Aleksandra Sulikowska-Gąska

I k o n a Ś w. P a r a s k ie w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a z k o l e k c j i M u z e u m N a r o d o w e g o w W a r s z a w ie

W kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, ze względu na specyfikę i dzieje zbiorów, przeważają zdecydowanie ikony rosyjskie1. Pomimo że dzie­ła sztuki cerkiewnej pochodzące z dawnych ziem Rzeczypospolitej stanowią zaledwie niewielką jej część, można jednak w tej grupie odnaleźć obiekty niezwykle cenne i ważne pod względem badawczym. Wśród z nich jest ha- giograficzna ikona Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej, należąca do grupy zabytków sztuki cerkiewnej, które do zbiorów warszawskiego Muzeum Narodowego trafiły przed II wojną światową.

Ikona została namalowana na podobraziu składającym się z trzech deseko wymiarach ok. 154 na 111 cm, grubości ok. 2,4-2,5 cm, pierwotnie połą­czonych dwiema szpongami, po których na odwrocie pozostały wgłębienia biegnące przez całą jego szerokość. Na licu wydrążony jest płytki kowczeg, a na desce naklejono grubo diagonalnie tkane płótno. Ikona namalowana zo­stała farbami temperowymi (il. 1). W części środkowej ukazana jest stojąca w kontrapoście niewiasta, ubrana w błękitną suknię spodnią i czerwony płaszcz. Lewą rękę unosi na wysokości piersi i zwraca otwartą ku widzowi, w prawej wysoko podniesionej trzyma podłużny przedmiot - z całą pewnoś­cią krzyż, który na skutek przemyciu tła uległ zniszczeniu. W tle widoczny jest jednak ryty szkic krzyża sześcioramiennego, z dodatkową dolną krótszą belką poprzeczną - podnóżkiem.

Oblicze Paraskiewy ma owalny kształt, karnacji oliwkowej, o zaróżowio­nych policzkach. Brązowe oczy wydają się lekko skośne, o wydatnych dol­nych powiekach, nad nimi zarysowane są brwi w kształcie łuku. Powyżej na czole widoczna jest długa, powtarzająca łuk brwi zmarszczka. U stóp Para­skiewy - z ziemi wyrastają stylizowane kwiaty przypominające lilie. Głowę świętej otacza nimb z tłoczonym motywem winnej latorośli.

Dokoła postaci Paraskiewy z trzech jej stron: po prawej, lewej i u dołu umieszczone zostały klejma z wyobrażeniami pochodzącymi z jej żywota świętej ascetki, które powinny być odczytywane od lewej do prawej strony

1 B. Dąb-Kalinowska, Ikony maryjne z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, w: Ikony. Przedstawienia maryjne z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie. Katalog zbiorów, red. A. Sulikowska, Warszawa 2004, s. 7.

100 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą sk ą

(choć niekonsekwentnie) kolejno rzędami: Narodziny Paraskiewy, Chrzest w świątyni, Rozmowa świętej z aniołem, Modlitwa Paraskiewy, Paraskiewa przed murami Konstantynopola, Powrót świętej do Epiwatu, Śmierć Para­skiewy, Złożenie ciała świętej do grobu, Objawienie Georgiemu, Pogrzeb Paraskiewy, Przeniesienie relikwii świętej. Począwszy od kompozycji uka­zującej śmierć Paraskiewy układ klejm został nieco zmieniony, kolejna pod względem chronologii scena znajduje się poniżej. Podobnie poniżej Objawie­nia Georgiemu umieszczono Pogrzeb Paraskiewy. Cykl zamyka Przeniesie­nie relikwii świętej, umieszczone w dolnej części ikony.

Paraskiewa jest w prawosławnej tradycji jedną z najważniejszych świę­tych niewiast, zwłaszcza u Słowian południowych i wschodnich. W lite­raturze dobrze opisane zostało zjawisko kontaminacji żywotów różnych świętych, które niejako złożyły się na popularne wyobrażenie o Paraskiewie - w tym przede wszystkim świętej męczennicy z Ikonium i ascetki pochodzącej z Epiwatu. Wiążą się z tym nierzadko trudności w ustaleniu „tożsamości” świętej na ikonach czy freskach2. Pojawienie się na ikonie z Muzeum Naro­dowego wymienionych scen hagiograficznych pozwala jednak jednoznacznie określić postać na niej wyobrażoną jako Paraskiewę, zwaną Petką, z Tymo- wa (a także Paraskiewą Serbską), żyjącą w XI wieku, którą wspomina się 14 października, a której cześć rozwinęła się na południowej Słowiańszczyź- nie3 Rozpowszechnienie jej kultu w prawosławiu na terenach państwa polsko-

2 Por. np. A. Naumow, Władysław II Jagiełło wobec prawosławia, w: Kaplica Trójcy Świę­tej na Zamku Lubelskim. Historia, teologia, sztuka, konserwacja. Materiały sesji zorganizowa­nej w Muzeum Lubelskim 24-26 kwietnia 1997 roku, Lublin 1999, s. 18, przyp. 6.

3 O kulcie św. Paraskiewy Tymowskiej por. M.P. Kruk, Gregory Tsamblak and the Cult o f Saint Parasceva, „Byzantina et Slavica Cracoviensia” 5,2007 (= Byzantium, new Peoples, New Powers: The Byzantino-Slav Contact Zone, from the Ninth to the Fifteenth Century. Dedicated to the Memory o f Anna Różycka Bryzek), ed. by M. Kaimakamova, M. Salamon, M. Smorąg Różycka), s. 331-348; M. Kuczyńska, Obraz św. Paraskiewy - Petki Tymowskiej w hymnografii słowiańskiej (na materiale polskich odpisów służb ku je j czci), w: Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej „ Stosunki kulturowo-literackie polsko-wschodnioslowiańskie ”, pod red. K. Prusa, Rzeszów 1994, s. 141-144; J. Stradomski, Święta Paraskiewa (Petka) w literaturze, kulturze i duchowości Słowian południowych i wschodnich, w: Święci w kulturze i duchowości dawnej i współczesnej Europy, red. W. Stępniak-Minczewa, Z. Kijas, Kraków 2001, s. 83-93. Na temat kultu Paraskiewy w tradycji ortodoksyjnej por. również: Ch. Walter, The Portrait o f Saint Parasceve, „Byzantinislavica” 56, 1995 (= ΣΤΕΦΑΝΟΣ. Studia byzantina ac slavica Vladimiro Vavrinek ad annum sexagesimum quintum dedicata), s. 753-757 (przedruk: Ch. Wal­ter, Picture as Language. How the Byzantines Exploted Them, London 2000, s. 382-394). Na temat kultu św. Paraskiewy w Mołdawii: D.I. Mureçan, Autour de l'élément politique du culte de sainte Parasceve la Jeune en Moldavie, w: L'empereur hagiographe. Culte des saints et monarchie byzantine et post-byzantine. Actes des colloques internationaux „ L ’empereur hagi­ographe" (13-14 mars 2000) et „Religues et m iracles" (1-2 novembre 2000), Bucarest 2001, s. 249-280.

