Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2014 – 2015
De lastgeving sinds de wet van 17 maart 2013 tot hervorming
van de regelingen inzake onbekwaamheid
Masterproef van de opleiding
‘Master in het notariaat’
Ingediend door
Justine Savaete
00905617
Promotor: Prof. Annelies Wylleman
Commissaris: Mevr. Maja Reynebeau
Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2014 – 2015
De lastgeving sinds de wet van 17 maart 2013 tot hervorming
van de regelingen inzake onbekwaamheid
Masterproef van de opleiding
‘Master in het notariaat’
Ingediend door
Justine Savaete
00905617
Promotor: Prof. Annelies Wylleman
Commissaris: Mevr. Maja Reynebeau
Woord vooraf
Deze masterproef vormt het sluitstuk van de opleiding Master in het Notariaat aan de
Universiteit Gent.
Ik vond het enorm boeiend dit onderwerp te bespreken zowel in het kader van deze studie,
alsook naar mijn toekomst toe in de notariële praktijk aangezien de bescherming van
meerderjarige onbekwamen een belangrijk element is waarmee je als notaris
hoogstwaarschijnlijk zal worden geconfronteerd. Hierdoor werd voor mij nog maar eens
aangetoond dat voor de notaris een belangrijke rol is weggelegd in de maatschappij.
Graag wil ik Prof. Annelies Wylleman bedanken voor het aanreiken van dit onderwerp,
alsook voor de boeiende en nuttige lessen omtrent dit thema in het kader van de
notariaatstudie. Verder bedank ik ook graag Prof. Gerd Verschelden die mij al een eerste
inleiding had gegeven over de wet van 17 maart 2013 in de grondige studie Familierecht in de
Rechtenopleiding.
Daarnaast ook een dankwoord voor iedereen uit mijn naast omgeving voor het geduld, de
hulp en de morele steun doorheen mijn volledige opleiding.
Inhoudsopgave
INLEIDING ......................................................................................................................................................... 1 1. PROBLEEMSTELLING ................................................................................................................................ 5 2. DRAAGWIJDTE VAN HET BEGRIP BESCHERMDE PERSONEN ...................................................... 9 2.1. UITSLUITING VAN MINDERJARIGEN ......................................................................................................................... 9 2.2. GEZONDHEIDSTOESTAND ....................................................................................................................................... 11 2.3. VERKWISTING ........................................................................................................................................................... 12
3. TOEPASSINGSGEBIED VAN DE BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING DOOR MIDDEL VAN LASTGEVING ......................................................................................................................................... 13 3.1. VERMOGENSRECHTELIJKE VOLMACHTEN ............................................................................................................ 13 3.2. DADEN VAN VERTEGENWOORDIGING MET BETREKKING TOT DE GOEDEREN ............................................... 15 3.3. VEREISTE VAN WILSBEKWAAMHEID .................................................................................................................... 16 3.4. VOORTDURENDE VOLMACHTEN EN VOLMACHTEN ONDER OPSCHORTENDE VOORWAARDE ..................... 17
4. VORMVEREISTEN VAN DE LASTGEVINGSOVEREENKOMST ...................................................... 18 4.1. SCHRIFTELIJK ........................................................................................................................................................... 18 4.2. NOTARIËLE OF ONDERHANDSE AKTE ................................................................................................................... 19 4.3. VERMELDING VAN HET DOEL ALS BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING ................................................... 20 4.4. NIET NALEVING VAN DE VORMVOORSCHRIFTEN ................................................................................................ 21
5. REGISTRATIE VAN DE LASTGEVINGSOVEREENKOMST .............................................................. 21 6. KEUZE EN OPDRACHT VAN DE LASTHEBBER ................................................................................ 24 6.1. KEUZE VAN EEN LASTHEBBER ............................................................................................................................... 24 6.1.1. Vrije keuze van lasthebber .......................................................................................................................... 25 6.1.2. Meerdere lasthebbers .................................................................................................................................... 27 6.1.3. Opvolging ............................................................................................................................................................ 28 6.1.4. Lasthebber ad hoc ........................................................................................................................................... 28
6.2. OPDRACHT VAN DE LASTHEBBER ......................................................................................................................... 29 7. AANSTELLING VAN EEN VERTROUWENSPERSOON ..................................................................... 31 8. RECHTEN EN PLICHTEN VAN DE LASTHEBBER ............................................................................. 32 8.1. IN ACHT TE NEMEN BEGINSELEN EN HET PLEGEN VAN OVERLEG ................................................................... 32 8.2. VERMOGENSRECHTELIJKE AFSCHEIDING ............................................................................................................. 33 8.3. VERGOEDING ............................................................................................................................................................ 33 8.3.1. Principe ................................................................................................................................................................ 33 8.3.2. Criteria ................................................................................................................................................................. 34
8.4. ANDERE RECHTEN EN PLICHTEN .......................................................................................................................... 34 9. AANVANG VAN DE BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING .................................................... 35 9.1. AANVANG VAN DE LASTGEVING ............................................................................................................................. 35 9.2. AANVANG VAN DE BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING .............................................................................. 36
10. TOEZICHT DOOR DE VREDERECHTER ........................................................................................... 38 11. SANCTIONERINGSAPPARAAT ........................................................................................................... 41 11.1. LASTHEBBER TREEDT VERDER OP BUITEN BESCHERMING ............................................................................ 41 11.2. LASTHEBBER TREEDT OP ZONDER NALEVING VAN DE OPGELEGDE VOORWAARDEN ............................... 42 11.3. VERJARING VAN DE VORDERING ......................................................................................................................... 44
12. GEEN VERLIES VAN HANDELINGSBEKWAAMHEID GEDURENDE DE BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING ............................................................................................. 44 13. EINDE VAN DE BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMINGSMAATREGELEN ........................ 46 13.1. EINDE VAN DE LASTGEVINGSOVEREENKOMST ................................................................................................. 46
13.1.1. Herroeping: op verzoek van de lastgever ........................................................................................... 46 13.1.2. Opzegging: op verzoek van de lasthebber ......................................................................................... 47
13.2. EINDE VAN DE BUITENGERECHTELIJKE BESCHERMING .................................................................................. 48 14. IMPACT VAN DE WIJZIGINGEN AAN DE GEMEENRECHTELIJKE WETSARTIKELEN VAN HET BURGERLIJK WETBOEK ................................................................................................................... 50 14.1. HET NIEUWE ARTIKEL 2003 VAN HET BURGERLIJK WETBOEK .................................................................. 50 14.2. NIEUWE VOLMACHTEN DATEREND VAN NA DE NIEUWE WET ...................................................................... 51 14.3. OUDE VOLMACHTEN DATEREND VAN VOOR DE NIEUWE WET ...................................................................... 52
15. OVERGANGSBEPALINGEN EN INWERKINGTREDING ................................................................ 53 15.1. LASTGEVINGEN ...................................................................................................................................................... 54 15.2. OVERGANGSREGELING VOOR DE OUDE ONBEKWAAMHEIDSSTATUTEN ...................................................... 54
BESLUIT .......................................................................................................................................................... 57 BIBLIOGRAFIE .............................................................................................................................................. 63 WETGEVING ...................................................................................................................................................................... 63 PARLEMENTAIRE DOCUMENTEN ................................................................................................................................... 63 RECHTSPRAAK .................................................................................................................................................................. 63 RECHTSLEER ..................................................................................................................................................................... 64 Boeken en verzamelwerken .................................................................................................................................... 64 Tijdschriften ................................................................................................................................................................... 65
1
Inleiding
1. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot
instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke waardigheid
betekent een enorme sprong voorwaarts in ons recht.1 Deze wet herdenkt de regeling met
betrekking tot wilsonbekwame meerderjarigen en harmoniseert de vier oude
onbekwaamheidsstatuten, met name het voorlopig bewind, de verlengde minderjarigheid, de
gerechtelijke onbekwaamverklaring en de bijstand van een gerechtelijk raadsman door ze te
vervangen door één rechterlijke beschermingsmaatregel, het bewind.2 Er wordt dus eindelijk
komaf gemaakt met de versnippering van de rechtsbescherming in diverse statuten. Alle
meerderjarige kwetsbare personen komen terecht onder één systeem met de mogelijkheid
voor de vrederechter om de bescherming voor ieder van hen vervolgens verder op maat te
verfijnen.3
Deze wet heeft tot doel de regeling inzake de bescherming van meerderjarige onbekwamen in
overeenstemming te brengen met de menselijke waardigheid. De oude regeling was immers
niet voldoende en strookte niet met de Europese regelgeving en de internationale normen.
Door de invoering van deze wet conformeert België zich dan ook aan enkele belangrijke
internationale instrumenten, met name de aanbeveling R(99)4 van het Comité van ministers
van de Raad van Europa over de juridische bescherming van meerderjarige onbekwamen en
het recent door België geratificeerde VN-Verdrag van 13 december 2006 betreffende de
rechten van personen met een handicap.4
1 Wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke waardigheid, BS 14 juni 2013, inwerkingtreding op 1 september 2014. Bij wet van 25 april 2014 houdende diverse bepalingen betreffende justitie, BS 14 mei 2014 en bij wet van 12 mei 2014 houdende wijziging en coördinatie van diverse wetten inzake justitie (II), BS 19 mei 2014 werd reeds tegemoet gekomen aan enkele technische en juridische onvolkomenheden en lacunes in de wet van 17 maart 2013. 2 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 291; E. EVERTS, “De schenking door de bewindvoerder namens de beschermde persoon in de nieuwe wet op de meerderjarige beschermde personen”, Notariaat 2015, afl. 1, 1; X., “Wilsonbekwamen”, NJW 2013, afl. 285, 558; F. REUSENS, “La scission de l’administration et la future réforme des incapacités” (noot onder Vred. Wavr. 6 maart 2013), Rev. Trim. dr. fam. 2013, afl. 3, 749. 3 J. NOLF, “Bewindvoering over kwetsbaren: de grote sprong voorwaarts”, info@law 2013, afl. 11, 7. 4 Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 5; F. DEGUEL, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine: vers une simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 291; G. VERSCHELDEN, “Onbekwaamheid: De persoon” in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 51.
2
2. Er zijn hoofdzakelijk vier belangrijke vernieuwingen te onderscheiden in de nieuwe
wettelijke regeling. Een eerste innovatie is dat de vroegere onbekwaamheidsstatuten worden
hervormd tot één actueel globaal statuut dat geïnspireerd is op het oude statuut van het
voorlopig bewind.5 Dit heeft tot gevolg dat voor de toekomst in ons Burgerlijk recht nog
slechts twee categorieën van beschermde personen zullen bestaan, namelijk enerzijds de
minderjarigen die ressorteren onder de regels van het ouderlijk gezag of de voogdij en
anderzijds de meerderjarige wilsonbekwamen die beschermd worden door het bewind.6 De
gelijkstelling belet immers de sociale integratie van de beschermde persoon en is bovendien
niet afgestemd op de grote diversiteit aan situaties die er bestaan. Een beschermde persoon zal
daardoor voortaan niet meer aanzien worden als een minderjarige onder de leeftijd van 15 jaar
en zal niet langer onder het ouderlijk gezag kunnen ressorteren bij het bekomen van zijn
meerderjarigheid.7
Een tweede belangrijke innovatie is voorts dat er meer aandacht zal geschonken worden aan
de rechten van de beschermde persoon zelf, daar waar voorheen in het kader van het
voorlopig bewind de bescherming enkel betrekking had op het beheer over de goederen van
de beschermde persoon. In het kader van de nieuwe wettelijke regeling zal er dus een
bewindvoerder kunnen worden aangesteld over de persoon die de persoonlijke belangen en de
rechten van de beschermde persoon zal kunnen behartigen.8
Een volgende en voor deze bijdrage erg belangrijke vernieuwing is de invoering van de
mogelijkheid tot een informele buitengerechtelijke bescherming voor vermogensrechtelijke
handelingen op basis van de figuur van de lastgeving en dit in navolging van de aanbeveling
getiteld “Recommendation on principles concerning continuing powers of attorney and
advance directives for incapacity” (CM/Rec (2009)11) van de Raad van Europa over
beginselen betreffende voortdurende volmachten en voorafgaande richtlijnen in geval van
5 K. ROTTHIER, “De nieuwe wet tot hervorming van het statuut van onbekwamen: Een overzicht vanuit vogelperspectief”, Not. Fisc. M. 2013, afl. 7, 183; Err. Not. fisc. M. 2013, afl. 8, 256. 6 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 257; F. DEGUEL, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine: vers une simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 291. 7 T. WUYTS, “Een nieuw wettelijk kader voor wilsonbekwamen”, Juristenkrant 2013, afl. 265, 1; X., “Wilsonbekwamen”, NJW 2013, afl. 285, 558. 8 N. LABEEUW, “Het nieuwe gerechtelijke beschermingsstatuut voor wilsonbekwamen. Bespreking van de wet van 17 maart 2013”, TEP 2014, afl. 1, 5.
3
onbekwaamheid. 9 Dit houdt een rechtsbescherming in buiten de rechtbank om
georganiseerd.10 Deze innovatie biedt de rechtsonderhorigen de mogelijkheid om voor het
beheer van hun goederen vooraf zelf in alle vrijheid en familiale discretie een regeling op
punt te stellen voor het geval zij later onbekwaam zouden worden en niet langer in staat
zouden zijn persoonlijk deel te nemen aan het rechtsverkeer zonder dat daar in de regel ooit
een rechter aan te pas moet komen.11 Hiermee pikt de Belgische wetgever in op de huidige
tendens in Europa naar een meer private aanpak van volwassenenbescherming.12 Ook reeds
voor de wet van 17 maart 2013 werd gebruik gemaakt van de mogelijkheid om in een
lastgeving te voorzien, maar de wetgever heeft deze mogelijkheid nu wettelijk omkaderd met
als doel het stimuleren van de buitengerechtelijke bescherming, het bieden van
rechtszekerheid omtrent het gebruik van een volmacht en het verminderen van de werklast
van de vrederechters.13
Tot slot, als laatste belangrijke innovatie, wordt de figuur van de vertrouwenspersoon als
spreekbuis van de beschermde persoon versterkt.14 De wet omschrijft de taken en de
bevoegdheden van de vertrouwenspersoon heel concreet in een poging de figuur van de
vertrouwenspersoon opnieuw op te waarderen en de aanstelling ervan aan te moedigen.15
3. De wetgever maakt een duidelijk onderscheid tussen de bescherming enerzijds en het
bewind anderzijds, waarbij de bescherming op zijn beurt uiteenvalt in enerzijds de
buitengerechtelijke en anderzijds de rechterlijke bescherming. Belangrijk is dat in de nieuwe
9 C. VAN DEUREN, “Onbekwaamheid en menselijke waardigheid”, RABG 2013, afl. 13, 974; S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 60; E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 154; A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 25. 10 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 5. 11 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 257; A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 25. 12 A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 75. 13 E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 154. 14 N. LABEEUW, “Het nieuwe gerechtelijke beschermingsstatuut voor wilsonbekwamen. Bespreking van de wet van 17 maart 2013”, TEP 2014, afl. 1, 5; X., “Wilsonbekwamen”, NJW 2013, afl. 285, 558; F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 16, 606. 15 K. ROTTHIER, “De nieuwe wet tot hervorming van het statuut van onbekwamen: Een overzicht vanuit vogelperspectief”, Not. Fisc. M. 2013, afl. 7, 184; Err. Not. fisc. M. 2013, afl. 8, 256.
4
regelgeving de bescherming op zichzelf staat, los van het bewind. Het is immers niet omdat
een bescherming wordt gecreëerd, dat deze automatisch en integraal door een bewind zal
worden gedekt.16
De nieuwe regeling valt dus uiteen in drie belangrijke delen, met name de buitengerechtelijke
bescherming, de rechterlijke bescherming en het bewind. In deze bijdrage zal ik mij
voornamelijk toespitsen op de buitengerechtelijke bescherming die georganiseerd wordt via
de figuur van de lastgeving.
16 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 61.
