Πολυχώροι Πολιτισμού. Επιχειρηματικότητα, Πολιτισμός...

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ

ΜΟΝΑΔΩΝ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Πολυχώροι Πολιτισμού.

Επιχειρηματικότητα, Πολιτισμός

και Κοινωνική Συνδιαλλαγή

Nικολοβιένη Γερασιμούλα – Ιωάννα

(Α.Μ. 66405)

Επόπτες καθηγητές:

Δερμεντζόπουλος Χρήστος

Σκαρπέλος Ιωάννης

Ναύπακτος, 2015

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας συνοπτικής έρευνας είναι αφενός να μελετηθεί το φαινόμενο

των Πολυχώρων Πολιτισμού ως προς την επιχειρηματικότητα, την σχέση τους με το

αστικό τοπίο, το πολιτιστικό τους πρόγραμμα και τον ρόλο τους στην διαμόρφωση

της κοινωνικής συνδιαλλαγής στην σύγχρονη αστική κοινωνία. Θα παρουσιαστούν

βασικά ζητήματα των προγραμμάτων αστικής αναβίωσης, τα εργαλεία σχεδιασμού

του σύγχρονου πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού και θα εξεταστεί το κατά πόσον οι

Πολυχώροι Πολιτισμού, δεδομένων των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, έχουν την

δυνατότητα να εξελιχθούν οι ίδιοι σε ευέλικτα εργαλεία σχεδιασμού με σκοπό την

συνεργασία των διάφορων εμπλεκόμενων φορέων και την πολιτιστική, οικονομική

και κοινωνική ενίσχυση των γεωγραφικών διαμερισμάτων στα οποία εδρεύουν.

Λέξεις – κλειδιά: Πολυχώροι Πολιτισμού, επιχειρηματικότητα, πολιτισμός,

πολιτιστικό πρόγραμμα, κοινωνική συνδιαλλαγή, αστική αναβίωση, πολιτιστικός

αστικός σχεδιασμός, εργαλεία σχεδιασμού, συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων,

πολιτιστικές περιοχές, δημιουργικά σημεία

Νικολοβιένη Γ.Ι. 2015 Πολυχώροι Πολιτισμού. Επιχειρηματικότητα, Πολιτισμός και Κοινωνική Συνδιαλλαγή

2

Summary

Urban Cultural hubs. Entrepreneurship, cultural activities and social interaction

The first aim of this brief research is to study the new phenomenon of the multi- use

urban cultural hubs, established in the last two decades in Athens and also in the greek

mainland. Specifically, we will consider data on their entrepreneurship, their cultural

programs and their role on the making of the modern urban environment and social

cohesion. Secondly, we will refer to issues on the literature concerning urban

regeneration programs and cultural planning. Finally, we will try to establish the fact

that the multi- use urban cultural hubs could be used as a flexible model in cultural

planning in order for different private and public sectors to cooperate for the socio-

cultural development of certain areas of Athens.

Key-words: multi- use urban cultural hubs, entrepreneurship, culture, cultural

program, social cohesion, urban regeneration, cultural planning, clusters, cultural

quarters, creative hubs


3

Περιεχόμενα

Εισαγωγή ……………………………………………………………………………...5

Κεφάλαιο 1: Μέθοδος καταγραφής δεδομένων……………………………………...9

Κεφάλαιο 2: Συνοπτική παρουσίαση των Πολυχώρων Πολιτισμού…………………14

Ιστορικό κέντρο Αθήνας: Μοναστηράκι – Πλάκα- Θησείο -Ψυρρή ..14

Γκάζι………………………………………………………………….24

Κέντρο Αθήνας……………………………………………………….28

Κυψέλη ………………………………………………………………30

Εκτός Αθηνών ………………………………………………………..33

Κεφάλαιο 3: Πολυχώροι Πολιτισμού και Επιχειρηματικότητα……………………...38

Κεφάλαιο 4: Πολυχώροι Πολιτισμού και Πολιτιστική δραστηριότητα……………...47

Κεφάλαιο 5: Πολυχώροι Πολιτισμού και Κοινωνική Συνδιαλλαγή…………………53

Κεφάλαιο 6: Αστική αναβίωση, πολιτιστικός αστικός σχεδιασμός και αστικός

σχεδιασμός……………………………………………………………57

Ιστορική εξέλιξη……………………………………………………...57

Θέματα αστικής αναβίωσης και πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού…59

Σχέση αστικής αναβίωσης και πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού με

τον αστικό σχεδιασμό………………………………………………...64

Κεφάλαιο 7: Πολυχώροι Πολιτισμού και μορφές πολιτιστικών δικτύων……………71

Κεφάλαιο 8: Προτάσεις μελέτης …………………………………………………….77

Ιστορικό κέντρο Αθήνας: Μοναστηράκι – Πλάκα- Θησείο -Ψυρρή ..77

Γκάζι………………………………………………………………….83


4

Κέντρο Αθήνας……………………………………………………….87

Κυψέλη……………………………………………………………….89

Οι Πολυχώροι Πολιτισμού σε προάστεια και επαρχιακές πόλεις……92

Επίλογος……………………………………………………………………………...93

Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………94

Διαδικτυογραφία……………………………………………………………………..97

Παράρτημα Εικόνων………………………………………………………………..101

Χάρτες………………………………………………………………………………105

Παράρτημα 1………………………………..………………………………………106

Παράρτημα 2………………………………………………………………………..108


5

Εισαγωγή

Η δημιουργία ομάδων και η ανάγκη για επικοινωνία είναι ένα από τα κύρια

χαρακτηριστικά των ανθρώπινων όντων. Στην αρχή της ανθρωπότητας, η ομάδα

συνδέθηκε με επιβίωση, ενώ σταδιακά συνετέλεσε στην διαμόρφωση της κοινωνίας

και στη δημιουργία πολιτισμού. Είτε στο σπήλαιο είτε στην Αρχαία Αγορά1 είτε στο

Παρισινό café της δεκαετίας του ‘202 είτε στον σύγχρονο Πολυχώρο Πολιτισμού, οι

άνθρωποι μετέχουν σε ομάδες που αφηγούνται από κοινού την Ιστορία της

καθημερινότητάς τους.

Αρχικός σκοπός της παρούσας συνοπτικής έρευνας είναι να εξετάσει τους

σύγχρονους Πολυχώρους Πολιτισμού. Συγκεκριμένα, θα προσπαθήσουμε να

διακρίνουμε κοινά χαρακτηριστικά, αλλά και κύριες διαφοροποιήσεις των χώρων

αυτών ως προς την μορφολογία τους, καθώς και τα ιδιαίτερα στοιχεία τους ως προς

την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στον χώρο του πολιτισμού, ως προς τον ρόλο

τους στην διαμόρφωση του πολιτιστικού προϊόντος και, τέλος, ως προς την κοινωνική

συνδιαλλαγή.

Επιπλέον, θα εξετάσουμε κατά πόσο μπορούν να λειτουργήσουν ως ένα ευέλικτο

εργαλείο σχεδιασμού με σκοπό την συνεργασία των διάφορων εμπλεκόμενων φορέων

και την ενίσχυση των γεωγραφικών διαμερισμάτων στα οποία εδρεύουν, βάσει των

σύγχρονων απαιτήσεων του πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού.

Πριν προχωρήσουμε σε μία συνοπτική παρουσίαση αυτών που θα ακολουθήσουν,

είναι αναγκαίο να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την έννοια του πολυχώρου,

χωρίς να προτείνουμε συγκεκριμένο ορισμό. Ετυμολογικά, η λέξη καταδεικνύει την

ιδιότητα ενός κτιρίου να φέρει πολλούς χώρους και προέρχεται από τον επιθετικό

προσδιορισμό «πολύχωρο». Εννοιολογικά, ωστόσο, έχει επικρατήσει να

1 Friedman 2014, 89 2 Evans 2001, 90


6

xαρακτηρίζει το κτίριο στο εσωτερικό του οποίου λαμβάνουν χώρα πολλές και

ποικίλες δραστηριότητες3.

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι ο όρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί από διαφορετικού

τύπου επιχειρήσεις. Είναι γνωστό ότι ως όρος χρησιμοποιείται από επιχειρήσεις που

μισθώνουν τους χώρους τους για κοινωνικές και άλλες εκδηλώσεις. Παρατηρείται,

επίσης, η συνύπαρξη χώρων πολιτισμού με χώρους διαμορφωμένους για κοινωνικές

εκδηλώσεις, καθώς και η δημιουργία ή η ανακαίνιση κτιρίων με σκοπό την μίσθωση

των χώρων για πολιτιστικές εκδηλώσεις4. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους, οι

χώροι αυτοί προσφέρουν υπηρεσίες εστίασης, όπως café, bar, εστιατόριο.

Από τα παραπάνω, ήδη έχουμε ξεχωρίσει κάποιες κοινές ιδιότητες που θα μας

απασχολήσουν και στην συνέχεια ως προς τους Πολυχώρους Πολιτισμού: πρόκειται

για επιχειρήσεις, που βρίσκονται σε κτίρια με πολλούς χώρους, φιλοξενούν ποικίλες

πολιτιστικές δραστηριότητες και είναι πιθανόν να προσφέρουν υπηρεσίες εστίασης5. Η

διαφοροποίηση των Πολυχώρων Πολιτισμού είναι ακριβώς το κυριότερο στοιχείο

τους: η δυνατότητα παραγωγής και κατανάλωσης πολιτιστικού προϊόντος, βάσει

συγκεκριμένου πολιτιστικού προγράμματος που προκύπτει από τον σκοπό/ αποστολή

τους. Γι’ αυτό και κρίθηκε αναγκαία η προσθήκη της γενικής προσδιοριστικής

«…Πολιτισμού» στον τίτλο της παρούσας έρευνας. Προτιμήθηκε δε, από τον

προσδιορισμό «…Τέχνης», διότι, παρόλο που η έννοια της Τέχνης περιλαμβάνει

εννοιολογικά όλες τις μορφές της πολιτιστικής δραστηριότητας, θεωρούμε ότι έχει

εντυπωθεί στο ευρύ κοινό ως προσδιορισμός των εικαστικών τεχνών.

Αρχικά, στο Κεφάλαιο 1, θα παρουσιαστεί η μέθοδος καταγραφής στοιχείων της

παρούσας μελέτης, έτσι ώστε να γίνουν γνωστοί οι βασικοί άξονες της έρευνας, οι

περιορισμοί της, οι δυσκολίες που συναντήσαμε και η συστηματοποίηση της

καταγραφής των πολυχώρων, δηλαδή η παρουσίαση δελτίου καταγραφής και

διαχωρισμός των πολυχώρων σε περιοχές.

Θα ακολουθήσει, στο Κεφάλαιο 2, συνοπτική παρουσίαση των Πολυχώρων

Πολιτισμού που θα εξετάσουμε, ανά γεωγραφική περιοχή. Θα παρουσιάσουμε

3 http://www.lexigram.gr/lex/enni/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82 (τελευταία πρόσβαση 25.05.2015) 4 Π.χ. http://www.thehubevents.gr/ (τελευταία πρόσβαση 25.05.2015) 5 Evans 2001, 90

http://www.lexigram.gr/lex/enni/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82


http://www.thehubevents.gr/


7

κάποια στοιχεία ταυτότητας για κάθε Πολυχώρο, όπως αυτά προέκυψαν από την

ιστοσελίδα του και το δελτίο καταγραφής, καθώς και από τις συνεντεύξεις ή τις

απαντήσεις των ερωτηματολογίων, όπου αυτό έγινε εφικτό. Σκοπός μας είναι να

παρουσιάσουμε την ιστορία του κάθε Πολυχώρου, τον σκοπό του, το πολιτιστικό του

πρόγραμμα, την τοποθεσία του και την ευρύτερη περιοχή στην οποία βρίσκεται,

καθώς και ιδιαίτερα στοιχεία επιχειρηματικότητας, συνεργασιών και σχέσης με το

κοινό.

Αφού γνωρίσουμε την μέθοδο καταγραφής στοιχείων που θα ακολουθηθεί και έχουμε

μία σύντομη εικόνα για τον κάθε Πολυχώρο, θα ακολουθήσει η συνοπτική μελέτη

των τριών βασικών αξόνων της παρούσας έρευνας. Θα επιχειρήσουμε να τεθούν

συγκεκριμένα ερωτήματα για κάθε βασικό άξονα, μία άτυπη στατιστική ανάλυση των

στοιχείων που διαθέτουμε, καθώς και μια συγκριτική ανάλυση, κυρίως μεταξύ

διαφορετικών διοικητικών δομών και γεωγραφικών περιοχών.

Έτσι, στο Κεφάλαιο 3, θα μας απασχολήσουν ερωτήματα ως προς την

επιχειρηματικότητα των Πολυχώρων, όπως η διοικητική τους μορφή, ο τύπος της

επιχείρησης που έχει επιλεχθεί, η παρουσία ή όχι εργαζομένων, ο ρόλος της εστίασης

και η οικονομική τους επιβίωση, ενώ στο Κεφάλαιο 4, θα εξετάσουμε τα πολιτιστικά

τους προγράμματα και θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε στοιχεία παραγωγής

πολιτισμού σε συγκριτική σχέση με την κατανάλωση.

Στο Κεφάλαιο 5, αρχικά θα ορίσουμε την έννοια της κοινωνικής συνδιαλλαγής και

της κοινωνικής συνοχής, εξετάζοντας ποιος είναι ο ρόλος των Πολυχώρων σε αυτήν.

Συγκεκριμένα, θα προσπαθήσουμε να διακρίνουμε το κοινωνικό στίγμα των

πολυχώρων, εξετάζοντας το κοινό τους και τον ρόλο τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Στο Κεφάλαιο 6, θα έρθουμε σε επαφή με την έννοια της «αστικής αναβίωσης»,

παρακολουθώντας την ιστορική της πορεία, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά

της, όπως σημειώθηκαν από τους ερευνητές στο πέρασμα των τελευταίων δεκαετιών,

καθώς και την εξέλιξή της στον πολιτιστικό αστικό σχεδιασμό. Ιδιαίτερη μνεία θα

γίνει στην σχέση των προγραμμάτων αυτών με τον αστικό σχεδιασμό και στα

εργαλεία σχεδιασμού που αναπτύχθηκαν.

Το Κεφάλαιο 7 αφορά την συσχέτιση των Πολυχώρων Πολιτισμού με τα εργαλεία

σχεδιασμού του πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού. Σκοπός μας είναι να


8

παρουσιάσουμε την δυνατότητα των πολυχώρων να εξελιχθούν οι ίδιοι σε ένα

ευέλικτο εργαλείο σχεδιασμού, μέσω της δημιουργίας διαφορετικών επιπέδων

δημιουργικότητας και της ύπαρξης συνεργατικών δικτύων μεταξύ τους.

Τέλος, με βάση τα παραπάνω, στο κεφάλαιο 8 προσπαθούμε να δώσουμε ορισμένα

παραδείγματα μελέτης ανά γεωγραφικό διαμέρισμα της Αθήνας, προτείνοντας

ανάλογα με την περιοχή τα πιο κατάλληλα εργαλεία σχεδιασμού για την ανάπτυξη

της δημιουργικότητας.


9

Κεφάλαιο 1: Μέθοδος καταγραφής δεδομένων

Όπως ήδη έχουμε αναφέρει, σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να εξετάσουμε την

μορφολογία των Πολυχώρων Πολιτισμού, καθώς και την σχέση τους με την

επιχειρηματικότητα, την παραγωγή και την κατανάλωση των πολιτιστικών

προϊόντων, το κοινό τους και την σχέση τους με το αστικό τοπίο. Γίνεται, λοιπόν,

κατανοητό ότι πρόκειται για ένα ευρύ θέμα, του οποίου η μελέτη μπορεί να λάβει

πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις, γεγονός που καθιστά αδύνατη την εξάντλησή του

στην παρούσα εργασία.

Έχοντας υπόψη μας τους παραπάνω περιορισμούς, επιλέξαμε να ασχοληθούμε

αρχικά με τους Πολυχώρους Πολιτισμού που έχουν την έδρα τους στον Δήμο

Αθηναίων. Ως δευτερεύον κριτήριο τέθηκε η ύπαρξη ιστοσελίδας ως μέσο άμεσης

πληροφόρησης για την τοποθεσία, τον χώρο, την διοικητική δομή και το πολιτιστικό

πρόγραμμα των Πολυχώρων. Έτσι, λοιπόν, στο διαδίκτυο παρουσιάζονται οι εξής

Πολυχώροι Πολιτισμού:

Βρυσάκι Beton7

Metamatic: taf Gazarte

Booze Cooperativa Τεχνόπολις Γκάζι

Six d.o.g.s Μεταίχμιο

METApolis Άγκυρα

Μικρό Πολυτεχνείο Διέλευσις

BIOS Ρομάντσο ΚΕΤ

Αίτιον Αλεξάνδρεια

BIOS

Αξίζει να αναφέρουμε ότι στο διαδίκτυο παρουσιάζονται περισσότεροι των

προαναφερθέντων Πολυχώροι Πολιτισμού, αλλά ύστερα από επιτόπια έρευνα

διαπιστώθηκε η μη ουσιαστική λειτουργία κάποιων από αυτών, η αναδιαμόρφωσή

τους ή ακόμη και η ύπαρξη άλλων, χωρίς όμως την διάθεση ιστοσελίδας.


10

Δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην γεωγραφική τους τοποθεσία, προσέξαμε τον

διαχωρισμό τους σε τέσσερις κύριες περιοχές: Ιστορικό κέντρο Αθήνας: Μοναστηράκι

– Πλάκα – Θησείο - Ψυρρή, Γκάζι, Κέντρο Αθήνας και Κυψέλη. Τα παραπάνω

διαμορφώνονται στον κάτωθι πίνακα:

Ιστορικό κέντρο

Αθήνας

Γκάζι Κέντρο Αθήνας Κυψέλη

Booze Cooperativa

(1989)

Τεχνόπολις Γκάζι

(1999)

Άγκυρα (2003) Διέλευσις (2011)

Μικρό

Πολυτεχνείο

(2003)

BIOS (2001) Μεταίχμιο (2006) ΚΕΤ (2012)

Βρυσάκι (2009) Beton7 (2009) Αλεξάνδρεια

(2012)

Metamatic: taf

(2009)

Gazarte (2011)

Six d.o.g.s (2009)

METAPolis (2012)

BIOS Ρομάντσο

(2013)

Αίτιον (2013)

Πίνακας 1.16

Εφόσον η παρούσα έρευνα θα αναφερθεί στην σχέση των Πολυχώρων Πολιτισμού με

το αστικό τοπίο, εφεξής οι πρώτοι θα μελετώνται ανά τις παραπάνω γεωγραφικές

περιοχές.

Παρατηρείται έλλειψη πολυχώρων σε πολλές περιοχές της Αθήνας, όπως το

Μεταξουργείο, τα Εξάρχεια, την Νεάπολη, το Κολωνάκι, το Παγκράτι και το

Κουκάκι, παρόλο που και σε αυτές δρουν διάφορες πολιτιστικές ομάδες, εταιρείες ή

6 Σε παρένθεση η ημερομηνία ίδρυσης του χώρου


11

άτομα των δημιουργικών τεχνών, ΜΚΟ και κινήσεις πολιτών που αναφέρονται στο

αστικό τοπίο και τον πολιτισμό.

Στη συνέχεια, προχωρήσαμε με την δημιουργία ενός δελτίου καταγραφής7, στο οποίο

αναφέρονται τα στοιχεία ταυτότητας του κάθε Πολυχώρου – ονομασία, έτος ίδρυσης,

σκοπός/ταυτότητα-, το πολιτιστικό του πρόγραμμα, η παρουσία ή η απουσία και το

είδος της διαθέσιμης εστίασης, στοιχεία τοποθεσίας και σχέσης με αυτήν, καθώς και

στοιχεία του αρχιτεκτονικού χώρου όπου στεγάζεται, ψηφιακή διεύθυνση και

κοινωνικά δίκτυα, στοιχεία των υπεύθυνων και αριθμός του διαθέσιμου προσωπικού,

οικονομικά δεδομένα και τέλος, η διαθέσιμη μορφή επικοινωνίας.

Βάσει του παραπάνω δελτίου καταγραφής επαναναγνώστηκαν οι ιστοσελίδες των

Πολυχώρων Πολιτισμού και αναγράφησαν τα διαθέσιμα στοιχεία. Όπως ήταν

αναμενόμενο, αυτά τα τελευταία ήταν ελλειπή και έτσι, αποφασίστηκε η διεξαγωγή

συνεντεύξεων ή η αποστολή του αντίστοιχου ερωτηματολογίου8.

Πρόκειται για ένα σύνολο δεκαοκτώ (18) ερωτήσεων, που, ουσιαστικά,

ανταποκρίνονται σε επεξηγηματικές ερωτήσεις πάνω στα καταγραφέντα στοιχεία ή

σε συμπληρωματικές ερωτήσεις λόγω ελλειπών δεδομένων. Διαμορφώθηκαν δε σε

ομάδες που αντιστοιχούν στις εξής θεματικές:

1. Ταυτότητα/ σκοπός/ ιστορία ερωτήσεις 1-5

2. Αρχιτεκτονικός χώρος/ περιοχή ερωτήσεις 6, 8-10

3. Πολιτιστικά δίκτυα ερωτήσεις 11-12

4. Πολιτιστικό πρόγραμμα και κοινό ερωτήσεις 7, 13-16

5. Επιχειρηματικότητα ερωτήσεις 17-18

Στο αίτημά μας αυτό ανταποκρίθηκαν οι Πολυχώροι Πολιτισμού, των οποίων το

όνομα τονίζεται:

7 βλ. Παράρτημα 1 8 βλ. Παράρτημα 2


12

Ιστορικό κέντρο

Αθήνας

Γκάζι Κέντρο Αθήνας Κυψέλη

Booze Cooperativa Τεχνόπολις Γκάζι Άγκυρα Διέλευσις

Μικρό

Πολυτεχνείο

BIOS Μεταίχμιο ΚΕΤ

Βρυσάκι Beton7 Αλεξάνδρεια

Metamatic: taf Gazarte

Six d.o.g.s

METAPolis

BIOS Ρομάντσο

Αίτιον

Πίνακας 1.2

Με σκοπό την ανάλυση όλων των διαθέσιμων στοιχείων ως προς τους τρεις βασικούς

άξονες ερωτημάτων της παρούσας έρευνας – την επιχειρηματικότητα, το πολιτιστικό

πρόγραμμα και την κοινωνική συνδιαλλαγή, όπως αυτά αναλύθηκαν στην

«Εισαγωγή», αποφασίστηκε η δημιουργία στατιστικών πινάκων, οι οποίοι θα

παρουσιαστούν στα αντίστοιχα κεφάλαια.

Τέλος, αναφέρουμε ότι κατά την διάρκεια της διαμόρφωσης αυτής της μεθόδου

καταγραφής στοιχείων, συναντήσαμε στο διαδίκτυο αρκετούς Πολυχώρους

Πολιτισμού που εδρεύουν σε πόλεις της ελληνικής επαρχίας, αλλά και σε προάστεια

των Αθηνών. Με σκοπό την συνοπτική έρευνα του φαινομένου της επέκτασης των

Πολυχώρων εκτός Αθηνών, καθώς και την συγκριτική μελέτη με τους εντός Αθηνών,

αποφασίσαμε την διεύρυνση της καταγραφής μας σε συγκεκριμένα παραδείγματα.

Ως βασικό μας κριτήριο τέθηκε η εύρεση πληροφοριών είτε μέσω διαδικτύου, δηλαδή

ύπαρξη ιστοσελίδας και σελίδων κοινωνικών δικτύων είτε μέσω δυνατότητας

συνεντεύξεων. Επίσης, προσπαθήσαμε να επιλέξουμε Πολυχώρους που εδρεύουν σε

πόλεις με διαφορετικό αριθμό κατοίκων. Συγκεκριμένα, επιλέχθηκαν οι εξής:


13

Πάτρα (πληθυσμός:168.000/2011 9)

Μαρούσι (πληθυσμός:

72.000/201110)

Ναύπλιο (πληθυσμός:

14.000/201111) Επίκεντρον+ (2013) Βαβέλ (2014) Φουγάρο (2012)

Πίνακας 1.3

Όπως και παραπάνω, οι Πολυχώροι Πολιτισμού, που ανταποκρίθηκαν στο αίτημά

μας για συνέντευξη ή συμπλήρωση ερωτηματολογίου τονίζονται.

Έχοντας, λοιπόν, υπόψη μας τα παραπάνω, κρίνεται αναγκαίο, πριν προχωρήσουμε

σε περαιτέρω ανάλυση, να παρουσιάσουμε συνοπτικά τους υπό εξέταση Πολυχώρους

Πολιτισμού.

9 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 10 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%B9 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 11 http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CF%8D%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BF (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%B1

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%8D%CF%83%CE%B9

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CF%8D%CF%80%CE%BB%CE%B9%CE%BF


14

Κεφάλαιο 2: Συνοπτική παρουσίαση των Πολυχώρων Πολιτισμού

Ιστορικό κέντρο Αθήνας: Μοναστηράκι – Πλάκα- Θησείο -Ψυρρή

Booze Cooperativa12

Ιδρύθηκε το 1989, γεγονός που το καθιστά τον παλαιότερο Πολυχώρο Πολιτισμού.

Βρίσκεται στην οδό Κολοκοτρώνη 57, η οποία καταλήγει στην πλατεία της Αγίας

Ειρήνης. Λειτουργεί υπό την διεύθυνση των Ν. Λούβρο, Λία Σταματοπούλου και

Άρτεμις Λειβαδάρου.

«A BRAIN HUB. TRIBES AND NATIONS IN CREATIVE DISRUPTION. TREND

SETTERS AND MIND CLUSTERS COOPERATE IN FULL TIME. BLOW UP! »13

Το Booze Cooperativa ξεκίνησε από την

ανάγκη των ιδρυτών του να συναντούνται

δημιουργικά με άλλους καλλιτέχνες. Η

ανάγκη τους αυτή επεκτάθηκε σταδιακά

στην δημιουργία ενός χώρου ανοιχτού

στην δημιουργική παραγωγή ιδεών και

καλλιτεχνικών ρευμάτων14.

Το πολιτιστικό του πρόγραμμα διαμορφώνεται, λοιπόν, από εκθέσεις, παραστάσεις

χορού και performances, συναυλίες, διαλέξεις, σεμινάρια, παρουσιάσεις βιβλίων και

μουσική15, ενώ ιδιαίτερη θέση έχει το σκάκι16.

Στεγάζεται σε ένα ανακαινισμένο ιδιόκτητο17 νεοκλασικό κτίριο, που διαθέτει πέντε

κύριους χώρους . την BaseGallery, όπου φιλοξενούνται εκθέσεις, την Cooperativa,

12 http://www.boozecooperativa.com/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 13 ό.π. 14 Συνέντευξη με Άρτεμις Λειβαδάρου, 26.05.2015, Booze Cooperativa 15 http://www.boozecooperativa.com/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 16 Συνέντευξη με Άρτεμις Λειβαδάρου, 26.05.2015, Booze Cooperativa 17 ό.π.

http://www.boozecooperativa.com/


15

τον κεντρικό χώρο εστίασης και «συνάντησης», την Overview – ikon, όπου

φιλοξενούνται εκθέσεις φωτογραφίας, την Upstairs, με bar και διαθέσιμος για party

και μουσική και την Terminal-Stage, που χρησιμοποιείται ως χώρος σεμιναρίων και

διάφορων performance18.

Η ευρύτερη περιοχή, δηλαδή η πλατεία της Αγίας Ειρήνης, είναι από τις πιο

αναβαθμισμένες, ιδιαιτέρως τα τελευταία χρόνια, καθώς σε αυτήν συγκεντρώθηκε

μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων εστίασης. Το Booze Cooperativa συνομιλεί πολύ

αρμονικά με αυτήν την ανάπτυξη, τόσο ως επιχείρηση όσο και στο σύνολο του

αστικού τοπίου, όπως αυτό διαμορφώθηκε, αν και προϋπήρχε αυτής19. Μέσα στην

πορεία των 26 χρόνων του, φαίνεται ότι επηρέασε όχι μόνο το γύρω αστικό τοπίο,

αλλά και την δημιουργία πολιτιστικών χώρων και ρευμάτων20. Το κοινό του το έχει

καταστήσει χώρο συνάντησης και αναφοράς21.

Η περίπτωση του Booze Cooperativa είναι ιδιαίτερη και χρήζει ιστορικής μελέτης,

έτσι ώστε να διαπιστωθεί με δεδομένα ο ρόλος του στην ανάδειξη του αστικού τοπίου

και των κοιτίδων πολιτιστικού ενδιαφέροντος γύρω από αυτό.

Επιχειρηματικά, στηρίζεται στην εστίαση, καθώς η είσοδος των εκδηλώσεων είναι

ελεύθερη. Απασχολεί συνολικά 20 άτομα22.

Μικρό Πολυτεχνείο23

Λίγα τετράγωνα πιο μακριά, στην Πλατεία

Ασωμάτων βρίσκεται το Μικρό Πολυτεχνείο.

Ιδρύθηκε το 2003 και λειτουργεί υπό μία ομάδα

συνεργατών, με κύριο υπεύθυνο τον Θράσο

Καμινάκη. Σκοπός του Πολυχώρου είναι να δώσει την δυνατότητα επιμόρφωσης στο

κοινό, ανεξαρτήτου ηλικίας, σε οποιονδήποτε πολιτιστικό τομέα αυτό αρέσκεται24.

18 http://www.boozecooperativa.com/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 19 Συνέντευξη με Άρτεμις Λειβαδάρου, 26.05.2015, Booze Cooperativa 20 ό.π. 21 ό.π. 22 ό.π. 23 http://www.mikropolytexneio.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.mikropolytexneio.gr/


16

Το πολιτιστικό του πρόγραμμα αποτελείται κυρίως από σεμινάρια για ένα μεγάλο

εύρος τεχνών25, αλλά προχωρά και πέρα από αυτό, στην διοργάνωση εκθέσεων,

φεστιβάλ, πολιτιστικών περιπάτων, θεατρικών παραστάσεων, παραστάσεων παιδικού

θεάτρου, κινηματογραφικών προβολών και παρουσιάσεων26. Δίνεται ιδιαίτερη βάση

στην παρουσίαση νέων καλλιτεχνών, ιδιαίτερα μέσα από τους κόλπους των

σεμιναρίων του Πολυχώρου, ώστε να δίνεται η δυνατότητα στο κάθε άτομο να

συμπληρώνει τον κύκλο της εκμάθησης, της δημιουργίας και της έκθεσης στο

κοινό27.

