türkiye İmalat sanayiindeki emek İlişkilerine yeni bir yaklaşım
TRANSCRIPT
83Ocak 99
ÝÞLETME ve FÝNANSÝKTÝSAT
Melike BÝLDÝRÝCÝ2
Tahsin BAKIRTAÞ3
Sohbet KARBUZ4
ABSTRACT
A NEW APPROACH TO THE LABOR SECTOR INTHE TURKISH MANUFACTURING INDUSTRY
The studies on the Turkish manufacturing industry ingeneral deal with structure, size and flexibility of the firms.This study tries to explain NAIRU based on these factors.Although there exist many methods in calculating NAIRU,most of them are based on simple equations. In this study,a structural equations model based on causal relationshipsof economic variables is constructed. It is then shown thatthe NAIRU obtained from this model differs from the onesobtained from other approaches (Nicke, Elmeskov and HPfilter). In the model, NAIRU is determined by the industrialproduction index, the exchange rate and wages in the 500biggest industries in Turkey. Finally, it is argued that thereis a positive relationship between inflation andunemployment (with and without NAIRU) in the Phillipscurve, at least in the period analysed.
* Prof. Dr. Ercan Eren�e yardýmlarýndan dolayý teþekkürü borç biliriz.1 Bu makale ODTÜ II. Uluslararasý Ekonomi Kongresi 9-13 Eylül
1998�de �Gelir Daðýlýmý Ýþ Ýliþkileri ve Büyüme� oturumundasunulmuþtur.
2Yrd. Doç. Dr. Yýldýz Teknik Üniversitesi Ý.Ý.B.F.3 Yrd. Doç. Dr. Sakarya Üniversitesi Ý.Ý.B.F.4 Dr. Uluslararasý Enerji Ajansý / OECD
ince
lem
e -
ar
aþtý
rma
anal
ysis
& r
esea
rch
TÜRKÝYE ÝMALAT
SANAYÝÝNDEKÝ EMEK
ÝLÝÞKÝLERÝNE YENÝ BÝR
YAKLAÞIM (*) (1)
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
05 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:05 +
0300
84 Ocak 99
nceleme - araþtýrmainalysis & researcha
1. GÝRÝÞTürkiye imalat sanayi ile ilgili bu-
güne deðin yapýlan çalýþmalar genellik-le firma geniþlikleri, firma yapýlarý veesnekliklerle ilgilidir.
Bu çalýþma ise firma yapý ve firmageniþliklerini veri kabul ederek bu ya-pýlarýn yansýmalarýyla ilgilenmekte veenekliklerle tam olarak açýklanamaya-caðýný kabul etmektedir. Ýmalat sanayi-ne yön veren bu yapýsal özellikler deNAIRU üzerinde belirleyici rol oyna-maktadýr.
Günümüz ekonomilerinde, emekpiyasasýnýn yapýsal biçimleri sonderece farklý özellikler sergilemek-tedir; nitekim bazý ülkelerin emek pi-yasalarý rijit iken, bazýlarý da esnektir.NAIRU�nun belirlenmesinde rijitlik veesneklik kavramlarý iþsizlik oranýný et-kilediði için önemlidir. Emek piyasasý-nýn rijit veya esnek olmadýðý ülkeleryüksek iþsizlik sorunu ile karþý karþýyaiken, emek piyasalarýnýn dinamik veesnek olduðu ülkelerde iþsizlik düþük-tür; buna karþýn rijitliðe neden olanemek piyasasý özellikleri, artan iþsizli-ðe neden olmasý yanýnda yararlý da gö-rülebilir. Ekonominin bu yapýsal özel-likleri NAIRU�nun artmasýna nedenolmuþtur.5 NAIRU�yu arttýran neden-ler þu þekilde sýralanabilir:
a-Emek gücünde gençlerin payý veasgari ücret uygulamalarý,
b-Ýþsizlik yardým programlarý,c-Ekonominin deregülasyonu, üre-
tim yapýsýndaki deðiþme,d-Bölgesel ve sektörel mobilitenin
eksikliði,
e-Vergi ve ücret dýþý emek maliye-tinde artýþlar ve
f-Emek gücünün kompozisyonun-daki deðiþmedir.
NAIRU�nun yapýsal belirleyicilerive artýþý hýzlandýran nedenler kýsaca in-celenecek olursa,
NAIRU�nun yapýsal belirleyicileriüzerine yoðunlaþan çalýþmalar friksi-yonel iþsizlik, ve sektörel kaymalarüzerinde önemle durmaktadýr. Friksi-yonel iþsizlik ve sektörel kaymalar üze-rinde yoðunlaþan çalýþmalar ise fir-malarýn emek girdilerini azaltma, reka-beti arttýrma çabalarý, daha etkin en-vanter yöntemleri, otomatikleþtirilmiþsüreçler, yeni kapitallerin yoðun kulla-nýmýna yatýrým noktalarýný incelemek-tedir. Bu konu ile baðlantýlý bir diðersorun ise, iþsizliðin sektörler arasýndaemeðin yeniden daðýlým süreçlerininyavaþlýðý ve emek talebindeki sektörlerarasýndaki kaymanýn sonucudur. Top-lam iþsizliði ölçmede sektörlerarasýkaymalar düþüncesi ilk olarakL.Samson (1985) tarafýndan incelen-miþ olup daha sonra ise E.Prasad(1993) bu konu ile ilgili çalýþmalaryapmýþtýr.