5
1. Probleemstelling
4. Mensen worden steeds ouder en kunnen op een bepaald moment niet meer zelf instaan
voor het nemen van bepaalde beslissingen, terwijl een mensenleven juist vol zit met de
noodzaak om beslissingen te nemen. De wetgever voorziet daarom in een
beschermingsmaatregel om ervoor te zorgen dat die mensen nog steeds deel kunnen uitmaken
van het maatschappelijk leven. Dit is niet eenvoudig omdat mensen niet vaak geneigd zijn
zomaar altijd alles uit handen te geven zonder zelf daarover nog enige controle te kunnen
uitvoeren. Daarom is het de dag van vandaag steeds belangrijker geworden een regeling te
kunnen treffen voor het geval men later niet langer in staat zou zijn deze beslissingen zelf te
nemen. Dit is dan ook de reden waarom de wetgever bij de invoering van de nieuwe wet niet
enkel geopteerd heeft voor een rechterlijke beschermingsmechanisme, maar ook voor een
buitengerechtelijk beschermingssysteem.
5. De nieuwe beschermingsmaatregel van het bewind is hoofdzakelijk gebaseerd op het oude
statuut van het voorlopig bewind. Dit voorlopig bewind over de goederen toebehorend aan
wilsonbekwame meerderjarigen is sinds zijn invoering in 1991 een succes gebleken. In 2003
werd dit statuut, na een ruime evaluatieperiode, nogmaals verbeterd en gebruiksvriendelijker
gemaakt. De vertrouwenspersoon krijgt onder andere een officieel statuut.17 Toch was de
wetgever van mening dat een belangrijke hervorming van het regime nodig was. Een
onoverkomelijk en fundamenteel knelpunt was immers dat het voorlopig bewind zich enkel
concentreerde op het beheer over de goederen en geen enkele betrekking had op de persoon.18
De wet van 17 maart 2013 wil hieraan tegemoet komen en is, naast de bescherming van het
vermogen, ook gericht op de bescherming van de persoon.19 Deze bescherming gericht op de
persoon zal dan voornamelijk een rol spelen op het vlak van verblijf, verzorging, …20
17 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 10. 18 C. VAN DEUREN, “Onbekwaamheid en menselijke waardigheid”, RABG 2013, afl. 13, 973; G. VERSCHELDEN, “Onbekwaamheid: De persoon” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 51. 19 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 60; T. DELHAYE en F. HACHEZ, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine”, JT 2013, afl. 6527, 466. 20 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 5.
6
6. Een enorm belangrijke vooruitgang in de nieuwe wet is dus dat meer aandacht zal
geschonken worden aan de persoon van de beschermde meerderjarige. In het kader van de
nieuwe wetgeving zal men de beschermde persoon zoveel als mogelijk trachten te
beschouwen als een volwaardige deelnemer van het maatschappelijke leven.
Voorts merkte de wetgever ook op dat de bestaande statuten erg verouderd waren, een
achterhaald beeld weergaven van de beschermde persoon en dat de gebruikte termen een
nogal negatieve en infantiele weerklank inhielden.21 Vandaar dat nu gewerkt wordt met
neutrale termen zonder enige infantiliserende bijklank en dat in het nieuwe
beschermingsstatuut meer aandacht geschonken wordt aan de persoonlijke autonomie van de
kwetsbare meerderjarige om zo te voldoen aan de eisen die internationale
mensenrechtenverdragen actueel stellen.22 Men moet de beschermde persoon zo autonoom
mogelijk in het rechtsverkeer laten optreden en de maximale integratie van de beschermde
persoon in de samenleving trachten te garanderen.23
7. De hernieuwde aandacht voor het zelfbeschikkingsrecht van wilsonbekwame
meerderjarigen komt echter het meest tot uiting met de invoering van de buitengerechtelijke
bescherming. Dit wordt geïntroduceerd als alternatief voor het bewind en biedt aan de
bekwame meerderjarige de mogelijkheid om te anticiperen op een eventuele latere
onbekwaamheid door het instellen van een lastgeving en daarin te bepalen op welke manier
zijn vermogen zal moeten worden beheerd.24 Deze figuur van de conventionele lastgeving
wordt dan ook door de wetgever als basisinstrument naar voor geschoven om zoveel als
mogelijk de autonomie van de beschermde persoon te waarborgen.25
21 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 291; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 63; H. NYS en L. BODDEZ, “De meerderjarige beschermde personen bekeken vanuit gezondheidsrechtelijke invalshoek”, RW 2013 – 2014, afl. 28, 1094. 22 C. VAN DEUREN, “Onbekwaamheid en menselijke waardigheid”, RABG 2013, afl. 13, 973; F. SWENNEN, “Meerderjarigenbescherming: het beste mag niet ten koste gaan van het goede”, TEP 2014, afl. 1, 2 . 23 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 293; T. WUYTS, “Een nieuw wettelijk kader voor wilsonbekwamen”, Juristenkrant 2013, afl. 265, 1. 24 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 293. 25 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4.
7
8. De wetgever beklemtoont dat de wet een nieuwe visie, een nieuwe denkinrichting
inhoudt. 26 Daarbij spelen twee belangrijke principes de hoofdrol, met name het
subsidiariteitsprincipe en het proportionaliteitsprincipe.27 Deze principes vertolken de idee dat
uitgegaan moet worden van een bekwaamheid van de te beschermen persoon. De
bekwaamheid vormt de regel en de onbekwaamheid de uitzondering.28 Er moet steeds
voorrang gegeven worden aan de minst ingrijpende maatregel. Dit houdt in dat in eerste
instantie gekozen moet worden voor de buitengerechtelijke bescherming. Slechts wanneer
deze bescherming niet volstaat, kan overgegaan worden naar een rechterlijke bescherming.
Het principe van de proportionaliteit vereist bijkomend dat wanneer rechterlijke bescherming
vereist is, deze zo beperkt mogelijk moet worden gehouden.29 De mogelijkheid van een
rechtsbescherming “op maat” zorgt ervoor dat deze principes zo goed als mogelijk
geëerbiedigd kunnen worden en dat op deze manier alle bemoeienissen en inmenging
minimaal kunnen gehouden worden. Enkel maatregelen die noodzakelijk zijn, zullen
toegepast kunnen worden.30
9. In wat volgt in deze bijdrage zal ik mij hoofdzakelijk richten tot de buitengerechtelijke
bescherming. Ik zal voornamelijk onderzoeken wat de impact is van de nieuwe wettelijke
regeling en hoe deze georganiseerd dient te worden. De wettelijke omkadering van de
lastgeving en het gebruik ervan als basisfiguur voor de buitengerechtelijke bescherming heeft
echter ook zijn gevolgen voor de gemeenrechtelijke regels met betrekking tot de lastgeving
zoals vervat in de artikelen 1984 – 2010 van het Burgerlijk Wetboek. Het is dan ook van
belang om de impact van het aanwenden van volmachten na de inwerkingtreding van de
26 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 61. 27 F. DEGUEL, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine: vers une simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 293; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 74; J. DIERYNCK en C. CASTELEIN, Vermogensplanning voor en door beschermde personen. De nieuwe regeling na de wet van 17 maart 2013, Antwerpen, Intersentia, 2014, 15. 28 H. NYS en L. BODDEZ, “De meerderjarige beschermde personen bekeken vanuit gezondheidsrechtelijke invalshoek”, RW 2013 – 2014, afl. 28, 1094. 29 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 564; S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 61; Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 6 – 7; T. DELHAYE en F. HACHEZ, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine”, JT 2013, afl. 6527, 466. 30 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 5.
8
nieuwe wet grondig te bekijken. Dit brengt immers een belangrijke gedragswijziging met zich
mee voor de notaris.31
31 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 265.
9
2. Draagwijdte van het begrip beschermde personen
10. Om het onderzoek naar het toepassingsgebied en de organisatie van de
buitengerechtelijk bescherming grondig te kunnen doorvoeren, is het uiteraard eerst van
belang om na te gaan wie door de wetgever als een beschermde persoon kan worden
beschouwd. Er kan immers geen gebruik meer gemaakt worden van de mogelijkheid een
buitengerechtelijke beschermingsmaatregel op te starten eens een rechterlijke
beschermingsmaatregel werd bevolen. Voor het notariaat is het dus van belang te weten
wanneer dit het geval is.
Artikel 491, a BW bepaalt hieromtrent het volgende:
“beschermde persoon: een meerderjarige persoon die door een rechterlijke beslissing
overeenkomstig artikel 492/1 onbekwaam werd verklaard om één of meer handelingen te
stellen”.
Deze definitie wordt verder verduidelijkt in de artikelen 488/1 en 488/2 BW en geeft aan dat
het in de regel enkel meerderjarigen betreft die hetzij door hun gezondheidstoestand, hetzij
door hun staat van verkwisting bescherming behoeven.32
2.1. Uitsluiting van minderjarigen
11. Een eerste belangrijke vaststelling is dat het nieuwe beschermingsstatuut niet van
toepassing is op minderjarigen.33 Minderjarigen worden immers reeds voldoende beschermd
op grond van het ouderlijk gezag of de voogdij.34 De wet heeft de juridische regeling
gelijkgesteld voor alle minderjarigen. Zij zijn namelijk onbekwaam omwille van hun leeftijd,
maar hun bekwaamheid evolueert naarmate de tijd vordert. Voor meerderjarigen ligt dit veel
32 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 63. 33 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 3. 34 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 257.
10
complexer. Zij zijn in tegenstelling tot de minderjarigen onbekwaam omwille van
verschillende redenen.35 Het is dan ook niet eenvoudig hen allemaal op eenzelfde wijze te
behandelen.
12. Er wordt een strikte opdeling gemaakt tussen het statuut van minderjarigen en het
statuut van meerderjarigen. De regelen met betrekking tot de minderjarigen hebben in het
kader van de nieuwe wetgeving geen enkele wijziging ondergaan en in het nieuwe
beschermingsstatuut wordt zelfs niet verwezen naar het statuut van de minderjarigen.36
13. Op de niet toepasselijkheid van het beschermingsstatuut op minderjarigen kent de wet
toch één uitzondering. Artikel 488/1, tweede lid BW bepaalt dat een minderjarige vanaf de
volle leeftijd van zeventien jaar onder het nieuwe beschermingsstatuut kan worden
geplaatst.37 Vanaf dat ogenblik kan een verzoek tot plaatsing onder bescherming worden
ingediend indien met zekerheid vaststaat dat de minderjarige bij zijn meerderjarigheid in een
gezondheidstoestand zal verkeren waardoor hij niet in staat zal zijn zonder bijstand of andere
beschermingsmaatregel zijn belangen van vermogensrechtelijke of niet-vermogensrechtelijke
aard zelf behoorlijk waar te nemen.38 Als voorbeeld kan hier een minderjarige worden
aangehaald die kampt met een verstandelijke handicap en waarvan vaststaat dat zijn toestand
niet meer zal wijzigen.
Met deze uitbreiding van het toepassingsgebied tracht de wetgever een lacune op te vangen
bij de overgang van de minderjarigheid naar de meerderjarigheid. Er kan hierdoor een leemte
vermeden worden die zou kunnen ontstaan tussen het ogenblik waarop de persoon
meerderjarig wordt en het ogenblik van de uitspraak waarbij er effectief een
beschermingsmaatregel wordt opgelegd.39
35 F. DEGUEL, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine: vers une simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 291. 36 F. DEGUEL, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité ds humaine: vers une simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 292. 37 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 3; REUSENS, F., “La scission de l’administration et la future réforme des incapacités” (noot onder Vred. Wavr. 6 maart 2013), Rev. Trim. dr. fam. 2013, afl. 3, 749. 38 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 64. 39 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 3.
11
Oorspronkelijk was het nog onduidelijk of het nieuwe beschermingsstatuut een onmiddellijke
uitwerking zou krijgen op de minderjarige of pas zou aanvangen vanaf het ogenblik van de
meerderjarigheid, waarbij de minderjarige dan onder het ouderlijk gezag blijft tot aan de
meerderjarigheid. De wetgever heeft aan deze onduidelijkheid een einde gemaakt en duidelijk
gesteld dat de bescherming alsook het eventuele bewind pas een aanvang nemen op het
ogenblik van de meerderjarigheid.40 Op deze manier wordt het strikte onderscheid tussen de
bescherming van minderjarigen en de bescherming van meerderjarigen nog versterkt.41
2.2. Gezondheidstoestand
14. Naast de minderjarigen die vanaf de volle leeftijd van zeventien jaar de mogelijkheid
hebben een verzoek tot plaatsing onder bescherming in te dienen, is het nieuwe
beschermingsstatuut expliciet bedoeld voor meerderjarigen die hetzij een probleem hebben
met betrekking tot hun gezondheidstoestand, hetzij een verkwistingsprobleem.42
Artikel 488/1 BW stelt het volgende:
“De meerderjarige die wegens zijn gezondheidstoestand geheel of gedeeltelijk, zij het
tijdelijk, niet in staat is zonder bijstand of andere beschermingsmaatregel zijn belangen van
vermogensrechtelijke of niet-vermogensrechtelijke aard zelf behoorlijk waar te nemen, kan
onder bescherming worden geplaatst, indien en voor zover de bescherming van zijn belangen
dit vereist”.
15. Iemands gezondheidstoestand kan een beschermingsmaatregel dus rechtvaardigen.
Wat onder het begrip gezondheidstoestand dient te worden begrepen, werd door de wetgever
bewust niet gedefinieerd. Het is een open norm die door de vrederechter moet ingevuld
40 Wetsontwerp houdende diverse bepalingen betreffende justitie, Parl. St. Kamer 2013 – 14, nr. 53K3149/006, 72 – 73. 41 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 64. 42 J. DIERYNCK en C. CASTELEIN, Vermogensplanning voor en door beschermde personen. De nieuwe regeling na de wet van 17 maart 2013, Antwerpen, Intersentia, 2014, 11.
12
worden, daarbij rekening houdende met de stand van de wetenschap.43 Op deze manier heeft
de wetgever willen vermijden dat er door het geven van een definitie een te beperkte invulling
aan de term gegeven zou worden en dat te weinig personen er onder begrepen zouden worden.
16. Belangrijk is dat hier de beginselen van noodzaak, subsidiariteit en proportionaliteit
niet uit het oog verloren mogen worden. Een bescherming op grond van de
gezondheidstoestand moet dan ook de uitzondering zijn.44 De termen door de wetgever
ingegeven, “indien en voor zover mogelijk”, verwijzen naar deze essentiële principes. Enkel
met betrekking tot die handelingen waarvoor de persoon zelf niet meer behoorlijk kan
optreden, kan een bescherming worden georganiseerd. Bovendien kan enkel een bescherming
worden opgelegd indien en voor zover dit vereist is om de belangen van de te beschermen
persoon te kunnen behartigen.45
2.3. Verkwisting
17. Een laatste categorie van beschermde personen wordt voorzien in art. 488/2 BW. Het
betreft meerderjarigen die zich in een staat van verkwisting bevinden.
18. Net zoals met betrekking tot de gezondheidstoestand heeft de wetgever vanuit
dezelfde ratio geen definitie gegeven aan het begrip “verkwisting”. Het komt wederom toe
aan de vrederechter om er zelf een invulling aan te geven.46
Uit de parlementaire voorbereiding blijkt wel dat het in eerste instantie moet gaan om een
persoon met een zekere en gebruikelijke neiging tot verspilling van het eigen vermogen. Deze
43 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 566; S., MOSSELMANS en A.,VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 64 – 65. 44 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 567. 45 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 65. 46 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 567; S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 66.
13
verspilling moet voorts blijken uit buitensporige uitgaven waarvoor geen enkele
verantwoording, geen enkel nut en geen enkele noodzaak bestaat.47
19. Ook in het kader van verkwisting moet rekening gehouden worden met de beginselen
van noodzaak, subsidiariteit en proportionaliteit. Bescherming zal dus pas geboden mogen
worden indien en voor zover de bescherming van de belangen van de persoon in staat van
verkwisting dit vereist.48
Bovendien reikt de bescherming hier niet zo ver in vergelijking met de bescherming wegens
de gezondheidstoestand. Bescherming op grond van de gezondheidstoestand kan zowel
betrekking hebben op handelingen van vermogensrechtelijke als niet-vermogensrechtelijke
aard. Bescherming op grond van verkwisting behelst enkel de goederen en kan enkel de vorm
aannemen van een buitengerechtelijke bescherming of een rechterlijke bescherming met een
bijstandsregime.49
3. Toepassingsgebied van de buitengerechtelijke bescherming door
middel van lastgeving
3.1. Vermogensrechtelijke volmachten
20. De buitengerechtelijke bescherming bestaat uit een lastgeving met
vertegenwoordiging en is dus van toepassing op een bijzondere of een algemene volmacht
verleden voor een notaris of op de griffie van het vredegerecht van de verblijfplaats en
subsidiair van de woonplaats van de meerderjarige of de ontvoogde minderjarige.50
47 Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 35 – 36. 48 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 568. 49 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 66; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 31. 50 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 33.
