the empirical methods of urban design to enhance the quality of urban streets (رویکردهای...

International Conference on Civil Engineering Architecture & Urban Sustainable Development

27&28 November 2013, Tabriz , Iran

١

رویکردهاي کاربردي طراحی شهري در راستاي ارتقاء کیفیت خیابان هاي )نمونه موردي خیابان آکسفورد لندن( شهري؛

3بهاره تدین ،2علیرضا مهدیزاده حکاك ، 1ارمغان احمدي

:چکیده

ن حضور شهروندان به خیابان هاي شهري به عنوان شاهرگ هاي فعالیتی شهرها از اهمیت به سزایی برخوردارندو بیشتریبنابراین در تصویر هر شهر خیابان هاي شهري آن بیش از همه معابر نقش . صورت فعال در بستر این گونه معابر رخ میدهند

این در حالیست که متاسفانه در ایران تعریف معابر و . کلیدي بازي می کنند و کیفیت آنها داراي اهمیت به سزایی استاز آنها دچار سردرگمی گردیده و فضاهایی تسخیر شده توسط اتومبیل شده اند که سواره و پیاده هیچ ویژگی ها و انتظارات

خیابان هاي شهري در ایران عالوه بر نقش عملکردي مهم در شهر و انتخاب به عنوان یک حرکت . یک ایمن نیستنداز وظیفه و عملکرد اصلی خود به نمایش می نقش عبوري نیز بر عهده دارند و کالبدي هایی مناسب عبور را بیش ،مقصديبه دلیل طراحی ... گردشگردي و ،فرهنگی ،در نتیجه با وجود سعی در ایفاي نقش به عنوان محورهاي مجهز تجاري ،گذارند

بنابراین در طراحی شهري خصوصا در ایران لزوم توجه به طراحی معابر نه صرفا از .هستند نامناسب با مشکالتی روبرودر این راستا مقاله پیش رو به دنبال شفاف سازي . اه ترافیکی آن بلکه به صورت همه جانبه تر احساس می شوددیدگ

حمل و نقل عمومی ،سواره ،توقعات از یک خیابان شهري به بررسی و تحلیل آن از دیدگاه فضاي مناسب پاسخگو به پیادهبه . بنابراین ابعاد حرکتی و کالبدي مورد تاکید بیشتري استو در نهایت با تاکید به همه شمولی در آن پرداخته است

خیابان آکسفورد لندن مورد ارجاعاتی قرار گرفته که همراهی ،عنوان یکی از موفق ترین خیابان هاي شهري در جهانطریق هدف از این تحقیق ارائه اصولی است که از. طراحی شهري با اهداف خیابان شهري در آن سالهاست دیده می شود

.آن بتوان گامی در جهت ارتقاء خیابان هاي شهري در ایران برداشت همه شمولی ،خیابان آکسفورد لندن ،حمل و نقل عمومی ،اولویت حرکت ،خیابان شهري :واژه هاي کلیدي

[email protected] دانشجوي دکتري طراحی شهري دانشگاه شهید بهشتی تهران. 1

[email protected] دانشجوي دکتراي معماري دانشگاه تیو دلف هلند. 2

[email protected] ارشد طراحی شهري دانشگاه هنر اصفهانکارشناس . 3

mailto:[email protected]





٢

: مقدمه. 1ها بیشترین خیابان]. 1[ »اولین تصویري که از ذهنتان رد میشود خیابان هاي آن است ،کنیدوقتی به یک شهر فکر می«

. دهد و بنابراین درك هر شهر به میزان زیادي به آنها بستگی داردمساحت فضاي شهري را در هر شهري به خود اختصاص میتصویري که در ذهن شهروندان و توریست از ،هاي شهري داراي شرایط مطلوب و خصوصا منحصر به فردي باشنداگر خیابان

بارزترین ویژگی خیابان هاي شهري در اینست که این مکان «. تصویر واضح و متمایز از سایر شهرهاستگیرد آن شهر شکل میاین خیابان ها بیش از آنکه سازنده ساختار کالبدي شهر . باشندمحصول رشد تدریجی و روند طبیعی تغییرات در شهرها می

توان با دیدگاهی هنري و شهودي شند و به همین خاطر نه میبااقتصادي و فرهنگی جامعه می ،بیانگر ساختار اجتماعی ،باشندتوان هاي موجود شهري پرداخت و با تصمیماتی خودمحورانه حافظه جمعی را از خیابان زدود و نه میبه تغییر و تزئین خیابان

شهري ما در ایران در چه هاي خیابان]. 2[» به بهانه حل مساله ترافیک سواره مقام آن را در حد یک شریان عبوري تنزل دادآل از دیدگاه طراحی شهري براي آنها کدام است؟ از آنجایی که بیشترین طراحی معابر در ایران شرایطی هستند؟ شرایط ایده

پذیرد و آن نیز به دلیل منعطف نبودن طرح هاي باالدست و تصمیمات منقطع و جزء نگر با صرفاً با دیدگاه ترافیکی صورت میدر اکثر مواقع معضالت یک معبر خصوصا محور مجهز شهري تحت عنوان خیابان شهري صرفا با نگاه به . بروستمشکالتی رو

این درحالیست که محورهاي مجهز اصلی شهر داراي چنان نقش مهمی هستند . شودآن و یا حداکثر منطقه شهري مطرح میاست و از طرفی از آن رو که اسناد شهري ما اسناد منعطفی طرح کلی شهر نیازمند بازبینی ،که گاهی براي کوچکترین تغییري

