , 26 tanes i ise devJet ü n i v e r s i t e s i d i r . S C I ve S S C I a r a ­s ı n d a k i s a y ı s a l anlamdaki f a r k l ı l ı k , s a d e c e T ü r k i y e ' y e ö z g ü d e ğ i l ­dir; f a r k l ı ü l k e l e r d e k i veri lere b a k ı l d ı ğ ı n d a da bunu g ö r m e k m ü m ­k ü n d ü r Ö r n e ğ i n , A B D ' d e 2001 y ı l ı S C I k a p s a m ı n d a k i y a y ı n s a y ı s ı 327.671 iken, a y n ı y ı l İ ç i n S S C I k a p s a m ı n d a k i y a y ı n s a y ı s ı 69.078* dir; yani her iki veri a r a s ı n d a y a k l a ş ı k 5 kat fark b u l u n m a k t a d ı r . A lmanya 'da ise 2001 y f l ı i ç i n S S C I k a p s a m ı n d a k i toplam y a y ı n s a y ı s ı 5.708 İ k e n a y n ı y ı l i ç i n S C I k a p s a m ı n d a k i toplam y a y ı n s a ­y ı s ı 79.011'dir. Bir b a ş k a d e ğ i ş l e A lmanya 'da S C I v e S S C I a r a ­s ı n d a k i fark 14 k a t t ı r , S C I v e S S C f k a p s a m ı n d a k i dergilerde y a y ı n ­lanan y a z ı l a r d a k i bu f a r k l ı l ı ğ ı n kimi nedenlerinden bahsetmek m ü m ­k ü n d ü r . B u n l a r ı n b a ş ı n d a d a S C I k a p s a m ı n d a k i dergilerin S S C İ k a p s a m ı n d a k ı l e r e g ö r e ç o k daha s ı k bir periyotta y a y ı n l a n m a s ı v e S S C I k a p s a m ı n d a k i ç a l t ş m a / a n n S C T d a k i ç a J ı ş m a J a n n tersine b ü ­y ü k oranda y a z ı l d ı k l a r ı ü l k e l e r i n toplumsal s o r u n l a r ı ü z e r i n e odak¬l a n m ı ş oJroalan yer a l m a k t a d ı r

Tablo 10, 11 v e 12'deki veri lere g ö z a t ı l d ı ğ ı n d a , a y r ı c a , K o ç ve S a b a n c ı ü n i v e r s i t e l e r i n i n her ü ç tabloda d a ilk s ı r a l a r d a yer a l ­d ı k l a r ı dikkat ç e k m e k t e d i r . F e n ve M ü h e n d i s l i k bilimleri a l a n ı n a i l i ş k i n s ı r a l a m a d a S a b a n c ı Ü n i v e r s i t e s i 1 . , K o ç Ü n i v e r s i t e s i 2. s ı r a ­d a yer a l ı r k e n , sosya l bilimlerde a t ı f indeksine giren dergilere g ö r e y a p ı l a n s ı r a l a m a d a bu ü n i v e r s i t e l e r i n kendi İ ç l e r i n d e yer d e ğ i ş t i r ­dikleri g ö r ü l m e k t e d i r . Top lam y a y ı n m i k t a r ı n a g ö r e y a p ı l a n s ı r a l a -

Bu konu ile ilgili olarak ayrıca Bkz. Tekeli (2004:12-15) ve Kasapofllı (112-113).

8 9

mada da K o ç Ü n i v e r s i t e s i yine b i r i n c i l i ğ i n i korumakta. S a b a n c ı Ü n i v e r s i t e s i ise onu takip etmektedir S o s y a l bilimlere g ö r e y a p ı l a n s ı r a l a m a d a ilk 10'a giren ü n i v e r s i t e l e r e b a k ı l d ı ğ ı n d a bu ü n i v e r s i t e ­lerin y a r ı d a n daha f a z l a s ı n ı n (6 ü n i v e r s i t e n i n ) fen ve m ü h e n d i s l i k bilimlerinde de ilk g i r d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . Bu ü n i v e r s i t e l e r K o ç , S a b a n c ı , B o ğ a z i ç i , O D T Ü . Fat ih ve B a ş k e n t ü n i v e r s i t e l e r i d i r . Dik­kat edilirse her iki dalda da ifk 10 s ı r a y ı p a y l a ş a n ü n i v e r s i t e l e r d e n sadece bir tanesi devlet ü n i v e r s i t e s i geri kalan 5 tanesi İ s e v a k ı f ü n i v e r s i t e s i d i r . Y u k a r ı d a a d ı g e ç e n ü n i v e r s i t e l e r i n her iki kritere g ö r e y a p ı l a n s ı r a l a m a d a a l d ı k l a r ı y ü k s e k puanlar, toplam y a y ı n a g ö r e y a p ı l a n s ı r a l a m a da bu ü n i v e r s i t e l e r i ilk 10 s ı r a İ ç e r i s i n e y e r l e ş ­tirmektedir

ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n ' y a y ı n s a y ı s ı y ü z d e s i ' v e lop-lam y a y ı n s a y ı l a n " kriterteriyle ilgili olarak, akademik y a y ı n v e a r a ş ­t ı r m a faaliyetlerinin belirli ü n i v e r s i t e l e r d e y o ğ u n l a ş t ı ğ ı g e r ç e ğ i n i belirtmeden g e ç m e m e k gerekir. S C I k a p s a m ı n d a k i dergilerde her hangi bir akademik y a y ı n ç a l ı ş m a s ı o lmayan ve t a m a m ı v a k ı f ü n i ­versitesi 6 ü n i v e r s i t e varken. S S C I k a p s a m ı n d a k i dergilerde h i ç bir y a y ı n ı o lmayan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı 28'dir k i , bu 28 ü n i v e r s i t e d e n 11' î v a k ı f , 17 si de devlet ü n i v e r s i t e s i d i r , T ü r k i y e ' d e 73 ü n i v e r s i t e d e n 20'sinrn (%27.4) v a k ı f ü n i v e r s i t e s i o l d u ğ u h a t ı r l a n a c a k olursa, bu 2 0 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n d e n 11 'inin yani %55'inin S S C I k a p s a m ı n a giren h i ç b i r y a y ı n ı o l m a d ı ğ * a n l a ş ı l m a k t a d ı r . 53 devlet ü n i v e r s i t e ­s inden 1 7 ' s İ de yine bu kapsamda y a y ı n a sahip o l m a d ı ğ ı n a g ö r e , devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i n de kendi i ç i n d e %32'sinrn S S C I veri taba­n ı n a giren herhangi brr y a y ı n a sahip o l a m a d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r .

D i ğ e r yandan, S C I ve S S C I veri t a b a n ı n a giren y a y ı n l a r a s a ­hip olan ü n i v e r s i t e l e r d e n sadece y a y ı n s a y ı l a r ı t o p l a m ı n a b a k ı l d ı ­ğ ı n d a Hacettepe Ü n i v e r s i t e s i n i n S C I k a p s a m ı n d a k i 913 y a y ı n l a , B İ l k e n t Ü n i v e r s i t e s i n i n ise S S C f k a p s a m ı n d a k i 55 y a y ı n l a , e n ç o k y a y ı n a sahip ü n i v e r s i t e l e r o l d u k l a r ı bir g e r ç e k t i r Ancak Ö ğ r e t i m e l e m a n ı s a y ı l a r ı y l a oranlanarak ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı b a ş ı n a d ü ş e n birim y a y ı n s a y ı l a r ı n a u l a ş ı l d ı ğ ı n d a , daha etkin ve verimli y a y ı n / a r a ş t ı r m a ü r e t m e potansiyelinin, S C I k a p s a m ı n d a S a b a n c ı (0,31) v e S S C I k a p s a m ı n d a i se K o ç Ü n i v e r s i t e s i n d e (0,12) en y ü k s e k ol­d u ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r , S C I k a p s a m ı n d a yer alan toplam (913) ya­y ı n s a y ı s ı itibariyle birinci s ı r a d a yer alan Hacettepe Ü n i v e r s i t e s i ' nin ( h i ç y a y ı n ı olmayan ü n i v e r s i t e l e r d ı ş a r ı d a b ı r a k ı l d ı ğ ı n d a ) Tablo 1 û ' d a 38. ve 6 7 . s a t ı r l a r ı a r a s ı n d a yer alan 30 ü n i v e r s i t e n i n y a y ı n

90

s a y ı s ı t o p l a m ı n a e ş i t y a y ı n ü r e t t i ğ i n i , yine S C I veri t a b a n ı n d a ye r alan birim y a y ı n s a y ı s ı itibariyle de S a b a n c ı Ü n i v e r s i t e s i ' n i n (0 ,31) a y n ı tablonun 5 1 . v e 67. s a t ı r l a r ı a r a s ı n d a yer a lan 17 ü n i v e r s i t e n i n birim y a y ı n s a y ı s ı t o p l a m ı n a e ş i t y a y ı n ü re t t i ğ i n i s ö y l e y e b i l i r i z , S S C I veri t a b a n ı n a giren toplam y a y ı n s a y ı l a r ı i t i b a r ı y l a benzer bir man ­t ı k y ü r ü t ü l d ü ğ ü n d e de 55 y a y ı n l a ilk s ı r a d a yer alan Bilkent Ü n i v e r ­s i tenin ( h i ç y a y ı n ı o lmayan ü n i v e r s i t e l e r d t ş a n d a birakt\dfğtnda) Tablo 11 T in 27. v e 45 . s a t ı r l a r ı a r a s ı n d a yer a lan 19 ü n i v e r s i t e n i n toplam y a y ı n s a y ı s ı n d a n daha fazla y a y ı n ü r e t t i ğ i n i ; ö ğ r e t i m e le -rnant say t /any la oran/artarak bulunan ö ğ r e t i m elemanları başına d ü ş e n birim y a y ı n s a y ı s ı İ t i b a r ı y l a d a K o ç Ü n i v e r s i t e s i ' n i n (0 ,12) (yine h i ç y a y ı n ı o lmayan ü n i v e r s i t e l e r i n d ı ş a r ı d a b ı r a k ı l m a s ı k o ş u ­luyla) Tab lo 11 "m 7. v e 45, s a t ı r l a r * a r a s ı n d a yer a lan 3 9 ü n i v e r s i t e nin birim y a y ı n s a y ı s ı n a e ş i t y a y ı n ü r e t t i ğ i a n l a ş ı l m a k t a d ı r .

A y r ı c a Tablo 10'daki 2'si v a k ı f 5 ü n i v e r s i t e n i n toplam y a y ı n s a y ı s ı i t i b a r ı y l a (1640) T ü r k i y e ' d e k i S C I k a p s a m ı n d a yer alan 7564 y a y ı n ı n y a k l a ş ı k % 2 2 ' s i n İ ü r e t t i k l e r i ; Tablo 11'deki 3 ' ü v a k ı f ilk 5 ü n i v e r s i t e n i n de toplam y a y ı n l a r ı (157) i t i b a r ı y l a T ü r k i y e ' d e k i S S C I k a p s a m ı n d a k i y a y ı n l a r ı n (350) y a k l a ş ı k %45'ini ü r e t t i k l e r i yorumu­na u l a ş ı l a b i l i r .

Y a y ı n v e ö ğ r e t i m e l e m a n ı i l i ş k i s i konusunda son bir n o k t a n ı n daha a l t ı n ı ç i z m e k gerekmekledir, ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n toplam y a y ı n m i k t a r ı n ı g ö s t e r e n Tab lo 12'deki s ı r a l a m a y a dikkat edil irse, bu ü n i v e r s i t e l e r i n a r a ş t ı r m a v e k ü t ü p h a n e İ m k a n l a r ı n ı n en g e l i ş m i ş o l d u ğ u iki İ l d e , yani İ s t a n b u l ve Ankara 'da kurulu ü n i v e r ­siteler o l d u k l a r ı dikkat ç e k m e k t e d i r . Buna b a ğ l ı olarak, herkes in b i l d i ğ i fakat 'her ile bir ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı n ı ' hararetle s a v u n a n v e bunu haya ta g e ç i r e n yetkililerin h a t ı r l a m a k i s t e m e d i ğ i , 'basit' ger­ç e ğ i n a l t ı n ı bir kez daha ç i z m e k t e yarar v a r d ı r : I s t a t ı s t i k ı veri ler in de k a n ı t l a d ı ğ ı gibi, bilimsel a r a ş t ı r m a ve y a y ı n , ö ğ r e t i m e l e m a n ı n ı n kendi hayallerinin m a h s u l ü olan herhangi bir y a z ı d e ğ i l , u l a ş a b i l d i ğ i a r a ş t ı r m a İ m k a n l a r ı ve u l u s a l / u l u s l a r a r a s ı kaynaklar y a r d ı m ı y l a ü r e t ­t i ğ i , or taya k o y d u ğ u bilimsel bir ç a b a y a da ü r ü n d ü r . Be lk i o laya bu ş e k i l d e b a k ı l d ı ğ ı n d a neden 2 ö ü n i v e r s i t e d e S S C I k a p s a m ı n d a k i herhangi bir dergide y a y ı n l a n m ı ş y a z ı b u f u n ( a ) m a d ı ğ ı n ı an famak daha da k o l a y l a ş a c a k t ı r .

91

(Yayın/öğretim Elemanı) X (öğrenci/öğretim Oyul) Puanı S ı k l ı k l a v u r g u l a n d ı ğ ı gibi e ğ i t i m ve ö ğ r e t i m faaliyetlerinin sür ­

d ü r ü l m e s i ile bilimsel bilgi ü r e l i m i ü n i v e r s i t e l e r i n iki temel fonksi­yonunu o l u ş t u r m a k t a d ı r Bir b a ş k a d e y i ş l e , kamu kaynaklan ü n i * v e r s î t e l e r e , bu iki hizmeti etkin bir ş e k i l d e g e r ç e k l e ş t i r m e l e r i ama* c ı y l a verilmektedir. Fakat bu iki g ö r e v birbiriyle ç e l i ş k i i ç e r i s i n d e d i r : Ş ö y l e k i , K ö k s o y ' u n (1997:160) da b e l i r t t i ğ i gibi, bir ö ğ r e t i m elema­n ı n ı n e ğ i t i m v e ö ğ r e t i m faaliyetlerine a ğ ı r l ı k verebilmesi İ ç i n , bilgi ü r e t i m i n d e (akademik y a y ı n ve a r a ş t ı r m a d a ) k u l l a n m a s ı gereken zamandan tasarruf etmesi ; bilgi ü r e t i m i n e zaman a y ı r a b i l m e s i i ç in de e ğ i t i m v e ö ğ r e t i m faaliyetlerine daha a z zaman a y ı r m a s ı gerek­mektedir, ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n Y a y m S a y ı s ı ( Y a y ı n / Ö ğ ­retim E l e m a n ı ) P u a n l a r ı y l a , Ö ğ r e t i m E l e m a n ı B a ş ı n a D ü ş e n L isans Ö ğ r e n c i s i S a y t s ı ( Ö ğ r e n c i / Ö ğ r e t i m E l e m a n ı ) P u a n l a r ı n ı n ç a r p ı l m a ­s ı n d a n elde edilen puanlar da, bu iki z ı t y ü k ü n birlikte t a ş ı n d ı ğ ı durumda g e r ç e k l e ş t i r i l e n p e r f o r m a n s ı d e ğ e r l e n d i r m e y i a m a ç l a m a k ­t a d ı r . Tablo 13'te belirtilen puanlara u l a ş ı l a b i l m e s i i ç i n ö ğ r e t i m ele­m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n s a y ı s ı , ö ğ r e t i m e l e m a n ı b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ ­renci s a y ı s ı ile ç a r p ı l m ı ş t ı r . Ç ı k a n r a k a m ı n b ü y ü k l ü ğ ü performan­s ı n daha fazla o l d u ğ u n u , yani daha fazla ö ğ r e n c i y e hizmet verirken akademik y a ş a m a da daha fazla k a t k ı y a p ı l d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e , ter­s ine r a k a m ı n k ü ç ü k ç ı k m a s ı o ü n i v e r s i t e n i n ( ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı ­n ı n ) p e r f o r m a n s ı n ı n g ö r e c e daha d ü ş ü k o l d u ğ u n u vurgulamakta­d ı r . Bu kritere dayanarak ü n i v e r s i t e l e r p u a n l a n d ı r d ı k l a r ı n d a a ş a ­ğ ı d a k i gibi bir s ı r a l a m a o l u ş m a k t a d ı r

Tablo n (Toplam Y a y ı n / Ö ğ r E l e . ) X [Toplam Û ğ r e n c V Ö ğ r . E l e . ) P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite Top. Yayın

Top. Öğr. Ele.

Top. öğrenci

(Top- Vayın/öğr Ela) X (Top.

Ûğrenci/öğr. Efe.| 1 Anadolu (AÖF Dahil) 88 1.476 539.422 21,79 2 KOÇ 51 128 1572 4,89

Sabancı m W 2,97 A islanbul 3.274 52.591 2,91 5 Kocaeli 67 690 25.570 2,62 6 Erciyes 152 1,141 22.088 2.58 7 156 1.905 53 555 2,30

92

e Ondokuz Mayıs 126 1,186 25.615 2.29 9 Bofjariçi 226 881 7.840 2,28 10 Fatih 47 250 2.981 2,24 11 Marmara 185 1.984 43,949 2,07 12 K. Teknik 119 1.374 32.665 2,06 13 Işık 14 107 1536 1B7 14 Yıldız Teknik 63 708 14.960 1,88 15 Gaziantep 1ÛÛ 687 8.735 1,85 16 Kırıkkale 72 610 9527 1,84 17 Bilkent 196 1.018 9.353 177 18 Ankara 629 3.585 35.789 1,75 19 İstanbul Teknik 472 1.914 13.328 1,72 20 Çukurova 158 1.396 21.182 1,72 21 Mersin 84 790 12.350 1,66 22 Atatürk 188 2.016 35,885 165 23 fnûrıiı 115 1073 16 236 162 24 Celal Bayar 55 748 16.234 1,60 25 Başkent 129 601 4,378 156 26 Gazi 336 3.459 51575 145 27 ç . 18 Mart 28 499 12 093 136 28 Çankaya 15 184 2.920 1,29 29 Hacettepe 940 4.439 26.866 1,28 30 Dokuz Eylül 262 2.552 31.464 127 31 OOTÜ 516 2.433 14.305 1.25 32 Fırat 134 1.279 15,077 1242 33 Süleyman Dem it el 70 1303 30.113 1,241 34 Harran 63 590 6.709 121 35 Ege 332 2,779 27,405 118 36 Trakya 106 1.453 22.905 1,15 37 Kafkas 24 332 5.265 1,15 38 Dumljpınar 10 440 22.186 115 39 Akdeniz 138 1,311 13 334 107 40 Cumhuriyet 74 1099 16.967 1,04 41 Balıkesir 24 581 14.529 1,03 42 Sakarya 32 807 20387 100 43 Z. Karaelmas 21 485 10 206 0.99 44 Afyon Kocatepe 15 543 18.475 0,94

93

45 Uludağ 86 1.792 3,365 0,91

46 Dicle 82 1.239 15.886 0,85 47 Kadir Has 18 186 1284 0,84 48 Pamukkale 68 961 11421 0,84 49 Osmangazi 74 979 10.274 0,79 50 Yüzüncü Yıl 66 1.020 12.342 0,78 51 Adnan Menderes 55 626 5.321 0.75

Anadolu (AÖF Hariç) 68 1.476 17,172 0,69 52 Atılım 10 138 1.236 0,65 53 Gaziosmanpaşa 16 426 7.034 0,62 54 Niğde 22 842 19.596 0,61 55 Abant Baysal 18 735 13.904 0,46 56 Mustafa Kemal 9 482 10.202 0,40 57 Muğla 6 463 9.410 0,35 58 K. Sütçü İmam 12 506 9.626 0,31 59 Yeditepe n 542 7 248 0,30 60 İstanbul Bilgi 5 413 6.504 0,19 61 İzmir Y.Tek. E. 19 283 756 0,18 ez Galatasaray 5 209 1.535 0,18 63 Babçeşehir 3 144 1203 0,18 64 Doğuş 1 96 1549 0,17 65 Maltepe 2 169 1494 0,10 66 İstanbul Kültür 1 192 2.063 0,06 67 Gebze Y Tek. E 28 232 44 0,02 68 Mimar Sinan 1 514 4,311 0,02 69 Beykent 0 111 1325 0,00 69 Çağ 0 49 783 0,00 69 Haliç 0 89 932 0,00 69 İstanbul Ticaret 0 49 - 73 0,00 69 İzmir Ekonomi 0 39 288 0.00

S ı r a l a m a y a dikkat e d i l d i ğ i n d e - İ ç e r i s i n d e l isans ö ğ r e n c i s a y ı ­s ı n ı b a r ı n d ı r a n t ü m kriterlerde de a l t ı ç i z i l d i ğ i gibi Anadolu Ü n i v e r ­sitesi, b ü n y e s i n d e k i A ç ı k ö ğ r e t i m F a k ü l t e s i n d e n kaynaklanan ö z ­g ü n konumu nedeniyle bir kenara konulursa- ö r g ü n e ğ i t i m veren ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a en y ü k s e k performans* K o ç Ü n i v e r s i t e s i g ö s ­termektedir. K o ç , S a b a n c ı ve Fat ih Ü n i v e r s i t e l e r i gibi v a k ı f ü n i v e r ­sitelerinin İlk on i ç e r i s i n d e b u l u n m a s ı n a k a r ş ı n , v a k ı f ü n i v e r s i t e -

94

lerinin a ğ ı r l ı k l ı o larak son s ı r a l a r d a yer a l d ı ğ ı n ı s ö y l e m e k y a n l ı ş o l m a y a c a k t ı r . Nitekim tablodaki veriler dikkatle o k u n d u ğ u n d a s o n 1Û ü n i v e r s i t e l i n 8 tanesinin v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e n o l u ş t u ğ u g ö ­r ü l e c e k t i r .

Ü n i v e r s i t e l e r i n İ k i temel fonksiyonunu o l u ş t u r a n bilimsel ü r e ­tim ve e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinin her ikisinde birden g e r ç e k l e ş t i ­rilen p e r f o r m a n s ı or taya koymak a m a c ı y l a e le a l ı n a n bu s ı r a l a m a ­daki tavan ve taban veriler a r a s ı n d a k i f a r k l ı l ı k da o l d u k ç a dikkat ç e k i c i d i r . Ö z e l konumu nedeniyle Anadolu Ü n i v e r s i t e s i n i ve he r hangi bir akademik y a y ı n y a p ı l m a m a s ı nedeniyle s ı f ı r puan a lan Beykent , Ç a ğ , H a l i ç , İ s t a n b u l T icaret v e İ z m i r Ekonomi Ü n i v e r s i t e ­lerini bir kenara koyarak k o n u ş m a k g e r e k i r s e » K o ç Ü n i v e r s i t e s i (4,89) ile y a y ı n v e e ğ i t i m k o n u l a r ı n ı n her ikisinde birden minimum dahi o lsa bir ç a b a g ö s t e r m i ş Mimar S inan Ü n i v e r s i t e s i ' n i n (0 ,02) p e r f o r m a n s l a r ı a r a s ı n d a y a k l a ş ı k 2 4 5 kat fark b u l u n m a k t a d ı r .

öBrenci Yüzdelik Tercih Puanı Ü n i v e r s i t e S e ç m e ve Y e r l e ş t i r m e Srnav fn r ja , ö ğ r e n c i l e r i n

hangi ü n i v e r s i t e l e r i tercih ettikleri de ü n i v e r s i t e l e r i s ı n ı f l a n d ı r m a ile ilgili bir kriter o larak e le a l ı n a b i l i r . B i l i n d i ğ i gibi ü n i v e r s i t e s ı n a v ı n a k a t ı l a n aday lar dnce s ı n a v a a l ı n m a k t a , k a t ı l d ı k l a r ı s ı n a v s o n u ­cunda a l d ı k l a r ı puan(lar) v e s ı n a v a giren ö ğ r e n c i l e r İ ç e r i s i n d e k a ­ç ı n c ı olduklan v e bunun y ü z d e l i k olarak ne a n l a m a g e l d i ğ i ö ğ r e n c i S e ç m e v e Y e r l e ş t i r m e Merkezi ( Ö S Y M ) t a r a f ı n d a n aday la ra g ö n ­derilen s ı n a v S o n u ç Belgeleri nde belirt i lmektedir ö ğ r e n c i l e r , bu belgede ye r a lan veriler ı ş ı ğ ı n d a , kendilerine g ö n d e r i l e n tercih f o r m l a r ı y a r d ı m ı y l a tercihlerini yaparak f o r m l a r ı n ı Ö ğ r e n c i S e ç m e ve Y e r l e ş t i r m e Merkezi 'ne g ö n d e r m e k t e v e s o n u ç t a herhangi bir y ü k s e k ö ğ r e t i m p r o g r a m ı n ı k a z a n ı p k a z a n m a d ı k l a r ı kendilerine bil­diri lmektedir

Ü n i v e r s i t e s ı n a v ı n a giren aday la ra ( e r c ı h f o r m l a r ı ile birlikte g ö n d e r i l e n k i t a p ç ı k l a r d a , ü n i v e r s i t e l e r d e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetine devam etmekte olan t ü m b ö l ü m l e r i n hangi puan t ü r ü n d e n ö ğ r e n c i a l d ı k l a r ı , bir ö n c e k i s e ç m e v e y e r l e ş t i r m e s ı n a v ı n d a bu b ö l ü m e yer­l e ş t i r i l e n e n son ö ğ r e n c i n i n a l d ı ğ ı p u a n ı n ne o l d u ğ u - y a n i o b ö l ü ­m ü n taban p u a n ı - v e bir ö n c e k i y ı l d a s ı n a v a girerek o b ö l ü m ü ter­cih eden ö ğ r e n c i l e r i n toplam ö ğ r e n c i l e r İ ç e r i s i n d e y ü z d e k a ç l ı k puana t e k a b ü l e t t i ğ i belirtilmektedir. Bu k i t a p ç ı k l a r a r a c ı l ı ğ ı y l a Ö S Y M . ö ğ ­renci lere okumak istedikleri bilim d a l ı i ç i n f a r k l ı ü n i v e r s i t e l e r a r a -

95

s ı n d a tercih yaparken kullanabilecekleri kriterler sunmakta, puan­l a r ı n a ve isteklerine en uygun tercihleri yapabilmelerini s a ğ l a m a k ­t a d ı r , ö ğ r e n c i Y ü z d e l i k Terc ih P u a n ı da bu k i t a p ç ı k l a r d a n yola ç ı ­k ı l a r a k o l u ş t u r u l m u ş bir kriterdir ve bu kriterin o l u ş t u r u l m a s ı İ ç in 2003 öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi Yükseköğretim Prog­ramları ve Kontenjanlar/ İ s i m l i k i t a p ç ı k t a k i verilerden hareket edil­m i ş t i r . Tekrar h a t ı r l a t m a k gerekirse, 2 0 0 3 y ı l ı k i t a p ç ı ğ ı n d a yer alan bilgiler, 2002 y ı l ı n d a s ı n a v a girerek herhangi bir ü n i v e r s i t e / b ö l ü m ü tercih eden ö ğ r e n c i l e r i n , toplam ö ğ r e n c i l e r i ç e r i s i n d e y ü z d e k a ç ı n c ı o l d u ğ u n u belirtmekte: y a da bir d i ğ e r ifade ile hangi y ü z d e l î k b a ş a r ı dilimine g i r m i ş ö ğ r e n c i n i n o b ö l ü m ü tercih e t t i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r

Bir ü n i v e r s i t e n i n ö ğ r e n c i Y ü z d e l i k Terc ih P u a n ı ' m n hesap edil­mes i i ç i n ş ö y l e bir yol İ z l e n m i ş t i r : Ö S Y M ' n i n 2003 y ı l ı n d a s ı n a v a giren - fakat 2002 y ı l ı n d a s ı n a v a g i r m i ş ö ğ r e n c i l e r l e ilgili istatistik! bilgilerin yer a l d ı ğ ı - ö ğ r e n c i l e r e g ö n d e r d i ğ i k i t a p ç ı k t a n , d ö r t v e iki y ı l l ı k l isans e ğ i t i m veren b ö l ü m l e r i n , ü n i v e r s i t e a d ı n a g ö r e s ı r a l a n ­d ı ğ ı Merkezi Y e r l e ş t i r m e İ le Ö ğ r e n c i A lan Y ü k s e k ö ğ r e t i m L i sans P r o g r a m l a r ı İ s i m l i tablosundaki verilerden yola ç ı k ı l a r a k , her bir ü n i v e r s i t e n i n ortalama Ö ğ r e n c i Y ü z d e l i k Tercih P u a n ı o l u ş t u r u l ­m u ş t u r . Bir b a ş k a d e ğ i ş l e , k i t a p ç ı k t a her bir b ö l ü m ü n k a r ş ı s ı n d a yer alan 2002 Y - Ö S S 0,5 A O B P l i k Y ü z d e l i k Dilim s ü t u n u n d a yer alan veriler (yani l iseden mezun o l d u ğ u alana uygun olarak o b ö ­l ü m ü tercih eden a d a y l a r ı n , t ü m adaylar İ ç e r i s i n d e k a ç ı n c ı oldu­ğ u n u y ü z d e l i k olarak i fade eden s ü t u n d a k i rakamlar) toplanarak, o ü n i v e r s i t e d e k i b ö l ü m s a y ı s ı n a b ö l ü n m ü ş ve ü n i v e r s i t e n i n ortalama y ü z d e l i k p u a n ı b u l u n m u ş t u r . A ş a ğ ı d a k i tabloda d e ğ e r l e r i n d ü ş ü k ç ı k m a s ı , o ü n i v e r s i t e d e k i her bir b ö l ü m ü tercih eden ö ğ r e n c i l e r i n , s ı n a v a giren ö ğ r e n c i l e r İ ç i n d e daha y ü k s e k puanlar a l d ı k l a r ı , bir d i ğ e r d e y i ş l e , o ü n i v e r s i t e d e k i herhangi bir b ö l ü m ü , ü n i v e r s i t e s ı n a ­v ı n d a daha y ü k s e k puan a l m ı ş ö ğ r e n c i l e r i n tercih ettikleri a n l a m ı n a gelmektedir. B u kritere d a y a n ı l a r a k ü n i v e r s i t e l e r p u a n l a n d ı r ı l d ı k l a -nnda ş ö y l e bir s ı r a l a m a ortaya ç ı k m a k t a d ı r .

