Studia Teologiczno-H istoryczne

Śląska Opolskiego (20l3). nr 33

KazIvtpnz S. OzocOpole, UO

,,śWI4TE" roMNIKI W pr,JZAża poLSKI po 1989 RoKU

Głównym przedmiotem niniej szego studium są pomniki dedykowane postaciom

świętych, kapłanów, męczenników, zrealizowane na terenie Polski w przestrzeni

publicznej (najczęściej miejskiej), mające charakterponadwyznaniowy, poprzęZ

który rozumiembrak wyłącmych powiązahnp. zteręnem kościoła lub sanktuarium.

Tekst ten nie rości sobie pretensji do całościowego i kompleksowego omówienia

zj awiska. Pewne, zauważonę elementy cechuj e j ednak regularność i na ich przy-

I<ładzię można wysnuć wnioski odnoszące się do badanego zagadrrięnial. Zazna-

czony w tytule przełom 1989 r. obok zmian ekonomicznych, społecznych i kulturo-

wych przyniósł również istotne dla prowadzonych przeze mniebadań modyfikacj e

i nowości w obszarze pomników2. Możliwość nadrobienia zaległości wcześniej-

szego okresu w obszarze wszelkich realizacji dedykowanych społecznej i narodo-

wej pamięci zaowocowała,,eksplozją" m.in. papieskich figur, których kilka setek

stanęło do samej chwili śmierci JłNłPewł_łII. Oboknich wpejzażmtast, miaste-

częk i wsi zaczęły wrastać dziełapoświęcone osobom zakazanymw poprzedniej

epoce, takimjaknp . JozBr IPII-SIJDSKIEGo, czy przechowujące pamięc o kaźni na-

rodu na Wschodzie (fot. 1),

I Posfuguję się w nim głównie materiałami prasowymi, które można w wypadku badań nad pomni-kami z powodzeniem można traktować jako źródłaniezwykle istotne i kompetentne, a w wielu jednost-

kowych przypadkach - jed).ne dostępne.

'Tekstniniejszyjest efektem trwających od 2000 r. studiów nad współczesnymi, polskimi pomnika-mi, którychwymiemymi efektami sąm,in. książkaopomnikachJanaPawłaII oraz pomnikach lubelskich

fiak również szereg artykułów doĘczących kondycji polskiej sztuki ,,pomnikowej"); por. K.S. OzoG,Miedziany Pielgrzym. Pomniki Jąną Pawła II w Polsce w lątach 1980-2005, Głogów 2007; TPNżP,

PomnikiLublina,Lublin20l3;rnNzl, MclterialnapamięcwspółczesnegoGlogowa,Opole20l3.Tytułjest w jakimś sensie nawiązaniem do tekstu największego współczesnego autoryłetu w rodzimych bada-

niach odnoszących się do pomników, mimo że tekst ów traktował - odwrotnie niż ten problem,,Świę-

tości" jedynie w kategoriach swoistego,,totemu" czy,,nowej świeckiej tradycji"; por. L GRzcslur-Or-szrwsrn, Pnydrożni, pryuliczni, lecz niekoniecznie święci,w: B. WIERzBICKA (red), Święci przydrożni,patroni przyuliczni. Materiały z sesji naukowej, Warszawa, 20 2l maja l999 roku, Warszawa 2000,

s.218 235.

154 I(lzturEnz S. ożoc

zdużowiększą śmiałościąmogjyteżw publicznej przestrzenipojawić się dzieła,mviązaneze sferąsacrum:wyjąwszy sylwetki papieża,czyteżprymasa Tysiąclecia,wymagające nieco innego oglądu i perspekfywy, byĘ to figury i pomniki lokalnychsług Bozych, beatyfikowanych i świętych, patronów lub tez duchownych związa-nychz danym miejscem. Identycznie,po cezurzę 1989 r. zauważalnyjest powrótświęĘch patronów w obszar np. miejskiej heraldyki orazznacznie szersze akcen-towanie ichznaczenia dla lokalnej historii i kultury. Jednocześnie zdarzały stęsfluacje, w których tradycyjny patron danego miejsca stawał się nim oficjalnie.Tak było w przypadku Kęt i św. JłNł KłNrEGo. Dopiero niedawno podjęto ofi-cjalne kroki mającewzynió go formalnym patronem miejscowości, w której trakto-wano go przez dłlgi czas j ako swego ,,oczywistego" opiekuna , prry okazji zacho-wując, rewaloryzując, a nawet kopiując znajdującą się tam od XIX w. figurę3.

Właśnie od pomników lokalnych patronów wypada zacząć ten przegląd. Pol989 r. część z miast mogła ,,przypomnieć sobie" o ich posiadaniu, inne z kolei,szukając wskazówekw swojej tradycji i historii, ufundowĄ sobie patronat świę-Ęchz dawnych i nieodlegĘch więków. Spotkamy w nich zarówno postacie anio-łów, świętych kościołapowszechnego,zakorzenione w ikonografii i szeroko zna-ne,jaki osobybardzo istotne dladziejównarodowych, niekiedyzniewyksźałconądo końca ikonografią, współbudowanąprzęz dane dzięło. Podejmowanym lokal-nie, stosownym uchwałom nierzadko tow arryszyłamyśl o zrealizowaniu trwałegoznaku w formie rzeźby |ub pomnika, który mógłby p rzypominać mieszkańcom syl-wetkę patrona i jego obecność w lokalnym systemie kulturowym.

Grupę nietrudną do wychwycenia są posągi Archanioła Michała, znajdującesię w kilkunasfu miejscach kraju, w ograniczonej objętości niniejszego tekstuprzed-stawione na przyldadziel<l lkunajbardziej symptomaĘcznychrealizacji.Miejskimpomnikiem, który wrósł w przestrzeh,,swojego" miasta nienvykle mocno, niecostars4.,rn od omawianej w tekście grupy, jest posąg św. Michała zBiałej Podlas-kiej, wykonany w l 98 1 r. ptzezTeopuszł ULATowSK]Eco. Nierzadki w naszychwaruŃach kulturowych pahonat doczekał się realiza cjirzeźbiarskich również w in-nych miej sc ach.PrzyĘadem może być odsłonięty we wrześniu 201 0 r. monumęntna rynku w płońsku, z dynamiczną postacią Archanioła (ustanowiony oficjalniew 2005 r. ) wykonan ą przęz MtcHełł URBAŃSKIEGo, ustawioną na niewysokiej,klasycyzuj ącej w formach kolumnię. Jego odsłonięcie powiązane było z celebracj ąkościelnego święta, jak i okrągłej rocznicy samorządnościa.

