Rozdział II. Przebieg i przyczyny konfliktu rosyjsko-ukraińskiego w ostatnich latach

2.1. Stosunki obu stron po rozpadzie ZSRR

Odrodzenie narodowe na Ukrainie w latach 1985-1991 – proces społeczny

zachodzący w latach 1985-1991, w wyniku któregо w Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki

Radzieckiej odradzała się ukraińska świadomоść narodowa i pozycja języka ukraińskiego,

oraz następowаła samoorganizacja społeczeństwa ukraińskiego, co doprowadziło najpierw do

ogłoszenia suwerenności USRR, a w końcu do uzyskania niepodległości przеz Ukrainę.

Podwaliny pod ten proces stworzyła w latach 60-70 XX wieku działalność

Szistdesiatnyków.1

11 marca 1985 Michaił Gorbaczow objął stanowisko I sekretarza Komitetu

Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Zainicjował on w Związku

Radzieckim politykę pieriestrojki (przebudowy) i głasnosti (jawności), których podstawą

były złagodzenie cenzury oraz ograniczona liberalizacja gospodarcza i polityczna. Za

rzeczywisty początek pieriestrojki uznać należy jednak styczeń 1987, kiedy to Michaił

Gorbaczow podczas obrad KC KPZR stwierdził potrzebę większej kontroli oddolnej i

stworzenia szans także dla kandydatów wysuniętych oddolnie. Od tego momentu rozpoczęło

się zwalnianie z łagrów więźniów politycznych, liberalizacja cenzury, wydawanie publikacji

o zbrodniach okresu stalinowskiego.

Gospodarka radziecka była jednak zbyt zniszczona, a reformy w tym zakresie zbyt

nieśmiałe, więc z każdym rokiem sytuacja gospodarcza pogarszała się, co potęgowało

niezadowolenie mieszkańców ZSRR.2

4 września 1985 w gułagu koło Permu zmarł Wasyl Stus – ukraiński poeta i

opozycjonista, więziony od 1965. Był jedną z ostatnich ofiar Gułagu. 26 kwietnia 1986 w

północnej części USRR miała miejsce awaria elektrowni jądrowej w Czarnobylu. W wyniku

awarii skażeniu promieniotwórczemu uległ obszar od 125 000 do 146 000 km² terenu na

pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji. W wyniku katastrofy skażeniu uległo 9% terytorium

Ukrainy. Wskutek blokady informacyjnej nie powiadomiono o awarii ludności Ukrainy, i nie

podjęto żadnych czynności w celu zmniejszenia zagrożenia skażeniem. W przyszłości

rocznica katastrofy stała się okazją do organizacji demonstracji oraz tworzenia organizacji

ekologicznych.1 Нагаєвський І. Історія української держави XX століття, ПРОСВІТА, Київ 1998, s. 462 Hrycak Jarosław, Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu, przeł. Katarzyna Kotyńska, Lublin 2000, s. 57

W dniach 15-16 kwietnia 1987 odbył się Zjazd Nauczycieli Ukraińskich, na którym

podniesiono problem dyskryminacji języka ukraińskiego i wnioskowano zmianę tego stanu

rzeczy. W czerwcu tego samego roku odbyło się plenum zarządu Związku Pisarzy

Ukraińskich, które wyraziło troskę o stan narodu i kultury ukraińskiej, oraz wskazało

zagrożenia ekologiczne zagrażające narodowi. Związek zwrócił się również do prezydium

Rady Najwyższej ZSRR z wnioskiem o wprowadzenie nauczania języka ukraińskiego we

wszystkich szkołach na terenie USRR, oraz nadanie mu praw języka państwowego.

W lecie 1987 w Kijowie powstał Ukraiński Klub Kulturologiczny, utworzony przez

m.in. Serhija Nabokę, Jewhena Swerstiuka, Ołesia Szewczenkę. Klub prowadził aktywną

działalność odczytową, próbował odbudowywać poczucie tradycji kulturalnych i

historycznych oraz przywracać pamięć o represjach stalinowskich. Od sierpnia rozpoczęła się

akcja na rzecz legalizacji Cerkwi greckokatolickiej w USRR.

5 sierpnia 1987 Wjaczesław Czornowił skierował do Michaiła Gorbaczowa memoriał

opisujący sytuację w USRR i wskazujący na potrzebę zmian polityki narodowościowej. 3

października ukazało się pierwsze oświadczenie Ukraińskiej Grupy Inicjatywnej na rzecz

Uwolnienia Więźniów Sumienia, żądające uwolnienia więźniów politycznych. Jednocześnie

we Lwowie (od 20 września) i Kijowie (od 4 października) rozpoczęły się wiece i

demonstracje uliczne w celu upamiętnienia ofiar komunistycznego terroru.3

Również w październiku powstało Ukraińskie Stowarzyszenie Niezależnej

Inteligencji Twórczej (które zorganizowali Mychajło Osadczyj i Iwan Sokulskyj), które

przystąpiło do wydawania 4 nieoficjalnych czasopism literackich oraz zorganizowało

wykłady Latającego Uniwersytetu.

W grudniu 1987 powstało Stowаrzyszenie Ekologiczne „Zielony Świat”, które

zapoczątkowało istnienie na Ukrainie ruchów ekologicznych, oraz zaczęło występować z

wieloma inicjatywami ekologicznymi.

Rok 1988 przyniósł ożywienie życia politycznego na Ukrainie. Do połowy roku

ogłoszona w Moskwie pieriestrojka omijała tę republikę.4 Było to spowodowane z jednej

strony tym, że u władzy na Ukrainie pozostawał jeden z najbardziej konserwatywnych

przywódców komunistycznych z czasów Breżniewa, Wołodymyr Szczerbycki; z drugiej zaś

ciągle w więzieniach bądź łagrach pozostawali najbardziej aktywni ukraińscy działacze

polityczni. 5 czerwca rozpoczęły się obchody Tysiąclecia Chrztu Rusi. Oprócz obchodów

3 Pipes Richard, Rosja carów, Warszawa, 2006, s. 29.4 Frishke Andrzej, Kalendarium odrodzenia narodowego na Ukrainie 1985-1991, w: 'Więź” nr 11-12/1991.

oficjalnych rocznica ta pozwoliła na wiele nieoficjalnych spotkań i odczytów, oraz

nielegalnych mszy greckokatolickich.

Po częściowym zwolnieniu z łagrów działaczy opozycyjnych doszło 7 lipca do

przekształcenia Ukraińskiej Grupy Helsińskiej w Ukraiński Związek Helsiński (UZH), który

zapoczątkował swoje istnienie programem politycznym nazwanym „Deklaracją zasad”. W

deklaracji jako główny cel ruchu określono odrodzenie państwowości ukraińskiej oraz

przebudowę ZSRR na zasadzie konfederacji niezależnych państw.5 Wbrew zamierzeniom

dysydentów nie doszło na Ukrainie w 1988 do powołania, na wzór krajów nadbałtyckich,

masowego ruchu na rzecz reform.

Na przełomie lat 1988/1989 szok w społeczeństwie ukraińskim wywołało odkrycie

masowych grobów w Bykowni. Sprawa została szeroko nagłośniona w prasie całego ZSRR.

6 marca 1989 KC KPU podjął uchwałę o usuwaniu „białych plam” z historii USRR. W

marcu 1989 odbyły się wybory do Zjazdu Deputowanych Ludowych ZSRR. Zaktywizowało

to mieszkańców Ukrainy, szczególnie zachodnich obwodów oraz Kijowa. Wielu startujących

komunistycznych dygnitarzy partyjnych odpadło w wyborach. Pod koniec kwietnia, w

rocznicę katastrofy czarnobylskiej, w wielu miastach odbyły się nielegalne wiece.

Największy, w Kijowie, zgromadził 40 tysięcy uczestników. 17 lipca 1989 wybuchły

pierwsze strajki górników, najpierw w Zagłębiu Kuźnieckim, a następnie w Donieckim. 29

września 1989 Plenum KC KPU odwołało Wołodymyra Szczerbyckiego ze stanowiska I

sekretarza KPU (na którym działał od 1972). Na jego miejsce wybrano Wołodymyra

Iwaszko.

Pierwszym masowym ruchem na rzecz reform na Ukrainie został Ludowy Ruch

Ukrainy na rzecz Przebudowy (w skrócie „Ruch”). Organizacja ta powstała dzięki połączeniu

byłych dysydentów (m.in. Łewko Łukjanenko, Wjaczesław Czornowił, bracia Mychajło i

Bohdan Horyniowie) z kijowską inteligencją twórczą (najczęściej należącą do KPZR), przede

wszystkim pisarzami (m.in. Iwan Dracz, Dmytro Pawłyczko, Wołodymyr Jaworiwśkyj).

Zjazd założycielski „Ruchu” odbył się w dniach 8-10 września 1989 w Kijowie.6

27 października 1989 Rada Najwyższa zdecydowała, że wybory odbędą się w marcu

1990, będą bezpośrednie, i na każde miejsce będzie kandydować co najmniej dwie osoby.

Temu zadaniu Ruch sprostał na terenach zachodniej i – częściowo – centralnej

Ukrainy. Wbrew wysiłkom Bloku Demokratycznego (do którego obok Ruchu wchodziły

m.in. Towarzystwo Języka Ojczystego im. Tarasa Szewczenki i ukraiński „Memoriał”) nic 5 Berdychowska Bogumiła, Przed wielką zmianą, w: „Więź” nr 11-12/1991.6 Нагаєвський І. Історія української держави XX століття, ПРОСВІТА, Київ 1998, s. 57

udało się w tamtych wyborach zaktywizować społeczeństwa wschodniej Ukrainy. W ten

sposób opozycja musiała się zadowolić 25% miejsc w parlamencie i nastawić się na

długotrwałą pracę zmierzającą do przebudzenia narodowego wschodniej Ukrainy. Praca ta

zresztą po wyborach była już znacznie łatwiejsza, ponieważ przemilczani do tej pory politycy

pojawili się w sprawozdaniach z obrad Rady Najwyższej w radiu i telewizji, i swoimi

wystąpieniami mogli skutecznie przeciwdziałać propagandzie komunistycznej.7

Jednak problem podstawowy ukraińskiego ruchu odrodzeniowego – zaktywizowanie

wschodniej Ukrainy – pozostawał otwarty. O ile szybko doszło do opanowania Kijowa przez

ruch demokratyczny, o tyle wydawało się, że politycy ukraińscy nie mają koncepcji na

dotarcie ze swoimi ideami do mieszkańców wschodnich regionów republiki.

Pasywność wobec tej części Ukrainy zaczęto przełamywać latem 1990, kiedy to

zorganizowano w Zaporożu i Nikopolu wielkie obchody 500-lecia powstania Siczy

Zaporoskiej. Obchody te dały demokratom ukraińskim klucz do wschodniej Ukrainy;

kluczem tym okazało się wskrzeszenie kozackich tradycji tego regionu Ukrainy (na Ukrainie

Zachodniej ten sam proces dokonywał się przez odwołanie się do tradycji Ukraińskich

Strzelców Siczowych, i wojennej oraz powojennej partyzantki ukraińskiej).

Jednocześnie oczywiste było, że za wszelką cenę należy „zukrainizować” strajkowy

ruch Donbasu – największego centrum przemysłowego Ukrainy. Ze zdwojoną energią zaczęli

kursować do komitetów strajkowych Donbasu wysłannicy Kijowa. Proces ten, chociaż

rozwijał się nie bez przeszkód, doprowadził ostatecznie do powstania w czerwcu 1991

Ogólnoukraińskiego Komitetu Solidarności Pracujących, którego przewodniczący

Wołodymyr Iwaszczenko ściśle współpracował z opozycją Kijowa.8 Pomimo tego

względnego sukcesu bazą odrodzenia ukraińskiego była przede wszystkim inteligencja.

Uchwalenie Aktu Niezależności Ukrainy na tym samym posiedzeniu parlamentu było

ze strony komunistów (mieli oni 2/3 miejsc w Radzie Najwyższej Ukrainy) próbą dogonienia

wypadków, chociaż jednocześnie uchwalenie tego Aktu obwarowano warunkiem

potwierdzenia go w ogólnorepublikańskim referendum. Postawienie tego warunku było ze

strony komunistycznej większości w parlamencie rodzajem szantażu pod adresem

demokratów ukraińskich. Demokraci byli zmuszeni do złagodzenia swej antykomunistycznej

propagandy, aby nie doprowadzić do zantagonizowania wschodniej Ukrainy (gdzie

sprawowała ciągle władzę komunistyczna nomenklatura). Była w tym również rachuba, że

7 Нагаєвський І. Історія української держави XX століття, ПРОСВІТА, Київ 1998, s. 618 Hrycak J., Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu, przeł. Katarzyna Kotyńska, Lublin 2000, s. 57

dojdzie do bułgaryzacji sytuacji w republice (to znaczy, że nawet po ogłoszeniu

niepodległości komunistyczna nomenklatura zachowa swoją pozycję i wpływy na poziomie

republikańskim).