96

Tablo 14: ö ğ r e n c i Y ü z d e l i k Tercih P u a n l a r ı n a G ü r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversite öğ renc i Yüzdelik

Tercih Puanı 1 Boğaziçi 2,77 2 Galatasaray 3,57 3 Ortadoğu Teknik 5,38 4 İzmir EKonomi 6,9B 5 İstanbul Teknik 9,42 6 Mimar Sinan 15,56 7 Yıldız Teknik 16,39 8 İzmirYüksek Teknoloji Enstitüsü 16,40 9 Sabancı 16,55 10 Meni 16,60 11 Doğuş 18,14 12 Hacettepe 18P67 13 Marmara 19.36 14 Cokuz Eylül 19.97 15 Bahçeşehir 20.84 16 İstanbul Küllur 21,73 1? Kadir Has 22,20 18 Koç 22,59 19 Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü 22,64 20 İşık 24;95 27 25,14 22 Beykenl 25.65 23 İstanbul 25.74 24 Kocaeli 27,31 25 Gazi 27,79 26 Çankaya 28,30 27 Gaziantep 29,10 28 Ankara 29,31 29 Falih 29,63 30 Uludağ 29,74 31 Selçuk 29,99 32 Balıkesir 30.20 33 Yeditepe 30.43 34 Ondokuz Mayıs 31,89 35 , Osmangazi 32,23 36 Mersin 32,30

97

37 Başkenl - 32,77

38 Dicle 32,62

39 Atılrm — 32,90

40 Atatürk 33,75

4) Pamukkale 35.17

42 Cela/ Bayar 35,19 43 Abaat İzzet Baysal 35,33 44 Akdeniz 3M3 45 Çanakkale Onsekiz Mart 35.62 46 Çukurova 35,84 47 Sakarya 36,32 48 Anadolu 36,52 49 Karadeniz Teknik 37.42 5D Muğla 37,42 51 İstanbul Bilgi 37.44 52 37,56 53 İstanbul Ticaret 37.66 54 Erciyes 37.67 55 İnönü 38.58 56 Yüzüncü Yıl 38,78 57 Kırıkkale 39,03 56 Mustafa Kemal 40.36 59 Adnan fu)erKföres 40,70 50 Trakya 40,95 61 Afyon Kocatepe 41,17 62 Harran 41,45 63 Fuat 42,95 64 Süleyman Demirel 45.27 65 Çs§ 45,95 66 Gaziosmanpaşa 46, Î 6 67 Niğde 46,45 68 Kahramanmaraş Sütçü İmam 47,72 69 Cumhuriyet 48,16 70 Dumlupınar 46.1Ö 71 Kafkas 53,90 72 Zonguldak Karaelmas 54,50 73 Maltepe 5fi,8Ö

Hangi b a ş a r ı d ü z e y i n d e k i ö ğ r e n c i l e r i n hangi ü n i v e r s i t e l e r i da­ha fazla tercih ettikleri v e k a z a n d ı k l a r ı İ l e İ lg i l i y u k a r ı d a k i s ı r a l a m a

93

da, bu ç a l ı ş m a i ç e r i s i n d e ç o k s ı k tekrar edilen bir g e r ç e ğ i n a l t ı n ı ç i z m e k t e d i r : Bir kere, en b a ş a r ı l ı ö ğ r e n c i l e r i n okumak i ç i n b ü y ü k ş e h i r l e r d e kurulu ü n i v e r s i t e l e r i tercih ettikleri Tab lo 14'ten a n l a ş ı l ­m a k t a d ı r Bu konudaki tek İ s t i s n a G e b z e Y ü k s e k Teknoloj i E n s t i t ü ­s ü d ü r . G e b z e h a r i ç tutulursa en b a ş a r ı l ı ö ğ r e n c i l e r i n , tercih e t t i ğ i 22 ü n i v e r s i t e İ s t a n b u l , Ankara ve İ z m i r ' d e b u l u n m a k t a d ı r . Bu ü ç İl i ç e r i s i n d e de İ s t a n b u l ' u n kayda d e ğ e r bir a ğ ı r l ı ğ ı v a r d ı n E n b a ş a r ı l ı ö ğ r e n c i l e r i n k a z a n d ı k l a r ı ü n i v e r s i t e l e r i n y a k l a ş ı k %68.18 ' l İ s t a n b u l ' da, %31.81' i ise Ankara v e İ z m i r ' d e (bu oranlarda G e b z e Y ü k s e k teknoloji E n s t i t ü s ü d ı ş a r ı d a b ı r a k ı l m ı ş t ı r ) b u l u n m a k t a d ı r . B u İ lk 2 2 ü n i v e r s i t e y i tercih eden ö ğ r e n c i l e r i se , ü n i v e r s i t e s ı n a v ı kazanan Ö ğ r e n c i l e r i ç e r i s i n d e en faz la puan alanlardan o l u ş m a k t a olup, b u grubun kendi i ç i n d e tavan v e taban p u a n l a r ı Tab lo 1 4 ' ü n İ lk s a t ı ­r ı n d a n 22 . s a t ı r ı n a kadar %2.77 v e %25.65 'e t e k a b ü l etmektedir. İ k i n c i bir d e ğ e r l e n d i r m e y i de tablonun İ lk 1 / 3 ' l ü k dilimi i ç i n , yan i tablonun İ l k 24 s a t ı r ı n d a bulunan ü n i v e r s i t e l e r i ç i n , yapmak o la­n a k l ı d ı r . Ü n i v e r s i t e s ı n a v ı n ı kazanan ö ğ r e n c i l e r i n en b a ş a n l ı İ l k ç e y r e ğ i de, yine ü ç b ü y ü k kentte o k u m a y ı tercih etmektedir. Faka t , ilk 24 ü n i v e r s i t e a r a s ı n d a bu kez Kocael i 'de bulunan G e b z e Y ü k ­sek Teknoloji E n s t i t ü s ü İ le Kocael i Ü n i v e r s i t e s i de b u l u n m a k t a d ı r . B u durumda dahi ö ğ r e n c i l e r i n ü ç b ü y ü k il tercihi, oransal olarak y a ­ş a n a n d e ğ i ş i m i n d ı ş ı n d a bir d e ğ i ş i k l i k g ö s t e r m e m e k t e d i r Nitekim İ lk 24 ü n i v e r s i t e ü z e r i n d e n b a k ı l d ı ğ ı n d a , ö ğ r e n c i l e r i n İ s t a n b u l ' d a bulunan bir ü n i v e r s i t e y i tercih etme o r a n ı % 6 2 . 5 , Ankara 'da bulu­nan ü n i v e r s i t e l e r i tercih e tme o r a n ı %12 .5 , İ z m i r ' d e bulunan ü n i v e r s i t e l e r i n tercih edilme o r a n ı %16.6 ve Kocael i 'nde bulunan ü n i v e r s i t e l e r i n tercih edi lme o r a n ı da %8 .3 o l m a k t a d ı r .

E n b a ş a r ı l ı ö ğ r e n c i l e r i n en az tercih ettikleri y a d a b a ş k a bir ifade İ le g ö r e c e daha a z b a ş a r ı l ı ö ğ r e n c i l e r i n tercih ettikleri v e y u ­k a r ı d a k i tablonun s o n 24 s ı r a s ı n ı p a y l a ş a n ü n i v e r s i t e l e r d e n - v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i h a r i ç - 13 tanesi , a ç ı l d ı k l a r ı d ö n e m d e h i ç b i r a l t y a p ı v e insan g ü c ü p l a n l a m a s ı y a p ı l m a k s ı z ı n faal iyete g e ç e n ü n i v e r s i t e ­lerdir. Tablonun son 24 s ı r a s ı n d a bulunan ü n i v e r s i t e l e r d e n %54.16' s ı 1992'de k u r u l m u ş t u r . B u orana en esk is i 1996 y ı l ı n d a kurulan v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i de e k l e d i ğ i m i z d e bu tablonun s o n 24 s a t ı r ı n d a y e r a lan ü n i v e r s i t e l e r i n %75'inir i e n faz la 10 y ı l l ı k bir g e ç m i ş e sahip o l -duklan g ö r ü l m e k t e d i r . Buna k a r ş ı n , Cumhuriyet Ü n i v e r s i t e s i (1974), İ n ö n ü v e F ı r a t Ü n i v e r s i t e l e r i (1975) , E r c i y e s Ü n i v e r s i t e s i (1978) i le T r a k y a v e Y ü z ü n c ü y ı l Ü n i v e r s i t e l e r i n i n (1982), tablonun s o n 1 / 3 ' l ü k

9 9

diliminde yer a l m a s ı dikkate d e ğ e r d i r . Bir b a ş k a d e ğ i ş l e bu ü n i v e r ­siteler, k u r u l u ş l a r ı n ı n ü z e r i n d e n 20 y ı l d a n fazla g e ç m i ş o l m a s ı n a k a r ş ı n , halen s ı n a v a giren ö ğ r e n c i l e r t a r a f ı n d a n faz la tercih edil­memektedir.

10 tanesi ( % 4 1 - 6 ' s ı ) ö ğ r e n c i y ü z d e l i k tercih p u a n ı tablosunun ilk 1 / 3 ' l ü k k ı s m ı n d a yer a l m a s ı n a k a r ş ı n , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i ite İ lgi l i bir durumu da h a t ı r l a t m a k gerekmektedir B i l i n d i ğ i ü z e r e v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n bir ç o k b ö l ü m ü iki a y r ı puana v e y ü z d e l i k dilime sahiptir. Bu rakamlardan birisi burslu ö ğ r e n c i l e r i n puanlanm v e bu puana i l i ş k i n y ü z d e l i k dilimi g ö s t e r i r k e n d i ğ e r i , normal yan i ü c r e t i mukabil inde okumak isteyen ö ğ r e n c i l e r i n kabul e d i l d i ğ i b ö l ü m pua­n ı n ı ve y ü z d e l i k dilimi g ö s t e r m e k t e d i r B u ilk y ü z d e l i k dilimler/puan­lar, o r t a l a m a n ı n hayli ü z e r i n d e ve genellikle %1'ter e h / a r ı n d a iken; ü c r e t l i okumak i ç i n t u t t u r u l m a s ı gereken puan da genellikle o b ö ­l ü m ü n devlet ü n i v e r s i t e l e r i n d e k i e ş d e ğ e r b ö l ü m l e r d e n k ı s m e n da­ha d ü ş ü k seviyedeki - d a h a y ü k s e k y ü z d e l i k di l imdeki- ö ğ r e n c i l e r i kabul etmektedir. B i r k a ç ö r n e k vermek gerekirse; B a ş k e n t Ü n i v e r ­sitesi 'nin iktisat B ö l ü m ü n ü n normal, ü c r e t t i b ö l ü m ü n d e k i y ü z d e l i k tercih dilimi %82,74 iken h a y n ı b o l ü m d e burslu okumak i ç i n ö ğ r e n ­cilerin % 7 , 1 2 ' I İ k dilimde yer a l m a l a r ı gerekmektedir Benzer ş e k i l d e B ı l k e n t Ü n i v e r s i t e s i Matematik b ö l ü m ü n d e ise bu oran %44,75 'e k a r ş ı l ı k %1,37 ş e k l i n d e d i r H i ç k u ş k u s u z , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e k i bir ç o k b ö l ü m ü n bu n i t e l i ğ i , s ö z konusu bu ü n i v e r s i t e l e r d e k i ortala­ma y ü z d e l i k tercih dilimlerinden o l u ş t u r u l a n ö ğ r e n c i y ü z d e l i k tercih p u a n ı r a k a m l a r ı n ı da etkilemekte; v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n s ı r a l a m a ­daki yerini bir miktar daha ü s t s ı r a l a r a t a ş ı m a k t a d ı r

Lisans Öğrencisi Başına Düsen Bütçe Harcamaları Puanı E ğ i t i m , h i ç k u ş k u s u z p a h a l ı o l d u ğ u kadar, ekonomik olarak da

k ı s a vadede g e t i r i ş i o lmayan bir y a t ı r ı m d ı r . Bir b a ş k a d e y i ş l e top­l u m l a r ı n y a d a h ü k ü m e t l e r i n e ğ i t i m e a y ı r d ı k l a r ı p a y ı n k a r ş ı l ı ğ ı n ı k ı ­s a s ü r e d e g ö r m e l e r i , onun toplumsal v e ekonomik s o n u ç l a r ı n d a n y a r a r l a n m a s ı m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Fakat uzun vadede bir ü l k e n i n sos -yo-ekonomik i s t i k r a r ı n ı n ve g e l i ş m e s i n i n temelinde de e ğ i t i m e y a p t ı ğ ı y a t ı r ı m y a t m a k t a d ı r , ö r n e ğ i n , a r a ş t ı r m a l a r A B D ekonomisi­nin son k ı r k y ı l d a k i b ü y ü m e s i n i n % 5 0 ' s i n î n a r a ş t ı r m a ve g e l i ş t i r m e faaliyetlerine y a p ı l a n y a t ı r ı m l a r ı n sonucu olarak ortaya ç ı k t ı ğ ı n ı g ö s ­termektedir. Bu ü l k e d e k i a r a ş t ı r m a g e l i ş t i r m e faaliyetlerinin % 7 3 ' ü -n ü n ö z e l s e k t ö r d e , % 1 Tinin kamu k u r u l u ş l a r ı n d a , % 1 6 ' s ı n ı n ise

100

ü n i v e r s i t e l e r d e y ü r ü t ü l m e s i n e k a r ş ı l ı k , patentlerde a t ı f t a bulunulan bilimsel l i t e r a t ü r ü n y a k l a ş ı k % 75'i kamu k a y n a k l a r ı n d a n finanse edilen v e b ü y ü k b ö l ü m ü ü n i v e r s i t e l e r d e y ü r ü t ü l e n a r a ş t ı r m a l a r ı n sonucudur ( Y Ö K , 2000 ) .

D ı ş Ticaret M ü s t e ş a r l ı ğ ı t a r a f ı n d a n y a y ı n l a n a n bir y a z ı 2 0 da e ğ i t i m i n bir ü l k e n i n ekonomisi İ ç in t a ş ı d ı ğ ı ö n e m v u r g u l a n m a k t a d ı r . B u y a z ı n ı n da a l t ı n ı ç i z d i ğ i gibi bir ü l k e İ ç i n fakirlik "yalnızca fiziki sermaye eksikliği ve mali olanaksızlıklar olarak algılanmamalıdır; bilgisizlik de bir fakirliktir ve bu iki durum birbirini beslemektedir. Sermaye yönünden fakir o/an, bilgi üretme maliyetlerini karşılaya­mamakta ve bu bilgiyi ekonomik bayata aktaramamaktadır. Bu neden/e de bilgi, sanayileşmiş ülkelerde üretilmektedir".

Y a z ı n ı n y u k a r ı d a i fade e t t i ğ i d ü ş ü n c e l e r bir t a k ı m somut ö r ­neklerle de desteklemektedir: 1950'lerde G a n a ve G ü n e y Kore'nin milli gelirleri birbirlerine y a k ı n iken, 1990 la ra g e l i n d i ğ i n d e G ü n e y Kore'nin gelirinin G a n a ' n ı n k i n d e n a l t ı kat a r t t ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . A r a ş ­t ı r m a y a g ö r e G ü n e y Kore'nin b ö y l e s i bir f a r k ı yaratabi lmesinin te­mel nedenlerinden biri G ü n e y Kore'nin bilgiye u l a ş a b i l m e s i v e bu­nu ekonomik b ü y ü m e y ö n ü n d e k u l l a n a b ü m e s i d i r . Ç a l ı ş m a d a A B D İle ilgili kimi İ s t a t i s t i k l e r e de yer verilmektedir: Bu verilere g ö r e 1929-1982 y ı l l a r ı a r a s ı n d a A B D ' d e k i ş i b a ş ı n a d ü ş e n milli gelir a r t ı ş ı n ı n %25'i okuma s ü r e s i n d e k i a r t ı ş nedeniyle k a y n a k l a n m ı ş t ı r Bir b a ş k a d e y i ş l e , okuma y ı l ı a r t t ı k ç a k i ş i s e l gelirlerde de a r t ı ş ol­d u ğ u konusunda i k t i s a t ç ı l a r a r a s ı n d a y a y g ı n bir g ö r ü ş v a r d ı r

Ü l k e m i z d e kamu gelirlerinden e ğ i t i m e aynlan pay hayli az o l d u ğ u gibi, ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı n a ö d e n e n ü c r e t de d ü n y a ortala­m a s ı n ı n o l d u k ç a a l t ı n d a d ı r . E ğ i t İ m - ö ğ r e t i m e a y r ı l a n pay ile ilgili bu y a r g ı y ı gayri safi milli h a s ı l a ve b ü t ç e i ç e r i s i n d e n y ü k s e k ö ğ r e t i m e a y r ı l a n paya bakarak da g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . 1981 y ı l ı n d a toplam b ü t ç e i ç e r i s i n d e y ü k s e k ö ğ r e t m e a y r ı l a n pay sadece %3,Td i r ve bu rakam GSMH'nin %0,58'ine t e k a b ü l etmektedir. 1988'de ise y ü k ­sek Ö ğ r e t i m i n b ü t ç e İ ç e r i s i n d e k i p a y ı %2,9 'a d ü ş e r k e n , G S M H i ç e ¬risindeki p a y ı da %0,47 'ye g e r i l e m i ş t i r . 2 0 0 3 y i l ı n d a i se b ü t ç e d e n a y r ı l a n pay s a d e c e ve s a d e c e %2 ,3 o r a n ı n d a d ı r ( Y Ö K , 2002:121) , S a d e c e y ü k s e k ö ğ r e t i m d e ğ i l , toplam e ğ i t i m h a r c a m a l a r ı n ı n b ü t ç e i ç e r i s i n d e k i p a y ı da o l d u k ç a d ü ş ü n d ü r ü c ü d ü r , 1981'in darbe k o ş u l ­l a r ı n d a e ğ i t i m e b ü t ç e i ç e r i s i n d e n a y r ı l a n pay %12,3 İ k e n , 2 0 0 3

» http://www.f0r0gntrade.gov .ütead/ekonomifeayı3/eğitim. html

101

y ı l ı n d a bu oran %9,3 'e g e r i l e m i ş t i r ( Y Ö K , 2002:120). A y r ı c a 1990 y ı l ı itibariyle ABD'dek i toplam A R - G E h a r c a m a l a r ı 151 milyar $ iken. Japonya 'da 86 milyar $. T ü r k i y e ' d e İ s e 1993 y ı l r itibariyle AR-G E h a r c a m a s ı 184 milyon $ 'd ı r . Y ine 1993 y ı l ı n d a k i ş i b a ş ı n a A R -G E h a r c a m a l a r ı A B D ve Japonya 'da 600 $ ' ı n ü z e r i n d e , F r a n s a ve Almanya 'da 400-450 $, İ t a l y a . Kanada v e Avustralya'da 200-300 $ d ü z e y l e r i n d e , T ü r k i y e ' d e İ se sadece 25 $ ' d ı r . Ç a l ı ş a n on bin n ü f u s b a ş ı n a toplam A R - G E personeli s a y ı s ı i s e Almanya'da 143, İ s v i ç ­re 'de 142, Japonya 'da 138, A B D ' d e 77. Kore'de 53 ve T ü r k i y e ' d e ise 8 d o l a y ı n d a d ı r , ( Y Ö K . 1996; T Ü S İ A D , 1994). A ş a ğ ı d a s ı r a i a -nan İk i tablo ise (Tablo 16 ve 17) , T ü r k i y e ' d e e ğ i t i m e ve e ğ i t i c i l e r e y a p ı l a n h a r c a m a l a r ı d ü n y a n ı n f a r k l ı b ö l g e l e r i n d e k i verilerle k a r ş ı ­l a ş t ı r m a k t a d ı r ; s o n u ç l a r kayda d e ğ e r , d ü ş ü n d ü r ü c ü hatta y ü z k ı ­z a r t ı c ı d ı r .

E ğ i t i m i n fayda v e maliyetlerini ise A k a l ı n ' d a n (1986:236-247) yarar lanarak bir sonraki sayfada g ö r ü l e c e ğ i ü z e r e t a b l o l a ş t ı r m a k m ü m k ü n d ü r . Tablo 15'ten a n l a ş ı l d ı ğ ı ü z e r e e ğ i t i m s ü r e c i , sosyal maliyetleri ve sosya l faydalan ( ç ı k t ı s ı ) olmak ü z e r e iki b a ş l ı k a l t ın¬da e le a l ı n a b i l i r , E ğ i t i m i n sosyal maliyetleri d e n i l d i ğ i n d e bunun İçe­r isine okul masraftan i ç i n i d a r e / i ş l e t m e f e r e tahsis edilen cari gider­lerden (kamusal d o ğ r u d a n maliyetler), bireylerin ö d e d i ğ i h a r ç l a r , kitap m a s r a f l a r ı , dersler i ç i n gerekli sarf malzemeleri İ le okul i ç in gerekli d i ğ e r ( t aş ı t , yemek vb.) m a s r a f l a r ı da İ ç e r e n k i ş i s e l d o ğ r u ­dan maliyetler girmekte olup, b ü t ü n bunlar e ğ i t i m i n d o ğ r u d a n mali­yetlerini o l u ş t u r m a k t a d ı r . Bireylerin e ğ i t i m s ü r e c i n d e ç a l ı ş m a y a r a k v a z g e ç t i k l e r i ü c r e t l e r e ğ i t i m i n d o l a y l ı maliyetlerini, okul b i n a l a r ı , d i ğ e r s a b i t / d e m i r b a ş mallardaki y ı p r a n m a l a r ise e ğ i t i m i n se rmaye maliyetlerini ortaya ç ı k a r ı r . B u ü ç maliyete bir t a k ı m olumsuz d ı ş -s a l l ı k l a r da i lave e d i l d i ğ i n d e e ğ i t i m i n sosya l maliyetleri elde e d i l m i ş o l u n a c a k t ı r . Mezun olan ö ğ r e n c i n i n y ı l l ık k a z a n c t n ı g ö s t e r e n d o ğ ­rudan faydalar; bireyin manevi olarak kendini tatmin etmesi, a y r ı c a lojman, tatil k a m p l a r ı , sosyal tesisler vb. olanaklardan yarar lana­bilmeyi i ç e r e n parasal o/mayan fayda/ar; e ğ i t i m l i i n s a n ı n sosya l y a ş a n t ı s ı ve k ü l t ü r e l d e ğ e r l e r i n d e ortaya ç ı k a n olumlu y ö n d e k i de­ğ i ş i k l i k l e r i i ç e r e n do/ay/ı parasaf faydalar ile e ğ i t i m i n bir t a k ı m olumlu d t ş s a l t ı k t a n birlikte d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e de b ü t ü n bunlar e ğ i t i ­min sosya l f a y d a s ı n ı ( ç ı k t ı s ı n ı ) o l u ş t u r m a k t a d ı r .

