zengi dönemi halep kutsal yer kültü
TRANSCRIPT
Bu kitap Hacettepe Oniversitesi Edebiyat Fakultesi Sanat Tarihi Biilumunce
8-9 Mayls 2000 tarihleri arGSl11da Prof Dr Aynur Durukana
armagan olarak duzenlenen Ortllfagda Anadolu semineri bildirileri ve
diger yazarlarl11 makalelerini iferrnektedir
BlLiM KURULU Prof Dr YlldlZ Ottiken
Prof Dr Omtir Baktrer
Prof Dr Hakkt Acun
Prof Dr Zeren Tanmdl
Prof Dr Ebru Parman
YAYINA HAZIRLAYAN Nermin $aman Dogan
BASKI Rekmay Reklam ve Tanltlm Ltd $ti
ISBN 975-6813-26-1
Ankara Mart 2002
DIE BEZIEHUNGEN ZWISCHEN BYZANTINISCHER UND EMlRATSZEIU ICHER KERAMIK
Beate BOHLENDORF ARSLAN 135
BERLiN MUZESiNDEKi STIJKO PARltASININ KOZMOLO)iK YORUMU
Ahmet (AYCI 157
OSMANLI CE~ME MiMARisiNDE CANAKKALE cE~MELERiNiN YERi VE ONEMi
Aysecte (AYLAK TURKER 167
ORTA VE ic ASYADA KAZI VE ARA~TIRMAIARDA ELDE EDiLEN
MATERYALE GORE ERKEN DEviR TiJRKLERiNDE ciZME
Yasectar (ORUHLU 185
KAGITLARDAN TEZGAInARA TA~INAN iMGELER REsiMLi SAFAvi DOKUMALARI
Tulin DEGiRMENCi 201
KAYSERi AHi EVREN ZAviYEsi
Osman ERAV~AR 219
BiR SELCUKLU CiLDi VE MUCELLiDi
Erdogan EROL 235
ZENGi DONEMi HALEP KUTSAL YER KULru
Erdal ESER 251
BEYLiKLER DONEMi YAPILARINDA TA~ SUSLEMEDE GORULEN GECME GEOMETRiK KOMPOZiSYONLAR
Muhammet GORUR 269
KARATAY HAN PORTALLERi SUSLEME PROGRAMI iKONOGRAFiSi
Sema GUNDUZ 291
GfrMU~HANE PiRAHMET KOYlJNDE ANONiM KUMBET
Kaslm iNCE 307
Zengi
insecta
taIlltdarak insecta
bu bir
WJdlLUC Halepte
kurmalanna izin
adma
kollan arasmda ortaya
kalababk
hareketli bit ortam
raglnen Halep
ileri giderek
4931099 103
halifesi
HalL
Edebiyat FokOitesi Sanat Tarihi BolilmiL
] Sauvaget Halep Islam Aruiklopedisi VI Milli Egitlm Istanbul 1950 19 12 ve 13 yuzydlarda Suriyenin aln eyaletren ana~llmaktadIL Hama Oom Tublns Safad ve dmiddot Korak Benzer sistem Memlilklll doneminde de devam etmi~tjr P K Hitti History of Syria Includini1 LebalOn and Palestine London 637
2 M Die Shia Aleppo Der lsktm VIII Hamburg 1915 bil95 Yogun ij temposu
arasma ambn makalenin eviri i~ini de Ara~ Gtit Semiha Alnere te~ekkur ederim
3 Bkz Kemaleddin EmiddotAdilll Buifyal Tarih Haktb (yay Sevilll) Tiirk Tarih Kurumu Yaymlan Ankara 1976 79
251
saldlfllan
durumun
basbsmdan
yonetimini imameddin Zengiye blrakmlsect devletin
yiikselisectini Nureddin once hi~
olmadgl onem kaZanmlsecttLr
ortama da
ulu cami ve pazar medrese
insectasl (izim 1) amaclyla
insecta ve Nuriye Medresesi bir
donem ge~iren Artukogullannm da medrese
ancak basectlanan yapmm Ylkddlgl
ger~eklesecttirememelerine neden olmusecttur ortam i~inde
Nureddin insecta ettirdigi el-Cezireden
ve $afi ulema ve yonetim
programmm kabul gormedigi
sonucu $iilerin ayaklanmasmdan
4 J (1950) I 19 Aslmda 411 yGzytl ottalanna dogru Akdeniz UmlV)lgtlmn huzuru
i~in emniyete allnmt~ Btl bolgenin iki buylik clevleti olan Bizans ve Fanmi hi lafeti
havas i~indeydileL Fatlmiler Htristyanlara iyi davrantyorlarJ EImiddotHakmn oliimiinden
bert bunlara karsectt amk tatbikatta bulunulmamtsecttL Liman1an Bizans[ ve racirlere ltkt1 Esnaf ve
hadar aym oranda iyi muamele gorUyor hOl tutuluyorlard Ancak dogu Akdeniz ytizydm sonlannda
batdan gelen giylerin panaromaya eklenmesi sonuclI kansectacaktL Aynntlil bllgl l~in bkz S Runciman
Seferleri Tanhi 1 Birinci Seeri ve Kvdiis Kralltj(lnm KunLlUsectu F Ankara 1989 bil
40vd
5 lOrient musulman au Moyen Armand
6 5211127de Halepi alan Imameddin BilyGk Selyllklll Sultan I Mahmud tarafmdan birlikte
Yllbk 120 bin altm vergisi olan Cezireteyn ~am ~att Humus Hama Baalbek Rakka Darn Harrnn ve
Resiil-ayn kentlerini yonetmekle Kemiileddln b ElAdim (976) 88
7 Artuk SGeyman tamftndan 5161 122de inasma basectlanan ilk medrese ~iiler tarafmdan iki
ytkdlr Aynnttl bilgi iin bkz j Sauvaget Alep Librairie Orlentaliste Paris 1941 122 ve vine ayl1l
ara~tlrmacmm agm (1950)120 Kentin muslumanlarca almdlgt ilk Medresesi lie Haltlrlann tarafmdan
admda medreseye donil~tGriien Bilans Katedrali Zengi 6ncesi imar faaliyetleri arnsmda egitim
olarak onem tasectlrlar Her iki da gilnGmuzde ibadet amactyia kuIlamlmaktadr
252
Halep kent kutsal
Makam Mesecthed ve terminoloj kutsal yer anlamm
Makam Tasavvllf dillnde Tannyla birlesectme durllmllna yiikselmisect
olanlarm peygamberlerin ermisectlerin ve lliularmm
ve mezarlanm anlatmaktadlr Mesecthed Masecthad etimolojik olarak
din gomiilii oldugll yer anlamml tasectlmakla zaman gomu soz
konusll olmaYlp am yaplsl olarak da insecta edilmisectlerdir Aym zamanda ibadet veri
alma tasectldlklan da bilinmektedirll ise tur genel
olmakla birlikte ozellikle Halepte bina olmakslzm kutsal kabul mezar
iltin kllllamimaktadir
Halep merkezi bile en onemli
is Kaledir Dogllbatl
birazdan ele
son Melik
Muhammed ve aym adla tanman saray saraya bitisectik
8 Nmeddinin kardeji Nusret(iddin Muhammedin agabeyinin hasta oimasl iizerine Halepe girip (kale
kente hakim oldugtl kendisine yaklu~masl dolaysyla ezana $ii alameti hayy ala haYfil
arne ciimlesini koydurdugu fubt Nureddinin iyie~mesi sonucu Hulepi terk ettig anlajllmaktadlr Kemaleddin b EIAdim age (1976)90 Karjllajtlrma i~in bkz J Sauvaget agm (1950) 120
9 JSallvaget agm (1950) 120