نتیجه آن معابري است که . کنند این تغییرات به نوعی غیر ممکن استنبوده و به صورت سلسله مراتبی به شهر نگاه نمیي که در آن عابر پیاده معابر. عمدتاً با دیدگاه ترافیکی به آن ها نگاه شده و نقش اجتماعی و اقتصادي آنها کمرنگ گردیده است

این مقاله بر آن است که با . گذارندکند و تصویري مغشوش را از خود بر جاي میو حتی سواره هیچ یک احساس امنیت نمی-دیدگاه طراحی شهري به تعریف روشنی از این معابر پرداخته و با مقایسه هاي تطبیقی راهکارهایی را ارائه دهد که در پروژه

خیابان آکسفورد ،هاي معابر شهري جهانترین نمونهدر راستاي تحقق این هدف یکی از موفق. کشور راه گشا باشد هاي اجرایی 2.5این خیابان معبري است به طول «. گیردبه عنوان نمونه موردي تحلیلی با ریزبینی مورد بررسی قرار می ،شهر لندن

به عنوان یکی از 18از قرن . ر هسته تاریخی لندن قرار گرفته استگردد و دبرمی 12کیلومتر که ساخت اصلی آن به قرن واحد تجاري از پرجاذبه ترین و 300مهمترین معابر لندن مطرح شد و نقش تجاري به خود گرفته است و امروزه با وجود حدود

صادي مناسب سازي ایده ها اجتماعی و اقت ،شایان ذکر است به دلیل بستر فرهنگی ].3[ ترین فضاهاي شهري لندن استفعالاین پژوهش ابتدا به ارائه تعریف روشنی از معابر شهري پرداخته و وجه تمایز آنها را با سایر . از اهمیت به سزایی برخوردار است

تاکید این بررسی بر نحوه . گیردها و توقعات از یک معبر شهري موفق مورد بررسی قرار میکند و سپس ویژگیمعابر مطرح می .مهمترین و پر ترددترین خیابان شهري یک شهر است ل کردن عبور و توقف سواره و پیاده درح :خیابان شهري. 2

- امروزه تسلط خودرو در شهرهایمان به حدي است که زندگی اجتماعی هرچه بیش از پیش از مسیرها حذف شده و سوارهدر حال حاضر حد و حدود سواره و پیاده در همه جا به . موده استها نها را وادار به کشمکشی دائمی در تمامی عرصهها و پیاده

دهند، به دست می) سواره یا پیاده( گیران تعریف روشنی از اولویت را به حضور کدامیک هم ریخته و در هیچ جاي شهر تصمیمنحوه رفتار شهروندان، اقدام به تابحال صرفا بر اساس نیازهاي کمی شهروندان به خودرو و بی توجه تفاوت مقیاس و . نداده اند

. احداث مسیرهاي پهن و تعریض مسیرهاي قدیمی نموده و در همه سطوح از یک الگوي کلی براي طراحی استفاده شده استالگویی که به پیاده ها دو نوار باریک حرکتی در دو طرف به نام پیاده رو و یک نوار حرکتی پهن آسفالت براي سواره ها در وسط

در حال حاضر این . اندهاي نواري از هم جدا شدهمیدهد که عموما توسط جدول، جوي آب، ردیف درختان و یا باغچه اختصاصبه همین دلیل ضرورت بازنگري در . ها وجود داردها و بزرگراههاي مسکونی تا شریانینحوه برخورد در طرح کوچه ها و بن بست

به نحوي که تقسیم بندي جدید عالوه بر کنترل حجم ترافیک . س می شوددسته بندي و طرح انواع محورهاي شهري احساطبقه بندي و تعاریف طراحی شهري از . سواره، گویاي کیفیات محیطی و حال و هواي مورد توقع شهروندان از آن نیز باشد



٣

ري، خیابان هاي عبوري، بلوار، از این رو معابر به خیابان هاي شه. معابر با تعاریف متخصصین ترافیکی در مواردي متفاوت استگرچه تاکید این مقاله بر خیابان شهري است اما . گرددپیاده راه، خیابان محلی، کوچه و بن بست و بزرگراهها تقسیم می

هاي عبوري و بزرگراهها در چرخه حرکتی یک خیابان. نمایدمختصر آگاهی از سایر معابر قدرت تفکیک نوع معبر را تسهیل میهاي عبوري خود داراي سلسله مراتب درجه اهمیتی متفاوتی است و بارزه این گونه معابر خیابان. ي اهمیت هستندشهردارا

بلوارها بر خالف تعریف غلط متداول امروز مسیرهاي . اولویت با سواره و عدم وجود دسترسی مستقیم کاربري ها از معبر هستندبلکه مسیرهاي خطی هستند به صورت سبز که اولویت سواره و پیاده برابر بوده .سواره با عرض وسیع سبز رفوژ میدانی نیستند

خیابان هاي . پیاده راه مسیرهایی پیاده هستند که حمل و نقل عمومی حمایت کننده دارند. و حرکتهاي عرضی حداقل استاز میان انواع مسیرهاي یک شهر، . ندنمایمحلی، کوچه و بن بست ها معابري با اولویت پیاده هستند که در سطح محله عمل می

هاي شهري به عنوان بستر حضور و تعامالت اجتماعی و سرشار از رویدادهاي متعدد و متنوع اند و شهروندان به دالیل خیابان . گوناگون و در ساعات مختلف در آن حضور می یابند

هاي غالب متنوعی در راستاي توانند نقشیاین خیابان ها م. هاي شهري خیابان اصلی عملکردي شهر هستندخیابان الزم به ذکر است کاربري غالب مفهومی متفاوت از زونینگ است و در آن با وجود تنوع کاربري و . نیازهاي شهر به خود بگیرند

