ROMAN MAZURKIEWICZ

WPOSZUKIWANIU DROGI PRAWDY I ZYCIA

O ALEKSANDER MIEN (1935-1990)

Wczesnym rankiem 9 wrzesnia 1990 roku o Aleksander Mien jak co dzien wyszedl z domu w kierunku stacji kolejowej Siefchoz z kt6rej dojezdzal do swojej cerkwi w Nowoj Dieriewni 1 Na Idnej Scieice czekal morderca Ugodzony siekieq w tyl glowy o Aleksander zdolal przejsc jeszcze okolo 300 metr6w i dotrzec pod furtky swego ogrodu Kiedy z domu wybiegla zona juz nie zyl Zgin41 w czasie i miejscu zaiste symbolicznym w 33 roku kaplanstwa w przededniu swych imienin (sw Aleksandra Newskiego) w swiyto Narodzenia Bogarodzicy (wedlug noweshygo stylu) zas jego pogrzeb odbyl siy 11 wrzdnia w dniu pamiltki Sciycia sw lana Chrzciciela Myczenska krew o Aleksandra zrosila miejsce w kt6rym jego codzienna droga z domu do cerkwi krzyzowala siy ze sciezk4 kt6q chadza niegdys do zalozonej przez siebie pustelni sw Sergiusz z Radoneia odnowiciel chrzeScijanstwa ruskiego po okresie tatarskiej niewoli

Aleksander Mien urodzil siy 22 stycznia 1935 roku w Moskwie w rodzinie iydowskiej Matka Helena Siemionowna Wasilewskaja od dziecka zauroczona Ewangelil przyjyla chrzest razem z siedmiomiesiyczshynym Alikiem z rlk starca Serafma Batiukowa dzialajlcego w ramach tzw cerkwi katakumbowej Naleiala w6wczas do grupy inteligencji prawoslawshynej skupionej wok61 biskupa Afanasija Sacharowa r6wniez pozostaj4cej w religijnym podziemiu Od lat dzieciycych Aleksander wykazywal nie-

I Wiekszosc wiadomoSci 0 iyciu o Aleksandra Mienia zaczefllDlIlem z artylru16w wsposhymoieniowych jakie ukazaty si w cifUlu ostatoich dw6ch lat Da lamach paryskiej Russkoj MysU

40 ROMAN MAZURKIEWICZ

przeci~tne zdolnoSci in telektualne i artystyczne J uz w szkole czytywal dziela Ojc6w KOSciola pisma Wlodzimierza Solowjowa i middot o Pawla Florenskiego J uz wtedy zafascynowala go rowniez kultu ra duchowa starozytnego Wschodu Zainteresowania przyrodnicze sprawily Ze w 1953 roku rozpoczl studia biologiczne w Moskwie kontynuowane poiniej w Irkucku (wraz z pozruejszym przyjacielem o Glebem Jakuninem) Dyplomu biologa jednak rue otrzymal j uz w trakcie egzaminow konshycowych wladze relegowaly go z uczelni za ruezgodne z ateistycznll filozofi ll POgllldy oraz kontakty z kr~gami cerkiewnymi

W 1958 roku przyjlli swi~cenia diakonatu a w 1960 kapiailskie Jego kierowrukiem d uchowym byl wowczas o Mikolaj Gotubcow slynny duszpasterz i wizjoner Pracujllc jako wi kariusz w Alabinie o Mien ukonczyl seminarium duchowne w Leningradzie oraz Moskiewsk Akadeshymi~ Duchown gdzie jednym z jego profesorow byl o Mikolaj Piedaszenshyko znawca Rozanowa Bierdiajewa i Florenskiego W latach 60-tych Mien znalazi si~ w grupie mlodych prawoslawnych duchownych dzialajllcych na rzecz odrodzenia Cerkwi NaleZeli do niej min Gleb Jakunin Mikolaj Eszliman Dmitrij D udko i Siergiej Zeludkow ajej duchowym opiekunem byl arcybiskup Hermogen Golubiew jedyny wowczas prawosiawny hierarshycha ktory odwaryl si~ na k rytyk~ antyreligijnej polityki Chruszczowa (zmarl zresztll na klasztomym zeslaniu) Aleksander Mien juz wowczas wybitny teolog i znawca Biblii zaczlli publikowac pod koniec lat 50-tych a wi~ w czasach najwi~kszego nasilenia represji wobec Cerkwi poczlltshykowo w calkowicie kontrolowanym przez wladze Zumale Moskowskoj Patriarchii p6Zniej takie w bardziej niezalemych Bogoslowskich T rushydach oraz w pismach religijno--filozoficznych Bulgarii Francji i Niemiec Szkicowy zarys obliczonej na kilka dziesi~cioleci pracy tworczej nakrd lil zreszt juz w wieku 15 lat Pod pseudonimein Andriej Bogolubow i Emmanuel Swietlow opublikowai w brukselskim wydawnictwie Zyzn z Bogom dziesi~c ksizek w tym wielotomowy cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Zycia ukazujllcy syntetycznll panoram~ doswiadczenia religijnego ludzkosci W ostatnich latach zycia opracowal ogromny unikatowy w nauce swiatowej slownik biblijny Byi zresztll chyba najwybitshyniejszym znawc Biblii we wspolczesnej Rosji Znai doskonale iacin~ grekyen i hebrajski czytal niemal we wszystkich jyenzykach europejskich Znakomicie orientowal siyen w literaturze swiatowej z zakresu historii religii fll ozofi i i sztuki Swych zagranicznych przyjacio l prosil zawsze Znajdicie jakis sposob i przywoici mi ksillzki ksillZki i jeszcze raz ksillZki Wspan iale spiewal i malowal ikony Byl czlowiekiem fantastycznej wiedzy niewiaryshygodnej wr~z pracowitosci czlowiekiem penym chrzeScijanskiego samoposhyswi~nia i miiosci duchownym teologiem historykiem pisarzem kazshynodziejll humanist a przede wszystk im misj onarzem wspolczesnej Rosji - napisa w posmiertnym wspomnieniu jeden z jego przyjaciol

Jak dowodzi powYZsza opinia o Mien nie byl typem badacza gabinetowego pracyen naukow Iczyl zawsze z codziennym trudem

41 W POSZUKIWANIU DROGI PRAWDY I zYCIA

duszpasterskim Przez 30 lat pracowaljako wikariusz w podmoskiewskich parafiach w Alabino w Tarasowce wreszcie przez 25 lat - w N owoj Dieriewni na przedmieSciach Puszkino w cerkwi Ofiarowania Panskiego kt6rej proboszczem zostal mianowany dopiero w ostatnim roku zycia W ci~gu ponad 30 lat sluzby kaplanskiej ochrzcil tysi~ce ludzi przybywaj~shycych do Nowoj Dieriewni ze wszystkich stron Rosji glownie z Moskwy Z tej nieznanej nikomu parafii uczynil najbardziej dynamiczn~ wspolnot~ religijn~ w Rosji Przyjamil si~ z Andriejem Tarkowskim i Aleksandrem SolZenicynem jego parafiank~ byla NadieZda Mandelsztam z jego r~k przyj~1 chrzest Aleksander Galicz kt6ry w jednym z wierszy napisai o cerkiewce w N owoj Dieriewni

A gdy powr6c~ skieruj~ kroki do tej jedynej swi~tynj z ktorej bl~kitn~ kopul~ nie mog~ si~ rownac niebiosa

Komunistyczne wladze traktowaly o Mienia jako dysydenta i przeshysladowaly go przez cale Zycie Zwlaszcza w latach 80--tych nieustannie atakowano go w oficjalnej prasie wzywano na przesiuchania aresztowano usilowano zmusic do emigracji Nie omieszkano przy tym wypominac mu ze jest zydowskim przechrzt~ lub dawac do zrozumienia ze w oczach cerkiewnej hierarchii uchodzi niemalze za heretyka O Aleksander nie I~kal si~ jednak zadnych pogr6Zek Poczynaj~c od roku 1988 kiedy to po raz pierwszy wyst~pil z publicznym wykladem przed studentami i pracowshynikami uniwersytetu w Moskwie (przypomnijmy Ze byl to rok obchodow millenium chrztu Rusi) w jego zyciu rozpocz~1 si~ jawny okres dzialalnosci w ci~gu kilku lat pieriestrojki niemal codziennie wyglaszal wyklady i pogadanki na uniwersytecie w szkolach w klubach robotniczych i mlodziezowych w radiu i w telewizji Tematyka tych wyst~pien obejshymowala rozlegle spectrum zagadnien biblijnych filozoficznych religijnych i artystycznych Mowil min 0 tradycji chrzeScijanstwa epoki OJcow o duchowoSci Dawnej Rusi 0 rosyjskiej filozofti XIX i XX wieku o literaturze i sztuce sakralnej 0 religiach Dalekiego Wschodu Najtrudniejshysze problemy wiary potrafil tlumaczyc w j~zyku zrozumialym dla komsomolshycow Na 30 wrzeSnia 1990 roku wyznaczono inauguracj~ dzialalnosci Uniwersytetu Prawoslawnego w Moskwie ktorego mial zostae rektorem

W ostatnich latach zycia o Mien zalozyl towarzystwo Odrodzenie Kulturalne ktore zorganizowalo seri~ spotkan poswi~conych min tworshyczoSci Solowjowa Franka Bierdiajewa Fiedotowa Bulgakowa Florenshyskiego Merezkowskiego Byl rowniez wspolorganizatorem Towarzystwa Biblijnego i redaktorem czasopisma Swiat Biblii W swojej parafii zorganizowal grup~ charytatywn~ do dzisiaj dzialaj~q w moskiewskich szpitalach dzieci~ych

Opus vitae o Mienia brukselski cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Z ycia otwiera ksi~zka Syn Czlowieczy (1969) wyznaczaj~ca jednoczeSnie

42 ROMAN MAZURKJEW1CZ

punkt docelowy calej serii Jest to literacko~seistyczna opowieSc 0 wydashyrzeniach ewangelicznych adresowana do wspolczesnego czytelnika wyshychowanego w spoleczenstwie ateistycznym dlatego tez w dohczonym do niej aneksie autor rozprawia si~ z wpajanymi spoleczenstwu sowieckiemu przez dziesiqtki lat rewelacjami tzw biblijnej krytyki mitologicznej

Nast~pna ksiqzka cyklu Korzenie religii (1970) ukazuje w oparciu o imponujqcy material antropologiczno-kulturowy ewolucj~ wierzen relishygijnych ludzkosci poprzez jej kolejne stadia pierwotny monoteizm anishymizm i politeizm

Magia i monoteizm (971) omawia narodziny religii dawnego Izraela opartej na przymierzu narodu wybranego z jedynym Bogiem zas praca U wrot milczenia (1971) przedstawia duchowosc dwoch najwi~kszych system ow religijnych Dalekiego Wschodu - buddyzmu i hinduizmu