3 A, Mlrysł, M. Nycz, Św. Jan Kanty Patronem Kęt,Kęry 2010, s, [2]; (BAJ), Pa tron nowiutki,,,Dziennik Polski" (2006), nr 223, dod,,,,Dziennik Polski Małopolski Zachodniej", s. 3,

4 RN, 20-1ecie samorzqdu i Dzień Patrona - podwójne świętowanie,,,Tygodnik Ciechanowski"(20l0), nr 40, s. 2; M. Mxr, Płońsk świętował...,,,Tygodnik Ciechanowski" (2011), nr 40, s. 3.

,,ŚwĘrp" eoMNIKI w pEJzAżu Pot-szu po 1989 noru

W zespole Ęm warto też odnotować nieco bardziej ludyczną w formie figuręświętego ustawioną w 2005 r. na rynku w Strzyżowie, ciekawą p oprzezzastosowa-ny element kojarzącej się ze wczesnym średniowięczemzbroi. Mało ciekawy, wy-konany z łamanego kamienia postument stawia ten pomnik w grupie obiektów

,,tańszych",częściowonieprofesjonalnych (tot.2).Wciążnaswojąrealizacjęcze-ka bardzo ciekawy (poza skalą, w której ,,wielkość naturalna" rozumiana jest zbyt

dosłownie) projekt pomnika Archanioła, który ma stanąć w Sanoku. Autorami kon-

cepcji są pochodzą ca z tego miasta krakowska rzęźbtarka AcmBszxe Śwmnzo-wrcz i jej mąż, MAREKMłśI_łNtBc. Na niekorzyść idei wzniesieniatego pomnika

działabyćmoże inicjaĘwawychodzącazkręgówpolitycmych orazliczne głosy do-

tycząceniestosowności finansowania przedsi ęwzięć tego Ępu z kasy publi cznejs ,

Jednym z naj bardziej znaczących,poprzez swój ksńałt,rozmiar i usytuowanie,jest monument z Odolanowa, przedstawiający tradycyjnego patrona tego miasta,

św. MłncrNł.Zrealizowanyzostałw 2003r.,na jubileusz sześciuwieków istnie-nia miej scowości i należy do stale rosnącej grupy współczesnych realizacj i pomni-

kowych naw iąnj ący chdo anĘczne go schemafu figury j eźdżca6. Jest dziełem nię-zwykle akĘwnego na polu realizacj i pomnikowych RonrRTA SoBocIŃSKIEGo, co

w części tłumaczy niedoskonałości anatomiczne konia, żebrzącego łaski biedakaoraz samego świętego, nieco sźucmymruchem odcinającego mieczem połę swego

płaszcza (fot. 3).

W kwietniu 20 1 3 r, w Mikołowie odsłonięto równie okazaĘ pomnik lokalnegopatrona, św. WorcIBcHł, będący d zięłem Zy :uLINTA BRACHMAŃSKIEC,o . Rzęźbaswoim układem i kompozycj ąprrypomina nieco wcześniejsze realizacje artysty,

choćby stafuę Jana Pawła II dla Piekar Sląskich. W realizacj i mikołowski ej zwracauwagę wysmuklenie postaci świętego, zabieg dynamizacji jego sylwetyprzez suges-

tywne skręcenie draperii jego szat oraz długiej brody. Pomnik, po licznych pery-petiach, ustawiony został przy wejściu na rynek (figura odlana kilka lat wcześniejczękała długo na rozstrzygnięcie sporu o lokalizację, konserwator zabytków za-

kwestionował zarówno miejsce na fundamentach starego ratusza, jak i w miejscunieistniejącego pomnika cesarskiego' - fot. 41.

Zracjikameralności uĄrtego materiafu zupełnie inny j est wymiar lipowego posą-

gu św. WłwRZvŃCł, patronującego Wodzisławowi. Odsłoniętyna roguulic 26mar-

5 (lz), Ku chwale Archanioła i Sanoką,,,Tygodnik Sanocki" (2012),nr 50, s. 18; PS, LV'Sanoku

powstaniepomnikArchanioła Michała?,,,SuperNowośc1" (20l2),nr 17l, s.6; M. SlłlJŚ,Upomnianosię o pomnik patrona, ,,Tygodnik Sanocki" (2012),tlr 40, s. 9; J. ZlolRo, Zwyciężyl anioł sanocki, ,,Ty-godnik Sanocki" (2013), nr 19, s. 8.

6E.Kotowsrł-RAsIAK,.rwigry MarcinnabiaĘmkoniu,,,GazetaOstrowska"(2009),nr45,s.12;A. WENcwEL, Diecezjakaliskawkalejdoskopie,,,Opiekun" (2006), nr 23, s, 16;(HOL),Odolanów, mia-

sto tradycji i pomników,,,Kurier Ostrowski" (2O07), nr 58, s, 6.

'B. PrBls, Patron z wiosłem, ,,GazetaMikołowska" (20l3), nr 5, s. 8n.

155

156 klznłpnz s. ożoc

ca i Jana Pawła II, obok ronda noszącego imię świętego w czerwcu 2010 r., jestdzięłemZycMt]NTAŁAcIoI(A, pocho dzącego z nieodlegĘch Kokoszyc8. I on jestkonsekwencj ąprzyjętej w końcu 2006 r. uchwĄ w sprawie patronatu nad mias-teŃ . Rzęźba została umieszczona na postumencie, w szklanej gablocie, Stanowiprzykład lokalnych ambicji przerastającychmożliwości wzniesienia dzieła zpraw-dziwego zdarzenia, dających w renitacię efekt rujnujący szlachetny zamysł. Wy-tworzenie bariery koniecmej ze względów pogodowych najczęściej okazuje sięmordercze dla odbioru i recepcji tego typu dzieła.

W leżącym w innej części Śląska Bieruniu, kult św. WłI-BNIEGo związany j estz drewnianym kościółkiem nosząclłnj ego wezwanie, który dopr ow adził do przy z-nania miejscowości oficjalnego patronatu w końcu 2003 r,10 Pięć lat póżniej przykościele odsłoniętopomnikświętego, składający się czworobocznego, ozdobnegocokołu, z ustawionej na nim niewysokiej kolumny mvieńczonej odlaną z brązu pos-tacią patrona, Wpisuje się ona w kanony przedstawień tego biskupa, zachowującklasyczną dostojność blokowego ciała i błogosławiącego gestu.

P atrząc nakatalog świętych Kościoła powszechnego, maj ących wymiar ogólnyi dysponujących określonąprzeztradycję sztuki ikonografią, nie sposób nie wspom-nieć o fi gurze św. Avromcro PADEWSKIEcO w Jaśle, ustanowione go patronem te gomiastaw 1997 r, Lokalne celebracje jego święta sąnesńądość interesuj ące,zacho-wuj ą m. in. pamięć o cudownym zachowaniu nienaruszone go po sągu w zgli szczachspalonego w 1944 r. kościoła. Pomnik, odsłonięĘ przy 11. Mickiewicza w 2000 r.,jest dziełemkrakowskiego rzeźbiarza,MłclrrłPącAKA, i odwołuje się do klasycz-nego ujęcia św. Antoniego, stanowiąc rzadl<lprzykładrzeźby niebanalnej i ekspre-syjnej w swojej fakturzel1 (fot. 5).

