Download - Bruggeske 1989-4-decemberWeb
KHLTOREEI. DRIEMAANDELIJKS TIJOSC H R IFT
9 9
Org aanva n
H O G H E S C O T E "
JAARGANG
kuit u re ie k r i n g v a n kapei ien
4:1
L e d e n b l a d v a n d e K u l t u r e l e K r i n g v a n K a p e l l e n " H o g h e s c o t e " .
2 10 jaargang nr 4
I n h o u d .
H e t w e l e n w e e v a n e e n k a p e l s e f a n f a r e ( R o g e r B a l b a e r t ) .
M i l i t a i r e w e r k e n i n p o l d e r e n k e m p e n b e n o o r d e n A n t w e r p e n
( Ro b . H a v e r m a n s ) .
Z o e k p l a a t j e .
O n t v a n g e n g i f t e n .
" T B R U G G E S K E "
M i j m e r i n g e n ( B r o e c k x J . w e d . A m s s o m s ) .
0 000 00 000 00 00 0
d e c e m b e r 1 9 8 9 .
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4
lidgeld 1 9 9 0
Onz e p e n n i n g m e e s t e r i s e r w o n d e r w e l i n g e s l a a g d
om d e 2 e i n d j e s n o g d e g e l i j k a a n e l k a a r t e k n o p e n .
W i j z i j n d a n o o k t e v r e d e n o m U t e k u n n e n m e l d e n
d a t w i j h e t l i d g e l d v o o r 1 9 9 0 b e h o u d e n o p 2 5 0 f r .
I n d i e n e r l e z e r s z i j n d i e o n s e e n d u w t j e i n d e
r u g w i l l e n g e v e n , e e n fi n a n c i e e l e x t r a a t j e w i l l e n o v e r m a k e n
om o n s v a n a l l e g e l d z o r g e n t e b e s p a r e n d a n z u l l e n w i j
d i t g e b a a r u i t e r a a r d o p p r i j s s t e l l e n .
Het b e s t u u r w i l a l l e l e d e n w e l k e v o o r e i n d e f e b r u a r i 1 9 9 0
een b i j d r a g e b e t a l e n v a n mi n s t e n s 5 0 0 f r opnemen a l s e r e l i d . De l i j s t
van d e e r e l e d e n z a l g e p u b l i c e e r d wo r d e n i n h e t nummer v a n ma a r t 1 9 9 0 .
Neem d u s v l u g e e n b e s l u i t e n u w p e n om b i j g e v o e g d e o v e r s c h r i j —
v i n g i n t e v u l l e n e n a f t e g e v e n b i j u w b a n k .
U k a n u i t e r a a r d o o k b e t a l e n b i j d e v o l g e n d e b e s t u u r s l e d e n :
Vers c hueren Ma r l e n e : S t r e e p s t r a a t , 2 8 , K a p e l l e n .
Van B o c k e l P a u l : Z i l v e r b o s l a a n , 6 2 , K a p e l l e n .
Sc honk eren I n a : P a r t i z a n e n s t r a a t , 1 1 0 , K a p e l l e n .
De B e u c k e l a e r Ray mond: K a l mt h o u t s e s t e e n we g , 1 9 , K a p e l l e n .
Wi j n i n g s Hu b e r t : K o e r s p l e i n d r e e f , 1 7 , K a p e l l e n .
Van E r c k Ru d i : B e v r i j d i n g s l e i , 2 4 , K a p e l l e n .
L e n a e r t s J a c k y : Hoev ens ebaan , 5 7 , K a p e l l e n .
Koo ien M i c h e l : K o n . A s t r i d l a a n , 3 5 / 4 , K a p e l l e n .
Hu i b r e c h t s Ma r i o n : D o r p s s t r a a t , 1 0 2 , b u s 2 , K a p e l l e n .
V e r z w i j v e l e n C h r i s t e l : D o r p s s t r a a t , 1 0 2 , b u s 1 K a p e l l e n .
B a l b a e r t Ro g e r : P a r k we g , 2 , K a p e l l e n .
B e s l u i t : h e t l i d g e l d b l i j f t b e h o u d e n o p 2 5 0 f r p e r g e z i n ,
doch h o e me e r e r e l e d e n ( = 5 0 0 f r o f me e r ) h o e b e t e r .
Dank v o o r u w b e g r i p e n u w s t e u n .
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 1
HET WEL EN WEEVAN E E N
KAPELSE FANFARE
B e g i n 1 9 6 7 w e r d d e f a n f a r e S t e C e c i l i a i n a l l e
s t i l t e o n t b o n d e n . D e v e r e n i g i n g h a d i n m e i 1 9 6 3 n o g
me t g r o t e l u i s t e r h a a r 1 0 0 - j a r i g b e s t a a n p l e c h t i g g e v i e r d
en b e g o n d a n s t i l a a n w e g t e k w i j n e n o m u i t e i n d e l i j k
s t i l l e t j e s t e v e r d w i j n e n .
D i v e r s e o p z o e k i n g e n h e b b e n a a n g e t o o n d d a t v o o r n o e m -
de f a n f a r e t e n o n r e c h t e i n 1 9 6 3 h u n e e u w f e e s t v i e r d e n .
W i j s t e u n e n o n s o p d e v o l g e n d e g e g e v e n s :
I . i n h e t R i j k s a r c h i e f t e A n t w e r p e n v o n d e n w i j d o k u m e n t e n
t e r u g b e t r e f f e n d e e e n " m u z i e k s o c i e t e i t " w e l k e e l k
j a a r t e r g e l e g e n h e i d v a n h e t f e e s t v a n S t e C e c i l i a
h a a r j a a r f e e s t a a n b o o d a a n d e l e d e n v a n d e v e r e n i g i n g .
Was d e z e " m u z i e k s o c i e t e i t " , o p g e r i c h t i n 1 8 2 6 d e
v o o r l o p e r v a n d e f a n f a r e S t e C e c i l i a ?
2 . W i j h e b b e n i n o n s b e z i t e e n r e g l e m e n t v a n e e n " m u z i e k -
m a a t s c h a p p i j " v a n C a p p e l l e n w e l k e d e n a a m d r a a g t
v a n S t e C e c i l i a . D i t r e g l e m e n t w e r d g o e d g e k e u r d
t i j d e n s d e a l g e m e n e l e d e n v e r g a d e r i n g v a n 9 j a n u a r i1 8 6 2 .
2
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 2
H i e r u i t b l i j k t d a t d e f a n f a r e S t e C e c i l i a z e k e r r e e d s
b e s t o n d i n 1 8 6 2 e n w a a r s c h i j n l i j k z e l f s o p g e r i c h t w e r di n 1 8 2 6 .
I n e l k g e v a l i s h e t m i s s c h i e n w e l i n t e r e s s a n t o m d e
g e s c h i e d e n i s , z i j h e t d a n i n s t u k k e n e n b r o k k e n b i j
g e b r e k a a n v o l l e d i g e a r c h i e v e n , t e v e r t e l l e n v a n d e z e
" s o c i e t e i t " e n v a n d e f a n f a r e " S t e C e c i l i a " .
Op 2 8 a p r i l 1 8 2 6 w e r d e e n k a t h o l i e k e f a n f a r e
o p g e r i c h t m e t a l s v o o r l o p i g b e s t u u r :
M i c h e l D h a n i s V a n d e n b r o e c k : v o o r z i t t e r ,
E d u a r d D e V y l d e r : o n d e r v o o r z i t t e r ,
P. F . M i c h i e l s e n : s e c r e t a r i s ,
P. F . L . V a n s u l p e r : 1 ° k l a r i n e t s o l o ,
T h e o d o o r H e r m a n s : 2 ° k l a r i n e t r e p r i m a ,
J. F . V a n N u f f e l : 2 ° k l a r i n e t ,
J. V o s : 2 ° k l a r i n e t ,
A n t o o n V a n d e n w y n g a e r d : 2 ° k l a r i n e t .
J o s e p h B o r s t l a p : 30 k l a r i n e t ,J. H e r m a n s : 1 ° h o o r n ,
J . K u y l e n : 2 ° h o o r n ,
P. J . M a r i e n : t r o m b o n e ,
J o s e p h D e B e u c k e l a e r : t r o m p e t ,
J a c q u e s v a n N u f f e l : k l e i n e fl u i t ,
A n t o o n L e b l u s : g r o s s e c a i s s e e n c i m b a l e n ,
C o r n e e l W i l d i e r s : l e e r l i n g t r o m b o n e ,
J o s e p h D e B r u y n : l e e r l i n g k l a r i n e t ,
P. H e r m a n s : l e e r l i n g s l e u t e l t r o m p e t ,
E u g e n e K u y l e n : l e e r l i n g k l a r i n e t ,J. F . J a n s e n s : m u z i e k c h e f .
I n h e t " C o h i e r d e r b e s l u i t e n g e n o m e n d o o r d e
s o c i e t e i t " l e z e n w i j h e t o f fi c i e l e o p r i c h t i n g s v e r s l a g :
3
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 3
"Op h e d e n d e n a c h t e n t w i n t i g s t e n s e p t e m b e r d e s j a e r s
e e n d u i z e n t a c h t h o n d e r t z e s e n t w i n t i g i n d e h e r b e r g
d e r D r i j K o n i n g e n z i j n v e r g a d e r t d e l e d e n v a n b o v e n g e m e l d e
s o c i e t e i t t e w e e t e n : d e h e e r e n M . D h a n i s , F r a n c k P h a r a z i j n ,
H . B . L i e v e n s , P . H . B r u y n i n c k x , H e n r y G . l e G r e l l e , L e
B o n , H . O w e r c k x , J . H e r m a n s , P . J . K u y l e n , J . J a n s s e n s ,
F. D e V o s , P . V a n A k e n , W e d u w e V a n W a l l e n d a e l , T . H e r m a n s ,
T. M e r t e n s , M . B a s t i a e n s e n s , F . D e R i d d e r , N . H . D e v i s s e r ,
V e r b e e c k fi l s , J . H u y b r e c h t s e n fi n a l i j k d e h e e r d i r e c t e u r
L . B i a r t . E r w o r d t o v e r g e g a e n t o t h e t b e n o e m e n v a n e e n
s e c r e t a r i s . N a d a t d e s t e m m e n v a n i e d e r l i d o p g e n o m e n
z i j n i s e e n s t e m m i g b e p a e l t d a t d e h e e r P . J . K u y l e n t o t
d e z e f u n k t i e b l i j f t b e n o e m t . O p v e r z o e k v a n d e h e e r d i r e c -
t e u r w o r d e n m e l d i n g g e m a e k t d a t d e h e e r G a b r i e l s , s c h o o n
d e z e l v e n i e t t e g e n w o o r d i g i s , e v e n w e l d e e l d e r s o c i e t e i t
m a a k t , a l s o o k J o a n n e s V a n W a l l e n d a e l e n J . V a n A k e n v o o r
d e w e l k e h u n n e o u d e r s h e t r e g l e m e n t o p e d e n o n d e r t e e k e n t
h e b b e n . D u s z i j n d e z e g e h o u d e n a l s d e e l m a e k e n d e v a n d e
s o c i e t e i t e n h u n n e e i g e n p e r s o o n n e n e n k w a l i t y t e n v e r p l i g t e n
t o t a l w a t t o t h e t z e l v e b e t r e k k e l i j k i s . A l d e r s g e d a e n
t e C a p p e l l e n t e n h u i z e n v o o r s c h r e v e n , d a t u m a l s b o v e n
en d e D i r e c t e u r m e t d e o p r e g t e e n e e r l e d e n h e b b e n n a
v o o r l e z i n g o n d e r t e e k e n t .
