ESNEK ÇALIŞMA VE KADIN

İŞGÜCÜ

TKDF BAŞKANICANAN GÜLLÜ

Kadınlara yüklenen “annelik” rolü, kadınların tam zamanlı çalışmasını belirgin bir şekilde azaltmaktadır. Bazı Avrupa ülkelerinde uygulanan kadın istihdamı politikaları, “anne” olan kadınların da istihdamda tam zamanlı yer almasını hedeflemektedir.

Dünyada ve Türkiye’de yaşanan ekonomik krizler ve uluslararası finans kuruluşları tarafından dayatılan yapısal uyum programları sonucunda ortaya çıkan, işsizlik, rekabet ve kötü çalışma koşulları, enformal sektörün ve esnek çalışma modellerinin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Enformal sektör; ucuz emek, düşük ücret, esnek çalışma saatleri, kötü çalışma koşulları ile örgütsüz ve savunmasız bireyleri istihdam etmektedir. Kadın emeğinin ikinci sınıf olarak görülmesi, enformal sektörde ağırlıklı olarak kadın istihdamına neden olmaktadır.  

Bununla beraber, piyasa ekonomisine geçiş ve tarımda makineleşmenin kırdan kente göçü artırmasıyla, kente göç den eğitimsiz ya da düşük eğitimli ve vasıfsız kadınların geçim sıkıntısı nedeniyle ortaya çıkan çalışma zorunluluğu, onların emek yoğun ve örgütsüz çalışmayı içinde barındıran esnek çalışma koşullarında iş güvencesinden yoksun çalışmasına neden olmaktadır.

Öte yandan, üretim sürecine dahil olmak isteyen kadın, erkek egemen yapının dayattığı rolleri aksatmaması amacıyla, ancak esnek çalışma koşulları ile ve yine ev içerisindeki sorumluluklarının devamı olan işlerde çalıştırılmak istenmektedir.

Esnek üretim şekilleri, erkeğe göre daha ucuz ve kontrolü kolay olan, daha az

mücadeleci olarak görülen, daha düşük olan geliri nihai olarak sadece aile

bütçesine katkı olarak düşünülen ve bu yüzden uzun çalışma saatleri ve kötü

çalışma koşulları ile çalışabilecek kadınlar için uygun görülmekte ve

ataerkil ideoloji de bu süreci desteklemektedir. Bu nedenle, enformal

sektör ve esnek çalışma modelleri, kadın emeğinin en yoğun tercih edildiği

alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

 Kadın ve kız çocuklarının yeterli ve nitelikli eğitim alamayışları da, işgücü

piyasasında insan onuruna yakışır işlerde çalışmasını zorlaştırmakta,

kadınların eğitimsiz ve niteliksiz emek olarak enformal sektörde ve esnek

çalışma modelleri ile istihdam edilmelerine neden olmaktadır.

Esnek çalışma modellerinde kadın istihdamı, işverenin yanı sıra, bazı kadınlar tarafından da aile ve iş

yaşamının uyumlaştırdığı iddiası ile nedeniyle tercih edilebilmektedir.

Ekonomik durumları kötü olan, düşük eğitimli ve vasıfsız kadınlar, tam zamanlı

çalışmayı tercih etseler de, toplumsal baskılar nedeniyle ya da eğitimli ve vasıflı

işgücü tercih edilen alanlarda istihdam olanakları bulamadıkları için kısmi zamanlı

çalışmak zorunda kalabilmektedir.

Esnek çalışma modellerinden “kısmi süreli çalışma – yarı zamanlı çalışma” kadınların

en yoğun olarak tercih edildiği çalışma şeklidir. Kısmi süreli çalışmanın özellikle kadın istihdamı için desteklenmesinin

altında yatan neden, az önce de değindiğim gibi, Türkiye gibi

özellikle ataerkil ideolojinin yoğun yaşandığı toplumlarda cinsiyete dayalı rollerin ihmal edilmemesinin ve kadının

evde yeniden üretim sürecinde de bulunabilmesinin ve “ideal eş” ve

“ideal anne” olarak sorumluluklarını yerine getirmesinin istenmesidir. 

