Dolny Śląsk ― wart podróży!Reisetipp Niederschlesien!

Dolny Śląsk – wart podróży!Jednodniowe wycieczki w głąb historii i współczesności Europy Środkowej

Reisetipp Niederschlesien!Tagesausflüge in die Geschichte und Gegenwart Mitteleuropas

Zgorzelec/Görlitz

KotlinaJeleniogórska/HirschbergerTal

Rogoźnica/GroßRosen Morawa/Muhrau

Świdnica/Schweidnitz Krzyżowa/Kreisau

Wrocław/Breslau

100km500

»Zastanawiam się, czy możliwe jest podróżowanie po Eu­ropie Środkowej bez nieustannego potykania się o historię.«Andrzej Stasiuk, autor

Na zachód od Wrocławia rozciąga się region, w którym obok siebie istnieje wiele miejsc o szczególnym znacze-niu kulturowo-historycznym. Dolny Śląsk zaprasza, by wybrać się w podróż po historii i współczesności Europy Środkowej.

Na podstawie wybranych miejsc przedstawione zostały pojedyncze epoki historii

Śląska. Zamki, kościoły, dwory oraz dworce kolejowe, ale także obozy koncentra­

cyjne są kamiennymi świadectwami przeszłości tego regionu. Równocześnie chodzi

o to, by zgromadzić szczątki wspomnień i połączyć je w całość. Niemcy, Polacy

i Czesi mogą dziś na Dolnym Śląsku na nowo odkrywać swoje wspólne dziedzictwo

kulturowe.

»Ich frage mich, ob Reisen durch Mitteleuropa überhaupt möglich ist, ohne unablässig über Geschichte zu stolpern.« Andrzej Stasiuk, Schriftsteller

Westlich von Breslau erstreckt sich eine Region, in der viele kulturhistorisch bedeutsame Orte eng nebenein-ander liegen. Niederschlesien lädt ein, eine Reise in die Geschichte und Gegenwart Mitteleuropas zu unterneh-men.

Anhand ausgewählter Orte werden einzelne Epochen der schlesischen Geschichte

vorgestellt. Schlösser, Kirchen, Gutshäuser, Bahnhöfe aber auch Konzentrations­

lager sind steinerne Zeugnisse, die Einblicke in die Vergangenheit geben können.

Es geht aber auch darum, auseinander gerissene Erinnerungen und Betrachtungs­

weisen zusammen zu führen und miteinander zu verknüpfen. Deutsche, Polen

und Tschechen können in Niederschlesien ein gemeinsames kulturelles Erbe

(wieder­)entdecken.

In der Mitte EuropasWo liegt eigentlich Schlesien?

Wo liegt eigentlich Schlesien? Ein amerikanischer Tourist kann mit Recht diese Frage stellen. Eine mögliche Ant-wort darauf ist: in der Mitte Europas. Diese besondere geographische Lage war auch bedeutsam für die Geschichte Schlesiens. Herrschaftswechsel, Kriege aber auch das friedvolle Zusammenleben verschiedener Völker prägten die Region zwischen den Städten Berlin, Prag, Wien, Krakau und Warschau.

Seit dem Ende des 10. Jahrhunderts bestimmte das Herrschergeschlecht der

Piasten über das Herzogtum Schlesien. In den Auseinandersetzungen zwischen

Polen und Böhmen um das Land an der Oder gewann im 14. Jahrhundert schließ­

lich die böhmische Krone die Oberhand. Die Verbindung zwischen Böhmen und

Schlesien sollte vier Jahrhunderte andauern. Mit der böhmischen Königswürde

fiel 1526 auch Schlesien an das Haus Habsburg.

In den Schlesischen Kriegen (1740­1763) gliederte Friedrich der Große das Land

dem preußischen Staat ein. Nur ein kleiner Teil Schlesiens verblieb bei Österreich

und gehörte nach dem Zerfall der Habsburgermonarchie zur Tschechoslowakei.

Mit der Provinz Schlesien stieg Preußen unaufhaltsam zur europäischen Groß­

macht auf.

Nach dem Ersten Weltkrieg erhielt der wiedererstandene polnische Staat Teile

Oberschlesiens. Die heutigen Grenzen sind auf das Jahr 1945 zu datieren. Nach

dem vom nationalsozialistischen Deutschland entfachten Zweiten Weltkrieg

wurde die Landkarte Europas neu gestaltet. Schlesien gehört seitdem zum über­

wiegenden Teil zu Polen, in der Tschechischen Republik existiert ein Mährisch­

Schlesischer Kreis und im Umkreis von Görlitz hat sich ein kleines Stück deutsches

Schlesien erhalten.

W środku EuropyGdzie właściwie leży Śląsk?

Gdzie właściwie leży Śląsk? Amerykański turysta słusznie może zadać to pytanie. Odpowiedź na nie brzmi: w samym środku Europy. To szczególne położenie geograficzne Śląska było również decydujące dla jego historii. Częste zmiany władców, wojny, ale także współżycie rozmaitych narodów ukształtowały ten, położony między Berlinem, Pragą, Wiedniem, Krakowem i Warszawą, region.

Od końca X wieku w Księstwie panowała dynastia Piastów. Z polsko­czeskich

sporów, które toczyły się o tą nadodrzańską ziemię, w XIV wieku zwycięsko wyszła

Korona Czeska. Dominacja Czechów nad Śląskiem trwać miała cztery wieki. Czeska

korona, i w tym Śląsk, dostała się w 1526 roku pod panowanie Habsburgów.

Podczas wojen śląskich (1740–1763) region ten został włączony przez Fryderyka

Wielkiego do państwa pruskiego. Jedynie niewielka część Śląska pozostała przy

Austrii, a po rozpadzie monarchii Habsburgów przypadła Czechosłowacji. Prusy

ze swoją Prowincją Śląską niepowstrzymanie awansowały na pozycję europejs­

kiego mocarstwa.

Po I wojnie światowej Górny Śląsk częściowo został przyznany nowo powstałemu

państwu polskiemu. Dzisiejsze granice tego regionu powstały w 1945 roku. Po

rozpętanej przez nazistowskie Niemcy II wojny światowej, mapa Europy została

ustalona na nowo. Od tego czasu większość Śląska należy do Polski. W granicach

Republiki Czeskiej leży powiat Morawsko­Śląski, natomiast w okolicach niemiec­

kiego miasta Görlitz pozostała jedynie niewielka część.

©WS>

»Diese Region ist meine Hei­mat geworden. Ich glaube, dass das ein besonderer Ort ist […] Vielleicht ist dies damit zu erklären, dass diese Region in der Vergan­genheit oft ihre Herrscher gewechselt hat und immer eine Grenzregion war.« Olga Tokarczuk, Schriftstellerin, 2001

»Ten region stał się moją ojczyzną. Myślę, że to jest szczególne miejsce […] Może da się to tym wytłuma­czyć, iż region ten w prze­szłości często zmieniał swoich władców i zawsze był regio­nem przygranicznym.« Olga Tokarczuk, autorka, 2001

<©WS

Nationen, Konfessionen, Sprachen – ein PuzzleDie Vielfalt Schlesiens

Mozaika narodów, wyznań i językówRóżnorodność Śląska

Schlesien bedeutet nicht nur wechselnde Herrschaften sondern auch das Zusammenleben vieler Völker und Kulturen.

