the early-medieval period

Maciej Karwowski, Dominika Kulikowska (red.)

Rozbórz, stanowisko 27.

Rzeszów 2014

WYDAWCA

35–210 Rzeszów, ul. Baczyńskiego 9tel./faks: 17 852 13 62, 17 250 26 52

FUNDACJA RZESZOWSKIEGO OŚRODKA ARCHEOLOGICZNEGO

VIA ARCHAEOLOGICA RESSOVIENSIATom V

Komitet Redakcyjny serii:Tomasz Bochnak, Sławomir Kadrow,

Justyna Kolenda, Marta Połtowicz-Bobak

Recenzentprof. dr hab. Stanisław Pazda

Autor zdjęćBohdan Chmielewski

Rysunki zabytkówDominika Kulikowska

Komputerowe przygotowanie ilustracji:Iwona Florkiewicz, Maciej Karwowski, Dominika Kulikowska

Tłumaczenie na język angielskiAnna Kinecka

Fotografia na okładce:naczynie ceramiczne kultury pucharów lejkowatych z osady na stanowisku 27 w Rozborzu

(fot. Bohdan Chmielewski)

© Copyright by Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego© Copyright by Mitel

ISBN 978-83-7667-182-6

Dofinansowano ze środków Województwa Podkarpackiego

1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.1. Lokalizacja i stratygrafia stanowiska . . . . . . . . . . 61.2. Metody badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61.3. Charakterystyka opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2. Przegląd pozyskanych źródeł (Maciej Karwowski) 11

3. Neolit i wczesna epoka brązu (Andrzej Pelisiak, Ma-rek Czubak) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193.1. Kultura ceramiki wstęgowej rytej . . . . . . . . . . . . . 193.2. Kultura pucharów lejkowatych . . . . . . . . . . . . . . . 213.3. Kultura mierzanowicka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4. Tarnobrzeska kultura łużycka (Tomasz Tokarczyk) 274.1. Źródła nieruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274.2. Źródła ruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304.3. Chronologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354.4. Analiza przestrzenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

5. Okres rzymski (Maciej Karwowski, Dominika Kuli-kowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415.1. Źródła nieruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415.2. Źródła ruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 435.3. Chronologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 495.4. Analiza przestrzenna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

6. Okres wczesnego średniowiecza (Agata Sztyber) . . 556.1. Źródła nieruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556.2. Źródła ruchome . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586.3. Wnioski końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

7. Katalog obiektów nieruchomych (Bohdan Chmie-lewski, Dominika Kulikowska) . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Rozbórz, site 27. A multicultural settlement (summary) 175Wykaz cytowanej literatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Tablice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

55

Na stanowisku 27 w Rozborzu odkryte zostały nie-ruchome i ruchome źródła archeologiczne datowane na wczesne fazy okresu wczesnego średniowiecza. Są to po-zostałości osady zachowanej w postaci kilku budynków wziemnych wraz z paleniskami i serią dołków posłupo-wych oraz pojedynczych palenisk i jam. Z wypełnisk tych obiektów pozyskano charakterystyczny dla wspomniane-go okresu materiał zabytkowy, w tym głównie fragmenty naczyń ceramicznych.

Z okresem wczesnego średniowiecza łączyć należy w sumie jedenaście obiektów, które zinterpretowane zo-stały jako budynki wziemne o charakterze mieszkalnym. Z wypełnisk dziewięciu z nich (obiekty nr 279, 865, 880, 882, 895, 966, 1090, 1129, 2061) pozyskano ruchomy ma-teriał datujący, a w dwóch dalszych przypadkach (obiekty nr 972, 1680) ich prawdopodobna chronologia określona została na podstawie cech konstrukcyjnych oraz położe-nia w stosunku do innych części osady (ryc. 29; zob. też plan zbiorczy). Wszystkie te obiekty zbudowane zostały na planie zbliżonym do kwadratu, przeważnie z zaokrą-glonymi narożnikami, a w większości z nich zachowały się pozostałości palenisk oraz słupów (tabela 7). Budynki ułożone były zazwyczaj na osi wschód–zachód lub spo-radycznie południowy wschód–północny zachód, czyli generalnie w poprzek nachylenia stoku (zgodnie z pozio-micami). Opisywany typ konstrukcji, stosowany najpew-niej w budynkach mieszkalnych, uznawany jest na terenie ziem polskich za charakterystyczny wyróżnik osadnictwa wczesnosłowiańskiego datowanego na okres od przełomu V/VI wieku do VII wieku (zob. m.in. W. Szymański 1967; K. Godłowski 1979, s. 10; Z. Kobyliński 1988, s. 102, 190; 1998, s. 52; M. Parczewski 1988, s. 56; S. Cygan 2006).

Omawiane budynki są dość zróżnicowane pod wzglę-dem powierzchni użytkowej i oscylują pomiędzy 6,75 m2 a 22,84 m2, przy średniej 15,5 m2 (tabela 7). Wartość ta nie odbiega znacząco od średniej, obliczonej dla ziemianek wczesnosłowiańskich z terenu ziem Polski, która wynosi 13,8 m2 (S. Cygan 2006, s. 30).

Zachowana miąższość omawianych obiektów mieści się najczęściej w granicach 20–40 cm. Mając na względzie średnią miąższość wypełnisk wczesnosłowiańskich obiektów

mieszkalnych z obszaru ziem Polski, która wynosi około 40 cm (S. Cygan 2006, s. 32) można stwierdzić, że stanowisko w Rozborzu nie wpływa znacząco na zmianę tych obliczeń.

Jeśli przyjrzymy się poziomom zagłębienia obiektów mieszkalnych poniżej współczesnego poziomu gruntu to uzyskamy wartości od 49 do 100 cm. Średnią głębo-kość obliczyć można na 65,9 cm. Jest to wartość niższa od średniej głębokości domostw wczesnosłowiańskich, poda-wanej dla terenu ziem Polski, a wynoszącej 99 cm (S. Cy-gan 2006, s. 32). Oczywiście zagłębienie podłogi domostw w stosunku do obecnego poziomu gruntu nie daje nam pełnego i rzeczywistego obrazu, jaki rysował się w począt-kach wczesnego średniowiecza (Z. Kobyliński 1998, s. 56). Z całą pewnością mamy tu jednak do czynienia z obiekta-mi mieszkalnymi, których podłoga znajdowała się poniżej powierzchni gruntu i dla których w literaturze przedmiotu stosuje się zamiennie nazwy „ziemianka” i „półziemianka”.

Wszystkie budynki wziemne z omawianej osady wko-pane były w lessowe podłoże o charakterystycznej ciem-nożółtej barwie. Ich wypełniska stanowiła z kolei ziemia o różnorodnym zabarwieniu: od ciemnożółtej, przez róż-ne odcienie brązów i szarości po czerń. Częstokroć war-stwy wypełnisk zawierały grudki polepy oraz kawałki wę-gli drzewnych.

W obrębie większości z omawianych budowli zareje-strowane zostały dołki posłupowe. Są one jedynymi pozo-stałościami po konstrukcji ścian i dachu, a ich ilość oraz rozmieszczenie są bardzo zróżnicowane (tabela 7). W rzucie poziomym dołki mają kształt okrągły lub owalny, o średni-cy oscylującej pomiędzy ok. 20 cm a ok. 60 cm. W profilu są one najczęściej prostokątne, nieckowate lub workowate, a ich głębokość mogła sięgać nawet 60 cm.

