İÇİNDEKİLER

A-SANAT YAPILARI UYGULAMA PROJELERİ YAPIM İŞİ TEKNİK ŞARTNAMESİ...................................................5

1 GENEL..............................................5

2 ÖN RAPORA TABİ SANAT YAPILARI UYGULAMA PROJELERİ. .5

2.1 Genel.............................................5

2.2 Regülatör Yapıları................................62.2.1 Genel.........................................62.2.2 Regülatör Ön Raporlarının Hazırlanmasında Genel Olarak Yapılacak Çalışmalar...................................62.2.2.1 Jeoteknik Etütler..............................62.2.3 Hidrolik Bilgilerin Toplanması................62.2.4 Harita ve Plankote Çalışmaları................72.2.5 Derivasyon Kanalı ve Batardo Seddeleri........72.2.6 Hidrolik Hesaplar.............................72.2.6.1 Dolu Gövdeli Regülatörler...................72.2.6.2 Kapaklı Regülatörler........................82.2.6.3 Dolu Gövde Üzeri Kapaklı Regülatörler.......82.2.6.4 Tirol Tipi Regülatörler.....................82.2.6.5 Lastik Savaklar.............................82.2.7 Memba ve Mansap İstinat Duvarları.............82.2.8 Ön Rapor Aşamasında Hazırlayacak Projeler.....8

2.3 Regülatör Uygulama Projelerinin Hazırlanmasında Genel Olarak Yapılacak Çalışmalar............................9

3 TÜNELLER.........................................10

3.1 Genel............................................10

3.2 Tünel Ön Raporlarının Hazırlanmasında Yapılacak Çalışmalar..................................................103.2.1 Jeoteknik Etütler............................103.2.2 Harita ve Plankote Çalışmaları...............113.2.3 Yaklaşım Tüneli Etütleri.....................11

1

3.2.4 Hidrolik Hesaplar............................113.2.5 Ön Rapor Aşamasında Proje Kriterleri.........113.2.6 Tünel Açma Metotları.........................113.2.6.1 Başlıca Tünel Açma Metotları...............113.2.7 Ön Rapor Aşamasında Hazırlanacak Projeler....12

3.3 Tünel Uygulama Projelerinin Hazırlanması AşamasındaGenel Olarak Yapılacak Çalışmalar...........................12

B- ÖN RAPORA TABİ OLMAYAN SANAT YAPILARI UYGULAMA PROJELERİ. 13

1 GENEL....................................................13

2 İLETIM YAPILARI..................................14

2.1 Genel............................................14

2.1 Sifonlar.........................................142.1.1 Güzergah Seçimi..............................142.1.2 Hidrolik Hesaplar...................................152.1.3 Statik Hesaplar..............................152.1.4 Betonarme Sifonlar...........................162.1.5 İçi Çelik Dışı Betonarme Sifonlar............162.1.6 Çelik Sifonlar...............................172.1.7 CTP (Cam Takviyeli Boru) Sifonlar............172.1.8 PE-100 (Poli Etilen Esaslı Boru) Sifonlar....182.1.9 Yüksek Eğimli Sifonların Stabilitesi...............182.1.10 Sifon Üstünde Teşkil Edilen Dolguların Stabilitesi..182.1.11 Sifonlarda Tahliye ve Temizleme (Muayene ) Bacaları.182.1.12 Sifon Uygulama Projesi Çizimleri....................18

2.2 Galeriler........................................192.2.1 Kazı Projelerinin Hazırlanması...............192.2.2 Statik ve Betonarme Hesap Esasları...........202.2.3 Galeri Uygulama Projesi Çizimleri............21

2.3 Akedükler........................................21

2.4 Tüneller.........................................21

3 SU ALMA YAPILARI (PRIZLER).......................22

3.1 Regülatör Tipi Prizler...........................22

2

3.2 Sabit Debiye Ayarlı Prizler (SADAP)..............22

3.3 Sabit Yüklü Orifisli Prizler (SYOP)..............23

3.4 Çiftçi Arkı Prizleri (ÇAP).......................23

4 KONTROL YAPILARI.................................23

5 KANAL KORUMA YAPILARI............................24

5.1 Genel............................................24

5.2 Tahliye Yapıları.................................255.2.1 Genel........................................255.2.2 Memba Kontrollü Klasik Kanal Sistemlerinde Projelendirme.............................................255.2.3 Regülasyonlu Kanal Sistemlerinde Projelendirme..........................................................25

5.3 Sel Geçitleri....................................285.3.1 Genel........................................285.3.2 Alt Sel Geçitleri (ASG)......................285.3.3 Üst Sel Geçitleri (ÜSG)......................30

5.4 Yamaç Suyu Alma Tesisleri(YSAT)..................31

6 DÜŞÜ VE ŞÜT YAPILARI.............................31

7 ENERJI KIRICI TESISLER...........................33

8 AYRIM YAPILARI...................................33

9 YOL GEÇIŞ YAPILARI.............................34

10 KAVŞUT YAPILARI..................................36

11 GEÇIŞ (RAKORTMAN) YAPILARI.......................37

12 BORULU SULAMA ŞEBEKELERINDE SANAT YAPILARI.......37

13 KANALETLI SULAMA ŞEBEKELERINDE SANAT YAPILARI....40

14 PREFABRIK SANAT YAPILARI.........................41

3

15 İSTINAT DUVARLARI................................42

16 YATAY SONDAJ UYGULAMALARI........................45

17 SOSYAL TESISLER..................................46

17.1 Tesisi Yerinde Plankote Çalışmaları Ve Jeoteknik Etütler.....................................................46

17.2 Mimari Uygulama Projeleri........................46

17.3 Statik ve Betonarme Hesaplar.....................4717.3.1 Statik ve Betonarme Hesaplara Esas Bina ve Deprem Bilgileri..........................................4717.3.2 Statik ve Betonarme Hesapların Bilgisayar Ortamında Yapılması.......................................4717.3.3 Statik Hesaplarda İşlem Sırası...............48

17.4 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılması.............48

17.5 Kalıp ve Donatı Çizimleri........................4817.5.1 Kalıp Planlarının Çizim Kriterleri...........4917.5.2 Donatı Planlarının ve Açılımlarının Çizim Kriterleri................................................49

18 KIYI KORUMA YAPILARI.............................50

C. ÖN RAPORA TABİ OLAN VE OLMAYAN SANAT YAPILARINDA TEMEL TİPLERİ VE TEMEL KAZILARI UYGULAMA PROJELERİ................51

1 TEMEL TIPLERI....................................51

2 TEMEL KAZILARINDA ZEMIN İYILEŞTIRME YÖNTEMLERI...51

3 TEMEL KAZILARINDA İKSA TEDBIRLERI................51

4 TEMEL KAZILARINDA SIRDIRMAZLIK TEDBIRLERI........52

4

A-SANAT YAPILARI UYGULAMA PROJELERİ YAPIM İŞİ TEKNİKŞARTNAMESİ

1 GENEL

Bu şartname, sanat yapıları uygulama projelerininhazırlanmasında İdare’in genel olarak uyması gerekli görülentemel prensipleri içerir.

