1120
03/09 BELLEZZA
04/09
05/09
annada 15 Glion pretsch frs. 45.–/onn
05/04
06/04
07/04
08/04
09/04
10/04
11/04
12/04
01/05
02/05
03/05
04/05
05/05
06/05
07/05
08/05
09/05
10/05
11/05
12/05
01/06
02/06
03/06
04/06
05/06
06/06
07/06
08/06
09/06
10/06
11/06
01/07
02/07
03/07
04/07
05/07
06/07
07/07
09/07
10/07
11/07
12/07
01/08
02/08
03/08
04/08
05/08
06/08
07/08
09/08
10/08
11/08
12/08
01/09
02/09
ChALirA CurvAs dA MustérGAiL, sExy u siMpLAMAin ridiCuL?po in MAntun duBEL EssEr sExy?
2
è en grogn dobel sexy 3da Cornelia Candreia
sin in Trip da gossip 4-5 da Silvana Derungs
bellezia – enzaTgei individual 6 da Saskia Del Zotto
spievel, spievel ve dalla pare 6 da Catrina Waldegg
schlarigna dal 1900 7dad Irene Mercuri
Tschiffar il bel 8-9 da Silvana Derungs
Miss MaxiM 10-11da Flurina Cajochen
acTs da duonnas 12 da Nina Pfiffner
»zu geil« 13 dad Anton Capaul
la granda naiv 13da Victoria Mosca
las punTs poliTicas 14da Roman Liesch e Clau Dermont
il pled dal Mais 15dad Ursin Lutz
MaMMa Mia 15da Fadrina Hofmann Estrada
per cuorT TeMps el Mund da filM 16da Flurina Cajochen
in Tec hisToria 16 da Silvana Menzli
Mes Tracks 17cun Flurina Badel
fesTivals e vinars 18dal team da Punts
engiavinera 18
conTainer 19
treid è per me:
• meffasenvivondas
• composttgitoffa
• ritschia,angeneralschletasodours
• peis(iadetestpeis;))
endeletgestetic
• belsîglsd’encarstgang
• enaflour
• enprodapremaveira
• tschielsteilia
• lamarcunondas
• levadasedarandeidasdiglsuglegl
Tanja Augustin, 19
bel e tarladì
PUNTS ha vulì avair respostas a las dumondas
«Tge è per tai absolutamain trid?» e «Tge è per
tai in daletg estetic?». Voilà las respostas…
cuntegn 175
3
Belezza è ena noziun tg’è variabla sainza cun-
fegns. Schi vurdagn anavos segls davos tschenta-
ners, vusagnsa tg’igl ideal da belezza è sa mido du-
rant mintg’epoca an en’otra direcziun.
Ainten l’antica pudeva igl corp betg esser
mengia gross ed er betg mengia stigl. La don-
na veva d’aveir sagns pitschens pero stagns ed
ena bitscheida largia. Siva, digl taimp medieval,
veva ena donna perfetga da posseder ena
figura da mattatscha, fitg stiglia cun en calung
strètg. Ella veva d’aveir tschurrichels blonds,
îgls blos, ena pel alva, vestas cotschen-rosa ed
ena pitschna bucca cotschna. La pel alva era en
segn per ena moda da veiver da retgezza.
Sa mido an en’otra direcziun è igl ideal da
belezza durant igl taimp dalla renaschientscha.
Ins leva donnas cun calungs vasts e sagns gronds
e compacts. Er ainten fatscha ins vevigl otras
preteisas, en grogn dobel era da lez taimp sexy.
La calour blonda è pero restada trend. Siva digl
16avel tschentaner è igl corset nia moda, e pir
treis tschentaners pi tard era ena schinumnada
taglia da mostga en ideal da belezza. Ma ena
pel alva scu la neiv era venavant en indicatour
da belezza e retgezza. Pir aint igl 20avel tschen-
taner ins levigl ena calour bregna e naturala
an fatscha. La figura veva ossa d’esser sporti-
va e flentga. Igls onns ’60 eran per las donnas
las maseiras 90-60-90 da gronda valeta, pigls
omens en «Waschbrettbauch». Sch’ins posse-
deva chellas preteisas ainten las dretgas epocas,
persunifitgivins en ideal da belezza.
Dictats e depressiuns – er pigls omensEr anc ozande totga ena figura sportiva e
flentga tigl ideal da belezza. Ma tge è belezza
ansoma? Tgi decida tge tg’è bel e tge tg’è treid?
Chegl è tot dumondas tg’èn betg schi simplas
da rasponder. Belezza è ena noziun relativa.
Mintgign ò sez da decider tge tg’è bel e tge betg.
Egn varda sen la belezza interna digls concar-
stgangs, oters dattan en îgl sen l’apparientscha.
An chest punct ans pon las medias e la reclama
influenzar fitg ferm. Savens prescreivan els a
nous tge tg’è «in» e tge tg’è «out», chegl surtot
ainten la brancha da moda.
Tras l’antiera propaganda tgi angal las ma-
seiras da models seian belas, dattigl bleras de-
pressiuns tar donnas tgi cuntanschan betg chel-
las preteisas. I dat er adegna daple omens tgi
suffregian da talas depressiuns. Uscheia reivan
las operaziuns da belezza adegna pi savens an
dumonda.
Tots èn scu nousLa gliout sa metta sot chest cuntel privlous
per corresponder ad en ideal da belezza tgi vign
mess avant dalla societad digl mond occidental.
Ma chegl cuntanscha angal en prievel tg’igls
differents carstgangs sa sumeglian adegna pi
fitg. Igl carstgang amprova da neir uscheia bel
scu tg’è prescretg, e cotras dattigl mintg’eda
en pass vers l’egualitad dall’antiera umanitad.
Giun Africa ed an Asia sa lascha la gliout gio
ossa operar per vuseir or scu igls carstgangs
dall’Europa centrala.
Aglmanc tenor igl aspect teoretic so la chirur-
gia da belezza produtgier en carstgang cun ena
apparientscha ideala. Ma alla fegn finala dess
mintgign sez decider tge tgi seia belezza ideala e
betg sa metter sot pressiun u lascher influenzar
digls concarstgangs.
Era la bellezza ha sias mancanzas«Schönheit liegt im Auge des Betrachters.»
Ina locuziun ch’è apparentamain in pau anti-
quada. Uschiglio savess jau senz’auter renun-
ziar da scriver quest editorial e dar a vus lecturs
e lecturas la peda da laschar reger voss’atgna
fantasia e pudair definir la noziun bellezza.
Dentant dubit jau che vossa definiziun fiss
vairamain creada da vus sezs. Per gliez essan
nus umans memia influenzads da las normas
che l’elita dals bels e dals ritgs fixeschan. U co
pon ins uschiglio declerar l’anorexia ch’è de-
plorablamain anc adina fitg actuala? U daco
han las mieurs en il labor da tegnair nà lur
pitschen chau per che dunnas ed umens en
ils megliers onns possian zuppentar lur faudas
cun ina squitta da botox? Dapi che la crisa da
l’economia è qua aud jau adina puspè ch’i saja
forsa temp da reflectar ina giada davart l’atgna
vita. Tgi sa, forsa fissi era temp da chalar da sa
cumparegliar cun ils stars da la branscha da
moda e da vesair l’atgna bellezza? Perquai pir
cura ch’ins sez è cuntent cun l’atgna bellezza,
par’ins era bel per ils auters.
è en grogn dobel sexy?da Cornelia Candreia
editorial 175da Flurina Cajochen
4
Silvana ha cumprau ina revista che s’auda buc en il
repertori da lectura dad ina studenta, mo lectura eis
ei era buca tanienta, plitost mirar maletgs. Silvana
ha mo cumprau quell’illustrada per mirar e giudicar
16 umens che vulan perschuader oravontut cun lur
bellezia.
Jeu concedel gest uss per che vus sappies gia
activar l’entschatta vossas buccas bletschas e
trer neu sur da mei. Pia (oh, con penibel): jeu
hai cumprau la «Schweizer Illustrierte». Mo
buc x-ina, mobein l’ediziun cun ils 16 candi-
dats per l’elecziun dil Mister Svizra.
Targlinau hai jeu schon avon ch’ir el kiosk,
encurir l’ediziun ch’ei empau zuppada, dar ella
al giuvenot dil kiosk, dir in «bonjour» aschi
normal sco pusseivel, observar il surrir sin sia
fatscha, pagar quater francs e miez (giave-
tschen, savevel gnanc che quell’illustrada seigi
aschi cara) e seturpegiar in tec... Mender che
da cumprar x-in schmuddelheftli. E buca mo
seturpegiar enviers il vendider dil kiosk, mo-
bein era enviers memezza. La finala vegn jeu
grad ord la biblioteca e mon lu directamein a
cumprar in carnet aschia... Mo daco buca des-
cender mintgaton in pèr scalems intellectuals
pli a bass (quei che munta buc ch’ins fussi schi-
glioc mai giu en quellas sferas)? Il sentiment da
vergugna resta. Daco eis ei penibel da cumprar
in heftli da maletgs enstagl dil Geo (che ha è
bia maletgs) ni dil Spektrum der Wissenschaft?
Bien, ils daners ein probablamein schon investi
meglier en in artechel davart l’influenza dalla
cardientscha en la medischina ch’en ina home-
story da Bernhard Russi e saver co e cura ch’el
fa la barba. Mo la finala ei la revista cumpra-
da uss, sche lu vegn ella era legida (ed jeu poi
giustificar mia cumpra cun emplenir spazi en
las PUNTS).
Masculin, giuven ed ella publicitadInaga ch’jeu sun a casa, selegrel jeu sco sin il
bambin (el bus cun tut ils scolars gimnasials hai
jeu secapescha aunc buc ughegiau da sfegliar
en la revista). Mirar sin quels giuvens – ni era
buca pli aschi – e dar la bucca, trer neu e far
giu. Quels sepresentan medialmein ella publi-
citad, ston gie quintar cun pareris e valetaziuns
ed aschia hai jeu neginas retenientschas e ne-
gina schliata cunscienzia da dar la bucca. Tut-
tina sun jeu cunscienta: sch’jeu entupass in da
quels tips per casualitad sin via, dess el gnanc
en egl ni ch’jeu taxass el perfin sco «aunc in
tschec giuven». Mo en quei rom cheu ein els
semplamein da rir.
