5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
1
BÜTÜNCÜL BİR YAKLAŞIMLA TEKNOPARKLARIN ÜLKE
EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Ali Kıncal ∗
Özet
İlk olarak 1950’ler de ABD’de ortaya çıkan ve dünyaya yayılan teknoparklar
bulundukları ülkeye istihdam, katma değerli ürünler tasarlama ve girişimcilik
kültürünün yaygınlaştırılması konusunda yardımcı olmaktadır. Ayrıca bölgesel az
gelişmişlik ve teknolojide dışa bağımlılıkla mücadelede de bir araç olarak dünya
ülkeleri tarafından kullanılmaktadır. Bu çalışma, teknoparkların bu ve diğer bazı
etkileri üzerine odaklanmaktadır.
Abstract
The technoparks which appeared in the US in 1950’s for the first time and
later spreaded around the world, help countries in creating jobs, designing value-
added products, spreading culture of entrepreneurialism. Besides, by some countries,they are used as tools to eradicate regional underdevelopment and dependence on
foreign countries for hi-tech. This study focuses on these and some other impacts of
technoparks.
1. Bilgi Toplumuna Geçiş ve Teknoloji Politikaları
1.1. Bilgi Toplumu
İngiltere’de başlayan Sanayi Devrimi ile Batı toplumları, Newtongil
paradigma çerçevesinde, “tarım toplumu” olmaktan çıkıp “endüstri toplumu” olmaya
başlamıştı. Günümüzde ise başka bir devrim söz konusudur ki bu da kuantum
paradigması çerçevesinde “bilgi toplumu” olmaya geçiştir.
∗ Dokuz Eylül Üniversitesi, İ.İ.B.F., İktisat Bölümü öğrencisi
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
2
Bilgi Toplumunda üretim, sanayi toplumunda olduğu gibi sadece “maddi”
ürünler anlamında değildir, bilgi üretimi ayrıca önemlidir . Bilgi toplumunda
“bilişimsel ve sistematize bilgi ve teknolojinin kitlesel üretimi gerçekleştir ilir.”1
1.2. Teknoloji Politikaları
Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki teknolojiyi iki yoldan elde etmek
mümkündür, bir başka deyişle iki temel teknoloji politikası vardır:
- Teknoloji transferi
- Teknoloji üretimi
Transfer yöntemi, bir ülke veya firma için ancak kısa dönemli olarak
düşünülebilir. Çünkü transfer, kısa dönemde yarar sağlasa da, uzun dönemde alınan
teknoloji geçerliliğini yitirdiği için yenilenmesi gerekecektir. Ki artık yeniliklerin
çok hızlı hayata geçmesiyle teknolojilerin eskime hızı da artmıştır. Yenilenmesi için
de sık sık yabancı ülkeye ya da firmaya yeniden başvurulması gerekecektir. Bu da
apaçık bağımlılık demektir. Aslında teknoloji transferi yoluyla “teknoloji üreticisi”değil sadece “teknoloji tüketicisi” olunmaktadır.
1
Hüsnü Erkan. (1998). Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme. 4. baskı. İzmir: Türkiye İş BankasıKültür Yayınları, s.96
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
3
Şekil 1 Teknoloji Temin Seçeneklerinin Kârlılığı (www.tubitak.gov.tr) Aktaran: T.C.Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu (2009)
Teknoloji üretimi ise kısa dönemde hemen sonuç vermeyecek ancak uzun
dönemde ülke yararına olacak bir girişimdir. Teknoloji üretimi sabır, zaman, yoğun
Ar-Ge çalışması gerektirmektedir. Mesela teknoparklardan istenen sonuçların
alınması, yatırımların gerçek meyvelerini vermesi, bazen on seneyi aşan zamanları
bulmaktadır. Teknolojiyi üretim yoluyla elde etme politikası, zorluğunun yanı sır a en
mantıklı ve onurlu yoldur ve uzun vadede teknoloji transferine nazaran çok daha
kârlıdır. (Bkz. Şekil 1)
1.3. Ar-ge ve Bilgi Bazlı Ekonomiler
Ar-Ge, OECD’nin yayınladığı Frascati Kılavuzu’nda “İnsan, kültür ve
toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bu dağarcığın yeni
uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması için sistematik bir temelde yürütülen
yaratıcı çalışmalar” olarak tanımlanmıştır.2
2
TUBİTAK (2002) Frascati Kılavuzu,http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/BTYPD/kilavuzlar/frascati_tr.pdf
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
4
1970’lerde yaşanan petrol kriziyle maliyetlerde büyük artışlar olmuş,
geleneksel sanayide bir durgunluk baş göstermiştir. İlk olarak ABD’de sonra da
Japonya ve Batı Avrupa’da bilime ve bilgiye ayarlı ekonomiler kurulmasına karar
verilmiş ve bu ülkelerde Ar-Ge çalışmaları hız kazanmıştır .3
Teknoparkların yavaş
yavaş artışı da bu yıllara rastlar. Böylece Ar-Ge kurumları ve sanayi arasında çok
yakın bir işbirliği başlamıştır ve bunun sonucunda:
- Enformasyon teknolojileri ve yazılım
- Biyoteknoloji
- Otomasyon ve robotik, gibi alanlarda teknolojik ilerlemeler olmuştur.4
Sovyetler Birliği bu gelişmeleri yakalayamadığı için ve sistemindeki rekabet
unsuru eksikliği sebebiyle, zamanında planlama ile kurduğu sanayisini
yenileyememiştir.
Dünyada gelişmiş ülkelerin Ar -Ge’nin önemini daha fazla kavradıkları
görülmektedir. Gelişmekte olan ülkeler ise Ar -Ge yatırımlarını artırma yoluna
gitmektedirler.
Bir ülkenin bilime verdiği önemi anlamak için Ar -Ge’ye yapılan harcamaları
karşılaştırmak pek anlamlı olmayabilir. Çünkü doğal olarak ekonomisi daha küçük
olan ülkelerin Ar-Ge yatırımları da daha küçük olacaktır. Bu noktada Ar -Ge
yatırımlarının GSYİH’ya oranı bize anlamlı bir tablo sunmaktadır. UNESCO’nun bu
tablosunda Türkiye ancak sondan birinci olabilmiştir.
3 Mustafa Ay, 2003, “Bölgesel ve Ulusal Kalkınmada Etkili Bir Mekanizma: Teknoparklar”,
Stradigma Aylık Strateji ve Analiz Dergisi, Sayı 8, s.34 AY, a.g.e., s.6
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
5
Şekil 2 Büyük Ekonomili Ülkelerde Araştırma-Geliştirmeye Harcanan Miktarın GSYİHİçindeki Payı (UNESCO)
Türkiye 90-94 yılları arasında yapılan 5 yıllık kalkınma planında Ar -Ge’de
önceliklerini belirlemiştir.5
5 Sinan Araman (2009) Türkiye’de Teknolojik Gelişme Sorunsalı Açısından Üniversite-Sanayi
İşbirliğinin Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal BilimlerEnstitüsü. İstanbul, s.117
Buna göre Türkiye Ar-Ge harcamalarının GSYİH’ya
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
6
oranının %1’e yükseltilmesini kararlaştırmıştır ancak görüldüğü üzere bu hedefe
2007 itibarıyla bile ulaşılamamıştır.