V o l g e n d a n a l d e h a n d t e k e n i n g e n .
T i j d e n s h e t s t i c h t i n g s j a a r 1 8 2 6 v o l g e n n o g e n k e l e
a d m i n i s t r a t i e v e a a n p a s s i n g e n . Z o w o r d e n o p 1 9 o c t o b e r
1 8 2 6 F . V a n d e r s t r a e t e n e n C . D e S c h u t t e r , b e i d e n u i t
K a p e l l e n e n F . C o g e l s u i t A n t w e r p e n a a n v a a r d a l s e r e l e d e n .
Op 3 n o v e m b e r 1 8 2 6 v e r k i e s t F . L i e v e n s " o p r e g t l i d " t e
w o r d e n i n p l a a t s v a n e r e l i d .
Op 1 6 n o v e m b e r 1 8 2 6 w o r d e n V l e m i n c k x e n J . L e g r e l l e a a n v a a r d
a l s e r e l e d e n e n B r u y n i n c k x a l s o p r e g t l i d e n s t a n d a a r d d r a g e r
T i j d e n s d e z e l f d e b e s t u u r s v e r g a d e r i n g w e r d b e s l i s t d a t
a l l e s t e m m i n g e n i n d e s o c i e t e i t z o u d e n g e b e u r e n m e t w i t t een z w a r t e b o n e n .
4
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 4
Op 2 2 n o v e m b e r 1 8 2 6 w o r d e n W i l l e m D e V i s s e r e n P . J . V e r b e e c k
o u d n o t a r i s , a l s e r e l e d e n a a n v a a r d .
Om e e n o n b e k e n d e r e d e n w e r d e n d a n e n k e l e b l a d z i j d e n
u i t h e t v e r s l a g b o e k w e g g e s n e d e n .
Op 2 2 m a a r t 1 8 2 7 w e r d J . F L . K e n n i s a a n v a a r d a l s e r e l i d .
B i j d e a a n w e z i g e b e s t u u r s l e d e n l e z e n w i j o o k d e n a m e n
v a n P a l s e n , F e y e n e n V a n P u t t e , z o d a t m a g a a n g e n o m e n
w a r d e n d a t d e z e p e r s o n e n a a n v a a r d w e r d e n t u s s e n 2 2 n o v e m b e r
1 8 2 6 e n 2 2 m a a r t 1 8 2 7 .
T i j d e n s d e b e s t u u r s v e r g a d e r i n g w e l k e o p 2 3 m a a r t
1 8 2 7 p l a a t s h a d i n " D e n Z w a r t e n A r e n d " w e r d a a n F e y e n ,
h o r l o g e m a k e r , k o r t i n g g e g e v e n o p z i j n i n k o m g e l d o m " d e e l -
a f t i n g i n d e i n s t r u m e n t e n t e z i j n t e r s o m m e v a n t w e e
g u l d e n s d e r t i g c e n t e n o p d e b e l o o f t e n s v a n z i j n s p e l e n d e
i n s t r u m e n t t e k o o p e n " .
Op 2 6 a p r i l 1 8 2 7 w o r d t J o a n n e s M a r i e n a a n v a a r d
a l s o p r e g t l i d . O o k h i j b e k o m t e e n a f s l a g o p h e t i n k o m g e l d
o md a t o o k h i j z i j n e i g e n i n s t r u m e n t m e e b r e n g t .
Op 2 4 m e i 1 8 2 7 w o r d t F . M o r e t u s , i n w o n e r u i t E k e r e n ,
a a n v a a r d a l s o p r e g t l i d e n k l a r i n e t s p e l e r .
De h e e r L . B i a r t g e e f t o p 1 j u l i 1 8 2 7 z i j n o n t s l a ga l s d i r e c t e u r v a n d e s o c i e t e i t o m e r e l i d t e w o r d e n . H e t
b e s t u u r b e s l i s t o o k o m e e n c o m m i s s i e s a m e n t e s t e l l e n
om h e t r e g l e m e n t t e h e r z i e n . D e z e w e r k g r o e p b e s t o n d u i t
H. L e g r e l l e , M . D h a n i s e n F . V a n d e r s t r a e t e n .
De w e k e l i j k s e r e t r i b u t i e w e r d v a s t g e s t e l d o p 1 5
c e n t e n e n d i t m e t t e r u g w e r k e n d e k r a c h t t o t 2 2 j u n i 1 8 2 7 .
H e t g e l d w e r d g o e d g e b r u i k t w a n t r e e d s o p 1 9 j u l i 1 8 2 7
w e r d e r e e n n i e u w e t r o m b o n e a a n g e k o c h t v o o r r e k e n i n g
v a n d e s o c i e t e i t , e n s l e c h t s e n k e l e w e k e n l a t e r , o p 8
a u g u s t u s 1 8 2 7 w e r d v o o r g e s t e l d o m e e n k l e p h o o r n m e t k a s k e n
en e e n h a n d b o e k n o t e n l e e r v o l g e n s d e m e t h o d e v a n d e h e e r
M e r t e n s V l o e s a a n t e k o p e n v o o r 4 5 f r . T e v e n s w e r d b e s l i s t
om h e t l o o n v a n d e k n a a p t e b r e n g e n o p 1 g u l d e n n d e r l a n d s
p e r m a a n d .
5
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 5
Op 1 9 a u g u s t u s 1 8 2 7 w e r d e e n G e n e r a l e K a m e r ( A l g e m e n e
L e d e n v e r g a d e r i n g ) g e h o u d e n t i j d e n s d e w e l k e b e s l i s t w e r d :
1 . d a t d e s p e l e n d e l e d e n d e l e s s e n m o e t e n v o l g e n b i j
de m u z i e k m e e s t e r o p s t r a f v a n e e n b o e t e v a n 1 0 c e n t e n .
A l w i e z i c h o p d o n d e r d a g a v o n d n i e t k a n v r i j m a k e n
k r e e g d e k e u z e o m d e l e s s e n t e v o l g e n o f w e l o p d o n d e r -
d a g n a m i d d a g t u s s e n 1 5 u u r e n 1 9 u u r o f o p v r i j d a g t u s s e n
7 u u r e n 1 2 u u r o f t u s s e n 1 3 u u r e n 1 7 u u r .
2 . d a t o m g e d e e l t e l i j k t e g e m o e t t e k o m e n a a n d e v r a a g
v a n d e m u z i e k m e e s t e r o m a f g e h a a l d t e w o r d e n a a n d e
b a r r e e l t e M e r k s e m , h e t b e s t u u r b e s l i s t e o m d e b i j d r a g e
v o o r d e m u z i e k m e e s t e r t e v e r h o g e n e n d i t t e b r e n g e n
op 3 , 7 6 g u l d e n , e v e n t u e e l t e v e r m e e r d e r e n m e t 4 7
c e n t e n t e l k e n s h i j e e n a i r c o p i e e r t , o p v o o r w a a r d e
e c h t e r d a t h i j z i c h o p e i g e n k o s t e n n a a r K a p e l l e n
z o u l a t e n b r e n g e n .
3 . o m s c h r i f t e l i j k a a n d e m u z i e k m e e s t e r t e b e v e s t i g e n
d a t d e z e v e r p l i c h t i s o m v a n a f d o n d e r d a g 1 5 u u r t o t
v r i j d a g 1 5 u u r i n K a p e l l e n t e b l i j v e n b i j P . J . K u y l e n .
V o o r e l k u u r d a t h i j l a t e r z o u k o m e n o f v r o e g e r z o u
v e r t r e k k e n w o r d t z i j n l o o n m e t 2 1 c e n t e n v e r m i n d e r d .
4 . o m h e t k a s v e r s l a g g o e d t e k e u r e n . E r w a s e e n b o n i
v a n 7 3 , 5 5 g u l d e n e n e r w a r e n n o g a c h t e r s t a l l i g e o n t v a n g -
s t e n v o o r z i e n v o o r 1 8 , 3 6 g u l d e n .
G i f t e n w e r d e n s t e e d s m e t d a n k a a n v a a r d . Z o s c h o n k e n
op 2 3 a u g u s t u s 1 8 2 7 H e n r y e n J a n L e g r e l l e e l k e e n k l a r i n e ta a n d e s o c i e t e i t .
Op 1 3 s e p t e m b e r 1 8 2 7 w e r d b e s l i s t o m o p d o n d e r d a g
" d e a i r s v o o r t e l e i d e n d i e d e v o l g e n d e w e e k d o n d e r d a g s
z u l l e n g e e x e c u t e e r d w o r d e n e n d i e s o n d a g s m o e t e n g e r e p e t e e r d
w o r d e n u .
6
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 6
De o p l e i d i n g v a n d e m u z i k a n t e n w e r d d e g e l i j k o p g e -v o l g d . O p 2 3 s e p t e m b e r 1 8 2 7 w e r d b e s l i s t o m n i e u w e m u z i e k -
b o e k e n t e k o p e n e n J a c o b u s I b e n s o n t v i n g 3 5 c e n t e n t e l k e n s
h i j d e t r o m m e l a a r s l e s g a f o p z o n d a g n a m i d d a g .
De b o e t e v o o r e e n a f w e z i g h e i d w e r d b e h o u d e n o p 1 0 c e n t e n ,
" d o g d e l e d e n w e t t i g e r e d e n s v a n e x e p t i e i n b r e n g e n d e
k o n n e n d o o r d e c o m m i s s i e o n t s l a g e n w o r d e n " .
Z i j e c h t e r w e l k e d e c o m m i s s i e h i e r i n z o u d e n b e d r i e g e n
k r e g e n e e n d u b b e l e b o e t e o p g e l e g d .
De s p e l e n d e l e d e n w e l k e d o o r h u n o p l e t t e n d h e i d ,
h e t o n d e r h o u d e n v a n h u n i n s t r u m e n t e n e n h u n m u z i e k b o e k e n
h e t v o o r b e e l d g a v e n a a n d e c o l l e g a ' s m o c h t e n " o p e i g e n
k o s t e n " e e n e r e t e k e n a a n v r a g e n .
V a n a f 1 8 2 7 w e r d b e s l i s t o m e l k j a a r e e n f e e s t m a a l
a a n t e b i e d e n a a n d e l e d e n t e r g e l e g e n h e i d v a n h e t f e e s tv a n S t e C e c i l i a .