André, David, Pascal ed Umberto ein quater
d’els, tuts sedisch han secapescha in bellezia
body ed han survegniu surnums significativs
sco «der Schnügel» (il pli giuven, tgi dess buc
il num Schnügel ad el?), «der Naturbursche»
(nus seregurdein vid nies «natürlicha und
bodaständiga» Renzo), «der Künstler» (tgisà,
sch’el fa frisuras intimas zun originalas?) u
era «der Kumpel» (sincer, lein nus dunnas in
cumpel sco IGL um dalla Svizra??). Las veglia-
detgnas ein denter 19 e 34 onns. Ina giuvna
sur 25 havess negina schanza da daventer Miss
Svizra. Las dunnas han para in temps da belle-
zia en lur veta bia pli limitau ch’ils umens. Era
in motiv, pertgei ch’jeu poi buca persequitar
l’elecziun da lezza: vegness ina gada dapli per-
tscharta ch’jeu s’audel tier il fier vegl, paun dir
e caschiel veder (schegie, in bien Parmigiano
ei lu buca da sbittar). Mo da mirar sin quel-
las dunnas bialas ed intelligentas s’installescha
tuttina mo la schaluisa – u silpli in tec plascher
malvuglient (Schadafreud, per dir pli explicit),
p.ex. sch’ina ei buca tuccada gest per siu avan-
tatg sin la fotografia u sch’ella – hihi – ha in tac
da suau sut bratsch. Targevas toch en in bikini
enstagl d’in t-shirt per il shooting sco tschellas
tschahaias era!
Tender las musclas, trer giu las caultschas e rir, rir, rir
Mo turnein anavos tier ils umens: in surri,
l’auter sghegna ed il tierz mira nausch e ualti
tuts emprovan da seducir cun lur egliada e tier
ualti tuts resta ei tier l’emprova. Mo forsa che
lur corps lain lu schar dar la liua ins? Tender
las musclas! Trer en il venter! Tensiun, ten-
siun! (E sperar che la sminca tegni e ch’il tgau
daventi buca cotschens.) Boah, exemplars per
emprender l’anatomia humana (jeu ditg mo:
Musculus rectus abdominis da bellezia) ed els
stattan era gest aschi steric en posa sco Anatole,
il skelet.
Mussar las musclas san els gie schon, mo
ston els lu è trer las caultschas tochen varga
12 centimeters sut igl umblitg? Stoi jeu veser
ils pelegns genitals (respectiv quels che vessen
dad esser leu, mo ch’ein vegni eliminai)? Pro-
pi bein en posa semetta «Strahlemann» Gio-
vanni che ha sco caracteristica «sein breites
Lachen», mo che vul lu tuttina pli bugen tener
serrau la bucca e mirar sc’in botsch (forsa zup-
penta el in lucca en sia biala retscha largia da
dents?). Persuenter ha el aviert la siaranetga.
Buca semplamein in haver-aviert-igl-ualer stu-
pid e nunattentiv, na, igl ei in haver-aviert-la-
siaranetga lasciv. Ed aschia eis ei sexy.
Dat ei era sexiadad senza bellezia? Ni eis ella
mo pusseivla en cumbinaziun cun lezza? Tgei
eis ei, sch’igl um ei buca bials e vul sedar da
sexy? Eis ei lu semplamein ridicul?
Sefar ridiculs per nies beinstarMo ridiculs ei lu era igl entir circus medial
sin SF1 che ha liug zacu il matg. 16 umens
(schegie che miu bab numnass quels buca di-
spet «umens», quels milchbubis ch’han gnanc
pelegna endretg sil brust) saltignoccan empau
per il palc entuorn, giogan scenas da seducziun
cun rosas e romantica, sedattan immensa brei-
gia da schar parer lur moviments aschi natu-
rals ed autentics e perschuadan cun lur semper
surrir. E rispundan la finala aschi sinceramein
e suveranamein allas damondas (pretensiusas e
heiclias e nunprevediblas).
Ah, vus remarcheis, jeu hai era gia viu ina
da quellas emissiuns. Buca persula, quei ei
buc in’emissiun per mirar persuls (ed era buca
persulA); interessant eis ei mo, sch’ins sesa en-
semen e sa dar la bucca. Forsa vegn tut quei
teater medial mo inscenaus sin proposta dad in
pèr psicologs? Per rinforzar il cuminesser e sen-
sin in trip da gossipda Silvana Derungs
5
tir la libertad cumpleina da dar giu commen-
taris senza stuer seretener – ina buontad per
l’olma! Mo quest onn enconuschel jeu negin
ch’enconuscha in candidat (e che ha neginas
retenientschas da far giu siu enconuschent) ed
aschia dat ei il matg probablamein negina sera
da buccas bletschas (e cartei a mi: era umens
san dar la tecca, e lu aunc co!) cun SF1 (tgei su-
stegn jeu pomai tut cun mia contribuziun alla
Billag?) ed André, Pascal e consorzis.
La revista ei sfegliada atras (dil reminent, era
«Iceman» Janka muossa ses sixpacks en quel-
la medema revista e sweetie Lara Gut mira
carinamein ella fotografia) ed jeu emprovel
da cumpensar miu fauxpas e planiseschel per
questa sera – leger poi jeu secapescha buca
pli – in’emissiun sin Arte ni ina documenta-
ziun sin 3sat. Gie gie, pudeis vus tertgar, e lu la
gievgia puspei mirar Germany’s next top mo-
del. Mo nana, ditg jeu, entscheivel buca cun
quei casting che gnanc la scheffa Heidi Plum
sezza dumignass (tenor experts dalla branscha,
jeu tradeschel pli bugen buca mia fontauna),
cunquei ch’ella ha matei fatg memia bia re-
clama per McDonalds e veramein era lagut-
tiu ils burgers enstagl da rietscher ora mintga
buccada per mantener sia figura. Jeu spetgel
sin l’alternativa dil canal idée suisse. Cun quel
astgass mirar televisiun igl entir di senza schlia-
ta cunscienza catschada el tgau dil tron intel-
lectual (e dils models feminins).
Aunc ina remarca per evitar in bumbarda-
ment da brevs da lecturs (medemamain lecturs
dalla SI) che sesentan attaccai: jeu vi secape-
scha discreditar negin che mira maletgs en la
«Schweizer Illustrierte» – aschiditg che quellas
persunas legian era las PUNTS.
Ia raspond scu amprem a la sagonda dumonda,
perchegl tg’ia cat chegl bler pi simpel:
En deletg estetic pigls mies îgls èn uscheia feno-
mens dalla nateira scu per exaimpel igl tschiel
bel steilia u ena darandeida digl suglegl. Sim-
plamaintg dus tgossas d’ena tala belezza.
Amprema dumonda:
Puh, propa treid, dattigl chegl ansomma? Hmm
ia crei, sch’ia vusess en carstgang blesso dad
ena ghera, plagn sang e dolour u ègl chegl pi-
tost trest...?
Na, ia crei igl mender è tuttegna cura tgi egn
am ò ritschia a dess, bä chegl era propa betg
bel.... Ou, u schi en om ò tgavels lungs e fatg
aint ena cua, bää ;-)
Na ossa vaia la perfecta rasposta. Ea chegl è la
dretga. Ia era eneda neida la dumang aint igl
bus, gist lavada curt avant, ed alloura am du-
monda gio tar la proxima fermada en om vigl,
ia schess uscheia 60 onns, sch’el possa tschan-
tar dasper me. Cò vaia anc panso navot nosch
ed igl detg tgi chegl seia an urden. Ma dalunga
sunga stada anriclada, perchegl tgi el tuffava da
suaditsch, d’alcohol e da zigis (tge cumbinazi-
un, puh) e chegl era prest betg per tigneir or,
propa absolutamaintg treid, gruusig, wää!!!!
Judit Augustin, 22
6
La branscha da models e da designers ei dil meini ch’ina dunna biala ni in bi um stoppi haver:ina certa simmetria dalla fatscha, ina biala e schubra pial, ina bellezia figura (per nus «normalos» naturalmein bia memia satella), ina certa grondezia, mauns bials ed ulivs, ina biala fuorma dils egls ed aschia vinavon.
E sch’ins mira inagada in tec entuorn el
mund dalla moda e dils pli rehs, lu vesan ins
che bunamein tut ils models possedan quel-
las pretensiuns. Lein inagada per exempel
analisar Kate Moss. Ella ha ina biala fatscha,
la simmetria che constat ed ina buna figura.
Denton cuora ella adina puspei dad in scandal
en l’auter. Cun quei less jeu dir che bellezia ei
aunc ditg buca tut ella veta. Biars patratgan che
la bellezia porti ins pli tgunsch tras la veta. Jeu
denton sun dil meini ch’ina veta ella glisch dils
projecturs fetschi la veta mo pli greva.
Bi ed aunc pli biTgei che para a mi adina puspei ina tschon-
tscha fallida ei ch’ins discuora adina dallas PLI
bialas ni dils PLI bials duront las elecziuns da
missas ni misters, seigi quei d’in cert territori ni
digl entir mund. Jeu denton sun perschuadida
ch’ei dat aunc bia pli bialas dunnas e pli bials
umens che separticipeschan semplamein buc a
talas concurrenzas da bellezia.
Mei persunalmein fascinescha la glieud digl
ost: Libanon, Iran, Afganistan. Mo era Afri-
cans e Sudamericans. Magari hai jeu maletgs
ni fotografias enta maun, per las qualas jeu
drovel in temps da contemplar. Denteren ha
ei aschi biala glieud cun ina grondiusa expres-
siun ch’ins sa magari bunamein buca descriver.
Aschia ch’jeu sun lu semplamein mo fascinada
ch’ei dat insumma ina tala bellezia. E che metta
nus Europès ell’umbriva.