102

Tablo 15: E ğ i t i m i n Net Sosya l F a y d a s ı (Sosyal Fayda-Sosya l Maliyet)

2-DOLAYU 3-SERMAYE 1-DOĞRUDAN MALİYETLER MALİYETLER MALİYETLERİ

A JKamusal b) Kişisel Sermayenin yıllık Doğrudan Doğrudan klrasıdır. Gu da, Maliyetler Maliyetler bina araç gereç

EĞİTİMİN vb. sermayelerin İşletme ve Kayıt ve donem Eğitim-öğretim ekonomik

SOSYAL idareye tahsis harçları, sırasında değerindeki edilen cari resimleri. çalışmayarak yıpranma

MALİYETİ giderler Kitap ve ders vazgeçilen (Amortismanlar)* (Personel masrafları [krel (kazanç) Sermaye malının maaşla n r Okul İçin gerekli tutan. fiyatı +faiz oranı kırtasiye, taşıt masrafları. toplamını ifade haberleşme. eder. yakıt, mefruşat, 4-OLUMSUZDIŞSALLIKLAR kitap ve Eğitim sistemindeki bürokratik ve laboratuar merkeziyetçi eğilimler giderleri)

Doyumsuz tüketiciler: Tüketim kitftürünün yaygınlaşması,

İstihdam olanaklarına oranla aşın eğitilmiş bir nüfusun ortaya çıkması

OkuBar arasındaki aşırı farklılaşmanın kalite hiyerarşisi doğurması Parasal

Doğrudan Dolaylı Parasal Olmayan Olumlu Faydalar Faydalar Faydalar DtşsMlar

(Yüksek öğretim Eğitimin Bireyin zevk ve mezununun yıllık seçenek değeri: terdh paftasına Teknolojik kazancı-Lise Bireyin eğitim olan etkileri ilerlemede mezununun yıllık miktarı ile Yan ayni hızlanma kazancı) bundan sonra ödemelerden Uyum

EĞİTİMİN alacağı İlave (lojman, tatil kabiliyetinin eğ Kİrn kampı, sosyal yükselmesi

SOSYAL arasındaki ilişki tesis vb) Suçluluk Eğitimdeki yararlanma oranının

ÇIKTISİ bireyin azalması ailesi/yakın lan Toplumsal

(FAYDASİ) | tarafından delerlerin yeni

103

sağlanan faydalar (okula giden bireylerin annelerinin çalışma yaşamına dahil olması gibi) Kuşakfar arası etkileşim: Eğilimli ebeveynlerin çocuklannın daha fazîa eğitime meyilli olması gibi) Aile hacmi, beslenme alışkanlıkları gibi sosyal faktörler üzerindeki etkisi Aile bütçesine dolaylı etkisi (aile bütçesinin hesabını tütebilmek, İdari makamlara karşı haklannı savunabilmek, resmi işlemleri düzgün takip edebilmek gibi

kuşaklara transferi Demokratik terbiyenin yaygınlaşması Mahalli nitelikteki dışsall jklar (tıp fakültelerinin bölge sağlık hizmetlerine olumlu katkısı glti

104

Tablo 16: Ö ğ r e n c i B a ş ı n a Kamu K a y n a k l a r ı n d a n Y a p ı l a n Harcamalar (1995 Y ı l ı Verilerine G ö r e )

Öğrenci Başına Yapılan Harcama (ABD S) DÜNYA ORTALAMASI 3.370 Gelişmiş Bölgeler 5.936 Kuzey Amerika 5,936 Asya/Okyanusya 5.4&B Avnjpa Eski Sovyet Bloğu Ülkeler 457 Gelişmekte Olan Bölgeler 967 Sahra Afrikası 1,241 Arap Ülkeleri 1.588 Latin Amerika/Karayıpler 937 Doğu Asya/Okyanusya 709 Güney Asya 1.05B

En Az Gelişmiş Ülkeler 252 KAYNAK: Y Ö K , Üniversitelerin Bugünkü Durumu Ankara, 2000

Tablo 17: Değtş f lc Ottoterdeki B r ü t Maaşların, Satmalma G ü c ü Par i tesi K u l l a n ı l a r a k A B D D o l a r ı Cinsinden Hesaplanan D e ğ e r l e r i

Unvan ABD Avustralya CAfrika İngiltere Kanada Slngapuı Türkiye Y.Zelanda

ABD Dolan Cinsinden Maaşlar

V. Dcç. 4V041 *7.m 23 641 35.309 40511 53692 15.740 36.060

Doç«nt 49.695 57.864 43316 5i m M 431 18.644 47.9B1

Profesör 67.415 68 Û U 33.916 45176 S H İ 2 120.633 26187

ABD « M f l ü n n a Göre Y ü ı d * Ocğif im

V.Doç 100 17 -42 -14 -1 31 -62 -12

Ooçent 100 16 -10 4 70 -62 - 3

Profesör

DRT

100 1 -50 •33 -?4 79 -61 -14 Profesör

DRT 100 11 -44 -20 7 60 •62 -10

Kaynak: Y Ö K , Üniversitelerin Bugünkü Durumu. Ankara, 2000

105

Tablo 17'den a n l a ş ı l d ı ğ ı ü z e r e T ü r k i y e ' d e akademik persone­le ö d e n e n ü c r e t l e r , tabloda yer a lan d i ğ e r ü l k e l e r e g ö r e daha d ü ­ş ü k o l d u ğ u gibi; A B D d o l a r ı c incinden m a a ş l a r a Q ö r e y ü z d e l i k de­ğ i ş i m i t i b a r ı y l a da T ü r k i y e ' d e akademik personele Ö d e n e n rakam­l a r ı n d i ğ e r ü l k e l e r l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a olumsuz (negatif) y ö n d e en b ü y ü k d e ğ e r e sahip o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r

T ü r k i y e ' d e y ü k s e k ö ğ r e t i m e a y r ı l a n p a y ı n az o t u ş u , bu para­n ı n o l d u k ç a etkin bir ş e k i l d e k u l l a n ı l m a k zorunda o l d u ğ u n u n d a al­t ı n ı ç i z m e k t e d i r . Bir b a ş k a d e y i ş l e ü n i v e r s i t e l e r , kendilerine a y r ı l a n k a y n a k l a r ı maksimum etkinlikle kul lanmak: g ö r e v l e r i n i , yani y ü k s e k e ğ i t i n v ö ğ r e t i m l g e r ç e k l e ş t i r m e v e bilimsel ü r e t i m d e / a r a ş t ı r m a d a bulunma f o n k s i y o n l a r ı n ı ellerindeki s ın ı r l ı kaynaklar la yerine getir­mek z o r u n d a d ı r l a r . B ü t ç e ile HgİJİ p u a n l a m a l a r ı n t ü m ü de ü n i v e r s i ­telerin bu kriterlere ne kadar uygun faaliyet g ö s t e r i p g ö s t e r m e ­dikleri ü z e r i n d e o d a k l a n m a k t a d ı r .

B ü t ç e ile ilgili kriterlerin t ü m ü i ç i n g e ç e r l i oian bir konuyu da a ç ı k l ı ğ a k a v u ş t u r m a k gerekmektedir Daha ö n c e de v u r g u l a n d ı ğ ı gibi, ü n i v e r s i t e b ü t ç e l e r i tek bir kalem j ç i n k u l l a n ı l m a m a k t a d ı r ; Ü n i ­versiteler b ü t ç e l e r i n i y ı l İ ç e r i s i n d e , ü n i v e r s i t e tesislerinin b a k ı m ve t a m i r a t ı n d a n , a r a ş t ı r m a f o n l a r ı n a , bilimsel o r g a n i z a s y o n l a r ı n d ü ­zenlenmesinden, kampus i ç e r i s i n d e k i ç i m l e r i n s u l a n m a s ı v e b a k ı ­m ı n a kadar bir ç o k hizmetin yerine getirilmesi a m a c ı y l a harcamak­t a d ı r l a r . Fakat b ü t ç e d e yer a lan her bir ka lem -k i bu ister ç i m l e r i n s u l a n m a s ı olsun, İ s t e r s e d o ğ r u d a n d o ğ r u y a a r a ş t ı r m a f o n l a r ı İ ç in tahs is e d i l m i ş o l s u n - İk i temel fonksiyonun yerine getirilmesi ama­c ı n ı g ü t m e k t e d i r : E ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetinin d ü z e n l e n m e s i v e s ü r ­d ü r ü l m e s i ile bilimsel ü r e ı i m İ ı V a r a ş t ı r m a l a r r n g e r ç e k l e ş t i r i l m e s i , ö ğ ­renci b a ş ı n a b ü t ç e h a r c a m a s ı da bu açıdan düşünülerek e le a l ı n ­m a l ı d ı r . Tekrar ifade etmek gerekirse, a ç ı k t ı r ki h i ç b i r ü n i v e r s i t e elindeki p a r a n ı n t a m a m ı n ı d o ğ r u d a n d o ğ r u y a ö ğ r e n c i l e r i ç i n har­c a m a m a k t a d ı r , fakat ö ğ r e n c i b a ş ı n a b ü t ç e h a r c a m a s ı o ü n i v e r s i ­tenin ö ğ r e n c i s a y ı s ı ile elindeki maddi kaynaklar a r a s ı n d a k i i l i ş k i y i g ö z / e r ö n ü n e serebi lmek i ç i n de e l v e r i ş l i bir kriterdir.

B ü t ç e d o l a y ı m ı ile İ lg i l i kriterlere g e ç m e d e n Ö n c e T ü r k i y e ' d e faaliyet g ö s t e r m e k t e olan kamu ü n i v e r s i t e l e r i n e y a p ı l a n devlet ve haz ine y a r d ı m l a r ı n a , ü n i v e r s i t e l e r i n kendi ö z gelirlerine ve personel v e y a t ı r ı m g ib î temel harcama kalemlerine y a k ı n d a n bakmak yerin­de o l a c a k t ı r . 2002 yı f ı r a k a m l a r ı n a g ö r e kamu ü n i v e r s i t e l e r i n i n te­mel gelir ve giderleri ş u ş e k i l d e d i r :

106

a>

c O

İN

i r— >*> OD •il A «-> S * f

•CT> CM'

OT Ol 2,

15

3

! $ 4 i «O s

S 5 i

s

o 5 o

i §

i i i 8

GE

NE

L T

O

& <

s ; LU

1 1 LU i

1 o

S 5 o

1 s E

j O 1 3

o

O

3 I

I

iFE

R

v> <n iri Tf

s S o

8 s

o i

S ö f i CN

s i n

CM o>

(O 8

I— _ l

â

UJ a.

1 <

^) > UJ

s 1 § â 3 _f 3

İ t

*— < O

O 1

LU « o

>-

CO

I o S oi S> CO

Î5 o iri

S iri

o i r-o &

o s e-/

i < J =

LU

<t O LU Oy

LU

S

z

_ l O _ ı

M

i 8

I Yi.

LU _ l O

LU O

o o

• T o

esi i

ö 1 i m i (O

s

s u t

ti i s

o « D i

r—

o o

o

_ J

o o 1 . 3

J =

| 3 CO

LU

LU

1 3

<c o g

<

_ l O —i >-LU

g

a: 3 O tu CO

£ t— r-ı

p >-

—I UJ

i O

o S o 5* m as

i •JO

o

3

S

S K-r-

r -r -t

a S ı< O l-v

i o

s r—

S (O İD i s

<c M

E CO 2 •< i

LU Q_ LU

X I LU <*> tu i

>-LU 1 s I 5

O

| s fil i

S I

O

0) « 3 o» »- 4 1

107

o » er>m 4Ü u l s s . 3 s .

«— O* S

Si at S i

O 3 S

$ i 3 o » S

CO PO «

I Si O l

O1?

i i

S 1/1

o

t

>-

o İ M >-

I S

<

1 -

LU

o _ z

1 z CO O

er z> X =} O

O ı x ı

ıs 1 >-

CO

U i _l

i CL LU 1—

t!)

_ J

|

i i i 1 s 1 1 i I CTI S s i ü

o* uS o i

M

Z

CO o

z

•<

cn |

Ol *-o Û£ LU U_

% s o

1—

3 >

_ l LU Û£

O <n < o

o i

LU a 43 z

z UJ o

3

3 O İ

OJ esi t-* tNJ

1^ *-i r— Ol o i o i

s o

s et

o

s I 1 o 3 i 3

r— I LU

UJ

fJi

LU O

_l UJ

I ı o 1—

S

2 =} O

iZT »— O O i z

o

to _ ı > . 3

• 3

>-

LU

&

<

s! s LU

O LU

>-cc LU

1 LU

D_ LU K—

1 1 İ 1

«T

S o uo CM

I rO

i <o

i 1 fO

i I f i

1 oi

£J oi

v i r—

Ol

i CN

s a O)

o h -

o z

o UJ Ö

a

S >-

s UJ

h-

u_

<o

—J >-

o <J z o

> c l o

5 oc I >

z> o İl

İ UJ

k-

>• < I—

S 40

CO I i i i i CM

i 3

OJ Ol

i T-OJ

i i T '

i i d

i lA

i T"

I CO LU

^

o z

§ >-

- W z

< I «O

O _l ? i

z •35

O L

Bf

I Ö

1^ CO T— OJ

[M 53 S O. oo Ol o î 3

108

f l eı_ i— t"

a o_ Ca O

r— Oi (d fn

o" <C U 3

<J r—

o ov u î o i

ş "

S S

<Jj

O İ

i OJ

o r -r -OJ

O S s

CM

OJ

g

Ol o .

o» 3 o l

Ol ÖO Ol

S

C-J

S f l r¬Ol

8 S S r— en

S Ul f>

CT» M İ OO iri

s s Ol

I 1 I

CO

O

LU

<

co

O l

2

LU Ü _ LU

o O

< <•

İ l i _ l

er UJ

o z

IX-O

i :

to

i

LU

UJ 1— >-aı M

3

LX CO LU

i

S Z

p

s O i UJ

<

5 •O >-

LU

s o O J OJ oa i S

ir» t û

t S

>£> f>

S «A

«

s Ol Ol

S o * J •n

Ol" •a *r ct> «d S i O İ

M İ f>

o

Öj

o 8 o

S (O OJ

Q

KOCA

ELİ

1

o z

LU Q_ UJ

S o Ü :

« T ;

z

S 'a s

| _ l >-

o z r j

>-

ı -!H tu x> X

o

cc UJ LU

CO UJ ar İÜ o

LU

<

LU

2 3 5 o CO

L >

LÛ h¬>-LU OJ ES ö

d

LU _ l

I L

5

i < ı—

LU

UJ J— >-

S h-

§ S

s OJ *a

o

& C J

S S si o> i cn

o

«T

W

S

s s o f> | 8

td eâ

8 S o

s

•A

ATAT

ÜRK

.z> o! d o

S ~ _ J

a

1 — LU 5 -

X LU O

z

<.

û . _ l

Q O

| LÜ

>-UJ

LU

Ct 'cîS UJ

i ;

5! CU

LU

>-

Z CO D ;

7 3 _ L O

z <

>-

İ <

i -

%

g I T I OJ O »

s o m i i I

S 03 (O I •LO O İ (D

S o

8

t/J

S O o l «•>

S o

1 o o * J

8 S Ol O)

i i OJ

r— T ; i

8 o

o l

Z tO z

CO ÜT LU i ol

O

LÜ o:

| <

LÜ

Ü : z>

3

D "

CO

J UJ

M

LU ü_ LU

S

<

UJ

o; 1 s LLJ

o

1 1

OJ

>-UJ

UJ

cn •a: z

s

1 1 O

o:

o o >-

CO %

5 O

O S f> OJ * r

g O s <J1 f>

Q S

OJ O ı

S o i

8 o g S! S

o* I g o s t?»

s S o o o o rO LO

S s OJ fj

o o S

<=> 8

o •d OJ -*t Jf>

8 CM T ( O

8

Z

X

1 —1

1 <

Lu

LU

1 UJ 0 -UJ ı— * t o e <

u .

1

a ;

i t

o : f î UJ

< LÛ

b

(— Of

<_>

Z

a- 5 <o

5

LU

UJ

f¬

al

<

ı—

S

LU

>-UJ :u LU f3 o >

a . O o! CJJ a

3 İ D f> CO Oi ir?

o «T

o ı <^ t~-V

DO o Vİ

Ol ur»

109

Tablo 18'e b a k ı l d ı ğ ı n d a , Maliye B a k a n l ı ğ j verilerinden her bir v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n e a y r ı l a n devlet y a r d ı m ı n ı g ö r m e n i n m ü m k ü n o l m a d ı ğ ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . V a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e y a p ı l a n y a r d ı m l a r 2547 S a y ı l ı K a n u n u n E k 18, maddes inde 2 9 belirli ş a r t l a r a b a ğ l a n ­m ı ş t ı r . Bu ş a r t l a r kanun metninden y a r a r l a n ı l a r a k ş u ş e k i l d e ö z e t -l e n i l e b î l i r ;

Devlet y ü k s e k ö ğ r e t i m k u r u m l a r ı n a o y ı l tahsis edilen toplam bü t ­ç e ö d e n e k l e r i n i n ö r g ü n ö ğ r e n c i s a y ı s ı n a b ö l ü n m e s i y l e elde edilen t u t a r ı n , ilgili v a k ı f y ü k s e k ö ğ r e t i m kurumunda okuyan ö r g ü n ö ğ r e n ­ci s a y ı s ı y l a ç a r p ı l m a s ı sonucu bulunulacak m i k t a r ı n %30'unu g e ç e m e z . Ancak, bu m i k t a r ı n ü n i v e r s i t e l e r e d a ğ ı t ı m ı ; Öğrenc i s e ç ­me ve y e r l e ş t i r m e sisteminde k u l l a n ı l a n s a y ı s a l (%50), s ö ? e l (%20) ve e ş i t ağ ı r l ı k l ı (%30) puan t ü r l e r i n i n parantez i ç i n d e g ö s t e ­rilen a ğ ı r l ı k l a r uygulanarak, ü n i v e r s i t e n i n toplam ö r g ü n ö ğ r e n c i s a y ı s ı n a g ö r e yap ı l ı r . Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kurulu bu o r a n l a r ı y a n s ı n a kadar y ü k s e l t m e y e veya eksiltmeye yetkilidir E n az iki y ı l e ğ i t i m -ö ğ r e t i m y a p m ı ş olan vak ı f ü n i v e r s i t e l e r i Devlet y a r d ı m ı almak a m a c ı İ le Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kurulu B a ş k a n l ı ğ ı n a m ü r a c a a l ederler,

2547 S a y ı l ı Kanun a y r ı c a bu y a r d ı m d a n yararlanabilmek i ç i n bir v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n i n ,

ö ğ r e n ç i l e r i n en az % 1 5 ' ı n e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m m a s r a f l a r ı m k a r ş ı l a ­yacak d ü z e y d e tam burs vermesini; her lisans p r o g r a m ı İ ç i n , Öğ­retim ü y e s i y e t i ş t i r m e k a m a c ı y l a , vak ı f ü n i v e r s i t e l e r i n c e s e ç i l e r e k Y ü k s e k ö ğ r e t i m Kurulu t a r a f ı n d a n yurt i ç i n d e veya yurt d ı ş ı n d a belirlenen ü n i v e r s i t e l e r e ye r l eş t i r i l en ve izlenen doktora ö ğ r e n c i l e ­rine, k o n t e n j a n ı 50'ye kadar olan programlar iç in bir ö ğ r e n c i y e . 50 ile 100 a r a s ı n d a olan programlar iç in iki Ö ğ r e n c i y e ve k o n t e n j a n ı 100'den fazla olan programlar i ç i n ü ç ö ğ r e n c i y e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ve d i ğ e r m a s r a f l a r ı n ı k a r ş ı l a y a c a k d ü z e y d e burs vermesini veya ü n i ­versitelerin bu doktora ö ğ r e n c i l e r i n i n s a y ı s ı kadar, yurt d ı ş ı n d a y e r l e ş i k T ü r k uyruklu ö ğ r e t i m ü y e s i n i en az biı e ğ i t i m - ö ğ r e t i m yılı s ö z l e ş m e l i tam g ü n s t a t ü s ü n d e ç a l ı ş t ı r d ı ğ ı n ı Y ü k s e k ö ğ r e t i m Ku-rumu'na belgelemesini, ü n i v e r s i t e l e r i n lisans d ü z e y i n d e k i ö r g ü n ö ğ r e t i m p r o g r a m l a r ı n d a en az bir eğ i t im-öğ re t im yılı s ö z l e ş m e l i lam g ü n s t a t ü s ü n d e ç a l ı ş a n ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ r e n c i s a y ı ­s ı n ı n , bu e s a s a g ö r e hesaplanan t ü m devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i n ö ğ ­retim ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n o r t a l a m a s ı n a e ş i t ve­y a daha az o l m a s ı n ı ; Ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı Kurulca g ö r e v l e n d i r i l e n komisyonca y a p ı l a c a k d e ğ e r l e n d i r m e sonucunda; bir ö n c e k i yıl

™ (Değişik; Ek Madde 18, 03/07/2001 -46S9/3md)

110

sonu itibariyle tespit edilen t a n ı n m ı ş bilimsel dergilerde, ü n i v e r s i ­tede en az bir e ğ i t i m - ö ğ r e t i m yı l ı s ö z l e ş m e l i tam g ü n s t a t ü s ü n d e Ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n y a y ı n say ı s ı b a k ı m ı n d a n , bu e s a s a g ö r e s ı r a l a n a n t ü m devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i n ilk y a n s ı n a girecek du­rumda o l m a s ı n ı ; Ö ğ r e n c i s e ç m e ve y e r l e ş t i r m e sisteminde s a y ı ­sa l , s ö z e l ve e ş i t a ğ ı r l ı ğ a g ö r e . Ö ğ r e n c i S e ç m e ve Y e r l e ş t i r m e Merkezince o y ı l y e r l e ş t i r i l e n ö r g ü n ö ğ r e t i m Ö ğ r e n c i l e r i a r a s ı n d a ilk %5'e giren ö ğ r e n c i a l m ı ş o l m a s ı ve ü n i v e r s i t e n i n ö r g ü n ö ğ r e ­tim p r o g r a m l a r ı n a o yı l y e r l e ş t i r i l e n toplam ö ğ r e n c i s a y ı s ı ile her bir puan t ü r ü n ü n ikinci f ı k r a d a belirtilen g ö r e c e l i ö n e m i n i y a n s ı t a n ağ ı r l ı k l a r ı dikkate a l ı n a r a k y a p ı l a n d e ğ e r l e n d i r m e d e , bu e s a s a g ö r e s ı r a l a n a n t ü m devlet ü n i v e r s i t e l e r i n i n ilk y a r ı s ı n a girmesini zorunlu k ı l m a k t a d ı r .

Y u k a r ı d a k i kanun metninden de a n l a ş ı l a c a ğ ı gibi her bir ü n i ­versiteye tahsis edilen devlet y a r d ı m ı ve Öz gelirler t o p l a m ı y ı l d a n y ı l a d e ğ i ş m e k t e v e devlet, v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i i ç i n a y ı r d ı ğ ı b ü t ç e y i teknik y ö n ü a ğ ı r basan bir t a k ı m kriterlere g ö r e d a ğ ı t m a k t a d ı r . B u ç a l ı ş m a d a , her bir v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n i n devlet b ü t ç e s i n d e n a l d ı ğ ı net miktar ve kendi ö z gelirleri t o p l a m ı tespit e d i l e m e m i ş , ilgili mali veriler ne Maliye B a k a n l ı ğ ı n d a n ne de v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n d e n te­min e d i l e b i l m i ş t i r . Bu konuda u l a ş ı l a b i l e n tek veri, devletin v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e y a p t ı ğ ı mali y a r d ı m ı n t o p l a m ı n ı g ö s t e r e n rakamlar­d ı r . Devletin tek tek v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e ne miktarda y a r d ı m d a b u l u n d u ğ u n u tespit etmek o l a n a k l ı o l m a d ı ğ ı n d a n , 2002 y ı l ı n d a devletin v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e tahsis e t t i ğ i b ü t ç e n i n , e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetinde bulunan v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e e ş i t miktarda d a ğ ı t t ı ğ ı v a r s a y ı l m ı ş t ı r . M a l î y e B a k a n l ı ğ ı ' n ı n v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e a k t a r d ı ğ ı toplam miktar. 2000 y ı l ı n d a 8 7 4 0 , 2001 y ı l ı n d a 7,255 ve 2002 y ı ­l ı n d a 9.164 milyar TL'dir , Devlet y a r d ı m ı a l m a y a hak kazanan 14 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i y s e , B İ l k e n t Ü n i v e r s i t e s i , B a ş k e n t Ü n i v e r s i t e s i , K o ç Ü n i v e r s i t e s i , Yedi tepe Ü n i v e r s i t e s i , I ş ı k Ü n i v e r s i t e s i , Fatih Ü n i ­vers i tesi , Maltepe Ü n i v e r s i t e s i , Ç a n k a y a Ü n i v e r s i t e s i , İ s t a n b u l K ü l ­t ü r Ü n i v e r s i t e s i , Beykent Ü n i v e r s i t e s i , A t ı l ı m Ü n i v e r s i t e s i , Ç a ğ Ü n i ­vers i tesi , Kadir H a s Ü n i v e r s i t e s i ile S a b a n c ı Ü n i v e r s i t e s i ' d i r .

B u v a r s a y ı m d a n hareketle ve 2002 y ı l ı veri lerine dayanarak , devletin her bir v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n e tahsis e t t i ğ i mali y a r d ı m , y a k ­l a ş ı k olarak 654,57 milyar TL 'd i r . Faka t y u k a r ı d a da b e l i r t i l d i ğ i gibi devlet v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n e e ş i t oranda y a r d ı m etmemekte, v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i i ç i n a y ı r d ı ğ ı toplam m i k t a r ı , belirli kriterlere g ö r e ü n i ­versiteler a r a s ı n d a pay e tme yoluna gitmektedir. A n c a k bu ra -

111

kamlar v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n sadece devletten a l d ı k l a r ı hazine yar­d ı m ı olup, bu rakamlara kendi ö z gelirleri ve ö ğ r e n c i l e r i n d e n al­d ı k l a r ı ü c r e t l e r dahil d e ğ i l d i r . B u nedenle de b ü t ç e ile ilgili kriterlere v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n d a h ü edilmemesinin daha d o ğ r u o l a c a ğ ı d ü ­ş ü n ü l m ü ş t ü r .

L i s a n s ö ğ r e n c i l e r i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a l a r ı p u a n l a r ı , d i ğ e r bir d e y i ş l e , ö ğ r e n c i b a ş ı n a d ü ş e n birim m a l i y e t / b ü t ç e harca­m a s ı , ü n i v e r s i t e l e r i ö ğ r e n c i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a l a r ı b a ğ l a ­m ı n d a s ı r a l a m a y ı a m a ç l a m a k t a d ı r . 2002 y ı l ı verileri g ö z ö n ü n e a l ı ­narak kamu ü n i v e r s i t e l e r i p u a n l a n d ı r ı l d ı klan nda a ş a ğ ı d a k i gibi bir tablo o l u ş m a k t a d ı r :

Tablo 18: Lisans Ö ğ r e n c i s i B a ş ı n a D ü s e n B ü t ç e Harcamalan P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r (Milyon T L , )

üniversiteler Bütçe/Öğrenci 1 Anadolu (AÖF Dahil) 90,14 2 Dumlupınar 840,12 3 NiCjfle 1113,60 4 Sakarya 1.187,06 5 Selçuk 1.203,81 6 Balıkesir 1321,29 7 Süleyman Demire! 1 337,33 8 Afyon KocaTepe 1.345,17 9 Çanakkale 16 Mad 1 537,50 10 Marmara 1.622,18 11 Karadeniz Tek. 1 642,59 1? Kocaeli 1 725,40 13 UJudağ 1 786,03 14 Celal Bayar 1.804,55 15 Trakya 1.839.64 16 Oodukuz Mayıs 1 858,97 17 Muştala Kemal 2036,17 18 Muğla 2.118,38 19 Erciyes 2.123,28 20 Abant İzzet Baysal 2,210,30 21 Gazi 1222,03 22 Yıldız TeKniK 2.234,45

112

23 Cumhuriyet 2.270,94 2 4 ^ Atatürk 2.356,00 25 İnönü 2.453,99 26 Kı rikkate 2.503,31 27 Dokuz Eylül 2 576,44 26 Zonguldak Karaelmas 2.591,13 29 Mersin 2.666,17 30 Pamukkale 2.726,73 31 K Maraş Sütçü 'mam 2.023,50

Anadolu (AÛF Hariç) 2.831 ,53 32 Kalkas 2.932,00 33 Gaziosmanpaşa 3.006,32 34 İstanbul 3.192,39 35 Fırat 3.196.95 36 Dicle 3.200,99 37 Akdeni2 3.274,44 38 Eqe 1408,21 39 Çukurova 3.460,74 40 Gaziantep 3.540,24 4i Yuzuncuyıl 3.594, n 42 Osmangazı 3.327,23 43 Ankara 3,867,95 44 Harran 4.564.61 45 Boğaziçi 4.725,89 46 Hacettepe 4.810,44 47 Mimar Sinan 4.812,34 46 Adnan Menderes 5.166,01 49 ODTÜ 5.371,13 60 İstanbul Teknik 5.472,54 51 Galatasaray 6.624,10 52 fzmir Vjfcsek Teknofoıi £ns 26.769,65 53 Gebze Yüksek Tek. Ens. 322.766,16

Türkiye Ortalaması 1.645,01»

3 0 1.645,01 (milyon TL] rakamı, 2002 yılı bütçesinden Türkiye'deki 53 kamu üniversi­tesine yapılan ödenekler toplamının (2,488,125,400 milyon TL), yine 2002 yılı iti­bariyle Türkiye'deki toplam lisans öğrenci sayısına (1.512.528) bölünmesiyle elde edilmiş lir.