1.4. Teknoloji Politikalarının Etkilerine Bir Örnek: ABD Savunma
Sanayi
Ar-Ge ve teknoparklar alanlarında öncü ülkenin ABD olduğu çok açık bir
biçimde görülmektedir. ABD savunma sanayine özellikle önem veren bir ülke olarak
Ar-Ge çalışmalarını bu alanda yoğunlaştırmıştır. Yıllar içinde de bu yatırımlarının
karşılığını özellikle uçak sanayisinde aldığı göze çarpmaktadır. ABD tarafından
üretilen, radarda görünmeyen F-22 savaş uçakları günümüzde dünyanın en iyi avcı
uçağı olarak bilinmektedir. ABD bu teknolojiyi, hava üstünlüğünü korumak amacıyla
diğer ülkelere kesinlikle satmamaktadır. Demek ki teknoloji, her alanda transferi
mümkün bir şey değildir.
Her ne kadar Rusya, F-22’ye karşı Sukhoi Pak-fa isimli rakip bir uçağın
geliştirilmesine hız verse de yıllar içinde Ar -Ge alanında ABD’nin zaman olarak ve
yatırım hacmi olarak çok gerisine düştüğü için uçak sanayisinde de ABD’yi geridentakip etmektedir. 90’lı yıllarda da ABD, B-2 ve F-117 görünmez bombardıman
uçakları üretebilmesine rağmen Sovyet Rusya bu uçaklara muadil bir görünmez uçak
geliştirememiştir .
ABD uçak teknolojisi alanında sadece Rusya ile değil, Batı Avrupa ile de
arasını açmıştır. ABD iki tip (F-22 ve F-35) 5. nesil görünmez uçak üretirken, bazı
Avrupa ülkeleri (Birleşik Krallık, Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya) ortak üretimle bugün ancak 4,5. nesil olarak tanımlanan ve görünmezlik özelliğine sahip olmayan
Eurofighter Typoon’u üretmektedirler.
F-22 ve F-35 uçaklarını üreten firma olan Lockheed Martin uzun süredir bir
teknopark işletmektedir. Bu teknoparkın adı Sandia Science and Technology
Park’tır.6
6
Bu firma ülkelerle iş yapmaktadır, misal Türkiye de F-16’larını bu firmayla
http://www.lockheedmartin.com/news/press_releases/2010/0714hq-sandia-award.html
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
7
işbirliği yaparak üretmiştir. Lockheed Martin’in Türkiye haricinde İsrail, Güney
Kore ve Japonya gibi ülkelerle işbirliği yaparak ortaya koyduğu F-16 programı da
dünya çapında en çok katılımlı uluslararası iş olarak bilinmektedir.
ABD, bugün bu alandaki teknolojik üstünlüğü ile müttefiklerine ileri
teknoloji silahlarından satarak hem yüksek kazanç elde etmekte hem de yüksek
teknolojili silah akımını büyük ölçüde kontrol ederek dünyadaki siyasi dengeyi de
kendi lehine çevirebilmektedir. Bir ülkenin teknoloji politikalarının etkilerinin çok
boyutlu olduğu bu örnekten açıkça görülmektedir .
Şekil 3: 2007 ve 2008 Yıllarında En Çok Gelir Elde Eden Savunma Sanayi Firmaları(en.wikipedia.org)
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-ue
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
8
2007 ve 2008 yılları arasında en çok gelir elde eden 20 savunma firmasına
bakıldığında Amerikan firmaların açık üstünlüğü görülür: 2008’de en çok gelir elde
etmiş 20 firmanın 14’ü ABD orijinlidir.
2. Dünyada ve Türkiye’de Teknoparklar
2.1. Teknoparkların Ortaya Çıkışı
Bilim ve teknoloji parklarını karşılayan “Teknopark” kavramı ilk olarak
1950’lerde ABD’de ortaya atılmıştır ve dünyanın ilk teknoparkı da ABD’dekurulmuştur. Zaman içerisinde bu konsept Batı Avrupa ve Japonya’da da ilgi
görmüştür.
İkinci Dünya Savaşı’nın yarattığı yıkım sonrasında, toparlanma dönemi
içinde gelişmiş ülkeler teknoloji politikalarını çok daha fazla önem vermeye
başlamışlardır. Teknoparklar da bu anlayışın bir sonucu olarak karşımıza
çıkmaktadır.
2.2 Teknopark Tanımları
Teknoparkların tek bir tanımını yapmak oldukça güçtür. Teknopark tanımı
bulunduğu ülkeye hatta bulunduğu eyalete/yöreye göre, ilgilendiği alana göre
(mesela tarım teknikleri üzerine çalışan teknoparklara “agropark” denmektedir)
değişiklik göstermektedir. Fransa’da teknopol, Japonya’da teknopolis, ABD’dearaştırma parkı, İngiltere’de bilim parkı, Almanya’da girişim merkezi gibi isimler
revaçtadır. Türkçede ise “teknopark” ismi daha çok yer etmiştir ancak teknokent adı
da zaman zaman kullanılmaktadır.7
7
Murat Kemal Keleş. (2007) Türkiye’de Teknokentler: Bir Ampirik İnceleme (Yüksek LisansTezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, s.85
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
9
Şekil 4 Dünya Genelinde Teknopark İsimlerinin Yüzdesel Dağılımı (International Association of Science Parks), Aktaran: Cihan Talha Çağıl. (2007).
Bu terimlerin arasında aslında farklar bulunmasına rağmen aynı anlamda
kullanılmaktadırlar. Uluslararası Bilim Parkları Kurumu (Internatinal Association of
Science Parks) tüm bu terimleri kapsayıcı bir tanım yapmaya çalışmıştır.