هاي شهري با نقش غالب درمانی، خیابان. گیردهاي مکمل یک گونه کاربري نقش غالب به خود میخصوصاً حضور کاربريتاکید بر حمل و نقل . هاستشود و حرکت سواره در حداقلاین خیابانها با اولویت پیاده طراحی می. تجاري، فرهنگی و غیره

.عمومی است و در صورت کارایی مناسب این گونه حمل و نقل منتخب مردم نیز قرار می گیردخیابان هاي شهري در شبکه . عملکرديهر شهر داراي دو شبکه مهم شهري است، یک شبکه حرکتی و دیگري شبکه

شود که امروزه که این دو شبکه روي هم قرار بگیرند نتیجه آن مشکالتی در شهرها میزمانی. عملکردي شهر نقش کلیدي دارندهایی که در عین حال که محورهاي اصلی تجاري یا فرهنگی خیابان. کنیمدر اکثر شهرهاي ایران با آن دست و پنجه نرم می

در حال . آوردروند و حل کردن هر دو اینها معضالتی را به بار میشهر هستد، محور اصلی حرکتی نیز به شمار می) ملکرديع(بایست حاضر شبکه خیابان هاي شهري، عالوه بر ایفاي نقش به عنوان مرکز تعامالت اجتماعی، گردش و زندگی جمعی، می

مایند، چون عمال شبکه و محور دیگري براي دستیابی به آن طرف مرکز شهر انواع حرکتهاي عبوري از مرکز شهر را تحمل ندر حالی که اگر شهر دو سیستم مرتبط و مکمل داشته باشند و عده اي از معابر با اولویت پیاده و با نقش . وجود ندارد

در این صورت . فاوت خواهد بودعملکردي و عده ي دیگر با اولویت سواره در سیستم حرکتی شهر قرار گیرند، نحوه برخورد متگردند و هاي خاص خود میهاي شهري از وظائف ناخوانده و غیر متناسب خود رها شده و تبدیل به مکان هایی با ویژگیخیابان

از . اي از ذهنیات وخاطرات از نوع رویدادهاي خیابان، آنرا به صورت مقصدي انتخاب نمایدشهرمند خواهد توانست با پس زمینهدر نمونه مورد بررسی یعنی . این رو هر خیابان شهري با عملکرد کلیدي در شهر نیازمند معابر عبوري حمایت کننده هستند

خیابان آکسفورد لندن، دو معبر حمایت عبوري وجود دارد به گونه اي که بار عبور از این معبر کالً حذف شده و صرفا حرکتهاي . مقصدي باقی مانده است

خیابان آکسفورد در مرکز شهر لندن و سایر خطوط ارتباطی: 1نقشه شماره



٤

:پیاده و سواره در خیابان شهري. 3شود بلکه ورود و تداوم حرکت خودرو در آنها با برنامه ریزي و کنترل امکان پذیر هاي شهري اساساً خودرو حذف نمیدر خیابان

درو و ها در محل تالقی خوشود که خودروها براي انسان مخاطره آمیزند، با این وجود بیشتر فعالیتالکساندر متذکر می. استاز این رو در این نوع از محورهاي شهري، پیاده و سواره داراي جایگاه ویژه خود هستند گرچه ]. 4[پیوندندانسان به وقوع می

هاي شهري با غلبه کاربري تجاري و هاي متنوع خصوصاً براي خیابانبه دلیل وجود کاربري. گردداولویت با پیاده تعیین میبر این اساس اولویت در حرکت . هاي عرضی بسیاري هستیمیا تفریح در این گونه معابر شاهد حرکت فرهنگی و با اهداف خرید

در ایران عرض پیاده رو در اکثر معابر شهري . تقسیم بندي عرضی معبر یکی از نشانه هاي اولویت حرکتی است. با پیاده استهاي شهري اصلی دو مسیر حرکت رفت و برگشتی کثر خیابانمتر است و در ا 2.00تا 1.20در اندازه حداقل است و در حدود

به عبارتی در یک برش عرضی از معبر به وضوح اولویت با سواره است نمونه آن را . شودهر یک شامل عبور دو خودرو دیده می 5راي هر مسیر پیاده بین در مقابل معابر شهري با اولویت پیاده دا. توان دیدهایی مانند شریعتی و ولیعصر تهران میدر خیابان

اولویت حرکت را با ). 1تصویر شماره] ( 5[متر براي عبور یک خودرو اختصاص میابد 3.5متر فضا هستند و به سواره صرفا 8تا وجود جویها و فضاي سبز خطی بر حرکت طولی تاکید کرده و خود عاملی . توان ارزیابی کرددادن امکانات حرکات عرضی می

این گونه برخورد توازن در اولویت سواره و پیاده را به دنبال دارد و این نوع پوشش . نمایدعرضی را محدود میاست که حرکت هاي شهري اولویت با پیاده است بنابراین ظهور آن در این درحالیست که در خیابان. شودگیاهی در بلوارها بیشتر توصیه می

- آرام سازي با تغییر جهت. شودو استفاده از فضاي سبز نقطه اي دیده میهاي آب هاي عرضی با سرپوشیده کردن جويحرکتهاي حرکت سواره به صورت آرام و کم کردن عرض معبر به حد عبور با احتیاط یک خودرو این اطمینان خاطر را به پیاده

کیلومتر در ساعت 30آن به دلیل وجود عبورهاي عرضی از خیابان شهري سرعت مجاز در«. دهد که در فضاي امنی استمیزمانی که . از طرف دیگر تعیین مسیرهاي خاص عبور و مناسب سازي کالبدي آن خود موید اولویت حرکت است]. 6[»است