10 Mezar yapdanna verilen i~in bb E H Ayverdi Kubbe is111m 6 Istanbul 1979 930 H Anadolu Sekuklu Turbeieri Ankara 1996 L
11 E Diez KlIbba The Encyclopedia of Islam V Leiden 1986 289middot296 289 C E Bosworth Mashad The Leiden 1991 7J
253
de samllt bulunmaktadr1z ~ehri
ulasectabilen
(Resim 1
Call~mamlz kapsammda defm~cegl yer alan ve
Makaml ibrahim adlyia tanman yapIdLr (Resim
4401048de yaplyl ziyaret ibn-i Budan
ibrahimin
111 de Suriye
alan
bulunan yapl gunumuz
1 YIUannda
kilise
bildirilen yapt
ve
tonaz 6rtillu ibadet btlinen
inantlan harimin duvannda bir
ilt yer ikind makam yaplsl Yukan Makam ya da arasmdaki
adlandLrlltsect1 Kale Camiidir Makam-l ibrahimin yakla~lk m kuzeyinde yer
alan yap hali Vilma tarihlenir (Resim 2) Suriye
minarelerinin minaresi de 1213 yrlmdaki onanm somaSl
yapdan ekler arasmdadrl7 Anlasectlan yap da bu tarihten itibaren Kale
olarak basectlamsectt1r Kalenin en yuksek noktasmda yer dikdbrtgen
12 Jsauvaget (1941) 143 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture lI ATs Islnmiffi XImiddotXU
New York 1946
13 i~ Kalenn anttsal giri~ bol(lmu [kinci katmda bullman kabul salonuyla birlikte Memlftklu
ozelliklerini 1999 ylll Arahk ay iyerisinde yapllan gezis musmda Kale
bitimlerinde ozellikle de MakarrH ibrahimde onafltn g6r(jlmii~tltr
14 A Bahnassi Halep Halepin islami Antdan islam E Istanbul
1992 246middot247
15 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture II ATS Islamica X New York 194336 Yap1ntn kitabesi
iyin bh yine aynt ara~t1r[naCll1tn Matbiaux Pour un Inscriptionum Arabicamm Dwxume Partie Syrie Nord Inscription at Monument ImiddotII Aleppo 1954 177179 kitabe no_87 -88
16 JSauvaget agm (1950) 124te Zengilerin kalede Makmn-t Ibrahim ad lie btlinen kucsal ttirbeyi in~n
dk camisi oldugunu aym ve noA 13te de yapmm Nureddin ettirdikletini bllnlln aym zamanda
zamanmda medreseye
17 A Asfollr Ernevi Devtinden Osrnanltlara Kadar Suriye Minmeleri Ankara U111yerSlteSL Yaymlanrnatm~
Yiiksek Lisans Tezi Ankara 199793
254
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
DIE BEZIEHUNGEN ZWISCHEN BYZANTINISCHER UND EMlRATSZEIU ICHER KERAMIK
Beate BOHLENDORF ARSLAN 135
BERLiN MUZESiNDEKi STIJKO PARltASININ KOZMOLO)iK YORUMU
Ahmet (AYCI 157
OSMANLI CE~ME MiMARisiNDE CANAKKALE cE~MELERiNiN YERi VE ONEMi
Aysecte (AYLAK TURKER 167
ORTA VE ic ASYADA KAZI VE ARA~TIRMAIARDA ELDE EDiLEN
MATERYALE GORE ERKEN DEviR TiJRKLERiNDE ciZME
Yasectar (ORUHLU 185
KAGITLARDAN TEZGAInARA TA~INAN iMGELER REsiMLi SAFAvi DOKUMALARI
Tulin DEGiRMENCi 201
KAYSERi AHi EVREN ZAviYEsi
Osman ERAV~AR 219
BiR SELCUKLU CiLDi VE MUCELLiDi
Erdogan EROL 235
ZENGi DONEMi HALEP KUTSAL YER KULru
Erdal ESER 251
BEYLiKLER DONEMi YAPILARINDA TA~ SUSLEMEDE GORULEN GECME GEOMETRiK KOMPOZiSYONLAR
Muhammet GORUR 269
KARATAY HAN PORTALLERi SUSLEME PROGRAMI iKONOGRAFiSi
Sema GUNDUZ 291
GfrMU~HANE PiRAHMET KOYlJNDE ANONiM KUMBET
Kaslm iNCE 307
Zengi
insecta
taIlltdarak insecta
bu bir
WJdlLUC Halepte
kurmalanna izin
adma
kollan arasmda ortaya
kalababk
hareketli bit ortam
raglnen Halep
ileri giderek
4931099 103
halifesi
HalL
Edebiyat FokOitesi Sanat Tarihi BolilmiL
] Sauvaget Halep Islam Aruiklopedisi VI Milli Egitlm Istanbul 1950 19 12 ve 13 yuzydlarda Suriyenin aln eyaletren ana~llmaktadIL Hama Oom Tublns Safad ve dmiddot Korak Benzer sistem Memlilklll doneminde de devam etmi~tjr P K Hitti History of Syria Includini1 LebalOn and Palestine London 637
2 M Die Shia Aleppo Der lsktm VIII Hamburg 1915 bil95 Yogun ij temposu
arasma ambn makalenin eviri i~ini de Ara~ Gtit Semiha Alnere te~ekkur ederim
3 Bkz Kemaleddin EmiddotAdilll Buifyal Tarih Haktb (yay Sevilll) Tiirk Tarih Kurumu Yaymlan Ankara 1976 79
251
saldlfllan
durumun
basbsmdan
yonetimini imameddin Zengiye blrakmlsect devletin
yiikselisectini Nureddin once hi~
olmadgl onem kaZanmlsecttLr
ortama da
ulu cami ve pazar medrese
insectasl (izim 1) amaclyla
insecta ve Nuriye Medresesi bir
donem ge~iren Artukogullannm da medrese
ancak basectlanan yapmm Ylkddlgl
ger~eklesecttirememelerine neden olmusecttur ortam i~inde
Nureddin insecta ettirdigi el-Cezireden
ve $afi ulema ve yonetim
programmm kabul gormedigi
sonucu $iilerin ayaklanmasmdan
4 J (1950) I 19 Aslmda 411 yGzytl ottalanna dogru Akdeniz UmlV)lgtlmn huzuru
i~in emniyete allnmt~ Btl bolgenin iki buylik clevleti olan Bizans ve Fanmi hi lafeti
havas i~indeydileL Fatlmiler Htristyanlara iyi davrantyorlarJ EImiddotHakmn oliimiinden
bert bunlara karsectt amk tatbikatta bulunulmamtsecttL Liman1an Bizans[ ve racirlere ltkt1 Esnaf ve
hadar aym oranda iyi muamele gorUyor hOl tutuluyorlard Ancak dogu Akdeniz ytizydm sonlannda
batdan gelen giylerin panaromaya eklenmesi sonuclI kansectacaktL Aynntlil bllgl l~in bkz S Runciman
Seferleri Tanhi 1 Birinci Seeri ve Kvdiis Kralltj(lnm KunLlUsectu F Ankara 1989 bil
40vd
5 lOrient musulman au Moyen Armand
6 5211127de Halepi alan Imameddin BilyGk Selyllklll Sultan I Mahmud tarafmdan birlikte
Yllbk 120 bin altm vergisi olan Cezireteyn ~am ~att Humus Hama Baalbek Rakka Darn Harrnn ve