Jednak po nadzwyczajnym posiedzeniu parlamentu ukraińskiego z 24 sierpnia stało

się oczywistym, że Ukraina może zgodzić się na współistnienie z republikami byłego ZSRR

tylko na zasadzie bądź konfederacji, bądź jakiegoś rodzaju wspólnoty regionalnej.

Dziedzinami, w których była ona gotowa na taką współpracę, były międzyrepublikańskie

kontakty gospodarcze, wspólny system obronny (bez rezygnacji z utworzenia własnej armii),

być może również ekologia i badania kosmosu.9

1 grudnia 1991 odbyło się ogólnoukraińskie referendum, w którym ponad 90%

wyborców (przy frekwencji około 84%) poparło ogłoszenie Aktu.10

O obecnej i przyszłej roli Ukrainy w ramach byłego ZSRR świadczyła nerwowa

reakcja Moskwy na ogłoszony 24 sierpnia Akt Niezależności Ukrainy. Już w dwa dni po

ogłoszeniu przez Ukrainę niepodległości rzecznik prasowy Jelcyna Paweł Woszczanow

zapowiedział, że Rosja pozostawia sobie prawo do rewizji granic w stosunku do tych

republik (z wyjątkiem krajów nadbałtyckich), które zdecydują się na opuszczenie składu

Związku Radzieckiego. Następnie wysłano do Kijowa, bez uprzednich uzgodnień, dwie

delegacje: rosyjską, z wiceprezydentem Aleksandrem Ruckojem, i radziecką, pod

przewodnictwem Anatolija Sobczaka. Delegacje te, w zamian za potwierdzenie

nienaruszalności terytorialnej Ukrainy uzyskały gwarancje, że ta ostatnia nie opuści w sposób

gwałtowny struktur Związku Radzieckiego.

Po uzyskaniu niepodległości Ukraina odziedziczyła po ZSRR ogromną liczbę głowic

jądrowych (ponad 1600) i środki ich przenoszenia (pociski międzykontynentalne, bombowce

dalekiego zasięgu), co mogłoby ją uczynić trzecim najpotężniejszym mocarstwem

atomowym na świecie. Rosja jako sukcesor ZSRR dążyła do zapewnienia sobie wyłącznej

kontroli nad całą poradziecką bronią jądrową, ale denuklearyzacja Ukrainy nie przedstawiała

większego problemu, gdyż już 24 października 1991 roku ukraiński parlament wydał

oświadczenie o bezatomowym statusie Ukrainy, a na spotkaniu Wspólnoty Niepodległych

Państw w Ałma-Acie w grudniu 1991 roku ukraiński rząd zobowiązał się do przekazania

Rosji całej broni jądrowej pozostającej na terytorium Ukrainy. Już do maja 1992 roku (na

9 Туглук Василь, День що змінив хід історії, http://ukurier.gov.ua/uk/articles/den-sho-zminiv-hid-istoriyi/, 23 серпня 2011, [kopia z dnia 4.10.2015 w dyspozycji autora].10 Hrycak J, Historia Ukrainy 1772–1999: Narodziny nowoczesnego narodu, przeł. Katarzyna Kotyńska, Lublin 2000, s. 78

prawie 2 miesiące przed terminem wyznaczonym na spotkaniu w Ałma-Acie) Ukraina

przekazała Rosji całą taktyczną broń jądrową. 23 maja 1992 roku Ukraina wraz z 4 innymi

państwami poradzieckimi podpisała protokół lizboński, który czynił ją stroną rosyjsko-

amerykańskiego układu START I i zobowiązywał do przystąpienia w najkrótszym możliwym

czasie do układu o nieproliferacji (NPT) już w charakterze państwa bez broni jądrowej.  Po

okresie zwłoki związanym głównie z oczekiwaniem przez Kijów obietnic wsparcia

gospodarczego ze strony partnerów zagranicznych, Ukraina ratyfikowała układ START I 18

listopada 1993 roku, ale z 13 warunkami. 14 stycznia 1994 roku prezydenci Rosji, USA i

Ukrainy podpisali w Moskwie trójstronne porozumienie o denuklearyzacji Ukrainy

(zawierające m.in. żądane przez Kijów gwarancje bezpieczeństwa), po którym 3 lutego 1994

roku doszło do bezwarunkowej ratyfikacji przez Ukrainę układu START I. 5 grudnia 1994

roku Ukraina przystąpiła do układu NPT, a 1 czerwca 1996 toku prezydent Leonid Kuczma

ogłosił, że proces przekazywania Rosji strategicznej broni jądrowej został zakończony. 

PROBLEM KRYMU I FLOTY CZARNOMORSKIEJ 

Inną konsekwencją rozpadu ZSRR były bardziej poważne problemy Krymu i Floty

Czarnomorskiej w stosunkach z Rosją. Krym został przekazany Ukraińskiej SRR przez

Moskwę ZSRR w lutym 1954 roku, gdy obchodzono 300-setną rocznicę Unii

Perejasławskiej, ale zamieszkiwany jest w większości przez etnicznych Rosjan; związaną z

tym zawiłą kwestią był podział Floty Czarnomorskiej bazującej w Sewastopolu na Krymie.11 

5 maja 1992 roku parlament na Krymie uchwalił akt niepodległości, a następnego

dnia przyjęta została konstytucja. Wkrótce potem, 21 maja Rada Najwyższa Rosji przyjęła

rezolucję odmawiającą mocy prawnej dekretowi z 1954 roku, co zostało szybko odrzucone

przez parlament ukraiński. Władzom ukraińskim udało się zażegnać tę pierwszą fazę kryzysu

wokół Krymu gdy 25 września 1992 roku doszło do uchwalenia kompromisowej konstytucji

Krymu, określonego jako integralna, autonomiczna część Ukrainy, ale kwestia ta dalej

pojawiała się w stosunkach rosyjsko-ukraińskich, np. w lutym 1993 roku wiceprezydent

Rosji Aleksander Ruckoj zasugerował, by spór o Krym został rozstrzygnięty przez sąd

11Stosunki dwustronne Rosja-Ukraina 24.10.12, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Rosja,stosunki_dwustronne,Ukraina [kopia z dnia 5.10.2015 w dyspozycji autora].

międzynarodowy.12 W 1994-95 roku doszło do kolejnego kryzysu na Krymie, ale Moskwa

nie odgrywała w nim aktywnej roli.

Natomiast spór o Flotę Czarnomorską rozpoczął się 5 kwietnia 1992 roku, kiedy

prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk wydał dekret o budowie ukraińskich sił zbrojnych, w

którym nakazał utworzenie marynarki ukraińskiej na bazie jednostek Floty Czarnomorskiej;

w odpowiedzi 7 kwietnia prezydent Rosji Borys Jelcyn wydał dekret podporządkowujący

Flotę Czarnomorską Rosji. Problem ten zdominował pierwsze spotkania obu prezydentów:

23 czerwca 1992 roku w Dagomysie (Rosja) i 3 sierpnia 1992 roku w Jałcie; Moskwa

zgodziła się wówczas na ustanowienie wspólnego dowództwa nad Flotą Czarnomorską,

której przynależność miała zostać rozstrzygnięta do końca 1995 roku. 17 czerwca 1993 roku

Jelcyn i Krawczuk na spotkaniu w Zawidowie zgodzili się podzielić Flotę Czarnomorską po

połowie, co miało zostać zrealizowane do końca 1995 roku, ale porozumienie to napotkało

opór wojskowych po obu stronach, a 9 lipca coraz bardziej skłócony z Jelcynem rosyjski

parlament uchwalił rezolucję głoszącą, że Sewastopol jako siedziba Floty Czarnomorskiej

jest terytorium rosyjskim; 20 lipca rezolucję tę odrzuciła Rada Bezpieczeństwa ONZ.13

3 września 1993 roku Krawczuk i Jelcyn podpisali w Massandrze na Krymie

porozumienie przewidujące sprzedaż Rosji przez Ukrainę większości Floty Czarnomorskiej i

wydzierżawienie Sewastopola oraz przekazanie posiadanych wciąż głowic jądrowych w

zamian redukcję długu wobec Rosji. I to porozumienie nie załatwiło sprawy, a w pierwszej

połowie kwietnia 1994 roku doszło do niepokojących starć między rosyjskimi i ukraińskimi

marynarzami Floty. 15 kwietnia 1994 roku Krawczuk i Jelcyn osiągnęli w Moskwie

porozumienie zakładające, że z 50% Floty Czarnomorskiej przypadającej Ukrainie zatrzyma

ona 18.3%, a resztę odsprzeda Rosji. Ustalenia te zostały potwierdzone porozumieniem

zawartym w Soczi przez Jelcyna i kolejnego prezydenta Ukrainy Leonida Kuczmę 9 czerwca

1995 roku;14 rosyjska Flota Czarnomorska miała zachować prawo do korzystania z portu w

Sewastopolu, aczkolwiek szczegóły miały zostać ustalone w toku dalszych negocjacji. W

kolejnych miesiącach nie brakowało dalszych zadrażnień, np. 5 grudnia 1996 roku rosyjska

Rada Federacji przyjęła rezolucję uznającą Sewastopol za terytorium rosyjskie, a za

przywróceniem kontroli rosyjskiej nad tym portem głośno wypowiadał się burmistrz Moskwy

Jurij Łużkow. 

12 Нагаєвський І. Історія української держави XX століття, ПРОСВІТА, Київ 1998, s. 7313 Stosunki dwustronne Rosja-Ukraina 24.10.12, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Rosja,stosunki_dwustronne,Ukraina [kopia z dnia 5.10.2015 w dyspozycji autora].14

Ostatecznie 28 maja 1997 roku w Kijowie premierzy Pawło Łazarenko i Wiktor

Czernomyrdin podpisali 3 porozumienia dotyczące Floty Czarnomorskiej i Sewastopola,

określające ten port jako należący do Ukrainy, ale dające Rosji prawo 20-letniej dzierżawy 3

z 4 zatok portowych przez Flotę Czarnomorską z opcją 5-letniego przedłużenia dzierżawy. O

tym jak ważne było to porozumienie świadczy fakt, że 2 dni po jego zawarciu ze swoją

pierwszą oficjalną wizytą do Ukrainy przybył Jelcyn i 31 maja podpisał z Kuczmą rosyjsko-

ukraiński 10-letni, automatycznie odnawialny, traktat przyjaźni, współpracy i

partnerstwa (parafowany jeszcze w lutym 1995 roku), gwarantujący integralność terytorialną

obu państw. Parlament Ukrainy ratyfikował ten układ 14 stycznia 1998 roku, a rosyjska

Duma 25 grudnia 1998 roku. 24 marca 1999 roku ukraiński parlament ratyfikował

porozumienia o Flocie Czarnomorskiej, a 1 kwietnia 1999 roku w końcu doszło do wymiany

instrumentów ratyfikacyjnych układu o przyjaźni. 

STOSUNKI ROSJA-UKRAINA W LATACH 1998-2004 

Tymczasem przedmiotem poważnych obaw Rosji stała się możliwa ewolucja polityki

zagranicznej Ukrainy w kierunku prozachodnim. Już od początku 1997 roku pojawiały się

stwierdzenia wysokich rangą przedstawicieli ukraińskich o możliwości wstąpienia ich kraju

do NATO w przyszłości, np. w tym duchu wypowiadał się minister spraw zagranicznych

Giennadij Udowenko w marcu 1997 roku w Brukseli;15 9 lipca 1997 roku w Madrycie

podpisano Kartę o Szczególnym Partnerstwie między NATO a Ukrainą. Kijów od początku

przeciwstawiał się próbom pogłębiania współpracy w ramach Wspólnoty Niepodległych

Państw, a w październiku 1997 roku wszedł w skład sojuszu GUUAM, skupiającego państwa

poradzieckie szczególnie akcentujące swoją niezależność i często wyrażające prozachodnią

orientację.16 Tymczasem rozszerzenie NATO na wschód było i jest sprzeczne z interesami

Rosji i stanowi stały przedmiot sporu w stosunkach Rosji z Zachodem. Podczas debaty w

rosyjskim parlamencie na temat ratyfikacji układu o przyjaźni z 1997 roku często

podnoszono obawy o zacieśniające się związki Ukrainy z NATO i gdy 25 grudnia 1998 roku

do ratyfikacji w końcu doszło, Duma jednocześnie przyjęła rezolucję wzywającą ukraiński

parlament do zobowiązania się, że Ukraina nie wstąpi do NATO. 