2.2.1. IASP’nin tanımı
IASP dünyada en çok teknopark üyesi bulunan oluşumdur ve 63 ülkeden
çeşitli teknoparklar bu kuruma üyedirler. Türkiye’den ise 10 teknopark bu oluşuma
üyedir.8
IASP “bilim parkı” terimini diğerlerine tercih etmiştir:
“Bilim Parkı; ana amacı, bünyesindeki bilgi tabanlı firmaların, yenilikçilik
(inovasyon) ve rekabetçilik kültürünü destekleyerek ve öne çıkararak toplumun
zenginliğini artırmak olan, uzmanlaşmış profesyonellerce yönetilen bir organizasyondur. Bu amaçların sağlanabilmesi için bir Bilim Parkı; üniver siteler,
Ar-Ge kuruluşları, firmalar ve pazar arasında bilgi ve teknoloji akışını yönetir ve
teşvik eder; kuluçka merkezleri yardımıyla yenilikçi firmaların oluşmasını ve
büyümesini kolaylaştırır; yüksek kalitede mekân ve olanaklar sağlar ve diğer katma
de ğerli hizmetleri sunar.”9
8
http://www.iasp.ws/publico/index.jsp?enl=2 9 KELEŞ, a.g.e., s.86
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
10
2.2.2. Hukukî tanım
TBMM tarafından 2001 yılında çıkarılan 4691 sayılı “Teknoloji Geliştirme
Bölgeleri Kanunu”na göre tanım şudur:
“Teknoloji Geliştirme Bölgesi: Yüksek/ ileri teknoloji kullanan ya da yeni
teknolojilere yönelik f irmaların, belirli bir üniversite veya yüksek teknoloji enstitüsü
ya da AR-GE merkez veya enstitüsünün olanaklarından yararlanarak teknoloji veya
yazılım ürettikleri/geliştirdikleri, teknolojik bir buluşu ticari bir ürün, yöntem veya
hizmet haline dönüştür mek için faaliyet gösterdikleri ve bu yolla bölgenin
kalkınmasına katkıda bulundukları, aynı üniversite, yüksek teknoloji enstitüsü ya da
AR-GE merkez veya enstitüsü alanı içinde veya yakınında; akademik, ekonomik ve
sosyal yapının bütünleştiği siteyi veya bu özelliklere sahip teknopark ı ifade eder.”10
Her iki tanımda da teknoparkların
- Yenilikçi
- Teknoloji üreten- Ürettiği teknolojiyi ticarîleştiren, özelliklerine atıf yapılmıştır.
Çeşitli tanımlar arasında en kapsayıcı ve amaca uygun olanını, İngiltere Bilim
Parkları Birliği yapmıştır. Buna göre teknoparklar;
- Bir üniversite veya yüksek öğrenim kurumu ya da bir araştırma merkezi ile
resmi ilişkiler kurmuş,- İçinde, teknoloji kökenli firma ve işletmelerin oluşmasını özendirecek ve
büyüyüp gelişmesine destek verecek biçimde tasarlanmış,
- Yönetiminin, ilgili firmalara teknoloji ve işletmecilik becerilerinin transferi
konusunda etkin uğraş verdiği, bir girişimdir.11
2.3. Teknopark modelleri
10
http://sagm.sanayi.gov.tr/Files/Mevzuat/4691-sayili-teknopark-kan-15042010161405.pdf 11 AY, a.g.e., s.1
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
11
Beş gruba ayrılabilir:
1) Devlet esaslı: Teknoparkın kuruluşunu doğrudan devlet üstlenir.
2) Üniversite esaslı: Üniversitelerin kendi başlarına ya da devletten destek
alarak kurdukları, işletip yararlandıkları teknoparklardır.
3) Özel sektöre dayalı: Üniversiteler ve finans yapısı güçlü firmalar tarafından
işbirliği ile kurulan teknoparklardır.
4) Yerel Yönetime Dayalı: Bazı büyük kentlerde bölgenin ekonomik
kalkınmasına katkıda bulunması amacıyla yerel yönetimler tarafından
kurulup desteklenen parklardır. 5) Karma Model: Kamu ve özel sektörün birlikte kurduğu teknoparklardır. 12
Ülkemizde 3. ve 4. tipte teknopark bulunmamaktadır. Bizdekilerin çoğu
karma modeldir.
2.4. Dünyada Teknoparklar
1970’lerdeki petrol kriziyle gelen maliyet artışları sebebiyle geleneksel sanayi
çökmüş ve işsizlik artmıştır. Neticede gelişmiş ülkeler geleneksel sanayiden, bilgi
bazlı ve yenilikçi ekonomi yapısına yönelmişlerdir. Bununla birlikte teknoparklara
gösterilen ilgide bir patlama yaşanmıştır, teknopark kurulma sayısında çok ciddi
artışlar olmuştur. Bu artış trendi günümüzde, sadece gelişmiş ekonomilerde değil,
gelişmekte olan bazı ekonomilerde de halen sürmektedir.
12 T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu (2009) 4961 Sayılı Teknoloji Geliştirme
Bölgeleri Kanunu Uygulamalarının Değerlendirilmesi ile Uygulamada Ortaya Çıkan SorunlarınÇözümüne İlişkin Öneri Geliştirilmesi, konulu rapor. s.36-37
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
12
Şekil 5: Dünyadaki Teknoparkların Kuruluş Dönemleri, Kaynak: IASP 2.4.1. ABD
“Teknopark” denince akla ilk gelen “Silikon Vadisi”dir. Silikon Vadisi
sadece ABD’nin değil dünyanın ilk teknoparkı unvanını taşımaktadır ve Stanford
Üniversitesi tarafından 1952’de kurulmuştur. Daha sonra Research Triangle Park ve
M.I.T.’nin 128. Karayolu isimli teknoparklar kurulmuştur. Daha sonra Amerikaneyaletleri de teknoparklara büyük destekler vermeye başlamışlardır ve bugün
ABD’de 150’nin üzerinde teknopark faaldir.13
Bu parkların ilk amacı üniversite ve sanayi arasındaki işbirliğinin arttırılması
şeklinde ortaya çıkmıştır. Böylece üniversitedeki hocaların ve öğrencilerin teorik
bilgilerini patrikte sınayabilecekleri ortamlar oluşturulmuştu.
İlk olarak “kuluçka merkezi” de denen, yenilik yapmak isteyen ve risk
almaya hazır küçük ve orta ölçekteki firmalara yönetim ve danışmanlık hizmeti veren
“iş inkübatörleri” kurulmuştur. Bu merkezler işe yeni başlayan firmalar için adeta
kuvöz vazifesi görmektedirler. Firma, bu merkezlerden yönetim, pazarlama,
finansman ve izlemekle yükümlü olduğu prosedürler hakkında danışmanlık hizmeti
alır ve böylece çabalarını daha çok üretimini, işini yapmaya yöneltme imkânı bulur.
13 AY, a.g.e., s.6
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
13
Üniversite-sanayi işbirliğinin sağlanmasıyla, üniversiteleri zaten iyi olan ve
dünyanın her yerinden iyi öğrencileri çekebilen Amerikan üniversiteleri bilgilerini ve
buluşlarını bu teknoparklar sayesinde ticarileştirme imkânı bulmuşlardır. Bazı
yazarlar ABD’nin dünya lideri olmasını bu gelişmeye bağlamışlardır.
Daha 1960’larda ortada henüz kişisel bilgisayarlar yokken HP, Intel, IBM
gibi firmalar Amerikan teknoparklarında yeşermişlerdir. 14
ABD teknoparklar aracılığıyla savunma sanayini güçlendirmiştir. Ayrıca
yazılım alanında büyük gelişmeler sağlamıştır ve bunun yine elektronik harp
sanayisinin ortaya çıkmasında katkıları olmuştur.
Günümüzde Silikon Vadisi, 300.000’den fazla çalışanıyla dünyanın en büyük
teknoparkıdır ve adeta bir bilgi fabrikası gibi çalışmaktadır. Silikon Vadisi’nde
yaşanan bu gelişmeler pek çok ülkeye teknopark kurulması konusunda ilham
vermiştir. Güney Doğu Asya ülkeleri Silikon Vadisi’nin kopyalarını kendi
ülkelerinde yaratmaya çabalamışlardır.