Bellezia ei in’enorma gronda definiziun ed ella
ei aschia individuala. Perquei ditg jeu: mintgin
da nus ha ina auter meini tgei che bellezia ei.
Ed exactamein perquei ei gie nies mund aschi
bials.
Belezza fascinescha, oz scu avant 200 onns. Min-tgign so deir, sch’el catta bel ena fatscha u betg, ma savens betg pertge. E pertge ischan nous savens digl madem meini? Ògl betg nom tg’igl gost seia diffe-rent da persunga tar persunga? Tge fò damaias at-tractiv ena fatscha?
Chesta dumonda gio blers scientists tg’on
sa mess. I dat bleras ipotesas tgi l’amprovan
da rasponder, ma las treis pi ancunaschaintas
èn chella dalla media, chella dalla simmetria e
chella da tratgs caracteristics.
«Fatschas mediaras èn las pi attractivas»
Chest’ipotesa sa basa segl effect da fatschas
tg’èn morfadas. Sir Francis Galton, en scientist
engles digl 19avel tschentaner, leva ansasez
reconstrueir ena fatscha tipica per en crimi-
nal. Per far chegl ò el simplamaintg «coptgia»
fotografias d’anturn 300 fatschas da perschu-
niers egna sur l’otra. Or da chegl ègl resulto ena
fatscha morfada tgi era nunspitgeidamaintg fitg
attractiva. Dus oters scientists (Langlois e Rogg-
man, 1990) on concludia ord chest fatg tg’ins
catta bel chegl tg’ins è igl pi diso, monta ena
structura da basa tgi vign avant savens.
Pero tenor studis da plessas universitads na
constatt chesta tesa tuttegna betg digl tottafatg.
Igl è betg exnom las proporziuns tgi fòn bel ena
fatscha, mabagn surtot la surfatscha da chella
(pel, calour,…).
«Simmetria fò attractiv»Igl onn 1993 on Thornhill e Gangestad mess
se l’ipotesa dalla simmetria. Tenor chella ègl
uscheia, tgi pi simmetrica tg’ena fatscha è e pi
bela seila.
Pero igl resultad dallas amprovas tg’èn neidas
fatgas cun la tecnica dad oz è: fatschas malat-
tractivas son er aveir ena simmetria e fatschas
attractivas n’èn betg automaticamaintg simme-
tricas.
«Segns da madirezza cumbinos cun tratgs unfantils fon attractiv»
Anturn igls onns 80 era Brigitte Bardot
en’icona da stil e belezza. Ella è igl prototip per
ena «Kindfrau». 1986 ò alloura Cunningham
mess se sia ipotesa. Tenor lezza èn surtot don-
nas tg’on tratgs caracteristics per unfants fitg
attractivas. Chegl fiss per exaimpel: ena testa
gronda; en front dominant e grond; îgls, nas e
bucca relativmaintg bass; îgls gronds e radonds;
en nas ed en grogn pitschen…
Biologs d’evoluziun argumenteschan tgi pi
bod seigl sto d’avantatg pigls omens d’aveir
donnas giuvnas scu partenarias per la repro-
ducziun, perchegl tg’ellas èn pitost da buna
sanadad ed on anc avant ellas ena lunga pe-
rioda da fritgevladad. Ellas igls son partureir
blers unfants, uscheia tg’els son dar anavant
lour gens a schi blers descendents scu pussebel.
Ma chesta tesa n’è betg incontestada, perchegl
tg’igl è er uscheia tgi segns da madirezza fon
attractiv ena fatscha d’ena donna. Per exaim-
pel oss dalla missella relativmaintg ots e vestas
concavas (damaias igl cuntrari digls unfants).
L’argumentaziun biologica dei tgi chels segns
signaliseschan agl om tgi la donna n’è nign
unfant ple, mabagn sexualmaintg madeira ed
uschei’er abla da partureir unfants. Cunning-
ham dei tgi dovra tots dus, tratgs unfantils e
segns da madirezza scu per exaimpel tar Kate
Moss. Perchegl tgi uscheia vignia dasdo igl in-
stinct da pertgirader digls omens e chegl seia
anc adegna en grond factour tar la tschertga da
partenarias.
Pero tge ipotesa ò ossa raschun? Mintgigna
ò per part dretg ed è per part fallada. Ord las
retschertgas ègl pero resulto, tgi seian prest
adegna stadas fatschas artifizialas, chegl vot
deir fatschas tg’èn neidas fatgas cugl computer,
tg’èn neidas valetadas scu las pi belas. Chestas
fatschas virtualas on tottas tratgs spezifics tg’èn
mianc contanschibels per carstgangs «normals».
Pero cunchegl tgi nous nign «pavlos» mintga
de cun reclamas e fotografias da fatschas total-
maintg perfectas (tg’èn pero neidas surluvradas
e migluradas cugl computer anfignen tigl pi pi-
tschen detail), exista igl privel tgi nous daven-
tagn victims digl noss agen ideal da belezza tgi
n’è ansoma betg realistic.
spievel, spievel ve dalla pare…da Catrina Waldegg
bellezia – enzatgei individualda Saskia Del Zotto
Absolutamaing trid: zappar cun sandalas e peis
nüds in üna chaja da chans frais-cha
Ün dalet estetic: meis hom e meis figl.
Fadrina, 26
7
PUNTS ha supplitgà Irene Mercuri da Schlarigna che
frequenta l’Academia Engiadina da dar in’invista
en sia lavur da matura, en la quala ella descriva la
bellezza da Schlarigna avant 100 onns..
Cu guardaivan oura las giassas e las vias cur
cha passaivan chavals invezza dad autos? Cu
guardaivan oura las chesas cur cha d’eiran abi-
tedas tuot an? Cura ho cumanzo il turissem a
Schlarigna e cura l’industrialisaziun?
Duos vschinaunchasAunz il 1900 d’eira la vschinauncha da
Schlarigna spartida in duos parts: Crasta e
Schlarigna, chi d’eiran vairamaing pü bod duos
vschinaunchas per se ed haun alura pü tard
fusiuno. Traunter quellas duos parts passaiva
il Schlatain, ün dals duos flüms chi passa tres
la vschinauncha. Giò da San Murezzan gni-
va, scu auncha hoz, l’En chi ho sia funtauna a
Malögia. La vschinauncha d’eira circundeda da
grands pros ed ers chi purtaivan als purs bgera
racolta. Uschè es que cler cha da quel temp vai-
va que bgers purs. Quels abitaivan in lur chesas
cun talvo.
La viafier arriva, ils turists eirMa cul arriv da la Viafier Retica dal 1903 s’ho
müdo tuot. Ils turists pudaivan uossa gnir sü
da la Bassa ed eir ils Schlarignots scu eir tuot
ils Engiadinais pudaivan uossa viager dapü.
L’orizont pel turissem s’ho aviert. Il Muragl, fa-
bricho dal 1860 ed il Misani dal 1870, nu bastai-
van pü per accoglier ils turists chi cumanzaivan
a gnir da tuot il muond. Uschè s’ho cumanzo a
fabricher ün nouv hotel pü grand e pussaunt.
Il Cresta Palace evra las portas dal 1907 e vain
ingrandieu dal 1914. Quel chesamaint uschè
pussaunt ho cumplettamaing müdo l’aspet da
la vschinauncha. Tuot in üna vouta paraiva la
vschinauncha dad esser omogena. Dal 1908
s’ho alura fabricho l’hotel Kulm. Quel hotel a’s
vzaiva scu prüm cun gnir giò da San Murez-
zan e cul passer dal temp s’ho’l adüna pruvo da
camufler fin cha hoz ho que do landrour duos
chesamaints our da crap fich pussaunts. Ma na
be il turissem es la basa dal svilup da la vschi-
nauncha. L’industrialisaziun ho eir cumanzo
intuorn il 1903.
Dal 1890 ho fundo Riet Campell la Bieraria
Engiadinaisa. Dal 1902 ho’l fabricho la fabrica
chi’d es hoz püprubabel pü cuntschainta scu
«die alte Brauerei». Ma da quel temp d’eira
que ün affer chi girava bain, cun que ch’el fur-
niva biera a tuot l’hotelleria engiadinaisa. Ma
na be la biera, dimpersè eir il lain ho purto
Schlarigna intuorn il 1906
profit düraunt l’industrialisaziun. La falegna-
maria Denoth, chi vaiva da quel temp auncha
nom Chalet Jössler, es gnida fabricheda dal
1910. Dischplaschaivelmaing nun exista quella
hoz pü.
E che es alura capitò cul cumanzamaint da
la guerra? Schi, eir nossa valleda ho subieu
grandas perditas. Cun que as ferma mia lavur
da matura dal 1914.
Que chi’ns do ferm in ögl es, scu cha ün pêr
chesas paun müder fermamaing l’aspet da la
vschinauncha. Cul svilup da quel temp s’ho
müdo bger, ma l’essenziel es resto. Cler, bge-
ras chesas nouvas sun gnidas fabrichedas, ma il
cour da Schlarigna es resto il istess. Sperains be,
ch’üngün nu vegna süll’ideja da transfurmer
quista pitschna vschinauncha, ameda dals tu-
rists taunt scu dals indigens, cun fabricats chi
pudessan cumplettamaing müder l’aspet da
quista vschinaunchetta uschè bella in sia na-
türa intacta.
schlarigna dal 1900 14 ans da svilup industriel e turisticdad Irene Mercuri
8
Maud Andina e Daniela Derungs emprovan mintga
di da tegnair ferm la bellezza da lur clientas e clients:
ellas èn emploiadas spezialisadas da fotografia.
Maud è da Tschlin, Daniela da Surcasti. Dapi intgins
onns abiteschan ellas ensemen en ina cuminanza
d’abitar a Cuira. Omaduas èn da l’annada 1988,
omaduas han frequentà la Scola media propedeutica
a Cuira, omaduas èn actualmain en lur segund onn
d’emprendissadi ed omaduas dattan resposta ad
insaquantas dumondas per las punts.