Na północy Polski nietrudny do wychwycenia jest zespół obięktów związa-nych ze św. BnuloNBM Z KWERFURTU i sprawow anymprzez niego patronatem nadkilkoma miejscowościami, Realizacje te mają różnąrangę jakościową i gabaryto-wą,prrynależąc do różnorodnych odmian pomnika. Typowo rzeźbiarskimjest tenodsłonięty ostatniego dnia września2009 w Bartoszycach, którego oddanię stałosię elementem lokalnych obchodów milenium męczeńskiej śmierci świętego, po-łączonychz nadaniem miastu jego patronafu12. W kwestiach artysĘcznych jest on

8 A. MIsł, Zrzutka nafigurę patrolra, ,,Nowiny" (2009), nr 10, s. 2; I. SAIAMoN, Pogodny święĘuciszażlnuioły,,,NowinyWodzisławskie"(2009),nr33,s. 17;MAG,Patronpoświęcenlacł,,,NowinyWodzisławskie" (20l0), rlr 26, s. 2.

nP. Ponwor, Św ięĘWcwrzyniecpatronemWodzislawia Ślqsłiego,,,Serwis Wodzisławski" (2006),nr 1l, s.8n.

r0 http://www,um,bierun.pVmiasto bierun/pomnik_sw_walentego.html.rI J. Swtsrł<, Po mnik św. Antoniego w Jaśle,,,Zwiastowanie" (2000),nr 2,s, 86 9l; E, GoRczyCA,

Tu stanie pomn lĄ ,,Nowiny" (2000), nr 113, s. 6.

'' K. Nłręcz, Św. Brunon z Kwerfurtu patronem Bartoszyc, ,,Wspólnota ' (2009), nr 47, s. 59; K. BIE-teWNV,Millenijniew Bartoszycach,,,PosłaniecWarmiński" (2009), nr 13, s.22; T, MnoŃsrt,.Sw. Bnł-

,,ŚwIęrE" IoMNIKI w pElzAżu Polszu po l989 noru

przykładem prostej, blokowej rzeźby, ograniczonej przez zastosowany materiał(kamień naturalny), kojarzącej się z najpopularniejszym schematem ukazywaniaw pomnikach Jana Pawła II (fot. 6). Z kolei w Kartuzach patron miasta znajóljesię w okazałej, murowanejkapliczcezlokalizowanej przyul, Klasźornej, przynie-istniejącym kościele św. Katarzyny (pierwotnie będąc dziełem ManctNł PI-tcH-rv), Figura została zrekonstruowana po l<radzieĄ i umieszczona w odnowionejkapliczce w październikv}}l} r. Znaczniebardziej okazałą formą, choć nie kla-sycznie rzeźbiarską,jest istniejący od 1910 r. w Giżycku, na domniemanym miej-scu śmierci św. Brunona,kłzryż. Święty patronuje również temu miastu - poja-

wiła się w rwiązkllzĘminicjatywa wzniesienia mu kolejnego pomnika w formiesarkofagu - ołtarza, który to pomysł wzbldziłzresńą spore niesnaski w lokalnejwspólnocie, wyrńane przez ew angelików 1 3.

Również patronująca od końca 2008 r. Dębicy św. Jepwtcł ŚrĄsre doczekałasię swojego pomnika odsłoniętego jlżw pażdzierniku 2009 r.przedlokalnym ma-gistratemla. Zwartarzeźba, będąca odlewem z brązu, autorstwa tarnowskie go rzeź-biarza, Jłcrł KUcABy, ustawiona została na wysokim cokole i odwofuje się dotradycyjnej ikonografii świętej poprzezatrybuty: modelu kościoła i chlebatrzyma-ne w rękach. Prawie niewyczuwalny kontrapost i sympaĘcznie oddanatwarznięrównoważą odczuwalnej blokowości rzeźby, która wydaje się prostymprzędhlże-niem postumentu (fot. 7).

Zupełnie inny j est pomnik patronuj ącego od 2008 r. Sanokowi św. ZycIvtrxrłGonezoowsKlEco. Odpaździernika 2010 r. ma on swój monument przykościelepw. Chrystusa Króla na Posadzie . Zracji dość ubogiej ikonografii tego kanonizo-wanego dopiero w 2005 r. świętego, monument ten stanowi istotny wkład do jegoplasĘcznych wyobrażeń. Jego autorzy: ActvlBszx,ł Śwmnzowtcz i MAREKMAś-LANIEC zaproponowali ksźałt odnoszący się w dzieła miłosierdzia tworzone przezGorazdowskiego: grupę rzeźbiarskązdominującą sylwetkąpatronapochylającegosię nad siedzącą na ziemi matką zdzieckiemna kolanach .Przy okazjitej realizacjiuwidoczniła się mocna krytyka j ego finansowania (głównie z budżefu miasta) oraz,zracjispecyfiki tego,,księdza dziadów", postulatyzamiany rzeźby na pomnik,,zy-wy", będący pr zedŁużeniem działalnoś c i święte go' 5

1fot. 8).

non został patronem Bartoszyc. Uroczyste obchody i odslonięcie pomnika, ,,Gazeta Olsz§ńska" (2009),

nr 23 1 , dod. ,,Goniec Bartoszycki", nr 40, s. 3,r] P. Totrłxlpwlcz, Sarkofag niezgody,,,Gazeta Współczesna" (2010), nr 148, s. 5; W. Guzrwtcz,

Milenijne obchody świętobrunonowe,,,EłkiMy" (2009),nr 4, s.3; S. KĘozmnSKI,Stolat temu nawzgÓ-rzu mieszkańcy ustawili krzyż, ,,Gazeta Olsztyńska" (2009), nr 258, dod. ,,GazetaGiżycka" m 44, s.4.

la P. G,łnr,Kosztownypomnikopiekunkiuboglcł,,,SuperNowości" (2009), nr210, s. 5;P, Gru-erc,

Pomnikowe marnotrawstwq ,,SuperNowości" (2009), tu ż37, s.2a; (KIS), Figura św. Jadwigi przedmagistratem,,,Dziennik Polski" (2009), t 244, dod.,,Dziennik Polski Tamowski", s. 84.

]5 D. Męx,ł.nsx-ł.,Będziemybudować pomnikświętemu,,,Nowiny" (2009), nr20l, s. 7; M. K,ąutg-N]EcKI, Kl czci patrona ubogich,,,Nasz Dziennik" (2009), m 240, s.731'al.z.ys, Za rok stanie pomnik,

I57

l58 K,łzmIBnz S, Ożoc

Nieco inną sytuacj ą od wyżej przedstawionych, w których pomnik był zanvy-czaj konsekwencją ustanowionego patronatu, jest prąrpadek, gdy kolejność jestodwrotna. Jak w Pabianicach, w których pomnik św. MersyMILIANA Kot-sBcoprzy kościele św. Mateusza jest znacznie starszy od patronatu nad miastem, oficjal-nie sprawowanego odjesień2004r.(monument odsłonięto 13 paździemika 1991 r.)1Ó.