Ξεχωριστός τομέας φαίνεται να είναι η προσφορά δημιουργικών διακοπών28, με

σκοπό τον συνδυασμό της εκμάθησης, της δημιουργίας πολιτιστικού προϊόντος, αλλά

και της ψυχαγωγίας.

Αρχιτεκτονικά, στεγάζεται σε ένα νεόκτιστο κτίριο, με χρήση ενός ημιόροφου και

ενός ορόφου29. Η περιοχή αποτέλεσε προσωπική επιλογή του ιδρυτή του, καθώς το

κέντρο φαίνεται να λειτουργεί ως ο παλμός των τεχνών30.

Ο Πολυχώρος δεν διαθέτει εστίαση. Η κύρια πηγή εσόδων είναι τα δίδακτρα των

σεμιναρίων και τα εισιτήρια των εκδηλώσεων. Απασχολεί τέσσερα άτομα ως μόνιμο

προσωπικό, ενώ συνεργάζεται με 50-70 διδασκάλους το χρόνο31.

24 http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=20&Itemid=95 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 25 http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=1&Itemid=989 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 26 http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=3&Itemid=54; (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=5&Itemid=58 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 27 Συνέντευξη με Θράσο Καμινάκη, 26.05.2015, Μικρό Πολυτεχνείο 28 http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=6&Itemid=103 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 29 Συνέντευξη με Θράσο Καμινάκη, 26.05.2015, Μικρό Πολυτεχνείο 30 ό.π. 31 ό.π.

http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=20&Itemid=95

http://www.mikropolytexneio.gr/index.php?option=com_content&view=section&layout=blog&id=1&Itemid=989









17

Βρυσάκι32

Το Βρυσάκι αποτελεί μέρος της Εταιρείας

Πολιτισμού Σύνθεση33, η οποία ιδρύθηκε το 2009

και είναι επίσης υπεύθυνη για το Athens Fringe

Network34. Ο πολυχώρος ιδρύθηκε το 2011 και

βρίσκεται στην καρδιά του ιστορικού κέντρου,

στην οδό Βρυσακίου 17, πίσω από την Στοά του

Αττάλου. Διευθύνεται από τον Γιώργο Νέρη.

Σκοπός του Πολυχώρου είναι «…να αναπλάσει το

κτίριο της Βρυσακίου σε έναν χώρο αυτοδύναμο, ανεξάρτητο και πολυδιάστατο ως

προς τον καθορισμό της λειτουργίας του: χώρος δράσης, καλλιτεχνικών ζυμώσεων,

πειραματισμών και δημιουργίας »35, καθώς και να «… αποτελεί ζωντανό πυρήνα

Τέχνης και Δράσης, ως μέσο ευχαρίστησης και παρέμβασης στην καθημερινή

ζωή36». Σε αυτά τα πλαίσια το πολιτιστικό του πρόγραμμα37 αποτελείται από κοινές

δράσεις, δράσεις ειρηνικού ακτιβισμού και ποικίλα σεμινάρια και εκπαιδευτικά

προγράμματα, ενώ στον χώρο του φιλοξενεί και διάφορες εκδηλώσεις.

Αρχιτεκτονικά, πρόκειται για ένα ανακαινισμένο νεοκλασικό κτίριο, το οποίο

διαθέτει την παραδοσιακή κάτοψη σε σχήμα Π με αίθριο. Έτσι, για τις πολιτιστικές

εκδηλώσεις διατίθενται μια κεντρική αίθουσα, χωρητικότητας 30-40 ατόμων και ένας

εκθεσιακός χώρος στο ισόγειο, ενώ το αίθριο και η βεράντα καταλαμβάνονται από τις

υπηρεσίες εστίασης - café-bar38.

32 http://www.sinthesis.gr/vrisaki.htm; http://www.vryssaki.gr/main.php (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 33 http://www.sinthesis.gr/vrisaki.htm (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 34 http://www.fringenet.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 35 http://www.sinthesis.gr/vrisaki.htm (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 36 http://www.vryssaki.gr/main.php?cat_id=14 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 37 http://www.vryssaki.gr/menu.php?cat_id=2 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015); http://www.vryssaki.gr/main.php?cat_id=14 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 38 http://www.vryssaki.gr/main.php?cat_id=16 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.sinthesis.gr/vrisaki.htm

http://www.vryssaki.gr/main.php



http://www.vryssaki.gr/main.php?cat_id=14

http://www.vryssaki.gr/menu.php?cat_id=2




18

Metamatic: taf39

Ο Πολυχώρος του Metamatic: taf βρίσκεται στην

οδό Νορμανού 5, στο ιστορικό κέντρο, λίγα λεπτά

από το Βρυσάκι. Η ιστορία του ξεκινάει με τo

TAF/ the Art Foundation, το οποίο ιδρύθηκε το

2009. Τρία χρόνια αργότερα, ένωσε τις δυνάμεις του με την ομάδα metamatic40. Οι

ίδιοι αυτοχαρακτηρίζονται ως «ένα πολύμορφο εγχείρημα που ξεκίνησε από την

ανάγκη μιας ομάδας ανθρώπων να μοιραστεί τα ενδιαφέροντά της αλλά και την

αντίληψή της ότι όλοι είμαστε δημιουργοί, καταλύτες και συνεργοί στην

πραγματικότητα στην οποία ζούμε. Είμαστε μια ομάδα ανθρώπων από διαφορετικά

πεδία και με διαφορετικά ενδιαφέροντα, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, όπως

εικαστικά και αρχιτεκτονική, μουσειολογία και σκηνογραφία, μουσική και

ανθρωπιστικές επιστήμες»41.

O Πολυχώρος «επιχειρεί να διαμορφώσει τις συνθήκες για τη δημιουργία μίας

ενεργούς online πλατφόρμας διακίνησης σύγχρονων ιδεών και πρακτικών, όπου η

σκέψη δε διαχωρίζεται από την πράξη και ο πολιτισμός γίνεται αντιληπτός ως

καθημερινή δραστηριότητα42». Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο να λειτουργήσει ο

χώρος ως πεδίο δημιουργίας και έκθεσης των νέων καλλιτεχνών στο ευρύ κοινό43.

Στα πλαίσια του πολιτιστικού τους προγράμματος οργανώνονται installations,

εκθέσεις, προβολές ταινιών, μουσικής, events, ομιλίες, παρουσιάσεις βιβλίων,

performance και θεατρικές παραστάσεις 44.

39 http://theartfoundation.metamatic.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 40 http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/about_metamatic_taf/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 41 Ερωτηματολόγιο, Matematic: taf, 21.05.2015 42 http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/about_metamatic_taf/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 43 Ερωτηματολόγιο, Matematic: taf, 21.05.2015 44 http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/Map/oles_oi_ekdhloseis/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/about_metamatic_taf/


19

Αρχιτεκτονικά, πρόκειται για ένα νεοκλασικό

κτίριο σε σχήμα Π με εσωτερική αυλή45. Εκεί,

κάτω από μία θόλο, φιλοξενείται το café-bar.

Περιμετρικά της αυλής οργανώνονται μικρά ή

μεγάλα δωμάτια σε δύο ορόφους, όπου και

φιλοξενούνται οι διάφορες πολιτιστικές

εκδηλώσεις. Έτσι, μέσω της αρχιτεκτονικής του κτιρίου, δίνεται η εντύπωση ενός

μοντέρνου, αλλά και παραδοσιακού χώρου, υπαίθριου, αλλά και κλειστού.

Το κτίριο του Πολυχώρου βρίσκεται μεν στο ιστορικό κέντρο, αλλά σε παράδρομο

μεταξύ των κεντρικών οδών Ανδριανού και Ερμού, όπου βρίσκει κανείς μικρές

επιχειρήσεις παλιών δισκοπωλείων και παλαιοπωλείων. Η δε είσοδος του

Πολυχώρου δεν προετοιμάζει τον επισκέπτη για το εσωτερικό του, καθώς πρόκειται

για μια μικρή παλαιά πόρτα σε ένα φαινομενικά εγκαταλελειμμένο νεοκλασικό

κτίριο.

Η επιλογή του κτιρίου, αλλά και της περιοχής, ήταν επιλογή της ομάδας, ώστε να

δημιουργηθεί ένας πυρήνας πολιτισμού για τους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι

συνδέθηκαν με τον χώρο, με το πέρασμα του χρόνου. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ότι

με την επιρροή του taf δημιουργήθηκαν και άλλοι ανάλογοι χώροι στην ευρύτερη

περιοχή46.

Σημαντική διαφοροποίηση του Metamatic: taf είναι η ψηφιακή του πλατφόρμα47.

Μέσω αυτής κάποιος μπορεί να ενημερωθεί για το πολιτιστικό γίγνεσθαι, αλλά και

να συμμετέχει ενεργά, καταθέτοντας δημιουργικές προτάσεις ή συνομιλώντας και

συνδημιουργώντας με την καλλιτεχνική ομάδα/ κοινότητα που τον/την ενδιαφέρει48.

Ως επιχείρηση, ο Πολυχώρος απασχολεί προσωπικό στην εστίαση, η οποία αποτελεί

την κύρια πηγή εσόδων, καθώς οι εκδηλώσεις προσφέρονται δωρεάν49. Επιπλέον,

λειτουργεί αντίστοιχος Πολυχώρος και στην Θεσσαλονίκη50.

45 Ερωτηματολόγιο, Matematic: taf, 21.05.2015 46 ό.π. 47 http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/LINKS/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 48 Ερωτηματολόγιο, Matematic: taf, 21.05.2015 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 49 ό.π. 50 http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/metamatic_taf_Thessaloniki/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://theartfoundation.metamatic.gr/GR/metamatic_taf_Thessaloniki/


20

Six d.o.g.s.51

Ο Πολυχώρος Six d.o.g.s. βρίσκεται σε ένα μικρό

παράδρομο της οδού Αθηνάς, στην οδό Αβραμιώτου

6-8. Ιδρύθηκε το 2009 και λειτουργεί υπό την

διεύθυνση του Κωνσταντίνου Δαγριτζίκου και της

ομάδας του52.

Σκοπός του είναι « να δημιουργεί και να συντηρεί έναν υψηλού προφίλ δυναμικό

πυρήνα πολυσυλλεκτικών δραστηριοτήτων παραγωγής και παρουσίασης σε μία

περιοχή της πόλης που είναι απλά φυσικό να συμβαίνει αυτό, επιδιώκοντας να είναι

το ίδιο Pop όσο και Avant-garde, τηρώντας ένα ενιαίο επίπεδο σε όλες τις δράσεις

που προτείνει και φιλοξενεί 53». Κύριος πυρήνας του πολιτιστικού του

προγράμματος είναι η μουσική, αλλά και η Τέχνη – εικαστικές και εφαρμοσμένες

τέχνες –, καθώς και η διοργάνωση events – θεματικά party54.

Αρχιτεκτονικά, στεγάζεται σε ένα βιομηχανικό κτίριο, το οποίο έτυχε ανακαίνισης

από αρχιτεκτονικό γραφείο55. Υπάρχουν δύο διαθέσιμοι χώροι για εκδηλώσεις . ο

ένας είναι αφιερωμένος στην μουσική – gig space – , ενώ ο άλλος φιλοξενεί τις

υπόλοιπες πολιτιστικές δραστηριότητες – project SpaceBar56. Το foyer και ο Κήπος

είναι αφιερωμένα στην εστίαση, η οποία εκτός του café-bar, συμπληρώνεται και από

εστιατόριο57. Η επιλογή της περιοχής ήταν προσωπική επιλογή του ιδρυτή του58.

Επιχειρηματικά, σημαντικό ρόλο παίζει η εστίαση59. Στα έσοδα συνεισφέρουν τα

εισιτήρια των δράσεων του χώρου, ενώ οι χώροι ενοικιάζονται και για διάφορες

άλλες εκδηλώσεις60. Ο χώρος απασχολεί συνολικά περίπου 70 άτομα61. Επίσης,

51 http://sixdogs.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 52 http://sixdogs.gr/about/team (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 53 http://sixdogs.gr/about/concept (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 54 http://sixdogs.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 55http://sixdogs.gr/about/concept;http://www.pointsupreme.com/content/commercial/six-dogs.html (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 56 http://sixdogs.gr/about/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 57 ό.π. 58 Συνέντευξη με τον Κωνσταντίνο Δαγριτζίκο, 25.05.2015, Six d.o.g.s 59 ό.π. 60 http://sixdogs.gr/about/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 61 ό.π.

http://sixdogs.gr/

http://sixdogs.gr/about/team

http://sixdogs.gr/about/concept

http://sixdogs.gr/

http://sixdogs.gr/about/concept

http://www.pointsupreme.com/content/commercial/six-dogs.html

http://www.pointsupreme.com/content/commercial/six-dogs.html

http://sixdogs.gr/about/

http://sixdogs.gr/about/


21

λειτουργεί δισκογραφική εταιρεία, η six d.o.g.s. records62, η οποία παράγει

δισκογραφία επιλεγμένων καλλιτεχνών.

METAPolis63

Λίγο πιο μακριά από το Booze

Cooperativa, στην γωνία

Κολοκοτρώνη και Αιόλου,

συναντάμε το METApolis.

Ιδρύθηκε το 2012 και διευθύνεται

από τους Γιάννη Γιαννακόπουλο και Κώστα Κουρτίδη.

Σκοπός του είναι « με σημείο εκκίνησης την τέχνη της φωτογραφίας, ο νέος χώρος

του METAPolis, στον πυρήνα του ιστορικού εμπορικού κέντρου της πόλης, που

ξαναανακαλύπτει τον εαυτό της και γίνεται εκ νέου πόλος συνάντησης και

πολιτισμού, υπερασπίζεται τη θέση μας, για την πόλη μας, με ένα νέο σπίτι για τις

Τέχνες»64. Πρόκειται για έναν Πολυχώρο αφιερωμένο στην Φωτογραφία και κυρίως

στην διεξαγωγή σεμιναρίων και την διοργάνωση εκθέσεων65. Στεγάζεται σε ένα

βιομηχανικό κτίριο, στο ιστορικό εμπορικό – βιοτεχνικό κέντρο, στην καρδιά της

πόλης.

Δεν διαθέτει υπηρεσίες εστίασης, οπότε θεωρούμε ότι κύρια πηγή εσόδων είναι τα

δίδακτρα των σεμιναρίων.

62 http://sixdogs.gr/release/1933 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 63 http://www.metapolis.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 64 http://www.metapolis.gr/metapolis (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 65 http://www.metapolis.gr/%CF%83%CE%B5%CE%BC%CE%B9%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015); http://www.metapolis.gr/%CE%BD%CE%B5%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://sixdogs.gr/release/1933

http://www.metapolis.gr/

http://www.metapolis.gr/metapolis

http://www.metapolis.gr/%CF%83%CE%B5%CE%BC%CE%B9%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%B1

http://www.metapolis.gr/%CF%83%CE%B5%CE%BC%CE%B9%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%B9%CE%B1

http://www.metapolis.gr/%CE%BD%CE%B5%CE%B1


22

BIOS Ρομάντσο66

Το BIOS Ρομάντσο είναι μέλος του πολιτιστικού οργανισμού BIOS. Άρχισε την

λειτουργία του το 2013. Στεγάζεται σε ένα ιστορικό κτίριο, που φιλοξενούσε το

περιοδικό «Ρομάντσο», από την αρχή της έκδοσής του το 1934, καθώς και τα

περιοδικά «Πάνθεον» και «Βεντέτα», στις δεκαετίες του ’50 και ‘6067.

Σκοπός του χώρου είναι «η επανεργοποίηση ενός ξεχασμένου σημείου του ιστορικού

εμπορικού κέντρου της πόλης»68. Η δράση του επεκτείνεται σε δύο άξονες . στην

«θερμοικοιτίδα»69, όπου δίνεται η ευκαιρία σε νέες επιχειρήσεις δημιουργικών

τεχνών (creative industries)70 να ενοικιάσουν χώρους εργασίας, αλλά και να

χρησιμοποιήσουν τους συνεργατικούς χώρους. Επίσης, τους προσφέρονται

υπηρεσίες γραμματειακής υποστήριξης και γραφείο τύπου. Ο δεύτερος άξονας είναι

η λειτουργία του πολιτιστικού κέντρου, όπου διοργανώνονται και φιλοξενούνται

εκδηλώσεις μουσικής, εικαστικών, θεάτρου, σεμιναρίων, workshops και διάφορες

παρουσιάσεις. Με τις εκδηλώσεις, οι

οποίες είναι ανοιχτές στο ευρύ κοινό,

επιχειρείται να δοθεί βήμα στους νέους

καλλιτέχνες.

Αρχιτεκτονικά, το ανακαινισμένο71

κτίριο διαθέτει ισόγειο, υπόγειο και τέσσερις ορόφους72. Στο Ισόγειο φιλοξενείται το

café, καθώς και αίθουσα θεατρικών και μουσικών παραστάσεων. Στο Υπόγειο

φιλοξενούνται μουσικές παραστάσεις, ενώ διαθέτει 8 studio προβών και studio

ηχογράφησης. Στον 1ο όροφο φιλοξενούνται οι ποικίλες δράσεις σε μια αίθουσα

240τ.μ., ενώ ο 2ος, 3ος και 4ος όροφος φιλοξενεί 22 studio, προορισμένα για τις νέες

επιχειρήσεις. 66 http://www.romantso.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 67 ό.π. 68 ό.π. 69 Ο όρος «θερμοκοιτίδα» (incubator) αναφέρεται σε διαμορφωμένους χώρους που προσφέρουν χώρους εργασίας και υπηρεσίες διοικητικής υποδομής, προβολής και marketing σε επιχειρήσεις δημιουργικών τεχνών. Σκοπός τους είναι, μέσω της χωρικής γειτνίασης, η αύξηση της δημιουργικότητας, με την δημιουργία συνεργασιών, νέων καλλιτεχνικών ρευμάτων και καινοτομικών προϊόντων. Παρουσιάζουν ομοιότητες με τους Πολυχώρους Πολιτισμού, με κύρια διαφορά την προσφορά χώρων εργασίας και υπηρεσιών. Για περαιτέρω βλ. Αυδίκος 2015; Αυδίκος 2014; Καραχάλης 2011 70 http://www.romantso.gr/list_members.php (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 71 http://www.someofnine.com (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 72 http://www.romantso.gr/building.php (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.romantso.gr/

http://www.romantso.gr/list_members.php

http://www.someofnine.com/

http://www.romantso.gr/building.php


23

Αίτιον73

Το Αίτιον αποτελεί ουσιαστικά ένα «κίνημα». Σκοπός του είναι η διάσωση της

ελληνικής γλώσσας, η γένεση ιδεών και η προβολή τους74.

Έτσι, οι δράσεις επεκτείνονται στην έκδοση περιοδικού75, στην δημιουργία

θεατρικών παραστάσεων και στην ενίσχυση της θεατρικής λογοτεχνίας76, στην

παραγωγή ραδιοφωνικής εκπομπής77, σε ψηφιακή πλατφόρμα αρθρογραφίας και

κοινοποίησης ιδεών78, αλλά και στην λειτουργία ενός πολυχώρου79, όπου φιλοξενεί

εκδηλώσεις ποικίλου πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

Ο Πολυχώρος λειτουργεί από το 2013, σε έναν χώρο 200τ.μ. στην περιοχή

Μακρυγιάννη80. Ως χώρος διαθέτει «μπαρ, σκηνή για μουσικές εκδηλώσεις και

θεατρικές παραστάσεις για μικρούς και μεγάλους, βιβλιοθήκη, βιβλιοπωλείο,

73 http://aition-kinima.org (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 74 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=27&Itemid=226 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 75 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=10&Itemid=102 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 76 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=11&Itemid=132 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 77 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=13&Itemid=106 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 78 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=14&Itemid=278 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 79 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=20&Itemid=314 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 80 http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=72:2015-01-24-18-40-21&catid=20&Itemid=317 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://aition-kinima.org/

http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=27&Itemid=226

http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=10&Itemid=102










http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=72:2015-01-24-18-40-21&catid=20&Itemid=317

http://aition-kinima.org/index.php?option=com_content&view=article&id=72:2015-01-24-18-40-21&catid=20&Itemid=317


24

μικροφωνική εγκατάσταση, οθόνη για προβολές βίντεο και κινηματογράφου»81.

Φιλοξενεί παρουσιάσεις βιβλίων, ομιλίες, διαλέξεις, λογοτεχνικές βραδιές,

αφιερώματα σε σημαντικούς ανθρώπους της Τέχνης, του Πολιτισμού και της

Επιστήμης, παραστάσεις, μαθήματα, happenings και μικρά συνέδρια82.

Γκάζι

Τεχνόπολις83

Περνώντας στο Γκάζι, οφείλουμε να

ξεκινήσουμε από την Τεχνόπολη, καθώς

ήταν από τους πρώτους Πολυχώρους που

δημιουργήθηκαν στην περιοχή, αλλά και

στην Αθήνα, μόλις το 1999. Επίσης

μοναδική είναι και η διοικητική της δομή καθώς πρόκειται για εταιρεία Ο.Τ.Α. με

διορισμένο Δ.Σ.84

Σκοπός της Τεχνόπολις είναι να λειτουργήσει ως « σημείο συνάντησης πολιτιστικών

εκδηλώσεων, αναβαθμίζοντας μια ιστορική περιοχή της πρωτεύουσας και

δημιουργώντας έναν ακόμη θετικό πόλο στην πολιτισμική ταυτότητα της Αθήνας85».

Το πολιτιστικό της πρόγραμμα περιλαμβάνει, έτσι, πλήθος εκδηλώσεων μουσικής,

εικαστικών, χορού, κινηματογράφου, θεάτρου, παιδικών εκδηλώσεων, φιλοξενία

φεστιβάλ και επιστημονικών συνεδρίων86. Σημαντική είναι και η ύπαρξη του

Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου87, το οποίο ιδρύθηκε το 2003.

Όπως είναι γνωστό, η Τεχνόπολις στεγάζεται στις εγκαταστάσεις του παλαιού

εργοστασίου φωταερίου, μετά από ανακατασκευή, το 1999. Η δημιουργία του χώρου

εντάχθηκε στο γενικότερο πρόγραμμα ανάπλασης της περιοχής88. Πρόκειται για ένα

81 ό.π. 82 ό.π. 83 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/home (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 84 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/bod (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 85 ό.π. 86 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/events (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 87 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/museum/home (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 88 Βαταβάλη Φ., Μπελαβίλας Ν. 2007

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/home

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/bod

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/events

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/museum/home


25

σύνολο κτιρίων ελεύθερων στο χώρο, οι οποίοι ενώνονται με αύλειους χώρους89.

Φιλοξενείται café90, που διαχειρίζεται από τον Δήμο Αθηναίων, καθώς και

πωλητήριο91.

Είναι λογικό να υποθέσει κανείς ότι ως εταιρεία Ο.Τ.Α. τα έσοδα διαχειρίζεται ο

Δήμος Αθηναίων και επιστρέφουν στην Τεχνόπολη ως επιδότηση, όπως γίνεται σε

όλους τους δημόσιους οργανισμούς.

BIOS92

Συνεχίζοντας την βόλτα μας στο Γκάζι, καταλήγουμε πάνω στην Οδό Πειραιώς και

στο BIOS. Αποτελεί, ίσως, το πιο γνωστό Πολυχώρο Πολιτισμού και έναν από τους

παλαιότερους, αφού ιδρύθηκε το 2001. Διευθύνεται από μία ομάδα με υπεύθυνο τον

καλλιτεχνικό διευθυντή Βασίλη Χαραλαμπίδη93.

89 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/56 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 90 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/visitors/cafetechnopolis (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 91 http://www.technopolis-athens.com/web/guest/visitors/politirio (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 92 http://www.bios.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 93 http://www.artnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3292:2013-06-28-11-05-38&catid=55:afieromata&Itemid=413 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/56

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/visitors/cafetechnopolis

http://www.technopolis-athens.com/web/guest/visitors/politirio

http://www.bios.gr/

http://www.artnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3292:2013-06-28-11-05-38&catid=55:afieromata&Itemid=413



26

Ο σκοπός του φαίνεται ήδη από επεξηγηματική πρόταση που συνοδεύει το όνομα

του: Exploring urban culture. Μας συστήνεται ως « Κέντρο συνάντησης για τις

τέχνες και τα μέσα του σήμερα»»94.

Στα πλαίσια του σκοπού αυτού, το BIOS φιλοξενεί ποικίλες πολιτιστικές

δραστηριότητες, όπως θεατρικές παραστάσεις, παιδικό θέατρο, μουσικές

παραστάσεις, χορό, εκθέσεις εικαστικών, σεμινάρια και φεστιβάλ95.

Είναι αρκετά προσανατολισμένο προς την εστίαση, καθώς διαθέτει τέσσερα café-bar.

Στεγάζεται σε κτίριο παλαιάς βιομηχανίας σουστών, το οποίο αργότερα

χρησιμοποιήθηκε ως χρωματοπωλείο96. Η αναδιαμόρφωση του έδωσε την ευχέρεια

δημιουργίας διαφορετικών χώρων, συνολικά έξι: The front room, the main room, the

space above, cinematheque, the basement, the terrace. Οι χώροι χρησιμοποιούνται για

μουσικά live, για θεατρικές παραστάσεις, performance, πρόβες, προβολές και

εικαστικές εγκαταστάσεις97.

Το BIOS βρίσκεται στην αρχή μίας οδού, της Οδού Πειραιώς, και στην καρδιά μιας

περιοχής, το Γκάζι, που σηματοδότησαν με την αναδιαμόρφωσή τους την έννοια της

αστικής αναβίωσης στον ελληνικό χώρο.

94 http://www.bios.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 95 http://www.bios.gr/events (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 96 http://www.athinorama.gr/theatre/article/deka_xronia_bios_deka_theatrikoi_logoi_pou_agapame_to_bios-121452.html (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 97 http://www.bios.gr/about (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.bios.gr/

http://www.bios.gr/events

http://www.athinorama.gr/theatre/article/deka_xronia_bios_deka_theatrikoi_logoi_pou_agapame_to_bios-121452.html


http://www.bios.gr/about


27

Beton798

Προς τον Βοτανικό, στην οδό Πύδνας,

συναντάμε το Beton7. Ιδρύθηκε το 2009 και

«φιλοδοξεί να αποτελέσει χώρο έλξης για νέες

ιδέες και τάσεις στη σύγχρονη τέχνη και τον

πολιτισμό και να προβάλλει νέους

καλλιτέχνες99», αλλά και «να προωθήσει

διεθνείς συνεργασίες, την ανταλλαγή

καλλιτεχνών και τη μετάβαση τους στην

Ελλάδα, καθώς επίσης και την προβολή νέων

Ελλήνων καλλιτεχνών με την ανάπτυξη

δράσεων δικτύωσης και συνεργασίας τόσο με

καλλιτέχνες και ειδικούς από το χώρο του

πολιτισμού όσο και με πολιτιστικούς φορείς και

οργανισμούς100».

Το πολιτιστικό του πρόγραμμα101 αποτελείται από θεατρικές παραστάσεις,

συναυλίες, παραστάσεις χορού, εκθέσεις, προβολές και σεμινάρια, ενώ διαθέτει και

δική του ραδιοφωνική συχνότητα102.

Στεγάζεται σε βιομηχανικό κτίριο και διαθέτει café, αίθουσα τέχνης και χώρο

παραστάσεων103.

98 http://www.beton7.com/index.php/el (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 99 http://www.beton7.com/index.php/el/beton7.html (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 100 ό.π. 101 http://www.beton7.com/index.php/el (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 102 http://www.beton7artradio.gr/index.php/en/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 103 http://www.beton7.com/index.php/el/beton7.html (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.beton7.com/index.php/el

http://www.beton7.com/index.php/el/beton7.html




28

Gazarte104

Πολύ κοντά στην Τεχνόπολις, στο

ψυχαγωγικό κέντρο της περιοχής, στην

οδό Βουτάδων, βρίσκεται το Gazarte.

Συστήνεται ως «ένας πολυχώρος τέχνης

και πολιτισμού, που προσφέρει στον επισκέπτη εναλλακτικές προτάσεις διασκέδασης

και ψυχαγωγίας105».

Το πολιτιστικό του πρόγραμμα, λοιπόν, διαμορφώνεται με μουσική, βιβλία,

κινηματογράφο και άλλες εκδηλώσεις. Ανάλογη είναι και η αρχιτεκτονική του, η

οποία συμβαδίζει με τις δραστηριότητές του106. Πρόκειται για ένα βιομηχανικό

κτίριο τριών ορόφων. Στο ισόγειο φιλοξενείται η Μουσική Σκηνή, το Bookstore και

το Cinema . στον πρώτο όροφο, το Cocktails Bar Restaurant και η Taratsa, που είναι

αφιερωμένες στην εστίαση και στον δεύτερο όροφο, διατίθεται μία αίθουσα

εκδηλώσεων.

Τόσο από τις δραστηριότητες όσο και από την τοποθεσία του Πολυχώρου

αντιλαμβάνεται κανείς ότι επιχειρηματικά το Gazarte στηρίζεται στην εστίαση, αλλά

επεκτείνεται μέσω του βιβλιοπωλείου, των εκδηλώσεων και την ενοικίαση της

αίθουσας εκδηλώσεων που διαθέτει.

Κέντρο Αθήνας

Άγκυρα107

Ο Πολυχώρος του εκδοτικού Οίκου

Άγκυρα δημιουργήθηκε το 2003, «με

κύριο στόχο την ενεργό παρέμβασή του

στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου μας.

104 http://gazarte.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 105 http://gazarte.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=13&Itemid=60&lang=el (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 106 ό.π. 107 http://www.e-agyra.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://gazarte.gr/

http://gazarte.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=13&Itemid=60&lang=el

http://www.e-agyra.gr/


29

Δρασκελίζοντας το κατώφλι του, νιώθεις σαν να μπαίνεις στο σπίτι μιας πολύ φιλικής

σου οικογένειας που ξέρεις από τα πριν ότι αγαπά πολύ τα βιβλία, και όχι μόνο 108».

Στο πολιτιστικό του, λοιπόν, πρόγραμμα συναντάμε εκδηλώσεις για το βιβλίο, για το

παιδικό βιβλίο, για το θέατρο και για την μουσική109.

Ο Πολυχώρος στεγάζεται στη Σόλωνος, σε ένα νεοκλασικό που αγοράστηκε και

διαμορφώθηκε ειδικά για να χρησιμοποιηθεί ως χώρος πολλαπλών πολιτιστικών

εκδηλώσεων110. Διαθέτει, λοιπόν, βιβλιοπωλείο, παιδική φωλιά, αίθουσα

εκδηλώσεων, αίθουσα που μισθώνεται για συναντήσεις και εκδηλώσεις, καθώς και

café-bar-εστιατόριο111.