Dionizos Logos Los (1972) - to z kolei panorama greckiej trad ycji filozoficzno-religijnej jako szczytowej fazy antropocentryzmu w dziejach ludzkiej kultury

Ksiqzka Heroldowie Krolestwa ( 972) powraca ponownie do dziejow religii Abrahama Izaaka i Jakuba w okresie dzialalnosci wielkich proroshykow Starego Testamentu

Cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Zycia wienczy praca Na progu Nowego Przymierza poswi~cona religijnym poszukiwaniom epoki hellenizshymu w imperium Aleksandra Macedonskiego w sklad ktorego wchodzila rowniez ziernia Izraela Autor prezentuje tu min glowne nurty judaizmu w okresie bezposrednio poprzedzajqcym przyjscie Mesjasza

Bez wqtpienia najbardziej znanq pracq o Mienia jest popularne wprowadzenie do prawoslawnej liturgii pt Sakrament slowo i obraz (w wersji pierwotnej wydane dwukrotnie jako broszura pt Niebo na zieml) adresowane jak pisze autor przede wszystkim d6 ludzi ktorzy dopiero co przekroczyli prog Kosciola rna im ono pomoc w zrozumieniu sensu liturgii w docenieniu pi~kna Bozej Sluzby i uczynieniu wspolnotowej modlitwy iywq cZqstkq ich iycia 2

Charakter propedeutyczny posiada rowniez ksiqzeczka pt Jak czytae Bibli stanowiqca wprowadzenie do lektury Starego Testamentu ktory szczegolnie upodobala sobie ateistyczna propaganda przedstawiajqc go jako zbior naiwnych i anachronicznych mitow

Jui po smierci o Aleksandra ukazal si~ wybor jego kazan pt Swiatlose w ciemnosci swieci oraz zbior wykladow pt Radosna nowina Wydawnictwo Slowo rozpocz~lo publikacj~ dziel zebranych w tym rowniez calego cyklu brukselskiego

Spuscizna intelektualna o Aleksandra stanowi nie tylko znaczqcy wklad w rozwoj najszerzej rozumianej historii religii ale jest jednoczesnie ekumenicznym przeslaniem Iqczqcym roine epoki w dziejach ludzkiego ducha w tym rowniei rozmaite nurty chrzescijanstwa Szczegolnie doshy

gt Ksillika La ukazala si~ ostatnio rowniei u nas (w przekladzie Zbigniewa Podgorca)

43 W POSZUKIWANIU DROOl PRAWDY I zYCIA

tkliwie o Mien przezywal rozdzial KOScioia wschodniego i zachodniego Jego zyczliwa otwartosc na inne niz prawoslawie wyznania chrzeScijanskie wynikala nie tylko z ekumenicznego poczucia braterskiej miloSci ale takie z glybokiej wiedzy na temat historyczn )-kulturowych teologicznych i psychologicznych przyczyn podzial6w Pytany 0 sw6j stosunek do katolik6w i protestant6w odpowiadal Dzielce nas bariery nie siygaj nieba Ekumeniczne wypowiedzi o Aleksandra odbiegaly cZysto bardzo daleko od oficjalnego stanowiska cerkiewnej hierarchii dla kt6rej problem ekumenizmu zwlaszcza w latach bezwzgIydnego podporzdkowania pashytriarchatu moskiewskiego panstwowej Radzie dis Wyznan stanowil - obok tzw walki 0 pok6j - jeden z gI6wnych obszar6w propagandowej indoktrynacji W jednym z wyklad6w na temat chrzeScijanstwa (1989) o Mien m6wil

Bogactwo zroinicowanie w lonie KOScioia i chrzeScijanstwa a zwlaszcza roinice pomicentzy jego poszczegolnymi wyznaniami proteslantyzmem katoshylieyzmem j prawosll-wiem - Sll nie tyle oznakami rozpadu rozlamu eo znakami toisamosci czl[Sci skladaj~eych sil[ na jedn~ calosc Mysll[ ie ow pluralizm zderzanje sil[ w obrl[bie chrzeScijanstwa roinorakieh tendencjj stanowi istotny ezynnik jego Zyciowego dynamizmu Zastanawiac sil[ moina nawet czy nie uleglo ono podzialowi na rozrnaite nurty po to wlamie by nie stalo si~ rzeczywistoki~ zbyt jednorodn~ monolilyezn~ a w konsekwencji rowniei zanadto obligaloryjn~ To tak jak gdyby Bog wiedz~e jak niecierpliwi potraJiq bye ludzie rozdzielil ieh by kaidy w swojej wlasnej winniey uprawial latorosl i aby skoro nadejdzie czas owoce tych upraw zebrane zostaly w jed en pIon w ktorym znajdzie sil[ wszystko to co najlepsze w duchowej kulturze ludzkoki i w samym czlowieku uczynionym na obraz i podobienstwo Boie

Za ten liberalizm i otwartosc - r6wniez wobec ludzi niewierzllcych zwlaszcza wobec poszukujllcych Chrystusa Zyd6w - byl bezpardonowo atakowany przez krygi ortodoksyjne Nigdy jednak nie my sial 0 poshyrzuceniu rosyjskiej Cerkwi prawoslawnej choc zdawal sobie sprawy z tego Ze przynaJezy do alternatywnego nurtu jej duchowego zycia Byl zaprzeczeniem stereotypowej wizji chrzeScijanstwa wschodniego jako skostshynialej tradycji kt6ra poprzez sw6j konserwatyzm i izoJacjoruzm wobec problem6w wsp6lczesnego swiata sprzyja rozwojowi autorytaryzmu nie jest natomiast zdolna do ksztaitowania osobowosci tw6rczych i dynamiczshynych potrafillcych nie tylko wystypowac w obronie prawdy ale r6wniez przeobrazac swiat zgodnie z jej kryteriami

Byl postacill k 6ra musilila scigac na siebie ruenawiSc wielu czlowieshykiem kt6ry w pewnym sensie musial zginc Przesladowalo go KGB niechycill darzyla go oficjalna hierarchia Cerkwi rosyjskiej jako ochrzczoshyny Zyd i gor4cy rzecznik ekumenizmu budzil nienawisc zar6wno anshytysemit6w jak syjonist6w rue wspominajllcjuz 0 r6Znej masci patriotach (Pamiat np atakowala go zajadle jako iydomasona) Nie cieszyl siy r6wniez sympatill stronnictw radykalnych gdyz jako zwolennik ewolucyjshy

44 ROMAN MAZURKIEWICZ

nej przebudowy spol~czenstwa (i to w pierwszym rz~zie w sferze swiadomosci) wzbranial si~ przed angaiowaniem swego autorytetu w doraishyne rozgrywki polityczne Moskiewski publicysta Aleksander Tarasow pr6bujlc znaleic odpowiedz na pytanie dlaczego o Mien musial zginlc stwierdza wr~cz ze byl on jedynym w Rosji (moZe poza Solienicynem kt6ry pozostaje wszak na emigracji) czlowiekiem zdolnym zajlc miejsce Andrieja Sacharowa stac si~ duchowym przywooCl moralnym autoshyrytetem i arbitrem odradzajlcego si~ spoleczenstwa szczeg61nie zaS inteligencji O Aleksandra Mienia uderzyl siekierl nie pojedynczy nieshyznany sprawca zabila go konwulsja nienawisci starego systemu Jak dowodzl wspomnienia jego przyjaci61 przeczuwal taki final Podczas jednej z dyskusji 0 niebezpieczenstwie wybuchu szowinistycznego terroru w Rosji mial stwierdzic Jdli zacznl zabijac - ja b~~ pierwszl ofiarl

Roman Mazurkiewicz

ROMAN MAZURKIEWICZ ur 1954 adiunkt w Katedrze Literatury Staropolshyskiej WSP w Krakowie zajrnuje si~ histori~ kuItury i literatury staropolskiej w kontekscie chrzeScijanstwa wschodniego i zachodniego Autor ksi~iek (w druku) Tradycja swi(lojcuiska w fileralurze slaropofskiej Deesis Idea wslawienniclwa Bogarodzicy i Sit Jana Chrzciciefa It kuflUrze sredniowiecza Publikowal w Znaku Pami~tniku Literackirn Tekstach Arce

WYDA WNICTWO ZNAK POLECA

KrzysztoJ Lisowski

WIECZORNY SPACER IINNE WIERSZE

Dziewiqty tom wierszy krakowskiego poety laureata wielu nagrOd literacshykich Tytulowy wieczorny spacer jest szczegolnym rodzajern poetyckiej w~drowki w czasie i przestrzeni wcentrowki przez polskq rzeczywistosc lat osierndziesiqtych ale takie Kanad~ gorskie samotnie czy miejsca zawarte w rodzinnej pami~i Nadrzcentnyrn celern tej wcentrowki jest proba caloshySciowego ogarni~cia wlasnego losu podsurnowania dotychczasowego iycia Dzi~ki indywidualnej suwerennej dykcji poetyckiej autor odslania nieposhywtarzalnosc wlasnego doswiadczenia sytuujqC si~ zarazern blisko centralnego nurtu poezji polskiej ostatnich lat Cena detaliczna 20 000 zl

ZAMOWIENlA SIW ZNAK ul KoSciuszki 37 30--105 Krak6w

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

40 ROMAN MAZURKIEWICZ

przeci~tne zdolnoSci in telektualne i artystyczne J uz w szkole czytywal dziela Ojc6w KOSciola pisma Wlodzimierza Solowjowa i middot o Pawla Florenskiego J uz wtedy zafascynowala go rowniez kultu ra duchowa starozytnego Wschodu Zainteresowania przyrodnicze sprawily Ze w 1953 roku rozpoczl studia biologiczne w Moskwie kontynuowane poiniej w Irkucku (wraz z pozruejszym przyjacielem o Glebem Jakuninem) Dyplomu biologa jednak rue otrzymal j uz w trakcie egzaminow konshycowych wladze relegowaly go z uczelni za ruezgodne z ateistycznll filozofi ll POgllldy oraz kontakty z kr~gami cerkiewnymi