Op 3 n o v e m b e r 1 8 2 7 w e r d v o l g e n d m a a l v o o r g e s t e l d :
- v l e e s s o u p m e t v e r m i c h e l o f r i j s ,
- b o u i l l i e ,
- d r i e p o t a g i ê n : b l o e m k o o l e n o f s p r u y t e n , r o o d e k o o i e n
en s a v o o y e n ,
- g e z o u t e v l e e s c h ,
- w o r s t e n ,
- g e r o o s t e r d e e n g e s t o o f d e c a r b o n a d e n ,
- k a l f s g e b r a a d ,
- v i e r k o p p e l s k i e k e n s ,
- b o t e r , b r o o d e n h o l l a n d s c h e n k a a s ,
- a p p e l s e n p e e r e n .
Aan d e a a n n e m e r v a n h e t f e e s t w e r d v o o r g e s t e l d o m e e n
k a m e r h u u r t e b e t a l e n & r a t o v a n 1 , 1 0 g u l d e n p e r t o n " a l z o o
de s o c i e t e i t h a e r b i e r z a l i n l e g g e n " . D e v o o r w a a r d e n
w e r d e n a a n v a a r d d o o r J o a n n e s D e B R u y n , h e r b e r g i e r " I n
d e n n a c h t e g a a l " a a n d e p r i j s v a n 4 7 c e n t e n p e r h o o f d
en 2 3 1 / 2 c e n t e n v o o r d e m u z i k a n t e n , d e t a m b o e r s e n d e
k n a a p .
7
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 7
K a p e l l e n - k e r m i s w a s u i t e r a a r d " d e " g e l e g e n h e i d
om m e t d e s o c i e t e i t n a a r b u i t e n t e k o m e n . O p z o n d a g 2 7
j u l i 1 8 2 8 m o e s t e n a l l e l e d e n m e t h u n i n s t r u m e n t r e e d s
t e 8 u u r ' s m o r g e n s b i j P a l s e n z i j n e n d i t o p b o e t e v a n
10 c e n t e n , " t e n e y n d e g e z a m e l i j k h e t v a e n d e l u y t t e h a l e n
en v e r v o l g e n s i n g o e d e o r d e r n a e r d e k e r k t e m a r c h e r e n
en d e p r o c e s s i e b i j t e w o n e n e n d e v o o r g e s t e l d e a i r e s
t e s p e l e n . n a h e t e i n d i g e n v a n d e n d i e n s t z a l h e t v a e n d e l
t e r b e s t e m d e p l a e t s t e r u g g e b r a g t w o r d e n " .
Op 2 3 n o v e m b e r 1 8 2 8 w e r d e n d e e e r s t e e r e t e k e n s
o v e r h a n d i g d . D e z e b e s t o n d e n u i t e e n z i l v e r e n l i e r h a n g e n d e
a a n e e n g r o e n z i j d e n g e m o e r e e r d l i n t .
W a a r s c h i j n l i j k w a r e n e r v e r s c h i l l e n d e l e d e n w e l k e
r e g e l m a t i g " v e r g a t e n " o m h u n l i d g e l d t e b e t a l e n w a n t
op 2 5 n o v e m b e r 1 8 2 8 w e r d b e p a a l d d a t " o m k e n n i s t e g e v e n
a a n d e g e n e r a l i t e i t d e r l e d e n w e l k e d e e l u i t m a e k e n v a n
de s o c i e t i e t , d e s e c r e t a r i s b e l a s t i s o m a l l e e e r s t e
d o n d e r d a g e n v a n d e m a a n d m e t l u y d e r s t e m m e o p t e l e z e n
d e n l i j s t d e r l e d e n e n d e r a c h t e r b l i j v e n d e i n b e t a e l i n g " .
Op 8 j a n u a r i 1 8 2 9 g e e f t F e y e n z i j n o n t s l a g a l s
s e c r e t a r i s . H i j w a s o p 2 4 j u l i 1 8 2 8 P . J . K u y l e n o p g e v o l g d
en h i j w e r d o p z i j n b e u r t v e r v a n g e n d o o r H . O w e r c k x ,
k o s t e r - o r g a n i s t - s c h o o l m e e s t e r v a n d e g e m e e n t e .
Op 2 3 a p r i l 1 8 2 9 b e s l i s t e h e t b e s t u u r o m d e t r e k
v a n d e s l a g e r v a n d e g r o s s e c a i s s e t e b r e n g e n v a n 2 5
op 5 0 c e n t e n e n d i t v a n a f 1 m e i 1 8 2 9 e n d i t o p a a n v r a a g
v a n d e b e t r o k k e n m u z i k a n t g e z i e n " d a t d e m a e n d e l i j k s e
t r e k v a n d e h a r m o n i e a l t e w e i n i g w a s v e r m i t s h i j v o o r
op z i j n e n t i j d o p d e h a r m o n i e t e z i j n e e n h a l f u u r v o o r t i j d
z i j n w e r k m o e s t v e r l a e t e n e n g e v o l g e l i j k m e e r v e r l o o r
a l s d a t h i j w o n " .
8
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 8
We r d h e t j a a r 1 8 2 8 n o g m e t e e n b o n i a f g e s l o t e n
d a n w e r d o p 1 1 j u n i 1 8 2 9 v a s t g e s t e l d d a t d e u i t g a v e n
de i n k o m s t e n p e r w e e k m e t m e e r d a n 1 g u l d e n o v e r t r o f f e n .
Om a a n d e z e r a m p z a l i g e t o e s t a n d t e v e r h e l p e n b e s l i s t eh e t b e s t u u r :
1 . d e m u z i e k m e e s t e r m o c h t v o o r t a a n s l e c h t s o m d e 2 w e k e n
2 d a g e n n a a r K a p e l l e n k o m e n e n p l a a t s v a n a l l e w e k e n
2 d a g e n z o a l s v o o r h e e n . Z i j n l o o n w e r d b e p a a l d o p
5 g u l d e n n e d e r l a n d s . H e t s c h r i j v e n v a n l i e d e r e n e n
de o n v o o r z i e n e h e r s t e l l i n g e n a a n d e i n s t r u m e n t e n
z o u d e n h e m a f z o n d e r l i j k v e r g o e d w o r d e n .
2 . d e d o n d e r d a g e n d a t d e m u z i e k m e e s t e r n i e t k o m t z a l
e r n i e t t e m i n d o o r d e l e d e n g e r e p e t e e r d w o r d e n .
3 . d e w e k e l i j k s e b i j d r a g e n w e r d e n v a s t g e s t e l d o p 1 0 c e n t e n
v o o r a l l e l e d e n . D e b o e t e n z o u d e n v o o r t a a n , e n d i t
v a n a f 2 2 j u l i 1 8 2 9 , t e n v o o r d e l e k o m e n v a n d e s o c i e t e i t
en n i e t m e e r t e n v o o r d e l e v a n d e s p e l e n d e l e d e n z o a l s
b e p a a l d w a s i n a r t i k e l 2 v a n h e t b e s l u i t v a n 2 4 j u l i1 8 2 8 .
Na e n k e l e m a a n d e n w a s d e fi n a n c i e l e t o e s t a n d v a n
de s o c i e t e i t t e r u g g e z o n d , m e d e d o o r h e t f e i t d a t v e r s c h i l -
l e n d e n i e u w e l e d e n a a n s l o t e n b i j d e v e r e n i g i n g , z o d a t
de h e e r W e n k , m u z i e k c h e f , o p n i e u w g e v r a a g d w e r d o m t e r u g
w e k e l i j k s m u z i e k l e s t e k o m e n g e v e n . H i j o n t v i n g h i e r v o o r
3 f r v o o r d e w o e n s d a g l e s e n 6 f r v o o r d e d o n d e r d a g l e s .
T i j d e n s d e v e r g a d e r i n g i n " D e Z w a r t e A r e n d " b i j
P . J . K u y l e n o p 9 n o v e m b e r 1 8 2 9 w e r d J . H e r m a n s a a n e s t e l d
t o t s e c r e t a r i s e n d i t t o t 9 o c t o b e r 1 8 3 4 w a n n e e r h i j
z o u w a r d e n o p g e v o l g d d o o r V a n d e r s t r a e t e n .
W a a r s c h i j n l i j k w a s d e k a s t o e s t a n d t o c h n o g n i e t
v o l l e d i g g e s a n e e r d w a n t o p 1 2 f e b r u a r i 1 8 3 5 w e r d d e w e k e -
l i j k s e b i j d r a g e v o o r d e s p e l e n d e l e d e n o p 1 5 c e n t e n g e b r a c h t
en d e e r e l e d e n d i e n n d e n 2 0 c e n t e n t e b e t a l e n .
9
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 9
Een v o o r s t e l v a n L e B l u s o p z e l f v r i j w i l l i g 2 5 c e n t e n
t e b e t a l e n i n p l a a t s v a n 2 0 w e r d e e r v a l a a n g e n o m e n . O p
11 j u l i 1 8 3 5 w e r d h e t l o o n v a n d e m u z i e k m e e s t e r t e r u g g e -
b r a c h t o p 8 f r p e r w e e k .
De m u z i k a n t e n m a a k t e n e c h t e r v e r d e r p l e z i e r e n
op 1 2 n o v e m b e r 1 8 4 0 w e r d b e s l i s t d a t i e d e r e e n v e r p l i c h t
w e r d o m z i j n " s i j n v r o u w p e r s o o n s " a a n w e z i g t e z i j n o p
h e t f e e s t v a n S t e C e c i l i a e n o p h e t b a l . M e n d i e n d e a a n w e z i g
t e b l i j v e n t o t 2 3 u u r ' s a v o n d s o p b o e t e v a n 1 f r a n k .
H e t b e s t u u r v a n d e s o c i e t e i t v o o r z a g 2 t o n n e n " l o v e n s
b i e r " e n d e e d e l e d r a n k w e r d g e p r o e f d t u s s e n 1 9 u u r e n
2 1 u u r . I n d i e n d e z e t o n n e n t i j d e n s h e t f e e s t z e l f n i e t
v o l l e d i g k o n d e n l e d i g g e d r o n k e n w o r d e n d a n " s a l i e d e r
l i d z i c h w e d e r o m k o m e n b e d r i n k e n d a g s d a e r n a e i n d e z e l f d e
p l a e t s w e d e r o m v a n 7 t o t 1 1 u e r e n " .
Om d e s f e e r t e v e r h o g e n t i j d e n s h e t d r a n k f e e s t w e r d e n
e r 4 m u z i k a n t e n b e s p r o k e n d i e t e g e l i j k e r t i j d e e n b l a a s i n -
s t r u m e n t m a c h t i g w a r e n o m m e d e i n d e h a r m o n i e t e s p e l e n .
De z e m u z i k a n t e n d i e n d e n o p d e d a g v a n h e t f e e s t r e e d s
v a n ' s m o r g e n s a a n w e z i g t e z i j n e n z i j m o c h t e n p a s ' s
a n d e r e n d a a g s v e r t r e k k e n n a h e t o n t b i j t .