D.E.Rose (1988), D.Cote &D.Hostland (1993,1994) ve M.Darby,M.Haltiwanger &Plant (1985) NAIRU�nundemografik özellikleri üzerinde durmuþtur.
Ýþsizlik yardým programýnýnNAIRU üzerindeki etkilerini D.Card& W.C.Riddel(1993) ve J.C.Ham &S.A.Rea (1987), araþtýrmýþtýr.
Sendikalaþmanýn NAIRU üzerin-deki etkisi birçok çalýþmaya konu ol-
5 Non Accelerating Rate of Unemployment baþ harflerinin kýsaltýlmýþýdýr. Doðal iþsizlik oranýnakarþýlýk gelen Yeni Keynesyen bir kavramdýr.
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
05 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:05 +
0300
85Ocak 99
ÝÞLETME ve FÝNANSÝKTÝSAT
muþsa da kanýmýzca sendikalaþmanýnNAIRU�yu arttýrýcý etkisi diðer kesi-min sendikalý kesimin ücretini takipetme yeteneðine ve içerdekilerin gücü-ne baðlýdýr. Bu nedenle içerdekiler-dýþardakiler kuramý ile iliþkilendiril-diði zaman daha anlamlý sonuçlara ula-þýlacaktýr.
Emek piyasasý yasalarý ( iþ güven-liði vb.) ise iþçiyi iþverenin keyfi davra-nýþýndan korumakta; ancak iþçininfirmaya maliyetini yükseltmektedir. Buda istihdam düzeyinin ayarlanma mali-yetini arttýrmaktadýr.
S.S.Poloz (1994) ise yukarýdaaçýklanan bütün yapýsal özellikleri Ka-nada verilerini kullanarak incelemiþtir.
NAIRU�nun yapýsal belirleyicileriüzerinde yoðunlaþan çalýþmalar yanýn-da pazarlýk gücünün ve ücretlerindeNAIRU üzerinde önemli etkisi olduðu-nu belirten ve genellikle Yeni Keynes-yen Ýktisatçýlarca yapýlan çalýþmalar dabulunmaktadýr. Pazarlýk gücü üzerindeduran çalýþmalarda, iþçinin pazarlýkgücü, yerine iþçi almanýn maliyetliolmasýndan kaynaklanmaktadýr. Eþde-ðerli iþçiyi yerine koymanýn zorluðufirmanýn pazarlýk gücünü düþürmek-tedir. Bu durum ücretler artarken yeniiþçi kiralanmasýný engellemekte firma-nýn iþsizlik havuzundan yeni iþçi kira-lamamasý ise iþsizliði arttýrmaktadýr.
Ücretlerin NAIRU üzerinde arttýrý-cý yöndeki baskýsýný inceleyen çalýþma-larda kullanýlan kavramlar Yeni Key-nesyen Ýktisatçýlarca geliþtirilen kav-ramlardýr. NAIRU üzerinde ücret artýþ-larýnýn yarattýðý etkiyi açýklamaya yö-nelik modellerden birisi içerdekiler-dýþardakiler yaklaþýmýdýr. Ýçerdeki ve
dýþardaki arasýnda var olan çýkar çatýþ-masý iþsizliði arttýrmaktadýr. Yaklaþý-mý, A. Lindbeck ve D.J.Snower þekil-lendirmiþlerdir. A.Shaked ve J.Sutton,içerdekilerin pazarlýk gücünün rasyo-nel açýklamasýný saðlamýþ; yaklaþým ,R.Solow tarafýndan geniþletilmiþtir.Ýþsizliðin zaman baðýmlý sonuçlarý,O.J.Blanchard ve L.H.Summer tara-fýndan geliþtirilmiþ; etkin ücret ileiliþki, yine Lindbeck ve Snower tara-fýndan kurulmuþtur.(Bildirici, Bakýrtaþve Karbuz 1998)
NAIRU üzerinde ücretlerin etkisi-ni gösteren bir diðer Yeni KeynesyenModel etkin ücret modelidir. Modelegöre firmalar verimlilik kaygýsý ve asi-metrik bilgi nedeniyle daha düþük üc-retle çalýþmaya razý iþçiler varken yük-sek ücreti kabullenmekte ve yeni iþçikiralamada isteksiz davranmaktadýr.Firmalarýn bu türde davranýþlarý ise iþ-sizliði arttýrmaktadýr. Model Akerlof &Yellen , Katz ve Kruger & Summertarafýndan geliþtirilmiþtir. (Bildirici,Bakýrtaþ ve Karbuz 1998)
NAIRU�nun deðiþimini denge ora-nýnýn geçmiþine baðlayan Histeresizyaklaþýmý ise þüphesiz en açýklayýcýyaklaþýmdýr. Blanchard ve Summers(1986, 1988) tarafýndan geliþtirilmiþtir.Yaklaþýma göre iþsizliðin cari oranýndadeðiþme NAIRU�yu itip çekerek mýk-natýs gibi hareket etmekte geçici deði-þiklikler sürekli etkiler yaratmaktadýr.