27 lutego 1998 roku Jelcyn i Kuczma podpisali w Moskwie 10-letni układ o

wszechstronnej współpracy gospodarczej, zakładający podwojenie wzajemnych obrotów

15 Сіденко В., Деградація економічних відносин України та Росії, http://www.razumkov.org.ua/ukr/files/category_journal/sidenko_5_6_Ukr_Ros_2014_site_s-8.pdf [kopia z dnia 6.10.2015 w dyspozycji autora].16 Вихватнюк С. В., Геополітика: Україна у міжнародних відносинах, ЗОРЯ, Харків 2011, s. 89

handlowych w tym okresie. Zbiegło się to z poważnym kryzysem we wzajemnych

stosunkach handlowych: w 1998 roku za sprawą załamania gospodarczego w Rosji wolumen

handlu dwustronnego obniżył się dwukrotnie. Stopniowo też narastały problemy związane z

dostawami rosyjskiego gazu ziemnego do Ukrainy i przez terytorium ukraińskie na rynki

zachodnie: Moskwa oskarżała Kijów o nielegalne odprowadzanie gazu z rurociągów

tranzytowych i domagała się spłaty długu za dostawy gazu, którego wysokość była zresztą

przedmiotem sporów – w lutym 2000 roku ukraiński premier Wiktor Juszczenko na

rozmowach z rosyjskim premierem Michaiłem Kasjanowem uznał, że wynosił 1,4 miliarda

dolarów, podczas gdy Moskwa wcześniej podawała kwoty przekraczające 2 miliardy

dolarów. W październiku 1999 roku Rosja i Ukraina zawarły porozumienie o skreśleniu 285

milionów dolarów ukraińskiego długu w zamian za przekazanie przez Kijów 11 bombowców

strategicznych i około 600 pocisków rakietowych, które zostało wykonane do lutego 2000

roku. 22 grudnia 2000 roku i 4 października 2001 roku podpisano porozumienia dotyczące

warunków i gwarancji tranzytu rosyjskiego gazu przez terytorium ukraińskie.17 

Do rozwiązania pozostawał szereg innych problemów, które czasami wprowadzały

napięcia do stosunków dwustronnych, np. przebiegu granicy między oboma państwami.

Traktat o delimitacji liczącej ponad 2000 kilometrów granicy lądowej został podpisany przez

prezydentów Władimira Putina i Leonida Kuczmę dopiero w styczniu 2003 roku, ale

jeszcze trudniejsze było określenie granicy morskiej, zwłaszcza na Morzu Azowskim i w

Cieśninie Kerczeńskiej.18 We wrześniu 2003 roku Rosjanie zaczęli budować groblę mającą

połączyć ukraińską wyspę Tuzla w Cieśninie Kerczeńskiej z rosyjskim terytorium lądowym,

co wywołało poważny spór, rozładowany przez Putina i Kuczmę, którzy 24 grudnia 2003

roku podpisali w Kerczu traktat o wspólnym wykorzystaniu Morza Azowskiego i Cieśniny

Kerczeńskiej. 

W 2004 roku stosunki ukraińsko-rosyjskie wyraźnie się poprawiły – 20 kwietnia

ukraiński parlament ratyfikował układy graniczne i o wykorzystaniu Morza Azowskiego i

Cieśniny Kerczeńskiej, a także układ o Jednolitej Przestrzeni Gospodarczej podpisany przez

prezydentów Ukrainy, Białorusi, Kazachstanu i Rosji w Jałcie 19 września 2003 roku,

zakładający ścisłą integrację gospodarczą tych państw.19 18 sierpnia 2004 roku w Soczi

17 Stosunki dwustronne Rosja-Ukraina 24.10.12, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Rosja,stosunki_dwustronne,Ukraina [kopia z dnia 7.10.2015 w dyspozycji autora].18 Сіденко В., Деградація економічних відносин України та Росії, http://www.razumkov.org.ua/ukr/files/category_journal/sidenko_5_6_Ukr_Ros_2014_site_s-8.pdf [kopia z dnia 7.10.2015 w dyspozycji autora].

19 Вихватнюк С. В., Геополітика: Україна у міжнародних відносинах, ЗОРЯ, Харків 2011, s. 96

podpisano porozumienie o długoterminowej współpracy naftowej i gazowej; Putin zezwolił

też by to Ukraina pobierała podatek VAT od surowców energetycznych eksportowanych

przez Rosję ukraińskimi rurociągami. Przed niezwykle ważnymi wyborami prezydenckimi na

Ukrainie w listopadzie 2004 roku Rosja, podobnie jak ustępujący Kuczma, publicznie

popierała uchodzącego za prorosyjskiego premiera Wiktora Janukowycza, który jednak w

wyniku tzw. „pomarańczowej rewolucji” i powtórzonych wyborów 26 grudnia przegrał z

Juszczenką, po którym spodziewano się reorientacji polityki zagranicznej Ukrainy na

niekorzyść Moskwy. 

STOSUNKI ROSJA-UKRAINA PO 2005 ROKU 

Już 24 stycznia 2005 roku, w dzień po zaprzysiężeniu na prezydenta, Juszczenko udał

się z pierwszą wizytą do Rosji, podczas której starał się złagodzić złe powyborcze nastroje na

linii Kijów-Moskwa nazywając Rosję „wiecznym partnerem strategicznym” Ukrainy.

Równolegle Juszczenko zaakcentował niezależność polityczną Kijowa powołując Julię

Tymoszenko na stanowisko premiera i faktycznie przesuwając akcenty w polityce

zagranicznej na korzyść integracji z Zachodem.20 Gdy po wielotygodniowych nieudanych

negocjacjach w sprawie ceny gazu ziemnego (Moskwa chciała podwyżki z 50 dolarów do

220-230 za 1000 m. sześc.), 1 stycznia 2006 roku Rosja odcięła dopływ surowca do Ukrainy,

co zresztą zaskutkowało pierwszymi w historii poważnymi przerwami w dopływie

rosyjskiego gazu do Europy Zachodniej, wielu obserwatorów uznało to za rewanż Moskwy

za zwycięstwo pomarańczowej rewolucji na Ukrainie.21 Spór zażegnało porozumienie

zawarte 4 stycznia, przewidujące kupno przez Ukrainę gazu rosyjskiego i

środkowoazjatyckiego po cenie 95 dolarów za 1000 m sześc. W październiku 2006 roku,

niedługo po objęciu funkcji premiera przez Janukowycza, Ukraina i Rosja zawarły

porozumienie o dostawach rosyjskiego gazu w 2007 roku po cenie 130 dolarów za 1000 m.

sześc. 

Kwestia gazowa pozostawała przedmiotem sporów w kolejnych miesiącach. W lutym

2008 roku rosyjski koncern Gazprom zażądał spłaty ukraińskiego długu w wysokości 1,5

miliarda dolarów pod groźbą odcięcia dostaw gazu; w ostatniej chwili 12 lutego po

wielogodzinnych rozmowach na Kremlu Juszczenko i Putin ogłosili porozumienie w sprawie

20 Stosunki dwustronne Rosja-Ukraina 24.10.12, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Rosja,stosunki_dwustronne,Ukraina [kopia z dnia 7.10.2015 w dyspozycji autora].21 Перший візит Ющенка. Погляд з Москви, 25 січня 2005 http://www.pravda.com.ua/articles/2005/01/25/3006452/?attempt=1 , [kopia z dnia 7.10.2015 w dyspozycji autora].

zakończenia sporu, na mocy którego Ukraina miała natychmiast przystąpić do spłaty długu, a

z przyszłych dostaw gazu dla Ukrainy wyeliminowana miała zostać kontrowersyjna

pośrednicząca firma RosUkrEnergo, na co nalegała zwłaszcza ponownie piastująca urząd

premiera Ukrainy Julia Tymoszenko; podczas jej wizyty 20 lutego w Moskwie potwierdzone

zostały powyższe ustalenia. Mimo to 3 marca Gazprom zredukował o 25% dostawy gazu

ziemnego do Ukrainy z powodu niezapłaconych 600 milionów dolarów za świeżo

dostarczony Ukrainie gaz, a 4 marca wdrożył kolejną 25-procentową redukcję. Jednak już 5

marca Gazprom i ukraiński Naftogaz osiągneły porozumienie w sprawie przywrócenia

dostaw rosyjskiego gazu, a 13 marca obie firmy poinformowały o osiągnięciu umowy o

dostawach gazu do końca roku przy wykluczeniu wszystkich pośredników. 

Równocześnie na stosunkach ukraińsko-rosyjskich poważnie zaciążyła możliwość

uzyskania przez Ukrainę wstępnego zaproszenia do członkostwa w NATO, czego gorącym

orędownikiem była wówczas administracja George’a W. Busha w USA. 12 lutego 2008 roku

na spotkaniu z Juszczenką Putin oświadczył, że w takim przypadku i możliwym

rozmieszczeniu na ukraińskim terytorium elementów amerykańskiego systemu obrony

antyrakietowej Rosja mogłaby wycelować swoją broń atomową w Ukrainę.22 Następca

Putina, prezydent-elekt Dmitrij Miedwiediew zajął takie samo stanowisko, mówiąc 25 marca

w wywiadzie dla „Financial Times”, że przyjęcie Ukrainy do NATO stanowiłoby zagrożenie

bezpieczeństwa europejskiego. Rodzący się na tym tle spór został w zasadzie rozładowany

decyzją szczytu NATO w Bukareszcie na początku kwietnia 2008 roku, gdzie postanowiono

nie zapraszać jeszcze Ukrainy do sojuszu, chociaż kwestia ta przewijała się w stosunkach

rosyjsko-ukraińskich przez kolejnych kilka miesięcy.23 

1 stycznia 2009 roku wybuchł kolejny, jeszcze poważniejszy kryzys gazowy.

Gazprom całkowicie wstrzymał dostawy gazu do Ukrainy po załamaniu się negocjacji na

temat ceny surowca i opłat tranzytowych: podczas gdy strona rosyjska domagała się 250

dolarów za 1000 m. sześc. gazu (w trakcie kryzysu żądano już 418 dolarów) i opłaty

tranzytowej w wysokości 1.70 dolara za przepływ 1000 m. sześc. gazu przez 100 kilometrów,

strona ukraińska chciała płacić 201 dolarów i otrzymywać opłatę tranzytową 2 dolarów za

100km. Napływ rosyjskiego gazu do konsumentów w Europie od razu zaczął wykazywać

spadek i 5 stycznia premier Putin nakazał Gazpromowi poważnie zredukować dostawy

surowca do Ukrainy, którą oskarżono o nielegalne pobieranie nieprzeznaczonego dla niej

22 Вихватнюк С. В., Геополітика: Україна у міжнародних відносинах, ЗОРЯ, Харків 2011, s. 11223 Сіденко В., Деградація економічних відносин України та Росії, http://www.razumkov.org.ua/ukr/files/category_journal/sidenko_5_6_Ukr_Ros_2014_site_s-8.pdf [kopia z dnia 7.10.2015 w dyspozycji autora].

gazu; 7 stycznia Gazprom całkowicie wstrzymał eksport gazu do Europy przez Ukrainę. 10

stycznia premier Czech Mirek Topolanek, reprezentujący prezydencję Unii Europejskiej, i

Putin podpisali w Nowo Ogariowie porozumienie o monitoringu przez obserwatorów

europejskich, rosyjskich i ukraińskich przepływu rosyjskiego gazu przez terytorium Ukrainy;

następnie porozumienie to podpisała w Kijowie Tymoszenko. 13 stycznia Gazprom wznowił

dostawy gazu do Europy przez Ukrainę, jednak ta odmówiła jego przesyłu na zachód z

„powodów technicznych”, co wywołało kolejną lawinę wzajemnych oskarżeń o blokowanie

eksportu rosyjskiego gazu. Dopiero rozmowy kryzysowe między Putinem a Tymoszenko 18

stycznia przyniosły porozumienie w sprawie zakończenia kryzysu i dzień później szefowie

Gazpromu i Naftohazu w obecności obojga premierów podpisali 10-letnie porozumienie o

dostawach gazu, zakładające że Ukraina kupi w 2009 roku gaz po cenach o 20% niższych niż

ceny rynkowe płacone przez klientów europejskich (czyli mniej niż 250 dolarów za 1000 m.

sześc.) i utrzyma preferencyjne opłaty za transport rosyjskiego gazu, a ceny rynkowe zostaną

wprowadzone przez obie strony w 2010 roku.24 

Do końca prezydentury Juszczenki stosunki między oboma państwami były raczej złe

i Moskwa kilkakrotnie dawała wyrazy dezaprobaty wobec kłopotliwego sąsiada. Podpisanie

23 marca 2009 roku w Brukseli porozumienia z UE w sprawie modernizacji ukraińskiej sieci

gazociągów wywołało natychmiastowy ostry sprzeciw Rosji - premier Putin określił to próbą

pominięcia interesów energetycznych Rosji;25 Moskwa odwołała wówczas zaplanowane

rozmowy międzyrządowe z Ukrainą do czasu wyjaśnienia kwestii. 11 sierpnia Miedwiediew

poinformował w liście do Juszczenki o wstrzymaniu wysłania nowego ambasadora do

Kijowa, podając za powód „antyrosyjskie nastawienie” władz ukraińskich. 24 sierpnia biuro

rosyjskiego prokuratora generalnego oskarżyło Ukrainę, że jej regularni żołnierze i ochotnicy

z nacjonalistycznej organizacji UNA-UNSO wzięli udział w gruzińskim ataku na Osetię

Południową w sierpniu 2008 roku.