Επιχειρηματικά, φαίνεται ότι επεκτείνεται σε πολλές κατευθύνσεις, καθώς, ενώ

αποτελεί μέρος του εκδοτικού οίκου, διαθέτει υπηρεσίες εστίασης, μισθώνει τμήμα

του χώρου του και λαμβάνει έσοδα από τα εισιτήρια των εκδηλώσεων.

Μεταίχμιο 112

Στην οδό Ιπποκράτους, βρίσκεται ο εκδοτικός οίκος και ο

Πολυχώρος Μεταίχμιο, ο οποίος ιδρύθηκε το 2006.

Στόχος του Πολυχώρου είναι «να γίνει ένας χώρος

δημιουργίας και προβληματισμού, ένα στέκι για το βιβλίο

και τον πολιτισμό που θα δώσει νέα πνοή στο

δοκιμαζόμενο κέντρο της Αθήνας. Στο «Μεταίχμιο»

ανάμεσα σε δύο σπουδαίες και ιστορικές γειτονιές του κέντρου, τα Εξάρχεια και το

Κολωνάκι, ο ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ ανοίγει τις πόρτες του στη σκεπτόμενη νεολαία, τα

δημιουργικά παιδιά και τους ανήσυχους γονείς τους, τους εκπαιδευτικούς που

γηράσκουν αεί διδασκόμενοι, τους λάτρεις του βιβλίου και των τεχνών113».

108 ό.π. 109 ό.π. 110 ό.π. 111 ό.π. 112 http://www.metaixmio.gr/polychoros (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 113 ό.π.

http://www.metaixmio.gr/polychoros


30

Στο πολιτιστικό του πρόγραμμα περιλαμβάνονται εκδηλώσεις για το βιβλίο, τόσο για

ενήλικους όσο και για τα παιδιά, κινηματογράφος, εκθέσεις εικαστικών και σεμινάρια

εκπαιδευτικού και επαγγελματικού χαρακτήρα114.

Επιχειρηματικά, ο Πολυχώρος ανήκει στον εκδοτικό οίκο, ενώ λαμβάνει έσοδα από

τα εισιτήρια των εκδηλώσεων και τα δίδακτρα των σεμιναρίων.

Κυψέλη

Διέλευσις115

Πολύ κοντά στην λεωφόρο Πατησίων,

βρίσκεται ο Πολυχώρος Διέλευσις.

Ιδρύθηκε το 2011 από τους Χρυσάνθη

Κορνηλίου, ηθοποιό και θεατρολόγο, και

Σωτήρη Οικονόμου.

Σκοπός του χώρου είναι να « παρέχουμε

μια στέγη και μια εστία, για την αναζήτηση ενός νέου τρόπου αντίληψης και

έκφρασης μέσα από την Τέχνη, την Φιλοσοφία, την Επιστήμη και τον Ανθρωπισμό.

Η «Διέλευσις» υποστηρίζει και ενθαρρύνει την ελεύθερη έκφραση κάθε γνήσιου

προβληματισμού και διαλόγου πάνω σε ζητήματα ύπαρξης, συνείδησης, έκφρασης

και εξέλιξης»116.

Αποτέλεσε προσωπικό όραμα των ιδρυτών του, καθώς ουσιαστικός στόχος τους είναι

να «εκπαιδεύσουν» το κοινό στο να καταναλώνει και να απολαμβάνει ποιοτικά

πολιτιστικά προϊόντα, έτσι ώστε αυτό να συντελέσει στην προσωπική τους

αναγέννηση117. Ο στόχος τους αυτός συνοψίζεται και στην ονομασία του

πολυχώρου118.

114 ό.π. 115 http://www.dieleusis.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 116 http://www.dieleusis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=29 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 117 Συνέντευξη με Χρ. Κορνηλίου, 23.05.2015, Πολυχώρος Διέλευσις 118 ό.π.

http://www.dieleusis.gr/

http://www.dieleusis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=29


31

Στο πολιτιστικό του πρόγραμμα

εντάσσεται το θέατρο, η παιδική

σκηνή, τα εικαστικά, η μουσική,

οι διαλέξεις, η λογοτεχνία, ο

ανθρωπισμός και σεμινάρια

παντός είδους. Ιδιαίτερη έμφαση

δίνεται στο θέατρο, καθώς

αποτελεί τον ιδιαίτερο τομέα

ενασχόλησης της ιδρύτριας. Διατίθεται, μάλιστα, και η προσωπική της θεατρική

βιβλιοθήκη119.

Ο Πολυχώρος στεγάζεται σε νεόκτιστο κτίριο, το οποίο ανακαινίστηκε για τις

ανάγκες του. Πρόκειται για έναν ισόγειο χώρο με δύο επίπεδα, που εξυπηρετούν

αντίστοιχα ως café και ως αίθουσα εκδηλώσεων, και ένα πατάρι, που φιλοξενεί την

θεατρική βιβλιοθήκη120. Η επιλογή του χώρου βασίστηκε σε πρακτικούς λόγους, της

εύκολης πρόσβασης και του σχετικά φθηνότερου κόστους αγοράς και ανακαίνισης121.

Ωστόσο, έχουν αναπτυχθεί δεσμοί με την περιοχή τόσο σε επίπεδο γειτονιάς, με τους

κατοίκους να συμμετέχουν ως κοινό, όσο και με τους άλλους πολιτιστικούς φορείς

της περιοχής122. Σύμφωνα με τους ιδρυτές του, ο Πολυχώρος λειτουργεί ως σημείο

συνάντησης και επικοινωνίας των κατοίκων, κυρίως λόγω της εύκολης πρόσβασης

και της ασφάλειας που εμπνέει ο χώρος123.

Επιχειρηματικά, ο Πολυχώρος ξεκίνησε με ίδια κεφάλαια και απασχολεί δύο άτομα

ως προσωπικό124. Η εστίαση δεν παίζει τόσο οικονομικό ρόλο όσο μία μορφή

επικοινωνίας και συζήτησης σε σχέση με τις εκδηλώσεις125.

119 ό.π. 120 http://www.dieleusis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=53 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 121 Συνέντευξη με Χρ. Κορνηλίου, 23.05.2015, Πολυχώρος Διέλευσις 122 ό.π. 123 ό.π. 124 ό.π. 125 ό.π.



32

Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων126

Το Κέντρο Ελέγχου

Τηλεοράσεων (ΚΕΤ) λειτουργεί

από το 2012. Υπεύθυνοι για την

καλλιτεχνική διεύθυνση και την

οργάνωση της παραγωγής είναι η

ηθοποιός Φωτεινή Μπάνου και ο

συγγραφέας Δημήτρης

Αλεξάκης.

Σκοπός του Πολυχώρου είναι αφενός να φιλοξενεί ποικίλες δράσεις θεάτρου,

performance art, μουσικής, αναγνώσεων, προβολών, φωτογραφίας και σεμιναρίων

και αφετέρου να λειτουργεί ως χώρος δημιουργίας. Εξάλλου, η ιδέα δημιουργίας του

χώρου δημιουργήθηκε από την ανάγκη των ιδρυτών του για έναν προσωπικό χώρο

δημιουργίας και προετοιμασίας θεατρικών παραστάσεων127.

Ο χώρος είναι ιδιόκτητος και φέρει την οικογενειακή ιστορία των ιδρυτών, αφού στο

παρελθόν υπήρξε χώρος παραγωγής και επισκευής των πρώτων ασπρόμαυρων

τηλεοράσεων128. Ανακαινίστηκε, ώστε να εξυπηρετεί τις νέες ανάγκες και έτσι

αποτελείται από ένα πατάρι, με μπαρ και χώρο συνάντησης, και την κύρια αίθουσα

εκδηλώσεων.

Ο Πολυχώρος φαίνεται να συνομιλεί με την γειτονιά, καθώς εκτός των συνεργασιών

του με αντίστοιχες ομάδες – Κοινότητα αλληλεγγύης «Το μυρμήγκι», Ένωση

Πολιτών «Η Κυψέλη» - , πλαισιώνεται και από καλλιτέχνες της γειτονιάς129.

Ωστόσο, υπάρχει η διάθεση για μεγαλύτερα πολιτιστικά δίκτυα130.

126 http://polychorosket.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 127 Συνέντευξη με Φωτεινή Μπάνου, 25.05.2015, ΚΕΤ 128 ό.π.; http://www.artnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=3292:2013-06-28-11-05-38&catid=55:afieromata&Itemid=413 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 129 Συνέντευξη με Φωτεινή Μπάνου, 25.05.2015, ΚΕΤ 130 ό.π.

http://polychorosket.gr/




33

Επιχειρηματικά, στηρίζεται στα εισιτήρια των εκδηλώσεων, στα δίδακτρα των

σεμιναρίων και στα έσοδα του bar, ενώ απασχολεί τέσσερα άτομα ως μόνιμο

προσωπικό – οι δύο ιδιοκτήτες και δύο μόνιμοι συνεργάτες131.

Αλεξάνδρεια132

Ο Πολυχώρος Αλεξάνδρεια ιδρύθηκε το 2012, από τον ηθοποιό Βασίλη Βλάχο.

Σκοπός του είναι να φιλοξενεί θεατρικές παραστάσεις, μουσικά δρώμενα,

παρουσιάσεις βιβλίων, προβολές σπάνιων ξένων ταινιών , παιδικό θέατρο, σεμινάρια,

διαλέξεις, κ.ά.

Βρίσκεται στην Πλατεία Αμερικής και διαθέτει υπηρεσία bar.

Εκτός Αθηνών

Πάτρα: Επίκεντρο+133

Το Επίκεντρο+ βρίσκεται σε μία σχετικά κεντρική γειτονιά της Πάτρας, στον Άγιο

Διονύσιο. Άρχισε την λειτουργία του στα τέλη του 2013, με σκοπό να συμπληρώσει

το κενό της πόλης σε διαθέσιμους καλλιτεχνικούς χώρους, καθώς και να

διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην πολιτιστική αναγέννηση της πόλης134.

131 ό.π. 132 http://www.alexandriaculturefoundation.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 133 http://www.epikentropatras.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 134 Ερωτηματολόγιο Επίκεντρο+, 08.05.2015

http://www.epikentropatras.gr/


34

Στο πολιτιστικό του πρόγραμμα περιλαμβάνονται το θέατρο, η μουσική, ο χορός, οι

παιδικές δράσεις, ο κινηματογράφος, η γλυπτική, η φιλοξενία bazaar, τα εικαστικά, η

φωτογραφία και η κεραμική135.

Ο χώρος στον οποίο στεγάζεται έχει πάνω από έναν αιώνα ιστορία με πολλαπλές

χρήσεις136. Από την δεκαετία του ΄90 λειτούργησε ως χώρος τέχνης και θεάτρου υπό

το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Πάτρας, εγκαταλείφθηκε ξανά ακολουθώντας την ιστορία της

περιοχής ώσπου ανακαινίστηκε και διαμορφώθηκε ανάλογα, με την προσθήκη του

«+» και με τον υπότιτλο «Πόλη _χώρος Πάτρας»137.

Αρχιτεκτονικά, το Επίκεντρο+ είναι διαμορφωμένο σε δύο κύριους χώρους,

αφιερωμένοι στην εστίαση και στην πολιτιστική δράση, αντίστοιχα. Συνδέονται

μεταξύ τους με αυλή- κήπο, που φιλοξενεί τις υπαίθριες δράσεις. Επίσης, υπάρχει και

διπλανό κτίριο για τις υπόλοιπες δράσεις που βλέπει σε ιδιόκτητη πλατεία138.

Η ιστορία της περιοχής, αλλά και του ίδιου του κτιρίου, συνδέει αυτόματα τον χώρο

με την ευρύτερη γειτονιά. Σύμφωνα, όμως, και με την ομάδα του χώρου, η ύπαρξη

εστίασης βοήθησε σε αυτό139. Φαίνεται ότι λειτουργεί και ως σημείο συνάντησης

των νέων ηλικιακά ομάδων, αλλά και των καλλιτεχνών140. Επιπλέον, συνεργάζεται

με πολυχώρους της Αθήνας και της γύρω περιοχής, καθώς και με άλλους

πολιτιστικούς φορείς.

Επιχειρηματικά, ο χώρος είναι μονοπρόσωπη ΙΚΕ, δημιουργήθηκε από ίδια κεφάλαια

και επιχορήγηση προγράμματος ΕΣΠΑ, ενώ απασχολεί τρία άτομα στο πολιτιστικό

τμήμα και έξι στο τμήμα της εστίασης141. Η εστίαση αποτελεί το πιο σημαντικό

έσοδο, ανάμεσα στα άλλα142.

135 http://www.epikentropatras.gr/index.php/epikentro-patras/taftotita-epikentro (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 136 http://www.epikentropatras.gr/index.php/epikentro-patras/istoria-epikentro1 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 137 Ερωτηματολόγιο Επίκεντρο+, 08.05.2015 138 ό.π. 139 ό.π. 140 ό.π. 141 ό.π. 142 ό.π.

http://www.epikentropatras.gr/index.php/epikentro-patras/taftotita-epikentro

http://www.epikentropatras.gr/index.php/epikentro-patras/istoria-epikentro1


35

Μαρούσι: Βαβέλ143

Στο κέντρο του Αμαρουσίου, άρχισε να λειτουργεί στα τέλη του 2014, ο πολυχώρος

Βαβέλ . Πυρήνας Τέχνης, με υπεύθυνους τους μουσικούς Κωνσταντίνο Στεφανή και

Ναταλία Ρασούλη. Σκοπός του πολυχώρου είναι να φιλοξενήσει ποικίλες

πολιτιστικές δραστηριότητες - μουσικής, ποίησης και μυθιστορίας, κινηματογράφου,

φωτογραφίας, εικαστικών- και να δώσει έμφαση στην πολυπολιτισμικότητα144.

Ο χώρος επιλέχθηκε τόσο βάσει πρακτικών κριτηρίων όσο και για να εξυπηρετεί τις

φιλοξενούμενες δράσεις145. Πρόκειται για ένα νεόκτιστο κτίριο, τριών επιπέδων.

Στο ισόγειο φιλοξενούνται οι υπηρεσίες εστίασης και η μουσική σκηνή, στο πρώτο

επίπεδο φιλοξενούνται οι υπόλοιπες δράσεις, ενώ λειτουργεί και ως χώρος

συναντήσεων. Στο υπόγειο διαμορφώνεται αίθουσα εκθέσεων146.

Η περιοχή του Αμαρουσίου ήταν προσωπική επιλογή των ιδιοκτητών, καθώς

πιστεύουν στο κοινό της πόλης. Φαίνεται να υπάρχει αλληλεπίδραση, καθώς όχι

μόνο οι κάτοικοι της περιοχής προτιμούν τον χώρο για την ψυχαγωγία τους, αλλά και

οι καλλιτεχνικές ομάδες χρησιμοποιούν τον χώρο ως σημείο συνάντησης147.

143 https://www.facebook.com/pages/BABEL-%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7%CF%82/709224155858308?fref=ts (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 144 Συνέντευξη με τον Κωνσταντίνο Στεφανή, 30.04.2015, BABEL Πυρήνας Τέχνης 145 ό.π. 146 ό.π. 147 ό.π.

https://www.facebook.com/pages/BABEL-%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7%CF%82/709224155858308?fref=ts




36

Επιχειρηματικά, ο χώρος δημιουργήθηκε εξ ολοκλήρου από ίδια κεφάλαια και

απασχολεί συνολικά τρία άτομα. Η εστίαση αποτελεί σημαντικό έσοδο, αλλά

φαίνεται να λειτουργεί ως συμπληρωματικό των εκδηλώσεων148.

Ναύπλιο: Φουγάρο149

Το Φουγάρο αποτελεί έναν από τους πιο γνωστούς πολυχώρους πολιτισμού.

Ιδρύθηκε από την εικαστικό και δημοσιογράφο Φλωρίκα Κυριακοπούλου. Σκοπός

του είναι «να συγκινεί, να ερεθίζει, να εμπνέει και να κινητοποιεί τις πνευματικές και

δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας και των ατόμων που έρχονται σ΄επαφή μαζί

του150».

Το πολιτιστικό του πρόγραμμα είναι ιδιαιτέρως πλούσιο με εκδηλώσεις για το βιβλίο,

το θέατρο, την μουσική, τις εικαστικές, εφαρμοσμένες και οπτικοακουστικές τέχνες,

καθώς και από ποικιλία εργαστηρίων151.

Το Φουγάρο στεγάζεται σε ένα βιομηχανικό σύμπλεγμα κτιρίων, λίγο πιο έξω από

την πόλη του Ναυπλίου152. Η ιστορία του ξεκίνησε στα μέσα του 19ου αιώνα και

συνέχισε συμβαδίζοντας με την ιστορία της χώρας. Έως το 1960, λειτούργησε ως

148 ό.π. 149 http://www.fougaro.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 150 http://www.fougaro.gr/el/%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 151 http://www.fougaro.gr/el/events (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 152 http://fougaro.gr/el/%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%B8%CE%B1-%CE%AD%CF%81%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B5 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.fougaro.gr/

http://www.fougaro.gr/el/%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF

http://www.fougaro.gr/el/events

http://fougaro.gr/el/%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%B8%CE%B1-%CE%AD%CF%81%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B5

http://fougaro.gr/el/%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%B8%CE%B1-%CE%AD%CF%81%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B5


37

βιομηχανική εγκατάσταση, ενώ μετά φιλοξένησε μικρότερες επιχειρήσεις και

χαρακτηρίστηκε διατηρητέο από την πολιτεία το 2004153.

Η ανακαίνισή του ξεκίνησε το 2002154 και ως πολυχώρος λειτουργεί από το 2012.

Διαθέτει καφέ – εστιατόριο και χώρο εκδηλώσεων, πωλητήριο, χώρους εργαστηρίων,

βιβλιοθήκη, έναν ενιαίο χώρο εκθέσεων (gallery) και τρεις υπαίθριους χώρους155.

Επιχειρηματικά, το Φουγάρο φαίνεται να έχει επεκταθεί αρκετά, εκτός της εστίασης

και των εκδηλώσεων. Δίνεται η δυνατότητα ενοικίασης των χώρων, ομαδικών και

σχολικών επισκέψεων, φιλοξενίας και οργάνωσης ιδιωτικών εκδηλώσεων, ενώ

λειτουργεί πωλητήριο, με αντίστοιχο e-shop156.

153 http://www.fougaro.gr/el/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF%CF%85 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 154 http://www.fougaro.gr/el/%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 155 http://www.fougaro.gr/el/%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82/le-caf%C3%A9 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 156 http://www.fougaro.gr/el/%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CF%81%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE%BF-%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%AF%CE%B1%CF%82 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

http://www.fougaro.gr/el/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF%CF%85

http://www.fougaro.gr/el/%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF%CF%85

http://www.fougaro.gr/el/%CF%86%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%AC%CF%81%CE%BF

http://www.fougaro.gr/el/%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82/le-caf%C3%A9

http://www.fougaro.gr/el/%CE%B5%CF%80%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CF%89%CF%81%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE%BF-%CE%BB%CE%B5%CE%B9%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%AF%CE%B1%CF%82




38

Κεφάλαιο 3: Πολυχώροι Πολιτισμού και Επιχειρηματικότητα157

Στο παρόν κεφάλαιο θα εξετάσουμε την σχέση των πολυχώρων πολιτισμού με τα

διαθέσιμα στοιχεία επιχειρηματικότητας. Είναι κατανοητό ότι τα δεδομένα που

έχουμε στην διάθεσή μας είναι ελλειπή, ειδικά από τους πολυχώρους που τα στοιχεία

μας προέρχονται εξ ολοκλήρου από την ιστοσελίδα τους.

Ωστόσο, σκοπός αυτού του κεφαλαίου δεν είναι ούτε να εξετάσουμε την οικονομική

κατάσταση των πολυχώρων ούτε να στοιχειοθετήσουμε οικονομική ανάλυση, αλλά

να παρουσιάσουμε βασικά στοιχεία επιχειρηματικότητας και να δώσουμε το έναυσμα

αυτή να μελετηθεί περαιτέρω.

Για να γίνει αυτό εφικτό θα πρέπει να αναγνωριστεί η ιδιαίτερη ταυτότητα και η

συμβολή των Πολυχώρων στην οικονομία. Μέσω των συνεντεύξεων, μας έγινε

γνωστό ότι οι Πολυχώροι φέρουν άδεια λειτουργίας χώρων εστίασης ή κέντρου

διασκεδάσεως. Η εισαγωγή τους στους Κλάδους Πολιτισμού και Δημιουργικότητας

(ΚΠΔ)158 θα επιτρέψει αφενός την χαρτογράφησή τους (βλ. Κεφ.7) και αφετέρου την

οικονομική τους ανάλυση, ως προς το κύκλο εργασιών, τον αριθμό των επιχειρήσεων

και του αριθμού των εργαζομένων τους159. Επιπλέον θα καταστεί δυνατό να

ποσοτικοποιηθούν στοιχεία όπως το παραγόμενο προϊόν, η κατανάλωση, τα

εισοδήματα, η έλξη δημιουργικών εργαζομένων, η αύξηση των τουριστικών ροών,

καθώς και η συμβολική και η κοινωνική αξία160.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα διαθέσιμα δεδομένα αποφασίσαμε να

δημιουργήσουμε τέσσερις πίνακες. Ως στοιχεία επιχειρηματικότητας θα θεωρηθούν

οι πηγές εσόδων των πολυχώρων και το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται σε

αυτούς. Περαιτέρω οικονομικά στοιχεία που θα αναφερθούν είναι η

157 Στα κεφάλαια που ακολουθούν – Κεφ.3, 4 και 5 – τα στοιχεία που αναφέρονται προκύπτουν από τις

ιστοσελίδες και τις συνεντεύξεις ή τα ερωτηματολόγια των Πολυχώρων Πολιτισμού 158 Όρος σύμφωνα με τον Αυδίκο 2014, 17 159 Αυδίκος 2014, 53 160 ό.π., 51-52


39

κτηματομεσιτική τους σχέση με το κτίριο που τους στεγάζει, καθώς και η ύπαρξη ή

όχι χορηγιών161.

Πίνακας 3.1: Πηγές εσόδων

Στοιχεία εσόδων

Πολυχώροι Πολιτισμού εστίαση

εισιτήρια εκδηλώσεων

δίδακτρα (σεμιναρίων, workshops, κ.ά.)

ενοικίαση χώρων

οργάνωση ιδιωτικών events πωλητήριο eshop

παραγωγή εμπορεύσιμου πολ/κού προϊόντος

Booze Cooperativa Μικρό Πολυτεχνείο θεματικό

Δημιουργικές διακοπές

Βρυσσάκι Metamatic: taf Six d.o.g.s δισκογραφία METAPolis θεματικό BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις BIOS Beton7 Gazarte βιβλιοπωλείο Άγκυρα εκδόσεις Μεταίχμιο εκδόσεις Διέλευσις ΚΕΤ Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ Βαβέλ Φουγάρο

161 Στους πίνακες αναφέρονται στοιχεία που προκύπτουν από την ιστοσελίδα ή από τις συνεντεύξεις.

Αν κάποιο στοιχείο δεν προκύπτει από τις παραπάνω πηγές, αυτό δεν αναφέρεται. Το ίδιο ισχύει και

για το κεφάλαιο 4.


40

Οι πηγές εσόδων, όπως προέκυψαν από την συλλογή των δεδομένων μας (πίνακας

3.1), είναι η εστίαση, τα εισιτήρια των εκδηλώσεων, τα δίδακτρα σεμιναρίων,

workshops, κ.ά., η ενοικίαση των χώρων, η οργάνωση συγκεκριμένων εκδηλώσεων,

τα πωλητήρια, τα e-shop και η παραγωγή εμπορεύσιμου πολιτιστικού προϊόντος,

όπως βιβλία, δισκογραφία, κ.ά.

Όπως ήταν αναμενόμενο, ως κύρια πηγή εσόδων αναδεικνύεται η εστίαση.

Πρόκειται κυρίως για café-bar, καθώς μόνο δύο από τους πολυχώρους διαθέτουν

εστιατόριο.

Η ισχυρή παρουσία της εστίασης, και μάλιστα σε σχέση με τους πολιτιστικούς

χώρους, θα πρέπει να θεωρείται αναμενόμενη, καθώς ο τομέας πολιτισμός και

διασκέδαση, μαζί με την νυχτερινή διασκέδαση, καταγράφονται ως οι δύο πιο γοργά

αναπτυσσόμενοι κλάδοι στην Ελλάδα162. Ο πρώτος καταλαμβάνει ποσοστό 55%

στην πόλη της Αθήνας και 55% στο σύνολο του ελληνικού χώρου, ενώ ο δεύτερος

29% και 50%, αντίστοιχα163.

Δευτερεύουσα πηγή είναι τα εισιτήρια των εκδηλώσεων. Είναι ενδιαφέρον το

γεγονός ότι κάποιοι πολυχώροι έχουν συνειδητά επιλέξει την ελεύθερη πρόσβαση του

κοινού στις εκδηλώσεις τους. Θεωρούμε ότι αυτό γίνεται όχι τόσο γιατί δεν υπάρχει

η ανάγκη των εσόδων αυτών, αν και πρόκειται για μεγαλύτερους, πιο κεντρικούς

γεωγραφικά και ισχυρότερους οικονομικά χώρους σε σύγκριση με άλλους, όπως π.χ.

της Κυψέλης, αλλά όσο γιατί η ελεύθερη είσοδος συνάδει με την αποστολή τους.

Ακολουθούν τα δίδακτρα των σεμιναρίων και των workshops, τα οποία είναι αρκετά

διαδεδομένα στους πολυχώρους ως μορφή πολιτιστικής δραστηριότητας. Σε χώρους

όπως το Μικρό Πολυτεχνείο, το METAPolis και το Μεταίχμιο, τα οποία έχουν

κυρίως εκπαιδευτικό χαρακτήρα σαφώς πρέπει να είναι η κύρια πηγή εσόδων. Στο

σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε την αντίστοιχη έλλειψη εστίασης στους δύο

αμιγώς εκπαιδευτικούς χώρους, το Μικρό Πολυτεχνείο και το METAPolis.

162 Gospodini 2009, 1162 163 ό.π.


41

Τέλος, σημειώνονται η ενοικίαση χώρων, η οργάνωση ειδικών εκδηλώσεων, η

παρουσία πωλητηρίου και η λειτουργία e-shop, των οποίων η παρουσία ή η απουσία

φαίνεται να εξαρτάται αποκλειστικά από τον χαρακτήρα του κάθε χώρου.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να κάνουμε στην αναπαραγωγή εμπορεύσιμου προϊόντος

των πολιτιστικών επιχειρήσεων164. Με τον όρο αυτό εννοούμε την παραγωγή

συγκεκριμένου είδους προς κατανάλωση, όπως τα βιβλία ή η δισκογραφία. Η

αναπαραγωγή και διάθεση προϊόντων είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργικής

διαδικασίας και επηρεάζει την δημιουργική οικονομία της χώρας165. Και σε αυτήν

την περίπτωση, εξαρτάται από τον χαρακτήρα, την αποστολή, τις συνεργασίες και

την οικονομική δυνατότητα του κάθε χώρου, εάν θα προχωρήσει ή όχι σε

αναπαραγωγή προϊόντος.

Ως προς το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται στους πολυχώρους (πίνακας 3.2),

δυστυχώς τα στοιχεία μας είναι εξαιρετικά ελλειπή και γι’ αυτό το λόγο ο σχολιασμός

μας θα είναι περιορισμένος.

Γενικά αναφέρουμε ότι οι υπόλοιπες ΚΠΔ απασχολούν σημαντικό αριθμό

εργαζομένων, κυρίως νέους (20-40 ετών) και κατά 40% απόφοιτους τριτοβάθμιας

εκπαίδευσης166. Μεγάλος είναι ο αριθμός των απασχολούμενων γυναικών, γύρω στο

40 %, ενώ φαίνεται ότι ένα ποσοστό της τάξης του 13 % δουλεύει από το σπίτι167. Τα

στοιχεία, αυτά, αν και προβληματικά168, μας δίνουν μια πρώτη εικόνα της δυναμικής

των δημιουργικών πολιτιστικών επιχειρήσεων.

Επιπλέον, σε μία χαρτογράφηση του ανθρώπινου δυναμικού, θα πρέπει να ληφθούν

υπόψη οι ιδιαίτερες μορφές απασχόλησης που παρουσιάζονται στον τομέα αυτό,

καθώς μεγάλο ποσοστό μπορεί να αυτοαπασχολείται και άρα να εργάζεται κυρίως

μέσω εργοληπτικών συμφωνιών (project based work), να απασχολείται εθελοντικά ή

164 Αυδίκος 2014, 77-78 165 ό.π. 166 ό.π., 84 167 ό.π. 168 ό.π.


42

προσωρινά, καθώς και να μην δηλώνει ως πρώτη του εργασία την δημιουργική

απασχόληση169.

Πίνακας 3.2: Ανθρώπινο δυναμικό

Ανθρώπινο δυναμικό σύνολο Πολυχώροι Πολιτισμού ιδιοκτήτες εργαζόμενοι συνεργάτες Booze Cooperativa

20

Μικρό Πολυτεχνείο 1 3 50-70 Βρυσσάκι Metamatic: taf Six d.o.g.s 70 METAPolis BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις BIOS Beton7 Gazarte Άγκυρα Μεταίχμιο Διέλευσις 2 2 4 ΚΕΤ 2 2 4 Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ 9 Βαβέλ 1 2 3 Φουγάρο

Το πρώτο στοιχείο που αξίζει να αναφέρουμε είναι ότι οι πολυχώροι για να

λειτουργήσουν χρειάζονται, εκτός από ανθρώπινο δυναμικό, ένα αρκετά εκτεταμένο

δίκτυο συνεργατών, ανάλογο με την έκταση των δραστηριοτήτων τους. Οι

169 ό.π., 84-85


43

συνεργάτες αυτοί αφορούν καλλιτέχνες, τεχνικούς, προμηθευτές, διαφημιστές αλλά

και ειδικότητες όπως δικηγόροι και λογιστές.

Δεύτερον, κατά την συλλογή των δεδομένων, παρατηρήσαμε ότι στους

περισσότερους χώρους οι ιδιοκτήτες είναι ταυτόχρονα και εργαζόμενοι. Μάλιστα,

όσο πιο μικρός, σε τετραγωνικά μέτρα ή σε δραστηριότητα, είναι ο χώρος τόσο πιο

έντονο είναι αυτό το φαινόμενο. Προφανώς, πρόκειται για ένα μέτρο εξοικονόμησης

κόστους και απολαβής εσόδων.