Ik o n a Ś w . P a r a s k ie w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a .. 101

litewskiego łączy się z osobą Grzegorza Cambłaka, od 1415 roku metropolity kijowskiego, któiy, by posłużyć się słowami Aleksandra Naumowa, „stając na czele polsko-litewskiej części podzielonej metropolii, starannie nasycał praktykę powierzonej mu Cerkwi elementami tradycji bałkańskiej - greckiej, serbskiej, bułgarskiej i rumuńskiej”4.

Interesująca wydaje się ikonografia kolejnych scen składających się na ży­wot świętej, tym bardziej że w większości przypadków towarzyszą im dobrze zachowane napisy.

Scena pierwsza ukazuje matkę Paraskiewy spoczywającą w połogu i samą świętą jako dziecię w powijakach w kołysce - obok łoża matki. Nad nią stoi piastunka. W tle widoczna jest konwencjonalna architektura. Powyżej umiesz­czony został napis: pо ж А{c ^ o с т ы д п а т к ы . Czternastowieczny ży­wot Paraskiewy pióra Eutymiusza Tymowskiego mówi o jej narodzinach i dzieciństwie krótko: „Święta Paraskiewa narodziła się w Epiwacie z bo­gobojnych rodziców, którzy trwając w posłuszeństwie przykazaniom bożym przyozdobili swój ziemski żywot dobrymi uczynkami i jałmużną. A kiedy narodziła im się łagodna i czysta gołębica Chrystusowa, wychowali ją w tym samym duchu”5 (il. 2).

Scena druga prezentuje chrzest Paraskiewy. Przedstawieni zostali tu jej rodzice, trzymający niemowlę oraz kapłan i diakon. Pośrodku widoczna jest chrzcielnica w formie kadzi z wodą. W tle architektura świątynna. Powyżej widoczny jest napis: Kp'ifiNie с т ы а п а т к ы (il. 3).

Scena trzecia ukazuje Paraskiewę jako osobę dorosłą, w czasie modlitwy. Z nieba zlatuje ku niej anioł. W tle widoczna jest architektura oraz drzewa. W górnej części sceny umieszczony został napis: с т а д п а т к a UUCTb V r н о п о у с т ъ ш н д н г л ь г н ь πΐΓ е н ' ь о к л ^ У е . Klejmo, podobnie jak kolejne, odnosi się do wydarzeń opisanych w żywocie Petki, gdzie mowa jest o je j pobycie na pustyni i objawieniu anioła jako J a s ­nego młodzieńca”, który nakazał jej powrót w rodzinne strony6 (il. 4).

W scenie czwartej widzimy Paraskiewę modlącą się wśród drzew i krzaków. Zwraca się ona w prawą stronę i spogląda ku górze, unosząc obie ręce, podczas gdy z nieba wyłania się ręka Boga, błogosławiąca świętą. Powyżej znajduje się napis: с т а а п а т к а oy п К с т ы н н м о л н т с а в г о у (il. 5)7.

4 A. Naumow, Domus Divisa. Studia nad literaturą ruską w I. Rzeczypospolitej, Kraków 2002, s. 53.

5 Siedem niebios i ziemia. Antologia dawnej prozy bułgarskiej, wybr., przeł. T. Dąbek-Wir- gowa, Warszawa 1983, s. 197.

6 Tamże, s. 199.7 Klejmo trzecie i czwarte - w kontekście logiki opowieści o żywocie Parskiewy mogą być

zamienione miejscami. Wydaje się bowiem, że najpierw powinna pojawić się scena ukazująca

102 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą sk a

Klejmo piąte ukazuje Paraskiewę z krzyżem w dłoni. Jest ona zwrócona w prawo i zmierza do miasta, którego mury i świątynie przedstawione są w tle- Konstantynopola. Scenie towarzyszy napis: с т а а п а т к а п р н ^ о a i -T

w п о у с т ъ ш А ко L| pн a , który odnosi się do opisanej w żywocie wizyty świętej ascetki w Konstantynopolu: „Przybyła do cesarskiego grodu, a tam udała się do przybytku, czyli do świątyni Świętej Sofii w Carogrodzie. I stroniąc od wszelakich zajęć, na klęczkach odprawiała modły, strumienie łez lały się jej z oczu, z piersi nierzadko wyrywały się westchnienia i jęki, a na wspomnienie pustyni okrutny smutek przeszywał jej serce. A kiedy jako pracowita pszczółka, co nie ominie żadnego wiosennego kwiatu, nawiedziła już wszystkie święte miejsca, podążyła do świątyni najświętszej matki Chry­stusowej, do dnia dzisiejszego zwanej Blachemą”8 (il. 6).

Scena szósta ukazuje świętą powracającą do rodzinnej miejscowości, w bramach której witają ją mieszkańcy. Towarzyszy jej napis: с т а a

П А Т К А П р Н ^ О Д Н Т Ь W Ц р Н Г р А А Л КО СБ 0 6 U J Y f t T K O . Od­nosi się ona do fragmentu żywota, gdy Petka po modlitwie przed ikoną Matki Boskiej w Blachemach „odeszła w swe rodzinne strony. Powróciła do Epi- watu i przez długi czas tam przebywała. I do dawnych czynów dodając nowe, pomnożyła swój chwalebny trud i mękę”9 (il. 7).

Klejmo siódme prezentuje Paraskiewę spoczywającą na łożu z zamknię­tymi oczyma i złożonymi rekami, powyżej widoczny jest anioł unoszący jej duszę ku niebu. U stóp świętej stoją niewiasty i mężczyzna opłakujący jej śmierć. Powyżej umieszczono inskrypcję: п р н с т л ь л ь ш Г Г т ы а п а т к ы (il. 8).

