dokument svjetske banke nezvani ni prevod samo za …...izgradnji države od kraja rata koji je...

i

Dokument Svjetske banke

Nezvanični prevod SAMO ZA ZVANIČNU UPOTREBU

Izvještaj br. 41330 - BA

MEĐUNARODNA BANKA ZA REKONSTRUKCIJU I RAZVOJ (INTERNATIONAL BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT)

MEĐUNARODNA ASOCIJACIJA ZA RAZVOJ

(INTERNATIONAL DEVELOPMENT ASSOCIATION)

MEĐUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA (INTERNATIONAL FINANCE CORPORATION)

MULTILATERALNA AGENCIJA ZA GARANCIJE INVESTICIJA

(MULTILATERAL INVESTMENT GUARANTEE AGENCY)

STRATEGIJA PARTNERSTVA (COUNTRY PARTNERSHIP STRATEGY)

ZA

BOSNU I HERCEGOVINU

ZA PERIOD FG 2008. - FG 2011.

12. novembar 2007. godine

Jedinica za zemlje jugoistočne Evrope (Southeast Europe Country Unit) Region Evrope i srednje Azije (Europe and Central Asia Region) Međunarodna finansijska korporacija (International Finance Corporation, IFC) Južna Evropa i srednja Azija (Southern Europe and Central Asia) Multilateralna agencija za garancije investicjia (Multilateral Investment Guarantee Agency, MIGA) Ovaj dokument je namjenjen za ograničenu distribuciju i primaoci ga mogu koristiti samo za obavljanje svojih službenih dužnosti. Njegov sadržaj se u drugim slučajevima ne smije otkrivati bez ovlaštenja Svjetske banke.

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

ii

Datum posljednje Strategija za pomoć zemlji (Country Assistance Strategy) bio je 16.

septembar 2004. godine.

VALUTNI EKVIVALENTI (Kursna stopa efektivna na dan 7. novembra 2007. godine)

Valutna jedinica = Konvertibilna marka (BAM) 1,00 BAM = 0,744 US$ 1,574 US$ = 1,00 SDR

FISKALNA GODINA VLADE

1. januar – 31. decembar

AKRONIMI I SKRAĆENICE

AAA Analitičke i savjetodavne usluge (Analytical and Advisory Services) APL Prilagodivi programski zajam (Adaptable Program Lending) BAC Kredit za strukturalno prilagođavanje poslovnog okruženja (Business Enabling

Environment Adjustment Credit) BAM Konvertibilna marka Bosne i Hercegovine BH Bosna i Hercegovina CAB Deficit tekućeg računa (Current Account Deficit) CAS Strategija za pomoć zemlji (Country Assistance Strategy) CDP Projekat razvoja zajednica (Community Development Project) CEM Ekonomski memorandum za zemlju (Country Economic Memorandum) CIT Porez na dobit preduzeća (Corporate Income Tax) CPS Strategija partnerstva (Country Partnership Strategy) DCF Forum za koordinaciju donatora (Donor Coordination Forum) DFID Odjel Vlade Ujedinjenog Kraljevstva za međunarodni razvoj (UK Department

for International Development) DPLs Zajmovi za razvojne politike (Development Policy Loans) EBF Vanbudžetski fond (Extra-Budgetary Fund) EBRD Evropska banka za rekonstrukciju i razvoj (European Bank for Reconstruction

and Development) EC Evropska komisija (European Commission) ECSEE Energetska zajednica jugoistočne Evrope (Energy Community of Southeast

Europe) EIB Evropska investicijska banka (European Investment Bank) EMSAC Kredit za strukturalno prilagođavanje ekonomskog upravljanja (Economic

Management Structural Adjustment Credit) ERP Projekat restruktuiranja obrazovanja (Education Restructuring Project) ESW Ekonomski i sektorski rad (Economic and Sector Work) EU Evropska Unija (European Union) EUR Euro FDI Direktne strane investicije (Foreign Direct Investment) BDP Bruto domaći proizvod GEF Globalni fond za zaštitu okoliša (Global Environment Facility) GNI Bruto državni dohodak (Gross National Income) GTZ Njemačka agencija za tehničku saradnju HBS Anketa o budžetu domaćinstava (Household Budget Survey) HSEP Projekat jačanja zdravstvenog sektora (Health Sector Enhancement Project)

iii

ICT Informaciona i komunikaciona tehnologija (Information Communications Technology)

ICTY Međunarodni tribunal za ratne zločine za bivšu Jugoslaviju (International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia)

IDA Međunarodna asocijacija za razvoj (International Development Association) IEG Nezavisna grupa za evaluacije (Independent Evaluation Group) IFC Međunarodna finansijska korporacija (International Finance Corporation) IMF Međunarodni monetarni fond (International Monetary Fund) IPA Instrument EU za pomoć prije priključenja (Instrument for Pre-Accession) IPARD Instrument EU za pomoć prije priključenja za ruralni razvoj (EU Instrument for

Pre-Accession Assistance for Rural Development) ITA Uprava za indirektno oporezivanje (Indirect Tax Authority) ZJN Zakon o javnim nabavkama LSMS Anketa za mjerenje životnog standarda (Living Standards Measurement Survey) MDGs Milenijumski razvojni ciljevi (Millennium Development Goals) MIGA Multilateralna agencija za garancije investicija (Multilateral Investment

Guarantee Agency) SRS Srednjoročna razvojna strategija SOR Srednjoročni okvir rashoda NFC Nacionalni fiskalni savjet (National Fiscal Council) NVO Nevladine organizacije NOE Neformalna ekonomija (Non-observed Economy) NPV Neto sadašnja vrijednost (Net Present Value) OHR Ured visokog predstavnika (Office of the High Representative) OSCE Organizacija za bezbjednost i saradnju u Evropi (Organization for Security and

Cooperation in Europe) PBA Alokacije zasnovane na uspješnosti (Performance-Based Allocation) PDPC Kredit za programiranje razvojne politike (Programmatic Development Policy

Credit) PEIR Pregled javne potrošnje i institucija (Public Expenditure and Institutional

Review) PEP-SE Partnerstvo sa privatnim preduzećima za jugoistočnu Evropu (Savjetodavne

usluge IFC-a) (Private Enterprise Partnership Southeast Europe - IFC Advisory Services)

PIC Vijeće za implementaciju mira (Peace Implementation Council) PJI Planovi javnih investicija PIT Porez na dohodak građana (Personal Income Tax) PPIAF Savjetodavna jedinica za partnerstva javnog i privatnog sektora (Public Private

Infrastructure Advisory Facility) PPP Partnerstvo javnog i privatnog sektora (Public Private Partnership) PRSP Strategija za smanjenje siromaštva (Poverty Reduction Strategy Paper) PTAC Kredit za tehničku podršku privatizaciji (Privatization Technical Assistance

Credit) ROSC AA Izvještaj o poštivanju standarda i kodeksa – Računovodstvo i revizija (Report on

the Observance of Standards and Codes – Accounting and Auditing) RS Republika Srpska SAA Sporazum o stabilizaciji i priključivanju (Stabilization and Association

Agreement) SAP Proces stabilizacije i priključivanja (Stabilization and Association Process) SDR Posebna prava vučenja (Special Drawing Rights) SEE Jugoistočna Evropa (Southeast Europe)

iv

SESP Drugi projekat za podršku zapošljavanju (Second Employment Support Project) SIDA Švedska agencija za međunarodnu razvojnu saradnju (Swedish International

Development Cooperation Agency) SITAP Projekat za tehničku podršku socijalnom osiguranju (Social Insurance Technical

Assistance Project) SME Mala i srednja preduzeća (Small and Medium Enterprise) SOE Preduzeće u državnom vlasništvu (State-Owned Enterprise) SOSAC II Drugi kredit za prilagođavanje socijalnog sektora (Social Sector Adjustment

Credit II) TA Tehnička podrška (Technical Assistance) UK Ujedinjeno Kraljevstvo (United Kingdom) UNDP Razvojni program Ujedinjenih nacija (United Nations Development Programme) USAID Agencija Sjedinjenih Država za međunarodni razvoj (United States Agency for

International Development) PDV Porez na dodatnu vrijednost WBG Grupa Svjetske banke (World Bank Group) WBI Institut Svjetske banke (World Bank Institute)

Svjetska banka IFC MIGA Potpredsjednik: Direktor za zemlju: Vođe projektnih timova:

Shigeo Katsu Orsalia Kalantzopoulos Marco Mantovanelli / Penny Williams

Declan Duff Shahbaz Mavaddat George Konda

Yukiko Omura Frank Lysy Mario Marchesini

v

STRATEGIJA PARTNERSTAVA (COUNTRY PARTNERSHIP STRATEGY)

ZA BOSNU I HERCEGOVINU

SADRŽAJ

IZVRŠNI SAŽETAK .............................................................................................................................. 1 I. KONTEKST ZEMLJE ........................................................................................................................ 3 A. Politička ekonomija i društveni kontekst ..................................................................................... 3 B. Novija ekonomska dešavanja i preostali izazovi ........................................................................ 5 C. Profil siromaštva ........................................................................................................................ 8 D. Srednjoročne perspektive............................................................................................................ 9 E. Zahtjevi vezani za vanjsko finansiranje ................................................................................... 10 F. Ocjena upravljanja javnim finansijama i povjereničkih aranžmana ........................................... 11 II. PROGRAM ZA RAZVOJ ZEMLJE I PITANJA ............................................................................. 13

A. Prioriteti za zemlju.................................................................................................................... 13 B. Sektorska pitanja....................................................................................................................... 14 C. Upravljanje ............................................................................................................................... 18

III. PROGRAM GRUPE SVJETSKE BANKE..................................................................................... 20 A. Implementacija posljednje CAS strategije i naučene lekcije ...................................................... 20 B. Predloženi program za partnerstvo Svjetske banke sa BH ....................................................... 24 C. Uloga partnera i participatorni proces........................................................................................ 35 IV. UPRAVLJANJE RIZICIMA .......................................................................................................... 38 Aneksi Aneks 1: Platforma za akciju ................................................................................................................. 40 Aneks 2: Izvještaj o ispunjenju strategije CAS ..................................................................................... 42 Aneks 3: Matrica rezultata..................................................................................................................... 77 Aneks 4: Matrica donatorske podrške ................................................................................................... 81 Aneks 5: Odnos sa EU i napredovanje ka pristupanju EU .................................................................... 82 Aneks 6: Ocjena upravljanja.................................................................................................................. 84 Aneks 7: Aneks za privatni sektor ......................................................................................................... 88 Aneks 8: Napredak ka ostvarivanju milenijumskih razvojnih ciljeva ................................................... 92 Aneks 9: Standardni aneksi za CPS....................................................................................................... 94