Şartnamede yer alacak sanat yapıları genel olarak, açık vekapalı sulama ve drenaj kanalları üzerinde iletim görevini

5

yapan, sulamanın ölçülü ve kontrollü yapılmasını sağlayan,kanallar üzerinden ve altından geçişleri temin eden, düşükkotlardan alınan suyun yüksek kotlara terfisini gerçekleştiren,yüksek kotlardaki suyu alçak kotlara uygun hidrolik şartlardaindiren, kanallarda suyu depolayan ve kontrol eden, kanallarıher türlü kontrollü ve kontrolsüz sulardan koruyan yapılardır.

Sanat yapısı uygulama projeleri, projelendirmeyi esas genelkriterler ve yapısal özellikler açısından iki ana gruptatoplanacaktır.

A) Ön Rapora Tabi Sanat Yapıları Uygulama Projeleri:Regülatör yapıları, pompa istasyonları ve tüneller

B) Ön Rapora Tabi Olamayan Sanat Yapıları Uygulama Projeleriİletim yapıları,su alma yapıları, debi ölçüm tesisleri,kontrol yapıları, kanal koruma yapıları, düşü yapıları, enerjikırıcı tesisler, ayrım yapıları, yol geçiş yapıları, kavşutyapıları, geçiş yapıları, borulu sistem sanatyapıları,kanaletli şebeke sanat yapıları, prefabrik yapılar,istinat duvarları, duvarlı kanallar, yatay sondajuygulamaları, sosyal tesisler ve kıyı koruma yapıları.

2 ÖN RAPORA TABİ SANAT YAPILARI UYGULAMA PROJELERİ

2.1 Genel

İdare, regülatör yapıları, pompa binaları ve tüneller içinön rapor hazırlayacaktır.İdare ile birlikte regülatörler içinaks yeri, pompa istasyonları için yerleşim yeri, tüneller içinise, güzergah seçimini yapacak ve yapı tipine kararverecektir.Daha sonra bir ön rapor tanzim edecektir.Ön raporaşamasında hazırlayacağı regülatör ve pompa istasyonuprojelerini, her türlü hidrolik ve hidrolik hesaplara dayalıolarak, tünel projelerini ise, hidrolik hesaplara göreyapacaktır.İdare bu çalışmaları yaparken Planlama Raporunu, KatiProjesini (var ise), ÇED Raporunu, Mühendislik JeolojisiRaporunu ve Model Deneyi Raporunu (var ise) dikkatealacaktır.Mühendis yapı yerinde alacağı plankoteyi İdere’yeonaylattıktan sonra yapıyı, “Memleket Koordinat Sisteminde’’plankote üzerine yerleştirilecektir.Gerekli görülmesi halindealternatif çözüm önerilerini, teknik yapabilirlik, fonksiyon,

6

emniyet ve ekonomik şartlar altında inceleyecektir.Ayrıca, önrapor aşamasında, yapı ve yapı yeri ile ilgili olarak yapmışolduğu tasarımları, elde ettiği bilgileri, projelendirmekriterlerini, alternatif çalışmaları, işin öncesini (var ise)değerlendirdiğini ve uygun çözümü seçtiğini gösteren detaylı birgerekçe raporunu, hazırlayacağı ön rapor projesi ile birlikteİdareye verecektir.Ön rapor projelerinin İdare tarafındanonaylanmasından sonra uygulama projelerinihazırlayacaktır.Ancak, uygulama projelerinin hazırlanmasıaşamasında, Mühendis bu yapıların ön rapor projelerinde, İdaretarafından yapılan önerileri ve düzeltmeleri göz önündebulundurarak “Sanat Yapıları Uygulama Projeleri Yapım İşi GenelTeknik Şartnamesi’’nde belirtilen proje kriterlerine görestabilite, statik ve betonarme hesaplarını ve bu hesaplaradayalı çizimleri yapacaktır.

“Ön Rapora Tabi Sanat Yapıları Uygulama Projeleri’’kapsamına giren sanat yapılarında “Afet Bölgelerinde YapılacakYapılar Hakkında Yönetmelik’’ gereğince Mühendis, bütün deprembölgelerinde betonarme elemanların depreme dayanıklı olarakboyutlandırılmasında ve donatı hesaplarında “TS 500’’de verilen“Taşıma Gücü Yöntemi’’ ni kullanacaktır.

2.2 Regülatör Yapıları

2.2.1 Genel İdare, regülatör yapısının uygulama projelerini

hazırlamadan önce bir ön rapor tanzim edecektir.Ön raporçalışmalarına başlayabilmesi için gerekli ön etütleri yapacak veİdare ile birlikte mahallinde regülatör aks yerini ve su almayapısı yerini seçecektir.Regülatör yapısı tipininbelirlenmesinde ise, akarsuyun doğal eğimini çevre tarımarazilerinin ve mevcut tesislerin durumunu, sürüklenenmalzemenin cinsini ve büyüklüğünü, aks yerinde temel zeminintaşıma gücünü, yatak genişliğini, su kalitesini, çevrede doğaldengenin korunmasını, iklim özelliklerini, deprem derecesini,işletme şartlarını, çevre ile uyumunu ve maliyetini göz önündebulunduracaktır.

DSİ uygulamalarında yaygın olarak kullanılan başlıcaregülatör tipleri;

7

a)Dolu Gövdeli Regülatörlerb)Kapaklı Regülatörlerc)Dolu Gövde Üzeri Kapaklı Regülatörlerd)Tirol Tipi Regülatörlere)Lastik Savaklı Regülatörler

2.2.2 Regülatör Ön Raporlarının Hazırlanmasında Genel OlarakYapılacak Çalışmalar

2.2.2.1 Jeoteknik EtütlerMühendis, İdarenin uygun görüşünü alarak yapının yapılacağıalanda yeteri kadar sondaj kuyusu yeri belirleyecek ve sondajçalışmalarından sonra bir Mühendislik Jeolojisi Raporuhazırlayacaktır.Rapor içeriğinde zeminin taşıma gücünü,permeabilite katsayısını, Lane katsayısını, içsel sürtünmeaçısını, kohezyon değerini, doğal birim hacim ağırlığını veİdarenin isteyeceği diğer zemin parametrelerinibelirleyecektir.Zemin etütlerini bütün detaylarıyla birliktehazırladıktan sonra tanzim edilecek rapor için ilgili BölgeMüdürlüğü’nün uygun görüşünü alacak ve İdarenin onayınasunacaktır. Jeoteknik Raporun onayından sonra zemin şartlarınıdeğerlendirerek temel tipine ve gerekiyorsa temel zeminindealınacak önlemlere (temel zeminin iyileştirme yöntemlerine, kazışevi stabilitesi için iksa tedbirlerine vb), yapacağı alternatifçalışmalarına ait maliyet mukayesesi hesapları sonucunda kararverecektir.