Zwycięstwo Wiktora Janukowycza w drugiej turze wyborów prezydenckich na

Ukrainie 7 lutego 2010 roku zostało powszechnie odebrane jako sukces Rosji; Kreml już

wcześniej zaznaczył swoje zadowolenie z odejścia Juszczenki i zarazem stworzył podstawę

do normalizacji stosunków dwustronnych, gdy 25 stycznia w końcu do Kijowa przybył

ambasador Michaił Zurabow. 5 marca Janukowycz złożył swoją pierwszą wizytę w Rosji w

charakterze prezydenta i spotkał się z Miedwiediewem i Putinem; dokładnie miesiąc później

24 Jak zrozumieć stosunki Rosja-Ukraina? Patrzcie na pieniądze (Robert Coalson, 24 października 2012):http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,1406,Jak_zrozumiec_stosunki_Rosja-Ukraina_Patrzcie_na_pieniadze  [kopia z dnia 7.10.2015 w dyspozycji autora].25 Вихватнюк С. В., Геополітика: Україна у міжнародних відносинах, ЗОРЯ, Харків 2011, s. 115

Janukowycz kolejny raz odwiedził Rosję, tym razem z prywatną wizytą. 21 kwietnia

Janukowycz i Miedwiediew podpisali w Charkowie porozumienie przewidujące przedłużenie

dzierżawy przez rosyjską Flotę Czarnomorską bazy w Sewastopolu o 25 lat po jej

wygaśnięciu w 2017 roku oraz uzyskanie przez Ukrainę rabatu na importowany gaz w

wysokości 100 dolarów za 1000 m sześc. gazu jeśli jego cena będzie wynosić 330 dolarów

lub więcej, bądź też 30-procentowy rabat w przypadku niższej ceny surowca.

Kontrowersyjne porozumienie 27 kwietnia zostało ratyfikowane po burzliwej debacie przez

parlament Ukrainy, a także przez Dumę. Pod koniec maja ukraiński rząd oświadczył wprost,

że póki co nie będzie się starał o członkostwo w NATO. Natomiast niekorzystne dla Moskwy

było to, że rząd Janukowycza uważał umowę gazową z 2009 roku za zawartą nielegalnie i z

czasem coraz wyraźniej starał się o jej unieważnienie, grożąc nawet wytoczeniem Rosji

procesu w sądzie międzynarodowym. Kijów opierał się też rosyjskim naciskom na

przyłączenie się Ukrainy do projektów integracyjnych takich jak unia celna utworzona przez

Rosję, Białoruś i Kazachstan w lipcu 2010 roku. 

2.2. Rewolucja godności (Euromajdan) i jej wpływ na świadomość obywateli obu krajów przez media

Euromajdan – fala największych manifestacji i protestów przelewających się na

Ukrainie od momentu uzyskania przez ten kraj niepodległości w 1991 roku. Rozpoczęły się

one 21 listopada 2013 demonstracją przeciwko odłożeniu przez prezydenta Wiktora

Janukowycza podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Opozycja zażądała

usunięcia prezydenta. Wraz z rozwojem sytuacji postawy manifestantów radykalizowały się,

zyskiwały na popularności postulaty usunięcia prezydenta oraz generalnej odmiany sytuacji

w państwie. Sam ruch przekształcił się w ogólnonarodową rewolucję.26

Brutalne rozpędzenie protestów 30 listopada 2013 przez jednostki specjalne policji

(Berkut) wywołało falę oburzenia i doprowadziły do umasowienia ruchu. Protesty rozlały się

po całym kraju, a centralny plac Kijowa – plac Niepodległości, przekształcił się w miejsce

permanentnych wieców protestacyjnych i został ochrzczony Euromajdanem. Apogeum

protestów nastąpiło 1 grudnia 2013, gdy liczba protestujących w Kijowie dochodziła do 800

tysięcy, potem ustabilizowała się w granicach 50–200 tysięcy demonstrantów w czasie

26EuroMajdan - nowa pomarańczowa rewolucja? Trwają protesty w Kijowiehttp://www.polskatimes.pl/artykul/1049426,euromajdan-nowa-pomaranczowa-rewolucja-trwaja-protesty-w-kijowie-zdjecia-video,id,t.html?cookie=1 2013-11-23, [kopia z dnia 9.10.2015 w dyspozycji autora].

zorganizowanych manifestacji. W zachodniej części kraju doszło do zajęcia budynków

administracji rządowej i samorządowej przez protestujących, podobne próby na wschodzie

spotkały się z ograniczonymi sukcesami.27

Uliczne walki z 18–20 lutego 2014 kosztowały życie i zdrowie kilkuset osób i stały

się punktem zwrotnym w rozwoju sytuacji. Wiktor Janukowycz pod naciskiem opinii

zachodniej, a także fali wzburzenia w kraju zdecydował się przywrócić konstytucję z 2004

roku i doprowadzić do wcześniejszych wyborów. 21 lutego milicja została usunięta z ulic

Kijowa a Janukowycz opuścił stolicę. 22 lutego parlament usunął go z urzędu.

Przez samych Ukraińców i światowe media wydarzenia zapoczątkowane w

listopadzie 2013 roku nazywane są Euromajdanem. W mediach ukraińskojęzycznych spotkać

można się również z określeniami eurorewolucja, rewolucja 2013 roku i rewolucja godności

(Революція гідності, Rewolucija hidnosti), z kolei w mediach anglojęzycznych z

określeniem ukraińska wiosna (Ukrainian Spring).28

Przeczyną Euromajdanu, było podpisanie umowy stowarzyszeniowej z Unią

Europejską zostało zaplanowane podczas szczytu Partnerstwa Wschodniego w Wilnie 30

marca 2012 roku. Umowę stowarzyszeniową parafowała Gruzja i Mołdawia. W połowie

sierpnia 2013 roku Rosja zmieniła swoją politykę handlową w stosunku do Ukrainy, co

doprowadziło do zapaści ukraińskiego eksportu. 21 listopada parlament ogłosił wstrzymanie

negocjacji stowarzyszeniowych z racji spadku poziomu produkcji i wymiany handlowej z

krajami Wspólnoty Niepodległych Państw. Prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz ogłosił,

że umowa nie została podpisana, ponieważ Ukraina ma problemy finansowe i gospodarcze,

zastrzegł jednak że zostaną one wznowione w chwili gdy Unia Europejska zdecyduje się

skompensować ewentualne straty.

21 listopada 2013 roku Prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz odłożył podpisanie

umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, co zapoczątkowało protesty zwolenników

integracji z UE. Nocną demonstrację w Kijowie poparły partie opozycyjne. 24 listopada 2013

roku w Kijowie ponad 100 tysięcy ludzi demonstrowało za integracją Ukrainy z Unią

Europejską. Przed siedzibą rządu doszło do przepychanek protestujących z milicją, w wyniku

czego użyto gazu łzawiącego.29

27Дмитро Баркар, Євромайдан переростає у Єврореволюцію?, http://www.radiosvoboda.org/content/article/25178760.html, 24.11.2013, [kopia z dnia 9.10.2015 w dyspozycji autora].28 Хом’як О., Революцію не треба вимагати. ЇЇ треба робити, http://wz.lviv.ua/ukraine/124732 ,[ kopia z dnia 9.10.2015 w dyspozycji autora]29 W Kijowie 100 tysięcy osób demonstruje poparcie dla UE, 24.11.2013, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,W-Kijowie-100-tysiecy-osob-demonstruje-poparcie-dla-UE,wid,16197676,wiadomosc.html?ticaid=115c3c, [ kopia z dnia 10.10.2015 w dyspozycji autora]

29 listopada 2013 roku na polsko-ukraińskim przejściu granicznym w Medyce, Polacy

i Ukraińcy stworzyli tzw. żywy łańcuch poparcia dla protestujących w Kijowie. Od 10 do 50

tys. ludzi (według różnych źródeł) demonstrowało w Kijowie przeciwko niepodpisaniu przez

władze Ukrainy umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską. Protest odbył się również we

Lwowie, gdzie 25 tys. studentów żądało od władz Ukrainy podpisania umowy z UE.30

30 listopada 2013 roku specjalne oddziały milicji Berkut brutalnie spacyfikowały

koczujących na Placu Niepodległości w Kijowie ludzi przy użyciu pałek i gazu łzawiącego;

35 osób zostało zatrzymanych, kilkadziesiąt osób zostało rannych. Milicja tłumaczyła, że

przebywający tam ludzie przeszkadzali służbom komunalnym w wieszaniu świątecznych

dekoracji. Następnie późnym popołudniem około 10 tys. ludzi uczestniczyło w kolejnym

proteście antyrządowym na Placu Michajłowskim w Kijowie.

Grudzień 2013

1 grudnia 2013 roku na Placu Niepodległości w Kijowie protestowało od około 200

do 500 tys. osób. Doszło również do starć pomiędzy demonstrantami i milicją. Część

protestujących szturmowała budynki rady miasta Kijowa. W proeuropejskich i

antyrządowych protestach w centrum Kijowa wzięło udział nawet kilkaset tys. ludzi, W

wyniku pacyfikacji na Majdan wyszły setki tysięcy oburzonych osób, przy czym wśród nich

nie brakowało również przeciwników integracji Ukrainy z UE. W ich trakcie doszło do

zamieszek oraz starć z milicją. Według oficjalnych danych 165 osób zostało rannych, a

dziewięć zatrzymano. Do stolicy Ukrainy ściągnięto również dodatkowe wojska wewnętrzne

MSW. 3 grudnia 2013 parlament Ukrainy nie przyjął wniosku o wotum nieufności wobec

rządu Mykoły Azarowa.31 4 grudnia 2013 roku szef MSW Witalij Zacharczenko wydał policji

zakaz używania siły wobec demonstrantów, natomiast Prokurator Generalny nakazał

protestującym natychmiastowe opuszczenie budynków rządowych. W wieczornych

protestach wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy osób.

8 grudnia 2013 setki tysięcy demonstrantów w Kijowie domagało się dymisji

prezydenta Wiktora Janukowycza, który odrzucił ofertę zacieśniania więzi z Unią

30 Huge Ukrain rally over EU agreement delay, 24 November 2013, http://www.bbc.com/news/world-europe-25078952, [ kopia z dnia 10.10.2015 w dyspozycji autora]31 Rząd Azarowa zrostaje. Parlament Ukrainy odrzucił wniosek o jego dymisję, 3.11.2013, http://www.rmf24.pl/raporty/raport-ukraina/fakty/news-rzad-azarowa-zostaje-parlament-ukrainy-odrzucil-wniosek-o-je,nId,1067889, [ kopia z dnia 10.10.2015 w dyspozycji autora]

Europejską. Protestujący obalili stojący w Kijowie pomnik Włodzimierza Lenina. Ponadto

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy rozpoczęła śledztwo ws. próby przejęcia władzy w państwie.

9 grudnia była premier Ukrainy Julia Tymoszenko wysłała list poparcia dla

demonstrantów po obaleniu pomnika Włodzimierza Lenina. Prezydent Wiktor Janukowycz

zgodził się na organizację okrągłego stołu, przy którym zasiądą przedstawiciele władzy i

opozycji. Natomiast milicja i służba bezpieczeństwa rozpoczęły usuwanie demonstrantów z

okolic budynków rządowych. Ponadto funkcjonariusze wkroczyli do siedziby głównej partii

opozycyjnej oraz telewizji INTV.32

10 grudnia szefowa dyplomacji UE Catherine Ashton spotkała się na Ukrainie z

prezydentem Wiktorem Janukowyczem, z którym dyskutowała przez 3,5 godziny na temat

sytuacji w kraju. Następnie udała się na kijowski Plac Niepodległości, gdzie spotkała z

uczestnikami antyrządowych protestów, którzy gorąco ją powitali.

11 grudnia 2013 roku około godziny 1 w nocy milicja Berkut i wojska wewnętrzne

MSW rozpoczęły szturm na kijowski Majdan. Starcia trwały ok. 4 godzin, jednak milicja nie

używała pałek i gazu, a tylko spychali tłum demonstrantów i rozbierali barykady (zostało

rannych kilkanaście osób). Nad ranem dokonano szturmu na kijowski ratusz, jednak atak się

nie powiódł i milicja wycofała się z centrum stolicy.