W 1958 roku przyjlli swi~cenia diakonatu a w 1960 kapiailskie Jego kierowrukiem d uchowym byl wowczas o Mikolaj Gotubcow slynny duszpasterz i wizjoner Pracujllc jako wi kariusz w Alabinie o Mien ukonczyl seminarium duchowne w Leningradzie oraz Moskiewsk Akadeshymi~ Duchown gdzie jednym z jego profesorow byl o Mikolaj Piedaszenshyko znawca Rozanowa Bierdiajewa i Florenskiego W latach 60-tych Mien znalazi si~ w grupie mlodych prawoslawnych duchownych dzialajllcych na rzecz odrodzenia Cerkwi NaleZeli do niej min Gleb Jakunin Mikolaj Eszliman Dmitrij D udko i Siergiej Zeludkow ajej duchowym opiekunem byl arcybiskup Hermogen Golubiew jedyny wowczas prawosiawny hierarshycha ktory odwaryl si~ na k rytyk~ antyreligijnej polityki Chruszczowa (zmarl zresztll na klasztomym zeslaniu) Aleksander Mien juz wowczas wybitny teolog i znawca Biblii zaczlli publikowac pod koniec lat 50-tych a wi~ w czasach najwi~kszego nasilenia represji wobec Cerkwi poczlltshykowo w calkowicie kontrolowanym przez wladze Zumale Moskowskoj Patriarchii p6Zniej takie w bardziej niezalemych Bogoslowskich T rushydach oraz w pismach religijno--filozoficznych Bulgarii Francji i Niemiec Szkicowy zarys obliczonej na kilka dziesi~cioleci pracy tworczej nakrd lil zreszt juz w wieku 15 lat Pod pseudonimein Andriej Bogolubow i Emmanuel Swietlow opublikowai w brukselskim wydawnictwie Zyzn z Bogom dziesi~c ksizek w tym wielotomowy cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Zycia ukazujllcy syntetycznll panoram~ doswiadczenia religijnego ludzkosci W ostatnich latach zycia opracowal ogromny unikatowy w nauce swiatowej slownik biblijny Byi zresztll chyba najwybitshyniejszym znawc Biblii we wspolczesnej Rosji Znai doskonale iacin~ grekyen i hebrajski czytal niemal we wszystkich jyenzykach europejskich Znakomicie orientowal siyen w literaturze swiatowej z zakresu historii religii fll ozofi i i sztuki Swych zagranicznych przyjacio l prosil zawsze Znajdicie jakis sposob i przywoici mi ksillzki ksillZki i jeszcze raz ksillZki Wspan iale spiewal i malowal ikony Byl czlowiekiem fantastycznej wiedzy niewiaryshygodnej wr~z pracowitosci czlowiekiem penym chrzeScijanskiego samoposhyswi~nia i miiosci duchownym teologiem historykiem pisarzem kazshynodziejll humanist a przede wszystk im misj onarzem wspolczesnej Rosji - napisa w posmiertnym wspomnieniu jeden z jego przyjaciol

Jak dowodzi powYZsza opinia o Mien nie byl typem badacza gabinetowego pracyen naukow Iczyl zawsze z codziennym trudem

41 W POSZUKIWANIU DROGI PRAWDY I zYCIA

duszpasterskim Przez 30 lat pracowaljako wikariusz w podmoskiewskich parafiach w Alabino w Tarasowce wreszcie przez 25 lat - w N owoj Dieriewni na przedmieSciach Puszkino w cerkwi Ofiarowania Panskiego kt6rej proboszczem zostal mianowany dopiero w ostatnim roku zycia W ci~gu ponad 30 lat sluzby kaplanskiej ochrzcil tysi~ce ludzi przybywaj~shycych do Nowoj Dieriewni ze wszystkich stron Rosji glownie z Moskwy Z tej nieznanej nikomu parafii uczynil najbardziej dynamiczn~ wspolnot~ religijn~ w Rosji Przyjamil si~ z Andriejem Tarkowskim i Aleksandrem SolZenicynem jego parafiank~ byla NadieZda Mandelsztam z jego r~k przyj~1 chrzest Aleksander Galicz kt6ry w jednym z wierszy napisai o cerkiewce w N owoj Dieriewni

A gdy powr6c~ skieruj~ kroki do tej jedynej swi~tynj z ktorej bl~kitn~ kopul~ nie mog~ si~ rownac niebiosa

Komunistyczne wladze traktowaly o Mienia jako dysydenta i przeshysladowaly go przez cale Zycie Zwlaszcza w latach 80--tych nieustannie atakowano go w oficjalnej prasie wzywano na przesiuchania aresztowano usilowano zmusic do emigracji Nie omieszkano przy tym wypominac mu ze jest zydowskim przechrzt~ lub dawac do zrozumienia ze w oczach cerkiewnej hierarchii uchodzi niemalze za heretyka O Aleksander nie I~kal si~ jednak zadnych pogr6Zek Poczynaj~c od roku 1988 kiedy to po raz pierwszy wyst~pil z publicznym wykladem przed studentami i pracowshynikami uniwersytetu w Moskwie (przypomnijmy Ze byl to rok obchodow millenium chrztu Rusi) w jego zyciu rozpocz~1 si~ jawny okres dzialalnosci w ci~gu kilku lat pieriestrojki niemal codziennie wyglaszal wyklady i pogadanki na uniwersytecie w szkolach w klubach robotniczych i mlodziezowych w radiu i w telewizji Tematyka tych wyst~pien obejshymowala rozlegle spectrum zagadnien biblijnych filozoficznych religijnych i artystycznych Mowil min 0 tradycji chrzeScijanstwa epoki OJcow o duchowoSci Dawnej Rusi 0 rosyjskiej filozofti XIX i XX wieku o literaturze i sztuce sakralnej 0 religiach Dalekiego Wschodu Najtrudniejshysze problemy wiary potrafil tlumaczyc w j~zyku zrozumialym dla komsomolshycow Na 30 wrzeSnia 1990 roku wyznaczono inauguracj~ dzialalnosci Uniwersytetu Prawoslawnego w Moskwie ktorego mial zostae rektorem

W ostatnich latach zycia o Mien zalozyl towarzystwo Odrodzenie Kulturalne ktore zorganizowalo seri~ spotkan poswi~conych min tworshyczoSci Solowjowa Franka Bierdiajewa Fiedotowa Bulgakowa Florenshyskiego Merezkowskiego Byl rowniez wspolorganizatorem Towarzystwa Biblijnego i redaktorem czasopisma Swiat Biblii W swojej parafii zorganizowal grup~ charytatywn~ do dzisiaj dzialaj~q w moskiewskich szpitalach dzieci~ych

Opus vitae o Mienia brukselski cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Z ycia otwiera ksi~zka Syn Czlowieczy (1969) wyznaczaj~ca jednoczeSnie

42 ROMAN MAZURKJEW1CZ

punkt docelowy calej serii Jest to literacko~seistyczna opowieSc 0 wydashyrzeniach ewangelicznych adresowana do wspolczesnego czytelnika wyshychowanego w spoleczenstwie ateistycznym dlatego tez w dohczonym do niej aneksie autor rozprawia si~ z wpajanymi spoleczenstwu sowieckiemu przez dziesiqtki lat rewelacjami tzw biblijnej krytyki mitologicznej

Nast~pna ksiqzka cyklu Korzenie religii (1970) ukazuje w oparciu o imponujqcy material antropologiczno-kulturowy ewolucj~ wierzen relishygijnych ludzkosci poprzez jej kolejne stadia pierwotny monoteizm anishymizm i politeizm

Magia i monoteizm (971) omawia narodziny religii dawnego Izraela opartej na przymierzu narodu wybranego z jedynym Bogiem zas praca U wrot milczenia (1971) przedstawia duchowosc dwoch najwi~kszych system ow religijnych Dalekiego Wschodu - buddyzmu i hinduizmu

Dionizos Logos Los (1972) - to z kolei panorama greckiej trad ycji filozoficzno-religijnej jako szczytowej fazy antropocentryzmu w dziejach ludzkiej kultury

Ksiqzka Heroldowie Krolestwa ( 972) powraca ponownie do dziejow religii Abrahama Izaaka i Jakuba w okresie dzialalnosci wielkich proroshykow Starego Testamentu

Cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Zycia wienczy praca Na progu Nowego Przymierza poswi~cona religijnym poszukiwaniom epoki hellenizshymu w imperium Aleksandra Macedonskiego w sklad ktorego wchodzila rowniez ziernia Izraela Autor prezentuje tu min glowne nurty judaizmu w okresie bezposrednio poprzedzajqcym przyjscie Mesjasza

Bez wqtpienia najbardziej znanq pracq o Mienia jest popularne wprowadzenie do prawoslawnej liturgii pt Sakrament slowo i obraz (w wersji pierwotnej wydane dwukrotnie jako broszura pt Niebo na zieml) adresowane jak pisze autor przede wszystkim d6 ludzi ktorzy dopiero co przekroczyli prog Kosciola rna im ono pomoc w zrozumieniu sensu liturgii w docenieniu pi~kna Bozej Sluzby i uczynieniu wspolnotowej modlitwy iywq cZqstkq ich iycia 2

Charakter propedeutyczny posiada rowniez ksiqzeczka pt Jak czytae Bibli stanowiqca wprowadzenie do lektury Starego Testamentu ktory szczegolnie upodobala sobie ateistyczna propaganda przedstawiajqc go jako zbior naiwnych i anachronicznych mitow

Jui po smierci o Aleksandra ukazal si~ wybor jego kazan pt Swiatlose w ciemnosci swieci oraz zbior wykladow pt Radosna nowina Wydawnictwo Slowo rozpocz~lo publikacj~ dziel zebranych w tym rowniez calego cyklu brukselskiego

Spuscizna intelektualna o Aleksandra stanowi nie tylko znaczqcy wklad w rozwoj najszerzej rozumianej historii religii ale jest jednoczesnie ekumenicznym przeslaniem Iqczqcym roine epoki w dziejach ludzkiego ducha w tym rowniei rozmaite nurty chrzescijanstwa Szczegolnie doshy

gt Ksillika La ukazala si~ ostatnio rowniei u nas (w przekladzie Zbigniewa Podgorca)

43 W POSZUKIWANIU DROOl PRAWDY I zYCIA

tkliwie o Mien przezywal rozdzial KOScioia wschodniego i zachodniego Jego zyczliwa otwartosc na inne niz prawoslawie wyznania chrzeScijanskie wynikala nie tylko z ekumenicznego poczucia braterskiej miloSci ale takie z glybokiej wiedzy na temat historyczn )-kulturowych teologicznych i psychologicznych przyczyn podzial6w Pytany 0 sw6j stosunek do katolik6w i protestant6w odpowiadal Dzielce nas bariery nie siygaj nieba Ekumeniczne wypowiedzi o Aleksandra odbiegaly cZysto bardzo daleko od oficjalnego stanowiska cerkiewnej hierarchii dla kt6rej problem ekumenizmu zwlaszcza w latach bezwzgIydnego podporzdkowania pashytriarchatu moskiewskiego panstwowej Radzie dis Wyznan stanowil - obok tzw walki 0 pok6j - jeden z gI6wnych obszar6w propagandowej indoktrynacji W jednym z wyklad6w na temat chrzeScijanstwa (1989) o Mien m6wil