Φαίνεται ότι εντάσσονται στην γενικότερη τάση που καταγράφηκε από το 2010 στις

πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες προς την αυτοαπασχόληση170. Το γεγονός

αυτό αποδίδεται στο ότι πολλοί καλλιτέχνες αντιμετώπισαν δυσκολίες στην εύρεση

εργασίας και στράφηκαν προς την αυτοαπασχόληση ή στην ίδρυση ομάδων171. Με

δεδομένες τις δυσκολίες στον οικονομικό και εργασιακό παράγοντα, μέσω των

συνεντεύξεων μας διαπιστώσαμε ότι προέκυψε και η επιθυμία για περισσότερη

προσωπική έκφραση, καθώς και για συλλογικότητα.

Τέλος, οφείλουμε να παρατηρήσουμε ότι οι χώροι που διαθέτουν εστίαση

απασχολούν τους περισσότερους εργαζόμενους σε αυτήν, καθώς πρόκειται για

δραστηριότητα που είναι καθημερινή, ολοήμερη και νυχτερινή.

170 ό.π., 111 171 ό.π., 112


44

Πίνακας 3.3: Κτίρια

Στον πίνακα 3.3 παρατηρούμε την σχέση των πολυχώρων με τα κτίρια που τους

στεγάζουν. Πρόκειται, κυρίως, για νεοκλασικά, βιομηχανικά ή νεόκτιστα κτίρια των

δεκαετιών ‘50-‘60. Προτιμούνται οι πρώην βιομηχανικοί χώροι, προφανώς λόγω των

πολλών τετραγωνικών. Παρατηρούμε ότι σχεδόν όλοι προχώρησαν σε ανακαίνιση

ώστε να διαμορφώσουν τους χώρους στις νέες ανάγκες. Τέλος, εντύπωση μας

προκάλεσε το γεγονός ότι, εκτός των περιπτώσεων που το κτίριο ήταν ιδιόκτητο, οι

περισσότεροι προτίμησαν την αγορά από την ενοικίαση.

τύπος κτιρίου κτηματομεσιτική σχέση ανακαίνιση

Πολυχώροι Πολιτισμού νεοκλασικό βιομηχανικό νεόκτιστο αγορά ενοικίαση ιδιοκτησία Booze Cooperativa Μικρό Πολυτεχνείο Βρυσσάκι Metamatic: taf Six d.o.g.s METAPolis BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις δημόσιο ανάπλαση BIOS Beton7 Gazarte Άγκυρα Μεταίχμιο Διέλευσις ΚΕΤ Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ Βαβέλ Φουγάρο


45

Πίνακας 3.4: Κεφάλαια και χορηγίες

Πολυχώροι Πολιτισμού

ίδια κεφάλαια δάνειο

κρατική ή ευρωπαϊκή επιδότηση

οικονομική χορηγία

χορηγία επικοινωνίας

Booze Cooperativa Μικρό Πολυτεχνείο Βρυσσάκι Metamatic: taf Six d.o.g.s METAPolis BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις BIOS Beton7 Gazarte Άγκυρα Μεταίχμιο Διέλευσις ΚΕΤ Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ Βαβέλ Φουγάρο

Σε αυτό έρχεται να προστεθεί ότι οι περισσότεροι πολυχώροι δημιουργήθηκαν με ίδια

κεφάλαια, γεγονός που συνάδει με αντίστοιχες παρατηρήσεις για τους ΚΠΔ172.

Κανείς δεν προτίμησε την δανειοδότηση, ενώ μόνο τέσσερα γνωστά παραδείγματα

έτυχαν κρατικής / ευρωπαϊκής επιχορήγησης – Τεχνόπολις, Επίκεντρο+, Φουγάρο,

από ΚΠΣ/ ΕΣΠΑ - ή οικονομικής χορηγίας από ιδιωτικό ίδρυμα - BIOS Ρομάντσο,

από Ίδρυμα Σταύρου Νιάρχου.

172 ό.π.


46

Πέρα από την απουσία κρατικών ή ευρωπαϊκών πόρων, εντύπωση προκαλεί και η

απουσία χορηγιών ιδιωτικών φορέων. Η χορηγία φαίνεται ότι περιορίζεται μόνο

στην επικοινωνία.

Συμπερασματικά, γίνεται κατανοητό ότι οι πολυχώροι δημιουργούνται και ακμάζουν

βάσει των δικών τους οικονομικών δυνάμεων, χωρίς ουσιαστική κρατική/ ευρωπαϊκή/

ιδιωτική βοήθεια ή παρέμβαση, παρόλο που βοηθούν και στην απασχόληση

ανθρώπινου δυναμικού διαφορετικών ειδικοτήτων, αλλά και στην ανάπλαση του

αστικού τοπίου μέσω της ανακαίνισης και της επαναχρησιμοποίησης των

παλαιότερων αρχιτεκτονικών χώρων.

Είναι λογικό, λοιπόν, να στραφούν στην εστίαση, αλλά και να είναι ευέλικτοι στο

πολιτιστικό τους πρόγραμμα, ώστε να παραμένουν βιώσιμοι οργανισμοί. Αξίζει,

τέλος, να σημειώσουμε ότι στον οικονομικό τομέα παρατηρείται σχετική ομοιογένεια

στις διάφορες περιοχές. Φαίνεται ότι αυτός καθορίζεται περισσότερο από τους

νόμους της αγοράς, όπως αυτοί διαμορφώνονται στο σύνολο της χώρας, και λιγότερο

από τις τοπικές ανάγκες.


47

Κεφάλαιο 4: Πολυχώροι και Πολιτιστική δραστηριότητα

Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να αναδείξει την πολλαπλή πολιτιστική

δραστηριότητα των Πολυχώρων Πολιτισμού, αλλά και να θίξει ορισμένα ζητήματα

που προκύπτουν από την δράση τους.

Η πολλαπλή δραστηριότητα είναι κάτι που χαρακτηρίζει τους πολυχώρους. Είναι η

ουσία της ταυτότητάς τους. Βάσει του πίνακα 4.1, παρατηρούμε ότι εκπροσωπούνται

σχεδόν όλοι οι πολιτιστικοί τομείς. Ωστόσο, η μουσική, το θέατρο και το βιβλίο, -

κυρίως παρουσιάσεις νέων συγγραφέων-, όπως και η φιλοξενία διάφορων εκθέσεων,

-κυρίως εικαστικών και φωτογραφίας-, φαίνεται να είναι οι πιο διαδεδομένοι.

Δυστυχώς, δεν διαθέτουμε αντίστοιχες μελέτες για την καλλιτεχνική παραγωγή στους

τομείς αυτούς, ώστε να συγκρίνουμε αν η προτίμηση των πολυχώρων σε αυτούς

οφείλεται στην γενικότερη ακμή τους ή αν αυτή οφείλεται σε άλλους πιο πρακτικούς

λόγους.

Εξίσου διαδεδομένα είναι τα σεμινάρια και τα workshops επί παντός επιστητού.

Αυτό καταδεικνύει αυτόματα τόσο ότι υπάρχουν και άλλοι τομείς να

εκπροσωπηθούν, όπως η μόδα και οι χειροτεχνίες (crafts), όσο και ότι το ευρύ κοινό

έχει διάθεση να απασχοληθεί δημιουργικά στην καθημερινή του ζωή.

Λιγότερο διαδεδομένες είναι οι performances, οι εγκαταστάσεις (installations) και οι

visual arts. Αυτό ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι οι συγκεκριμένες τέχνες έχουν

ιδιαίτερες απαιτήσεις εγκαταστάσεων, αλλά και στο ότι ένα μεγάλο ποσοστό του

ευρύ κοινού δεν έχει ακόμα εξοικειωθεί με αυτές.

Αξίζει, επίσης, να σημειώσουμε ότι όπως και στην επιχειρηματικότητα, έτσι και στο

πολιτιστικό πρόγραμμα δεν φαίνεται να υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάλογα με την

περιοχή. Αυτό επεκτείνεται όχι μόνο στους πολιτιστικούς τομείς, τους οποίους

επιλέγουν, αλλά και στα είδη του κάθε τομέα που παρουσιάζονται. Επιπλέον, μια

γενικότερη τάση είναι να δίνεται βάση στους νέους καλλιτέχνες.

Όποια διαφοροποίηση παρατηρείται, αυτή φαίνεται να εξαρτάται περισσότερο από

τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του κάθε πολυχώρου και από τις διαθέσιμες συνεργασίες.


48

Πίνακας 4.5: Πολιτιστικές δράσεις

πολιτιστικό προϊόν Πολυχώροι Πολιτισμού θέατρο βιβλίο μουσική χορός performances εικαστικά installations Booze Cooperativa Μικρό Πολυτεχνείο Βρυσσάκι Metamatic: taf Six d.o.g.s METAPolis BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις BIOS Beton7 Gazarte Άγκυρα θεματικό Μεταίχμιο θεματικό Διέλευσις ΚΕΤ Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ Βαβέλ Φουγάρο Τεχνουργείο


49

Πίνακας 5: Πολιτιστικές δράσεις

πολιτιστικό προϊόν Πολυχώροι Πολιτισμού

visual art

κιν/ φος φωτογραφία ραδιόφωνο παιδί σεμινάρια workshops

Booze Cooperativa Μικρό Πολυτεχνείο Βρυσσάκι Metamatic: taf Six d.o.g.s METAPolis θεματικό BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις BIOS Beton7 Gazarte Άγκυρα Μεταίχμιο Διέλευσις ΚΕΤ Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ Βαβέλ Φουγάρο Τεχνουργείο


50

Πίνακας 5: Πολιτιστικές δράσεις

πολιτιστικό προϊόν Πολυχώροι Πολιτισμού ομιλίες/διαλέξεις φεστιβαλ ανθρωπισμός Booze Cooperativa Μικρό Πολυτεχνείο Βρυσσάκι Σύνθεσις Metamatic: taf Six d.o.g.s METAPolis BIOS Ρομάντσο Αίτιον Τεχνόπολις BIOS Beton7 Gazarte Άγκυρα Μεταίχμιο Διέλευσις ΚΕΤ Αλεξάνδρεια Επίκεντρο+ Βαβέλ Φουγάρο Τεχνουργείο

Έτσι, λοιπόν, κάποιοι από τους πολυχώρους δίνουν έμφαση σε έναν συγκεκριμένο

πολιτιστικό τομέα. Επί παραδείγματι το Six d.o.g.s ασχολείται περισσότερο με την

μουσική, το BIOS επίσης, το Beton7 με το θέατρο, όπως και οι πολυχώροι της

Κυψέλης, η Διέλευσις, το ΚΕΤ και η Αλεξάνδρεια. Λίγοι, είναι θεματικοί, όπως η

METAPolis και οι δύο πολυχώροι των εκδοτικών οίκων, Άγκυρα και Μεταίχμιο.

Ακόμα, λιγότεροι, μόλις δύο – η METAPolis και το Μικρό Πολυτέχνειο- έχουν

εκπαιδευτικό ρόλο.


51

Καθώς η διάθεση αυτής της μελέτης δεν είναι συγκριτική δεν θα προχωρήσουμε στην

παρουσίαση και την ανάλυση του κάθε τομέα που εκπροσωπείται στα πολιτιστικά

προγραμμάτα των πολυχώρων πολιτισμού.

Το κυριότερο σημείο στο πολιτιστικό πρόγραμμα των πολυχώρων είναι η σχέση

παραγωγής και κατανάλωσης πολιτιστικού προϊόντος. Από τα παραπάνω,

διαπιστώνουμε ότι όλοι οι πολυχώροι πολιτισμού συμμετέχουν ενεργά στην

κατανάλωση, φιλοξενώντας στους χώρους τους καλλιτέχνες ή ομάδες καλλιτεχνών

και προσφέροντας στο ευρύ κοινό πολλές και ποικίλες πολιτιστικές δράσεις.

Δυσκολότερο, όμως, σημείο κρίνεται η παραγωγή πολιτιστικού προϊόντος. Η πρώτη

δυσκολία που συναντάμε είναι να ορίσουμε την έννοια της «παραγωγής πολιτιστικού

προϊόντος». Σε μία προσπάθεια να γίνει αυτό, πρέπει αρχικά να γίνει κατανοητό ότι

δεν αναφερόμαστε στην αναπαραγωγή εμπορεύσιμου πολιτιστικού προϊόντος (βλ.

Κεφάλαιο 3) και επιπλέον, να αποκλείσουμε τις μορφές που αναφέραμε ως

«κατανάλωση», δηλαδή την φιλοξενία καλλιτεχνών και την προσφορά πολιτιστικών

δράσεων στο ευρύ κοινό.

Ως στοιχεία παραγωγής, λοιπόν, θα μπορούσαμε να ορίσουμε την ενεργή συμμετοχή

στην παραγωγή πολιτιστικών εκδηλώσεων, καθώς και στην δημιουργία φεστιβάλ και

συνεργατικών project.

Το πρώτο είναι ιδιαιτέρως εμφανές σε δύο περιπτώσεις . όταν οι ιδιοκτήτες του

πολυχώρου έχουν καλλιτεχνική ιδιότητα και χρησιμοποιούν τον χώρο τους, ανάμεσα

σε άλλα, και για προσωπική δημιουργία, π.χ. ΚΕΤ . όταν ο πολυχώρος αποτελεί

συνέχεια μιας ήδη εκτελούμενης παραγωγικής διαδικασίας, π.χ. Μεταίχμιο.

Το δεύτερο, αποτελεί χαρακτηριστικό περισσότερο των μεγαλύτερων πολυχώρων της

Αθήνας, ενδεχομένως γιατί απαιτεί μεγαλύτερες εγκαταστάσεις και δίκτυο

καλλιτεχνών. Είναι πολλές οι περιπτώσεις πολυχώρων που «καλούν» καλλιτέχνες να

ορίσουν ένα concept και να συμπράξουν υπό την στέγη τους, δημιουργώντας έτσι

φεστιβάλ ή κοινά project. Δυστυχώς, όμως, λόγω των περιορισμών της έρευνάς μας

δεν μπορούμε να μελετήσουμε τον βαθμό επέμβασης ή/ και επιρροής των πολυχώρων

στην πνευματική δημιουργία αυτών των project.

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι η σχέση παραγωγής και κατανάλωσης είναι

αμφίδρομη. Η παραγωγή έχει την δυνατότητα να διαμορφώσει την κατανάλωση, η


52

οποία με την σειρά της επηρεάζει την δημιουργία των πολιτιστικών προϊόντων173.

Δίνοντας, λοιπόν, έμφαση στην παραγωγή, όχι μόνο θα αυξηθεί η κατανάλωση, αλλά

και οι πολιτιστικοί χώροι θα αναπτυχθούν επιχειρηματικά, ενώ θα εκπληρώσουν την

πολιτιστική και κοινωνική τους αποστολή.

173 Evans 2001, 149


53

Κεφάλαιο 5: Πολυχώροι Πολιτισμού και Κοινωνική Συνδιαλλαγή

Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να εξετάσουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν, τις

σχέσεις των πολυχώρων πολιτισμού με το κοινό τους, αλλά και την προσφορά τους

στην κοινωνική συνοχή.

Μόνο σε δύο περιπτώσεις έχουν διενεργηθεί έρευνες κοινού. Μέσω των

συνεντεύξεων, διαπιστώσαμε ότι οι περισσότεροι χώροι προτιμούν να ενημερώνονται

για τις διαθέσεις του κοινού τους από το άμεσο feedback, καθώς και από τα μέσα

κοινωνικής δικτύωσης, βασιζόμενοι στα σχόλια των χρηστών, αλλά και στην

στατιστική έρευνα που προσφέρουν τα μέσα αυτά.

Η έρευνα κοινού ως εργαλείο διαχείρισης έχει, ωστόσο, περισσότερες εφαρμογές.

Εκτός των αμιγώς στατιστικών δεδομένων βάσει των αρχών του marketing, εξίσου

χρήσιμες είναι οι έρευνες που διεξάγονται για την ικανοποίηση των πελατών και για

την έρευνα των κινήτρων τόσο των επισκεπτών όσο και των μη επισκεπτών174. Η

διαμόρφωση ανάλογων ερευνών κοινού κρίνεται απαραίτητη για τους πολιτιστικούς

χώρους τόσο για την οικονομική βιωσιμότητά τους όσο και για την εκπλήρωση της

πολιτιστικής και κοινωνικής αποστολής τους.

Αφού, λοιπόν, δεν έχουμε στην διάθεσή μας έρευνες κοινού, που να καταδεικνύουν

την άποψη των επισκεπτών για τους Πολυχώρους, περιοριστήκαμε στο να

αναζητήσουμε την άποψη των Πολυχώρων για το κοινό τους. Έτσι, λοιπόν,

απευθύναμε την ερώτηση στους συνεντευξιαζόμενους ποιοι πιστεύουν ότι είναι οι

λόγοι που οι άνθρωποι επιλέγουν να τους επισκεφτούν175. Οι απόψεις τους είναι

πολλές, διαφορετικές και μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Σε γενικά πλαίσια

χωρίζονται σε τρεις ευρύτερες κατηγορίες: πρακτικότητα, ποικιλία πολιτιστικών

δράσεων και κοινωνικοποίηση.

Η πρώτη κατηγορία είναι αρκετά σαφής . η πρόσβαση στους πολυχώρους είναι πιο

εύκολη, ενώ μπορεί κανείς με ελεύθερη είσοδο ή ελάχιστο κόστος να ψυχαγωγηθεί

και να διασκεδάσει ταυτόχρονα. Η προσωπική μας εκτίμηση είναι ότι αυτό το

174 Βλ. Hill L., O’Sullivan C., O’Sullivan T. 20032, Creative Arts Marketing, London and New York: Routledge editions, p.68-73 175 βλ. Παράρτημα 2, Ερώτηση 7& 14


54

κριτήριο επιλογής αφορά κυρίως τους πολυχώρους που βρίσκονται σε περιοχές εκτός

κέντρου, όπως η Κυψέλη και το Μαρούσι.

Η δεύτερη κατηγορία αφορά στο πολιτιστικό πρόγραμμα των πολυχώρων και στην

ποικιλία που αυτοί μπορούν να προσφέρουν . μπορεί η περιέργεια στην αρχή, η

διάθεση επιμόρφωσης ή ενασχόλησης με κάποια πολιτιστική δραστηριότητα, η

πνευματική αναζήτηση του καθενός να βρει έναν τρόπο και έναν χώρο να εκφραστεί,

η ανάγκη να δει διαφορετικές οπτικές ή να διασκεδάσει «ποιοτικά» να συντελούν

στην τελική του απόφαση να επισκεφτεί ένα χώρο.

Η τρίτη κατηγορία είναι και η πιο δύσκολη να ανιχνευτεί, ακόμα και στις περιπτώσεις

που οι έρευνες κοινού είναι διαθέσιμες. Σχεδόν όλοι, όμως, οι ιδιοκτήτες

αντιλαμβάνονται την ανάγκη του κοινού τους για κοινωνικοποίηση και επικοινωνία

με ανθρώπους της ίδιας αισθητικής. Σε έναν πολυχώρο μπορεί κανείς να συναντήσει

«ομοϊδεάτες», αλλά και ανθρώπους άλλης αισθητικής και κουλτούρας. Σε σχετική

ερώτηση, οι ιδιοκτήτες απάντησαν ότι βλέπουν το κοινό τους να επιλέγει δράσεις σε

περισσότερους του ενός πολιτιστικού τομέα. Αυτό καταδεικνύει ότι το κοινό κινείται

ανάμεσα σε διαφορετικά περιβάλλοντα, έχοντας προφανώς την διάθεση να

εμπλουτίσει τις επισκέψεις του.

Η φιλοσοφία των πολυχώρων ταυτίζεται με την ψυχολογία του σύγχρονου

ανθρώπου που προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τις μετακινήσεις του και να έχει με

λιγότερο κόστος την επιλεγμένη του ψυχαγωγία…

Επίκεντρο+, ερωτηματολόγιο 08.05.2015

Για όλους τους παραπάνω λόγους, πιστεύουμε ότι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα των

πολυχώρων πολιτισμού είναι ένα από τα στοιχεία του εγγενούς χαρακτήρα τους . ο

συνδυασμός ψυχαγωγίας και διασκέδασης σε έναν χώρο.

Ένα δεύτερο σημείο που θα θέλαμε να θίξουμε είναι ότι στην ανάλογη ερώτηση

στους ιδιοκτήτες αν θεωρούν ότι οι χώροι τους λειτουργούν ως χώροι συνάντησης176,

176 βλ. Παράρτημα 2, Ερώτηση 14


55

οι περισσότερες απαντήσεις ήταν θετικές. Το κοινό χωρίζονταν σε δύο μεγάλες

κατηγορίες: στους καλλιτέχνες και στις καλλιτεχνικές ομάδες, καθώς και στους

κατοίκους της γύρω περιοχής. Η παρουσία και των δύο αυτών ομάδων σε αυτούς

τους χώρους είναι απολύτως λογική και επακόλουθη. Με αυτόν τον τρόπο οι

πολυχώροι πραγματοποιούν τον σκοπό τους τόσο ως προς την παραγωγή

καλλιτεχνικών τάσεων όσο και ως προς την αστική κοινωνία. Ειδικά για τους

πρώτους, φαίνεται ότι οι χώροι εστίασης δρουν ανεπίσημα ως χώροι ανάπτυξης

σχέσεων και συνεργασιών για την δημιουργία καλλιτεχνικών project177.

Επιπλέον, οι Πολυχώροι ως χώροι εστίασης και δημιουργικότητας συγκεντρώνουν

όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε να δράσουν καταλυτικά στην ανάπτυξη της

κοινωνικής συνοχής.

Η κοινωνική συνοχή χαρακτηρίζεται ως μία διαρκή διαδικασία και βασίζεται σε

κοινές αξίες178. Έτσι, σχετίζεται άμεσα με τα δικαιώματα των πολιτών και τις

αστικές ελευθερίες, όπως η συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες, σε κοινωνικά

και οικονομικά δικαιώματα179. Επηρεάζεται δε από τις κοινωνικές αλλαγές, όπως η

παγκοσμιοποίηση και τα αποτελέσματα αυτής180, καθώς και από την ποικιλομορφία

της σύγχρονης κοινωνίας181. Η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής οφείλει να

αποτελεί σημαντικό άξονα της πολιτιστικής στρατηγικής182 με σκοπό την συμμετοχή

και την συλλογικότητα, την αναγνώριση και την επικοινωνία της διαφορετικότητας

(θρησκευτική, εθνική, ταξική, κλπ.) και την δημιουργία του αισθήματος του

ανήκειν183.

Οι Πολυχώροι Πολιτισμού ως δημόσιοι χώροι συνάντησης και χώροι πολιτισμού,

έχουν την δυνατότητα να δράσουν ως κοινωνικοί εξισορροπιστές184. Η δημοκρατική

χρήση των χώρων185, οι δράσεις γνωριμίας προς το διαφορετικό, τα θετικά

συναισθήματα που επικρατούν στους χώρους εστίασης και συνάντησης186, καθώς και

177 Rius-Ulldemolins 2014, 82 178 Jenson 2002, 143 179 ό.π.,147 180 ό.π.,145 181 ό.π.,147 182 ό.π.,148 183 ό.π.,149 184 Friedman 2014, 94 185 ό.π.,95 186 ό.π.,94


56

η αίσθηση της ανεκτικότητας αποτελούν αφενός χαρακτηριστικά των πολυχώρων και

αφετέρου προϋποθέσεις της κοινωνικής συνοχής και συνδιαλλαγής.


57

Κεφάλαιο 6 – Αστική αναβίωση, πολιτιστικός αστικός σχεδιασμός

και αστικός σχεδιασμός

Πριν προχωρήσουμε, όμως, περαιτέρω στην συσχέτιση των Πολυχώρων Πολιτισμού

με το αστικό τοπίο και την αστική κοινωνία, είναι αναγκαίο να παρουσιάσουμε

συνοπτικά τα εργαλεία σχεδιασμού που έχουν αναπτυχθεί έως σήμερα με σκοπό την

αναδιαμόρφωση των δύο τελευταίων.

Έτσι, αφού αναφερθούμε στις συνθήκες που οδήγησαν σε αυτήν, θα εξετάσουμε τον

όρο, τα χαρακτηριστικά, καθώς και τους προβληματισμούς που έχουν εγείρει τα

προγράμματα της αστικής αναβίωσης, την εξέλιξή της στον πολιτιστικό αστικό

σχεδιασμό και την σχέση της με τον αστικό σχεδιασμό.

Ιστορική εξέλιξη

Η ανάγκη για προγράμματα αστικής αναβίωσης προέκυψε από την

αποβιομηχανοποίηση και τα αποτελέσματά της, ωστόσο ψήγματα αυτής της

πολιτικής προϋπήρχαν ήδη από τις πρώιμες βιομηχανικές πόλεις. Οι κοινωνικές

συνθήκες της εποχής και η διαμόρφωση της πόλης έδωσαν έναυσμα τόσο στην

ιδιωτική επιχειρηματικότητα έναντι της κρατικής παροχής, αλλά και διαμόρφωσαν

την ανάγκη ύπαρξης πολιτιστικών παροχών σε ευρύτερη βάση του πληθυσμού187.

Επιπλέον, ήδη από την εποχή αυτή διαπιστώνεται η τάση της συσπείρωσης της

καλλιτεχνικής παραγωγής και της κατανάλωσης στα αστικά κέντρα188. Ωστόσο, κατά

τον 19ο αιώνα, οι παροχές πολιτισμού δεν φαίνεται να θεωρούνταν απαραίτητες στον

γενικότερο αστικό σχεδιασμό189. Κυριαρχεί περισσότερο η κατασκευή των μεγάλων

ιδρυμάτων, κυρίως μουσείων, που τοποθετούνται στον κεντρικό ιστό της πόλης190.

Παρόλο που το άνοιγμα των συλλογών προς το ευρύ κοινό και η κεντρική τοποθεσία

των κτιρίων με εύκολη πρόσβαση θεωρούνται στοιχεία εκδημοκρατισμού του

πολιτιστικού προϊόντος, ωστόσο σταδιακά τα μεγάλα ιδρύματα θεωρήθηκαν προϊόντα

της ανώτερης τάξης, αποκλείοντας τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα, παρατηρείται μία στροφή προς τις πολιτιστικές παροχές,

κυρίως στις κεντρικές και βόρειες χώρες της Ευρώπης. Γενικότερος σκοπός της 187 Evans 2001, 75 188 Rius – Ulldemolins 2014, 74; ό.π. 189 ό.π., 82, 84 190 ό.π., 60; Κόνσολα 2006, 104; Freestone and Gibson 2004, 3


58

πολιτιστικής πολιτικής της εποχής αποτελούσε η ενδυνάμωση του πολιτισμού σε

επίπεδο κοινότητας/ γειτονιάς191. Αυτή διαμορφώθηκε κυρίως μέσω της θέσπισης

των πολιτιστικών κέντρων192 (art centers, maisons de la culture) τις δεκαετίες του

1960 και 1970, όπου δοκιμάζεται για πρώτη φορά και η αποκέντρωση προς της

επαρχία.

Η οικονομική κρίση του 1970, καθώς και η συνεχώς μεταλλασσόμενη αστική

οικονομία οδηγεί, κατά την δεκαετία του 1980, στην αλλαγή της ιδεολογίας περί

πολιτιστικών παροχών, από «παροχές» σε «επενδύσεις»193. Επιπλέον η πόλη αποκτά

ουσιώδη πολιτικό ρόλο, με ισχυρές τοπικές αυτοδιοικήσεις194, καθώς και οικονομικό,

αφού γίνεται το κύριο κέντρο διανομής και κατανάλωσης προϊόντων και παροχής

υπηρεσιών195.

Οδηγούμαστε, έτσι, στην δεκαετία του 1990, όπου ο αστικός πολιτιστικός

σχεδιασμός γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της αστικής αναβίωσης196. Η ανάγκη αυτή

προήλθε από οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. Στον οικονομικό τομέα

η αποβιομηχανοποίηση των πόλεων είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια θέσεων

εργασίας και την μετακίνηση της κατοίκησης από το κέντρο της πόλης197,

επιδρώντας, έτσι, αρνητικά στον κτηματομεσιτικό τομέα και αφήνοντας χωρίς χρήση

κτίρια πολλών τετραγωνικών μέτρων. Επίσης, με το τέλος της παραγωγής προϊόντων

οι πόλεις αναγκάστηκαν να στραφούν σε νέες πηγές οικονομικών πόρων, όπως ο

τουρισμός και η ψυχαγωγία198, καθώς και σε νέες μορφές της παραγωγικής

διαδικασίας, διαμορφώνοντας τα προϊόντα στις απαιτήσεις του κοινού199, με χρήση

του βιομηχανικού σχεδιασμού (design)200 και των νέων τεχνολογιών201. Κοινωνικά,

υπήρξε αντίδραση στην μείωση του αισθήματος της τοπικής και της εθνικής

ταυτότητας, λόγω της συσσώρευσης των παροχών στο κέντρο της πόλης, αλλά και

191 Arvanitaki 2007, 3 192 Κόνσολα 2006, 104; Evans 2001, 90-102 193 Arvanitaki 2007, 3 194 ό.π.; Κόνσολα 2006, 105 195 Mercer 2006, 11 196 Arvanitaki 2007, 4 197 Markusen and Gadwa 2010, 23; Giddens 20096, 223 198 Arvanitaki 2007, 4 199 Gospodini 2009, 1158 200 Arvanitaki 2007, 4; Montgomery 1990 201 Gospodini 2009, 1158; ό.π.


59

της παγκοσμιοποίησης202. Επιπλέον, το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την οικολογία,

αλλά και για το αστικό περιβάλλον203 έθεσαν την ποιότητα της ζωής ως υπέρτατο

αγαθό204. Θέματα όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός και η αναζωογόνηση του

κοινοτικού αισθήματος τέθηκαν ως πρωτεύοντες στόχοι205. Τα κοινωνικά αυτά

στοιχεία μεταφράστηκαν και στην πολιτική, με ανάλογα διαμορφωμένες

στρατηγικές206, καθώς και με την αύξηση της δύναμης της τοπικής αυτοδιοίκησης,

την πιο ενεργή συμμετοχή των πολιτών στις τελικές αποφάσεις, καθώς και την

διάθεση συνεργασίας σε πολλά επίπεδα207.