Podobny przypadek zachodzi w Nowym Mieście nad Pilicą, posia dającym okazałymonument dedykowany pamięci bł. HoNoneTA KozMIŃsKIEGo od 1992 r. (auto-remjest CznsŁAwDzwIGAr), zaś oficjalniepotwierdzonypatronat istnieje dopierood 1 9 9 7 r.' 7 W p aździemlku ż0 I 2 r . B ełchatów u ry skał zezwo l eni e na p atronat JANAPAwŁA II, posiadając już od 2000 r. pomnik na jednym z miejskich placów, pla-nując mimo to kolejny, w formie popiersia wpisującego się w uprzednią,związanązpostaciąpapieża,kompozycję przestrzennąl8. Dopiero w20I2r. oficjalnypatro-nat papieski uzyskĄ Wadowice, posiadając już w swoimpej zażru,kilka,rożnej ja-kości artysĘ cznej, pomników swoj e go naj większe go kraj ana l 9.

Warto, obok tych aspektów lokalno ści zvv iązany ch z o dczlw aniem i pielę gno-waniem ,,małej ojczyzny", wspomnie ć o realizacjach większych, szęroko komento-wanych, będ ącychv"yznacznikiem zupełnie innej skali, nierzadko lokalnej megalo-manii przekładającej się na całościowe odczuwanie badanego zjawiska. Charakterponadlokalny mają niejednokrotnie założeniarzęźbiarskie powiązane zważnymina mapie kraju sanktuariami lub miejscami pretendującymi do takiego statusu. Przy-kład Lichenia może być z wielu względów pouczający, ale podobnie j ak w więk-szości innych tego typu miejsc (choćby Kałków na Kielecczyźnie),mamy do czy-nienia z sytuacją autonomii obszaru podlegającego Kościołowibądź zakonowi.Monumentalny pomnik Prymasa Tysi ącleciaKęczącego pod Bramą Lubomirskich,jak również kiczowaty monument JanaPawłall na bastionie Trójcy Świętej (czy

,,Tygodnik Sanocki" (2009), rt 42, s, I; (z), Pierwsza zbiórka na pomnik,,,Tygodnik Sanocki" (20 l 0),nr 19, s,3; W. PnucnNlcru,Pomniktowyraz naszej pamięci; rozm. JoannaKoztuoa,,,Tygodnik Sanoc-ki"(2010),nr8,s.3;D.MĘKARsKA,,,Ojciecubogich"stanqłwSanoła,,,Nowiny"(2010),nr274,s,7;M,Stxuś,Mamyswojego Świętego,,,Tygodnik Sanocki" (2010), nr44, s.9; J.K.,Poświęceniepomnikąśw.l<s. Zygmunta Gorazdowskiego,patrona Sanoka,,,Yerblm" (2010),nr 1l, s.9;A. Wprcosz,Stanqłpomnik ks Gorazdowskiego, ,,Kurier Podkarpacki" (2010), nr 97, s. 4; RED, Uroczystość poświęceniapomnika św. lrs. Zygmunta Gorazdowskiego,,,GłosZięń Sanockiej" (2010), nr 505, s. 8; (ra), |I/ Sanokustanqł pomnik ,, Ojca ubogich", ,,Niedziela Przemyska" (20l0), nr 4'7 , s. Y .

16 (Jroczyslość odslonięcia ipoświęceniapomnika św. Mal<symiliana Kolbego, w: B. Berzr, A. Gł-lŃsru(red.),Martyrologiaduchowieństwapolskiego 19j9-1956,Łódź1993,s.26V272;zob.też,.Dekretogłaszajqcy św. Mal<symiliana Marię Kolbego, kaplana i męczennika, jako patrona miastą Pabiąnic,,,Wiadomości Archidiecezjalne Łódzkie" (2004), nr 10, s. 625n; rEłvt, Miasto pod patronatem,,,NoweŻyciePabianic" (2004), nr 40, s. 2; I. KLtMczAK, Patron Pabianlc, ,,Aspekt Polski" (2004), nr 10, s. 2.

'' K. Ślusłnczyx, Czesław Dźwigaj. Od medalu do monumentu, Kraków Rząska 2008, il. s. 64.r8 M. Jęon ł.szewsrl,Komunikat o Dekrecie Kongregacji Kultu Bożego i Dyscyplinie Sakramentów

ogłaszajqcym blogosławionego Jana Pawla II patronemmiasta Belchatowa,,,Wiadomości Archidiece-zja|neŁódzkie" (2012), nr l0, s. 727-728.

'n Ożoc, Miedziany Pielgrzym, s. 54.

,,Śwryre" poMNIK] w pp,szdzu PoLsKr po 1989 noru

też monument dedykowany jego rodzicom przy Domu Pielgrzyma) wpisują sięoczyłviście w pejzażJasnej Góry, ale w obszarzę zainteręsowania niniej szego teks-tuwinienraczej znaleźć się pomnikpolskiego papieżazplaalDaszyńskiego,zrea-lizowanyw przestrzeni miejskiej, Jeszczę mocniej ta sytuacja widoczna jest w przy-padku Lichenia, gdzieprzestrzeńotaczającabazylikę dosłownie usianajestróżnejklasy realiza cjamirzeźbiarskimi (i architektonicznymi) o charaktęrze nie tylko de-

wocyjnym, ale i męmoraĘwnym (fot. 9). W podobny sposób możnapotraktowaćGolgotę Beskidzką w Radziechowach, gdzie monumentalne (niestety, jedynie w ma-częniu swojej skali) stacje drogikrzyżowej nealizował Czesław Dźwigaj2q,

Zupełnie odmienna j e st syłuacj a Świebodzina, w którym w li stopadzi e 20 I I r.

stanął monumentalny posąg Chrysfusa (fot. 1 2). Mimo żebył onprzede wszystkimefektem starańmiejscowego duszpasterza, tojednakw efekcie niezwykle sprzyja-jącej atmosfery w mieście i miejscowym ratuszu, stał się wspólnym dziełem miesz-

kańców. Mimo sięgającej szcnltów absurdu inwesĘcji z kwietnia 2013 r.w Czę-stochowie, gdy w tamtejszym, komercyjnym, Parku Miniatur Sakralnych stanęła

14-metrowa figura Chrystusa2', to Świebodzinpozostaje najb ardziejkomentowanymkolosemowyniarzęclrześcijańskim, zręalizowan\.rynwostatnimczasiewPolsce22.Obiękt niezliczonych dowcipów i fotomontaĘ,przez mieszkańców tej miejsco-wości traktowanybył jako szansa na promocję miasta i podniesienie standardu Ęciaprzezzwiększonyruchturystyczny, dla inicjatorów zaś pozostawałwyznacznikiemznaczenialokalnie ważnego sanktuarium oraz symbolem narodowej wiary. Istotne

dlawłaściwe gozroztlmienia ideowego jestprąlpomnienie, że tamtejsi radni starali

'0 ŚLusłnczyr,Czeslaw Dźwigaj,s.374l;J,Jvttczłr.,Nowy samorzqd Nowego Miasta i Gminyu Swego Patrona, ,,Niedziela" (edycja łowicka) (2002), nr 50; K. GAJEwsKI, J. JuRCzAK, Owoce błogo-slawionego Honorata,,,Echo Dnia Radomskie" (2009), nr 243, s. 13.