12 grudnia szefowa dyplomacji UE Catherine Ashton oświadczyła, że prezydent

Ukrainy Wiktor Janukowycz zamierza podpisać porozumienie w sprawie stowarzyszenia z

Unią Europejską. Wicepremier kraju Serhij Arbuzow również poinformował, że wkrótce

zostanie podpisana umowa stowarzyszeniowa. Natomiast sztab protestacyjny w Kijowie

podał, że w akcji oddziałów Berkutu, do której doszło w nocy z wtorku na środę zostało

rannych niemal 80 osób.33

13–14 grudnia odbyły się kontrdemonstracje zwolenników prezydenta Wiktora

Janukowycza i poparcia dla niepodpisania umowy o stowarzyszeniu z UE. Według

organizatorów wzięło w niej udział 200 tys. ludzi, natomiast według mediów 50 tys.

15 grudnia 2013 Unia Europejska zawiesiła rozmowy z Ukrainą w sprawie podpisania

umowy stowarzyszeniowej. Komisarz ds. rozszerzenia UE Štefan Füle oświadczył, że nie

doczekał się jasnej odpowiedzi od wicepremiera Siergieja Arbuzowa, czy Kijów chce

32 Ukraina: wielka milicyjna akcja oczyszczania Kijowa, 9.12.2013., ttp://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,15106556,Ukraina__wielka_milicyjna_akcja_oczyszczania_Kijowa.html, [ kopia z dnia 10.10.2015 w dyspozycji autora]33  Wicepremier Ukrainy: Wkrótce podpiszemy umowę z Unią, 12.12.2013, http://www.rmf24.pl/raporty/raport-ukraina/fakty/news-wicepremier-ukrainy-wkrotce-podpiszemy-umowe-z-unia,nId,1073878 , [ kopia z dnia 10.10.2015 w dyspozycji autora]

podpisania umowy. Ponadto na kijowskim Placu Niepodległości ponownie zgromadziły się

setki tysięcy demonstrantów, chcących dymisji rządu i umowy z UE. Natomiast Partia

Regionów zgromadziła ok. 10 tys. ludzi w ramach kontrprotestu. Na Majdanie pojawili się

również senatorowie USA: John McCain i Chris Murphy.34

17 grudnia pomimo masowych protestów Prezydent Ukrainy Wiktor Janukowycz

spotkał się z prezydentem Rosji Władimirem Putinem w Moskwie, gdzie podpisano

porozumienia ws. zniesienia ograniczeń handlowych między dwoma krajami. 19 grudnia

Rada Najwyższa Ukrainy wprowadziła amnestię, dzięki której uczestnicy antyrządowych i

proeuropejskich protestów w Kijowie zostali zwolnieni od odpowiedzialności karnej.

22 grudnia 2013 roku na kijowskim Placu Niepodległości ponownie zebrało się 100

tys. osób, domagających się podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską oraz

wcześniejszych wyborów prezydenckich i parlamentarnych. Na Majdanie ogłoszono również

powstanie ponadpartyjnego ruchu społecznego o nazwie „Ogólnonarodowe Zjednoczenie

Majdan”. Natomiast Partia Regionów tymczasowo wstrzymała swoje kontrdemonstracje,

popierające politykę prezydenta Wiktora Janukowycza. 25 grudnia ukraińska aktywistka i

dziennikarka Tetiana Czornowoł została dotkliwie pobita przez niezidentyfikowanych

mężczyzn. Władze twierdziły, że był to atak skierowany przeciwko przeciwnikom rządu. 29

grudnia w pobliżu rezydencji prezydenta Wiktora Janukowycza pod Kijowem zebrało się ok.

2 tys. ludzi i około tysiąca samochodów, którzy zablokowali drogę do budynku.35 Natomiast

na Placu Niepodległości ponownie zebrało się 20–50 tys. demonstrantów.

Styczeń 2014

W nocy z 10 na 11 stycznia w Kijowie oddziały specjalne milicji Berkut starły się z

opozycjonistami; kilkanaście osób (w tym dawny szef ukraińskiego MSW – Jurij Łucenko)

zostało rannych.

16 stycznia Rada Najwyższa przyjęła tzw. ustawy dyktatorskie, czyli zbiór ustaw,

mających na celu ograniczenie wolności słowa i zgromadzeń, a przede wszystkim zaostrzały

odpowiedzialność karną za udział w demonstracjach niezgodnych z tymi ustawami. Ustawy

te, zarówno co do ich materii, jak i formy przyjęcia ich przez parlament, były powszechnie

krytykowane przez opozycję, organizacje obrony praw człowieka jak Transparency

34 Ukraine, Russia to sign trade roadmap, Prime Minister Mykola Azarov says, 15.12.2013, http://edition.cnn.com/2013/12/15/world/europe/ukraine-protests/, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]35 Ukraina: Zablokowali samochodami rezydencję prezydenta, 29.12.2013, http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-ukraina-zablokowali-samochodami-rezydencje-prezydenta,nId,1081558, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]

International czy Freedom House, a także Unię Europejską oraz USA i spowodowały

wzmożenie fali protestów w Kijowie.

19 stycznia na terenie Majdanu polska stacja Telewizja Republika zorganizowała

koncert, stanowiący wyraz solidarności z manifestantami, pod nazwą „Polska za wolną

Ukrainą”, który w trakcie został przerwany ze względów bezpieczeństwa (mieli w nim

wystąpić polscy muzycy, m.in. Kasia Kowalska, Paweł Kukiz i Dariusz Malejonek). Tego

samego dnia rozpoczęła się również długoterminowa misja obserwacyjna na EuroMajdanie

organizowana Fundację Otwarty Dialog.

22 stycznia opozycja podała, że podczas zamieszek w Kijowie zginęło 5 osób – w

szpitalu zmarł 22-latek, który podczas starć z milicją spadł lub został zrzucony z dużej

wysokości, natomiast cztery pozostałe osoby zginęły od kul.

23 stycznia Witalij Kłyczko ogłosił rozejm do godziny 19:00. 24 stycznia 2014

wieczorem został zerwany rozejm. Tego samego dnia zginął wracający ze służby milicjant.

25 stycznia prezydent Wiktor Janukowicz zaproponował Arsenijowi Jaceniukowi stanowisko

premiera a Witalijowi Kłyczce wicepremiera ministra do spraw nauki. Tego samego dnia

wieczorem opozycja odrzuciła propozycję prezydenta. We Lwowie deputowani rady

obwodowej utworzyli Radę Narodową (pozakonstytucyjny organ ludowy), która uchwaliła

zakaz dla działań Zbrojni Syły Ukrajiny i formacji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych

Ukrainy na terenie obwodu lwowskiego.36

26 stycznia protesty objęły również wschodnie rejony Ukrainy. Po południu w

Zaporożu miał miejsce szturm 6 tys. demonstrantów na budynek administracji obwodowej,

po tym gdy gubernator odmówił podania się do dymisji. Szturm został odparty przez siły

MSW, rannych zostało 5 osób. Wieczorem demonstranci zajęli ministerstwo

sprawiedliwości. Wieczorem również w Dniepropietrowsku doszło do starć kilku tysięcy

protestujących z milicją i współpracującymi z władzą cywilnymi nieformalnymi

najemnikami. W starciach obrażenia odniosło wiele osób.

27 stycznia minister sprawiedliwości Ołena Łukasz poinformowała, że jeśli

protestujący nie wyjdą z budynku Ministerstwa Sprawiedliwości będzie wnioskowała do

Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony, o rozpatrzenie wniosku o wprowadzenie stanu

wyjątkowego w całym kraju.

36 [NA ŻYWO] Ukraina: Protesty rozszerzyły się na inne miasta. Opozycja zajmuje budynki lokalnych władz, 4. 03. 2014, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114912,15314620,Kryzys_na_Krymie__Koncentracja_wojsk_rosyjskich_w.html#MT, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]

W nocy z 27 na 28 stycznia zmarł jeden z milicjantów rannych w czasie starć w

Chersoniu. 28 stycznia w związku z sytuacją na Ukrainie Rada Najwyższa Ukrainy zebrała

się na nadzwyczajnym posiedzeniu. Rano premier Mykoła Azarow podał się do dymisji,

którą przyjął prezydent Janukowycz, jednocześnie polecił mu pełnienie dalej swej funkcji do

czasu powołania nowego rządu. Parlament z kolei anulował tzw. ustawy dyktatorskie

przyjęte 16 stycznie 2014 roku. Za unieważnieniem tych aktów prawnych głosowało 361

posłów w 450-osobowej Radzie Najwyższej.37

29 stycznia na posiedzeniu Rady Najwyższej deputowany z Partii Regionów Wadym

Kołesniczenko poruszył sprawę federalizacji Ukrainy. Na kijowskim Majdanie powołana

została Gwardia Narodowa, w skład której weszła dotychczasowa samoobrona, kozacy, oraz

Prawy Sektor. Do gwardii mają być przyjmowani wszyscy chętni, którzy przysięgną, że będą

służyć narodowi ukraińskiemu. Przez cały dzień parlament przygotowywał ustawę o amnestii

ludzi biorących udział w demonstracjach. Opozycja żądała bezwarunkowej amnestii, Partia

Regionów (partia prezydenta Janukowycza) zaś, była temu przeciwna, uzależniając amnestię

od opuszczenia przez demonstrantów zajmowanych przez nich budynków rządowych (w

Kijowie i w stolicach obwodów). Wieczorem parlament przegłosował projekt amnestii

zgłoszony przez obóz rządzący. Za projektem ustawy Jurija Miroszniczenki (projekt

prezydencki) głosowało 232 deputowanych. Opozycja, na znak protestu, nie zagłosowała.38

30 stycznia odnaleziony został uprowadzony 22 stycznia przez nieznanych sprawców

jeden z liderów kijowskiego Majdanu Dmytro Bułatow. Porywacze bili go, torturowali m.in.

odcięli mu ucho. Sam Bułatow nie wie, kto stał za porwaniem, ale twierdzi, że sprawcy

rozmawiali z rosyjskim akcentem. W Warszawie odbyła się demonstracja pod hasłem

„Solidarni z Euromajdanem”. Manifestację zorganizowały: Amnesty International i Fundacja

Otwarty Dialog przy wsparciu „Gazety Wyborczej”, „Krytyki Politycznej” i Projektu: Polska.

Według organizatorów przybyło kilkaset osób. 31 stycznia opublikowano w ukraińskich

mediach projekt rozporządzenia rządu zezwalającego na wykorzystywanie przez milicję

m.in. rakietowych miotaczy ognia „Trzmiel” i „Trzmiel-M” (podpisanego przez premiera

Mykołę Azarowa i p.o. szefa MSW Witalija Zacharczenkę). W Polsce, 30 stycznia w

Warszawie ogłoszono powstanie Komitetu Obywatelskiego Solidarności z Ukrainą

(KOSzU).

37 Jarosław Junko: Parlament Ukrainy anulował tzw. dyktatorskie ustawy, 28.01.2014, http://www.radiopik.pl/3,10850,parlament-ukrainy-anulowal-tzw-dyktatorskie-usta, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]38 Przyjęli amnestię „prezydencką”. Opozycja nie głosowała, 29.01.2014, http://www.tvn24.pl/przyjeli-amnestie-prezydencka-opozycja-nie-glosowala,392319,s.html, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]

Luty 2014

Rosyjskie i ukraińskie media prorządowe informowały o zdominowaniu Euromajdanu

przez „faszystów”, „banderowców” oraz „nazistów”, równocześnie na użytek wewnętrzny

podkreślając, że protesty są sterowane przez „Żydów” oraz fakt, że zaangażowane są w nie

ruchy LGBT. 6 lutego nastąpił wybuch w sztabie protestujących w Kijowie, na skutek

wybuchu 2 osoby zostały ranne.

18 lutego 2014 w godzinach porannych w Kijowie deputowani opozycji zablokowali

trybunę parlamentu, domagając się włączenia do porządku obrad głosowania nad

przywróceniem konstytucji z 2004 roku, która ograniczyłaby uprawnienia prezydenta

Wiktora Janukowycza (co oznaczałoby wprowadzenie na Ukrainie systemu parlamentarno-

prezydenckiego). Wcześniej przewodniczący Rady Najwyższej Ukrainy Wołodymyr Rybak

nie zgodził się na zarejestrowanie dokumentów, które umożliwiłyby zmianę ustawy

zasadniczej.39

W odpowiedzi demonstranci z Majdanu rozpoczęli przed godz. 9:00 czasu lokalnego

EET (8:00 czasu polskiego) marsz na parlament, który został zablokowany przez Berkut.

Opozycja nazwała tę akcję „pokojowym atakiem”, mającym na celu powstrzymanie przed

opuszczeniem parlamentu przez deputowanych Partii Regionu, dopóki nie spełnią żądań

opozycji. Posiedzenie Rady Najwyższej miało rozpocząć się o godz. 10:00 czasu lokalnego.40

Jednak jej przewodniczący Wołodymyr Rybak nie zarejestrował niezbędnych dokumentów

do głosowania na zmianą konstytucji. Wobec tego politycy opozycyjnych ugrupowań

zablokowali trybunę. W tym samym czasie demonstranci przypuścili atak na kordon milicji

ochraniający budynek parlamentu. Milicjanci odpowiedzieli gazem łzawiącym, granatami

hukowymi i strzałami z broni na gumowe pociski, raniąc dwie kobiety.