14
De buitengerechtelijke bescherming zal dus maar toepassing vinden indien door de
betrokkene, nl. de lastgever, een lastgevingsovereenkomst werd afgesloten.
21. De lastgevingsovereenkomst kan zowel algemeen als bijzonder zijn.51 Een algemene
lastgeving houdt in dat ze voor alle handelingen geldt. Een bijzondere lastgeving daarentegen
heeft enkel betrekking op een welbepaalde zaak of op welbepaalde zaken van de lastgever.52
Bovendien kan door de lastgever verder gekozen worden voor een uitdrukkelijk mandaat of
een mandaat in algemene bewoordingen. Daar waar het onderscheid tussen een algemeen
mandaat enerzijds en een bijzonder mandaat anderzijds betrekking heeft op het aantal
aangelegenheden waarin de lasthebber kan optreden, heeft het onderscheid tussen een
uitdrukkelijk mandaat enerzijds en een mandaat in algemene bewoordingen anderzijds
betrekking op de aard van de rechtshandelingen waarmee de lasthebber zich mag inlaten.53
Een mandaat in algemene bewoordingen houdt in dat geen specifieke aanwijzingen gegeven
zijn omtrent de aard van rechtshandelingen die de lasthebber mag stellen. Op grond van een
interpretatieregel die door de wetgever wordt aangereikt, wordt gesteld dat dergelijk mandaat
enkel betrekking kan hebben op daden van beheer. Voor het stellen door de lasthebber van
daden van beschikking zal een uitdrukkelijk mandaat vereist zijn.54 Het volstaat dat de
bewoordingen van de lastgeving duidelijk de wil van de lastgever vertolken en het is dus
voldoende dat de lastgever daden van beschikking in de opdracht van de lasthebber niet heeft
uitgesloten.55
51 N. GEELHAND DE MERXEM, “De beschermde personen en de successieplanning: Wat biedt de nieuwe wet?”, TEP 2014, afl. 1, 24. 52 E. DE NOLF, “De volmacht in het kader van de buitengerechtelijke bescherming van onbekwamen: welke mogelijkheden biedt de nieuwe wet inzake successieplanning?”, Notariaat 2014, afl. 18, 3. 53 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 34. 54 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 34. 55 E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 157.
15
3.2. Daden van vertegenwoordiging met betrekking tot de goederen
22. De buitengerechtelijke bescherming is overeenkomstig art. 489 BW enkel van
toepassing op daden van vertegenwoordiging die betrekking hebben op de goederen van de
beschermde persoon.56 Enkel de materiële en hoofdzakelijk financiële belangen van de
lastgever kunnen onder de beschermingsregeling worden begrepen.57 Volmachten die de
persoonsrechtelijke bescherming van meerderjarigen beogen en de persoon van de betrokkene
raken worden uitgesloten en vallen hier buiten.58
De wetgever heeft dus gebruik gemaakt van zijn beoordelingsruimte en heeft geoordeeld dat
er actueel geen nood bestaat om een vangnetregeling voor de volmacht die door de
beschermde persoon uit voorzorg wordt verleend in persoonsgebonden aangelegenheden uit te
werken.59
23. Het is echter niet omdat de buitengerechtelijke bescherming enkel betrekking kan
hebben op handelingen van vermogensrechtelijke aard dat het daarom in België onmogelijk is
een persoon aan te duiden die de persoonsrechtelijke belangen van de meerderjarige
behartigt.60 Er kan immers nog steeds een beroep gedaan worden op de gemeenrechtelijke
bepalingen inzake lastgeving, dit maakt dan geen buitengerechtelijke bescherming uit. Art.
2003 BW stelt dat enkel de lastgevingen die betrekking hebben op de goederen tot een einde
komen wanneer niet voldaan is aan de eisen voor een buitengerechtelijke bescherming en de
lastgever in een toestand komt zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2 BW. De lastgeving die
betrekking heeft op persoonsrechtelijke aangelegenheden blijft in zo’n situatie dus gewoon
voortbestaan. Enkel in het geval de betrokkene, wanneer hij zich in een toestand zoals
bedoeld in artikel 488/1 of 488/2 BW bevindt, bescherming nodig heeft met betrekking tot
56 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 33; A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 26; E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 156. 57 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 18. 58 T. DELHAYE en F. HACHEZ, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine”, JT 2013, afl. 6527, 466. 59 F. SWENNEN, “Meerderjarigenbescherming: het beste mag niet ten koste gaan van het goede”, TEP 2014, afl. 1, 3; G. VERSCHELDEN, “Onbekwaamheid: De persoon” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 51 – 52. 60 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 294.
16
zijn persoon, zal men genoodzaakt zijn over te gaan tot een rechterlijke bescherming.61 Ook
dit maakt dus een oplossing uit om de persoonsrechtelijke belangen van de betrokkenen te
behartigen.
Bovendien kan men zich ook nog altijd beroepen op de bepalingen opgenomen in bijzondere
wetten die de mogelijkheid bieden een vertegenwoordiging bij persoonsrechtelijke
handelingen in te lassen, zoals bijvoorbeeld de Wet Patiëntenrechten.62
24. Indien het gemengde rechtshandelingen betreffen die zowel van vermogensrechtelijke
als niet-vermogensrechtelijke aard zijn, kunnen de bepalingen van de buitengerechtelijke
bescherming slechts toepassing vinden wanneer de rechtshandeling kennelijk overwegend het
vermogen van de betrokkene aanbelangt.63 Men zal dus in concreto moeten onderzoeken of de
handelingen een kennelijk overwegende impact hebben op de persoon dan wel op de
goederen. Dit is een criterium dat niet ten goede komt van de rechtszekerheid.64
3.3. Vereiste van wilsbekwaamheid
25. De lastgever moet op het ogenblik van het sluiten van de lastgevingsovereenkomst een
wilsbekwame meerderjarige of ontvoogde minderjarige persoon zijn waarop geen
beschermingsmaatregelen in de zin van art. 491/1 BW van toepassing zijn (art. 490, eerste lid
BW). 65 Dit is een essentiële voorwaarde. 66 Er mogen dus nog geen rechterlijke
beschermingsmaatregelen opgelegd zijn voor de betrokkene.67 Is dit wel reeds het geval dan
kan een buitengerechtelijke bescherming niet langer tot stand komen.
61 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 69. 62 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 291 – 303; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 78. 63 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 68. 64 G. VERSCHELDEN, “Onbekwaamheid: De persoon” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 52. 65 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 68. 66 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 17. 67 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4.
17
Het uiteindelijke doel van de lastgevingsovereenkomst is een buitengerechtelijke bescherming
organiseren voor het geval de betrokkene zich ooit in een toestand zoals bedoeld in art. 488/1
of 488/2 BW zou bevinden. Zolang dit niet het geval is, zullen de gemeenrechtelijke regelen
met betrekking tot de lastgeving toepassing vinden. Geraakt de betrokkene uiteindelijk wel in
een dergelijke toestand, dan zal het vermogen van de betrokkene nog steeds beheerd worden
in uitvoering van de lastgevingsovereenkomst en dus in overeenstemming met de bepalingen
van de volmacht, zonder te vallen onder de regels van de rechterlijke bescherming. Met
andere woorden, het beheer van het vermogen van de lastgever zal zolang dit mogelijk is in
de private sfeer blijven.68
3.4. Voortdurende volmachten en volmachten onder opschortende voorwaarde
26. De buitengerechtelijke beschermingsmaatregelen kunnen van toepassing zijn op twee
soorten van lastgevingsovereenkomsten.
Aan de ene kant kan de bescherming betrekking hebben op lastgevingen waarvan de
uitvoering meteen wordt aangevat en dus reeds vooraleer de betrokkene wilsonbekwaam
wordt. Dergelijke lastgevingen hebben voorts ook tot doel verder door te werken eens men
wilsonbekwaam wordt. Deze lastgevingen noemt men de voortdurende volmachten. Aan de
andere kant kan de bescherming ook betrekking hebben op volmachten die worden aangegaan
onder de opschortende voorwaarde van wilsonbekwaamheid. Dit zijn dan de volmachten
onder opschortende voorwaarde en dergelijke volmachten zullen slechts een aanvang nemen
op het ogenblik waarop men effectief wilsonbekwaam wordt.69
Deze twee soorten van lastgevingsovereenkomsten worden beheerst door de artikelen 489
BW en volgende. Deze artikelen vormen de lex specialis. 70 Dit wil zeggen dat deze
68 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 261; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 34; W. DE VOGELAERE, “Conventionele lastgeving: organiseer zelf uw onbekwaamheid”, Notariaat 2013, afl. 17, 8. 69 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 294 – 295. 70 A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 79.
18
overeenkomsten daarenboven ook onderworpen blijven aan de gemeenrechtelijke regelen
inzake lastgeving voor zover door het nieuwe regime daarvan niet afgeweken wordt.71
4. Vormvereisten van de lastgevingsovereenkomst
27. Sinds de inwerkingtreding van de nieuwe wet op 1 september 2014 bestaan er twee
wettelijke regimes van lastgevingen. Enerzijds hebben we de gemeenrechtelijke lastgeving
zoals we die al van voor de nieuwe wettelijke regeling kennen en anderzijds hebben we nu de
lastgeving die bedoeld is als buitengerechtelijke bescherming.72 Om van deze laatste vorm
van lastgeving te kunnen spreken, moeten aan een aantal voorwaarden zoals opgenomen in
art. 490 BW worden voldaan.
Het grootste verschil met de gemeenrechtelijke lastgeving ligt dus hoofdzakelijk op formeel
vlak. Opdat de lastgeving immers beschouwd kan worden als een buitengerechtelijke
bescherming moet duidelijk zijn dat deze als dusdanig bedoeld is en moet een registratie van
de lastgevingsovereenkomst plaatsvinden in een bijzonder daartoe bestemd Centraal
Register.73
4.1. Schriftelijk
28. De wilsbekwame lastgever die via een lastgevingsovereenkomst wil anticiperen op
een eventuele wilsonbekwaamheid is niet gebonden aan bijzondere vormvereisten. De enige
belangrijke afwijking op het gemeen recht is dat de lastgeving niet mondeling kan
geschieden.74 Dit omwille van de praktische reden dat er een registratieverplichting rust op
lastgevingsovereenkomsten die moeten dienen als buitengerechtelijke beschermingsmaatregel
71 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 295. 72 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 25. 73 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 28. 74 A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 83.
19
(art. 490, eerste lid BW).75 De registratie vormt dan ook meteen de enige formele voorwaarde
die aan de buitengerechtelijke bescherming verbonden is.76
4.2. Notariële of onderhandse akte
29. De lastgever kan vrij kiezen of hij zijn lastgeving die moet dienen als
buitengerechtelijke beschermingsmaatregel opneemt in een onderhandse akte dan wel in een
notariële akte.77 De volmacht kan dus verleend worden in een niet – formalistisch geschreven,
getypt of gedrukt document dat door de lastgever werd ondertekend. Zelfs een gewone brief
valt onder deze beschrijving.78
Terecht wordt hier door DE WULF opgeworpen dat een notariële authentieke akte ongetwijfeld
de meest aangewezen vorm is en dit omwille van verschillende redenen.79 Ten eerste is een
notariële akte erg interessant omdat een volmacht in de notariële vorm moet worden
opgemaakt wanneer de lastgeving een rechtshandeling omvat die bij authentieke akte dient te
worden verleden.80 Op deze manier wil men vermijden dat door te werken met lastgevingen,
de vormvoorschriften van dergelijke rechtshandelingen en vooral hun waarschuwingsfunctie
zouden uitgehold worden.81 Wanneer het vermogen dus een onroerend goed omvat, is het
75 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 295; A. WYLLEMAN, “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die Keure, 2014, 110. 76 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 18; W. DE VOGELAERE, “Conventionele lastgeving: organiseer zelf uw onbekwaamheid”, Notariaat 2013, afl. 17, 8. 77 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 261; N. GEELHAND DE MERXEM, “De beschermde personen en de successieplanning: Wat biedt de nieuwe wet?”, TEP 2014, afl. 1, 24. 78 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 18. 79 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 262 80 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4. 81 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 295.
20
aangeraden een notariële akte op te maken onder meer met het oog op een overschrijving op
het hypotheekkantoor van bepaalde vastgoedverrichtingen.82
Ten tweede is het wenselijk dat beide partijen bij het opstellen van dergelijke
lastgevingsovereenkomsten een onpartijdig deskundig advies inwinnen van de notaris.
Daarom gaan partijen in de praktijk veelal vrijwillig opteren voor een authentieke akte. De
notaris kan dan informatie verstrekken over de draagwijdte van de overeenkomst en de
aangewezen juridische formulering.83 De akte is immers enorm belangrijk aangezien ze
gedurende meerdere jaren kan bepalen hoe het vermogen van de lastgever zal moeten worden
beheerd, zelfs wanneer de lastgever niet meer in staat is zelf nog tussenbeide te komen. De
lastgevingsovereenkomst blijft namelijk zijn werking behouden wanneer de lastgever terecht
komt in een toestand van wilsonbekwaamheid en dus niet meer zelf kan optreden.84 Voorts
zal de notaris voor wie een dergelijke akte wordt gesloten, meteen nagaan of de lastgever aan
de wettelijke toepassingsvereisten voldoet en dus nagaan of de lastgever wilsbekwaam is,
meerderjarig dan wel ontvoogd minderjarig is en of er nog geen rechterlijke
beschermingsmaatregel op de lastgever van toepassing is.85
4.3. Vermelding van het doel als buitengerechtelijke bescherming
30. Uit de lastgevingsovereenkomst moet duidelijk blijken dat zij tot doel heeft om als
buitengerechtelijke bescherming te gelden. Het is dan ook aangewezen deze doelstelling
letterlijk op te nemen in de overeenkomst.86 Dan kan hierover geen discussie ontstaan.
Toch is het bij gebrek aan dergelijke uitdrukkelijke vermelding niet uitgesloten dat de
lastgeving als buitengerechtelijke bescherming kan dienen. De wetgever vereist immers niet 82 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 262. 83 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4. 84 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 262. 85 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4 – 5. 86 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4.
21
dat deze doelstelling formeel in de lastgevingsovereenkomst moet worden opgenomen. Er is
maar één formele vereiste en dat is de registratie in het Centraal Register bijgehouden door de
Koninklijke Federatie van het Belgische Notariaat (zie verder). Dit verzoek tot registratie
door de lastgever wijst impliciet op het feit dat de lastgever de bedoeling heeft deze te
hanteren als buitengerechtelijke bescherming. Als men dit niet zou aanvaarden, zou dit
betekenen dat men een vereiste oplegt die niet door de wet wordt gesteld.87
4.4. Niet naleving van de vormvoorschriften
31. Wanneer een volmacht niet aan voormelde vormvoorschriften voldoet, zal deze
eindigen bij de wilsonbekwaamheid van de lastgever (art. 2003 BW). Dit zal dus het geval
zijn wanneer de lastgeving niet beoogt een buitengerechtelijke bescherming te organiseren,
wanneer de lastgevingsovereenkomst niet werd geregistreerd of wanneer de lasthebber tot een
uitgesloten categorie behoort (zie later).88
5. Registratie van de lastgevingsovereenkomst
32. Opdat er sprake kan zijn van een buitengerechtelijke bescherming vereist art. 490/1,
§1 BW een registratie van de lastgevingsovereenkomst. Deze registratie dient te gebeuren in
een Centraal Register dat wordt bijgehouden door de Koninklijke Federatie van het Belgisch
Notariaat.89 De wijze waarop deze registratie gebeurt is afhankelijk van de keuze voor ofwel
een notariële ofwel een onderhandse akte.90
87 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 30; E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 156. 88 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 295. 89 F. DEGUEL, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine: vers une simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 293. 90 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 70.