. یابدبنابراین فضاهاي کافی به هریک اختصاص می. شوداولویت با پیاده باشد، به عبور، تماشا و انتظار پیاده در فضا توجه میگیرد، کلیه ها و درختان را در بر میهاي چراغها، پایههاي اتوبوس، صندلیف شده براي انتظار که ایستگاهوجود مسیر تعری

درنتیجه اولین فضا بعد از . بدین ترتیب هیچ مانعی در مقابل عبور پیاده وجود ندارد. مبلمان شهري را در خود جاي می دهدهاست به رد، فضاي دوم به عبور پیاده و سومین فضا که در مجاورت کاربريمسیر سواره اختصاص به انتظار و مبلمان شهري دا

برخی کاربري ها با تغییر کفسازي و یا عقب نشینی و دادن فضاي بیشتر این عرصه را که به منزله عرصه . تماشا اختصاص داردنور پردازي و جزئیات . شوددیده می) 3و2(هاي فضایی در تصاویر این تفکیک]. 7[نمایدنیمه عمومی کاربریهاست تقویت می

هاي بلند مرتبه در کنار خیابان شهري در ساختمان. طبقه همکف نیز از عواملی هستند که بر مقیاس پیاده تاثیرگذار استهمانگونه که در نورپردازي اینگونه معابر دو گونه نور . جهت ارتقاء مقیاس پیاده ارتفاع و جزئیات طبقه همکف اهمیت میابد

تناسبات فضایی سواره و پیاده : 1تصویر



٥

نمونه این ) 2(در تصویر . شود یکی براي نور عمومی خیابان و سواره ها و دیگري نور مناسب در مقیاس پیاده استستفاده میا .ها دیده میشودنورپردازيداند و پاکزاد این کیفیت را از توقعات هاي ارتقاء سرزندگی مراکز شهري را انعطاف پذیري مییکی از ویژگی] 8[پامیرهایی در وجود عقب نشستگی. هاي مختلف را در خود سازماندهی کندکه بتواند فعالیتايکند؛ به گونههري معرفی میخیابان ش

گردند و یا هاي غیر ثابت پر میکند که با بازارهاي هفتگی و یا دکهبدنه خیابان شهري فضاهاي چند عملکردي را ایجاد میخیابان شهري به عنوان فضایی براي جشن ها و یا رویدادهاي خاص می . ندشوهاي هنري میها و گردهماییعرصه نمایش

براي مثال در روز خاصی قبل از کریسمس به نام روز خرید، کل خیابان آکسفورد صرفا به پیاده . توانند مورد استفاده قرار گیرندهاي تمام فضاي سواره به فعالیت. رندها تنها تا ورودي این خیابان حضور دایابد و در این روز حتی اتوبوساختصاص می

خیابان شهري با یکپارچگی . یابد و تمامی واحدهاي تجاري به طرق مختلف سعی در جذب مشتري دارندتبلیغاتی اختصاص میتصویر (گردد و عدم وجود موانعی چون جوي آب خطی و یا فضاي سبزهاي پیوسته به راحتی بستر فعالیت هاي جدید می

).4شمارهتواند در خیابان شهري حرکت به دلیل سرعت کنترل شده دوچرخه می. ها دوچرخه نیز داراي اهمیت استاولویت بنددر

. شودهاي منتهی به خیابان شهري براي آنها در نظر گرفته میهاي پارکی نیز در خیابانکند و محلهاي فلزي ع فیزیکی امکان پذیر است و از طریق گذاردن میلهاولویت بندي حرکتی در ایران در بسیاري موارد با استفاده از موان

هاي فیزیکی در مسئله کنترل سواره در ایران امروزه با استفاده از مانع. شودروها دیده میبه عنوان مانع ورود اتومبیل به پیادهزند اما روانی حرکت اي پیاده رقم میها گرچه از لحاظ عملکردي با توسل به زور اولویتی براین مانع. شودشهرسازي دنبال می

از طرف دیگر در منظر شهري تاثیر . نماید خصوصا در معابري که عرض اختصاص یافته به پیاده زیاد نیستپیاده را مختل می

تفکیک فضایی عرصه انتظار و مبلمان با عرصه عبور و تماشا: 3و2تصاویر

انعطاف پذیري خیابان شهري: 4تصویر



٦

به نظر . تفکیک این گونه حل کنترل شدن حرکت را به سواره و پیاده داده و روش مطلوبی نیست. گذاردنامناسبی بر جاي میهاي حرکتی تعیین شده توسط بنديشود؛ نظارت بر اجراي اولویتگارندگان این مقاله همانگونه که در اکثر نقاط دنیا دیده مین

تا زمانی که در مدیریت شهري به . هاي سنگین قابل کنترل استهاي راهنمایی و رانندگی و با جریمهشهرسازان، توسط دوربینازان، سازمان ترافیک، سازمان اتوبوس رانی و راهنمایی و رانندگی به صورت تفکیک صورت تفکیک شده عمل کنیم و شهرس

ماند که به دالیل ذکر شده شده و بدون ارتباط با یکدیگر عمل کنند، راهکاري جز موانع فیزیکی براي شهرسازان باقی نمی . راهکار مناسبی نیست

: حمل و نقل عمومی در خیابان هاي اصلی شهري. 4هاي شهري به دلیل حذف حرکتهاي سواره عبوري و با هدف به حداقل رساندن سواره شخصی، حمل و نقل خیاباندر