Aneks A2: Kratki pregled zemlje .......................................................................................... 94 Aneks B2: Izabrani indikatori portfelja Svjetske banke........................................................ 96 Aneks B3: Sažeti pregled programa IBRD/IDA ................................................................... 97 Aneks B3: Sažeti pregled programa IFC i MIGA ................................................................. 98 Aneks B4: Sažeti pregled ne-finansijskih usluga .................................................................. 99 Aneks B6: Ključni ekonomski indikatori ............................................................................ 100 Aneks B7: Ključni indikatori izloženosti ............................................................................ 102 Aneks B8: Portfelj operacija ............................................................................................... 103 Aneks B8: Izjava o zadržanom i isplaćenom portfelju IFC-a ............................................. 104

vi

Okviri Okvir 1: Ustavna struktura Bosne i Hercegovine .................................................................................... 3 Okvir 2: Projekat alternativne metode rješavanja sporova IFC-a. ....... .................................................21 Okvir 3: Anketa među klijentima Svjetske banke za Bosnu i Hercegovinu.......................................... 22 Slike Slika 1: Strategija Grupe Svjetske banke za Bosnu i Hercegovinu ....................................................... 26 Tabele Tabela 1: Bosna i Hercegovina: Makroekonomski okvir, 2005-2011. godina ........................................ 6 Tabela 2: Bosna i Hercegovina: Zahtjevi vezani za vanjsko finansiranje ............................................. 12 Tabela 3: Kreditni scenariji za BH: osnovni scenario i scenario visokog nivoa pozajmljivanja ........... 29 Tabela 5: Indikativna tabela za pozajmljivanje ..................................................................................... 34 Tabela 6: Tabela za AAA ...................................................................................................................... 34 Mapa Bosne i Hercegovine.................................................................................................................. 105 Slijedeće osoblje Grupe Svjetske banke dalo je svoj doprinos pripremi Strategije CPS, u ulozi članova osnovnog tima: Jasmina Hadžić, Ivailo Izvorski, George Konda, Marco Mantovanelli, Mario Marchesini, Orhan Nikšić, Željka Njuhović, Goran Tinjić, i Penny Williams. Slijedeće osoblje Svjetske banke doprinjelo je pripremi Strategije CPS: Natalie Abu-Ata, Lystra Antoine, Amarquaye Armar, Tamar Manuelyan Atinc, Dominique Bichara, David Bontempo, Henk Busz, Olav Rex Christensen, Gerardo Corrochano, Ivana Curić, Giovanni Daniele, Aniruddha Dasgupta, Marianne Fay, Charles Feinstein, Armin Fidler, Vesna Frančić, Bernard Funck, Daniel Gerber, Michele Gragnolati, Anila Graupp, Cheryl Gray, Lamija Hadžagić, Ardo Hansson, Mozammal Hoque, Richard Martin Humphreys, Michael Jarvis, Mirjana Karahasanović, Nikola Kerleta, Robert Kirmse, Indira Konjhodžić, Jana Kunicova, Julian Lampietti, Zorica Lešić, Toby Linden, Paula Lytle, Haris Mešinović, Devesh Chandra Mishra, Pradeep Mitra, Fernando Montes-Negret, Jessica Mott, David Nagy, John Pollner, Bryce Quillin, Vedad Ramljak, Pervaiz Rashid, Tarik Šahović, Pia Schneider, Cora Shaw, Emma Svec, Erwin Tiongson, Willem van Eeghen, Mikko Vayrynen, Tevfik Mehmet Yaprak, Anders Zeijlon, Sally Zeijlon. Tim za pripremu strategije CPS bi posebno želio da oda priznanje i zahvali se slijedećima: Erika Jorgensen iz OPCS-a, Angelique dePlaa iz FRM-a i Paul Levy iz FINCR-a, za njihove savjete i usmjeravanja. Tim za pripremu strategije CPS bi želio da se posebno zahvali: gospodinu Nikoli Špiriću, Predsjedavajućem Vijeća ministara BH, gospodinu Draganu Vrankiću, Ministru finansija i trezora BH, gospodinu Vjekoslavu Bevandi, Ministru financija Federacije BH, gospodinu Aleksandru Džombiću, Ministru finansija Republike Srpske i osoblju njihovih kancelarija, za usmjeravanje i saradnju u toku pripremanja Strategije CPS.

Bosna i Hercegovina, Strategija partnerstva za zemlju za period od FG 2008. do FG 2011.

1

IZVRŠNI SAŽETAK 1. Bosna i Hercegovina (BH) je ostvarila izuzetan napredak u postkonfliktnoj rekonstrukciji i izgradnji države od kraja rata koji je trajao od 1992. do 1995. godine. Dejtonski mirovni sporazum, potpisan 1995. godine, uspostavio je kompleksnu strukturu upravljanja, koja se sastoji od Vijeća ministara na državnom nivou i dvije entitetske vlade: Federacije Bosne i Hercegovine (Federacija) i Republike Srpske (RS). Autonomni Distrikt Brčko je toj strukturi dodan 1999. godine. 2. Uz kontinuiranu podršku međunarodne zajednice, zemlja je napravila korake ka uspostavljanju funkcionalne tržišne privrede i ostvarivanju napretka ka integraciji u EU. Ekonomija BH je stabilna. Rast je od 2000. godine u prosjeku iznosio pet posto, dok je inflacija ostala na niskom nivou, ispod pet posto, u toku najvećeg dijela dekade. Iako su najnoviji podaci nedostatni, postoje određeni dokazi o smanjenju siromaštva, iako ruralne oblasti možda zaostaju. Pregovori sa Evropskom Unijom (EU) o Sporazumu o stabilizaciji i priključivanju (Stabilization and Association Agreement, SAA) otvoreni su u novembru 2005. godine. Tehnički pregovori su zaključeni, ali SAA još nije potpisan zbog kašnjenja restruktuiranja policijskih snaga. 3. Grupa Svjetske banke je igrala značajnu ulogu u toj priči o razvoju sa ukupnim obvezivanjem od preko 1.1 milijarde US$ u kreditima i grantovima IDA-e od 1996. godine i gotovo 250 miliona US$ originalnog obvezivanja iz Međunarodne finansijske korporacije (International Finance Corporation, IFC) i oko 310 miliona US$ u garancijama od MIGA-e. To je predstavljalo jedan od najvećih programa podrške po glavi stanovnika koju je dobila ijedna zemlja u post-konfliktnom periodu. Značajna većina te podrške došla je u fazi rekonstrukcije. Pregled programa rekonstrukcije u BH koji je izvršila Nezavisna grupa za evaluacije (Independent Evaluation Group, IEG) otkrio je da je to bio primjer “Svjetske banke u najboljem svijetlu”.

4. Bez obzira na veoma značajan napredak u oblasti fizičke rekonstrukcije, zbog rata i napora neophodnih za rekonstrukciju izgubljeno je više od dekade u odnosu na tranzicione reforme. Kompleksno institucionalno i političko okruženje omogućava namjerne i koncentrisane političke opstrukcije mnogih reformi i česte političke pat pozicije, a one, sa svoje strane, dodatno otežavaju brži napredak ekonomskih reformi. To je usporilo razvoj institucionalne infrastrukture koja bi u potpunosti podržavala tržišnu privredu i integraciju u EU na nivou cijele zemlje.

5. U vrijeme posljednje Strategije pomoći zemlji (Country Assistance Strategy, CAS) koju je Upravni odbor podržao u avgustu 2004. godine), Svjetska banka i drugi donatori su iskazali optimizam i mišljenje da je BH bila na rubu brze i značajne tranzicije od rekonstrukcije do u potpunosti posvećenog razvojnog partnerstva: Srednjoročna razvojna strategija na državnom nivou je usaglašena, diskusije sa EU o daljnjoj integraciji su počeli, a došlo je i do određenog napretka u procesu privatizacije. Zbog toga, strategija CAS je bila koncentrisana na kredite za razvojne politike (Development Policy Lending, DPL)1, u vidu podrške za reformu javnog sektora i razvoj privatnog sektora. Iako su u toku prethodnog perioda strategije CAS sprovedene određene važne reforme, gledajući unazad jasno je da je stepen optimizma koji je bio prisutan u to vrijeme bio donekle neosnovan. Sada postoji široki koncensus da je ključni razlog za slabu implementaciju DPL-a bio nedostatak političke posvećenosti reformama. Međutim, to je takođe bilo otežano činjenicom da su određeni programi koje je podržavala Svjetska banka bili isuviše kompleksni i ambiciozni.

1 Ranije nazivano ‘pozajmljivanjem za prilagođavanje’


2

6. Ova Strategija partnerstva sa zemljom (Country Partnership Strategy, CPS) ima za cilj da se fokusira na oblasti u kojima postoji opredjeljenost Vlade i kapacitet za postizanje rezultata u odnosu na razvojne strategije i reforme. Identifikacija oblasti za intervencije koje bi imale bezuslovno vlasništvo Vlade, a koje bi ujedno imale i značajan razvojni uticaj, predstavljala je i dalje će predstavljati ključni izazov. Portfelj Svjetske banke će se uglavnom sastojati od investicijskih kredita, te od u velikoj mjeri usmjerenih DPL-a, uz uslov da za njih postoji politička opredjeljenost u konkretnoj oblasti.

7. Spektar intervencija iz svih dijelova Grupe Svjetske banke koristiće se u partnerstvu i saradnji sa drugim donatorima, sa ciljem stvaranja povoljnog okruženja za daljnje reforme. IFC će tražiti prilike da ponudi kredite i kapitalna ulaganja u podršci automobilskg, metalurškog, finansijskog sektora te sektora turizma u BH, uz istovremeno pružanje podrške razvoju malih i srednjih preduzeća i obezbjeđivanje savjetodavnih usluga; MIGA će biti otvorena za podršku direktnim stranim investicijama u BH pomoću obezbjeđivanja garancija za politički rizik.

8. Na strani Svjetske banke, resursi u okviru osnovnog programa ove strategije CPS programirani su tako da se sastoje od mješavine IDA-e i IBRD-a sredstava. BH će početi da koristi finansiranje IBRD-a u toku prve godine implementacije CPS. Očekuje se da će zemlja upotpunosti preći sa IDA sredstava na sredstva IBRD-a na kraju perioda implementacije ove strategije CPS. Projektno finansiranje biće mješovito i ukupno oko 50 miliona US$ će biti dostupno na godišnjem nivou. Ako se ostvari napredak u postizanju indikatora uspješnosti, BH će imati na raspolaganju dodatni iznos od 20 miliona US$ godišnje. Srednjoročna ocjena indikatora uspješnosti biće provedena krajem 2009. godine.

9. Bez obzira na snažne ekonomske rezultate i u razumnoj mjeri zdrav portfelj, nivo rizika uključen u program za BH je znatan. Najveći interni rizici za implementaciju programa u BH su politička opstrukcija ekonomskih reformi i pogoršanje kvaliteta političkog dijaloga. U međuvremenu, lokalne i regionalne političke tenzije nose rizik toga da će pažnja kreatora politika biti odvučena od programa ekonomskih reformi.

10. Izvršni direktori bi mogli da razmotre slijedeće:

i) Da li su lekcije iz perioda implementacije prethodne strategije CAS adekvatno odražene u strategiji CPS;

ii) Da li su finansijski resursi, uslovi i odrednice za uspješnost adekvatno usklađeni sa nivoom razvoja BH;

iii) da li je program adekvatno skrojen tako da se resursi Grupe Svjetske banke iskoriste na najbolji mogući način tako da se odgovori na potrebe BH.


3

I. KONTEKST ZEMLJE

A. Politička ekonomija i društveni kontekst 1. Bosna i Hercegovina (BH) ima kompleksnu strukturu upravljanja. Od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine, mir je održavan u BH i zemlja je postigla izuzetan napredak u rekonstrukciji i ekonomskom razvoju. Dejtonski mirovni sporazum je uspostavio kompleksnu strukturu upravljanja koja se sastoji od Vijeća ministara na državnom nivou i dvije entitetske vlade: Federacije Bosne i Hercegovine (Federacija) i Republike Srpske (RS). Autonomni Distrikt Brčko je toj strukturi dodan 1999. godine. Federacija je podijeljena na deset kantona i 74 opštine. Republika Srpska je podijeljena na 63 opštine (vidjeti Okvir 1). Okvir 1: Ustavna struktura Bosne i Hercegovine.