T i j d e n s h e t f e e s t m o c h t g e e n w i j n g e d r o n k e n w o r d e n . H e t
f e e s t w e r d a a n g e n o m e n d o o r J . M a r i e n a a n 1 g u l d e n p e r
h o o f d e n d e s o c i e t i e t s t o n d b o r g v o o r 6 0 d e e l n e m e r s .
E n i g e t i j d l a t e r , o p 2 m a a r t 1 8 4 2 w e r d e e n p a r i gb e s l i s t o m d e m u z i e k m e e s t e r a f t e d a n k e n .
U i t d e v e r s l a g e n k a n m e n a fl e i d e n d a t d e s o c i e t e i t i n
m o e i l i j k h e d e n b e g o n t e k o m e n . O p 9 n o v e m b e r 1 8 4 3 w e r d
h e t S t e C e c i l i a f e e s t n o g s l e c h t s b i j g e w o o n d d o o r 5 0 p e r s o n e n
Op 3 1 o c t o b e r 1 8 4 4 w a s d i t a a n t a l t e r u g g e l o p e n t o t 4 0d e e l n m e r s .
Op 6 n o v e m b e r 1 8 4 5 e n o p 1 9 n o v e m b e r 1 8 4 6 s t o n d h e t b e s t u u r
s l e c h t s b o r g v o o r d e a a n w e z i g h e i d v a n 3 5 p e r s o n e n .
10
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 10
Op v o o r n o e m d e d a t u m w e r d t e v e n s e e n i n v e n t a r i s o p g e m a a k tv a n a l d e i n s t r u m e n t e n v a n d e s o c i e t e i t .
H e t m u z i e k a r s e n a a l b e s t o n d u i t :
- 2 t r o m b o n e s m e t 3 m o n d s t u k k e n ,
- 2 b a s s o n s ,
- 1 k l e p h o o r n ,
- 1 fl u i t ,
- 1 t r o m p e t ,
- 1 k l e i n e k l a r i n e t ,
- 1 k l a r i n e t m e t 1 1 s l e u t e l s ,
- 3 k l a r i n e t t e n ,
- 2 b a s s o n s ,
- 1 t u r k s e m u t s ,
- 1 g r o s s e c a i s s e ,
- 1 r o f f e l t r o m ,
- 3 k l e i n e t r o m m e l s ,
- 1 d r a p e a u ,- 2 b e k k e n s .
V a n a f h e t j a a r 1 8 4 5 w e r d e r n o g s l e c h t s 1 v e r s l a g
p e r j a a r o p g e m a a k t , n l . h o e m e n h e t f e e s t v a n S t e C e c i l i a
z o u v i e r e n , w a t m e n z o u e t e n , h o e v e e l m e n z o u d r i n k e n
en h o e v e e l m e n h i e r v o o r z o u d i e n e n t e b e t a l e n .
H e t a a n t a l l e d e n b l e e f e c h t e r v e r d e r d a l e n . O p 1 n o v e m b e r
1 8 4 8 w a r e n e r n o g 3 2 p e r s o n e n a a n w e z i g , o p 1 6 n o v e m b e r
1 8 4 9 s l e c h t s 3 0 e n o p 6 n o v e m b e r 1 8 5 1 n o g 2 8 .
Op 1 1 n o v e m b e r 1 8 5 2 w a s m e n z e l f s h e t f e e s t v a n
S t e C e c i l i a v e r g e t e n e n d a a r o m w i l d e m e n d i t d a n m a a r
v i e r e n t i j d e n s d e a d v e n t . D e h e e r B l a i r a u z e g d e d a t d i t
t e g e n z i j n z i n w a s e n o o k d e p a s t o o r k o n n i e t a k k o o r d
g a a n . H e t f e e s t w e r d d a n m a a r v e r s c h o v e n n a a r 2 8 d e c e m b e r .
De o n d e r g a n g w a s b l i j k b a a r n i e t m e e r t e s t o p p e n .
Op 1 2 n o v e m b e r 1 8 5 7 w e r d h e t f e e s t g e v i e r d m e t 2 6 d e e l n e m e r s
en o p 2 2 s e p t e m b e r 1 8 6 0 w a r e n e r s l e c h t s 2 0 a a n w e z i g e n .
11
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 11
De s e c r e t a r i s m e l d t i n z i j n v e r s l a g d a t h e t b e s t u u r b e s l i s t
h e e f t o m e e n m e e r s o b e r f e e s t t e o r g a n i s e r e n e n d a a r o m
w e r d v o l g e n d m e n u v o o r g e s t e l d :
- o p m a a n d a g 1 0 d e c e m b e r 1 8 6 0 : e e n v l e e s s o e p v a n a l l e r b e s t e
o s s e n b o u i l l i e m e t r i j s t o f v e r m i c i e l l e , b o u i l l i e ,
e e n p o t a g i e b e s t a a n d e u i t s p r u i t e n e n w o r s t e n , r o s b i e f
me t g e b r u i n e e r d e a a r d a p p e l e n , g e b r a d e n c a r b o n a d e n ,
g e b r a d e n f r i c a d e l l e n . D i t a l l e s m e t b e h o o r l i j k e s a u s e n ,
c o mc o mb e r s e n f r u i t . N a h e t e e t m a a l v o o r z a g m e n k o f fi e
me t s u i k e r , c o r r e n t e b r o o d m e t b o t e r e n k a a s .
" d e n s o u p e r " o p d e v o l g e n d e d a g b e s t o n d a l l e e n m a a r
u i t v e r s e g e k o o k t e a a r d a p p e l e n m e t b i e f s t e a k e n a l
de s t u k k e n " d i e b e h o o r l i j k k u n n e n d i e n e n v a n d e n v o o r -
g a e n d e d a g " .
G e z i e n s l e c h t s 2 0 l e d e n i n s c h r e v e n w e r d b e s l i s t
om o o k m a a r 1 / 2 t o n ' o v e n s b i e r t e n e m e n , d o c h h e t s t o n d
e e n i e d e r v r i j o m , n a d a t h e t v a t l e d i g w a s , z o v e e l t e
d r i n k e n a l s m e n w i l d e d o c h " e e n i e d e r u i t z i j n e n z a k " .
Op 1 2 d e c e m b e r 1 8 6 1 t e l d e d e h a r m o n i e n o g s l e c h t s
24 l e d e n e n w e r d e r e r n s t i g v a n g e d a c h t e g e w i s s e l d w a tmen z o u d o e n m e t d e i n s t r u m e n t e n i n d i e n d e s o c i e t e i t
z o u o p h o u d e n t e b e s t a a n .
Me t e e n l a a t s t e k r a c h t i n s p a n n i n g w e r d e n o p 1 9
d e c e m b e r 1 8 6 1 n o g 8 n i e u w e l e d e n i n g e s c h r e v e n , o p 2 j a n u a r i
1 8 6 2 n o g m a a l s 1 2 e n o p 9 j a n u a r i 1 8 6 2 n o g 2 , z o d a t h e t
t o t a a l a a n t a l l e d e n t o e n t e r u g 4 6 b e d r o e g .
Me t d e z e v a s t s t e l l i n g e i n d i g t h e t e e r s t e v e r s l a g b o e kv a n d e s o c i e t e i t .
I n e e n v o l g e n d e a fl e v e r i n g z u l l e n w i j h e t w e l
en w e e v a n d e m u z i e k m a a t s c h a p p i j v e r d e r t o e l i c h t e n .
R o g e r B a l b a e r t .
12
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 12
r m l i t a
polder e n k e m p e n
ben
re w e r k e n i n
orden an twe rpen
W i j z u l l e n h i e r e e n e n a n d e r u i t e e n z e t t e n a a n g a a n d e
de m i l i t a i r e w e r k e n , w a a r v a n w i j d e o v e r b l i j f s e l e n i n
o n z e n a b i j e o f m e e r v e r w i j d e r d e o m g e v i n g k u n n e n o p m e r k e n ,
o md a t d e z e e e n t i j d p e r k v a n o n z e g e s c h i e d e n i s k e n m e r k e n ,
d a t z e e r b e w o g e n m a g g e h e t e n w o r d e n .
Onz e n o o r d e r g r e n s v a l t n i e t s a m e n m e t e e n n a t u u r l i j k e
g r e n s ; t e v e n s i s h a a r t r a c é z o g r i l l i g , d a t h e t n i e t
m o g e l i j k z o u g e w e e s t z i j n z u l k e l i n i e m i l i t a i r t e v e r d e d i g e n
De z e b e i d e u i t k r i j g s k u n d i g o o g p u n t n a d e l i g e f a k t o r e n
w a r e n e r o o r z a a k v a n , d a t d e b u i t e n s t e g e o r g a n i s e e r d e
v e r d e d i g i n g s l i n i e v a n A n t w e r p e n o n z e g e m e e n t e n i n h e t
v o o r t e r r e i n l i e t , d a t u i t e i g e n o o g p u n t r e e d s b i j v o o r b a a t
a l s o p g e g e v e n w e r d b e s c h o u w d , z o a l s d i t o o k d u i d e l i j k
i s g e b l e k e n b i j d e g e b e u r t e n i s s e n v a n m e i 1 9 4 0 .
A l l e m i l i t a i r e w e r k e n i n o n z e n a b i j h e i d m a a k t e n
d e e l u i t v a n h e t v e r d e d i g i n g s s y s t e e m v a n d e V e r s t e r k t e
S t e l l i n g A n t w e r p e n . D e z e s t e l l i n g v o r m d e , s a m e n m e t d e
S t e l l i n g e n L u i k e n N a m e n , d e r u g g e g r a a t v a n h e t d e f e n s i e f
s y s t e e m v a n o n s l a n d . N o c h t a n s w a a r d e t w e e l a a t s t v e r m e l d e
de r o l v a n s p e r s t e l l i n g e n m o e s t e n v e r v u l l e n , o m e e n d o o r -
t o c h t l a n g s h e t M a a s d a l t e b e m o e i l i j k e n , v o r m d e A n t w e r p e n
e e n t o e v l u c h t s t e l l i n g , d i e m e n w e l e e n s d e n a a m g a f v a n
" n a t i o n a a l r e d u i t " , o f v e r s c h a n s t e l e g e r p l a a t s , e e n p l a a t s ,
w a a r i n h e t l e g e r , m e t d e k o n i n g , d e r e g e r i n g , e n z . e e n
l a a t s t e t o e v l u c h t m o e s t z o e k e n o f h u l p a f w a c h t e n w a n n e e r
h e t o v e r i g e v a n h e t l a n d d i e n d e t e w a r d e n p r i j s g e g e v e n .
13
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 13
A n t w e r p e n , d a t i n d e l o o p v a n z i j n g e s c h i e d e n i s
s t e e d s e e n v e s t i n g i s g e w e e s t , b l e e f d i t t o t n a d e t w e e d e
w e r e l d o o r l o g , t o e n d e g e w i j z i g d e s t r a t e g i s c h e b e g r i p p e n
en m i d d e l e n h a a r b e t e k e n i s a l s d u s d a n i g d e d e n v e r v a l l e n .