Θέματα αστικής αναβίωσης και πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού

Με τον όρο αστική αναβίωση (urban regeneration – επίσης στα ελληνικά συναντάται

και ως αστική αναζωογόνηση208- προφανώς ως μετάφραση του urban renewal209 ή

αναγέννηση) εννοούμε την ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος, με την παράλληλη

βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης της πόλης210. Ο όρος

επικράτησε κατά την δεκαετία του 1990 και ξεκίνησε κυρίως από τις χώρες της

Βόρειας Αμερικής και της Βόρειας Ευρώπης.211

Αρχικοί σκοποί της αστικής αναβίωσης ήταν η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα

πολιτιστικά αγαθά και η εύκολη πρόσβασή τους σε αυτά, καθώς και η ανάδειξη της

τοπικής δημιουργικότητας, η προβολή της πολιτιστικής ταυτότητας και η ενίσχυση

της κοινωνικής συνοχής212. Ως κύριο αποτέλεσμα ήταν η θετική προβολή της εικόνας

της πόλης στον καινούργιο πολυπολιτισμικό και παγκοσμιοποιημένο κόσμο213.

202 Evans 2001, 86 203 Montgomery 1990 204 Αυδίκος 2014, 23;Arvanitaki 2007, 4; Montgomery 1990; Back et.al. 2012, 53 205 Arvanitaki 2007, 4 206 Back et.al. 2012, 55 207 Montgomery 1990 208 Κόνσολα 2006,108 209 Giddens 20066, 226 210 ό.π.; Κόνσολα 2006, 108 211 Evans 2001, 86 212 Κόνσολα 2006, 105-106; Montgomery 1990 213 Κόνσολα 2006, 109


60

Στο αρχικό τους στάδιο, τα προγράμματα της αστικής αναβίωσης σχεδιάζονταν από

τους κρατικούς φορείς, καθώς και την τοπική αυτοδιοίκηση214. Έτσι,

επικεντρώθηκαν σε συγκεκριμένες στρατηγικές που βασίζονταν σε πολεοδομικές/

αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στο αστικό τοπίο, όπως η δημιουργία πολιτιστικών

περιοχών (cultural quarters)215, περιοχών συγκέντρωσης πολιτιστικών βιομηχανιών

(CBD) και περιοχών ανέγερσης πολιτιστικών ιδρυμάτων216. Επίσης, μέσα στα

πλαίσια αυτά, δημιουργήθηκαν εκθέσεις, φεστιβάλ και θεσμοί, όπως η Πολιτιστική

Πρωτεύουσα της Ευρώπης217.

Η στρατηγική αυτή δέχτηκε αρκετές κριτικές. Σημαντικότερη όλων είναι η χρήση του

πολιτισμού μόνον ως οικονομικό παράγοντα, με κύριο σκοπό την ανάπτυξη του

τουρισμού και την παράλληλη παραμέληση του πραγματικού τοπικού χαρακτήρα της

πόλης ή των μικρότερων περιοχών της218, που συχνά έχει ως αποτέλεσμα τον

εξευγενισμό (gentrification), δηλαδή την κοινωνική μετατόπιση του ντόπιου

πληθυσμού και την εγκατάσταση νέων κοινωνικο-οικονομικών ομάδων219. Επιπλέον,

αρκετή κριτική γίνεται στο γεγονός ότι η πολιτιστική δραστηριότητα συγκεντρώνεται

στο κέντρο της πόλης, χωρίς να προβλέπεται εύκολη πρόσβαση για τους κατοίκους

εκτός πόλης ή απομακρυσμένων συνοικιών220.

Η συγκέντρωση των καλλιτεχνών στις πόλεις, αλλά και σε συγκεκριμένες περιοχές

αυτών, αποτελεί ένα διακριτό φαινόμενο ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα221. Παρά

τις προσπάθειες αποκέντρωσης της καλλιτεχνικής παραγωγής κατά τις δεκαετίες του

1960 και 1970, οι καλλιτέχνες επέμεναν να κατοικούν και να εργάζονται στις

πόλεις222. Η επιλογή τους αυτή πηγάζει από επαγγελματικούς και κοινωνικούς

λόγους223, που μειώνουν την αβεβαιότητα του καλλιτεχνικού επαγγέλματος224. Η

παραμονή στην πόλη μειώνει το κόστος παραγωγής και διανομής, προσφέρει

πρόσβαση σε εξειδικευμένη εργασία, ευκολία στις συνεργασίες, συνδιαλλαγή με

214 ό.π., 110 215 ό.π. 216 ό.π., 113 217 ό.π. 218 Κόνσολα 2006, 115 219 Αυδίκος 2014, 43; Giddens 20066, 227; Κόνσολα 2006, 116; Evans 2001, 35 220 Κόνσολα 2006, 115; Evans 2001, 10 221 Rius – Ulldemolins 2014, 74 222 ό.π. 223 ό.π., 76 224 ό.π., 79


61

ομοίους, εκτόνωση τους ανταγωνισμού, γεωγραφική εγγύτητα με φορείς

ενδιαφέροντος, ύπαρξη κοινού και αγοράς225. Επιπλέον, μέσα σε κλίμα

ανεκτικότητας226, είναι δυνατή η διαμόρφωση κοινής υποκουλτούρας, μέσω

συνεργασιών, οι οποίες διευκολύνονται από την εγγύτητα των χώρων κατοικίας και

εργασίας, αλλά και από την σχέση του χρόνου εργασίας με τον χρόνο διασκέδασης227

σε μη επίσημους χώρους, όπως τα μπαρ και τα καφέ228.

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι η ανάπλαση του αστικού χώρου δεν είναι αρκετή για

την πραγματική αναγέννηση της πόλης, αλλά χρειάζεται να συνδυαστεί με τους

ανάλογους κοινωνικούς και οικονομικούς στόχους, καθώς και να βασιστεί στο

ενδογενές πολιτιστικό σύστημα (infrastructure)229. Έτσι, οδηγηθήκαμε, στα τέλη του

20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα στην έννοια του πολιτιστικού αστικού

σχεδιασμού.

Ο ορισμός του πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού πρωτοαναφέρθηκε από τον Harvey

Perloff στα 1979, ο οποίος τον όρισε ως τον πιο κατάλληλο για τις κοινότητες ώστε

αυτές να αναπτύξουν ταυτόχρονα τον αστικό σχεδιασμό και την καλλιτεχνική

παραγωγή230.

Σύμφωνα με τον Mercer231, ο πολιτιστικός

αστικός σχεδιασμός είναι “…the strategic

and integral use of cultural resources in

urban and community development”.

Το όραμα του πολιτιστικού σχεδιασμού αναφέρεται στην δυνατότητα δημιουργίας

των συνθηκών αυτών που θα εξασφαλίζουν την ποιότητα της ζωής των πολιτών232.

Γίνεται, λοιπόν, κατανοητό ότι πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του

στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης της πόλης, καθώς και να συσχετίζεται με τον αστικό

σχεδιασμό, την οικονομική ανάπτυξη και τα τρέχοντα κοινωνικά ζητήματα233, όπως

225 ό.π., 77-79 226 ό.π., 81 227 ό.π. 228 ό.π., 82 229 Κόνσολα 2006, 117; Evans 2001, 155 230 Freestone and Gibson 2010 231 Mercer 2006, 6 232 Markusen and Gadwa 2010, 5; Mercer 2006, 2 233 Markusen and Gadwa 2010, 5, 7; Mercer 2006, 6

“Culture is what counts as culture

for those who participate in it”

(Mercer 2006,8 )


62

η πολυπολιτισμικότητα234. Έτσι, λοιπόν, οφείλει να λαμβάνει υπόψη το κοινωνικό

και οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί και το σύνολο της

πολιτιστικής δραστηριότητας της πόλης235, συμπεριλαμβάνοντας τις ερασιτεχνικές

και τις τοπικές καλλιτεχνικές ομάδες, την δράση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, αλλά

και τους χώρους διασκέδασης και ελεύθερου χρόνου236. Η λογική δε του σχεδιασμού

προτείνεται να είναι αναπτυξιακή237, βασιζόμενη δηλαδή στο ιεραρχικό σχήμα

τοπογραφικής ανάπτυξης από την γειτονιά, στην τοπική κοινότητα προς την πόλη238.

Για να γίνει αυτό εφικτό, χρειάζεται προ του σχεδιασμού να γίνει κοινωνιολογική

μελέτη της καθημερινής ζωής των πολιτών και του αστικού τοπίου, παρατηρώντας

πώς οι πρώτοι κινούνται μέσα σε αυτό239. Επιπλέον, είναι αναγκαίο ο πολιτιστικός

σχεδιαστής να γνωρίζει το σύνολο των πολιτιστικών πηγών της πόλης,

δημιουργώντας έτσι μία χαρτογράφησή τους (“cultural mapping”)240, τόσο με

ποσοτικά όσο και με ποιοτικά δεδομένα241.

Η χαρτογράφηση (“cultural mapping”) ορίζεται από τον Mercer, ως “…the

identification of local cultural resources whether these be in form of infrastructure

(community centers, libraries, halls, outdoor and heritage sites), activities (festivals,

shows, etc.) or local writers, artists, musicians, etc.”242. Εκτός από τις πολιτιστικές

δραστηριότητες και τον εντοπισμό των πολιτιστικών παροχών και των καλλιτεχνών,

η χαρτογράφηση οφείλει να περιλαμβάνει την περιγραφή του τοπίου, καθώς και

κοινωνικά στοιχεία όπως τα μοτίβα της εργασίας, της οικογένειας και της

διασκέδασης243.

Σε αυτή πρέπει να παρουσιάζονται εξίσου τα διαφορετικά επίπεδα της πολιτιστικής

δραστηριότητας, από κρατικά ιδρύματα έως ερασιτεχνικές ομάδες, καθώς και η

συσχέτισή τους με την κοινωνική και οικονομική δομή της πόλης (“creative

infrastructure”)244. Σύμφωνα με τον Evans245, με αυτόν τον τρόπο, θα είναι εφικτό να

234 Markusen and Gadwa 2010, 7 235 Evans 2001, 108 236 Florida 2002; ό.π. 237 Mercer 2006, 9 238 Evans 2001, 122 239 Mercer 2006, 5 240 ό.π., 5, 9; Evans 2001, 108; Mercer 1997 241 ό.π., 9 242 Mercer 1997, 11 243 ό.π., 8 244 ό.π., 11


63

προχωρήσει περαιτέρω ο πολιτιστικός αστικός σχεδιασμός, ώστε να γεφυρώσει

ζητήματα, όπως η συνεργασία μεταξύ των πολιτιστικών βιομηχανιών και των

μικρομεσαίων επιχειρήσεων προς όφελος της τοπικής οικονομίας, η συσχέτιση των

πολιτιστικών δράσεων με τις πηγές διασκέδασης, η ιεράρχηση των πολιτιστικών

χώρων ως προς την επιχειρηματικότητα –μικρή/ μεσαία επιχείρηση- και τους

καλλιτέχνες που εκπροσωπούν – επαγγελματίες/ ερασιτέχνες- και η δυνατότητα

σύνδεσης με εκπαιδευτικά ιδρύματα και άλλους φορείς εκπαίδευσης.

Ωστόσο, παρά τα εμφανή πλεονεκτήματα ενός τέτοιου σχεδιασμού, αυτός δεν

επέρχεται άνευ προβλημάτων. Πολύ συχνά, φαίνεται να δημιουργεί κοινωνικές

αντιδικίες ανάμεσα στους εμπλεκόμενους φορείς246 και να αναφέρεται περισσότερο

στην παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων, παρά στην καλυτέρευση της πολιτιστικής

ζωής των πολιτών και γενικότερα της ποιότητας της ζωής τους, στην πόλη τους247.

Επίσης, φαίνεται να εξυπηρετεί περισσότερο τα πολιτιστικά ιδρύματα μεγάλου

βεληνεκούς και την τουριστική βιομηχανία248, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την

κοινότητα ή τους ανεξάρτητους καλλιτέχνες, προωθώντας έτσι περισσότερο την

κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων παρά την παραγωγή τους249. Επιπλέον, ένα

από τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργηθούν είναι ο σχεδιασμός να φθείρει την

αυθόρμητη δημιουργία250, μέσω αυστηρού κεντρικού ελέγχου. Συχνό φαινόμενο

είναι, επίσης, να δημιουργούνται «μοντέλα» πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού251, τα

οποία εφαρμόζονται αυτούσια χωρίς να μετατρέπονται βάσει των δεδομένων της

κάθε πόλης. Τέλος, μεγάλη δυσκολία υπάρχει στην εξισορρόπηση των δυνάμεων

μεταξύ της τοπικής δημιουργίας και ταυτότητας με την εικόνα της πόλης στην

παγκόσμια σκηνή252.

245 Evans 2001, 141 246 Freestone and Gibson 2004, 7 247 Mercer 2006, 6 248 Freestone and Gibson 2004, 8; Evans 2001, 172 249 ό.π., 9 250 ό.π., 10 251 ό.π., 7 252 ό.π.


64

Σχέση αστικής αναβίωσης και πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού με τον αστικό

σχεδιασμό

Όπως προαναφέραμε, τα προγράμματα της αστικής αναβίωσης αρχικά συνδέθηκαν

με την ανάπλαση του αστικού τοπίου και άρα επηρεάστηκαν και επηρέασαν τον

αστικό σχεδιασμό. Η σχέση των δύο ακολουθεί τις ιστορικές και

κοινωνικοοικονομικές εξελίξεις των πόλεων.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο αστικός σχεδιασμός επικεντρώνονταν στην δημιουργία

περιοχών, κυρίως κατά μήκος μεγάλων λεωφόρων, όπου συγκεντρώνονταν γραφεία

και διάφορες επιχειρηματικές δραστηριότητες (central business district – CBD)253,

καθιερώνοντας έτσι το σύστημα των ζωνών (zoning)254. Σε αυτές τις ζώνες,

αναπτύχθηκαν κυρίως τα κρατικά ή ιδιωτικά πολιτιστικά ιδρύματα, όπως τα μουσεία,

οι όπερες, οι ορχήστρες, τα μεγάλα θέατρα, τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, κ.ά.255

Σταδιακά, μέσω των προγραμμάτων της αστικής αναβίωσης, δημιουργήθηκαν

συγκεκριμένα μοντέλα σχεδιασμού256. Στην βιβλιογραφία συναντάει κανείς τα

συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων (cultural clusters), καθώς και τις

πολιτισμικές περιοχές (cultural quarters/ districts)257.

Με την εισαγωγή των πολιτιστικών βιομηχανιών (cultural industries) στην

στρατηγική οικονομίας των πόλεων258 δημιουργήθηκε η ανάγκη της φυσικής

εγγύτητας259 μεταξύ τους. Έτσι, είναι δυνατόν τα συμπλέγματα πολιτιστικών

επιχειρήσεων (cultural clusters) να δημιουργούνται τόσο με αυθόρμητο τρόπο260,

από την συσσώρευση σχετικών μεταξύ τους επιχειρήσεων, όσο και με απόφαση των

ανώτερων κρατικών υπηρεσιών261.

253 Evans 2001, 34 254 ό.π. 255 Markusen 2006 256 Montgomery 2003, 294 257 Λόγω έλλειψης όρων στην ελληνική βιβλιογραφία, θα αναφέρονται και οι αγγλικοί όροι; Βλ. επίσης Αυδίκος 2014, 34 258 Evans 2009, 1007; Freestone and Gibson 2004, 4 259 Αυδίκος 2014, 119; Gospodini 2009, 1159 260 ό.π., 1160 261 Evans 2009, 1007


65

Σύμφωνα με τον Montgomery262, ως cluster θεωρείται «…a grouping of industries

linked together through customer, supplier and other relationships which enhance

competitive advantage».

Χαρακτηριστικό στοιχείο τους, ως προς τον αστικό σχεδιασμό, είναι η ανάπλαση και

επανάχρηση παλαιότερων κτιρίων ή/ και περιοχών263, με αποτέλεσμα η γεωγραφική

τοποθέτησή τους να ποικίλλει από το κέντρο της πόλης ως τα όριά της, αλλά και σε

πρώην βιομηχανικές περιοχές264. Ως προς τον οικονομικό τομέα, χαρακτηρίζονται – ή

πρέπει να χαρακτηρίζονται- από ποικιλία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων265, ώστε

να εξυπηρετούν όλη την γραμμή της παραγωγής, της διανομής και της κατανάλωσης

των προϊόντων τους266 . Τόσο η ποικίλη αρχιτεκτονική μορφή τους, η δυνατότητα

τοποθέτησής τους σε διαφορετικά γεωγραφικά διαμερίσματα και η πολύπλευρη

επιχειρηματική δραστηριότητα συντελούν στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής267.

Οι πολιτιστικές περιοχές (cultural quarters) μοιράζονται κοινά χαρακτηριστικά με τα

συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων, κυρίως ως προς την διαχείριση του αστικού

τοπίου. Επίσης, και οι περιοχές αυτές δημιουργούνται με αυθόρμητο τρόπο268. Πολύ

συχνά, κρατικές υπηρεσίες ή η τοπική αυτοδιοίκηση χρησιμοποιούν τις περιοχές

αυτές, επενδύοντας με προγράμματα αστικής αναγέννησης, ως ορόσημα για την

ενίσχυση του τουρισμού269, χωρίς παράλληλη ενίσχυση της τοπικής κοινότητας. Σε

πολλές περιπτώσεις μία τέτοια διαχείριση δεν αποφέρει τα αναμενόμενα

αποτελέσματα, ενώ αφήνει την περιοχή σε πιο δυσμενή θέση από την αρχική της270.

Οι πολιτιστικές περιοχές αποτελούν τόπους έλξης καλλιτεχνών και νέων

επιχειρηματιών271, ενισχύοντας έτσι την δημιουργικότητα. Η έλξη αυτή προκύπτει

από την ίδια την ιστορία272 των περιοχών, την οποία κανείς αντιλαμβάνεται τόσο στο

αστικό τοπίο όσο και στην ταυτότητα τους273. Είναι απαραίτητο λοιπόν να γνωρίζει

262 Montgomery 2003, 298 263 Evans 2009, 1007 264 ό.π., 1008 265 Gospodini 2009, 1161 266 Montgomery 2003, 298; Power 2002, 106 267 Gospodini 2009, 1161 268 Mercer 2006, 25; Markusen 2006, 26; Montgomery 2003, 294 269 Markusen 2006, 20 270 Montgomery 2004, case study: Temple Bar, Dublin 271 Αυδίκος 2014, 38-39; Montgomery 2003, 293 272 ό.π., 294 273 Montgomery 2004, 3


66

κανείς την ιστορία αυτή ώστε να κατανοήσει την ιδιαίτερη ταυτότητα και τις ανάγκες

της περιοχής με σκοπό να προχωρήσει στον πολιτιστικό αστικό σχεδιασμό274.

Επιπλέον, ως ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των πολιτιστικών περιοχών θεωρούνται η

παρουσία ποικιλίας πολιτιστικών δραστηριοτήτων275 και η δημιουργία νέων276, η

δυνατότητα κατανάλωσης του πολιτιστικού προϊόντος277, η συνύπαρξη με την

«οικονομία του απογεύματος» (“evening economy”)278, δημιουργώντας έτσι

δραστηριότητα μέρα-νύχτα279, καθώς και η συσσώρευση μικρομεσαίων

επιχειρήσεων στα πλαίσιά της280. Τα παραπάνω αυτά στοιχεία δημιουργούν, αλλά και

εξαρτώνται από έναν αστικό τρόπο ζωής281, ορατό στους δρόμους της πόλης282.

Ισχυρό στοιχείο αποτελεί και η σύνδεση των περιοχών αυτών με πανεπιστημιακά ή

άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα283.

Ως προς το αστικό τοπίο και την σχέση του με την κοινότητα, κύριο χαρακτηριστικό

κρίνεται η δημιουργία ενός έντονου αστικού τοπίου με ιδιαίτερη ταυτότητα284, το

οποίο να είναι αναγνωρίσιμο και προσβάσιμο285, ώστε να προσελκύει κοινό από

διαφορετικές περιοχές286. Σημαντική, επίσης, είναι η δυνατότητα προσαρμογής του

τοπίου στις ανάγκες των επιχειρήσεων287, καθώς και η εγγύς παρουσία δημόσιων

χώρων288, οι οποίοι μπορούν να γίνουν τοποθεσίες γένεσης συλλογικής μνήμης289.

Εκτός, όμως των συμπλεγμάτων πολιτιστικών επιχειρήσεων και των πολιτιστικών

περιοχών, η νέα τάση της αστικής αναβίωσης εντάσσει το κοινοτικό επίπεδο στο

σχεδιασμό της, απευθυνόμενη πια σε ξεχωριστές γειτονιές, ώστε αυτές να

λειτουργήσουν ως δημιουργικά κεντρικά σημεία (creative hubs). Σύμφωνα με την

274 Kunzmann 2004, 385; Montgomery 2003, 294 275 Montgomery 2003, 296 276 Montgomery 2004, 3 277 ό.π. 278 Montgomery 2004, 4; Kunzmann 2004, 389-390; Montgomery 2003, 297 279 Montgomery 2004, 4 280 Evans 2009, 1004; Montgomery 2003, 297; Power 2002, 115 281 Montgomery 2003, 299 282 Montgomery 2004, 4; Montgomery 2003, 301 283 ό.π.; Kunzmann 2004, 390 284 Montgomery 2003, 301 285 ό.π., 311 286 Montgomery 2004, 4 287 Montgomery 2003, 300 288Kunzmann 2004, 389; Montgomery 2003, 300 289 Montgomery 2003, 311


67

Markusen290, στο επίπεδο αυτό συναντάμε ανεπίσημες μορφές πολιτιστικής

δραστηριότητας, με ελάχιστη οργάνωση και μικρή οικονομική δραστηριότητα, που

περιορίζεται στο τρίπτυχο έσοδα-έξοδα-πληρωμές, με λίγο ή σε εθελοντική βάση

προσωπικό, σε χώρο που δωρίζεται από δημόσιους τοπικούς ή ιδιωτικούς χορηγούς

και πολιτιστική δράση που περιορίζεται στην άμεση συνομιλία των καλλιτεχνών

μεταξύ τους και μπορεί να κορυφώνεται σε εθνικά ή γειτονικά φεστιβάλ. Αντίθετα, ο

Evans291 θεωρεί ότι πρόκειται για προγράμματα της τοπικής αυτοδιοίκησης που

στοχεύουν σε περιοχές με χαμηλό ποσοστό δημιουργικών τεχνών και ανάλογων

επιχειρήσεων, αλλά βρίσκονται κοντά σε περιοχές που έχουν τύχει μεγαλύτερων

προγραμμάτων αστικής αναβίωσης, οι οποίες στοχεύουν στην προσέλκυση

τουρισμού. Ωστόσο, η θέση του δεύτερου ότι πρόκειται για εργαλεία σχεδιασμού

κρατικού φορέα αναιρεί το στοιχείο του αυθορμητισμού και της ανεπίσημης δράσης

της πρώτης. Θεωρούμε ότι μόνο με την πρώτη προτεινόμενη μορφή θα μπορούσαν

τα δημιουργικά κεντρικά σημεία να λειτουργήσουν ως εργαλεία σχεδιασμού.

Από τα παραπάνω αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν τέσσερις διαφορετικοί πόλοι που

χρησιμοποιούνται ως εργαλεία σχεδιασμού στα προγράμματα αστικής αναβίωσης,

δημιουργώντας έτσι ένα γραμμικό σχήμα292 . τα δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα, τα

συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων (cultural clusters), οι πολιτισμικές περιοχές

(cultural quarters) και τα δημιουργικά κεντρικά σημεία (creative hubs). Οι

κυριότερες διαφορές μεταξύ τους αφορούν τον τρόπο δημιουργίας τους, τον βαθμό

επιχειρηματικότητας στον οποίο εμπλέκονται και την τοποθεσία τους μέσα στην

πόλη.

290 Markusen 2006 291 Evans 2009, 1014-5 292 Evans 2001, 122


68

Πίνακας 6.1

Ως προς την δημιουργία τους, αυτή εξαρτάται από αποφάσεις κρατικών, ιδιωτικών ή

τοπικών φορέων ή στηρίζεται στο στοιχείο του αυθορμητισμού, καθώς και στην

δυνατότητα συνδυασμού των δύο ως εργαλείο σχεδιασμού προγραμμάτων αστικής

αναβίωσης. Ως προς την επιχειρηματικότητα, απευθύνονται είτε σε κρατικά έσοδα ή

αυτοδιαχειριζόμενους φορείς είτε σε πολιτιστικές βιομηχανίες, όπως η μουσική

βιομηχανία, οι εκδόσεις κ.ά. είτε σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις είτε σε μικρές

επιχειρήσεις ή έχουν εθελοντική βάση. Ως προς την τοποθεσία τους, συναντάμε την

δημιουργία ζωνών κυρίως στο κέντρο της πόλης, την ανάπλαση ιστορικών ή

αποβιομηχανοποιημένων περιοχών και τις μικρότερες γειτονιές.

Έτσι, τα δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα δημιουργούνται από κρατικούς φορείς ή

ιδιωτικούς φορείς μεγάλης οικονομικής επιφάνειας, συνήθως στο κέντρο της πόλης ή

σε μεγάλες λεωφόρους, π.χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Στέγη Γραμμάτων και

Τεχνών . τα συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων δημιουργούνται από την αρχή ή

εξελίσσονται από δημόσιους φορείς, σχετίζονται με τις πολιτιστικές βιομηχανίες και

τοποθετούνται σε κεντρικές περιοχές293, π.χ. Hollywood. οι πολιτιστικές περιοχές

συνήθως δημιουργούνται αυθόρμητα βάσει του ιστορικού παρελθόντος τους και

293 Για την περίπτωση της Αθήνας βλ. Αυδίκος 2014, 101; Hirsch 2000

Κρατικά ή ιδιωτικά ιδρύματα (institutions)

Συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων (clusters)

Πολιτιστικές περιοχές(cultural quarters)

Δημιουργικά κεντρικά σημεία (creative hubs)


69

αποτελούν συσσώρευση μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε περιοχές με ιστορικό αστικό

τοπίο ή σε αποβιομηχανοποιημένες περιοχές, π.χ. Temple Bar Δουβλίνου294. τα

δημιουργικά κεντρικά σημεία δημιουργούνται αυθόρμητα και απευθύνονται στην

τοπική κοινότητα και στις γειτονιές, ενώ μπορούν να εξελιχθούν με παρέμβαση

κρατικών ή ιδιωτικών φορέων295.

Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και στην διαφοροποίηση των πολιτιστικών

προγραμμάτων296. Τα κρατικά ή ιδιωτικά ιδρύματα, όπως και οι πολιτιστικές

βιομηχανίες απευθύνονται κυρίως στους επαγγελματίες καλλιτέχνες, ενώ οι

πολιτιστικές επιχειρήσεις έχουν την ευελιξία να κινούνται μεταξύ των επαγγελματιών

και των ερασιτεχνών. Οι τοπικές κοινότητες λειτουργούν κυρίως με ερασιτέχνες

καλλιτέχνες.

επίπεδο τύπος φορέας αστικό τοπίο Επιχειρημα-

τικότητα

πολιτιστικό πρόγραμμα

① Κρατικά ή

ιδιωτικά

ιδρύματα

(institutions)

Δημόσιο/

ιδιωτικοί

μεγάλου

οικονομικού

εύρους

Κέντρο πόλης/ μεγάλοι

λεωφόροι

Δημόσιο/

ιδιώτες

μεγάλου

οικονομικού

εύρους

(χορηγία)

Επαγγελματίες

② Συμπλέγματα

πολιτιστικών

επιχειρήσεων

(clusters)

Ιδιωτικοί –

προγράμματα

από κρατικούς

φορείς

Κέντρο πόλης/ μεγάλοι

λεωφόροι/

αποβιομηχανοποιημένες

περιοχές

Μεγάλες

επιχειρήσεις -

βιομηχανίες

Επαγγελματίες

③ Πολιτιστικές

περιοχές

(cultural

quarters)

Ιδιωτικοί –

προγράμματα

από κρατικούς

φορείς

Ιστορικά κέντρα/

αποβιομηχανοποιημένες

περιοχές

Μικρομεσαίες

επιχειρήσεις

Επαγγελματίες/ ερασιτέχνες

④ Δημιουργικά

κεντρικά

σημεία

(creative hubs)

Άτομα/

κοινότητα/

εθελοντικοί

οργανισμοί

γειτονιές Μικρές

επιχειρήσεις/

εθελοντισμός

Ερασιτέχνες

Πίνακας 6.2

294 Montgomery 2004 295 παραδείγματα στο Markusen and Gadwa 2010 296 Evans 2001, 106


70

Οι Cohendet P., Grandadam D. και Simon L. (2010)297 υποστηρίζουν ότι η

διαδικασία της δημιουργικότητας βασίζεται σε τρία επίπεδα: underground –

middleground – upperground298. Η πρώτη βαθμίδα - underground – αποτελείται από

δημιουργικά άτομα, ομάδες και τα ανεπίσημα δίκτυα, στα οποία εμπλέκονται οι

πρώτοι. Η τρίτη βαθμίδα – upperground – αναφέρεται στους ιδιωτικούς και

δημόσιους οργανισμούς που θέτουν τα πολιτιστικά προϊόντα, που δημιουργούνται

από την πρώτη βαθμίδα, στην αγορά προς κατανάλωση. Η μεσαία βαθμίδα –

middleground – αφορά στους χώρους κατανάλωσης του πολιτιστικού προϊόντος,

όπως οι δημόσιοι χώροι (πλατείες κ.ά) και οι χώροι ψυχαγωγίας και διασκέδασης

(μπαρ, καφέ κ.ά.), οι οποίοι λειτουργούν ως χώροι κοινωνικής συνδιαλλαγής και

δικτύωσης.

Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα όρια αυτά δεν είναι τόσο σαφή. Οι διαφορετικοί

τόποι, οι διαφορετικού τύπου οικονομίες και οι κοινωνικές ομάδες στις οποίες μπορεί

κανείς να απευθυνθεί με ένα πρόγραμμα πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού μπορούν

να αλληλοεπικαλύπτονται και να αλληλοσυμπληρώνονται. Πρόκειται, ουσιαστικά,

για διαφορετικά οικοσυστήματα που έχουν την δυνατότητα να συνεργαστούν, με

κύρια προϋπόθεση την ανοικτή καινοτομία299, μέσω της διαμόρφωσης ισχυρών

δεσμών και συνεργατικών δικτύων300., ώστε να εκπληρώσουν ένα κοινό όραμα .

αυτό της δημιουργικής πόλης301.