Görüldüðü gibi, NAIRU�nun yük-sekliðini açýklamaya yönelik bütün ça-lýþmalar, NAIRU�nun talep yönünüdikkate almýþtýr; ancak L.Ljungqvistve T. Sargent (1998) NAIRU üzerindearz yönünün de önemli olduðunu gös-
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
05 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:05 +
0300
86 Ocak 99
nceleme - araþtýrmainalysis & researcha
teren çalýþma yapmýþlardýr. Yaptýklarýbu çalýþmada araþtýrma yoðunluðu vereservasyon ücreti yönünden iþsizlerindavranýþý incelenemiþler, laiser-faireekonomisi ve refah devleti ekonomisikarþýlaþtýrmýþlardýr. Laiser-faire eko-nomisi iþsizleri ve refah devletininiþsizlik yardýmý almayan iþsizlerininaraþtýrma yoðunluðunun yüksek oldu-ðunu bulmuþlardýr. Yine bu iþsizlerinreservasyon ücretleri iþsizlik yardýmýalan iþçininkine eþit veya ondan düþük-tür. Refah devleti ekonomisi yüksek re-servasyon ücretlerini bir bakýma teþviketmektedir.
NAIRU üzerinde bu kadar yoðunçalýþmalar yapýlmasýnýn nedeni iseakademisyenler ve siyasi uygulayýcýlariçin yararlý bir kavram olmasýndan kay-naklanmaktadýr. Çünkü NAIRU,
a-Ýþsizliðin doðal orandan sap-masýnýn enflasyon oranýnda deðiþikliðeyol açýp açmadýðýný öngörmekte,
b-Ýktisatçýlarýn zaman içinde iþsiz-likteki deðiþimi açýklayabilmesinde ve
c-Politika deðiþimlerinin etkisi ileilgili tartýþmalarda kullanýlmaktadýr.
Türkiye ekonomisi için NAIRUhesaplamayý amaçlayan bu çalýþma ya-pýþkanlýk ve rijitlikleri NAIRU�nunbelirleyicisi olarak kabul etmiþ ve üçayrý yöntemle NAIRU�yu hesaplamýþtýr.
2. NAIRU HESAPLAMA YÖN-TEMLERÝ
Çalýþmada kullanýlan veriler 500büyük firma ücretleri dýþýndaOECD�den alýnmýþtýr. Enflasyon ra-kamlarý olarak tüketici fiyat endeksikullanýlmýþtýr. Ýþsizlik oraný ise sivil iþ-sizlik oranýna tekabül etmektedir. Tah-min periyodu 1981-1996 yýllarý arasý
olup çalýþmada kullanýlan denklem pa-rametreleri en küçük kareler yöntemiile elde edilmiþtir.
NAIRU�nun belirlenmesinde te-mel olarak dört yöntem kullanýlmýþtýr.
a-Jackman, Layard ve Nickell�inNAIRU hesaplamasý ,
b-Gerçek iþsizlik oranýnýn HPfiltresi kullanýlarak yumuþatýlmasý,
c-Elmeskov�un (1993) OECD JobStudy �de uygulanan yöntemi,
d-NIIRU yaklaþýmý.Bunlar aþaðýdaki alt bölümlerde
teker teker incelenecektir.2.1 Jackman, Layard ve
Nickell�in NAIRU hesaplamasýJackman, Layard ve Nickell�in
ABD için 1988-1990 yýllarý arasýNAIRU hesaplama yöntemleri Türkiyeverileri için kullanýlmýþ ve Tablo 1 �degösterilmiþtir.
R.Jackman, R.Layard ve S.Nickell�in (1991) yöntemi Türkiye içiniki þekilde hesaplanmýþtýr.
NAIRU = Gerçek Ýþsizlik Oraný +(Gerçek Ýþsizlik - Bir önceki GerçekÝþsizlik ) - (Enflasyon - Bir Önceki Enf-lasyon) + ( Ticaret Dengesi - Bir Önce-ki Ticaret Dengesi)
NAIRU 1 = Gerçek Ýþsizlik Oraný+( Gerçek Ýþsizlikteki % Deðiþme) -(Enflasyondaki % Deðiþme Oraný) +(Ticaret Dengesindeki % Deðiþme)
Görüldüðü gibi bu hesaplamayöntemi enflasyonun düþük ve duraðanolduðu ülkelerde kullanýlmakta ise deyüksek olduðu ülkelerde geçerliliðinikaybetmektedir. Nitekim Türkiye veri-leri bu yöntemle hesaplamaya tabii tu-tulduðunda NAIRU 1982 yýlý için 7.07iken 1983 yýlýnda 15.122ye yük-
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
87Ocak 99
ÝÞLETME ve FÝNANSÝKTÝSAT
selirken 1984 yýlýnda -8.13�e düþmüþ-tür. 1994 yýlýnda -46 olan iþsizlik1995�te 40.61�e yükselmiþ iken 1996yýlýnda 21.61�e düþmüþtür.
enflasyondan ziyade ücretlerdeki bü-yüme ile iþsizlik arasýndaki iliþkiye da-yanmaktadýr. Bu yönteme göre D2 W= a ( NAWRU-U) denklemi kurularakilk iki yýlda ücretlerin ve iþsizliðin de-ðiþmediði varsayýmý altýnda a katsayýsýbulunarak NAWRU hesaplanmýþtýr.