113

L i s a n s ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a s ı ile ilgili tablo­daki veriler anal iz e d i l d i ğ i n d e ilk s ı r a l a n p a y l a ş a n , yani b ü t ç e s i n e oranla daha fazla ö ğ r e n c i y e hizmet g ö t ü r e n / g ö t ü r m e k zorunda kalan ü n i v e r s i t e l e r i n ağ ı r l ı k l ı olarak (ilk 10 ü n i v e r s i t e d e n 7'si) 1990'II y ı l l a r d a k u r u l m u ş kamu ü n i v e r s i t e l e r i olduklan g ö r ü l m e k t e d i r . Bu sonucun ş a ş ı r t ı c ı olmak bir yana , s ö z konusu ü n i v e r s i t e l e r i n temel­deki a ç ı l m a nedenleriyle, d i ğ e r bir d e y i ş l e , ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i a lma y a ş ı n d a olan v e ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i alma talebinde bulunan g e n ç n ü f u s u absorbe edebilmek ü z e r e kurulma a m a ç l a r ı y l a da ö r t ü ş t ü -ğ ü n ü s ö y l e m e k y a n l ı ş o l m a y a c a k t ı r .

Bu b a ş l ı k a l t ı n d a bir t a r t ı ş m a y ı daha g ü n d e m e getirmek ya­r a r l ı o l a c a k t ı r ; Bir ü n i v e r s i t e n i n ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a daha faz la har­c a m a y a p m a s ı m ı P yoksa daha a z harcama y a p m a s ı m ı a rzu edilir bir durumdur. E l b e t t e k î ö ğ r e n c i b a ş ı n a h a r c a m a n ı n g i t t i k ç e aza l -masr, belirli bir noktadan sonra kaliteden ö d ü n vermeyi de zorunlu olarak gerektirecektir. Belki de bu b a k ı ş a ç ı s ı n d a n , tablonun ilk s ı * r a l a r ı n d a yer alan ü n i v e r s i t e l e r i kaliteden Ö d ü n veren ve minimum maliyetle maksimum ö ğ r e n c i y e t i ş t i r e n ü n i v e r s i t e l e r olarak adlan­d ı r m a k dahi m ü m k ü n olabilecektir. Fakat ö ğ r e n c i b a ş ı n a maliyete i l i ş k i n her a r t ı ş ı da eğ i t i m - ö ğ r e t î m i n kalitesindeki bir a r t f ş olarak yo­rumlamak da d o ğ r u o l m a y a c a k t ı r - Y u k a r ı d a k i tablodan da g ö r ü l e ­b i l e c e ğ i gibi bu ç a l ı ş m a d a maliyetlerin minimum o l d u ğ u durum daha arzu edilir bir durum olarak kabul edilerek ö ğ r e n c i b a ş ı n a h a r c a m a s ı daha az olan ü n i v e r s i t e bir d i ğ e r i n d e n daha ü s t s ı r a y a y e r l e ş t i r i l m i ş t i r : Bu durumun, kaliteyi ö n e m s e m e k s i z i n en a z pa­rayla en fazla gence diploma d a ğ ı t m a y ı onaylamak a n l a m ı n a gel­m e d i ğ i n i p e ş i n e n belirtmek gerekmektedir. Tablodaki s ı r a l a m a y a i l i ş k i n bu tercih temelde tek bir nedene d a y a n m a k t a d ı r : Herkes in de b i l d i ğ i gibi, T ü r k i y e ' d e kamu ü n i v e r s i t e l e r i ne ö ğ r e n c i s a y ı l a r ı n ı ne de b ü t ç e l e r i n i belirleme konusunda bir ö z e r k l i ğ e , serbest iye sahiptirler; bu her iki f a k t ö r de ü n i v e r s i t e ü z e r i kurumlar t a r a f ı n d a n belirlenmektedir. Bu g e r ç e k t e n hareketle, b ü t ç e s i n i o l u ş t u r m a ve ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı belirleme konusunda neredeyse tamamen edilgen pozisyondaki kamu ü n i v e r s i t e l e r i n e d ü s e n , d ı ş a r ı d a n belirlenen ve kendisi İ ç i n sabit olan bu verileri ne kadar etkin olarak kullanabil­d i ğ i , y ü k s e k o k u l l a ş m a y a k a t k ı y a p a b i l d i ğ i d i r Bu nedenle de sabit b ü t ç e s i b a ğ l a m ı n d a daha fazla ö ğ r e n c i y e hizmet g ö t ü r e n ü n i v e r ­site, k a y n a k l a r ı n ı daha etkin kullanma a n l a m ı n d a listenin daha ü s t s ı r a l a r ı n d a yer a l m ı ş t ı r .

114

L i s a n s ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a ha rcanan ortalama miktar 1.645,01 milyon TL'dir . B u rakam, Tablo 1 9 ' d a k İ veri ler ile k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n ­da, o r t a l a m a n ı n a l t ı n d a maliyetle ö ğ r e n c i y e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m hizmeti veren 11 ü n i v e r s i t e o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . K a m u ü n i v e r s i t e l e r i n b ü t ­ç e ve Ö ğ r e n c i i l i ş k i s i konusundaki d a ğ ı l ı m ı n da hayli dengesiz ol­d u ğ u , yine tablodan ç ı k a r ı l a b i l e c e k bir d i ğ e r s o n u ç t u r , Anadolu Ü n i ­vers i tes inde k i ş i b a ş ı n a 90,4 milyon T L ha rcama y a p ı l ı r k e n , G e b ­ze Y ü k s e k Teknoloj i E n s t i t ü s ü n d e k i ş i baştna y a p ı l a n b ü t ç e ha r ca ­m a s ı 3 2 2 7 6 8 , 1 8 milyon TL'd i r . Bir b a ş k a d e y i ş l e aradaki fark yak­l a ş ı k 3586 k a t t ı r . Anadolu Ü n i v e r s i t e s i h a r i ç t u t u l d u ğ u n d a d a h î bu adaletsiz d a ğ ı l ı m ı n izlerini g ö r m e k m ü m k ü n d ü r G e b z e Y ü k s e k Teknoloji E n s t i t ü s ü , D u m l u p ı n a r Ü n i v e r s i t e s i İ le k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a aradaki f a r k ı n y a k l a ş ı k 385 kat o l d u ğ u y a da Galatasaray Ü n i v e r ­sitesi ile D u m l u p ı n a r Ü n i v e r s i t e s i k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a ise aradak i f a r k ı n y a k l a ş ı k 8 kat o l d u ğ u g ö r ü l e b i l i r .

Lisansüstü Öğrencisi Basına Oufan Bflfçt Harcamaları Puanı D a h a ö n c e de b e l i r t i l d i ğ i ü z e r e y ü k s e k l isans v e doktora ö ğ ­

rencileri, yani g e l e c e ğ i n ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı ile l isans e ğ i t i m i a l m ı ş Ö ğ r e n c i l e r e g ö r e daha n i t e l i k l i / u z m a n l a ş m ı ş i ş g ü c ü ü n i v e r s i t e l e r d e e ğ i t i l m e k t e , bilim d ü n y a s ı n a ve ç a l ı ş m a h a y a t ı n a k a z a n d ı r ı l m a k t a ­dır - B u b a ğ l a m d a bir ü n i v e r s i t e n i n g e l e c e ğ i n akademisyen n ü f u s u ­na ve nitelikli İ ş g ü c ü n e k a t k ı s ı da o ü n i v e r s i t e n i n yer ine g e t i r d i ğ i hizmete i l i ş k i n p e r f o r m a n s ı n belir lenmesi a ç ı s ı n d a n ö n e m t a ş ı m a k ­t a d ı r . B ü t ç e v e l isans ö ğ r e n c i s a y ı l a n a r a s ı n d a kurulan bu i l i ş k i y i , b ü t ç e - l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s a y ı l a r ı y l a da kurmak o l a n a k l ı d ı r . Li­s a n s ü s t ü Ö ğ r e n c i s i B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e H a r c a m a l a r ı P u a n ı ise ü n i v e r s i t e l e r i , l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i l e r i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e ha rcama­lar ı y a da birim maliyet b a ğ l a m ı n d a s ı r a l a m a y ı a m a ç l a m a k t a d ı r . Bu a m a ç l a , her bir ü n i v e r s i t e n i n toplam gelirleri toplam l i s a n s ü s t ü ö ğ ­renci s a y ı l a r ı n a b ö l ü n m ü ş ve ö ğ r e n c i b a ş ı n a birim maliyet rakam­l a r ı n a u l a ş ı l m ı ş t ı r . Buna g ö r e , L i s a n s ü s t ü Ö ğ r e n c i s i B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e H a r c a m a l a r ı P u a n ı ne kadar k ü ç ü k i se , s ö z konusu ü n i v e r ­sitelerin eldeki kaynak la daha faz la l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s i y e t i ş t i r ­mek le olduklan v e kaynaktan™ d a h a etkin k u l l a n d ı k l a r ı ; L i s a n s ü s ­t ü Ö ğ r e n c i s i B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e H a r c a m a l a r ı P u a n ı ne kadar y ü k s e k ise ü n i v e r s i t e l e r i n k a y n a k l a r ı n ı l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m faaliyeti İ ç i n ç o k fazla etkin k u l l a n a m a d ı k l a r ı s ö y l e n e b i l i r 2002 y ı l ı verileri g ö z ö n ü n e a l ı n a r a k kamu ü n i v e r s i t e l e r i p u a n l a n d ı r d ı k l a r ı n d a or­taya ç ı k a n d a ğ ı l ı m a ş a ğ ı d a k i Tablo 20 ve 2 1 d e g ö r ü l m e k t e d i r ;

115

Tablo 19: Y ü k s e k Lisans ve Doktora Ö ğ r e n c i l e r i B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e Harcama P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Üniversiteler BÜlçe/YL ÖğrencisI

üniversiteler Bütçe/ Doktora

1 Marmara 9.459,07 1 Marmara 40,097,30 2 Gebze Yuk. Tek, Ens. 11.361-44 2 Ankara 53.00B.ÜÛ 3 İstanbul Teknik 14.631,49 3 İstanbul Teknik 57.431,50 4 Sakarya 14.667,27 4 Selçuk 65187,06 5 Yıldız Teknik 15.872,46 5 ODTÜ 69.470,16 6 ODTÜ 22.718,51 6 Sakarya 70.970,67 7 Boğaziçi 23.644,54 7 İstanbul 72.805,09 a Dokuz Eylül 26.426,09 e Gebze Yük Tek, Ens. 75 541,49 9 Dumlupınar 26.741,75 9 Boğaziçi 76.236,63 10 İStanÖJİ 26.785,39 10 Doku? Eylül 78.384,64 11 Gazi 27.416,53 11 Gazi 86.426,17 12 Selçuk 32.659.57 12 Ege 86.966,48 13 Ankara 33.145,78 13 Yıldız Teknik 88.902,66 14 Galatasaray 34.344,26 14 Çukurova 98.133.20 15 Çukurova 35.793,70 15 Hacettepe 101 362H63 16 Anadolu 36.258,76 16 Atatürk 103443.77 17 Karadeniz Tek. 39.447,47 17 Mimar Sinan 113 366,12 18 Mimar Sinan 41.244,53 18 Karadeniz Tek. 114 717,95 19 Kocaeli 45.287,32 19 Fırat 128534,40 20 Uludağ 46.432,84 20 Uludağ 136676,61 21 Osmangazi 46,866,51 21 Anadolu 140.123,92 22 Muğla 46.033,73 22 Ondokuz Mayıs 151.166,35 23 Niğde 50,394,92 23 Osmangazi 151 818.53 24 Balıkesir 51,192,00 24 Süleyman Demire! 200 353.23 25 Ege 51.717,61 25 Trakya 227 767,57 26 Çanakkale 18 Man 53582,13 26 Kocaeli 251 653.41 27 Alatüfk 54.697.48 27 Balıkesir 282.308,82 28 Süleyman Demirel 55.317.31 28 İnönü 282574,47 29 Hacettepe 55.490,49 29 Cumhuriyet 294 129,77 30 İzmir Yüksek Tekr Ens. 58.365,99 30 Yüzüncüyıl 295 729,33 31 Erciyes 61.466,58 31 Celal Bayar 311648,94 32 Yüzüncuyıf 64.758,25 32 Dumlupınar 327.000,00

116

33 Trakya 67744.37 33 Akdeniz 346.519,05 34 Pamukkale 69051,00 34 Erciyes 355.295,45 35 Fırat 71.197.05 35 Dide 394.193,80 36 Ktnkfcate 81ÎÎ9.Û5 36 İzmir Yüteâlt Tek Ens. 506.325,00 37 Cumhuriyet 83.581.34 37 Gaziantep 524 135,59 38 Mersin 87.108.99 38 Gaziosmanpaşa 542.576,92 39 KMaraş Sütçü İmam 90.033,87 39 Galatasaray 581.944,44 40 Gaziantep 97.245.28 40 Adnan Menderes 585,085,11 41 Celal Bayar 97.976,59 41 Kafkas 617.480,00 42 Zonguldak Karaelmas 93.675,37 42 Harran 680.533,33 43 Mustafa Kemal 100.839.81 43 Zonguldak Karaelmas 695.921.05 44 Ondokuz Mayıs 101.529,61 44 Kırıkkale 701.441,18 45 Afyon Kocatepe 111.443,95 45 Abant İzzet Baysal 853.666,67 46 Abam İzzet Baysal 129.126,05 46 Afyon Kocatepe 1.080.521,74 47 Gaziosmanpaşa 130.620.37 47 Niğde 1.212,277.78 48 Akdeniz 13S 168.99 48 Mersin 1.256.430.77 49 İnönü 162,624.49 49 Pamukkale 1,415.545.45 50 Harcan 171083,80 50 Çanakkale 18 Mart 1 430 230.77 51 Dicle 233.261,47 51 Muğla 2.214.888,89 52 Adnan Menderes 316080.46 52 Mustafa Kemal 5.193,250,00 53 Kafkas 367.547,62 53 K Maraş Sütçü İmam Dok. Eğ. Yok

Tüıklye Ortalaması 36.734 .£5" Türkiye Ortalaması 112,032,10 w

Tablo 20: Toplam L i s a n s ü s t ü Ö ğ r e n c i l e r i B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e H a r c a m a l a r ı P u a n ı

Ünrver» iteler Bütçe/Top. Lfeıntüstö Öğrenci Sayı&ı 1 Marmara 7 653,57 2 GebzaYük. Tek. Ens. 9876,08 3 IsianbuJ Teknik 11.660,75 4 Sakarya 12.155,20 5 Yıldız Teknik 13.467,93

^ 36,734,85 (mıryon TL) rakamı, 2002 yılı bütçesinden Türkiye'deki 53 kamu üniversitesi­ne yapılan ödenekler toplamının (2.488,125.400 milyon TL), yine 20O2 yılı itibariyle Tür-kıye'deki toplam yüksek lisans öğrenci sayısına (67.732) bölünmesiyle elûe edilmiştir.

3 3 112.032,30 (milyon TL) rakamı, 2002 yılı bütçesinden Türkiye'deki 53 kamu üniver­sitesine yapılan ödenekler toplamının (2488.125.400 milyon TL), yine 2002 yılı İtibariyle Türkiye'deki toplam doktora öğrenci sayısına (22 209) bölünmesiyle elde edilmiştir.

117

6 ODTÜ 17.119,86 7 Boğaziçi 18.047,25 8 İstanbul 19.581,39 9 Dokuz Eylül 19763,24 10 Ankara 20.393,67 11 Gazı 20.813,86 12 Selçuk 21.758,35 13 Dumfupıoar 24,720,16 14 Çukurova 26.227,37 15 Anadolu 28.805,09 16 Karadeniz Tek. 29.353,75 17 Mlmar Sinan 30.241,98 10 Galatasaray 32.430,34 19 Ege 32.431,25 20 Uludağ 34.686,26 21 Atatürk 35.778(86 22 Osmarıgari 35,811,48 23 Hacettepe 35.859,42 24 Kocaei 38.380,42 25 Balıkesir 43.334,09 26 Süleyman Demirel 41348,76 27 Fırat 45.817,87 26 Muğla 47.014.15 29 Niğde 48.383,59 30 Çanakkale 18 Mart 51.647,22 3t Trakya 52,214,37 32 izmir Yüksek Teknoloji Ens, 52.333,33 33 Erciyes 52.401,12 34 Yüzüncüyıl - 53.125,03 35 Ondokuz Mayıs 60.736,48 36 Cumhuriyet 65.086,15 37 Pamukkafe 65.839.32 38 Kırıkkale 72.710,37 39 Celal Bayar 74.541.98 40 Mersin 81.502,97 41 Gaziantep 82 026,53 42 Zonguldak Karaelmas 86.421,57

118

43 K.Maraş Sütçü İmam 96.038,87 44 Akdeniz 98.781,15 45 Mustafa Kemal 98.919.05 46 Afyon Kocatepe 101.024.39 47 İnönü 103.220,21 48 Gaziosmanpaşa 105.276.12 49 Abantlzzet Baysal 112 160.58 50 Harran 136.714.29 51 Dicle 146 54-1,67 52 Adnan Menderes 205.216.42 53 Kafltas 230.402.99

Türkiye Ortalaması 27.663,97"

Toplam l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a l a r ı j|e İ lg i l i veriler l isans d ü z e y i n d e k i veri lerle ilgili s ı r a l a m a ile birlikte ele a l ı n a r a k d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a l isans v e li­s a n s ü s t ü e ğ i t i m i a ç ı s ı n d a n fiili bir i ş b ö l ü m ü n ü n o l d u ğ u dikkati ç e k ­mektedir. Nitekim l isans e ğ i l i m * a ç ı s ı n d a n k a y n a k l a n ™ etkin olarak kullanan ü n i v e r s i t e l e r ç o ğ u n l u k l a 1990'h y ı l l a r d a k u r u l m u ş g ö r e c e daha az k u r u m s a l l a ş m ı ş ü n i v e r s i t e l e r İ k e n , l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m v e b ü t ç e o r a n l a m a s ı n a İ l i ş k i n verilere dair s ı r a l a m a l a r a b a k ı l d ı ğ ı n d a bunun tam tersi bir durumla k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r Topiam l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a b ü t ç e maliyetlerinin minimum o l d u ğ u ü n i v e r s i t e l e ­rin a y n ı zamanda b ü y ü k ş e h i r l e r d e kurulu v e g ö r e c e daha f a z l a k u r u m s a l l a ş m ı ş ü n i v e r s i t e l e r o l d u ğ u n a da dikkat edi lmesi gerekir. Ö z e t l e m e k gerekirse, lisans ö ğ r e n c i s i o a ş t n a d ü ş e n bütçe h a r c a ­m a s ı p u a n l a r ı n d a ilk 10 ü n i v e r s i t e d e n 7'si 1992'de k u r u l m u ş ü n i ­versiteler iken (Tablo 19); y ü k s e k l isans ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a s ı p u a n l a r ı n a g ö r e ilk 10 ü n i v e r s i t e d e n 3 ' ü , doktora ö ğ r e n c i s i b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a s ı puanlanna g ö r e de r/k 10 ü n i v e r s i t e d e n sadece 2'si 199Zdo kurulan devlet ü n i v e r s i t e l e r i d i r (Tablo 20) . D o l a y ı s ı y l a 1990*11 y ı l l a r d a kurulan ü n i v e r s i t e l e r i n a ğ ı r ­l ık l ı olarak l isans d ü z e y i n d e k i e ğ i t i m - ö ğ r e t i m İ ş l e v i n i ü s t l e n d i k l e r i ; y ü k s e k l isans ve ö z e l l i k l e doktora e ğ i t i m i gibi daha k u r u r n s a f t a ş m ı ş ve ö ğ r e t i m e l e m a n ı kadrosu o t u r m u ş ü n i v e r s i t e l e r d e veri lmesini

» 27 663.97 (milyon TL) cakamı, 2002 yılı bütçesinden Türkiye'deki 53 kamu üniversitesi­ne yapılan ödenekler toplamının (2 488.125.400 milyon TL), yine 2002 yılı itibanyle Tür­kiye'deki toplam lisansüstü öğrenci sayısına (89.941) bölünmesiyle elde edilmiştir.

119

gerektiren p r o g r a m l a r ı n i se k u r u l u ş u daha esk i tarihlere dayanan ve ü ç b ü y ü k ilde kurulu bulunan ü n i v e r s i t e l e r t a r a f ı n d a n ü s t l e n i l d i k ­leri, eldeki s o n u ç l a r d a n a n l a ş ı l m a k t a d ı r .

Yayın Batına Ddfen Bütçe Harcamalan Puanı S ı k l ı k l a tekrar e d i l d i ğ i gibi, ü n i v e r s i t e l e r i n kabul edilegelen iki

temel a m a c ı n d a n biri nitelikli i ş g ü c ü y e t i ş t i r m e k , mesleki bilgi k a ­z a n d ı r m a k ve e n t e l e k t ü e l bilgi ile d o n a t ı l m a k ü z e r e g e n ç l e r i y e t i ş ­tirmek İ k e n , d i ğ e r bir g ö r e v i de bilimsel a r a ş t ı r m a ve y a y ı n faaliyet­leri ile bilimsel v e teknolojik bilgiye k a t k ı d a b u l u n m a k t ı r . O halde ü n i v e r s i t e l e r i n hazine ve devlet y a r d ı m ı İ le ö z gelirlerinden o l u ş a n toplam gelirlerini, ö n c e l i k l i olarak kaliteli bir e ğ i t i m vermek ve bilim­se l a r a ş t ı r m a l a r l a bilimsel bilgiye/teknolojiye k a t k ı d a bulunmak ü z e r e k u l l a n m a l a r ı gerekmektedir B ü t ç e / y a y ı n formlasyonuyla, y a ­ni y a y ı n b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a l a r ı p u a n ı y l a u l a ş ı l a c a k ra ­kamlar da bize, bir ü n i v e r s i t e n i n kendisine veri len kamusal kaynak­lar İ le bilimsel ü r e t i m e ne kadar k a t k ı y a p t ı ğ ı n ı , k a y n a k l a r ı n ı bu a n ­lamda ne kadar etkin ve verimli k u l l a n d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . D a h a ö n c e d e d e ğ i n i l d i ğ i ü z e r e , elbette ü n i v e r s i t e l e r toplam gelirlerini s a ­dece y a y ı n ve a r a ş t ı r m a faaliyellerine tahsis etmemektedirler; f a ­kat y ine de Y a y ı n B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e Harcama P u a n l a r ı , ü n i v e r ­sitelerin, b ü t ç e l e r i n i , iki temel f o n k s i y o n l a r ı n d a n biri olan y a y ı n -a r a ş t ı r m a faaliyetleri i ç i n ne kadar verimli/etkin bir ş e k i l d e kullan­d ı k l a r ı n ı ortaya koymak a ç ı s ı n d a n e l v e n ş l i bir kriterdir Bu kritere g ö r e r a k a m ı n y ü k s e k ç ı k m a s ı , ü n i v e r s i t e l e r i n toplam gelirlerine oranla y a y ı n / a r a ş t ı r m a faaliyetlerini ç o k daha etkin/verimli bir ş e ­kilde g e r ç e k l e ş t i r m e d i k l e r i , d i ğ e r bir d e y i ş l e , a r a ş t ı r m a maliyet­lerinin b ü t ç e l e r i n e oranla y ü k s e k o l d u ğ u a n l a m ı n a gelmektedir R a ­k a m ı n k ü ç ü k ç ı k m a s ı ise s ö z konusu ü n i v e r s i t e n i n gelirine oranla daha faz la a r a ş t ı r m a / y a y ı n y a p t ı ğ ı yan i (bu kriter b a ğ l a m ı n d a ) k a y ­n a k l a r ı n ı daha etkin k u l l a n d ı ğ ı a n l a m ı n a gelmektedir. B u f o r m ü l a s -yondan elde edilen s o n u ç l a r a g ö r e ü n i v e r s i t e l e r s ı r a l a n d ı k l a r ı n d a Tablo 22'deki gibi bir s o n u ç l a k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r .