Śląsk to nie tylko zmieniający się władcy, ale również współistnienie wielu narodów i kultur.

Polacy czy Niemcy? Na przełomie pierwszego tysiąclecia nikt nie zadawał sobie

tego pytania. Poszczególne dynastie władców, które zawierały pomiędzy sobą

związki małżeńskie, interesowały się dobrobytem kraju oraz swych własnych

rodzin, a nie tym, czy ich poddanymi byli Słowianie czy Germanie.

Polscy Piastowie sprowadzili na Śląsk niemieckich osadników, aby założyć

nowe miasta. Nowi przybysze ukształtowali Dolny Śląsk przede wszystkim

wokół Wrocławia. Z kolei na Górnym Śląsku Polacy i Niemcy żyli obok siebie.

W niektórych miejscowościach mówiono również po czesku lub morawskim di­

alektem.

W zamierzchłej historii Śląska »pytanie o narodowość« nie odgrywało żadnej

roli. Istotny był natomiast spór pomiędzy wyznaniami: katolickim i protestan­

ckim. Ponadto na regionie tym piętno swoje odcisnęła, mająca wówczas duże

znaczenie, gmina żydowska. Po roku 1945 na Śląsk przybyli także wyznawcy re­

ligii prawosławnej.

Różnorodność językowa, etniczna oraz wyznaniowa inspirowała i ukształtowała

ten region. Przez wieki stanowiła ona pożywkę dla wybitnych osiągnięć literackich,

architektonicznych i naukowych. Śląsk był i jest doniosłą częścią krajobrazu

kulturowego Europy Środkowej.

Polen oder Deutsche? Diese Frage stellte sich um die erste Jahrtausendwende

nicht. Herrschergeschlechter, die untereinander heirateten, waren am Wohler­

gehen des Landes oder der eigenen Familie interessiert und nicht daran, ob die

Untertanen Slawen oder Germanen waren.

So holten die polnischen Piasten deutsche Siedler nach Schlesien, um Städte zu

gründen. Die Zuwanderer prägten vor allem das rund um Breslau gelegene Nie­

derschlesien. In Oberschlesien lebten dagegen Polen und Deutsche mit­ und ne­

beneinander. An einigen Orten wurde auch Tschechisch oder mährischer Dia­

lekt gesprochen.

In der älteren Geschichte Schlesiens spielte die »nationale Frage« keine Rolle.

Dagegen war der Widerstreit der Konfessionen, ob katholisch oder protestan­

tisch, von großer Bedeutung. Zudem prägte eine bedeutende jüdische Gemein­

de das Land. Nach 1945 kamen auch Orthodoxe nach Schlesien.

Die sprachliche, ethnische und religiöse Vielfalt inspirierte und formte das

Land. Über Jahrhunderte bildete sie den Nährboden für herausragende litera­

rische, architektonische und wissenschaftliche Leistungen. Schlesien war und

ist eine bedeutende Kulturlandschaft in der Mitte Europas.

W 1648 roku zakończyła się wojna trzydziestoletnia. W westfalskim traktacie

pokojowym zostało zapisane, że odtąd wyznanie władzy staje się także wyznaniem

poddanych: »cuius regio, eius religio«. Dotyczyło to także i Śląska, zamieszkałego

w większości przez ludność protestancką. Ziemie te należały do katolickich Habs­

burgów. W związku z tym zabroniono protestantom dalszego praktykowania

wiary, zamknięto kościoły i odwołano duchownych.

Jedynie ludności miast Świdnicy, Jawora i Głogowa, w większości wyznania ewan­

gelickiej, zezwolono na wybudowanie kościołów protestanckich przed murami

miast. »Wymogi budowlane« były jednak za­

ostrzone: Kościoły ludność ewangelicka musiała

wybudować na własny koszt, bez użycia kamieni

i gwoździ, wyłącznie z drewna i to w czasie zaled­

wie roku. Dodatkowo miały być one pozbawione

wieży kościelnej. Pomimo tych zaostrzonych

regulacji powstały potężne drewniane budowle

będące symbolem głębokiej wiary i niestrudzo­

nej woli wiernych.

Wybudowany na konstrukcji szachulcowej w 1656/57 roku Kościół Pokoju pw.

Trójcy Świętej w Świdnicy jest największym drewnianym budynkiem sakralnym

w Europie. Wewnątrz znajduje się 3.000 miejsc siedzących, a w sumie może się

w nim pomieścić aż 7.500 osób. Okazałe wnętrze jest utrzymane w stylu baroko­

wym. Dopiero po zdobyciu Śląska przez Prusy, protestanci mogli praktykować

swoją wiarę bez ograniczeń.

W 1945 r. niemiecka ludność, w tym

członkowie gminy ewangelickiej, musiała

opuścić Świednicę. W dniu dzisiejszym

kościół nadal znajduje się w posiadaniu

obecnie małej, liczącej 150 wiernych,

parafii ewangelickiej. Kościoły Pokoju

w Jaworze i Świdnicy należą od 2001 r. do

światowego dziedzictwa UNESCO.

Im Jahre 1648 endete der Dreißigjährige Krieg. Der Westfälische Frieden legte

fest, dass die Konfession des Landesherrn auch für seine Untertanen gelten sollte:

»cuius regio, eius religio«. Gerade Schlesien,

dessen Bewohner sich nach der Reformation

mehrheitlich zum Protestantismus bekannten,

war von dieser Bestimmung betroffen. Das

Land gehörte zum Reich der katholischen

Habsburger. Deshalb durften die Protestanten

ihren Glauben nicht mehr frei ausüben. Ihre

Kirchen wurden geschlossen und die Geistlichen

des Landes verwiesen.

Allein den Städten Schweidnitz, Jauer und Glogau wurde zugestanden, vor den

Stadtmauern evangelische Kirchen zu errichten. Die »Bauauflagen« hatten es

in sich: Die drei »Friedenskirchen« mussten auf eigene Kosten ohne die Verwen­

dung von Steinen und Nägeln nur aus Holz und innerhalb eines Jahres gebaut

werden. Darüber hinaus durften sie keinen Kirchturm haben – eine deutliche

Zurücksetzung gegenüber den katholischen Kirchen. Trotz alledem entstanden

gewaltige Fachwerkbauten als Symbole des Glaubens und des Beharrungswillens.

Die als Fachwerkkonstruktion 1656/57 errichtete evangelische Friedenskirche

»Zur heiligen Dreifaltigkeit« ist die größte Holzkirche Europas und fasst ca. 7.500

Personen, darunter ca. 3.000 auf Sitzplätzen. Die prachtvolle Innenausstattung

ist im Stil Barock gehalten. Erst mit der Eroberung Schlesiens durch Preußen

konnten die Protestanten ohne Einschränkungen ihren Glauben ausüben.