2.2.3 Hidrolik Bilgilerin Toplanmasıİdare yapının yapılacağı akarsuyun Q2.33, Q5, Q25, Q50,

ve Q100 yıllık frekanslı taşkın debilerini, varsa ölçümistasyonu verilerinden yoksa ilgili Bölge Müdürlüğü’nden veProje ve İnşaat Dairesi Başkanlığı kanalıyla ilgilidairesinden temin edecektir.Bu debiler için doğal akarsuyatağından (akarsuyun ıslahı söz konusu ise, ıslah edilmişakarsu yatağından), biri regülatör aksı membaından, biriregülatör aksından , diğerleri ise, mansaptan olmak üzere 100-150 m ara ile akarsuyun en az 9 adet doğal en kesidinialacaktır. Ayrıca aks kesidi mansabında (su hattı hesabıyapılacak kesimde) akarsu yatağı üzerinde yer alan mevcutsanat yapılarının (köprü, menfez vb.) röleve çalışmalarınakullanarak KD hesaplarını yapacaktır. Akarsu yatağı pürüzlülükkatsayısını DSİ kriterlerine ve ilgili literatüre görehesaplayacaktır. Gerekiyor ise, sürüntü ve konsantre malzeme

8

miktarını ve cinsini belirleyecektir.Regülatörün membaındaoluşacak rezervuar suları altında kalacak araziler ile çevretarım arazilerin konumlarını da “Hacim – Satıh Grafiği’’niçizerek gösterecektir.

2.2.4 Harita ve Plankote Çalışmalarıİdare, yapının yapılacağı yerde yapı çevresini de

kapsayacak şekilde 1/500 ölçekli plankote alımını yapacaktır.İdare’nin gerekli görmesi halinde ise, regülatör aksının 500 mmembaını ve 500 m mansabını içine alacak şekilde daha küçükölçekli (1/1000 vb.) plankote alımını dagerçekleştirecektir.İdare plankote çalışmalarını tamamladıktansonra yapıyı plankote üzerine yerleştirerek, genel yerleşimplanını oluşturacak ve üzerinde yaklaşım yollarını, derivasyonkanalı ile memba ve mansap batardo seddelerini gösterecektir.

2.2.5 Derivasyon Kanalı ve Batardo SeddeleriDerivasyon kanalı ile memba ve mansap batardoları yapının

kuruda inşasını sağlamak için gerekli olan geçici yapılarolacağından, İdare, derivasyon kanalının debisini, yapınınbüyüklüğünü ve inşaat süresini göz önünde bulundurarak uyguntaşkın debisini seçecektir.Memba ve mansap batardo seddelerinerağmen, regülatör kazı çukuruna gelebilecek ve bu suyun pompaile tahliyesini mümkün olup olmayacağınıaraştıracaktır.Sonucun ekonomik bulunmaması durumunda,alınması gerekli görülen ilave önlemleri (temel kazı çukuruçevresinde ve tabanında alınacak sızdırmazlık tedbirleri)alternatifli olarak maliyet mukayesesi hesapları ile birliktebir rapor halinde İdare’ye sunacaktır.

2.2.6 Hidrolik Hesaplarİdare, aşağıda adları verilen çeşitli tipteki

regülatörlerden uygun regülatör tipini, dere yatağının fizikidurumunu, aks yerinin jeolojik yapısını, çevre tarımarazilerinin ve yerleşim alanlarının konumlarını, projesahasının deprem derecesini, yatakta taşkın sırasındasürüklenen her türlü rüsubatın kimyasal ve fizikselözelliklerini, Planlama Raporunu, ÇED Raporunu ve ilgili diğerproje kriterlerini göz önünde bulundurarak seçecek veboyutları belirlemek üzere gerekli hidrolik hesaplarıyapacaktır.Gövde (kret) hesaplarında Q2.33, Q5, Q10, Q25, Q50,ve Q100, e kadar frekanslı taşkın debilerini

9

kullanacaktır.Prizleri ise, plan profilleri onaylanmışkanalların başlangıç kapasitelerine göre boyutlandıracaktır.

2.2.6.1 Dolu Gövdeli Regülatörlerİdare, dolu gövde uzunluğunu ve yüksekliğinin, çakıl

geçidi sayısını, göz adedini, kapak tipini ve boyutlarını,enerji kırıcı havuz tipini (Tip-I. Tip-II. Tip-III tipinde,yatay veya eğimli konumda ) ve boyutlarını, su alma yapısı(priz) sayısını, göz adedini, kapak tipini ve boyutlarını, sualma yapısına ait çökeltim havuzu boyutlarını, balık geçidiboyutlarını, çakıl geçidini ve su alma yapısı kapaklarına aitişletme platformları ile memba ve mansap duvarları üstkotlarını yapacağı hidrolik hesaplar sonucundabelirleyecektir.

Ayrıca akarsu yatağının fiziki durumunu ve regülatörünişletme şartlarını düşünerek Q100 yıllık frekanslı taşkındebisinin tamamının dolu gövde üzerinden mansaba savaklanmasıiçin gerekli hidrolik hesapları yapacaktır.Bazı özel hallerde(seçilen aks yerinde yatak genişliğinin dar olması, seçilenregülatör tipinin “Dolu Gövde Üzeri Kapaklı Regülatör’’olması, akarsuyun 100 yıllık frekanslı taşkın debisinin Q100>500 m3/s olması vb.) Q100 yıllık frekanslı taşkın debisininbir kısmının çakıl geçitlerinden deşarjını, geriye kalankısmının ise dolu gövde üzerinden mansaba savaklanmasınıhesapla gösterecektir.

2.2.6.2 Kapaklı Regülatörlerİdare, kapak tipini (düz veya radyal) sayısını ve orta

aralıklarını, çakıl geçidi sayısını ve orta ayak aralıklarını,çakıl geçidi sayısını, göz adedini, kapak tipini veboyutlarını, enerji kırıcı havuz tipini (Tip-I, Tip-II, Tip-III tipinde yatay veya eğimli konumda) ve boyutlarını, su almayapısı (priz) sayısını, göz adedini kapak tipini veboyutlarını, su alma yapısına ait çökeltim havuzu boyutlarını,regülatör çakıl geçidi ve su alma yapısı kapaklarına aitişletme platformları ile memba ve mansap duvarları üstkotlarını yapacağı hidrolik hesaplar sonucundabelirleyecektir.

2.2.6.3 Dolu Gövde Üzeri Kapaklı Regülatörlerİdare, dolu gövde uzunluğunu, yüksekliğini ve üzerinde

yer alacak kapakların tipini ve sayısını, orta ayak

10

aralıklarını, çakıl geçidi sayısını, göz adedini, kapak tipinive boyutlarını, enerji kırıcı havuz tipini (Tip-I, Tip-II,Tip-III tipinde yatay veya eğimli konumda) ve boyutlarını, sualma yapısı (priz) sayısını, göz adedini, kapak tipini veboyutlarını, su alma yapısına ait çökeltim havuzu boyutlarını,balık geçidi boyutlarını,regülatör, çakıl geçidi ve su almayapısı kapaklarına ait işletme platformları ile memba vemansap duvarları üst kotlarını yapacağı hidrolik hesaplarsonucunda belirleyecektir.