Nua lavurais vus? (Uschia pudais vus far in zic
reclama per voss schefs ed ils lecturs san nua ir,
per laschar far bellas fotografias da bellas giuv-
nas.)
D: Wuffli Foto Multimedia AG (tuna super,
ni?!), Grabenstrasse 34 a Cuera.
M: Fotostudio Oettli, Tittwiesenstrasse 25 a
Cuoira.
Pudessas vus descriver vossas activitads princi-
palas?
D: Lavurs en labor: sviluppar films, elavurar las
fotografias, curreger fotografias (colurs etc.); far
fotis per pass/annunzias, per part fotografias da
purtret; «empruar» da vender cameras
M: Fotografar (pass, annunzcha, purtrets,...),
elavurar fotografias vi dal computer (photo-
shop), inramar, scans...
Las bellas e las main bellas varts da vossa la-
vur?
D: Bi ei il contact cun la differenta glieud e sa-
ver far in plascher cun ina fotografia. Mo sche
la clientella ha schliata luna, eis ei buca pli
aschi bi...
M: Bellas: in prüma lingia il fotografar, plü tard
lura l’elavuraziun da las fotografias vi dal com-
puter, fin pro’l inramar. Sco eir il contact culla
cliantella. Insè am plaschan eir otras robinas
pitschnas chi’d es da finir... Main bellas: hm..
pulir ;)
Tge maletg / clisché avais vus stuì curreger en
connex cun vossa professiun?
D: Hmm... cu ch’jeu hai entschiet a luvrar en
quella professiun, havevel jeu gnanc propi in
maletg tgei che spetgi mei... da clischés sai jeu
buca tschintschar.
M: Hm..
Plans per il futur? Datti projects, visiuns, sie-
mis?
D: Suenter igl emprendissadi luvrass jeu bugen
vinavon en quei sectur e lu sescolar vinavon
(mo sco tgei sai jeu aunc buc). Jeu pren inaga
pass per pass e mirel tgei che sedat. Jeu fagess è
bugen ina pausa dil luvrar per ir sin viadi.
M: Sch’eu less restar per adüna sün quist
manster nu’m suna uschè sgüra. fich jent fessa
davo mes giarsunadi amo ün practicum o alch
simil pro ün büro da grafica o pro üna stam-
paria.
Ina da las fotografias preferidas da Daniela © Sylvie Blum
Vi da tge experimentais vus mumentanamain
(p.ex. en voss temp liber u durant muments da
lungurella en fatschenta)? Da tge as laschais
vus inspirar?
D: Jeu fetsch buc experiments pli gronds.
Jeu emprovel semplamein d’emprender
d’enconuschuscher meglier l’entira tecnica da
fotografar. Naturalmein dat ei muments da li-
unguriala en fatschenta, e sch’il schef ei buca
d’entuorn, miran ins da s’occupar enzaco.
M: Eu n’ha diversas chosas ch’eu n’ha da far
pel «arbeitsbuch». Sajan quai lavurs vi dal
computer o eir fotografias per ün tschert tema.
Otramaing prouva jent oura nouvas robas aint
il photoshop sco eir aint il studio.
Camera digitala u analoga?
D: Digital
M: Digital. Da quai ch’eu sa nu fotografescha
bod ingün plü analog in affars da fotografia.
Photoshop: benedicziun u smaladicziun?
D: Omisdus. Per part eis ei fetg nizeivel ed in-
teressant, mo ei dat fetg bia lavur d’elavurar
fotografias.
M: Benedicziun. I dà uschè bleras funcziuns,
las bleras chi gnanca nu’s cugnuoscha. Mincha
tant temp as chatta darcheu alch nouv chi fa
plaschair.
Güst in connex cun bellezza e portraits da
persuna as poja (pudessa) far uschè bler.
Noss tema dal mais è «bellezza». Tge munta la
bellezza en connex cun vossa professiun?
D: Naturalmein che la gronda part da nus
vul veser ora bein sin fotografias. Igl ei den-
ton aschia ch’ins astga buca rir e sto mirar tut
agraden sin las fotis da pass. Quei vesa per part
o sgarscheivel ed ils biars vesan o sco bandits
sin quellas fotografias. Negin che ha plascher
da quellas fotis ed ils biars damondan, sch’ins
sappi buc far ina retuscha per ch’els vesien o
meglier. Ni ei dat denteren clients (feminin e
masculin!) che vulan schar far il liften, also
els vulan schar retuschar lur rubaglias... Ei dat
glieud fetg heicla/difficila quei che pertucca siu
veser ora e cheu ston ins lu dar adatg co tractar
quels cass.
M: Eu crai cha blera glieud chatta quai super,
schi pon ir pro’l fotograf a far fotografias chi
guardan davo oura «makellos». Sün giavüsch
Tschiffar il belda Silvana Derungs
9
da nossa cliantella schminca la scheffa e fa fri-
suras. Plü tard vegnan las fotografias amo ela-
vuradas sül computer. A mai persunal plascha,
schi’d es natüral, uschè sco cha la persuna es, e
na scha mincha foda vegn retuschada.
«Perfection is boring.» Tge pensais?
D: Jeu hai pli bugen, sch’ins vesa las rubaglias.
Quei fa tut pli interessant.
M: Per part bain, ma na exagerar!
Maud Andina (a sanestra) e Daniela Derungs
Avais vus in fotograf preferì u forsa ina
fotografia preferida?
D: Jeu hai buc in fotograf preferiu, cunquei
ch’ei dat aschi bia buns fotografs che fan
fotografias che plain a mi. El mument hai fetg
bugen ils maletgs da Sylvie Blum, cunquei che
la fotografia dad act plai fetg bein a mi.
M: Ün fotograf predilet nun haja. I dà tants e
tants fotografs chi fan bellas fotografias!
Che es per me absolutamaing trid? Absolu-
tamaing trid es per me üna persuna chi nu’s
chüra. A do persunas tridas e bellas. Las bellas
nun haun da fer bger per lur parair. Las tridas
invezza as rivan da tgnair sur l’ova cun la güsta
chüra.
A do eir glieud chi es caracteristicamaing ab-
solut trida. Quelo sun per me ils ignorants, ils
arrogants, quels cun il cour fraid, ils noschs,
quels sainza conscienzcha ed il pü trid es üna
persuna chi es tuot quelo.
Che es in mieus ögls ün dalet estetic? Üna
persuna cun ün bel nes, cun üna bella fuor-
ma dad ögls, cun üna bella pel, cun ün’aura chi
lascha la buocha avierta, cun bels chavels, chi’d
es sauna, üna persuna chi’d es bod perfetta e
chi ho lura auncha ün bun caracter; quelo es in
mieus ögls ün dalet estetic.
Nadia Clalüna, 19
10
Ils 18 da settember 2007 ei Daniela Natalia
Columberg, oriundamein da Mustér, vegnida eligida
Miss Maxim Svizra digl onn 2008/09. En las PUNTS
dat la miss in cuort sguard anavos e tradescha ultra
da quei era ses plans pil futur.
Pressapauc avon in onn e miez eis ti vegnida
nominada Miss Maxim. Tgei ni tgi ha animau
tei da separticipar a quella concurrenza?
Da separticipar ha ina collega animau mei. Ne-
gina grondezia, negina vegliadetgna ni autras
mesiras eran dumandadas. Mintgina saveva
separticipar. Quei ha animau mei il pli fetg.
Wow, ina concurrenza, nua ch’ins sto buc esser
gest 180 cm gronda, 45 kilos greva ni 16 onns
veglia ed aschia vinavon. Erel semplamein tut
surstada ch’ei detti insumma ina concurrenza
aschia.
Eis ti sepreparada a moda speciala per la con-
currenza?
Na, hai fatg insumma neginas preparaziuns
specialas.
Co san ins s’imaginar quei entir process tochen
la nominaziun?
Igl emprem selecziunescha la gasetta da bou-
levard «Blick» da quei da 25 annunzias or da
400 e presenta silsuenter las candidatas en
in’ediziun. Allura san il lecturs eleger lur fa-
vorita per sms ni per e-mail. Apparentamein
havevel jeu lunsch ora las biaras vuschs ed hai
aschia gudignau il tetel da Miss Maxim. Cuort
suenter ein tut las missas digl entir mund viagi-
adas en Tailanda, nua che la concurrenza dalla
«Miss Maxim World» ha giu liug.
Co ei tia reacziun sin igl emprem plaz stada?
Jeu savevel insumma buca capir. Gnanc el sie-
mi havess jeu tertgau enzatgei aschia. Quei ei
vegniu tut nunspitgadamein. Igl emprem hai
jeu gnanc propi saviu selegrar da mia victoria.
Ei ha duvrau in pèr jamnas entochen ch’jeu hai
saviu acceptar e realisar quei ch’ei veramein
succediu. Mo ussa sun mega loscha sin mei.
Co ha tia parentella ni la glieud ord tiu con-
tuorn reagiu?
Entgins eran surstai dalla Natalia ch’era adina
in tec schenada e ruasseivla e tuttenina duess
ella esser ina missa. Mo en tut priu hai jeu giu
bunas reacziuns. Perfin a Turitg han certas
persunas enconuschiu mei e plidentau mei a
moda simpatica. Ultra da quei hai jeu retschiert
entginas brevs da fans ord igl entir mund.
Tgeininas ein stadas las experientschas las pli
specialas entochen uss?
In’experientscha speciala ei il fatg che las me-
dias ein surprendentamein interessadas vid
ins. Plinavon ein naturalmein era las invitaziuns
da prominents VIP adina puspei ina honur.
In’autra realisaziun ch’il tetel da Miss Maxim
ha possibilitau a mi ei in agen calender pigl onn
2009. Quei project ha dau ina massa lavur, mo
jeu sun veramein cuntenza cun il product, las
fotos ein veramein vegnidas genialas. Dil remi-
nent eis ei pusseivel da cumprar il calender sut
www.natalia-columberg.ch.
Tgei incumbensas han plaschiu il meglier a ti?
Il meglier han ils «shootings» en Tailanda
e Minca plaschiu a mi. Quels eran ina total
nov’experientscha per mei. Era hai jeu aschia
giu la pusseivladad d’emprender d’enconuscher
biara glieud.