Resiil-ayn kentlerini yonetmekle Kemiileddln b ElAdim (976) 88
7 Artuk SGeyman tamftndan 5161 122de inasma basectlanan ilk medrese ~iiler tarafmdan iki
ytkdlr Aynnttl bilgi iin bkz j Sauvaget Alep Librairie Orlentaliste Paris 1941 122 ve vine ayl1l
ara~tlrmacmm agm (1950)120 Kentin muslumanlarca almdlgt ilk Medresesi lie Haltlrlann tarafmdan
admda medreseye donil~tGriien Bilans Katedrali Zengi 6ncesi imar faaliyetleri arnsmda egitim
olarak onem tasectlrlar Her iki da gilnGmuzde ibadet amactyia kuIlamlmaktadr
252
Halep kent kutsal
Makam Mesecthed ve terminoloj kutsal yer anlamm
Makam Tasavvllf dillnde Tannyla birlesectme durllmllna yiikselmisect
olanlarm peygamberlerin ermisectlerin ve lliularmm
ve mezarlanm anlatmaktadlr Mesecthed Masecthad etimolojik olarak
din gomiilii oldugll yer anlamml tasectlmakla zaman gomu soz
konusll olmaYlp am yaplsl olarak da insecta edilmisectlerdir Aym zamanda ibadet veri
alma tasectldlklan da bilinmektedirll ise tur genel
olmakla birlikte ozellikle Halepte bina olmakslzm kutsal kabul mezar
iltin kllllamimaktadir
Halep merkezi bile en onemli
is Kaledir Dogllbatl
birazdan ele
son Melik
Muhammed ve aym adla tanman saray saraya bitisectik
8 Nmeddinin kardeji Nusret(iddin Muhammedin agabeyinin hasta oimasl iizerine Halepe girip (kale
kente hakim oldugtl kendisine yaklu~masl dolaysyla ezana $ii alameti hayy ala haYfil
arne ciimlesini koydurdugu fubt Nureddinin iyie~mesi sonucu Hulepi terk ettig anlajllmaktadlr Kemaleddin b EIAdim age (1976)90 Karjllajtlrma i~in bkz J Sauvaget agm (1950) 120
9 JSallvaget agm (1950) 120
10 Mezar yapdanna verilen i~in bb E H Ayverdi Kubbe is111m 6 Istanbul 1979 930 H Anadolu Sekuklu Turbeieri Ankara 1996 L
11 E Diez KlIbba The Encyclopedia of Islam V Leiden 1986 289middot296 289 C E Bosworth Mashad The Leiden 1991 7J
253
de samllt bulunmaktadr1z ~ehri
ulasectabilen
(Resim 1
Call~mamlz kapsammda defm~cegl yer alan ve
Makaml ibrahim adlyia tanman yapIdLr (Resim
4401048de yaplyl ziyaret ibn-i Budan
ibrahimin
111 de Suriye
alan
bulunan yapl gunumuz
1 YIUannda
kilise
bildirilen yapt
ve
tonaz 6rtillu ibadet btlinen
inantlan harimin duvannda bir
ilt yer ikind makam yaplsl Yukan Makam ya da arasmdaki
adlandLrlltsect1 Kale Camiidir Makam-l ibrahimin yakla~lk m kuzeyinde yer
alan yap hali Vilma tarihlenir (Resim 2) Suriye
minarelerinin minaresi de 1213 yrlmdaki onanm somaSl
yapdan ekler arasmdadrl7 Anlasectlan yap da bu tarihten itibaren Kale
olarak basectlamsectt1r Kalenin en yuksek noktasmda yer dikdbrtgen
12 Jsauvaget (1941) 143 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture lI ATs Islnmiffi XImiddotXU
New York 1946
13 i~ Kalenn anttsal giri~ bol(lmu [kinci katmda bullman kabul salonuyla birlikte Memlftklu
ozelliklerini 1999 ylll Arahk ay iyerisinde yapllan gezis musmda Kale
bitimlerinde ozellikle de MakarrH ibrahimde onafltn g6r(jlmii~tltr
14 A Bahnassi Halep Halepin islami Antdan islam E Istanbul
1992 246middot247
15 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture II ATS Islamica X New York 194336 Yap1ntn kitabesi
iyin bh yine aynt ara~t1r[naCll1tn Matbiaux Pour un Inscriptionum Arabicamm Dwxume Partie Syrie Nord Inscription at Monument ImiddotII Aleppo 1954 177179 kitabe no_87 -88
16 JSauvaget agm (1950) 124te Zengilerin kalede Makmn-t Ibrahim ad lie btlinen kucsal ttirbeyi in~n
dk camisi oldugunu aym ve noA 13te de yapmm Nureddin ettirdikletini bllnlln aym zamanda
zamanmda medreseye
17 A Asfollr Ernevi Devtinden Osrnanltlara Kadar Suriye Minmeleri Ankara U111yerSlteSL Yaymlanrnatm~
Yiiksek Lisans Tezi Ankara 199793
254
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Zengi
insecta
taIlltdarak insecta
bu bir
WJdlLUC Halepte
kurmalanna izin
adma
kollan arasmda ortaya
kalababk
hareketli bit ortam
raglnen Halep
ileri giderek
4931099 103
halifesi
HalL
Edebiyat FokOitesi Sanat Tarihi BolilmiL
] Sauvaget Halep Islam Aruiklopedisi VI Milli Egitlm Istanbul 1950 19 12 ve 13 yuzydlarda Suriyenin aln eyaletren ana~llmaktadIL Hama Oom Tublns Safad ve dmiddot Korak Benzer sistem Memlilklll doneminde de devam etmi~tjr P K Hitti History of Syria Includini1 LebalOn and Palestine London 637
2 M Die Shia Aleppo Der lsktm VIII Hamburg 1915 bil95 Yogun ij temposu
arasma ambn makalenin eviri i~ini de Ara~ Gtit Semiha Alnere te~ekkur ederim
3 Bkz Kemaleddin EmiddotAdilll Buifyal Tarih Haktb (yay Sevilll) Tiirk Tarih Kurumu Yaymlan Ankara 1976 79
251
saldlfllan
durumun
basbsmdan
yonetimini imameddin Zengiye blrakmlsect devletin
yiikselisectini Nureddin once hi~
olmadgl onem kaZanmlsecttLr
ortama da
ulu cami ve pazar medrese
insectasl (izim 1) amaclyla
insecta ve Nuriye Medresesi bir
donem ge~iren Artukogullannm da medrese
ancak basectlanan yapmm Ylkddlgl
ger~eklesecttirememelerine neden olmusecttur ortam i~inde
Nureddin insecta ettirdigi el-Cezireden
ve $afi ulema ve yonetim
programmm kabul gormedigi
sonucu $iilerin ayaklanmasmdan
4 J (1950) I 19 Aslmda 411 yGzytl ottalanna dogru Akdeniz UmlV)lgtlmn huzuru
i~in emniyete allnmt~ Btl bolgenin iki buylik clevleti olan Bizans ve Fanmi hi lafeti