297 Cohendet P., Grandadam D. και Simon L. 2010, “The anatomy of the creative city”, Industry and Innovation 17, 91-111 από Avdikos 2015 298 Χρησιμοποιούνται οι αγγλικοί όροι, όπως στο αναφερόμενο κείμενο 299 Αυδίκος 2015, 30 300 Μπατή κ.ά. 2012, 4 301 Αυδίκος 2015; Μπατή κ.ά. 2012; Markusen, Gadwa 2010; Florida 2002


71

Κεφάλαιο 7 – Πολυχώροι Πολιτισμού και μορφές πολιτιστικών

δικτύων

Έχοντας υπόψη μας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Πολυχώρων Πολιτισμού,

καθώς και τις βασικές αρχές και εργαλεία του πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού,

όπως αυτά παρουσιάστηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια, μπορούμε να

προχωρήσουμε στην συσχέτιση των πρώτων με τα δεύτερα, κυρίως μέσω προτάσεων

για πιθανές στρατηγικές συνεργασίες και ανάλογες δράσεις302.

Οφείλουμε, ωστόσο, να σημειώσουμε ότι οι προτεινόμενες συνεργασίες πρέπει να

γίνονται βάσει της κοινωνικο-οικονομικής μελέτης του συγκεκριμένου αστικού

περιβάλλοντος που μας αφορά κάθε φορά. Ανάλογα πρέπει να μελετάται ο κάθε

Πολυχώρος Πολιτισμού, ενώ οι όποιες δράσεις πρέπει να σχεδιάζονται σεβόμενες τον

ιδιαίτερο χαρακτήρα του κάθε έναν από αυτούς.

Η ευελιξία των Πολυχώρων Πολιτισμού ως προς τις πολιτιστικές δράσεις, η ευρύτατη

αποδοχή τους από το κοινό, η σύνδεσή τους με την εστίαση ως μορφή διασκέδασης

και ως μορφή κοινωνικής συνδιαλλαγής, καθώς και η θέση τους στην αγορά ως

μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τους καθιστά ένα εύχρηστο εργαλείο για τον σχεδιασμό

πολιτιστικών δικτύων με όλα τα διαφορετικά επίπεδα των εμπλεκόμενων φορέων (βλ.

Πίνακας 6.2).

Θα ξεκινήσουμε από την βάση, καθώς αυτή είναι και η βάση της κατανάλωσης των

πολιτιστικών προϊόντων303, και την σχέση που μπορεί να αναπτυχθεί μεταξύ των

Πολυχώρων Πολιτισμού και των δημιουργικών κεντρικών σημείων. Ο τόπος στον

οποίο εδρεύουν οι πολυχώροι έχει εδώ ιδιαίτερη σημασία, καθώς στόχος μας είναι η

ταυτόχρονη ανάδειξη των τοπικών πολιτιστικών φορέων και η ενίσχυση της εικόνας

των πολυχώρων στην τοπική κοινωνία.

302 Αυδίκος 2014, 167; Evans 2001, 141 303 Markusen 2006


72

Πίνακας 7.1

Η σχέση αυτή, όμως, μπορεί να αναπτυχθεί μόνο όταν οι δύο αυτοί παράγοντες

γνωρίζουν την ύπαρξη του άλλου και το ρόλο του στον πολιτιστικό χάρτη304. Για να

γίνει αυτό εφικτό είναι αναγκαία η χαρτογράφηση των πολιτιστικών φορέων και των

καλλιτεχνών305 που εδρεύουν και δρουν στην άμεση περιοχή επιρροής των

πολυχώρων.

Η χαρτογράφηση αυτή πρέπει να είναι όσο το δυνατόν αντικειμενική, δηλαδή να

περιλαμβάνει όλες τις επίσημες, αλλά και τις άτυπες πολιτιστικές ομάδες, τους

ερασιτέχνες, αλλά και τους επαγγελματίες καλλιτέχνες. Επίσης, δεν πρέπει να

λησμονηθούν διαφορετικού τύπου χώροι πολιτιστικής δράσης306 που σχετίζονται και

με την διασκέδαση, όπως τα art-café και τα «παραδοσιακά καφενεία», καθώς η

εμβέλεια τους είναι ακόμα πιο τοπική και άρα το κοινό τους αποτελείται από την

βάση της τοπικής κοινότητας. Έτσι, θα είναι ορατό όλο το φάσμα της πολιτιστικής

δράσης γύρω από μια συγκεκριμένη περιοχή και τους πολυχώρους της και, άρα,

εφικτό να γίνει επιλογή συγκεκριμένων συνεργασιών και ανάπτυξη συγκεκριμένων

304 Μπατή, Σταμπουλής, Σκάγιανης 2012, 6 305 Αυδίκος 2014, 167; Evans 2001, 108 306 ό.π., 9


Επίπεδο 1: Κρατικά ή ιδιωτικά ιδρύματα

(institutions)

Επίπεδο 3: Πολιτιστικές

περιοχές (cultural quarters)

Επίπεδο 4: Δημιουργικά

κεντρικά σημεία (creative

hubs)

Επίπεδο 2: Συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων

(clusters)


73

δράσεων. Επιπλέον, αναδεικνύονται, έτσι, οι διαφορετικές κοινότητες που δρουν σε

μια περιοχή και η ποικιλομορφία της κοινωνίας307.

Η συνεργασία αυτή μπορεί να πάρει πολλές μορφές εκμεταλλευόμενη και το γύρω

αστικό τοπίο. Οι περισσότερες άτυπες πολιτιστικές ομάδες αντιμετωπίζουν

προβλήματα στέγασης. Το προφανές, λοιπόν, θα ήταν να παρέχεται φιλοξενία των

ομάδων ή των ατόμων στους χώρους των πολυχώρων τόσο ως χώρο δημιουργίας και

εργασίας όσο και ως χώρο έκθεσης. Η συνύπαρξη των ομάδων σε έναν χώρο, αλλά

και η συνεχώς αναπτυσσόμενη σχέση με τους πολυχώρους θα μπορούσαν να

εξελιχθούν σε πολιτιστικές δράσεις που ενισχύουν κοινωνικά, οικονομικά και

πολιτιστικά την τοπική κοινότητα, όπως την οργάνωση τοπικών φεστιβάλ και την

παράλληλη χρήση των δημόσιων χώρων. Παράλληλα, οι πολυχώροι θα συμμετέχουν

ως ενεργά μέλη της τοπικής κοινωνίας, ενισχύοντας το πολιτιστικό τους πρόγραμμα,

το κοινό τους, την επιχειρηματική τους δράση και την εικόνα τους.

Η χρήση των πολυχώρων σε σχεδιασμούς πολιτιστικών περιοχών και συμπλεγμάτων

πολιτιστικών επιχειρήσεων εξαρτάται επίσης από την ταυτότητα τους, αλλά και από

τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου στον οποίο εδρεύουν. Στην δημιουργία ή

στην ενίσχυση μιας πολιτιστικής περιοχής οι πολυχώροι θα μπορούσαν να

λειτουργήσουν ως το σημείο ένωσης της τοπικής κοινότητας, όπως είδαμε παραπάνω,

και των επισκεπτών από άλλα σημεία της πόλης ή άλλες πόλεις ή ακόμα και των

τουριστών. Βοηθώντας τους πολυχώρους να χειριστούν την εικόνα τους

διαφημιστικά και να προσαρμόσουν ανάλογα το πολιτιστικό τους πρόγραμμα,

σεβόμενοι πάντα τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του καθένα από αυτούς, θα μπορούσαν να

λειτουργήσουν ως ισορροπιστές της εξωτερικής εικόνας της περιοχής και της τοπικής

ταυτότητας.

Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη τους πολυχώρους στον σχεδιασμό, θα μπορούσαν να

αναπτυχθούν συνεργασίες μεταξύ των ιδίων, έτσι ώστε να ενισχυθεί η πολιτιστική

παραγωγή της περιοχής, τόσο στο επίπεδο των επαγγελματιών καλλιτεχνών όσο και

στο ερασιτεχνών.

Η παράλληλη ανάπλαση του αστικού τοπίου, η ενίσχυση της τοπικής κοινότητας και

η προσέλκυση επισκεπτών βάσει των πολυχώρων, των καλλιτεχνών και του δικτύου

307 ό.π., 8


74

των πολιτιστικών φορέων που κινούνται γύρω από αυτούς, καθώς και της χρήσης των

μικρότερων πολιτιστικών χώρων ψυχαγωγίας και των χώρων εστίασης θα μπορούσαν

να διαμορφώσουν ένα επιχειρηματικά και κοινωνικά υγιές πολιτιστικό περιβάλλον.

Επιπλέον, ορισμένοι από τους πολυχώρους θα μπορούσαν να συνεργαστούν με

κοντινές σε αυτούς πολιτιστικές βιομηχανίες, έτσι ώστε η διαδρομή από την

παραγωγή στην κατανάλωση να μειωθεί σημαντικά. Η λειτουργία των πολυχώρων

ως κέντρα δημιουργίας και εργασίας μπορεί να συνδυαστεί με και να οδηγήσει σε

παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων από τις πολιτιστικές βιομηχανίες, τα οποία θα

επιστρέψουν για κατανάλωση και πάλι στους πολυχώρους.

Τέλος, φθάνοντας στο επίπεδο των κρατικών ή ιδιωτικών ιδρυμάτων, και πάλι

συναντάμε τους πολυχώρους στην θέση του ισορροπιστή. Κύριο μέλημα των

ιδρυμάτων είναι η επέκταση της δράσης τους στο ευρύ κοινό, καθώς ένα από τα

κύρια προβλήματα που αντιμετωπίζουν είναι ότι το τελευταίο τα αντιμετωπίζει ως

στείρα σημεία της «ανώτερης κουλτούρας» και άρα πιστεύει ότι η δράση τους δεν

τους αφορά. Το αποτέλεσμα είναι μεγάλο ποσοστό του ευρύ κοινού να μην

επισκέπτεται ποτέ τα ιδρύματα αυτά. Μία προτεινόμενη λύση σε αυτό το πρόβλημα

θα ήταν να θεσπιστούν συνεργασίες με πολυχώρους με την μορφή φιλοξενίας

σεμιναρίων, αποκέντρωσης των εκθέσεων ή κοινών δράσεων σε δημόσιους χώρους.

Μία τέτοια αποκέντρωση θα επέφερε σίγουρα αλλαγές και στον χαρακτήρα

παρουσίασης και την θεματολογία των εκθέσεων, αλλά και στα εκπαιδευτικά

προγράμματα των ιδρυμάτων. Οι πολυχώροι, λόγω της τοποθεσίας τους μέσα στον

αστικό ιστό, αλλά και του στοιχείου της εστίασης και της ψυχαγωγίας, κρίνονται ως

πιο προσβάσιμοι στο κοινό. Για αυτόν τον λόγο θα μπορούσαν να είναι ο συνδετικός

κρίκος μεταξύ του κοινού και των ιδρυμάτων. Για τους ίδιους τους πολυχώρους μια

τέτοια συνεργασία θα σήμαινε τον εμπλουτισμό του πολιτιστικού τους

προγράμματος, κυρίως στην σφαίρα των επαγγελματιών καλλιτεχνών.

Συνοψίζοντας, θέλουμε να επαναλάβουμε τα πλεονεκτήματα των συνεργασιών αυτών

τόσο για τον πολιτιστικό αστικό σχεδιασμό όσο και για τους πολυχώρους. Ως προς

τον πολιτιστικό αστικό σχεδιασμό παρατηρούμε τα εξής πλεονεκτήματα:

• ενίσχυση της τοπικής κοινότητας

• ισορρόπηση της εξωτερικής εικόνας και της τοπικής κοινότητας


75

• ίση διαχείριση επαγγελματιών καλλιτεχνών και ερασιτεχνών

• υγιές επιχειρηματικό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον

• ανάπλαση του αστικού τοπίου

• χρήση των δημόσιων χώρων

• ενίσχυση πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης

• απευθείας σύνδεση της παραγωγής πολιτιστικών προϊόντων με την

κατανάλωσή τους

• σύνδεση ψυχαγωγίας με την πολιτιστική ζωή

Από την άλλη μεριά, οι Πολυχώροι Πολιτισμού μπορούν να:

• εμπλουτίσουν το πολιτιστικό τους πρόγραμμα σε όλα τα επίπεδα, δρώντας ως

δημιουργικά σημεία, διοργανώνοντας κοινές δράσεις τοπικού ή μεγαλύτερου

βεληνεκούς, παράγοντας και καταναλώνοντας πολιτιστικά προϊόντα

• ενισχύσουν την εικόνα τους στην τοπική κοινωνία

• ενισχύσουν την προβολή τους στην σφαίρα του τουρισμού

• διευρυνθούν επιχειρηματικά

Τέλος, αξίζει να σημειώσουμε ότι, όπως ίσως θα έγινε κατανοητό, οι σφαίρες αυτές

δράσεων αλληλεπικαλύπτονται και αλληλεπιδρούν. Η τοπική κοινότητα αποτελεί

αναπόσπαστο τμήμα των πολιτιστικών περιοχών, αλλά και των συμπλεγμάτων

πολιτιστικών επιχειρήσεων, ενώ παράλληλα αποτελεί το κοινό των ιδρυμάτων.

Διαχειριζόμενοι τους Πολυχώρους Πολιτισμού ως βάση ενός συστήματος

συνεργασιών έχουμε την δυνατότητα να λειτουργήσουμε εντός όλων των σφαιρών

και να δράσουμε υπέρ αυτών, αλλά και υπέρ των πρώτων.


76

Πίνακας 7.2

Η δυνατότητα κίνησης από κάτω προς τα πάνω και αντίθετα είναι ιδιαιτέρως

σημαντική για τον πολιτιστικό αστικό σχεδιασμό308 και μπορεί να επιτευχθεί με την

χρήση των Πολυχώρων ως εξισορροπητικό εργαλείο.

Θα ήταν ουτοπικό, ωστόσο, να θεωρούμε όλους τους Πολυχώρους Πολιτισμού

κατάλληλους για σύνδεση με τους φορείς όλων των επιπέδων. Ο κάθε ένας από

αυτούς φέρει την δική του ταυτότητα και τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα

οποία εξαρτώνται από, αλλά και αλληλεπιδρούν με την τοποθεσία του, το κοινό του

και το πολιτιστικό του πρόγραμμα. Για αυτόν τον λόγο θα εξετάσουμε συνοπτικά τις

δυνατότητες των Πολυχώρων Πολιτισμού ανά γεωγραφική περιοχή, καθώς μια

ανάλογη μελέτη του κάθε πολυχώρου ξεχωριστά ξεπερνά τα πλαίσια της παρούσας

εργασίας.

308 Evans 2001, 102

Κρατικά ή ιδιωτικά ιδρύματα (institutions)

Συμπλέγματα πολιτιστικών επιχειρήσεων (clusters)

Πολιτιστικές περιοχές (cultural quarters)

Δημιουργικά κεντρικά σημεία (creative hubs)



77

Κεφάλαιο 8: Προτάσεις μελέτης

Στα παραδείγματα μελέτης που ακολουθούν θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε

συνοπτικά ορισμένες προτάσεις σχεδιασμού βάσει των πολιτιστικών δικτύων που

αναφέραμε παραπάνω. Στα πλαίσια της παρούσας εργασίας δεν είναι δυνατή μία

εκτεταμένη ιστορική, κοινωνιολογική και οικονομική προμελέτη των περιοχών.

Έτσι, αρχικά θα αναφέρουμε τους βασικούς άξονες στους οποίους θεωρούμε ότι θα

μπορούσε να κινηθεί ο πολιτιστικός αστικός σχεδιασμός για την κάθε περιοχή.

Έπειτα, ως προς το αστικό τοπίο θα αρκεστούμε στο να παρουσιάσουμε

προγράμματα αστικής ανάπλασης που έχουν ήδη λάβει χώρα, καθώς και να

καταγράψουμε τους διαθέσιμους δημόσιους χώρους. Στην συνέχεια, θα γίνεται

συνοπτική καταγραφή των πολιτιστικών φορέων, βάσει των προτεινόμενων αξόνων.

Δυστυχώς, μία πλήρης καταγραφή ξεπερνά τις δυνατότητες πρόσβασής μας σε

ανάλογες πληροφορίες. Τέλος, θα προτείνονται συνεργασίες των Πολυχώρων

Πολιτισμού με άλλους φορείς, βάσει των σφαιρών πολιτιστικού σχεδιασμού που

έχουμε ήδη αναφέρει (βλ. Πίνακας 7.2)

Ιστορικό κέντρο Αθήνας: Μοναστηράκι – Πλάκα- Θησείο -Ψυρρή

Η ιστορική σημασία του κέντρου της Αθήνας είναι αυταπόδεικτη, καθώς σε αυτό

βρίσκονται ίχνη της αρχαίας, βυζαντινής, οθωμανικής και σύγχρονης πόλης των

Αθηνών, ενώ σήμερα αποτελεί το κυρίως τουριστικό κέντρο, με ανάλογη

δραστηριότητα στον τομέα της εστίασης και της

διασκέδασης.

Για τον λόγο αυτό προτείνουμε οι κύριοι άξονες

αναφοράς να είναι οι εξής:

• Αρχαία ιστορία

• Σύγχρονη (εμπορική) ιστορία/ βιομηχανική

αρχαιολογία

• Τουρισμός

Σκοπός μας είναι η σύνδεση του ευρύ κοινού με την

Booze Cooperativa

Μικρό Πολυτεχνείο

Βρυσάκι

Metamatic: taf

Six d.o.g.s

METAPolis


78

αρχαία και σύγχρονη ιστορία του, καθώς και η ενίσχυση του πολιτιστικού

τουρισμού.

Στην συγκεκριμένη περιοχή, στο χρονικό διάστημα 2000-2004, διενεργήθηκε

πρόγραμμα αστικής ανάπλασης και ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, από την

ιδρυθείσα εταιρεία «Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας Α.Ε.» και υπό των

τότε Υπουργείων Πολιτισμού και Χωροταξίας – Περιβάλλοντος, βάσει του

Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας του 1987309. Στόχοι του προγράμματος ήταν η

ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων ως μία φυσική συνέχεια, η ελάχιστη

παρέμβαση στο εσωτερικό των αρχαιολογικών χώρων, οι παρεμβάσεις στο άμεσο

περιβάλλον τους και η αναβάθμιση των γύρω περιοχών310. Έτσι, εκτός της

ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων, έγινε ανάπλαση στις πλατείες Ομόνοιας,

Μοναστηρακίου, Συντάγματος, Κουμουνδούρου και Δουρούτη, καθώς και

διαμορφώσεις στην λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας, στις οδούς Μητροπόλεως,

Κολοκοτρώνη, Ερμού, Ακαδήμου, Αθηνάς, Αιόλου και Αδριανού311. Αξίζει να

σημειώσουμε ότι στους στόχους του προγράμματος αναφέρονται οι επιπτώσεις στο

περιβάλλον και στην ποιότητα ζωής των πολιτών, αλλά και η ένταξη των

πολιτιστικών χρήσεων στην περιοχή με σκοπό να έρθει σε επαφή η σύγχρονη

πολιτιστική δράση με την πολιτιστική κληρονομιά312.

309 http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/e%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CF%87%CF%8E%CF%81%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CF%82-a%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-id6 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015) ; http://www.yppo.gr/4/g40.jsp?obj_id=90 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015) 310 http://www.yppo.gr/4/g4000.jsp?obj_id=90&lhmma_id=3818 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015) 311 http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/e%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CF%87%CF%8E%CF%81%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CF%82-a%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-id6 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015) 312 http://www.yppo.gr/4/g4000.jsp?obj_id=90&lhmma_id=3818 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015)

http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/e%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-%CF%87%CF%8E%CF%81%CF%89%CE%BD-%CF%84%CE%B7%CF%82-a%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-id6







http://www.yppo.gr/4/g40.jsp?obj_id=90

http://www.yppo.gr/4/g4000.jsp?obj_id=90&lhmma_id=3818








http://www.yppo.gr/4/g4000.jsp?obj_id=90&lhmma_id=3818


79

Χάρτης 1. Ιστορικό Κέντρο Αθηνών

Στην περιοχή του ιστορικού κέντρου ως δημόσιοι χώροι θα μπορούσαν να θεωρηθούν

η πλατεία Μοναστηρακίου, οι πεζόδρομοι Αδριανού και Διονυσίου Αρεοπαγείτου

έως και την περιοχή Μακρυγιάννη, καθώς και οι πεζοδρομημένοι ελεύθεροι χώροι

γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους. Οι ίδιοι οι αρχαιολογικοί χώροι και οι ζώνες

πρασίνου που διατάσσονται γύρω από αυτούς μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν

ως δημόσιοι χώροι πολιτιστικών δράσεων.

Ως εμπορικά σημεία θεωρούνται οι οδοί Ερμού (πλατεία Συντάγματος – Καπνικαρέα

– πλατεία Μοναστηρακίου), Αθηνάς έως την Βαρβάκειο Αγορά και την πλατεία

Κοτζιά. Ως σημεία ψυχαγωγίας σημειώνονται οι πάροδοι και οι παράλληλες της

οδού Ερμού, η οδός Αδριανού, η περιοχή Ψυρρή, κυρίως γύρω από την πλατεία

Ηρώων, η πλατεία Αγίας Ειρήνης, η οδός Ηρακλειδών στο Θησείο και οι εσωτερικές

περιοχές της Πλάκας έως και το Μουσείο Ακρόπολης.

Ειδικότερα, η περιοχή του Ψυρρή φέρει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά για την ανάπτυξη

μιας πολιτιστικής περιοχής που θα συνδυάζει την επιχειρηματικότητα μέσω

παραδοσιακών επαγγελμάτων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων που εδρεύουν

ιστορικά στην περιοχή, τις πολιτιστικές επιχειρήσεις και τις υπηρεσίες εστίασης και

νυχτερινής διασκέδασης313.

313 Καραχάλης, Δέφνερ 2012; Καραχάλης 2011; Καραχάλης 2010


80

Μέσα σε αυτό το σύμπλεγμα πλατειών, οδών, πεζοδρομημένων ελεύθερων χώρων,

ζωνών πρασίνου και ψυχαγωγίας υπάρχουν περίπου δεκαέξι κρατικά και ιδιωτικά

μουσεία, με μεγάλο εύρος θεματολογίας314. Αυτά είναι τα εξής:

• Νέο Μουσείο Ακροπόλεως

• Atelier Σπύρου Βασιλείου

• Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη

• Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας

• Μουσείο Ελληνικής Παιδικής Τέχνης

• Μουσείο Λαϊκής Τέχνης

• Μουσείο Ελληνικής Γαστρονομίας

• Μουσείο Κανελλοπούλου

• Μουσείο Φρυσίρα

• Ινστιτούτο Έρευνας Μουσικής και Ακουστικής

• Μουσείο Ηρακλειδών

• Ινστιτούτο των Ελληνικών Μύλων

• Μουσείο Πολιτικών Εξόριστων Άϊ – Στράτη

• Κέντρο Μελέτης Νεότερης Κεραμικής

• Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης

314 Αυδίκος 2014, 136

Περιοχή Ακρόπολης

Ψυρρή - Πλάκα

Θησείο

Θησείο - Κεραμεικός


81

Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι θεματικές των παραπάνω ιδρυμάτων

και αυτές των Πολυχώρων Πολιτισμού του ιστορικού κέντρου της Αθήνας:

Θεματικές ιδρυμάτων Θεματικές Πολυχώρων

Αρχαιολογία Θέατρο

Εικαστικά Βιβλίο

Κόσμημα Μουσική

Παιδί Εικαστικά/ Installations

Λαϊκή τέχνη Παιδί

Γαστρονομία Κινηματογράφος

Μουσική Φωτογραφία

Φωτογραφία Σεμινάρια/ workshops/ Ομιλίες

Σύγχρονη ιστορία Ανθρωπισμός

Κεραμική

Ισλαμική Τέχνη

Πίνακας 8.1

Όπως, παρατηρούμε υπάρχουν κοινά θέματα, όπως τα εικαστικά, το παιδί, η

φωτογραφία και η μουσική. Τέχνες όπως το κόσμημα και η κεραμική έχουν ήδη

κάνει την παρουσία τους στους πολυχώρους, μέσω φιλοξενίας εκθέσεων. Η

γαστρονομία μέσω της παρουσίας της εστίασης μπορεί να τεθεί ως αντικείμενο σε

κάποιους από αυτούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει η δυνατότητα άμεσης

συνεργασίας.

Θεματικές όπως η αρχαιολογία και η σύγχρονη ιστορία μπορούν να βρουν πολλές

εφαρμογές σε διαφορετικούς πολυχώρους, χρησιμοποιώντας το θέατρο, το βιβλίο, τα

εικαστικά, τον κινηματογράφο και την φωτογραφία, ενώ μπορούν να διοργανωθούν

και τα αντίστοιχα εκπαιδευτικά προγράμματα. Από την άλλη μεριά, θέματα όπως ο

ανθρωπισμός θα μπορούσαν να συνδυαστούν με τέχνες διαφορετικών πολιτισμών,

όπως η ισλαμική, με σκοπό την ενίσχυση της πολυπολιτισμικότητας.


82

Ανάλογα του προγράμματος, το δίκτυο συνεργασίας θα μπορούσε να επεκταθεί και

σε άλλους πολιτιστικούς χώρους, όπως κινηματογράφους, μουσικές σκηνές κ.ά.,

καθώς και να λάβει την ανάλογη προβολή στο υπάρχον τουριστικό δίκτυο.

Μία ανάλογη δράση μέσω του πολυχώρου METApolis έλαβε χώρα στην Βαρβάκειο

Αγορά315. Η δράση σκόπευε να ζωντανέψει τις προτάσεις των πολιτών για το μέλλον

της γειτονιάς. Μέσα σε δύο μέρες, έγινε φωτογράφιση και έκθεση φωτογραφίας στον

χώρο της Αγοράς, ενώ οι πολίτες μπορούσαν να συμμετέχουν σε συζητήσεις, γεύσεις

και μουσικές. Επιπλέον, συνδέθηκε με την παρουσίαση λήξης της «Πλατφόρμας

Πολιτικής Καινοτομίας316», εμπλέκοντας έτσι σε μία «γειτονική» δράση το ζήτημα

της λήψης αποφάσεων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Η δράση αποτελεί μέρος του

εγχειρήματος ΠΕΔΙΟ_ΑΓΟΡΑ, που υλοποιείται από την ΜΚΟ Place Identity317, την

εταιρεία design theSwitch και τον Δήμο Αθηναίων, ως την ελληνική συμμετοχή στο

διεθνές δίκτυο Actors of Urban Change318.

Βλέπουμε λοιπόν, πώς ένα διεθνές δίκτυο, πολιτιστικοί φορείς όπως οι ΜΚΟ και

εταιρείες δημιουργικών τεχνών μπορούν να συνδεθούν με έναν πολυχώρο, έναν

δημόσιο χώρο και τους κατοίκους του, μέσω μιας τέχνης και παράλληλων

πολιτιστικών δράσεων.

315 http://metapolis.gr/%CE%BD%CE%B5%CE%B1/item/1369-%CF%80%CE%B5%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015); http://placeidentity.gr/pedio_agora (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015) 316 http://politicalinnovation.gr (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015) 317 http://placeidentity.gr (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015) 318 http://www.bosch-stiftung.de/content/language2/html/47964.asp (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015)

http://metapolis.gr/%CE%BD%CE%B5%CE%B1/item/1369-%CF%80%CE%B5%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B1

http://metapolis.gr/%CE%BD%CE%B5%CE%B1/item/1369-%CF%80%CE%B5%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CE%B1%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%B1

http://placeidentity.gr/pedio_agora

http://politicalinnovation.gr/

http://placeidentity.gr/

http://www.bosch-stiftung.de/content/language2/html/47964.asp


83

Χάρτης 2. Γκάζι

Γκάζι

Το Γκάζι ορίζεται από τις οδούς Πειραιώς, Κωνσταντινουπόλεως, Πέτρου Ράλλη και

την Ιερά Οδό319. Η ιστορία του ξεκινά στα 1857 με την ίδρυση του εργοστασίου

φωταερίου, στις σημερινές εγκαταστάσεις της Τεχνόπολης320, ακολουθώντας,

ουσιαστικά την εξέλιξή του που ολοκληρώθηκε μετά από έναν αιώνα. Στην αρχή, το

Γκάζι αποτελούνταν από καλύβες και παραπήγματα και σταδιακά αναπτύχθηκε σε

συνοικισμό, ο οποίος εντάχθηκε στο σχέδιο πόλεως το 1880321. Οι κάτοικοί του ήταν

εργαζόμενοι στο εργοστάσιο φωταερίου, ενώ, όπως, αύξανε ο πληθυσμός έτσι

ενισχύονταν και η ποικιλία ως προς την καταγωγή και ως προς την εργασία των

πρώτων. Το 1902 μεταφέρθηκε στην περιοχή η κεντρική λαχαναγορά, ενώ το 1922 η

περιοχή δέχεται κύμα Μικρασιατών προσφύγων322. Αρχικά ιδρύθηκαν μικρές

επιχειρήσεις που εξυπηρετούσαν βιομηχανικές δραστηριότητες. Στα 1939 στην

περιοχή βρίσκουμε συνεργεία αυτοκινήτων και μηχανουργεία, καθώς και μαγειρεία,

οινοπωλεία και καφενεία για την εξυπηρέτηση των κατοίκων του συνοικισμού323. Η

319 Αυδίκος 2014, 140-1; Μπουρνόβα 2014 320 ό.π.; Μαχαίρας 2002 321 Μπουρνόβα 2014 322 Δρίβας 2013 323 Μπουρνόβα 2014


84

ίδια εικόνα διατηρείται μέχρι και το 1960324, ενώ στα 1970 και 1985 δέχεται στον

πληθυσμό του Έλληνες μουσουλμάνους της Θράκης325.

Το 1986 το Γκάζι ανακηρύσσεται ιστορικός τόπος και το 1989 Βιομηχανικός

Αρχαιολογικός Χώρος326. Η περιοχή περιλαμβάνεται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο του

1987327, ενώ από το 1990 η περιοχή ανακαλύπτεται από την gay κοινότητα328 και οι

πρώτοι ένοικοι καταφθάνουν λόγω των χαμηλών ενοικίων329. Η ανάπλαση γίνεται

τελικά με τροποποιήσεις το 2004330, μέσω του έργου «Ενοποίηση Αρχαιολογικών

Χώρων Αθήνας Α.Ε.»331, με σκοπό να δημιουργηθεί «ένα πολεοδομικό κέντρο για

πολιτιστικές λειτουργίες μεγάλης κλίμακας332». Η ανάπλαση επικεντρώνεται στην

περιοχή του Κεραμεικού με την διαμόρφωση της πλατείας Κεραμεικού και του

αρχαιολογικού χώρου333, ενώ παράλληλα ιδρύεται η Τεχνόπολη (1999)334 και το

Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» 335. Η νυχτερινή διασκέδαση αναπτύσσεται ραγδαία

και φαίνεται να έρχεται σε σύγκρουση με τους στόχους της ανάπλασης, όπως αυτοί

είχαν οριστεί τότε336.