120

Tablo 2 1 : Y a y ı n B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e H a r c a m a s ı P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

O n h m ı M e r Bütçe/Top. Yayın Sayısı 1 Hacettepe 137.486,5 2 ODTÜ 148.903,1 3 İstanbul Teknik 154.529.7 4 Boğaziçi 163.942.5

5 Ankara 221.217,8 6 Eqe n 251.331.3 7 İstanbul 282-644,5

a Erciyes 308.546.1 g Gaziantep 309.240 10 Dokuz Eylül 309.649,2 11 Akdeniz 316.387 12 Kırıkkale 331.236,1 13 Gazi 341.074.7 14 İnönü 346.460,9 15 Fırat 359704.5 16 Onöokuz Mayıs 377.915,9 17 Marmara 385.367.6 18 Mersin 391990,5 19 Trakya 397.516,9 20 Selçuk 413.269.2 21 Atatürk 450.090.4 22 Karadeniz Tek. 451 159,7 23 Pamukkale 457.970.6 24 Çukurova 463.958,9 25 Harran 486.095.2 26 Adnan Menderes 499.981,8 27 Gebze Yûk. Tek. Ens. 507.207,1 26 Kocaeîi 509.092 29 Cumhuriyet 520.689,2 30 Yıldız Teknik 530.593,7 31 Osmangazi 531.364,9 32 Celal Sayar 532,636.4 33 Anadolu 552.534,1

34 Süleyman Demirel 575.300

35 Otele 620.134,1

36 Kafkas 1 643.208,3

37 664.035,7

38 Yiizüncüvil 672.112.1

39 Uludafl 677.170.5

40 Sakarya 756.261,3 41 Balıkesir 799.875 42 Niğde 991.863,6 43 İzmir Yüksek Teknoloji Ens. 1.065,947 44 Zonguldak Karaelmas 1.259.266 45 Gaziosmanpaşa 1.322.531 46 Afyon Kocatepe 1.65&.B0Ö 47 Abani İzzet Baysal 1.707.333 48 Dumlupınar 1.Û63.900 49 Galatasaray 2.095.000 50 K.Maras Sütçü İmam 2264.917 51 Muslafa Kemal 2.308.111 52 Muğla 2.491,750 53 Mimar Sınan 20.746.000

Türkiye Ortalaması 337.831*

Y a y ı n b a ş ı n a d ü ş e n b ü t ç e h a r c a m a l a r ı i le ilgili s ı r a l a m a y a y a ­k ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a ilk dikkat ç e k e n unsur e n ü s t v e e n ait s ı r a l a r ­da yer a lan ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a k i b ü y ü k f a r k t ı n Hacettepe Ü n i ­vers i tes inde bir bilimsel y a y ı n ( S C I + S S C I ) b a ş ı n a 137.486,5 mil­yon T L d ü ş e r k e n , listenin en a l t ı n d a yer a lan Mimar S inan Ü n i v e r ­s i tes inde bu rakam 20.746.000 milyon T L ' y e kadar ç ı k m a k t a d ı r ; bir b a ş k a d e y i ş l e listenin e n ü s t v e en a l t ı n d a yer a lan ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a k i fark y a k l a ş ı k 150 k a t t ı r Bu f a r k ı ş u ş e k i l d e okumak da m ü m k ü n d ü r : Hacettepe Ü n i v e r s i t e s i n d e 150 makalenin y a z ı l m a s ı y a da bilimsel a r a ş t ı r m a n ı n y a p ı l m a s ı i ç i n harcanan para ile Mimar S inan Ü n i v e r s i t e s i n d e sadece bir tane akademik ç a l ı ş m a y a p ı l ¬m a k t a d ı r . Bir akademik y a y ı n r n ortaya ç ı k m a s ı i ç i n harcanan b ü t ç e

337.B31 (milyon TL) rakamı. 2002 yılı bütçesinden Türkryehdekf 53 kamu üniversitesine yapılan Ödenekler toplammm (2.486.125.400 milyon TL). 2001 yjlı itibariyle Türkiye'deki 53 kamu üniversitesi kaynaklı toplam yayın sayısına (7 365) bölünmesiyle elde edil­mişlik

122

İ le ilgili or talama rakam 337,831 milyon T L o l d u ğ u n a g ö r e . Tab lo 22*ye b a k ı l d ı ğ ı n d a sadece 12 ü n i v e r s i t e n i n k a y n a k l a r ı n ı etkin bir ş e k i l d e k u l l a n d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r Mimar S inan Ü n i v e r s i t e s i ortala­madan 61 kat, tablonun orta s ı r a l a r ı n d a yer a lan Adnan Menderes Ü n i v e r s i t e s i İ s e ortalamadan 1,48 kat fazfa b ü t ç e kul lanarak bir a r a ş t ı r m a / m a k a l e y a y ı n l a m a k t a d ı r l a r A y r ı c a y ine tablonun ilk 10 s ı r a s ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a E rc i yes v e Gaz ian tep Ü n i v e r s i t e l e r i d ı ş a r ı d a b ı r a k ı l m a k k o ş u l u y l a , y a y ı n b a ş ı n a birim maliyetin en d ü ş ü k o l d u ğ u v e d o l a y ı s ı y l a en b a ş a r ı l ı ü n i v e r s i t e l e r i n yine ü ç b ü y ü k kentteki v e y a ş l a r ı en a z 22 y ı l olan ü n i v e r s i t e l e r o l d u k l a r ı ; Tablo 22'n in son 18 s ı r a s ı n a y e r l e ş m i ş ü n i v e r s i t e l e r d e n Mimar S i n a n ve U l u d a ğ Ü n i ­versitesi h a r i ç d i ğ e r 16 ü n i v e r s i t e n i n (%30.1) İ s e 1992 v e s o n r a s ı n ­da kurulan ü n i v e r s i t e l e r o l d u k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . ^

Üniversitelerin Bütçeden Aldıkları Paylar ile Yüksek Oktfflftmaya Katkı Paftan AmfMtoki Fark Pum Bu kriterle u l a ş ı l m a y a ç a l ı ş ı l a n a m a ç , y ü k s e k ö ğ r e t i m e a y r ı l a n

toplam b ü t ç e i ç e r i s i n d e n her bir ü n i v e r s i t e n i n oransal olarak a ld ığ ı pay ile s ö z konusu ü n i v e r s i t e l e r i n toplam ü n i v e r s i t e Ö ğ r e n c i l e r i i ç e r i s i n d e e ğ i t m e k t e olduklan ö ğ r e n c i s a y ı s ı o r a n ı a r a s ı n d a k i f a r k ı ortaya koy­m a k t ı r . Bu a m a ç l a , y ü k s e k ö ğ r e t i m e a y r ı l a n toplam b ü t ç e d e n her bir ü n i v e r s i t e y e aktanlan p a y ı n o r a n ı n d a n , a y n ı ü n i v e r s i t e n i n T ü r k i y e ' d e k i toplam ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i s i i ç e r i s i n d e k i ö ğ r e n c i p a y ı n ı n o r a n ı ç ı k a r ı l ­m ış t ı r . P u a n ı n y ü k s e k ç ı k m a s ı , s ö z konusu ü n i v e r s i t e ( l e r ) n i n toplam b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı paya oranla y ü k s e k o k u l l a ş m a y a daha az k a t k ı d a bu­l u n d u ğ u , bir b a ş k a d e y i ş l e , e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetleri a ç ı s ı n d a n kay­n a k l a r ı n ı daha az etkin k u l l a n d ı ğ ı ; tersine p u a n ı n d ü ş ü k ç ı k m a s ı i se , bir ü n i v e r s i t e n i n b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı paya oranla y ü k s e k o k u l l a ş m a y a d a ­ha fazla k a t k ı d a b u l u n d u ğ u , yani k a y n a k l a r ı n ı bu b a ğ l a m d a daha v e ­rimli k u l l a n d ı ğ ı a n l a m ı n a gelmektedir. B u kritere g ö r e ilgili puanlar a ş a ­ğ ı d a k i Tablo 23 te ve r i lm i ş t i r .

ü Köksoy (1997:63-66) un yaptığı çalışmada ise 'toplam araştırma fonu gelirleri' ile Htop­lam yayın sayılan1 arasındaki formülasyondan elde edilen sonuçlara göre ODTÜ, İTÜ, Hacettepe. Dokuz Eylül, Boğaziçi gibi üniversitelerin toplam araştırma fonu gelirlerinin %62'slni harcamışken, toplam yayınların ancak %46'sını üretebildikleri; oysa İÜ ile Cumhuriyet Erciyes» Gazi, Selçuk gibi üniversitelerin ise kendilerine tahsis edilen ve toplam kaynağın %5.9'unu oluşturan fonlarla toplam yayınların %20'sini ürettiklerim ve göreceli olarak bu üniversitelerin daha venmli bir performans ortaya koydukları görülmektedir.

123

Tablo 22: B ü t ç e Paylan İ l e ö ğ r e n c i Paylan A r a s ı n d a k i Fark P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

Ontorttoler Bütçe Payr

. %'5İ öğrenc i Payı

%'sl ( B ü t ç û P a y i % i î l ) -<Öğr*ndPayı%«İ)

1 AnadohjfAOFDahrt) 1.95 34,53 -32,58 2 Selçuk 2,S8 3,43 •0,85 3 Dumlupınar 0r75 1,42 -0.67 4 Niğde 0.875 1,25 -0,375 5 Süleyman Oemtol 1.69 1 » •0.34 6 - Sakarya 0,93 1,31 -0.33 7 Afyon Kocalepe 1.00 1,18 -0.18 8 Bahkesir 0.77 Û r93 -oje 9 Çanakkate18Mert 074492 Û.77 4,02508 10 Marmara 2.85 2,81 0,04 11 Karadeniz Tek. 2.143 2,09 0,053 M KocaeK 1,7? 1.643 0.127 13 Ma l Bayar 1.17 1.0392 0,1308 14 Mustafa Kemal 0,63 0.653 0.177 15 Muğla o,eo 0,6 0,2 16 Trakya 1.69 1.47 0.22 17 Uludağ 2.38749 2.14 0,24749 18 Ondofcm Mayıs 1.91 1,639 0.271 19 Kafkas 0.62 0,337 0,283 20 Abant izzet Baysal 1,22 0,89 0,33 21 Galatasaray 0,43 0,09B2 Û.3318 22 Kınttale 0,96 0,61 0.35 23 Yıldız Teknik 1,34 0,96 0,38 24 Zonguldak Karaelmas 1,05 0,6533 0,3967 25 Gaziosmanpaşa 0h85 0,45 0.4 26 Cumhuriyet î ,54372 1,09 0.45372 27 Erciyes 1r87699~^ 1,41 0,46899 26 KMaraş Sütçü İmam 1,095 0,62 0,475 29 PamukkaJe 1,25 0P73 0.52 30 Metsin t.325 0.791 0.534 31 İnönü 1,60 I 1,0393 0,5607 32 Mimar Sinan 0,835 0P27 0.565

124

33 Gebze Yük Tek. Ens. 0,57 0.0028 0,5572 34 Gaziantep 1,23 0.56 0,67 35 Adnan Menderes 1.101 0.34 0,761 36 İzmir Yüksek Teknoloji Ens. 0,81 0.04B 0,762 37 Harran 1,23 0.43 0,80

Anadolu (AÖF HariçJ 1,95 1,1 0,85 38 Akdeniz 1.75 0.8532 0,89 39 Osmangazi 1,58 0,66 0.92 40 Fuat 1,93 0,97 0,9S 41 Yüiüncüyıl 1,78 0,79 0,99 42 Boğaziçi 1,5 0,5 1,00 43 Dicle 2,04 1,02 1,02 44 Atatürk 3,39 2,3 1,09 45 Dokuz Eylül 3,25 2,01 1,24 46 Gazi 4,59 3,3 1,29 47 Çukurova 2,94 1,36 1,58 48 Ege 3,74 1,75 1,99 49 İstanbul Teknik 2.92 0,8531 2,06 50 ODTÜ 3,08 0,92 2,16 i t Ankara 5,57 2.29 3,28 52 İstanbul 6.73 3,37 3.36 53 Hacettepe 5.18 1,72 3,46

Tablodaki veri lere y a k ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a , bu kritere g ö r e y a ­p ı l a n s ı r a l a m a d a g ö r e c e esk i v e k u r u m s a l l a ş m ı ş ü n i v e r s i t e l e r i n b ü t ç e d e n a l d ı k l a r ı paya nazaran toplam ö ğ r e n c i s a y ı s ı i ç e r i s i n d e n daha k ü ç ü k bir gruba e ğ i t i m verdikleri g ö r ü l m e k t e d i r . B ü t ç e d e k i p a y ı n a nazaran daha faz la ö ğ r e n c i y e hizmet verme ç a b a s ı n d a k i ü n i v e r s i t e l e r daha ç o k g ö r e c e yeni kurutan Anadofu ü n i v e r s r t e / e r t -dir. B u da , bu ü n i v e r s i t e l e r i n i ç e r i s i n d e b u l u n d u k l a r ı zor ş a r t l a r ı n ve T ü r k ü n i v e r s i t e pratiği İ ç e r i s i n d e k i f o n k s i y o n l a r ı n a l t ın» bir kez daha ç i z m e k t e d i r : Her ne kadar bu ç a l ı ş m a i ç e r i s i n d e , ö z e l l i k l e a ç ı l ­d ı k l a r ı ilk y ı l l a r d a , alt y a p ı ve insan g ü c ü b a ğ l a m ı n d a yetersiz ol­m a l a r ı nedeniyle e l e ş t i r i l m e l e r i n e k a r ş ı n bu ü n i v e r s i t e l e r , y u k a r ı * d a k î kritere d a y a n ı l a r a k y a p ı l a n s ı r a l a m a n ı n da a l t ı n ı ç i z d i ğ i gibi, y a y g ı n y ü k s e k o k u l l a ş m a n ı n g e r ç e k l e ş t i r i l d i ğ i , ü n i v e r s i t e ö n ü n d e k i y ı ğ ı l m a l a r ı n h a f i f l e t i l d i ğ ) , daha faz la gence - ç o ğ u a ç ı d a n halen ye­tersiz olsalar d a h i - e ğ i t i m / ö ğ r e t i m o r t a m ı n ı n s a ğ l a n d ı ğ ı kurumlar

125

olma n i t e l i ğ i t a ş ı m a k t a d ı r l a r . Tablo 2 3 ' ü n ilk 1 / 3 ' l ü k dilimine b a k ı l d ı ğ ı n d a , b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı

paya k a r ş ı n ö ğ r e n c i n ü f u s u i ç e r i s i n d e n e ğ i t m e k t e o l d u ğ u ü n i v e r s i ­teli n ü f u s u n daha fazla o l d u ğ u ü n i v e r s i t e l e r i n a ğ ı r l ı k l ı olarak (%64.7) 1992'de kurulan ü n i v e r s i t e l e r o l d u k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r Top ­lam b ü t ç e i ç e r i s i n d e n a l ı n a n payla, toplam ö ğ r e n c i i ç e r i s i n d e n hiz­met veri len ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n e ş i t o l m a s ı durumunda ç ı k a n raka­m ı n 0 o l d u ğ u ve bunun T ü r k i y e o r t a l a m a s ı n ı o l u ş t u r d u ğ u h a t ı r l a n ı r ­s a , tablodaki verilere bakarak, b ü t ç e d e n a y d ı ğ ı paya k a r ş ı n daha fazla ö ğ r e n c i y e hizmet vermek zorunda olan sadece 11 ü n i v e r s i t e ­nin o l d u ğ u g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . Ger iye kalan ü n i v e r s i t e l e r ise b ü t ­ç e d e n daha fazla pay a l m a l a r ı n a k a r ş ı n , toplam ö ğ r e n c i i ç e r i s i n ¬den daha k ü ç ü k bir kesime e ğ i t i m - ö ğ r e t i m hizmeti vermektedirler.

Üniversitelerin 'Bütçeden Aldıkları Paylar' İle Akademik Yayın Faaliyetlerine Kati» Payları* Arasındaki Fark Puanı Bir ö n c e k i kriterle a y n ı m a n t ı k t a n hareket ederek, benzer bir

h e s a p l a m a y ı bu kez toplam b ü t ç e i ç e r i s i n d e n bir ü n i v e r s i t e n i n s a ­hip o l d u ğ u paydan ( y ü z d e olarak), o ü n i v e r s i t e n i n toplam y a y ı n / a r a ş t ı r m a faaliyetlerine k a t k ı p a y ı n ı ( y ü z d e olarak) ç ı k a r d ı ğ ı m ı z d a , her bir ü n i v e r s i t e n i n mali k a y n a k l a r ı n ı y a y ı n / a r a ş t ı r m a faaliyetleri i ç i n ne kadar etkin ya da verimli k u l l a n d ı ğ ı m ortaya koyabiliriz. P u a n ı n y ü k s e k ç ı k m a s ı , ü n i v e r s i t e n i n toplam b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı paya oranla y a y ı n / a r a ş t ı r m a faaliyetlerine daha az k a t k ı d a b u l u n d u ğ u , bir b a ş k a d e y i ş l e , bilimsel ü r e t i m a ç ı s ı n d a n k a y n a k l a r ı m daha az etkin k u l l a n d ı ğ ı ; p u a n ı n d ü ş ü k ç ı k m a s ı ise s ö z konusu ü n i v e r s i ­te le r in in b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı paya oranla bilimsel ç a l ı ş m a l a r a daha fazla k a t k ı d a b u l u n d u ğ u , yani k a y n a k l a r ı n ı bu b a ğ l a m d a daha etkin k u l l a n d ı ğ ı s ö y l e n e b i l i r . Bu kritere g ö r e İ lgi l i puanlar da a ş a ğ ı d a ve­rilmiştir.

126

Tablo 23 : B ü t ç e P a y l a r ı ile Akademik Y a y ı n Pay lan A r a s ı n d a k i Fark P u a n l a r ı n a G ö r e Ü n i v e r s i t e l e r

üniversiteler Bütçe Payı

%'si Akademik Yayın

(Bütçe Payı %'si) - (Akademik Yayın %'si)

1 Hacettepe 5H18 12,68 •7,50

2 ODTÜ 3,08 6,96 -3,88

3 İstanbul Teknik 2,92 6,37 -3,44

4 Anfcara 5,57 8,48 -2,91

5 Boğaziçi 1,5 3,05 -1,55

6 İstanbul 6,73 8,01 -1,28

7 Ege 3,74 4,46 -0.74

8 Dokuz Eylül 3.25 3,53 -0,28

9 Erciyes 1,87699 2,05 -0,17101

10 Gaziantep 1,23 1,35 -0,12

11 Akdeniz 1.75 1,86 -0,11 12 Kırıkkale 0,96 0,97 -0,02

13 İnönü 1,60 1,55 0,05 14 Gazı 4,59 4.53 0,06 15 Fırat 1.93 1.81 0.12 16 Gebze Yjk. Tek. Ens. 0,57 0,38 0,19

17 Mersin 1,325 1,13 0,195

18 Orıdokuz Mayıs 1,91- 1,70 0,21

19 Trakya 1,69 1,43 0,26

20 Kafkas 0.62 0,32 0.29

21 Pamukkate 1,25 0,92 0,33 22 Galatasaray 0,42 0,07 0,35

23 Marmara 2,85 2,49 0,36 24 Adnan Menderes 1,101 0.74 0.361

25 Çanakkale 16 Mart 0,74492 0,38 0,364

26 Harran 1.23 0,85 0,38 27 Celal Bayar 1,17 0.74 0,43 28 Balı kesil 0,77 0,32 0,45 29 Selçuk 2,58 2.10 0,48 30 Yıldız Teknik 1.34 Û,85 0.49 31 Sakarya 0.97 0,43 0.54

127

32 Karadeniz Tek 2.143 1,60 0.543

33 Cuntaya 1,54372 1,00 0,5437

34 İzmir Yüksek Teknoloji Ens 0,61 0,26 0,56

35 0,875 0,30 0,57

36 Osmangazi 1,58 1,00 0,58

37 Kocaeli 1,77 1,17 0.60

38 Dumlupınar 0,75 0,13 0,61 39 Gaziosmanpaşa 0,85 0,22 0,63 40 Süleyman Demirel 1,6159 0.34 0,67 41 Muğla 0,00 0,11 0,69 42 Mustafa Kemal 0.83 0,12 0,71 43 Anadolu 1,95 1,19 0,76 44 Zonguldak Kaıaelmas 1,05 Ö.2& 0,77 45 Afyon Kocatepe 1,00 0,20 0,79 46 Çukurova 2,94 2,13 0,81 47 Mimar Sinan 0.835 0.01 0.62 46 Atatürk 3,39 2,54 0,65 49 Yüzüncüyıl 1,78 0,89 0,89 50 Dicle 2,04 1,11 0,93 51 K.Mw eş Strtçü İmam 1095 0.16 0.935 52 Abant İzzet Baysal 1,22 0,24 0.98 53 Uludağ 2.36749 1,19 1,19

Tab lo 23 v e 24'ieki verilere bir arada g ö z a t ı l d ı ğ ı n d a b ü t ç e d e n a l d r ğ ı paya oranla toplam Ö ğ r e n c i s a y ı s ı n ı n daha a z ı n a hizmet veren ü n i v e r s i t e l e r i n , b ü t ç e d e n a l d ı k l a r ı p a y a oranla toplam a k a ­demik y a y ı n m i k t a r ı n a daha fazla k a t k ı y a p t ı k l a r ı dikkat ç e k m e k t e ­dir. Tab lo 24"te ilk 10 s ı r a y ı i ş g a l eden ü n i v e r s i t e l e r d e n 7 tanesi Tablo 231e son 10 s ı r a d a yer a l m a k t a d ı r . B u ü n i v e r s i t e l e r Dokuz E y l ü l , E g e , İ s t a n b u l Teknik, O D T Ü , Ankara, İ s t a n b u l v e Hacettepe ü n i v e r s i t e l e r i d i r . Bir kez daha a n l a ş ı l m a k t a d ı r ki, 1 9 9 ö ' l ı y ı l l a r d a ku ­rulan ve k u r u l u ş a ş a m a s ı n d a teknik d o n a n ı m , a l t y a p ı ve ö ğ r e t i m e l e m a n ı y e t e r l i l i k l e r i / i h t i y a ç l a r ı d ü ş ü n ü l m e k bir yana, gerek ü n i v e r ­site e ğ i t i m i a lma talebindeki g e n ç kitleyi e r i t e b i l m e k » gerek kurul¬d u k l a r ı İ l l e r d e k i ticari h a y a t ı c a n l a n d ı r m a k ve gerekse de - s i y a s i İ k t i d a r l a r a ç ı s ı n d a n d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e - yeni bir ü n i v e r s i t e n i n kurul­m a s ı n ı g e r ç e k l e ş t i r m i ş o l m a y ı s iyas i a ç ı d a n oy maksi mizasyonuna d ö n ü ş t ü r m e k a y g ı s ı y l a / b e k l e n t i s i y l e k u r u l m u ş ü n i v e r s i t e l e r i n daha

128

ziyade l isans e ğ i t i m - ö ğ r e t i m misyonunu y ü k l e n m e k durumunda k a l d ı k l a r ı , l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m - ö ğ r e t i m i ş l e v i y l e , bil imsel bilgi ü r e t i m i ­ne ç o k faz la k a t k ı d a b u l u n a m a d ı k l a r ı ; buna k a r ş ı n , k u r u l u ş tarihleri daha eski lere dayanan , teknik d o n a n ı m ve a l t y a p ı gereksinimlerini g ö r e c e l i olarak k a r ş ı l a y a b i l m i ş ve ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı n ı y e t i ş t i r e r e k o t u r m u ş bir kadroya sahip olan ve a ğ ı r l ı k l ı olarak ü ç b ü y ü k ilde ( İ s ­tanbul, İ z m i r v e Ankara ) bulunan ü n i v e r s i t e l e r i n i se bilimsel a r a ş t ı r ¬m a / y a y ı n yani bil imsel bilgi ü r e t i m i i ş l e v i ile l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m - ö ğ ­retim i ş l e v i n e a ğ ı r l ı k l ı olarak k a t k ı d a b u l u n d u k l a r ı n ı y u k a r ı d a k i v e ­riler ı ş ı ğ ı n d a s ö y l e m e k o l a n a k l ı d ı r

129

Darülfünun emirle düzelmez Onu yapar ancak serbest bir ilim Bir mesleğe haricinden ter geJmez Bırakınız ilmi yapsın muattirn.

Ziya Gökalp ( Veni Hayat, 1976J

SONUÇ

Buraya kadar a n l a t ı l a n ve her birinin n a s ı l f o r m ü l e e d i l d i ğ i , ne a m a ç l a k u l l a n ı l d ı ğ ı tek tek izah edilen kriterlerden her bir ü n i v e r s i ­tenin a l d ı k l a r ı puanlar d o ğ r u l t u s u n d a s ı r a l a m a numaralan Tablo 251e v e r i l m i ş t i r Tablonun b a ş l ı k s a t ı r ı n d a k i k ı s a l t ı l m ı ş İ f a d e l e r , her bir ü n i v e r s i t e n i n s j ra lama s o n u ç p u a n l a r ı n ı hangi kriterlerden/for-m ü l a s y o n l a r d a n a l d ı k l a r ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . Tabloda İ lk b a ş t a dikkat edi lmesi gereken nokta, v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n b ü t ç e d e ğ i ş k e n i do-l a y ı m ı y l a h a z ı r l a n a n kriterlerden puan a l a m a d ı k l a r ı ve bunu belirt­mek a m a c ı y l a ilgili kriterlerin b u l u n d u ğ u s a t ı r l a r a ' - ' i ş a r e t l e r i n i n k o n u l m u ş o l m a s ı d ı r . S ı n ı r l ı l ı k l a r b ö l ü m ü n d e de a n l a t ı l d ı ğ ı ü z e r e , v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n Öz gelirleri v e devlet y a r d ı m ı gibi b ü t ç e ka­lemlerini y a y ı n l a m a m a l a r ı , Maliye B a k a n l ı ğ ı m ı n İ s e bizzat kendi y a p t ı ğ ı bu mali y a r d ı m a i l i ş k i n b i l g i l e r i / r a k a m l a r ı net olarak a ç ı k l a ­m a m a s ı nedeniyle, b ü t ç e b a ğ ı m s ı z , d e ğ i ş k e n i ile ilgili kriterlerde v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i h e s a p l a m a l a r ı n d ı ş a r ı s ı n d a b ı r a k ı l m a k zorunda k a f ı n m ı ş . sadece 53 devlet ü n i v e r s i t e s i ü z e r i n d e n hareket e d i l m i ş ­t ir D o l a y ı s ı y l a Tablo 2 5 ' t e k İ puanlar k u l l a n ı l a r a k iki a y r ı s ı r a l a m a s o n u ç tablosu y a r a t ı l m ı ş t ı r . Tablo 26*da g ö s t e r i l e n S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu- I , b ü t ç e b a ğ ı m s ı z d e ğ i ş k e n i h a r i ç d i ğ e r d e ğ i ş k e n l e r i n , yani ö ğ r e t i m e l e m a n ı , l isans ve l i s a n s ü s t ü ( y ü k s e k l isans ve doktora) Ö ğ r e n c i s a y ı l a r ı ile akademik y a y ı n s a y ı l a n ve y ü z d e l i k ö ğ r e n c i tercih p u a n l a r ı n ı n , kendi a r a l a r ı n d a kurulan f o r m ü f a s y o n l a r ı n d a n hareketle 73 ü n i v e r s i t e n i n d i ğ e r bir d e y i ş l e hem kamu hem de v a ­k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n birlikte d e ğ e r l e n d i r d i ğ i bir s ı r a l a m a s o n u ç tab­losudur. Tablo 27 ise biraz ö n c e a n ı l a n d e ğ i ş k e n l e r i n b ü t ç e b a ğ ı m ­s ı z d e ğ i ş k e n i y l e i l i ş k i l e n d i r i l m ı ş f o r m ü l a f y o n l a r ı n d a n elde edilen ve d o l a y ı s ı y l a v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n d ı ş a r ı d a b ı r a k ı l a r a k sadece 53 devlet ü n i v e r s i t e s i n i n d e ğ e r l e n d i r i l m e y e a l ı n d ı ğ ı S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu- lTyi g ö s t e r m e k t e d i r .