Sytuacja pod parlamentem doprowadziła do radykalizacji protestów w Kijowie. Walki

wybuchły w Parku Maryjskim, leżącym naprzeciwko gmachu parlamentu. Demonstranci

zajęli ponownie, opuszczony kilka dni wcześniej kijowski ratusz oraz biuro rządzącej Partii

Regionów. Walki trwały na ulicach Instytuckiej i Hruszewskiego. Ponownie zapłonęły

opony, butelki z benzyną, funkcjonariusze MSW ostrzeliwali z dachów rejon walk z broni

gładkolufowej, a według strony opozycyjnej także z broni ostrej. Media podały, iż podczas

starć do godz. 17:00 w Kijowie zginęło pięciu demonstrantów, a 150 odniosło rany, z czego

stan siedmiu był krytyczny. Wśród rannych był fotoreporter Agencji Reutera. W rejon walk

39 Кошкина С., Майдан. Нерассказанная история, Брайт Брукс, Киев 2015, s. 6140 Znów gorąco na Ukrainie. W Parlamencie dyskusja o konstytucji, na ulicach Kijowa zamieszki, 18.02.2014, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114912,15314620,Kryzys_na_Krymie__Koncentracja_wojsk_rosyjskich_w.html#BoxWiadTxt, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]

nie wpuszczano służb medycznych. Pomocy poszkodowanym udzielali członkowie tzw.

Automajdanu. Strona rządowa poinformowała o rannych kilkudziesięciu funkcjonariuszach i

jednym zabitym.41

Według pełniącego obowiązki ministra spraw zagranicznych Łeonida Kożary,

demonstranci używali broni palnej podczas ataków na budynki administracji państwowej i w

starciach z siłami bezpieczeństwa. Po wybuchu walk jeden z liderów opozycji, Witalij

Kłyczko, zaapelował do prezydenta Janukowycza, o usunięcie z ulic oddziałów milicji, sił

MSW i Berkutu. Natomiast MSW i Służby Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) zaapelowały do

liderów opozycji, by uspokoili protestujących i wrócili do rozmów z władzami.

W godzinach popołudniowych siły rządowe podeszły pod Majdan, a opozycji

przedstawiono ultimatum, by do godz. 18:00 demonstranci opuścili barykady. Jednak ci nadal

budowali wzmocnienia, szykując się do obrony Majdanu. Na Placu Niepodległości zebrało

się nawet 20 tys. demonstrantów. W stolicy wstrzymano ruch metra, by uniemożliwić

demonstrantom dotarcie na Majdan. Przed godz. 20:00 siły rządowe zaczęły polewać

demonstrantów wodą z armatek, z kolei protestujący odpalali fajerwerki, rzucali petardy i

koktajle Mołotowa. Następnie na tłum zaczęły napierać dwa transportery opancerzone BTR-

80, rozpoczynając właściwy szturm na Majdan. Jako pierwsza padła barykada na ulicy

Instytuckiej.42 Około godz. 21:30 Berkut rozpoczął szturm od strony Placu Europejskiego.

Atakiem dowodzili p.o. ministra spraw wewnętrznych Witalij Zacharczenko oraz

przewodniczący Służb Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU) Wołodymyr Tockij. Działania sił

MSW prowadzono pod kryptonimem „Fala”, a SBU – „Bumerang”. Celem ataku było

„oczyszczenie Majdanu, Domu Ukraińskiego, Domu Związków Zawodowych i Pałacu

Październikowego”. W przygotowaniu operacji pomagał były pierwszy zastępca szefa GRU

Federacji Rosyjskiej, czyli rosyjskiego wywiadu.

Pierwszy atak został odparty przez majdanowców. Milicja używała broni gładko

lufowej, od której do godz. 22:00 zginęło 15 demonstrantów i sześciu milicjantów. Jeden z

transporterów został podpalany. Po ponad dwóch godzinach szturmu, Berkut zajął część

Majdanu. Równolegle do walk na Majdanie, na Plac Europejski dojeżdżały autobusy z

komandosami jednostki Alfa. Na ulicy Instytuckiej rozmieszczono snajperów sił MSW i

jednostek specjalnej Omega. Z kolei w centrum Kijowa tituszki atakowali pojedynczych

demonstrantów. Prowokatorzy nosili na rękawach białe opaski, by milicjanci odróżniali ich

od demonstrantów. Tituszki zastrzelili m.in. jadącego dziennikarza Wiaczesława Weremija.

41 Кошкина С., Майдан. Нерассказанная история, Брайт Брукс, Киев 2015, s. 6842 Прохасько Т., Євромайдан. Хроніка відчуттів., ГОЛОС, Київ 2015, s. 32

Od północy Kijów stał się miastem zamkniętym. Jednocześnie podczas szturmu milicji na

Majdanie płonęły namioty i setki opon. Spłonął budynek związków zawodowych,

wykorzystywany przez demonstrantów jako siedziba. Ogień oddzielał szturmujący Berkut od

demonstrantów. Gęsty dym utrudniał zgromadzonym oddychanie.43

Późnym wieczorem we Lwowie opozycjoniści zajęli szturmem podpalony wcześniej

budynek administracyjny jednostki Wojsk Wewnętrznych. Na mocy porozumienia

zgromadzoną tam broń zabezpieczono i opieczętowano. Na zewnątrz zgromadzonych było

około tysiąc demonstrantów. Również w Tarnopolu i Iwano-Frankowsku miał miejsce udany

szturm na siedziby władz obwodowych. W tym drugim z miast, funkcjonariusze Berkutu nie

stawiali oporu. 19 lutego 2014 w godzinach nocnych opozycjoniści w Równem zajęli w

czasie szturmu jednostkę Berkutu wraz z bronią i całym wyposażeniem zbrojnym. Sami

funkcjonariusze na mocy porozumienia mogli opuścić bazę.44

Tymczasem po północy Berkut rozpoczął drugi szturm na Majdan. Milicjanci

przerwali barykadę od strony Placu Europejskiego oraz przedarli się przez ściany ognia.

Około godz. 2:00 w nocy miało miejsce spotkanie liderów ukraińskiej opozycji z

prezydentem Janukowyczem. Nie zakończyły się one porozumieniem. Prezydent odmówił

zakończenia szturmu Majdanu i zażądał ewakuacji Placu. Janukowycz twierdził, że opozycja

próbowała przejąć władzę siłą. W tym samym czasie na Majdanie trwała walka wręcz.

Demonstranci rzucali w milicjantów koktajlami Mołotowa, a także wyrywaną kostką

brukową. Berkut zepchnął w tej fazie walk demonstrantów na sam środek Majdanu.

Walki trwały do samego świtu, a po godz. 6:00 rano, 19 lutego 2014 Berkut

przegrupował się, dokonując kolejnego szturmu na Majdan. W międzyczasie majdanowcy

informowali o 30 ofiarach cywilnych. Z kolei pełniąca obowiązki ministra zdrowia Ukrainy

Raisa Bohatyriowa poinformowała, że liczba ofiar śmiertelnych starć w Kijowie wzrosła do

26 ofiar. Szesnastu zabitych to manifestanci, a dziesięcioma ofiarami byli funkcjonariusze

MSW. Według Bohatyriowej w szpitalach przebywało 263 antyrządowych demonstrantów

oraz 342 milicjantów i żołnierzy wojsk wewnętrznych. Większość miała rany postrzałowe.

MSW Ukrainy twierdziło, iż nie używało broni palnej podczas zajść. W wyniku nocnej bitwy

o Majdan, Berkut zajął 1/3 powierzchni placu. Przed południem na Majdanie gaszono pożary,

które wybuchały podczas walk.

43 Прохасько Т., Євромайдан. Хроніка відчуттів., ГОЛОС, Київ 2015, s. 4044 W Równem protestujący zajęli szturmem bazę Berkutu, 21.02.2014, http://www.kresy.pl/wydarzenia,ukraina?zobacz%2Fw-rownem-protestujacy-zajeli-szturmem-baze-berkutu-video, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]

W godzinach porannych 19 lutego 2014, Rada Narodowa we Lwowie przejęła w

obwodzie lwowskim pełnię władzy, wypowiadając tym samym posłuszeństwo władzy

centralnej w Kijowie. Istniejące organy administracji państwowej oraz milicja

podporządkowała się powołanej przez lwowskich deputowanych kilka tygodni wcześniej

Radzie Narodowej. Ogłoszono, iż legalne władze zostaną wybrane w wyborach

powszechnych. Zadeklarowano udzielenie pomocy dla demonstrantów w Kijowie.

Demonstranci blokowali również polsko-ukraińskie przejścia graniczne. Po godz. 11:00

Ministerstwo Obrony Ukrainy potwierdziło, iż z Dniepropetrowska do stolicy wysłano 25.

Brygady Powietrznodesantowej, by wzmocnić ochronę baz i arsenałów zawierających

znaczne ilości broni oraz amunicji. Jednak wyjazd elitarnych wojsk został zablokowany przez

demonstrantów. W trackie dnia walki na Majdanie ustały, a obie strony prowadziły

przegrupowywanie sił. Około godz. 16:00 Służby Bezpieczeństwa Ukrainy ogłosiły początek

ogólnokrajowej operacji antyterrorystycznej.

W południe 23 lutego 2014 w parlamencie, przewodniczący Rady Najwyższej

Ołeksandr Turczynow, został wybrany (285 głosami za) na stanowisko pełniącego obowiązki

Prezydenta Ukrainy. Został tym samym tymczasowym następcą Janukowycza. Ołeksandr

Turczynow, wygłosił orędzie do narodu, w którym zapowiedział, że Ukraina powróci na

drogę europejskiej integracji, a z Rosją będzie budować stosunki na zasadach

dobrosąsiedzkich. Wspomniał również, że państwo znalazło się na krawędzi

niewypłacalności.45 Zdymisjonowano szefa MSZ Łeonida Kożarę, ministra oświaty Dmytra

Tabacznyka, minister zdrowia Raisę Bohatyriową oraz ministra obrony Pawła Lebiediewa.46

23 lutego 2014 pełniący obowiązki szefa MSW Arsen Awakow, poinformował w

parlamencie, iż minister dochodów i podatków Ołeksandr Kłymenko i były prokurator

generalny Wiktor Pszonka zostali zatrzymani przez służby graniczne na lotnisku w Doniecku,

jednak po strzelaninie jaka miała tam miejsce udało im się uciec. Nowy Prokurator Generalny

Ukrainy Ołeh Machnicki, tego samego dnia wydał nakaz ich zatrzymania.

24 lutego 2014 po południu Rada Najwyższa nadała zabitym rewolucjonistom tytuł

Bohatera Ukrainy. Mianowano również nowych szefów Służby Bezpieczeństwa Ukrainy oraz

prokuratury generalnej. Stanowiska te zajęli odpowiednio Wałentyn Naływajczenko i Jurij

Machnycki. Ponadto zawieszono sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Na stanowisko

45 Кошкина С., Майдан. Нерассказанная история, Брайт Брукс, Киев 2015, s. 7446 Zatopione dokumenty i amunicja . Dziennikarze wertują tajemnice Janukowycza , 23.02.2014, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/majdan-oplakuje-poleglych-janukowycz-na-krymie,401160.html, [ kopia z dnia 11.10.2015 w dyspozycji autora]

nowego prezesa Narodowego Banku Ukrainy powołano Stepana Kubiwa, deputowanego

partii Batkiwszczyna, jednego z komendantów Majdanu.47

Tego samego dnia p.o. ministra finansów Jurij Kołobow poinformował, że Ukraina

potrzebuje 35 mld dolarów pomocy makrofinansowej na lata 2014–2015. Władze w Kijowie

zwróciły się do partnerów zagranicznych, m.in. Polski, Stanów Zjednoczonych i Unii

Europejskiej o udzielenie kredytu48. Rzecznik Komisji Europejskiej Olivier Bailly

oświadczył, że Unia Europejska jest gotowa udzielić wsparcia Ukrainie pod warunkiem

reform; pomoc finansową ogłosił również premier Donald Tusk, który stwierdził, że Polska

jest gotowa udzielić kilku miliardów pożyczki pod warunkiem, że na Ukrainie zostanie

powołany stabilny rząd oraz zostaną określone konkretne cele, na które miałyby zostać

przeznaczone pieniądze. Natomiast rosyjski minister ds. rozwoju gospodarczego Aleksiej

Uljukajew zagroził podniesieniem ceł importowych, jeśli Ukraina podpisze umowę

stowarzyszeniową z UE.