havas i~indeydileL Fatlmiler Htristyanlara iyi davrantyorlarJ EImiddotHakmn oliimiinden
bert bunlara karsectt amk tatbikatta bulunulmamtsecttL Liman1an Bizans[ ve racirlere ltkt1 Esnaf ve
hadar aym oranda iyi muamele gorUyor hOl tutuluyorlard Ancak dogu Akdeniz ytizydm sonlannda
batdan gelen giylerin panaromaya eklenmesi sonuclI kansectacaktL Aynntlil bllgl l~in bkz S Runciman
Seferleri Tanhi 1 Birinci Seeri ve Kvdiis Kralltj(lnm KunLlUsectu F Ankara 1989 bil
40vd
5 lOrient musulman au Moyen Armand
6 5211127de Halepi alan Imameddin BilyGk Selyllklll Sultan I Mahmud tarafmdan birlikte
Yllbk 120 bin altm vergisi olan Cezireteyn ~am ~att Humus Hama Baalbek Rakka Darn Harrnn ve
Resiil-ayn kentlerini yonetmekle Kemiileddln b ElAdim (976) 88
7 Artuk SGeyman tamftndan 5161 122de inasma basectlanan ilk medrese ~iiler tarafmdan iki
ytkdlr Aynnttl bilgi iin bkz j Sauvaget Alep Librairie Orlentaliste Paris 1941 122 ve vine ayl1l
ara~tlrmacmm agm (1950)120 Kentin muslumanlarca almdlgt ilk Medresesi lie Haltlrlann tarafmdan
admda medreseye donil~tGriien Bilans Katedrali Zengi 6ncesi imar faaliyetleri arnsmda egitim
olarak onem tasectlrlar Her iki da gilnGmuzde ibadet amactyia kuIlamlmaktadr
252
Halep kent kutsal
Makam Mesecthed ve terminoloj kutsal yer anlamm
Makam Tasavvllf dillnde Tannyla birlesectme durllmllna yiikselmisect
olanlarm peygamberlerin ermisectlerin ve lliularmm
ve mezarlanm anlatmaktadlr Mesecthed Masecthad etimolojik olarak
din gomiilii oldugll yer anlamml tasectlmakla zaman gomu soz
konusll olmaYlp am yaplsl olarak da insecta edilmisectlerdir Aym zamanda ibadet veri
alma tasectldlklan da bilinmektedirll ise tur genel
olmakla birlikte ozellikle Halepte bina olmakslzm kutsal kabul mezar
iltin kllllamimaktadir
Halep merkezi bile en onemli
is Kaledir Dogllbatl
birazdan ele
son Melik
Muhammed ve aym adla tanman saray saraya bitisectik
8 Nmeddinin kardeji Nusret(iddin Muhammedin agabeyinin hasta oimasl iizerine Halepe girip (kale
kente hakim oldugtl kendisine yaklu~masl dolaysyla ezana $ii alameti hayy ala haYfil
arne ciimlesini koydurdugu fubt Nureddinin iyie~mesi sonucu Hulepi terk ettig anlajllmaktadlr Kemaleddin b EIAdim age (1976)90 Karjllajtlrma i~in bkz J Sauvaget agm (1950) 120
9 JSallvaget agm (1950) 120
10 Mezar yapdanna verilen i~in bb E H Ayverdi Kubbe is111m 6 Istanbul 1979 930 H Anadolu Sekuklu Turbeieri Ankara 1996 L
11 E Diez KlIbba The Encyclopedia of Islam V Leiden 1986 289middot296 289 C E Bosworth Mashad The Leiden 1991 7J
253
de samllt bulunmaktadr1z ~ehri
ulasectabilen
(Resim 1
Call~mamlz kapsammda defm~cegl yer alan ve
Makaml ibrahim adlyia tanman yapIdLr (Resim
4401048de yaplyl ziyaret ibn-i Budan
ibrahimin
111 de Suriye
alan
bulunan yapl gunumuz
1 YIUannda
kilise
bildirilen yapt
ve
tonaz 6rtillu ibadet btlinen
inantlan harimin duvannda bir
ilt yer ikind makam yaplsl Yukan Makam ya da arasmdaki
adlandLrlltsect1 Kale Camiidir Makam-l ibrahimin yakla~lk m kuzeyinde yer
alan yap hali Vilma tarihlenir (Resim 2) Suriye
minarelerinin minaresi de 1213 yrlmdaki onanm somaSl
yapdan ekler arasmdadrl7 Anlasectlan yap da bu tarihten itibaren Kale
olarak basectlamsectt1r Kalenin en yuksek noktasmda yer dikdbrtgen
12 Jsauvaget (1941) 143 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture lI ATs Islnmiffi XImiddotXU
New York 1946
13 i~ Kalenn anttsal giri~ bol(lmu [kinci katmda bullman kabul salonuyla birlikte Memlftklu
ozelliklerini 1999 ylll Arahk ay iyerisinde yapllan gezis musmda Kale
bitimlerinde ozellikle de MakarrH ibrahimde onafltn g6r(jlmii~tltr
14 A Bahnassi Halep Halepin islami Antdan islam E Istanbul
1992 246middot247
15 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture II ATS Islamica X New York 194336 Yap1ntn kitabesi
iyin bh yine aynt ara~t1r[naCll1tn Matbiaux Pour un Inscriptionum Arabicamm Dwxume Partie Syrie Nord Inscription at Monument ImiddotII Aleppo 1954 177179 kitabe no_87 -88
16 JSauvaget agm (1950) 124te Zengilerin kalede Makmn-t Ibrahim ad lie btlinen kucsal ttirbeyi in~n
dk camisi oldugunu aym ve noA 13te de yapmm Nureddin ettirdikletini bllnlln aym zamanda
zamanmda medreseye
17 A Asfollr Ernevi Devtinden Osrnanltlara Kadar Suriye Minmeleri Ankara U111yerSlteSL Yaymlanrnatm~
Yiiksek Lisans Tezi Ankara 199793
254
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
saldlfllan
durumun
basbsmdan
yonetimini imameddin Zengiye blrakmlsect devletin
yiikselisectini Nureddin once hi~
olmadgl onem kaZanmlsecttLr
ortama da
ulu cami ve pazar medrese
insectasl (izim 1) amaclyla
insecta ve Nuriye Medresesi bir
donem ge~iren Artukogullannm da medrese
ancak basectlanan yapmm Ylkddlgl
ger~eklesecttirememelerine neden olmusecttur ortam i~inde
Nureddin insecta ettirdigi el-Cezireden
ve $afi ulema ve yonetim
programmm kabul gormedigi
sonucu $iilerin ayaklanmasmdan
4 J (1950) I 19 Aslmda 411 yGzytl ottalanna dogru Akdeniz UmlV)lgtlmn huzuru
i~in emniyete allnmt~ Btl bolgenin iki buylik clevleti olan Bizans ve Fanmi hi lafeti
havas i~indeydileL Fatlmiler Htristyanlara iyi davrantyorlarJ EImiddotHakmn oliimiinden