Scena ósma (umieszczona poniżej siódmej) prezentuje złożenie do gro­bu Paraskiewy. Ułożona jest ona w trumnie, nad którą stoją kapłan z księgą w dłoni i diakon z kadzielnicą. Towarzyszy jej napis: п о л о ж е ш е к о г р о к ь Г т ы а паткы . Kolejne sceny odnoszą się do fragmentu żywo­ta opisującego pokrótce ostatnie chwile świętej: „I tak oddała błogosławioną swoją duszę w ręce Pana, a bogobojni chrześcijanie złożyli jej ciało do gro­bu”10 (il. 9).

Klejmo dziewiąte ukazuje śpiącego mężczyznę i jego objawienie podczas snu: niewiastę w koronie, zasiadającą na tronie, który otaczająaniołowie. Napis towarzyszący scenie głosi: υ λ κ κ Ϊ r i w p r ï w i a e h c a к о с н -ь 1{ртЦ А

modlitewne praktyki świętej na pustyni, a dopiero potem wyobrażenie rozmowy z aniołem, zwiastujące jej podróż do Konstantynopola i powrót w rodzinne strony. Ten fakt jednak nie wpływa znacząco na układ całego cyklu.

8 Siedem niebios..., s. 199.9 Tamże, s. 199-200.10 Tamże, s. 200.

I k o n a Ś w . P a r a s k i e w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a .. 103

С -в A A ψ H НА п р н с т о л ъ H Y H H O S l МНОГО UJEbCTA AIJIíH). П0кел-ЬША Т-ЬЛО Г тЫ А П А Т К Ы RÛ^ATH W (М(рДА1|1(Г0

T t A A . Wyobrażone tu wydarzenie szeroko opisane zostało w żywocie świętej: „Nad ranem, gdy spał jeszcze [Georgij - ASG] snem głębokim, zdało mu się, iż ogląda królowę całą w światłości, spoczywająca na tronie, a wokół niej stały zastępy jasnych iycerzy”. Niewiasta powiedziała do niego: „Na­tychmiast weźmijcie moje szczątki i złóżcie w godnym miejscu. Nie ścierpię dłużej ohydnej woni tego smrodliwego trupa - też przecież jestem człowie­kiem”11̂ . 10).

Klejmo dziesiąte (umieszczone poniżej dziewiątego) ukazuje wydobycie ciała świętej z grobu, będące konsekwencją objawienia Georgiemu. Widocz­ni są tu mężczyźni nad trumną Paraskiewy, którzy wydobywają ją z ziemi. Dwóch innych stoi nad nią ze świecami. W lewym górnym narożniku wi­doczny jest słupnik (mężczyzna bez brody), o którym wspomina żywot Para­skiewy. W tle obecna jest architektura. Scenie towarzyszy napis: κ ο ^ Α ί μ ε т - ь л о с т ы а п А т к ы ш с *л f р a a i|i Е г о τ ϊ λ λ . Odpowiada ona fragmentowi żywota: „Wydobyli jej ciało z ziemi i patrzyli w nie w zachwy­ceniu jakoby w skarb rzadki i drogocenny, po czym wzięli błogosławione szczątki i ze świecami w ręku, kadzielnicami i wonnościami ponieśli do cer­kwi Świętych Apostołów” 12 (il. 11).

Scena jedenasta, znajdująca się w dolnej części ikony ukazuje przeniesie­nie relikwii świętej do Tymowa. Po prawej stronie dwóch młodzieńców niesie na ramionach trumnę, którą witają, ukazani po lewej stronie mieszkańcy tyr- nowa, a wśród nich biskup, kapłan, diakon, władca i dworzanie Paraskiewy. W tle widoczna jest architektura miasta z budowlami cerkiewnymi. Powyżej mężczyzn niosących trumnę znajduje się (w dużej mierze uszkodzony) napis: np (fragment tekstu utracony) ip i с т ы а п а т к ы u> ц р н г р л л л б о т е р ы о к ь г р л . Natomiast nad przedstawieniem procesji, zmierzającej na powitanie relikwii widoczne są słowa (napis również częściowo uszkodzo­ny): qj>b h а л (fragment tekstu utracony) h к ы н д е н а с т р ъ т е т е i t u M o ip i с т ы а п А^кы со Π Α τ ρ ι (fragment tekstu utracony)о н соьс-ь* п р н y т ь н со НАрОАО* со ск (fragment tekstu utra­cony) ip ашг н н к д д н л ы со b c a k o h Y T K . Wyobrażenie odpo­wiada opisanemu w żywocie przeniesieniu relikwii Paraskiewy do Tymowa: ,»Zbiegł się lud z okolicy i ze świecami w ręku, kadzidłami i wonnościami odprowadzili okrytą chwałą niebieską trumnę do sławnego grodu Tymowa. Na wieść, iż przybywają, bogobojny car Iwan Asen wraz ze swą matką carycą

11 Tamże, s. 201.12 Tamże.

104 A l e k s a n d r a Su l ik o w s k a -G ą s k a

Heleną, małżonką carycą Anną i wielmożami pośpieszyli za bramy miasta. A z nimi śpieszyli przewielebny patriarcha ojciec Wasyli wraz z całym ducho­wieństwem i rzesze ludu”13 (il. 12).

Wedle zapisu w księdze inwentarzowej ikona Paraskiewy znalazła się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie 21 grudnia 1927 roku, kiedy to została zakupiona od Ignacego Piesinowskiego „za zł. 1 ООО”14. Pewną wskazówką dla określenia jej pochodzenia może być nalepka znajdująca się na odwrocie, poniżej górnej szpongi, po lewej stronie deski: „Polskie Koleje Państwowe z: Olszanica”. I wypisane obok odręcznie czarnym atramentem, niestety nie dość czytelne słowa: f r a k ó w Smoleńska 19” (?). Poniżej podob­nym charakterem pisma, częściowo nieczytelne: ,dyrektor Muzeum (litery nieczytelne) F M (?) Kraków, ul. Smoleńsk 9 ”.