Tgei plans has ti per tiu futur. Has forsa avunda
dalla branscha da model?
Jeu vegn en mintga cass a luvrar vinavon sco
model, quei ei numnadamein mia gronda pis-
siun. Era lavurel jeu en la branscha dad immo-
bilias e studegel el davos semester economia da
menaschi. La proxima finamira ei da sescolar
vinavon sco fiduziara dad immobilias.
L’ediziun dallas Punts da quei meins porta il
num «bellezza». Tgei capeschas ti sut la noziun
bellezia?
«Schönheit liegt im Auge des Betrachters.»
Denton tgei ch’ei bi e co ch’in carstgaun ch’ei
bials duess veser ora, vegn cunzun definiu da
nossa societad. Ozildi vegnan las normas dalla
bellezia cunzun era definidas entras ils stars da
film ni dils models. Tgi che semeglia a quels ei
bials e quei fatg quetel jeu trests.
Miss MaxiM – calira curvas da Mustérda Flurina Cajochen
11
Treid: «peparoni»
Deletg estetic: «crème-schnitta»
Sascha, 21
12
PUNTS ha supplitgà Nina Pfiffner da Champfer che
vegn a far la matura a la Scola chantunala a Cuira
da mussar insatge da sia lavur da matura, per la
quala ella ha creà acts da dunnas cun differents
materials.
Il tema da mia lavur da matura es «purtrets
dad act da duonnas cun differents materiels».
L’input per quel tema es sto mia paschiun da
disegner persunas. Il prüm d’heja fat ün shoo-
ting da fotografias cun üna buna amia chi ho
gieu avuonda curaschi da lascher cruder ils
vstieus. Eau d’he pruvo oura ün pô che posizi-
uns chi füssan cunvgnaintas.
Da quellas fotografias es gnida la lavur da
skizzas ed adüna dapü las fuormas concretas.
Our da que s’haun sviluppos quatter purtrets.
Ils prüms trais purtrets sun pittüros cun culur
d’acril e l’ultim cun culur dad öli, que per-
che ch’eau druvaiv culuors pü intensivas per
l’ultim purtret.
Las pü grandas difficulteds d’he gieu cun in-
terpreter mieus purtrets. Que, perche ch’eau
chat cha minchün dess svessa stüdger che
cha’ls purtrets vulessan dir per se svessa.
Ma eau nu d’he be pittüro, eau sun eir gnida
a cugnuoscher ün oter artist, dal quêl d’he in-
terpreto ils purtrets. Quel artist es sar Hubertus
Bezzola, e sieus purtrets d’eiran üna granda in-
spiraziun per me.
acts da duonnasda Nina Pfiffner
13
Per cas guardi our da la fnestra e che vezzi – a
naiva, darcho üna vouta. A naiva scu scha que
nu vess auncha mê naivieu quist inviern. Min-
cha flöchin chatta sia via pachificamaing fin
inua ch’el placha. Ad es bel da guarder. Mieu
sguard vo ün pô pü dalönch, sur ils tets da la
vschinauncha fin vi tar las muntagnas. Alv es
simplmamaing la culur dominanta, e que da-
spö eterniteds, am pera. Quella culur ho ün
effet chi calma. Tuot pera paschaivel e mincha
problem sfuondra aint illa vatta.
Cur cha que glivra lura traunteraint üna vou-
ta da naiver ed il sulagl prouva da der ün cuc
tres las nüvlas pera que scu scha tuot il muond
füss nouv naschieu. Ils pizs da las muntagnas
glüschan scu perlmut. Ils gods sun pennas dad
üna cuverta e las chesas sun chesas da nanins.
A nu’s oda neir üngünas caneras, a pera cha las
massas alvas travuondan tuot.
A me vain la vöglia dad ir our dadoura, da
lascher sfundrer mieus stivels aint il alv lam.
L’ajer nun es niauncha uschè fraid scu que
ch’eau vaiva spetto ed eau d’he trat aint vettas
bger memma grossas. Eau nun od mieus pass,
tuot vo luot, luotin. Che bel da vzair scu cha’ls
autos sün via nu rivan dal flach, che flot cha la
natüra es adüna darcho buna da fer ün spass
cun nus e cun nossa tecnica, da la quela nus
essans uschè dependents.
Mia spassageda am maina directamaing sü
ill’otezza, eau vuless avair üna survista dal cha-
os alv. Tuot es alv, glüscha, orvainta bod. Per
descriver tuot la cuntredgia druvessi milli pleds
per alv, scu cha’ls Inuits haun prunas da pleds
per naiver.
Ma eau pudess eir descirver tuot la scena a
moda simplischma:
Ad es bellezzas.
La bellezia camonda la veta. Glieud biala ha pli lev ella veta. Ella ha access ad in auter cerchel dalla veta. Ina gada dapli muossa quei a nus: la veta ei partgida en duas classas.
Normalmein sun jeu cuntents cun quei si-
stem, denton cura ch’ei va per la bellezia ditg
era jeu: Igl ei donn, ins savess gie era seprofitar
dils meins bials. Els ein per ordinari meins ar-
rogants che tschels, ein pli huslis, fan lur caussa
e finito.
La bellezia niua ei darar la bellezia quotidia-
na ni quella dalla sortida. Maletgs da promi-
nents che vegnan cumparegliai en illustradas
cun e senza make-up tschontschan per quei.
Cun gidar suenter mia pial cun products dal-
la lingia da cosmetica Biotherm sun perfin jeu
mintga di frestgs per buca dir bials.
Jeu stoi adina puspei rir cura ch’jeu audel
la giuvna schend alla camerata: «Quei giuven
ei zu geils.» Ina expressiun che porta pauc e
per mei nuncapeivla el messadi. Tier quellas
expressiuns ston ins mo rir, deplorablamein
ei rir meins bien per la bellezia dalla fatscha.
Silmeins eis ei bien per l’olma. Mattatschas
quetan giuvens che van a spass cun caultschas
giudem il tapun senza profil bellezia, ellas ve-
gnan fleivlas cura ch’in ha si ina capetscha e
porta resti dil vischin che para da pesar 106 ki-
los. Mia cusrina e mia sora che han vargau ils
20 onns quetan il stil conveziunal alla 08/15
pli attractivs. Miu aug va mintga dumengia a
messa cun tschiep e mia tatta ha viviu sia veta
alla liunga cun scussal. Mintgin ha quitau il siu
bi ed aschia purtau a nus varietad e colur alla
veta meinsvart legera e grischa. Saver cu purtar
tgei resti e co ei ina sfida. Pertgei la bellezia a
Turitg ei buca quella el Grischun. Quella el plaz
da lavur buca quella da nozzas.
La roda dil temps lai era passar baul ni tard ils
«zu geils» temps.
Bellezia ei veta per in e scadin, perquei ch’ella
ei nundefinida.
«zu geil» – quella belleziadad Anton Capaul
la granda naivda Victoria Mosca chi’d es fascineda
Absolutamantg treid è die fette Elke ed ena
donna cun ena blotta.
En deletg estetic è Jessica Simpson e sch’ia vei
notas da 4 anse ;)
Fabian Augustin, 20
14
Dapi ils 20 da schaner 2009 è Barack Obama en uffizi sco il 44avel president dals Stadis Unids da l’America. Il pievel – e betg mo quel american – ha grondas speranzas en il politicher democratic. Ve-gni a reussir ad el da meglierar il maletg ruinà da l’America? Tge pensan noss politichers giuvens?
Obama – Messias u icona da pop?da Roman Liesch
Ia stò conceder tg’ia sung sto mecta scep-
tic tge tgi pertotga Obama. Durant la campa-
gna electorala vaia gia l’impressiun tgi seia sto
mengia blera retorica e mengia pacs recepts
concrets. Ma l’istorgia ans mossa tgi an taimps
da crisa ò retorica cun ideias scu speranza ade-
gna puspe funcziuno.
Tgi Obama è nia titulo «messias» va ia persu-
nalmaintg catto exagero digl tottafatg. Tranter
las ampurmischungs, las speranzas e la realitad
dattigl grondas differenzas. Obama ò adegna
puspe ampurmess durant la campagna electo-
rala tg’el lessa midar igl stil e collaborar sur igls
cunfegns da parteida or. Cun la tscherna digls
sies ministers ò el demusso tg’el less effectiv
realisar chegl, pertge el ò tscharnia ministers
tgi on posiziuns pi moderadas tgi el sez – per
me en cler signal per ena bunga collaboraziun
cugls republicans. Dantant on chels ministers
tuttegna da far percumond ad Obama...
La votaziun pigl pachet da conjunctura aint
igl senat ò dantant demusso ensatge oter. Nign
republican e mianc tot igls democrats on detg
ea a chel pachet da conjunctura – la collabora-
ziun sur igls cunfegns da parteida ò oramaias
betg funcziuno. Digl reminent ò chella vota-
ziun er demusso, quant dependent tg’igl pre-
sident american è digl parlamaint; er schi la sia
parteida ò lò cleras maioritads, ò igl congress
mess otras prioritads tgi Obama e perchegl evi-
to, tg’el so gio ossa realisar ena part dallas sias
ampurmischungs dalla campagna electorala –
la «revoluziun verda» mantga (anc).
Tot sursto sunga sto dalla reacziun digls po-
punTs poliTicas: obaMa supersTar
litichers an Europa. Ia sung dantant persva-
dia tgi lour euforia stò bagnbod far plaz alla
realitad. Anc ègl tots tgi lessan far puncts tar
Obama e paran pronts da piglier se anteriours
parschuniers da Guantanamo. Igl pi tard tigl
inscunter dalla NATO, cura tgi Obama vign
tgunsch a pretender pi gronda participaziun da
tschellas armadas ad Afghanistan, veian er igls
politichers europeans tgi Obama è an ampre-
ma lengia en American. Igl pi tard lò ston er
els realisar tgi la relaziun transatlantica è nigna
relaziun d’amour, ma ò adegna funcziuno igl
migler, cura tgi la «communitad da valours»
(occidentalas, democraticas etc.) era periclitada
dad ordvart. Las differenzas tranter l’America e
l’Europa eran schon adegna grondas (betg pir
durant las legislaturas da Bush junior) ed on
adegna duvro pressiun d’ordvart (cf. l’uniun
sovietica u igls nazis) per saveir neir ignoradas.