2.2.6.4 Tirol Tipi Regülatörlerİdare, kret uzunluğunu, ızgara tipini ve boyutlarını,

enerji kırıcı havuz, çakıl geçidi ve yıkama kanalıboyutlarını, priz yapısı, çökeltim havuzu ve dip tahliyesi ileemniyet yan savağı boyutlarını, memba ve mansap duvarları üstkotlarını yapacağı hidrolik hesaplar sonucundabelirleyecektir.

2.2.6.5 Lastik Savaklarİdare, lastik savak kret açıklığını, yüksekliğini ve orta

ayak sayısını, ankraj sistemini (tek veya çift ankrajlı) çakılgeçidi sayısını, göz adedini, enerji kırıcı havuz boyutlarını,priz yapısı ile çökeltim havuzu boyutlarını, balık geçidiboyutlarını, kontrol odasının, orta ayakların memba ve mansapduvarlarının üst kotlarını yapacağı hidrolik hesaplarsonucunda belirleyecektir.

2.2.7 Memba ve Mansap İstinat Duvarlarıİdare, hidrolik, statik ve dinamik yükler altında

yapacağı stabilite (kayma, devrilme,yüzme vb) tahkiklerinedayalı olarak hazırlayacağı maliyet mukayesesi hesaplarısonucunda ekonomik duvar tipini (beton ağırlık duvarı,betonarme konsol duvar vb) seçecektir.

2.2.8 Ön Rapor Aşamasında Hazırlayacak Projelerİdare, yapmış olduğu plankote çalışmalarına, hidrolojik

ve hidrolik hesaplara dayalı olarak aşağıda verilen çizimleri,ön rapor kapsamında onaya sunacaktır.

1 Regülatörün Türkiye Haritasındaki yeri (1/3 000 000)1 Regülatör yeri plankotesi (1/500, 1/200 )2 Regülatör yeri genel vaziyet planı (1/1000,1/500)

11

3 Genel vaziyet planında regülatör aks yeri, regülatör gölsahası ve akarsu doğal en kesit yerleri (1/1000,1/500)

4 Akarsu doğal en kesitleri (1/100)5 Su hattı çizgileri KD eğrileri mansap anahtar eğrisi

(logaritmik kağıtlara çizilecek)6 Regülatör yerleşim planı (1/500,1/200)7 Regülatör boy ve en kesitleri (1/100,1/50)8 Priz yapısı boy ve en kesitleri (1/50)9 Derivasyon kanalı ve batardo seddeleri plan ve profili

(1/500,1/200,1/100)10 Batardo seddeleri en kesitleri (1/20)11 Regülatör yaklaşım yolları plan ve profili (1/500,1/100)

2.2 Regülatör Uygulama Projelerinin Hazırlanmasında Genel Olarak Yapılacak Çalışmalar

Mühendis, ön raporun onaylanmasından sonra, İdareninyapmış olduğu düzeltmeleri ve önerileri dikkate alarakuygulama projelerini hazırlayacaktır.Uygulama projelerininhazırlanması sırasında, ön raporda belirlenen hususları esasalarak stabilite, statik ve betonarme hesaplarınıyapacaktır.Bu hesap sonuçlarına dayalı aşağıdaki uygulamaprojelerini İdaernin onayına sunacaktır.

1 Regülatör genel yerleşim planı (1/500,1/200)2 Dolu gövde (var ise), çakıl geçidi, düşü havuzu, servis

köprüsü, işletme platformu, memba blanketi ve mansapanroşmanı genel vaziyet planı (bu planda derzlergösterilecektir.) (1/100,1/50)

3 Su alma yapısı (priz), çökeltim havuzu ve yıkama kanalıgenel vaziyet planı (1/100,1/50)

4 Balık geçidi planı (var ise) (1/100,1/50)5 Dolu gövde (var ise) ve düşü havuzun en kesiti

(1/100,1/50)6 Çakıl geçidi boy kesidi (1/100,1/50)7 Su alma yapısı (priz) ve çökeltim havuzu boy kesidi

(1/100,1/50)8 Su alma yapısı (priz) girişi, çökeltim havuzu ve

rakortman yapısı en kesitleri (1/100,1/50)9 Çakıl geçidi en kesitleri (1/100,1/50)10 Su alma yapısı (priz) ve çakıl geçidi kenar ve orta ayak

detayları (1/50,1/20)

12

11 Gido duvarı en kesidi (1/50)12 Çakıl geçidi kapak ve kalas yuvaları detayları (1/20)13 Çakıl geçidi dalgıç perde betonarme detayları (1/20)14 Su alma yapısı (priz) kapak ve kalas yuvaları detayları

(1/20)15 Su alma yapısı planı, kesidi ve betonarme detayları

(1/20)16 Servis köprüsü planı, kesidi ve betonarme detayları

(1/20)17 Köprü orta ayakları planı, kesidi ve betonarme detayları

(1/20)18 Köprü mesnetleri, genleşme ve inşaat derzleri detayları

(1/20)19 Köprü korkuluk ve garguy detayları (1/20)20 Su alma yapısı (priz) işletme platformu planı, kesidi ve

betonarme detayları (1/20)21 Su alma yapısı (priz) yıkama kanalı en kesidi (1/20)22 Filtre detayı (var ise) (1/20)23 Sızdırmazlık contası detayı (1/1,1/2)24 Balık geçidi en ve boy kesitleri (1/20)25 Memba ve mansap yaklaşım duvarları, düşü havuzu duvarları

ile priz çökeltim havuzu duvarları en kesitleri (1/20)26 Sağ ve sol sahil memba ve mansap yaklaşım seddeleri plan

ve profili (1/500,1/100)27 Yaklaşım seddeleri en kesitleri (1/20)28 Kıyı tahkimatları detayları (var ise ) (1/20)29 Çakıl geçidi, su alma yapısı ve yıkama kanalı kapakları

ile kapak kaldırma tertibadı metal aksamları ve ilgilielektromekanik techizat detayları (1/20,1/10,1/5)

30 Temel kazı planı ve kesitleri (1/500,1/200,1/100)31 İdarece gerekli görülen diğer imalatlara ait nokta

detayları (1/20,1/10,1/5,1/2,1/1)

Ayrıca betonarme elemanlarda donatının keside yerleşiminive açılımını gösterecek ve donatı metraj tablolarınıdüzenleyecektir.Mühendis, yukarıda belirtildiği şekildehazırlayacağı regülatör uygulama projelerini, teknik rapor,hesaplar (hidrolik,stabilite, statik ve betonarme) ve“İşletme ve Bakım Talimatı’’ ile birlikte İdare’nin onayınasunacaktır.

13

İdare, regülatör uygulama projelerinin hazırlanmasında“Regülatör Uygulama Projeleri Özel Teknik Şartnamesi’’ne (varise ) ve şartnamede belirtilen proje kriterlerine uymaklayükümlüdür.