bert bunlara karsectt amk tatbikatta bulunulmamtsecttL Liman1an Bizans[ ve racirlere ltkt1 Esnaf ve
hadar aym oranda iyi muamele gorUyor hOl tutuluyorlard Ancak dogu Akdeniz ytizydm sonlannda
batdan gelen giylerin panaromaya eklenmesi sonuclI kansectacaktL Aynntlil bllgl l~in bkz S Runciman
Seferleri Tanhi 1 Birinci Seeri ve Kvdiis Kralltj(lnm KunLlUsectu F Ankara 1989 bil
40vd
5 lOrient musulman au Moyen Armand
6 5211127de Halepi alan Imameddin BilyGk Selyllklll Sultan I Mahmud tarafmdan birlikte
Yllbk 120 bin altm vergisi olan Cezireteyn ~am ~att Humus Hama Baalbek Rakka Darn Harrnn ve
Resiil-ayn kentlerini yonetmekle Kemiileddln b ElAdim (976) 88
7 Artuk SGeyman tamftndan 5161 122de inasma basectlanan ilk medrese ~iiler tarafmdan iki
ytkdlr Aynnttl bilgi iin bkz j Sauvaget Alep Librairie Orlentaliste Paris 1941 122 ve vine ayl1l
ara~tlrmacmm agm (1950)120 Kentin muslumanlarca almdlgt ilk Medresesi lie Haltlrlann tarafmdan
admda medreseye donil~tGriien Bilans Katedrali Zengi 6ncesi imar faaliyetleri arnsmda egitim
olarak onem tasectlrlar Her iki da gilnGmuzde ibadet amactyia kuIlamlmaktadr
252
Halep kent kutsal
Makam Mesecthed ve terminoloj kutsal yer anlamm
Makam Tasavvllf dillnde Tannyla birlesectme durllmllna yiikselmisect
olanlarm peygamberlerin ermisectlerin ve lliularmm
ve mezarlanm anlatmaktadlr Mesecthed Masecthad etimolojik olarak
din gomiilii oldugll yer anlamml tasectlmakla zaman gomu soz
konusll olmaYlp am yaplsl olarak da insecta edilmisectlerdir Aym zamanda ibadet veri
alma tasectldlklan da bilinmektedirll ise tur genel
olmakla birlikte ozellikle Halepte bina olmakslzm kutsal kabul mezar
iltin kllllamimaktadir
Halep merkezi bile en onemli
is Kaledir Dogllbatl
birazdan ele
son Melik
Muhammed ve aym adla tanman saray saraya bitisectik
8 Nmeddinin kardeji Nusret(iddin Muhammedin agabeyinin hasta oimasl iizerine Halepe girip (kale
kente hakim oldugtl kendisine yaklu~masl dolaysyla ezana $ii alameti hayy ala haYfil
arne ciimlesini koydurdugu fubt Nureddinin iyie~mesi sonucu Hulepi terk ettig anlajllmaktadlr Kemaleddin b EIAdim age (1976)90 Karjllajtlrma i~in bkz J Sauvaget agm (1950) 120
9 JSallvaget agm (1950) 120
10 Mezar yapdanna verilen i~in bb E H Ayverdi Kubbe is111m 6 Istanbul 1979 930 H Anadolu Sekuklu Turbeieri Ankara 1996 L
11 E Diez KlIbba The Encyclopedia of Islam V Leiden 1986 289middot296 289 C E Bosworth Mashad The Leiden 1991 7J
253
de samllt bulunmaktadr1z ~ehri
ulasectabilen
(Resim 1
Call~mamlz kapsammda defm~cegl yer alan ve
Makaml ibrahim adlyia tanman yapIdLr (Resim
4401048de yaplyl ziyaret ibn-i Budan
ibrahimin
111 de Suriye
alan
bulunan yapl gunumuz
1 YIUannda
kilise
bildirilen yapt
ve
tonaz 6rtillu ibadet btlinen
inantlan harimin duvannda bir
ilt yer ikind makam yaplsl Yukan Makam ya da arasmdaki
adlandLrlltsect1 Kale Camiidir Makam-l ibrahimin yakla~lk m kuzeyinde yer
alan yap hali Vilma tarihlenir (Resim 2) Suriye
minarelerinin minaresi de 1213 yrlmdaki onanm somaSl
yapdan ekler arasmdadrl7 Anlasectlan yap da bu tarihten itibaren Kale
olarak basectlamsectt1r Kalenin en yuksek noktasmda yer dikdbrtgen
12 Jsauvaget (1941) 143 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture lI ATs Islnmiffi XImiddotXU
New York 1946
13 i~ Kalenn anttsal giri~ bol(lmu [kinci katmda bullman kabul salonuyla birlikte Memlftklu
ozelliklerini 1999 ylll Arahk ay iyerisinde yapllan gezis musmda Kale
bitimlerinde ozellikle de MakarrH ibrahimde onafltn g6r(jlmii~tltr
14 A Bahnassi Halep Halepin islami Antdan islam E Istanbul
1992 246middot247
15 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture II ATS Islamica X New York 194336 Yap1ntn kitabesi
iyin bh yine aynt ara~t1r[naCll1tn Matbiaux Pour un Inscriptionum Arabicamm Dwxume Partie Syrie Nord Inscription at Monument ImiddotII Aleppo 1954 177179 kitabe no_87 -88
16 JSauvaget agm (1950) 124te Zengilerin kalede Makmn-t Ibrahim ad lie btlinen kucsal ttirbeyi in~n
dk camisi oldugunu aym ve noA 13te de yapmm Nureddin ettirdikletini bllnlln aym zamanda
zamanmda medreseye
17 A Asfollr Ernevi Devtinden Osrnanltlara Kadar Suriye Minmeleri Ankara U111yerSlteSL Yaymlanrnatm~
Yiiksek Lisans Tezi Ankara 199793
254
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Halep kent kutsal
Makam Mesecthed ve terminoloj kutsal yer anlamm
Makam Tasavvllf dillnde Tannyla birlesectme durllmllna yiikselmisect
olanlarm peygamberlerin ermisectlerin ve lliularmm
ve mezarlanm anlatmaktadlr Mesecthed Masecthad etimolojik olarak
din gomiilii oldugll yer anlamml tasectlmakla zaman gomu soz
konusll olmaYlp am yaplsl olarak da insecta edilmisectlerdir Aym zamanda ibadet veri
alma tasectldlklan da bilinmektedirll ise tur genel
olmakla birlikte ozellikle Halepte bina olmakslzm kutsal kabul mezar
iltin kllllamimaktadir
Halep merkezi bile en onemli
is Kaledir Dogllbatl
birazdan ele
son Melik
Muhammed ve aym adla tanman saray saraya bitisectik
8 Nmeddinin kardeji Nusret(iddin Muhammedin agabeyinin hasta oimasl iizerine Halepe girip (kale
kente hakim oldugtl kendisine yaklu~masl dolaysyla ezana $ii alameti hayy ala haYfil