2.4.2. Japonya
Japonya’nın bilim ve teknoloji politikası, “2025 yılında yaşamak için en ideal
ülke olma” hedefi ile belirlenmiştir.
Japonya’nın üniversite-sanayi işbirliğine verdiği önem ve teknopark kurmakararları 1960’lara kadar geriye gitmektedir.
Japon yen’inin değer kazanmasıyla ve Asya’daki bazı ekonomilerin
gelişmeye başlamasıyla Japonya’nın ihracatında bir durgunluk yaşanmaya
başlamıştır. Bu yüzden Japonya uluslar arası pazardaki yerini kaybetmemek için
14 KELEŞ, a.g.e., s.102
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
14
teknopolislere sarılmıştır. 15
Japonya da diğer bazı Asya ülkeleri gibi teknoparklarını
kurarken başarılı Amerikan teknoparklarını örnek almıştır.
Japonya’da teknoloji geliştirme konusunda en önemli adım, Tsukuba’daki
teknoloji geliştirme bölgesidir. Kurulmasına 1963’te karar verilen merkez, 1974’te
faaliyete geçmiştir.
Japonya’da teknoparklara çok yoğun bir devlet desteği olmuştur adeta milyar
dolarlar üniversite ve teknoparklara akıtılmıştır. Öte yandan devletin de neden
olduğu sorunlardan bahsedilmektedir. Bunların başında, 1960-1980 arası devletin
üniversitelere yüksek miktarda kaynak aktarması gösterilmektedir. Üniversitelere
aktarılan yüksek miktarlardaki ödenekler, öğretim görevlilerinin, hiçbir ek gelire
ihtiyaç duymadan yüksek standartlarda yaşayabilmelerini sağlayarak, onların sanayi
ile işbirliğine girmelerini engelleyen olumsuz bir faktör olarak görülmektedir.
Üniversitelerde alınan patentlerin devlete ait olması da, araştırmacıların
motivasyonunu olumsuz yönde etkileyen bir neden olarak kabul edilmektedir.
Sonuçta, ülke bir teknostate/teknodevlet niteliğini kazanmıştır. Bugün JaponSanayi Bakanlığı Avustralya’daki teknoparkların kurulmasında öncü
konumundadır.16
2.4.3. Çin
Çin ilk teknoparklarını 78’den sonra dışarıya açılma döneminde kurmuştur.
Bunların esas amacı da yabancı yatırım çekmek olmuştur.
Çin’de ilk olarak 1985 yılında Shengzhen Bilim ve Teknoloji Parkı
kurulmuştur. 1997 yılı itibariyle ileri teknoloji içeren endüstri geliştirme bölgelerinin
sayısı 53’e ulaşmış ve bunlar, 29 eyalete, otonom bölgelere ve merkezi hükümet
altında çalışan belediyelere yayılmıştır.17
15 KELEŞ, a.g.e., s.10516
KELEŞ, a.g.e., s.10417 T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu, a.g.e., s.80-83
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
15
Çin’in teknoparkları Japonya ve ABD’ninkiler gibi teknoloji alanında öncü
olmak amacından çok Çin’in ekonomik yapısını geleneksellikten kurtarma ve dışarı
açılan ve ihracatı artan ülkenin ihraç mallarının kalitesinin arttırılması amaçlıdır. Bu
yüzdendir ki son zamanlarda Çin’in yükselişi ve ihracat şampiyonu unvanını
Almanya’nın elinden almasıyla beraber ülkenin teknoparkları pek çok yazarı,
akademisyeni daha fazla cezp etmiştir. Çin’in teknoparkları üzerine epey araştırma
ve makale yayınlanmıştır.
Çin’deki teknopark bölgelerini 3’e ayırmak mümkündür:
1) Çokuluslu Kalkınma Bölgeleri: Bunlar yabancı sermayeyi Çin’in
kalkınmasına yönlendiren bölgelerdir.
2) Çokuluslu Öğrenim Alanları: Çin’de Şangay gibi bölgelerdir. Çokuluslu
şirketler için hem pazardır hem de Ar -Ge bölümlerini getirmeleri
beklenen bir yerdir. Burada Çinli ve yabancı firmalar birbirlerine
teknoloji transferi yapar.
3) Mahalli Yenilikçi Eğitim Bölgeleri: Bölgeseldirler.18
2.4.4. Diğer Ülkeler
İlk olarak başta ABD daha sonra da İngiltere, Japonya ve Fransa olmak
üzere gelişmiş ülkeler tarafından kurulan teknoparklar giderek gelişmekte olan
ülkelerin de ilgisini çekmektedir. Bugün Güney Kore, Malezya, Brezilya,
Singapur ve İsrail gibi ülkeler kalkınmalarında teknoparklara ciddi rolbiçmektedirler.
2.5. Türkiye’de Teknoparklar
Türkiye’de 2009 yılı itibarıyla 37 tane teknopark bulunmaktadır ve
bunlardan 21 tanesi aktif haldedir. Ülkemizde ilk olarak teknopark bahsinin
18 T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu, a.g.e., s.80-83
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
16
geçmesi 1986 yılında olmuş ve “teknopark” konusu daha sonra kalkınma
planlarında da yer almıştır.19
Şekil 6: Türkiye’deki Toplam Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Sayısı. Kaynak: Özgür Durmaz(2010)
Çok daha önceleri teknopark bahsinin geçmesine rağmen Türkiye’nin ilk
teknoparkı Tubitak-Mam teknoparkı ancak 1998’de kurulmuştur ve günümüzde
Türkiye’nin en başarılı teknoparkı olarak gösterilen Odtü Teknokent ise Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı’ndan onay alan ikinci teknoparktır.20
İlk teknopark 98’de kurulmasına rağmen teknoparklar hakkındaki yasal
düzenleme ancak 2001 yılında T.B.M.M.’den geçmiştir. (4691 sayılı Teknoloji
Geliştirme Bölgeleri Kanunu) Daha sonra çeşitli yasal düzenlemelerle Teknoloji
Geliştirme Bölgeleri için K.D.V. istisnası da getirilmiştir.21
Ayrıca üniversitelerde
görev yapan akademisyenler için şirket kurma hakkı getirilmiştir. Buna göre;
akademisyenler bilimsel buluşlarını ticarîleştirmek amacıyla üniversite yönetiminin
izni ile şirket kurabilir ve bir teknopark içinde çalışabilirler.
19 Özgür Durmaz. (2010) Teknoparkların Bir Kentin Ekonomik ve Sosyal Dönüşümü ÜzerindekiOlası Etkileri: Mersin Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,Mersin, s.35-41 20 İsmail Şahin. (2006) Türkiye’de Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ve Sağlanan Teşvikler. (Yüksek
Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kütahya, s.34 21 ŞAHİN, a.g.e., s.35
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
17
Türkiye’de faaliyet gösteren teknoparkların iş yaptığı alanlar dünyadaki
muadillerine kıyasla benzerlik göstermektedir. Yazılım en önde gelen iş alanıdır daha
sonra savunma sektörü gelmektedir.