Uygulama projelerinin onayından sonra İdare, işinmetrajını çıkartarak, ihaleye esas dökümanlarını ve inşaataesas “Özel Teknik Şartname’’sini hazırlayacaktır.

3 TÜNELLER

3.1 Genel

Mühendis, tünel uygulama projelerini hazırlamadan önce,bir ön rapor tanzim edecektir.Tünel güzergahını İdare ilebirlikte seçecektir.Güzergahın belirlenmesinden sonra önrapor için aşağıda belirtilen çalışmalar yapılacaktır.

3.2 Tünel Ön Raporlarının Hazırlanmasında Yapılacak Çalışmalar

3.2.1 Jeoteknik EtütlerMühendis, Planlama Raporu’nu inceleyerek mevcut jeolojik

bilgilerin, tünelin projelendirilmesinde yeterli olupolmayacağına İdare ile birlikte karar verecektir. Mevcutjeolojik etütlerin yeterli bulunmaması halinde belirlenentünel güzergahı boyunca yeterli sayıda tünel tabanın altınainecek şekilde ilave sondaj çalışması yapacaktır.Tünelgüzergahında yapılacak bütün bu jeolojik etütler sonucundaelde edilecek teknik bilgilere dayalı “Uygulama AşamasıMühendislik Jeolojisi Raporu’’nu hazırlayacaktır.Mühendistarafından hazırlanacak bu rapor, aşağıda belirtilen konularıkapsayacaktır.

a) Tünel inşaatı sırasında karşılaşılacak muhtemel zeminsınıfları ile bu zemin sınıflarını tünel güzergahındakiyaklaşık uzunlukları

b) Karşılaşılacak zemin sınıflarını geçerken alınacakdestekleme tedbirleri (kaya bulonu, hasır çelik, şatkrit,çelik iksa, süren, segment, ön kaplama vb )

c) Karşılaşılacak zemin sınıflarını geçerken, yapılacak kazıçalışmalarında bir metre küp tünel kazısı içinkullanılacak yaklaşık patlayıcı madde miktarı (dinamit,

14

kapsül, fitil vb ) ile patlama belirlenmesi. Ayrıcatünelin geçeceği güzergahın özelliğinden veya jeolojikşartlarından dolayı patlama yapılmadan tünel kazısıyapılması gerekiyor ise, bu kazı miktarının veuzunluğunun blirlenmesi

d) Tünele ait ödeme hattı mesafesinin belirlenmesie) Tünel inşaatı sırasında karşılaşılabilecek yeraltısuyunun

seviyesi, tünelin YAS altında veya YAS üstünde açılacağı,YAS altında açılacak ise karşılaşılacak takribi rezervmiktarı

f) Tünelin inşaatı sırasında karşılaşılabilecek fay hatlarıve bu hatları geçerken alınacak önlemler

3.2.2 Harita ve Plankote ÇalışmalarıMühendis tünel güzergahının 1/1000 ölçekli şeritvari

haritasını çıkaracaktır.Bu harita üzerinde, tünel güzergahını,sondaj yerlerini, tünel giriş-çıkış ağızlarını, trafo, fan,manevra ve karşılama cepleri ile tünel ulaşım yollarını, varsayaklaşım tünellerini çizerek gösterecektir.

3.2.3 Yaklaşım Tüneli EtütleriMühendis, tünel uzunluğunu, topoğrafik şartları ve işin

ekonomisini (tünel uzunluk zammı miktarını) dikkate alarak,tünele bir veya birden fazla yaklaşım tüneli açılıpaçılmayacağı konusunda gerekli inceleme ve araştırmalarıyapacaktır.Ekonomik ve teknik olarak bir veya birden fazlayaklaşım tüneli açma imkanının bulunması durumunda, idare ilebirlikte yaklaşım tüneli açılıp açılmayacağına kararverecektir.

3.2.4 Hidrolik HesaplarMühendis, Mühendislik Jeolojisi Raporunu yerinde yapacağı

arazi çalışmalarını, tünelin debisini, tünelin uzunluğunu,eğimini, su alma şeklini, çalışma şartlarını ve benzerihususları dikkate alarak, yapacağı hidrolik hesaplar sonucundatünelin çapını ve tipini belirleyecektir.

3.2.5 Ön Rapor Aşamasında Proje KriterleriMühendis, “Uygulama Aşaması Mühendislik Jeolojisi

Raporu’’nu, arazi etütlerini ve konu ile ilgili teknikyayınları inceleyerek aşağıda belirtilen proje kriterlerinibelirleyecektir.

15

a) Tünel iksa sistemine ve beton kaplamasına ait yükkabullerinin yapılması

b) Tünelin havalandırma sistemi için gerekli yöntemin vedonanımın belirlenmesi

c) Tünelin YAS altında açılması durumunda veya tünelgüzergahında hapis (rezerv) suların bulunması halinde,tünel içinden bu suların tahliye edilebilmesi içinuygulanacak drenaj sisteminin ortaya konulması

d) Tünelde karşılaşma yerleri, manevra, fan ve trafo ceplerimesafelerinin, tünelin özelliğine, uzunluğuna, çapına,yaklaşım tünelinin olup olmadığına, tünel çalışmalarındakullanılacak makinelerin (tünel açma makinesi, betonpompası, mikser, yükleyici, kamyon,şatkrit makinesi, vb.)büyüklüğüne ve manevra yapma kabiliyetine ve hızınahavalandırma sisteminin gücüne, optimum düzeyde havasirkülasyonunun sağlanmasına bağlı olarak belirlenmeli

e) Tünel inşaatı sırasında karşılaşılabilecek fay hatlarınıgeçerken düşünülen tedbirlere ait alternatif çalışmalarve bu çalışmalara ait maliyet hesaplarının yapılması

3.2.6 Tünel Açma MetotlarıMühendis, tünelin uzunluğu, jeolojik yapısı, yaklaşım

imkanları gibi hususları değerlendirerek ekonomik tünel açmayöntemini, gerekli teknik ve ekonomik mukayese hesaplarınıyaparak İdare’nin onayına sunacaktır. Tünel açma yöntemineİdare ile birlikte karar verecektir.Tünel açma yöntemini,aşağıda belirtilen metotlar arasından seçebileceği gibi, konuile ilgili olarak yapacağı araştırmalar sonucunda ortayakoyacağı yeni bir teknolojik gelişmeyi de İdare’nin onayınasunabilecektir.

3.2.6.1 Başlıca Tünel Açma Metotlarıa) Klasik tünel açma yöntemi (del-patlat)b) Tünel kazma makinesi (Roadheader)c) Tam kesit tünel açma makinesi (TBM)d) Boru çakma yöntemi (Pipe-Jacking)e) Yeni Avusturya metodu (NATM)

3.2.7 Ön Rapor Aşamasında Hazırlanacak ProjelerMühendis, tünel için yapmış olduğu plankote

çalışmalarına, hidrolik hesaplara ve Mühendislik JeolojisiRaporuna dayalı aşağıda verilen çizimleri ön rapor kapsamındahazırlayacak ve idarenin onayına sunacaktır.