130

S ı r a l a m a s o n u ç t a b l o l a r ı n ı n anal iz ine g e ç m e d e n ö n c e b i r k a ç n o k t a n ı n daha a ç ı k l ı ğ a k a v u ş t u r u l m a s ı gerekmektedir. Bir kere, Tablo 2 5 ' t e k İ s ı r a l a m a n u m a r a l a r ı n ı n t o p l a n m a s ı y l a o l u ş t u r u l a n s ı ­ra lama s o n u ç t a b l o l a r ı n d a d ü ş ü k p u a n l ı bir ü n i v e r s i t e n i n , s ö z ko­nusu kriterler i t i b a r ı y l a d i ğ e r ü n i v e r s i t e l e r e g ö r e g ö r e c e l i olarak d a ­ha ü s t s ı r a l a r d a yer a l d ı ğ ı , benzer bir ş e k i l d e daha y ü k s e k puan a l m ı ş olan ü n i v e r s i t e l e r i n i se s ı r a l a m a s o n u ç tablosunun daha alt s ı r a l a r ı n d a yer a l d ı k t a n , d i ğ e r bir d e y i ş / e , s ö z konusu kriter/erden d i ğ e r ü n i v e r s i t e l e r e g ö r e g ö r e c e l i olarak daha d ü ş ü k puan a l d ı k ­l a r ı n d a n s ı r a l a m a d a tablonun daha alt s ı r a l a r ı n d a yer a l d ı k l a r ı a n ­l a ş ı l m a l ı d ı r

ikinci olarak, sıralama s o n u ç t a b l o l a r ı n d a bir ü n i v e r s i t e n i n d i ­ğ e r l e r i n d e n daha ü s t s ı r a d a yer a l m a s ı , o ü n i v e r s i t e n i n kriterlerin t a m a m ı n d a d i ğ e r l e r i n d e n daha İ y i / k a l i t e l i o l d u ğ u , t ü m kriterlerden iyi puan alarak s ı r a l a m a s o n u ç t a b l o l a r ı n ı n ü s t s a t ı r l a r ı n d a konum­l a n d ı k l a r ı a n l a ş ı l m a m a l ı d ı r . Nitekim s ı r a l a m a s o n u ç t a b l o l a r ı n ı n e l ­de e d i l d i ğ i v e her bir ü n i v e r s i t e n i n ilgili kriterler i ç i n a l d ı ğ ı puanlar b a ğ l a m ı n d a s ı r a n u m a r a l a r ı n ı g ö s t e r e n Tablo 25 hteki rakamlar d a bunu g ö s t e r m e k t e d i r . Kriterlerin herhangi birinde birinci s ı r a y a yer­l e ş e n bir ü n i v e r s i t e n i n , bir b a ş k a kriterden a l d ı ğ ı puanla daha or­talarda ve hatta en sonlarda yer a l d ı ğ ı g ö r ü l e b i l i r . Bu nedenle s ı r a ­lama s o n u ç t a b l o l a r ı n d a bir ü n i v e r s i t e n i n b u l u n d u ğ u yer i , o ü n i ­versi tenin, s ö z konusu kriterler b a ğ l a m ı n d a 'en İ y i ' , 'en kaliteli* vb . o l d u ğ u a n l a m ı n d a d e ğ i l , bu kriterler b a ğ l a m ı n d a en optimum nok­tada b u l u n d u ğ u b i ç i m i n d e okumak gerekmektedir. Bu s ö y l e d i k l e ­rimizi ö r n e k l e n d i r i r s e k , ne an la tmaya ç a l ı ş t ı ğ ı m ı z ı daha İy i a ç ı k l a ­m ı ş oluruz. Ö r n e ğ i n Tablo 25'teki Abant İ z z e t B a y s a l Ü n i v e r s i t e s i e le a l ı n d ı ğ ı n d a , s ö z konusu ü n i v e r s i t e n i n A ğ ı ı i ı k l a n d ı r ı l m ı ş ö ğ r e ­tim Ü y e s i Puanı kriterine g ö r e 73 ü n i v e r s i t e i ç i n d e 36. sırada bu ­l u n d u ğ u , ö ğ r e t i m Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Toplam L i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a m ' n a g ö r e y ine 73 ü n i v e r s i t e i ç i n d e 60 . s ı r a d a bulundu­ğ u ve ' L i s a n s ü s t ü Ö ğ r e n c i B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e Ha rcama P u a m ' n a g ö r e de 53 ü n i v e r s i t e i ç i n d e 20. s ı r a d a b u l u n d u ğ u a n l a ş ı l m a k l a d ı r . Y ine a y n ı tablodan bir b a ş k a ü n i v e r s i t e y i , Hacettepe Ü n i v e r s i t e s i n i e le a l d ı ğ ı m ı z d a , bu ü n i v e r s i t e n i n a l d ı ğ ı İ lk puan olan v e ilk s ü t u n d a g ö s t e r i l e n 3 r a k a m ı ' A ğ ı r l ı k l a n d ı n İ m i ş ö ğ r e t i m Ü y e s i P u a n ı ' İ t i b a ­r ı y l a Hacettepe Ü n i v e r s i t e s i ' n i n 73 ü n i v e r s i t e i ç i n d e 3. s ı r a d a ye r a l d ı ğ ı , yine a y n ı ü n i v e r s i t e n i n Tablo 2 5 te g ö s t e r i l e n 42 r a k a m ı ' Ö ğ ­retim Ü y e s i B a ş ı n a D ü ş e n Y ü k s e k L i s a n s ö ğ r e n c i S a y ı s ı P u a n ı '

131

i t i b a r ı y l a 73 ü n i v e r s i t e i ç i n d e 4 2 , s ı r a d a b u l u n d u ğ u ve a y n ı tablo­nun sondan ü ç ü n c ü s ü t u n u n d a yer alan 1 r a k a m ı ise- o r a k a m ı n b u l u n d u ğ u s ü t u n T o p l a m Y a y ı n B a ş ı n a D ü ş e n B ü t ç e Harcama P u a n ı 1 kriterini g ö s t e r d i ğ i n e g ö r e , Hacettepe Ü n i v e r s i t e s i ' n i n topla­d ı ğ ı puanla 53 ü n i v e r s i t e i ç i n d e , elindeki b ü t ç e y e oranla e n fazla y a y ı n ü r e t e n y a da y a y ı n b a ş ı n a birim maliyeti minimumda tutan ü n i v e r s i t e olarak s ı r a l a m a d a 1. o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r .

S ı r a l a m a s o n u ç t a b l o l a r ı n a İ l i şk in olarak belirtilmesi gereken son bir husus , her s ı r a l a m a s o n u ç tablosunda da bulunan ' S ı r a No' ve ' S o n u ç P u a n ı n a G ö r e K a ç ı n c ı O l d u ğ u ' s ü t u n l a r ı a r a s ı n d a k i fark­l ı l ı k t ı r . Bu f a r k l ı l ı k , b a z ı ü n i v e r s i t e l e r i n a y n ı s ı r a l a m a S o n u ç P u a n ı ­na sahip o l m a l a r ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r Ö r n e ğ i n S ı r a l a m a So­n u ç Tab losu l'de l istelenen Bilkent Ü n i v e r s i t e s i v e Gebze Y ü k s e k Teknoloji E n s t i t ü s ü a y n ı S ı r a l a m a S o n u ç P u a n ı n a (329) sahiptir ve bu ü n i v e r s i t e l e r d e n birini d i ğ e r i n d e n Ö n c e zikretmeyi gerektirecek herhangi bir neden b u l u n m a m a k t a d ı r ; nitekim bu puan her iki ü n i ­versiteyi de 15. s ı r a y a y e r l e ş t i r m e k t e d i r . B u nedenle de her iki S ı ­ra lama S o n u ç Tab losunda da ü n i v e r s i t e l e r i n s ı r a l a m a d a k a ç ı n c ı ol­d u k l a r ı ile tablonun k a ç ı n c ı s ı r a s ı n d a yer a l d ı k l a r ı n ı n a y r ı a y r ı g ö s ­terilmesi yoluna g i d i l m i ş t i r .

S o n olarak S ı r a l a m a S o n u ç Tab losu 'nda bir ü n i v e r s i t e n i n bir d i ğ e r i n e g ö r e daha ü s t s ı r a d a b u l u n m a s ı , s ö z konusu ü n i v e r s i t e ­nin; • daha fazla nitelikli (akademik h i y e r a r ş i n i n ü s t s ı r a l a r ı n d a ) ö ğ r e ­

tim ü y e s i n e sahip o l d u ğ u ; • Ö ğ r e t i m e l e m a n l a r ı İ ç e r i s i n d e akademik y e t e r l i l i ğ i n i ispat etme­

mesine k a r ş ı n i h t i y a ç nedeniyle ders veren Ö ğ r e t i m g ö r e v l i s i s a y ı s ı n ı n , toplam ö ğ r e t i m e l e m a n ı İ ç e r i s i n d e k i a ğ ı r l ı ğ ı n ı n daha az o l d u ğ u ve tersine ö ğ r e t i m ü y e l e r i n i n yani kendi akademik niteliklerini i s p a t l a m ı ş k i ş i l e r i n y o ğ u n l u k l u olarak e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerini y ü r ü t t ü ğ ü ;

• ü n i v e r s i t e n i n T ü r k i y e ' d e ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i almakta olan toplam ö ğ r e n c i s a y ı s ı n a daha fazla k a t k ı d a b u l u n d u ğ u , T ü r k i y e ' d e k i toplam ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i s i i ç e r i s i n d e n , d i ğ e r l e r i n d e n daha faz­la ö ğ r e n c i y e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m hizmeti s u n d u ğ u ,

• e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerinden sorumlu olan ö ğ r e t i m ü y e s i ve ö ğ r e t i m g ö r e v l i l e r i n i n l isans d ü z e y i n d e k i ö ğ r e n c i l e r l e gerek s ı n ı f i ç i n d e gerekse s ı n ı f d ı ş ı n d a bire bir ve y a k ı n i l i ş k i kurma ş a n ­s ı n ı n daha faz la o l d u ğ u ;

132

* g e l e c e ğ i n akademik c a m i a s ı n a yeni isimlerin, y ü z l e r i n k a z a n d ı ­r ı l m a s ı v e ekonominin i h t i y a ç d u y d u ğ u uzman i ş g ü c ü kadro­sunun y e t i ş t i r i l m e s i a ç ı s ı n d a n daha fazla k a t k ı d a b u l u n d u ğ u ;

* her bir ö ğ r e t i m e l e m a n ı d ü z e y i n d e - n e y a z ı k ki s a d e c e S C İ v e S S C I verileri baz a l ı n a r a k - b i î i m e , akademik y a y ı n / a r a ş t ı r m a ile daha faz la k a t k ı d a b u l u n d u ğ u ;

• daha faz la ö ğ r e n c i y e hizmet vermes ine k a r ş ı n a y n ı z a m a n d a akademik y a ş a m a ve bilimsel bilgi ü r e t i m i n e de daha fazla kat ­k ı y a p t ı ğ ı ;

• ü n i v e r s i t e y i kazanan ö ğ r e n c i l e r i n , ü n i v e r s i t e s ı n a v ı n a giren ö ğ ­renciler i ç e r i s i n d e daha b a ş a r ı l ı olduklan, d i ğ e r bir d e y i ş l e , o ü n i ­versi tenin ü n i v e r s i t e s ı n a v l a r ı n d a daha b a ş a r ı l ı olan Ö ğ r e n c i l e r t a r a f ı n d a n tercih e d i l d i ğ i ;

a n l a m ı n a ge lmektedi r

133

Tablo 2 4 : Ü n i v e r s i t e l e r i n Her Bir Kriterden A l d ı k l a r ı Puanlar

£E

UJ

C A

cc LU z

5 9

"3!

€

¥ •O *> E c 'Ö E l f

•s

i î

>-'35

1 . a O E m O

e n 9 B, 8

"S >-2

E

O

d T

W*

a» -S

E Tl 3 a»

4f l "a c S?

>Q) O

ca ;5

> a

• J

-O)

d w R 4

4 4

•O »

s¬&>

' 3 O

i V

•O

I ta t3 e

1 D a •g* a 3* <n "S S.

•s-

S 3 a.

1 c n

3 « EZ

S 2] d.

a

&

#

I e 3

a. m

V I E

•3

a ra c CD e

LÜ - O )

o

&

Jt S >*

1 - 9 O «« E

& I LU •O

o s C J

s .

tx >> m

« s? d. •

i ÜJ

E •B 3

a.

I E a» LU

i a c 2Î o a

X c 4 £ h

1 > d.

£

>-

O

c ro 3 a» <B E fi A

« O

m

a öt « ca ~» £

•O V

I 3

ı L

I X & â ı*.

* n ffl a c

•O 1 '3

E ffl « i

î

I 3 >-

c u

£ E

m

m

1 2

i

E ra

£ E

X 5

e* S

1 e d. o I -

i

1 i

î

i

1 E

• 3

! a!

t

I * i

Aba^rl Gaysal 36 53 44 31 S1 59 60 56 42 56 55 43 20 49 46 45 47 20 5î A MerıdKes 37 14 3fl 51 20 69 44 68 33 19 32 51 59 48 52 6? 40 26 35 Î4 Afy. Kocatepe 51 70 66 22 70 40 46 43 55 25 54 44 61 8 A6 45 46 46 7 15 Akdeniz 32 50 32 29 63 38 63 22 40 24 39 44 37 44 48 33 11 38 1<

16 55 41 73 20 2? 24 « 4b 46 1 J8 1 15 16 21 33 1 43 Ankara 2 6 3 7 24 23 3 16 10 14 11 18 28 43 10 13 2 5 51 4 Atatürk 10 13 12 6 52 41 15 29 29 32 29 22 40 24 21 2T 16 21 44

Aniım % 30 39 55 13 60 64 39 46 39 52 39 - - •

Batıçeşehır 65 58 51 66 12 64 56 67 65 6 50 63 15

Batmesir 43 56 49 29 65 34 33 36 51 46 51 41 32 6 25 24 27 41 fi 28

Başken! 39 28 54 16 57 55 61 6 8 5 25 37

66 71 2b 10 » 55 58 66 Ü6 63 69 22

Büfeni 34 68 67 44 e 26 11 22 11 3 8 17 10

Boğaziçi 24 A\ 25 46 14 11 6 3 4 4 3 9 1 45 7 7 9 4 42 5

Oelai Sayar 33 35 33 25 61 58 35 53 37 45 37 24 42 14 39 41 31 32 13 27

Cumluınyel ?6 40 42 2* 45 53 34 48 42 46 42 40 69 23 36 l i 29 29 2b 33

Ç. 10 Mart 45 61 60 36 64 27 52 33 47 46 47 27 45 9 30 26 50 37 9 25

Ca$ 72 44 14 65 34 70 56 70 68 46 69 70 65

6? 3* 4B 56 47 32 56 42 35 İ 6 2& 26

Çukurova 1? 22 9 19 35 16 8 14 19 12 18 20 46 39 14 15 14 24 47 46

ö d e 23 21 40 26 37 67 37 65 45 38 44 46 33 36 51 51 35 35 43 50

67 25 17 59 44 25 55 34 64 46 66 64 11

0 17 37 10 36 14 9 12 26 »7 26 30 14 27 9 P 10 10 45 8

Dırmlupiıiar 63 50 73 17 72 4 20 4 60 22 58 38 70 2 13 9 32 4a 3 38

134

•i* 5 a 13 12 22 45 18 35 15 29 16 35 21 38 19 25 12 6 48 7

ı m¥L 19 15 34 16 62 38 36 39 14 31 T3 6 54 19 33 31 34 e 27 9

1 F|* 52 57 30 55 21 54 56 57 e 7 9 10 29

f$_ 17 29 27 27 30 4â 19 38 21 46 25 32 63 35 27 35 19 15 40 15

£i5asaray 55 52 31 61 6 13 42 15 59 20 57 62 Z 51 18 14 39 49 21 22 4 24 23 4 43 17 13 17 28 41 28 26 25 21 11 11 11 13 46 14 38 49 53 46 32 44 41 47 12 9 12 15 27 40 41 40 37 9 34 10 49 65 58 48 38 52 39 49 53 46 53 53 66 33 48 47 38 45 25 39 59 1 47 73 t 2 T 2 T7 24 15 67 r» 53 2 2 a 11 33 16

-lacettepe 3 1 57 13 17 42 14 26 5 13 7 29 '2 46 23 29 15 1 53 1 69 48 10 67 15 70 56 70 68 46 69 71 52

42 54 45 49 25 62 43 59 25 11 21 34 62 44 50 EÛ 42 25 37 26 27 16 46 24 53 65 32 62 23 21 20 23 55 25 47 49 28 14 31 13

fittnbırf T 3 2 3 33 İ S 1ü Î 8 9 fS 10 4 23 34 8 10 7 7 52 S fctanbul Bi^i 56 73 72 50 28 5 56 5 66 10 64 60 51 blanbul Kiiliui 53 64 22 5? 13 66 56 69 68 17 67 66 16 IsUnbul Teknik 7 9 11 33 9 6 5 6 3 16 4 19 5 50 3 3 3 3 49 3 İstanbul Ticaret 70 37 4 72 2 70 56 70 68 46 69 72 S3

rs* 71 69 54 60 23 12 56 13 13 46 14 Î 3 20 ;mir Ekonomi 73 1 43 71 26 70 56 70 68 46 69 73 4 tmrY.Tek E 61 5 65 70 S 10 28 11 43 46 43 61 8 52 32 30 43 36 34 K Sûlçû İmam 46 66 69 41 41 30 56 40 58 46 61 58 66 31 43 39 53 50 28 51 Kadir Has 60 59 29 64 7 31 56 41 18 46 19 47 17

57 43 66 52 54 6a 40 66 40 46 40 37 71 32 S3 53 4i 36 19 20 Kdr. Teknik 14 51 26 9 59 21 17 21 32 28 33 12 49 11 16 1? 19 22 11 32 Kmkkale 41 18 35 42 50 49 47 51 16 37 17 16 57 26 38 36 44 12 22 12

28 47 36 14 71 18 27 20 27 44 77 5 24 12 24 19 26 28 U 37

Krç 64 10 5 58 27 37 56 44 2 \ 1 2 18 Maltepe 56 11 21 62 19 50 56 56 63 46 65 65 73 Marmara 8 31 20 5 60 3 2 3 30 26 30 11 13 10 1 1 1 17 10 23 Mersin 32 45 32 34 40 51 50 54 24 13 22 21 36 29 40 38 48 16 30 17 Mimar Sman 30 72 6 54 4 35 ı\ 31 67 46 ÖÖ 68 6 47 M Tfl rr 53 32 47

Muğla 50 62 62 43 56 15 53 23 62 23 63 67 50 18 28 22 El 52 17 41 Uusiafa Kemal 47 60 59 4D 57 46 54 52 61 34 52 56 58 17 45 43 52 51 14 42

Niğde 44 63 71 21 69 22 49 26 54 46 65 54 67 3 29 23 47 42 4 35 ODTÜ 9 19 61 30 11 9 4 7 7 S 6 31 3 49 6 6 5 2 50 2 Qn<Joraj£ M*yıs 15 n T5 15 63 â f 24 50 20 46 23 fi 34 f6 35 44 22 16 î f i î f i Osmangazi 22 4 16 39 31 33 25 30 36 35 36 49 35 42 22 21 23 31 39 36 Pamuhkale 35 34 63 37 42 43 51 45 41 33 41 4B 41 30 37 34 49 23 2? 21 Sabancı 54 67 1 68 3 28 26 25 1 2 2 3 9 Sakarya 29 33 18 20 67 8 12 10 52 43 52 42 47 4 4 4 6 40 G 31

il 39 19 2 68 24 7 19 34 46 34 7 31 5 12 32 4 20 2 29

135

S D&mirel 25 46 52 11 66 39 29 37 49 39 49 33 64 7 26 28 24 34 5 *4rj] Trakya 21 42 55 16 48 47 31 46 38 46 36 36 60 15 31 33 25 19 15 11

12 27 24 8 55 36 23 32 50 45 5D 45 3U 13 20 20 20 39 16 "sT Yedifepe 46 20 70 47 58 1 56 1 57 59 59 33

rudu Teknik 20 23 3 2B 46 7 16 9 31 ao 31 14 1 22 5 5 13 2i 30 31 26 56 35 39 29 30 27 44 46 45 50 56 41 34 32 30 38 41 49

Z. Karaelmas 40 38 7 39 49 66 45 55 48 46 46 43 72 28 42 42 43 44 24 44

Tablo 25: S o n u ç S ı r a l a m a Tablosu !

Sıra

No

Sıra lama Sonuç

Puanına Güre Kaçıncı ÜN İVERSİTE Sıra lama S o n u ç Pu»nı

1 1. İstanbul Teknik Üniversitesi 133

2 2 istanbul Üniversitesi 150

3 3. Ankara Üniversitesi 1/0

4 4 Boğaziçi üniversitesi m 5 5. O D T Ü 202

6 6 Marmara ünivetsıtesi 242

7 7. Hacettepe Üniversitesi 247 1

8 8 ÇvjkuiûVûLWeTS»tetf 251 1

9 9. Dokui Eylül Üniversitesi 264

10 10 YtoJu Teknik Üniversitesi 265

11 11 Ege Üniversitesi 274

12 XI Sabancı üniversitesi 289

13 13. Gazi üniversitesi 293

14 14 Koç Üıwef$te5İ 12S 15 15. Bilken! Üniversitesi 329

16 15. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü 329

17 16. Atatürk Üniversitesi 330

18 _ 17 Selçuk Ünjversriesi 341

19 18. Karadeniz Teknik Üniversitesi 374

20 19 Erciyes Üniversitesi 379

21 20. Onduhuz Mayıs Üniversitesi 386

22 21. Kocaeli Üniversitesi 388

123 22. Osmangazi Üniversitesi 390

1 24

23. Fırat Üniversitesi 422

136

25 24 Gaziantep üniversitesi 424

26 25 SaJojya Umrâ/silesJ 413

27 26, Uludağ Üniversitesi 437

2e 27. Anadolu Üniversitesi 439

29 28. Başkent Üniversitesi 444

30 29. Fatih Üniversitesi 446

31 30. izmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü 456

32 31. Mersin Üniversitesi 459

33 32. İnönü Üniversitesi 467

34 33 Işık LMiversrlGSl 474

35 34, Galatasaray Üniversitesi 475

36 35. Kırıkkale Ûnn/ersrtesı 476

37 36. Akdeniz Üniversitesi 494

38 36, Kadir Has Üniversitesi 494

39 37. Mimar Sinan Üniversitesi 508

40 3fi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi 514

41 39. C e f â Bayar Unrversıtesı 519

42 40 Trakya Üniversitesi 524

43 4İ Dicle ÜAiv&SJtesi 527

44 42 Harran Üniversitesi 632

45 43 Adnan Menden Üniversitesi 635

45 44. Süleyman Demire* Üniversitesi 539

47 45 Yeditepe Üniversitesi 543

48 46, Ç a n k a y a Üniversitesi 549

49 47. Cumhuriyet Üniversitesi 550

50 48. Dumlupınar Üniversitesi 551

51 49 Pamuk kale Üniversitesi 554

52 50 Balıkesir Üniversitesi 566

53 51 Doğuş Üniversitesi 57*

54 52. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi 587

55 53. ç . 18 Mart Üniversitesi 590

56 54. İstanbul Bilgi Üniversitesi 593

57 55. Atıljm Üniversitesi 613

50 56 Muğla Üniversitesi 619

59 57 Abani izzet Baysal Üniversitesi 634

SÛ 57 JstanbuJ XuHiu Uuverstiesj 634 ]

137

61 58 Niğde üniversitesi 641

62 59. Maltepe Üniversitesi 643

63 60. Afyon Kocatepe Üniversitesi 648

64 60. Bahçeşehir Üniversitesi 648

65 61 İzmir Ekonomi Üniversitesi 666

66 62. Gaziosmanpaşa Üniversitesi 669

67 53. Kafkas Üniversitesi 680

68 64. Beyken! Üniversitesi 681

65. K. Sütçü İmam Üniversitesi 682

70 66. Mustafa Kemal Üniversitesi 686

71 66. İstanbul Ticaret Üniversitesi 636

72 67 Haliç Üniversitesi 709

73 68 Çağ Üniversitesi 746

Tablo 26'daki s ı r a l a m a y ı analiz edebilmek İç in tabloyu kabaca 3 'e b ö l m e k yarinde o l a c a k t ı r . E ğ e r tablo kendi İ ç e r i s i n d e 3'e b ö l ü ­nerek d ü ş ü n ü l ü r s e , bu tabloda yer a lan toplam 73 ü n i v e r s i t e n i n İ lk 1 /3 ' l ük k ı s m ı n ı n -k i y a k l a ş ı k 24 ü n i v e r s i t e etmektedir- g ö r e c e l i ola¬rak daha optimum, ikinci 1 /3 ' l ük k ı s m ı n d a ü s t e l e n e n ü n i v e r s i t e l e r i n vasa t v e son 1 / 3 ' l ü k k ı s m ı n d a yer a l a n l a r ı n ise g ö r e c e l i olarak da ­ha k ö t ü o l d u k l a r ı m s ö y l e y e b i l i r i z . Ü n i v e r s i t e l e r i n bu tabloda a l d ı k ­l a r ı p u a n l a r ı n o r t a l a m a s ı n a (473,0822) b a k t ı ğ ı m ı z d a d a bunu g ö r e ­bilmek m ü m k ü n d ü r , İ lk 1 / 3 ' l ü k dilimde yer a lan ü n i v e r s i t e l e r ortala­madan daha d ü ş ü k puanlara sahipken, ikinci 1 /3 ' lük dilimde yer a l a n l a r ı n y a r ı s ı ortalamadan daha d ü ş ü k , d i ğ e r y a n s ı İ s e ortalama­dan daha y ü k s e k puanlar a l m ı ş l a r d ı r . Son 1 /3 ' l ük dilimde yer a lan ü n i v e r s i t e l e r i n p u a n l a r ı ise T ü r k i y e o r t a l a m a s ı p u a n ı n ı n hayli ü z e ­rindedir. Y u k a r ı d a k i d e ğ e r l e n d i r m e y ö n t e m i n e ilave olarak, tablo­nun ilk 10 ve son 10 s ı r a l a m a s ı ve tablodaki verilerin o r t a l a m a s ı n ­dan yo la ç ı k a r a k y a p ı l a c a k d e ğ e r l e n d i r m e l e r de f bir analiz kriteri olarak k u l l a n ı l a b i l i r l e r . Tablo 26'da belirtiten S ı r a l a m a S o n u ç T a b -losu-l ü z e r i n d e t a r t ı ş a b i l m e k i ç i n k u l l a n ı l a n bu o l d u k ç a genel s ı n ı f ­lamalara d e ğ i n d i k t e n sonra, buradan ç ı k a r t ı l a b i l e c e k s o n u ç l a r ü z e ­rinde d ü ş ü n e b i l i r i z .

Tablo 26'daki s ı r a l a m a s o n u ç p u a n l a r ı n a b a k ı i d t ğ ı n d ? , s ö z konusu kriterler b a ğ l a m ı n d a en optimum dengeyi bulan ilk 10 ü n i ­versitenin ü ç b ü y ü k kentteki ( İ s t a n b u l , Ankara, İ z m i r ) devlet ü n i ­versiteleri o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r B u konudaki tek İ s t i s n a yine bir

138

b ü y ü k ş e h i r olan Adana 'dak i Ç u k u r o v a Ü n i v e r s İ t e s i ' d İ r , Benzer bir y a r g ı y a , ilk 1 / 3 ' l ü k dilimde ye r alan ü n i v e r s i t e l e r e b a k t ı ğ ı m ı z d a da u l a ş m a m ı z m ü m k ü n d ü r , İ l k dilimde ye r alan 24 ü n i v e r s i t e n i n 14 ta­nes i - y a n i y a k l a ş ı k % 5 9 ' u - T ü r k i y e ' n i n en g e l i ş m i ş ü ç İ l i n d e kurulu­dur. Benze r bir y a r g ı y a , tablonun son 1 / 3 ' l ü k dilimine b a k t ı ğ ı m ı z d a d a u l a ş m a k m ü m k ü n d ü r . V a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i d ı ş a r ı d a b ı r a k ı l a r a k k o n u ş u l u r s a - k i neredeyse t ü m v a k ı f ü n i v e r s i t e / e r i de bu ü ç b ü y ü k kentte, a ğ ı r l ı k t ı olanak da İ s t a n b u l ' d a k u r u l m u ş t u r - son 1 /3 ' l ük dilim İ ç e r i s i n d e ü ç b ü y ü k kentten herhangi birinde k u r u / m a ş olan b\r dev/et ü n i v e r s i t e s i n e r a s t l a n ı l m a m a k t a d ı r .