22
Werd de lastgeving in een onderhandse akte georganiseerd, dan zal het toekomen aan de
lastgever om een eensluidend verklaard afschrift van de overeenkomst neer te leggen ter
griffie van het vredegerecht van de verblijfplaats van de lastgever en subsidiair van zijn
woonplaats (art. 490, tweede lid BW). Binnen vijftien dagen na het verzoek tot registratie zal
de griffier de overeenkomst laten opnemen in het Centraal Register (art. 490, vierde lid
BW).91 Ook de lasthebber kan deze registratieplicht vervullen.92
Werd de lastgeving daarentegen in een notariële akte georganiseerd, dan zal het verzoek tot
registratie gebeuren door tussenkomst van de notaris voor wie de akte van lastgeving werd
verleden. De notaris is niet verplicht hiertoe meteen over te gaan. Art. 490, vierde lid BW
bepaalt immers dat er slechts dient overgegaan te worden tot registratie binnen vijftien dagen
nadat de griffier of de notaris daar om worden verzocht.93 Het is dus niet omdat men een
lastgevingsovereenkomst bij de notaris laat ondertekenen dat deze overeenkomst ook
automatisch door de notaris zal worden geregistreerd. De notaris moet hier eerst om verzocht
worden. Pas vanaf dat ogenblik zal de notaris binnen vijftien dagen overgaan tot opname van
de overeenkomst in het Centraal Register.94 Het is dus mogelijk dat de lastgever aan de
notaris vraagt om de lastgeving nog enige tijd stil te houden en te wachten met een registratie
tot hij hem daartoe verzoekt. Indien dit het geval is dan is het van belang hieromtrent
duidelijke instructies af te spreken en deze ook op te nemen in de akte zelf.95 Het is nochtans
het meest eenvoudige om de registratie meteen te laten plaatsvinden binnen de vijftien dagen
na de ondertekening van de akte. Zoals reeds gesteld is het aan te raden hierover een clausule
op te nemen in de akte.96
91 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 263; E. DE NOLF, “De volmacht in het kader van de buitengerechtelijke bescherming van onbekwamen: welke mogelijkheden biedt de nieuwe wet inzake successieplanning?”, Notariaat 2014, afl. 18, 3. 92 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 70. 93 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 264. 94 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 70. 95 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 264. 96 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 35.
23
33. De registratie kan gebeuren tot op het ogenblik waarop de lastgever in een toestand
van wilsonbekwaamheid of verkwisting komt te verkeren zoals bedoeld in artikel 488/1 of
488/2 BW.97 Vanaf dat ogenblik zal een niet-geregistreerde lastgevingsovereenkomst van
rechtswege ophouden gevolgen te ressorteren en zal de lastgeving niet meer mogen
aangewend worden om de lastgever te vertegenwoordigen.98 Het is dus van belang dat de
lasthebber er op toeziet wanneer de lastgever neigt naar een toestand zoals bedoeld in art.
488/1 of 488/2 BW dat de lastgeving geregistreerd wordt opdat ze zou kunnen blijven
voortbestaan.
34. De lasthebber en de lastgever die wilsbekwaam is en voor wie geen
beschermingsmaatregelen zijn getroffen, kunnen overeenkomstig art. 490, vijfde lid BW op
ieder ogenblik de overeenkomst wijzigen of beëindigen. Van deze beslissing kan een
schriftelijke kennisgeving gebeuren met opgave van redenen aan de griffie van het
vredegerecht waar de oorspronkelijke neerlegging werd gedaan of aan de notaris voor wie de
notariële akte van lastgeving verleden werd. Er zal hiervan een melding worden gemaakt op
de oorspronkelijke akte of het afschrift en de wijziging of beëindiging zal binnen de vijftien
dagen na verzoek ook geregistreerd worden in het Centraal Register.99
Zowel de lasthebber als de lastgever kunnen dus aan de lastgeving een einde stellen. In de wet
wordt gesproken van “hun beslissing”. Het hoeft daarom niet om een gezamenlijke beslissing
te gaan. Voorts bepaalt de wet dat de beslissing ter kennis kan gebracht worden van de notaris
of de griffie en dit met opgave van redenen. Door het woordje “kunnen” te gebruiken, is het
niet duidelijk of de beëindiging slechts uitwerking kan hebben mits een kennisgeving heeft
plaatsgevonden aan de griffier of aan de notaris. Het valt dus moeilijk te begrijpen waarom
partijen daar niet gewoon toe verplicht worden. Bovendien kan er ook geen verantwoording
97 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 296. 98 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 70; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 36. 99 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 264; A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 296; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 35.
24
gevonden worden voor het feit dat partijen bij de kennisgeving een opgave van redenen
moeten geven.100
35. Om nog maar eens terug te grijpen naar de essentiële beginselen van noodzaak,
subsidiariteit en proportionaliteit, kunnen we hier aanhalen dat deze registratieplicht de
subsidiariteit van de rechterlijke bescherming versterkt. De vrederechter moet telkens
vooraleer hij een rechterlijke maatregel beveelt, het Centraal Register raadplegen en nagaan
of er al dan niet sprake is van een lastgevingsovereenkomst met als doel te gelden als een
buitengerechtelijke beschermingsmaatregel. Voorts laat de registratie de rechter ook toe om te
controleren of een lastgevingsovereenkomst die voor hem wordt opgeroepen door de partijen
niet reeds werd herroepen en dus niet langer kan gelden.101 Op deze manier wordt de garantie
geboden dat de vrederechter kennis kan nemen van de eigen regeling georganiseerd door de
beschermde persoon zelf vooraleer stappen genomen worden tot de inrichting van een
bewind, en dat de vrederechter met deze eigen regeling ook rekening kan houden.102
6. Keuze en opdracht van de lasthebber
6.1. Keuze van een lasthebber 36. Het is van belang dat de lastgever goed nadenkt over wie hij als zijn lasthebber in de
lastgevingsovereenkomst zal aanwijzen. Dit is niet altijd een gemakkelijke keuze en in vele
gevallen zal de lasthebber gekozen worden uit de personen uit de naaste omgeving van de
lastgever.103 Ook de wetgever verwijst naar het sociale netwerk van de te beschermen persoon
100 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 569. 101 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 296. 102 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 26. 103 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 269.
25
en stelt dat er door middel van de lastgeving een grote rol kan toebedeeld worden aan
vrienden, familieleden, kennissen, …104
6.1.1. Vrije keuze van lasthebber
37. In principe kan de lastgever vrij zijn lasthebber kiezen. Maar vanaf het tijdstip dat de
buitengerechtelijke bescherming in werking treedt, wordt de vrije keuze van de lastgever toch
wat aan banden gelegd.105 Vanaf dat ogenblik kunnen bepaalde categorieën van personen
immers niet langer fungeren als lasthebber.106 Personen die zelf onderworpen zijn aan een
rechterlijke beschermingsmaatregel kunnen uiteraard niet optreden als lasthebber en personen
die overeenkomstig art. 496/6 BW geen bewindvoerder mogen zijn, worden ook uitgesloten
van de mogelijkheid op te treden als lasthebber van de te beschermen persoon.107
Deze uitsluiting van een kring van personen die tot lasthebber aangesteld kunnen worden en
die potentieel tegenstrijdige belangen kunnen hebben met de lastgever, heeft tot doel het
risico op misbruik, wanuitvoering of belangenconflicten te verminderen.108
38. De lasthebber moet uiteraard ook zijn mandaat aanvaarden.109 Deze aanvaarding
verschilt van de gebruikelijke aanvaarding die we kennen bij de gemeenrechtelijke lastgeving.
Deze gebruikelijke aanvaarding gebeurt louter op stilzwijgende wijze door zonder meer op te
treden in naam en voor rekening van de lastgever met verwijzing naar het mandaat. In het
104 Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 39; S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 72. 105 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 72. 106 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 296; E. DE NOLF, “De volmacht in het kader van de buitengerechtelijke bescherming van onbekwamen: welke mogelijkheden biedt de nieuwe wet inzake successieplanning?”, Notariaat 2014, afl. 18, 2; N. GEELHAND DE MERXEM, “De beschermde personen en de successieplanning: Wat biedt de nieuwe wet?”, TEP 2014, afl. 1, 24. 107 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 35. 108 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 296 – 297; Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 38 – 39; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 86. 109 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 72.
26
kader van de buitengerechtelijke bescherming dient deze aanvaarding echter bij voorkeur
uitdrukkelijk te geschieden. Dit biedt aan de lastgever zekerheid dat de lasthebber de aan hem
toevertrouwde opdracht aanvaardt en naar behoren zal uitvoeren rekening houdend met alle
eraan verbonden lasten en voorwaarden.110 Bij de opmaak van de lastgevingsovereenkomst is
het dus wenselijk dat zowel lastgever als lasthebber tussenkomen en dat de aanvaarding door
de lasthebber uitdrukkelijk in de overeenkomst gebeurt.111 Toch kan men op grond van de
bewoordingen van de wetgever niet beweren dat een door beide partijen ondertekende akte
effectief een vereiste is opdat de lastgevingsovereenkomst geregistreerd kan worden in het
Centraal Register. Het is immers perfect mogelijk dat een akkoord tussen partijen bereikt is,
maar dat de lasthebber bv. wegens een verblijf in het buitenland zich in de onmogelijkheid
bevindt de akte te ondertekenen, terwijl de lastgever een dringende medische ingreep behoeft
en de lastgevingsovereenkomst dus zo snel mogelijk wil ondertekenen.112
39. Zeker wanneer het een lastgeving betreft onder de opschortende voorwaarde van
wilsonbekwaamheid is het wenselijk om reeds in de lastgevingsovereenkomst een regeling op
te nemen voor het geval dat op het ogenblik van de vervulling van de voorwaarde, de
lasthebber niet langer beschikbaar is. De wet zelf voorziet geen enkele regeling met
betrekking tot deze hypothese.113 Men kan in de akte van lastgeving bijvoorbeeld een
opvolger aanwijzen. Ook hier leent het de voorkeur deze opvolger in de akte te laten
tussenkomen om zijn eventuele toekomstige opdracht te aanvaarden. Wanneer de opvolgende
lasthebber echter niet tussenkomt in de oorspronkelijke lastgevingsovereenkomst, kan men de
aanwijzing van de opvolger doen onder de voorwaarde dat hij deze later aanvaardt.114
110 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 36. 111 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 261. 112 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 31. 113 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 72. 114 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 275.
27
6.1.2. Meerdere lasthebbers 40. De lastgever kan er voor opteren meerdere lasthebbers aan te duiden. Als de lastgever
hier voor kiest, is het wel uitermate van belang dat in de lastgevingsovereenkomst een
duidelijke omschrijving wordt gegeven van hun opdracht alsook een omschrijving van hoe ze
deze opdracht moeten vervullen, hetzij ieder afzonderlijk voor een bepaald deel van het
vermogen met eventuele inspraak van de anderen voor bepaalde belangrijke verrichtingen,
hetzij gezamenlijk.115 Zo wordt er in familiale context vaak voor gekozen alle kinderen aan te
stellen als lasthebber. Men moet hierbij goed voor ogen houden dat een gezamenlijk optreden
van alle kinderen als lasthebber vaak niet goed werkbaar is. Vandaar dat men er beter voor
opteert alle kinderen aan te duiden als lasthebber, maar elk met het recht om afzonderlijk op
te treden en hen te verplichten elkaar op de hoogte te houden. Voor belangrijke handelingen
kan men dan wel nog steeds de verplichting opleggen om gezamenlijk op te treden.116
41. Wanneer voorzien wordt dat de lasthebbers gezamenlijk dienen op te treden, moet ook
een oplossing ingelast worden voor het geval dat tussen hen onenigheid zou ontstaan. Men
kan voorzien dat in dergelijk geval een beslissing moet genomen worden bij unanimiteit of
dat in dergelijk geval louter de zienswijze van de meerderheid zal worden gevolgd. Wordt er
in de lastgevingsovereenkomst geen enkele clausule hieromtrent opgenomen, zal bij een
geschil de vrederechter op verzoek in laatste instantie oordelen en dit steeds met het oog op
het belang van de beschermde persoon.117
Ook in het geval dat de lasthebbers elk afzonderlijke bevoegdheden krijgen en dus elk een
eigen pakket hebben, zijn conflictsituaties of gevolgen niet uit te sluiten en wordt best in een
oplossing voorzien voor het geval het zich effectief zou voordoen.118
115 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 34. 116 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 36. 117 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 270; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 34. 118 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 24.
28
6.1.3. Opvolging
42. Vooral bij meerdere lasthebbers is het aan te raden om te voorzien hoe de
bevoegdheden overgaan wanneer een lasthebber ontslag zou nemen. Men kan ook meteen in
een opvolger voorzien bij het wegvallen van een lasthebber. Het is niet raadzaam daarbij de
vertrouwenspersoon als opvolger aan te wijzen aangezien de functie van vertrouwenspersoon
erg verschillend is en afzonderlijk ook zijn nut blijft behouden.119
Maar ook indien slechts één lasthebber werd aangewezen, kan dit van belang zijn. Het kan
zich immers voordoen dat wanneer de lasthebber komt te overlijden, de lastgever niet langer
gezond van geest is en dus niet langer kan beslissen over de vervanging van de lasthebber.
Als in zo’n geval dan niet op voorhand een oplossing werd uitgewerkt in de
lastgevingsovereenkomst, zal enkel de gerechtelijke bescherming nog een oplossing kunnen
bieden.120
6.1.4. Lasthebber ad hoc 43. Het kan niet alleen voorkomen dat onenigheid ontstaat tussen de verschillende
lasthebbers onderling, maar ook dat er een tegenstrijdigheid van belangen optreedt tussen
enerzijds de lastgever en anderzijds de lasthebber(s). Om hieraan tegemoet te komen, kan
men een lasthebber ad hoc aanduiden. Deze kan reeds nominatim in de akte vermeld worden,
maar men kan er ook voor kiezen enkel een procedure te voorzien voor het geval er eventueel
een lasthebber ad hoc zou moeten aangeduid worden. Zo kan men bijvoorbeeld bepalen dat
deze lasthebber door de vertrouwenspersoon, de kinderen, de vrederechter, … dient
aangeduid te worden.121
119 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 24. 120 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 24. 121 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 275.
29
6.2. Opdracht van de lasthebber 44. De lastgevingsovereenkomst moet heel duidelijk omschrijven wat de opdracht van de
lasthebber allemaal inhoudt.122 De lastgever is daarbij in principe vrij om de opdracht van zijn
lasthebber te definiëren volgens zijn eigen wensen, net zoals ook geldt in het gemeen recht.123
De lastgever kan dus naar eigen behoefte zowel uitgebreide als beperkte machten aan de
lasthebber toekennen. Zo kan hij hem zelfs het recht toekennen schenkingen te doen onder de
levenden.124 Testeren wordt daarentegen als een strikt persoonlijke rechtshandeling aanzien
en dus kun je dit niet tot de opdracht van de lastgever rekenen.125 Naarmate de lastgeving
algemener is, zal het ook zo zijn dat een aanvulling of een vervanging door een rechterlijke
beschermingsmaatregel zich minder snel zal opdringen.126
Een erg volledige en sluitende formulering van de bevoegdheden van de lasthebber is enorm
aangewezen aangezien alles wat niet uitdrukkelijk voorzien wordt in de
lastgevingsovereenkomst buiten de bevoegdheid van de lasthebber en buiten de
beschermingsregeling zal vallen. In de praktijk zal hier vaak advies nodig zijn van een notaris
of een advocaat.127
45. Toch is het duidelijk dat de lastgeving in het kader van de buitengerechtelijke
bescherming verder reikt dan de klassieke lastgeving.128 De lasthebber zal de beschermde
persoon niet louter in naam en voor rekening moeten vertegenwoordigen bij bepaalde
rechtshandelingen, maar zal daarenboven ook moeten instaan voor de vermogensbelangen
122 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 73. 123 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 297. 124 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4. 125 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 297. 126 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 73; A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 34 – 35. 127 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 23. 128 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 261.
30
van de beschermde persoon en tevens optreden als conventionele zaakwaarnemer in de zin
van de artikelen 1372 en volgende BW.129
46. De lastgevingsovereenkomst kan bovendien ook een aantal beginselen vooropstellen
die door de lasthebber gerespecteerd moeten worden bij de uitvoering van de lastgeving.130 Zo
kan de lastgever bepalen dat voor het sluiten van bepaalde belangrijke overeenkomsten twee
personen samen de overeenkomst moeten ondertekenen, of kan een vetorecht toegekend
worden aan derden (bv. kinderen, echtgenoot, vertrouwenspersoon, …) of nog kan een
verslaggevingsplicht opgelegd worden enzovoort. 131 Zolang de buitengerechtelijke
bescherming geen aanvang neemt en de lastgever zich dus nog niet in een toestand zoals
bedoel in art. 488/1 of 488/2 BW bevindt, moet de lasthebber deze richtlijnen respecteren op
grond van het gemeen recht. Maar ook na het in werking treden van de buitengerechtelijke
bescherming zal de lasthebber deze richtlijnen moeten respecteren, en dit op grond van art.