Bu yöntemde NAIRU yönteminkendi kýsýtlamalarý nedeniyle 1985 yý-lýndan itibaren hesaplanabilmiþtir.1985 yýlýnda %8 olan NAIRU 1986yýlýnda % 7 ye düþmüþ -1987 yýlýndabu düzeyi korurken 1988�de % 8�eyükselmiþ 1988-1990 arasý bu seviyeyikorurken 1991 yýlýnda %9 a yükselmiþ1992�de tekrar % 7 lik düzeyine inenNAIRU 1993-1995 yýllarý arasýnda %7�lik düzeyini korumuþ 1996 yýlýnda%6�ya düþmüþtür.
Bu çalýþmada hesaplanan NIIRUyöntemi ise aþaðýdaki bölümde ayrýntý-lý olarak incelenmektedir.
3. NIIRU�nun Model Yöntemiile Belirlenmesi
Çalýþmada tarafýmýzdan kurulanNIIRU yönteminde, NAIRU�nun talepyönü dikkate alýnmýþtýr. Bu baðlamda,NAIRU�yu belirlediði ve yönlendir-diði kabul edilen emek piyasasýnýnözelliklerinden hareketle incelenmiþyapýþkanlýklar & rijitlikler, endüstriyelüretim ve enflasyon beklentisi kav-ramlarýndan hareket edilmiþtir.NAIRU iþçilerin reel ücret hedefi,emek prodüktivitesi ve firmanýn mark-up geniþliðiyle belirlenmiþ, olasý dengeolarak kabul edilmiþtir. Bu nedenle ya-pýþkanlýk & rijitliklerin emek piyasasý-ný þekillendirdiði temel varsayýmýdengenin iþçiler ve firmalar arasýndakigüç dengeleriyle belirlendiði kabulü-nü beraberinde getirmiþtir.
TABLO 1: JACKMAN, LAYARDVE NÝCKELL YÖNTEMÝNE
GÖRE NAIRU HESAPLANMASIYILLAR NAIRU NAIRU1
1981 NA NA1982 7.072414 -21.626871983 15.12016 47.408681984 -8.134903 -52.396741985 7.185933 5.3031761986 16.42236 39.869241987 -0.435810 -9.2335511988 -24.97224 -105.58011989 17.15415 151.28071990 18.48646 137.84471991 2.878144 -21.732161992 3.547689 14.521261993 11.17121 73.624551994 -46.07137 -115.75651995 40.61820 227.70131996 21.61615 55.76605
2.2 HP FiltresiHP filtresi yönteminde ise yumu-
þatma faktörü olarak 100 kabul edil-miþtir. Faktör küçültüldükçe gerçekiþsizlik oranýna uygunluk artmasýnaraðmen geleneksel rakamda kalmaktercih edilmiþtir.
Bu yöntemde NAIRU 1981-1987yýlý arasýnda %7 civarýnda iken1988�de % 8�e yükselmiþ 1988ve 1989yýllarýnda bu seviyeyi korurken 1991yýlýnda tekrar % 7 lik düzeyine inmiþtir.
2.3 Elmeskov�un NAWRU yöntemiÜçüncü incelenen yöntem ise El-
meskov�un (1993) yöntemidir. Yöntem
TABLO 1: JACKMAN, LAYARD VENÝCKELL YÖNTEMÝNE
GÖRE NAIRU HESAPLANMASI
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
88 Ocak 99
nceleme - araþtýrmainalysis & researcha
NAIRU�yu iþsizlik, endüstriyelüretim ve ücretler açýklamaktadýr. En-düstriyel üretimin iþsizliði etkilemesi,endüstriyel üretimin teknolojik süreç-lerden etkilenmesi nedeniyledir. Tek-nolojik süreç çok büyük boyutlu birkavramdýr ve NAIRU�nun önemli be-lirleyicilerinden biridir.
Teknolojik süreçler yapýsal deði-þimlerle sonuçlanýrlar. Teknolojik sü-reç adýmlarýndaki artýþlarýn iþçiler ara-sýnda daha yüksek yeniden daðýlým ilesonuçlanmasý ve bu durumunda dahayüksek iþsizliði doðurmasý olasýdýr. Buetkiler dengeleme yaklaþýmý modellerikullanýlarak Mortensen ve Pissarides(1995) tarafýndan incelenmiþtir.