1945 mussten die deutschen Einwohner und damit auch die evangelischen Ge­

meindemitglieder Schweidnitz verlassen. Heute dient die Kirche 150 Mitgliedern

der evangelischen Kirche Polens als Gotteshaus. Die Friedenskirchen in Schweid­

nitz und Jauer stehen seit 2001 auf der UNESCO­Liste des Weltkulturerbes.

Okazałedrewnianewnętrzezmotywamibiblijnymi.

PrachtvolleHolzvertäfelungenmitbiblischenMotiven.

Ohne Stein und Nagel zum WeltkulturerbeDie Friedenskirche zu Schweidnitz

Światowe Dziedzictwobez gwoździ i kamieniaKościół Pokoju w Świdnicy

Należyod2001r.dodziedzictwakulturalnegoUNESCO:KościółPokojuwŚwidnicy>

Im Zeitalter der Glaubens-auseinandersetzungen entstanden in Schlesien die größten Fachwerk-kirchen der Welt.

»cuius regio, eius religio«

W czasie walk między przedstawicielami różnych wyznań, powstały na Śląsku jedne z najbardziej podziwianych na świecie kościołów.

»cuius regio, eius religio«

<2001zumWeltkulturerbeerklärt:DieFriedenskircheinSchweidnitz

LożarodzinyvonHochberg.

DieLogederFamilievonHochberg.

Kościółzostałzbudowanyprzedmuramimiasta.

DieKirchemussteaußerhalbderStadtmauernerrichtetwerden.

W połowie XVIII wieku Fryderyk II, korzystając ze słabości Austrii, zaanektował

po trzech śląskich wojnach (1740–1763) prawie cały region. Prusy stały się wtedy

wielkim mocarstwem. Śląsk miał jednak nie tylko polityczne, ale i turystyczne

znaczenie dla Prus. Ten nowy region stał się ulubionym miejscem wypoczynku

dla arystokratów i kuracjuszy.

Kotlina Jeleniogórska pod Karkonoszami odpowiadała romantycznemu duchowi

czasu. Rodzina królewska i pruska arystokracja chętnie spędzała tu swoje wakacje.

Nowo wybudowane zamki i parki krajobrazowe doskonale ilustrują styl tamtego

czasu: klasycyzm Karla Friedricha Schinkela i architektura krajobrazowa Petera

J. Lennego zainspirowana stylem angielskim.

Zamek Łomnica, wybudowany już w 1720 r.

przez Martina Franza, od 1835 r. w posiadaniu

pruskiego ambasadora na dworze sycylijskim

Carla von Küstera, jest idealnym miejscem, do

którego można się udać w pierwszej kolejności

rozpoczynając zwiedzanie. Wystawa »Dolina

Zamków i Ogrodów. Kotlina Jeleniogórska –

wspólne dziedzictwo” daje pierwszy wgląd

w ukryte piękno tego bogatego w zamki regionu. W pobliżu znajdują się dwa

kolejne zamki godne zobaczenia: zamek Bobrów, w tej chwili w odbudowie,

i zamek Wojanów, będący prezentem króla Fryderyka Wilhelma III dla swojej

córki Ludwiki, dzisiaj pełni funkcję hotelu.

Z biegiem lat Kotlina Jeleniogórska stała się regionem turystycznym otwartym

dla szerszych warstw społecznych. Dziś wystarczy samochód lub autobus, aby

dostać się do tego pełnego uroku miejsca.

Mitte des 18. Jahrhunderts nutzte Friedrich der

Große die politische Schwäche Österreichs und

annektierte in den drei schlesischen Kriegen

(1740–1763) nahezu die gesamte Region. Preußen

stieg zur Großmacht in Europa auf. Schlesien

hatte für Preußen aber nicht nur eine politische

und wirtschaftliche Bedeutung. Auch in der

Freizeit besuchte man gerne die neue Provinz.

Das Hirschberger Tal am Fuße des Riesengebirges entsprach ganz dem romanti­

schen Zeitgeist. Hier verbrachten die Königsfamilie und viele preußische Adelige

ihre »Sommerfrische«. Die neu entstandenen Schlossanlagen und Landschafts­

parks spiegeln den Geschmack jener Zeit: der strenge Klassizismus Karl Friedrich

Schinkels geht einher mit der von England beeinflussten Landschaftsgestaltung

Peter J. Lennés.

Als Ausgangspunkt einer Reise eignet sich das Schloss Lomnitz, bereits 1720 von

Martin Franz erbaut und seit 1835 in Besitz des preußischen Gesandten am

Sizilianischen Hof, Carl v. Küster. Die Ausstellung »Das Tal der Schlösser und

Gärten: Das Hirschberger Tal in Schlesien« bietet einen ersten Einblick in die

verborgenen Schönheiten dieser an Schlössern

reichen Region. In unmittelbarer Nähe befinden

sich zwei weitere sehenswerte Schlossanlagen,

das im Wiederaufbau befindliche Schloss Bober­

stein und Schloss Schildau, das einst von König

Friedrich Wilhelm III als Geschenk für seine Toch­

ter Luise erworben wurde und heute als Hotel

dient.

Die Eisenbahn machte das Hirschberger Tal zu

einem Reiseland für breitere Kreise. Heute tritt

man die »Lustreise« meist mit dem Auto oder

dem Bus an.

Lustreise ins schlesische ElysiumDas Hirschberger Tal

Podróż do śląskiego ElizjumKotlina Jeleniogórska

Pocałuneknaprzebudzenie:ZamekŁomnica>

©hotel-restauracjazamekŁomnica

Schon preußische Adelige entdeckten den außeror-dentlichen Reiz des Hirsch-berger Tals. Heute erholen sich hier Touristen aus allen Ländern.

»Die Gegend ist himmlisch, die Mittagsseite großartig, die Mitternachtsseite höchst lieblich.« Feldmarschall von Gneisenau, 1816

Niezwykły urok Kotliny Jeleniogórskiej odkryła już pruska arystokracja. Dzisiaj wypoczywają tu turyści z całego świata.

»Wspaniały region, strona południowa jest przepiękna, a strona północna jest urocza.« Feldmarszałek von Gneisenau, 1816

<Wachgeküsst:SchlossLomnitz

©Hotel-RestaurantSchlossLomnitz

ZamekWojanów

SchlossSchildau

ZamekBobrów

SchlossBoberstein

Panoramamysłakowicka,architektKarlFriedrichSchinkel,litografiakolorowaLouisFerdinandKoska.GesamtansichtvonErdmannsdorf,erbautvonKarlFriedrichSchinkel,kolorierteLithographievonLouisFerdinandKoska

Das Tor zur WeltDer Breslauer Bahnhof und die Industrialisierung Schlesiens

Okno na światWrocławski dworzec kolejowy i uprzemysłowienie Śląska

Dopiero parowozy umożliwiły regularny i szybki transport towarów i pasażerów.

W roku 1841 rozpoczęto budowę linii kolejowej między Berlinem a Wrocławiem,

łączącą oba największe miasta królestwa prus­

kiego. Na Śląsku, mającym największe złoża

węgla w pruskich prowincjach, w krótkim czasie

wybudowano najdłuższą sieć torów kolejowych.