W blisko połowie przypadków dołki posłupowe tworzą układy mniej więcej uporządkowane (obiekty nr 880, 895, 1090, 1129, 2061). Występowały one zarówno w narożnikach i wzdłuż ścian, jak też centralnie, na osi obiektu. Takie roz-mieszczenie sugeruje, że mamy do czynienia z konstrukcją sumikowo-łątkową ze słupami środkowymi jako sochami podtrzymującymi dach. W trzech budynkach zachowane ślady słupów nie pozwalają na rekonstrukcję sposobu ich budowy. W przypadku obiektu 865 jest to układ dość nie-regularny, złożony jednak aż z siedmiu dołków posłupo-wych. W przypadku obiektu 882 są to jedynie dwa dołki zlokalizowane przy ścianach, a w przypadku obiektu 966 pojedynczy dołek w narożniku. W obrębie pozostałych trzech domostw (obiekty nr 279, 972 i 1680) nie zachowały się żadne ślady po słupach konstrukcyjnych.

56

Ryc. 29. Rozbórz, stanowisko 27; rozmieszczenie obiektów wczesnośredniowiecznych i ich lokalizacja w obrębie badanego obszaru

Fig. 29. Rozbórz, site 27; the distribution of early medieval features and their location in the investigated area

57

Opisywana na stanowisku w Rozborzu różnorodność liczby oraz lokalizacji dołków posłupowych w obrębie po-szczególnych budynków nie jest zjawiskiem nietypowym. Podobną sytuację zauważyć można na planach budynków mieszkalnych na innych stanowiskach wczesnosłowiań-skich (S. Cygan 2006, s. 34–37, tam dalsza literatura). Przyjmuje się, że ściany tego rodzaju konstrukcji wzno-szone były techniką zrębową, sumikowo-łątkową lub ple-cionkową, a całość obiektu przykrywana była dwuspado-wym dachem (zob. np. wizualizacja komputerowa obiek-tu ze stan. 5B w Krakowie – Wyciążu; P. Poleska, J. Bober 1996, ryc. 13–15).

Charakterystyczny element wyposażenia wczesnosło-wiańskiego budynku mieszkalnego stanowi urządzenie grzewcze, czyli otwarte palenisko lub piec. Jest ono najczę-ściej zlokalizowane w jednym z narożników. W Rozborzu pozostałości takich urządzeń zadokumentowane zostały w siedmiu obiektach, w tym w sześciu przypadkach umiej-scowione one były w narożniku, a w jednym przypadku przy jednej ze ścian (tabela 7). Stan zachowania nie po-zwala na bliższe określenie charakteru ich konstrukcji, jak też na jednoznaczne stwierdzenie, czy są to pozostałości pieców czy też palenisk otwartych. Z większą dozą praw-dopodobieństwa przyjąć jednak należy, że mamy do czy-nienia z prostymi konstrukcjami w typie palenisk.

Na poziomie odkrycia paleniska miały kształt prosto-kątny, o wymiarach ok. 70 × 100 cm – 100 × 150 cm (obiekty nr 879, 929, 974, 2066) lub owalny, o wymiarach ok. 60 × 80 cm – 70 × 90 cm (obiekty nr 280, 901, 926). W profilu by-ły one zazwyczaj nieckowate, o miąższości ok. 15–40 cm. W wypełniskach wszystkich palenisk stwierdzona została obecność licznych fragmentów polepy i węgli drzewnych,

których warstwa zalegała głównie w części przydennej. Jedynie w dwóch z nich wystąpił wczesnośredniowieczny materiał ceramiczny (obiekty nr 879, 926).

W obrębie osady na stanowisku w Rozborzu odkryte zostały także dwa paleniska zlokalizowane poza obiektami mieszkalnymi, w wypełniskach których wystąpił materiał datowany na okres wczesnego średniowiecza. Pierwszy z tych obiektów (nr 934), znacznie lepiej zachowany, miał kształt prostokąta o wymiarach 138 × 108 cm, w profilu był nieckowaty, o głębokości 40 cm. Jego wypełnisko tworzyła ziemia barwy brunatnej oraz ułożona przy ściankach war-stwa polepy. W części przydennej stwierdzona została war-stwa czarnej ziemi nasycona węglami drzewnymi. Z obiektu pozyskano kilkanaście fragmentów naczyń ceramicznych. Znacznie gorzej zachowane było drugie palenisko (obiekt nr 1582), które w planie było owalne, o wymiarach 45 × 34 cm i głębokości zaledwie 12 cm. Z jego wypełniska, złożo-nego z brunatnej ziemi z resztkami polepy i węgla drzew-nego, pochodzi pojedynczy gliniany „chlebek”. Palenisko to przypuszczalnie powiązane było z budynkiem wziem-nym oznaczonym jako obiekt 1129, w sąsiedztwie które-go zostało zlokalizowane. Jest to tym bardziej prawdopo-dobne, że w budynku tym nie odkryto śladów urządzenia grzewczego, a omawiane palenisko znajdowało się przy jego północno-zachodnim narożniku.

Jamy osadowe

Z osadnictwem wczesnosłowiańskim związane są też dwie jamy o bliżej nieokreślonej funkcji. Pierwsza z nich, oznaczona jako obiekt nr 939, na poziomie odkrycia mia-ła kształt nieregularny o wymiarach 98 × 90 cm, w profilu była natomiast prostokątna, o głębokości 62 cm. Wypełni-sko jamy było jednorodne, barwy szaro-ciemnożółtej, z za-chowaną w części przydennej przepaloną warstwą zawie-

Tabela 7. Rozbórz, stanowisko 27; dane dotyczące wczesnosłowiańskich budynków wziemnychTable 7. Rozbórz, site 27; data on early Slav pit-house dwellings

Nr obiektu

Wymiary (w cm)

Miąższość (w cm)

Powierzchnia (w m2)

Oś budynku

Położenie paleniska Liczba dołków posłupowych

279 264 × 256 46 6,75 E-W narożnik NE (obiekt 280) brak

865 364 × 354 20 12,88 E-W narożnik NE (obiekt 879)7 (obiekty 902, 903, 904, 905, 909 912,

213)

880 480 × 476 42 22,84 SE-NW narożnik N (obiekt 929) 5 (obiekty 914, 915, 925, 930, 943)

882 420 × 415 70 17,43 E-W narożnik NW (obiekt 926) 2 (obiekty 927, 928)

895 446 × 404 24 18,01 SE-NW narożnik E (obiekt 901) 4 (obiekty 947, 948, 983, 984)

966 510 × 408 34 20,80 SE-NW brak 1 (obiekt 1006)

972 322 × 304 19 9,78 SE-NW ściana NE (obiekt 974) brak

1090 370 × 350 30 12,95 E-W brak5 (obiekty 1153, 1154, 1155, 1360,

1590)

1129 380 × 310 30 11,78 E-W brak10 (obiekty 1577, 1578, 1579, 1580, 1581, 1583, 1584, 1586, 1587, 1588)

1680 480 × 463 42 22,22 E-W brak brak

2061 390 × 358 48 14,63 E-W narożnik NW (obiekt 2066)5 (obiekty 2062, 2063, 2064, 2065,

2160)

58

rającą węgle drzewne. Z obiektu pozyskano 23 fragmenty ceramiki naczyniowej.

Druga z jam (obiekt nr 1516) w planie rysowała się jako dość regularny prostokąt o wymiarach 142 × 100 cm, w profilu była nieckowata o głębokości 20 cm. Wypełnisko jamy tworzyła jednorodna ziemia barwy szaro-brunatnej. Odkryte w nim zostały cztery fragmenty ceramiki naczy-niowej. Obiekt ten położony jest w wyraźnie większej od-ległości od wszystkich innych konstrukcji osadniczych da-towanych na okres wczesnego średniowiecza (zob. ryc. 29).