W a n n e e r w i j o n z e n o o r d e r p o l d e r s e n d e a a n p a l e n d e
n o o r d e r k e m p e n d o o r l i e p e n , d a n v i e l o n s d a a r d e a a n w e z i g h e i d
op v a n v e r s c h i l l e n d e m i l i t a i r e w e r k e n , o u d e r e e n m e e r
r e c e n t e , w a n n e e r m e n e c h t e r o v e r d e z e w e r k e n s p r e e k t
me t d e d o o r s n e e - i n w o n e r e n v o o r a l m e t m e n s e n u i t d e j o n g e r e
g e n e r a t i e , d a n b l i j k t a l r a s d a t d e z e n s o m s g e e n fl a u w
i d e e h e b b e n v a n h e t d o e l , d e b e t e k e n i s o f d e w a a r d e v a n
d e z e w e r k e n , v a n h u n o n t s t a a n r e d e n e n d e f u n k t i e d i e
h u n t o e b e d a c h t w a s o f d i e z i j w e r k e l i j k v e r v u l d h e b b e n .
Da a r o m v o n d e n w i j h e t w e l n u t t i g e e n e n a n d e r
o v e r d i t o n d e r w e r p t e v e r t e l l e n , a l i s h e t n i e t g e m a k k e l i j k
d i t i n e e n t a m e l i j k e k o r t e u i t e e n z e t t i n g t e d o e n , o m d a tmen d a n m o e t v e r o n d e r s t e l l e n d a t d e l e z e r r e e d s e e n h e e l
s t e l v o o r a f g a a n d e l i j k e b e g r i p p e n v a n u i t e e n l o p e n d e a a r do n d e r d e k n i e h e e f t .
s t e l d eEen t o c h t p e r fi e t s o f p e r a u t o n a a r d e S c h e l d e ,
o n s i n d e g e l e g e n h e i d k e n n i s t e m a k e n m e t v e r s c h i l -
l e n d e v e s t i n g b o u w k u n d i g e w e r k e n . L i l l o - f o r t w a s e e n o u d e
v e s t i n g , o n t s t a a n i n d e 1 6 ° e e u w e n n a d i e n h e r h a a l d e l i j k
v e r s t e r k t e n v e r b e t e r d . O n d e r L i l l o l a g o o k d e b a t t e r i j
v a n B l a u w g a r e n , o p d e g r e n s L i l l o - O o r d e r e n b e v o n d z i c h
de s c h a n s v a n O o r d e r e n ; o p h e t g e b i e d O o r d e r e n t e g e n
de g r e n s v a n W i l m a r s d o n k d e b a t t e r i j v a n W i l m a r s d o n k .
O n d e r W i l m a r s d o n k l a g h e t f o r t S t . F i l i p . I n d e p o l d e r
v a n B e r e n d r e c h t v o n d e n w i j d e s c h a n s v a n B e r e n d r e c h t .
A l d e z e w e r k e n z i j n s e d e r t d e h a v e n u i t b r e i d i n g , d e i n d u s -
t r i a l i s a t i e e n d e e r m e d e g e p a a r d g a a n d e z a n d o p s p u i t i n g e n
v o l l e d i g o f b i j n a v o l l e d i g v e r d w e n e n .
14
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 14
Me e r o o s t w a a r t s t r o f f e n w i j n o g a n d e r e w e r k e n
a a n , d i e n o g g e h e e l o f g e d e e l t e l i j k b e s t a a n , z i j h e t
d a n i n v e r v a l l e n t o e s t a n d . Z o h a d d e n w i j h e t f o r t v a n
S t a b r o e k e n d e s c h a n s v a n S m o u t a k k e r , b e i d e o p h e t g r o n d g e -
b i e d S t a b r o e k . O n d e r K a p e l l e n v i n d e n w i j h e t f o r t v a n
E r t b r a n d e n h e t f o r t j e v a n K a p e l l e n e n t e n s l o t t e s l u i t e n
w i j m e t h e t f o r t v a n B r a s s c h a a t . W i j h e b b e n a l d u s r e e d s
e e n h e l e s e k t o r , d e n o o r d e l i j k e z o n e , i n o g e n s c h o u w g e n o m e n .
15
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 15
Do c h d a a r m e d e i s a l l e s n i e t g e z e g d . Z o w a t o p d e
l i n i e v a n d e z e w e r k e n t r e f f e n w i j n o g z e e r t a l r i j k e b e t o n n e n
b u n k e r s e n b l o k h u i z e n a a n , v e r s p r e i d i n d e v e l d e n e n
de b o s s e n , s o m s z e e r d i c h t b i j g e b o u w e n g e l e g e n .
B o v e n d i e n v i n d e n w i j d e i n d e v o l k s m o n d a l s " a n t i -
t a n k k a n a a l " b e k e n d e g r a c h t , l a n g s h e e n d e w e l k e w i j n o g
e e n a n d e r e r e e k s b e t o n n e n s c h u i l p l a a t s e n e n b u n k e r s a a n -
t r e f f e n .
V o o r d e o n i n g e w i j d e i s d i t a l l e s t a m e l i j k v e r w a r d ,
z o d a t e e n w o o r d j e v e r k l a r i n g h i e r w e l b i j t e p a s k o m t .
E r i s o v e r i g e n s o v e r a l d e z e m i l i t a i r e w e r k e n n i e t v e e l
n a u w k e u r i g e l i t e r a t u u r i n h e t b e r e i k v a n h e t a l g e m e e n
p u b l i e k e n d o o r d e p e r s e n s o m m i g e a n d e r e p o p u l a i r e b l a d e n
w e r d h i e r o v e r n o g a l e e n s v e r k e e r d e v o o r l i c h t i n g v e r s p r e i d .
A l v o r e n s i n d e t a i l s t e t r e d e n a a n g a a n d e d e h o g e r
v e r m e l d e w e r k e n , m o e t e n w i j e e r s t e n k e l e a l g e m e n e g e g e v e n s
n a a r v o r e n b r e n g e n a a n g a a n d e d e e v o l u t i e v a n d e k r i j g s k u n -
d i g e i n r i c h t i n g v a n A n t w e r p e n a l s v e r s t e r k t e s t e l l i n g .
I n h e t m i d d e n v a n d e 1 9 ° e e u w b e z a t A n t w e r p e n
n o g s t e e d s d e o m w a l l i n g u i t h e t S p a a n s e t i j d v a k ( 1 5 4 2 ) ,
d i e d o o r A l v a i n 1 5 6 7 v e r s t e r k t w a s g e w o r d e n d o o r h e t
z o g e n a a md e Z u i d k a s t e e l , a l s d w a n g v e s t i n g o p g e v a t , o m
i e d e r e o p r o e r i g h e i d i n d e s t a d o n m i d d e l l i j k t e k u n n e n
s m o r e n . I n 1 8 5 1 h a d m n d e z e o m w a l l i n g d o o r t o e v o e g i n g
v a n 7 f o r t j e s a a n g e v u l d e n a l d u s h e t z o g e n a a m d e " v e r s c h a n s t e
l e g e r k a m p v a n 1 8 5 1 " t o t s t a n d g e b r a c h t .
De n o o d z a k e l i j k h e i d , d e s t a d e n d e h a v e n d e n o d i g e
u i t b r e i d i n g s m o g e l i j k h e d e n t e v e r z e k e r e n , d e e d d e b e s l i s s i n g
v a l l e n d e S p a a n s e v e s t i n g g o r d e l t e s l o p e n e n h e m t e v e r -
v a n g e n d o o r e e n m e e r m o d e r n e g o r d e l , v e r d e r v a n h e t s t a d s -
c e n t r u m v e r w i j d e r d e n d i e h e t g r o o t s t e g e d e e l t e v a n d e
b e b o u wd e k o m m e n v a n B e r c h e m e n B o r g e r h o u t z o u i n s l u i t e n ,
t e v e n s z o u t o e l a t e n d e b e s t a a n d e d o k k e n n a a r h e t n o o r d e n
u i t t e b r e i d e n .
16
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 16
De z e n i e u w e v e r s t e r k t e o m h e i n i n g k w a m t o t s t a n d
i n d e j a r e n 1 8 6 0 - 6 5 v o l g e n s h e t o n t w e r p v a n d e w e l b e k e n d e
g e n e r a a l e n v e s t i n g g b o u w k u n d i g e B r i a l m o n t , Z i j h a d e e n
o n t w i k k e l d e l e n g t e v a n c i r c a 1 3 k m , z o u l a n g s h e t n o o r d e n
t e g e n d e S c h e l d e a a n s l u i t e n m e t e e n c i t a d e l , l a t e r b e k e n d
o n d e r d e n a a m " N a o r d k a s t e e l " e n i n h e t z u i d e n v i a h e t
b e s t a a n d e Z u i d k a s t e e l . D e z e l a a t s t e t o e s t a n d w e r d e c h t e r
e n k e l e j a r e n n a d i e n g e w i j z i g d , t o e n h e t Z u i d k a s t e e l w e r d
g e s l o o p t e n d e g o r d e l g e w o o n t o t t e g e n d e S c h e l d e w e r d
d o o r g e t r o k k e n d o o r h e t b o u w e n v a n e e n n i e u w e a a n g e p a s t e
f r o n t l i n i e ( d e f r o n t e n 1 1 e n 1 2 ) i n 1 8 7 0 - 7 5 .
N a d a t h e t Z u i d k a s t e e l w a s a f g e b r o k e n k o n d e n d ee r v a n v o o r t k o m e n d e t e r r e i n e n w a r d e n v e r k o c h t e n m e t d e
o p b r e n g s t v a n d e z e v e r k o o p b o u w d e m e n , o p d e r e c h t e r o e v e r ,
h e t f o r t v a n M e r k s e m e n o p d e l i n k e r o e v e r d e f o r t e n v a n
K r u i b e k e e e n Z w i j n d r e c h t e n d e v e r d e d i g i n g s d i j k .
De o m h e i n i n g B r i a l m o n t , d i e m e n o o k " b e l e g e r i n g s o m -
h e i n i n g " n o e m d e , w e r d t e n t i j d e v a n h a a r o p r i c h t i n g a l s
o n i n n e e m b a a r b e s c h o u w d e n w e r d , i n i e d e r g e v a l , a l s e e n
z e e r m e r k w a a r d i g e e k o n s t r u k t i e g e p r e z e n d o o r t a l v a n
b u i t e n l a n d s e g e n i e - t e c h n i c i . D e u i t g a n g e n n a a r b u i t e nw a r e n v o o r z i e n v a n m o n u m e n t a l e p o o r t e n , d i e d e o u d e r e n
o n d e r o n s z u l l e n g e k e n d h e b b e n . W i j k u n n e n e n k e l m a a r
b e t r e u r e n d a t m e n h e t n i e t n o d i g h e e f t g e o o r d e e l d , a l
w a r e h e t m a a r é é n e n k e l e v a n d e z e p o o r t e n o f a n d e r e o n d e r d e -
l e n t e b e w a r e n , z o m i n a l s m e n d i t d e e d v o o r d e m e r k w a a r d i g e
p o o r t e n d e r S p a a n s e o m w a l l i n g , d e B l a u w e T o r e n , e n z . ,
h o e l u i d m e n d a n o o k , b i j s o m m i g e g e l e g e n h e d e n , o v e r
k u l t u u r e n m o n u m e n t e n z o r g m o g e r o e p e n .