Dzięki dobrej infrastrukturze i dostępowi do

światowego rynku ogromnie wzrosła produkcja,

a wraz z nią liczba ludności w regionie.

Postęp pokazał jednak również swoje negatywne oblicze: industrializacja oraz

urbanizacja nie tylko przyniosły dobrobyt, ale także i społeczną nędzę. Kiedy

w 1844 r. około 3000 tkaczy zbuntowało się przeciwko pracy w nieludzkich warun­

kach i głodowym pensjom, ich powstanie i bunt zostały stłumione przez wojsko

pruskie. Gerhard Hauptmann opisuje te wydarzenia w swoim słynnym dramacie

»Tkacze«.

Dworzec kolejowy we Wrocławiu został zbudowany w latach 1855 –1857 w angiels­

kim stylu Tudor przez Wilhelma Grapowa. Dwustumetrowa hala dworcowa

skrywała się za wieżyczkami oraz blankami fasady zamkowej. Podróżujący miał

się powoli przyzwyczajać do nowej technologii. Już na początku XX wieku wielki

wzrost komunikacji kolejowej zmusił do przebudowy dworca: podniesiono nasyp

kolejowy, który pokryto wielonawową halą; wejścia na perony zaprojektowano

w stylu secesyjnym. W sumie przez dworzec przebiegało wówczas 13 torów kole­

jowych.

Mocno zniszczony podczas II wojny światowej dworzec został odbudowany

w roku 1949. Dzisiaj istnieją bezpośrednie połączenia do Berlina, Drezna, Warszawy

oraz Kijowa. Na trzecim peronie wisi tablica upamiętniająca tragiczną śmierć

aktora Zbigniewa Cybulskiego, polskiego Jamesa Deana, w wypadku kolejowym

w 1967 r.

Erst die dampfbetriebene Eisenbahn ermöglichte einen regelmäßigen und

schnellen Güter­ und Personenverkehr. In Preußen begann 1841 der Bau der Linie

Berlin­Breslau, die die beiden größten Städte des Königreichs verbinden sollte.

Schlesien, mit seinen reichen Kohlevorkommen, verfügte innerhalb kürzester

Zeit über das längste Schienennetz in den preußischen Provinzen. Durch die

gute Verkehrsanbindung an den Weltmarkt stieg die Produktion und mit ihr die

Bevölkerungszahl der Region enorm an.

Der Fortschritt zeigte aber auch seine negative

Seite: Industrialisierung und Verstädterung brach­

ten nicht nur Wohlstand sondern auch soziales

Elend. Als sich 1844 rund 3000 schlesische Weber

gegen die unmenschlichen Arbeitsbedingungen

und Hungerlöhne auflehnten, wurde ihr Aufstand

vom preußischen Militär niedergeschlagen. Gerhard

Hauptmann beschreibt diese Ereignisse in seinem

bekannten Drama »Die Weber«.

Der Breslauer Hauptbahnhof wurde zwischen 1855 und 1857 von Wilhelm Grapow

im englischen Tudorstil errichtet. Die 200 Meter lange Bahnhofshalle verbarg

sich hinter Türmchen und Zinnen einer Schlossfassade. Der Reisende sollte be­

hutsam an die neue Technik herangeführt werden. Bereits Anfang des 20. Jahr­

hunderts zwang die starke Zunahme des Verkehrs zu einem Umbau des Bahnhofs:

Die Bahntrasse wurde hochgelegt, mit einer vierschiffigen Halle überdacht und

die Zugänge zu den Gleisen im Jugendstil gestaltet. Insgesamt durchzogen schon

damals 13 Gleise den Bahnhof.

Im Krieg stark zerstört, wurde der Bahnhof

bis 1949 wieder aufgebaut. Heute gibt es

Direktverbindungen nach Berlin, Dresden,

Warschau und Kiew. Auf Gleis 3 erinnert

eine Gedenktafel an den tragischen Zugun­

fall, bei dem 1967 der polnische James Dean,

Zbigniew Cybulski, ums Leben kam.

Zakrytyzafasadązamkową:wrocławskidworzeckolejowy>

Bahnhöfe sind steinerne Zeugnisse des technischen Fortschritts, der im 19. Jahrhundert ganz Europa erfasste.

»Schön ist, was leugnet, was es ist.« Günter Anders, Schriftsteller und Breslauer, 1966

Dworce kolejowe są kamien- nymi świadectwami tech-nicznego postępu, który w XIX wieku ogarnął całą Europę.

»Pięknym jest to, co przeczy temu czym jest.« Günter Anders, autor z Wrocławia, 1966

<VersteckthintereinerSchlossfassade:DerBreslauerBahnhof

Haladworcowa

DieBahnhofshalle

©AndreaRottmann

TablicaupamiętniającaaktoraZbigniewaCybulskiego.

GedenktafelfürdenSchauspielerZbigniewCybulski

Dojściadoperonuwstylusecesyjnym.

ZugängezudenGleisenmitJugendstildekor

W posiadłości hrabiego Helmutha Jamesa von Moltke w Krzyżowej od 1940 r. re­

gularnie odbywały się spotkania tak zwanego Kręgu z Krzyżowej. Tutaj i w Berlinie

tworzyło się centrum mieszczańskiego oporu skupiające się wokół hrabiego von

Moltke, Petera Yorck von Wartenburg oraz około dwudziestu dalszych członków

różnych przekonań politycznych i religijnych: katoliccy i protestanccy duchowni,

socjaldemokraci oraz związkowcy.

Celem Kręgu z Krzyżowej były rozważania nad reorganizacją Niemiec po upadku

faszyzmu. Nowe państwo miało mieć ustrój federalny oraz piętno chrześcijańskie,

bronić wolności każdego obywatela i wspierać go w przejęciu odpowiedzialności

za siebie. Ponadto grupa oporu domagała się ukarania zbrodniarzy nazistowskich

przed trybunałem międzynarodowym oraz trwałe włączenie Niemiec w euro­

pejskie projekty, których wizjonerski charakter został potwierdzony polityką alian­

tów po wojnie.

W 1944 r. Krąg z Krzyżowej wzbudził podej­

rzenia Gestapo. Po uwięzienia Moltke kilku

działaczy grupy dołączyło do spiskowców

wokół hrabiego Stauffenberga, jednak po

nieudanym zamachu na Hitlera 20 lipca rów­

nież ich aresztowano. Ośmioro spośród człon­

ków Kręgu z Krzyżowej zostało skazanych

na śmierć, wśród nich Moltke oraz Yorck.

Dopiero w latach 80­tych wzrosło zainteresowanie działaniem Kręgu z Krzyżowej.

Pomysł polskiego Klubu Inteligencji Katolickiej (KIK), aby w posiadłości w Krzyżo­

wej stworzyć międzynarodowy ośrodek spotkań, został zrealizowany po przełomie

w 1989 r. Dziś przyjeżdża tutaj przeważnie młodzież ze wschodu i zachodu, żeby

wspólnie dyskutować nad tematami dotyczącymi polsko­niemieckich stosunków,

europejskiej jedności oraz historią ruchu oporu.