Ze stanowiska 27 w Rozborzu pozyskano łącznie 299 przedmiotów zabytkowych datowanych na okres wczesnego średniowiecza, w tym 294 fragmenty ceramiki naczynio-wej, trzy tzw. „chlebki” gliniane i dwie kamienne osełki. Całość tego materiału pochodzi z wypełnisk omówionych wyżej obiektów osadniczych.

Wczesnośredniowieczny materiał ceramiczny z osa-dy w Rozborzu cechuje znaczna jednorodność. Wszystkie fragmenty pochodzą z naczyń wykonanych z glin żelazi-stych zawierających znaczne ilości domieszki schudzającej. Ta ostatnia to w pierwszej kolejności tłuczeń kamienny i ce-ramiczny, rzadziej wykorzystywany był piasek i drobny żwir.

W zbiorze wyróżnić można dwa dominujące rodzaje masy surowcowej. Pierwszy z nich odznacza się wyłączną lub przeważającą obecnością tłucznia kamiennego (cza-sem stwierdza się też domieszki piasku, żwiru i szamotu). Może być to domieszka średnioziarnista (wielkość ziaren rzędu 3–4 mm) lub gruboziarnista (wielkość ziaren od 5 do 8 mm). Zazwyczaj towarzyszą jej również frakcje drob-niejsze o wielkości ziaren około 1–2 mm, a czasami także pojedyncze okruchy skalne o wielkości dochodzącej do 11 mm. Wszystko to powoduje, że powierzchnie ścianek naczyń są chropowate, ostre i nierówne, a w wielu przy-padkach ziarna wystają ponad powierzchnię ścianki. Gru-boziarnistość tłucznia jest przyczyną częstego spękania i kruszenia się ścianek naczyń. Ten typ masy surowcowej został zastosowany do wyrobu ok. 63% opisywanego ma-teriału ceramicznego.

Drugi rodzaj surowca cechuje obecność dużej ilości tłucznia ceramicznego jako domieszki schudzającej. Do-mieszka ta uzupełniana jest niekiedy ziarnami tłucznia kamiennego, żwiru lub piasku. Granulacja tego typu do-mieszki jest zróżnicowana – od ziaren o wielkości około 1 mm do ziaren 7 mm, dominują jednak ziarna powyżej 5 mm. Powierzchnie tego rodzaju naczyń są równiejsze i bardziej wygładzone. Przy domieszce o większej granula-cji można jednak mówić o szorstkich powierzchniach, któ-re cechuje charakterystyczna „gruzełkowata” faktura (por. M. Parczewski 1988, s. 29). Wiele fragmentów posiada po-

wierzchnie angobowane, które sprawiają wrażenie pylastych i „miękkich”. Surowiec z domieszką tłucznia ceramicznego wykorzystano w około 37% naczyń omawianego zbioru.

Obecność dwóch rodzajów surowca służącego do wy-robu naczyń jest charakterystyczna dla wyrobów garncar-skich okresu wczesnosłowiańskiego i można ją zaobser-wować także na innych stanowiskach z terenu ziem Polski (M. Parczewski 1988, s. 28–31).

Wszystkie fragmenty ceramiki datowanej na wczesny okres średniowiecza pozyskanej na stanowisku w Rozbo-rzu pochodzą z naczyń lepionych ręcznie, bez użycia koła garncarskiego. Wiele z tych fragmentów nosi ślady pro-dukcyjne w postaci dołków palcowych i sfałdowań, wy-raźnych zwłaszcza po wewnętrznej stronie naczyń, jak też ślady obmazywania, wyrównywania i wygładzania. Warto zwrócić uwagę, że w przypadku jednego z naczyń z obiektu nr 895 widoczny jest wyraźny „garb” powstały na skutek ugniatania dna (tabl. 81:1). Na powierzchniach wielu na-czyń zaobserwować można ponadto biegnące w różnych kierunkach smugi powstałe przy wyrównywaniu ścianek za pomocą szmatki. Ścianki naczyń drugiej grupy surow-cowej wyrównywano również poprzez obmazywanie ich tłustą glinką (stąd wspomniane już wrażenie „miękkości” powierzchni ścianek). W przypadku naczyń wykonanych z surowca pierwszej grupy wyrównywanie i wygładzanie ścianek jest słabiej dostrzegalne i dotyczy zwłaszcza gór-nych partii naczyń. Części przydenne są zazwyczaj mocno chropawe i nierówne. W przypadku kilku den zanotowano obecność podsypki w postaci piasku i żwirku. Można też zaobserwować odciski materiału organicznego oraz ślady rozgniatania obrzeży dna, wskazujące na przymocowywanie naczynia do podkładki. Grubość ścianek omawianej cera-miki wynosi od 5 mm do 20 mm, przy czym te najcieńsze, o grubości 5–7 mm, występowały rzadko (około 30 frag-mentów). Grubość den naczyń mieściła się w przedziale od 10 mm do 24 mm.

Naczynia z osady w Rozborzu charakteryzują się sto-sunkowo dobrym wypałem. Ogólnie uważa się, że we wcze-snym średniowieczu przebiegał on w otwartych ogniskach, w wyniku czego poszczególne okazy i partie wyrobów nie były równomiernie nagrzewane (M. Parczewski 1988, s. 30). Stąd też częsta obecność plamistych zabarwień czerepów i ich niewielka twardość. Cechy te dobrze widoczne są tak-że na fragmentach omawianych naczyń – powierzchnie ścianek posiadają nierównomierne, plamiste zabarwienie w odcieniach brunatnych, brunatno-ceglastych, szarych lub czarnych. Przełomy naczyń są najczęściej jednorodne (brunatne lub ceglaste). Jedynie w przypadku części na-czyń zaobserwować można przełomy dwu- lub trójbarwne (brunatne, ceglaste, szare oraz czarne).

W omawianym zbiorze ceramiki naczyniowej zde-cydowaną większość stanowią tzw. fragmenty niecharak-terystyczne, a więc głównie partie brzuścowe, które nie pozwalają na klasyfikację typologiczną. Zauważalny jest także znaczny stopień rozdrobnienia materiału ceramicz-nego, uniemożliwiający całościową rekonstrukcję naczyń.

59

Na podstawie zachowanych fragmentów partii brzegowych oraz den można jednak stwierdzić, że wśród opisywanych naczyń występują niemal wyłącznie garnki. Są to łagodnie profilowane formy o krótkiej szyjce, których największa wydętość brzuśca znajduje się w 2/3 wysokości naczy-nia. Brzegi są pionowe lub lekko wychylone na zewnątrz, o krawędzi prosto ściętej lub zaokrąglonej. W systematyce M. Parczewskiego (1988, s. 53) zbliżone są one do typu B (tabl. 79:1–2; 80:1–2, 4; 81:4; 82:3–6; 83:1–3; 84:1–2; 85:2; 88:1–3; 89:3). Wyjątkiem jest jedno z naczyń z obiektu nr 895 (tabl. 81:3) o brzegu niewyodrębnionym, zachy-lonym do wewnątrz, które zaliczyć można do typu A wg M. Parczewskiego (1988, s. 53). Dna omawianych naczyń są płaskie (tabl. 79:3–4; 81:2; 83:4; 84:4–5; 85:1, 3–4; 86:2; 87:1–4; 89:2), niekiedy z wyodrębnioną stopką (tabl. 81:1; 82:1–2; 83:4; 86:1, 3–4; 89:1, 5). Reprezentują one typy Ka i Kb w odmianie form den naczyń garnkowatych wg po-działu M. Parczewskiego (1988, s. 59–60).