17
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 17
T e g e l i j k m e t d e o m h e i n i n g w e r d , n a a r b u i t e n u i t ,
e e n r i n g u i t g e b o u w d v a n 8 a f z o n d e r l i j k e f o r t e n ( d e f o r t e n
n r s 1 t o t e n m e t 8 ) , d i e d e z o g e n a a m d e v e i l i g h e i d s g o r d e l
m o e s t e n v o r m e n .
De z e f o r t e n l a g e n v a n 2 8 0 0 m e t e r s t o t 4 5 0 0 m e t e r s v a n
de b e l e g e r i n g s o m h e i n i n g v e r w i j d e r d , e n v u l d e n d e k r i n g
v a n d e S c h e l d e ( H o b o k e n ) t o t h e t n a d i e n t o e g e v o e g d e f o r t
v a n M e r k s e m , d i t l a a t s t e g e l e g e n z i j n d e o p d e g r e n s v a n
de i n u n d e e r b a r e z o n e v a n d e p o l d e r s e n v a n h e t S c h i j n d a l .
De k r i n g v a n d e z e f o r t e n h a d e e n o n t w i k k e l i n g v a n c i r c a
21 k m ( v a n d e S c h e l d e t o t M e r k s e m ) e n h i j v o r m d e , m e t
de o m h e i n i n g , h e t v e r s c h a n s t e l e g e r k a m p v a n 1 8 5 9 .
B i j z o n d e r z o r g w e r d b o v e n d i e n b e s t e e d a a n d e v e r d e -
d i g i n g v a n d e S c h e l d e b i j d e b o c h t v a n K a n o , d o o r h e t
m o d e r n i s e r e n v a n h e t f o r t S t e M a r i e , h e t f o r t D e P e r e l
en h e t f o r t S t F i l i p . D i t l a a t s t e w e r d g e b o u w d t u s s e n
1 8 6 9 e n 1 8 8 0 o p d e p l a a t s v a n h e t o u d e f o r t , w a a r i n
1 5 8 5 d e w e l b e k e n d e s p e r b r u g v a n P a r m a h a d g e l e g e n , o m
de t o e g a n g t o t A n t w e r p e n l a n g s d e r i v i e r t e v e r h i n d e r e n .
H e t f o r t S t e M a r i e w a s u i t g e b o u w d g e w o r d e n i n 1 8 5 9 .
H e t f o r t v a n L i l l o , w a a r v a n d e w e r k e n g r o t e n d e e l s
d a g t e k e n d e n u i t h e t F r a n s e e e r s t e K e i z e r r i j k ( 1 8 1 0 ) w a s
n i e t m e e r o p g e w a s s e n t e g e n d e b e w a p e n i n g u i t d e t w e e d e
h e l f t d e r 1 9 ° e e u w e n w e r d d a n o o k i n 1 8 9 4 g e d e k l a s s e e r d ,
n a d a t m e n e r z e l f s e e n o g e n b l i k a a n d a c h t h e t v o l l e d i g
t e s l o p e n . V a n d i t f o r t b l i j v e n n o g e n k e l e z e e r b e l a n g w e k -
k e n d e d o c h h e l a a s e r g v e r v a l l e n e n v e r w a a r l o o s d e r e s t e n
o v e r , m e t d e w e l k e m e n , s a m e n m e t d e b e s t a a n d e b e b o u w i n g ,
e e n a a r d i g g e s c h i e d k u n d i g e n t o e r i s t i s c h s i t e h a d k u n n e n
u i t w e r k e n , v e r m i t s L i l l o a l s v e s t i n g d o r p e e n u n i c u m w a s
i n o n s l a n d . H e t i s w e l l i c h t n o g n i e t t e l a a t o m t e r e d d e n
w a t k a n g e r e d w o r d e n .
18
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 18
De g e b e u r t e n i s s e n v a n d e F r a n s - D u i t s e o o r l o g v a n
1 8 7 0 h a d d e n a a n g e t o o n d d a t h e t o n o n t b e e r l i j k w a s d e a f s t a n d
t u s s e n d e s t e d e l i j k e c e n t r a e n d e b u i t e n s t e v e r d e d i g i n g s l i -
n i e a a n z i e n l i j k t e v e r g r o t e n , t e n e i n d e d e s t a d s k e r n
t e o n t t r e k k e n a a n e e n a r t i l l e r i e b e s c h i e t i n g . H e t b e l e g
v a n P a r i j s h a d i m m e r s u i t g e w e z e n d a t m e n e e n s t a d v a n
op e e n a f s t a n d v a n 7 k m k o n b o m b a r d e r e n . D e v e i l i g h e i d s o m -
w a l l i n g d e r f o r t e n 1 - 8 h a d h i e r d o o r r e e d s h e t g r o o t s t e
d e e l v a n h a a r w a a r d e i n g e b o e t .
De m i l i t a i r e n , s t e u n e n d e o p d e e r v a r i n g v a n v o r e n g e -
n o e md e o o r l o g , v e s t i g d e n d e a a n d a c h t v a n d e p o l i t i e k e
o v e r h e i d o p d e d r i n g e n d e n o o d z a k e l i j k h e i d , h e t v e r d e d i g i n g s -
s y s t e e m v a n A n t w e r p e n u i t t e b o u w e n , d o c h d i t a l l e s l i e p
n i e t v a n e e n l e i e n d a k j e . M e n g e l u k t e e r i n , t a m e l i j k
s p o e d i g d e o v e r g a n g e n v a n N e t e e n D i j l e t u s s e n L i e r e n
Wa l e m t e v e r s t e r k e n , d o o r d e f o r t e n v a n d i e n a a m o p t e
r i c h t e n i n 1 8 7 8 . O p d e l i n k e r o e v e r w e r d a a n v a n g g e m a a k t
me t h e t v o r m e n v a n e e n v e r s c h a n s t l e g e r k a m p , d o o r h e t
b o u we n v a n h e t f o r t v a n S t e e n d o r p e n d e v e r d e r e u i t b o u w
en v o l t o o i i n g v a n d e f o r t e n v a n K r u i b e k e e n Z w i j n d r e c h t .
De d e f e n s i e v e d i j k w a s a a n g e l e g d o m , o p d e l i n k e r o e v e r ,
e e n v o l d o e n d e r u i m b r u g g e h o o f d t e h e b b e n , b e s c h u t t e g e n
i n u n d a t i e , t e n e i n d e a l d a a r d e v e e s t a p e l t e k u n n e n p a r k e r e n ,
d i e i n v o o r k o m e n d g e v a l z o u m o e t e n d i e n e n v o o r d e b e v o o r -
r a d i n g v a n d e s t a d t i j d e n s h e t b e l e g . N o c h t a n s , o n d a n k s
d e z e w e r k e n e n d e v o l t o o i i n g v a n d e v e r d e d i g i n g v a n d e
B e n e d e n - S c h e l d e , b l e v e n d e g e t r o f f e n m a a t r e g e l e n v o l s t r e k t
o n t o e r e i k e n d . H e t n o o r d e n , h e t o o s t e n e n h e t z u i d o o s t e n
v a n d e s t a d b l e v e n o n b e s c h e r m d . H e t f o r t v a n S c h o t e n
( 1 8 8 5 ) k w a m d e o p e n i n g o p v u l l e n , d i e w a s b l i j v e n b e s t a a n
t u s s e n h e t f o r t v a n M e r k s e m e n h e t f o r t 1 . D e s p o o r w e g s c h a n s
o f s c h a n s v a n D u f f e l ( 1 8 8 6 ) v u l d e d e r u i m t e t u s s e n L i e r
en W a l e m m e t h e t o o g o p d e d e f e n s i e v a n h e t N e t e - s y s t e e m
en h e t b l o k k e r e n v a n d e s p o o r l i j n B r u s s e l - A n t w e r p e n .
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 19
I n 1 8 9 0 k w a m e n o p d e b i n n e n d i j k e n i n d e A n t w e r p s e
p o l d e r s d e s c h a n s e n v a n O o r d e r e n e n B e r e n d r e c h t t o t s t a n d ,
de e e r s t e o p d e K a u w e n s t e i n s e d i j k , d e t w e e d e o p d e Z w a n e n -
d i j k . Z i j m o e s t e n z o r g e n v o o r h e t v e r d e d i g e n v a n d e i n u n d a -
t i e , v a n d e d i j k e n e n v o o r h e t b l o k k e r e n v a n d e t r a m l i j n
B e r g e n o p Z o o m - A n t w e r p e n . Z i j k o n d e n i n v o o r k o m e n d g e v a l
o o k m e d e h e l p e n a a n d e v e r d e d i g i n g v a n d e S c h e l d e .
H e t f o r t v a n K a p e l l e n ( 1 8 9 2 ) n a m p l a a t s i n d e
v o l l e d i g o n v e r d e d i g d e s e k t o r O o r d e r e n - S c h o t e n : h e t m o e s t
t e v e n s d e s p o o r l i j n E s s e n - A n t w e r p e n b e s t r i j k e n . H e t f o r t
v a n S c h o t e n w a s i m m e r s n i e t b i j m a c h t e o m d e 3 2 k m g r o t e
o p e n i n g t e v e r d e d i g e n t u s s e n L i e r e n d e n o o r d e l i j k e i n u n d a -
t i e z o n e . Z o k w a m m e n e r t o e s p o e d i g d e n o o d z a k e l i j k h e i d
t e e r k e n n e n v a n b i j k o m e n d e f o r t e n t e B r a s s c h a a t , ' s G r a v e n -
w e z e l , S c h i l d e , O e l e g e m e n B r o e c h e m . I n 1 9 0 0 w e r d d e
N e t e s t e l l i n g n o g a a n g e v u l d d o o r h e t f o r t v a n S t e K a t h e l i j n e -
Wa v e r , t e r w i j l d e n o g t e g r o t e o p e n i n g t u s s e n d e s c h a n s e n
O o r d e r e n e n B e r e n d r e c h t e n h e t f o r t v a n K a p e l l e n w e r d
a a n g e v u l d d o o r h e t f o r t v a n S t a b r o e k , v o l t o o i d r o n d 1 9 0 7 .Do c h s t e e d s b l e e f d e d e f e n s i e l i n i e t e z w a k .