Tabfo 2 6 V ı ı n İ ş a r e t e t t i ğ i bir d i ğ e r ö n e m / i nokta, ü n i v e r s i t e l e r i n k u r u l u ş tarihleri i le. S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu-I 'deki k o n u m l a r ı a ra ­s ı n d a k i i l i ş k i d i r . Bir b a ş k a d e y i ş t e Tablo 26 , kaliteli bir ü n i v e r s i t e olabilmenin g ö r ü n m e y e n ş a r t l a r ı n d a n birinin k ö k l ü bir g e ç m i ş e s a ­hip o/mak o l d u ğ u n u n alttnt ç i z m e k l e d i r . G e r ç e k t e n d e lablonun İ lk ü ç s ı r a s ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a , bu s ı r a l a m a n ı n T ü r k i y e ' n i n e n k ö k l ü ü n i ­versiteleri a r a s ı n d a paylaşıldığı dikkat ç e k m e k l e d i r ; G e ç m i ş g 1&46" y a dayanan ve 1933'te yeniden a ç ı l a n İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i ' n i n ; y i ­ne geçmişi Osmanl / 'dak i M ü h e n d i s h a n e - i B e n i H ü m a y u n ' a daya ­nan İ s t a n b u l Tekn ik Ü n i v e r s i t e s i ' n i n ve Mekteb-i M ü l k i y e ' n i n deva¬mı s a y ı l a b i l e c e k Ankara Ü n i v e r s i t e s i ' n i n ilk ü ç s ı r a d a yer a l m a s ı bir t e s a d ü f o l m a d ı ğ ı gibi; ilk 1 /3 ' lük dilimde 1990 s o n r a s ı n d a kurulan - v a ­k ı f ü n i v e r s i t e l e r i dah i l - s a d e c e 5 ü n i v e r s i t e n i n (%20.9) b u l u n m a s ı d a ' ü n i v e r s i t e n i n kalitesi ' ile ' k ö k l ü bir g e ç m i ş e sah ip olma' d e ğ i ş ­kenleri a r a s ı n d a k i i l i ş k i y i ortaya k o y m a s ı b a k ı m ı n d a n a n l a m l ı d ı r . S a d e c e İ l k 10'a b a k ı l d ı ğ ı n d a d e ğ i l , Tablo 2 6 l n ı n s o n 10 s a t ı r ı n d a yer a lan ü n i v e r s i t e l e r e g ö z a t ı l d ı ğ ı n d a da k ö k l ü bir ü n i v e r s i t e ge­l e n e ğ i n i n ö n e m i bir kez daha ortaya ç ı k m a k t a d ı r . Nitekim v a k ı f ya da devlet ü n i v e r s i t e s i o lsun, k u r u l u ş tarihi 1990' lardan ö n c e olan h i ç b i r ü n i v e r s i t e n i n tablonun son 1 / 3 ' l ü k diliminde yer a l m a d ı ğ ı g ö ­r ü l m e k t e d i r .

B i l i n d i ğ i gibi T ü r k i y e ' d e ü n i v e r s i t e l e r i n ö n e m l i bir b ö l ü m ü toplu olarak 1975 h 1982 v e 1992 y ı l l a r ı n d a a ç ı l m ı ş t ı r . B u tarihlerde a ç ı ­lan ü n i v e r s i t e l e r i n S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu-I 'deki k o n u m l a r ı n a , y ı ­ğ ı l m a n o k t a l a r ı n a g ö z atmak d a İ l g i n ç o lacak, en a z ı n d a n s iyas i tercihlerle ü n i v e r s i t e a ç m a p o l i t i k a s ı n ı n s o n u ç l a r ı n ı t a r t ı ş a b i l m e k , bu p o l i t i k a n ı n s o n u ç l a r ı n ı d e ğ e r l e n d i r e b i l m e k a ç ı s ı n d a n e l v e r i ş l i bir zemin s a ğ l a y a c a k t ı r . H a t ı r l a t m a k a m a c ı y l a tekrar e tmek gereki rse, T ü r k i y e ' d e 1975 y ı l ı n d a k i uygulama ile 5; 1982'deki yasa l d ü z e n l e -

139

me İ le 8; 1992 y ı l ı n d a k i 3837 S a y ı l ı K a n u n l a da 25 ü n i v e r s i t e ku ­r u l m u ş t u r . Bir b a ş k a d e y i ş l e , toplam 73 ü n i v e r s i t e n i n 38'i, yan i yandan biraz f a z l a s ı (%52.05) , bu ş e k i l d e kurulan ü n i v e r s i t e l e r d e n o l u ş m a k t a d ı r . Tablo 26'nrn i\k 1/3'lük dilimi i ç e r i s i n d e 1975 yılında k u r u l m u ş 3 ü n i v e r s i t e b u l u n m a k t a d ı r . 1982'de kurulan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı 4; 1992'de kurulan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı ise 2'dir, İ k i n c i 1 / 3 ' l ü k dilimde yer alan 24 ü n i v e r s i t e y e b a k ı l d ı ğ ı n d a i se , 1975 y ı l ı n d a ku ­r u l m u ş ü n i v e r s i t e s a y ı s ı n ı n 2; 1982 y ı l ı n d a k u r u l m u ş ü n i v e r s i t e s a ­y ı s ı n ı n 4 ; 1992'de k u r u l m u ş ü n i v e r s i t e s a y ı s ı n ı n ise 8 o l d u ğ u g ö ­r ü l m e k t e d i r Son 1 / 3 ' l ü k dilimde, 1975 ve 1982 y ı l ı n d a k u r u l m u ş ü n i v e r s i t e yoktur v e bu dilimde yer a lan 25 ü n i v e r s i t e n i n 1 2 ' s İ 1992 y ı l ı n d a k u r u l m u ş kamu ü n i v e r s i t e l e r i d i r . Bir b a ş k a d e y i ş l e , 1992' deki yasa l d ü z e n l e m e ile a ç ı l a n ü n i v e r s i t e l e r i n S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu- l ' in son 1 / 3 ' l ü k diliminde yer a l d ı ğ ı ; 1975 ve 1982'de a ç ı ­lan üniversitelerin i se ilk ve ikinci 1 /3 ' l ük dilime eş i î bir ş e k i l d e d a ­ğ ı l d ı k l a r ı , g ö r ü l m e k t e d i r .

Tablodaki 26'daki s ı r a l a m a ile ü n i v e r s i t e l e r i n k u r u l u ş tarihleri a r a s ı n d a k i İ l i ş k i y e , her bir dilimdeki ü n i v e r s i t e l e r i n ortalama y a ş l a r ı ­na g ö z atarak da bakmak m ü m k ü n d ü r . Nitekim b ö y l e s i bir anal iz de, k ö k l ü bir g e ç m i ş ile kaliteli e ğ i t i m ö ğ r e t i m ve bilimsel ü r e t i m a r a s ı n d a k i i l i ş k i y i ortaya k o y m a k t a d ı r , İ lk 1 / 3 ' l ü k dilimde yer a lan 24 ü n i v e r s i t e n i n ortalama y a ş ı 32'dir (31.54). İ k i n c i 1 / 3 ' l ü k dilimde yer alan 24 ü n i v e r s i t e n i n ortalama y a ş ı 14 (14.29) ; son 1 /3 ' lük d i ­limde yer alan ü n i v e r s i t e l e r i n y a ş ı ise ortalama olarak 10 (10,16) ' dur.

1955-57 y# İ lan a r a s ı n d a a ç ı l a n 3 ü n i v e r s i t e n i n ( A t a t ü r k , K a r a ­deniz Teknik ve E g e Ü n i v e r s i t e s i ) Tablo 26 İ ç e r i s i n d e k i d u r u m l a r ı da o l d u k ç a dikkat ç e k i c i d i r . Ü n i v e r s i t e k u r u m l a r ı n ı Anadolu'ya y a y ­ma p o l i t i k a s ı n ı n - 1 9 7 5 d e n sonra a d ı m a d ı m uygulanmaya b a ş l a ­nan her ile bir ü n i v e r s i t e p o l i t i k a s ı n d a n f a r k l ı bir d ü ş ü n s e l temele s a h i p - bir sonucu olarak kurulan bu ü n i v e r s i t e l e r tablonun ilk 1/3 h

l ü k diliminde yer a l m a k t a d ı r l a r : Ege Ü n i v e r s i t e s i , Tablo 2 6 ' n ı n 1 1 . s ı r a s ı n d a , A t a t ü r k Ü n i v e r s i t e s i 17, s ı r a s ı n d a . Karadeniz Tekn ik Ü n i v e r s i t e s i ise 19. s ı r a s ı n d a d ı r . Bu ü n i v e r s i t e l e r i n Tablo 26 İ ç e r i ­sindeki k o n u m l a r ı da v u r g u l a m a k t a d ı r ki, k ö k l e r i Cumhuriyetin k u ­r u l u ş y ı l l a r ı n a dayanan bu politika b ü y ü k oranda b a s a n l ı o l m u ş t u r . Bir b a ş k a d e y i ş l e yeni ü n i v e r s i t e l e r i n a ç ı l m a p o l i l i k a s ı . y ü k s e k e ğ i ­timi Anadolu'ya yaymak v e Anadolu'da g ü ç l ü bilimsel merkezler kurmak 'temel a m a c ı ' e t r a f ı n d a y ü r ü r l ü ğ e k o n d u ğ u n d a , ü n i v e r s i t e -

140

ler y e t i ş m i ş insan g ü c ü / a k a d e m i k personel v e ait y a p ı y a t ı r ı m l a r ı n ı temel a lan bir plan ve program ç e r ç e v e s i n d e a ç ı l d ı ğ ı n d a b ö y l e s i bir politika uzun vadede - k ı s m e n de o l s a - b a ş a r ı l ı olabilmektedir.

Ö z e t l e tekrarlamak gerekirse, Tablo 26'ntn net olarak verdiği mesa j , s o n 1 / 3 ' l ü k k ı s ı m d a yer a lan ü n i v e r s i t e l e r i n , yan i 1 9 9 0 ' l ı y ı l ­larda kuru/duklart i/terdeki ticari h a y a t ı ü n i v e r s i t e ö ğ r e n c i l e r i a r a c ı ­l ı ğ ı y l a c a n l a n d ı r m a v e ü n i v e r s i t e g i r i ş s ı n a v ı n d a k i y ı ğ ı l m a l a r ı hafif­letme a m a c ı y l a k u r u l m u ş , belirli bir akademik mastar p lan ve prog­rama d a y a n m a k s ı z ı n a ç ı l m ı ş ü n i v e r s i t e l e r i n , g ö r e c e olarak en ka ­litesiz kesimi o l u ş t u r d u ğ u d u r O y s a k i , Ulubelen'in (1990:233) de a l t ı n ı ç i z d i ğ i gibi. bir ü n i v e r s i t e i ç i n bina ve pa ra gerekli ama yeterli d e ğ i l d i r Aslolan bilimsel a r a ş t ı r m a v e bilimsel a r a ş t ı r m a n ı n d a en ö n e m l i unsuru y a r a t ı c ı İ n s a n g ü c ü o l d u ğ u n a g ö r e . t ü m y a t ı r ı m l a r ı n İ n s a n a y ö n e l m e s i gerekmektedir Y u k a r ı d a k i tablodan ç ı k a n s o n u ­cu, ü n i v e r s i t e l e r e i l i ş k i n p o p ü l i s t p o l i t i k a l a r ı n i f l as ı olarak okumak da o l a n a k l ı d ı r . T ü m bunlara r a ğ m e n , bir g e r ç e ğ i n daha a l t ı n ı ç i z ­mek gerekmektedir ki o da , T ü r k i y e ' d e y ü k s e k o k u l l a ş m a oranının d i ğ e r ü l k e l e r l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a d ü ş ü k o l d u ğ u ve bunun a r t ı r ı l -mastntn g e r e k l i l i ğ i d i r . R e s m i a ğ ı z l a r d a , bu sorunu ç ö z m e a m a c ı n a hizmet etmeleri i ç i n 1990'h y ı l l a r d a k u r u l d u k l a r ı s ö y l e n e n ü n i v e r s i ­te lere son 1 / 3 ' l ü k dilimde yer a l m a l a r ı da g ö s t e r m e k t e d i r ki, bu po­litikalar istenilen s o n u ç l a n tam olarak v e r e m e m i ş t i r Bir b a ş k a de­ğ i ş l e bu politikalar - v e p o l i t i k a c ı l a r - s a d e c e yasa l d ü z e n l e m e l e r e dayanarak ü n i v e r s i t e isimli e ğ i t i m k u r u m l a r ı a ç m a k suretiyle y ü k ­s e k o k u l l a ş m a sorununun ç ö z ü l e b i l e c e ğ i n i v a r s a y m ı ş l a r d ı r Ornay ' ı n (1990:27) da v u r g u l a d ı ğ ı gibi, bu y a n l ı ş politikalar "üniversiteyi hukuki normlarla kurulabilen toplumsal konstrüksiyoniar olarak" g ö r m e k t e , ü n i v e r s i t e l e r "bir (âkım toplumsal özlemlerin ya da süb­jektif değer yargılarının yarattığı toplumsal aksesuarlar olarak" de-gedendin İ m e k t e d ı r .

K ı s a c a s ı , bu ü n i v e r s i t e l e r g e r ç e k an lamda y ü k s e k o k u l l a ş ­maya kaikr yapamamışlar, taKat c ü z d a n ı n d a bir ü n i v e r s i t e n i n kim­lik k a r t ı n ı t a ş ı y a n g e n ç n ü f u s o r a n ı n ı n h ı z l a a r t m a s ı n a y a r d ı m c ı ol­m u ş l a r d ı r Bu nedenle y ü k s e k o k u l l a ş m a y a g e r ç e k an lamda k a t k ı yapacak p o l i t i k a l a r ı n , her ilde bir ü n i v e r s i t e a ç ı l m a s ı İ le d e ğ i l , ni­telikli ü n i v e r s i t e a ç m a k suretiyle g e r ç e k l e ş e b i l e c e ğ i g ö r ü l m e k t e d i r Nitekim Tablo 26 da bu g e r ç e ğ i n a l t ı n ı ç i z m e k t e d i r

S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu-Tde v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n k o n u m l a r ı da dikkat ç e k i c i d i r , (Ik 1 / 3 ' l ü k dilim i ç e r i s i n d e 3 (Bilkent. K o ç ve

141

S a b a n c ı Ü n i v e r s i t e l e r i ) ; ikinci 1 /3 ' l ük d İ J imde 6 ; son 1 / 3 ' l ü k dilimde •se 11 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i b u l u n m a k t a d ı r . Bir b a ş k a d e ğ i ş l e v a k ı f ü n i ­versiteleri tablonun son 1 /3 ' l ük diliminde y o ğ u n l a ş m a k t a d ı r . V a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n S ı r a l a m a S o n u ç Tablosu-I 'de a l d ı k l a r ı p u a n l a r ı n o r t a l a m a s ı da v a k ı f ü n i v e r s i t e l i y l e ilgili bir takfm s o n u ç l a n ortaya koymasr a ç ı s ı n d a n dikkat ç e k i c i d i r . Vakff ü n i v e r s i t e l e r i n i n Tab lo 26 T dan a l d ı k l a r ı ortalama puan 554,7'dir. Bu r a k a m ı n a l t ı n d a puan a lan , yan i daha iyi olan, sadece 9 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i b u l u n m a k t a d ı r . Bir b a ş k a d e y i ş l e 20 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n i n sadece 9 u , yani s a d e c e %45'i o r t a l a m a n ı n ü z e r i n d e d i r . T ü m ü n i v e r s i t e l e r i n o r t a l a m a l a r ı (473,08) dikkate a l ı n d ı ğ ı n d a ise y a l n ı z c a 5 v a k ı f ü n i v e r s i t e s i n i n T ü r k i y e o r t a l a m a s ı n d a n daha iyi puana sahip o l d u k l a r ı g ö r ü l m e k ­tedir. T ü r k i y e o r t a l a m a s ı n d a n daha İ y i , d i ğ e r bir d e y i ş l e daha d ü ­ş ü k puana sahip v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i S a b a n c ı , Bilkent, K o ç , B a ş k e n t v e Fatih Ü n i v e r s i t e l e r i d i r .

Tablo 26 ile ilgili olarak belirtilmesi gereken son nokta, tablo* nun tavan ve taban p u a n l a r ı a r a s ı n d a k i b ü y ü k f a r k l ı l ı k t ı r . Bir inci s ı r a d a yer alan İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i 113 puana sahipken, en s o n s ı r a d a k i Ç a ğ Ü n i v e r s i t e s i ' n i n p u a n ı 7 4 7 ' d ı r ; b î r b a ş k a d e y i ş l e her İki ü n i v e r s i t e arasfnda 5,6 kat fark b u l u n m a k t a d ı r . T a v a n ve taban r a k a m l a r ı a r a s ı n d a k i y ü k s e k f a r k l ı l ı k bir yana ilk, ikinci ve son 1/3' l ü k dilimler a r a s ı n d a k i ortalama puan d e n g e s i z l i ğ i de T ü r k i y e ' d e k i ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a k i ciddi bir kalite f a r k l ı l a ş m a s ı n ı n a l t ı m ç i z ­mektedir. İ lk 1 /3 ' l ük dilimde yer alan ü n i v e r s i t e l e r i n ortalama p u a n ı 290 ,375 iken, ikinci 1 /3 ' lük dilimde yer alan ü n i v e r s i t e l e r i n ortalama p u a n ı 487.792 ve son 1 / 3 T l ü k dilimde yer a lan ü n i v e r s i t e l e r i n orta­l ama p u a n ı ise 6 3 4 , 3 6 ' d ı r . Bu r a k a m l a r ı n da i ş a r e t e t t i ğ i gibi, a s ­l ı n d a Tablo 2 6 ' y ı ü ç f a r k l ı dilim ş e k l i n d e d ü ş ü n m e k , sadece meto­dolojik bir v a r s a y ı m d e ğ i l , a y n ı zamanda reel bir f a r k l ı l ı ğ a da teka­b ü l etmektedir. Her bir dilimin ortalama p u a n l a r ı a r a s ı n d a k i derin f a r k l ı l ı k bu k o p m a n ı n da a l t ı n ı ç i z m e k t e d i r .

Benze r bir ç a l ı ş m a y ı daha Ö n c e g e r ç e k l e ş t i r e n K ö k s o y ' u n (1907) k i t a b ı ile bu ç a l ı ş m a n ı n s o n u ç l a n a r a s ı n d a b i r t a k ı m fark ve benzerlikler saptamak o l a n a k l ı d ı r . F a r k l ı l ı k l a r ı n temel nedenlerin­den biri, K ö k s o y ' u n ç a l ı ş m a s ı n d a d e ğ e r l e n d i r m e y e dahil edilen ü n i v e r s i t e l e r a r a s ı n d a 1992 ve s o n r a s ı n d a kurulan ü n i v e r s i t e l e r i n b u l u n m a m a s ı , bu ç a l ı ş m a d a ise 1992 ve s o n r a s ı n d a kurulan b ü t ü n ü n i v e r s i t e l e r i n dahil edilmesidir. Her iki ç a l ı ş m a d a f a r k l ı Kimi s o ­n u ç l a r a u l a ş ı l m a s ı n a neden olan ikinci f a k t ö r ise ö ğ r e n c i b a ş ı n a

142

d ü ş e n k a p a l ı a lan , ö ğ r e n c i b a ş ı n a d ü ş e n k ü t ü p h a n e ö d e n e ğ i , t ı p d ı ş ı Ö ğ r e t i m ü y e s i b a ş ı n a d ü ş e n t ı p d ı ş ı d ö n e r se rmaye , matematik taban p u a n ı , mezun ö ğ r e n c i l e r i n toplam ö ğ r e n c i l e r e o r a n ı gibi K ö k ­soy'un ç a l ı ş m a s ı n d a d e ğ e r l e n d i r m e y e a l d ı ğ ı b a z ı Ö l ç ü t l e r i n bu ç a l ı ş m a d a k u l l a n ı l m a m ı ş o l m a s ı d ı r K ö k s o y ' u n k u l l a n m ı ş o l d u ğ u bu t ü r f o r m ü l a s y o n l a r yer ine , bu ç a l ı ş m a d a , y ü k s e k o k u l l a ş m a y a katkt, S C f ve S S C f k a p s a m ı n d a k i y a y ı n l a r ı n ö ğ r e t i m elemanlar* i ç i n a y r ı ayn h e s a p l a n m a s ı , ö ğ r e n c i y ü z d e l i k tercih puanlan, l i sans ve l i s a n s ü s t ü ö ğ r e n c i l e r i ç i n toplam b ü t ç e d e n aynlan paylar, b ü t ç e p a y l a r ı ile toplam ö ğ r e n c i i ç e r i s i n d e k i paylar a r a s ı n d a k i fark, vb. yeni f o r m ü l a s y o n l a r g e l i ş t i r i l m i ş t i r . A y r ı c a ö z e l ü n i v e r s i t e l e r i n b ü t ç e r a k a m l a r ı n a i l i ş k i n veri lere u l a ş ı l a m a d ı ğ ı i ç i n de b ü t ç e ile İ l g i l i for-m ü l a s y o n l a r d a ö z e l ü n i v e r s i t e l e r dahil e d i l m e m i ş t i r . B ü t ü n bunlara r a ğ m e n K ö k s o y ' u n (1997:206) ç a l ı ş m a s ı n d a basi : y ö n t e m e g ö r e ortaya konulan s ı r a l a m a s o n u ç tab losu 3 6 i le y u k a r ı d a k i s ı r a l a m a s o n u ç tablosunun ilki ofan Tab lo-26 'ya b a k ı l d ı ğ ı n d a , ilk 10 ü n i v e r ­siteden 7'slnin ( O D T Ü , B o ğ a z i ç i , I T Ü , Ç u k u r o v a . Hacettepe, Anka ­ra ve İ s t a n b u l ü n i v e r s i t e l e r i ) ortak o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r 1992 ve s o n r a s ı n d a kurulan ü n i v e r s i t e l e r i d ı ş a r ı d a b ı r a k a r a k her iki tablo­nun son 10 s ı r a s ı n d a yer alan ü n i v e r s i t e l e r e b a k ı l d ı ğ ı n d a i se ortak olan ü n i v e r s i t e s a y ı s ı 5 ( F ı r a t , U l u d a ğ , İ n ö n ü , Y ü z ü n c ü y ı l ve T rak ­y a Ü n i v e r s i t e t e r i ) ' t i r , Tablo^26'da y ine son 10 'da yer a lan 1992 ö n ­ces inde k u r u l m u ş ü n i v e r s i t e l e r d e n Anadolu, Akdeniz, Mimar S i ­nan, Dic le ve Cumhuriyet Ü n i v e r s i t e l e r i i se K ö k s o y ' u n ç a l ı ş m a s ı n ­da son 10'a y a k ı n bir yerde bulunmaktadır.

D a h a ö n c e de d e ğ i n i l d i ğ i ü z e r e Tablo 26 , b ü t ç e kalemi d ı ş ı n ­daki d i ğ e r d e ğ i ş k e n l e r d e n hareket le o l u ş t u r u l a n kriterlerin d e ğ e r ­lendirilmeye a l ı n d ı ğ ı , kamu ve v a k ı f ü n i v e r s i t e l e r i n i n t ü m ü n ü kap­sayan bir s ı r a l a m a s o n u ç tablosu iken, a ş a ğ ı d a l istelenen Tablo 27, s a d e c e b ü t ç e kalemi ile ı l i ş k ı l e n d ı n l e n kriterlerden hareket le o l u ş t u r u l m u ş v e sadece 5 3 kamu ü n i v e r s i t e s i n i k a p s a m a k t a d ı r .

-* Köksoy'un sözü edilen sıralama sonuç tablosunda ilk 10 da yer alan üniversiteler sıra­sıyla 1) Meni. 2) ODTÜ. 3) Boğaziçi, 4) İTÜ, S) Çukurova, B) Hacettepe, 7) Ankara. 8) Erciyes, 9) Gazı ve 10) İstanbul Üniversiteleridir.

143

Tablo 26 : S o n u ç S ı r a l a m a Tablosu-))

Sıra No

Sıralama Sonuç

Puanına Göre

Kaçıncı Olduğu

ÜNİVERSİTE Sıralama Sonuç

Puanı

t \. Marmara Urive^tesı 63 2 2. Selçuk Üniversitesi 64 3 3. Sakarya Üniversitesi 95 4 4. İstanbul Teknik Üniversitesi 114 5 b. Dokuz Eylül Üniversitesi 117 6 6. Boğaziçi Üniversilesi 119 7 7. ODTÜ 120 e a. İstanbul Üniversitesi 124 9 9 Gezi Unıvet sitesi 127 10 9, Karadeniz Teknik Üniversitesi 127 11 10 Ankara Üniversitesi 128 12 10. Yıldız Teknik Üniversitesi 128 13 11, Anadolu Üniversitesi 130 14 12. Gebze Yüksek tekneci Enslitusu 141 15 13. Dumlupınar Üniversitesi 145 16 14. Ege Üniversilesi 155 M 15. Trakya Üniversitesi 157 18 16 Kocaeli Üniversilesi 158 19 17, Balıkesir Üniversilesi 159 20 16. Erciyes Üniversilesi 16T 21 19. Süleyman Demirel Üniversitesi 164 22 20. Hacettepe Üniversitesi 163 23 21, Ondokuz Mayıs Ünjversilesi 169 24 22. Uludağ Üniversilesi 181 25 23. Niğde Üniversitesi 183 26 24, Fırat Üniversitesi 186 27 24, Çanakkale 18 Mert Üniversitesi 186 28 25. Kırıkkale Üniversitesi 19C 29 26. CelaJ Bayar üniversitesi 197

1 4 4

30 27. Çukurova Üniversitesi 199 | 31 28. Atatürk Üniveısitesi 201 | 32 29 inönü ÜniversiJesî 207 33 30. Gaziantep Üniversitesi 211 34 31. Cumhuriyet Üniversitesi 213 35 32, Ögmafiçaa ÜnrVersrtest 214 35 32 Galatasaray Üniversilesi 214 37 33. Mersin Üniversitesi 220

38 34, Akdeniz Üniversitesi 222 35, Pamukkate Üniversitesi 223

40 36. Muğla Üniversitesi 229 41 3/. Mimar Sinan Üniversitesi 231 42 38. Afyon Kocatepe Ûniversrtes* 243 43 39. Kafkas Üniversitesi 254

44 40. İzmir Yüksek teknoloji Enstitüsü 263

45 41, Mustafa Kemal Üniversitesi 264

48 42 Yüzüncüyıl Üniversitesi 265 47 43 ZonguldaK Karaelmas Üniversitesi 267 48 44 Harran Üniversitesi 274

49 45. Gaziosmanpaşa Ürrivers/fesf 275

50 46. Adnan Menderes Üniversitesi 277 51 47. Abant İzzet Baysal Üniversitesi 279 52 48. K. Sütçü (mam Üniversitesi 2% 53 49 Dicle Üniversitesi 3D1 |

Karnu ü n i v e r s i t e l e r i n i n b ü t ç e b a ğ ı m s ı z d e ğ i ş k e n i d o l a y ı m ı ife sualama s o n u ç puanlan e le alındığında, bir ü n i v e r s i t e n i n d i ğ e r ü n i ¬vers i teye g ö r e daha ü s t s ı r a d a yer a l m a s ı , o ü n i v e r s i t e n i n ; .