Najpewniej jeszcze przed pozyskaniem ikony przez Muzeum Narodowe w Warszawie została ona poddana renowacji, efektem czego stało się prze­mycie tła głównej kompozycji. Zniszczeniu uległy wówczas - istniejące tu z pewnością - napisy identyfikujące oraz przedstawienie trzymanego przez świętą krzyża, z którego pozostał jedynie ryty szkic. W 1988 roku wraz z kilkunastoma innymi obiektami sztuki cerkiewnej ikona została przekazana w depozyt do Zamku w Łańcucie, gdzie przeprowadzono prace polegające na umocnieniu podobrazia dwiema szpongami. Kilka lat po utworzeniu w Muze­um Narodowym odrębnej kolekcji sztuki cerkiewnej w 2002 roku powróciły z Łańcuta do Warszawy.

Ikona Paraskiewy Tymowskiej była dotąd wielokrotnie reprodukowa­na15. Obecna jej publikacja jest jednak pierwszą po konserwacji, przeprowa­dzonej w latach 2004-2005 przez Teresę Świątek w Pracowni Konserwacji Sztuki Średniowiecznej i Ikon Muzeum Narodowego. Podczas niej wzmoc­nione zostały warstwy technologiczne ikony i nastąpiło estetyczne scalenie kompozycji. W dolnych partiach, najbardziej zniszczonych, gdzie ubytki zacierały czytelność scen, zastosowany został retusz techniką tratteggio16.

13 Tamże, s. 203.14 Ikona została wpisana do księgi inwentarzowej pod numerem 73147; następnie nr inw.

M. Ob. 2098, obecnie - po przyjęciu do Zbiorów Sztuki Wschodniochrześcijańskiej - nr inw. ΙΚ 147.

15 Publikacje w kolejności chronologicznej: R. Biskupski, Ikony w zbiorach polskich, War­szawa 1991, il. 25; Ch. Walter, The Portrait o f Saint Parasceve..., s. XLIII, il. 9; (2000) s. 393, il. 9; W. Deluga, Malarstwo i grafika cerkiewna w dawnej Rzeczypospolitej, Gdańsk 2000, il. 3; Muzeum Narodowe w Warszawie. Arcydzieła malarstwa, red. D. Folga-Januszewska, War­szawa 2005, il. s. 81; J. Giemza, O sztuce sakralnej przemyskiej eparchii słowem i obrazem, Łańcut 2006, il. 162-164. Wszystkie wymienione publikacje biorą pod uwagę stan zachowania ikony przed konserwacją.

16 Por. http://www.mnw.art.pl/index.php/zbiory/konserwacja/sw_paraskiewa_z_zyciem

I k o n a Św . P a r a s k ie w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a . 105

W dotychczasowej literaturze przedmiotu ikona była łączona z następu­jącymi piętnastowiecznymi ikonami: Mikołaja z Gorlic17 i z Długiego18, Pa­raskiewy Męczennicy z Żohatyna19, Maiki Boskiej z Nowosielc (Długiego)20, Kośmy i Damiana z Jabłonicy Ruskiej21, Mandylionem nieznanego pochodze­nia z początku XVI wieku22. Mogłyby być one według Swiencickiej dziełem jednego malarza, działającego we wsiach Węglówka i Zwierzyń23, lub szerzej- z okolic Brzozowa, Birczy i Sanoka. Wedle Włodzimierza Jaremy miałyby one powstać pod wpływem wzorców kijowskich24.

Pod względem stylistycznym ikona Paraskiewy z warszawskiego Muze­um Narodowego bez wątpienia jest najbliższa hagiograficznemu wyobrażeniu Kośmy i Damiana z Jabłonicy Ruskiej25, z którą łączą ją takie cechy formalne, jak sposób opracowania oblicz postaci o charakterystycznym wykroju oczu, ich poza w kontrapoście, bardzo jasna i bogata kolorystyka, sposób opraco­wania fałdów szat, kwiatów na ziemi; czy wreszcie ujęcia niektórych scen (Narodzin, Złożenia do grobu) oraz liternictwa napisów w klejmach. Inaczej natomiast - choć w obu przypadkach reliefowo - opracowane zostały nimby postaci. Jabłonica Ruska jest wzmiankowana w źródłach już w XIV i XV wie­ku. Według opisu zawartego w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego w Jabłonicy w miejscowości zamieszkanej przede wszystkim przez unitów znajdowała się cerkiew p.w. Kośmy i Damiana (dekanat birczański, diecezji

17 Muzeum Narodowe we Lwowie (dalej: LMN); B.I. Свенцщкая, О.Ф. Сидор, Укратське малярство XIV-XVIII ст олт ь у музейних колекцшх Львова, Льв1в 1990, kat. 17, s. 52.

18 Muzeum Historyczne z Sanoku (dalej: MHS); R. Biskupski, Ikony ze zbiorów Muzeum Historycznego w Sanoku, Warszawa 1991, il. 23; В. Dąb-Kalinowska, Najpiękniejsze ikony w zbiorach polskich, Olszanica 2001, il. 123.

19 Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku (dalej: MBLS); B. Dąb-Kalinowska, dz. cyt., il. 130.

20 MHS; R. Biskupski, Ikony ze zbiorów Muzeum Historycznego..., il. 21; В. Dąb-Kalinow- ska, dz. cyt., il. 47.

21 MBLS; B. Dąb-Kalinowska, dz. cyt., il. 121.22 Muzeum Narodowe w Krakowie (dalej: MNK); J. Kłosińska, Ikony (= Muzeum Narodo­

we w Krakowie. Katalogi zbiorów, 1 .1), Kraków 1973, kat. 4, s. 78-79.23 В. Свенцщкая, Мастер икон X V века из сел Ванивка и Здвижень, w: Древнерусское

искусство. Проблемы и атрыбуции, Москва 1977, s. 286; рог. Г. Логвин, JI. Мшасва, В. Свенцщкая, Украшський середньовгчний живопис (= Ukrainian Medieval Painting), Khïb 1976, s. 15; M.P. Kruk, Stan badań nad atrybucjami warsztatowymi zachodnioruskiego malarstwa ikonowego XV-XVI wieku, w: Łemkowie i lemkoznawstwo w Polsce, pod red. An­drzeja A. Zięby, (= „Prace Komisji Wschodnioeuropejskiej”, V) Kraków 1997, s. 170.

24 W. Jarema, O pracowniach Galicji w XIV-XVI wieku, w: Sztuka diecezji przemyskiej. Ma­teriały międzynarodowej konferencji naukowej 25-26 marca 1995 roku, Łańcut 1999, s. 30.