Pozyskane fragmenty naczyń wczesnośredniowiecznych nie noszą śladów zdobienia. Wyjątkiem jest jedynie ułamek partii brzegowej garnka, którego krawędź jest karbowana (obiekt nr 966; tabl. 85:2). Taki rodzaj wykończenia cha-rakterystyczny jest dla ceramiki wschodniosłowiańskiej z VII–IX wieku, w Polsce spotykany jest jednak spora-dycznie (M. Parczewski 1988, s. 68). Analogiczne naczy-nia można znaleźć w inwentarzach stanowisk w Krakowie--Nowej Hucie 1, Chwałkowie i Szeligach (za M. Parczewski 1988, s. 67–68) oraz Krakowie-Nowej Hucie-Wyciążu 5B (P. Poleska, J. Bober 1996, s. 124, ryc. 16:12).

W sąsiedztwie palenisk w obrębie dwóch ziemianek (obiekty nr 279 i 2061) oraz w jednym palenisku znaj-dującym się poza budynkami (obiekt nr 1582) znalezio-ne zostały trzy tzw. gliniane „chlebki” (tabl. 89:4, 90:2). Są to niewielkie przedmioty o owalnym przekroju, które w systematyce J. Podgórskiej-Czopek (2009, s. 202) za-kwalifikować można do typu Ia. Każdy z nich wykonany został z innego rodzaju gliny. W egzemplarzu z obiektu 1582 charakteryzuje się ona znaczną ilością domieszki szamotu o wielkości dochodzącej do 6 mm. Surowiec, którego użyto do wyrobu „chlebka” z obiektu 2061, schu-dzony został szamotem i piaskiem o średnicy ziaren nie-przekraczającej 3 mm. Materiał, z którego wykonano „chlebek” z obiektu 279 posiada jedynie nieznaczną do-mieszkę drobnego piasku.

Tego rodzaju gliniane wyroby znane są z wielu in-nych stanowisk wczesnosłowiańskich, m.in. z Grodziska Dolnego, Igołomi, Czudowic czy Świerszczowa Kolonii (S. Cygan 2006, s. 54–55). Odkrywane są one najczęściej w wypełniskach pieców lub w ich bezpośrednim sąsiedz-twie. Funkcja chlebków nie jest do końca jasna, przyjmuje się jednak, że mogły one mieć jakiś związek z konstrukcją i działaniem pieca. Nie można także wykluczyć ich znacze-nia symbolicznego lub nawet funkcji magicznej (S. Cygan

2006. s. 54–55, J. Podgórska-Czopek 2009, s. 206–207, tam dalsza literatura).

Wśród materiałów datowanych na okres wczesnego średniowiecza znajdują się także dwie osełki kamienne. Odkryte one zostały w wypełniskach dwóch ziemianek (obiekty nr 882 i 895) wraz z licznymi fragmentami naczyń ceramicznych. Oba narzędzia wykonane zostały ze śred-nioziarnistego (uziarnienie 0,2–0,4 mm) piaskowca kar-packiego w jego odmianie zwięzłej. W jednym przypadku (tabl. 80:3) skała ma barwę czerwonawą i zawiera znaczną domieszkę muskowitu, w drugim zaś skała jest beżowa.

Osełka z obiektu 882 zachowana jest w całości (tabl. 80:3), podczas gdy egzemplarz z obiektu 895 fragmenta-rycznie (jest przełamany w połowie, co nastąpiło najpew-niej w okresie użytkowania). Obie mają kształt podłużny, o prostokątnym przekroju poprzecznym i zaokrąglonych krawędziach. Osełki wykazują wyraźne ślady użytkowania. Na powierzchni narzędzi można wyróżnić strefy szczegól-nie intensywnie eksploatowane (szlifowane), jak również wskazać na jednej z krawędzi podłużne ślady traktowania ostrzy (krawędź jest w tym miejscu wyraźnie ścieniona).

Osełki kamienne spotykane są na wielu stanowiskach w różnych okresach pradziejowych i historycznych (M. Jór-deczka, M. Mrozek-Wysocka 2011; M. Wasilewski 2010). Na obszarze południowo-wschodniej Polski niemal za-wsze wykonane są one z tego samego surowca – piaskow-ca karpackiego. Jest to spowodowane zarówno względami technologicznymi, jak też łatwą dostępnością. Surowiec ten jest pochodzenia miejscowego i tworzy warstwy fli-szowe Pogórza Rzeszowskiego, obecny jest także w postaci otoczaków w lokalnych ciekach wodnych (K. Żytko 1973; B. Radwanek-Bąk, B. Bąk 1999). Narzędzia analogiczne do osełek z Rozborza znajdowane były także w wypełniskach obiektów osadniczych na innych stanowiskach wczesnosło-wiańskich, m.in. w Bachórzu, Grodzisku Dolnym, Igołomi, Żukowicach czy też szeregu stanowisk w Krakowie-Nowej Hucie (stanowiska nr 1, 5, 18 i 62A) (M. Parczewski 1988, s. 92; S. Cygan 2006, s. 56).

Pozostałości wczesnosłowiańskiej osady odkrytej na stanowisku 27 w Rozborzu zajmują obszar ok. 1,5 ha (prze-badany wykopaliskowo). Wśród obiektów nieruchomych wyróżniono jedenaście budynków wziemnych o charakterze mieszkalnym oraz pojedyncze jamy osadowe i paleniska. Pochodzący z wypełnisk tych obiektów zespół znalezisk (głównie ceramiki) jest w pełni porównywalny z innymi, dotychczas odkrytymi zespołami o tej samej chronologii z terenu Polski. Zarówno cechy technologiczne i surow-cowe, jak też formalne włączają tę grupę przedmiotów do dużego zbioru znalezisk, które łączyć należy z fazą wcze-

snosłowiańską, datowaną w Małopolsce od połowy V wie-ku do połowy VII wieku (K. Godłowski 1979, s. 31–40). Obecność na omawianym stanowisku wyłącznie naczyń le-pionych ręcznie, w zdecydowanej większości nieornamen-towanych, o prostych lub lekko wychylonych na zewnątrz brzegach może wskazywać, że mamy do czynienia ze star-

szym horyzontem okresu wczesnosłowiańskiego, datowa-nym od drugiej połowy V wieku do przełomu VI/VII wie-ku (M. Parczewski 1988, s. 64). Stanowisko w Rozborzu dostarcza więc kolejnych istotnych danych do studiów nad osadnictwem słowiańskim na obszarze południowej Polski u progu wczesnego średniowiecza.

76

ok. 25 cm (tabl. 19:6). 3. 1 fragment wylewu naczynia z dziurką, brzeg

pogrubiony, lekko wychylony na zewnątrz; powierzchnie lekko chro-

powate, zewnętrzna brunatna, wewnętrzna szaroczarna; domieszka

tłucznia kamiennego (tabl. 19:4). 4. 1 fragment dna naczynia lepione-

go ręcznie; powierzchnie gładkie, szarobrunatne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego; średnica dna ok. 9 cm (tabl. 19:5). 5. 12

drobnych fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie gładkie,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 6. 2

niecharakterystyczne fragmenty naczyń; powierzchnie lekko chropo-

wate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.