2. Kompleksna institucionalna struktura omogućava koncentrisanu i namjernu političku opstrukciju reformi i česte političke pat pozicije, koje su, sa svoje strane, otežale brzo napredovanje ekonomskih reformi. Bez obzira na napredak postignut na stvaranju novih institucija na državnom nivou nakon 1995. godine, suprotna gledišta o ulozi države BH, u kombinaciji sa naporima da se zadrži što je viši mogući stepen autonomije entiteta, unazadili su razvoj institucionalne infrastrukture na cijeloj teritoriji države koja bi u potpunosti podržavala tržišnu ekonomiju i integraciju sa EU. Jedinstveni ekonomski prostor i zajednička vizija zemlje kao okvir za kreiranje ekonomskih politika pojavljivali su se sporo: tek u 2004. godini usvojena je Srednjoročna razvojna strategija, prvi dokument te vrste koji se odnosi na cijelu zemlju i koji je pripremljen na lokalnom nivou. 3. Prisustvo međunarodne zajednice u BH je još uvijek znatno. BH funkcioniše pod nadzorom Visokog predstavnika / i Specijalnog predstavnika EU, kojem podršku daje Ured Visokog

Tripartitno predsjedništvo

Država Federacija

Centralna vlada Republika Srpska

Centralna vlada

Kantoni (10)

Općine (74) Opštine (63)

Distrikt Brčko


4

predstavnika (Office of the High Representative, OHR). To je funkcija koja je stvorena za nadzor implementacije civilnih aspekata Dejtonskog mirovnog sporazuma i nosi široka ovlaštenja za propisivanje legislative i otpuštanje javnih zvaničnika. Visoki predstavnik je pod supervizijom Vijeća za implementaciju mira (Peace Implementation Council, PIC), koji se sastoji od predstavnika zemalja i agencija koje pružaju podršku mirovnom procesu na različite načine. Kontingent trupa EUFOR-a i dalje sprovodi nadzor nad bezbjednosnom situacijom, a, iako su bojazni vezane za ličnu sigurnost u velikoj mjeri minimizirane, razdvajanja u društvu su i dalje prisutna. U toku opštih izbora 2006. godine nacionalistička retorika je povećana, što je dodatno otežalo pat poziciju vezanu za reforme. 4. Pregovori sa EU o Sporazumu o stabilizaciji i priključivanju (Stabilization and Association Agreement, SAA) otvoreni su 2005. godine; tehnički pregovori su zaključeni, ali Sporazum još nije potpisan. SAA je najvećim dijelom zakočen nedostatkom dogovora o restruktuiranju policije, što je ključni preostali uslov koji treba ispuniti (iako je reforma javnog emitovanja i puno poštivanje ICTY takođe neophodne za potpisivanje SAA, vidjeti u Aneksu 5). PIC je u oktobru 2007. godine zaključio da nedostatak napretka vezanog za reforme koje zahtjeva SAA predstavlja gorko razočaranje i izvor bojazni za međunarodnu zajednicu. Međutim, Vijeće je pozdravilo potpisivanje Mostarske deklaracije2 28. oktobra 2007. godine, kao polaznu osnovu za pozitivni ponovni angažman koalicionih stranaka u vladi. 5. Pristupanje EU i dalje je ključni cilj za BH, ali je za to neophodna reforma upravljanja. Ubrzavanje reforme i procesa integracije u EU – što prema anketama o mišljenju javnosti podržava većina stanovništva – zahtijevale bi oživljavanje spremnosti vlada da riješe problematične oblasti, uključujući i one vezane za konflikte interesa kojima se izvlače koristi iz nefleksibilnosti i kompleksnosti višeslojne strukture vlasti. Pokušaj reformisanja ustava iz aprila 2006. godine nije bio uspješan. Došlo je do slamanja krhkog koncenzusa između onih koji daju prednost postepenim promjenama u odnosu na status quo, bez obzira koliko skromne te promjene bile, i onih koji daju prednost radikalnijem restruktuiranju. Perspektive za novi ustavni dogovor su u najboljem slučaju neizvjesne u postojećem političkom okruženju. 6. Uz interne faktore, politička klima u BH je u toku posljednje godine bila pod uticajem regionalnih dešavanja. Diskusije o mogućim vezama između rješavanja statusa Kosova i integriteta BH kao suverene države imali su negativan efekt na političko okruženje u BH i povećali su otpore prema jačanju institucija na državnom nivou. U RS su se čuli pozivi za održavanjem referenduma o samo-određivanju. 7. Međutim, čak i u postojećem okruženju, napredak u vezi sa ključnim reformama je moguć i neophodan. Potpisivanje Platforme za akciju (Aneks 1) u oktobru 2007. godine o ključnim strukturalnim reformama koje bi mogle da oslobode potencijal privrede BH je ohrabrujuće. Platforma za akciju ima za cilj ubrzavanje implementacije hitnih reformi za privlačenje investicija, ubrzavanje stvaranja radnih mjesta i unapređenje životnog standarda u zemlji. Potpisnici su se saglasili da hitna ekonomska reforma ne može da bude stavljena na čekanje dok se osnovni politički sukobi ne razriješe. Ona podržava akcije za: (i) unapređenje fiskalne koordinacije i stabilnosti; (ii) stvaranje povoljnijeg poslovnog okruženja; i (iii) promovisanje drugih reformi koje osiguravaju održiv razvoj. Uspješna i brza implementacija tih preuzetih obaveza bi bila u interesu svih građana BH.

2 28. oktobra 2007. godine, lideri šest najvažnijih stranaka su se sreli u Mostaru i postigli dogovor o opštim principima koji bi mogli da podrže pozitivan korak ka ispunjenju neizvršenog dijela programa SAA.


5

B. Novija ekonomska dešavanja i preostali izazovi

Proizvodnja, inflacija i zaposlenost 8. BH je ostvarila značajan napredak u ekonomskoj rekonstrukciji od kraja rata, a ekonomska ekspanzija je i dalje solidna. Vođena najvećim dijelom skokom cijena metala na međunarodnom tržištu, ranijim reformama, novim kapacitetima za preradu metala i značajnim dotokom doznaka iz inostranstva, ekonomska ekspanzija je ostala stabilna u toku posljednjih nekoliko godina. Realna stopa rasta BDP-a, koja je od 2000. godine u prosjeku iznosila pet posto godišnje i koja će se u 2007. godini vjerovatno povećati do šest posto, pomogla je da se nivo BDP-a vrati na predratni nivo.3 Međutim, još mnogo ostaje da se uradi, da bi se stvorili uslovi za održiv rast vođen privatnim sektorom i za smanjivanje rizika po teško stečenu fiskalnu stabilnost. 9. Inflacija je ostala niska. Usidrena u aranžmanu valutnog odbora, očekuje se da će inflacija u 2007. godini u prosjeku iznositi dva posto, nakon jednokratnog oštrog povećanja na 7,5 posto u 2006. godini kao posljedice uvođenja poreza na dodatnu vrijednost (PDV). 10. Stepen zaposlenosti u formalnom sektoru je nizak, ali sada raste. Nakon nekoliko godina gubljenja radnih mjesta, stepen zapošljavanja je povećan, a izvještava se i da je ukupna zaposlenost 2006. godine povećana za pet posto. Nezaposlenost se početkom 2007. godine smanjila na 29 posto, sa 31 posto 2006. godine. Održiva unapređenja zaposlenosti će zahtijevati strukturalne promjene u modelu proizvodnih aktivnosti. Vanjska dešavanja 11. Deficit tekućeg računa i dalje je velik i predstavlja ključni makroekonomski izazov, bez obzira na dokaze o tome da je jaz manji nego što se zvanično procjenjuje. Prema zvaničnim procjenama, deficit tekućeg računa je smanjen sa oko 20 posto BDP-a u 2005. godini na 10,7 posto BDP-a u 2006. godini, zbog rasta obima izvoza u svim sektorima i unapređenja statističkog izvještavanja. Preliminarni podaci ukazuju da će vanjski deficit opet da se proširi u 2007. godini na čak 17 posto. Međutim, postoje znatni dokazi o tome da bi deficit tekućeg računa mogao biti daleko manji od zvaničnih procjena, zbog potcjenjivanja dotoka doznaka i drugih tekućih transfera. 12. Neto dotok kapitala je konzistentno premašivao deficit tekućeg računa, što je dovelo do povećanja rezervi strane valute. Rezerve su se sa krajem septembra 2007. godine povećale na 3,5 milijardi US$ (što odgovara vrijednosti pokrića uvoza za 5,2 mjeseca). Dotok direktnih stranih investicija se 2007. godine povećao na oko 11 posto BDP, što odražava znatan napredak privatizacije u RS. 13. Bruto vanjski dug BH opao je sa 60,3 posto BDP 2003. godine na oko 50 posto BDP krajem 2007. godine, zahvaljujući brzom smanjenju javne vanjske zaduženosti. Javni vanjski dug iznosio je tek nešto ispod polovine ukupnog vanjskog duga i njime dominiraju obaveze prema multilateralnim i bilateralnim povjeriocima. Svjetska banke ja najveći pojedinačni povjerilac za zemlju, sa preostalim neizmirenim bilansom duga od 1,4 milijarde US$ sa krajem juna 2007. godine, što odgovara nivou od 10,3 posto BDP. Dug BH prema Svjetskoj banci iznosio je oko 20,5 3Agencija za statistiku je revidirala podatke iz nacionalnih računa tako da odražavaju dio znatno velike neposmatrane ekonomije, čime je BH dovedena u sklad sa većinom drugih zemalja u regionu. Kao rezultat prilagođavanja u 2005. i 2006. godini, nominalni BDP je sada viši za oko 17 posto. Procjene trećih strana o neposmatranoj ekonomiji u BH ukazuju da bi ona mogla biti na nivou od čak 40-50 posto BDP.


6

posto ukupnog vanjskog duga zemlje. Više od polovine vanjskog duga BH je izraženo u eurima, a oko jedne polovine vanjskog duga je ugovoreno sa promjenljivim kamatnim stopama, što rezultuje znatnim nivoom izloženosti promjenljivim uslovima na globalnom tržištu Fiskalna dešavanja Tabela 1: Bosna i Hercegovina: Makroekonomski okvir. 2005-2011, godina 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010. 2011. Ostv. Proc. Proj. Proj. Proj. Proj. Proj. Procenat promjene Realna stopa rasta BDP 5,0 6,3 6,0 6.5 5.5 4.5 4.5 Maloprodajne cijene (prosjek) 3,6 7,5 2,0 2.0 2.0 2.0 2.0 Nominalna stopa BDP-a (u mil. BAM) 16.928 19.106 20.758 22.528 24.195 25.738 27.381 BND po glavi stanovnika (Atlas metod) 2950 3240 3540 3960 4330 4590 4870 U procentima BDP-a 1/ Potrošnja 116,3 113,2 116,9 113,7 111,0 108,0 105,7 Investicije 22,0 16,2 18,6 19,8 20,6 21,2 21,2 Strana štednja 19,8 10,7 16,9 16,2 15,4 13,7 12,7 Bilans tekućeg računa -19,8 -10,7 -16,9 -16,2 -15,4 -13,7 -12,7 Uvoz roba i usluga 74,7 66,5 74,3 74,6 74,4 73,6 72,5 Izvoz roba i usluga 33,0 36,6 38,9 41,0 42,6 44,4 45,5 Vanjske rezerve (u mjesecima uvoza) 4,0 5,0 5,3 5,7 5,7 5,7 5,5 Konsolidovani prihodi vlada na svim nivoima 46,6 47,0 46,3 46,1 45,2 44,9 44,1 Konsolidovani rashodi vlada na svim nivoima 49,5 44,2 46,5 46,9 46,5 46,4 46,1 od čega: Kapitalna potrošnja 9,1 5,9 6,3 6,8 6,5 6,4 6,1 Fiskalni bilans 0,0 2,8 -0,2 -0,8 -1,3 -1,5 -2,0 Javni dug 2/ 23,5 21,7 19,5 33,3 32,0 42,0 40,6 Procenat promjene Domaće kreditiranje izvan vladinog sektora 44,3 48,4 50,3 49,5 52,3 56,4 62,7 Novac prema opštoj definiciji 18,2 24,7 21,2 15,3 14,6 14,0 14,6 Vanjski dug (u procentima BDP-a) 47,5 52,1 50,1 47,4 48,5 49,0 47,8 Servisiranje duga 3/ 11,6 7,9 9,0 13,4 9,2 10,1 10,6 1/ U odnosu na BDP prilagođen za 8 posto za imputirane rente i kasnije za još 7 posto za neposmatranu ekonomiju.