Bogactwo zroinicowanie w lonie KOScioia i chrzeScijanstwa a zwlaszcza roinice pomicentzy jego poszczegolnymi wyznaniami proteslantyzmem katoshylieyzmem j prawosll-wiem - Sll nie tyle oznakami rozpadu rozlamu eo znakami toisamosci czl[Sci skladaj~eych sil[ na jedn~ calosc Mysll[ ie ow pluralizm zderzanje sil[ w obrl[bie chrzeScijanstwa roinorakieh tendencjj stanowi istotny ezynnik jego Zyciowego dynamizmu Zastanawiac sil[ moina nawet czy nie uleglo ono podzialowi na rozrnaite nurty po to wlamie by nie stalo si~ rzeczywistoki~ zbyt jednorodn~ monolilyezn~ a w konsekwencji rowniei zanadto obligaloryjn~ To tak jak gdyby Bog wiedz~e jak niecierpliwi potraJiq bye ludzie rozdzielil ieh by kaidy w swojej wlasnej winniey uprawial latorosl i aby skoro nadejdzie czas owoce tych upraw zebrane zostaly w jed en pIon w ktorym znajdzie sil[ wszystko to co najlepsze w duchowej kulturze ludzkoki i w samym czlowieku uczynionym na obraz i podobienstwo Boie

Za ten liberalizm i otwartosc - r6wniez wobec ludzi niewierzllcych zwlaszcza wobec poszukujllcych Chrystusa Zyd6w - byl bezpardonowo atakowany przez krygi ortodoksyjne Nigdy jednak nie my sial 0 poshyrzuceniu rosyjskiej Cerkwi prawoslawnej choc zdawal sobie sprawy z tego Ze przynaJezy do alternatywnego nurtu jej duchowego zycia Byl zaprzeczeniem stereotypowej wizji chrzeScijanstwa wschodniego jako skostshynialej tradycji kt6ra poprzez sw6j konserwatyzm i izoJacjoruzm wobec problem6w wsp6lczesnego swiata sprzyja rozwojowi autorytaryzmu nie jest natomiast zdolna do ksztaitowania osobowosci tw6rczych i dynamiczshynych potrafillcych nie tylko wystypowac w obronie prawdy ale r6wniez przeobrazac swiat zgodnie z jej kryteriami

Byl postacill k 6ra musilila scigac na siebie ruenawiSc wielu czlowieshykiem kt6ry w pewnym sensie musial zginc Przesladowalo go KGB niechycill darzyla go oficjalna hierarchia Cerkwi rosyjskiej jako ochrzczoshyny Zyd i gor4cy rzecznik ekumenizmu budzil nienawisc zar6wno anshytysemit6w jak syjonist6w rue wspominajllcjuz 0 r6Znej masci patriotach (Pamiat np atakowala go zajadle jako iydomasona) Nie cieszyl siy r6wniez sympatill stronnictw radykalnych gdyz jako zwolennik ewolucyjshy

44 ROMAN MAZURKIEWICZ

nej przebudowy spol~czenstwa (i to w pierwszym rz~zie w sferze swiadomosci) wzbranial si~ przed angaiowaniem swego autorytetu w doraishyne rozgrywki polityczne Moskiewski publicysta Aleksander Tarasow pr6bujlc znaleic odpowiedz na pytanie dlaczego o Mien musial zginlc stwierdza wr~cz ze byl on jedynym w Rosji (moZe poza Solienicynem kt6ry pozostaje wszak na emigracji) czlowiekiem zdolnym zajlc miejsce Andrieja Sacharowa stac si~ duchowym przywooCl moralnym autoshyrytetem i arbitrem odradzajlcego si~ spoleczenstwa szczeg61nie zaS inteligencji O Aleksandra Mienia uderzyl siekierl nie pojedynczy nieshyznany sprawca zabila go konwulsja nienawisci starego systemu Jak dowodzl wspomnienia jego przyjaci61 przeczuwal taki final Podczas jednej z dyskusji 0 niebezpieczenstwie wybuchu szowinistycznego terroru w Rosji mial stwierdzic Jdli zacznl zabijac - ja b~~ pierwszl ofiarl

Roman Mazurkiewicz

ROMAN MAZURKIEWICZ ur 1954 adiunkt w Katedrze Literatury Staropolshyskiej WSP w Krakowie zajrnuje si~ histori~ kuItury i literatury staropolskiej w kontekscie chrzeScijanstwa wschodniego i zachodniego Autor ksi~iek (w druku) Tradycja swi(lojcuiska w fileralurze slaropofskiej Deesis Idea wslawienniclwa Bogarodzicy i Sit Jana Chrzciciefa It kuflUrze sredniowiecza Publikowal w Znaku Pami~tniku Literackirn Tekstach Arce

WYDA WNICTWO ZNAK POLECA

KrzysztoJ Lisowski

WIECZORNY SPACER IINNE WIERSZE

Dziewiqty tom wierszy krakowskiego poety laureata wielu nagrOd literacshykich Tytulowy wieczorny spacer jest szczegolnym rodzajern poetyckiej w~drowki w czasie i przestrzeni wcentrowki przez polskq rzeczywistosc lat osierndziesiqtych ale takie Kanad~ gorskie samotnie czy miejsca zawarte w rodzinnej pami~i Nadrzcentnyrn celern tej wcentrowki jest proba caloshySciowego ogarni~cia wlasnego losu podsurnowania dotychczasowego iycia Dzi~ki indywidualnej suwerennej dykcji poetyckiej autor odslania nieposhywtarzalnosc wlasnego doswiadczenia sytuujqC si~ zarazern blisko centralnego nurtu poezji polskiej ostatnich lat Cena detaliczna 20 000 zl

ZAMOWIENlA SIW ZNAK ul KoSciuszki 37 30--105 Krak6w

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

41 W POSZUKIWANIU DROGI PRAWDY I zYCIA

duszpasterskim Przez 30 lat pracowaljako wikariusz w podmoskiewskich parafiach w Alabino w Tarasowce wreszcie przez 25 lat - w N owoj Dieriewni na przedmieSciach Puszkino w cerkwi Ofiarowania Panskiego kt6rej proboszczem zostal mianowany dopiero w ostatnim roku zycia W ci~gu ponad 30 lat sluzby kaplanskiej ochrzcil tysi~ce ludzi przybywaj~shycych do Nowoj Dieriewni ze wszystkich stron Rosji glownie z Moskwy Z tej nieznanej nikomu parafii uczynil najbardziej dynamiczn~ wspolnot~ religijn~ w Rosji Przyjamil si~ z Andriejem Tarkowskim i Aleksandrem SolZenicynem jego parafiank~ byla NadieZda Mandelsztam z jego r~k przyj~1 chrzest Aleksander Galicz kt6ry w jednym z wierszy napisai o cerkiewce w N owoj Dieriewni

A gdy powr6c~ skieruj~ kroki do tej jedynej swi~tynj z ktorej bl~kitn~ kopul~ nie mog~ si~ rownac niebiosa

Komunistyczne wladze traktowaly o Mienia jako dysydenta i przeshysladowaly go przez cale Zycie Zwlaszcza w latach 80--tych nieustannie atakowano go w oficjalnej prasie wzywano na przesiuchania aresztowano usilowano zmusic do emigracji Nie omieszkano przy tym wypominac mu ze jest zydowskim przechrzt~ lub dawac do zrozumienia ze w oczach cerkiewnej hierarchii uchodzi niemalze za heretyka O Aleksander nie I~kal si~ jednak zadnych pogr6Zek Poczynaj~c od roku 1988 kiedy to po raz pierwszy wyst~pil z publicznym wykladem przed studentami i pracowshynikami uniwersytetu w Moskwie (przypomnijmy Ze byl to rok obchodow millenium chrztu Rusi) w jego zyciu rozpocz~1 si~ jawny okres dzialalnosci w ci~gu kilku lat pieriestrojki niemal codziennie wyglaszal wyklady i pogadanki na uniwersytecie w szkolach w klubach robotniczych i mlodziezowych w radiu i w telewizji Tematyka tych wyst~pien obejshymowala rozlegle spectrum zagadnien biblijnych filozoficznych religijnych i artystycznych Mowil min 0 tradycji chrzeScijanstwa epoki OJcow o duchowoSci Dawnej Rusi 0 rosyjskiej filozofti XIX i XX wieku o literaturze i sztuce sakralnej 0 religiach Dalekiego Wschodu Najtrudniejshysze problemy wiary potrafil tlumaczyc w j~zyku zrozumialym dla komsomolshycow Na 30 wrzeSnia 1990 roku wyznaczono inauguracj~ dzialalnosci Uniwersytetu Prawoslawnego w Moskwie ktorego mial zostae rektorem

W ostatnich latach zycia o Mien zalozyl towarzystwo Odrodzenie Kulturalne ktore zorganizowalo seri~ spotkan poswi~conych min tworshyczoSci Solowjowa Franka Bierdiajewa Fiedotowa Bulgakowa Florenshyskiego Merezkowskiego Byl rowniez wspolorganizatorem Towarzystwa Biblijnego i redaktorem czasopisma Swiat Biblii W swojej parafii zorganizowal grup~ charytatywn~ do dzisiaj dzialaj~q w moskiewskich szpitalach dzieci~ych

Opus vitae o Mienia brukselski cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Z ycia otwiera ksi~zka Syn Czlowieczy (1969) wyznaczaj~ca jednoczeSnie

42 ROMAN MAZURKJEW1CZ

punkt docelowy calej serii Jest to literacko~seistyczna opowieSc 0 wydashyrzeniach ewangelicznych adresowana do wspolczesnego czytelnika wyshychowanego w spoleczenstwie ateistycznym dlatego tez w dohczonym do niej aneksie autor rozprawia si~ z wpajanymi spoleczenstwu sowieckiemu przez dziesiqtki lat rewelacjami tzw biblijnej krytyki mitologicznej

Nast~pna ksiqzka cyklu Korzenie religii (1970) ukazuje w oparciu o imponujqcy material antropologiczno-kulturowy ewolucj~ wierzen relishygijnych ludzkosci poprzez jej kolejne stadia pierwotny monoteizm anishymizm i politeizm

Magia i monoteizm (971) omawia narodziny religii dawnego Izraela opartej na przymierzu narodu wybranego z jedynym Bogiem zas praca U wrot milczenia (1971) przedstawia duchowosc dwoch najwi~kszych system ow religijnych Dalekiego Wschodu - buddyzmu i hinduizmu

Dionizos Logos Los (1972) - to z kolei panorama greckiej trad ycji filozoficzno-religijnej jako szczytowej fazy antropocentryzmu w dziejach ludzkiej kultury

Ksiqzka Heroldowie Krolestwa ( 972) powraca ponownie do dziejow religii Abrahama Izaaka i Jakuba w okresie dzialalnosci wielkich proroshykow Starego Testamentu

Cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Zycia wienczy praca Na progu Nowego Przymierza poswi~cona religijnym poszukiwaniom epoki hellenizshymu w imperium Aleksandra Macedonskiego w sklad ktorego wchodzila rowniez ziernia Izraela Autor prezentuje tu min glowne nurty judaizmu w okresie bezposrednio poprzedzajqcym przyjscie Mesjasza

Bez wqtpienia najbardziej znanq pracq o Mienia jest popularne wprowadzenie do prawoslawnej liturgii pt Sakrament slowo i obraz (w wersji pierwotnej wydane dwukrotnie jako broszura pt Niebo na zieml) adresowane jak pisze autor przede wszystkim d6 ludzi ktorzy dopiero co przekroczyli prog Kosciola rna im ono pomoc w zrozumieniu sensu liturgii w docenieniu pi~kna Bozej Sluzby i uczynieniu wspolnotowej modlitwy iywq cZqstkq ich iycia 2

Charakter propedeutyczny posiada rowniez ksiqzeczka pt Jak czytae Bibli stanowiqca wprowadzenie do lektury Starego Testamentu ktory szczegolnie upodobala sobie ateistyczna propaganda przedstawiajqc go jako zbior naiwnych i anachronicznych mitow

Jui po smierci o Aleksandra ukazal si~ wybor jego kazan pt Swiatlose w ciemnosci swieci oraz zbior wykladow pt Radosna nowina Wydawnictwo Slowo rozpocz~lo publikacj~ dziel zebranych w tym rowniez calego cyklu brukselskiego

Spuscizna intelektualna o Aleksandra stanowi nie tylko znaczqcy wklad w rozwoj najszerzej rozumianej historii religii ale jest jednoczesnie ekumenicznym przeslaniem Iqczqcym roine epoki w dziejach ludzkiego ducha w tym rowniei rozmaite nurty chrzescijanstwa Szczegolnie doshy

gt Ksillika La ukazala si~ ostatnio rowniei u nas (w przekladzie Zbigniewa Podgorca)

43 W POSZUKIWANIU DROOl PRAWDY I zYCIA

tkliwie o Mien przezywal rozdzial KOScioia wschodniego i zachodniego Jego zyczliwa otwartosc na inne niz prawoslawie wyznania chrzeScijanskie wynikala nie tylko z ekumenicznego poczucia braterskiej miloSci ale takie z glybokiej wiedzy na temat historyczn )-kulturowych teologicznych i psychologicznych przyczyn podzial6w Pytany 0 sw6j stosunek do katolik6w i protestant6w odpowiadal Dzielce nas bariery nie siygaj nieba Ekumeniczne wypowiedzi o Aleksandra odbiegaly cZysto bardzo daleko od oficjalnego stanowiska cerkiewnej hierarchii dla kt6rej problem ekumenizmu zwlaszcza w latach bezwzgIydnego podporzdkowania pashytriarchatu moskiewskiego panstwowej Radzie dis Wyznan stanowil - obok tzw walki 0 pok6j - jeden z gI6wnych obszar6w propagandowej indoktrynacji W jednym z wyklad6w na temat chrzeScijanstwa (1989) o Mien m6wil

Bogactwo zroinicowanie w lonie KOScioia i chrzeScijanstwa a zwlaszcza roinice pomicentzy jego poszczegolnymi wyznaniami proteslantyzmem katoshylieyzmem j prawosll-wiem - Sll nie tyle oznakami rozpadu rozlamu eo znakami toisamosci czl[Sci skladaj~eych sil[ na jedn~ calosc Mysll[ ie ow pluralizm zderzanje sil[ w obrl[bie chrzeScijanstwa roinorakieh tendencjj stanowi istotny ezynnik jego Zyciowego dynamizmu Zastanawiac sil[ moina nawet czy nie uleglo ono podzialowi na rozrnaite nurty po to wlamie by nie stalo si~ rzeczywistoki~ zbyt jednorodn~ monolilyezn~ a w konsekwencji rowniei zanadto obligaloryjn~ To tak jak gdyby Bog wiedz~e jak niecierpliwi potraJiq bye ludzie rozdzielil ieh by kaidy w swojej wlasnej winniey uprawial latorosl i aby skoro nadejdzie czas owoce tych upraw zebrane zostaly w jed en pIon w ktorym znajdzie sil[ wszystko to co najlepsze w duchowej kulturze ludzkoki i w samym czlowieku uczynionym na obraz i podobienstwo Boie

Za ten liberalizm i otwartosc - r6wniez wobec ludzi niewierzllcych zwlaszcza wobec poszukujllcych Chrystusa Zyd6w - byl bezpardonowo atakowany przez krygi ortodoksyjne Nigdy jednak nie my sial 0 poshyrzuceniu rosyjskiej Cerkwi prawoslawnej choc zdawal sobie sprawy z tego Ze przynaJezy do alternatywnego nurtu jej duchowego zycia Byl zaprzeczeniem stereotypowej wizji chrzeScijanstwa wschodniego jako skostshynialej tradycji kt6ra poprzez sw6j konserwatyzm i izoJacjoruzm wobec problem6w wsp6lczesnego swiata sprzyja rozwojowi autorytaryzmu nie jest natomiast zdolna do ksztaitowania osobowosci tw6rczych i dynamiczshynych potrafillcych nie tylko wystypowac w obronie prawdy ale r6wniez przeobrazac swiat zgodnie z jej kryteriami

Byl postacill k 6ra musilila scigac na siebie ruenawiSc wielu czlowieshykiem kt6ry w pewnym sensie musial zginc Przesladowalo go KGB niechycill darzyla go oficjalna hierarchia Cerkwi rosyjskiej jako ochrzczoshyny Zyd i gor4cy rzecznik ekumenizmu budzil nienawisc zar6wno anshytysemit6w jak syjonist6w rue wspominajllcjuz 0 r6Znej masci patriotach (Pamiat np atakowala go zajadle jako iydomasona) Nie cieszyl siy r6wniez sympatill stronnictw radykalnych gdyz jako zwolennik ewolucyjshy

44 ROMAN MAZURKIEWICZ

nej przebudowy spol~czenstwa (i to w pierwszym rz~zie w sferze swiadomosci) wzbranial si~ przed angaiowaniem swego autorytetu w doraishyne rozgrywki polityczne Moskiewski publicysta Aleksander Tarasow pr6bujlc znaleic odpowiedz na pytanie dlaczego o Mien musial zginlc stwierdza wr~cz ze byl on jedynym w Rosji (moZe poza Solienicynem kt6ry pozostaje wszak na emigracji) czlowiekiem zdolnym zajlc miejsce Andrieja Sacharowa stac si~ duchowym przywooCl moralnym autoshyrytetem i arbitrem odradzajlcego si~ spoleczenstwa szczeg61nie zaS inteligencji O Aleksandra Mienia uderzyl siekierl nie pojedynczy nieshyznany sprawca zabila go konwulsja nienawisci starego systemu Jak dowodzl wspomnienia jego przyjaci61 przeczuwal taki final Podczas jednej z dyskusji 0 niebezpieczenstwie wybuchu szowinistycznego terroru w Rosji mial stwierdzic Jdli zacznl zabijac - ja b~~ pierwszl ofiarl

Roman Mazurkiewicz

ROMAN MAZURKIEWICZ ur 1954 adiunkt w Katedrze Literatury Staropolshyskiej WSP w Krakowie zajrnuje si~ histori~ kuItury i literatury staropolskiej w kontekscie chrzeScijanstwa wschodniego i zachodniego Autor ksi~iek (w druku) Tradycja swi(lojcuiska w fileralurze slaropofskiej Deesis Idea wslawienniclwa Bogarodzicy i Sit Jana Chrzciciefa It kuflUrze sredniowiecza Publikowal w Znaku Pami~tniku Literackirn Tekstach Arce

WYDA WNICTWO ZNAK POLECA

KrzysztoJ Lisowski

WIECZORNY SPACER IINNE WIERSZE

Dziewiqty tom wierszy krakowskiego poety laureata wielu nagrOd literacshykich Tytulowy wieczorny spacer jest szczegolnym rodzajern poetyckiej w~drowki w czasie i przestrzeni wcentrowki przez polskq rzeczywistosc lat osierndziesiqtych ale takie Kanad~ gorskie samotnie czy miejsca zawarte w rodzinnej pami~i Nadrzcentnyrn celern tej wcentrowki jest proba caloshySciowego ogarni~cia wlasnego losu podsurnowania dotychczasowego iycia Dzi~ki indywidualnej suwerennej dykcji poetyckiej autor odslania nieposhywtarzalnosc wlasnego doswiadczenia sytuujqC si~ zarazern blisko centralnego nurtu poezji polskiej ostatnich lat Cena detaliczna 20 000 zl

ZAMOWIENlA SIW ZNAK ul KoSciuszki 37 30--105 Krak6w

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

42 ROMAN MAZURKJEW1CZ

punkt docelowy calej serii Jest to literacko~seistyczna opowieSc 0 wydashyrzeniach ewangelicznych adresowana do wspolczesnego czytelnika wyshychowanego w spoleczenstwie ateistycznym dlatego tez w dohczonym do niej aneksie autor rozprawia si~ z wpajanymi spoleczenstwu sowieckiemu przez dziesiqtki lat rewelacjami tzw biblijnej krytyki mitologicznej

Nast~pna ksiqzka cyklu Korzenie religii (1970) ukazuje w oparciu o imponujqcy material antropologiczno-kulturowy ewolucj~ wierzen relishygijnych ludzkosci poprzez jej kolejne stadia pierwotny monoteizm anishymizm i politeizm

Magia i monoteizm (971) omawia narodziny religii dawnego Izraela opartej na przymierzu narodu wybranego z jedynym Bogiem zas praca U wrot milczenia (1971) przedstawia duchowosc dwoch najwi~kszych system ow religijnych Dalekiego Wschodu - buddyzmu i hinduizmu

Dionizos Logos Los (1972) - to z kolei panorama greckiej trad ycji filozoficzno-religijnej jako szczytowej fazy antropocentryzmu w dziejach ludzkiej kultury

Ksiqzka Heroldowie Krolestwa ( 972) powraca ponownie do dziejow religii Abrahama Izaaka i Jakuba w okresie dzialalnosci wielkich proroshykow Starego Testamentu

Cykl W poszukiwaniu Drogi Prawdy i Zycia wienczy praca Na progu Nowego Przymierza poswi~cona religijnym poszukiwaniom epoki hellenizshymu w imperium Aleksandra Macedonskiego w sklad ktorego wchodzila rowniez ziernia Izraela Autor prezentuje tu min glowne nurty judaizmu w okresie bezposrednio poprzedzajqcym przyjscie Mesjasza