490/2, tweede lid BW.132
De door de lastgever opgegeven richtlijnen kunnen ook steeds door hem weer worden
gewijzigd, maar uiteraard slechts zolang hij wilsbekwaam is en er geen rechterlijke
beschermingsmaatregel werd bevolen overeenkomstig art. 491/1 BW.133
47. In elk geval is het zo, dat wanneer niets specifiek bepaald werd in de
lastgevingsovereenkomst, de lasthebber gewoon alle rechtshandelingen die onder de
lastgeving begrepen worden mag stellen zonder dat hiervoor een machtiging vereist is van de
vrederechter.134
129 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 36. 130 N. GEELHAND DE MERXEM, “De beschermde personen en de successieplanning: Wat biedt de nieuwe wet?”, TEP 2014, afl. 1, 24. 131 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4; J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 23. 132 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 73. 133 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 73. 134 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 4.
31
7. Aanstelling van een vertrouwenspersoon 48. Strikt genomen wordt de figuur van de vertrouwenspersoon door de wetgever enkel
uitdrukkelijk voorzien in het kader van de gerechtelijke bescherming. 135 Toch kan
aangenomen worden dat naar analogie met de rechterlijke beschermingsmaatregel, het
eveneens mogelijk is om in het kader van de buitengerechtelijke bescherming een persoon aan
te duiden die als vertrouwenspersoon zal optreden.136
Volgens DE WULF kan dit gedaan worden bij toepassing van art. 490, derde lid BW dat toelaat
in de volmacht beginselen op te nemen die de lasthebber bij de uitoefening van zijn opdracht
moet in acht nemen.137
49. De aanstelling van een vertrouwenspersoon is bijzonder nuttig omwille van het private
karakter van de buitengerechtelijke bescherming. Daarom is het sterk aangewezen ook andere
personen dan lasthebbers te gelasten met een opdracht.138
50. De functie van de vertrouwenspersoon kan inhoudelijk vrij worden ingevuld door de
lastgever. Het maakt deel uit van de voorwaarden die opgelegd kunnen worden bij de
uitvoering van het buitengerechtelijk beschermingsstatuut.139
Zo zal de vertrouwenspersoon onder andere een belangrijke rol spelen wanneer zich
spanningen voordoen tussen de lastgever en de lasthebber. Hij kan in dergelijk geval optreden
als een soort van bemiddelaar en er op deze manier op toezien dat het systeem van
buitengerechtelijke bescherming niet ontploft.140
135 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 25. 136 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 73. 137 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 273. 138 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 25. 139 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 25. 140 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 25.
32
Verder treedt de vertrouwenspersoon ook op als klokkenluider. Dit houdt in dat hij de
verantwoordelijkheid moet opnemen bij het ontsporen van de buitengerechtelijke
bescherming en het initiatief moet nemen om de “alarmbelprocedure” op te starten, nl. de
vrederechter adiëren.141
51. Van deze mogelijkheid wordt voornamelijk gebruik gemaakt wanneer de lasthebber
geen familie of naaste verwant is. Indien daarentegen meerdere lasthebbers werden aangeduid
die gezamenlijk moeten optreden, lijkt deze maatregel minder noodzakelijk te zijn. Zoals ook
reeds het geval was bij de lastgever, als een eventuele opvolger, is het ook bij de
vertrouwenspersoon aangewezen hem in de akte van lastgeving te laten tussenkomen om hem
uitdrukkelijk de opdracht te laten aanvaarden.142
8. Rechten en plichten van de lasthebber
8.1. In acht te nemen beginselen en het plegen van overleg 52. Bij de uitvoering van de opdracht moet de lasthebber in het kader van de
buitengerechtelijke bescherming niet enkel de door de lastgever opgegeven beginselen in acht
nemen, maar moet hij ook op regelmatige basis overleg plegen met de lastgever.143 Hij moet
de lastgever alsook de eventuele in de overeenkomst aangewezen derden op de hoogte
brengen van de handelingen die hij verricht (art. 490/2, §1, derde lid BW).144
141 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 25. 142 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 273. 143 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 73; M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 5; K. ROTTHIER, “De nieuwe wet tot hervorming van het statuut van onbekwamen: Een overzicht vanuit vogelperspectief”, Not. Fisc. M. 2013, afl. 7, 184; Err. Not. fisc. M. 2013, afl. 8, 185. 144 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 34; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 93.
33
8.2. Vermogensrechtelijke afscheiding 53. Een andere belangrijke plicht dat aan de lasthebber wordt opgelegd is dat er een
duidelijke en volledige afscheiding moet zijn tussen enerzijds de gelden en de goederen van
de lastgever en anderzijds het persoonlijke vermogen van de lasthebber.145 Dit heeft tot doel
mogelijke misbruiken te voorkomen.146 Banktegoeden van de lastgever dienen dan ook op
zijn naam ingeschreven te worden.147
8.3. Vergoeding
8.3.1. Principe 54. De lasthebber heeft het recht vergoed te worden voor de eventuele kosten en verliezen
die hij maakt in de uitvoering van zijn opdracht.148 Een bezoldiging of een loon komt hem in
principe niet toe omdat een lastgeving principieel een onbezoldigde dienstverlening uitmaakt
(art. 1986 BW).149 Partijen kunnen echter wel een andere regeling verkiezen, maar dan
moeten zij dit uitdrukkelijk in de akte opnemen.150
In het kader van de buitengerechtelijke bescherming wordt de lastgeving aanzien als een
persoonlijke opdracht. Meestal wordt dan ook een volmacht verleend aan naaste familieleden.
Toch belet dit niet dat de lastgever en de lasthebber kunnen afspreken dat een vergoeding
verschuldigd zal zijn. Aangezien de lastgeving enkel betrekking heeft op de goederen, kan het
ook zijn dat een lasthebber wordt gekozen omwille van zijn professionele capaciteiten. In
zo’n geval is het ook het meest waarschijnlijk dat een vergoeding zal bedongen worden. De
145 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 5; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 93. 146 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 299 – 300. 147 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74. 148 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 300. 149 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 274; J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 50. 150 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74.
34
betaalde lastgeving heeft wel zijn consequenties, namelijk een striktere
aansprakelijkheidsregeling voor het geval de lasthebber fouten maakt (art. 1992 BW).151
8.3.2. Criteria De partijen kunnen vrij het bedrag van de vergoeding afspreken. Ook hier geldt immers de
contractvrijheid van de lastgeving. Men zou eventueel kunnen werken met een uurloon, een
percentage van het kapitaal of inkomen, … In geval van onenigheid zal de vrederechter
moeten tussenkomen. Men zou in de lastgevingsovereenkomst zelfs kunnen voorzien dat de
vrederechter meteen zelf de begroting bepaalt, maar dit is natuurlijk totaal tegenstrijdig met
het soepele karakter van de buitengerechtelijke bescherming.152
8.4. Andere rechten en plichten 55. Voor het overige rusten op de lasthebber krachtens art. 490/2, §1, eerste lid BW
dezelfde rechten en plichten als op de lasthebber van een gewone volmacht.153 De lasthebber
kan alle handelingen stellen die opgesomd zijn in de volmacht en vatbaar zijn voor
vertegenwoordiging. 154 In principe kan hij handelen zonder enige tussenkomst van de
vrederechter en zonder dat daartoe enige machtiging vereist is.155
151 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 50. 152 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 50. 153 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 300; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 93. 154 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 34. 155 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 261.
35
9. Aanvang van de buitengerechtelijke bescherming
56. Het is van belang dat het onderscheid tussen de aanvang van de lastgeving en de
aanvang van de buitengerechtelijke bescherming goed voor ogen wordt gehouden. Beiden
dienen immers niet op hetzelfde ogenblik aan te vangen.156
9.1. Aanvang van de lastgeving 57. Partijen kunnen zelf vrij kiezen op welk ogenblik de lastgeving in werking zal treden,
maar ze moeten het wel uitdrukkelijk in de lastgevingsovereenkomst bepalen.157 In het kader
van de buitengerechtelijke bescherming geldt veelal als regel dat de lastgeving pas zal
aangewend worden wanneer de lastgever wilsonbekwaam is geworden. Partijen kunnen
echter even goed overeenkomen om de lastgeving meteen uitwerking te geven vanaf de
ondertekening van de overeenkomst. Dit zal het geval zijn wanneer de lastgever ontlast wenst
te worden van het beheer van zijn gehele vermogen of van een deel ervan. 158 De lasthebber
zal dan zonder uitstel het beheer over het vermogen van de lastgever kunnen waarnemen.159
Indien partijen ervoor opteren de lastgeving pas in werking te laten treden op het ogenblik de
lastgever niet langer in staat is zijn vermogen te beheren, dienen partijen ook duidelijk in de
overeenkomst op te nemen door wie en op welke manier de vervulling van deze opschortende
voorwaarde zal worden bepaald.160 Dit kan een vast bepaalde datum zijn alsook een nader te
bepalen datum volgens vooropgestelde principes en formele voorwaarden zoals opgenomen in
de lastgevingsovereenkomst.161 Het blijft echter een moeilijk gegeven om dit tijdstip te
156 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 70. 157 A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 88; J. DIERYNCK en C. CASTELEIN, Vermogensplanning voor en door beschermde personen. De nieuwe regeling na de wet van 17 maart 2013, Antwerpen, Intersentia, 2014, 19. 158 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 39. 159 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 23. 160 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 297; E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 157. 161 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 23.
36
beoordelen.162 Om het toch enigszins te vereenvoudigen kan men bijvoorbeeld bepalen dat de
vaststelling moet gebeuren aan de hand van medische attesten die aantonen dat de lastgever
omwille van zijn fysieke of mentale toestand niet langer in staat is bepaalde rechtshandeling
autonoom te verrichten.163
9.2. Aanvang van de buitengerechtelijke bescherming 58. De buitengerechtelijke bescherming daarentegen kan pas aanvangen vanaf het
ogenblik dat de lastgever in een toestand komt te verkeren zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2
BW. Zolang dit niet het geval is, wordt de lastgevingsovereenkomst louter beheerst door het
gemeen recht.164
59. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat wanneer een volmacht uitwerking diende te
hebben op het ogenblik dat de te beschermen persoon wilsonbekwaam werd, de vrederechter
eerst de uitvoering van deze lastgeving moest bevelen alvorens de buitengerechtelijke
bescherming op basis van de lastgevingsovereenkomst een aanvang kon nemen. De lastgeving
moest dus eerst gemeld worden aan de vrederechter. Deze ging dan op basis van een medisch
getuigschrift oordelen of de lastgeving in het belang was van de lastgever en bijkomend
controleren of de lastgeving wel voldeed aan de door de wet opgelegde voorwaarden en als de
lasthebber zijn opdracht wel had aanvaard. Dit voorstel botste op enorme kritiek aangezien dit
werd aanzien als een onnodige betutteling van de burger en heel wat extra werklast opleverde
voor de vrederechters. Vandaar dat dit voorstel verlaten werd en dat de volmacht in het kader
van de buitengerechtelijke bescherming nu gewoon kan doorwerken zonder dat daarvoor een
rechterlijke tussenkomst nodig is.165
162 E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 157. 163 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 5. 164 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 71. 165 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 38.
37
60. In principe komt het nu dus toe aan de lasthebber om het tijdstip te beoordelen waarop
de lastgever in een toestand komt te verkeren zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2 BW, maar
wel overeenkomstig eventueel in de overeenkomst opgenomen bepalingen daaromtrent.166
Om rechtszekerheid te creëren met betrekking tot de inwerkingtreding van de
buitengerechtelijke bescherming heeft de wetgever in art. 490/1, §2 BW een facultatieve
formele procedure ingelast om de inwerkingtreding van de lastgeving te bekrachtigen indien
daar twijfel over zou bestaan. Dit artikel bepaalt dat de vrederechter hetzij ambtshalve, hetzij
op verzoek van de lastgever, de lasthebber, alsook iedere belanghebbende een beslissing kan
treffen omtrent de inwerkingtreding van de lastgeving. Indien de rechter vaststelt dat de
lastgever feitelijk onbekwaam is, dat de lastgeving beantwoordt aan het belang van de
lastgever en dat de lasthebber zijn opdracht heeft aanvaard, beveelt hij dat de lastgeving
geheel of gedeeltelijk wordt uitgevoerd.167 De rechter kan ook anders oordelen en een
aanvullende of vervangende rechterlijke beschermingsmaatregel bevelen. Bijgevolg kunnen
de buitengerechtelijke beschermingsmaatregelen doorkruist worden met rechterlijke
beschermingsmaatregelen waardoor het private karakter van de bescherming teruggeschroefd
wordt.168 Het is echter niet de bedoeling van de wetgever geweest om de volmachten
systematisch uitvoerbaar te laten verklaren door de rechter. Dit ligt niet in de lijn met de
doelstellingen die voorop gesteld worden met de buitengerechtelijke bescherming. Het komt
dan ook toe aan de notaris om er op toe te zien dat in de overeenkomst een duidelijk te
bepalen aanvangspunt wordt opgenomen om zo een rechterlijke uitvoerbaarverklaring te
vermijden.169
61. Ondanks de mogelijkheid van de facultatieve formele procedure, is een tussenkomst
van de vrederechter principieel niet vereist opdat de buitengerechtelijke bescherming een
aanvang zou kunnen nemen. De lasthebber put immers zijn bevoegdheid uit de
lastgevingsovereenkomst zelf. Er dient daar geen rechter aan te pas te komen. De wetgever
beoogt hiermee een geruisloze ingang van de buitengerechtelijke bescherming of een
166 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 71. 167 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 298. 168 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 38. 169 E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 158.
38
geruisloze overgang van de gemeenrechtelijke lastgeving naar de buitengerechtelijke
bescherming.170
Maar doordat art. 490/1, §2 (de facultatieve formele procedure) aan iedere belanghebbende
toelaat de vrederechter te vatten om een uitspraak te doen over de inwerkingtreding van de
buitengerechtelijke bescherming, is het niet onwaarschijnlijk dat in vele gevallen de
vrederechter toch gevat zal worden en dat er dus geen sprake zal zijn van een door de
wetgever bedoelde geruisloze overgang. De wet voorziet immers niet in een publicatie van de
lastgeving en dus zullen in vele gevallen enkel de lastgever en de lasthebber op de hoogte zijn
van de lastgeving. Omstaanders hebben er veelal geen kennis van en zullen wanneer zij van
oordeel zijn dat een beschermingsmaatregel moet getroffen worden, de vrederechter vatten. In
dergelijk geval zijn de regels van de facultatieve formele procedure van toepassing en zal de
vrederechter zelf een beoordeling maken van de toestand van de lastgever om te bepalen
welke bescherming de lastgever het best kan dienen.171
10. Toezicht door de vrederechter
62. Het kenmerkende voor de buitengerechtelijke bescherming is dat de lasthebber zich
niet systematisch voor alle handelingen die hij stelt moet verantwoorden voor de rechter. De
rechter zal zich daarentegen pas mengen met de bescherming wanneer hij kennis krijgt van
het gegeven dat de bescherming niet loopt zoals het zou moeten.172 De buitengerechtelijke
bescherming wordt dus eigenlijk omkaderd via de geregistreerde lastgeving, maar wordt
verder beveiligd door de mogelijkheid van een “alarmbelprocedure” bij de vrederechter.173
Het is immers zo dat de voordelen van de buitengerechtelijke bescherming, onder andere een
enorme grote vrijheid, ook hun keerzijde hebben. Ook in de familiale kring kan het
170 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 71. 171 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 72; A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 298. 172 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 300. 173 J. NOLF, “Bewindvoering over kwetsbaren: de grote sprong voorwaarts”, info@law 2013, afl. 11, 7.