25 lutego 2014 Rada Najwyższa przyjęła rezolucję o odpowiedzialności Janukowycza

za śmierć ponad 100 cywilów. Parlament opowiedział się także za postawieniem go przed

Międzynarodowym Trybunałem Karnym. Uchwalono również rezolucje m.in. o uwolnieniu

więźniów politycznych. Tymczasem na Krymie, gdzie przeważały separatystyczne nastroje,

wybuchły protesty przeciwko nowym władzom Ukrainy. Tego samego dnia Arsen Awakow

wydał rozkaz nr 144 o rozwiązaniu formacji Berkut. Następnego dnia w Sewastopolu nową

formację Berkutu, która odpowiedzialna była za „utrzymywanie porządku publicznego”.

Władze Sewastopola zaproponowały również przyznanie azylu byłym funkcjonariuszom

Berkutu.

Rewolucja godności miała wielki wpływ na świadomość ukraińskich obywateli.

Protesty przywróciły ludziom godność i obaliły dyktatora, lecz doprowadziły do utraty części

terytoriów, a w końcu do wojny. Były przeprowadzone demokratyczne i uznane przez świat

wybory prezydenckie i parlamentarne. Stworzone warunki do dalszego rozwoju, co daje

szanse na reformy w tych sferach, gdzie jeszcze nie doszło do zasadniczych zmian. Jest to

walka z korupcją, reforma sądownictwa oraz lustracja.

Rewolucja na Majdanie, a następnie wojna w Donbasie przyniosły głębokie zmiany w

świadomości obywateli Ukrainy i doprowadziły do szybkich przeobrażeń ich poglądów na

wspólnotę narodową. Zwolennicy nacjonalizmu coraz częściej odwołują się do solidarności z

państwem, a nie – jak wcześniej – z narodem rozumianym jako wspólnota etniczna. Wynika

47 Мухарський А., Революція духу, Видавництво Азбука, Київ 2015, s. 11948 Кошкина С., Майдан. Нерассказанная история, Брайт Брукс, Киев 2015, s. 79

to m.in. z dojrzewania młodego pokolenia, dla którego państwo ukraińskie jest

rzeczywistością zastaną, ale też z tego, że również rosyjskojęzyczni obywatele w znacznej

większości opowiedzieli się za Ukrainą.49

Trwająca już ponad rok wojna z Rosją doprowadziła do znaczącej radykalizacji

postaw społecznych oraz poszukiwania wojskowych wzorców w przeszłości. A głównym,

jeśli nie jedynym wyrazistym wzorcem tego rodzaju jest na Ukrainie szkolny przekaz o walce

UPA z lat 1943–1952 (przemilczający zbrodnie tej formacji, nie tylko wobec Polaków).

Jedną z konsekwencji tego jest szerokie przyjmowanie symboliki OUN-UPA także w

środowiskach, w których dominują rosyjskojęzyczni mieszkańcy centralnej i wschodniej

Ukrainy. Nie towarzyszy temu jednak przejmowanie ideologii tych historycznych

organizacji. Nawet tam, gdzie aktywiści i publicyści powołują się wprost na Stepana

Banderę, jego rzeczywisty program pozostaje mało znany. Pojawiło się natomiast zjawisko

nowe, na razie marginalne, lecz mające znaczący potencjał rozwojowy: neonazizm,

nawiązujący nie do tradycji banderowskich, ale do współczesnego neonazizmu

europejskiego.

Kolejną nową tendencją jest przyspieszone słabnięcie tradycyjnego dla ukraińskiej

myśli narodowej utożsamiania narodowości z językiem. Posługiwanie się językiem

ukraińskim przestało być głównym wyznacznikiem tożsamości. Umożliwia to wypracowanie

nowej koncepcji narodu ukraińskiego – rozumianego już nie jako wspólnota ściśle etniczna,

ale obywatelska, polityczna, w której jest miejsce dla wszystkich obywateli lojalnych wobec

państwa.50

Zachodzące gwałtownie zmiany w ukraińskiej idei narodowej trudno na razie

szczegółowo opisać. Nie jest jasne, które z rysujących się tendencji okażą się trwałe, które

zaś – efemeryczne. Wiele zależeć będzie od dalszego rozwoju wydarzeń, zwłaszcza od

wyniku wojny i sposobu, w jaki terytorium Zagłębia Donieckiego zostanie ponownie

zintegrowane (lub nie) z pozostałą częścią Ukrainy. Tekst ten jest poświęcony ewolucji

ideowej, jakiej od półtora roku podlega ukraiński nacjonalizm. Pomijamy tu natomiast

zmiany, skądinąd istotne, jakie zaszły od schyłku 2013 roku w ruchu nacjonalistycznym

rozumianym jako konglomerat organizacji i ugrupowań.

49 Мухарський А., Революція духу, Видавництво Азбука, Київ 2015, s. 12550 Кошкина С., Майдан. Нерассказанная история, Брайт Брукс, Киев 2015, s. 83

Rozdział III. Media a konflikt ukraińsko-rosyjski

3.1 Konflikt w świetle zachodnich mediów

Media rozwijają się od ponad dwustu lat. Z początku były to lokalne gazety, nie dość,

że o małym zasięgu, to dostępne jedynie dla nielicznej grupy ludzi, która w ówczesnych

czasach potrafiła czytać. Dziś, chociażby dzięki przeróżnym prenumeratom, możemy dostać

gazetę z każdego zakątka świata.  Dzięki różnorodnym wynalazkom (anteny satelitarne,

telewizja, modem) szybkość przepływu informacji zwiększa się w zadziwiającym tempie.

Bez wątpienia ma to wpływ na życie kulturalne, społeczne, polityczne i rodzinne każdego z

nas.51 Media odgrywają wielką rolę we wszystkich dziedzinach życia: kreują politykę

kształtują obraz społeczeństwa pośredniczą w wymianie informacji oraz dóbr kultury i nauki

kreują naszych idoli, ukazują autorytety i wzory do naśladowania współtworzą system

wartości, dzięki swej niewyobrażalnej sile sugestii kształtują życiowe aspiracje ludzi,

nierzadko mają wpływ na podejmowane prze nich decyzje życiowe wpływają na życie

rodziny; są jakby uczestnikiem życia codziennego wpływają na emocje człowieka, na jego

światopogląd, sposób wypowiadania się  Na ww. przykładach doskonale widać, jak wielkie

oddziaływanie mają media w życiu człowieka. Dlatego też, ważne jest, by dostrzegać

zarówno ich dodatnie, jak i ujemne strony. 

Środki masowego przekazu niosąc ze sobą treści przekazywane za pośrednictwem

obrazu, dźwięku, druku czy rysunków poszerzają zakres wiedzy człowieka, kształtują

przechowywane w podświadomości wyobrażenie o otaczającym nas świecie a także o

panujących zasadach i normach w poszczególnych dziedzinach życia. Informacje te

wpływają tez na kształtowanie się świadomości oraz rozwój osobowy człowieka.  Pozytywne

strony mediów są chętniej dostrzegane przez współczesnych ludzi, bowiem nikt nie lubi

słuchać i dyskutować o negatywnych aspektach telewizji czy komputera, które potrafią w

ogromnej części wypełnić życie wielu ludzi, nierzadko kojarzą się też z nowoczesnością i

tzw. jedynym „oknem na świat”. To, co nowoczesne zaś w opinii wielu ludzi uchodzi za

doskonałe.52 

Poziom negatywnego oddziaływania poszczególnych rodzajów mediów zależy od ich

stopnia dostępności jak również od sposobu przekazywania informacji. Na pewno inny

wpływ maja media na osobę dorosła a inny na dziecko czy młodzież. Młody człowiek, nie 51 Dahmen N. Media Takes: On Aging / Nicole S. Dahmen, Raluca Cozma. — California: International Longevity Center, 2009. — s. 54 52 Бутиріна М. Ефективність мас-медіа в контексті теорії стереотипів / М. В. Бутиріна // Филология. Социальная коммуникация. — 2008. — Т. 21 № 1. — s. 262-267

mający jeszcze doświadczenia i sprecyzowanego poglądu na świat jest bardziej podatny na

negatywny wpływ mediów. Bardzo ważne jest to, by zwłaszcza rodzice zdawali sobie sprawę

z niekontrolowanego wpływu telewizji i komputera na wychowanie dzieci. Telewizory

posiadają niemal wszystkie rodziny w kraju. Peter Sellers powiedział kiedyś, że „dziś

rzeczywistą głową rodziny jest ten, kto decyduje, na jaki program nastawić telewizor”. Tam

gdzie stoi telewizor, koncentruje się życie rodziny. Często włącza się go zaraz po przyjściu

do domu, a wyłącza późno w nocy. Jest on tak jakby członkiem rodziny, z którym spędzamy

mnóstwo czasu.53 Niestety, nawet podczas wspólnego oglądania telewizji stajemy się bierni,

nie rozmawiamy ze sobą, a wręcz przeciwnie, uciszamy się wzajemnie i nastawiamy głośniej

telewizor. Często nawet dochodzi do kłótni, głównie pomiędzy młodszymi członkami

rodziny, jaki program powinno się oglądać. Ludzie odizolowują się od siebie, gdyż brak jest

elementów, które tworzą typowo rodzinne więzi, np. rozmowy, wspólne wymiany poglądów;

nie mamy czasu dla siebie. Ogromny agresywny wpływ na zachowanie dzieci i młodzieży

mają również niektóre gry komputerowe nasycone agresją i brutalnością, do których mają

dziś łatwy dostęp. Większość rodziców nie ma kontroli nad tym, np. czy ich dziecko gra w

„Tetris” czy też w „Quake”. Niekontrolowany konflikt z telewizją, grami komputerowymi

czy Internetem, jest źródłem uzależnień, które mogą być groźne dla zdrowia zarówno

psychicznego, jak i fizycznego człowieka.  Na przykładach z życia codziennego możemy

zauważyć bierność fizyczną ludzi.54 Maleje ich aktywność w sferze nawiązywania kontaktów

z innymi ludźmi (zastępuje je kontakt z telewizją czy komputerem) a także maleje więź z

przyrodą, bo wyjście na łono natury wiązało by się z wyłączeniem telewizora. Na problem

ten możemy również popatrzeć przez pryzmat medycyny. Taka forma biernej rozrywki

przyczynia się do wielu chorób. Równie niebezpiecznym zagrożeniem jest manipulowanie

przez media świadomością ludzi. Czym innym jest uświadomienie społeczeństwu ważnych

problemów, przekazywanie różnorodnej wiedzy, a czym innym narzucanie toku myślenia

oraz wpływ na postawy ludzi przez swoistą „obróbkę ukazywanej rzeczywistości”. 

Myślę, że ukazanie tylko wad mediów, lub jedynie ich zalet byłoby nierozsądne i

niewskazane. Prawda jak zwykle leży po środku, ważne jest jednak to, aby mieć świadomy i

dojrzały stosunek do tej sprawy. Odpowiedź na poniższe pytania pozwoli nam określić

stopień naszej zależności od mediów i stosunku do nich. Czy mam świadomość możliwości,

jakie mogą stworzyć media dla rozwoju współczesnego człowieka? Czy mam świadomość

53 Бутиріна М. Ефективність мас-медіа в контексті теорії стереотипів / М. В. Бутиріна // Филология. Социальная коммуникация. — 2008. — Т. 21 № 1. — s. 27654 Dahmen N. Media Takes: On Aging / Nicole S. Dahmen, Raluca Cozma. — California: International Longevity Center, 2009. — s. 87

zagrożeń, jakie niosą media? Od czego zależy wybór programu? Czy telewizor i komputer

zabierają mój czas do tego stopnia, że podporządkowuję się, nie mam czasu na inne

obowiązki rodzinne?

Media bezsprzecznie mają ogromny wpływ na życie rodzinny i wychowanie młodego

pokolenia, gdyż dostarczają wzorców zachowań i są składnikiem życia codziennego. Często

media spełniają w wielu rodzinach funkcje wychowawcze. Niepokojąco złym zjawiskiem

jest, gdy rodzice wyręczają się mediami w wychowaniu dzieci, np. „Idź pooglądaj bajkę, bo

nie mam teraz czasu, bo przeszkadzasz. Sprawia to, że kontakt z rodzicami staje się

ograniczony do niezbędnego minimum, telewizja czy gry komputerowe wydają się być

atrakcyjniejsze.55 Rodzice akceptują bierność dzieci (zamiast sportu – telewizja). W takich

warunkach nie mają oni większego wpływu na postawy i poglądy swoich pociech. Media

tworzą swoiste warunki ucieczki od rzeczywistości, od własnych problemów, których nieraz

młodzi ludzie mają wiele. Wcielając się w bohatera gry lub serialu zapominają o troskach i

codziennych zmartwieniach.  Jak mawiał Marshall McLuhan – „wychowywać znaczy

uczynić niewrażliwym na telewizję”.

Rodzice powinni dokonywać selektywnego wyboru programów telewizyjnych,

wspólnie oglądać wybrane audycje, po których zachęcić dzieci do wspólnej dyskusji.