Ia crei tgi las speranzas tg’ins associescha cun
Obama èn mengia grondas – chegl ò el sez er
s’accurschia ed ò perchegl davent d’esser eligia
er adegna ampruo da redutgier las speranzas
sen en niveau pi modest, chegl am ò mintga-
mai paria igl tenor aint igls sies pleds.
Anc èn igls Americans pronts da dar taimp
ad Obama – taimp tg’igls electours on anfignen
ossa pudia queir a nign. Igl taimp vign dantant
a mussar, tge tgi Obama so far – an dus onns
ègl gio schon puspe elecziuns dad ena part digl
congress. Igl pi tard lò vign a sa mussar, tge
impressiun tg’igls Americans on digl president
Obama. Er Bush junior veva antschet igl sies
presidi cun ena maioritad dalla sia parteida aint
igl congress – dus onns siva era igl suveran gio
d’en oter meini.
Roman Liesch (22) da Brinzauls è student da las scien-zias politicas a Turitg e vicepresident da la giuvna partida populara dal Grischun.
New Deal II?da Clau Dermont
In sempel job ei quei segir buc – president dils
Stadis Uni. Gia en temps normals. Pér da dretg
en temps da crisa sco quei che nus havein uss.
Il neoliberalissem propagaus da mintga tip che
vegn da far in nuv da cravatta e che porta ina
cofretta d’actas ei carraus cun tempo 250 en ina
preit da betun – senza frenar, senza «Goldener
Fallschirm», senza preavis. Falliu – cun preavis.
Denton han las bancas (alla testa l’UBS) adina
perschuadiu che lur capital seigi francaus, ch’ei
detti buca pli aschi grondas amortisaziuns, che
tut seigi bien.
Tuttina ha ei lu buca calau. Island ei gleiti ban-
crot. Lehman Brothers ei bancrot. Freddie Mac
e Fannie Mae havess ei bunamein tuccau –
facticamein bancrot. E la UBS ha oz aunc ina
valeta da gnanc 30 milliardas, cumparegliau
cun las 200 milliardas d’avon dus onns. Contas
persunas han piars lur respargn? Contas persu-
nas han piars lur casa ell’America?
Zaco enconuschent. Gia 1929 ha ei dau ina
crisa – la crisa economica mundiala. Quella ei
vegnida surmuntada oravontut cun il «New
Deal» da Roosevelt, president naven da 1932
tochen tier sia mort 1945. L’economia ha da
niev giu da survir al pievel american enstagl
mo ad in pèr milliunaris alla testa da trusts e
firmas. Novas prescripziuns han reglau da niev
l’economia ed il sistem da finanzas.
Ch’il carstgaun empren buc, muossa il temps
2007–2009. Puspei il medem. Puspei bia memia
bia libertads per egoists che senumnan «presi-
dent dil cussegl d’administraziun» e «CEO». La
paga ei secundara – bonis ein quei che caztga
da riscar adina dapli e dapli.
Cun quei sto ei esser finiu. Ils Stadis Uni
han ussa puspei in president endretg. In che
ha buca la detta ella fatschenta da petroli e
s’empatscha mo per l’atgna buorsa. Mobein in
cun ina perschuasiun: Il stadi e l’economia han
da survir a mintgin, buca mo ad in pèr porta-
cravattas da New York. Ei drova in niev «New
Deal», cun grond plascher era in «New Green
Deal». Novas reglas che schurmegian il singul
digl egoissem e dalla pirataria economica d’in
pèr bänkers. Gie, nus savein, Obama!
Clau Dermont (20) da Rueun studegia politologia a Berna ed è pledader da medias dals Giuvens socia-lists dal Grischun.
15
Pleds ed il linguatg en general furman ina part in-tegrala dal mund dad Ursin. Per questa columna zipl’el mintga mais in’ivetta or dals pleds ch’el ins-cuntra en ina moda u l’autra per pudair quintar ina istorgina davart quel.
Da buobs, uhams e librocsSco lungatg pign ei il romontsch adina puspei
sesurvius dad auters lungatgs per augmentar e
sviluppar igl agen scazi da plaids. Cunzun dil
tudestg e dil talian ha ina pluna plaids anflau
la via el lungatg romontsch e dapi entgins onns
eisi era nuot special da schar cular plaids en-
gles en nies lungatg da mintgadi. Quella moda
dils Romontschs dad empristar plaids ei denton
buca nova, anzi – ella ei pli u meins aschi ve-
glia sco il lungatg romontsch sez. Plaids jasters
ch’ein vegni empristai fetg baul ein strusch pli
d’enconuscher sco tals, ferton ch’emprests pli
novs, sco per exempel «laitplanca», «festplat-
ta» ni «töff», muossan immediat lur fatscha
jastra.
Per quella gada dat ei buc in sulet plaid dil
meins, persuenter presentel jeu ina pintga
schelta da plaids che paran dad esser dil tut-
tafatg romontschs, che derivan denton per pro-
pi dil tudestg.
Lein entscheiver cul «pur» che fa la pareta dad
esser vieti romontschs, cunzun patertgond al
renomau pur suveran. Davos il pur romontsch
sezuppa denton tut semplamein il «Puur»
dalla Svizra tudestga. Il medem ei schabegiau
cul «buob» romontsch, era cheu ha il «Bueb»
dalla Svizra tudestga anflau la via en Romon-
tschia. Sco proxim vegn igl «uham» a mauns.
Sill’emprema egliada ei da veser nuot dad in
plaid tudestg, cun volver e strubegiar in techet
vegn denton igl «Umhang» alla glisch. E quei
ch’ei pigl «uham» igl «Umhang», ei pil «libroc»
il «Lîb-Rock» e pil «lismer» il «Lismer».
Per finir e per buca demascrar memia bia plaids
romontschs sco plaids tudestgs, vi jeu aunc
numnar dus plaids che vegnan duvrai fetg ste-
di. Ils dus candidats «gleiti» e «guess» ein vegni
integrai cumpletamein el romontsch e vegnan
duvrai senza ch’enzatgi vegness silla minim’idea
da sminar plaids tudestgs davos quels dus scha-
nis. Igl ei denton propi aschia ch’ils dus plaids
tudestgs svizzers «g’leitig» e «g’wiss» han
anflau la via el lungatg romontsch da mintgadi.
Igl ei schizun aschia ch’il romontsch ha conser-
vau en sia fuorma adattada il «g’leitig» ch’ei gia
daditg ius a piarder el tudestg.
il pled dal Maisdad Ursin Lutz
Ursin Lutz (27) è linguist e lavura sco assistent scientific tar l’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun a Cuira. En ses temp liber fa el bunamain adina termagls cun pleds.
Ün pop da bellezza Per dir güsta al cumanzamaint: eu n’ha il plü
bel uffant dal muond! Quai nun es narcissem,
quai es simplamaing uschè. Ok, eu cugnuosch
a pacs genituors chi nu pretendan il listess da
lur uffant. Perquai as lascha meglder sainza
manzunar il tema da la bellezza, schi’s es tanter
mammas e baps.
A la fin finala vezzaina in noss juniors adüna
be a quels umans cha no amain il plü ferm – a
nos partenari ed a no svessa. Biologicamaing es
ün uffant il resultat d’ün masdügl da gens. La
mamma es inchantada cha’l pop ha la listessa
foppina, sch’el ria sco seis bap. E’l bap es tuot
inamurà i’ls bels ögls s-chürs dal pitschen – pre-
cis ils listess sco la mamma! Grondius che ch’ün
inscunter d’amur sa striunar. Qua daja our da
pel da caramella e pel da lat üna culurina sco
be tuornà da las vacanzas al mar. Da chavels
in fuorma da spiralas e chavels sco spaghettis
resultan las plü bellas marüschlas lommas. Là
s’inscuntra las uraglias da nona, o l’ögliada da
la sour e minchatant dafatta trats caracteristics
sten cuntschaints.
A la fin finala es mincha uffant ün pitschen
miracul, ils bels ed eir quels chi han gnü ün
zich damain furtüna pro la scumpartiziun da
la bellezza.
Dal rest, n’haja manzunà cha meis uffant es
e resta simplamaing il plü bel – sainza dubi.
Fadrina Hofmann Estrada (26) è schurnalista e mamma. En sia columna rapporta ella da las stentas ed oravant tut da las bellezzas da ses mintgadi cun Luan ch’è e resta il pli bel.
MaMMa Miada Fadrina Hofmann Estrada
16
La fin settember 2008 sun jeu stada engaschada alla producziun dil film «Rumantsch e Rivella». Co igl ei vegniu adaquella e per tgei ch’ei va, saveis vus leger en las Punts dil november 2008; ussa suonda la cuntinuaziun:
«Klappe, die Zweite»Suenter ch’jeu hai giu retschiert l’incumbensa
dil giuven reschissur Amir Hamz d’esser la
cussegliadra dil lungatg romontsch ed assis-
tenta da producziun, hai jeu contactau cun
tutta curascha l’actura Nikola Weisse. Bien pia,
il termin da sentupada ei uss inagada sclarius.
Mo co pomai sai jeu mussar la pronunzia dil
text romontsch ad ella e quei enteifer dus dis?
In sguard sin miu telefonin e la sligiaziun era
dada. Cul receptur da vuschs da miu telefonin
eis ei pusseivel da recepir il text a bucca e met-
ter quel la finfinala sil laptop sco datoteca da
mp3. Aschia sa l’actura tedlar adina e dapertut
il dialog e cunquei exercitar la pronunzia.