25 Na podobieństwo stylistyczne pomiędzy ikonami zwraca uwagę Dymitr Jarema; Патр. Димитрш (Ярема), Ыонорис 3axidHoï УкрашиX II-X V ст., JIlbíb 2005, s. 278.

106 A l e k s a n d r a Su l ik o w s k a -G ą sk a

przemyskiej)26. Została ona wzniesiona w 1691 roku, a zniszczeniu uległa po roku 194627. Ikona świętych Anargyrów pochodziła z pewnością z wcześniej­szej budowli pod ich wezwaniem28.

Innym zabytkiem bliskim - choć nie do tego stopnia, co wcześniej wska­zana ikona - przedstawieniu Paraskiewy jest hagiograficzna ikona Archanioła Michała z cerkwi pw. św. Piotra i Pawła w Nagórzanach, datowana na XV stulecie. Zwraca tu uwagę przede wszystkim sposób wyobrażenia postaci (zwłaszcza aniołów w locie) i kolorystyka całości29. Pośród dalszych analo­gii· można wymienić również hagiograficzną ikonę iw. Mikołaja nieznanego pochodzenia z kolekcji Muzeum Narodowego w Krakowie, którą Janina Kło­sińska datowała na początek XVI stulecia30. Z ikonami Paraskiewy oraz Koś­my i Damiana łączy ją w szczególności sposób przedstawienia stylizowanych kwiatów u stóp świętego.

Romuald Biskupski datował ikonę Paraskiewy z Muzeum Narodowego w Warszawie na schyłek wieku XV, bądź też przełom XV i XVI stulecia31, podczas gdy ikonę Kośmy i Damiana określał jako dzieło z drugiej połowy XV wieku32 - podobnie była datowana przez kolejnych badaczy33. Daleko posunięte podobieństwo formalne pomiędzy tymi zabytkami nakazuje jednak brać pod uwagę nie tylko pochodzenie ikon z jednego warsztatu, ale również powstanie w tym samym okresie. Z całą pewnością wizerunek Paraskiewy ze scenami z żywota z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie był ikoną przeznaczoną do miejscowego rzędu ikonostasu, pełniąc funkcję ikony chra- mowej - jeżeli połączyć ją z ikoną Kośmy i Damiana, mogły być ikonami z tej samej przegrody ołtarzowej, choć w tym miejscu należy zaznaczyć, że przeciwko takiej koncepcji zdecydowanie przemawiają różnice wymiarów

26 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1882, t. III, s. 341.

27 Por. R. Brykowski, Wykaz dotyczący losów unickich cerkwi na obszarze byłego woje­wództwa rzeszowskiego w latach 1939-1997, w: Losy cerkwi w Polsce po 1944 roku. Materiały sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki pt. „ Tragedia polskich cerkwi ” oraz artykuły zamówione przez Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Rzeszo­wie, Rzeszów 1997, s. 297.

28 Por. Z. Budzyński, Sieć parafialna prawosławnej diecezji przemyskiej na przełomie XV i X V I wieku. Próba rekonstrukcji na podstawie rejestrów podatkowych ziemi przemyskiej i sa­nockiej, w: Polska - Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. I: Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu etnicznym, pod red. S. Stępnia, Przemyśl 1990, s. 153.

29 MBLS; Dąb-Kalinowska, dz. cyt., il. s. 100.30 J. Kłosińska, dz. cyt., kat. 42, s. 214-215.31 R. Biskupski, Ikony w zbiorach polskich, s. 12.32 Tamże.33 B. Dąb-Kalinowska, dz. cyt., il. 121; por. R. Bańkosz, Cerkwie szlaku ikon, Krosno 2007,

il. nlb.

Ik o n a Św . P a r a s k ie w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a . 107

obu ikon. Można zwrócić również uwagę, że pochodzący z Jabłonicy Ruskiej, a datowany na XVI stulecie Mandylion ma zupełni inny charakter stylowy niż obie omawiane tu ikony34

Być może zatem mimo widocznego podobieństwa do wspominanej ikony Kośmy i Damiana, omawiane zabytki wcale nie musiały pochodzić z tego samego miejsca, a jedynie powstały w tym samym warsztacie. W kontekście pytania o miejsce pochodzenia ikony z warszawskiego Muzeum Narodowego zwraca uwagę nalepka na jej odwrocie odręcznym napisem: „Olszanica”. Od­nosi się on z całą pewnością do transportu ikony z tej miejscowości ale może również oznaczać, że ikona pochodziła właśnie z Olszanicy. Znajdowała się bowiem tutaj drewniana cerkiew św. Paraskiewy, pierwotnie wzmiankowa­na w 1447 roku. Kolejną również drewnianą świątynię, tego samego imienia wzniesiono w roku 1815. Natomiast obecnie istniejąca murowana budowla powstała w 1923 roku35. Cerkiew w Olszanicy od 1785-1786 roku była filią parafii, również noszącej wezwanie św. Paraskiewy, w Stefkowej36 - miej­scowości wzmiankowanej w 1489 roku. Tu do dziś zachowała się drewniana cerkiew p.w. św. Paraskiewy wzniesiona w latach 1836-1840 prawdopodob­nie z fundacji Andrzeja Górskiego i (nieznanego z imienia) Laskowskiego37· Należy przypuszczać, że świątynie noszące imię Paraskiewy wybudowano w obu miejscowościach w podobnym czasie. Nie można zatem wykluczyć, że znajdująca się obecnie w kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie iko­na św. Paraskiewy była ikoną chramową z cerkwi jej imienia z Olszanicy lub też z pobliskiej Stefkowej. Mogłaby powstać około połowy XV wieku, co wydaje się prawdopodobne, ze względu na rozwijający się w tym okresie w państwie polsko-litewskim kult świętej z Tymowa, jak również z uwagi na cechy stylowe ikony.

Ikona trafiła do warszawskiego Muzeum Narodowego w 1927 roku (lub w tym roku została wpisana do księgi inwentarzowej; może być to istotne rozróżnienie, ponieważ w latach dwudziestych XX stulecia nie zawsze na bieżąco wpisywano do inwentarza nowe nabytki), a zatem być może zosta­ła wywieziona z Olszanicy w związku z budową nowej murowanej cerkwi?

34 MHS; por. B. Dąb-Kalinowska, il. 20.35 Katalog zabytków sztuki. Województwo krośnieńskie, pod red. E. Śnieżyńskiej-Stolotowej

i F. Stolota. Lesko, Sanok, Ustrzyki Dolne i okolice, Warszawa 1982, s. 78; por. Z. Budzyński, dz. cyt., s. 154; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego..., t. VII, Warszawa 1886, s. 498.