Ve dolayısıyla, kadının esnek çalışma modelleri ile istihdamı, hem “anne” ve

“eş” olarak evinin gereklerini yerine getirmesi - bir başka deyişle toplumsal cinsiyet rollerini ihmal etmemesi- ve de

evine ek gelir sağlaması bakımından kadınların eşleri tarafından da uygun

görülmektedir. 

 Toplumsal cinsiyet eşitliğinin görece sağlanmış olduğu ülkelerde, kadınlara tanınan

haklarla, kadınlar doğum sonrası kullanılan ücretsiz izinlerin ardından çalışma

hayatına kaldığı yerden devam edebilmektedir. Bu politikalar,

özellikle ebeveyn izni ve bakım hizmetlerinin devlet tarafından

sağlanmasıyla çözümlenmektedir. Türkiye gibi ataerkil zihniyetin kendini yoğun bir şekilde hissettirdiği ve dolayısıyla toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasının kısa ve orta vadede

mümkün görülmediği ülkelerde, bu politikaların ulusal mevzuata girmesi ya da

girdiği takdirde uygulanırlığının olması, ancak belki uzun vadede özlemle beklenebilir.

Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde mevzuatta yapılan değişiklikler, AB norm

ve direktiflerine göre şekillendirilmiş, fakat ülke koşulları

dikkate alınmadan düzenlenmiştir. AB’de esnek çalışma, güvenceli esneklik olarak

karşımıza çıkarken, Türkiye’de tam zamanlı çalışmanın getirdiği kazanımların, esnek çalışma

modelleriyle elde edilemeyeceği düşünülmemiş ya da ataerkil

zihniyet yapısı, kadınların esnek çalışma modelleri ile istihdamını uygun

görmüştür. 

Bunun yanı sıra, işçi örgütleri enformal sektörde ve esnek çalışma koşullarıyla

çalışanları örgütleyememektedir. Örgütlenemeyen

işçiler, yasal ve sosyal korumadan yoksun kalmakta ve ILO’nun insan onuruna

yakışır iş kavramına ters düşen çalışma koşulları ile çalıştırılmaktadır. 

Sonuç olarak; dünyada ve Türkiye’de yaşanan sosyo-ekonomik gelişmeler,

hizmetler sektörünün büyümesi, uluslararası rekabetin artması ve

işsizlik, çalışma ve üretim şekillerinin esnekleşmesine, ayrıca enformal sektörün

büyümesine neden olmuştur. Yeterli eğitim ve niteliğe sahip olmayan ya da eğitimli ve nitelikli olsalar da cinsiyete

dayalı işbölümü gereği evdeki sorumluluklarını yerine getirmesi

beklenen kadınların, esnek çalışma modelleri ile çalışması uygun

bulunmaktadır. 

 Toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması durumunda hanedeki işler eşler arasında

paylaşılacak ve bakım hizmetlerine yönelik uygun politikalar uygulanacaktır. Bu durum

da, kadının ikincil konumunun ortadan kalkmasını sağlayacak ve işgücü

piyasasına ve sosyal hayata erkeklerle eşit şartlarda katılımına katkıda bulunacaktır. 

 Kadının işgücü piyasasına katılımının önündeki en büyük engellerden biri olan, bakım hizmetlerinin kadının

sorumluluğundan alınması ve devlet, işçi, işveren örgütlerinin işbirliği yapması söz konusu olduğunda,

kadınların çalışma hayatına katılımının önündeki temel engel

aşılacaktır. 

Ebeveyn izninin yasalaşması durumunda, çocuk bakımı, erkekler ve kadınlar tarafından eşit koşullarda üstlenilebilecek ve kadınlara tam zamanlı ve güvenceli çalışma olanağı sağlanacaktır.

Ulusal mevzuatta, enformal sektörde sosyal güvenceden yoksun çalışanların güvence altına alınmasına imkan tanıyan yeni düzenlemelere yer verilmesi, tüm çalışanların sosyal güvenceden ve örgütlenme haklarından faydalanmasına olanak sağlayacaktır.

Teşekkür Ederim…TKDF BaşkanıCanan GÜLLÜ