16

a) Tünel genel vaziyet planı (1/1000)b) Tünel boy kesidi (1/1000)c) Tünel tip en kesidi (1/25)d) Tünel jeolojik haritası (1/1000)e) Sondaj logları kesitleri (1/50)f) Tünel giriş ve çıkış ağızlarının kazı planları

(1/200,1/100)g) Tünel giriş ve çıkış ağızlarının en kesitleri (1/100)h) Tünel giriş ve çıkış ağızları şev ve palyelerinde

alınabilecek stabilite tedbirlerinin plan ve kesitleri(var ise) (1/100,1/50)

i) Tünel ve çıkış portal yapılarının plan ve kesitleri(1/50)

j) Tünel ulaşım yolu planı, profil ve kesitleri (yatay1/2000, düşey 1/100)

k) Yaklaşım tüneli boy kesiti (var ise) ( 1/1000)l) Yaklaşım tüneli en kesiti (var ise) ( 1/25)

3.3 Tünel Uygulama Projelerinin Hazırlanması Aşamasında Genel Olarak Yapılacak Çalışmalar

Mühendis, ön raporun onaylanmasından sonra İdare’ninyapmış olduğu düzeltmeleri ve önerileri dikkate alarakuygulama projelerini hazırlayacaktır.Uygulama projelerininhazırlanması sırasında ön raporda belirlenen hususları esasalarak statik ve betonarme hesapları yapacaktır. Statik vebetonarme hesap sonuçlarına dayalı aşağıdaki uygulamaprojelerini hazırlayacak ve İdare’nin onayına sunacaktır.

1 Karşılaştırılması muhtemel zemin sınıfları için tünelkazısı en kesitleri (1/20)

2 Karşılaştırılması muhtemel zemin sınıfları için çelikiksa projeleri (1/20)

3 Karşılaştırılması muhtemel zemin sınıfları için tünelbeton en kesitleri (1/20)

4 Karşılaştırılması muhtemel zemin sınıfları için alınacakemniyet tedbirlerini (şatkrit, tel kafes, kaya bulonu vb)gösteren en kesit detayları (1/20,1/10,1/5)

5 İksa birleşim detayları (1/20,1/10,1/5)6 İksa ayaklarının tünel tabanına bağlantı detayları

(1/20,1/10,1/5)

17

7 Karşılaşılması muhtemel zemin sınıfları için betonarmekalıp projeleri, donatı açılımları ve donatı metrajtabloları (1/50,1/20)

8 Tünelde conta deneyi (var ise) (1/2,1/1)9 Tünelde kullanılacak ceplerin (karşılaşma, manevra,

trafo, drenaj, vb ) tünel boy kesidinde gösterilmesi(1/5000,1/1000)

10 Karşılaşma cepleri plan, kesit ve detayları (1/20,1/10)11 Manevra cepleri plan, kesit ve detayları (1/20,1/10)12 Trafo cepleri plan, kesit ve detayları (1/20,1/10)13 Drenaj cebi plan, kesit ve detayları (1/20,1/10)14 Havalandırma borusu plan, kesit ve detayları (1/20,1/10)15 Giriş portal yapısı betonarme çizimleri, donatı açlımı ve

donatı metraj tablosu (1/50,1/20)16 Çıkış portal yapısı betonarme çizimleri, donatı açlımı ve

donatı metraj tablosu (1/50,1/20)17 Tünel giriş yapısı rakortmanı plan ve kesitleri

(1/50,1/20)18 Tünel çıkış yapısı rakortmanı plan ve kesitleri

(1/50,1/20)19 Giriş yapısı ızgara detayları (var ise) (1/50,1/20)20 Giriş yapısı ızgara projeleri (var ise) (1/50,1/20)21 Giriş yapısında kapak ve ızgara yuvalarının detayları

(var ise) (1/20,1/10,1/5)22 Tünel girişinde şaft yapısının plan, kesit ve detayları

(var ise) (1,50/1/20)23 Tünel girişinde şaft yapısının betonarme çizimleri,

donatı açılımı ve donatı metraj tablosu (var ise)(1/50,1/20)

24 Tünel içindeki suyun tahliyesi için drenaj projesi (varise) (1/100,1/50)

25 Kontak enjeksiyonu projesi (var ise (1/5000,1/1000)26 Kontak enjeksiyonu detayları (var ise ) (1/50,1/20,1/10)27 Konsolidasyon enjeksiyonu projesi (var ise)

(1/5000,1/1000)28 Konsolidasyon enjeksiyonu detayları (var ise)

(1/50,1/20,1/10)29 İdarece gerekli görülen diğer imalatlara ait nokta detayı

çizimleri (1/20,1/10,1/5,1/2,1/1)

Ayrıca tünelin son beton kaplama çalışmalarınıntamamlanmasından sonra jeolojik şartlar (tünelde kazı

18

çalışmaları sırasında hazırlanacak olan “Tünel Haritalaması’’çalışmaları) göz önünde bulundurularak İdare’nin uygun görüşüdoğrultusunda kontak ve İdare’nin gerekli görmesi halinde isekonsolidasyon enjeksiyonu uygulamalarına ait hesap veçizimleri de yapacaktır.İdare hazırlayacağı tünel uygulamaprojelerini, teknik rapor, hesaplar (hidrolik, stabilite,statik ve betonarme) ve “İşletme ve Bakım Talimatı’’ ilebirlikte İdare’nin onayına sunacaktır.

İdare, tünel uygulama projelerinin hazırlamasında “TünelUygulama Projeleri Özel Teknik Şartnamesi’’ne (var ise) veşartnamede belirtilen proje kriterlerine uymakla yükümlüdür.

Uygulama projelerinin onayından sonra İdare, işinmetrajını çıkartarak ihaleye esas dökümanlarını ve inşaataesas “Özel Teknik Şartname’’sini hazırlayacaktır.

B- ÖN RAPORA TABİ OLMAYAN SANAT YAPILARI UYGULAMA PROJELERİ

1 GENEL

Mühendis, bu yapılar için ön rapor hazırlamayacaktır.İdare’nin uygun görüşünü alarak uygulama projelerini, gerekliher türlü hidrolojik, stabilite, statik ve betonarme hesaplaradayalı olarak ve Planlama Raporunu, Kati Projesini (var ise)ÇED Raporunu,Mühendislik Jeolojisi Raporunu ve Model DeneyiRaporunu (var ise) göz önünde bulundurarak yapacaktır.Yapınınaraziye aplikasyonunda ise, topoğrafik haritaya, “MemleketKoordinat Sistemi’’ne ve plankotesine uygunluğunusağlayacaktır.Gerekli görülmesi halinde Mühendis, alternatifçözüm önerilerini teknik yapılabilirlik,fonksiyonellik,emniyet ve ekonomik parametreleri dikkate alarak yapacağımaliyet mukayesesi hesapları ile birlikte İdare’nin onayınasunacaktır. Ayrıca, uygulama projelerinin hazırlanmasıaşamasında, yapı ve yapı yeri ile ilgili olarak yapmış olduğutasarımları, elde ettiği bilgileri,projelendirme kriterlerini,alternatif çalışmaları, işin öncesini (var ise)değerlendirdiğini ve uygun çözümü seçtiğini gösteren detaylıbir gerekçe raporunu, proje ile birlikte İdare’ye verecektir.