36 Por. W. Kołbuk, Granice i sieć parafialna greckokatolickiej diecezji przemyskiej na prze­łomie XVIII i X IX w., w: Polska - Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. III; Studia z dziejów greko- katolickiej diecezji przemyskiej, pod red. S. Stępnia, Przemyśl 1996, s. 109.

37 R. Brykowski, Drewniana architektura cerkiewna na koronnych ziemiach Rzeczypospo­litej, Warszawa 1995, s. 118-119; Katalog zabytków..., s. 119; por. Z. Budzyński, dz. cyt., s. 154; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego..., t. XI, Warszawa 1890.

108 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą sk a

Odręczne notatki znajdujące się na odwrocie deski świadczą, że ikona mogła być przeznaczona dla Miejskiego Muzeum Przemysłowego w Krakowie, któ­re od 1913 roku wieku miało swą siedzibę w gmachu przy ul. Smoleńsk 938,i w którym, obok innych obiektów artystycznych, zbierano również ikony39. Nie wiadomo, czy tam dotarła. Nie udało się również, niestety, dotąd ustalić, w jaki sposób trafiła w końcu do Warszawy.

Omawiana ikona zalicza się do grupy wizerunków Paraskiewy Tymow­skiej z rozbudowanym cyklem hagiograficznym. Podobnie jak na datowanej na XV stulecie ikonie z Uścia Gorlickiego (Ruskiego) święta przedstawiona została tu z lewą dłonią otwartą, zwróconą ku widzowi, z krzyżem uniesio­nym w prawej ręce40. Taki sposób wyobrażania Paraskiewy-Petki z wyraź­nie wyeksponowanym krzyżem wydaje się efektem kontaminacji jej postaci z osobą Paraskiewy męczennicy z Ikonium41. Wynika to bowiem z wiązaniem tej świętej z Wielkim Piątkiem, czy nawet więcej, traktowaniem jej jako per­sonifikacji dnia męki Chrystusa42.

W przypadku przywołanej ikony z Uścia Gorlickiego (Ruskiego) cykl żywota świętej opracowany został inaczej niż na ikonie z Muzeum Narodo­wego. Sceny układają się od góry do dołu po lewej a następnie po prawej stronie wizerunku, a ostatnie pod względem chronologicznym znajdują się w dolnej części deski. Nieco inny jest tu również zestaw tematów: Narodzenie świętej, Modlitwa Paraskiewy na pustyni, Paraskiewa u bram Konstantyno­pola, Śmierć świętej, Złożenie do grobu, Ukazanie się Paraskiewy Georgiemu, Odnalezienie relikwii świętej, Uzdrowienie chromego i ślepego, Przeniesienie relikwii świętej43.

38 B. Kołodziejowa, Miejskie Muzeum Przemysłowe im. D ra Adriana Baranieckiego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie” 11,1976, s. 210­2 11 ; T. Chruścicki, Zarys historii, w: Muzeum Narodowe w Krakowie. Historia i wybór zabyt­ków, Warszawa 1987, s. 24.

39 J. Kłosińska, dz. cyt., s. 15. Pochodzące z Muzeum Przemysłowego, a od 1950 roku znajdujące się w Muzeum Narodowym w Krakowie ikony są w większości dziełami późnymi, powstałymi po XVII wieku i m ają charakter prowincjonalny. Por. tamże, kat. 19, 54, 55, 67, 71, 72, 82, 88, 101, 120, 133, 134, 135, 159, 182.

40 MHS; R. Biskupski, Ikony w zbiorach polskich..., il. 12.41 Por. I. Свенцщкий, 1конопись галицког Украми XV-XVI βίκίβ, JIlbíb 1928, s. 78, il. 96­

-98, s. 79, il. 99; I. Свенцщкий-Святицкий, I k o h u галицког Украти XV-XVI βίκίβ, Л ш в 1929, s. 73, il. 106, s. 74, il. 107, s. 113, il. 185.

42 Э.С. Смирнова, В.К. Лаурина, Э.А. Горденко, Ж ивопись Великого Новгорода XV века, Москва 1982, s. 237; Ch. Walter, The Portrait o f Saint Parasceve ..., s. 753; M. Zow- czak, Listy z nieba w kulturze ludowej, w: Apokryfy Nowego Testamentu. III: Listy i apokalipsy chrześcijańskie, red. M. Starowieyski, Kraków 2001, s. 109.

43 R. Biskupski, Warsztat malarstwa ikonowego drugiej ćwierci X Vw ieku, „Materiały Mu­zeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” 14, 1971, s. 49.

Ik o n a Św . P a r a s k ie w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a . 109

Sposób ułożenia klejm na ikonie w Muzeum Narodowym w Warszawie podyktowany został nie tylko logiką opowieści ojej żywocie. Mamy tu z pew­nością do czynienia z celową uniwersalizacją historii o Paraskiewie. Dzieje się tak za sprawą obrazowego języka ikony: zwłaszcza gdy chodzi o spo­sób ukazania jej narodzin - odnoszący się (podobnie jak w przypadku innych ikon Paraskiewy) - do wyobrażenia Narodzin Bogurodzicy, a także chrztu Petki - przedstawienie to jest przede wszystkim nawiązaniem do kompozycji chrystologicznej o ważkim znaczeniu teologicznym: Spotkania Pańskiego. Podobne wyobrażenia Narodzenia pojawiają się na ikonach Paraskiewy mę­czennicy44. Obie kompozycje można również odnosić do pojawiających się w ikonach Mikołaja analogicznych scen: Narodzenia i Chrztu świętego, które umieszczane były w górnych klejmach, po dwóch stronach postaci świętego biskupa45. Dwie górne kompozycje klejm ikony Paraskiewy z warszawskiego Muzeum Narodowego można również skojarzyć z przedstawieniami pojawia­jącymi się na przywoływanej ikonie Kośmy i Damiana z Jabłonicy Ruskiej, a także na innych hagiograficznych ikonach świętych.