2/ Počevši od 2008. godine, uključuje formalizaciju domaćih potraživanja, potencijalnu restituciju imovine i konverziju garancija za dug u dug. 3/ U procentima izvoza roba i usluga. Izvori: Državne institucije, procjene osoblja MMF-a i Svjetske banke.


7

14. Napredak fiskalne konsolidacije je bio znatan od trenutka kada je fiskalni deficit dosegao svoj vrhunac 1999. godine, ali je potrošnja vlade još uvijek visoka. Konsolidovani deficit vlada na svim nivoima smanjen je sa oko šest posto 1999. godine na dva posto 2004. godine, prije nego što je prešao u suficit od oko tri posto 2006. godine. Sredinom 2007. godine, konsolidovani suficit vlada na svim nivoima iznosio je oko četiri posto BDP-a. Rebalansi budžeta u oba entiteta trebalo bi da svedu konsolidovani bilans vlada na svim nivoima gotovo na nulu za 2007. godinu u cjelini. Fiskalna konsolidacija je od 1999. godine bila praćena smanjivanjem veličine vlade, pri čemu je konsolidovana potrošnja vlada na svim nivoima opala sa oko 51 posto BDP-a 2003. godine na oko 44 posto BDP-a 2006. godine. Ipak, opterećenje koje vlada predstavlja za privredu premašuje za 4-5 postotaka BDP nivoe koji postoje u zemljama sa sličnim nivoom dohotka po glavi stanovnika. 15. Dug vlade je nizak i krajem 2007. godine iznosi oko 20 posto BDP-a, što je pad sa oko 24 posto 2004. godine. Čak i nakon planiranog izdavanja vladinih obveznica za finansiranje izmirenja domaćih potraživanja, vladin dug bi trebalo da ostane ograničen na oko 42 posto BDP-a do 2011. godine i da bude znatno niži u smislu neto sadašnje vrijednosti (NPV) (oko 35 posto BDP-a) 4, što odražava činjenicu da će novoizdati dug biti u velikoj mjeri koncesionalan, kao što je i znatan dio postojećih obaveza vlade Strukturalne reforme 16. Određene strukturalne reforme su poduzete u BH. Reforme finansijskog sektora, trgovinskih politika i javnih finansija su napredovale razumno dobro. U oblasti javnih finansija, ključna postignuća do danas uključuju uspješnu harmonizaciju indirektnog oporezivanja, što je kulminiralo uspostavljanjem Uprave za indirektno oporezivanje početkom 2004. godine i uvođenjem PDV-a sa jedinstvenom stopom u cijeloj državi početkom 2006. godine. Modernizovani i harmonizovani zakoni o porezu na dobit preduzeća i porezu na dohodak građana usvojeni su u 2006. godini u RS i krajem 2007. godine u Federaciji, čime je stopa poreza na dobit postavljena na 10 posto, a stope poreza na dohodak građana na 10 posto i 15 posto, što predstavlja značajno unapređenje u odnosu na prethodnu legislativu. 17. Međutim implementacija drugih ključnih reformi je bila spora i neujednačena. Nacionalno fiskalno vijeće, koje se sastoji od predsjedavajućeg člana Vijeća ministara BH i dva entitetska premijera, formalno je uspostavljeno 2005. godine; nacrt zakona je nedavno usaglašen nakon znatnih odlaganja. Međutim, Nacionalno fiskalno vijeće još nije funkcionalno. Usvajanje tog zakona će predstavljati značajan korak naprijed ka osiguravanju djelotvorne koordinacije određivanja, izvršavanja i monitoringa fiskalne politike u BH. Napredovanje nebankarske privatizacije i druge aktivnosti vezane za korporativno restruktuiranje su bile spore, posebno u Federaciji.

4 Ta domaća potraživanja akumulirana su kao rezultata rata koji je vođen od 1992. do 1995. godine i fiskalnih pritisaka iz perioda neposredno prije rata. Potraživanja se sastoje od tri grupe: zaostale neisplaćene obaveze vlade (isplaćene gotovo u potpunosti), obaveze za zamrznute depozite u stanim valutama i obaveze za naknadu ratne štete. Nakon gotovinskog izmirivanja manjeg dijela depozita poslije verifikacije, vlasti planiraju da izmire preostala potraživanja za takve depozite time što će 2008. godine izdati obveznice sa ročnošću od devet godina i fiksnom kamatnom stopom od 2,5 posto. Planira se da se potraživanja za naknade ratne štete izmire obveznicama sa dužom ročnošću koje bi bile izdate 2009. godine. Postojeća legislativa u RS dozvoljava ročnost do 35 godina, grejs period od 25 godina i kamatnu stopu od 1,5 posto. U Federaciji grejs period je 13 godina, a kamatna stopa 1,5 posto.


8

C. Profil siromaštva

18. Prema najnovijim dostupnim podatcima, oko 18 posto stanovništva živi u siromaštvu.5 Oko 80 posto siromašnih živi u ruralnim oblastima, a mnogi siromašni imaju velika domaćinstva. Glave siromašnih domaćinstava su najčešće među najmanje obrazovanim i u tipičnom slučaju su neaktivni ili nezaposleni. Ukupni iznosi vezani za siromaštvo sakrivaju pad siromaštva i izlazak iz siromaštva, kao i razlike u evoluciji stopa siromaštva na pojedinačnim nivoima. Ukupan broj siromašnih je između 2001. i 2004 godine smanjen samo neznatno, iako je mnogo pojedinaca postalo siromašnim ili se izvuklo iz siromaštva. Ta kretanja odražavaju ishode na tržištu rada i kretanja plata. Mnogi radnici koji su se izvukli iz siromaštva takođe su prešli iz neaktivnosti ili nezaposlenosti u zaposlenost. 19. Mnoga domaćinstva i dalje su osjetljiva na rizik od siromaštva, ili su “gotovo siromašna.”6 Među onima koji su se izvukli iz siromaštva između 2001. i 2004. godine, oko 70 posto mogu se smatrati “gotovo siromašnim” i pod rizikom da ponovo padnu u siromaštvo. 20. Zaposlenost je i dalje ključna odrednica siromaštva. Anketa radne snage (Labor Force Survey) iz 2006. godine ukazuje na to da je zaposlenost u neformalnom sektoru vezana sa nižim prosječnim (i neujednačenijim) zaradama. Uz to, nezaposlenost je vezana za lošije ishode kod opšte dobrobiti. Među pojedincima radne dobi, oni koji nemaju posao predstavljaju najveći dio siromašnih i suočavaju se sa najvišim stepenom rizika od siromaštva. Nezaposlenost je najviše izražena među mladima, ženama, relativno manje obrazovanim radnicima i radnicima starijim od 40 godina. Kvalitativna istraživanja ukazuju na to da poljoprivredna proizvodnja na nivou zadovoljavanja vlastitih potreba i doznake iz inostranstva i dalje igraju važnu ulogu u strategijama preživljavanja mnogih domaćinstava u ruralnim oblastima. 21. Iako su ravnopravnost polova i ženska prava uključeni u zakon, situacija u kojoj žive žene u BH i dalje je izvor zabrinutosti. U ruralnim oblastima su tradicionalne uloge polova rezultovale ograničenom dostupnošću produktivnih resursa, kao što je zemljište, za žene. Zapošljavanje je i dalje teško, a učešće žena u radnoj snazi i dalje je nisko, u poređenju sa učešćem muškaraca. Mnoge žene nemaju zdravstveno osiguranje. Odredbe kojima se ženama garantuje jednaka plata su uspostavljene, ali se ne primjenjuju konzistentno. Žene su i dalje nedovoljno predstavljene u politici i zvaničnim institucijama.7 22. U BH je zvanično priznato 17 manjina, ali se Zakon o zaštiti etničkih manjina i dalje slabo primjenjuje. Romi su i dalje najugroženija manjina, a diskriminacija te zajednice je i dalje prisutna, pri čemu problemi postoje u vezi sa stanovanjem, socijalnim uslugama, obrazovanjem i zapošljavanjem.8 23. Razumijevanje siromaštva i dobrobiti u Svjetskoj banci, za period nakon 2004. godine, je ograničeno zbog nedostatka podataka. Informacije o potrošnji domaćinstava prikupljene su u toku Studije mjerenja životnog standarda (Living Standard Measurement Survey, LSMS) 2001. i 2004. godine. Za 2004. godinu, podaci o potrošnji domaćinstava su dostupni i iz Ankete budžeta domaćinstava (Household Budget Survey, HBS). Podatci iz najnovije HBS (2007. godine) ankete

5 Najnoviji podaci o siromaštvu datiraju iz Ankete mjerenja životnog standarda iz 2004 godine (Living Standards Measurement Survey, LSMS). 6 To je odgovara nivou potrošnje do 50 posto iznad granice siromaštva, prema Ocjeni siromaštva (Poverty Assessment) iz 2003. godine. 7 Izvještaj Evropske Komisije o napredovanju Bosne i Hercegovine (European Commission Bosnia and Herzegovina Progress Report), 6.11.2007. godine. 8 Izvještaj Evropske Komisije o napredovanju Bosne i Hercegovine (European Commission Bosnia and Herzegovina Progress Report), 6.11.2007. godine.


9

biće dostupni tek u 2008. godini. Uz to, svi napori vezani za prikupljanje podataka iz anketa bili su ograničeni zbog nedostataka novijeg popisa stanovništva. Posljednji popis stanovništva izvršen je 1991. godine i novi je hitno potreban. Vlada razmatra pripremu novog popisa u bliskoj budućnosti. 24. Iako još uvijek znatan, vjerovatno je da je stepen siromaštva opao u periodu nakon 2004. godine. Podaci koji podržavaju takve zaključke uključuju slijedeće: snažan rast realne stope BDP-a, stabilna povećavanja realnih iznosa plata i penzija, te stabilno povećanje stope zaposlenosti u novijem periodu. Štaviše, izgleda da je stepen neformalnosti smanjen, zahvaljujući uvođenju PDV-a i uz pomoć stabilnog pozajmljivanja od strane banaka u stranom vlasništvu. 25. Svjetska banka će nastaviti da pruža podršku BH u njenim naporima na postizanju Milenijumskih razvojnih ciljeva. Statistike koje mjere napredovanje BH ka Milenijumskim razvojnim ciljevima nisu ažurirane od 2005. godine, iako se ta slika može nadopuniti iz drugih izvora podataka (vidjeti Aneks 8). Podatci koji su dostupni pokazuju pozitivan trend kod svih mjerenih indikatora za Milenijumske razvojne ciljeve. Oni takođe pokazuju da je BH na dobrom putu ka ispunjenju Milenijumskih razvojnih ciljeva. Svjetska banka će koncentrisati svoje intervencije na smanjivanje siromaštva, koje je još uvijek najveća problematična oblast za BH u odnosu na Milenijske razvojne ciljeve. Pošto je siromaštvo u BH snažno vezano za nedostatak zaposlenja, fokus Svjetske banke je na eliminaciji siromaštva kroz ekonomski rast i otvaranje radnih mjesta. Na kraju, Svjetska banka će nastaviti da zagovara unapređenje socijalnih programa usmjerenih na lica bez drugih izvora primanja, kako bi se pomoglo pri smanjivanju siromaštva kroz veći stepen efikasnosti vladine potrošnje.