Kształt i wymiary: na planie owalny o wymiarach 39×32 cm,

profilu nieregularny o głębokości 18 cm. Wypełnisko jednowarstwo-

we barwy szarej.

Brak ruchomego materiału zabytkowego.


w profilu nieckowaty o głębokości 12 cm. Wypełnisko jednowarstwo-

we barwy szarej.




we barwy szarej.




we barwy szarej.




we barwy szarobrązowej.



w profilu nieckowaty o głębokości 46 cm. Wypełnisko wielowarstwowe

barwy ciemnoszarej, czarnej i brązowej.

Ruchomy materiał zabytkowy (wczesne średniowiecze): 1. 5

fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie lekko chropowa-

te, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 2.

2 zniszczone fragmenty glinianego „chlebka”; powierzchnie gładkie,

szarobrunatne. 3. 1 zniszczony fragment dna naczynia lepionego ręcz-

nie; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia ka-

miennego i ceramicznego.


w profilu nieckowaty o głębokości 24 cm. Wypełnisko dwuwarstwo-

we barwy brązowej i szarobrunatnej.




barwy brązowej i ciemnożółtej z domieszką polepy.

Ruchomy materiał zabytkowy (wczesna epoka żelaza): 1. 6 frag-

mentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie chropowate, brunat-

ne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 2. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie lekko chropowate, szarobru-

natne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego; średnica dna

ok. 10 cm (tabl. 19:7). 3. 1 fragment naczynia; powierzchnie chropo-

wate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego. 4. 4 fragmenty

brzuśców naczyń; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka

tłucznia kamiennego i ceramicznego.


w profilu prostokątny o głębokości 22 cm. Wypełnisko wielowarstwo-





we barwy brunatnej i szarobrunatnej.


Kształt i wymiary: na planie nieregularny o wymiarach 88×54

cm, w profilu nieckowaty o głębokości 18 cm. Wypełnisko jednowar-

stwowe barwy jasnoszarej.




we barwy ciemnoszarej




we barwy szarobrunatnej.







w profilu nieckowaty o głębokości 6 cm. Wypełnisko jednowarstwowe

barwy szarobrunatnej.








we barwy brunatnej.



w profilu prostokątny o głębokości 24 cm. Wypełnisko jednowarstwo-









we barwy jasnobrunatnej.


106






w profilu nieckowaty o głębokości 12 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe

barwy szarobrunatnej i brunatnej.



profilu nieregularny o głębokości 24 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe

barwy szarobrunatnej i szarej.


Kształt i wymiary: na planie prostokątny o wymiarach 364×354

cm, w profilu wannowaty o głębokości 20 cm. Wypełnisko jednowar-

stwowe barwy szarobrunatnej.


fragmenty brzuśca naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropo-




we barwy jasnoszarej.







w profilu nieregularny o głębokości 14 cm. Wypełnisko jednowarstwo-

we barwy szarożółtej.






Kształt i wymiary: na planie owalny o wymiarach 40×30 cm, w profilu

nieckowaty o głębokości 12 cm. Wypełnisko jednowarstwowe barwy szarej.



cm, w profilu lejkowaty o głębokości 12 cm. Wypełnisko jednowar-

stwowe barwy jasnoszarej,




barwy jasnoszarej.



cm, w profilu nieregularny o głębokości 6 cm. Wypełnisko jednowar-











Kształt i wymiary: na planie owalny, o wymiarach 38×18 cm,



Ruchomy materiał zabytkowy (okres rzymski): 1. 1 fragment

brzuśca naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie gładkie, szarobru-

natne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.


cm, w profilu nieckowaty o głębokości 16 cm. Wypełnisko dwuwar-

stwowe barwy szarobrunatnej i jasnoszarej.


Kształt i wymiary: na planie owalny o wymiarach 44×38×8 cm,


barwy ciemnoszarej.





Ruchomy materiał zabytkowy (wczesne średniowiecze): 1. 1 znisz-

czony fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropo-



cm, w profilu wannowaty o głębokości 42 cm. Wypełnisko dwuwarstwo-

we barwy szarobrunatnej i brunatnej z domieszką polepy.


fragmenty naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie chropowate, szaro-

brunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.

Ruchomy materiał zabytkowy na złożu wtórnym (okres rzym-

ski): 2. 1 dwustożkowy przęślik z wgłębieniami przy płasko ściętych

biegunach; powierzchnie gładkie, szarobrunatne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego; średnica 2,5 cm (tabl. 60:6). 3. 1 fragment

dna naczynia toczonego na kole, dno wyodrębnione; powierzchnie gład-

kie, siwe; średnica dna ok. 8 cm (tabl. 61:2). 4. 22 fragmentów różnych

naczyń; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego. 5. 1 fragment wylewu naczynia lepionego

ręcznie; powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamien-

nego (tabl. 60:5). 6. 1 fragment brzuśca naczynia z ornamentem rytym

w postaci linii falistych; powierzchnie lekko chropowate, szarobrunatne;

domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl. 61:1). 7. 1 frag-

ment wylewu naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, sza-

robrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl. 60:4).

Kształt i wymiary: na planie owalny wymiarach 244×194 cm,

w profilu wannowaty o głębokości 40 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe


Ruchomy materiał zabytkowy (okres rzymski)1. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; do-

mieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego; średnica dna 10 cm (tabl.

107

61:3). 2. 17 fragmentów różnych naczyń; powierzchnie zniszczone, chro-

powate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.


cm, w profilu wannowaty o głębokości 70 cm. Wypełnisko dwuwar-

stwowe barwy szarej i brunatnej z domieszką polepy.

Ruchomy materiał zabytkowy (wczesne średniowiecze): 1. 3 frag-

menty naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie lekko chropowate, szaro-

brunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 2. 4 fragmen-

ty brzuśców naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie lekko chropowate,

brunatne; domieszka tłucznia kamiennego. 3. 1 fragment wylewu naczy-

nia lepionego ręcznie, brzeg lekko wychylony na zewnątrz; powierzch-

nie lekko chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego (tabl. 79:2). 4. 1 fragment wylewu naczynia lepionego

ręcznie, brzeg lekko pogrubiony; powierzchnie chropowate, zewnętrzna

brunatna, wewnętrzna szarobrunatna; domieszka tłucznia kamiennego;

średnica wylewy ok. 12 cm (tabl. 79:1) 5. 1 fragment naczynia lepionego

ręcznie; powierzchnie chropowate, szare; domieszka tłucznia kamienne-

go. 6. 1 osełka kamienna w formie regularnego prostopadłościanu (tabl.

80:3). 7. 12 drobnych fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie

zniszczone, chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego.

8. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie lekko chropo-

wate, zewnętrzna brunatna, wewnętrzna szaroczarna; domieszka tłucznia

kamiennego (tabl. 79:3). 9. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie;

powierzchni chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamienne-

go i ceramicznego; średnica dna ok. 8 cm (tabl. 79:4). 10. 10 drobnych

fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie zniszczone, lekko

chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicz-

nego. 11. 8 fragmentów brzuśców naczyń lepionych ręcznie; powierzch-

nie gładkie, zewnętrzne brunatne, wewnętrzne szaroczarne; domieszka

tłucznia kamiennego i ceramicznego. 12. 19 fragmentów brzuśców naczyń

lepionych ręcznie; powierzchnie lekko chropowate, brunatne; domiesz-

ka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 13. 1 fragment wylewu naczy-

nia lepionego ręcznie; powierzchnie gładkie, szarobrunatne; domieszka

tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl. 79:5). 14. 1 fragment wylewu

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie gładkie, brunatne; domieszka

tłucznia ceramicznego (tabl. 80:1). 15. 1 fragment wylewu naczynia lepio-

nego ręcznie, brzeg lekko pogrubiony; powierzchnie lekko chropowate,

zewnętrzna szarobrunatna, wewnętrzna szaroczarna; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego; średnica wylewu ok. 12 cm (tabl. 80:4). 16.