Dünyadaki başarılı teknoparklar incelendiğinde firmaların ortalama üretime
geçme 5 yıl gibi bir zaman zarfıdır ancak Türkiye’deki teknoparklarda faal olan
firmalar 3 yıldan kısa bir süre içinde teknoloji ihracatına başlamışlardır.22
Özellikle
Odtü Teknokent, Almanya, İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri gibi gelişmiş
ülkelere yazılım ihraç etmektedir .
Odtü Teknokent Türkiye’nin en başarılı teknoparkı olarak parmakla
gösterilmektedir. Söz konusu teknoparkta yazılım ve savunma sanayi alanında
önemli firmalar Ar-Ge çalışmalarını sürdürmektedirler. Mesela HAVELSAN,
ASELSAN, TUSAŞ gibi önemli savunma firmaları 2005 yılından beri Odtü
Teknokent’in içinde bir bölüm olan “Savunma Sanayi Alt Bölgesi”nde faaliyet
göstermektedirler.23
Odtü Teknokent, en istikrarlı büyüyen teknopark olarak bünyesinde barındırdığı firma sayısını her yıl %15 arttırmıştır: 2002 senesinde teknoparkın
bünyesinde 80 firma varken, 2007 yılı itibarıyla bu rakam 200’ün üzerine çıkmıştır.24
Milyonlarca öğrencinin yaşadığı bir ülkede milyonlarca düşünen beyin var
demektir ve bilgi çağı bu beyinlerin azami ölçüde kullanılmasını gerektiren bir
çağdır. Odtü Teknokent, güzel bir uygulamayla, bulunduğu şehirdeki ve tüm
Türkiye’deki öğrencilerin fikirlerinden yararlanmaya çalışmaktadır. OdtüTeknokent, Odtü ile işbirliği kurarak “Yeni Fikirler Yeni İşler” adında bir yarışmayla
öğrenciler arasında girişimciliği ve yenilikçiliği teşvik etmektedir. Savunma Sanayi
Müsteşarlığı’nın desteğiyle yarışmada bir de “Savunma Kategorisi” oluşturulmuştur.
Yeni bir proje, yeni bir silah fikri ile gelen öğrencinin fikri uygun bulunursa 50.000
22 Cihan Talha Çağıl. (2007). Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları ve TeknoparklarınBölgesel Gelişmeye Etkileri. (Yüksek Lisans Tezi) İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul, s.88 23 İlknur İlkyaz Gül. (2009). İnovasyon, Teknoparklar ve Savunma Sanayi Sektörü: ODTÜ
Teknokent Örneği. Savunma Sanayi Müsteşarlığı Dergisi, Ekim Sayısı, s.56 24 ÇAĞIL, a.g.e., s.95
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
18
TL ödül almakta ve ayrıca öğrenciye teknoparkta bir ofis verilmekte, her konuda
eğitim ve danışmanlık hizmetlerinden ücretsiz olarak faydalandırılmaktadır. 2005’ten
beri her yıl düzenlenen bu yarışmada 8 şirket kurulmuştur. 25
Bilkent Cyberpark ve Tubitak-Mam da başarılı sayılabilecek
teknoparklarımızdandır.
Her ne kadar Odtü Teknokent gibi parıltılı örnekler varsa da Türkiye’deki
teknoparkların henüz emekleme aşamasında olduklarını belirtmek gerekir. Gelişmiş
ülkelerdeki muadillerine nazaran Türk teknoparklarının ihracat hacmi daha küçüktür.
Daha az yabancı yatırım çekilebilmektedir ve teknoparklar kurulmadan önce
yeterince planlanma yapılmamaktadır. Önce teknoparkların kurulup yasal zeminin
daha sonra hazırlanması, planlama konusunda bir eksikliğin bulunduğunu açıkça
ortaya koymaktadır. Ayrıca her üniversite bir nevi “statü atlama” hevesiyle bir
teknopark sahibi olmak istemektedir. Bu da “teknopark enflasyonu”na sebebiyet
vermekte, kurumsallaşma ve genişleme ihtimali bulunan teknoparklara gelecek firma
sayısını azaltabilmektedir.
3. Teknoparklar ve Ekonomik Alan: Teknoparkların Ülke Ekonomisi
Üzerine Etkileri
Toplumsal bütünün analizinde beş temel alan söz konusudur: Ekonomik alan,
politik alan, sosyal alan, kültürel alan ve teknolojik alan. Bu alanların uyumlu
birlikteliği pozitif sinerji yaratarak topluma fayda sağlamaktadır.
Bu alanlardan her biri toplumsal bütünü ve ayrıca birbirlerini etkilemektedir
ancak ekonomi ve teknoloji arasındaki ilişkiye ayrı bir önem atfetmek gerekir.
“Ekonomi ile teknoloji arasındaki ilişkinin yoğunluğu, diğer sistemlerle olan ilişki
yoğunluğundan daha fazladır. Çünkü teknolojik bir yeniliğin pratiğe aktarıldığı,
yaşam bulduğu alan ekonomidir. Teknoloji, ancak ekonomik süreçle birlikte devreye
25 GÜL, a.g.e., s.58
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
19
girdikten sonra diğer alanlar olan; sosyal, politik ve kültürel alanlara etkisi
yansır.”26
Teknolojideki paradigmal sıçramalar toplumda daha üst aşamalara ulaşmayı
sağlarken; yeni paradigmanın ekonominin çeşitli alanlarında uygulanması da sürekli
yeni teknolojilere, uygulanma ve yayılma fırsatı sağlar. “İşte bu süreçlerin gelişmesi
toplumsal dinamiğin merkezidir. Örneğin sanayi uygarlığının sanayi kentleri
mekanik teknolojinin yaygınlaşmasıyla gerçekleşirken; bilgi çağının teknokentleri ve
teknoparkları kuantum teknolojinin yaygınlaşmasıyla gerçekleşiyor.” 27
3.1. Teknoparklar ve İstihdam
Aslında ilk aşamada teknoparklardan kitleleri istihdam etmesini beklemek
çok yanlıştır; zira teknoparklar ilk evrede az sayıda çok iyi yetişmiş elemanla
çalışmaktadır. Kitleleri istihdam etme yeteneğine erişmesi ancak teknoparkın
kurumsallaşması ve genişlemesiyle olacaktır. Genişledikçe daha fazla firmayı
çekecek ve bünyesinde bulundurduğu firmaların büyümesiyle de firmaların çalışan
sayıları artacaktır.
Vergi muafiyetleri teknoparkların istihdama etkileri açısından önemlidir.
Türkiye’de teknoloji geliştirme bölgelerindeki firmaların iş verdikleri personel için
vergiden muaf tutulmaları ayrıca gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulmaları
istihdam yaratılması için önemli bir avantajdır.28
Yine akademisyenlerin üniversite
dışında teknopark v.b. kurumlarda çalışmalarına izin verilmesi de teknoparklar için
ayrı ve özel bir istihdam kanalı olmaktadır.