D. Srednjoročne perspektive

26. Scenario za osnovni kreditni program u toku perioda strategije CPS uzima kao pretpostavku samo umjereno ambiciozne strukturalne i fiskalne reforme i sporiji rast. BH bi mogla da postigne stabilan snažan rast obima proizvodnje i zaposlenosti u toku srednjoročnog perioda, uz uslov da se ostvari napredak u pogledu ključnih reformi i da se osjetljiva pitanja počnu rješavati. Međutim, ako bi, kako se očekuje, reforme nastavile skromnijim tempom, u skladu sa nedavnim iskustvima, stopa rasta bi prije ili kasnije bila usporena u odnosu na snažan rast ostvaren u 2006. i 2007. godini. Scenario za osnovni program uzima kao pretpostavku samo umjereno ambiciozne strukturalne i fiskalne reforme, nastavak poštivanja aranžmana valutnog odbora i unapređenja regionalne stabilnosti. 27. Očekuje se da će realna stopa rasta BDP-a biti 6,5 posto u 2008, godini, ali i da će nakon toga rast biti usporen (Tabela 1). Očekuje se da će rast BDP-a biti uvećan sa uvođenjem znatnih novih kapaciteta za preradu metala i kao rezultat strukturalnih reformi koje su izvršene ranije. Nakon 2008. godine, projekcije pokazuju da će rast postepeno usporavati na oko 4-4,5 posto godišnje do 2010. i 2011. godine, pod pretpostavkom umjerenih reformskih napora. Dugoročnija stopa rasta u scenariju osnovnog programa odražava kontinuirana povećanja zaposlenosti po stopi od 2 posto godišnje, što je sporije nego u novijem periodu. Uzima se kao pretpostavka da će inflacija maloprodajnih cijena u prosjeku iznositi oko 2 posto godišnje u 2007. godini, zahvaljujući aranžmanu valutnog odbora. 28. Očekuje se da će deficit na tekućem računu ostati veliki i da će nastaviti da predstavlja važan izvor osjetljivosti. Projekcije ukazuju na to da će nakon porasta na oko 17 posto BDP-a u 2007. godini, zvanično procijenjeni deficit tekućeg računa da se suzi na oko 13 posto BDP-a do kraja perioda implementacije strategije CPS. Očekuje se da će priliv direktnih stranih investicija ostvariti najviši nivo na oko 11 posto BDP-a u 2007. i 2008. godini, odražavajući prihode od


10

privatizacije, a da će nakon toga u prosjeku iznositi oko 5 posto godišnje. Priliv direktnih stranih investicija i kapitalnih grantova (uključenih u kapitalni i finansijski račun, a ne u tekući račun) trebalo bi da finansiraju više od polovine deficita. Taj priliv, bi, zajedno sa kontinuiranim tokovima rezidentnog kapitala, trebalo da pomogne pri ograničavanju stepena oslanjanja na vanjsko zaduživanje. 29. Uzima se kao pretpostavka da će bilans konsolidovane vlade preći sa opšteg nultog nivoa u 2007. godini na skroman deficit od oko 2 posto BDP do kraja perioda strategije CPS, što odražava smanjenje grantova i povećanje potrošnje. Očekuje se da će kapitalna potrošnja biti povećana u skladu sa planovima vlade za povećavanje ulaganja u infrastrukturu, ali i da će to biti ograničeno mogućnošću osiguravanja finansiranja. Projicira se da će u toku perioda strategije CPS fiskalni deficit biti finansiran uglavnom neto domaćim pozajmljivanjem, povlačenjem depozita vlade i prihodima od privatizacije. Projicira se da će prihodi od privatizacije u 2008. godini iznositi oko 1 milijardu eura (oko 8,7 posto BDP-a), uz pretpostavku da će prodaja preduzeća u Federaciji da se nastavi u skladu sa planom9. 30. Scenario osnovnog programa uzima kao pretpostavku fiskalno odgovorno rješavanje velikog iznosa domaćih potraživanja, što odražava znatne napore koji su do danas uloženi. Domaća potraživanja imaju procijenjenu nominalnu vrijednost od oko 16 posto BDP-a iz 2007. godine. Trenutna veličina domaćih potraživanja izgleda dobro u poređenju sa daleko višim procjenama iz 2004. godine. Neke od tih procjena iznosile su čak i do 200 posto BDP-a, što je odražavalo nedostatak jasnog uvida u mnoga od tih potraživanja. Uz ta potraživanja, vlasti će morati da počnu rješavati pitanje restitucije imovine. Iznos potraživanja restitucije je znatan i vlasti rade na sveobuhvatnoj strategiji za rješavanje restitucije imovine. Bez obzira na to, i dalje su prisutni rizici da će politički pritisci dovesti do finansijski neodrživog i neprihvatljivog izmirenja. 31. Zaostale obaveze iz vremena prije rata koje sa krajem oktobra 2007. godine iznose 48,8 miliona eura, koje IFC-u duguju dvije kompanije u vlasništvu vlade, prenešene su na vlasti BH. Rješavanje tih zaostalih obaveza već nekoliko godina izmiče. Vlasti su se nedavno saglasile da će ponovo pokrenuti diskusije sa IFC-om o načinima za rješavanje tog pitanja na način koji bi bio prihvatljiv za obje strane. U potpunosti se očekuje da će BH bez odlaganja ostvariti napredak u vezi sa ovim pitanjem.

E. Zahtjevi vezani za vanjsko finansiranje

32. U sklopu scenarija osnovnog programa projicira se da će teret vanjskog duga biti umjereno smanjen, ali da će servisiranje duga biti pogoršano nakon perioda strategije CPS, kako se vanjsko finansiranje bude dalje pomjeralo ka nekoncesionalnim izvorima. Projicira se da će nominalna vrijednost vanjskog duga da ostane blizu, ali i ispod, 50 posto BDP-a u toku cijelog perioda implementacije strategije CPS. Očekuje se da će neto prisutna vrijednost (Net Present Value, NPV) vanjskog duga pasti sa 47 posto u 2005. godini na oko 40 posto u 2008. godini, ali i da će se nakon toga povećati na oko 43 posto do 2011. godine, pošto će stepen pozajmljivanja po koncesionalnim uslovima da doživi oštar pad. Projicira se da će odnosi servisiranja poboljšati do 2010. godine, prije nego što se pogoršaju nakon toga, pošto će udio koncesionalnog duga biti smanjen. 33. Projicira se da će zahtjevi za finansiranjem, izraženi kao procenat BDP-a, da se smanje u toku perioda strategije CPS, a da će se nakon toga umjereno povećati. Evolucija

9 Znatni prihodi od privatizacije su u toku 2007. godine ostvareni u Republici Srpskoj.


11

zahtjeva vezanih za finansiranje odražava sužavanje deficita tekućeg računa i pretpostavljenog pomjeranja u vanjskom pozajmljivanju sa koncesionalnog pozajmljivanja na pozajmljivanje prema tržišnim uslovima (Tabela 2).10 Projekcije platnog bilansa ukazuju na to da će finansijski zahtjevi biti smanjeni sa 18,3 posto BDP-a u 2006. godini na 11,5 posto do 2012. godine, ali da će se nakon toga umjereno povećati do 12,2% do 2016. godine, odražavajući pomjeranje vanjskog zaduživanja od koncesionalnih prema tržišnim uslovima. F. Ocjena upravljanja javnim finansijama i aranžmana nabavke i finanskijskog upravljanja 34. Bosna i Hercegovina je uspostavila, ali uopšteno gledano nije implementirala, moderne institucije i sisteme za upravljanje javnim finansijama. Državni nivo i oba entiteta su postavili temelje za zdravo upravljanje javnim finansijama, uključujući nezavisne eksterne revizije. Reforme su bile karakterisane rastućim stepenom osjećaja vlasništva, posebno u vezi sa naporima ministarstava finansija na unapređenju planiranja i izvršenju vladinih budžeta. Međutim, mnoga od unapređenja koja su propisana zakonima i institucionalnim aranžmanima tek treba da budu implementirana u praksi. 35. Fiskalna politika i dalje je fragmentirana između državnog nivoa, dva entiteta i Distrikta Brčko. Iako je nedavno postignut sporazum o zakonu koji postavlja scenu za fiskalnu koordinaciju, taj zakon još nije implementiran. Funkcionalno i međuvladino Nacionalno fiskalno vijeće koje bi moglo da donosi pravovremene i obavezujuće odluke o fiskalnoj politici biće od ključne važnosti za prevazilaženje postojeće fragmentiranosti u kreiranju fiskalnih politika. Stvaranje objedinjenog sistema indirektnog oporezivanja predstavlja pozitivan razvoj događaja, bez obzira na neslaganja u vezi sa formulom za raspodjelu prihoda između entiteta i Distrikta Brčko. 36. Strateško planiranje i budžetiranje je unaprijeđeno, a osjećaj vlasništva je evidentniji. Za nadati se da se Srednjoročni okvir rashoda može održavati bez vanjske podrške i postoje indikacije da on postaje polazna tačka za pripremanje godišnjih budžeta. Preduzeti su preliminarni koraci ka procesima budžetiranja zasnovanim na programima. Vlade na državnom i entitetskim nivoima uvele su značajne institucionalne reforme sa ciljem unapređenja opštih zakona o budžetu. Uz to, formiran je međuvladin Budžetski koordinacioni odbor za koordinaciju srednjoročnih budžetskih kretanja između vlada, uključujući i usklađivanje makro-fiskalnih pretpostavki. 37. Automatizovani trezorski sistem na državnom nivou i u dva entiteta doveo je do unapređenja budžetske kontrole, ali nije uključio vanbudžetske fondove. Trezorski sistem je doveo do unapređenja kontrole, uvođenja discipline u sistem ostvarivanja budžeta, unapređenja opšteg gotovinskog upravljanja i poboljšanja dostupnosti i kvaliteta finansijskog izvještavanja. Važno je da se vanbudžetski fondovi (posebno fondovi zdravstvenog i penzijskog osiguranja) i opštine takođe uvedu u trezorski sistem, pošto ta tijela takođe upravljaju znatnim resursima.

38. Zakon o javnim nabavkama na nivou cijele zemlje stupio je na snagu u januaru 2005. godine, ali se ne implementira konzistentno. Novi zakon je u skladu sa zahtjevima EU i, kada bi se implementirao, obezbijedio bi osnovu da Svjetska banka počne da koristi sisteme nabavke same zemlje. Međutim, on se još ne implementira konzistentno i djelotvorno ni na državnom niti na entitetskom nivou. Vrhovna revizorska institucija na državnom nivou je u svojim odgovarajućim revizorskim izvještajima izvijestila o nekoliko slučajeva kršenja Zbog tih razloga, Zakon o javnim nabavkama još nije prihvatljiv za korištenje u sklopu projekata koje finansira Svjetska banka. Međutim, unapređenja u implementaciji zakona podržavaju razni donatori, a tim za praćenje

10 Zahtjevi za finansiranjem se definišu kao suma deficita tekućeg računa, uključujući i tekuće i kapitalne transfere, vraćanje glavnice koja je dospjela i promjene rezervi strane valute.