1 fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie, brzeg lekko pogrubio-

ny; powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego; średnica wylewu ok. 26 cm (tabl. 80:2). 17. 1 fragment

dna naczynia; powierzchnie gładkie, szaroczarne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego; średnica dna ok. 10 cm.


ski): 18. 1 fragment dna na stopce; powierzchnie gładkie, szaroczarne;

domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego; średnica ok. 5 cm

(tabl. 62:2). 19. 2 fragmenty dna naczynia; powierzchnie lekko chropo-

wate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego; śred-

nica dna 7 cm (tabl. 61:4). 20. 1 fragment dna naczynia; powierzchnie

gładkie, szaroczarne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego;

średnica dna 10 cm (tabl. 62:1). 21. 1 drobny fragment dna naczynia;

powierzchnie gładkie, szaroczarne; domieszka tłucznia kamiennego

(tabl. 61:5). 22. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie, dno wyod-

rębnione; powierzchnie lekko chropowate, szarobrunatne; domieszka

tłucznia kamiennego; średnica dna ok. 8 cm (tabl. 61:6).



stwowe barwy szarobrązowej.






palenisko



we barwy brunatnej.




stwowe barwy ciemnożółtej.








we barwy brunatnej.




we barwy brunatnej.

Ruchomy materiał zabytkowy (wczesna epoka żelaza): 1. 1

fragment dna naczynia na pustej nóżce; powierzchnie chropowate, ze-

wnętrzna szarobrunatna, wewnętrzna brunatna; domieszka tłucznia

kamiennego; średnica dna ok. 8 cm (tabl. 28:2).



we barwy brunatnej.




we barwy brunatnej.



w profilu wannowaty o głębokości 14 cm. Wypełnisko jednowarstwo-

we barwy brunatnej.










108

Kształt i wymiary: na planie prostokątny wymiarach 446×404 cm,



Ruchomy materiał zabytkowy (wczesne średniowiecze): 1. 2 drobne

niecharakterystyczne fragmenty naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie

lekko chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego. 2. 5 frag-

mentów dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie lekko chropowate,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego; średni-

ca dna 14 cm (tabl. 81:2). 3. 3 fragment dna naczynia lepionego ręcznie;

powierzchnie lekko chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia ka-

miennego; średnica dna ok. 9 cm (tabl. 81:1). 4. 3 fragmenty górnej części

naczynia lepionego ręcznie, brzeg nachylony do wewnątrz; powierzchnie

gładkie, szare; domieszka tłucznia kamiennego (tabl. 81:3). 5. 1 fragment

wylewu naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie gładkie, brunatne; do-

mieszka tłucznia ceramicznego (tabl. 81:4). 6. 1 fragment osełki kamien-

nej w formie regularnego prostopadłościanu. 7. 1 bryłka żużla.

Ruchomy materiał zabytkowy na złożu wtórnym (wczesna epoka

żelaza): 8. 1 fragment dna naczynia; powierzchnie zniszczone, chropo-

wate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego;

średnica dna ok. 8 cm (tabl. 28:5). 9. 1 fragment górnej części naczy-

nia, brzeg lekko nachylony do wewnątrz; powierzchnie chropowate,

zewnętrzna brunatna, wewnętrzna szarobrunatna; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego (tabl. 28:7). 10. 1 fragment dna naczynia;

powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamien-

nego i ceramicznego; średnica dna. 7 cm (tabl. 28:3). 11. 2 fragmenty

dolnej części naczynia; powierzchnie gładkie, szaroczarne; domieszka

tłucznia kamiennego i ceramicznego; średnica dna ok. 6 cm (tabl. 28:4).

12. 18 fragmentów różnych naczyń; powierzchnie chropowate, szaro-

brunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.




Ruchomy materiał zabytkowy (wczesna epoka żelaza): 1. 4 drob-

ne fragmenty naczyń; powierzchnie gładkie, szarobrunatne; domieszka




we barwy brunatnej.


ment dna naczynia, dno lekko wyodrębnione; powierzchnie chropo-

wate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego,

średnica dna ok. 6 cm (tabl. 28:6). 2. 7 fragmentów różnych naczyń;

powierzchnie lekko chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego.



we barwy brunatnej.








barwy szarobrunatnej i jasnoszarej.




we barwy brunatnej.




we barwy brunatnej.








barwy szarobrązowej.




we barwy szarej.





Ruchomy materiał zabytkowy (okres rzymski): 1. 3 fragmenty

naczynia toczonego na kole, brzeg rozciągnięty; dno wyodrębnione; po-

wierzchnie chropowate, szare; domieszka tłucznia kamiennego; śred-

nica wylewu 22 cm. średnica dna 12 cm (tabl. 62:3). 3. 12 fragmentów

brzuśca naczynia toczonego na kole; powierzchnie chropowate, szare;

domieszka tłucznia kamiennego.


cm, w profilu nieckowaty o głębokości 48 cm. Wypełnisko jedno-

warstwowe barwy szarobrunatnej.


palenisko


cm, w profilu nieckowaty o głębokości 50 cm. Wypełnisko jedno-





barwy ciemnoszarej.




we barwy ciemnożółtej.






110







stwowe barwy brunatnej.


Kształt i wymiary: na planie owalny o wymiarach 44×40 cm, na

w profilu workowaty o głębokości 30 cm. Wypełnisko jednowarstwo-

we barwy ciemnoszarej.


palenisko

















drobnych niecharakterystycznych fragmentów naczyń lepionych ręcz-

nie; powierzchnie zniszczone, chropowate, brunatne; domieszka tłucz-

nia kamiennego i ceramicznego. 2. 1 fragment dna naczynia lepionego

ręcznie, dno lekko wyodrębnione; powierzchnie chropowate, szarobru-

natne; domieszka tłucznia kamiennego; średnica dna ok. 8 cm (tabl.

82:2). 3. 1 fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie

zniszczone, chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego (tabl. 82:3). 4. 1 fragment wylewu naczynia lepionego

ręcznie; powierzchnie zniszczone, chropowate, szarobrunatna domiesz-

ka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl. 82:4).







we barwy szarej.




we barwy szarej.



cm, w profilu prostokątny o głębokości 62 cm. Wypełnisko jednowar-

stwowe barwy szarożółtej.


fragmentów brzuśców naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie gładkie,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 2. 8

fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie zniszczone, chro-

powate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 3.

1 fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie, brzeg lekko ścięty; po-

wierzchnie gładkie, szare; domieszka tłucznia ceramicznego (tabl. 82:6).

4. 1 fragment górnej części naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie

lekko chropowate, zewnętrzna szarobrunatna, wewnętrzna szaroczarna;

domieszka tłucznia ceramicznego; średnica wylewu 14 cm (tabl. 83:3).

5. 1 drobny fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie

gładkie, szarobrunatne; domieszka tłucznia ceramicznego (tabl. 82:5).