Teknoparkların istihdama etkisi konusunda daha temkinli denebilecek
görüşler de mevcuttur. AEI Brookings Joint Center’dan Scott Wallsten, yaptığı
ampirik çalışmalar sonrasında bir teknopark kurmanın, bölgedeki istihdam üzerinde
26 Hüsnü Erkan. (2004). Ekonomi Sosyolojisi. 5. baskı. İzmir: Fakülteler Kitapevi Barış Yayınları,s.10727 ERKAN, a.g.e., s.11028
Nahide Küçük. (2010). Yerel Ekonomik Kalkınmada Yeni Bir Açılım: Tek noparklar. (YüksekLisans Tezi) Niğde Üniversitesi, Soysal Bilimler Enstitüsü. Niğde, s.91,93
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
20
net bir etki sağlama eğilimi göstermediğini iddia etmiştir.29 Wallsten’a göre başarı
hikâyeleri vardır ancak teknoparkların bu başarı hikâyeleri kural olmaktan çok
istisnadır. Mesela 1980’lerin ortasında 50.000 kişiyi istihdam etmesi beklenen Texas
Research Park ancak 300 kadar kişi istihdam etmektedir, aynı şekilde Maryland’de
kurulan ve 12.000 kişi istihdam etmesi planlanan bir teknopark da “başarısızlık”
olarak tanımlanmakta ve Maryland eyalet yönetimi teknoparka altyapı olarak
harcadığı milyonlarca dolar için geri ödeme istemektedir.30
Bu şekilde pek çok
teknopark isteneni verememiştir.
Wallsten’ın karamsarlık yaratma ihtimali olan bulgularına rağmen,
teknoparkların istihdam üzerindeki etkisi konusunda iyimser olmak gerekir. Çünkü
Maryland’de başarılamayan 12.000 kişilik istihdam olanağı, Texas’ta elde
edilemeyen 50.000 kişilik istihdam olanağı Silikon Vadisi’nin yarattığı 300.000
kişilik istihdamın yanında devede kulak kalmaktadır. Başarılı teknoparklar tüm
teknoparkların içinde belki az bir yer tutmaktadır ancak yarattıkları etkiler geniş ve
çok boyutludur. Teknoparklar aynı zamanda yaptıkları bilimsel çalışmalarla yeni
uzmanlık alanları, yeni sektörler de ortaya çıkarmaktadırlar. Nasıl ki ortaya çıkan
bilgisayar sektörü; bilgisayar mühendisliği, yazılım uzmanlığı, bilgisayar öğretmenliği gibi yeni uzmanlık alanlarını doğurmuş, sayısız iş olanağı ve yan
sektörler yaratmıştır; aynı şekilde bugün teknoparklardan çıkacak yeni bilgiler ve
yeni devrimler de bu şekilde etkiler yaratacaklardır.
Teknoparklar sadece istihdam yaratmazlar, beşerî sermayenin güçlenmesine
de katkı sunarlar. Teknoparklarda çalışan öğrenci ve akademisyenlerin bilimsel
çalışmaları buradaki firmalar tarafından maddî ve hatta manevî olarak desteklenir.Böylece öğrenci ve akademisyenler kendilerini rahatça geliştirebildikleri bir çalışma
ortamı bulmuş olurlar. Teknoparklarda yapılan bilimsel buluş ve alınan patent sayısı
gün geçtikçe artmaktadır.
29 Scott Wallsten. (2004). Do Science Parks Generate Regional Economic Growth? An Empirical
Analysis of their Effects on Job Growth and Venture Capital. s.1530 Wallsten, a.g.e., s.4-5
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
21
Teknoparkların diğer bir yönü de sağladıkları ücretin, çalışma ortamının ve
çevrenin çekici olmasıdır. Bu, beyin göçünü durdurabilecek hatta geri çevirebilecek
bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.
3.2. Firmalar Açısından Teknoparkların Yararları
Teknoparklar aynı zamanda ortak Ar -Ge yapılan mekânlardır. Firmalar
arasındaki bilgi alışverişi ve bilgi paylaşımı Ar -Ge masraflarını önemli ölçüde
azaltmaktadır. Firmanın Ar -Ge olanaklarını genişletmesi, firmaya yeni ürün ortaya
çıkarma ve ürünlerini geliştirmede kolaylık, işyerinde verimlilik sağlama gibi büyük
faydaları dokunacaktır . Firma elde ettiği Ar -Ge avantajlarıyla üretim teknolojisini
geliştirir ve katma değeri daha yüksek ürünler üretebilir duruma gelir. Böylece firma,
teknopark dışındaki rakiplerine kıyasla çok önemli avantajlar kazanmış olur.
İşe yeni başlayan (start-up) firmalar içinse iş inkübatörlerinin sağladığı
yönetim, pazarlama, finansman danışmanlığı hizmeti de, yönetim ve eğitim
masraflarında bir azalma anlamına gelmektir. Bu “kuluçka merkezleri” ya da “iş
inkübatörleri” denen kurumlar işe yeni başlayan firmalar için rehberlik göreviniüstlenirler. Böylece iş dünyasına henüz girmiş olan firmaya bir yol çizilir ve firma
bir nevi koruma altına alınmış olur. Firmalar birkaç yıl sonra yönetim, pazarlama,
finansman gibi alanlarda inkübatör sayesinde deneyim kazanır lar, iş dünyası için
hazır vaziyete gelir ve inkübatörden çıkarlar. Bu aşamadan sonra teknoparkın diğer
bölümlerinde Ar-Ge vs. çalışmalarına katılabilir ler.
Teknoparklar üniversitelerin iş dünyası ile buluştuğu bir kurum olarak akademisyenlerin ve öğrencilerin aktığı birer vasıflı eleman deposu gibidirler.
Firmalar buradan vasıflı eleman ihtiyaçlarını karşılayabilmektedirler.
Bir firmanın teknoparkta ofisinin bulunması, firma açısından bir itibar
unsurudur ve bir kredibilite faktörüdür.
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
22
3.3. Teknoparkların Makroekonomik Yararları
Günümüzde gelişmiş ülkeler bilgi bazlı ekonomi yapısına geçiş yapmışlar ve
ağır sanayilerini, ucuz işgücü cenneti denebilecek yerlere, geleneksel ürünler üreten
gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelere taşımaktadırlar. Böylece gelişmiş ülkeler
bilgi üretimi ve teknoloji geliştirme ile meşgulken fiziksel manada daha yorucu olan
işleri gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkeler e havale etmektedirler. Bu durum,
gelişmekte olan ülkeler açısından, geleneksel ürünlerden kurtulup yüksek teknolojili,
yüksek katma değerli ürünler üretmenin önemini açıkça ortaya koymaktadır.
Günümüzde işgücünün ucuzluğu sebebiyle en fazla yatırım çeken ve en fazla ihracat
yapan ülke olan Çin, teknoparklarını kendi ulusal inovasyon sistemi için bir reform
aracı olarak görmektedir.31
Bu sayede Çin büyük oranda geleneksel ürün ihraç eden
bir ülke olmaktan çıkmayı planlamaktadır.