2I Odslonięto największy pomnik papieża. ,,Życie Częstochowy i Powiatu" (2013), nr 44, s. I,4.22 P. SłązyŃsrcl, Wrzask w przestrzeni, Dlaczego w Polsce jest tak brzydko? , Warszawa 2072,

s, 104-109. Monumentalny Chrystus, podobnie jak świebodziński, wzorowany na rozmiarach posąguz Rio de Janeiro w ramach innego pomysłu miał stanąć dekadę wcześniej w Kielcach, następnie też w Tar-nowie, Dzieje pomysfu kieleckiego najlepiej obrazuje wybór tekstów z lokalnej prasy, odnoszących siędo niejasności i sporów związanychzĘideą. Por. T. BIBŃ, Kro jeszcze wierzy w statuę Chrystusa?,,,EchoDnia" (1999), rrr 85, s. 3; M. JAwoRsK], OpĘmisĘcznie o budowie pomnika; rozm. Danuta Parol,,,EchoDnia"(1999),nr190,s, I0;(l*),JakibędzieChrystus?,,,EchoDnia"(2000),nr7,s. l;J,PeNlr,Czasna... konkreĘ?,,,Echo Dnia" (2000), nr l4, s. 5; K. SowŃsKI, Statua już rzeclłvista. ProjektpomnikaChrystusa Zbawiciela zobaczq Amerykanie,,,GazetawKielcach" (2000), nr 14, s. 3; B. RyNKowSKA,KielcebezChryslzsa,,,SłowoLudu"(2000),nr209,s, 1;M.Jłwoxsxl,Zostałapamiqtka,,,GazetawKieI-cach" (2000), nr 286, s, 3; W. PrAsEcKI, Pomnikpobożrtych Ączeń Był pomysł, nie bylo pieniędzy iporo-zumienia,,,Słowo Ludu" (2000),nr221,s.5,7.Wartoteżzwrócić uwagę na dziejepomysfu tamowskie-go: M. Pullr, Podejrzany pomnik Chrystusa- Kościelnafundacja z Kielc przestrzega władze Tarnowa,

,,Echo Tarnowa" (2000), nr 32, s, 8;K, Koeł, Me rezygnujq z monumentu. Tarnowski pomnikZbawi-cielawciqżw sferze pobożnych życzeń...,,,TEMI" (2002),nr 6, s, 5; (SMOL), Klria nie chce pomnikn,

,,DziennikPolski" (2002),rlr216, dod.,,DziennikTamowski", s,I;DJ,Nie będziepomnika na,,Marcince".Kościół przeciwko monumentowi Chrystusa Króla i centrum Polonii,,,TEMI" (2004), nr 49, s.6.

159

160 K,łznrłInRz S. Ożoc

się o uzyskanie oficjalnego patronafu Chrystusa Króla nad swoimmiastem, natra-fili jednak na jednoznaczną,negaĘwną odpowiedź Watykanu.

Zracji swojej wielkości (stafua mierzącal0 metrów na 14-metrowym cokole)w kategorii monumentalnych realizacjirzeżbiarskich wyrómia się też posąg Chrys-tusa z Ustronia, ustawiony na zboczll góry Równica, przy kościele Jezusa ChrystusaKróla Wszechświata, W zestawieniu z figurą świebodzińską niezwykle interesującyposąg ze stali nierdzewnej powstał dzięki krakowskiemu rzeźbiarzowi,RosnRrowlPIcolrow. Jest indywidualną fundacją mieszkańca Ustronia, Aołvł KąozIEn-SKIEGo, znanego ze wzniesieniazapryłvatne fundusze kościoła Chrystusa Króla.CiekawostĘ możebyc zarówno to, że statlazłłrócona jest w kierunku północnym,

tak by Chrystus obejmował swoimi ramionami cĄ kraj, jak i podnoszony w dal-szej części teksfu fal<trealizacji tego pomnikabezczęścikoniecznych zęzwolęń23.

Obokpostaci ks. JBnzBcoPoplEŁuszru, którego pomniki sąjedną z najłatwiej-szych do wychwycenia grup w zespole współcześnię realizowanych monumen-tów2a,istnieje szeregrealizacjiozbliżonymcharakterze,Niemożliweprzedl989r.upamiętnienia męczenników okresu okupacj i lub PRL-u są wpisywane w kraj obrazmiast i osadzwiązanych z ich Ęciem. Przykładem możebyć,coprawdazlokalizo-wany na terenie przykościelnym, jednak ważny dla lokalnej pamięci, pomnik ks.

Mencrxł ĘDzIERSKIEGo w Jarocinie pod Niskiem, odsłonięĘ w częrwctl2070 r .25

(fot.10).KlęczącastafuaprzedstawiapostaćmęczennlkazczasuIIwojny,trzyma-jącego w dłoniachniewielktkłryĘk. Formatablicyna cokole nautiązuje do śmier-ci w podpalonej plebanii, Autorem figuryjest PtoTRGARSTKA, właściciel odlęwniartysĘcznej ,,Studio Szymanowo" w Szymanowie koło Śremu. Znacznie skrom-niejszą formę ma radomski pomnik jednej z oftar l976 r, Upamiętniający ks. Ro-MANA Korrenzł pomnik znajduje się przy ul. Mireckiego i ma formę kamieniapamiątkowe go z oryginalną w formie tablicą pamiątkową26.

23 MH,Chtystus na Równicy,,,GazetaWyborczaKatowice" (2011), nr 119, s. l; E. Funrłx, Co arobi Chrystus?, ,,Gazeta Wyborcza Katowice" (2012), m '7 6, s. |6.