6. 1 fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie, brzeg lekko wychy-

lony na zewnątrz; powierzchnie lekko chropowate, szarobrunatne; do-

mieszka tłucznia ceramicznego; średnica ok. 12 cm (tabl. 83:1). 7. 2

fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie gładkie,

brunatne; domieszka tłucznia kamiennego; średnica ok. 18 cm (tabl.

83:2). 8. 5 fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie gład-

kie, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.


w profilu prostokątny o głębokości 57 cm. Wypełnisko dwuwarstwo-












w profilu nieregularny o głębokości 38 cm. Wypełnisko dwuwarstwo-

we barwy ciemnoszarej i szarej.



w profilu lejkowaty o głębokości 64 cm. Wypełnisko jednowarstwowe

barwy jasnobrunatnej.














111



barwy ciemnożółtej.











w profilu trapezowaty o głębokości 84 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe

barwy szarobrunatnej i ciemnożółtej.



















w profilu trapezowaty o głębokości 58 cm. Wypełnisko jednowarstwo-











Kształt i wymiary: na planie nerkowaty o wymiarach 199×78 cm,


















we barwy brunatnej.




we barwy brunatnej.




barwy szarobrunatnej z domieszką polepy.

Ruchomy materiał zabytkowy (okres rzymski): 1. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, zewnętrzna szaro-

brunatna, wewnętrzna brunatna; domieszka tłucznia kamiennego i cera-

micznego; średnica dna 12 cm (tabl. 63:1). 2. 1 fragment dna naczynia

lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucz-

nia kamiennego i ceramicznego; średnica dna ok. 8 cm (tabl. 63:2). 3. 14

fragmentów różnych naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie chropowate,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.



stwowe barwy szarobrunatnej i czarnej.

Ruchomy materiał zabytkowy (wczesne średniowiecze): 1. 8 frag-

mentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie chropowate, szarobru-

natne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 2. 8 fragmentów

naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie zniszczone, chropowate, brunat-

ne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 3. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie lekko chropowate, zewnętrz-

na szarobrunatna, wewnętrzna szara; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego; średnica dna ok. 14 cm (tabl. 84:5). 4. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, brunatne; do-

mieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl. 85:1). 5. 1 fragment

dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie lekko chropowate, szaro-

brunatne; domieszka tłucznia kamiennego (tabl. 84:3). 6. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, zewnętrzna szara,

wewnętrzna szarobrunatna (tabl. 84:4). 7. 1 fragment wylewu naczynia

lepionego ręcznie, krawędź wylewu nacinana; powierzchnie chropowate,

szaroczarne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl. 85:2).

8. 2 fragmenty wylewu naczynia lepionego ręcznie, brzeg pogrubiony;

powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamien-

nego i ceramicznego (tabl. 84:2). 9. 1 drobny fragment wylewu naczynia

lepionego ręcznie, powierzchnie chropowate, czarne; domieszka tłucznia

kamiennego (tabl. 84:1). 10. 4 fragmenty naczyń lepionych ręcznie; po-

112

wierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego.

11. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowa-

te, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl.

83:4). 12. 4 fragmenty naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie chropo-










drobne fragmenty naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie gładkie,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego. 2. 4 fragmenty dna

naczynia lepionego ręcznie, dno lekko wyodrębnione; powierzchnie

lekko chropowate, zewnętrzna szarobrunatna, wewnętrzna brunatna;

domieszka tłucznia kamiennego; średnica dna ok. 7 cm (tabl. 28:8).

Ruchomy materiał zabytkowy na złożu wtórnym (neolit): 3. 1

bardzo mały, skruszony fragment przydenny naczynia, domieszka dużej

ilości drobnoziarnistego tłucznia ceramicznego. 4. 1 fragment wylewu

(średnica 10 cm) naczynia z płaski ściętą krawędzią wylewu, grubość

ścianek 7–9 mm, powierzchnie pierwotnie wygładzone, obecnie w du-

żym stopniu zniszczone, domieszka drobnoziarnistego tłucznia cera-

micznego i małej ilości piasku (tabl. 7:1).











we barwy brunatnej.




stwowe barwy szarobrunatnej i jasnoszarej.








stwowe barwy szarej i czarnej.
















we barwy brunatno szarej.




we barwy brunatnej.








we barwy brunatnej.




barwy ciemnobrązowej i szarej.


















Kształt i wymiary: na planie gruszkowaty o wymiarach 206×174




117










cm, w profilu wannowaty o głębokości 30 cm. Wypełnisko wielowar-

stwowe barwy jasnobrunatnej i brunatnej.


fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate,

zewnętrzna szarobrunatna, wewnętrzna brunatna; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego; średnica dna ok. 8 cm (tabl. 89:1). 2. 11

drobnych fragmentów naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie znisz-

czone, lekko chropowate, szarobrunatne; domieszka miki i tłucznia

ceramicznego. 3. 19 fragmentów brzuśców naczyń lepionych ręcznie;

powierzchnie gładkie, szarobrunatne; domieszka miki i tłucznia cera-

micznego. 4. 2 fragmenty górnej części naczynia lepionego ręcznie, brzeg

lekko pogrubiony; powierzchnie gładkie, szarobrunatne; domieszka mi-

ki i tłucznia ceramicznego; średnica wylewu ok. 22 cm (tabl. 88:2). 5. 2

fragmenty wylewu naczynia lepionego ręcznie, brzeg lekko wychylony

na zewnątrz; powierzchnie lekko chropowate, szaroczarne; domieszka

tłucznia kamiennego i ceramicznego; średnica wylewu ok. 17 cm (tabl.

88:1). 6. 6 fragmentów górnej części naczynia lepionego ręcznie, brzeg

lekko wychylony na zewnątrz; powierzchnie zniszczone, chropowate,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego (tabl. 88:3). 7. 8 frag-

mentów brzuśców naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie chropowa-

te, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego. 8. 17

fragmentów różnych części naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie

lekko chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego. 9. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie; po-

wierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego;

średnica dna ok. 10 cm (tabl. 85:3). 10. 1 fragment dna naczynia le-

pionego ręcznie; powierzchnie lekko chropowate, brunatne; domieszka

tłucznia kamiennego; średnica dna ok. 10 cm (tabl. 85:4). 11. 1 frag-

ment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, bru-

natne; domieszka tłucznia kamiennego; średnica dna ok. 12 cm (tabl.

87:2). 12. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie

chropowate, szare; domieszka tłucznia kamiennego (tabl. 86:4). 13. 1

fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie zniszczone,

szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego (tabl.

87:3). 14. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie, dno lekko wy-

odrębnione; powierzchnie lekko chropowate, brunatne; domieszka

tłucznia kamiennego i ceramicznego; średnica dna ok. 10 cm (tabl.

86:1). 15. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie

chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego; średnica dna

ok. 12 cm (tabl. 87:1). 16. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie;

powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego; średnica dna ok. 16 cm (tabl. 86:2). 17. 1 fragment

dna naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, brunat-

ne; domieszka tłucznia kamiennego (tabl. 86:3). 18. 1 fragment dna

naczynia; powierzchnie gładkie, czarne; domieszka miki (tabl. 87:4).


ski): 18. 1 fragment dna naczynia toczonego na kole, dno wyodręb-

nione; powierzchnie gładkie, brunatne; domieszka miki; średnica dna

ok. 6 cm (tabl. 65:5). 19. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie;

powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamiennego

i ceramicznego (tabl. 66:5). 20. 1 drobny niecharakterystyczny fragment

naczynia; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego. 21. 1 bryłka żużla.










w profilu workowaty o głębokości 32 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe

barwy brunatnej i szarobrunatnej.



















profilu prostokątny o głębokości 28 cm. Wypełnisko jednowarstwowe




w profilu nieckowaty o głębokości 30 cm. Wypełnisko wielowarstwo-

we barwy brunatnej i czarnej.








stwowe barwy szarobrązowej.