Teknolojik sürecin NAIRU üzerin-deki etkilerinin incelenmesinde iki türiþçinin kalifiye ve kalifiye olmayan bi-çimde ayýrt edilmesi gerekmektedir.Kalifiye olmayan iþçilere rezervasyonücretlerine çok yakýn ücretler ödenir-ken kalifiye iþçilere reservazyon ücre-tinden çok daha yüksek ücret öden-mektedir. Teknolojideki deðiþim kalifi-ye iþçiye talebi yükseltirken kalifiyeolmayan iþçiye talebi düþürmektedir.Yani teknolojik deðiþimin etkileri si-metrik deðildir. Teknolojideki deðiþimkalifiye olmayan iþçi için iþsizlikte ar-týþ yaratýrken kalifiye iþçi için gerçek-leþmeye bilmekte veya çok az gerçek-leþmektedir. Bu durum ise þüphesizNAIRU�yu etkilemektedir. Juhn,Murphy ve Topel (1991)
Endüstriyel üretimin teknolojikyaný teknoloji ithal eden bizim gibi ül-keler açýsýndan bir diðer yapýsal prob-lemi döviz ve döviz kuru probleminiyaratmaktadýr. Döviz kurunda artýþ fir-
malar açýsýndan maliyet arttýrýcý birunsur olduðundan endüstriyel üretimiolumsuz yönde etkilemektedir. Bu du-rum ise NAIRU üzerinde dolaylý ola-rak etkili olmaktadýr.
Bir diðer deðiþken olan ücretler iþ-sizliði belirleyen en önemli deðiþken-dir. Ücretlerdeki deðiþimler emek arzve talebini ayný yönde etkilememek-tedir. Bu baðlamda önemli olan nokta,ücretlerin piyasada arz ve talep koþul-larýna göre belirlenmekten tamamýylauzak olduðudur. Ücretler iþçiler ve fir-malar arasýndaki güç dengeleriyle be-lirlenmekte, firmalar asimetrik bilgi veverimlilik kaygýlarýyla hareket etmek-tedirler. Firmalar hem asimetrik bilginedeniyle yeni iþçi kiralamada isteksizdavranmakta hem de verimlilik kaygý-sýyla rezervasyon ücreti firmalarcaödenen ücretin aþaðýsýnda olan iþsizlervarken yüksek ücret ödemektedirler.Firmalarýn bu tarzda davranýþlarýNAIRU�yu arttýrmaktadýr.
Ücretler üzerinde etkili olan bir di-ðer davranýþ, rant paylaþýmý dýr. Ýþe al-ma & iþten çýkarma maliyeti, taciz &iþbirliði ve emek dönüþtürme modelle-riyle ücretler ve iþsizliðe açýklamalargetirilmektedir. Firmalar daha düþükücrette çalýþmaya razý iþsizler varkeniþe alma ve iþten çýkarma maliyetlerive taciz nedenleriyle yeni iþçi kirala-mamaktadýrlar.
Yine ücretlerin NAIRU üzerindebelirleyici rol oynamasýnda asgari ücretuygulamalarý, sözleþmelerin menü ma-liyet yaratmalarý, kariyer yolu vd. temelbelirleyicidirler.
Ücretler üzerinde etkili olan bütünbu özellikler rijitlik ve yapýþkanlýklardoðurmakta ve NAIRU�yu arttýrmaktadýr.
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
89Ocak 99
ÝÞLETME ve FÝNANSÝKTÝSAT
NIIRU yönteminde ise Türkiye�deküçük,orta ve büyük ölçekli iþletmelerincelenmeye alýnmýþ ve 500 büyük sa-nayii iþletmesinden hareket edilmesi-nin gerekliliðine karar verilmiþtir; çün-kü kurulan bu model kuramsal yapýsýgereði eksik rekabet piyasalarý teme-linde incelenebilir.
Yukarýda açýklanan nedenlerle sa-dece 500 büyük sanayii iþletmesindenhareketle kurulan modelde tek tek sek-törel incelemeler yapýlmýþ ve bazý sek-törlerin piyasa yapýlarý uygun olmasýnaraðmen NIIRU modelinin diðer kriter-lerini taþýmadýklarý görüldüðünden ça-lýþmadan çýkarýlmasýna karar verilmiþ-tir. Daha sonra kuramsal olarak açýkla-nan yapýnýn Türkiye�ye uyarlanmýþ birversiyonu oluþturulmuþtur. Bunun içinönce bir iþsizlik denklemi kurulmuþ veparametreleri tahmin edilmiþtir. Ýþsiz-lik oranýný en iyi açýklayan iliþki 500büyük firmanýn bir önceki yýldaki üc-retler düzeyi ve endüstriyel üretim en-deksinin artýþ oraný olarak bulunmuþ-tur. Buna raðmen diðer ücret büyüklük-leri (asgari ücret, toplam iþçi ücreti) dedenenmiþ ve anlamlý bulunmuþtur.
Denklem parametreleri ve ista-tistikler aþaðýda verilmiþtir.