'o W. KosnwIcz, Stanie tam, gdzie l<s. Jerzy odprawil mszę, ,,GazetaOlszĘńska" (2011), nr 148,s.6;Ostatni akcent roku [odslonięciepomnika Popiełuszkiw Łodzi] ,,§iedzlelt'(1995), nr 1, s. 10; R. BIs-rcuł, Zlo dobrem zwyciężal,,,Słowo Ludu" (1999), nr 246, s. 1-2; J. KĘotłcxl, Prawda ks. Jerzego,

,,Gazeta w Kielcach" ( 1999), nr 24'l , s. 1 ; A. M.łrrNowsr,ą, Bytomianie postawili pomnik Popieluszce,,,GazetaWyborczaKatowice" (2009), nr237, s.5; T, CtecHoŃsxr,Pomnikl<s, Popieluszki,,,GazetaWy-borcza Toruń" (2010),nr 92, s. l ; Kar, Ks. Jerzy stanqł w Rzeszowie,,,Super Nowości" (20l0), nr 180,s. 5; M, Młcu, Spętane nogi obciqżone kamieniami,,,GazętaWyborcza Rzeszów" (2010), nr 216, s.3.

2' A. Cerrce, Męczennik z Jarocina, ,,Gość Niedzielny" (2OI}),nr 24, dod. ,,Gośc Sandomierski",s.4 5;(zl),PomnikmęczennikazJarocina,,,Sztafeta"(2010),nr25,s. 11.Pamięćolokalnych,zamor-dowanychkapłanachjestżywawróżnychmiejscach.Por, A.ZAwADZKA,JakBaranekprowadzonynarzeź, ,,FakĘ Ostrowskie" (2006), nr 35, s. 7.

26 (łor), Papieski dqb rośnie już obok tablicy,,,Echo Dnia Radomskie" (2006), nr 145, s. 1; (ror),Wrocznicę śmierciksiędza Kotlarza,,,EchoDniaRadomskie" (2011), nr 190, s.4; Sz, Kowłrtr,Ksiqdz

,,SWĘrn" poMNIKI w puzeżv Polsrr po l 989 noru

Przy tej okazj i nie sposób nie wspomnieć znajdljącego się w pobliżu Jarocina,w Momotach Górnych,,,pomnika" tamtej sze go le gendarne go probo szcz a, KAZI-MIERZA PŃCIURKA27. Drewniana fi gura, wykon ana pr zez Ęjąc e go tam artystę ni e-

profesjonalnego, SzczryANA KoŁpĘ, została ustawiona w 2000 r. (rok po śmierciproboszcza) przy kościelnympłocie wrazzrzeżbamiwyobrńającymi Jana Pawła IIi Chrystusa (fot. 11),

Przy okazji moich badań nad pomnikami Jana Pawła II opisałem m.in. zjawis-ko dość regularnie wracających postaw inwestorów i inicjatorów nie przewidują-cych konieczności uzyskania odpowiednich zęmło|eń urzędowych. Szczególnie te

zmniejszychmiej scowości powstawaĘ często j ako samowolki budowlane, co da-

wało się wytfumaczyć po części ich charakterem: wykonane niedbale, nierzadkoznietnłlaĘch materiałów miĄ od początkumańę tymczasowości. sytuacj arażą-cych zaniedbań powróciła w 2008 r., gdy zdecydowano o ustawieniu papieskiegoposągu na Wawelu. Wybitny rze źbiarz, Gustaw Zemła, w tej rea|izacji zapropono-wał, niestety, kompozycję mocno zachowawcąimało oryginalną. Tajednak, w kon-tekście sporu i braku koniecznychzerwoleń,była mniej komęntowana28 (fot. 13).

Sytuacje te wracają jednak regularnie i z pewnością będą jeszczę wracać. W prze-konaniu wielu obieĘ tego typu powinny być pozajakąkolwięk kontroIą. Stąd za-pewne nielegalny, a zarazemkuriozalny w swoim ksźałcie pomnik polskiego pa-

pieża z Rzeszowa29.

Sfuacja, l<tórav,rydarryła się w 2013 r. w Radomiu, doskonale obrazuje nie-rzadkązkolei sytuację swoistego,,wyścigu",jakipodejmuj ąinicjatorzy pomniko-wych inicjatyw przybraku dialogu i porozumienia. Z racji patronatu nad miastempojawił się pomysł ufundowania monumenfu na placu Jagiellońskim, przy miej-

Roman Kotlaz zapomniana ofiara bezpieki, ,,Biule§m lnstytutu Pam.ięci Narodowej" (201l),nr 4,s.84 101.Dodatkowo,znaczniemniejimponującaplastyczniepłytanamniejszymkamieniuznajdujesię w Koniemłotach, rodzinnej wiosce ks. Kotlarza.

27 Kilkadziesiąt latposfugi w ubogiej, położnej w LasachJanowskich, parafii zapisało się w pamięciwielu osób poprzezfralclszkński model sfużbykapłańskiej, swoisty eksperyment, polegającym.in. nacałkowitej rezygrracji zjakichkolwiekofiarza sakramenty, połączony z całkowiĘm oddaniempotrzebomparafiarr. M. STRzAŁKowszu, ,,Robilem to, co konieczne... ", ,"Przekrój" (1998), nr 2, s. 46n; A. Nowrcxe,Niezwykłe dzieło jednego człowieka,,,Klrier Lubelski" (1991),m293, s. 7; P, Knłwczxrc, Spod jednejręki,,,NaPrzykJad"(l997),nr54-55,s, 16n;Z,J.Nlrł,§iadĄcia,,,KuńerLubelski"(1999),nr70,s.2.

'8 M. SrownoŃsKA, R. RoMANowsKI, N4 Wawelu papa... mobile?,,,Gazeta Wyborcza" (2008),nr 236, s. 2; A. BoNInczu, Papież na |V'awelu: spór o pomnik, TPow (2008), nr 35, s. 18;R. RoMANow-SKI, M. SKoWRoŃsrł, Wqtpliwości wokół pomnika papieża na Wawelu, ,,Gazeta Wyborcza Kraków"(2008), nr 184, s. l.

29A, JłNx, G/obusnapomnihl. RadnySakzachwycony,,Jlowiny"(201l),nr 107, s.5;A. Gnmł,ł1,1o,Metalowy globus nadpapieskq glowq,,,GazetzWyborcza" (2010), nr l99, dod.,,GazetaWyborczaRzę-szów", s. 1; A. Jłlrr, Mk nie odpowieza nielegalnypomn lŁ,Nowiny''(2010), nr l88, s, 5; A. Gptttłtlo,PomnikJanaPawłaIItosamowolabudowlana,,,GazetaWyborcza"(20l0),nr2ll,dod.,,GazetaWy-borcza Rzeszów", s. 2; A. PlĘs, Pomnikpapieża postawiono nielegalnie,,,Nowiny" (20l0), nr 180, s. 6;

A. JANIK, Radny zaprojektowal, miasto zaplacllo, ,,Nowiny" (2010), nr 772, s. 5 ,

l61

I62 knznłrpnz s. ozoc

skim teatrze.przedłużający się proces decyzyjny oraz uzyskiwanie wymaganychzęzwolęńiuzgodnień spowodowaĘ,żeinicjaĘwęprzejąłkościół, doprowadzającdo realizacji tego monumentuprzybazylice mniej szej pw. św. kazimięrzanazamĘ-niu, odsłoniętego 3 marca2013 r. Piaskowcową figurę patrona miasta, wzorowanąna obrazie z krakowskiego kościoła reformatów, wykonał tamtejszy aĘstarzeź-biarz, AI,BqSANDER Ś Ltwł3 0.