Aynı konuya Odtü Rektör Yardımcısı, Ortadoğu Teknopark A.Ş. Yönetim
Kurulu Başkanı Prof. Dr. Canan Çilingir de Türkiye açısından değinmektedir:
“2004 yılında teknoparkın cirosu, iş hacmi 60 milyon dolardı. Bunun içinde15 milyon doları yurtdışına ihracattı. Türkiye için 15 milyon dolar para değil. Ama
bu bir başlangıçtı. Bunun üzerine çok şey inşa edebiliriz diye düşünüyorum.
Türkiye’nin artık geleneksel ürünlerle dünyada rekabet etmesi çok zor. Bir Çin
olgusunu hepimiz biliyoruz. Tekstil, gıda, mobilya, ayakkabı üretimiyle rekabetçi
olamıyoruz. Çünkü artık ucuz değiliz, bizden daha ucuzları var. O yüzden tek rekabet
edebileceğimiz alan teknoloji alanı kaldı... Geçtiğimiz 2 yılda 200 dolayında öğretim
üyemizi teknoparktaki şirketlerde görevlendirdik. Öteden beri, ‘Üniversite sanayiişbirliğini geliştiremiyoruz’ diye şikâyet ederdik. Teknoparkların en büyük yararı bu
oldu.”32
Teknoparklar ürettikleri bilgi ve teknoloji ile bulundukları ülkenin
verimliliğini ve küresel pazardaki rekabet gücünü artırmaktadırlar. Bu geçici bir etki
31 Dylan Sutherland. (2005). China’s Science Parks: Production Bases or a Tool for Instutional
Reform? Asia Pacific Business Review Vol: 11 No:1 s.8332 ARAMAN, a.g.e., s.123
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
23
değildir; zira bilişim teknolojileri ve girişimcileri bir araya getiren yapılar olarak
teknoparklar, aynı zamanda insanlara girişimcilik kültürünü aşılamakta ve “bilişimci
girişimci”lerin ortaya çıkmasına yardımcı olmaktadırlar. Bu, toplumda “yenilik
üretme” isteğini ve yetisini daha kalıcı hale getirmektedir. Böylece teknoparklar,
uzun vadede, ortaya geleneksel dünya görüşünün prangalarından kendini arındırmış,
bilim bazlı düşünebilen nesiller çıkmasına yardımcı olmaktadırlar.
Teknolojinin transfer ve üretim olmak üzere iki yöntemle elde
edilebileceğinden bahsetmiştik. Transfer yöntemi ancak kısa vadede yarar
sağlamakta, uzun vadede ülkeyi teknolojinin transfer edildiği ülkeye bağımlı
kılmaktadır. Bu noktada teknoparklar, bir teknoloji üretme aracı olarak ülkeyi
bağımlılıktan kurtaracak kurumlar olarak ortaya çıkmaktadır.
Savunma sanayi alanının teknoparkların en önemli çalışma alanlarından biri
olduğu düşünülürse, teknoparkların millî güvenliğe hizmet ettiği de söylenebilir.
Teknoparklar transfer yönteminin neden olduğu bağımlılığı ortadan kaldırır ya da
yumuşatırlar. Eski Sovyet ülkelerinin ordularına bakıldığında bu orduların halen Rus
ekipmanları kullandıkları görülür. Bunun en önemli sebebi, transfer yönteminingetirdiği bağımlılıktır. Eski Sovyet ülkeleri, ellerinde kalan silahları yenilemek ve
ikame etmek için yine Rusya’ya başvurmak zorunda kalmışlardır. Zira pilotlar Rus
uçaklarına göre eğitilmiştir, Rus tanklarına ve uçaklarına yine Rusya’dan gelecek
yedek parçalar lazımdır, yani ordunun tüm altyapısı Rus ekipmanlarına göre
kurulmuştur. Bunları değiştirip Amerikan ekipmanlarına yönelmek, tüm altyapıyı
değiştirmek anlamına geleceğinden ve daha masraflı bir iş olacağından bu ülkeler,
Rus ekipmanlarını tercih etmeye devam etmek zorunda kalmışlardır. Amerikansilahlarının da yer aldığı daha karma bir yapı, istisna olarak sayılabilecek Polonya
ordusunda görülmektedir; ancak Polonya da, ordusundaki Rus ekipmanı
hâkimiyetini, ABD’nin Irak Savaşı’ndaki desteği sebebiyle yaptığı hibeler ile
yumuşatabilmiştir. İsrail ise teknoloji politikaları ve teknoparkları sayesinde, her ne
kadar ABD’ninkiler kadar gibi parıldayan bir uçak ya da füze sanayine sahip olmasa
da, kendi mühimmatlarını ve askerî yazılımlarını üreterek dünyanın sayılı silah
ihracatçılarından olmuştur. Önceden ordusunun ihtiyaçlarını karşılamada %75 gibi
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
24
oranlarda yabancı ülkelere bağımlı olan Türkiye de bugün bu bağımlılığını %54
düzeyine indirmeyi başarmıştır ve bunu %50 düzeyine indirmeyi planlamaktadır.33
Bu başarıda çok önemli payları olan HAVELSAN, ASELSAN ve TUSAŞ gibi yerli
firmaların teknoparklarda faaliyet gösterdikleri de bu noktada hatırlanmalıdır.
Burada daha farklı bir nitelikteki teknoloji transferi türüne de değinmekte
fayda vardır. Teknoparklar aynı zamanda yabancı yatırım çeken merkezlerdir.
Yatırımcı buraya sahip olduğu bilgi ve teknoloji ile gelir. Sahip olduklarını geliştirir
ve teknoparkta yerine göre paylaşır. Yatırımcının geldiği ülke bu getirilen bilgi ve
teknolojiyi içselleştirip, üzerine bilgi koyabilecek seviyeye gelirse, bu teknoloji
transferi bağımlılık yaratmaz, aksine o ülkede teknoloji üretim yeteneğinin
gelişmesine yol açar.
Ayrıca teknoparklar sayesinde gelen yabancı sermaye de, sıcak para gibi kısa
süreli sermaye hareketleriyle karşılaştırıldığında ülke için daha istikrarlı bir
kaynaktır. Kısa süreli sermaye hareketleri ülkeye döviz kuru farkından ve faiz
oranından yararlanmak için gelirken ve ülkeye fazla reel katkısı olmazken,
teknoparklar aracılığıyla gelen yabancı sermaye buraya üretim yapmaya ve hattayerine göre bilgi ve teknoloji paylaşmaya gelmektedir.