URCt = 8.336 - 0.046 D INDPROC
t - 0.014W
t-1
(44.590) (2.038) (5.041)R2= 0.719 DW= 1.562 SER=0.389,D INDPROD
t= 12.061 - 0.099 D EXC
t
( 7.195) (3.985)R2 = 0.550 DW=1.709 SER=3.252,W
t = 419.579 - 61.816 URC
t + 1.579 DCPI
t-1
(3.128) (3.860) (3.765)R2= 0.782 DW= 1.935 SER = 38.362 dir.
Görüldüðü gibi bir önceki ücretlerve sanayii üretim endeksindeki de-ðiþme iþsizlik oranýndaki deðiþmenin
%72sini açýklayabilmektedir. Birincidereceden otokorelasyon mecvut ol-mayýp gerek bu ve gerekse diðer denk-lemlerde de mevcut deðildir. Tahminedilen parametrelerde istatistikselolarak anlamlý olup genelde mutlak de-ðer olarak 3�ü aþmaktadýr. Tahmin pe-riyodunun 15 yýl gibi kýsa olmasý hataterimine iliþkin testlerin bir çoðunasýnýrlýlýk getirmektedir. Fakat genelolarak tahmin edilen tüm denklemlergerekli istatistik testleri geçmektedir.
Endüstriyel üretim denklemindeson olarak mutabýk kaldýðýmýz spesifi-kasyon üretim endeksindeki deðiþme-nin döviz kurundaki artýþ oraný ile açýk-lanacaðýdýr. Döviz kurundaki deðiþi-min iþaretinin eksi çýkmasý döviz ku-rundaki deðiþimin yatýrýmý azalttýðýnýgöstermektedir. Enerji fiyatlarý endekside denenmiþ ve iþareti anlamlý bulun-muþtur. Fakat döviz kuru ile bir aradakullanýldýðýnda istatistiksel olarak an-lamlýlýðý azalmaktadýr. Ayný þekildesendikalaþma düzeyi toplam çalýþansayýsý ve iþçinin verimliliði de anlamlýbulunmuþ fakat ayný nedenden ötürüdevre dýþý býrakýlmýþtýr.
Üzerinde en çok durduðumuzdenklem ücret denklemidir. Yine belir-telim ki burada kullanýlan ücretler 500büyük firmanýn ücretlerdir. Ücretdenklemleri kurulan kuramsal yapýyauygun olarak etkin ücret, içerdekiler-dýþardakiler, histeresiz ve asgari ücretsözleþmeler baðlamýnda kurulmuþtur.Ancak istatiksel olarak anlamlý bulun-mamýþtýr. Bunun en önemli nedeni iseTürkiye verilerinin yetersizliðidir. So-nuçta ücretleri en iyi bir önceki enflas-yon ve iþsizliðin açýkladýðý görülmüþ-
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
90 Ocak 99
nceleme - araþtýrmainalysis & researcha
tür. Bir önceki enflasyonun ücretleriaçýklamasý adaptasyon hýzýnýn yavaþlý-ðýný göstermektedir. Yani ücretler es-nek deðildir. Ancak reel rijitlik neden-leri de anlamsýz çýkmýþtýr.
Bu sonuç Türkiye�deki ücretlerinyapýsýnýn test edilmesi gereðini doður-muþtur. Aþaðýdaki denklem kurularakücretler teste tabii tutulmuþtur.
Wt= y w
t-1 + ( 1-y ) DCPI
t - y
2 URC - y
3 D URC
( 1- y )D CPIt- y
2 URC = ücret rijitliðini ve
y 3 D URC ücret yapýþkanlýðýný
göstermektedir.Esneklik ve yapýþkanlýk istatis-
tiksel olarak anlamsýz çýkarken rijitlikistatistiksel olarak anlamlý çýkmýþtýr.Bu durum ücret denkleminde de görül-mektedir.
Rijitlikler görüldüðü gibi ücret tes-tinde de istatistiksel anlamda geçer-
liliðini korumuþtur. Rijitlikler ücretesnekliðini engellemektedir.
Sanayii deki petrol fiyat endeks-lerinin ücretler üzerinde artý bir baskýsýolup, verimlilik arttýkça ücretlerin art-týðý ve de yine ayný þekilde enflasyon-daki artýþýn ücretlerde artýþa nedenolduðu istatistiksel olarak gözlenmiþ-tir.
Sonuçta tahmin edilen ücret denk-lemi ve endüstriyel üretimdeki artýþdenklemi, ücret denkleminde yerinekonulmuþ ve denklem çözülerek mo-del sonucu olan bir iþsizlik oraný bu-lunmuþtur. Bulunan bu seriye NIIRUadý verilmiþtir.