12

nabavke i finansijskog upravljanja u uredu Svjetske banke pažljivo prati napredak u ovom sektoru. Tabela 2: Bosna i Hercegovina: Zahtjevi vezani za vanjsko finansiranje

Bosna i Hercegovina: Zahtjevi vezani za vanjsko finansiranje, 2005 – 2016. godina (u milionima US$)

2005. 2006. 2007. 2008. 2010. 2012. 2014. 2016. Zahtjevi za finansiranjem 2.587 1.725 2.018 2.080 1.868 2.291 3.078 3.120 (u procentima BDP-a) 26,1 15,3 15,7 15,0 11,7 12,6 14,9 13,3

Nekamatni CAB uključujući sve grantove 1/ 1.549 927 1.155 892 965 1.056 1.074 1.157

Kamata 171 188 220 244 306 373 480 550 Amortizacija 397 360 379 680 465 730 1.392 1.281 Vladin sektor 94 162 129 122 143 157 181 205 Nevladin sektor 303 197 250 557 322 573 1.210 1.076 Rezerve 470 773 1.093 844 343 132 132 132 Izvori finansiranja 2.587 2.248 2.847 2.660 2.079 2.291 3.078 3.120 Isplate 1.272 810 744 735 1.029 1.152 1.981 1.725

od čega: Svjetska banka 0 56 58 55 60 65 69 50

Pozajmljivanje rezidentima izvana (druga sredstva i E&O) 793 1.014 408 192 285 260 32 108

Direktne strane investicije 522 424 1.695 1.733 765 879 1.064 1.288 Uporedne stavke: (u procentima BDP-a) Bilans tekućeg računa -19,8 -10,7 -16,9 -16,2 -13,6 -13,3 -12,7 -12,3

Nekamatni bilans tekućeg računa -18,2 -9,1 -15,3 -14,6 -11,9 -11,3 -10,3 -9,7

1/ Uključujući i tekuće i kapitalne grantove.


13

II. PROGRAM ZA RAZVOJ ZEMLJE I PITANJA

A. Prioriteti za zemlju

39. Srednjoročna razvojna strategija vlasti BH za period od 2004. do 2007. godine imala je tri osnovna cilja: a) stvaranje uslova za održiv i uravnotežen ekonomki razvoj i ponovno uspostavljanje djelomične kreditne sposobnosti na međunarodnim tržištima kapitala; b) smanjivanje siromaštva za 20 posto; i c) ubrzavanje integracije sa EU. Strategija je naglašavala međusobne odnose između tih ciljeva i imala je za cilj tranziciju BH od ekonomije koja u velikoj mjeri zavisi od pomoći ka samoodrživoj ekonomiji. Srednjoročni izvještaj o napredovanju i revidirana strategija odobreni su u septembru 2006. godine. Revidirana strategija SRS je zadržala tri osnovna cilja iz originalne strategije, ali je uvela viši stepen određivanja prioriteta među mjerama sa namjerom unapređenja implementacije. 40. Strategija SRS je predstavljala hrabar program reforme koji nije u potpunosti sproveden. Legislativa u entitetima je, s vremena na vrijeme, išla u smjeru suprotnom u odnosu na strateške opšte ciljeve određene u SRS, što je otvorilo pitanja o potpunom političkom vlasništvu nad osnovnim odrednicama strategije. Uz to, SRS nikad nije u potpunosti povezana sa godišnjim budžetima, srednjoročnim okvirom rashoda (SOR) ili planovima javnih investicija (PJI). 41. Nova Razvojna strategija za zemlju za period od 2008. do 2013. godine je upravo u pripremi u BH. Taj proces vodi Koordinacioni odbor za ekonomski razvoj i EU integracije, ali je on još uvijek u ranim fazama i možda neće biti završen sve do kraja 2008. godine. Početne indikacije ukazuju da će tri opšta cilja politika ostati isti kao i oni u SRS. 42. U međuvremenu, tim Svjetske banke je imao redovne diskusije sa vlastima BH u vezi sa njihovim prioritetima. Ubrzo nakon posljednjih izbora, koji su sprovedeni u oktobru 2006. godine, Svjetska banka je pripremila seriju Bilješki o politikama za nove vlade, u kojima je dat okvir slijedećeg: ocjene Svjetske banke o napredovanju u rekonstrukciji i razvoju, preostali izazovi i osjetljive oblasti, te preporuke za politike koje su se odnosile na 10 ključnih sektora.. 43. Dijalog sa vladama o Bilješkama o politikama i investicionim programima entitetskih vlada iskorišten je kao mehanizam za izražavanje interesa za podršku Svjetske banke u budućnosti. Od Svjetske banke je zatraženo da dodatni fokus stavi na investicione projekte. Prioritetni sektori koji su naglašeni za investiranje su bili slijedeći: infrastruktura (posebno transportna i energetska), poljoprivreda, razvoj malih i srednjih preduzeća i korporativno restruktuiranje preduzeća. Druge prioritetne oblasti koje su naglašene uključuju jačanje jedinstvenog ekonomskog prostora u BH, povećavanje zaposlenosti, razvoj lokalnih vlada, restruktuiranje privrede, unapređenje uprave u kompanijama koje stvaraju gubitke, te harmonizacija sa evropskom legislativom. 44. U toku oktobra 2007. godine, državna i entitetske vlade su, zajedno sa načelnikom Distrikta Brčko, identifikovale svoje prioritete za ekonomsku reformu kroz potpisivanje Platforme za akciju (vidjeti Aneks 1). Predloženi program strategije CPS je blisko usklađen sa tim prioritetima.

B. Sektorska pitanja

Poslovno okruženje

45. Određeni napredak je postignut u unapređenju poslovne klime, ali BH i daje zaostaje za svojim susjedima u regionu. Napredak postignut u toku perioda prethodne strategije CAS uključuje olakšavanje pristupa finansiranju i jačanje pravnog okvira za nebankarske finansijske


14

institucije, unapređenje efikasnosti i djelotvornosti režima inspekcije poslovanja i uvođenje novog sistema registracije poslovanja. Međutim, stepen aktivnosti privatnog sektora je ispod prosjeka za region i predstavlja samo oko 55 posto BDP-a. Izvještaj „Poslovanje“ („Doing Business“) Svjetske banke pokazuje da je relativni rang BH u smislu lakoće poslovanja u opadanju.11 Stvaranje poslovnog okruženja povoljnog za investitore će predstavljati ključ za privlačenje direktnih stranih investicija i jačanje rasta. Strategija i akcioni plan za jačanje korporativnog finansijskog izvještavanja u skladu sa standardima EU i međunarodnom dobrom praksom odobreni su i sad treba da se implementiraju. 46. Nekoliko prepreka u pogledu investicijske klime i dalje je prisutno. Ključni preostali izazovi uključuju slijedeće: smanjivanje vremena koje je potrebno za registrovanje novih preduzeća/poslova; unapređenje standarda finansijskog izvještavanja, revizije i računovodstva u korporativnom sektoru; pregled i racionalizaciju različitih poreza i dažbina koji se nameću preduzećima na različitim nivoima vlasti; integracija bankarske supervizije (Svjetska banka preporučuju objedinjavanje na državnom nivou); te smanjivanje regulatornog opterećenja za preduzeća. Jača i bolje regulisana tržišta kapitala i bolje korporativno upravljanje su takođe potrebni. Infrastruktura 47. Unapređenje infrastrukture je kritično važno i neophodno: vlasti su izdvojile transport i energetiku kao ključne prioritete za BH. Stanje infrastrukture u BH, koja je već bila zastarjela u vrijeme kad je BH postala suverena država, dodatno je i znatno oštećeno u toku rata. Poslijeratna rekonstrukcija je u velikoj mjeri bila usmjerena na oporavak kapaciteta za proizvodnju električne energije, puteva, škola, mostova i druge ključne infrastrukture. Vlasti su identifikovale poboljšanja infrastrukture i napredovanje ka standardima EU u vezi sa infrastrukturom kao oblasti sa visokim stepenom prioriteta u kojima Svjetska banka može da obezbijedi znatnu podršku. Dva ključna sektora su posebno naglašena: transport i energetika. Transport 48. Potražnja za većinom vidova transporta je u brzom porastu, u skladu sa rastom BDP-a. Drumski transport u najvažnijim urbanim oblastima i oko njih u ovom trenutku raste stopom od pet posto godišnje, što povećava zakrčenost i zagađivanje, uz istovremeno pogoršavanje bezbjednosti na putevima. Na željeznicama se projicira da će obim transporta teškog tereta biti vidno povećan u toku srednjoročnog perioda, ali obim putničkog transporta uglavnom stagnira. Projekcije rasta na sistemu transporta unutrašnjim vodotokovima su skromne i zavise od investicija u povratak sistema u stanje plovnosti.

49. Transportne mreže treba da budu rehabilitovane i proširene, uz pomoć državne transportne strategije i podršku privatnog finansiranja. Oko 40 posto mreža magistralnih i regionalnih puteva i dalje je u lošem stanju, a sadašnje alokacije za održavanje i dalje su neadekvatne. Razvoj koridora Vc (dio trans-evropske mreže) smatra se pitanjem od državnog prioriteta i vlasti su počele sa implementacijom ključnih dionica projekta. Svjetska banka vjeruje da su državna politika i strategija za transport neophodne za osiguravanje da se investicije izvršavaju u skladu sa fiskalnim okvirom. Imajući u vidu obimnost tog projekta i fiskalna ograničenja, kapital privatnog sektora će biti neophodan u nekom obliku partnerstva javnog i privatnog sektora, što zahtijeva prethodna unapređenja institucionalnog okvira. Energetika

11 Izvještaj Poslovanje (Doing Business) za 2008. godinu rangira BH na 105. mjesto među 178 zemalja u okviru globalnog rangiranja lakoće poslovanja . U izvještaju Poslovanje (Doing Business) za 2007. godinu, rang BH je bio 95/105.