Auf dem Gut Kreisau des Grafen Helmuth James

von Moltke fanden ab 1940 regelmäßig Treffen

des später so benannten »Kreisauer Kreises«

statt. Hier und in Berlin entwickelte sich ein

Zentrum des bürgerlichen Widerstandes um

Graf von Moltke, Peter Yorck von Wartenburg

sowie etwa zwanzig Mitglieder verschiedener

politischer und religiöser Überzeugung: katho­

lische und protestantische Geistliche, Sozial­

demokraten und Gewerkschafter.

Ziel des Kreisauer Kreises war es, die staatliche Neuordnung Deutschlands für die

Zeit nach Hitler vorauszudenken. Der neue Staat, föderalistisch verwaltet und

christlich geprägt, sollte die Freiheit des Einzelnen schützen und die Mündigkeit

seiner Bürger fördern. Außerdem forderte die Widerstandsgruppe die Bestra­

fung der NS­Verbrecher vor einem internationalen Gerichtshof sowie eine starke

Einbindung Deutschlands in Europa­Pläne, deren visionärer Charakter durch

die Politik der Alliierten nach dem Krieg bestätigt wurde.

1944 geriet der Kreisauer Kreis ins Visier der Gestapo. Nachdem Moltke im

Februar festgenommen worden war, schlossen sich einige Kreisauer den Verschwö­

rern um Graf Stauffenberg an, wurden jedoch nach dem gescheiterten Hitler­

Attentat vom 20. Juli inhaftiert. Acht Mitglieder des Kreisauer Kreises, darunter

Moltke und Yorck, wurden zum Tode verurteilt.

Erst in den achtziger Jahren wuchs das Interesse am Wirken des Kreisauer Kreises.

Die Idee des polnischen »Klubs der Katholischen Intelligenz«, eine internatio­

nale Begegnungsstätte auf dem Gut Kreisau aufzubauen, konnte nach der Wende

von 1989 verwirklicht werden. Heute kommen hier überwiegend junge Menschen

aus Ost und West zusammen, um sich mit Themen der deutsch­polnischen

Beziehungen, des europäischen Zusammenhalts und der Geschichte des Wider­

stands zu beschäftigen.

Rozważania nad przyszłościąKrąg z Krzyżowej – ruch oporu antyhitlerowskiego na Śląsku

Zukunft denkenDer Kreisauer Kreis – eine Wider-standsgruppe in Schlesien

Byłjużkiedyśmiejscemspotkań:majątekKrzyżowa>

©WeltverbandfürSeelsorgeundBeratung

Gegen das verbrecherische Regime der National-sozialisten gab es auch in Schlesien organisierten Widerstand.

»Für uns ist Europa nach dem Krieg […] die Frage: Wie kann das Bild des Menschen im Herzen unserer Mitbürger wiederhergestellt werden?« Helmuth James Graf von Moltke, 1942

Również na Śląsku zrodził się zorganizowany ruch oporu przeciw przestępcze-mu reżimowi narodowych socjalistów.

»Europa po wojnie – tu nasuwa się pytanie, jak w sercach naszych współ­obywateli można odnowić obraz człowieka?« Hrabia Helmuth James von Moltke, 1942

<FrüherschonBegegnungsstätte:DasGutshausKreisau

©WeltverbandfürSeelsorgeundBeratung

SymboliczneprzedstawienieKręguzKrzyżowejwDomunaWzgórzu.

SymbolischePräsentationdesKreisauerKreisesimBerghausdesGutes.

ProcessądowywytoczonyprzeciwkoMoltkemu1944/1945r.

DerProzessMoltkes1944/1945

©BildarchivPreußischerKulturbesitz

Podczas II wojny światowej prowincje Górnego i Dolnego Śląska, długi czas chro­

nione przed nalotami aliantów, były bardzo ważne dla zaopatrywania Rzeszy

w towary przemysłowe oraz rolnicze. Począwszy od 1944 r. sytuacja uległa zmianie.

Front wschodni zbliżał się; walka o ogłoszony »twierdzą« Wrocław toczyła się

prawie trzy miesiące i doprowadziła do ogromnych zniszczeń w regionie i wielu

ofiar cywilnych.

Jednak już w poprzednich latach tysiące ludzi

na Śląsku padły ofiarą reżimu nazistowskiego.

W sierpniu 1940 r. w pobliżu miejscowości

Gross­Rosen (dzisiaj Rogoźnica) zbudowano

obóz koncentracyjny. W kamieniołomie zmu­

szano więźniów do ciężkiej pracy fizycznej.

Podobozy znajdowały się na całym Dolnym

Śląsku.

Ze względu na zbliżającą się Armię Czerwoną oraz ewakuacje obozów koncentra­

cyjnych leżących dalej na wschodzie KL Gross­Rosen stało się pod koniec wojny

obozem przejściowym i węzłem komunikacyjnym dla transportów więźniów.

Ogółem w latach 1940–1945 r. w KL Gross­

Rosen oraz w podobozach internowanych

było około 120.000 do 130.000 osób, wśród

nich głównie obywatele polscy i sowieccy

oraz Żydzi z całej Europy. Liczba ofiar szaco­

wana jest na 40000 do 45000. Większość

z nich zmarła w ostatnich miesiącach wojny

w wyniku celowego zagłodzenia.

Po zakończeniu II wojny światowej KL Gross­

Rosen pozostał prawie nieznany. Od 1957 r.

były obóz jest miejscem pamięci, a od 1983 r.

na jego terenie istnieje Muzeum Groß­Rosen.

Während des Zweiten Weltkriegs waren die

lange Zeit vor alliierten Luftangriffen ge­

schützten Provinzen Ober­ und Nieder­

schlesien von großer Bedeutung für die Ver­

sorgung des Reichs mit industriellen und

landwirtschaftlichen Gütern. Ab 1944 änderte

sich die Lage. Die östliche Front rückte näher;

insbesondere der fast dreimonatige Kampf

um die zur Festung erklärten Stadt Breslau

führte zu großer Zerstörung in der Region

und forderte viele zivile Opfer.

Doch bereits in den Jahren zuvor fielen tausende Menschen in Schlesien dem

NS­Regime zum Opfer. Im August 1940 wurde ein Konzentrationslager in der

Nähe des Ortes Groß­Rosen (heute Rogoźnica) errichtet. In einem Steinbruch

wurden die Häftlinge zu Schwerstarbeit herangezogen. Außen­ und Nebenlager

bestanden in ganz Niederschlesien.

Durch das Näherrücken der sowjetischen Armee und die Evakuierung der weiter

östlich gelegenen Konzentrationslager entwickelte sich Groß­Rosen gegen Ende

des Krieges zu einem Auffanglager und Knotenpunkt für Häftlingstransporte.

Insgesamt waren von 1940–1945 ungefähr 120.000 bis 130.000 Menschen im

KZ Groß­Rosen und seinen Nebenlagern inhaftiert, vor allem polnische und

sowjetische Staatsbürger sowie Juden aus ganz Europa. Die Zahl der Opfer wird

auf 40.000 bis 45.000 Menschen geschätzt. Von diesen starb ein Großteil in

den letzten Kriegsmonaten durch gezieltes Aushungern.