NIIRU�da iþsizlik 1981-1987yýllarý arasý %7 lik düzeyini korurken,1988 yýlýnda %8�e yükselmiþ ve 1990yýlýnda tekrar % 7 lik eski düzeyine
TABLO 2 : GERÇEK ÝÞSÝZLÝK VE ÇALIÞMADA BULUNANNAIRU ORANLARI
YILLAR URC NAWRU HPURC NIIRU
1981 7,14 NA 7,27316 7,141982 7,017747 NA 7,409715 7,141983 7,723323 NA 7,544937 7,4855711984 7,614355 NA 7,673577 7,6716631985 7,138114 8,604013 7,792166 7,875351986 7,923512 7,773831 7,896646 7,4702291987 8,343816 7,950296 7,976415 7,5728831988 8,446347 8,09563 8,021143 8,1243631989 8,574582 8,909565 8,024172 8,5285491990 8 8,06981 7,983096 7,9316021991 7,860667 9,559456 7,901014 7,9577031992 8,047423 7,844923 7,781194 8,5660971993 7,703782 7,806269 7,6265 8,2627061994 8,129701 7,865632 7,442459 8,4071211995 6,905838 7,708588 7,235369 8,1006021996 6,030761 6,116826 7,018403 5,580442
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
91Ocak 99
ÝÞLETME ve FÝNANSÝKTÝSAT
5
6
7
8
9
10
1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996
URC NAWRU HPURC MODEL
Þekil 1. Gerçek Ýþsizlik ve NAIRU Ýliþkisi
dönmüþtür. 1992-1995 yýllarý arasý ise% 8 civarýnda seyreden NAIRU, 1996yýlýnda % 5� e düþmüþtür.
Aþaðýda NAIRU ölçümü yapýlanüç model ve gerçek iþsizlik rakamlarýgörülmektedir.
Aþaðýdaki þekil NAIRU ve gerçekiþsizliðin sergilediði dalgalanmalarýgöstermektedir.
Þekilde üç yöntemle de hesapla-nan NAIRU görülmektedir. Görüldüðügibi iþsizlik NAIRU civarýnda dalga-lanmalar sergilemektedir.
NIIRU�nun Philips Eðrisindeki et-kisini incelemeden önce gerçek iþsizlikve enflasyon iliþkisini incelemek içinaþaðýdaki denklem kurulmuþ ve Phi-lips denklemi gerçek iþsizlik verilerikullanýlarak tahmin edilmiþtir.
D CPIt = -97.976 + 13.471URC
t-1 + 0.452 D EXC
t + 0.510 D CPI
t-1
(4.638) (4.864) (10.782) (8.682)
R2= 0.968 DW= 1.75 SER=5.158
Philips Eðrisi görüldüðü gibi ger-çek iþsizlik ile pozitif yönde bir iliþkisergilemektedir. Bu sonucu takiben es-neklik hesaplanmýþ ve 1.6 olarak bu-lunmuþtur. Bu sonuç ise verilerce dedesteklenmektedir.
Philips Eðrisinde gerçek iþsizliðinkullanýlmasýnýn bilinen Philips Eðrisiyaklaþýmýna ters (ancak bizimle uyum-lu) çýkan bu sonucu bulunan NAIRUrakamýnýn HP filtre yöntemi ile filtreedilerek kullanýlmasý fikrini doðurmuþve
CNIIRU=NAIRU � URC olarakbulunmuþtur.
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
92 Ocak 99
nceleme - araþtýrmainalysis & researcha
C NIIRU Philips Eðrisinde kul-lanýlarak aþaðýdaki denklem oluþturul-muþtur.D CPI
t = -0.307 - 9.634 CNIIRU
t + 0.392 DEXC
t + 0.670 CPI
t-1
(0.5) (2.097) (7.303) (6.162)
R2 = 0.928 DW= 2.132 SER= 7.739
Sonuçta enflasyonun en iyiCNIIRU, bir önceki enflasyon ve dövizkurundaki deðiþim ile açýklandýðýbulunmuþtur. Yalnýzca bu deðiþkenlerenflasyondaki deðiþimin %92�siniaçýklamaktadýr.
4. SONUÇNAIRU� nun hesaplanmasýnda bir
çok yöntem mevcuttur. Bunlar geneldebazý basit formüller çerçevesinde yo-ðunlaþmaktadýr. Bu çalýþmada ortayakonan yöntem NAIRU� nun basit for-müller yerine neden-sonuç iliþkisinedayanan ve ekonomik veriler arasýn-daki iliþkileri de hesaba katan bir mo-del yaklaþýmý geliþtirilmiþtir. Bu mode-lin çözüm sonucunda elde edilen doðaliþsizlik serisi klasik literatürde kulla-nýlan yöntemlerden (Nickel, Elmeskov,HP filtresi) büyük farklýlýklar göster-mektedir. Kullandýðýmýz model yönte-minde doðal iþsizliði, tek bir deðiþkenebaðlý veya mekanik yöntemler yerineönemli bazý deðiþkenler kullanarak
açýklamaktayýz. Burada da anlamlý bul-duðumuz ve Türkiye Ekonomisinin enönemli deðiþkenleri arasýnda yer alanendüstriyel üretim indexi, döviz kuruve 500 büyük firmadaki ücretler hesa-ba katýlmaktadýr.