arne ciimlesini koydurdugu fubt Nureddinin iyie~mesi sonucu Hulepi terk ettig anlajllmaktadlr Kemaleddin b EIAdim age (1976)90 Karjllajtlrma i~in bkz J Sauvaget agm (1950) 120
9 JSallvaget agm (1950) 120
10 Mezar yapdanna verilen i~in bb E H Ayverdi Kubbe is111m 6 Istanbul 1979 930 H Anadolu Sekuklu Turbeieri Ankara 1996 L
11 E Diez KlIbba The Encyclopedia of Islam V Leiden 1986 289middot296 289 C E Bosworth Mashad The Leiden 1991 7J
253
de samllt bulunmaktadr1z ~ehri
ulasectabilen
(Resim 1
Call~mamlz kapsammda defm~cegl yer alan ve
Makaml ibrahim adlyia tanman yapIdLr (Resim
4401048de yaplyl ziyaret ibn-i Budan
ibrahimin
111 de Suriye
alan
bulunan yapl gunumuz
1 YIUannda
kilise
bildirilen yapt
ve
tonaz 6rtillu ibadet btlinen
inantlan harimin duvannda bir
ilt yer ikind makam yaplsl Yukan Makam ya da arasmdaki
adlandLrlltsect1 Kale Camiidir Makam-l ibrahimin yakla~lk m kuzeyinde yer
alan yap hali Vilma tarihlenir (Resim 2) Suriye
minarelerinin minaresi de 1213 yrlmdaki onanm somaSl
yapdan ekler arasmdadrl7 Anlasectlan yap da bu tarihten itibaren Kale
olarak basectlamsectt1r Kalenin en yuksek noktasmda yer dikdbrtgen
12 Jsauvaget (1941) 143 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture lI ATs Islnmiffi XImiddotXU
New York 1946
13 i~ Kalenn anttsal giri~ bol(lmu [kinci katmda bullman kabul salonuyla birlikte Memlftklu
ozelliklerini 1999 ylll Arahk ay iyerisinde yapllan gezis musmda Kale
bitimlerinde ozellikle de MakarrH ibrahimde onafltn g6r(jlmii~tltr
14 A Bahnassi Halep Halepin islami Antdan islam E Istanbul
1992 246middot247
15 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture II ATS Islamica X New York 194336 Yap1ntn kitabesi
iyin bh yine aynt ara~t1r[naCll1tn Matbiaux Pour un Inscriptionum Arabicamm Dwxume Partie Syrie Nord Inscription at Monument ImiddotII Aleppo 1954 177179 kitabe no_87 -88
16 JSauvaget agm (1950) 124te Zengilerin kalede Makmn-t Ibrahim ad lie btlinen kucsal ttirbeyi in~n
dk camisi oldugunu aym ve noA 13te de yapmm Nureddin ettirdikletini bllnlln aym zamanda
zamanmda medreseye
17 A Asfollr Ernevi Devtinden Osrnanltlara Kadar Suriye Minmeleri Ankara U111yerSlteSL Yaymlanrnatm~
Yiiksek Lisans Tezi Ankara 199793
254
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
de samllt bulunmaktadr1z ~ehri
ulasectabilen
(Resim 1
Call~mamlz kapsammda defm~cegl yer alan ve
Makaml ibrahim adlyia tanman yapIdLr (Resim
4401048de yaplyl ziyaret ibn-i Budan
ibrahimin
111 de Suriye
alan
bulunan yapl gunumuz
1 YIUannda
kilise
bildirilen yapt
ve
tonaz 6rtillu ibadet btlinen
inantlan harimin duvannda bir
ilt yer ikind makam yaplsl Yukan Makam ya da arasmdaki
adlandLrlltsect1 Kale Camiidir Makam-l ibrahimin yakla~lk m kuzeyinde yer
alan yap hali Vilma tarihlenir (Resim 2) Suriye
minarelerinin minaresi de 1213 yrlmdaki onanm somaSl
yapdan ekler arasmdadrl7 Anlasectlan yap da bu tarihten itibaren Kale
olarak basectlamsectt1r Kalenin en yuksek noktasmda yer dikdbrtgen
12 Jsauvaget (1941) 143 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture lI ATs Islnmiffi XImiddotXU
New York 1946
13 i~ Kalenn anttsal giri~ bol(lmu [kinci katmda bullman kabul salonuyla birlikte Memlftklu
ozelliklerini 1999 ylll Arahk ay iyerisinde yapllan gezis musmda Kale
bitimlerinde ozellikle de MakarrH ibrahimde onafltn g6r(jlmii~tltr
14 A Bahnassi Halep Halepin islami Antdan islam E Istanbul
1992 246middot247
15 E Herzfeld Damascus Studies in Architecture II ATS Islamica X New York 194336 Yap1ntn kitabesi
iyin bh yine aynt ara~t1r[naCll1tn Matbiaux Pour un Inscriptionum Arabicamm Dwxume Partie Syrie Nord Inscription at Monument ImiddotII Aleppo 1954 177179 kitabe no_87 -88
16 JSauvaget agm (1950) 124te Zengilerin kalede Makmn-t Ibrahim ad lie btlinen kucsal ttirbeyi in~n
dk camisi oldugunu aym ve noA 13te de yapmm Nureddin ettirdikletini bllnlln aym zamanda
zamanmda medreseye
17 A Asfollr Ernevi Devtinden Osrnanltlara Kadar Suriye Minmeleri Ankara U111yerSlteSL Yaymlanrnatm~
Yiiksek Lisans Tezi Ankara 199793
254
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
biltimli yapmm dogu girisect olarak dlizenlenmisecttir Kuzey
sivri kemerle altllan kapl kapl blogu prizmal govdeli
tek secterefeli minare yer Yapmm mihrap anti kubbesi gorlinlime hakim
olup Makam-l ibrahim He aralarmda uzun bulunmasma ragmen
mimari ltizgilerindeki devamltltk dikkat ltekicidir 3) Baalbek
Ioannes (Yahya) kilisesinde bulunan bir once Hlmssectehrine
sonra ise getirilmisecttirlR Yahya ait oldugu dlisectlintilen kutsal
kalmtmm Hlmstan Halepe transferi ve Yukan Makama yerlesecttirilisecti Nureddin
Zengi 5631168 ytlmda
bilinen Nureddin aynr zamanda
Roma Agorasl uzerine insecta ve donemlerde ltesectitli onanmlar
geltiren Halep Ulu CamilLO glinlimliz azellikleri
loClCrclltOYU
vaklflar da tesis
yansltmaktadlr zemlnini kaplayan mermer dosecteme ve harim 7Ptlf1rlp Zengi renkli geltme
bulunan
onanm geltirmesi tizerine Yahya
ait kalmular Halep Ulu Camii mihrabmm dogusunda
hamlanan mekana tasectmmlsecttlr11 bull Glinlimlizde de makam ilt
mekandan sectebeke aynlmlsecttlr (Resim 3)