19

“Ön Rapora Tabi Olmayan Sanat Yapıları UygulamaProjeleri’’ kapsamına giren sanat yapılarında “Sifonlar,Galeriler vb’’ toprağa gömülü olan yapılar hariç olmak üzere“Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik’’gereğince Mühendis, bütün deprem bölgelerinde betonarmeelemanlarının depreme dayanıklı olarak boyutlandırılmasında vedonatı hesaplarında, “TS 500’’de verilen “Taşıma GücüYöntemi’’ni kullanacaktır.

İdare, “Ön Rapor Tabi Olmayan Sanat Yapıları UygulamaProjeleri’’nin hazırlanmasında “Özel Teknik Şartnamesi’’ne(var ise) ve şartnamede belirtilen proje kriterlerine uymaklayükümlüdür.

Uygulama projelerinin onayından sonra İdare, işinmetrajını çıkartarak ihaleye esas dökümanlarını ve inşaataesas “Özel Teknik Şartname’’ sini hazırlayacaktır.

2 İLETİM YAPILARI

2.1 Genel

İdare, sulama kanalı güzergahının geniş kuru dere veyaakarsu yatakları, derin vadiler, rüsup getiren yan dereler,sel yatakları, boyunlar, tepeler ve dağlar gibi arazi şartlarıile yerleşim alanları nedeni ile kesintiye uğraması, kanalolarak dolaşması halinde ise, sonucun gayri ekonomik çıkmasıdurumunda sulama kanalının devamlılığını sifon, galeri, akedükve tünel gibi iletim yapıları ile dolguda kanalalternatiflerini göz önünde tutarak yapacağı maliyetmukayesesi hesaplarını değerlendirdikten sonra, uygunalternatif çözüme İdare ile birlikte kararverecektir.Belirlenen iletim yapısını hidrolik, stabilite,statik ve betonarme hesap kriterlerine göre projelandirecek veİdare’nin onayına sunacaktır.

2.1 Sifonlar

2.1.1 Güzergah Seçimiİdare, geniş akarsu yataklarını geçerek suyun karşı

sahile iletilmesini sağlayan sifon yapıları güzergahlarınınbelirlenmesinde, sifon yerinin 1/500 ölçekli şeritvari

20

plankotesini çıkartacaktır. Sifon profilinde çıkışlı-inişlihatlardan (hava-vanası gerektirecek tepe noktalarından) veyatay kurptan kaçınarak, karşı sahile en kısa yoldanulaşacak şekilde güzergah seçimini yapacaktır. Ayrıcagüzergah boyunca, zeminin jeolojik yapısını, yamaçeğimlerini ve stabilitesini, sifonun tahliye şartlarını,yerleşim yeri veya sit alanlarından geçip geçmediğini, YASseviyesini, yamaçlarda sifon üstünde oluşturulacak minimum1,00 m kalınlığındaki dolgu toprağının stabilitesinitalvegde akarsuyun aşındırıcı tesirine karşı alınacakönlemleri, yatay kurptan kaçınılacak tedbirleri fazlakazıya girmemek için alternatif güzergahlarıinceleyecektir.Sifon yapısının cinsini, sifonun debisi,eğimi, uzunluğu, yük kaybı, güzergahın jeolojik yapısı(kayalık, turbalık, batak-balçık, heyelan, dolgu vb.)sifonun geçtiği akarsuyun durumu (yatakta sürekli suyunolup olmadığı gibi) güzergah boyunca sülfat etkisininbulunup bulunmadığı ve iç hidrostatik basınç ile dış statikyük tesirleri gibi hususları da göz önünde tutarak çeşitlialternatif boru cinsleri için yapacağı maliyet mukayesesihesapları sonucunda belirleyecektir.Alternatif sifon yapısıcinslerini, betonarme, çelik, PE-100, CTP, içi epoksiboyalı dışı PE kaplı çelik, içi çelik dışı betonarmekaplama vb. olarak seçecektir.

2.1.2 Hidrolik HesaplarSifonlarda gerekli hidrolik kesidi, debi, hız, hidrolik

meyil ve yük kaybı faktörlerini göz önünde bulundurarakbelirleyecektir. İlk yaklaşım için sifon içindeki su hızını,kanaldaki su hızının minimum 1,5 katı olacak şekilde vemaksimum hızın ise 3 m/s’yi aşmaması kaydıylaseçecektir.Seçilen hız dikkate alınarak sifon tip kesidine ait(daire, kare, dikdörtgen vb.) iç ölçüleribelirleyecektir.Sifon yapısının göz adedini (bir veya birdenfazla olmak üzere,) sifonun iç kesit alanına cinsine, teknikve ekonomik olarak yapılabilirliğine göre piyasadaüretilebilen veya inşa edilebilen en büyük boru çapını dadikkate alarak seçecektir.

Sifonlarda yük kayıplarını, daha önce seçilen sifonuzunluğunu ve cinsini, tip kesidini ve göz adedini, debisinive pürüzlülük katsayısını göz önünde bulundurarak

21

hesaplayacaktır.Sifon boyunca toplam yük kaybını, giriş veçıkış rakortman kayıplarını, giriş ızgarası kaybını, dirsekkayıplarını ve sifon borusunda sürtünme kaybını ayrı ayrıhesaplayarak bulacaktır. Hesaplanan bu yük kaybının, onaylıplan-profilinde belirlenen yük kaybını veya projenin özelliğinedeniyle ön görülen sınır şartlarını (işletme esnekliğikriterlerini, çökelen rüsup nedeniyle sifon membaında izinverilecek kabarma miktarını) aşmıyor ise, seçilen hidrolikkesidi kabul edecek, aksi takdirde, adı geçen kriterlere bağlıkalarak kesit hesaplarını yeniden yapacaktır.

Sifon girişlerinde yarı debi için serbest akım tahkikiniyapacaktır.Yapacağı bu tahkik sonucunda, sifon giriş ağzıönünde yeterli su derinliğinin bulunduğunu, minimum batıklıkşartının sağlandığını ve sifon içine hava girişininönlendiğini gösterecektir.

Regülasyonlu kanallarda, sifon giriş ve çıkış yapılarınınüst kotlarını, Q0 statik su seviyesine göre yeterli hava payıvererek belirleyecektir.Regülasyonlu kanallar üzerinde bulunansifonların hidrolik kesitlerinin tayininde membada kabarmaoluşturmayacak şekilde kesit seçimini yapacaktır.