De w e t v a n 3 0 m a a r t 1 9 0 6 m o e s t v o o r z i e n i n w a t
e r n o g o n t b r a k e n z i j r e o g a n i z e e r d e v o l l e d i g h e t d e f e n s i e -
s y s t e e m , w a t , k o r t s a m e n g e v a t , h i e r o p n e e r k w a m :
a . h e t v e r s t e r k e n v a n d e v e i l i g h e i d s g o r d e l t e r h o o g t e
v a n d e l i n i e d e r f o r t e n 1 - 8 ( 1 8 5 9 ) d o o r h e t a a n l e g g e n
v a n e e n d u b b e l e n a t t e g r a c h t ( d e S c h i j n a fl e i d i n g )
t u s s e n d e S c h e l d e e n d e g r e n s d e r i n u n d e e r b a r e z o n e .
b . h e t d o o r t r e k k e n v a n d e z e l i n i e v a n u i t h e t f o r t v a n
Me r k s e m e n h e t f o r t 2 , h e t o p s t e l l e n v a n e e n i j z e r e n
s p e r h e k e n h e t o p r i c h t e n , i n d e t u s s e n r u i m t e n t u s s e n
de f o r t e n 1 - 8 , v a n s c h a n s e n o f r e d o u t e s A r a t o v a n
t we e o f d r i e p e r t u s s e n r u i m t e ( i n t o t a a l 1 8 )
De z e w e r k e n h a d d e n i n h o o f d z a a k v o o r d o e l e e n o n v e r -
h o e d s e s t o r m a a n v a l o p h e t s t a d s c e n t r u m t e v e r h i n d e r e n .
20
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 20
c . w a n n e e r d e v e i l i g h e i d s o m w a l l i n g a l d u s z o u a f g e w e r k t
z i j n , z o u m e n d e b e l e g e r i n g s o m w a l l i n g v a n B r i a l m o n t
s l o p e n . D i t w a s v o o r z i e n t e g e n 1 9 1 0 .
d . h e t b o u w e n v a n k u s t f o r t e n t e D o e l e n t e O u d e n d i j k
( Z a n d v l i e t ) ( d e z e w e r d e n n o o i t u i t g e v o e r d ) e n v a n
5 k u s t b a t t e r i j e n ( w a a r v a n s l e c h t s 2 u i t g e v o e r d o p
de r e c h t e r o e v e r ) o m d e v e r d e d i g i n g v a n d e S c h e l d e
t e v e r v o l l e d i g e n .
e . h e t o p h e f f e n v a n d e f o r t e n D e P e r e l , L i e f k e n s h o e k
en L i l l o ,
f . h e t v o l t o o i e n v a n d e h o o f d v e r d e d i g i n g s l i n i e o p 9 t o t
16 k m v a n d e s t a d g e l e g e n , w a a r d o o r d e z e w e r d g e a c h t
b e v e i l i g d t e z i j n t e g e n e e n a r t i l l e r i e b o m b a r d e m e n t .
De z e v o l t o o i i n g w a s h e t o m v a n g r i j k s t e w e r k v a n h e t
g e h e l e p r o g r a m m a . H e t o m v a t t e d e u i t v o e r i n g v a n d e
f o r t e n v a n E r t b r a n d , B r a s s c h a a t , - ' s G r a v e n w e z e l ,
O e l e g e m , B r o e c h e m , K e s s e l , K o n i n g s h o o i k t , B r e e n d o n k ,
L i e z e l e , B o r n e s e n H a a s d o n k e n v a n d e s c h a n s e n v a n
S m o u t a k k e r , D r i e h o e k , O u d a a n e , S c h i l d e , M a s s e n h o v e n ,
T a l l a a r t , B o s b e e k , D o r p s v e l d , L e t t e r h e i d e , P u u r s ,
L a n d s m o l e n e n L a u w e r s h o e k .
De z e w e r k e n w e r d e n u i t g e v o e r d t u s s e n 1 9 0 8 e n 1 9 1 4
d o c h z i j w a r e n b i j h e t u i t b r e k e n v a n d e W e r e l d o o r l o g
I n i e t v o l l e d i g a f g e w e r k t n o c h u i t g e r u s t . D e h o o f d v e r d e d i -
g i n s l i n i e v o r m d e e e n k r i n g v a n c i r c a 1 2 0 k m , o p d e b e i d eS c h e l d e o e v e r s .
W i j z i e n d u s d a t d e w e r k e n v a n u i t b o u w d e r v e r s t e r k t e
s t e l l i n g A n t w e r p e n s e n s u l a t o e e n a a n v a n g n a m e n r o n d
1 8 6 0 o m t e e i n d i g e n i n 1 9 1 4 , t o e n h e t u i t b r e k e n v a n d e
o o r l o g d e w e r k e n v a n z e l f s p r e k e n d l a m l e g d e . V e r s c h i l l e n d e
o n d e r d e l e n w a r e n n i e t e e n s b e g o n n e n , a n d e r e n i e t v o l t o o i d ,
w e e r a n d e r e n i e t u i t g e r u s t .
21
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 21
Zo w a s o . m . d e fl a n k e r i n g v a n d e d u b b e l e g r a c h t
v a n d e V e r l e g d e S c h i j n s ( O o r d e r e n - E k e r e n ) n i e t v o l l e d i g
u i t g e v o e r d . S l e c h t s e e n d r i e t a l c a p o n n i è r e s w a r e n v o l t o o i d ,
a n d e r e h a l f , a n d e r e n a u w e l i j k s b e g o n n e n .
W a n n e e r w i j d e w e r k e n v a n d e s t e l l i n g w a t n a d e r
b e k i j k e n , d a n m o e t e n w i j d i t d o e n i n h e t l i c h t v a n d e
o p v a t t i n g e n , d i e g o l d e n i n h e t b e g i n v a n d e 2 00 e e u w ,o f l i e v e r , o p h e t e i n d e v a n d e 1 9 ° . W e r k e n , d i e u i t g e v o e r d
w o r d e n g e d u r e n d e e e n t i j d s p a n n e v a n r u i m e e n h a l v e e e u w
k u n n e n v a n z e l f s p r e k e n d n i e t s t e e d s g e l i j k w a a r d i g z i j n
en g e l i j k e t r e d h o u d e n m e t d e s n e l l e o n t w i k k e l i n g v a n
de b e w a p e n i n g e n v a n d e a a n v a l s m i d d e l e n . D e g r o t e m o g e n d h e -
d e n , d i e o n s o m r i n g d e n , b e s c h i k t e n o v e r w e t e n s c h a p p e l i j k e
en t e c h n i s c h e m e t h o d e s d i e h e n t o e l i e t e n i n k o r t e t i j d
wa p e n s t e k o n s t r u e r e n , w a a r t e g e n d e s t a t i s c h e k o n s t r u k t i e s
d e r f o r t e n n i e t b e s t a n d k o n d e n b l i j v e n . D e d r a c h t d e r
a r t i l l e r i e w a s u i t g e b r e i d , d e v e r n i e l i n g s k r a c h t v a n n i e u w e
s p r i n g s t o f f e n o p g e v o e r d , o n g e k e n d e s t a t e g i s c h e e n t a k t i s S e .
w e r k w i j z e n w a r e n b e p r o e f d e n b r u i k b a a r g e m a a k t . D e g e v o l g e n
v a n a l d e z e f a k t o r e n z o u d e n z i c h i n 1 9 1 4 z e e r s p o e d i g
d o e n g e v o e l e n .
We l w a s m e n e r t o e o v e r g e g a a n , d e o u d e r e w e r k e n
d a a r w a a r m o g e l i j k , t e v e r s t e r k e n . M e n h a d d e o u d e b a k s t e n e n
g e w e l v e n v a n 1 m e t e r d i k t e b e d e k t m e t l a g e n b e t o n o p
z a n d b e d ( L i e r , W a l e m , e n z . ) . M e n w a s a f g e s t a p t v a n h e t
v e r w e r k e n v a n b a k s t e e n i n d e v e s t i n g w e r k e n e n m e n h a d
d i t m a t e r i a a l d o o r b e t o n ( h e l a a s o n g e w a p e n d ) v e r v a n g e n .
Wa a r m e n a a n v a n k e l i j k n o g b a k s t e e n g e b r u i k t e v o o r d e
o n d e r b o u w , h a d m e n r e e d s i n 1 8 9 0 v o o r d e g e w e l v e n g e b r u i k
g e m a a k t v a n b e t o n .
Nog l a t e r w e r d v o o r h e t g e h e e l d e r w e r k e n n o g
e n k e l b e t o n a a n g e w e n d , e n d i t w a s h e t g e v a l v o o r d e k o n -
s t r u k t i e s u i t g e v o e r d o p g r o n d v a n d e w e t v a n 3 0 m a a r t
22
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 22
1 9 0 6 . D e g e w e l f d i k t e w a s r e e d s v a n i n 1 8 9 0 o p 2 , 5 0 m g e b r a c h t
v o o r d e w e r k e n d e r b u i t e n s t e l i n i e . D o c h m e n h a d b e t o n
v e r w e r k t m e t e e n v r i j l a a g c e m e n t g e h a l t e ( 1 8 0 k g c e m e n t
p e r m 3 ) , v o o r d e o n d e r s t e l a a g v a n 1 , 2 5 m e n m e t e e n i e t s
h o g e r g e h a l t e ( 2 5 0 k g p e r m 3 ) v o o r d e b o v e n s t e l a a g v a n
1 , 2 5 m . H i e r d o o r w a s d e u i t v o e r i n g n i e t h o m o g e e n e n w e r d
h e t b e g o o g d e m o n o l i t i s c h r e s u l t a a t n i e t b e r e i k t . H e l e m a a l
op h e t e i n d e g i n g m e n o v e r t o t e e n d o s e r i n g v a n 4 0 0 k g
c e m e n t p e r m 3 v o o r d e b o v e n l a a g d e r g e w e l v e n .
He t v a s t s t e l l e n v a n d e k w a l i t e i t v a n h e t b e t o n
en v a n z i j n w e e r s t a n d t e g e n i n s l a a n d e p r o j e k t i e l e n w a s
g r o t e n d e e l s g e b e u r d o p g r o n d v a n g e g e v e n s u i t h e t b u i t e n -
l a n d , d o c h o o k o p b a s i s v a n p r o e f n e m i n g e n v e r r i c h t o p
b e t o n n e n k o n s t r u k t i e s , d i e m e n d e v o r m e n d e a f m e t i n g e n
v a n d e f o r t l o k a l e n h a d g e g e v e n . E e n d e r g e l i j k " p r o e f d o e l "
was o p g e r i c h t i n h e t k a m p v a n B r a s s c h a a t , i n h e t k l e i n
s c h i e t v e l d , t e n z u i d e n v a n H e i d e ( R o d e W e g ) .