جهت ترغیب استفاده از حمل و نقل عمومی در درجه اول کیفیت و سهولت استفاده آن داراي . یابدعمومی بسیار اهمیت میناسب انواع حمل و نقل عمومی از اتوبوس تا مترو و حتی تاکسی هاي شهري نیازمند تنوع مدر این راستا خیابان. اهمیت است

از طرفی با . زنندبدین وسیله استفاده کنندگان بر اساس مبدا یا مقصد حرکت و حتی بودجه به انتخاب دست می. باشدمیهاي شهري ین خیابانمهمتر. توان ترغیب نمودهاي ورود و توقف خودرو استفاده از حمل و نقل عمومی را میایجاد محدودیت

هاي ترافیک در آنها ورود اند که وجود طرحگیرند عمدتاً در مراکز شهر واقع شدهکه نقش هاي تجاري و توریستی به خود میشود که با قرارگیري در طرح تعداد سواره شخصی این ویژگی در خیابان آسفورد لندن نیز دیده می. خودرو را محدود می کند

تجاري و صرفاً وجود –از طرفی با حذف هرگونه پارك حاشیه اي و هرگونه پارکینگ در این معبر توریستی . محدود شده استتعداد بسیار اندك پارك حاشیه اي در معابر منتهی به خیابان آکسفورد به نوعی استفاده از خودرو شخصی مشکل گردیده است

)6و 5تصاویر (افراد به استفاده از حمل و نقل عمومی که شرایط مطلوب و در دسترسی دارد ترغیب شوند تا

در حمل و نقل با . گیردتر آن یعنی اتوبوس و مترو مورد بررسی قرار میدر بررسی حمل و نقل عمومی دو گونه شایعاین همان . شهر و خیابان هاي شهري مهم به یکدیگر استاتوبوس یکی از تمهیدات وجود اتوبوس مستقیم از تمامی مراکز

بدین ترتیب از تمامی ]. 9[چیزي است که می تواند از اصل دوم راجر ترانسیک با عنوان اتصال نقاط مهم شهري استنتاج شود ین معابر است این مسئله نشان دهنده حجم باالي اتوبوس در ا. هاي مهم شهري دسترسی داشتتوان به خیاباننقاط شهر می

. هاي معروف آن استبراي این هدف یکی از تمهیدات به کار رفته در شهر لندن اتوبوس. بنابراین کنترل آنها نکته بعدي استهاي دقیقا در مقابل اتوبوس ،گیرندها با دو طبقه بودن خود حجم باالي مسافر را در طول کمتري بر عهده میاین اتوبوس

نکته دیگر در کنترل حجم باالي اتوبوس در این معابر . طول زیادي داشته و در ترافیک نیز تاثیر گذارند معروف به آکاردئونی کههاي پر رفت و آمد خیابان گاهی چند جایگاه هاي پر تردد شهرهایی مانند لندن در سکانسدر خیابان. هاي آنان استایستگاه

وجود پارك حاشیه اي محدود در برخی خیابان هاي : 6تصویر ان آکسفوردعدم وجود پارك حاشیه اي در خیاب: 5تصویر منتهی شونده به خیابان آکسفورد



٧

شود؛ به این ترتیب ازدحام جمعیت بنا به مقصد هریک از استفاده می انتظار که هر کدام خطوط اتوبوس مخصوص خود را دارندها مشخص است بنابراین در یک زمان ورود تک تک اتوبوس GPSگیري از سیستم از طرفی با بهره. شودمسافرین پخش می

).8و7تصاویر(رسند زمان خاص چند اتوبوس همزمان به یک ایستگاه نمی

ها، ایستگاهها به گونه اي مکان یابی شده اند که به کاربري: ستگاهها چند نکته مهم دیگر مورد توجه استدر مکان یابی ای اي به گونه. گیرند تا مکانیابی تسهیل گرددنشانه هاي کالبدي و معابر اصلی دسترسی دهند و حتی نام خود را بر این اساس می

ار معروف که به عنوان نشانه در ذهن مردم ثبت شده است مانند ایستگاه هاي بسیها از نام کاربريکه نام برخی ایستگاهSelfridges هاي کالبدي گرفته ها و نشانهبرخی از ایستگاهها از ساختمان. که فروشگاه معروف به همین نام در مقابل آن است

شود که نام اولین تعریف می Marbel Archابتداي خیابان آکسفورد با عنصر تاریخی . شده که به نوعی معرف هویت استبدین وسیله به دلیل . گردندهاي متقاطع با آنها نامگذاري میهاي خیابانبرخی نیز با نام). 9تصویر( ایستگاه نیز همین است

ري ها گرچه با توجه به میزان قابل پیاده روي فاصله گذاایستگاه. مانندها در ذهن مردم میوجود ارجاع خارجی براي ایستگاهها عالوه بر ایستگاه. کندهاي پر مخاطب ایستگاههاي نزدیک بهم را طلب میشوند اما نکته مهم این است که وجود کاربريمی

توانند ایستگاه مد نظر را نام داراي شماره گذاري الفبایی است براي کسانی که آشنایی به خیابان ندارند و از طریق اینترنت می. نمایداند و این خود به یافتن اتوبوس مد نظر کمک میا عالوه بر نام مقصد، همگی شماره گذاري شدههاتوبوس. نمایندپیدا

اتوبوس در هر ایستگاه با اختالف زمانی توقف 6گاهی تا . گرددها را به صورت نوشتاري اعالم میبعالوه وضعیت آمدن اتوبوسمتر با هم فاصله 70در دو طرف خیابان در مقابل هم نیستند و در حدود از نکات قابل ذکر دیگر اینکه دو ایستگاه. نمایندمی