Pomniki nawiązujące w swoimprzekazie do sfertranscendencji, wątków chrześ-cijańskich, świętych katolickich i elementów ich ikonografii nie ograniczają sięwyłącznie do naj częściej wskazywanych powyżej monumentów wpisuj ących świę-tych patronów w przestrzeń miejską. Obokpostaci ks. Popiefuszki i lokalnych mę-czenników m ożna w skazać choćby upamiętnianą paroma pomnikami o sobę ks. Ic-NAcEGo SroRuprr. NaleĄ prąmajmniej wspomnieć o bardzo różnie ocenianej(głównie za sprawą proponowanych odbiorcom i inwestorom form) twórczościwymienianego już wcześniej CzesławaDhłigaja;wśród dominujących w niej figurpapieskich m aleźc możma istotne (choć nie znaczy , że arĘsĘcznie poprawne) przy-LJady realizacjidlaprzestrzęni miast, takie jakpomnikks. PIorne SxancI zplaclśw. Marii Magdaleny w Krakowie (fot. 1 4). Zazvvyczaj realizowane w bezpośrednimpowiązanilzprzestrzeniąkościelną pomniki wspominające sylwetki historyczrychpostaci biskupów i kardynałów możemy niekiedy zna|eżc w neutralnympejzażumiej skich traktów, j ak ma to miej s ce w wypadku wrocławskiej stafuy B ouSŁAwAKoMnrIKA, odsłoniętej w grudniu 2005 r. (dzieło Sł,łworł Osrnowsrrcco).

Wielokrotnie eksploatowany j est symbol krzyż a, zam*ry czaj w dziełach odwofu -jących się do tragicznychkarthistorii fiak ma to miejsce w większości pomnikówka§ńskich lub manej realizacjiMłrsr.lłIllANABlsKupsxlpco z Warszawy, dedy-kowanej maĄrologii Wschodu - fot. 1 5). Warto w tym miej scu przybliĘć dw acałkiem nowe obiekty. Ciekawą strukfurą wpisującą się w pejzaż miejski j estznaj-dujący się od 2000 r. w Kołobrzegu Pomnik Milenium, autorstwa WIrrona Szos-T AŁo, rzęźbiarza mieszkającego i tworzącego w saint Louis. stylizow any lłzyżpoprzez swoje rozdarcie symbolizuje historycme trudności relacji Niemiec i pol-ski. Tysiąclecie biskupstwa kołobrzeskiego i odniesienia do l000 r. wprowadzonezostĘ ptzez postacie orroNł III i BoI-Bsł-łwA CHRoBREGo. W częrwcu 2008 r.koncepcję pomnika dopełniĘ dodane postacie współczesnych papieĘ: Polakai Niemca3l (fot. 16).

30I. KozłruBwcz, Pomnikkróla dzieliradomskichradnych,,,EchoDnia Radomskie" (2010), nr 121,s.3; Pomnikna jubileusz,,,Rńomski Magazyn Samorządowy" (2013), nr 5, s. 5; A. Sororowsru, ŚwiętyKazimierz ma swój pomnik,,,Echo Dnia Radomskie" (20l3), nr 53, s. 4; A. SoKoŁowsKI , Pomnikpo-święcony,,,Echo Dnia Radomskie" (2013), nr 54, s. 4.

)I M.BxMsrr, Naiważniejsza idea pojednania, (rozm. z Wiktorem Szostało, twórcq pomnika Tysiqc-lecia Utworzenia Biskupstvvaw Kolobrzegu),,,Gazeta Kołobrzeska" (2000), nr42, s. l5; rnNżl ,Za namiĘsiqc lat. PoŚwięcenie pomnika, ,,GazetaKołobrzeska" (2000), nr 43, s. 1n; (xau), .!lan qł pomnikmile-

,,Śwrqre" poMNIKr w pp;zlżu Porsxt po 1989 noru

Dwa konkur sy narealizacj ę trwałego znaklKrzyża Papieskiego na placu Zwy-cięstwa w Warszawie wskazują na częste i oczywiste trudności w znalęzieniu odpo-wiedniej koncepcj i dla dzieł znaczących, wyczekiwanych i położonych w kluczo-wych dla struktury miasta miejscach. Pokonkursowe dyskusje i spory obnażyĘnierzadkoprymityrvizmproponowanychkodów i slłnboli, skutkującpo części final-nąniedbałościąiprrypadkowościązaproponowanych form. Papieski krzyż istniejeo d czerw ca 200 9 r. (zrealizowany wedle proj ekfu MARKA KUCIŃ SKI EGo, JERzEGoMIBnzwłxł i NłrłlII WILCzAK), jednak spełnił ledwie część oczekiwań wobecniego formułowanych32.

Zespół pomników maj ących wymiar sakralny,któte zodczuwalną siłą wrastaj ąwpejzazwspółczesnej Polski,jestnietrudnydowychwycenia. Opr,lszczająoneco-razczęściej terenprzykościelny, zktórymzamvyczaj bywały wiązane,rsvłaszczaw okresie przed 1 989 r ., dający im pewną autonomię, a nierzadko tez swobodę odzakazów formułowany ch przez władze. C or az czę śc i ej stanowią c zę ść ofi cj alnejpropagandy danego miej sca, eksponuj ąc lokalny system wartości, historię, sprawo-wany nad okolicą lub miejscowością patronat. Zdarza się, że projekty aĄstówprzynależądo grupywartościowych, odkrywczych, niestetynajczęściej sąjedyniepoprawne, co możę wiązaó się z konserwatyzmempostaw zamawiającychi sposo-bem odczuwania realizowanego temafu. Nad wszystkim unosi się niestety upiórrea|izacjinajbardziej znanychi nagłośnionych, takich jak figura ze Świebodzina.Niniejszy tękst miał zazadanię przedstawić jedynie zarys temafu, nie objął m.in,interesuj ące go zagadnienia pamięci o lokalnych, nieistniej ących cmentarz ach, zni-szczonych w efekcie skomplikowanej i bezwzględnej historii naszego państwa,które znajdziemy choćby w Gdańsku lub Wrocławiu, W j akimś sensie i one stano-wiąprryczynek do badania odradzającej się pamięci o sferach pomijanych w ofi-cj alnym pr zekazie pomników Pol ski ej Rze czpo spo litej Ludowej,

nijny, ,,Kuńer Szczeciński" (2000), nr 203, s. 8; A. Kulpr, Pierwszy pomnik Benedykta WI, ,GazetaWyborcza Szczecin" (2008), nr 203, s, 2.