Bez wqtpienia najbardziej znanq pracq o Mienia jest popularne wprowadzenie do prawoslawnej liturgii pt Sakrament slowo i obraz (w wersji pierwotnej wydane dwukrotnie jako broszura pt Niebo na zieml) adresowane jak pisze autor przede wszystkim d6 ludzi ktorzy dopiero co przekroczyli prog Kosciola rna im ono pomoc w zrozumieniu sensu liturgii w docenieniu pi~kna Bozej Sluzby i uczynieniu wspolnotowej modlitwy iywq cZqstkq ich iycia 2

Charakter propedeutyczny posiada rowniez ksiqzeczka pt Jak czytae Bibli stanowiqca wprowadzenie do lektury Starego Testamentu ktory szczegolnie upodobala sobie ateistyczna propaganda przedstawiajqc go jako zbior naiwnych i anachronicznych mitow

Jui po smierci o Aleksandra ukazal si~ wybor jego kazan pt Swiatlose w ciemnosci swieci oraz zbior wykladow pt Radosna nowina Wydawnictwo Slowo rozpocz~lo publikacj~ dziel zebranych w tym rowniez calego cyklu brukselskiego

Spuscizna intelektualna o Aleksandra stanowi nie tylko znaczqcy wklad w rozwoj najszerzej rozumianej historii religii ale jest jednoczesnie ekumenicznym przeslaniem Iqczqcym roine epoki w dziejach ludzkiego ducha w tym rowniei rozmaite nurty chrzescijanstwa Szczegolnie doshy

gt Ksillika La ukazala si~ ostatnio rowniei u nas (w przekladzie Zbigniewa Podgorca)

43 W POSZUKIWANIU DROOl PRAWDY I zYCIA

tkliwie o Mien przezywal rozdzial KOScioia wschodniego i zachodniego Jego zyczliwa otwartosc na inne niz prawoslawie wyznania chrzeScijanskie wynikala nie tylko z ekumenicznego poczucia braterskiej miloSci ale takie z glybokiej wiedzy na temat historyczn )-kulturowych teologicznych i psychologicznych przyczyn podzial6w Pytany 0 sw6j stosunek do katolik6w i protestant6w odpowiadal Dzielce nas bariery nie siygaj nieba Ekumeniczne wypowiedzi o Aleksandra odbiegaly cZysto bardzo daleko od oficjalnego stanowiska cerkiewnej hierarchii dla kt6rej problem ekumenizmu zwlaszcza w latach bezwzgIydnego podporzdkowania pashytriarchatu moskiewskiego panstwowej Radzie dis Wyznan stanowil - obok tzw walki 0 pok6j - jeden z gI6wnych obszar6w propagandowej indoktrynacji W jednym z wyklad6w na temat chrzeScijanstwa (1989) o Mien m6wil

Bogactwo zroinicowanie w lonie KOScioia i chrzeScijanstwa a zwlaszcza roinice pomicentzy jego poszczegolnymi wyznaniami proteslantyzmem katoshylieyzmem j prawosll-wiem - Sll nie tyle oznakami rozpadu rozlamu eo znakami toisamosci czl[Sci skladaj~eych sil[ na jedn~ calosc Mysll[ ie ow pluralizm zderzanje sil[ w obrl[bie chrzeScijanstwa roinorakieh tendencjj stanowi istotny ezynnik jego Zyciowego dynamizmu Zastanawiac sil[ moina nawet czy nie uleglo ono podzialowi na rozrnaite nurty po to wlamie by nie stalo si~ rzeczywistoki~ zbyt jednorodn~ monolilyezn~ a w konsekwencji rowniei zanadto obligaloryjn~ To tak jak gdyby Bog wiedz~e jak niecierpliwi potraJiq bye ludzie rozdzielil ieh by kaidy w swojej wlasnej winniey uprawial latorosl i aby skoro nadejdzie czas owoce tych upraw zebrane zostaly w jed en pIon w ktorym znajdzie sil[ wszystko to co najlepsze w duchowej kulturze ludzkoki i w samym czlowieku uczynionym na obraz i podobienstwo Boie

Za ten liberalizm i otwartosc - r6wniez wobec ludzi niewierzllcych zwlaszcza wobec poszukujllcych Chrystusa Zyd6w - byl bezpardonowo atakowany przez krygi ortodoksyjne Nigdy jednak nie my sial 0 poshyrzuceniu rosyjskiej Cerkwi prawoslawnej choc zdawal sobie sprawy z tego Ze przynaJezy do alternatywnego nurtu jej duchowego zycia Byl zaprzeczeniem stereotypowej wizji chrzeScijanstwa wschodniego jako skostshynialej tradycji kt6ra poprzez sw6j konserwatyzm i izoJacjoruzm wobec problem6w wsp6lczesnego swiata sprzyja rozwojowi autorytaryzmu nie jest natomiast zdolna do ksztaitowania osobowosci tw6rczych i dynamiczshynych potrafillcych nie tylko wystypowac w obronie prawdy ale r6wniez przeobrazac swiat zgodnie z jej kryteriami

Byl postacill k 6ra musilila scigac na siebie ruenawiSc wielu czlowieshykiem kt6ry w pewnym sensie musial zginc Przesladowalo go KGB niechycill darzyla go oficjalna hierarchia Cerkwi rosyjskiej jako ochrzczoshyny Zyd i gor4cy rzecznik ekumenizmu budzil nienawisc zar6wno anshytysemit6w jak syjonist6w rue wspominajllcjuz 0 r6Znej masci patriotach (Pamiat np atakowala go zajadle jako iydomasona) Nie cieszyl siy r6wniez sympatill stronnictw radykalnych gdyz jako zwolennik ewolucyjshy

44 ROMAN MAZURKIEWICZ

nej przebudowy spol~czenstwa (i to w pierwszym rz~zie w sferze swiadomosci) wzbranial si~ przed angaiowaniem swego autorytetu w doraishyne rozgrywki polityczne Moskiewski publicysta Aleksander Tarasow pr6bujlc znaleic odpowiedz na pytanie dlaczego o Mien musial zginlc stwierdza wr~cz ze byl on jedynym w Rosji (moZe poza Solienicynem kt6ry pozostaje wszak na emigracji) czlowiekiem zdolnym zajlc miejsce Andrieja Sacharowa stac si~ duchowym przywooCl moralnym autoshyrytetem i arbitrem odradzajlcego si~ spoleczenstwa szczeg61nie zaS inteligencji O Aleksandra Mienia uderzyl siekierl nie pojedynczy nieshyznany sprawca zabila go konwulsja nienawisci starego systemu Jak dowodzl wspomnienia jego przyjaci61 przeczuwal taki final Podczas jednej z dyskusji 0 niebezpieczenstwie wybuchu szowinistycznego terroru w Rosji mial stwierdzic Jdli zacznl zabijac - ja b~~ pierwszl ofiarl

Roman Mazurkiewicz

ROMAN MAZURKIEWICZ ur 1954 adiunkt w Katedrze Literatury Staropolshyskiej WSP w Krakowie zajrnuje si~ histori~ kuItury i literatury staropolskiej w kontekscie chrzeScijanstwa wschodniego i zachodniego Autor ksi~iek (w druku) Tradycja swi(lojcuiska w fileralurze slaropofskiej Deesis Idea wslawienniclwa Bogarodzicy i Sit Jana Chrzciciefa It kuflUrze sredniowiecza Publikowal w Znaku Pami~tniku Literackirn Tekstach Arce

WYDA WNICTWO ZNAK POLECA

KrzysztoJ Lisowski

WIECZORNY SPACER IINNE WIERSZE

Dziewiqty tom wierszy krakowskiego poety laureata wielu nagrOd literacshykich Tytulowy wieczorny spacer jest szczegolnym rodzajern poetyckiej w~drowki w czasie i przestrzeni wcentrowki przez polskq rzeczywistosc lat osierndziesiqtych ale takie Kanad~ gorskie samotnie czy miejsca zawarte w rodzinnej pami~i Nadrzcentnyrn celern tej wcentrowki jest proba caloshySciowego ogarni~cia wlasnego losu podsurnowania dotychczasowego iycia Dzi~ki indywidualnej suwerennej dykcji poetyckiej autor odslania nieposhywtarzalnosc wlasnego doswiadczenia sytuujqC si~ zarazern blisko centralnego nurtu poezji polskiej ostatnich lat Cena detaliczna 20 000 zl

ZAMOWIENlA SIW ZNAK ul KoSciuszki 37 30--105 Krak6w

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

43 W POSZUKIWANIU DROOl PRAWDY I zYCIA

tkliwie o Mien przezywal rozdzial KOScioia wschodniego i zachodniego Jego zyczliwa otwartosc na inne niz prawoslawie wyznania chrzeScijanskie wynikala nie tylko z ekumenicznego poczucia braterskiej miloSci ale takie z glybokiej wiedzy na temat historyczn )-kulturowych teologicznych i psychologicznych przyczyn podzial6w Pytany 0 sw6j stosunek do katolik6w i protestant6w odpowiadal Dzielce nas bariery nie siygaj nieba Ekumeniczne wypowiedzi o Aleksandra odbiegaly cZysto bardzo daleko od oficjalnego stanowiska cerkiewnej hierarchii dla kt6rej problem ekumenizmu zwlaszcza w latach bezwzgIydnego podporzdkowania pashytriarchatu moskiewskiego panstwowej Radzie dis Wyznan stanowil - obok tzw walki 0 pok6j - jeden z gI6wnych obszar6w propagandowej indoktrynacji W jednym z wyklad6w na temat chrzeScijanstwa (1989) o Mien m6wil

Bogactwo zroinicowanie w lonie KOScioia i chrzeScijanstwa a zwlaszcza roinice pomicentzy jego poszczegolnymi wyznaniami proteslantyzmem katoshylieyzmem j prawosll-wiem - Sll nie tyle oznakami rozpadu rozlamu eo znakami toisamosci czl[Sci skladaj~eych sil[ na jedn~ calosc Mysll[ ie ow pluralizm zderzanje sil[ w obrl[bie chrzeScijanstwa roinorakieh tendencjj stanowi istotny ezynnik jego Zyciowego dynamizmu Zastanawiac sil[ moina nawet czy nie uleglo ono podzialowi na rozrnaite nurty po to wlamie by nie stalo si~ rzeczywistoki~ zbyt jednorodn~ monolilyezn~ a w konsekwencji rowniei zanadto obligaloryjn~ To tak jak gdyby Bog wiedz~e jak niecierpliwi potraJiq bye ludzie rozdzielil ieh by kaidy w swojej wlasnej winniey uprawial latorosl i aby skoro nadejdzie czas owoce tych upraw zebrane zostaly w jed en pIon w ktorym znajdzie sil[ wszystko to co najlepsze w duchowej kulturze ludzkoki i w samym czlowieku uczynionym na obraz i podobienstwo Boie