ها نزدیک باشند تا احتمال تصادف کاهش ها نباید به تقاطعایستگاه. کنددارند، این خود به کنترل رفت و آمد پیاده کمک میپس از بررسی نکات . باشدمتر می 70فاصله در خیابان آکسفورد این . یافته و پیاده با ایمنی کامل به آن دسترسی داشته باشد

. یابی ایستگاهها جایگاه ایستگاهها مورد بررسی استمکانشود و این عرض تا ایستگاه متر جلوتر با تعریف مسیر اتوبوس زیاد می 50جهت توقف اتوبوس عرض معبر سواره از حدود

ممانعت از ورود سواره شخصی از طرق میله هاي فلزي و با تمامی مسیرهاي اتوبوس مجهز به دوربین هستند و. ادامه میابد. هاي سنگین استشود و عامل بازدارنده دوربین و جریمهبلوك هاي بتنی صورت نگرفته و فقط به نوشتن در کف بسنده می

ها فضاي گمشده هاي شهري به صورت شفاف و پشت به خیابان است بنابراین نه تنهاي خیاباننکته مورد بررسی بعدي ایستگاهتنها در . کندکنند و در رفت و آمد پیاده نیز اختالل ایجاد نمیشود بلکه کمترین فضا را اشغال میدر پشت آن ایجاد نمی

هاي شهري گیرند که عموما شامل خیابانهاي محلی یا زمانی که فضا بسیار محدود است رو به خیابان در بدنه قرار میخیابان ).10تصویر (شود نمی

ایستگاههاي اتوبوس و نحوه کنترل ورود به : 8و7تصویر ایستگاه

Marbel Arch: 9تصویر



٨

ها درگونه پرسرعت حمل و نقل عمومی امروزه در ایران رو به رواج است، در این مبحث تحقیق به معایب از آنجایی که بی آر تیجایی سریع مسافر و ارتقاء حمل و نقل از آنجایی که بی آر تی با هدف جابه. پردازیمو محاسن و نحوه استفاده از بی آرتی می

دلیل این . باشدها میهاي عبوري یا پارك ويجایگاه درست آن در معابر با اولویت سواره مانند خیابانگیرد، عمومی شکل میهاي اصلی هاي شهري به عنوان شریانخیابان. انتخاب سرعت باال و تاکید بر حرکت خطی در این گونه حمل و نقل است

ایجاد بی آر تی در این . پیاده در آنها داراي اهمیت استزندگی اجتماعی در شهرها با اولویت پیاده هستند و حرکت عرضی براي مثال با ایجاد خطوط بی آر تی در . گذارد نقش خود را به درستی ایفا نمایندگونه معابر به ماهیت آنها ضربه زده و نمی

شده و تاکید کامل بر حرکت هاي شهري تهران است به دو نیم تقسیم خیابان ولیعصر تهران، این خیابان که از مهمترین خیابانتوان تغییر عملکرد این معبر را در حدفاصل میدان ونک تا پارك وي به وضوح می). 12و11تصاویر (طولی قرار گرفته است

گردد، تر میاین محور که نقش گردشگري و تجاري را برعهده داشته است و این نقش در محدوده پارك ملت پررنگ. تهران دیدهاي عرضی یابان شهري پس از ایجاد بی آر تی سرزندگی خود را به شکل واضحی از دست داده است و حرکتبه عنوان یک خ

ها به حدي است که در بسیاري موارد امنیت پیاده را به شکل قابل توجهی سرعت باالي این اتوبوس. اندپیاده کاهش یافتههاي فلزي قوي این مسیر جدا گردیده و این عمل با نردهبعالوه جهت جلوگیري از حضور خودروهاي شخصی . دهدکاهش می

ها نه تنها مانع حرکت عرضی هستند بلکه بر سیماي خیابان به شدت این نرده. نیز بر تقسیم طولی خیابان تاثیرگذار استاستفاده نابه جا از هر با وجودي که حمل و نقل عمومی اهمیت بسیاري دارد اما. کنندتاثیرگذاراند و جلوه نامطلوبی را ایجاد می

- با قرار دادن چراغ. هاي شهري حتی سرعت اتوبوس هم پایین استدر خیابان. تواند عواقب نامطلوبی داشته باشدتکنیکی میهایی هاي سواره با سواره، همچنین تغییر جهتهاي راهنمایی خصوصا جهت افزایش ایمنی در حرکت عرضی پیاده و یا تقاطع

در نتیجه در اولویت بندي . گرددبه ایستگاه باید انجام دهند، از حرکت پر سرعت و خطی جلوگیري می که به دلیل ورود

نمونه ایستگاه اتوبوس با تاکید بر فرم و نحوه قرارگیري: 10تصویر

آر تی خیابان ولی عصر تهرانبی : 12و11تصاویر



٩

.حرکت در خیابان هاي شهري، پیاده در اولویت حتی نسبت به حمل و نقل عمومی استي مهمی در هاي اصلی خصوصا آنهایی که نقش عملکردتمام خیابان. نوع شایع دیگر در حمل و نقل عمومی مترو است

. شهر دارند باید به یکی از خطوط مترو ارتباط داشته باشند و داراي ایستگاههایی در آنها می باشندگرچه درك نوع سکانس براي کاربران ملموس نیست اما . خیابان هاي شهري بر مبناي سکانس بندي طراحی می شوند

براي مثال در آکسفورد دو سکانس کلی قابل . کندکمک میهاي خاص در طول خیابان این خود به طراحی و وجود ویژگی. هاي درشت دانه است و بیشترین عرض را دارداین سکانس داراي کاربري. یکی از ورودي غربی آکسفورد است. مشاهده است