Nach Ende des Zweiten Weltkriegs blieb das KZ Groß­Rosen nahezu unbekannt.

Seit 1957 dient das ehemalige Lagergelände als Gedenkstätte. Seit 1983 doku­

mentiert das »Museum Groß­Rosen« die Geschichte des Konzentrationslagers

und seiner Nebenlager.

Mahnen, Gedenken, ErinnernDie Gedenkstätte des KZ Groß-Rosen

Upominać, uczcić pamięć, pamiętaćMiejsce pamięci KL Gross-Rosen

Dsisiajmiejscepamięci:ByłyobózkoncentracyjnyGross-Rosen>

©WS

Das nationalsozialistische Lagersystem erstreckte sich auch über Nieder-schlesien. Im westlich von Breslau gelegenen KZ Groß-Rosen kamen Tausende Menschen ums Leben.

»Ein Ort des Massenster­bens, besonders im Chaos der letzten Kriegsmonate.« Nina Theofel, Historikerin, 2006

Nazistowski system obo-zów rozciągał się również na Dolnym Śląsku. W obo-zie koncentracyjnym Gross-Rosen, leżącym na zachód od Wrocławia, zginęły tysiące ludzi.

»To miejsce śmierci masowej, zwłaszcza podczas chaosu ostatnich miesięcy wojny.« Nina Theofel, historyczka, 2006

<HeuteGedenkstätte:DasehemaligeKZGroß-Rosen

©WS

Kamieniołomobokobozu

SteinbruchnebendemKZGroß-Rosen

MiejscepamięciGross-Rosen

GedenkstättedesKZGroß-Rosen

Bramawejściowa

DasEingangstor

Po II wojnie światowej granice Polski uległy

przesunięciu. Rezultatem decyzji przywódców

koalicji antyhitlerowskiej na konferencji po­

czdamskiej, była strata »małej ojczyzny« dla

milionów mieszkańców kresów oraz ich prze­

siedlenie na Pomorze, do wschodnich Prus

(Warmia i Mazury) i na Śląsk. Niemieccy miesz­

kańcy tych terenów musieli z kolei opuścić

swoją »małą ojczyznę« i udać się na zachód,

wśród nich byli także mieszkańcy Morawy. Wielodzietna rodzina włąściciela

majątku von Wietersheim­Kramsta uciekła już w styczniu 1945 r.

Bezpośrednio po wojnie majątek Morawa zaopatrywał oddziały Armii Czerwonej.

W końcu lat 40­tych majątek ten został upaństwowiony. W następnych deka­

dach włączono do gospodarstwa aż dziewięć dodatkowych wiosek i pojedynczych

zakładów. Podstawą ekonomiczną, poza masową chodowlą zwierząt, był przede

wszystkim zakład hodowli koni »Stadnina Koni Strzegom«.

»Stadnina Koni Strzegom«, w odróżnieniu od historii imponującego pałacu w stylu

neoklasycystycznym, do dziś dobrze funkcjonuje i stale się rozwija. Remonty

chroniły pałac przed ruiną, umożliwiły także tymczasowe działanie wyższej szkoły

rolnictwa i ćwiczenia lokalnej jednostki obrony cywilnej. Nie znaleziono jednak

ekonomicznego rozwiązania dającego możliwość dalszego prosperowania pałacu.

Potomkowie rodziny von Wietersheim­

Kramsta już w połowie lat 80­tych utrzymy­

wali kontakt ze stadniną. Po 1989 r. dostali

ofertę wynajęcia opuszczonego pałacu i parku.

Tak powstała Fundacja św. Jadwigi, która

prowadzi w Morawie od 1993 r. charytatywne

przedszkole, a od 1994 r. ośrodek eduk­

acyjny.

Polens Grenzen wurden nach dem Zweiten Weltkrieg nach Westen verschoben.

Dies war im August 1945 auf der Konferenz in Potsdam von den Siegermächten

festgelegt worden und hatte zur Folge, dass mehrere Millionen Menschen aus

den polnischen Ostgebieten ihre Heimat verloren und nach Pommern, Ostpreußen

und Schlesien umgesiedelt wurden. Die deutschen Bewohner dieser Gebiete

mussten wiederum ihre Heimat verlassen, so auch die Bevölkerung von Muhrau.

Die kinderreiche Gutsfamilie von Wietersheim­Kramsta war schon im Januar

1945 in den Westen geflohen.

Unmittelbar nach dem Krieg nutzte die Rote Armee

das Gut Muhrau zur Versorgung der eigenen Truppen.

Ende der 40er Jahre wurde das Gut im Zuge der

Kollektivierung der Landwirtschaft verstaatlicht. Bis

zu neun weitere Dörfer und einzelne Betriebe glie­

derte man in den folgenden Jahrzehnten an den

Wirtschaftshof an. Neben dem umfangreichen Vieh­

betrieb bildete vor allem der Pferdezuchtbetrieb

»Stadnina Koni Strzegom« die wirtschaftliche Grund­

lage des Hofes.

Reparaturmaßnahmen bewahrten das neoklassizistische Herrenhaus vor dem

Verfall und ermöglichten die zwischenzeitliche Nutzung durch eine landwirt­

schaftliche Fachhochschule und den örtlichen Zivilschutz. Jedoch konnte bis zu­

letzt kein wirtschaftlich tragbares Nutzungskonzept für den zumeist leer

stehenden Bau gefunden werden.

Bereits seit Mitte der 80er Jahre pflegten Nachkommen der Familie von Wieters­

heim­Kramsta freundschaftliche Kontakte zu dem Gestütsbetrieb. Nach 1989

wurde ihnen seitens der Gestütsleitung das Angebot unterbreitet, das nunmehr

leer stehende Gutshaus und den Park zu mieten. So entstand die Hedwig­Stiftung,

die seit 1993 einen karitativen Kindergarten und seit 1994 eine Bildungsstätte in

Muhrau betreibt.

WidoknapałaczwieżąwMorawie>

PałacwMorawiezostałwybudowanyokolo1880r.wstyluneoklasycystycznym.

Um1880imneoklassizistischenStilerbaut–DasGutshausvonderSüdseitegesehen.

Parkibudynekrazemstanowiązespółwpisanydorejestruzabytków.

DerParkstehtaufder»Listedererhaltungs-würdigenParkanlagenPolens«.

Nach dem Zweiten Welt-krieg wurden viele der ost-elbischen Gutshäuser zu Kinderheimen, Kultur-häusern oder LPG-Verwal-tungen. Das Gut Muhrau jedoch nicht.

Po II wojnie światowej w wielu pałacach na wschód od Łaby zostały utworzo-ne domy dziecka, domy kultury lub siedziby PGR. Majątek w Morawie pozos-tał jednak w swojej dawnej postaci.