Halep 1lt Kalenin
alan elMuhassin
(Resim Hz Alinin torunu Muhassine ait
kalmttlann bulundugu yapt 351962de
18 EHerzfeld aim (1943)36 y laban Constructions of Power and Piety Medieval Pennsylvania
1997
19 EHerzfed agm (1943)36
20 Y Can islam FiZiki Yapm Ankara 199548 Yapl i~in bkz EHenfeld age (J 954)JSauvaget
nvemaire et Monuments MHSulmans de Ia Ville de DAiep Paris 1931
21 Y Tabaa aKe (1997) 26
22 Yapi Me~bed elmiddotDikb adlyla da amlmaktadlr Bh JSauvager age (1941)416
23 J Sauvaget Deux Sanctuaries Chiites DAlep Syria 1928320 E Herzfeld age (1954)194197
Yapmm Sey(iddevleye ait ktabes 5171123 ylmdaki Ha~1t tahribatl somaSl yak olmusecttllr Bh MSobernbeim agm (1915) 95
255
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Sunulan bu yapdar
Ebu Abbasa ait iki
iltinde
makam He
yer ahr (izim saytlan yederinin
da
ve
adl
ait
noktalan sur
taraftndan yaptmlan onanm sonucunda Donemi ve OV1Uam
onanm gordUgU
daha soma ise
EyyObiler doneminde
yer alan
bitigik
edildigi
ait
yer
ziyaretgahl
el-Muhassinde de
ibadet ve
Melik
yaptntn en onemli
56911 tarihli
gUnUmuzde
mekblardan
UVH-~- onanm
makamlar
EI-Hldr
Antakya
Makam
bilinmeyen
24 N Elisseeff NUT ai-din un grand musuiman de Syrie au temps des Croisades (5middot5691118middot1174 Ill 773
25 Y~pl 5371142 5851189 63l216 onanmlar gesirir bkz EHerzfeld age (1954) 194-197
26 E Herzfeld age (1954)237middot238 kirnol12
27 Yapmm ozg(iniinde a~k olan avlllsllnun son onanmlar slrasmda
kemer Zengi g~melerinin basectanll bir omegi blllllnmaktadr liyeki muhtemelen
mihrap ustalannca yapllm~tr
28 KOruYUCll bir ermi~ kabul edilen dHdr AraplarIn Georgiosu olarak tanmmaktadlf Y Tabaa ag
(1997) 26 M(islOman ve Hlristiyanlann ortak kiiltleri i~erisinde onemli bir yer tlltan Aya Yorgl Hagios
Georgios (Saint Georges) ya da Cercis Curcis veya Cireis Neb
lIyas kitltU He de d(l~iin(ilen Hagios Georgios kliltiinii de alan br Georges Kiiltii X[U-XV Yilzydlarda Anadoluda TiirkmiddotHtrstiyan Dini Etkile~imler ve Aya Yorgi
Bderen 55 Turk Tarih Kllrumu Yaymlan Ankara 1991661-673 Red-S
Kentn g(ineye astlan kaplsl olup Makam- ibrahime sayg nedeniyle bl ad alnlIltlpound
30 YTabaa Qgc (1997) 26
256
ve bir yer alan mezar yerleri olmalandlr
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
edilen Kabe dunyanm
yerlesecttirilen bu velilerin adlannt
ve
yasectamm zaman ve
tantmlamasmda bu
olmusecttur Bu olusectum sureci il(inde zaman ve
su ve son olarak da
l(alIsectt1mlsecttlr Bu nedenle butiin kiIltur
kuru Ian ilisectkide az once saytlan doga
Arasecttlrmactlardan Elladenin
meskQn olan merkez denilebilecek secteye en
yere sahiptir12 Klmi zaman Kozmik Dag
kutsal I(ok yuzlu bulunulan yer il(in anlatlma en llygun
il(erisinde kutsalm son hall olarak karsectlmlza
yapl simgesellesecttirilmesinde ana fikir digerlerinde oldllgll
ve birbirine baglanarak Tanrtya
yaratllmasl kayglsldlr Bll ihtiyal(lar I(erl(evesinde islam kulturunde de
kUltUn varlIgl ortaya ~ktlgl ilk andan ittbaren soz konusudllr
ve oglu ismail tarafmdan Tannnm evi olarak insecta
semavi dinler i~in 6ze16nem tasectlyan Kudus kutsalm canlandlgl onemli mekanlar
kaqlmlzdadlr Tannnm evi kabul
sayllrken yaratlhsectm da buradan itibaren basectladlgma inanthr ve
Mekke kenti Ankebut suresi 67 Ayetinde guven dolu Boylece yapl tasectldlgl kutsal
mekana da saygmhk kazandtrmaktadlr14 bull
Kilbenin tasectldlgl
Muhammedin onaylamadtgl hatta
sert bil(imde kmadlgl
33 Kuran e)middotHac 2226 Bir zamanlar Ibranime BcytullLlhm
eyi Csect [utma wvaf edenler
34 Sadk Kh~ Kuriln Sembolizmi IRenlderin Ankara 1991 140
31 $eyh Ebu Bekir $eyh Hdr $eyh Fans Maksld boliiml elHiiseyin bolum e[middotMakamar (Hz ibnlhime arfen) giiney boliimdiir YTabaa (1997)
32 M Eliade M A Khbay) istanbul 1992 18
257
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
goruldugu
kent yasectaml ve kliltlir dunyasl
uzere
bazen bir mezar ya
tsHlmiyetin
Ozellikle
kliltUrel yaplsl analiz
etken olarak karsectmlZa ltlkar
alan ilterisine Suriye hem lcU1LUl1
Ancak 1 yUzYll sonlanna
para aklsectlnln durdurulmasl biriken artl
gelmeyen
hatta para
beraberinde Boylece bu 1ctLalllll ilk UrUnu
ilterisine ve imar faaliyetleri
islaml gliltlendirmeyi amaltlayan ~0
insecta edilirken
ve gultlenir
yerlerini 4901096dan itibaren
gunlerin
Bununla 5391144 imameddin
35 Hz Muhammedin konuya li~kin hadisleri ~oyledr Allah Yahdilcrc laneI etsin Peygamberierimn melcid (mabed) ludine getirdiier tbn Abbas Rasulallah (sa)nm uygunsuz br ~ekilde bbir ziyaret eden
kadmlan bbirlere mescid yapan ve l~tk yakanlan lanededigini rivayer etmi~tir Ras111allah (sa) vefatmdan
bel giin once buyurmultur sizden oncekiIer peygamberlerinin ve sauh kabirlerini me5cid owrak kullamrlardt bundan AlIaha sli(mlr oldujtltmu bildirilim lakm kabirleri mescid ednmeyin sizi bllnclan men
cderim Konuyla igili ayrmtlb iin bkz V Zuhayli IsiLlm FMu Aruiklopedisi 3 Istanbul 199477 H
Kahraman Olii Ddin Merasimler 11iLlm Diinyasmda Mezarlrklar ve Defin Geenekieri 1 Ankara
1996 9 aynca Hz Muhammed zamamnda mezarlann taploma veri haline dooii~tiinilmemesi i9in tesviye
