BEYNİMİZ
SİNİR HÜCRELERİ ve NÖROGLIA NÖRON (NEURON) (1) astrocytes
(2) oligodendrocytes,
(3) microglia,
(4) ependymal cells
1,300 - 1,400 gr
100 milyar nöron
Zamana göre ortalama nöron kayıbı
(Neocorteks)
Günlük= 85,000
Yıllık= ~31 milyon
Saniyede= 1
*(Pakkenberg et al., 1997; 2003)
Beyindeki myelin kaplı hürelerin
uzunluğu= 150,000-180,000 km
Sinaps sayısı= 0.15 katrillion
Sol>Sağ Yarım Küre= 186 Milyon
BEYNİMİZ
SİNİR HÜCRELERİ ve NÖROGLIA NÖRON (NEURON)
Alanı = 2500 cm²
Girus (gyrus): çıkıntı
Salkus (sulcus): yarıklar
BEYNİMİZ
Meninges
-Dura
-Araknoid
-Pia
Hidrosefali
Menenjit
Beyin Omurilik Sıvısı
Buoyancy (kaldırma K)
Koruma
Kimyasal stabilite
Basınç düzenlemesi: İskemi
Glial Hücreler
NÖROGLİA (DESTEK HÜCRELERİ)
Oligodendrosit
Miyelinli akson
Miyelin tabaka
Microglia
Nöron
Astrosit
Damar
Beyin
ventikül
leri
Ependi-
mal
hücreler
•Myelin kılıfları
•Destekleme, birarada tutma
•Atık maddelerin uzaklaştırılması
NÖRONLAR ve BİLGİ TAŞIYICILAR
Miyelin kılıf
Dendrit
Hücre çekirdeği
Hücre gövdesi
Akson
Akson ucu
veya
Düğmeciği
Ranvier boğumuAkson tepeciği
Uyarılma eşiği,
Sıçramalı iletim
Getiren ya da duyusal nöron: duyu organlarından omurilik ya da beyne bilgi taşıyan
nöronlar
Götüren ya da motor nöron: beyinden kas ya da salgı bezlerine bilgi taşıyan nöronlar
Bağlayıcı ya da aranöronlar: bir nörondan diğerine bilgi taşıyan nöronlar
NÖRONLAR ve BİLGİ TAŞIYICILAR
SİNAPS
Sinaps önceki kısımda mesaj iletimi elektriksel;
sinaps’taysa mesaj iletimi kimyasal maddeler yardımıyla olur.
SİNAPS
Sinaptik kesecik
Sinaptik alan
ya da boşluk
Nörotransmiter
Ya da nöroiletken
Mitokondri
Mikrotübler
Reseptörler
(alıcı nokta)
Akson ucu
Sinaptik
düğmecik
Akson terminali
(düğmeciği)
Asetilkolin Alzheimer Genel uyarılmışlık, dikkat, bellek,
hareket
Dopamin Şizofreni, Parkinson Haz, bağımlılık
Serotonin Depresyon Duygu durum, uyku başlatılması
Norepinefrin bipolar bzk. Genel uyarılmışlık hali, uyanıklık
duygu durum, bellek, öğrenme
Endorfin ve Enkefalinler Acı ağrı
Nöroiletkenlerin yıkımı ya da ortamdan uzaklaştırılması?
NÖROİLETKENLER
Toksinler Asetilkolin salınımını engeller Felç
Reserpin Ntt keseciklerinde sızdırma Kan basıncını azaltır
Kafein Adenosin salınımını azaltır Aşırı uyanıklık
(uyarıcı madde salınımını düzenler)
LSD Seretonin reseptörlerine bağlanır
Dopamin reseptörlerine bağlanır Uyanıkken rüya görme
Kokain Dopaminin geri emilmesine engel Öfori
Sinapslar ve İlaçlar
Hayvan Çalışmaları
Ölüm Sonrası Çalışmalar (Albert Einstein)
Vaka Çalışmaları ve Hastalarla yapılan çalışmalar (HM,
Broca’nın hastası, Pineal Cage)
Elektrik Kaydı (EEG ve ERP)
Nörogörüntüleme (MRG, fMRG, PET)
BEYİN YAPILARI VE İŞLEVLERİ
Beyin Araştırmalarında Kullanılan Yöntemler
SİNİR SİSTEMİ
Merkezi Sinir Sistemi Çevresel Sinir Sistemi
Beyin Omurilik
(iletim ve basit refleksler)Ön Beyin
frontal lob
parietal lob
oksipital lob
temporal lob
limbik sistem
talamus
hipotalamus
Orta Beyin
(görme ve işitme
refleksleri
Retiküler formasyon
Arka Beyin
beyincik
pons
medulla
Sempatik Bölüm
Parasempatik Bölüm
Somatik Sistem Otonom Sistem
İşitsel korteks
Motor korteks
Broca
Alanı
Çağrışım
korteksi
Somatosensory
korteks
Çağrışım
korteksi
Görsel
korteks
Wernicke
Alanı
Ön Beyin (Serebral Korteks’teki yapılar)
Çağrışım alanları, Ayna nöronlar
ÖN BEYİN (İçerdeki, Subkortikal, yapılar)
BeyincikMedulla
Pons
Talamus
Orta beyin
Hipotalamus
Korpus Kallosum
Korpus Kallosum
ÖN BEYİN (İçerdeki, Subkortikal, yapılar:
Limbik Sistem)
Deneysel Psikoloji: öğrenme,
Amigdala
Hipokampüs
BEYİN YARIMKÜRELERİ ve UZMANLAŞMA
Sağ beyin Sol beyin
Analitik düşünme
Mantık
Matematik
Dil
Sağ el ile dokunma
Yazı yazma
Bütüncül düşünme
Sezgi
Yaratıcılık
Sanat Müzik
Yüz tanıma
Sol el ile dokunma
Mekansal Kurulum
Korpus kallosum (ayrık beyin vakaları),
Başat el ve dil alanı (Broca ve Wernicke alanları) arasındaki ilişki
ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ
SOMATİK SİNİR SİSTEMİ:MSS’ne bilgi getiren tüm duyusal ve motor nöronlardan oluşur
OTONOM SİNİR SİSTEMİ:MSS ile iç organlar ve salgı bezleri arasında bilgi taşıyan nöronlar
Sempatik sinir sistemi
Acil durumlarda ani hareketler için vücudu hazırlar
Parasempatik sinir sistemi
Vücudu sakinleştirir
Beynin Gelişimi Beynin gelişimi çoğunlukla doğum
öncesi ve doğum sonrası birkaçyılda tamamlansa da yaşam boyudevam eder.