Bilgi bazlı ekonomiler için en önemli sorunlardan biri bilgi ile ekonomi
arasında bir kanal bulmaktır. Teknoparklar bu vazifeyi fazlasıyla yerine getirme
yetisine sahip yapılardır, bilgiyi ekonomiye kazandırmanın en etkili
mekanizmalarıdır. Dolayısıyla teknoparklar için ekonomik alanla teknolojik alan
arasındaki en sağlam köprülerden biridir, denebilir. Teknoparklar sayesindeüniversitelerdeki akademik bilgi ticarîleştirilip ekonomiye aktarılır. Bir buluşun insan
hayatına fayda sağlar hale gelmesi için ekonomikleştirilmesi, ticarîleştirilmesi
gerekir.
Teknoparkların kuruldukları alanda yerel ekonomiyi canlandırdıkları ve
bölgede verimi arttırdıkları bilinmektedir. Bu yönüyle teknoparklar bölgesel az
33 http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=186704
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
25
gelişmişlikle mücadelede yararlı bir araç özelliği taşımaktadırlar. Mesela Türkiye’nin
Doğu ve Güney Doğu bölgelerinde tarım ve hayvancılık teknikleriyle uğraşan
“agroparklar” kurulması, üzerinde durulması gereken bir fikirdir. Türkiye’nin yoğun
iç göç ve tarımsal verimsizlikten mustarip bir ülke olduğu düşünülürse bu fikrin
önemi daha da artmaktadır.
Teknoparkların sürekli olarak yaptıkları araştırmalar ve ürettikleri bilgiler
sadece yeni ürünlerin değil aynı zamanda yeni uzmanlık alanlarının, yeni bilim
dallarının ortaya çıkmasını sağlar. Mikro-elektronik, nanoteknoloji, moleküler
biyoloji, biyoteknoloji gibi görece yeni alanlar teknoparklarda üzerinde çalışılan
alanlardır ve bu çalışmalar sonucunda yeni dallanmalar, yeni alanlar oluşması
beklenmektedir. Bu çalışmalar ülkeye umulduğundan fazla değer katabilir; zira yeni
alanların bulunması “herkes tarafından bilinmeyen bilgi” elde edilmesi demektir ki
bu, bilgi çağında en değerli bilgi türüdür.
Sonuç
Teknoparkların ekonomik etkileri hem doğrudan hem de dolaylı yollardangerçekleşmektedir. Hem direkt olarak vasıflı uzmanlar çalıştırarak, hem de yeni
uzmanlaşma alanları bularak istihdam yaratırlar. Aynı zamanda uzmanlara maddî ve
manevî olarak çekici bir ortam sunarak entelektüel sermayenin ülke içinde kalmasını
sağlarlar. Çalışanlarına çeşitli imkânlar vererek onların kendilerini geliştirmesini
sağlarlar yani bir anlamda beşerî sermayenin güçlenmesine yardımcı olurlar.
Ar-Ge sabır ve zaman isteyen pahalı bir iştir. Teknoparklar eşsiz ortak Ar -Gemerkezleri olarak, tasarruf açığı olan ülkeler ve firmalar açısından Ar -Ge
masraflarını azaltıcı ve pozitif sinerji yaratan mekânlardır, Ar -Ge çalışmalarına
hızlandırıcı ve verimlileştirici bir etki yapmaktadır lar.
Ülkenin teknoloji transferi ile içine girdiği bağımlılık döngüsü teknoparklar
tarafından kırılabilmektedir. Ülke açısından teknoparkların çektikleri yabancı
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
26
sermaye ise, ekonomik büyüme için kısa süreli sermaye hareketlerine nazaran çok
daha istikrarlı bir kaynak olarak ortaya çıkmaktadır.
Teknokent ya da teknopark denen bu kurumların belki de en önemli özelliği
bilgi bazlı ekonomi yapısına geçmede ülkeye yardımcı olmasıdır. Katma değeri
yüksek, teknoloji yoğun ürünler geliştirilmesinde etkili olurlar. Bu da ülkeye küresel
pazarda rekabet daha fazla güç sağlanması demektir aynı zamanda.
KAYNAKÇA
ARAMAN, Sinan. “Türkiye’de Teknolojik Gelişme Sorunsalı Açısından Üniversite-
Sanayi İşbirliğinin Değerlendirilmesi.” (Yüksek Lisans Tezi). Marmara
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul, 2009.
AY, Mustafa. “Bölgesel ve Ulusal Kalkınmada Etkili Bir Mekanizma:
Teknoparklar”, Stradigma Aylık Strateji ve Analiz Dergisi, Sayı 8, 2003,
ss.1-8.
ÇAĞIL, Cihan Talha. “Türkiye’de Ulusal Teknoloji Politikaları ve Teknoparkların
Bölgesel Gelişmeye Etkileri.” (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2007.
DURMAZ, Özgür. “Teknoparkların Bir Kentin Ekonomik ve Sosyal Dönüşümü
Üzerindeki Olası Etkileri: Mersin Örneği.” (Yüksek Lisans Tezi). Mersin
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2010.
ERKAN, Hüsnü. Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelişme, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları, İzmir, 1998.
ERKAN, Hüsnü. Ekonomi Sosyolojisi, Fakülteler Kitapevi Barış Yayınları, İzmir,
2004.
5/10/2018 B t nc l Bir Yakla mla Teknoparklar n lke Ekonomisi zerine Etkileri - sl...
http://slidepdf.com/reader/full/buetuencuel-bir-yaklasimla-teknoparklarin-uelke-ekonomisi-uez
Bütüncül Bir Yaklaşımla Teknoparkların Ülke Ekonomisi Üzerindeki Etkileri
27
GÜL, İlknur İlkyaz. “İnovasyon, Teknoparklar ve Savunma Sanayi Sektörü: ODTÜ
Teknokent Örneği.” Savunma Sanayi Müsteşarlığı Dergisi, Ekim Sayısı,
2009, ss.55-59.
KELEŞ, Murat Kemal. “Türkiye’de Teknokentler: Bir Ampirik İnceleme.” (Yüksek
Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Isparta, 2007.
KÜÇÜK, Nahide. “Yerel Ekonomik Kalkınmada Yeni Bir Açılım: Teknoparklar
(Gaziantep Teknopark Örneği).” (Yüksek Lisans Tezi) Niğde Üniversitesi,
Soysal Bilimler Enstitüsü. Niğde, 2010.
SUTHERLAND, Dylan. “China’s Science Parks: Production Bases or a Tool for
Instutional Reform?” Asia Pacific Business Review, Vol: 11, No:1, 2005, ss.
83-104.
ŞAHİN, İsmail. “Türkiye’de Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ve Sağlanan Teşvikler.”
(Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.Kütahya, 2006.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu “4961 Sayılı Teknoloji Geliştirme
Bölgeleri Kanunu Uygulamalarının Değerlendirilmesi ile Uygulamada Ortaya
Çıkan Sorunların Çözümüne İlişkin Öneri Geliştirilmesi”, konulu rapor,
2009.
TUBİTAK, Frascati Kılavuzu, 2002.
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/BTYPD/kilavuzlar/frascati_tr
WALLSTEN, Scott. “Do Science Parks Generate Regional Economic Growth? An
Empirical Analysis of their Effects on Job Growth and Venture Capital.” ,
AEI-Brookings Joint Center For Regulatory Studies, 2004.