و دو ایستگاه هاي اتوبوس در این سکانس بیشتر بودهتعداد ایستگاه. رسدمتر می 8عرض متعلق به پیاده در این سکانس به سکانس بعدي به ریزدانه هاي تجاري . مترو یکی در مرز دو سکانس در چهارراه آکسفورد و دیگري در وسط سکانس وجود دارد

-در این سکانس غذاخوري و تریاهاي بیشتري دیده می. هاي خاص خود را دارندهایی که عمدتا مشتريبوتیک. اختصاص داردابتدا و انتهاي خیابان آکسفورد نیز با دو . یابدمتر کاهش می 5هش مخاطب در این سکانس به عرض پیاده متناسب با کا. شود

.استگاه مترو تعریف شده که خود موید رابطه خیابان با کیفیت محدودیت شاخص معبر و نقش مترو در این کیفیت استونقل عمومی در یک خیابان شهري مطرح شد از آنجایی که تا این بخش تحقیق جایگاه انواع حرکت، سواره، پیاده و حمل

و تاثیرات کالبدي آنها تحلیل گردید؛ توجه به حضور و حرکت افراد با محدودیت هاي جسمانی نیز می تواند نکات مهمی را در .طراحی خیابان شهري نشان دهد

:در خیابان شهري) همه شمولی( معلولین . 5ضاي شهري همه شمولی آن است، بدین معنی که همه افراد در هر سن و با در ادبیات طراحی شهري از کیفیات مهم هر ف

در نمونه موردي . هاست معلولین را نباید فراموش کردوقتی سخن از اولویت بندي. هر توانایی بتوانند از فضا استفاده کنندمحدودیت جسمانی قادر به استفاده از بررسی شده به وضوح به همه افراد توجه شده بود به گونه اي که تمامی افراد با هرگونه

حمل و نقل همگانی . اولین گام در این راستا توانایی حضور در یک خیابان شهري به منظور خرید یا تفریح است. فضا بودندوجود ورودي مجزا براي کسانیکه با صندلی چرخدارهستند یا خانم هایی که . اندکامال براي این منظور مناسب سازي گردیده

کالسکه به همراه دارند در متروها و وجود فضاهاي خالی در وسط اتوبوس براي این افراد اولین نشانه اهمیت به حضور همه بعالوه در کنار فضاي خالی اتوبوس تمهیداتی براي نشستن یا ایستادن همراه نیز همانگونه که در . افراد در فضاي شهري است

از طرف دیگر . ي اول اتوبوس براي افراد مسن و خانم هاي باردار مشخص شده استهاصندلی. بینید وجود داردتصویر میتوانند بدون نیاز به همراه از گردد بنابراین نابینایان و ناشنوایان میها هم به صورت نوشتاري و هم شنیداري اعالم میایستگاه

.حمل و نقل عمومی استفاده کنندوجود یک فضاي حرکتی کامال عاري از هرگونه مبلمان و تغییر سطح، . ها نیز دیدانتوان در خیابتوجه به معلولین را می

هاي تعیین شده جهت همچنین تغییر کفسازي در محل. حرکت روان و ایمنی را براي معلولین حرکتی و نابینایان به دنبال داردهایی در ارتفاع پایین وجود دستگاه. آیدحساب می حرکت عبور عرضی از خیابان و یا تقاطع ها خود نوعی هشدار به نابینایان به

هاي مشخص شده حرکت عرضی که بر زمان منتظر شدن تاثیرگذار بوده و هر فرد پیاده با زدن آن زمان حضور را در محلرا ایجاد کند بلکه براي معلولین هم ایمنی باالیی ها نه تنها براي پیاده احساس امنیت ایجاد میاین دستگاه. دهدکاهش می

. شود تا این افراد به سمت درب ورودي هدایت گردندهاي مهم نیز دیده میتغییر کفسازي در ورودي بسیاري کاربري. نمایدمیهاي مشخص شده براي پارك خودرو براي آنها نزدیک ترین فضاها در محل. در ارائه کلیه امکانات شهري معلولین دیده شده اند

ها پارك توانند در آن محلهایی دارند که با قراردادن آن روي خودرو میکلیه معلولین کارت. است به خیابان اختصاص یافتهها نیز در حتی عابر بانک. گرددهاي سنگین روبرو میها با جریمهدر صورت پارك یک فرد غیر معلول در این مکان. کنند

ها به نادرست عابر بانک را در درحالیکه بسیاري از بانک. ه کنندارتفاعی هستند که معلولین بتوانند به راحتی از آنها استفاد ).13تصویر ( دهند ها یا در ارتفاع باال قرار میباالي پله



١٠

:نتیجه گیري. 6

هاي غیر رسمی و خیابان شهري گونه اي از فضاي شهري است که پذیراي حضور و تعامالت اجتماعی است و بستر فعالیت :در این راستا نکات زیر حائز اهمیت است. بنابراین باید با اولویت پیاده طراحی گردند. شودواقع میتجمعات شهروندي

Ø اختصاص عرض مناسب با تراکم استفاده کننده به پیاده Ø متر جهت کاهش سرعت و حذف حرکت 5-3.5محدود کردن عرض سواره به یک یا دو خودرو در هر مسیر یا