edildikleri hilinmektedir T Yazar Cadlr Bark Tiirbe Gcmi~ten Giiniimiizc Mezarbk Kiiltiirii ve Haya~l1Cl Etkileri 18-20 Araltk 1998 AKSM Istanbul 418431 biL 422
36 Donem i~erisinde kllsal kalmttlann nasl el ve yer degijtirdigine ili~kin kaynaklarda bjnok veri
bullmmaktadlL Kont SaimGiUel Antakyada alan Hz ilamn silalum (m1zrai(n1) bcrooerinde alarak Frank memleketinc dondii 0 Rama imparaton Alexe verdi kendis de memlekeonc Marlt1j lclrri
Grelderin dinden almdr Prensk prensi bu IchiniLTI rltkn tie yerini]olldm iigal crti 0 Meryem Ananm tLllVirini
biiyiik bir meblagla Rubenin oglu Konstantinin oglu alan biiyiik crmcrti prensi Torosa saw soma da lsumbula g6tiiriildii Bizans Komnen biiyiik bir Iddetle miihim bir yiiriidiL Ya mevsimi tie Temmuz ayl idi Prensi Leonu
Ana11m tasvirini berabcrinde allP istanbula gdtiirdii Anazarbedeki Mcryem Ana ia5virini Kilikya prerui Toros J Mandale ogullannm kalesi Gcmfosgavisten amll ve Al1Clzarbede kendismin yaptmnll oidllgu iilC)C
Ayrmth bilgi i~in bkz Urfall Mateos Veka)jNamcli 136) ve (1136
H D Andreasyan) TOrk Tarth KUI1Jmu Basnnevi Ankara 1987 201 215
258
karlSl ile beraber tiC Meryem
wrrmilti
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
ha-t kuvvetlerinden almast degisectimini simgeler Bu
karsect1tI egitim yaptSI
hindeki imar ettikleri
insecta
kumlmasma neden o1m
sur
merkezireVTe bagiantsmm
ziyaretlerin Iwrunma ama-IL
birlik dusectiincesi de one
devam eden ve Zengilerle
seferlerine tepki olarak
peygamber ya iz-kutsal kalmtllar din
oprplu elmanetler olarak algtlanmlsect Kabri
merkezler haline motive
olarak kullamlan yer ve kiiltiiniin donem i~in
oldugu bir ~ok yazarm kutsal Uzerine yazmlsect oldugu
anlasectllmaktadtL Bu tUre Herevi ve Taymiyyanm eserleri
37 jSUllvaget ae (1941) 124middot125 N Ziadell Urban Life in Syria Ute Early Milmluk Beinlt 1951175
38 YTabaa da EHerzfeld gibi makamlarm kale bpmnda yer uhyor olmalartm
kOfuyuculllklan ile i1gili ve Premiddotlslamik Simni ve gti geleneklerinn bir urada ohnasl bll aziz ve
velilerin insanlar tarafmdan daha iyi alglunmasmu ve bir saldm ya cia kriz dummuncla sectehrin
savunulmasma yarcltmc oldugunu belirrir Bkz Y Tabaa age (1997)26
39 Halepre taassllblln bilenmesinde ltok erkili
aktivitenin nedeniyle 9agm entelekrtid ortammm ana
Palestiniens All Temps Croisacles Retue des Etudes s1amiques XXXV Librairie Orientaliste Paul
Gellthner Paris 1967135-147 biL 147 R Hartmann H$nm Islam 1968298-310 bit 303
40 V Zuhayli aRc (1994) 76
41 D6nem imar faaliyetleri hakkmda toplu bilgi i9in bkz E Eser 11-14 YOzytllarda Yapt Alam-
Ortmn Bakunmdan Suriye KOK Arilj~rmalar II Ankara 2000 237 middot248
259
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
dagtlLmlan
bulunurken $iilerce
beliren
ilt Kale ve sur
varltgmL
Atshy
yer
kent iltindeki
makam ve ziyaretleri
ve uzak
konuman itibariyle
ilgili
yonetim vurgusuna ek olarak
olma de
uyelerinin kutsal kalmt ve izlerinin
kammLzca kentin
ve kutsal
42 Herevi (Yay JSourdel-Thomine) Kiwh ai--is(l1u ila marifar az-ziyara des lieux de PcierinllRe dal-
Haratvi) Paris 1953 Ibn Taymiyya Kayda fi Zitaret d-Makdis Aktaran NZiadeh age (1951) 175
Ha1ep Mabm- Ibrahim Ali e[Dakka elMuhassin b EIHlibeyin Bilal
b Hamama ve Abdlllah elEnsari tiirbeleri KLlr~ Kalesinde Uriya b Hannen Tiirbesi Kuhinde Kuss b
Turbesi $amUn esSaCa Turbesi Barsaya Makam Barsisisa ve MakanH Davud Mashala
Peygamber Davudun Tiirbesi Habib elNeccar Tiirbesi Kinnasrin Salih Peygamber
Makatm Maana Yusa b Nun Tiirbesi (6041207) Deyr Nakira Omer Abcliilaiz ve $eyh Ebu ZekeriYlt1
elMagribi tiirbeleri ApmneeSahsabu HIlns Ebu dmiddotBahili Tiirbesi (81700) Avf
b Malik Nllh ve er-Rltli tlirbeleri HamaSelmniye Sahabe Tiirbeleri Sam Habil Kabil
tirbeleri Omm(i Meryem Dahya el-Kalbi Hugr b Adi Zlimayl b Rabia Rabia b Amr Halid s Said Sad
b Ubeyde el-ensari Urnm Kltum gteyh S(ileyman edDavarani Ebll M(islim elHevlani Bilal b Hamama
t(irbeleri ve Me~hed dHiiseyin Herevi (957)de ad gesen Suriye mabrn tirbeleri ve kutsal yerleridir
43 NZiadeh age (1951) [75
44 NZiacleh agc (1951) 175
260
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Cizim I Halep Haritilll (Sauvaget 1950)
Cizim 2 MalAm-lil7rahim~ plan (Halep Eski Eserler)
261
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
3 Yukan Makam Eski
~WIJ7jr ~-d
(jI1 l1)j
4 Eski
262
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
5
263
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Abll I tinlllclp1m
(izim 6 i~ Kale Giri~ Blogu plan (Herzfeld 1954)
264
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
1954)
265
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Resim 1 Halep Iq Kale Giri~ Blogu (H o STB Ar~ivi)
Resim 2 Maiwm- Ibrahim ve Yukan Makam gilneyden genel giiriiniim (1999)
266
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Resim 3 Ulu Camii Hz Yahya Ziyareti (Halep Eski Eserler)
Resim 4 Me~hedi Muhassin Dogu Cephe gene garunum (1999)
267
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
Resim 5 Me~hed el-Hiiseyin avu ban)a bakf~ ana eyvan (1999)
Resim 6 Me~hed-i Muhassinden k Kaleye Bakl~ (1999)
268