Nowy duch w starych murachMajątek Morawa i Śląsk w czasie powojennym

Neuer Geist in alten GemäuernDas Gut Muhrau und Schlesien in der Nachkriegszeit

<SeitenansichtmitTurmdesGutshausesinMuhrau

FoyerpałacuMorawa:miejscestałejekspozycji»DolnyŚląsk–wartpodróży!«od2009r.

DasVestibül:OrtderDauerausstellung»ReisetippNieder-schlesien!«ab2009

Stolica województwa dolnośląskiego jest miastem studentów. Prawie jedna

czwarta mieszkańców to studenci wyższych uczelni, z tego 43 tyś. Uniwersytetu

Wrocławskiego.

W 2001 r. Uniwersytet Wrocławski obchodził 300­

lecie szczycąc się przy tym austriacką tradycją

»Leopoldina«. Ta szkoła jezuitów była poprzed­

niczką »Śląskiego Uniwersytetu im. Fryderyka

Wilhelma«, który powstał nad Odrą w 1811 r.,

w ramach pruskich reform szkolnictwa, przez

połączenie z Viadriną z Frankfurtu nad Odrą.

Po II wojnie światowej rozpoczął swoje działanie

polski uniwersytet. Duża część docentów pocho­

dziła z Uniwersytetu Lwowskiego. Był to znaczący

uniwersytet na kresach, które Polska po II wojny

światowej musiała odstąpić Związkowi Radziec­

kiemu.

Od 1990 r. dzieje Dolnego Śląska odkrywa się na nowo, opisuje je w publikacjach,

debatach, jak i w pracach naukowych. Universitas Vratislaviensis współpracuje

z zagranicznymi uczelniami i prowadzi badania historii Śląska w sposób nowa­

torski i europejski. Od lat powstają nowe narracje, które przekazują zróżnico­

wany wizerunek tego doniosłego środkoeuropejskiego regionu.

Die Hauptstadt der Woiwodschaft Niederschlesien ist eine Studentenstadt.

Knapp ein Viertel der 630.000 Einwohner Breslaus sind an Hochschulen einge­

schrieben, allein 43.000 an der Universität Breslau.

Im Jahre 2001 feierte die Breslauer Universität ihr 300­jähriges Jubiläum und

berief sich dabei auf die Tradition der österreichischen »Leopoldina«. Die Jesu­

itenschule war Vorgänger der »Schlesischen Friedrich­Wilhelm­Universität«,

die 1811 unter Zusammenlegung mit der Viadrina aus Frankfurt (Oder) im Zuge

der preußischen Bildungsreformen in Breslau entstand.

Nach dem Zweiten Weltkrieg wurde die Hochschule nunmehr als polnische Uni­

versität wieder in Betrieb genommen. Ein Großteil der Lehrkräfte kam von der

Universität in Lemberg, einer bedeutenden Hochschule in den polnischen Ost­

gebieten, die an die Sowjetunion abgetreten werden mussten.

Seit den 1990ern wird in einer Vielzahl

von Publikationen, Debatten und Initiati­

ven die Regionalgeschichte in Nieder­

schlesien aufs Neue entdeckt, beschrieben

und diskutiert. Dabei kann sich die Öf­

fentlichkeit auf Arbeiten der Universitas

Vratislaviensis stützen, die die Geschichts­

schreibung Schlesiens in einem modernen

europäischen Geist betreibt. In Zusam­

menarbeit mit ausländischen Hochschulen und in mehrsprachigen Publikationen

entstehen neue Einblicke und Erzählungen, die ein differenziertes Bild dieser

bedeutenden mitteleuropäischen Region entstehen lassen.

Współczesna historiografiaUniwersytet Wrocławski

Moderne Geschichts-schreibung vor OrtDie Universität in Breslau

RynekweWrocławiu

DerMarktplatzvonBreslau

Całkiembarokowo:AulaLeopoldinanaUniwersytecieWrocławskim>

©WS

An der Universität Bres-lau wird die Geschichte Schlesiens mit einem modernen europäischen Ansatz erforscht.

Na Uniwersytecie Wroc-ławskim podchodzi się do historii Śląska w sposób współczesny i europejski.

<GanzBarock:DieAulaLeopoldinaanderUniversitätBreslau

©WS

GmachgłównyUniwersytetuWrocławskiego

FrontansichtdesHauptgebäudes

©WS

Die Neiße trennt seit 1945 das deutsche Görlitz

vom polnischen Zgorzelec. Lange Zeit bestimmten

Schlagbäume und Grenzanlagen den Alltag der

Einwohner. Doch heute kann man dank der EU

und des Schengener Abkommens ungehindert in

die Nachbarstadt spazieren. Görlitz und Zgorzelec

wollen sich zur »Europastadt« entwickeln, in der

auch Kultur eine wichtige Rolle einnimmt.

In einem der schönsten Gebäude der Stadt aus dem

16. Jahrhundert, dem »Schönhof«, ist seit 2006

das Schlesische Museum zu Görlitz untergebracht.

Das Museum sucht neue Zugänge zur Kultur und

Geschichte Schlesiens und wendet sich gleicher­

maßen an Besucher aus Deutschland und aus Polen.

In dem prachtvollen Renaissancebau kann schlesische Kultur bewundert werden:

Malerei und Plastik, Goldschmiedearbeiten, Glas und Keramik, Werkzeuge und

Gegenstände des alltäglichen Lebens. Ein zentrales Thema ist auch das Neben­

einander der Völker und Konfessionen.

Das Schlesische Museum ist darüber hinaus ein Ort der Begegnung zwischen

Generationen und Nationen. Dies ist auch die wichtigste Aufgabe des am Museum

angesiedelten »Kulturreferenten für Schlesien«.

Od 1945 roku Nysa dzieli niemieckie Görlitz od polskiego Zgorzelca. Przez długie

lata szlabany i strefa graniczna dominowały życie codzienne mieszkańców.

Dzisiaj jednak dzięki Unii Europejskiej i układowi z Schengen można bez żadnych

trudności spacerować po sąsiedzkim mieście. Görlitz i Zgorzelec chcą się rozwijać

jako jedno »europejskie miasto« w którym również kultura odegra ważną rolę.

W jednym z najładniejszych budynków miasta, w »Schön­

hofie« z XVI wieku, znajduje się od 2006 r. Muzeum

Śląskie w Görlitz. Muzeum szuka nowatorskich dojść do

kultury i historii Śląska, zwracając się równocześnie do

zwiedzających z Niemiec, jak i z Polski.

W tym okazałym renesansowym budynku można podzi­

wiać kulturę Śląska: malarstwo i rzeźbę, złotnictwo, szkło

i ceramikę, narzędzia i obiekty codziennego użytku. Waż­

nym tematem jest także współistnienie różnych narodów

i wyznań religijnych.

Poza tym Muzeum Śląskie jest miejscem spot­

kań pokoleń i narodów, co jest głównym za­

daniem w muzeum pracującego »Referenta

Kultury Śląska«.

»Schönhof«(1526r.):siedzibaMuzeumŚląskiegowGörlitz

DerSchönhof(1526):SitzdesSchlesischenMuseumszuGörlitz

©JürgenMatschie

Görlitz überrascht seine Besucher mit seiner prachtvollen Architektur. Doch die Stadt hat schwere Zeiten hinter sich.