B e h a l v e d e z e o m s t a n d i g h e d e n w a r e n d e f a k t o r e n ,
d i e d e w e e r s t a n d v a n d e v e s t i n g w e r k e n i n h e t g e d r a n g
b r a c h t e n i n 1 9 1 4 k o r t s a m e n g e v a t d e v o l g e n d e :
a . h e t f e i t d a t d e a f m e t i n g e n v a n d e w e r k e n b e r e k e n d
w e r d e n t e g e n , t e n h o o g s t e , d e u i t w e r k i n g v a n d e m o r t i e r -
g r a n a t e n v a n 2 1 0 - 2 2 0 m m ( K r u p p o f L e C r e u s o t ) . D e
D u i t s e g r a n a a t v a n 2 1 0 m m h a d e e n g e w i c h t v a n 1 1 9
k g e n b e v a t t e e e n b r i s a n t l a d i n g v a n 1 7 , 5 k g . I n 1 9 1 3 ,
t o e n d e m e e s t e f o r t e n r e e d s i n e e n v e r g e v o r d e r d s t a d i u m
v a n a f w e r k i n g v e r k e e r d e n , w a s r e e d s u i t p r o e v e n g e b l e k e n
d a t d e t o e n i n g e b r u i k z i j n d e h o u w i t s e r s v a n 2 8 0
mm e e n p r o j e k t i e l a f v u u r d e n v a n 3 5 0 k g m e t e e n l a d i n g
v a n 3 5 t o t 7 0 k g , w a a r t e g e n h e t b e t o n d e r f o r t e n n i e t
me e r b e s t a n d w a s . I n 1 9 1 4 b e s c h o t e n d e D u i t s e r s d e
f o r t e n m e t s t u k k e n v a n 3 0 5 m m e n 4 2 0 mm, v a n z o d r a
d e z e v r i j g e k o m e n w a r e n n a d e v a l v a n d e F r a n s e v e s t i n g
Ma u b e u g e . D e e e r s t e s c h o t e n p r o j e k t i e l e n a f v a n 3 8 0 k g
me t l a d i n g v a n 4 2 k g , d e t w e e d e v a n 9 3 1 k g m e t l a d i n g
v a n 1 0 6 k g .
23
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 23
b . d e d r a c h t d e r D u i t s e a r t i l l e r i e w a s m e r k e l i j k g r o t e r
d a n d e z e v a n d e f o r t e n . D e m o r t i e r 2 1 0 m m h a a l d e 9 9 0 0 m ,
de h o u w i t s e r v a n 3 0 5 m m , 1 1 k m e n d e m o r t i e r v a n 4 2 0
v a n 1 2 t o t 1 3 k m . D a a r e n t e g e n b e s c h i k t e n d e f o r t e n
v o o r d e a k t i e o p v e r r e a f s t a n d s l e c h t s o v e r k a n o n n e n
v a n 1 5 c m m e t e e n d r a c h t v a n t e n h o o g s t e 8 4 0 0 m m e t
p r o j e k t i e l v a n 3 6 k g m e t l a d i n g v a n r o o k s t e r k b u s k r u i t .
De v u u r k r a c h t v a n d e f o r t e n w a s d u s v o l k o m e n o n t o e r e i -
k e n d o m d e v i j a n d e l i j k e z w a r e a r t i l l e r i e t e b e s t r i j d e n .
c . d e t o e r u s t i n g d e r f o r t e n w a s n i e t a f g e w e r k t : e r o n t b r a k e n
v e e l a l s c h i e t t a b e l l e n , t e l e v e r b i n d i n g e n , d r i j f k r a c h t ,
v e r l i c h t i n g , v e r l u c h t i n g , s c h i j n w e r p e r s e n a l l e a n d e r e
n u t s m i d d e l e n . H e t g a r n i z o e n v e r k e e r d e i n z e e r h a c h e l i j k e
o m s t a n d i g h e d e n t e n o p z i c h t e v a n e e n t e c h n i s c h s u p e r i e u r
u i t g e r u s t e t e g e n s t a n d e r . O o k d e m u n i t i e v o o r r a d e n
w a r e n p l a a t s e l i j k u i t e r s t o n v o l d o e n d e .
d . d e v e r d e d i g i n g d e r f o r t e n w a s i n g e s t e l d o p e e n z i c h
g e l e i d e l i j k o n t w i k k e l e n d e a a n v a l m e t n a d e r i n g s p o g i n g e n ,
e n z . D e D u i t s e r s m a a k t e n g e b r u i k v a n d e z o g e n a a m d e
v e r k o r t e a a n v a l s w i j z e : h e t o p e n e n v a n o p g r o t e a f s t a n d
v a n e e n v e r d e l g i n g s v u u r , w a a r d o o r h e t g e h e l e w e r k
s p o e d i g o n b r u i k b a a r w e r d e n h e t n i e t m e e r n o d i g w a s
e e n a a n v a l v o e t v o o r v o e t u i t t e v o e r e n . D e f o r t e n
w a r e n v e r p l i c h t z i c h n a e e n k o r t e s t r i j d o v e r t e
g e v e n , v a n w e g e d e v e r n i e l i n g v a n a l l e v e r d e d i g i n g s o r -
g a n e n e n d e o n m o g e l i j k h e i d , s t a n d t e h o u d e n i n o n b e w o o n -
b a r e l o k a l e n , d i e s c h o t n a s c h o t , t o t p u i n w e r d e nh e r l e i d .
V e r v o l g t .
A r t i k e l v a n R o b . H a v e r m a n s , o v e r g e n o m e n u i t C a l m t h o u t a n i a
j a a r g a n g 1 9 7 1 n r 1 e n 2 .
2 4
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 24
Wi e k a n d e p e r s o n e n h e r k e n n e n o p b o v e n s t a a n d e f o t o . G r a a g
uw a n t w o o r d a a n R o g e r B a l b a e r t , P a r k w e g , 2 , 2 0 8 0 K a p e l l e n .
25
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 25
ontvangen gif ten
Me t d a n k o n t v i n g d e k u l t u r e l e k r i n g d e h i e r n a v e r m e l d e
g i f t e n v a n d e h e e r V e r m e u l e n , S p a r r e n l a a n t e H o e v e n e n .
1 . B o e k e n .
- B i e d e r m e i e r i n O o s t e n r i j k ,
- B i e d e r m e i e r i n O s t e r r e i c h 1 8 1 5 - 1 8 4 8 ,- H e r z h h a f t e r H a u s t r u n k M o s t
- B l u m e n g a r t e n ,
- D e u r n e e n B o r g e r h o u t ( J . B . S t o c k m a n s ) ,
- S c h o o n h o v e n v a n A t o t Z ,
- B r o c h u r e M e r k s e m - G i d s ,
- D a m b o r d v o l k a s t e l e n ,
- G r o e n i n g e m u s e u m B r u g g e : v o l l e d i g e v e r z a m e l i n g ,
- Z e v e n w o n d e r e n v a n B e l g i ë ,
- B r u g g e e n h a a r p r a c h t ,
- K a s t e l e n e n l u s t h o v e n v a n D e u r n e e n B o r g e r h o u t ,
- C l o s e u p v a n B e l g i ë ,
- D e u r n e : g e s c h i e d k u n d i g e fl i t s e n ,
- K a s t e l e n t e H o b o k e n ,
- M u s e u m M a a g d e n h u i s ,
- A n t w e r p e n S t J a c o b s k e r k ,
- R o c k o x h u i s ,
- M u s e u m P l a n t i n M o r e t u s ,
- H o b o k e n : z o w a s h e t ,
- D e u r n e : 1 9 5 2 ,
- F i l i p s d e G o e d e ,
- L ' a r m o r i a l d e s r o y s - d ' a r m e s ,
- H e r a l d r y o f t h e R o y a l f a m i l i e s o f E u r o p e ,
- K e r k e l i j k e h e r a l d i e k v a n 1 2 7 0 t o t J o a n n e s P a u l u s
- O m e n r o n d d e A n t w e r p s e v e s t e n ,
- S t P a u l u s k e r k ,
- S t e r c k s h o f : b e k n o p t e g i d s ,
- V e r d w e n e n g e z i c h t e n u i t h e t A n t w e r p s e ,
26
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 26
- D e l e e u w : u n i v e r s e e l s y m b o o l e n w a p e n v a n V l a a n d e r e n ,
- G e s c h i e d e n i s v a n D e u r n e ( 2 d e l e n ) ,
- E l s e v i e r s g i d s v a n d e h e r a l d i e k ,
- D e k a t h e d r a a l v a n A n t w e r p e n
- F r a n s d e T a s s i s ,
2 . P o s t k a a r t e n .
- K a p e l l e n : 2 6
- L i l l o : 3
- H o e v e n e n : 6
- Z a n d v l i e t : 6
- E k e r e n : 1 2
- M a r i a b u r g : 6- B r a s s c h a a t : 2 4
- S t a b r o e k : 3 0
- B e r e n d r e c h t : 9
- D e u r n e : 8
- W e s t k a p e l l e : 3
- K n o k k e : 7
3 . W a p e n s c h i l d e n .
W i j o n t v i n g e n 1 5 3 d o o r d e h e e r V e r m e u l e n g e t e k e n d e
w a p e n s c h i l d e n v a n d i v e r s e f a m i l i e s e n g e m e e n t e n .
2 7
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 27
m i j m e n n g e n
I k w e r d g e b o r e n
i n h e t b e l g i s c h e n o o r d e n
j o n g v e r p l a n t
n a a r h e t n o o r d z e e s t r a n d
i k l e e r d e d e z e e e n d u i n v e r k e n n e n
o o k a a n d e w o e s t e w i n d e n w e n n e n .
A l s i k d a a r o v e r m i j m e r e n g a
i s h e t a l s o f m i j n h a r t s t i l l e s l a a t
v o o r z o v e e l s c h o o n s o p d e z e a a r d
d o o r w e i n i g e n g o e d a a n g e s t a a r d
v o o r z o v e e l r i j k d o m e n n a t u u r s c h o o n
o o k i n e i g e n h a a r d e n w o o n .
I n h e t z o e l e v a n d e a v o n d w i n d
i s h e t a l s o f i k m i j i n d e h e m e l b e v i n d
b i j h e t a a n s c h o u w e n d e r g l i n s t e r l i n g e n
v a n s t e r r e n e n s c h e l p e n e n v i n n e n
o o k z i e i k s t e r r e n o p h e t z a n d
v a n o n s s c h o n e n o o r d z e e s t r a n d .
B i j h e t k o m e n e n g a a n d e r b a r e n
d e n k i k a a n m i j n k i n d e r j a r e n
d i e i k o n d e r v r e u g d i g g e s t o e i
d o o r d u i n e n z e e g r a s d e w i n d o n s w o e i
o n s l e e r d e i n g e n o t e n g e v a r e n
de v r e u g d e d e r b r u i s e n d e b a r e n .
H e t i s a l s o f i k n o o i t k a n v e r g e t e n
de j a r e n d i e i k d a a r h e b g e s l e t e n
g e n o t d a t i k i n s t i l t e o m s l o o t
z i c h z e l f e n i n v r i j h e i d o n t p l o o i t
z o a l s d e w i n d e n d e b a r e n
e e r s t b r u i s e n d d a n k a l m e r m e t d e j a r e n .
B r o e c k x J . w e d u w e A ms s o ms
28
't Bruggeske - 21e jaargang - december 1989 - nr. 4 - p 28