15

50. Rehabilitacija elektroenergetskog sektora je djelimično završena, ali su u sektoru potrebne dodatne investicije. Elektroenergetski objekti BH su u najvećoj mjeri restaurirani od kraja rata, a elektroenergetski sektor prolazi kroz restruktuiranje sa ciljem smanjivanja preostalih neefikasnosti i postizanja usklađenosti sa regulativama EU (koje su kreirane radi promovisanja objedinjenog, konkurentnog, regionalnog tržišta električne energije zasnovanog na besplatnom i jednakom pristupu za sve učesnike). Ipak, još uvijek postoje određeni objekti elektroenergetskog sistema koji su oštećeni u toku rata i koji tek treba da budu rehabilitovani, a vlasti predviđaju kontinuiranu potražnju za velikim investicijama zbog starenja objekata. BH je dio Energetske zajednice jugoistočne Evrope (South East Europe Energy Community). 51. Investicije u nove elektroenergetske objekte su potrebne uz pomoć državne strategije za energetski sektor i podršku privatnog finansiranja U BH od rata nisu izvršene nikakve znatnije investicije u nova elektroenergetska postrojenja. Vlasti shvataju da bi se investicije neophodne za iskorištavanje znatne i relativno diversifikovane baze energetskih resursa u BH, sa ciljem proširivanja kapaciteta za proizvodnju električne energije radi zadovoljavanja rastuće domaće i regionalne potražnje, mogle pokazati većim od onog što se može obuhvatiti tradicionalnim projektima koje finansiraju donatori. Prepoznavajući fiskalna ograničenja, vlasti su pokrenule sveobuhvatnu studiju energetskog sektora na državnom nivou sa ciljem obezbjeđivanja potrebnih informacija za pripremanje strategije za energetski sektor BH (čiji se završetak očekuje u decembru 2007. godine). Entiteti su takođe počeli da istražuju načine za smanjivanje rizika i ograničavanje fiskalnih troškova kroz učešće privatnog sektora. Iako su novije inicijative uključivale određene studije i konkurentne procese (prije svega za određene hidrocentrale), nekoliko inicijativa vezano je za jednostrane prijedloge dobijene iz privatnog sektora. Pružanje usluga 52. Pružanje osnovnih usluga je slabo, posebno u ruralnim oblastima. Odgovornost za pružanje osnovnih usluga u BH leži na opštinama. Pošto su postigle mnogo u smislu reintegracije povratnika i raseljenih lica nakon rata, opštine sada moraju da usmjere napore na pružanje usluga. Gotovo 1,4 miliona ljudi u BH nema tekuću vodu u svojim domaćinstvima, a nema ni redovne usluge uklanjanja otpada. Pola miliona ljudi nema nikakve usluge kanalizacije. Jedna trećina ruralnih domaćinstava koristi vodu iz izvora koji nisu bezbjedni, pošto nemaju priključke na vodovodnu mrežu. 53. BH mora da u isto vrijeme smanji visok stepen javne potrošnje i poveća kvalitet i kvantitet javnih usluga. Iako je odgovornost za pružanje lokalnih javnih usluga povjerena opštinama, usluge pružaju lokalna komunalna preduzeća koja rade kao autonomna tijela. Mnoga su u stalnoj finansijskoj krizi zbog niskih stopa naplate, niskih tarifa i nedostatka održavanja. Kao posljedica toga, kvalitet i pouzdanost usluga su u opštem slučaju nezadovoljavajući, što dovodi do toga da potrošači oklijevaju da plate tarife i do rezultujućeg nedostatka prihoda sa druge strane, što sprečava održavanje i dovodi do daljnjeg pogoršavanja usluga. Novije reforme Uprave za indirektno oporezivanje i raspodjele prihoda od PDV-a obećavaju da će obezbijediti svim opštinama, uključujući i siromašne, stabilan, autonoman i ravnopravan izvor finansiranja. Međutim, BH i dalje treba instrumente za pomoć opštinama da povećaju efikasnost potrošnje i ispune minimalne standarde. Biće neophodan nezavistan sistem indikatora za ocjenjivanje pružanja opštinskih usluga i unapređenje kapaciteta za monitoring. Strategija u tri faze će: (i) zaštititi kvalitet pomoću fokusa na obnovu i održavanje usluga; (ii) stvoriti preduslove za finansijsku autonomiju komunalnih preduzeća, i (iii) dovesti do prilagođavanja nivoa tarifa nakon poboljšavanja nivoa naplate i efikasnosti sistema.


16

54. Vlada je identifikovala kapacitete za zbrinjavanje čvrstog otpada kao prioritetno pitanje. Brzo rastući volumen čvrstog otpada premašuje kapacitete opštinskih komunalnih preduzeća. Samo 36 posto domaćinstava ima na raspolaganju redovne usluge uklanjanja otpada, tako da ljudi spaljuju ili odbacuju svoj otpad na nelegalan način, zagađujući zemljište, pojas oko puteva i rijeka, što predstavlja direktan rizik za javno zdravstvo. Iako se otpad koje prikupe opštinska komunalna preduzeća mora deponovati na “zvaničnim” odlagalištima, to su uglavnom otvorena odlagališta, a ne kontrolisane deponije. Obrazovanje 55. Neefikasna potrošnja na obrazovanje rezultovala je neprihvatljivo niskim ishodima obrazovanja u BH. Četrdeset posto učenika ne stekne osnovne vještine i znanja do kraja četvrtog razreda, dok mnogi učenici upisani u skupo usmjereno srednje obrazovanje dobijaju nedovoljno opšte obrazovanje i na kraju su loše opremljeni za suočavanje sa izazovima na današnjem tržištu rada. Stope upisa u predškolsko obrazovanje su najniže u regionu. Iako su stope upisa u osnovno obrazovanje i dalje visoke, na nivou od 93 posto, BH ima najnižu stopu neto upisa u srednje obrazovanje (73 posto ukupno, pri čemu samo 57 posto siromašnih pohađa srednje obrazovanje) od svih 12 zemalja u tranziciji za koje su dostupni podatci . 56. Nedavno usvojeni zakoni o obrazovanju bi imali potencijal da unaprijede obrazovni sistem, kada bi se implementirali. Državni parlament je nedavno usvojio više novih okvirnih zakona o obrazovanju. Sada je izazov da se ti zakoni djelotvorno implementiraju. Evropska Komisija pruža podršku za usmjereno obrazovanje i obuku i predloženi Zakon o Agenciji za obrazovanje. Dva zakona za koja je obezbjeđeno malo ili nimalo međunarodne podrške su Zakon o predškolskom obrazovanju i odgoju i Zakon o visokom obrazovanju. Učešće BH u Bolonjskom procesu predstavlja značajnu priliku za unapređenje kvaliteta nastave i učenja i unapređenja efikasnosti. Zdravstvo 57. Bez obzira na napredak koji je postignut od kraja rata, zdravstveni ishodi u BH zaostaju za onima koji se mogu naći u drugim zemljama regiona. Određeni ključni indikatori ishoda su zabrinjavajući: stopa mortaliteta novorođenčadi je viša nego u većini zemalja srednje i istočne Evrope, pojava tuberkuloze je četiri puta viša od prosjeka za EU; invaliditet, post-traumatski stres, depresija i hronične bolesti visoko su rangirane na listi opterećenja bolestima. Nesretni slučajevi i povrede su na visokom nivou i izgleda da rastu. Incidenca bolesti srca i vaskularnog sistema, moždanih udara i raka, bolesti koje nose visoke troškove, iznad je evropskih prosjeka. 58. Zdravstveni sistem BH je fragmentiran i opterećen znatnim stepenom dupliranja, prevelikim brojem zaposlenih i neefikasnim pružanjem usluga. Stepen iskorištenosti primarne i preventivne zdravstvene zaštite je znatno niži nego u drugim zemljama regiona, dok su stope upućivanja na skuplje sekundarne i tercijarne nivoe zaštite visoke. Pokrenuti su napori za unapređienje primarne zdravstvene zaštite, rješavanje velikog broja slučajeva na primarnom nivou, te poštivanje standarda za protokole za upućivanje. Da bi unaprijedila efikasnost bolničkog sektora, BH bi trebalo da znatno smanji broj kreveta i prilagodi infrastrukturu i radnu snagu u zdravstvu u skladu sa tim. Kontrolisanje troškova medicinske tehnologije i osiguravanje kvaliteta zahtijeva da vlasti konsoliduju skupu opremu u jednoj ili dvije tercijarne bolnice, uz istovremeno osiguravanje efikasnosti sistema upućivanja. Fragmentirana nabavka i određivanje cijena lijekova dodatno povećavaju postojeći stepen neefikasnosti i povećavaju mogućnosti za korupciju.


17

59. Paket prava koja obezbjeđuje osiguranje, nivoi participacije i kupovna moć variraju u različitim kantonima i entitetima, što dovodi do nejednake dostupnosti zdravstvene zaštite. Zdravstvena zaštita se u najvećoj mjeri finansira iz doprinosa na plate za socijalno osiguranje koje naplaćuju fondovi zdravstvenog osiguranja. Naplata je bila loša zbog velike neformalne privrede, neodgovornog izbjegavanja plaćanja i znatnih zakonskih oslobađanja od obaveze plaćanja doprinosa. Rezultujući deficiti dovode do akumulacije zaostalih obaveza za plaćanje i implicitnu smanjenje sredstava. Ti finansijski izazovi će se dodatno povećati pošto stanovništvo brzo stari, a takođe i imajući u vidu rastuću potražnju za skupim tretmanima za hronične bolesti. Nejednakost u finansiranju zdravstva i visok dio potrošnje iz džepova pacijenata dovode do bojazni u vezi sa dostupnošću zaštite. 60. Neophodne su sistematske promjene načina na koji se zdravstvena zaštita finansira, organizuje i obezbjeđuje, kako bi se pomoglo pri unapređenju zdravstvenih ishoda, obezbjeđivanju dostupnosti kvalitetne zdravstvene zaštite i osiguravanju finansijske održivosti sistema zdravstvene zaštite. Preporučuje se da se zdravstvena strategija BH usmjeri na tri osnovna cilja: (i) efikasnija naplata i alokacija sredstava; (ii) unapređenje dostupnosti kvalitetnog i efikasnog pružanja usluga; (iii) unapređenje upravljanja. Socijalna zaštita 61. Izdvajanja za socijalnu zaštitu u BH su visoka, ali nisu usmjerena na siromašne. Nivoi socijalne pomoći i dječije zaštite su uopšteno gledano u skladu sa onima u drugim zemljama srednje i istočne Evrope, u odnosu na nivo BDP-a. Međutim, socijalna davanja nisu usmjerena na najugroženije i omogućavaju mnogo prilika za dvostruko korištenje prava, pa zbog toga imaju ograničen uticaj na smanjivanje stepena siromaštva. Uz to, obuhvat u znatnoj mjeri varira u različitim entitetima i za različite podentitetske vlade. Iako je broj registrovanih korisnika socijalne pomoći veliki, samo mali dio njih prima gotovinska davanja.

62. Boračka davanja su visoka u odnosu na druga davanja za lica sa onesposobljenjem, penzije i plate. Kada se transferi za borce i porodice palih boraca dodaju drugim socijalnim transferima, odlivi su čak i viši, a uticaj na siromaštvo se dalje smanjuje. Tendencija većine davanja socijalne zaštite da gravitiraju ka nivoima koje su postavila boračka davanja je zabrinjavajuća i potencijalno kontraproduktivna. Na primjer, veličina potencijalnih obaveza koje su u toku poslednjih par godina dospjele u Federaciji zahtijevala bi povećavanje oporezivanja ili smanjenje nedovoljno finansiranih davanja socijalne pomoći.

63. Sistem socijalne pomoći u BH uključuje mnogo programa koji se natječu za ograničene resurse. Preporučuje se da vlasti počnu usmjeravati davanja prema potrebama, u skladu sa određivanjem nivoa dohotka pomoću zamjenskih indikatora i parametara za uslovljene gotovinske transfere. Uz to, precizno navođenje kriterijuma za kvalifikovanje za više od jednog prava i jačanje integrisane baze podataka o korisnicima, radi osiguravanja djelotvornog monitoringa, trebalo bi da pomogne pri smanjivanju mogućnosti za „dvostruko korištenje prava“.

Poljoprivreda 64. Iako poljoprivreda doprinosi BDP-u sa 10 posto, a ukupnoj zaposlenosti sa 21 posto, 20 posto ljudi koji rade u ekonomiji zasnovanoj na prirodnim resursima živi u siromaštvu. BH mora da sprovede tranziciju od poljoprivrede sa niskim nivoom tehnologije ka modernom sektoru sa poljoprivrednim politikama i institucijama, te zahtjevima za bezbjednost hrane i zdravlja životinja u skladu sa zahtjevima EU.