39
vertrouwen verloren gaan en kunnen problemen opduiken. Vandaar dat, wanneer het nodig is,
aan de alarmbel moet kunnen getrokken worden.174
63. In eerste instantie doet de lastgever, omwille van deze grote vrijheid, er goed aan
eventueel een vertrouwenspersoon aan te duiden die de activiteiten van de lasthebber kan
opvolgen zoals reeds hierboven vermeld. De lasthebber zal dan op geregelde tijdstippen
verantwoording moeten afleggen bij deze derde, of zelfs advies en eventueel toestemming
moeten vragen aan deze derde. Het kan een hele geruststelling zijn voor de lastgever om te
weten dat wanneer hij zelf niet meer in staat is te controleren welke handelingen de lasthebber
voor hem en in zijn naam verricht, een ander persoon deze taak ondervangt. 175 De
lastgevingsovereenkomst moet hier meer duidelijkheid over verschaffen en de opdracht van
de vertrouwenspersoon nauwkeurig omschrijven.176
64. Uiteraard zal in tweede instantie de vrederechter, van zodra hij verneemt dat de
bescherming problematisch verloopt en de belangen van de beschermde persoon in gevaar
dreigen te komen, meteen verschillende maatregelen kunnen nemen om dit op te vangen.177
Hij zal, ondanks dat het een buitengerechtelijke bescherming betreft, toch ten allen tijde
toezicht houden en klaarstaan wanneer problemen zich voordoen.178 De omgeving van de
lastgever heeft de mogelijkheid in te grijpen en de vrederechter in te schakelen wanneer zij dit
nodig achten.179
Ten eerste kan de vrederechter zich, hetzij ambtshalve, hetzij op verzoek van elke
belanghebbende evenals de procureur des Konings, uitspreken omtrent de uitvoering van de
lastgeving. Uit de lezing van de parlementaire voorbereidingen kan worden afgeleid dat dit
174 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 27. 175 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 37. 176 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 273. 177 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 300. 178 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74. 179 E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 158; E. DE NOLF, “De volmacht in het kader van de buitengerechtelijke bescherming van onbekwamen: welke mogelijkheden biedt de nieuwe wet inzake successieplanning?”, Notariaat 2014, afl. 18, 5.
40
ruim moet worden geïnterpreteerd en dat deze bepaling dan ook toelaat aan de rechter om de
inhoud van de lastgeving aan te passen.180
Ten tweede heeft de vrederechter ook de mogelijkheid om de uitvoering van de
buitengerechtelijke bescherming te onderwerpen aan dezelfde vormvereisten als die welke
gelden bij een rechterlijke beschermingsmaatregel. Zo ontstaat een soort hybride vorm van
bescherming.181 Dit wil zeggen dat het in essentie nog steeds om een buitengerechtelijke
bescherming gaat, maar dat er elementen in verweven zitten van een rechterlijke bescherming
in die zin dat de rechter de lasthebber kan verplichten om verantwoording af te leggen of om
voor bepaalde handelingen machtiging te bekomen.182
Tot slot kan de vrederechter ook bevelen dat geheel of voor een deel een einde moet gemaakt
worden aan de buitengerechtelijke bescherming en dat deze vervangen moet worden door een
rechterlijke beschermingsmaatregel of dat een rechterlijke beschermingsmaatregel bovenop
de buitengerechtelijke bescherming moet komen. Dit zal het geval zijn wanneer de
vrederechter van oordeel is dat door de uitvoering van de buitengerechtelijke bescherming de
belangen van de lastgever in gevaar worden gebracht. 183 Ook hier nemen het
proportionaliteits- en subsidiariteitsbeginsel wederom een belangrijke plaats in. Het gedeelte
van de lastgeving dat nog steeds volstaat voor de bescherming van de kwetsbare
meerderjarige moet behouden blijven. Het is dan enkel ter aanvulling dat een rechterlijke
beschermingsmaatregel door de rechter bevolen kan worden. De buitengerechtelijke
bescherming blijft immers steeds de voorkeur te genieten.184
65. Daarnaast oordeelt de vrederechter ook over de nietigheid van handelingen gesteld
door de lasthebber in naam en voor rekening van de lastgever (zie volgend hoofdstuk).185
180 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 300 – 301; Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 40. 181 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74. 182 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 300. 183 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 37. 184 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 301. 185 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 38.
41
11. Sanctioneringsapparaat
66. Een regeling kan slechts afgedwongen worden voor zover er ook sancties aan
gekoppeld zijn. Vandaar dat de lasthebber gesanctioneerd zal worden wanneer hij hetzij
verder optreedt buiten de buitengerechtelijke bescherming om, hetzij wanneer hij de door de
lastgever opgelegde voorwaarden niet respecteert.
11.1. Lasthebber treedt verder op buiten bescherming
67. Wanneer er geen buitengerechtelijke bescherming tot stand komt op het ogenblik dat
de lastgever in een toestand komt zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2 BW, voorziet art. 490/1,
§3, tweede lid BW in een sanctieregeling voor het geval de lasthebber toch verder optreedt
terwijl hij wist of had moeten weten dat de lastgever zich op dat ogenblik kennelijk bevond in
een toestand zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2 BW.186
Er wordt hier dus gedoeld op de situaties waarin de lastgeving niet voldoet aan de
toepassingsvoorwaarden van de buitengerechtelijke bescherming. Dit is het geval wanneer de
lastgevingsovereenkomst niet beoogt de buitengerechtelijke bescherming te organiseren, niet
werd geregistreerd of wanneer de lastgever hetzij een persoon is die krachtens art. 496/6 BW
rechtens is uitgesloten als lasthebber, hetzij een persoon op wie een rechterlijke
beschermingsmaatregel van toepassing is.187
Het komt bovendien toe aan de lasthebber zelf om het tijdstip te beoordelen waarop de
lastgever in een toestand komt te verkeren zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2 BW en dit met
inachtneming van eventueel in de overeenkomst opgenomen clausules.188
68. Het sanctiemechanisme houdt in dat de rechtshandelingen die de lasthebber stelt in
dergelijke situaties, relatief nietig zijn in geval van benadeling.189 De rechtbank zal de
186 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74. 187 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 571. 188 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74.
42
rechtshandelingen slechts nietig verklaren op verzoek van de lastgever of zijn wettelijke
vertegenwoordiger in geval van benadeling van de lastgever en met inachtneming van de
rechten van derden te goeder trouw.190 Derden mogen immers niet afgeschrikt worden om te
contracteren. Het gebruik van de gewone volmacht zou totaal onwerkbaar gemaakt worden in
het rechtsverkeer indien derden te goeder trouw de verantwoordelijkheid zouden moeten
dragen voor de controle van de gezondheidstoestand van de lastgever.191 Art. 490/1, §3,
tweede lid BW bepaalt dan ook uitdrukkelijk dat de beoordeling door de lasthebber van de
toestand van de lastgever tegenwerpelijk is aan derden te goeder trouw. Derden te goeder
trouw mogen dus met een gerust hart ervan uitgaan dat de lasthebber een correcte beoordeling
maakt van het tijdstip waarop de lastgever komt te verkeren in een toestand zoals bedoeld in
art. 488/1 of 488/2 BW. 192 Bovendien worden derden bijkomend beschermd door het
gewijzigde art. 2005 BW dat stelt dat de staat van de lastgever bedoeld in art. 488/1 of 488/2
BW niet kan worden tegengeworpen aan derden die daarvan onkundig zijnde, met de
lasthebber hebben gehandeld.193 Wanneer de rechten van derden te goeder trouw verhinderen
dat een nietigverklaring wordt uitgesproken, kan de lastgever nog steeds op grond van het
gemene recht een schadevergoeding vorderen van de lasthebber.194
11.2. Lasthebber treedt op zonder naleving van de opgelegde voorwaarden 69. De rechtshandelingen die de lasthebber stelt in strijd met de voorwaarden opgelegd in
de lastgevingsovereenkomst of in strijd met de nadere regels die de vrederechter heeft
bepaald, worden gesanctioneerd met dezelfde sancties die gelden als bij de rechterlijke
beschermingsmaatregelen (art. 490/2, §2 BW).195
189 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 571; A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 41. 190 WYLLEMAN, A., “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die Keure, 2014, 115. 191 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 41. 192 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 75. 193 E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 172. 194 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 75. 195 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 571.
43
Dit houdt in dat wanneer het handelingen betreffen met betrekking tot de goederen er een
onderscheid gemaakt moet worden naargelang het al dan niet handelingen uitmaken die een
machtiging behoeven in de zin van art. 499/7, §2 BW.196 Gaat het om een rechtshandeling
waar normaal een machtiging voor vereist is, dan zal de rechtshandeling getroffen worden
door een relatieve nietigheid rechtens.197 Dit wil zeggen dat geen benadeling en geen
daadwerkelijke wilsdeficiëntie in hoofde van de wilsonbekwame op het ogenblik van het
stellen van de rechtshandeling bewezen moet worden.198 Gaat het daarentegen om andere
handelingen, dan zal nietigverklaring enkel mogelijk zijn bij benadeling. De rechter beschikt
hier dus over een beoordelingsruimte en kan zelfs beslissen de aangegane verbintenissen
louter te verminderen indien zij buitensporig zijn. De wetgever verplicht de rechter hier wel
om rekening te houden met het vermogen van de beschermde persoon, de goede trouw van de
medecontractant alsook het nut of de nutteloosheid van de uitgaven.199 Ook wanneer de
lasthebber optreedt in strijd met de opgelegde voorwaarden kan de nietigheid worden
ingeroepen.200
70. In het geval dat de nietigheid wordt uitgesproken, is de beschermde persoon slechts
gehouden tot terugbetaling van datgene wat hem tot voordeel heeft gestrekt. De
restitutieverplichting wordt dus beperkt in hoofde van de beschermde persoon. Voor de
medecontractant geldt deze beperking daarentegen niet. Hij zal wel gehouden zijn tot de
integrale terugbetaling.201 Indien deze beperkte restitutieplicht in hoofde van de beschermde
persoon niet zou aanvaard worden, zou de bescherming zijn doel missen.202
71. Zowel in het geval wanneer de lasthebber verder optreedt buiten de
buitengerechtelijke bescherming als wanneer de lasthebber optreedt in strijd met de opgelegde
196 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 82. 197 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 44. 198 WYLLEMAN, A., “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die Keure, 2014, 120. 199 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 82. 200 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 613. 201 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 10. 202 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 82.
44
voorwaarden, zal de lastgever nog steeds de mogelijkheid hebben een
aansprakelijkheidsvordering in te stellen tegen de lasthebber.203
11.3. Verjaring van de vordering
72. De vordering tot nietigverklaring verjaart na verloop van vijf jaar en wordt geregeld in
art. 493/1 BW.204 Deze termijn loopt voor de beschermde persoon vanaf het moment dat hij
van de betwiste handeling kennis nam.205
De beschermde persoon of zijn erfgenamen kunnen echter ook na het verstrijken van deze
termijn een vordering instellen tegen de medecontract te kwader trouw tot vergoeding voor
geleden schade (art. 493/1, laatste lid BW).206
12. Geen verlies van handelingsbekwaamheid gedurende de
buitengerechtelijke bescherming
73. De buitengerechtelijke bescherming stelt, in tegenstelling tot de rechterlijke
beschermingsmaatregelen, geen einde aan de handelingsbekwaamheid van de beschermde
persoon.207
De lastgever kan nog steeds zelf en zelfstandig rechtsgeldig optreden zolang hij op dat
moment wilsbekwaam is om de desbetreffende rechtshandeling te stellen.208 De door de 203 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 571. 204 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 45. 205 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 54. 206 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 10. 207 T. DELHAYE en F. HACHEZ, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine”, JT 2013, afl. 6527, 466; WYLLEMAN, A., “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die Keure, 2014, 115; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 91; J. DIERYNCK en C. CASTELEIN, Vermogensplanning voor en door beschermde personen. De nieuwe regeling na de wet van 17 maart 2013, Antwerpen, Intersentia, 2014, 62.
45
lastgever gestelde handelingen zijn dus principieel geldig, ook al vallen ze binnen het
toepassingsgebied van de volmacht. Enkel op grond van wilsgebreken of bij afwezigheid van
wil kunnen de onoordeelkundige handelingen die door de lastgever gesteld werden, nietig
verklaard worden.209 Dit is echter niet gemakkelijk om te bewijzen.210
74. Dit behoud van handelingsbekwaamheid maakt van de buitengerechtelijke
bescherming een flexibel instrument dat de beschermde persoon nog steeds toelaat om op
eigen houtje op te treden zolang hij daartoe effectief in staat is.211
Aan de andere kant maakt dit behoud van handelingsbekwaamheid echter ook meteen de
zwakte uit van het nieuwe beschermingssysteem, en dit zeker in het geval van verkwisters.212
De lastgever kan immers zelf nog alle rechtshandelingen stellen en is dus eigenlijk niet
beschermd tegen zijn eigen wanbeheer.213 Voor de kwetsbare meerderjarigen voor wie de
wilsonbekwaamheid niet leidt tot het stilzitten, maar juist tot het verrichten van ondoordachte
rechtshandelingen, biedt de buitengerechtelijke bescherming dus geen ideale oplossing. Voor
dergelijke personen kan beter gekozen worden voor een rechterlijke beschermingsmaatregel
waarbij de lasthebber optreedt als bewindvoerder en de in de lastgevingsovereenkomst
opgenomen beginselen diens takenpakket uitmaken.214 De rechterlijke bescherming biedt aan
de te beschermen persoon immers een extra bescherming door de handelingsonbekwaamheid
en de daaraan gekoppelde nietigheidsregeling die hier wel geldt.215
208 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 298; E. DE NOLF en E. EVERTS, “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 156. 209 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 74. 210 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 27. 211 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 299. 212 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 6; A. VAN DEN BROECK, “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 93. 213 T. DELHAYE en F. HACHEZ, “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine”, JT 2013, afl. 6527, 466. 214 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 299. 215 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 27.
46
13. Einde van de buitengerechtelijke beschermingsmaatregelen
75. Ook hier dient, net zoals bij het hoofdstuk over de aanvang van de buitengerechtelijke
beschermingsmaatregelen, een onderscheid gemaakt te worden tussen enerzijds het einde van
de lastgeving en anderzijds het einde van de buitengerechtelijke bescherming.216
13.1. Einde van de lastgevingsovereenkomst
76. De lasthebber en de wilsbekwame lastgever kunnen op ieder ogenblik beslissen om de
lastgevingsovereenkomst op te zeggen, respectievelijk te herroepen overeenkomstig art. 2003
BW.217
13.1.1. Herroeping: op verzoek van de lastgever 77. De lastgever kan ten allen tijde de lastgevingsovereenkomst herroepen. 218 Ook
wanneer de lastgever zich bevindt in een toestand zoals bedoeld in art. 488/1 of 488/2 BW
blijft deze mogelijkheid voor de partijen om de overeenkomst te beëindigen, onverminderd
voortbestaan. De lastgever blijft immers principieel handelingsbekwaam. Wel moet de
lastgever nog wilsbekwaam zijn en mag er nog geen rechterlijke beschermingsmaatregel
bevolen zijn opdat hij zou kunnen overgaan tot de herroeping van de overeenkomst (art. 490,
vijfde lid BW).219
Deze beëindiging moet schriftelijk ter kennis worden gebracht aan de griffie van de
verblijfplaats of van de woonplaats van de lastgever of aan de notaris die de akte heeft
opgesteld en met opgave van de redenen van deze beslissing.220 De Wetgever geeft geen
216 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 75. 217 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 5. 218 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 29; W. DE VOGELAERE, “Conventionele lastgeving: organiseer zelf uw onbekwaamheid”, Notariaat 2013, afl. 17, 8. 219 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 75. 220 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 5.
47
verantwoording waarom, in tegenstelling tot het gemene recht, een opgave van redenen moet
meegedeeld worden. Er is ook geen sanctie voorzien voor het geval geen redenen worden
opgegeven en een gebrek aan motivering zal niet tot gevolg hebben dat de opzegging of de
herroeping geen uitwerking zal hebben. 221 Art. 2004 BW spreekt overigens van een
herroepbaarheid “ad nutum”. Dit bevestigt nog maar eens dat de enkele wil van de lastgever
voldoende is om de lastgevingsovereenkomst te kunnen herroepen.222
13.1.2. Opzegging: op verzoek van de lasthebber 78. De lastgeving kan door de lasthebber vrij aanvaard of afgewezen worden. Bovendien
kan de lastgeving door de lasthebber “ad nutum” beëindigd kan worden. Wel dient hier
gewezen te worden op artikel 2007 BW die een voorzichtigheidsplicht oplegt aan de
lasthebber. Wanneer het ontslag door de lasthebber schade berokkent aan de lastgever, zal de
lasthebber hem daarvoor schadeloos moeten stellen. Ook dringende verplichtingen moeten op
grond van deze voorzichtigheidsplicht voldaan worden tot op het ogenblik van de
vervanging.223
Ook deze beëindiging dient, net als de herroeping, schriftelijk ter kennis worden gebracht aan
de griffie van de verblijfplaats of van de woonplaats van de lastgever of aan de notaris die de
akte heeft opgesteld en met opgave van de redenen van deze beslissing.224 Net zoals
hierboven kan dezelfde bedenking worden gesteld met betrekking tot de verplichte opgave
van de redenen van de opzegging, daar waar ook hier de wetgever geen verantwoording geeft
en geen sanctie oplegt.