Τα έμμεσα αποτελέσματα της ανάπλασης στην περιοχή του Γκαζοχωριού είναι η

ίδρυση των Πολυχώρων Πολιτισμού και άλλων πολιτιστικών χώρων337 σε

παλαιότερα βιομηχανικά κτίρια, η άνθηση της διασκέδασης, ιδιαίτερα της νυχτερινής,

η ανάπτυξη των υπηρεσιών εστίασης και η κατασκευή κατοικιών τύπου loft338. Η

νυχτερινή διασκέδαση φαίνεται να υπερτερεί έναντι του πολιτιστικού στοιχείου και η

περιοχή να έχει λησμονήσει τις ιστορικές της ρίζες339. Το γεγονός αυτό προκαλεί

324 ό.π. 325 Δρίβας 2013 326 ό.π.; Αυδίκος 2014, 141 327 ό.π.; Βαταβάλη, Μπελαβίλας 2007, 1-5 328 Αυδίκος 2014, 141; Δραγώνας 2009 329 Αυδίκος 2014, 144 330 Δρίβας 2013 331 http://www.yppo.gr/4/g40.jsp?obj_id=90 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015) 332 Δρίβας 2013 333 ό.π.; http://www.yppo.gr/4/g40.jsp?obj_id=90 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015) 334 Μαχαίρας 2002, 14; http://www.technopolis-athens.com/web/guest/home (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015) 335 Βαταβάλη, Μπελαβίλας 2007, 6 336 ό.π.; Αυδίκος 2014, 146 337 Αυδίκος 2014, 145 338 Δρίβας 2013 339 ό.π.





85

προκαλώντας ποικίλες αντιδράσεις340 και η περιοχή πέφτει θύμα του εξευγενισμού

(gentrification)341.

Ανάλογη τύχη φαίνεται να είχε και η κεντρική αρτηρία του Γκαζοχωριού, η οδός

Πειραιώς. Η ιστορία των δύο αυτών περιοχών είναι αδιαχώριστη και θα πρέπει να

εννοούνται ως ένα σύνολο. Παρόλο που η ανάπλαση της οδού Πειραιώς έχει

δρομολογηθεί αρκετές φορές342 από την πολιτεία, δεν έχει ολοκληρωθεί ποτέ. Η

ανάδειξη του Γκαζοχωριού και το πρόγραμμα της αστικής ανάπλασης προ του 2004

είχαν, ωστόσο, ως αποτέλεσμα την μεταφορά σημαντικών πολιτιστικών ιδρυμάτων

στην περιοχή, όπως η ΑΣΚΤ, το Φεστιβάλ Αθηνών, το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

και η Ταινιοθήκη της Ελλάδος343. Βιομηχανικές μονάδες που δεν λειτουργούν πια,

περιμένουν ακόμη την επανάχρησή τους344.

Από αυτήν την ιστορική αναδρομή αντιλαμβάνεται κανείς τα αρνητικά και τα θετικά

στοιχεία που φέρει η περιοχή ως αποτέλεσμα όλων αυτών των ενεργειών. Ξεκινώντας

από τα αρνητικά, είναι εμφανές ότι η πολιτεία δεν έχει ορίσει ακόμη τις σωστές

βάσεις ανάπλασης της περιοχής, αφήνοντας την ιδιωτική πρωτοβουλία να αναπτυχθεί

αυτοβούλως. Ενώ παράλληλα παρεμβαίνει δραστικά σε υπο-περιοχές, με σκοπό την

ανάδειξή τους για την εξυπηρέτηση προγραμμάτων εθνικής εμβέλειας . στην

περίπτωση μας, των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Οι σπασμωδικές αυτές κινήσεις

είχαν ως αποτέλεσμα στην περιοχή να υπάρχουν ζητήματα ισορροπίας μεταξύ του

παραδοσιακού χαρακτήρα και της νεότερης εξέλιξής της. Επιπλέον, δεν εκτελέστηκε

η σύνδεση με την οδό Πειραιώς, υπήρξε ανεξέλεγκτη δόμηση κατοικιών και

επαγγελματικών χώρων, ενώ υπάρχουν ακόμη κτίρια που δεν έτυχαν επανάχρησης.

Ως θετικά αποτελέσματα, μπορούν να θεωρηθούν η ανάπλαση της πλατείας

Κεραμεικού, που προσέφερε έναν ελεύθερο δημόσιο χώρο και η σύνδεση της

περιοχής με το ιστορικό κέντρο της Αθήνας, η μεταφορά των πολιτιστικών

οργανισμών στην περιοχή, η ίδρυση των πολυχώρων και η ανάπτυξη της

340 https://planovios.wordpress.com/2013/10/24/%CF%84%CE%BF-%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CE%B6%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%87%CE%B8%CE%B5%CF%82-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1 (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015) 341 Δραγώνας 2009 342 Karachalis, Deffner 2012; Βαταβάλη, Μπελαβίλας 2007 343 ό.π. 344 βλ. Επτά Ημέρες, εφ. Καθημερινή, 13.10.2002

https://planovios.wordpress.com/2013/10/24/%CF%84%CE%BF-%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CE%B6%CE%B9-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%87%CE%B8%CE%B5%CF%82-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1




86

διασκέδασης. Όπως αναφέρει ο Β. Αυδίκος345, σχολιάζοντας την απουσία ενός

ενιαίου φορέα διαχείρισης, το Γκάζι θα πρέπει «…να διαπραγματευτεί τις νέες

γεωμετρίες ισχύος που δημιουργούνταν στην περιοχή μεταξύ του επενδυτικού

κεφαλαίου και των παλαιών κατοίκων και των νέων επισκεπτών».

Οι σκοποί, λοιπόν, ενός προγράμματος αστικού σχεδιασμού πρέπει να είναι

• Η σύνδεση με τα υπάρχοντα ιδρύματα της οδού

Πειραιώς

• Η ανάδειξη της ιδιαίτερης ταυτότητας της

περιοχής

• Η συνεργασία πολιτισμού και διασκέδασης

Ως προς τον πρώτο στόχο, αρκεί να συγκρίνει κανείς

τις θεματικές των ιδρυμάτων και των πολυχώρων, για να αντιληφθεί ότι μπορούν να

δημιουργηθούν προγράμματα άμεσης συνεργασίας που να εμπλέκουν μία ή

περισσότερες μορφές τεχνών.

Θεματικές ιδρυμάτων Θεματικές Πολυχώρων

Θέατρο Εικαστικές Τέχνες

Κινηματογράφος Φωτογραφία

Αρχαιολογία Θέατρο

Παιδί Κινηματογράφος

Εικαστικές Τέχνες Μουσική

Φωτογραφία Βιβλίο

Αρχαιολογία Σεμινάρια/ workshops/ Ομιλίες

Πίνακας 8.2

Ως προς το δεύτερο στόχο, τόσο τα ιδρύματα όσο και οι πολυχώροι ή ο συνδυασμός

αυτών θα μπορούσαν να συνεργαστούν με τοπικούς επιχειρηματίες των

δημιουργικών τεχνών, καθώς και με ΜΚΟ αστικού ενδιαφέροντος ή κινήσεις

πολιτών ώστε να διαμορφώσουν προγράμματα που θα στοχεύουν στην ανάδειξη της

ιστορίας της περιοχής και στον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητάς της σύμφωνα με

345 Αυδίκος 2014, 146

Τεχνόπολις Γκάζι

BIOS

Beton7

Gazarte


87

τα σύγχρονα δεδομένα. Η χρήση των δημόσιων χώρων όπως η πλατεία Κεραμεικού,

η κεντρική πλατεία στο Γκάζι και οι χώροι της Τεχνόπολης θα συνέτεινε στην

δημιουργία νέας συλλογικής μνήμης.

Τέλος, ως προς τον τρίτο στόχο, αυτός μπορεί να επιτευχθεί με την χρήση των

δημόσιων χώρων - πλατείες και δρόμοι- , γύρω από τις εστίες διασκέδασης ως σημείο

των πολιτιστικών δράσεων των προγραμμάτων που θα αναπτυχθούν.

Κέντρο Αθήνας

Στο κέντρο της Αθήνας δραστηριοποιούνται μόνο δύο

πολυχώροι, οι οποίοι σχετίζονται με εκδοτικούς οίκους.

Στην περιοχή, όμως, βρίσκει κανείς πλήθος βιβλιοπωλείων,

καθώς και μεγάλο αριθμό εκδοτικών οίκων, τυπογραφείων και συναφών με το χώρο

του βιβλίου ειδικοτήτων – βιβλιοδετεία, μεταφραστές, κ.ά. Αξίζει να αναφέρουμε ότι

συνολικά στην Αθήνα εδρεύουν 760 εκδοτικοί οίκοι, οι περισσότεροι των οποίων

διαθέτουν ιδιόκτητο χώρο πώλησης των βιβλίων τους346.

Χάρτης 3. Κέντρο Αθηνών – Εξάρχεια - Νεάπολη

Η περιοχή αυτή ορίζεται από κεντρικούς οδικούς άξονες όπως η οδός Σταδίου και

Ακαδημίας, καθώς και από τις κάθετες και παράλληλες οδούς αυτών, επεκτεινόμενη

346 Αυδίκος 2015, 89 (πιν.6), 99 (χάρτης 4); Αυδίκος 2014, 126

Άγκυρα Μεταίχμιο


88

στις περιοχές των Εξαρχείων και της Νεάπολης347. Στα Εξάρχεια αναφέρεται ότι

δραστηριοποιούνται «…95 εκδοτικοί οίκοι και βιβλιοπωλεία, 30 περίπου

τυπογραφεία και καταστήματα γραφικών τεχνών και 15 βιβλιοδετεία348». Η

συσπείρωση των κλάδων των εκδόσεων στην περιοχή φαίνεται να είναι αποτέλεσμα

τόσο της κουλτούρας που αναπτύχθηκε μετά την ίδρυση των τεσσάρων

πανεπιστημιακών κέντρων349 – Πολυτεχνείο, Νομική, Χημείο, ΑΣΟΕΕ – όσο και των

ενδοκλαδικών συνδέσεων που αφορούν στην παραγωγή του τελικού προϊόντος350.

Επίσης, στην περιοχή αυτή δραστηριοποιούνται εμπορικά καταστήματα ειδών

ένδυσης, καθώς και σημεία εστίασης διαφορετικού τύπου351. Εξαιρετικό στοιχείο

αστικού τοπίου αποτελούν και οι διάφορες στοές352, οι οποίες φιλοξενούν μικρές

εμπορικές επιχειρήσεις, πολιτιστικούς φορείς – κυρίως ΜΚΟ – και χώρους εστίασης . Κοραή, Πεσμαζόγλου, Νικολούδη, Αρσακείου/ Βιβλίου, Ορφανίδου/ Αθηνών,

Ανατολής, Εμπόρων, Πανταζόπουλου/ 7ης Τέχνης.

Στόχος, λοιπόν, ενός πολιτιστικού αστικού σχεδιασμού για την περιοχή αυτή δεν θα

μπορούσε να είναι άλλος από την ενίσχυση του υπάρχοντος συμπλέγματος ομοειδών

επιχειρήσεων γύρω από τον κόσμο του βιβλίου και την συμμετοχή του κοινού σε

αυτό. Οι πολιτιστικές δράσεις θα μπορούσαν να είναι ανάλογες και να

συμπεριλαμβάνουν ένα αρκετά μεγάλο εύρος δημιουργικών τεχνών . την ιστορία του

βιβλίου, τις ιδιαίτερες δημιουργικές τέχνες και τεχνικές που εμπλέκονται στην

δημιουργία του (καλλιγραφία, παραδοσιακή βιβλιοδεσία, εκτύπωση, γραφιστική,

εικονογράφηση κ.ά.), δημιουργική γραφή, μετάφραση, επιμέλεια, παιδικό βιβλίο,

επιστημονικό βιβλίο, ταξιδιωτικό βιβλίο κ.λ.π. Η ανάπλαση και η χρήση των στοών

της περιοχής προς αυτήν την χρήση θα μπορούσε να τις καταστήσει σημεία

δημιουργίας και κατανάλωσης πολιτιστικών προϊόντων, σε συνδυασμό με τις

υπηρεσίες διασκέδασης που ήδη προσφέρονται.

Ο ρόλος των πολυχώρων σε ένα τέτοιο σχεδιασμό είναι επίσης πολύπλευρος. Ως

σημεία δημιουργίας, θα μπορούσαν να αποτελούν το σημείο συνάντησης των

347 Αυδίκος 2014, 127 348 ό.π. 349 ό.π. 350 ό.π., 128-129 351 ό.π., 129 352 https://atenistas.files.wordpress.com/2014/04/map_stoai.pdf (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015); http://www.lifo.gr/team/omorfia/43919 (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015)

https://atenistas.files.wordpress.com/2014/04/map_stoai.pdf

http://www.lifo.gr/team/omorfia/43919


89

μικρότερων επιχειρήσεων, των επαγγελματιών του βιβλίου και των ερασιτεχνών. Ως

σημεία διασκέδασης, θα έφερναν το ευρύ κοινό σε επαφή με τον κόσμο του βιβλίου,

ενώ παράλληλα θα λειτουργούσαν και ως σημεία κατανάλωσης. Η ευελιξία τους

αυτή θα μπορούσε να τους καταστήσει φορείς προγραμμάτων με θέση ανάμεσα

στους εκδοτικούς οίκους και το ευρύ κοινό.

Κυψέλη353

Η Κυψέλη ορίζεται από τις οδούς Πατησίων, Φωκίωνος Νέγρη, το Πεδίον του Άρεως

και τα Τουρκοβούνια. Αναπτύχθηκε σταδιακά από τις αρχές του 20ου αιώνα ως μια

συνοικία αστικών και μεγαλοαστικών οικογενειών της Αθήνας, με αποτέλεσμα να

οικοδομηθεί με κτίρια επηρεασμένα από την Αρ Ντεκό και το Μπαουχαους. Οι

κήποι δέσποζαν ως χώροι πρασίνου σε κάθε μονοκατοικία. Από την αρχή της ζωής

της φιλοξένησε την θεατρική σκηνή της Αθήνας, με αυξανόμενο αριθμό θεάτρων.

Χάρτης 4. Κυψέλη

353 https://mbasic.facebook.com/notes/kypseli/%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B5%CF%83-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%BA%CF%85%CF%88%CE%B5%CE%BB%CE%B7%CF%83-posted-by-tryfonas-papaleonidas/957123554313949 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015) ; https://www.youtube.com/watch?v=UiokQ21Y_ds (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015) ; https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7_(%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1) (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015) ; http://www.iefimerida.gr/news/102112/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CF%8C%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7-%CE%BF%CE%B9-atenistas-%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%AF%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%82-%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%81%CF%86%CE%B9%CE%AD%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B5%CF%82 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)

https://mbasic.facebook.com/notes/kypseli/%CE%BF%CE%B9-%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B5%CF%83-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%BA%CF%85%CF%88%CE%B5%CE%BB%CE%B7%CF%83-posted-by-tryfonas-papaleonidas/957123554313949



https://www.youtube.com/watch?v=UiokQ21Y_ds

http://www.iefimerida.gr/news/102112/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CF%8C%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%BA%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7-%CE%BF%CE%B9-atenistas-%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BD-%CF%84%CE%B9%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%AF%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%82-%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%81%CF%86%CE%B9%CE%AD%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B5%CF%82








90

Στις δεκαετίες του ΄50 και του ΄60 άνθισε ως κοσμικό μέρος, ιδιαιτέρως στη

Φωκίωνος Νέγρη. Κάτοικοί της ήταν άνθρωποι του θεάτρου και καλλιτέχνες.

Ανάλογη ήταν και η ανάπτυξη των θεάτρων354, αλλά και των κινηματογράφων.

Με τον νόμο της αντιπαροχής, η περιοχή αρχίζει να χάνει τα χαρακτηριστικά της

κτίρια και μεγάλο μέρος των ελεύθερων χώρων. Κυριαρχεί η άναρχη δόμηση και η

κατασκευή κατοικιών, χωρίς ουσιαστικά καμία φραγή. Με την σταδιακή απαξίωση

του κέντρου προς την δεκαετία του 1980, οι κάτοικοι της Κυψέλης φεύγουν για τα

βόρεια προάστια. Η επακόλουθη μείωση των τιμών των διαμερισμάτων σταδιακά

έφερε καινούργιες ομάδες πληθυσμού στην περιοχή.

Σήμερα στο αστικό της τοπίο κυριαρχεί η πυκνή δόμηση, με ελάχιστους ελεύθερους

χώρους πρασίνου σε σχέση με τον πληθυσμό της (περίπου 147.500 κάτοικοι355). Η

μερική ανάπλαση στης Φωκίωνος Νέγρη δεν έδωσε την απαιτούμενη ώθηση προς το

εσωτερικό της περιοχής. Οι δημόσιοι χώροι περιορίζονται στις μικρές πλατείες, με

κεντρική την πλατεία Κυψέλης. Οι σημερινοί κάτοικοι αποτελούνται κυρίως από

τρεις ομάδες . τους παλαιούς κάτοικους της Κυψέλης, τους μετανάστες – κυρίως από

την Αφρική – και τους νέους σε ηλικία κάτοικους, που επιστρέφουν στην περιοχή και

στο κέντρο γενικότερα. Φιλοξενεί ακόμα πολλά θέατρα, περίπου δεκατέσσερα,

καθώς και μεγάλο αριθμό καλλιτεχνών. Οι τρεις Πολυχώροι Πολιτισμού δρουν με

κύρια θεματική το θέατρο.

Ακόμα, στην περιοχή δρουν αρκετές κινήσεις πολιτών, που ασχολούνται κυρίως με

τον ανθρωπισμό356 και ζητήματα αστικού περιβάλλοντος, εμπορικής εξέλιξης και το

μεταναστευτικό – αντιρατσιστικό ζήτημα357, ενώ καταγράφονται και ανάλογες

κινήσεις μικρών ομάδων, π.χ. «Φωτεινή Κυψέλη»358.

354 Βλ. Αυδίκος 2014, 121-125 355 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7_(%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1) (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015) 356 Συνέντευξη με Φωτεινή Μπάνου, 25.05.2015, ΚΕΤ 357 https://www.facebook.com/k.d.Kypselis (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015); http://filoikipselis.blogspot.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015); https://patissia.wordpress.com/ (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015); https://www.cityofathens.gr/symparastatis/node/821 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015) 358 http://www.lifo.gr/team/athens/56052 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015) ; http://tvxs.gr/taxonomy/term/46275 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)

https://www.facebook.com/k.d.Kypselis

https://www.cityofathens.gr/symparastatis/node/821

http://www.lifo.gr/team/athens/56052

http://tvxs.gr/taxonomy/term/46275


91

Έτσι, ένας πολιτιστικός αστικός σχεδιασμός

θα μπορούσε να ορίσει τους εξής στόχους:

• Αναβίωση της θεατρικής κοινότητας

• Ανάδειξη της πολυπολιτισμικότητας

• Διαμόρφωση αστικού τοπίου

Για τους παραπάνω στόχους είναι δυνατόν να συνεργαστούν όλοι οι φορείς που

αναφέρθηκαν παραπάνω. Η συνεργασία των πολυχώρων με τις κινήσεις των πολιτών

και ομάδες καλλιτεχνών που δρουν στην περιοχή και κύριο άξονα το θέατρο, όχι

μόνο θα αναβιώσει σταδιακά την θεατρική κοινότητα, αλλά θα μπορούσε να

απαντήσει σε προβλήματα που απασχολούν την περιοχή, όπως ο ρατσισμός.

Παράλληλα, η χρήση των λίγων ελεύθερων χώρων, των δρόμων και η επανάχρηση

των εγκαταλελειμμένων μονοκατοικιών θα ενίσχυε την ανάγκη αναδιαμόρφωσης του

αστικού τοπίου.

Διέλευσις Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων Αλεξάνδρεια


92

Οι Πολυχώροι Πολιτισμού σε προάστεια και επαρχιακές πόλεις

Όπως διαπιστώσαμε και από τα κεφάλαια 3, 4 και 5 οι Πολυχώροι Πολιτισμού που

εδρεύουν σε προάστια ή σε επαρχιακές πόλεις δεν διαφέρουν ως προς τα

χαρακτηριστικά τους, δηλαδή ως προς την επιχειρηματικότητα, την χρήση του

αστικού τοπίου και των χώρων, το πολιτιστικό τους πρόγραμμα και τους κοινωνικούς

τους σκοπούς, από αυτούς των Αθηνών. Διαθέτουν, λοιπόν, την ίδια ευελιξία να

κινηθούν ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα (βλ. Πίνακας 7.2).

Ο ρόλος τους, όμως, στο πολιτιστικό αστικό σχεδιασμό μπορεί να είναι πιο ισχυρός,

καθώς έχουν το στοιχείο του μονοπωλίου στην πόλη τους. Σε όλες τις περιπτώσεις,

οι ομάδες καλλιτεχνών τους έχουν επιλέξει αυθόρμητα ως δημιουργικά σημεία, ενώ

οι χώροι τους επαρκούν για την φιλοξενία τόσο επαγγελματιών όσο και ερασιτεχνών

καλλιτεχνών. Δεν πρέπει να αμελήσουμε την αξία των διαπροσωπικών σχέσεων,

αφού αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές ούτως ή άλλως.

Είναι, λοιπόν, πιο εύκολο να συνδεθούν με τις πολιτιστικές ομάδες της πόλεις.

Εξίσου, εύκολο, και εξαιτίας της μοναδικότητάς τους στην πόλη είναι να τους

προσεγγίσουν και οι κρατικοί ή ιδιωτικοί φορείς. Μπορούν, λοιπόν, να

λειτουργήσουν ως σημείο συνάντησης για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.

Επιπλέον, οι περισσότεροι εξ αυτών – εκτός του Φουγάρου – τοποθετούνται σε

κεντρικά εμπορικά ή πολιτιστικά σημεία της πόλης, το οποίο προδιαθέτει για την

χρήση των κοντινών τους δημόσιων χώρων, όπως χώρους πρασίνου, πεζόδρομοι,

εμπορική αγορά και δημόσιες πλατείες.


93

Επίλογος

Πρόθεσή μας ήταν η μελέτη των χαρακτηριστικών των Πολυχώρων Πολιτισμού,

όπως αυτοί έχουν διαμορφωθεί και η πρόταση ενός μοντέλου πολιτιστικού αστικού

σχεδιασμού που θέτει σε κεντρικό ρόλο τους Πολυχώρους Πολιτισμού και αφορά

στην συνεργασία όλων των φορέων με σκοπό την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας,

την εμπλούτυνση του πολιτιστικού προγράμματος, την ανάπλαση του αστικού τοπίου

και την ανάδειξή τους σε φορέα ενδυνάμωσης της τοπικής κοινότητας.

Οι τέσσερις περιοχές της Αθήνας με τους Πολυχώρους Πολιτισμού που εδρεύουν σε

αυτές είναι δυνατόν να αποτελέσουν δημιουργικά σημεία παραγωγής πολιτιστικών

προϊόντων βάσει ενός σχεδιασμού που στηρίζεται στις εγγενείς δυνάμεις και τα

ιστορικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής.

Λόγω περιορισμού στην πρόσβαση πληροφοριών, στην παρούσα εργασία δεν

μπόρεσαν να εξεταστούν πρακτικές εφαρμογές του προτεινόμενου μοντέλου,

κατονομάζοντας συγκεκριμένους πολυχώρους, συνεργασίες και στοιχειοθετώντας

ανάλογα προγράμματα. Για μία τέτοια μελέτη είναι αναγκαία, εκτός από την

διάθεση πραγματοποίησής της, η σύσταση ομάδας και η πρόσβαση σε

εξειδικευμένες πληροφορίες.

Ελπίζουμε, η συνοπτική αυτή μελέτη να δώσει κίνητρο ώστε να ερευνηθούν

περαιτέρω οι πολιτιστικοί φορείς που σήμερα δεν τυγχάνουν έρευνας και δεν

συμμετέχουν στα τρέχοντα πολιτιστικά δίκτυα.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά τους υπεύθυνους των χώρων που μας

παραχώρησαν συνέντευξη ή φρόντισαν να συμπληρωθεί το ερωτηματολόγιό μας .

Άρτεμις Λειβαδάρου (Booze Cooperativa), Θράσος Καμινάκης (Μικρό Πολυτεχνείο),

Κωνσταντίνος Δαγριτζίκος (Six d.o.g.s.), Χρυσάνθη Κορνηλίου και Σωτήρης

Οικονόμου (Διέλευσις), Φωτεινή Μπάνου (ΚΕΤ), Τζίμης Πολίτης (Επίκεντρο+),

Κωνσταντίνος Στεφανής (Βαβέλ), Metamatic: taf, καθώς και τους Γιώργο Νέρρη

(Βρυσάκι) και Γιάννη Γιαννακόπουλο (METAPolis).

(17850 λέξεις)


94

Βιβλιογραφία

1. Arvanitaki Anna 2007, “Urban Development Planning and Culture”, ECCM

Symposium: Productivity of Culture, Athens, 18-20 October 2007, 2-10

2. Avdikos Vasilis 2015, “Processes of creation and commodification of local

collective symbolic capital; a tale of gentrification from Athens”, City, Culture

and Society 30, 1-7

3. Back les et.al. 2012,“Class, Culture and Social Difference” στο Cultural

Sociology. An Introduction, Oxford, UK: Wiley – Blackwell publishing

4. Evans Graeme 2001, Cultural Planning. An Urban Renaissance?, London and

NY: Routledge editions

5. Evans Graeme 2009, “Creative Cities, Creative Spaces and Urban Policy”,

Urban Studies 46 (5&6), 1003-1040

6. Florida Richard 2002, “The Rise of the Creative Class”, Washington Monthly,

May 2002,

http://www.washingtonmonthly.com/features/2001/0205.florida.html

7. Freestone R. and Gibson Ch. 2004, “City Planning and the Cultural

Economy”, City Futures Conference, Chicago, 8-10 July 2004, 2-14

8. Friedman Avi 2014, “People, Places and Wellbeing” in Urban Design: Tools

and Resources for the Planning Practitioner, Routledge Editions, 80-104 in

https://www.routledge.com/urbanstudies/posts/507

9. Giddens Anthony 20096, “Cities and Urban Life” στο Sociology, Cambridge,

UK: Polity Press

10. Gospodini Aspa 2009, “Post – Industrial Trajectories of Mediterranean

European Cities: The case of post-Olympics Athens”, Urban Studies 46

(5&6), 1157-1186

11. Hirsch P.M. 2000, “Cultural Industries Revisited”, Organization Science 11:3,

356-361

12. Jenson Jane 2002, “Identifying the Links: Social Cohesion and Culture”,

Canadian Journal of Communication, vol.27, p.141-151

13. Karachalis Nikolaos, Deffner Alex 2012, “Rethinking the connection between

creative clusters and city branding: The cultural axis of Piraeus street in

Athens”, Quaestiones Geographicae 31 (4), 87-97

http://www.washingtonmonthly.com/features/2001/0205.florida.html



95

14. Kunzmann K.R. 2004, “Culture, Creativity and Spatial Planning”, TPR 75:4,

383-404

15. Markusen Ann 2006,“Cultural Planning and the Creative City”, Annual

Meetings of the American Collegiate Schools of Planning, Ft. Worth, Texas,

12 November 2006

16. Markusen Ann and Gadwa Anne 2010,Creative Placemaking. Executive

Summary, Pennsylvania: National Endowment for the Arts

17. Mehta Vikas 2014, “Everyday Social behavior as a basis for design” in Urban

Design: Tools and Resources for the Planning Practitioner, Routledge

Editions, 105-115 in https://www.routledge.com/urbanstudies/posts/507

18. Mercer Colin 1997, Mapping Regional Cultures από

https://www.academia.edu/1523005/Mapping_Regional_Cultures

19. Mercer Colin 2009, “Cultural Planning for urban development and Creative

Cities” από

https://www.academia.edu/773280/Cultural_planning_for_urban_development

_and_creative_cities

20. Montgomery John 1990, “Cities and the art of cultural planning”, Planning,

Practice & Research 5:3, 17-25

21. Montgomery John 2003,“Cultural Quarters as Mechanisms for Urban

Regeneration. Part 1: Conceptualising Cultural Quarters”, Planning, Practice

& Research 18:4, 243-306

22. Montgomery John 2004,“Cultural Quarters as Mechanisms for Urban

Regeneration. Part 2: A review of four cultural quarters in the UK, Ireland

and Australia”, Planning, Practice & Research 19:1, 3-31

23. Power Dominic 2002, “ “Cultural Industries” in Sweden: An Assessment of

their place in the Swedish Economy”, Economic Geography 78:2, 103-127

24. Rius – Ulldemolins Joaquim 2014, “Why Artists Cluster in Big Cities?

Infrastructural Factors of Location, Professional Strategies and Community

Dynamics”, Revista Española de Investigaciones Sociológicas 147, 73-88

25. Αυδίκος Βασίλης 2014, Οι Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες στην

Ελλάδα, Θεσσαλονίκη: εκδόσεις Επίκεντρο

26. Αυδίκος Βασίλης 2015, Ανάπτυξη Συνεργατικών Σχηματισμών εντός πόλεων:

η περίπτωση του Δήμου Αθηναίων, Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης


https://www.academia.edu/1523005/Mapping_Regional_Cultures

https://www.academia.edu/773280/Cultural_planning_for_urban_development_and_creative_cities

https://www.academia.edu/773280/Cultural_planning_for_urban_development_and_creative_cities


96

Παντείου Πανεπιστημίου από https://www.academia.edu/15601880/%CE%91%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B

7_%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%C

E%BD_%CF%83%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8E%CE%B

D_%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%8C%CF%82_%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CF%89%CE%BD_

%CE%B7_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE

%BF%CF%85_%CE%B4%CE%AE%CE%BC%CE%BF%CF%85_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%

B1%CE%AF%CF%89%CE%BD 27. Καραχάλης Νικόλαος 2010, «Πολιτιστικές περιοχές, αστική ανάπλαση και

εξευγενισμός στην Αθήνα, στο Μάντσεστερ και τη Βαρκελώνη», 9ο

Γεωγρφικό Συνέδριο, ΑΠΘ από https://www.academia.edu/2099568/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%87%CE%AC%CE%BB%CE%B

7%CF%82_%CE%9D._2010_%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CE

%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%87%CE%AD%CF%8

2_%CE%91%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%91%CE%BD%CE%AC%CF%80%CE%BB

%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%95%CE%BE%CE%B5%CF%85%CE%B3%