»Die schönste Stadt Deutschlands« Prof. Dr. Gottfried Kiesow, Vorsitzender des Vorstands der Deutschen Stiftung Denkmalschutz

Zgorzelec/Görlitz zadziwia swoich gości wspaniałą architekturą. Miasto to przeżyło jednak trudne czasy.

»Najładniejsze miasto Niemiec« Prof. dr Gottfried Kiesow, prze­wodniczący zarządu Fundacji na rzecz Niemieckich Zabytków

Stadt und Museum – Schlesien kompaktGörlitz-Zgorzelec und das Schlesische Museum

Miasto i muzeum – Śląsk w pigułceMuzeum Śląskie w Görlitz-Zgorzelec

Uczniowiepracująwspólnienadpolsko-niemieckąwystawą

Schülererstelleneinedeutsch-polnischeAusstellung

©SMG

Od2004nowymostwłączyGörlitzzZgorzelcem>

©WS

<Seit2004verbindeteineneueBrückeGörlitzundZgorzelec

©WS

»PamięćOttegoMuellera«,JohannesMolzahn,1930

JohannesMolzahn,GedächtnisOttoMueller,1930

©JanosStekovics

Trzeba się wybrać w te miejsca! – tak pomyślało także dziesięć studentek Uni­

wersytetu Europejskiego Viadrina, które w czerwcu 2008 r. wyruszyły w podróż

śladami historii Dolnego Śląska. Na ich trasie znałazły się miejsca, którymi zajmo­

wały się podczas zajęć historii na Viadrinie: Legnica, Świednica, Wałbrzych, Wrocław

i inne.

W samym środku, pomiędzy Kotliną Jeleniogórską a Wrocławiem i między Rogoż­

nicą a Krzyżową, znajduje się niegdysiejszy majątek Morawa. Tamtejsze centrum

edukacyjne było idealnym punktem wyjścia dla jednodniowych wycieczek po historii

i współczesności Europy Środkowej. Specyficzny urok tego miejsca i godna po­

dziwu działalność Fundacji św. Jadwigi w Morawie utwierdziła grupę seminaryjną

w swoim zamiarze stworzenia wystawy dla odwiedzających morawski ośrodek.

Wystawa »Dolny Śląsk – wart podróży!« będzie od 2009 r. stałą ekspozycją w pałacu

Morawa.

Przy projekcie współpracowały: Henriette Ullmann, Franziska Zimmermann, Juliane Sehne, Isabel Kraft, Marina Fenner von Fenneberg, Florentine Schmidtmann, Jenny Grossmann, Beata Rozwadowska, Stefanie Lenz, Karolina Fuhrmann

Koordynator projektu: Stephan Felsberg (Instytut Historii Stosowanej, Frankfurt nad Odrą)

Zaproszeni goście: dr Michael Parak (Muzeum Śląskie w Görlitz), dr Andreas Ludwig (Centrum Dokumentacyjne Kultury Codziennej w NRD, Eisenhüttenstadt)

Wystawa Instytutu Historii Stosowanej, Frankfurt nad Odrą w kooperacji z Referentem Kultury Śląska w Muzeum Śląskim w Görlitz

Wspierana przez Katedrę Fundacji im. Gerda­Buceriusa »Kultura i Historia Europy Środkowej i Wschodniej« Uni­wersytetu Europejskiego Viadrina i Fundację św. Jadwigi.

Prawa do zdjęć bez podanego żródła należą do uczestników projektu. © WS: Wolfgang Schekanski, Herder­Institut Marburg

Projekt graficzny: Piktogram, Berlin (www.piktogram.com)

Man muss die Orte aufsuchen – das dachten sich auch die zehn Studierenden,

die im Juni 2008 eine Exkursion nach Niederschlesien unternahmen. Auf ihrem

Weg lagen Liegnitz, Schweidnitz, Waldenburg, Breslau und weitere Orte, mit deren

Geschichte sie sich in einem Seminar an der Europa­Universität Viadrina beschäf­

tigten. Vor Ort wurde eines schnell deutlich: Die steinernen Zeugen der Geschichte

liegen so dicht beieinander, dass sich in kurzer Zeit eine Reise durch die bewegte

Vergangenheit der Region unternehmen lässt.

Mittendrin, zwischen Hirschberger Tal und Breslau und zwischen Groß Rosen

und Kreisau, liegt das ehemalige Gut Muhrau. Die dortige deutsch­polnische

Bildungsstätte bot sich als idealer Ausgangsort für Tagesexkursionen in die Ge­

schichte und Gegenwart Mitteleuropas an. Der besondere Charme dieses Ortes

und das beispielhafte Engagement der Hedwig­Stiftung in Muhrau motivierte die

Seminargruppe in ihrem Vorhaben, eine Ausstellung für die Besucher der Bildungs­

stätte Muhrau zu konzipieren.

Die Ausstellung »Reisetipp Niederschlesien!« wird ab 2009 im Vestibül des Guts­

hauses Muhrau zu sehen sein.

Projektmitarbeit: Henriette Ullmann, Franziska Zimmermann, Juliane Sehne, Isabel Kraft, Marina Fenner von Fenneberg, Florentine Schmidtmann, Jenny Grossmann, Beata Rozwadowska, Stefanie Lenz, Karolina Fuhrmann

Projektleitung: Stephan Felsberg (Institut für angewandte Geschichte e.V. Frankfurt/Oder)

Gastdozenten: Dr. Michael Parak (Schlesisches Museum zu Görlitz), Dr. Andreas Ludwig (Dokumentationszentrum DDR­Alltagskultur Eisenhüttenstadt)

Eine Ausstellung des Instituts für angewandte Geschichte e.V. Frankfurt/Oderin Zusammenarbeit mit dem Kulturreferenten für Schlesien beim Schlesischen Museum zu Görlitz

Unterstützt von der Gerd­Bucerius­Stiftungsprofessur für Kultur und Geschichte Mittel­ und Osteuropas der Europa­Universität Viadrina Frankfurt (Oder) und der Hedwig­Stiftung in Muhrau

Wenn nicht anders angegeben liegen die Rechte der Fotografien bei Projektteilnehmern. © WS: Wolfgang Schekanski, Herder­Institut Marburg

Grafik: Piktogram, Berlin (www.piktogram.com)

Reisetipp Niederschlesien!Entstehung einer Ausstellung

Dolny Śląsk – wart podróży!Powstanie wystawy

»Wer den Ereignissen auf der Spur bleiben will, muss die Orte aufsuchen, an denen sie sich vollzogen.« Karl Schlögel, Historiker, 2001

»Ten, kto chce podążyć tro­pem wydarzeń, musi wybrać się w te miejsca, w których one się dokonały.« Karl Schögel, historyk, 2001

GrupaseminaryjnaUniwersytetuEuropejskiegoViadrinawkopalniwęglakamiennego»Julia«wWałbrzychu>

<DieSeminargruppederViadrinaimSteinkohlebergwerk»Julia«inWaldenburg

piktogram