119



we barwy szarej i szarej.











cm, w profilu nieregularny o głębokości 30 cm. Wypełnisko jedno-



fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie, brzeg lekko wychylony

na zewnątrz; powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia

kamiennego (tabl. 89:3). 2. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie;

powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamienne-

go (tabl. 89:2). 3. 7 fragmentów naczyń lepionych ręcznie powierzchnie,

chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego.


ski): 4. 11 fragmentów różnych naczyń; powierzchnie chropowate, sza-

robrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.



we barwy szarej.








we barwy szarej.



w profilu nieregularny o głębokości 28 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe

barwy szarobrunatnej i czarnej.




barwy szarobrunatnej i ciemnoszarej.



















w profilu wannowaty o głębokości 26 cm. Wypełnisko wielowarstwowe

barwy jasnobrunatnej, szarobrunatnej i ciemnożółtej.


ment brzuśca naczynia z listwą plastyczną z odciskiem palca; powierzchnie

chropowate, zewnętrzna brunatna, wewnętrzna szara; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego (tabl. 28:9). 2. 1 drobny niecharakterystyczny

fragment naczynia; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka



w profilu trapezowaty o głębokości 92 cm. Wypełnisko wielowarstwowe

barwy jasnobrunatnej i ciemnożółtej.


fragment wylewu naczynia z odciskami paznokciowymi w górnej czę-

ści brzuśca; powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia

kamiennego i ceramicznego (tabl. 29:1). 2. 6 fragmentów różnych na-

czyń; powierzchnie chropowate, brunatne; domieszka tłucznia kamien-

nego i ceramicznego.







barwy jasnobrunatnej, szarobrunatnej i jasnoszarej.




we barwy szarobrunatnej, ciemnożółtej i brunatnej.


fragmenty brzuśców naczyń; powierzchnie chropowate, szarobrunat-

ne; domieszka tłucznia kamiennego.









135

Kształt i wymiary: na planie nieregularny o wymiarach 90×68 cm,


barwy szarej i jasnobrunatnej.




































barwy szarobrązowej.


















fragmenty brzuśców naczyń lepionych ręcznie; powierzchnie gładkie,

zewnętrzne brunatne, wewnętrzne szaroczarne; domieszka tłucznia

ceramicznego.















we barwy brunatnej.




we barwy szarej.








we barwy szarej.








we barwy ciemnobrunatnej.




we barwy ciemnobrunatnej.

141


cm, w profilu nieregularny o głębokości 16 cm. Wypełnisko jedno-





we barwy szarobrunatnej i jasnoszarej.




















barwy jasnobrunatnej i jasnoszarej.











w profilu nieregularny o głębokości 50 cm. Wypełnisko dwuwarstwowe

barwy szarobrunatnej i szarożółtej.




barwy jasnobrunatnej i szarej.




we barwy brunatnej.












stwowe barwy szarobrunatnej i szarej.






































156



we barwy szarobrązowej.Brak ruchomego materiału zabytkowego.





























we barwy brunatnej.




we barwy brunatnej.





Ruchomy materiał zabytkowy (wczesne średniowiecze): 1.

1 gliniany „chlebek” o okrągłym przekroju; powierzchnia gładka,

szarobrunatna (tabl. 90: 2). 2. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcz-

nie, powierzchnie chropowate, szarobrunatne (tabl. 89:5). 3. 1 fragment

wylewu naczynia lepionego ręcznie, powierzchnie chropowate, szaro-

brunatne (tabl. 90:1). 4. 1 fragment wylewu naczynia lepionego ręcznie,

szyjka nachylona do wewnątrz, powierzchnie szarobrunatne (tabl. 90:3).



we barwy brunatnej.











w profilu nieckowaty z o głębokości 14 cm. Wypełnisko jednowarstwo-

we barwy brązowoszarej.







cm, w profilu nieregularny o głębokości 30 cm. Wypełnisko wielowar-

stwowe barwy brunatnej i jasnoszarej.

Ruchomy materiał zabytkowy (okres rzymski): 1. 1 fragment dna

naczynia lepionego ręcznie; powierzchnie chropowate, szarobrunatne; do-

mieszka tłucznia ceramicznego; średnica dna 10 cm (tabl. 74:2). 2. 1 frag-

ment dna naczynia lepionego ręcznie, dno lekko wyodrębnione; powierzch-

nie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia ceramicznego; średnica

dna ok. 10 cm (tabl. 74:1). 3. 1 fragment dna naczynia lepionego ręcznie;

powierzchnie chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia ceramicznego;

średnica 10 cm (tabl. 74:3). 4. 5 drobnych fragmentów naczyń; powierzchnie

chropowate, szarobrunatne; domieszka tłucznia kamiennego i ceramicznego.











we barwy szarej.




barwy jasnoszarej.




barwy jasnoszarej.

263

Tabl. 79. Rozbórz, stanowisko 27. Ceramika wczesnośredniowieczna: 1–5 – obiekt 882

Pl. 79. Rozbórz, site 27. Early Medieval pottery: 1–5 – feature 882

264

Tabl. 80. Rozbórz, stanowisko 27. Materiały wczesnośredniowieczne (1–2, 4 – ceramika; 3 – piaskowiec): 1–4 – obiekt 882

Pl. 80. Rozbórz, site 27. Early Medieval finds (1–2, 4 – ceramics; 3 – sandstone): 1–4 – feature 882

265



266

Tabl. 82. Rozbórz, stanowisko 27. Ceramika wczesnośredniowieczna: 1 – obiekt 926; 2–4 – obiekt 934; 5–6 – obiekt 939

Pl. 82. Rozbórz, site 27. Early Medieval pottery: 1 – feature 926; 2–4 – feature 934; 5–6 – feature 939

267

Tabl. 83. Rozbórz, stanowisko 27. Ceramika wczesnośredniowieczna: 1–3 – obiekt 939; 4 – obiekt 966

Pl. 83. Rozbórz, site 27. Early Medieval pottery: 1–3 – feature 939; 4 – feature 966

268



269

Tabl. 85. Rozbórz, stanowisko 27. Ceramika wczesnośredniowieczna: 1–2 – obiekt 966; 3–4 – obiekt 1090

Pl. 85. Rozbórz, site 27. Early Medieval pottery: 1–2 – feature 966; 3–4 – feature 1090

270



271



272



273

Tabl. 89. Rozbórz, stanowisko 27. Ceramika wczesnośredniowieczna: 1 – obiekt 1090; 2–3 – obiekt 1129; 4 – obiekt 1582; 5 – obiekt 2061

Pl. 89. Rozbórz, site 27. Early Medieval pottery: 1 – feature 1090; 2–3 – feature 1129; 4 – feature 1582; 5 – feature 2061

274



288

Tabl. 104. Rozbórz, stanowisko 27. Rzuty poziome i profile budynków wziemnych z okresu wczesnego średniowiecza: obiekty 865 i 882

Pl. 104. Rozbórz, site 27. Early Medieval pit-houses: features 865 and 882 in plan and in profile view

the early-medieval period

Documents