18

65. Potrebe za ruralnom produktivnošću su još uvijek uslovljene nerazvijenim ruralnim tržištem kredita, sporom procesu konsolidacije zemljišta i lošoj ruralnoj infrastrukturi. Konsolidacija zemljišta i unapređenje administracije (u slučaju da su imovinska prava pojašnjenja, a tržišta zemljišta fluidnija) mogla bi da pomogne pri očuvanju poljoprivrednog zemljišta, sprovođenju prostornog planiranja i izbjegavanju daljne migracije u gradove. Očekuje se da će opšte okruženje ruralnog stanovništva koje stari i fragmentacija farmi dovesti do konsolidacije zemljišta u veće proizvodne jedinice i/ili okupljanje farmera u udruženja radi dijeljenja resursa i uključivanja većeg stepena mehanizacije. 66. Rat u BH je rezultovao znatnim stepenom raseljavanja stanovništva, kao i gubitkom imovinske evidencije, tako da pravna evidencije ne odgovara u svim slučajevima postojećim modelima korištenja zemljišta. Kao rezultat toga, veoma je teško izvršiti osnovne transakcije sa nekretninama ili pozajmljivati novac na osnovu imovine kao garancije, posebno za žene koje se ponekad odriču svojih prava na imovinu i nasljeđivanje u koristi muških članova porodice. Zaštita životne sredine

67. Iako ne postoji strategija za zaštitu životne sredine na državnom nivou, BH je ostvarila napredak u nekim aspektima upravljanja zaštitom životne sredine. Strategija SRS uključuje poglavlje posvećeno životnoj sredini, oba entiteta rade na svojim strategijama za zaštitu životne sredine, a Državna strategija i akcioni plan za biodiverzitet su gotovo završeni. Postoje pravni okviri za zaštitu životne sredine, upravljanje vodenim resursima, zaštitu kvaliteta vazduha, šumarstvo, te zaštitu prirodnih resursa. Takođe postoji i novo usmjerenje na ekonomske instrumente za smanjivanje uticaja na životnu sredinu, sa ciljem implementacije principa ‘zagađivači plaćaju’. 68. Međutim, i dalje su prisutni izazovi vezani za upravljanje, posebno u oblasti praksi sprovođenja, planiranja i upravljanja. Posebna pažnja treba da bude posvećena unapređenju slijedećeg: održivog upravljanja šumama; prakse upravljanja vodama, te upravljanja rječnim slivovima BH radi proizvodnje električne energije, navodnjavanja, turizma i vodovodnih i kanalizacionih usluga. Kapaciteti su takođe slabi i treba da budu dodatno razvijeni za iskorištavanje potencijala sektora turizma u zemlji, za pomaganje BH da se pripremi za apsorbovanje potencijalnog finansiranja EU prije priključenja i da se pomogne da BH ispuni zahtjeve EU za priključivanje. 69. Stepen pripremljenosti za reagovanje u slučaju katastrofe je ograničen. Prisutnost regionalnih rizika, kao što su šumski požari, zemljotresi i prenosne bolesti, ukazuje na neophodnost pripremljenosti, smanjivanja posljedica i reagovanja u slučaju katastrofa. BH unapređuje svoje kapacitete za praćenje, dijagnostiku i tehničke kapacitete za monitoring i tretiranje bolesti, kao što je ptičija gripa. C. Upravljanje

70. Kompleksna struktura upravljanja BH dovodi do toga da je reforma upravljanja teška, a posvećenost reformama izgleda slaba. BH u znatnoj mjeri zaostaje za drugim zemljama u svojoj dohodovnoj grupi u odnosu na tri dimenzije upravljanja: politička stabilnost/nepostojanje nasilja, djelotvornost vlade i kvalitet regulative (vidjeti Aneks 6). Sve te dimenzije su vezane za kompleksnu institucionalnu strukturu BH, iako ne sve do istog stepena. BH ima nekoliko pozitivnih karakteristika upravljanja, uključujući funkcionisanje vrhovnih revizorskih institucija, usvajanje novog zakona o javnim nabavkama, slobodne i aktivne medije i demokratske izbore. Međutim, izgleda da nedostaje posvećenost sprovođenju programa za unapređenje upravljanja na sveobuhvatan način.


19

71. Pristupanje EU predstavlja jednu od ključnih ulaznih tačaka za Svjetsku banku za reformu upravljanja u BH. Iako je važno pozabaviti se svim dimenzijama upravljanja, pristup Svjetske banke vođen je njenim kapacitetima za postizanje promjena i fokusom na njenu oblast stručnosti. OHR ima vodeću ulogu u pitanjima ustavne reforme, dok su donatori kao što su USAID, OSCE, EC, UNDP, SIDA, DFID i Vlada Holandije uključeni u druge aspekte programa za upravljanje, kao što su reforma javne administracije, obuka novinara i Projekat za odgovornost u upravljanju (Governance Accountability Project). Da bi napredovala ka priključenju EU, BH će morati da stvori evropski administrativni prostor i ojača djelotvornost vlade i kvalitet regulative. To su oblasti na koje Svjetska banka namjerava da usmjeri svoje napore. 72. Svjetska banka će imati za cilj da utiče i na faktor potražnje i na faktore ponude u vezi sa upravljanjem. Pri primjenjivanju strategije Svjetske banke za upravljanje i borbu protiv korupcije u BH u toku implementacije ove strategije CPS, Svjetska banka će identifikovati sektore u kojima su reforme upravljanja moguće i u kojima bi bile vidljive, tako da se stvori efekt demonstracije, uz istovremen stimulisanje potražnje za dobrim upravljanjem kroz intervencije vezane za preuzimanje odgovornosti na lokalnom nivou, analitički rad i stratešku komunikaciju. 73. CPS uključuje instrumente za ostvarivanje uticaja na ponudu reformi upravljanja. Odrednice uspješnosti za napredni kreditni program direktno su usmjereni na unapređenje efikasnosti i djelotvornosti potrošnje vlade. Odrednice strategije CPS će regulisati tok resursa do onih sektora u kojima je demonstrirana snažna posvećenost vlade i koji imaju potencijal da u znatnoj mjeri utiču na ponudu boljeg upravljanja. Programi u okviru stuba 1 će biti usmjereni na dimenziju upravljanja vezanu za kvalitet regulative, a stub 2 će biti usmjeren na unapređenje djelotvornosti i efikasnosti vlade u pružanju usluga na opštinskom nivou i upravljanju javnim resursima, kao što su šume i životna sredina. Na kraju, strategija CPS oslanja se na partnerstva i konsultacije sa ključnim javnim zvaničnicima za jačanje njihovog osjećaja vlasništva u toku svih tih napora. 74. Uz to, CPS će nastaviti da omogućava potražnju za unapređenjem upravljanja angažovanjem lokalnih zajednica u lokalnim procesima donošenja odluka. Strategija CPS će nastaviti da pruža podršku mladima i drugim nevladinim organizacijama pri razvoju djelotvorne i strateške potražnje za unapređenim upravljanjem. U toku cijelog perioda strategije CPS, djelotvorna komunikacija i medijske kampanje će biti pokretane kako bi stimulisale potražnju za boljim upravljanjem među građanima.


20

III. PROGRAM GRUPE SVJETSKE BANKE A. Implementacija posljednje CAS strategije i lekcije koje su naučene

75. Opšti stepen uspješnosti u sklopu prethodne Strategije CAS (za fiskalne godine od 2005. do 2007) bio je umjereno zadovoljavajuća (Potpuni izvještaj o završetku strategije CAS vidjeti u Aneksu 2). Investicijske operacije Svjetske banke su nastavile da ostvaruju pozitivan uticaj na unapređenje dostupnosti osnovnih usluga, razvijajući ključnu infrastrukturu u sklopu podrške ekonomskom rastu i jačajući finansijski sektor. Najveći broj projiciranih ishoda su bili ili u potpunosti ili djelomično postignuti u toku tog perioda strategije CAS. Međutim, posvećenost Vlade strukturalnim reformama povremeno se pokazivala nedovoljnom. Krediti Svjetske banke za prilagođavanje12, zasnovani na prioritetima koji su identifikovani u SRS, pokrenuli su određene važne reforme (vidjeti nastavak teksta), ali je ukupni tempo reformi bio sporiji od očekivanog. Nekoliko tranši kredita za prilagođavanje nije isplaćeno, a programski DPL za koji je bilo planirano da predstavlja 40 posto kreditnog programa CAS-a u okvirnu osnovnog programa nije odobren. Kompleksnost i ukupni stepen ambicioznosti operacija za prilagođavanje Svjetske banke takođe je doprinjeo tom rezultatu.

76. Umjereno zadovoljavajuća uspješnost reformi rezultovala je smanjenjem programa pozajmljivanja – između niskog i osnovnog programa. Indikatori za odobravanje sredstava u okviru osnovnog programa zahtijevali su zadovoljavajuće makroekonomske rezultate, zadovoljavajući stepen implementacije SRS, zadovoljavajući napredak u unapređenju poslovnog okruženja, zadovoljavajuće rezultate na putu ka reformisanim mehanizmima za određivanje plata u javnoj upravi i privatnom sektoru, te smanjenje platnog fonda u javnom sektoru, izraženog kao procenat BDP. Ti indikatori su bili ispunjeni samo djelomično i neujednačeno. Okvir pozajmljivanja za osnovni program bio je projiciran u iznosu od 152 miliona US$, ali je ostvareni program pozajmljivanja iznosio 123 miliona US$ (ili 81 posto projiciranog osnovnog programa). Tim Svjetske banke je pokazao fleksibilnost i reagovao je na zahtjeve klijenta time što je alocirao resurse IDA-e u sektore i za operacije koji su demonstrirali kapacitete za daljnje napredovanje i produktivno korištenje. 77. Sa 30. junom 2007. godine, obvezani portfelj IFC-a u BH iznosio je 166 miliona US$, od čega 27 miliona US$ u kapitalnim investicijama i 139 miliona US$ u zajmovima. U toku perioda implementacije posljednje strategije CAS, IFC je proširio svoj program, obvezujući 106 miliona US$, u poređenju sa 60 miliona US$ u okviru strategije CAS za period 2002-2004. IFC je u toku perioda posljednje strategije CAS izvršio više uspješnih novih operacija, uključujući obezbjeđivanje sredstava finansijskim institucijama za podršku malim i srednjim preduzećima i mikrofinansijskom sektoru, promovisanje energetske efikasnosti i razvoj finansiranja za stambenu izgradnju. Takođe je pružio podršku za kompaniju za staklo i hemikalije radi omogućavanja direktnih stranih investicija i transfer moderne tehnologije i za proizvodnju generičkih farmaceutskih proizvoda radi suštinskog povećanja varijeteta lijekova proizvedenih na domaćem tržištu. IFC je pažljivo pratio prilike za pružanje podrške učešću privatnog sektora u infrastrukturi, ali je spor napredak privatizacije spriječio angažman IFC-a. Uz investicije konkretno usmjerene u BH, IFC je takođe investirao u jedan regionalni projekat i dva privatna fonda za investiranje kapitala, koji rade u jugoistočnoj Evropi, uključujući BH. 78. Zaostale neisplaćene obaveze iz predratnog perioda, u ukupnom iznosu od 48,8 miliona Eura sa krajem oktobra 2007. godine, koje IFC-u duguju dvije kompanije u vlasništvu vlade, i dalje su neizmirene. Te zaostale obaveze su prenesene na vlasti BH, ali je

12 Sada se nazivaju Zajmovi za razvojne politike - Development Policy Loans, DPL)


21

rješavanje te situacije izmicalo nekoliko godina. Rješavanje zaostalih obaveza prema IFC-u bi omogućilo Grupi Svjetske banke da dodatno poveća svoj program u BH kroz mobilizaciju više resursa za finansiranje projekata privatnog sektora u zemlji, kao i jačanje njihove katalizatorske uloge u promovisanju direktnih stranih investicija u zemlji. 79. Preostala bruto izloženost MIGA-e u BH sa 30. junom 2007. godine iznosila je 203 miliona US$, što je ekvivalentno 3,8 posto ukupnog portfelja MIGA-e. U toku perioda implementacije posljednje strategije CAS,

dokument svjetske banke nezvani ni prevod samo za …...izgradnji države od kraja rata koji je...

Documents