" M. Górucx-ł.-Czuxvtro,Papieska rocznica bez pomnika,,,Rzeczpospolita" (2007), nr 73, s. l5;D. BARToszEwlcz, Wybraliprojekt krzyża dla JPII,,,Gazeta Stołeczna" (2008), nr 226, s. 6;J. DruNłl,,Wnryż len bzyż,,,ArchitekturaMurator" (2008), nr 12,s.32;M.ZoANcEwIcz, Konkurs na projekt l,rzyżaupamięlniajqcego obecność Ojca Świętego Jana Pawła II w Warszawie,Warszawa 2008; A. Mlrlł-SZEWSKI, Konkurs na Krzyż - pomnik papieski w Warszawie, w: A. Slntur (red.), Krzyż. Pomnik naPlacu Zwycięsfwa Jana Pawła IIw |I/arszawie,Warszawa 2010, s.4649; A. GEsczyŃsKA-JANoWICz,polskie założenia pomnikowe. Rola architektut,l w tworzeniu miejsc pamięci od polowy xx wieku,Warszawa 2010, s. 9ln. Jednocześnie nie sposób niezauważyć,żęformaklzyżapojawlła się jedyniew części poważnychprojektów zgłoszonych nakonkurs mającywyłonić monumentdla lotniska w Smo-leńsku. Zwycięska propozycja (zespół: Andrzej SoĘga, Dariusz Śmiechowski, Dariusz Komorek) rów-nlźwyłączyłagoztlĄcia. Por. H. GłLpwsr,+(red.),PomnikSmoleńskj. Wystawa dokumentujqccł,,Mię-dzynarodowy konkurs na: Opracowanie koncepcji pomnika upamiętniajqcego ofiary katastrofi lotniczej,którą miała miejsce pod Smoleńskiem ] 0 bwietnia 2010 r. ", Orońsko 2012, s. 26-31 .

163

l64 K,łznrłm,nz S. Ożoc

Fot. 1. Fragment pomnika katyńskiego przy kościele garnizonowym w Lublinie, Witold Marcewicz1998; fot. Kaztmierz S, Oźóg

Fot.2. PomnikArchaniołaMichała,patronaStrzyżowa,2005;fot.Lajsikonik(WikimediaCCBY-SA3.0)

Fot.3. Pomnik św. Marcina w Odolanowie, fot. mzopw (Wikimedia CC BY-SA 3,0)Fot. 4. Pomnik św. Wojciecha w Mikołowie, ZygmlntBrachmański 2013; fot. Marek Świerski

,,Śwryrn" poMNIKlw pElzAżu PoLsKIpo 1989 noru 165

Fot.5. Pomnik św. Antonie9o p|zy ul, Mickiewicza w Jaśle, Maciej Pęcak 2000; fot. Przykuta(Wikimedia CC BY-SA 3,0)

Fot.6. Pomnik św. Brunona w Bartoszycach,2009; fot. Lech Darski (Wikimedia CC BY-SA 3.0)Fot. 7. Pomnik św. Jadwigi w Dębicy, Jarosław Kucaba 2009; fot, Zbigrriew Lambęrski

Fot. 8, Pomnik św. Zygmunta Gorazdowskiego przy kościele Chrystusa Króla w Sanoku, AgnieszkaŚwierzowicz, Marek Maślaniec 2010; fot. Lowdown (Wikimedia CC BY-SA 3.0)

|66 KAZMIERZ S. OŻÓC

Fot. 9. Pomnik bł. Jerzego Popiełuszki w Licheniu, Adam Graczyk l996; fot. KazimięrzS. ożógFot. 10. Pomnikks. MarcinaKędzierskiegowJarociniepodNiskiem, PiotrGarstka2010; fot.Zbig-

niew Czernik (Wikimedia CC BY-SA 3.0)Fot. 11. Pomnikks. KazjmierzaPińciurka, SzczepalKoĘa 2000; fot. Kazimierz S. ożóg

Fot. 12. Pomnik Chrystusa Króla w Świebodzinie, Mirosław Patecki 2010; fot. KazimierzS. ożóg

,,ŚwTęTE" roMNIKI w pEJzAżx Porsxr po 1989 noru

Fot. 13. PomnikJanaPawłaIIprzedkatedrąnaWawelu,GustawZemła2008;fot.KazimierzS.OżógFot. 14. Pomnikks.PiotraSkarginaplacuśw.MariiMagdalenywKrakowie,CzesławDźwigaj2002;

Fot. 15. Fragment pomnika PolegĘm i Pomordowan)łn na Wschodzie przy ul. Muranowskiej w War-szawie, Maksymilian Biskupski 1995; fot, Kazimlerz S. Ożóg

l6,]

fot.Kazimierz S. Ożóg

168 KeznłrpRz S. Ozoc

Fot. 16. Pomnik Millenium w Kołobrzegu, Wiktor Szostało 2000, 2008; fot. Halina Ciszew ska-Czyż(Wikimedia CC BY-SA 3.0)

"Religious" monuments in the Polish landscape after 1989

Summary

The text presents the monuments dędicated to saints, priests and mart}rs erected in Polandin the public space. The year l989, apart from the ęconomic, social and cultural changes,brought about essential modifications in monumęnts. This so-called catching up resultedin, among others, "the explosion" of the monuments of John Paul II as well as other worksręlated with the sacrum. Thesę were the figures and monuments of local God's servants, thebeatif,red and saints, patrons and other clergymęn associated with a givenplace. Aftęr l989,one can notice thę refum of the patrons into, for example, town heraldry. Their significancefor local history and culturę is accentuated more than before. In the collection under ana-|ysis, one can find both thę monuments which are the figures of saints: Michael, Lawrenceor saint Martin (horse monument in Odolanów) as well as the images of native saints:Adalbert, Bruno from Querfurt, Hedwig of Silesia.

The objects which arę more known are bigger; they are often of poor artistic quality.The examples include Jęsus Christ in Świebodzin or the collection of sculpting stationsmaking up thę BeskidzkaCalvary in Radzięchowy. What is also notęworthy is the fact that

,,ŚWryTE" IoMNIKI wpEJzAżu PoLsKIpo l989 noru

the memory oflocal priests, sometimes martyrs, is also revived. Some ofthem, however, are

amateur works. Another problęm is connected with the situations in which those moments

come into being quite fast, in which the transparency of procedures, good tastę or law and

required permits are not well taken carę of. The examples of the Cracow monuments of PiotrSkarga (in pl. św. Marii Magdaleny) or John Paul II (in Wawel Castle) are good cases in point.

The last part of the text pertains to the symbol of the cross, employed in monuments (the

examples are thę MillenniumMonumentinKołobrzeg as well as the Papalmonument erected

in pl. Piłsudskiego in Warsaw).

Tł- Marcin Walczyński

|69