Exercezis da romontschDus dis pli tard sun jeu allura s’entupada
cun l’actura Nikola Weisse en sia habitaziun
a Turitg. Jeu erel tut surstada da sia cumparsa
giuvna – igl ei da menziunar ch’ella va direc-
ziun ils 70 onns – ed ella ha retschiert mei cun
bratscha aviarta. Per buca piarder temps essan
nus idas directamein alla lavur stentusa. Min-
tga plaid hai jeu prelegiu ed ella ha repetiu. Jeu
erel enorm incantada con precis e spert ch’ella
ei s’identificada cun il lungatg romontsch. Alla
fin dil di havein nus recepiu sil natel il dialog e
transponiu el sin il laptop dall’actura. Cunten-
tas cun la lavur prestada, havein nus silsuenter
gudiu in té ner en cumpignia.
All’actura principala Elmira Rafizadeh era ei
buca reussiu da vegnir en Svizra avon ils dis da
filmar, aschia che nus havein buca saviu tre-
nar il text communablamein. Aschia havevel
jeu era tarmess ad ella la data da mp3. Suenter
l’emprema sentupada ha ella raquintau ch’ella
seigi duront las davosas duas jamnas adina se-
durmentada cun mia vusch en las ureglias. Ei
era aunc enzatgei, buc?
La registraziun dil filmAschia ei igl emprem di da producziun ar-
rivaus. S’entupai essan nus alla Militär-/
Langstrasse a Turitg. Duront ch’ils teams da ca-
mera ed illuminaziun eran vid s’installar, essan
las duas acturas ed jeu idas en in café per saver
ir atras il text romontsch. Tut loscha hai jeu con-
statau ch’jeu hai fatg buna lavur. Naturalmein
hai jeu aunc stuiu curreger certas finessas, mo
tut priu eran ellas bein preparadas. Silsuenter
essan nus arrivadas en ina bar, nua che l’em-
prema scena ei vegnida registrada. Suenter che
la mascra ha smincau tut ils acturs ed il rest
dil team era preparaus, ha il schef da camera
tschentau en siu apparat ed igl entir proceder
ha entschiet. Sezuppada denter las duas actu-
ras Elmira e Nikola era mia incumbensa da te-
dlar lur pronunzia e d’intervegnir, sch’ils sbagls
eran memia gronds. Cun bucca e nas erel jeu
concentrada da buca schar schluitar en in soli
sbagl, quei ch’era semplamein nunpusseivel,
cunquei che las duas acturas eran Tudestgas.
Abstrahau da mias incumbensas san ins
s’imaginar in di aschia suandontamein: In
dialog ni ina sequenza d’ina scena vegn fat-
ga entuorn 20 gadas e quei ord tut las diffe-
rentas perspectivas entochen ch’il reschissur
ei cuntents cul resultat. Quei drova buca mo
bia temps, mobein era bia gnarva e pazienzia.
Suenter pressapauc dudisch uras lavur era igl
emprem di da scenari alla fin ed ils ulteriurs
han entschiet.
L’experientscha ei stada fantastica ed il punct
culminont dall’entira caussa era in agen fuffer-
gnadi sco actura. Quei vul dir: mirar bein sin ils
statists cura ch’il film vegn emess!
(Deplorablamein eis ei aunc buca clar, cura e nua ch’il film vegn emess, mo PUNTS vegn ad informar vus.)
La revoluziun dil mars«Märzrevolution» – quei ei il cavazzin che lai
quest meins negin’autra letga a mi en caussa
«gronds eveniments historics». Quella revolu-
ziun liberala ei succedida igl onn 1848 ed ha
tschaffau las grondas metropolas europeicas,
naven da Vienna tochen Prag e naven da Ber-
lin tochen Milaun. Igl impuls per quella revolu-
ziun havevan ils republicans franzos dau; quels
eran gia i il fevrer sillas barricadas en lur tiara
e contonschiu cun lur rebelliun l’abdicaziun dil
monarc Louis Philippe e l’introducziun dalla
secunda republica.
Era ell’uniun tudestga era il giavisch dad ina
midada actuals. Quest desideri fundava d’ina
vart ella misera sociala (caschunada denter
auter dad ina nauscha raccolta egl onn 1846
e dalla revoluziun industriala) e dall’autra vart
ella finamira da far ina fin alla politica da re-
stauraziun sut Metternich. Las pretensiuns
dall’opposiziun eran oravontut l’instituziun
d’ina regenza liberala e la fundaziun d’in stadi
naziunal tudestg cun ina suletta constituziun
per quei territori e cun ina representaziun dil
pievel. L’assamblea naziunala da Frankfurt – igl
emprem parlament eligius democraticamein
digl entir territori tudestg – ei stada il resul-
tat da quels schabetgs revoluziunars. Quella
reuniun ei seradunada l’emprema ga aunc el
medem meins, numnadamein ils 18 da mars
1848 ella baselgia da S.Paul (perquei ei era
l’assamblea sco tala enconuschenta sut il num
«Paulskirche»). Il pensum da quei parlament
era l’elavuraziun d’ina constituziun per il niev
stadi unitar.
Denton ei la disdetga digl experiment libe-
ral gia semussada suenter in onn. La constitu-
ziun dall’assamblea naziunala adempleva bein
biaras pretensiuns dil moviment liberal e na-
ziunalistic. Ella pretendeva denton era ina mo-
narchia constituziunala cun in imperatur sco
predominonza. Previus per quei post fuss staus
Friedrich Wilhelm IV., il retg dalla Prussia. Lez
ha denton desistiu dalla cruna d’imperatur.
Quei ei stau in dils fatgs decisivs che han mess
ina fin al siemi d’in stadi naziunal e liberal.
«Tgi che vul leger en il futur, sto sfegliar en il pas-sà.» Cun quella persvasiun collia Silvana Menzli, studenta d’istorgia a Turitg, mintga mais da l’onn cun in eveniment istoric.
in Tec hisToriada Silvana Menzli
per cuort temps el mund da filmda Flurina Cajochen
17
Mintga mais preschenta in Rumantsch u ina Rumantscha sia musica. Sche Rumantschun u Rumantschet, gliez emporta pauc; il principal èn ils tracks!
Mia musica momentana: L’album «beyond
the Missouri Sky (short stories)» da Charlie
Haden e Pat Metheny. La guittara eletrica am
maina davent. In d’üna am rechat eu immez
istorgias estras, chi pudessan eir esser las mias,
in lös esters, chi pudessan eir esser meis dacha-
sa – scha tuot füss i oter… ed il bass fa gnir tuot
amo ün pa plü melancolic.
Mia musica da film preferida: Per exaimpel
la musica dal film «Herr Lehmann» – chanzuns
da Cake (fich fich cools), Eels (svaglian ble-
rischmas bellas algordanzas) e dad Anita Lane
(ferma e lasziva).
Mia musica cura ch’jau sun vilada: Nar-
rischma vegna, sch’eu n’ha da lavar giò – arg
– per da quels mumaints (per furtüna fich rars)
daja la cd «3121» da Prince e lura meis favu-
rit Jean-Marc Mirò cun l’album «La Voix du
Vaurien».
La musica per muments intims: Suspürs e
charezzas fladadas.
Chanzuns cun muntada speziala: I dà tantas
– quia dimena be trais da tuot quellas chanzuns
chi m’accumpognan di per di – trais chanzuns
dad hommens chi’m cuffortan:
«Workingman’s blues nr.2» da Bob Dylan:
«sing a little bit of these workingman’s blues»
e lura terdscher giò las larmas e sü cullas mon-
gias e lura vaja schon darcheu – right?
«Better Off Without A Wife» da Tom Waits:
quista chanzun es sco mangiar ün toc tuorta da
tschiculatta cun latmilch, s-charpar fotografias
da meglders temps e tagliar giò ils chavels. In
cumbinaziun cun üna cigaretta svapurescha
bod mincha pisser e bod mincha dubi .
«I’m your Man» da Leonard Cohen: per-
quai ch’eu m’insömg e nu dun sü la spranza
ch’inchün scrivess uschè üna chanzun per mai,
be per mai – üna jada, chi sa…
Mia chanzun dal scalin da mes telefonin: Inchün ha inventà e tschüblà e registrà üna
melodiina per mai – eu craj ch’ella haja nom
«je t’attends».
Mes Tracksdad Astrid Alexandre
Musica es movimaint e restar in movimaint. Flurina Badel, lavura parzialmain sco mo-deratura e redactura tar la Televisiun Ru-mantscha ed uschiglio per da tuttas sorts curiusitads.
18
Malgrà che la GiuRu sto spargnar, sustegna
ella era vinavant generusamain las PUNTS. Nus
da la redacziun engraziain a la GiuRu per ses
sustegn e sia fidanza en nossa lavur. Nus essan
dentant conscients che nus na pudain betg mo
sa pusar sin l’agid da nossa editura, ma stuain
impunder dapli sforzs ed energia per chattar in-
serents e fauturs – ina buna purziun lavur che
spetga era Clau Dermont da Rueun che vegn
a surprender a partir dal proxim mais il secre-
tariat da la gasetta giuvna. Nus al faschain in
cordial bainvegni en noss team ed engraziain
ad Aita Pult da Ftan che ha surveglià durant
dus onns la morala da pajar quints da noss abu-
nents.
En quest lieu vulain nus da la redacziun era
engraziar a vus abunents per vossa fidaivladad
e voss sustegn. Sinceramain: i fa mintga giada
in nar plaschair, cura che nus pudain registrar
in nov abunent. Franc! Grazia fitgun a quels e
quellas che smatgan il link ABUNAR sin nossa
pagina web – e grazia fitg a quels e quellas che
pajan era lur abunent! Nus sperain en mintga
cas d’as pudair divertir ed infurmar vinavant e
be per tradir insatge: a partir da questa prima-
vaira cumparan las PUNTS anc pli bellas... (per
turnar al puntissimo da quest’ediziun)
Schlia l’engiavinera e trametta la soluziun cun indi-caziun da tia adressa a: Silvana Derungs, Haupt-strasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a 079 274 48 03 u in e-mail a: [email protected].