Endüstri üretimindeki artýþýn dö-viz kurundaki artýþla ters orantýlý oldu-ðu; döviz kuru dýþýnda diðer deðiþken-lerin endüstri üretimi üzerinde önemlibir etkisinin olmadýðý görülmüþtür.Ýmalat sanayindeki 500 büyük firmaücret belirlenmesinde ise iþsizlik oranýve bir önceki enflasyon oraný önemlirol oynamýþtýr. Öte yandan bir öncekiücret ve endüstriyel üretimdeki deðiþ-menin,iþsizlik oranýnýn belirlenmesin-de etkili olduðu istatistiksel olarak eldeedilmiþtir. Bu üç denklem iþsizlik oranýiçin çözülmüþ ve çözüm sonucu eldeedilen seriye NIIRU veya doðal iþsizlikdenilmiþtir. Gerek NIIRU hesaba katýl-dýðýnda, gerekse gerçek iþsizlik tekbaþýna alýndýðýnda Philips Eðrisi� ndeenflasyon ve iþsizlik arasýnda pozitifyönlü iliþki bulunmaktadýr.
Sonuç olarak, Philips Eðrisindeiþsizlik ve enflasyon iliþkisi ters oran-týlý olarak deðil, doðru orantýlý olarakçýkmaktadýr.
KAYNAKÇABildirici, M. , T. Bakýrtaþ ve S. Karbuz., �Emek Piyasasýnýn Özellikleri ve
Türkiye için Öneriler�, Ýþletme & Finans Dergisi,1998 (142-13) s.7-21Blanchard O.J. ve L.H, Summers., � Hysteresis and the European Unem-
ployment Problem�, NBER Macroeconomic Annual, 1986,s.15-78Blanchard O.J. ve L.H.,Summers, � Hysteresis in Unemployment�, Euro-
pean Economic Review, 1987(31)Blanchard O.J. ve L.H., Summers, � Beyond the Natural Rate Hypothesis�,
American Economic Review, 1988(78)
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
93Ocak 99
ÝÞLETME ve FÝNANSÝKTÝSAT
REKLAM VAKIFBANK
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300
94 Ocak 99
nceleme - araþtýrmainalysis & researcha
Card D. ve W.C. Riddell,� A Comparative Analysis of Unemployment inCanada and the United States�, In Small Differences that Matter: Labor Marketsand Income Maintenance in Canada and the United States iç. D. Card ve R.Freman, Chicago: University of Chicago Press, 1993
Cote D. ve D. Hostland ,� Measuring Potential Output and the NAIRU asUnobserved Variables in a Systems Framework In Econumic Behaviour andPolicy Choice Under Price Stability: Proceedings of a Conference Held at theBank of Canada, 1993
Cote D. ve D. Hostland,�An Econometric Examination of the Trend Unem-ployment Rate in Canada, Bank of Canada Technical Report, 1994
Darby M, Haltiwanger ve M.Plant,� Unemployment Rate Dynamics andPersistent Unemployment under Rational Expectations�, American EconomicReview, 1985(75), s.614-37
Elmeskov. J. ,�High and persistent Unemployment : Assessment of the Prob-lem and its Causesé�, OECD Working Paper, 1993(132)
Ham, J.C. ve S.A. Rea,� Unemployment Insurance and Male Unemploy-ment Duration in Canada�, Journal of Labour Economics, 1987(5), s.325-53
Jackman R., R. Layard ve S. Nickell, Unemployment in MacroeconomicPerformance and the Labour Market, Oxford University Press, 1991,
Juhn, C., K. Murphy ve R.Tople,� Why the Naturel Rate Increased OverTime ?�, Brookings Papers on Economic Activity, (1991-29, s.235-76)
Ljungquist L. Ve T.J. Sargent,� The European Unemployment Dilemma�,Journal of Political Economics, 1998(106-3),s.529-534
Mortensen, D. ve C. Pissarides�, Job Creation and Job Destruction in theTheory of Unemployment�, Review of Economic Studies, 1994(61-3), s.397-416
Nickell S.,� Unemployment and Labor Market Rigidities: Europe versusNorth America�, Journal of Economic Perspectives, 1997(11-3), s.66
Poloz S.S.,� The Causes of Unemployment in Canada: A Review of Evi-dence,� Bank of Canada Working Paper 1994(11),s.1-21
Prado-R.B.,� The Persistence of Unemployment and Natural Rate in Spain�,International Advances in Economic Research, 1995(1-4), s.424
Prasad E.,� Labour market Aspects of Industrial Restructuring in Canada�,Canadian Business Economics, 1993(82), s.28-35
Rose d.E.,�The NAIRU in Canada : Concepts, Determinants and Estimates,Bank of Canada, 1988(50)
Samson L.,� A Study of the Impact of Sectoral Shifts on Aggregate Unem-ployment in Canada�, Canadian Journal of Economics,1985(18), s.518-30
Stiglitz J., �Reflections on the Naturel Rate Hypothesis�, The Journal ofEconomic Perspectives, 1997(11-1), s.3-10
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi
], IP
: [19
3.14
0.19
0.28
], Ta
rih: 3
0/06
/201
1 14
:14:
06 +
0300
B i
l g e
s e
l
İndi
ren:
[Ana
dolu
Üni
vers
itesi]
, IP: [
193.1
40.19
0.28]
, Tar
ih: 3
0/06/2
011 1
4:14
:06 +
0300