CE%B5%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE

%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1_%CF%84%CE%BF_%CE%9C%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%

83%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CF%84%CE%B7_%CE%92

%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%BB%CF%8E%CE%BD%CE%B7

28. Καραχάλης Νικόλαος 2011, «Νέα εργαλεία αστικής πολιτιστικής ανάπτυξης:

Χωρικές συγκεντρώσεις και θερμοκοιτίδες πολιτισμού», EQUUS 2011,

ΥΠ.ΠΟ. από https://www.academia.edu/4534146/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%87%CE%AC%CE%BB%CE%B

7%CF%82_%CE%9D._2011_%CE%9D%CE%AD%CE%B1_%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BB%

CE%B5%CE%AF%CE%B1_%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CF%80%CE

%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%B

1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%CF%82_%CE%A7%CF%89%CF%81%C

E%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CF%83%CF%85%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%

81%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B8%CE%B5%CF%81

%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%82_%CF%80%C

E%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D 29. Κόνσολα Ντόρα 2006, Πολιτιστική Ανάπτυξη και Πολιτική, Αθήνα: εκδόσεις

Παπαζήσης

30. Μπατή Αρ., Σταμπουλής Γ., Σκάγιανης Π. 2012, «Προϋποθέσεις και ρόλοι για

τη δημιουργική πόλη: Η περίπτωση του Βόλου», 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο

ΧΠΠΑ, Σεπτέμβριος 2012, Βόλος, 1-8

https://www.academia.edu/15601880/%CE%91%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7_%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD_%CF%83%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8E%CE%BD_%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%8C%CF%82_%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CF%89%CE%BD_%CE%B7_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AF%CF%80%CF%84%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%B4%CE%AE%CE%BC%CE%BF%CF%85_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CF%89%CE%BD







https://www.academia.edu/2099568/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%87%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82_%CE%9D._2010_%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%87%CE%AD%CF%82_%CE%91%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%91%CE%BD%CE%AC%CF%80%CE%BB%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%95%CE%BE%CE%B5%CF%85%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1_%CF%84%CE%BF_%CE%9C%CE%AC%CE%BD%CF%84%CF%83%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CF%84%CE%B7_%CE%92%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%B5%CE%BB%CF%8E%CE%BD%CE%B7









https://www.academia.edu/4534146/%CE%9A%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%87%CE%AC%CE%BB%CE%B7%CF%82_%CE%9D._2011_%CE%9D%CE%AD%CE%B1_%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1_%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82_%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%CF%82_%CE%A7%CF%89%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82_%CF%83%CF%85%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CF%84%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%82_%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D










97

Διαδικτυογραφία

Ιστοσελίδες Πολυχώρων Πολιτισμού

1. http://www.boozecooperativa.com/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 2. http://www.mikropolytexneio.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 3. http://www.sinthesis.gr/vrisaki.htm (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 4. http://www.vryssaki.gr/main.php (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 5. http://www.fringenet.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 6. http://theartfoundation.metamatic.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 7. http://sixdogs.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 8. http://www.metapolis.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 9. http://www.romantso.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 10. http://www.someofnine.com (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 11. http://aition-kinima.org (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 12. http://www.technopolis-athens.com/web/guest/home (τελευταία πρόσβαση

27.05.2015) 13. http://www.bios.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 14. http://www.beton7.com/index.php/el (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 15. http://gazarte.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 16. http://www.e-agyra.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 17. http://www.metaixmio.gr/polychoros (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 18. http://www.dieleusis.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 19. http://polychorosket.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 20. http://www.epikentropatras.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 21. http://www.alexandriaculturefoundation.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015) 22. https://www.facebook.com/pages/BABEL-

%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-%CE%A4%CE%AD%CF%87%CE%BD%CE%B7%CF%82/709224155858308?fref=ts (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

23. http://www.fougaro.gr (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

Άρθρα εφημερίδων

1. http://www.artnews.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=329

2:2013-06-28-11-05-38&catid=55:afieromata&Itemid=413 (τελευταία

πρόσβαση 27.05.2015)

2. http://www.athinorama.gr/theatre/article/deka_xronia_bios_deka_theatrikoi_lo

goi_pou_agapame_to_bios-121452.html (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)


http://www.mikropolytexneio.gr/


http://www.vryssaki.gr/main.php

http://www.fringenet.gr/

http://theartfoundation.metamatic.gr/

http://sixdogs.gr/

http://www.metapolis.gr/

http://www.romantso.gr/

http://www.someofnine.com/

http://aition-kinima.org/


http://www.bios.gr/


http://gazarte.gr/

http://www.e-agyra.gr/

http://www.metaixmio.gr/polychoros


http://polychorosket.gr/

http://www.epikentropatras.gr/

http://www.alexandriaculturefoundation.gr/





http://www.fougaro.gr/






98

3. http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF

%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA

%CE%B5%CF%82-

%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/e%CE%BD%CE

%BF%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-

%CF%84%CF%89%CE%BD-

%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%

BF%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD-

%CF%87%CF%8E%CF%81%CF%89%CE%BD-

%CF%84%CE%B7%CF%82-

a%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1%CF%82-id6 (τελευταία


4. https://planovios.wordpress.com/2013/10/24/%CF%84%CE%BF-

%CE%B3%CE%BA%CE%AC%CE%B6%CE%B9-

%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%87%CE%B8%CE%B5%CF%82-

%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1 (τελευταία


5. https://atenistas.files.wordpress.com/2014/04/map_stoai.pdf (τελευταία


6. http://www.lifo.gr/team/omorfia/43919 (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015)

7. http://www.iefimerida.gr/news/102112/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CF%8

C%CF%82-%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B5%CE%B9-

%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-

%CE%BA%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7-

%CE%BF%CE%B9-atenistas-

%CE%B4%CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE

%BD-%CF%84%CE%B9%CF%82-

%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%BF%CE%AF%CF

%89%CF%84%CE%B5%CF%82-

%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%81%CF%86%CE%B9%CE%AD%CF

%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-

%CE%B5%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BD%CE%B5%CF%82

8. http://www.lifo.gr/team/athens/56052 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)
















https://atenistas.files.wordpress.com/2014/04/map_stoai.pdf

http://www.lifo.gr/team/omorfia/43919













http://www.lifo.gr/team/athens/56052


99

9. http://tvxs.gr/taxonomy/term/46275 (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)

Υπόλοιπες ιστοσελίδες

1. http://www.lexigram.gr/lex/enni/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF

%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82 (τελευταία πρόσβαση

25.05.2015)

2. http://www.thehubevents.gr/ (τελευταία πρόσβαση 25.05.2015)

3. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%B

1 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

4. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B1%CF%81%CE%BF%CF%8

D%CF%83%CE%B9 (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

5. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B1%CF%8D%CF%80%CE%B

B%CE%B9%CE%BF (τελευταία πρόσβαση 27.05.2015)

6. http://www.yppo.gr/4/g40.jsp?obj_id=90 (τελευταία πρόσβαση 25.06.2015)

7. http://placeidentity.gr/pedio_agora (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015)

8. http://politicalinnovation.gr (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015)

9. http://placeidentity.gr (τελευταία πρόσβαση 26.06.2015)

10. http://www.bosch-stiftung.de/content/language2/html/47964.asp (τελευταία


11. https://mbasic.facebook.com/notes/kypseli/%CE%BF%CE%B9-

%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B5%CF%83-

%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-

%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1-

%CF%84%CE%B7%CF%83-

%CE%BA%CF%85%CF%88%CE%B5%CE%BB%CE%B7%CF%83-

posted-by-tryfonas-papaleonidas/957123554313949 (τελευταία πρόσβαση

27.06.2015)

12. https://www.youtube.com/watch?v=UiokQ21Y_ds (τελευταία πρόσβαση

27.06.2015)

13. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%B

B%CE%B7_(%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1) (τελευταία


http://tvxs.gr/taxonomy/term/46275



http://www.thehubevents.gr/








http://placeidentity.gr/pedio_agora

http://politicalinnovation.gr/

http://placeidentity.gr/

http://www.bosch-stiftung.de/content/language2/html/47964.asp








https://www.youtube.com/watch?v=UiokQ21Y_ds

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7_(%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1)

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7_(%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1)


100

14. https://www.facebook.com/k.d.Kypselis (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)

15. http://filoikipselis.blogspot.gr/ (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)

16. https://patissia.wordpress.com/ (τελευταία πρόσβαση 27.06.2015)

https://www.cityofathens.gr/symparastatis/node/821 (τελευταία πρόσβαση

27.06.2015)

https://www.facebook.com/k.d.Kypselis

https://www.cityofathens.gr/symparastatis/node/821


101

Παράρτημα Εικόνων και Χαρτών

Εικόνες

Εικόνα Εξωφύλλου: Διαφήμιση προϊόντων της εταιρείας AGA.

Πηγή εικόνας: 25 Beautiful Homes, July 2015, p.82

Εικόνα 1 στη σελ. : Εσωτερικός χώρος του Booze Cooperativa.

Πηγή εικόνας: http://www.boozecooperativa.com (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 2 στη σελ. : Logo Μικρού Πολυτεχνείου

Πηγή εικόνας:

https://www.google.gr/search?q=logo+%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CF%8C+%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF

%85%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CE%BF&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source%3F%7D

&rlz=1I7SVEE_elGR482&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAWoVChMIt6aEz7_uxwIVhD4UCh2axA71&bi

w=1366&bih=583#imgrc=c0DeC5WvnAGl5M%3A (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 3 στη σελ. : Εσωτερικός χώρος από το Βρυσάκι

Πηγή εικόνας: http://vryssaki.gr/main.php?cat_id=16 (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 4 στη σελ. : Logo Metamatic:taf


https://www.google.gr/search?q=metamatic:+taf+logo&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482

&biw=1366&bih=635&tbm=isch&imgil=rfXPIviJ1_1MoM%253A%253BQ14TCG9LOIEGnM%253Bhttp%25253A%25252F

%25252Ftheartfoundation.metamatic.gr%25252FGR%25252Fabout_metamatic_taf%25252F&source=iu&pf=m&fir=rfXPIviJ1_

1MoM%253A%252CQ14TCG9LOIEGnM%252C_&usg=__HEv-

4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D&ved=0CDIQyjdqFQoTCMTglJbB7scCFQJrFAod_f0DVA&ei=g4nyVYSTCILWUf37j6AF

#imgrc=V1j8tUGej3JkAM%3A&usg=__HEv-4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 5 στη σελ. : Εσωτερικός χώρος Metamatic:taf

Πηγή εικόνας: https://www.google.gr/search?q=metamatic:+taf+logo&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482

&biw=1366&bih=635&tbm=isch&imgil=rfXPIviJ1_1MoM%253A%253BQ14TCG9LOIEGnM%253Bhttp%25253A%25252F

%25252Ftheartfoundation.metamatic.gr%25252FGR%25252Fabout_metamatic_taf%25252F&source=iu&pf=m&fir=rfXPIviJ1_

1MoM%253A%252CQ14TCG9LOIEGnM%252C_&usg=__HEv-

4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D&ved=0CDIQyjdqFQoTCMTglJbB7scCFQJrFAod_f0DVA&ei=g4nyVYSTCILWUf37j6AF

#imgrc=T01NE80MZ7-p7M%3A&usg=__HEv-4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)


https://www.google.gr/search?q=logo+%CE%BC%CE%B9%CE%BA%CF%81%CF%8C+%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%B5%CE%AF%CE%BF&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source%3F%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAWoVChMIt6aEz7_uxwIVhD4UCh2axA71&biw=1366&bih=583#imgrc=c0DeC5WvnAGl5M%3A




http://vryssaki.gr/main.php?cat_id=16

https://www.google.gr/search?q=metamatic:+taf+logo&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&biw=1366&bih=635&tbm=isch&imgil=rfXPIviJ1_1MoM%253A%253BQ14TCG9LOIEGnM%253Bhttp%25253A%25252F%25252Ftheartfoundation.metamatic.gr%25252FGR%25252Fabout_metamatic_taf%25252F&source=iu&pf=m&fir=rfXPIviJ1_1MoM%253A%252CQ14TCG9LOIEGnM%252C_&usg=__HEv-4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D&ved=0CDIQyjdqFQoTCMTglJbB7scCFQJrFAod_f0DVA&ei=g4nyVYSTCILWUf37j6AF#imgrc=V1j8tUGej3JkAM%3A&usg=__HEv-4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D






https://www.google.gr/search?q=metamatic:+taf+logo&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&biw=1366&bih=635&tbm=isch&imgil=rfXPIviJ1_1MoM%253A%253BQ14TCG9LOIEGnM%253Bhttp%25253A%25252F%25252Ftheartfoundation.metamatic.gr%25252FGR%25252Fabout_metamatic_taf%25252F&source=iu&pf=m&fir=rfXPIviJ1_1MoM%253A%252CQ14TCG9LOIEGnM%252C_&usg=__HEv-4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D&ved=0CDIQyjdqFQoTCMTglJbB7scCFQJrFAod_f0DVA&ei=g4nyVYSTCILWUf37j6AF#imgrc=T01NE80MZ7-p7M%3A&usg=__HEv-4kI31Wwg_nQBW50byui3t0c%3D







102

Εικόνα 6 στη σελ. : Logo Six d.o.g.s


https://www.google.gr/search?q=six+dogs+logo&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=635&tbm=isch&imgil=ekEXMJoE

A7z1yM%253A%253BY3gQ5kZCuWuNtM%253Bhttp%25253A%25252F%25252Fpopaganda.gr%25252Fsix-d-o-g-s-

presents-gimlet-mediterranean-

cocktail%25252F&source=iu&pf=m&fir=ekEXMJoEA7z1yM%253A%252CY3gQ5kZCuWuNtM%252C_&usg=__19-

VdU5l1ufEUir9Pdu7D435Qho%3D&ved=0CDYQyjdqFQoTCMTyx4HB7scCFYpWFAodousJaw&ei=V4nyVYTrOIqtUaLXp9

gG#imgrc=ekEXMJoEA7z1yM%3A&usg=__19-VdU5l1ufEUir9Pdu7D435Qho%3D (τελευταία πρόσβαση:

11.09.2015)

Εικόνα 7 στη σελ. : logo METAPolis


https://www.google.gr/search?q=%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%83&rls

=com.microsoft:el:%7Breferrer:source%3F%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUo

AWoVChMI7oODn7_uxwIVA7UUCh1wJAh0&biw=1366&bih=583#tbm=isch&q=metapolis+logo&imgrc=KkY8EnYGeL8Z7

M%3A (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 8 στη σελ. : Εξωτερικός χώρος του BIOS Ρομάντσο


https://www.google.gr/maps/uv?hl=el&pb=!1s0x14a1bd2517e113eb:0x24635daea39f9781!2m5!2m2!1i80!2i80!3m1!2i100!3m1

!7e1!4shttps://picasaweb.google.com/lh/sredir?uname%3D106340282254712798247%26id%3D6113493338560788034%26targ

et%3DPHOTO!5zYmlvcyDPgc6_zrzOsc69z4TPg86_IC0gzpHOvc6xzrbOrs-

EzrfPg863IEdvb2dsZQ&sa=X&sqi=2&ved=0CHAQoiowDWoVChMIlsfH5sDuxwIVSjoUCh2l0gIH (τελευταία

πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 9 στη σελ. : Logo Αίτιον

Πηγή εικόνας: http://www.aition-kinima.org (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 10 στη σελ. : Logo Τεχνόπολις

Πηγή εικόνας: https://www.google.gr/search?q=logo+texnopolis&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&tb

m=isch&imgil=jIM6nc2ZgtT4UM%253A%253BoaV7VcnBMkMgcM%253Bhttp%25253A%25252F%25252Fwww.technopoli

s-

athens.com%25252F&source=iu&pf=m&fir=jIM6nc2ZgtT4UM%253A%252CoaV7VcnBMkMgcM%252C_&biw=1366&bih=

635&usg=__hYd_Su3Ft1qjTAylFR0INIgfHRE%3D&ved=0CDcQyjdqFQoTCPXIpcnB7scCFQPvFAod4wsNdA&ei=7onyVfW

ZFoPeU-OXtKAH#imgrc=W1eVF_w52cDquM%3A&usg=__hYd_Su3Ft1qjTAylFR0INIgfHRE%3D (τελευταία

πρόσβαση: 11.09.2015)

https://www.google.gr/search?q=six+dogs+logo&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=635&tbm=isch&imgil=ekEXMJoEA7z1yM%253A%253BY3gQ5kZCuWuNtM%253Bhttp%25253A%25252F%25252Fpopaganda.gr%25252Fsix-d-o-g-s-presents-gimlet-mediterranean-cocktail%25252F&source=iu&pf=m&fir=ekEXMJoEA7z1yM%253A%252CY3gQ5kZCuWuNtM%252C_&usg=__19-VdU5l1ufEUir9Pdu7D435Qho%3D&ved=0CDYQyjdqFQoTCMTyx4HB7scCFYpWFAodousJaw&ei=V4nyVYTrOIqtUaLXp9gG#imgrc=ekEXMJoEA7z1yM%3A&usg=__19-VdU5l1ufEUir9Pdu7D435Qho%3D






https://www.google.gr/search?q=%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%83&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source%3F%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAWoVChMI7oODn7_uxwIVA7UUCh1wJAh0&biw=1366&bih=583#tbm=isch&q=metapolis+logo&imgrc=KkY8EnYGeL8Z7M%3A




https://www.google.gr/maps/uv?hl=el&pb=!1s0x14a1bd2517e113eb:0x24635daea39f9781!2m5!2m2!1i80!2i80!3m1!2i100!3m1!7e1!4shttps://picasaweb.google.com/lh/sredir?uname%3D106340282254712798247%26id%3D6113493338560788034%26target%3DPHOTO!5zYmlvcyDPgc6_zrzOsc69z4TPg86_IC0gzpHOvc6xzrbOrs-EzrfPg863IEdvb2dsZQ&sa=X&sqi=2&ved=0CHAQoiowDWoVChMIlsfH5sDuxwIVSjoUCh2l0gIH




http://www.aition-kinima.org/

https://www.google.gr/search?q=logo+texnopolis&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&tbm=isch&imgil=jIM6nc2ZgtT4UM%253A%253BoaV7VcnBMkMgcM%253Bhttp%25253A%25252F%25252Fwww.technopolis-athens.com%25252F&source=iu&pf=m&fir=jIM6nc2ZgtT4UM%253A%252CoaV7VcnBMkMgcM%252C_&biw=1366&bih=635&usg=__hYd_Su3Ft1qjTAylFR0INIgfHRE%3D&ved=0CDcQyjdqFQoTCPXIpcnB7scCFQPvFAod4wsNdA&ei=7onyVfWZFoPeU-OXtKAH#imgrc=W1eVF_w52cDquM%3A&usg=__hYd_Su3Ft1qjTAylFR0INIgfHRE%3D







103

Εικόνα 11 στη σελ. : Εξωτερικός χώρος BIOS

Πηγή εικόνας: http://www.bios.gr/about (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 12 στη σελ. : Εξωτερικός χώρος Beton7

Πηγή εικόνας: http://www.beton7.com/index.php/el/beton7.html (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 13 στη σελ. : Logo Gazarte


https://www.google.gr/search?q=gazarte&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=583&source=ln

ms&tbm=isch&sa=X&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIoIGC7L7uxwIVR28UCh0CNwRF&dp

r=1 (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 14 στη σελ. : Logo εκδόσεων Άγκυρα

Πηγή εικόνας: https://www.google.gr/search?q=%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1&rls=com.microsoft:el:%7Breferre

r:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ved=0CDAQsARqFQoTCIKIpd-

87scCFUW8FAodaO0KCw&biw=1366&bih=583#tbm=isch&q=%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CF%8C%CF%83%CE%B5%

CE%B9%CF%82+%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1&imgrc=jB1qfeMvgSqFZM%3A (τελευταία

πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 15 στη σελ. : Logo Πολυχώρου Μεταίχμιο


https://www.google.gr/search?q=gazarte&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=583&source=lnms&tbm=isch&sa=X&sqi=

2&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIoIGC7L7uxwIVR28UCh0CNwRF&dpr=1#tbm=isch&q=%CF%80%CE%BF%CE%BB%C

F%85%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82+%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%AF%CF%87%CE%BC

%CE%B9%CE%BF&imgrc=Xx2-RaG9zWSMgM%3A (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 16 στη σελ. : Logo Διέλευσις

Πηγή εικόνας: http://www.dieleusis.gr (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 17 στη σελ. : Εξωτερικός χώρος Διέλευσις


http://www.dieleusis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=47&Itemid=53 (τελευταία

πρόσβαση: 11.09.2015)

http://www.bios.gr/about


https://www.google.gr/search?q=gazarte&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=583&source=lnms&tbm=isch&sa=X&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIoIGC7L7uxwIVR28UCh0CNwRF&dpr=1



https://www.google.gr/search?q=%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source?%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ved=0CDAQsARqFQoTCIKIpd-87scCFUW8FAodaO0KCw&biw=1366&bih=583#tbm=isch&q=%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CF%8C%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82+%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CF%85%CF%81%CE%B1&imgrc=jB1qfeMvgSqFZM%3A




https://www.google.gr/search?q=gazarte&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=583&source=lnms&tbm=isch&sa=X&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIoIGC7L7uxwIVR28UCh0CNwRF&dpr=1#tbm=isch&q=%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82+%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%AF%CF%87%CE%BC%CE%B9%CE%BF&imgrc=Xx2-RaG9zWSMgM%3A







104

Εικόνα 18 στη σελ. : Εσωτερικός χώρος και logo ΚΕΤ


https://www.google.gr/search?q=logo+%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF+%CE%B5%CE%BB%CE

%AD%CE%B3%CF%87%CE%BF%CF%85+%CF%84%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CE%BF%CF%81%CE%AC%CF%83

%CE%B5%CF%89%CE%BD&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source%3F%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&biw=1366&bih=6

35&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIqJfN-

sHuxwIVSWkUCh0Ltgfe#imgrc=UOO2EteGWGFoFM%3A (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 19 στη σελ. : Logo Επίκεντρον +

Πηγή εικόνας: https://www.google.gr/search?q=%CE%95%CF%80%CE%AF%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF%C

E%BD+%CF%80%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%B1&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=635&source=lnms&tbm

=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAmoVChMIqNjKi7zuxwIVR2sUCh0VJgsS#imgrc=TJ4yZu76Uk7DTM%3A (τελευταία

πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 20 στη σελ. : Logo Βαβέλ

Πηγή εικόνας: https://www.facebook.com/BABEL.Pirinas.Texnis/photos_stream (τελευταία

πρόσβαση: 11.09.2015)

Εικόνα 21 στη σελ. Εξωτερικός χώρος Φουγάρο

Πηγή εικόνας: http://www.fougaro.gr/el/%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82/%CE%BF%CE%B9-

%CF%85%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B8%CF%81%CE%B9%CE%BF%CE%B9-

%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CE%B9 (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

https://www.google.gr/search?q=logo+%CE%BA%CE%AD%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF+%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CE%B3%CF%87%CE%BF%CF%85+%CF%84%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CE%BF%CF%81%CE%AC%CF%83%CE%B5%CF%89%CE%BD&rls=com.microsoft:el:%7Breferrer:source%3F%7D&rlz=1I7SVEE_elGR482&biw=1366&bih=635&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAYQ_AUoAWoVChMIqJfN-sHuxwIVSWkUCh0Ltgfe#imgrc=UOO2EteGWGFoFM%3A





https://www.google.gr/search?q=%CE%95%CF%80%CE%AF%CE%BA%CE%B5%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%BF%CE%BD+%CF%80%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%B1&rlz=1C2SVEE_enGR482&biw=1366&bih=635&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0CAcQ_AUoAmoVChMIqNjKi7zuxwIVR2sUCh0VJgsS#imgrc=TJ4yZu76Uk7DTM%3A



https://www.facebook.com/BABEL.Pirinas.Texnis/photos_stream

http://www.fougaro.gr/el/%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CF%82/%CE%BF%CE%B9-%CF%85%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B8%CF%81%CE%B9%CE%BF%CE%B9-%CF%87%CF%8E%CF%81%CE%BF%CE%B9




105

Χάρτες

Χάρτης 1. Ιστορικό Κέντρο Αθηνών

Πηγή: https://www.google.gr/maps/@37.9724071,23.7285606,16.5z (τελευταία πρόσβαση:

11.09.2015)

Χάρτης 2. Γκάζι

Πηγή: https://www.google.gr/maps/@37.978808,23.7101292,17z (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

Χάρτης 3. Κέντρο Αθηνών – Εξάρχεια – Νεάπολη

Πηγή:

https://www.google.gr/maps/place/%CE%95%CE%BE%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%

B9%CE%B1,+%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1+106+81/@37.981289,23.7349561,

15.25z/data=!4m2!3m1!1s0x14a1bd369acac893:0x2600bd2df93b4d72 (τελευταία πρόσβαση:

11.09.2015)

Χάρτης 4. Κυψέλη

Πηγή:

https://www.google.gr/maps/place/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7,+%C

E%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1+113+64/@38.003984,23.7433618,15.25z/data=!4m2!

3m1!1s0x14a1a2b91e9a4573:0x2600bd2df93b4d52 (τελευταία πρόσβαση: 11.09.2015)

https://www.google.gr/maps/@37.9724071,23.7285606,16.5z

https://www.google.gr/maps/@37.978808,23.7101292,17z

https://www.google.gr/maps/place/%CE%95%CE%BE%CE%AC%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%B9%CE%B1,+%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1+106+81/@37.981289,23.7349561,15.25z/data=!4m2!3m1!1s0x14a1bd369acac893:0x2600bd2df93b4d72



https://www.google.gr/maps/place/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7,+%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1+113+64/@38.003984,23.7433618,15.25z/data=!4m2!3m1!1s0x14a1a2b91e9a4573:0x2600bd2df93b4d52




106

Παράρτημα 1: Δελτίο καταγραφής Πολυχώρων Πολιτισμού

ΔΕΛΤΙΟ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΠΟΛΥΧΩΡΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Όνομα

Έτος ίδρυσης:

Σκοπός/ ταυτότητα

Είδη εκδηλώσεων

Εστίαση

Ναι Όχι Café Bar Εστιατόριο Πολυχρηστικό

Διεύθυνση

Χώρος

κτίριο Νεοκλασικό Βιομηχανικό Νεόκτιστο

αρχιτέκτονες Site:

εσωτερικοί χώροι

Γειτνιάζοντες πολιτιστικοί χώροι

Περιοχή (δημόσιοι χώροι, δρόμοι, πρόσβαση, ιδιαίτερη ταυτότητα)

Γειτονιά (γραφεία ή καταστήματα πολιτιστικού περιεχομένου)

Ιστοσελίδα Social media Άρθρα εφημερίδων


107

Υπεύθυνοι

Προσωπικό

Στοιχεία επικοινωνίας

Οικονομικά online Οικονομικές δραστηριότητες Εστίαση

Ενοικίαση χώρων Άλλο

Τύπος επιχείρησης Μικρομεσαία Εταιρεία

Παρατηρήσεις


108

Παράρτημα 2: Ερωτηματολόγιο

Ερωτηματολόγιο

στα πλαίσια της διπλωματικής εργασίας της Νικολοβιένη Γ.Ι. «Πολυχώροι Πολιτισμού.

Επιχειρηματικότητα, πολιτισμός και κοινωνική συνδιαλλαγή», MSc Διοίκηση Πολιτισμικών

Μονάδων, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο

1. Πως γεννήθηκε η ιδέα της δημιουργίας του χώρου σας;

2. Ποιοι είναι οι άνθρωποι πίσω από αυτήν την κίνηση;

Το εργασιακό ή εκπαιδευτικό τους παρελθόν επηρέασε τη γέννηση της

ιδέας;

3. Ποια η ιστορία γύρω από το επιλεγμένο όνομα;

4. Πώς επιλέξατε την συγκεκριμένη περιοχή;

5. Και γιατί εκείνη την χρονική στιγμή;

6. Δέχεστε τον όρο «Πολυχώρο»; Γιατί ναι ή γιατί όχι;

7. Γιατί πιστεύετε ότι οι πολυχώροι έχουν απήχηση στο κοινό;

8. Γιατί επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος αρχιτεκτονικός χώρος;

Η επιλογή αυτή συνδέεται με την φιλοσοφία του πολυχώρου;

9. Στην απόφασή σας να δημιουργήσετε τον χώρο σας στην συγκεκριμένη

περιοχή, έπαιξε ρόλο η γειτονιά; Η ιστορία της, οι άνθρωποί της, κλπ;


109

10. Όπως περνούσε ο καιρός συνδέθηκε ο χώρος με την γειτονιά; Και αν ναι,

πώς;

11. Συνεργάζεστε με τους υπόλοιπους πολιτιστικούς χώρους της περιοχής;

(…πείτε μας τις σκέψεις σας…)

12. Θα σας ενδιέφερε ένα δίκτυο με τους υπόλοιπους πολιτιστικούς χώρους και

με συμμετοχικές ομάδες της γειτονιάς;

Εάν η σύνδεση αυτή επέφερε αλλαγές στο πρόγραμμα εκδηλώσεων σας

πόσο δεκτικοί θα ήσασταν σε αυτό;

13. Πώς επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες πολιτιστικές δράσεις του προγράμματός

σας;

Οι επιλογές σας επηρεάστηκαν από την προσωπικότητα των ιδρυτών ή από

την έλλειψη των συγκεκριμένων δραστηριοτήτων στην περιοχή;

14. Ποιο είναι το κοινό σας;

Θεωρείτε ότι συμμετέχουν περισσότερο λόγω των πολιτιστικών εκδηλώσεων

ή/ και ότι ο χώρος σας λειτουργεί ως σημείο συνάντησης της περιοχής;

15. Ο ψηφιακός κόσμος (ιστοσελίδα και κοινωνικά δίκτυα), εσείς και το κοινό

σας…

16. Χρησιμοποιείτε την «έρευνα κοινού» ως εργαλείο σχεδιασμού

προγράμματος;


110

17. Τι ρόλο παίζει η εστίαση στον χώρο σας; Λειτουργεί ως οικονομικός

παράγοντας, ως προσφορά ψυχαγωγίας, ως τρόπος προσέγγισης, ως τρόπος

χαλάρωσης;

18. Και μερικές ερωτήσεις ως προς την επιχειρηματικότητα…

a. Πώς ξεκινήσατε; Με ίδια κεφάλαια ή επιχορηγήσεις;

b. Πόσους ανθρώπους απασχολείτε στην επιχείρησή σας;

c. Η εστίαση ή οι δράσεις του προγράμματος αποφέρουν το μεγαλύτερο

κέρδος;

Πολυχώροι Πολιτισμού. Επιχειρηματικότητα, Πολιτισμός...

Documents