221 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 76. 222 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 29. 223 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 29. 224 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 5.
48
13.2. Einde van de buitengerechtelijke bescherming 79. De buitengerechtelijke beschermingsmaatregel neemt dan weer in eerste instantie een
einde indien de lastgever zich niet langer bevindt in een toestand van wilsonbekwaamheid of
verkwisting zoals bedoeld in art. 488/1 BW, respectievelijk art. 488/2 BW (art. 490/2, §3, 1°
BW).225
Het einde van deze buitengerechtelijke bescherming betekent echter niet dat ook de
lastgevingsovereenkomst daardoor een einde neemt. De lastgeving zal blijven verder bestaan
totdat zij overeenkomstig de gemeenrechtelijke beëindigingsgronden van art. 2003 BW een
einde neemt. De buitengerechtelijke bescherming kan dus later herleven indien dit nodig zou
blijken, meer bepaald wanneer de lastgever nadien terug in een toestand zoals bedoeld in art.
488/1 of 488/2 BW zou terechtkomen. 226
Wanneer de lastgever dus terug wilsbekwaam wordt, dan kan de lasthebber zijn taak gewoon
blijven uitoefenen indien de lastgeving ook bedoeld was om uitwerking te krijgen buiten de
periode van wilsonbekwaamheid. De bijzondere waarborgen van het buitengerechtelijk
beschermingsregime zullen in dergelijk geval echter geen toepassing vinden. Indien
daarentegen de volmacht werd aangegaan onder de opschortende voorwaarde van
wilsonbekwaamheid lijkt het logisch te stellen dat de bevoegdheid van de lasthebber in geval
van wilsbekwaamheid geschorst wordt totdat de lastgever terug wilsonbekwaam wordt.227
80. Voorts brengt de kennisgeving van de beëindiging van de lastgeving door een van de
partijen overeenkomstig art. 490, vijfde lid BW ook het einde van de buitengerechtelijke
bescherming met zich mee (art. 490/2, §3, 2° en 3° BW).228 Indien de beëindiging van de
lastgeving echter niet werd ter kennis gebracht zoals voorzien in art. 490, vijfde lid BW, dan
zou deze beëindiging op grond van een strikte lezing van de wet niet het einde van de
buitengerechtelijke bescherming tot gevolg hebben. Dit is uitermate vreemd en in
werkelijkheid zelfs onmogelijk. Vandaar dat men mag aannemen dat de loutere beëindiging 225 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 76; J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 29. 226 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 76. 227 A. VAN DEN BROECK, “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 301. 228 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 40.
49
van de lastgeving door een van de partijen betekent dat de buitengerechtelijke bescherming
ook een einde neemt, tenzij in de lastgevingsovereenkomst in een opvolging werd voorzien.229
81. Ten derde neemt de buitengerechtelijke bescherming uiteraard ook een einde bij het
overlijden van de lastgever of de lasthebber, alsook door de plaatsing van een van hen onder
een rechterlijke beschermingsmaatregel overeenkomstig art. 492/1 BW.230
Ook hier zal de buitengerechtelijke bescherming toch doorgang kunnen blijven vinden indien
in de lastgevingsovereenkomst in een opvolging voor de lasthebber werd voorzien. Dergelijke
opvolging moet wel uitdrukkelijk in de overeenkomst zelf vermeld worden. De wet voorziet
niet in een procedure van vervanging.231 Indien dus niet in een opvolging werd voorzien, zal
men de zaak aanhangig moeten maken bij de vrederechter om zo een nieuwe
(buitengerechtelijke) bescherming te kunnen organiseren.232
82. Tot slot kan ook ten allen tijde een einde gemaakt worden aan de buitengerechtelijke
bescherming door een beslissing van de vrederechter overeenkomstig art. 490/2, §2 BW of
art. 490/1, §2, derde lid BW. Dit kan zowel ambtshalve als op verzoek van een
belanghebbende of de procureur des Konings.233 De vrederechter zal dergelijke beslissing
nemen wanneer hij van oordeel is dat de belangen van de lastgever in gevaar worden gebracht
door de uitvoering van de lastgeving.234 Zo kan de vrederechter op grond van art. 490/2, §2
BW de lastgeving gewoon beëindigen of kan hij bij toepassing van art. 490/1, §2, derde lid
BW een rechterlijke beschermingsmaatregel bevelen die de lastgeving geheel of gedeeltelijk
beëindigt. De vrederechter kan dus van mening zijn dat ofwel geen bescherming meer nodig
is ofwel dat de buitengerechtelijke bescherming niet meer volstaat en vervangen of aangevuld
229 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 76. 230 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 40; M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 6; A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 39. 231 J. NOLF, Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 29. 232 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 77. 233 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 6; K. ROTTHIER, “De nieuwe wet tot hervorming van het statuut van onbekwamen: Een overzicht vanuit vogelperspectief”, Not. Fisc. M. 2013, afl. 7, 184; Err. Not. fisc. M. 2013, afl. 8, 187. 234 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 40.
50
dient te worden met een rechterlijke beschermingsmaatregel met betrekking tot de
goederen.235
Wanneer de rechter een rechterlijke beschermingsmaatregel oplegt dat betrekking heeft op de
persoon van de beschermde meerderjarige, dan kan de buitengerechtelijke bescherming die
enkel betrekking kan hebben op de goederen onverminderd voortbestaan. Ook wanneer de
rechter een rechterlijke beschermingsmaatregel oplegt met betrekking tot de goederen, maar
met een beperkte draagwijdte, kan de buitengerechtelijke bescherming blijven voortbestaan.
De essentiële principes van noodzaak, subsidiariteit en proportionaliteit houden immers in dat
de buitengerechtelijke bescherming betreffende de goederen aangevuld kan worden met een
rechterlijke beschermingsmaatregel. Zij kunnen dus naast elkaar bestaan voor zover zij
verenigbaar zijn.236
14. Impact van de wijzigingen aan de gemeenrechtelijke
wetsartikelen van het Burgerlijk Wetboek
14.1. Het nieuwe artikel 2003 van het Burgerlijk Wetboek 83. De nieuwe wet van 17 maart 2013 heeft ook een wijziging met zich meegebracht aan
de gemeenrechtelijke bepalingen betreffende de lastgeving.237 Art. 2003 BW werd namelijk
aangevuld met een nieuw lid dat luidt als volgt: “De lastgevingen bedoeld in artikel 489
eindigen ingeval de lastgever komt te verkeren in een staat bedoeld in artikel 488/1 of 488/2
en de lastgeving niet voldoet aan de eisen bepaald in de artikelen 490 en 490, §1 BW”.238
235 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 77. 236 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 77. 237 Art. 143 Wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke waardigheid, BS 14 juni 2013, inwerkingtreding op 1 september 2014. 238 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 36.
51
Deze wijziging heeft tot gevolg dat vanaf 1 september 2014 onze juridische benadering met
betrekking tot het einde van de gemeenrechtelijke lastgeving in belangrijke mate een
wijziging heeft ondergaan.239
14.2. Nieuwe volmachten daterend van na de nieuwe wet 84. De nieuwe aanvulling op art. 2003 BW verwijst in tegenstelling tot de oude bepaling
naar de feitelijke toestand van wilsonbekwaamheid en brengt dan ook voor de notaris een
bijkomende onderzoeksplicht met zich mee. Het is namelijk zo dat wanneer een notaris
geconfronteerd wordt met een volmacht die dagtekent van na de inwerkingtreding van de
nieuwe wet en die niet voldoet aan de voorwaarden om te vallen binnen het kader van art. 490
BW, zal moeten nagaan of de lastgever al dan niet feitelijk wilsonbekwaam geworden is
tussen het ogenblik van het verlenen van de volmacht en het ogenblik van het latere gebruik
van de volmacht.240 Op grond van zijn informatieplicht komt het immers toe aan de notaris
om de lasthebber daarop te wijzen en hem te informeren naar het feitelijk wilsvermogen van
de lastgever.241 In de praktijk zal de notaris hier vooral aandacht aan moeten besteden
wanneer er een lange tijd verstreken is tussen het verlenen van de volmacht en het effectieve
gebruik van de volmacht, alsook wanneer een volmacht verleend werd door bijvoorbeeld een
hoogbejaarde lastgever.242
Wanneer de notaris vaststelt dat de lastgever zich inderdaad bevindt in een feitelijke toestand
van wilsonbekwaamheid, moet de notaris zijn ambt weigeren zolang de voorwaarden niet
werden voldaan met betrekking tot voornoemde volmacht.243
239 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 25. 240 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 37; C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 265; W. DE VOGELAERE, “Conventionele lastgeving: organiseer zelf uw onbekwaamheid”, Notariaat 2013, afl. 17, 8. 241 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 43. 242 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 37; C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 265. 243 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 265.
52
85. Uiteraard dient wel steeds voor ogen gehouden te worden dat bij een volmacht
daterend van na de inwerkingtreding van de nieuwe wet en wel beantwoordend aan de
voorwaarden om te worden aanzien als een volmacht in het kader van art. 490 BW, de notaris
zich helemaal niet moet inlaten met de vraag of de lastgever nog wilsbekwaam is. In zo’n
geval speelt de wilsbekwaamheid geen rol. De lasthebber kan dan immers optreden in naam
en voor rekening van de lastgeving ongeacht de lastgever wilsbekwaam dan wel
wilsonbekwaam is, weliswaar steeds binnen de perken van het mandaat.244
14.3. Oude volmachten daterend van voor de nieuwe wet 86. Het oude artikel 2003, laatste lid BW bepaalde dat de lastgeving een einde nam: “door
de dood, de onbekwaamverklaring of het kennelijk onvermogen, hetzij van de lastgever, hetzij
van de lasthebber”.
Doordat de wetgever vroeger dus de term “onbekwaamverklaring” hanteerde, werd hieruit
door de rechtsleer overwegend afgeleid dat een feitelijke onbekwaamheid, niet gepaard
gaande met het juridische statuut van onbekwaamverklaring, de lastgeving niet deed
eindigen.245
Voor de wetswijziging van 3 mei 2003 die de wettelijke bepalingen inzake het voorlopig
bewind in belangrijke mate heeft gewijzigd, bestond hierover nochtans discussie.246 De
ongepastheid van de verdere uitvoering van de conventionele lastgeving wanneer de lastgever
ten gevolge van zijn gezondheidstoestand daarop zelf geen controle meer kan uitoefenen,
werd aangekaart. Men was van mening dat een persoon die niet meer in staat is de
lastgevingsovereenkomst te herroepen, geplaatst moet worden onder de wettelijke
bescherming. Met de totstandkoming van de wet van 3 mei 2003 werd een einde gemaakt aan
deze discussie omdat de wetgever duidelijk sprak over de “onbekwaamverklaring” en 244 C. DE WULF, “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 265. 245 K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 37; A. WYLLEMAN, “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die Keure, 2014, 111. 246 Wet van 3 mei 2013 tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van de goederen van personen die wegens hun lichaams- of geestestoestand geheel of gedeeltelijk onbekwaam zijn die te beheren, BS 31 december 2003.
53
daarmee wordt elke gerechtelijke maatregel die de bekwaamheid van de lastgever beperkt,
bedoeld.247
87. De notaris die geconfronteerd wordt met een oude volmacht gedagtekend van voor de
inwerkingtreding van de nieuwe wet van 17 maart 2013, dient zich dus niet te bekommeren
over de vraag of de lastgever op het ogenblik van het gebruik van de volmacht nog steeds
wilsbekwaam is.248
88. Dergelijke oude volmachten kunnen niet gebruikt worden als een buitengerechtelijke
beschermingsmaatregel. Zij behouden bij feitelijke wilsonbekwaamheid hun rechtskracht op
basis van het oude recht omdat het nieuwe artikel 2003 BW slechts van toepassing is op
volmachten die verleend werden na de inwerkingtreding van de nieuwe wet, zijnde 1
september 2014.249
15. Overgangsbepalingen en inwerkingtreding
89. De wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid
en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke
waardigheid is in werking getreden op 1 september 2014.
De maatregelen van buitengerechtelijke en rechterlijke bescherming genomen vanaf de
inwerkingtreding van de wet zijn onderworpen aan de nieuwe bepalingen.250
247 A. WYLLEMAN, “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014, 28 – 29; A. WYLLEMAN, “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die Keure, 2014, 110 – 111. 248 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 11 – 12. 249 Art. 226 Wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke waardigheid, BS 14 juni 2013, inwerkingtreding op 1 september 2014; K. GIJBELS, “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 37; M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 11; J. DIERYNCK en C. CASTELEIN, Vermogensplanning voor en door beschermde personen. De nieuwe regeling na de wet van 17 maart 2013, Antwerpen, Intersentia, 2014, 52. 250 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 113.
54
15.1. Lastgevingen 90. Wat de buitengerechtelijke bescherming betreft, heeft de wetgever bepaald dat de
nieuwe wetsbepalingen van toepassing zijn op alle lastgevingen conform art. 490 BW
gesloten na de inwerkingtreding van de wet (art. 226 van de wet van 17 maart 2013).251
De notaris mag dus vanaf 1 september 2014 zijn ambt verlenen voor het verlijden van
volmachten die moeten dienen als buitengerechtelijke beschermingsmaatregel.252
Lastgevingen die reeds verleend werden voor de inwerkingtreding van de nieuwe wet, kunnen
niet dienen als basis voor een buitengerechtelijke beschermingsmaatregel. Zij blijven
onderworpen aan het gemene recht en behouden dan ook hun rechtskracht op grond van het
oude recht.253
15.2. Overgangsregeling voor de oude onbekwaamheidsstatuten
De nieuwe wet hanteert als uitgangspunt de eerbiedigende werking ten aanzien van de
maatregelen van onbekwaamheid die genomen zijn voor de inwerkingtreding van de nieuwe
wet.254 De wet brengt dus geen wijzigingen aan de onbekwaamheid van de personen die onder
een van de oude beschermingsstatuten vallen.255
91. De overgangsperiode wordt echter wel beperkt in de tijd. Na een bepaalde periode
dooft de eerbiedigende werking dus uit.256 De vrederechter kan vanaf 1 september 2014 wel
een maatregel van rechterlijke bescherming nemen ten aanzien van personen die onder een
oud statuut vallen met als gevolg dat de nieuwe wet toch meteen van toepassing wordt op die
personen.257
251 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 622. 252 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 11. 253 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 114. 254 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 622. 255 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 113. 256 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 622. 257 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 12.
55
Beveelt de rechter geen rechterlijke beschermingsmaatregel waardoor de nieuwe wet meteen
toepassing vindt, dan geldt voor het statuut van het voorlopig bewind een periode van twee
jaar. Na een periode van twee jaar na de inwerkingtreding van de wet zullen de desbetreffende
personen van rechtswege onder toepassing vallen van de nieuwe regels. Wel is er in een
evaluatieplicht voorzien in hoofde van de vrederechter. De rechter moet binnen de
daaropvolgende twee jaar evalueren als de nieuwe maatregel al dan niet goed is voor de
betrokken persoon.258
Voor de oude statuten van de verlengde minderjarigheid en de gerechtelijke
onbekwaamverklaring geldt een overgangsperiode van vijf jaar. Na deze periode wordt het
statuut omgezet in het nieuwe beschermingsstatuut van vertegenwoordiging waarbij de ouders
of de voogd de rol van bewindvoerder op zich nemen. Ook hier is voorzien in een
evaluatieplicht in hoofde van de vrederechter binnen een daaropvolgende periode van twee
jaar.259
Tot slot wordt ook voor het oude statuut van gerechtelijk raadsman in een overgangsperiode
van vijf jaar voorzien. Werd er echter binnen deze termijn geen nieuwe
beschermingsmaatregel genomen, dan eindigt de bescherming van rechtswege. Er komt dan
niets in de plaats.260
92. Op het principe van de eerbiedigende werking bestaat een belangrijke uitzondering.
De sanctieregeling van de rechterlijke bescherming is vanaf de inwerkingtreding van de wet
meteen van toepassing op alle statuten, alsook op de oude statuten (art. 228, derde lid en art.