Za ten liberalizm i otwartosc - r6wniez wobec ludzi niewierzllcych zwlaszcza wobec poszukujllcych Chrystusa Zyd6w - byl bezpardonowo atakowany przez krygi ortodoksyjne Nigdy jednak nie my sial 0 poshyrzuceniu rosyjskiej Cerkwi prawoslawnej choc zdawal sobie sprawy z tego Ze przynaJezy do alternatywnego nurtu jej duchowego zycia Byl zaprzeczeniem stereotypowej wizji chrzeScijanstwa wschodniego jako skostshynialej tradycji kt6ra poprzez sw6j konserwatyzm i izoJacjoruzm wobec problem6w wsp6lczesnego swiata sprzyja rozwojowi autorytaryzmu nie jest natomiast zdolna do ksztaitowania osobowosci tw6rczych i dynamiczshynych potrafillcych nie tylko wystypowac w obronie prawdy ale r6wniez przeobrazac swiat zgodnie z jej kryteriami

Byl postacill k 6ra musilila scigac na siebie ruenawiSc wielu czlowieshykiem kt6ry w pewnym sensie musial zginc Przesladowalo go KGB niechycill darzyla go oficjalna hierarchia Cerkwi rosyjskiej jako ochrzczoshyny Zyd i gor4cy rzecznik ekumenizmu budzil nienawisc zar6wno anshytysemit6w jak syjonist6w rue wspominajllcjuz 0 r6Znej masci patriotach (Pamiat np atakowala go zajadle jako iydomasona) Nie cieszyl siy r6wniez sympatill stronnictw radykalnych gdyz jako zwolennik ewolucyjshy

44 ROMAN MAZURKIEWICZ

nej przebudowy spol~czenstwa (i to w pierwszym rz~zie w sferze swiadomosci) wzbranial si~ przed angaiowaniem swego autorytetu w doraishyne rozgrywki polityczne Moskiewski publicysta Aleksander Tarasow pr6bujlc znaleic odpowiedz na pytanie dlaczego o Mien musial zginlc stwierdza wr~cz ze byl on jedynym w Rosji (moZe poza Solienicynem kt6ry pozostaje wszak na emigracji) czlowiekiem zdolnym zajlc miejsce Andrieja Sacharowa stac si~ duchowym przywooCl moralnym autoshyrytetem i arbitrem odradzajlcego si~ spoleczenstwa szczeg61nie zaS inteligencji O Aleksandra Mienia uderzyl siekierl nie pojedynczy nieshyznany sprawca zabila go konwulsja nienawisci starego systemu Jak dowodzl wspomnienia jego przyjaci61 przeczuwal taki final Podczas jednej z dyskusji 0 niebezpieczenstwie wybuchu szowinistycznego terroru w Rosji mial stwierdzic Jdli zacznl zabijac - ja b~~ pierwszl ofiarl

Roman Mazurkiewicz

ROMAN MAZURKIEWICZ ur 1954 adiunkt w Katedrze Literatury Staropolshyskiej WSP w Krakowie zajrnuje si~ histori~ kuItury i literatury staropolskiej w kontekscie chrzeScijanstwa wschodniego i zachodniego Autor ksi~iek (w druku) Tradycja swi(lojcuiska w fileralurze slaropofskiej Deesis Idea wslawienniclwa Bogarodzicy i Sit Jana Chrzciciefa It kuflUrze sredniowiecza Publikowal w Znaku Pami~tniku Literackirn Tekstach Arce

WYDA WNICTWO ZNAK POLECA

KrzysztoJ Lisowski

WIECZORNY SPACER IINNE WIERSZE

Dziewiqty tom wierszy krakowskiego poety laureata wielu nagrOd literacshykich Tytulowy wieczorny spacer jest szczegolnym rodzajern poetyckiej w~drowki w czasie i przestrzeni wcentrowki przez polskq rzeczywistosc lat osierndziesiqtych ale takie Kanad~ gorskie samotnie czy miejsca zawarte w rodzinnej pami~i Nadrzcentnyrn celern tej wcentrowki jest proba caloshySciowego ogarni~cia wlasnego losu podsurnowania dotychczasowego iycia Dzi~ki indywidualnej suwerennej dykcji poetyckiej autor odslania nieposhywtarzalnosc wlasnego doswiadczenia sytuujqC si~ zarazern blisko centralnego nurtu poezji polskiej ostatnich lat Cena detaliczna 20 000 zl

ZAMOWIENlA SIW ZNAK ul KoSciuszki 37 30--105 Krak6w

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

44 ROMAN MAZURKIEWICZ

nej przebudowy spol~czenstwa (i to w pierwszym rz~zie w sferze swiadomosci) wzbranial si~ przed angaiowaniem swego autorytetu w doraishyne rozgrywki polityczne Moskiewski publicysta Aleksander Tarasow pr6bujlc znaleic odpowiedz na pytanie dlaczego o Mien musial zginlc stwierdza wr~cz ze byl on jedynym w Rosji (moZe poza Solienicynem kt6ry pozostaje wszak na emigracji) czlowiekiem zdolnym zajlc miejsce Andrieja Sacharowa stac si~ duchowym przywooCl moralnym autoshyrytetem i arbitrem odradzajlcego si~ spoleczenstwa szczeg61nie zaS inteligencji O Aleksandra Mienia uderzyl siekierl nie pojedynczy nieshyznany sprawca zabila go konwulsja nienawisci starego systemu Jak dowodzl wspomnienia jego przyjaci61 przeczuwal taki final Podczas jednej z dyskusji 0 niebezpieczenstwie wybuchu szowinistycznego terroru w Rosji mial stwierdzic Jdli zacznl zabijac - ja b~~ pierwszl ofiarl

Roman Mazurkiewicz

ROMAN MAZURKIEWICZ ur 1954 adiunkt w Katedrze Literatury Staropolshyskiej WSP w Krakowie zajrnuje si~ histori~ kuItury i literatury staropolskiej w kontekscie chrzeScijanstwa wschodniego i zachodniego Autor ksi~iek (w druku) Tradycja swi(lojcuiska w fileralurze slaropofskiej Deesis Idea wslawienniclwa Bogarodzicy i Sit Jana Chrzciciefa It kuflUrze sredniowiecza Publikowal w Znaku Pami~tniku Literackirn Tekstach Arce

WYDA WNICTWO ZNAK POLECA

KrzysztoJ Lisowski

WIECZORNY SPACER IINNE WIERSZE

Dziewiqty tom wierszy krakowskiego poety laureata wielu nagrOd literacshykich Tytulowy wieczorny spacer jest szczegolnym rodzajern poetyckiej w~drowki w czasie i przestrzeni wcentrowki przez polskq rzeczywistosc lat osierndziesiqtych ale takie Kanad~ gorskie samotnie czy miejsca zawarte w rodzinnej pami~i Nadrzcentnyrn celern tej wcentrowki jest proba caloshySciowego ogarni~cia wlasnego losu podsurnowania dotychczasowego iycia Dzi~ki indywidualnej suwerennej dykcji poetyckiej autor odslania nieposhywtarzalnosc wlasnego doswiadczenia sytuujqC si~ zarazern blisko centralnego nurtu poezji polskiej ostatnich lat Cena detaliczna 20 000 zl

ZAMOWIENlA SIW ZNAK ul KoSciuszki 37 30--105 Krak6w

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

O ALEKSANDER MIEN

MOJE CREDO

Poproszono mnie bym przedstawil swoje credo Rozumiem t~ prosb~ choc dla kazdego chrzdcijanina a tym bardziej kaplana credo zawiera si~ przede wszystkim w Wyznaniu wiary Chrzescijanstwo jednak jest niewyshyczerpane J uz w czasach apostolskich mamy do czynienia z cal~ gam~ dopelniaj~cych si~ wzajemnie nurtow Tak wi~ ujmuj~c rzecz pokrotce wiara ktor~ wyznaj~ to chrzekijanstwo rozumiane jako dynamiczna moc ogarniaj4ca wszelkie aspekty Zycia otwarta na wszystko co w przyrodzie i czlowieku jest dzielem Boga

ChrzeScijanstwo jest wi~ dla mnie nie tyle relig~ ktora istniala przez dwadzidcia minionych stuleci ale przede wszystkim drog~ wiod 4Q ku przyszloSci

- osrodkiem jego wiary jest Chrystus On jest miar~ i s~dzi~ wszystkiego (Ap 18)

- jest swiadome ze Wcielenie rue bylo jednosronlym aktem Boga lecz wezwaniem skierowanym do czlowiekal--oopoWiedzial na Boz~ Milosc (Ap 320)

- rozpoznaje obecnosc i dzialanie Chrystusa w Kosciele jak rowniez w calym swiecie nawet w najprostszych najzwyldejszych przejawach Zycia (zob przypowiesci Jezusa szczeg6lrue Mt 628-29)

- wie ze godnosc czlowieka wartosc jego zycia i tworczoki zasadza si~ na prawdzie iz jest on stworzeniem Bozym (ps 8)

- wiar~ poimuje nie jako system teoretycznych przekonan ale jako zawierzenie Bogu (Rz 43)

- nie domaga si~ znak6w widzialnych (Mk 8 11-12) pami~ta bowiem o tym ze cale stworzerie jest cudem (Ps 182)

- wsluchuje si~ uwaznie w Siowo Boze zawarte w Pismie Swi~tym ale wzbrania si~ przed doslownym rozwnieniem kaidego wersetu Biblii zwlaszcza Starego Testamentu (Rz 76)

- wierzy ze jed en i ten sam Bog objawial si~ w obu Testamentach robil to jednak stopniowo w harmonii z procesem dojrzewania ludzkiej swiadomosci (Hbr 1)

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

46 O ALEKSANDER MIEN

- dostrzega granicy oddzielajqq Tradycj~ (ducha wiary i nauczania) od ludzkich przekazOw obfitujqcych w folklorystyczne i historyczne nawarshystwienia (Mk 78 Kol 28)

- wierzy Ze KoSciol Zyje i wzrasta mOCq Chrystusa (Mt 118 2820) - wierzy ze Chrystus objawia si~ w sakramentach KoScioia w jego misji

uswi~cania swiata w jego nauczaniu i sluzbie (1 Kor 126 Mt 1820 2819-20 Rz 611 Mt 1819 Lk 1016) wie jednak rowniez ze zadna z tych form dzialalnosci Kosciola nie funkcjonuje sarnoistnie gdyz Chrystus przyszedl na ziemi~ nie tylko jako Zbawca ale rowniez jako Lekarz i Nauczyciel

- z szacunkiem odnosi si~ do obrz~dowych form kultu religijnego nie zapominajlc jednak ani na moment ze Sq one czyms wtornym wobec przykazania milosci Boga i blimiego (Mk 1228-31)

- docenia znaczenie zasad hierarchicznosci i kanonicznosci w Zyciu Kosciola dostrzegajqc w nich strukturalne wlasnosci zywego organizmu ktory rna do spelnienia praktycznq misj~ na ziemi (1 Kor 1127-30)