عبوريØ هاي عبوريشهري با خیابان هايپشتیبانی خیابان Ø حذف جوي آب سرباز و فضاي سبز خطی محدود کننده حرکت عرضی پیاده Ø هایی براي سواره جهت عبور پیاده از خیابان و کاهش سرعت سوارهتعیین توقف Ø از خط مستیقیم خارج کردن مسیر سواره با تغییر جهات نرم جهت کنترل سرعت Ø شا در هر محور پیاده در خیابان شهريطراحی سه فضاي انتظار، عبور و تما Ø محدودیت ورود خودرو به خیابان شهري در مرکز شهر Ø هاي منتهی شونده به خیابان شهريحذف پارکینگ از خیابان شهري و محدودیت پارك در خیابان Ø رعایت مقیاس انسانی در جزئیات طبقه همکف و نورپردازي فضا

.یز اصول زیر رعایت گردددر راستاي ترغیب به حمل و نقل عمومی ن

Ø وجود خطوط از تمامی مراکز و محورهاي مهم شهري به یکدیگر Ø ها بر اساس کاربري ها و میزان مخاطبان و مسیر مناسب براي پیاده رويمکانیابی ایستگاه Ø ها به هر ایستگاهها در چند ایستگاه مجاور جهت جلوگیري از تراکم و تنظیم ورود اتوبوستفکیک اتوبوس Ø راحی فضاي عقب نشسته از مسیر عبور سواره ویژه اتوبوسط Ø ایجاد مسیرهاي ویژه اتوبوس در مقاطعی از خیابان بدون مانع کالبدي

نمونه مناسب سازي هاي انجام یافته جهت تسهیل استفاده همه شمول: 13تصویر



١١

Ø ها جهت ارتقاء خواناییگذاري ایستگاهشماره گذاري و نام Ø ایجاد نکند ها به گونه اي که فضاي غیرقابل دفاع ایجاد ننماید و در عبور پیاده اختاللقرار دادن ایستگاه Ø پرهیز از مکان یابی ایستگاههاي دو طرف خیابان مقابل هم Ø متر تا تقاطع ها یا میادین 70-50رعایت فاصله

:در زمینه ارتقاء همه شمولی اصول زیر مورد توجه است

Ø توجه به معلولین حرکتی در داخل مترو و اتوبوس Ø سهیل استفاده نابینایان و ناشنوایانها به صورت صوتی و نوشتاري جهت تاطالع رسانی ایستگاه Ø وجود مسیر عبور پیاده در بین دو فضاي مکث و تماشا عاري از هرگونه مبلمان یا اختالف سطح Ø ورودي (و خبر دهنده ) ها یا مسیرهاي عرضی عبور پیادهتقاطع(هاي اعالم خطر کننده تغییر کفسازي در مکان

)کاربریهاي عمومی و مهم شهريØ وسایل خدمات رسانی مانند عابر بانک ها یا خرید بلیط در ارتفاع مناسب براي معلولینتعبیه کلیه

پیاده و با همه شرایط -در نهایت نکات ذکر شده گرچه بیشتر بر استفاده کننده و طراحی بر مبناي آن به صورت سواره

ر شهر، عوامل اکولوژیک، اجتماعی، اقتصادي و فیزیکی و با تاکید بر حمل و نقل عمومی صورت پذیرفت، ابعاد دیگري چون منظتوان به طراحی بر اساس نکات گفته شده می. غیره نیز دخیل هستند که از مجال این مقاله به صورت گسترده خارج است

.اقدام کرد که کمک به برآورده شدن توقعات از خیابان شهري نموده و استفاده از آن را تسهیل نماید

:منابع و ماخذ .1388مرگ و زندگی شهرهاي بزرگ آمریکایی، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، . جیکوبز، ج] 1[ . 1384راهنماي طراحی فضاهاي شهري در ایران، وزارت مسکن و شهرسازي، دبیرخانه شوراي عالی شهرسازي و معماري، . پاکزاد، ج] 2[

[3] Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Oxford_Street [4] Alexander, Christopher & Sara Ishikawa (1977), a pattern Language, Oxford University Press [5] Recarte, M. A., Nunes, L. (2002). Mental load and loss of control over speed in real driving: Towards a theory of attentional speed control.

. 1384راهنماي طراحی فضاهاي شهري در ایران، وزارت مسکن و شهرسازي، دبیرخانه شوراي عالی شهرسازي و معماري، . جپاکزاد، ] 6[[7] Carmona, Matthew(2008) Public Space: The Management Dimension, Routledge.

.1389آفرینش مرکز شهري سرزنده، انتشارات دانشگاه علم و صنعت، . پامیر، س] 8[[9] Trancik, Rojer(1986), Finding Lost Space, Van Nostrand Reinhold.

http://en.wikipedia.org/wiki/Oxford_Street



١٢

منابع کمکی

.1382انتشارات دانشگاه علم و صنعت، . محیطهاي پاسخده. بنتلی، الف] 10[ .1376انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازي، . طراحی شهرها. بیکن، الف] 11[ .1372انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازي، . فضاي شهري طراحی. توسلی، م] 12[

[13] Brown, Tim(2009), Change by Design: How Design Thinking Transforms Organizations and Inspires Innovation, HarperCollins Publishers

[14] Carmona, Matthew (2003) Public place, Urban Space, Architectural Press.

[15] Cooper, Marcus (1990), people places( Design guideline for urban open space)Routledge. [16] Gehl, Jan (1987), Life Between Building, Van Nostrand Reinhold. [17] Jacobs, Jane(1961), The death and life of great American cities, Penguin Books. [18] Newman, Oscar (1996), Creating Defensible Space, U.S. Department of Housing and Urban Development. [19] Skene, M. (1999). Traffic calming on arterial roadways? In Institute of Transportation Engineers, 69th Annual Meeting Compendium of Technical Papers [CD-ROM]. Washington, DC: Institute of Transportation Engineers

the empirical methods of urban design to enhance the quality of urban streets (رویکردهای...

Documents