Rozmowy tego rodzaju mają istotne znaczenie wychowawcze, uczą bowiem wyrażanie

własnych opinii i refleksji o programie. Należy uczyć dzieci korzystania z telewizji w sposób

racjonalny, selektywny i krytyczny. Przedstawiłеm istotne, moim zdaniem, problemy

związane z epoką dominacji mediów oraz ich wpływem na życie rodziny. Jak będzie ona

wyglądać zależy w dużej mierze od nas samych. 

Biorąc pod uwagę konflitk ukraińsko-rosyjski, mogę powiedzieć, że w tej sytuacji

media odgrywają bardzo ważną role i mają wielki wpływ na ludzi. Media różnych państw

komentują wydarzenia na wschdzie Ukrainy w różny sposób. Media dzielą się na takie, które

starają się zachować trochę zdrowego rozsądku i nie wybiegają przed szereg z werblami, by

mobilizować ludzi do walki i na takie, które nie wiadomo dlaczego - czują się w obowiązku

budzić alarmistyczne nastroje.56

Oglądając nowości i analizując sytuację na Ukrainie, warto zwrócić uwagę na reakcję

zachodnich mediów. Naprzykład Niemcy niegatywnie reaguką na politykę Putina. Stu

niemieckich ekspertów ds. Europy Wschodniej potępiło prezydenta Rosji Władimira Putina

55 Харрис Р. Психология массовых коммуникаций / Ричард Харрис. — Санкт-Петербург: Прайм-Еврознак, 2012. — s. 44856 Dominick, J. The dynamics of mass communication: Media in the digital age / Joseph R. Dominick — McGraw-Hill Higher Education, 2014. — s. 489

jako agresora w konflikcie na Ukrainie. To reakcja na wcześniejszy list intelektualistów

obarczających Zachód odpowiedzialnością za kryzys w kontaktach z Moskwą.57

"W tej wojnie jest jednoznaczny agresor i jasno zdefiniowana ofiara" - piszą sygnatariusze odezwy opublikowanej w sobotę przez niemiecki dziennik "Die Welt".Zdaniem naukowców zajmujących się problematyką Europy Wschodniej słabe strony systemu politycznego na Ukrainie nie mogą służyć Kremlowi jako "uzasadnienie rosyjskiej aneksji Krymu i interwencji we wschodniej Ukrainie".58

Rosja - wskazując na rzekome zagrożenie ze strony Zachodu - prowadzi "hybrydową wojnę" na terenie Zagłębia Donieckiego, której ofiarą padły tysiące zabitych, okaleczonych, cierpiących na traumę i wypędzonych - czytamy w odezwie. Sygnatariusze apelu podkreślają, że zachodnia polityka wstrzemięźliwości i dialogu z Rosja nie przynosi żadnych rezultatów. Przypominają wcześniejsze konflikty w Gruzji i Mołdawii. Polemizują z tezą, że Rosjanie boją się przyjęcia Ukrainy i Gruzji do NATO, przytaczając dane sondażowe z 2008 roku, z których wynika, że tylko ok. 3 proc. Rosjan uznawało wówczas ten problem za główne niebezpieczeństwo. W obiegu w Niemczech są "półprawdy, z których niektóre można uznać za szkalowanie narodu ukraińskiego" - piszą niemieccy eksperci.

Jak podkreślają, niemiecka polityka wobec Europy Wschodniej powinna opierać się na "doświadczeniu, wiedzy o faktach i wynikach analiz, a nie na patosie, pomijaniu historii i uogólnieniach". "Nikt nie chce militarnej konfrontacji z Rosją, ani zerwania dialogu z Kremlem" - zapewniają autorzy listu. Nie można jednak poświęcić terytorialnej integralności Ukrainy, Gruzji i Mołdawii na ołtarzu "wstrzemięźliwości" niemieckiej (i austriackiej) polityki wobec Rosji - czytamy w apelu.

Eksperci wzywają ponadto do "przeciwstawienia się eksportowi antyliberalnych idei społecznych Kremla do Unii Europejskiej". Autorzy apelu przypominają, że Ukraina straciła w latach 1941-1944 co najmniej 5 57 Niemieckie media o konflikcie ukraińskim,13.12.14., http://www4.rp.pl/artykul/1164678-Niemieckie-media-o-konflikcie-ukrainskim.html, [ kopia z dnia 12.10.2015 w dyspozycji autora]58 Ostry list Niemiec: Na Ukrainie jest jeden agresor. To Putin. http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/putin-agresorem-na-ukrainie-list-niemieckich-naukowcow,498306.html, [ kopia z dnia 12.10.2015 w dyspozycji autora]

mln obywateli. Ponad 2 mln Ukraińców zostało deportowanych do Niemiec jako robotnicy przymusowi. 4 mln Ukraińców walczyło w szeregach Armii Czerwonej z III Rzeszą. "Szczególnie Niemcy nie mogą zamykać oczu w sytuacji, gdy chodzi o suwerenność postsowieckiej republiki, czy wręcz o istnienie państwa ukraińskiego" - piszą niemieccy eksperci.

Tydzień temu ukazał się list otwarty 60 intelektualistów, polityków oraz przedstawicieli biznesu i kultury. Jego sygnatariusze ostrzegli przed groźbą wojny z Rosją i zaapelowali do władz Niemiec o zainicjowanie polityki odprężenia i dialogu z Moskwą. List podpisali m. in. były prezydent Niemiec Roman Herzog, reżyser Wim Wenders, naukowiec Ernst Ulrich von Weizsaecker, były kanclerz Gerhard Schroeder, pisarze Ingo Schulze i Christoph Hein oraz aktorzy Hanna Schygulla i Mario Adorf. Sygnatariusze listu wytykają Zachodowi, że rozszerzył swoje granice na Wschód, nie pogłębiając równocześnie współpracy z Moskwą, co musiało zostać odebrane przez Rosję jako zagrożenie. Przestrzegają niemieckich polityków, by nie tworzyli "obrazu wroga" i nie obarczali odpowiedzialnością za konflikt tylko jednej strony - Rosji.59 Domagają się ponadto, by media zachowały obiektywizm, nie demonizując poszczególnych narodów. Każdy znający się na polityce zagranicznej dziennikarz powinien zrozumieć obawy Rosjan, gdy NATO zaprosiło w 2008 roku Gruzję i Ukrainę - czytamy w liście. Ostrzegają, żeby "nie wypychać" Rosji z Europy.

Jeżeli chodzi o media amerykańskie, to z pewnością mogę powiedzieć, że one też niegatywnie reagują na działalność polityczną Rosji. To dobrze widać prawie we wszystkich artykułach, związanych z tym tematem. W jednym z nich było napisane: „Ile jeszcze działań musi Rosja podjąć,

by sprowokować odpowiedź” Zachodu – zastanawia się „Washington Post”, komentując

ostatnie wydarzenia na Ukrainie, gdzie prorosyjscy separatyści okupują siedziby instytucji

państwowych we wschodnich regionach kraju, a władze wydały dekret o rozpoczęciu

zakrojonej na szeroką skalę operacji antyterrorystycznej.

Gazeta przypomina, że prezydent Barack Obama od kilku tygodni powtarza, iż

interwencja wojskowa na wschodzie Ukrainy doprowadzi do poważniejszych sankcji USA

59 Ostry list Niemiec: Na Ukrainie jest jeden agresor. To Putin. http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/putin-agresorem-na-ukrainie-list-niemieckich-naukowcow,498306.html, [ kopia z dnia 12.10.2015 w dyspozycji autora]

niż te wprowadzone pod koniec marca. Tymczasem, jak pisze „WP”, z amerykańskich relacji

wynika, że interwencja wojskowa trwa. Przedstawiciele władz mówią, że bardzo przypomina

ona quasi-tajną operację wojskową, która doprowadziła do aneksji Krymu.60

„Mocna reakcja Zachodu mogła powstrzymać rosyjską ofensywę po poprzednim

weekendzie. Teraz jest tam o wiele bardziej niebezpiecznie. Kreml może traktować rozlew

krwi, do którego doszło w niedzielę, jako wymówkę do bardziej jawnej inwazji z użyciem

dziesiątek tysięcy żołnierzy zgromadzonych przy granicy” – pisze „WP”. Według dziennika

strona ukraińska „słusznie stwierdziła, że nie może pozwolić Rosji na przejęcie siłą swoich

miast bez kontrataku”.

„WP” pisze, że w zeszłym tygodniu administracja Obamy postanowiła nie

podejmować ważnych kroków, częściowo dlatego, że czekała na zaplanowane na czwartek

spotkanie ministrów spraw zagranicznych USA, Rosji, Ukrainy i UE. „Jednak prawie nie ma

szans na to, że to spotkanie – jeśli w ogóle do niego dojdzie – doprowadzi do zadowalającego

rozwiązania dla Ukrainy” – ocenia gazeta. „Moskwa domaga się rozczłonkowania kraju i

wetowania przez obszary znajdujące się pod jej wpływem ukraińskiej polityki zagranicznej.

Biorąc pod uwagę słabą reakcję na atak, Moskwa nie ma żadnych powodów, by porzucać ten

plan” – dodaje „WP”.61

„Może być zbyt późno, by zapobiec wojnie na wschodzie Ukrainy. Stany

Zjednoczone muszą szybko podjąć kroki, obiecane przez Obamę i szefa dyplomacji Johna

Kerry’ego. W przeciwnym razie USA stracą resztki wiarygodności w sprawie Ukrainy” –

podkreśla gazeta. Jeśli napięcie na wschodzie będzie się utrzymywało, Waszyngton powinien

rozważyć też prośbę Kijowa o dostawy broni nieśmiercionośnej oraz broni ręcznej dla

ukraińskich żołnierzy. „Jeśli Ukraińcy będą zmuszeni walczyć o swój kraj, należy im się

pomoc” – zaznacza „WP”. Jak pisze „Wall Street Journal”, „Obama w przyszłym tygodniu

wysyła Joe Bidena do Kijowa, by okazać zachodnie wsparcie w obliczu rosyjskich działań,

ale wiceprezydent może chcieć przyspieszyć swój wyjazd”, gdyż „możliwe, że do tego czasu

Władimir Putin zaanektuje kolejny kawałek Ukrainy”.62

60 „Ile jeszcze działań musi Rosja podjąć, by sprowokować odpowiedź Zachodu?"   (http://www.tvn24.pl) http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/ile-jeszcze-dzialan-musi-rosja-podjac-by-sprowokowac-odpowiedz-zachodu,418328.html, [ kopia z dnia 12.10.2015 w dyspozycji autora]61 „Ile jeszcze działań musi Rosja podjąć, by sprowokować odpowiedź Zachodu?"   (http://www.tvn24.pl) http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/ile-jeszcze-dzialan-musi-rosja-podjac-by-sprowokowac-odpowiedz-zachodu,418328.html, [ kopia z dnia 12.10.2015 w dyspozycji autora]62 Polish Daily News, http://dziennikzwiazkowy.com/ameryka/amerykanskie-media-moze-byc-za-pozno-by-zapobiec-wojnie-na-wschodzie-ukrainy/ 15 kwietnia 2014, [kopia z dnia 12.10.2015 w dyspozycji autora].

Powołując się na swojego korespondenta w Kijowie, „WSJ” zaznacza, że rosyjska

inwazja na wschodzie Ukrainy może już trwać, ale tym razem – w porównaniu do zajęcia

Krymu – Ukraina „odpowiada przynajmniej niewielką liczbą żołnierzy”.

W wyniku strzelanin w Słowiańsku i innych miejscach już zginęli ludzie, a Putin

może wykorzystać to jako pretekst do wysłania na Ukrainę większej liczby żołnierzy „w imię

ochrony rosyjskojęzycznych mniejszości” – pisze gazeta. Obama nakłania Putina do

dyplomatycznej zmiany, ale jedyną zmianą kierunku, jakiej chce Rosja, to wjazd na Ukrainę i

kierowanie się na Zachód – ocenia „WSJ”.

Gazeta krytykuje też odrzucenie przez USA prośby Kijowa o pomoc wojskową, która

mogłaby powstrzymać agresywne działania Rosji. „Zamiast tego Putin obserwował lichą

zachodnią odpowiedź na aneksję Krymu (…) i wykalkulował, że może pójść dalej, nie

obawiając się poważnych sankcji gospodarczych lub zwiększenia sił NATO” w krajach

Sojuszu sąsiadujących z Ukrainą – ocenia gazeta. „Putin mógł też obliczyć, że zwiększenie

presji wojskowej na Ukrainie pomoże mu osiągnąć to, czego chce, bez inwazji na pełną

skalę” – dodaje dziennik.

„W związku z drugą operacją wojskową w ciągu zaledwie kilku tygodni Stany

Zjednoczone powinny pozbyć się iluzji, że Putin jest zainteresowany dyplomacją. Jego

prawdziwym celem jest ponowne nakreślenie powojennej mapy Europy na korzyść Rosji.

Jeśli będzie mógł, zrobi to za pomocą fałszywej dyplomacji, a jeśli będzie to konieczne – za

pomocą siły” – konkluduje „WSJ”