- zdaje sobie spraw~ z tego ze zasady liturgiczne i kanoniczne podlegaly w przeciqgu stuleci ciqgej ewolucji zatem i dzisiaj nie mogq (nie powinny) bye traktowane jako absolutnie niezmienne (J 38 2 Kor 36-17) To sarno odnosi si~ do zasad teologicznego zg~biania prawd wiary ktore rowniez przechodzilo w historii przez kolejne fazy odslaniania i docierania do prawdy (tak np Ojcowie Koscioa czy autorzy soborowych orzeczen wprowadzili do teologii szereg nowych pojcent ktorych promo by szukae w Pisnue Swi~tym)

- nie I~ka si~ spojrzeC krytycznie na przeszlosc KoSciola idqc tu za przykladem nauczycieli Starego Testamentu i Ojcow KoSciola

- wszystkie nieludzkie dzialania jakie podejmowano w przeszlosci (i terainiejszoSci) chrzeScijanstwa np kainie heretyk6w - ocenia jako sprzeniewierzenie si~ duchowi Ewangelii i faktyczne zerwanie Iqcznosci z Chrystusowym Kosciolem (lk 951-55)

- wie ze nieprzyjaciele Chrystusa (niegodziwy wladca zqdny wladzy biskup fanatyczny apologeta przeszloSci) istnieli nie tylko w czasach ewangelicznych lecz pojawiajq si~ w kazdej epoce przybierajqc przy tym rozmaite oblicza (Mt 166)

- wystrzega si~ autorytaryzmu i paternalizmu ktore wyrastajq nie z ducha wiary lecz z przymiotow wlaSciwych upadlej naturze czlowieka (Mt 2025-27 23 8-12)

- uznaje wolnose za jedno z najwamiejszych praw ducha zas grzech - za form~ zniewolenia (1 832 2 Kor 317 Rz 617)

- wierzy w moZliwose pozyskania przez czlowieka Ducha Bozego pod warunkiem ze nie sprowadza si~ ono do chorobliwej egzaltacji (zashychwycenia) i poddaje si~ oSqdowi wedlug owoc6w Ducha (Ga 522)

- za apostolem Pawlem dostrzega w ludzkim ciele swiqtyni~ Ducha (1 Kor 619) nawet jesli nie jest ona doskonala na skutek upadku ludzkiej natury uznaje tez koniecznose troszczenia si~ 0 cialo (1 Tm 523) 0 ile tylko owa troska nie przeradza si ~ w kult cielesnosci

47 MOJECREDO

- w zgodzie z orzeczeniami sobor6w traktuje stan malzenski i stan duchowny jako r6wne co do godnoSci 0 ile tylko szaty duchownej nie przywdziewa si~ dla zaszczyt6w lub z innych niegodnych pobudek

- sprzeciwia si~ pogl4dowi jakoby zlo w czlowieku braiD si~ wyl4cznie z ludzkiej niedoskonalosci lub z przezytk6w natury zwierz~cej wierzy natomiast w reaInosc zla metafizycznego (J 844)

- rozdzielenie chrzdcijan przezywa jako powszechny grzech i naruszenie woli Chrystusa (J 1016) wierz4c ze w przyszlosci grzech ten zostanie przezwyci~zony i to nie poprzez wywyzszanie si~ pych~ i nienawisc lecz w duchu braterskiej milosci bez kt6rej nie moze si~ urzeczywistniae powolanie chrzeScijanina (Mt 523-24)

- jest otwarte na wszystkie autentyczne wartosci obecne w innych wyznaniach cnrzeScijanskich a nawet w wierzeniach niechrzescijanskich (J 38 23-24)

- nie odrzuca dobra nawet jdli pochodzi ono od ludzi niewierz4cych odrzuca natomiast przemoc dyktat i nienawise nawet w6wczas gdy posilkuj4 si~ one irnieniem Chrystusa (Mt 721 Mk 940 Mt 21 28-31)

- wszystko co pi~kne tw6rcze i dobre traktuje jako nalez4ce do Boga jako tajemne dzialanie Chrystusowej laski

- s4dzi ze owladni~ie przez grzech tej czy innej sfery rzeczywistosci nie moze stae si~ powodem jej calkowitego odrzucenia Odwrotnie - walka o umocnienie Kr61estwa Bozego winna bye prowadzona w samym cen truro zycia

- jest chrzeScijanstwem ascetycznym nie tyle jednak w swym nashystawieniu na ucieczk~ od swiata co poprzez duchowe samowyrzeczenie poprzez walk~ z niewoll ciala poprzez zltiVjel(11ie yltlrtoSciom nieshyprzemijaj4cym (Mt 1624)

- wierzy w swi~tosc ludzkiej miluSci jdli tylko towarzyszy jej odshypowiedziaInosc wierzy r6wniez w swi~tose malzenstwa i rodziny (Rdz 2 1823-24 Mt 195)

- za naturaIne i usprawiedliwione uznaje uczucie milosci do ojczyzny i ojczystej kultury nie zapominaj4c wszakZe i 0 tym Ze wartosci duchowe lalezy stawiae ponad tym co narodowe (Hbr 1314 Ga 328 Kol 311)

- szanuje narodowe oblicza Kosciol6w 10kaInych jako konkretne indywidualne wcielenia ludzkiego ducha i bosko--ludzkiej tajemnicy Nie traci przy tym jednak z pola widzenia powszechnego charakteru Kosciola

- nie traktuje rozumu i nauki jako wrog6w KoSciola Wiedza rozjasshyniona duchem wiary pogl~bia nasze wyobraZenie 0 wielkosci Stw6rcy (ps 104 1 Krl 513 Ps 896)

- odrzuca pokus~ doszukiwania si~ w Biblii lub w pismach Ojc6w Kosciola informacji 0 charakterze naukowo-przyrodniczym zaChOWlJj4shycych jakoby SW4 aktualnose w kazdej epoce

- naukowe badania nad Pismem Swi~tym i histori4 KOScioia traktuje jako istotny wklad w dzielo rozjasniania sensu Objawienia i ludzkiej historii

48 O ALEKSANDER MIEN

- zycie spoleczne postrzega jako jednll ze sfer urzeczywistniania zasad ewangelicznych

- uznaje obywatelskie powinnoSci czlowieka (Rz 131) 0 ile nie sprzecishywiajll si~ one wymogom wiary (Dz 419)

- zadnego ze znanych system6w wladzy nie uwaza za specyficznie chrzdcijanski Wartosc danego systemu mierzy si~ tym co moze on dac czlowiekowi poczuciem sensu i humanitaryzmem

- uWaZa rozdzial Kosciola od panstwa za stan optymalny dla wiary i dostrzega niebezpieczenstwo w samej idei religii panstwowej

- wierzy w histori~ jako proces post~owy kt6ry poprzez doswiadshyczenia katastrofy i zmagania wiedzie ku przyszlemu ponadhistorycznemu Kr61estwu Bozem u

- z rezerwll odnosi si~ do koncepcji historii nieudanej tj do przeSwiadczenia ie prawda Boza doznala na ziemi calkowitej poraZki (przeczy temu min Ap 20 1--6)

- wierzy ie bez wzgl~du na to kiedy nastllPi Slld Ostateczny czlowiek zostal wezwany do dzialania dla dobra innych do budowania kr61estwa dobra Panstwa Bozego

- wierzy tez ze Slld juz si~ rozpoczlli - w chwili gdy Olrystus zaczlli glosic Ewangeli~ (J 312 1231)

- posmiertny stan duszy traktuje jako przejsciowy i nieostateczny dopiero w powszechnym zmartwychwstaniu i przeobrazeniu uzyska on swojll pelni~ (Dz 713 J 528 Rz 811 Ap 2011-15)

- wie ze nadchodzllce Kr61estwo Boze moze juz dzisiaj zagoscic w naszym wn~trzu (Lk 1721 927)

Slldz~ ze nie znajdziecie w moim credo zadnych rewelacji zawarlem w nim jedynie moje osobiste rozumienie chrzeScijanstwa - chrzdcijanstwa ewangelicznego starozytnego i - jak pisal Jan Zlotousty - wiecznie mlodego

O Aleksander Mien przeloiyl Roman Mazurkiewicz

Przeklad za Ruskaja Mys nr 3895 z 13 IX 1991 (tekst ukazal si~ wczemiej w zbiorze Smieliju smierl popraw Minsk 1990

48 O ALEKSANDER MIEN

- zycie spoleczne postrzega jako jednll ze sfer urzeczywistniania zasad ewangelicznych

- uznaje obywatelskie powinnoSci czlowieka (Rz 131) 0 ile nie sprzecishywiajll si~ one wymogom wiary (Dz 419)

- zadnego ze znanych system6w wladzy nie uwaza za specyficznie chrzdcijanski Wartosc danego systemu mierzy si~ tym co moze on dac czlowiekowi poczuciem sensu i humanitaryzmem

- uWaZa rozdzial Kosciola od panstwa za stan optymalny dla wiary i dostrzega niebezpieczenstwo w samej idei religii panstwowej

- wierzy w histori~ jako proces post~owy kt6ry poprzez doswiadshyczenia katastrofy i zmagania wiedzie ku przyszlemu ponadhistorycznemu Kr61estwu Bozem u

- z rezerwll odnosi si~ do koncepcji historii nieudanej tj do przeSwiadczenia ie prawda Boza doznala na ziemi calkowitej poraZki (przeczy temu min Ap 20 1--6)

- wierzy ie bez wzgl~du na to kiedy nastllPi Slld Ostateczny czlowiek zostal wezwany do dzialania dla dobra innych do budowania kr61estwa dobra Panstwa Bozego

- wierzy tez ze Slld juz si~ rozpoczlli - w chwili gdy Olrystus zaczlli glosic Ewangeli~ (J 312 1231)

- posmiertny stan duszy traktuje jako przejsciowy i nieostateczny dopiero w powszechnym zmartwychwstaniu i przeobrazeniu uzyska on swojll pelni~ (Dz 713 J 528 Rz 811 Ap 2011-15)

- wie ze nadchodzllce Kr61estwo Boze moze juz dzisiaj zagoscic w naszym wn~trzu (Lk 1721 927)

Slldz~ ze nie znajdziecie w moim credo zadnych rewelacji zawarlem w nim jedynie moje osobiste rozumienie chrzeScijanstwa - chrzdcijanstwa ewangelicznego starozytnego i - jak pisal Jan Zlotousty - wiecznie mlodego

O Aleksander Mien przeloiyl Roman Mazurkiewicz

Przeklad za Ruskaja Mys nr 3895 z 13 IX 1991 (tekst ukazal si~ wczemiej w zbiorze Smieliju smierl popraw Minsk 1990