1. Prenum da l’«Iceman» e da noss layoutist
2. La musica dal film da quest Herr plascha a
Flurina Badel
3. En l’antica avevan quels dad esser pitschens
e stagns
4. Prenum dal reschissur da Rumantsch e
Rivella
5. Proxim puntissimo
6. Chanal da cultura franzos-tudestg
7. Auter pled per bellischem, lasciv, chalirà
8. Natalia Columberg è stada quella Miss en
il 2008
9. Dunnas cun tratgs dad ... èn attractivas.
engiavinera 175
Engiavinera 175
Schlia l’engiavinera e trametta la soluziun cun indicaziun da tia adressa a:
Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a 079 274 48
03 u in e-mail a: [email protected].
1. Prenum dal «Iceman» e da noss layoutist
2. La musica dal film da quest Herr plascha a Flurina Badel
3. En l’antica avevan quels dad esser pitschens e stagns
4. Prenum dal reschissur da Rumantsch e Rivella
5. Proxim Puntissimo
6. Chanal da cultura franzos-tudestg
7. Auter pled per bellischem, lasciv, chalirà
8. Natalia Columberg è stada quella Miss en il 2007
9. Dunnas cun tratgs dad ... èn attractivas.
↓
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Ils 28 da favrer 2009 ha gì lieu la radunanza
generala da la GiuRu en las catacumbas ru-
mantschas, qvd. en il tschaler da la Chasa
Rumantscha. En suprastanza hai dà mida-
das: Martin Cantieni da Sagogn che è stà
varsaquants onns vicepresident da la GiuRu,
banduna la suprastanza. Sco nov commember
da suprastanza è Sandro Buchli da Laax vegnì
elegì; el surprenda il post dad assessur.
Malgrà che la Lia Rumantscha ha scursanì
per 12’000 francs la contribuziun a la GiuRu
da 47’000 giu sin 35’000 francs, planisescha
la GiuRu era quest onn buns projects per la
giuventetgna da la Rumantschia – ma deplora-
blamain betg tants sco quai che la suprastanza
avess ideas. Era las contribuziuns per suste-
gnair projects dad auters giuvens ston ve-gnir
scursanidas. Sper la participaziun a divers sem-
inaris ed inscunters cun giuvens e giuvnas dad
autras minoritads linguisticas planisescha la
GiuRu tranter auter in workshop da musica ed
in workshop da brischar vinars. In dals gronds
projects per il 2009 (e per ils onns vegnints)
è dentant il GiuFeRu – il Giuven Festival Ru-
mantsch. Ensemen cun pliras uniuns da giu-
ventetgna organisescha la GiuRu in festival
che duai avair lieu insacura la stad. Dapli da-
vart il cura e nua pudais vus leger qua en las
PUNTS suenter ch’il comité d’organisaziun dal
GiuFeRu s’è inscuntrà il mars.
festivals e vinars radunanza generala da giuru e punTs
dal team da Punts
Ha Martin anc da dir insatge ad Urs avant che bandunar la GiuRu?
Per ina giada auters uffants en il curtin da la scolina.
Baiver curaschi avant che surprender il post da secretari?
19
chauredactura:Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 [email protected], 079 274 48 03
redacziun:flurina Cajochen, Crestas 36A, 7154 [email protected] Mosca, via Nouva 1, 7503 [email protected] Waldegg, Purmaglera 1, 7460 [email protected]
collavuratur/as en quest numer:Astrid Alexandre, Cornelia Candreia, Anton Capaul, Saskia Del Zotto, Clau Dermont, Fadrina Hofmann Estrada, Roman Liesch, Ursin Lutz, Silvana Menzli, Irene Mercuri, Nina Pfiffner, Fabian, Judit, Nadia, Sascha, Tanja
layout nr. 175:Carlo Clopath, Parlatsch, 7016 Trin Mulin,[email protected]
concept frontispizi:Donat Caduff, 7152 Sagogn, [email protected]
secretariat:PUNTS, Aita Pult, 7551 Ftan, [email protected], 079 563 27 32
editura:GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira,[email protected]
abunament:45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073, conto 41742.23novs abunents: www.punts.ch
stampa: communicaziun.ch, 7130 Glion
internet:www.punts.chwww.giuru.ch
avis:Las opiniuns dals auturs e da las auturas en quest numer na ston betg correspunder a l´opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l´Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens.
iMpressuM
conTainer 175
Performance la primavairaDals 17 als 19 d’avrigl 2009 ha lieu a La-
vin en La Vouta in curs da performance cun
l’artista Elisabeth Zündel. Il workshop è avert
per profis ed amaturs che vulan sviluppar lur
potenzial artistic e persunal. En il center stat
la tschertga dal tema persunal e la percepziun,
la lavur vi dal corp, l’improvisaziun, activar la
memoria corporala, la lavur cun associaziuns,
imaginaziuns, maletgs, spazi, ambient... Per la
stad che vegn è medemamain planisà in grond
project da performance «Las chombras vödas».
La finamira è da raquintar performativamain
las biografias da dunnas engiadinaisas.
Persunas interessadas al curs retschaivan infur-
maziuns pli detagliadas e pon s’annunziar tar:
Anna Serarda Campell, annaserarda@hotmail.
com, 081 862 26 46. Ils curs custa 210 frs., 150
frs. cun reducziun.
To grow means not to become what you should be,
but to become what you are.
EngiavineraEn l’ediziun dal schaner avain nus tschertgà
il TRAIFEGL. Malgrà ch’igl è ina stoda fortu-
na da chattar in tal, han tuttina insaquantas
persunas inoltrà lur traifegl. Ma la fortuna ha
tuttina be tschernì ina persuna, e quai fiss....
Oliver Nyffeler. Tataaaa! Gia tantas giadas ha
il president da la GiuRu empruvà da gudagnar
insatge tar l’engiavinera, finalmain èsi reussì.
Gratulaziun. (E tgi che suppona ussa ch’i saja
forsa stà in schwindel, nana. La diala da fortu-
na da l’engiavinera puntistica è incorruptibla.
Ins sto be empruvar, x-ina giada funcziuni tar
mintgin. Mintgatant numnadamain nagin che
sa participescha).
Columna onlineQuest mais s’occupa Veronica cun la culpa
da las dunnas. Il putgà original da la dunna è
bain vesaivel anc oz: ella è tenor il Vatican (ed
era tenor cumprovas scientificas indubitablas)
la raschun pertge ch’ils umens dad oz èn ste-
rils. Era la fertilitad dals mastgels ha da far insa-
tge cun la protecziun da l’ambient... Dapli sin
www.punts.ch.
Arcunà punts en il telefonin?Gia dus onns è Aita Pult secretaria da las
PUNTS, ma insaquants da vus abunents na
l’avais betg realisà! Tschertins pudessan ac-
tualisar il numer da telefon en lur handy sut
«punts». Noss anteriur secretari ha numnada-
main anc mintgatant da far mediatur en cas
da reclamaziuns u da novs abunents. Grazia
fitgun Maurus! E grazia fitgun a quels che han
arcunà PUNTS en lur telefonin, quai ans fa sa
chapescha grond’onur. Il numer dad Aita chat-
tais en l’impressum – ma adatg! Bainprest sa
mida quest numer puspè (guarda pagina 18).
Festa da la lingua maternaAvais festivà il «di internaziunal da la lin-
gua materna»? Igl è gia stà ils 21 da favrer, las
PUNTS n’èn halt betg gist fitg sveltas da derasar
communicaziuns da pressa, ma PUNTS ha era
pir intervegnì da quest eveniment proclamà da
l’UNESCO trais dis avant la gronda party. Per-
quai ans vulain nus legrar postfestum e duvrar
oz spezialmain fitg noss’atgna lingua materna
en nossa famiglia ed en nossa vita da min-
tgadi – quai ha la LR numnadamain giavischà
per quest di da festa. E quest onn festivescha
la LR ses 90avel anniversari, lura la vulain nus
sa chapescha ademplir insaquants giavischs e
duvrar il rumantsch. Perquai legiai gist anc ina
giada questa notizia u meglier gist anc ina giada
las PUNTS – lura n’avais era naginas difficultads
da schliar l’engiavinera. Ed emprendai e duvrai
da qua d’envi in pled rumantsch: il tarader (e
betg il bohrer). Urs sa legra lura, era sche vus
“tarais” en il nas!
Bun uman I!Juhè! Puspè in nov bun uman, questa giada
perfin or dal Partenz. Lukas Horrer da Küblis
fa a partir dad ussa part dal club exquisit dals
abunents da PUNTS. Nus ans legrain e sperain
che Lukas sa legria medemamain mintga mais
da la posta puntistica.
Bun uman II!Sandro Buchli da Laax è in bun uman! Betg
mo – ma oravant tut – perquai ch’el ha abunà
las PUNTS, mabain era perquai ch’el ha sur-
prendì il post sco assessur en la suprastanza da
la GiuRu. Nus al engraziain e gratulain.
20 120
Liquids #176
suBCuLturA #177
aZB 7130 Glion
10 onns punts #120 oK #121
MAsChinAs #122 MoBiLisAZiun #123
JuGos #124
fELix #125
GiuvEntEtGnA #126
siLvEstEr #127
undErGround #128
LA Mort #129
intiM #130
sEniors #131
tuALEttAs #132
trEn #133
BudGEt #134
7 putGAds MortALs #135
dvd #136
supErstiZiun #137
MinoritAds #138
stAtistiCA #139
ConsCiEnZA #140
frisurAs #141
CurEisMA #142
siEMis #143
MALsAun #144
duMondAs #145
troCCA 7 #146
vip #147
trEttEL #148 tAMAZi #149
pErtGE? #150 intEGrAZiun #151
sKis EtC. #152
GEniturs #153
uniuns #154
EMpriMA AMur #155
sMs #156
fiMAr #157
ChAtsChA #158
ELECZiuns #159
CudEsChs #160
surprisE #161
08/15 #162
Art #163
MArs #164
AurAs sturnAs #165
CusChinAr #166
sGuLAr #167
BiKini #168
CArriErA #169
ChALZErs #170
GiEus #171
pAGinA d’intErnEt #172
Gion dA CLEtG #173
CArnAvAL #174
#175