Başlangıçta 3 grup doku:Ektoderm: Sinir sistemiMesoderm: Kas ve kemik,
dolaşımEndoderm: İç boşluk
yüzeyleri, sindirimsistemi, akciger
Döllenmeden 25 gün sonra beyinküçük bir tüp şeklindedir.
6.-7. haftadabu tüp boğumlanarak 3 beyin böl.
Beynin Gelişimi
• Doğum öncesi 5-20. haftalarda saniyede 50 bin-100 binarasında hücre oluşumu
• Nöronlar birtakım kimyasalların etkisiyle asıl yerlerine göçederler.
• Simetrik ve asimetrik
bölünme
Beynin Gelişimi: Doğum sonrası
• 0-3 yaş arasında beyin büyüklüğü 3 kat artar (Glial hücreartışı)
• Serebral kabuk beynin doğumda en olgunlaşmamış kısmı
• Sinaptogenez: Doğumdan kısa bir süre sonra sinapssayısında gözlemlenen artış.
• Ayrışma: Nöronların çeşitli görevleri üstlemesi
• Sinaptik budanma: Kullanılmayan sinapsların yok olması
Bir bilgiyi kodlamada birlikte görev üstlenennöronlar “trofik” faktörler salgılayarak aralarındakisinaptik bağlantıları kuvvetlendirirler.
• Miyelinizasyon: Doğum öncesi dönemin sonundanbaşlayıp ilk birkaç yıl boyunca süren aksonların miyelinlekaplanma süreci
Orta çocukluk, ergenlik ve erişkinlikte gelişim
• Budanma ergelik yıllarına; miyelinizasyon ise yirmiliyaşlara kadar sürer.
• Frontal lobun olgunlaşması diger loblara göre daha geçolur.
• Ergenlikte hormonların etkisiyle değişebilir. Örneğinserotonin belli bölgelerde azalırken, dopamin artar.
Beyin gelişimini etkileyen faktörler
• Kalıtsal faktörler (nature)
• Çevresel faktörler (nurture);
beslenme, psikolojik stres, hastalıklara, toksinleremaruz kalma (Fetal alkol sendromu), deneyim(plastisite)
FAS: Zihinsel ve motor gelişim bozuklukları
8
Beyin gelişimini etkileyen faktörler
• Bazı işlevlerin gelişmesinde çevresel uyaranınzamanlaması önemlidir (beynin gelişiminde kritikdönemler vardır)
• Görme
• Dil
-Agulamanın (2-4 aylar) sonlarına doğru kendi
dillerindeki sesleri çıkarıyorlar.
Beyindeki Öğrenme Yatkınlıkları
-Chomsky, Dil işleme aygıtı, Evrensel gramer
-Yüz ifadelerini taklit (ayna nöronlar, zihin kuramı,empati?)
Beyin gelişimiyle ilgili önemli kavramlar Deneyim-beklentili plastisite (görme, dil edinimi;
Deneyim-bağımlı plastisite (araba kullanma,okuma-yazma)
Nörogenez (yeni nöron oluşumu) beyinde bazı bölgelerdeyaşam boyu devam eder (hipokampüs)
Hipokampüs ve sağlamlaştırma
Sonuç olarak
Sinaps kaybı kaçınılmazdır
Pek çok ortam normal gelişimi destekler
İlk yıllar kadar sonraki yıllardaki öğrenmede önemlidir.
Sağ beyne veya sol beyne öğretme diye bir şey yoktur.
Kritik dönemlerle karakterize gelişimsel alanlarda fırsatpencereleri hafifçe açık kalır.
Beyni anlamak öğrenmeyi anlamak için gereklidir; fakat neyinasıl öğreteceğimiz için başka disiplinlere de ihtiyaç vardır.