229, vierde lid van de wet van 17 maart 2013).261
93. Voor alle oude statuten zal er dus een overschakeling naar het nieuwe regime
plaatsvinden na een bepaalde tijd, zowel wat betreft de bescherming als wat betreft het
bewind.
258 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 622. 259 M. MASSCHELEIN, “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 12. 260 F. SWENNEN, “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014, afl. 15, 622. 261 S. MOSSELMANS en A. VAN THIENEN, “Bescherming en bewind voor meerderjarigen. Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 115.
56
57
Besluit 94. Na een grondige analyse van de nieuwe wettelijke regelen inzake het
onbekwaamheidsstatuut van meerderjarigen kan ik toch wel met overtuiging vaststellen dat de
besproken wet van 17 maart 2013 een grote sprong voorwaarts is.
95. Gelet op de vergrijzing in onze huidige maatschappij heeft de wetgever er goed aan
gedaan om bijkomend, naast een rechterlijk beschermingsmechanisme, ook de mogelijkheid
te bieden aan de burgers om zelf een regeling te treffen in het kader van de bescherming voor
handelingsonbekwame meerderjarige personen en zo te anticiperen op een eventueel
toekomstig wilsonvermogen. Eén van de belangrijkste innovaties van de wet van 17 maart
2013 is dan ook de invoering van de buitengerechtelijke bescherming.
Hiermee conformeert de wetgever zich aan de internationale eisen die gesteld worden op het
vlak van de autonomie en het zelfbeschikkingsrecht waarop eenieder recht heeft. Voorts
verlicht het ook het werk van de vrederechters die zich hierdoor niet zullen moeten inlaten
met het beheer van het vermogen van alle burgers die wilsonvermogend worden en zullen ze
sneller kunnen ingrijpen daar waar het echt nodig is.
Het biedt enorme mogelijkheden voor personen die preventief willen optreden om bij
wilsdeficiëntie het vermogensbeheer in de private sfeer te houden en de rechterlijke
inmenging tot een minimum te reduceren. Via de buitengerechtelijke bescherming wordt
immers de wilsonbekwaamheid goed opgevangen, terwijl men als beschermde persoon nog
steeds bekwaam blijft om zelf op te treden. Dit vormt aldus een groot voordeel. Echter
wanneer men geneigd is om onoordeelkundige handelingen te stellen, biedt de
buitengerechtelijke bescherming geen afdoende bescherming. In dergelijk geval kan beter
geopteerd worden voor een rechterlijke bescherming die in tegenstelling tot de
buitengerechtelijke bescherming wel de handelingsbekwaamheid van de beschermde persoon
ontneemt.
96. Dit wetgevend initiatief kan positief onthaald worden, zeker omwille van zijn
laagdrempeligheid. Toch zijn er een paar struikelblokken die in de praktijk voor
moeilijkheden kunnen zorgen.
58
Zo komt het in eerste instantie toe aan de lasthebber om te oordelen over de
wilsonbekwaamheid van de lastgever als startpunt van de inwerkingtreding van de
buitengerechtelijke bescherming. Wilsdeficiëntie, zoals bijvoorbeeld in het geval van
dementie, is echter niet iets waarmee u plots overvallen wordt. Het is eerder iets dat
geleidelijk aan intreedt. Het is dus niet eenvoudig om dan te gaan bepalen wanneer de
buitengerechtelijke bescherming toepassing vindt.
Uiteraard wanneer de lasthebber er echt niet aan uit geraakt of wanneer anderen niet dezelfde
mening als de lasthebber zijn toegedaan, kan de vrederechter worden ingeschakeld. Deze kan
dan ofwel de uitvoering van de lastgeving als buitengerechtelijke bescherming bevelen ofwel
een rechterlijke beschermingsmaatregel bevelen die geheel of gedeeltelijk een einde aan de
buitengerechtelijke bescherming stelt ofwel er bovenop komt.
Een tweede mogelijke struikelblok dat aangehaald kan worden is het gegeven dat de
buitengerechtelijke bescherming enkel kan ingelast worden voor het beheer van de goederen
van de beschermde persoon. De wetgever was van mening dat een dergelijke bescherming
voor persoonsrechtelijke handelingen actueel niet nodig was. Gelet op het ingrijpende
karakter van dergelijke handelingen, moet dit voor elke rechtshandeling afzonderlijk bekeken
worden.
Verder is er door de wetgever ook niet voorzien in een publicatieverplichting. Dit brengt
allereerst problemen met zich mee voor derden die te goeder trouw met de beschermde
persoon contracteren en bijkomend zal dit tot gevolg hebben dat de vrederechter ondanks de
organisatie van een buitengerechtelijke bescherming toch nog gevat zal worden door derden
die van deze bescherming geen kennis hebben. Door de wetgever werd wel voorzien in een
registratieplicht, maar aan deze plicht worden geen sancties gekoppeld. Daaruit volgt dat de
niet-registratie van de lastgevingsovereenkomst dan ook geen enkel gevolg zal hebben.
97. Belangrijk in dit nieuw wetgevend kader is de nieuwe visie die door de wetgever
gehanteerd wordt en geuit wordt door de principes van noodzaak, subsidiariteit en
proportionaliteit. Het komt er op neer dat een rechterlijke beschermingsmaatregel slechts
ingelast mag worden indien de buitengerechtelijke beschermingsmaatregelen niet of niet
langer volstaan. Beide beschermingsmechanismen kunnen ook naast elkaar bestaan en elkaar
aanvullen waar nodig. De kern is dat de buitengerechtelijke bescherming steeds de
59
voorrangspositie moet bekleden en dat een rechterlijke beschermingsmaatregel maar opgelegd
mag worden indien en voor zover dit noodzakelijk is. Deze visie leunt mooi aan bij de door de
wetgever opgelegde doelstelling om de autonomie van de beschermde persoon na te streven.
98. Hoewel de wetgever zelf vooropstelt dat de regelgeving eenvoudig, duidelijk en voor
eenieder begrijpelijk moet zijn, wordt door vele auteurs als kritiek aangehaald dat deze
wetgeving voor niet-juristen niet altijd even duidelijk zal zijn. Door de soepelheid van de
wetgeving en het uitgangspunt om op maat te werk te gaan, kan de bescherming tot complexe
situaties aanleiding geven. Personen zullen voor bepaalde handelingen onbekwaam zijn en
een bijstand behoeven, terwijl voor andere handelingen voorzien zal zijn in een
vertegenwoordigingsregime. Andere handelingen zal hij daarentegen nog steeds alleen
kunnen stellen. Er bestaan dus heel wat variaties waardoor de situatie niet altijd even duidelijk
zal zijn.
99. Wat betreft de buitengerechtelijke bescherming brengt de nieuwe wet geen al te grote
wijzigingen met zich mee voor het algemeen verbintenissenrecht aangezien de
gemeenrechtelijke bepalingen in verband met de lastgeving van toepassing zullen blijven.
Toch is er één belangrijke wijziging die onder de aandacht gebracht moet worden en die ook
voor het notariaat enorm van belang is. Daar waar vroeger de lastgevingsovereenkomst geen
einde nam bij het feitelijk wilsonvermogen van de lastgever, zal met invoering van de nieuwe
regelgeving een lastgevingsovereenkomst die niet voldoet aan de eisen om te dienen als een
buitengerechtelijke bescherming wel een einde nemen bij de feitelijke toestand van
wilsongeschikheid in hoofde van de lastgever.
Het is dus van belang dat de notaris de burgers hierop wijst en hen duidelijk maakt, dat
wanneer men niet wil dat een volmacht verleend na de inwerkingtreding van de nieuwe wet
een einde neemt bij de feitelijke wilsongeschiktheid van de lastgever, men zal moeten zorgen
dat voldaan is aan de wettelijk opgelegde vereisten.
100. Niettegenstaande de buitengerechtelijke bescherming tot voordeel heeft dat de
rechterlijke inmenging tot een minimum wordt herleid, blijft de vrederechter een belangrijke
rol spelen bij de bescherming van meerderjarige onbekwamen. Het beschermen van mensen
die kwetsbaar zijn en hulp behoeven maakt een belangrijk onderdeel uit van zijn bevoegdheid
en is tegelijk ook de bevoegdheid die hem dicht bij de burger brengt. Zijn belangrijke taak zal
60
er in bestaan in te grijpen wanneer het nodig is en steeds trachten de belangen van de
beschermde persoon te beschermen.
101. Concluderend kan gesteld worden dat de wet van 17 maart 2013 belangrijke
wijzigingen doorvoert die ondanks enkele praktische probleempunten een positieve
omwenteling teweegbrengt op het vlak van de bescherming van onbekwame meerderjarigen.
61
62
63
BIBLIOGRAFIE
Wetgeving
• Burgerlijk wetboek
• Wet van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en
tot instelling van een nieuwe beschermingsstatus die strookt met de menselijke
waardigheid, BS 14 juni 2013, inwerkingtreding op 1 september 2014.
• Wet van 3 mei 2013 tot wijziging van de wetgeving betreffende de bescherming van
de goederen van personen die wegens hun lichaams- of geestestoestand geheel of
gedeeltelijk onbekwaam zijn die te beheren, BS 31 december 2003.
Parlementaire documenten
• Wetsvoorstel tot invoering van een globaal beschermingsstatuut voor meerderjarige
wilsonbekwame personen, Parl. St. Kamer 2010 – 2011, nr. 53K1009/001, 141 p.
Rechtspraak
• Vred. Wavre 6 maart 2013, Rev. Trim. dr. Fam. 2013, afl. 3, 745 – 752, noot F.
REUSENS.
64
Rechtsleer
Boeken en verzamelwerken
• DIERYNCK, J. en CASTELEIN, C., Vermogensplanning voor en door beschermde
personen. De nieuwe regeling na de wet van 17 maart 2013, Antwerpen, Intersentia,
2014, 251 p.
• GIJBELS, K., “De nieuwe regeling inzake beschermde personen” in X., Familierecht en
familiaal vermogensrecht in beweging, Mechelen, Kluwer, 2013, 29 – 64.
• NOLF, J., Kwetsbaren in het nieuwe recht: bescherming met of zonder rechter. Het
nieuwe menu à la carte vanaf 1 september 2014, Kortrijk, UGA, 2014, 90 p.
• VAN DEN BROECK, A., “Vermogensbescherming van kwetsbare meerderjarigen via
lastgeving”, in X., Recht in beweging, Antwerpen, Maklu, 2014, 291 – 303.
• VERSCHELDEN, G., “Onbekwaamheid: De persoon” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G.
VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014,
49 – 70.
• WUYTS, T., “Sanctionering bij onbekwaamheid en bewind” in P. SENAEVE, F.
SWENNEN en G. VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge,
Die Keure, 2014, 177 – 210.
• WYLLEMAN, A., “Buitengerechtelijke bescherming” in P. SENAEVE, F. SWENNEN en G.
VERSCHELDEN. (eds.), Meerderjarige beschermde personen, Brugge, Die Keure, 2014,
23 – 48.
• WYLLEMAN, A., “Het bewind: enig nieuw beschermingsstatuut voor meerderjarige
onbekwamen” in X., Rechtskroniek voor het notariaat 2013 (deel 23), Brugge, Die
Keure, 2014, 67 – 91.
65
Tijdschriften
• BERTE, S., “De bescherming van meerderjarige wilsonbekwamen in het internationaal
privaatrecht”, TEP 2014, afl. 1, 62 – 73.
• DEGUEL, F., “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes d’incapacité et instaurant
un nouveau statut de protection conforme à la dignité humaine: vers une
simplification?”, TBBR 2013, afl. 6, 290 – 316.
• DELHAYE, T. en HACHEZ, F., “La loi du 17 mars 2013 réformant les régimes
d’incapacité et instaurant un nouveau statut de protection conforme à la dignité
humaine”, JT 2013, afl. 6527, 465 – 479.
• DE NOLF, E. en EVERTS, E., “De nieuwe regeling inzake onbekwaamheid: kunnen
meerderjarige wilsonbekwamen een huwelijkscontract aangaan, schenken en
testeren?”, Not. Fisc. M. 2014, afl. 7, 154 – 175.
• DE NOLF, E., “De volmacht in het kader van de buitengerechtelijke bescherming van
onbekwamen: welke mogelijkheden biedt de nieuwe wet inzake successieplanning?”,
Notariaat 2014, afl. 18, 1 – 8.
• DE VOGELAERE, W., “Conventionele lastgeving: organiseer zelf uw onbekwaamheid”,
Notariaat 2013, afl. 17, 7 – 8.
• DE WULF, C., “De nieuwe wettelijke regeling inzake beschermde personen. De wet
van 17 maart 2013 tot hervorming van de regelingen inzake onbekwaamheid en tot
instelling van een nieuwe beschermingsstatus”, T. Not. 2013, afl. 5, 255 – 326.
• EVERTS, E., “De schenking door de bewindvoerder namens de beschermde persoon in
de nieuwe wet op de meerderjarige beschermde personen”, Notariaat 2015, afl. 1, 1 –
6.
• GEELHAND DE MERXEM, N., “De beschermde personen en de successieplanning: Wat
biedt de nieuwe wet?”, TEP 2014, afl. 1, 16 – 61.
• LABEEUW, N., “Het nieuwe gerechtelijke beschermingsstatuut voor wilsonbekwamen.
Bespreking van de wet van 17 maart 2013”, TEP 2014, afl. 1, 4 – 15.
• MASSCHELEIN, M., “De invoering van één globaal beschermingsstatuut voor
wilsonbekwame personen”, NNK 2013, afl. 4, 3 – 12.
• MOSSELMANS, S. en VAN THIENEN, A., “Bescherming en bewind voor meerderjarigen.
Commentaar bij de wet van 17 maart 2013”, T. Fam. 2014, afl. 3 – 4, 60 – 96.
66
• NOLF, J., “Bewindvoering over kwetsbaren: de grote sprong voorwaarts”, info@law
2013, afl. 11, 7 – 8.
• NYS, H. en BODDEZ, L., “De meerderjarige beschermde personen bekeken vanuit
gezondheidsrechtelijke invalshoek”, RW 2013 – 2014, afl. 28, 1083 – 1094.
• REUSENS, F., “La scission de l’administration et la future réforme des incapacités”
(noot onder Vred. Wavr. 6 maart 2013), Rev. Trim. dr. fam. 2013, afl. 3, 747 – 752.
• ROTTHIER, K., “De nieuwe wet tot hervorming van het statuut van onbekwamen: Een
overzicht vanuit vogelperspectief”, Not. Fisc. M. 2013, afl. 7, 182 – 203; Err. Not.
fisc. M. 2013, afl. 8, 256.
• SWENNEN, F., “De meerderjarige beschermde personen (Deel I)”, RW 2013 – 2014,
afl. 15, 563 – 576.
• SWENNEN, F., “De meerderjarige beschermde personen (Deel II)”, RW 2013 – 2014,
afl. 16, 602 – 623.
• SWENNEN, F., “Meerderjarigenbescherming: het beste mag niet ten koste gaan van het
goede”, TEP 2014, afl. 1, 2 – 3.
• VAN DEN BOSSCHE, A., “Om een testament te kunnen maken moet men gezond van
geest zijn en zo nodig gemachtigd door de vrederechter”, T. Not. 2007, afl. 10, 526 –
537.
• VAN DEN BROECK, A., “De buitengerechtelijke vermogensbescherming van kwetsbare
meerderjarigen in rechtsvergelijkend perspectief”, TEP 2014, afl. 1, 74 – 99.
• VAN DEUREN, C., “Onbekwaamheid en menselijke waardigheid”, RABG 2013, afl. 13,
973 – 974.
• WARLET, F., “La capacité protégée. Analyse de la loi du 17 mars 2013”, Commentaar,
X., Rev. Not. b. 2014, afl. 3090, 892.
• WUYTS, T., “Een nieuw wettelijk kader voor wilsonbekwamen”, Juristenkrant 2013,
afl. 265, 1 – 2.
• X., “Wilsonbekwamen”, NJW 2013, afl. 285, 558.
67