Za znaczące uznać należy również wyobrażenie Paraskiewy przed murami Konstantynopola odnoszące się do rozbudowanego opisu jej żywota z historii świętej niewiasty, a dotyczącego jej wizyty w stolicy Cesarstwa, gdzie wspo­minane są świątynie i miejsca, do których zawitała, a które były równocześnie najczęściej odwiedzanymi przez słowiańskich pielgrzymów46. Pierwszym, do jakiego starali się przybyć, był kościół Mądrości Bożej47. Równie ważnym, ze względu na przechowywane tam relikwie i ikony było sanktuarium Blacher- neńskie - główny ośrodek kultu Bogurodzicy, uważanej za patronkę bizantyjskiej stolicy48. Warto podkreślić, że na ikonie w Muzeum Narodowym Konstantyno­pol przedstawiono, zgodnie z praktyką malarstwa ikonowego, w sposób dalece symboliczny. Obraz miasta wydaje się przy tym niemal tożsamy z widokiem Tymowa, ukazanego w scenie Przeniesienia relikwii świętej.

Również scenę pogrzebu Paraskiewy, na co zwracał już uwagę Mirosław P. Kruk, należy traktować jako obraz śmierci dobrego chrześcijanina, a poprzez przywołanie konwencjonalnego widoku budowli na drugim planie oczywiste

44 XV-wieczna ikona nieznanego pochodzenia z MNK, J. Kłosińska, dz. cyt., kat. 44, s. 220; XV-wieczna ikona z Żohatyna, MBLS; B. Dąb-Kalinowska, dz. cyt., il. 130.

45 S. Tkać, Ikony zo 16.-19. storoćia na severovÿchodnom Slovensku, Bratislava 1980, por. il. 26, 32.

46 Por. G. P. Majeska, Russian Travelers to Constantinople in the Fourteenh and Fifteenth Centuries, Washington DC 1984.

47 G. Majeska, Russian Pilgrims in Constantinople, „Dumbarton Oaks Papers” 56, 2002, s. 94.

48 M. Gębarowicz, Mater Misericordiae - Pokrow - Pokrowa w sztuce i legendzie środko­wo-wschodniej Europy, W rocław-W arszawa-Kraków-Gdańsk Łódź 1986, s. 83 n.

110 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą sk a

wydaje się jej odniesienie do jerozolimskiej rotundy Anastasis, a zatem do Grobu Pańskiego49. Podobnie jak na innych ikonach świętej, w tym przede wszystkim z Uścia Gorlickiego (Ruskiego), rozbudowany jest tu wątek od­noszący się do śmierci i przenoszenia relikwii. Sceny owe mogą być łączone również z podobnymi przedstawieniami innych świętych: na piętnastowiecz- nej ikonie nieznanego pochodzenia ukazującej św. Bazylego Wielkiego50, a przede wszystkim na hagiograficznych ikonach Mikołaja, np. z Żohatyna51, Nakoniecznego i z Gorlic52, czy też nieznanej miejscowości z powiatu gorli­ckiego (XV wiek)53. W odniesieniu do tej ostatniej Romuald Biskupski pisał: „Podobieństwa kompozycyjne w klejmach nie ograniczają się tylko do ikon św. Mikołaja; analogiczne rozwiązania występują na ikonach z przedstawie­niami św. Paraskiewii, Bazylego, Dymitra lub Kośmy i Damiana, w przy­padku gdy sceny obrazują ten sam wątek tematyczny, na przykład złożenie do grobu czy przeniesienie relikwii. Sądzić można, że na trwałość utartych rozwiązań kompozycyjnych pewnych scen miało wpływ dążenie do maksy­malnego uczytelnienia kompozycji. Scena stanowiła bowiem znak zrozumiały dla odbiorcy, którego treść zawierająca określony ładunek emocjonalny mia­ła wywoływać pożądane uczucia. Uczytelnienie kompozycji posiadało rów­nież znaczenie praktyczne, gdyż małe sceny w klejmach ikon umieszczonych w ikonostasie oglądane były z pewnej odległości”54.

Wskazywany tu problem łączy się z zagadnieniem funkcjonowania war­sztatów, gdzie powstawały ikony, którego opracowanie utrudnia fakt niedo­statku odnoszących się do tego problemu źródeł. Wiemy jedynie, że prakty­kowano w nich naukę poprzez powtarzanie „starych wzorów”, by przywołać późny i odległy pod względem geograficznym od państwa polsko-litewskie­go, ale chyba dobrze oddający realia przykład zawarty w Hermenei Dionizego z Fumy, gdzie uczniom zaleca się: „odwiedzaj kościoły ozdobione przezeń [Manuela Panselinosa - ASG] ikonami i sporządzaj z nich kopie, jak to zale­camy w Objaśnieniu. Obyś tylko nie robił tego prostacko, na łapu-capu, lecz przejęty lekiem Bożym i czcią, boć to praca zaiste święta”55. Równocześnie

49 M. P. Kruk, Motifs o f the Rotunda in Scenes o f the Deposition o f Saints into the Tomb on Ruthenian Icons, „Series Byzantina” 3, 2005, s. 63-87.

50 MHS; R. Biskupski, Ikony ze zbiorów Muzeum Historycznego..., il. 18; В. Dąb-Kalinow- ska, dz. cyt., il. 118.

51 MBLS; tamże, il. 122.52 В. Свенцщкая, О. Сидор, dz. cyt., kat. 17, s. 52; I. Свенцщкий, dz. cyt., s. 61, il. 77-78;

I. Свенщцкий-Святицкий, dz. cyt., s. 26, il. 39, s. 90, il. 139.53 R. Biskupski, Ikony w zbiorach polskich..., kat. 14.54 R. Biskupski, Warsztat malarstwa ikonowego..., s. 46.55 Dionizjusz z Fumy, Hermeneia czyli Objaśnienie sztuki malarskiej, przeł. I. Kania, red-

м . Smorąg Różycka, Kraków 2003, s. 10.

Ik o n a Św . P a r a s k i e w y T y r n o w s k ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a ... 111

należy w tym kontekście podkreślić, że stałość, a nawet konwencjonaliza- cja ikonografii scen hagiograficznych na ikonie Paraskiewy dotyczy tych, które posiadają wyjątkową rolę ideową, odnoszą się bowiem do pośmiertne­go bytowania świętych. Szczególne akcentowanie wątków śmierci, złożenia do grobu, a także przenoszenia relikwii w sztuce prawosławnej XV stulecia wiąże się z postrzeganiem świętych jako tych, którzy swymi czynami za­świadczyli o swym oddaniu Bogu, a nawet więcej - upodobnieniem się do Zbawiciela. Zwraca również uwagę na ważność kultu relikwii w tym okresiei ich znaczenia jako uświęconej materii, której obecność w danym miejscu była rozumiana przez wiernych jako znak jego uświęcenia i obdarzenia ła­ską56.