• b ü t ç e s i n e oranla daha fazla l i sans oğrencısmB e ğ i t i m -ö ğ r e t i m hizmetleri v e r d i ğ i ,

• b ü t ç e s i n e oranla g e l e c e ğ i n akademik c a m i a s ı n a yem y ü z ­ler k a z a n d ı r m a ve ekonominin ihtiyaç d u y d u ğ u y ü k s e k .nilelikli \M d ü z e y e lemanlar y e t i ş t i r m e konusunda d i ğ e r l e r i n d e n d a h a etkin ol­d u ğ u ,

• b ü t ç e s i n e oran/a ev rense l btlime d a h a fazla k a t k ı y a p t ı ğ ı , birim akademik y a y ı n / a r a ş t ı r m a maliyetinin d a h a d ü ş ü k o l d u ğ u ,

145

* toplam b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı paya oranla, topfam ü n i v e r s i t e ö ğ ­rencisi n ü f u s u i ç e r i s i n d e n daha faz la ö ğ r e n c i y e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m ver­d i ğ i , d i ğ e r bir d e y i ş t e b ü t ç e s i n e nazaran y ü k s e k o k u l l a ş m a y a daha fazla k a t k ı d a b u l u n d u ğ u ,

• toplam b ü t ç e d e n a l d ı ğ ı paya oranla, y a y ı n / a r a ş t ı r m a faa­liyetlerime daha fazla k a t k ı d a b u l u n d u ğ u , bir b a ş k a d e y i ş l e , bilimsel ü r e t i m a ç ı s ı n d a n k a y n a k l a r ı n ı daha etkin k u l l a n d ı ğ ı ,

a n l a m ı n a gelmektedir. Tab lo 26 'da belirtilen ç e k i n c e b u r a s ı i ç i n d e g e ç e r l i d i r ; Tablo 27'de ortaya konulan s ı r a l a m a s o n u ç tablosunda da. bir ü n i v e r s i t e n i n d i ğ e r i n d e n ü s t s ı r a d a yer a l m a s ı , o ü n i v e r s i t e ­nin b ü t ç e b a ğ l a m ı n d a k i b ü t ü n kriterler a ç ı s ı n d a n d i ğ e r l e r i n d e n daha İyi o l d u ğ u a n l a m ı n a gelmemekte, s a d e c e en optimum d e ğ e r e u l a ş t ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k l e d i r .

K a m u ü n i v e r s i t e l e r i bu kriterler a ç ı s ı n d a n ele a l ı n a r a k s ı r a l a n ­d ı k l a r ı n d a , Tab lo 26'dan k ı s m e n f a r k l ı bir durum ile k a r ş ı l a ş ı l m a k ­t a d ı r . Bu konuda İ lk dikkati ç e k e n nokta. Tab lo ?6 'da ilk 1 û ' a giren ü n i v e r s i t e l e r d e n sadece 6 tanesinin Tablo 27'de d e ilk 10 i ç e r i ­s inde yer a l m a s ı d ı r Bir b a ş k a d e y i ş l e . Tablo 26'nm ilk 10 s a t ı r ı n d a yer a lmayan 4 yeni ü n i v e r s i t e ( S e l ç u k , S a k a r y a , Gaz i ve Karadeniz Teknik Ü n i v e r s i t e l e r i ) , b ü t ç e ile İ l i ş k i l e n d ı r î l r n i ş kriterler b a ğ l a m ı n d a ö n stra lara y e r l e ş m e k t e d i r l e r . Tab lo 27'nin gerek ilk 10 s ı r a s ı n a , gerekse de ilk 1 / 3 ' l ü k dilimine b a k ı l d ı ğ ı n d a , a y r ı c a , bir ü n i v e r s i t e n i n b ü y ü k ş e h i r d e kurulu o l m a s ı İ le b ü t ç e s i a r a s ı n d a , Tabfo 26'daki kadar net bir i l i ş k i n i n o l m a d ı ğ ı da dikkat ç e k m e k t e d i r ; Takat yine de ö z e l l i k l e ilk 1 / 3 ' l ü k dilim i ç i n d e a ğ ı r l ı k , b ü y ü k ş e h i r l e r d e kurulu ka ­mu ü n i v e r s i t e lerindedir: Tab lo 26 'da b ü y ü k ş e h i r ve ü n i v e r s i t e a ra ­s ı n d a ne redeyse % 1 0 0 ' l ü k bir i l i ş k i varken, Tablo 27 'de ü ç b ü y ü k ş e h i r d e ku ru f ıu ü n i v e r s i t e l e r i n o r a n ı n ı n %60 'a d ü ş t ü ğ ü g ö r ü l m e k t e ­dir. İ lk 1 /3 ' lü r k dilim g ö z ö n ü n e a l ı n d ı ğ ı n d a i ş e Ankara. İ s t a n b u l ve İ z m i r ' d e kurulu ü n i v e r s i t e l e r i n o r a n ı %50'ye- kadar d ü ş m e k t e d i r .

K a m u ü n i v e r s i t e l e r i n i n b ü t ç e l e r i , f a r k l ı kriterlerle birlikte d e ğ e r -l o n d i n l d i ğ i n d e , bu b ü t ç e y i etkin bir ş e k i l d e kul lanma ile k ö k l ü bir c j e ç m ı ş e sahip o l m a l a r ı a r a s ı n d a - T a b l o 26'dakine benzer netlikle o lmasa d* j - bir İ l i ş k i n i n v a r o l d u ğ u dikkat ç e k m e k t e d i r . G ö r e c e yeni kurulan b a z ı ü n i v e r s i t e l e r i n de b ü t ç e b a ğ l a m ı n d a etkin ve verimli bir ş e k i l d e e ğ i t i m - ö ğ r e t i m faaliyetlerini g e r ç e k l e ş t i r d i k l e r i , ö z e l l i k l e tablonun İ lk s a t ı r l a r ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a g ö r ü l m e k l e birlikte, tablonun ilk, ikinci ve son 1 /3 ' l ük dilimlerindeki ü n i v e r s i t e l e r i n y a ş ortalama-

146

lanna bakıldığında. b ü t ç e i\e k u r u m s a l l a ş m a a r a s ı n d a ha la bir i l i ş ­kinin var o l d u ğ u g ö r ü l e b i l m e k t e d i r . Tab lo 27'nin ilk 1 / 3 ' l ü k diliminde yer a lan 17 ü n i v e r s i t e n i n y a ş o r t a l a m a s ı 33 iken, ikinci 1 / 3 ' l ü k di­limde yer alan ü n i v e r s i t e l e r i n ortalama y a ş ı 2 2 ; son 1 / 3 ' l ü k dil imde yer alan ü n i v e r s i t e l e r i n y a ş o r t a l a m a s ı ise 10 'dur Bir b a ş k a de­y i ş l e , s o n 1 / 3 ' l ü k dilimde y e r alan ü n i v e r s i t e l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u 1992'de kurulan ü n i v e r s i t e l e r d e n o l u ş m a k t a d ı r . A y r ı c a , tablodaki s ı ­ra lama ile ü n i v e r s i t e l e r i n k u r u t u ş tarihleri k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a , T a b ­lo 27'nin ilk 1 / 3 r l ü k kesiminde 1975'de kurulan 1 , 1982 'de kurulan 5 ve 1992'de kurulan 3 ü n i v e r s i t e n i n ; ikinci 1 / 3 ' l ü k dil ime b a k ı l d ı ­ğ ı n d a 1982'de kurulan ü n i v e r s i t e y e ras t lanmazken, 1975'te kuru­lan 4 , 1992'de kurulan 7 ü n i v e r s i t e n i n ; son 1 / 3 ' l ü k dil ime b a k ı l d ı ­ğ ı n d a İ s e 1975'te kurulan ü n i v e r s i t e y e rast lanmazken, 1982'de ku ­r u l m u ş 3 . 1992'de k u r u l m u ş 13 ü n i v e r s i t e n i n o l d u ğ u g ö z l e m l e n ­mektedir. Ö z e t l e b ü t ç e b a ğ l a m ı n d a d a ü n i v e r s i t e l e r s ı r a l a n d ı ğ ı n d a s o n u ç d e ğ i ş m e m e k t e ; d o ğ a s ı d ı ş ı n d a k i a m a ç l a r l a kurulan ü n i v e r s i ­telerin evrense l bilimsel gerekler v e nitelikli insan g ü c ü y e t i ş t i r m e a m a ç l a r ı n a hizmet e tmeye k a l k t ı ğ ı n d a , kaliteli hizmet ü r e t e m e d i k -leri g ö r ü l m e k t e d i r .

Tablo 27'nin tavan v e taban p u a n l a r ı a r a s ı n d a k i fark da T a b l o 26 'dakinden daha d ü ş ü k t ü r Tablo 27'deki S ı r a l a m a S o n u ç Tab lo-su- l l veri lerine g ö z a t ı l d ı ğ ı n d a , en d ü ş ü k puana sah ip ü n i v e r s i t e olan Marmara Ü n i v e r s i t e s i (62) İ le son s ı r a d a yer a lan Dicle Ü n i ­versitesi (301) a r a s ı n d a 4,8 kat fark o l d u ğ u g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . Tablo 27'yi o l u ş t u r a n kriterler b a ğ l a m ı n d a , T ü r k i y e ' d e k i kamu ü n i ­versitelerinin ortalama p u a n ı 189'dur, Bu rakama g ö r e Tablo 27 ' deki s ı r a l a m a d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e , 26 ü n i v e r s i t e n i n ortalamadan daha d ü ş ü k , 2 7 ü n i v e r s i t e n i n İ s e or ta lamadan daha y ü k s e k puan a l d ı k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . Her bir 1 / 3 ' l ü k dilimin o r t a l a m a s ı a l ı n a r a k bir d e ğ e r l e n d i r m e y a p ı l d ı ğ ı n d a i se . Tablo 26 'da o l d u ğ u gibi, Tab lo 27 'de d e her bir dU'tm a r a s ı n d a k a y d a d e ğ e r bir k o p m a n ı n o l d u ğ u g ö z l e m l e n m e k t e d i r . Tablo 27 f nin ilk 1 /3 h l ük diliminde yer a lan ü n i ­versitelerin or ta lama p u a n ı 121,94 iken, İ k i n c i 1 / 3 ' l ü k dilimde yer a lan ü n i v e r s i t e l e r i n or talama p u a n » 186, s o n dilimde yer a l a n l a r ı n ortalama p u a n ı i se 255'dir. Veri ler de g ö s t e r m e k t e d i r k ı , en ü s t ve en alt dilim a r a s ı n d a iki kattan daha fazla bir puan f a r k ı bulunmak­t a d ı r .

S o n u ç olarak, her iki S ı r a l a m a S o n u ç Tabfosu 'nun v e r d i ğ i en a ç ı k mesa j , ü n i v e r s i t e l e r i n k u r u m s a l l a ş m a d ü z e y l e r i ile kaliteleri

147

a r a s ı n d a kayda d e ğ e r bir i l i ş k i n i n v a r o l d u ğ u d u r . Bununla birlikte, her iki s ı r a l a m a s o n u ç tablosunun, fakat ö z e l l i k l e Tablo 2 6 ' n ı n , i ş a ­ret e t t i ğ i gibi, k u r u m s a l l a ş m ı ş ü n i v e r s i t e l e r ü ç b ü y ü k ilde y o ğ u n ­l a ş m a k t a d ı r . Her iki s o n u ç tablosunun v e r d i ğ i m e s a j ı ş ö y l e yorum­lamak o l a n a k l j d ı r : E ğ e r T ü r k i y e ' d e y ü k s e k o k u l l a ş m a o r a n ı n ı n ar­t ı r ı l m a s ı isteniyorsa, e ğ e r T ü r k i y e ' d e g e r ç e k t e n ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i a l m ı ş , y ü k s e k nitelikli insan g ü c ü y e t i ş t i r i l m e k İ s t e n i y o r s a , e ğ e r T ü r k i y e ' n i n evrensel bilime y a p t ı ğ ı k a t k ı n ı n a r t ı r ı l m a s ı isteniyorsa, bunun yolu, ü z e r i n d e ',.„ Üniversitesi1'yazan kurumlar a ç a r a k , on­l a r ı n z a m a n i ç e r i s i n d e g e r ç e k t e n ü n i v e r s i t e haline gelmesini bekle­mek d e ğ i l , bir taraftan mevcut ü n i v e r s i t e l e r i n kapasite ve imkanla­r ı n ı a r t ı r m a k ve d i ğ e r taraftan da a l t - y a p ı , teknik d o n a n ı m ve insan g ü c ü p l a n l a m a s ı (hem ö ğ r e t i m e l e m a n ı kadrosu a n l a m ı n d a hem de ü l k e n i n gelecekte i h t i y a ç d u y a c a ğ ı meslek k o l l a r ı / İ ş g ü c ü n e g ö ­re) ile fizibilitesini yaparak yeni ü n i v e r s i t e l e r a ç m a k t ı r . A k s ı halde ü n i v e r s i t e l e r i n kalitelerine b a k m a k s ı z ı n s a d e c e s a y ı l a r ı n ı n a r t m a s ı V e l i d e d e o ğ l u ' n u n (1990:16) da h a t ı r l a t t ı ğ ı gibi tirbardakta 1Öcm deriniiğe sahip suyun, bir tepsiye döküldüğünde 1 cm derinliğe sahip olması'hdan fa r k l ı bir duruma i ş a r e t etmeyecektir.

148

KAYNAKÇA

AKALIN, G ü n e r i . Kamu Ekonomisi, Ankara: A . Ü . Siyasal Bi Ig i lç r Fakü l t es i Yay., 2. B a s ı m , 1986.

ANAYASA M A H K E M E S İ 09.02.1994 g ü n ve E.94/43. K.94/42-2; R G . 24.01.1995, 22181 say ı l ı ka ra r ı

ARSLAN, Ali. Darülfünundan Üniversite'ye, İ s t anbu l : Kitapevi Yay., 1995. A T A T Ü R K , Mustafa Kemal. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin V Dönem S.

Yasama Yılım Açış Konuşmaları, 1 K a s ı m 1937 Millet Meclisi Tutarak Dergisi, D,V.C. 20, S a y ı , 3,

A Y D E M İ R , Ş e v k e t S ü r e y y a . " D a r ü l f ü n u n u n i nk ı l ap Hassasiyeti ve Cavit Bey ' İn ik t isa tç ı l ığ ı " \ Kadro, Cilt 2, S a y ı 14. 1933:95-96 (Kadro 1933 Cilt 2 T ı p k ı b a s ı m , Y a y ı n a Haz ı r l ayan : Cem Alpar, Ankara, 19B0 i ç i nde ) ,

B A L O Ğ L U , Zekai. Türkiye'de Eğitim. İ s tanbu l Yeni Yüzy ı l K i tap l ığ ı , T ü r k i ­ye'nin So run la r ı Dizisi, 1990.

B E L G E , Burhan Asaf. "Arkada Kalan D a r ü l f ü n u n " , Kadro, Cilt 1, S a y ı 8, 1932:47-48 (Kadro 1934 Cilt 3, T ı p k ı b a s ı m , Y a y ı n a H a z ı r l a y a n : Cem Alpar, Ankara, 1960 i ç i nde ) .

B E L G E , Burhan Asaf. "Ün ive rs i ten in M a n a s ı " . Kadro, Cilt 2, Say ı 20. 1933' 24-28 (Kadro 1933 Cilt 2, T ı p k ı b a s ı m , Yayma Haz ı r l ayan : Cem Aipar, Ankara. 1960 i ç i nde ) .

B İ L G E , Demet. " S a y ı Ar t t ı Kalite D ü ş t ü " , Radikal, 31.3.2004, s,3. D E M İ R E R , Y ü c a l - Ö z g ü r ORHAN G A Z İ - M e t in DURAN. Ateş Altındaki Üni­

versite, Ankara: Ö z g ü r Ün ive rs i t e Y a y ı n l a n , 2000. DEVLET PLANLAMA T E Ş K İ L A T I . Yükseköğretim Araştırması. Ankara: DPT

Yay., 1976. D I Ş T İ C A R E T B A K A N L I Ğ I ,

http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/ekonomi/ say ı3 /eğ i t im .h tm l D I Ş T İ C A R E T M Ü S T E Ş A R L I Ğ I .

http ://www. f oreigntra de. go v ,tr/ead/e konomi/ s ay ı3/eğ itim. html DURU, Nami K a z ı m . " T u b a A ğ a c ı " "Cumhuriyet", 28 Mart 1938, Cumhuriyet

1924-1974, İ s t a n b u l : Cumhuriyet Yay . 1974 ıç inc tes 202-203. G Ö K A L P , Z ı ya . Yem Hayat-Doğru Yol, Yay ına H a z ı r l a y a n . Mü jgan Cunbur,

Ankara, Kül tür Bakan l ığ [ Yay.. 1976.

149

G Ö K Ç E , Birsen. "Türkiye Koşullarında Yeni Bir Üniversite Nasıl Kurulmalı", Yüksek Öğretimde Sorunlar ve Çözümler, Der: TSaylan-Z. Üskül, İ s ­tanbul: Cem yayınevi, 1990, s. 91-108.

G Ö Z L E R , Kemal. İdare Hukuku Dersleri, Bursa: Ekin Kitapevi, 2002. G Ö Z Ü B Ü Y Ü K , Şeref A. Yönetim Hukuku, Ankara; Turhan Kitapevi, 13,

Baskı, 1993. H A T I P O Ğ L U , Tahir M. Türkiye Üniversite Tarihi, Ankara; Servi Yayınlan, 2.

Baskı, 2000. M İ D Y A T L İ L A R D E R N E Ğ İ . hltp;/Awm. m idyadhlar.org İRAT, Alı Murat. "Sınıf, Statü ve Üniversite Öğretim Llyeliği", Üniversite ve

Toplum, Eylül 2003 K A S A P O Ğ L U , Aytül. "Latest Developments and Dıscussıons on Socîal

Sciences in the World, and Attitudes Towards Them İn Turkey". Evafuation of Performance in Sociai Sciences, Der: İlhan Tekeli-Necdet Teymur, Ankara; Turkİsh National Commission for UNESCO, 2004, s.107-125.

K A S A P O Ğ L U , Aytül. "Üniversitelerimizde Kalite Deûerle-ndirme Çal ışmala-n ", Kamu Yönetiminde Kalite 1 Ufusat Kongresi Büdınterİ-i, Editörler: Ö.Peker vd„ Ankara: T OD Al E Yayınları , 1999. s. 457^66.

KORKUT. Hüseyin "Üniversiteler". Cumhunyet Döneminde Eğ/t/m, Ankara: M,E,B. Yay. f1983 f s, 315-339,

K Ö K S O Y , Mümin. Yükseköğretimde Kalite ve Türk Yükseköğretimi için Öneriler, Ankara: Hacettepe Üniversilesi Yay., 1997,

M E N T E Ş . Ali. Yeniversite, İstanbul; Metis Yayınlan, 2000. N A D İ , Yunus. "Gençlik Arasında" Cumhuriyet, 18 Temmuz 1929, (Cum­

huriyet 1924-1974, İstanbul: Cumhuriyet Yay.. 1974, ıçtnde, s. 201¬202).

OMAY, Eren. "Üniversitenin Toplum Yapısındaki Yen ". Yüksek Öğretimde Sorunlar ve Çözümler, Der: T Saylan-Z. Üskul, İstanbul Cem Yayınevi , 1990, s 17-29.

ONAR, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esaslar/. İstanbul; Hak Ki­tapevi, 2. Basım, 1952.

Ö R N E K , Acar. Kamu Yönetimi İstanbul: Metinler Matbaacılık, 1988. Ö Z E N , Haldun. "Türkiye Cumhuriyetimde Yükseköğretimin ve Üniversitenin

75. Yılı", 75. Yılda Eğitim. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Ta­rih Vakff Yay.. 1999, s.274-275.

PAMUK, Şevket. "Üniversitenin Amaçlan ve Farklılaşma", Günce-TÜBA Bülteni: Çağdaş Üniversite, Sayr30, Haziran 2004. s.B

RADİKAL G A Z E T E S İ . İşte YÖK ün Üniversiteleri, 6 .1Û.2003, 5.5. Ş A Y L A N . Gencay. "An Atternpt on Performance Appraısal ol Contemporary

Socıal Sciences in Turkey\ Evaiuation öf Performance in Sociat Sciences, Der: İlhan Tekeli-Necdet Teyrnur, Ankara. Turkish National Commission for UNESCO, 2004, s.127-145,

T B M M . Tutanak Dergisi Dönem 22. CİLT; 18, Yasama Yılı; 1. 96. Birle­şim, 19.6.2003

T,B M.M. Tutanak Dergisi, Dönem: 22, Cilt: 2, Yasama Yılı: 1, 17, Birleşim, 2.1.2003.

150

T.B.M.M. Tutanak Dergisi, D ö n e m 22, Cilt: 5, Yasama yılı 1. 35. B i r l e ş i m , 20.02.2003

T E K E L İ , İ lhan. "The Instutional Transformation of Unlversities and Its Reflection on the Evaluation of the Performance of Social Sciences", Evafuation of Performance ın Soda! Sciences, Der: İ lhan T e k e l ı - N e c d e t Teymur, Ankara: Turkisb Nalionai C o m m İ s s j D n for UNESCO, 2004, s . l -18.

T E K E L İ , llnan-Selirn İLERİ . Osmanlı İmparatorluğumda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara: A t a t ü r k , Kül tür , Dil ve Tarih Y ü k s e k Kurumu, T ü r k Tarih Kurumu Yay., 1993.

T İ M U R . Taner Toplumsal Değişme ve Üniversiteler Ankara: imge Yay. . 2000.

T S E EN ISO 9001:2000. http:/tovvw.tee.gov.tr^ 2001.

T U N Ç İ L . Veysel. http://www.law,ankara.edu.tr/yazi.php?yad-672 f 2002. T Ü R K E R , Rehber, " Y ü k s e k ö ğ r e t i m d e Kalite", Üniversite ve Toplum, A r a l ı k ,

2003, s.1-d. T Ü R K İ Y E S A N A Y İ C İ V E İS ADAMLARI D E R N E Ğ İ , Tü rk i ye 'de ve D ü n y a ' d a

Y ü k s e k ö ğ r e t i m , Bitim ve Teknoloji, İ s t anbu l : T Ü S I A D Yay., 1994. U LAKB IM.http: //www. ula kbim. go v. tr/servisler/y ay i n vcat İftara ma/si ra I a m a/un

ivssci1998.uhtml, U L A K B İ M .

http: //www. ula kbi m. gov.tr/se rvisler/y ay in vcatiftaram a/siraJama/u n İ vssci 1 999.uhtrnlF

U L A K B İ M , http: //v/ww, u I akb i m ,go v .trVse rvisle r/y ay İ nvca trftara ma/s ı ra la ma/u n i vsci 2001-uhtml

U L A K B İ M , http://www. u lakbim. go v. tr/serv is le r/y ay i n vcatiftara ma/s İra ta m a/u n İ vsci2 OOO.uhtmi.

U L A K B İ M . http : / /www,urakb im.göV- t r / s e r v r s ^ / y a y r n v c a t f l a r a m a / s / r a / a m a / t ı n ' v s d 1 999-u t ı tm l ,

U L A K B İ M . http: //www, u la kbi m. gov.tr/se rvisler/yay invcatifta rama/si ra I ama/u n i v sci 1 998.uhtmi,

U L A K B İ M . http: //VAVW. u lakb i m. g o v. tr/se rvisler/yay İ n vcat ıfta rama/s ı ra lama/ u n i v ssci2 O û l . u h t m i .

U L A K B İ M , http://www. u la kb İm. gov, tr/servisler/y ay i n vcatiftaram a/siraiama/u n i vssc İ2 000-uhtml,

U L A K B İ M VVeb of Science A t ı f İ ndeks le r i Y a y ı n Sı ra lar ı Organizasyon B a z ı n d a T ü r k i y e ' y e Gelen At ı f S a y ı l a n , http://arama.urakbim.gov.tr/Wos/indey.php ? Y i ( l d = 0 £ Q r g î d = A ( _ L & o o m m a nd=G%F6ster&cwid-12&order=3

U L U B E L E N , Ayhan, "Ün ive rs i te le rde A r a ş t ı r m a So run la r ı " , Yüksek Öğre­timde Sorun/ar ve Çözüm/er, Der: T.Saylan-Z. Üskü l , İ s t anbu l : Cem Ya-

151

y ınev i , 1990P s . 233-238. U L U Ğ , Feyzi. "Okul Sisteminde Toplam Kalite Yöne t im i " , Kamu Yöneti­

minde Kalite 1. Ulusal Kongresi Biidirilerİ-l, Ed i t ö r l enÖ .Peke r vd.. An-k a r a T O D A İ E Yay ın la r ı . 1999, s,467~475.

UNESCO Higher Education in the Twenty-First Century; Vision and Action, UNESCO Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, VVorking Document E D -98/CONF.2G2/CLD.23.

V E L İ DEDE O Ğ L U , Hı fz ı Veldet " G e r ç e k Ün ivers i te ve Medrese", Yüksek Öğretimde Soruntar ve Çözümler, Der: T.Saylan-Z, Ü s k ü l . İ s tanbu l : Cem Y a y ı n e v i , 1990, s. 13-16.

V E Ü D E D E O Ğ L U . Hı fz ı Veldet, "Yasa la r ın Yük led iğ i G ö r e v l e r . Cumhuriyet 19 Ocak 1970. Cumhunyet 1924-1974, Cumhuriyet Yay., İstanbul , 1974 İç inde , s . 206.

VVIDMANN, Horst. Atatürk ve Üniversite Reformu: Almanca Konuşulan Ül­kelerden 1933 Yıtınöan Sonra Türkiye'ye Geliş öyküleri, İ s tanbu l : Kaba l c ı Y a y ı n e v i , 2000.

Y A M A Ç , Kadri. "SCI (Fen A t ı f Dizini) S ı r a l a m a s ı n a 22. Olmak Ne Anlama Gelir", Üniversite ve Toplum, Haziran 2003,

Y I L G Ö R , A y ş e G ü l . "Toplam Kalite Y ö n e l i m i ve Eğ i t im Sistemine Uygula­nabi l i r l iğ i " , Kamu Yönetiminde Kalite 1, Ulusal Kongresi Bildirileri^ E d i t ö r l e r : Ö , P e k e r v d „ A n k a r a r T O D A İ E Yay ın la r ı , 1999. s.491-500,

Y U R T S E V E R , Ersin. "Ünivers i te ler ve Çağın Koşu l la r ı " , Günce-TÜBA Bülteni: Çağdaş Üniversite, Say ı :30 , Haziran 2004, s.4-5,

Y Ü K S E K Ö Ğ R E T İ M KURUMU http://wvvw.yok.gov.tr/uak/pdfs/tablo11.pdf Y Ü K S E K Ö Ğ R E T İ M KURUMU, Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu,

Ankara, Mart 1996. Y Ü K S E K Ö Ğ R E T İ M KURUMU, Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu

Ankara, 1999. http: //www. yok. gov tr/egitim/raporEa r/mart99/fraporu. htm I.

Y Ü K S E K Ö Ğ R E T İ M KURUMU, Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu Ankara, 2000, h ttp: //www. yok. gov. t r /eg î t im/ rapor la r /ma rt2ÖO0/f ra poru. htm t.

Y Ü K S E K Ö Ğ R E T İ M KURUMU, Türk Yükseköğretiminin Bugünkü Durumu Ankara. 2002,

152