Kluczowe dla programu ikonograficznego cyklu hagiograficznego na iko­nie Paraskiewy z Muzeum Narodowego w Warszawie wydaje się to, że sceny ukazujące jej ziemską wędrówkę - do Konstantynopola i Epiwatu zapowia­dają późniejszą drogę szczątków świętej - do Konstantynopola, a następnie Tymowa. Wyeksponowanie tego wątku można łączyć z dziełem Grzegorza Cambłaka poświęconym Paraskiewie, a opisującym przeniesienie jej relikwii do Tymowa57. W programie ikonograficznym omawianego tu cyklu hagiogra­ficznego w ten sposób zobrazowana została idea translatio imperii, związana z przenosinami doczesnych szczątków Paraskiewy w XIII wieku58. Istotne jest tu również upodobnienie Tymowa do Konstantynopola na poszczegól­nych klejmach, które bez wątpienia ma przydać chwały bułgarskiej stolicy.

Znajdującą się w kolekcji warszawskiej ikonę Paraskiewy Tyrnowskiej z pewnością zaliczyć można do znakomitych dzieł sztuki cerkiewnej, ale jest ona również bardzo ważnym świadectwem kultu świętej Petki Tymowskiej - je j postrzegania jako niewiasty prowadzącej żywot oddany Bogu. Rozbudo­wany wątek pośmiertny, podobnie jak na ikonach z Uścia Gorlickiego (Ru­skiego)59 czy też z Krempnej60, Soliny61 oraz Daliowęj62, zwraca uwagę na fakt, że właśnie losy relikwii ascetki z Epiwatu stały się dla wiernych ważniej­

56 Por. A. Naumow, dz. cyt., s. 54-55. O takim postrzeganiu relikwii Paraskiewy zob. D.I. Polyviannyi, The Cult o f Saints in the Political Ideology o f the Bulgarian Empire, w: Fonctions sociales et politiques du culte des saints dans les sociétés de rite grec et latin au Moyen Age et à l ’époque moderne. Approche comparative, sous la direction de M. Derwich, M. Dmitriev, Wrocław 1999, s. 401, 406-407,414-416.

57 M.P. Kruk, Gregory Tsamblak..., s. 336-337.58 D. I. Polyviannyi, dz. cyt., s. 407.59 R. Biskupski, Ikony w zbiorach polskich ..., kat. 12.60 MBLS; B. Dąb-Kalinowska, dz. cyt., il. 133.61 MBLS; tamże, il. 131.62 MNL; I. Свенщцкий, dz. cy t, s. 91, il. 115; I. Свенцщкий-Святицкий, dz. cyt., s. 34,

il. 50.

112 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą s k a

sze niż jej ziemski żywot. Pewne wątki obecne w cyklu żywota świętej na iko­nie z Muzeum Narodowego w Warszawie wskazują na jej bardzo bliską więź z literaturą i sztuką Bułgarów i Serbów. Nie tylko na zasadzie powtarzania, czy nawet przetwarzania pewnych koncepcji, ale również poprzez rzeczywi­sty dialog z południowosłowiańską tradycją.

Spis ilustracji1. Sw. Paraskiewa Tymowska, ikona, Warszawa, Muzeum Narodowe2. Narodziny Paraskiewy, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej3. Chrzest w świątyni, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej4. Rozmowa świętej z aniołem, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnow­

skiej5. Modlitwa Paraskiewy, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej6. Paraskiewa przed murami Konstantynopola, fragment ikony Sw. Para­

skiewy Tyrnowskiej7. Powrót świętej do Epiwatu, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymow­

skiej8. Śmierć Paraskiewy, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej9. Złożenie ciała świętej do grobu, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyr­

nowskiej10. Objawienie Georgiemu, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej11. Pogrzeb Paraskiewy, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej12. Przeniesienie relikwi świętej, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymow­

skiej13. Kosma i Damian, ikona z Jabłonicy Ruskiej, Sanok, Muzeum Budow­

nictwa Ludowego

I k o n a Ś w . Pa r a s k ie w y T y r n o w sk ie j z e sc e n a m i z ż y w o t a .. 113

1. Św. Paraskiewa Tymowska, ikona. Warszawa, Muzeum Narodowe

114 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą sk a

2. Narodziny Paraskiewy, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tymowskiej

I k o n a Ś w. Pa r a s k ie w y T y r n o w sk ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a .. 115

3. Chrzest w świątyni, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej

116 A l e k s a n d r a Su l ik o w s k a -G ą s k a

4. Rozmowa świętej z aniołem , fragment ikony 5vv. Paraskiewy Tyrnowskiej

I k o n a Ś w . P a r a s k ie w y T yr n o w sk ie j z e sc e n a m i z ż y w o t a . 117

5. Modlitwa Paraskiewy, fragment ikony Św. Paraskiewy Tyrnowskiej

118 A l e k s a n d r a Su l ik o w s k a -G ą sk a

6. Paraskiewa przed murami Konstantynopola, fragment ikony Św. Paraskiewy Tyrnowskiej

I k o n a Ś w . P a r a s k ie w y T y r n o w sk ie j z e sc e n a m i z ż y w o t a .. 119

7. Powrót świętej do Epiwatu, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej

120 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ąsk a

8. Śmierć Paraskiewy, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej

I k o n a Ś w . P a r a s k ie w y Tyr n o w sk ie j z e s c e n a m i z ż y w o t a . 121

9. Złożenie ciała świętej do grobu, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej

122 A l e k s a n d r a Su l ik o w s k a -G ą sk a

10. Objawienie Georgiemu, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej

I k o n a Ś w. P a r a s k ie w y T y r n o w sk ie j z e sc e n a m i z ż y w o t a . 123

11. Pogrzeb Paraskiewy, fragment ikony Św. Paraskiewy Tyrnowskiej

124 A l e k s a n d r a S u l ik o w s k a -G ą sk a

13. Kosma i Damian, ikona z Jabłonicy Ruskiej, Sanok, Muzeum Budownictwa Ludowego

12. Przeniesienie relikwi świętej, fragment ikony Sw. Paraskiewy Tyrnowskiej