2.1.3 Statik HesaplarSifonlarda maksimum kesit tesirlerini, test hali, işletme

hali ve işletme dışı hal için ayrı ayrı hesaplayacaktır.Statikçe gerekli kesidi, borunun zati ağırlığını üzerindekitoprak dolgu yükünü, içindeki su ağırlığını, iç hidrostatikbasıncını, sürşarj veya trafik yükünü (var ise) ve sifonborusunun oturacağı zeminin elastisite modülüne ve yataklanmaaçısına bağlı olarak zeminde oluşacak gerilme dağılımını dagöz önünde bulundurarak yapacağı statik hesaplar sonucundabelirleyecektir.Sifon malzemesi (toprak, kum-çakıl, kırma taşvb,) ile doldurulacağını dolgu malzemesinin kuru ıslak ve suiçinde (doygun halde) olabileceğini ve dolgu yüksekliğininfazla olması halinde kemerlenme tesirini dikkate alacağını, içhidrostatik basınç olarak boru eksen kotu ile piezometre kotuarasındaki farkı alacağını, derin vadilerde geçen sifonlardatalveg civarında en yüksek yamaçlarda ise düşük hidrostatikbasınçların meydana geleceğini ve bu nedenle de güzergahboyunca bütün sifon borusunun en yüksek iç hidrostatik basıncagöre hesaplanmasının ekonomik olmayacağını, sifon hattını

22

hidrostatik basınç kısımlarına ayırarak her bir kısım içinbelirlenecek iç hidrostatik basınca ve dış statik ve dinamikyüklere göre hesap yapacağını göz önünde bulunduracaktır.Testhali için sifonların kesit tesirlerinin belirlenmesinde,maksimum hidrostatik basıncın, 1,25 katını alarak gereklistatik hesapları yapacaktır.Ayrıca sifon statik hesaplarındadaha önce belirlenen sifon cinsini, tipini, göz adedini, borumalzemesinin ve özel parçalarının tenik özelliklerini, üreticifirma kriterlerini vb. diğer teknik hususları da dikkatealacaktır.

Boru eksenindeki iç hidrostatik basıncın 4 atmosferinaltında olması halinde fonksiyonel ve ekonomik boru cinsini,işletme şartlarını, standart boru çap ve et kalınlıklarını,zeminin jeolojik yapısını vb, diğer teknik unsurları da gözönünde bulundurarak betonarme, çelik, CTP, PE-100 vb.alternatif imalatlar ve boru cinsleri arasında yapacağımaliyet mukayesesi hesapları sonucunda belirleyecektir.

Boru eksenindeki iç hidrostatik basıncın 4 atmosfere eşitveya daha büyük olması halinde ise, içi çelik dışı betonarme,çelik, CTP ve PE-100 vb, boru cinslerini (işletme şartlarını,standart boru çap ve et kalınlıklarını, zeminin jeolojikyapısını vb, diğer teknik unsurları da göz önündebulundurarak) yapılabilirlik, emniyet ve ekonomi yönündenmaliyet mukayeselerini yapacak ve uygun sifon cinsinibelirleyecektir.İçi çelik dışı betonarme sifonlarda anoboylarını, beton döküm kapasitesini ve standart demirboylarını dikkate alarak seçecektir.

2.1.4 Betonarme SifonlarBetonarme sifonlarda, C20 beton sınıfı (minimum 300 doz)

ve S42a (nervürlü donatı çeliği) çelik sınıfı dayanımlarınıdikkate alarak, statik-betonarme hesaplarını yapacaktır. Anobirleşim yerlerindeki enine derzlerde sızdırmazlığı sağlamakamacıyla A tipi PVC conta veya muadilini kullanacaktır.Sifonkesidinde boyuna derz (soğuk derz) uygulamasına yönelik hertürlü projelendirmeden kesinlikle kaçınacaktır.Sifon güzergahıboyunca değişen iç hidrostatik basınç nedeniyle faklı etkalınlıklarındaki kesitleri, yapacağı statik hesap sonucundabelirleyecektir.İki veya daha fazla gözlü betonarme sifonlar,ikili veya üçlü gruplar halinde batarya olarak

23

projelendirilecek ve statik hesapları, sifon çevresindekizemin karakteristiklerinin tam olarak tanımlanması koşulu ilesonlu elemanlar metodu SAP90, SAP2000 vb. paket programlarınıkullanarak yapacaktır. Tek gözlü betonarme sifonların statikhesaplarında ise SAP90, SAP200 vb. paket programlarını veya“Beggs Deformeter Stres Analysis of Single-Barrel Conduits’’tablolarını da kullanabilecektir.Betonarme sifonlarda içhidrostatik basıncın 10,00 m’den az (H<10,00m) ve iç çapın ise1,00m’den küçük (D<1,00m) olması halinde İdare’nin de uygungörüşünü alarak, beton et kalınlığını t=0.20m alabilecek vekesite çift donatı yerleştirilecektir. Ancak, iç hidrostatikbasıncın 10,00 m ye eşit veya daha büyük (H< 10,00 m ) ve iççapın ise 1,00 m’ye eşit veya daha büyük (D> 1,00 m ) olmasıhalinde minimum beton et kalınlığı t=0,25 m alacak ve kesiteçift donatı koyacaktır. Donatılar arası mesafenin ve paspayının korunabilmesi maksadıyla “firkete’’ ve “sehpa’’demirlerini kesite yerleştirecektir.Sifonda maksimum kesittesirlerini veren yükleme hallerini (test halini, içi boş testhalini ve işletme halini) inceleyecektir. Maksimum kesittesirlerini belirledikten sonra seçilen et kalınlığına aitkayma, basınç ve çekme gerilmelerini bularak bu değerlerinemniyet gerilmelerini aşmadığını gösterecektir.Betonarme sifonyapısının içi su ile dolu halde iken, sifon yapısından zemineintikal eden gerilme değerinin, zemin emniyet gerilmesiniaşmadığını hesapla görecektir. Aksi halde, sifonun oturacağızeminde, uygun ve ekonomik olan zemin iyileştirme yönteminiseçerek, zeminin taşıma gücünü arttıracaktır.

2.1.5 İçi Çelik Dışı Betonarme Sifonlarİçi çelik dışı betonarme sifonlarda dış statik ve dinamik

yükleri betonarme kaplamaya iç hidrostatik basınçları ise,çelik kaplamaya taşıtacak şekilde gerekli statik hesaplarıyaparak betonarme ve çelik et kalınlıklarını ayrı ayrıbelirleyecektir.Betonarme ve çelik et kalınlıklarınıbelirlerken hesaplanan kesit gerilmelerinin emniyetgerilmelerini aşmadığını gösterecektir.

2.1.6 Çelik Sifonlarİdare, çelik sifonlarda iç hidrostatik basınçtan ileri

gelen teğetsel çekme gerilmesine (çember gerilmesine) dayalıolarak çelik borunun minimum et kalınlığını, kaynak faktörü,

24

korozyon payı ile taşıma ve montaj şartlarını de göz önündebulundurarak hesaplayacaktır.

Çelik sifonların statik hesaplarını, test hali,işletme hali ve işletme dışı hal için aşağıda belirtilen hesapesaslarını dikkate alarak ayrı ayrı yapacaktır.

Çelik sifonlarda işletme hali için et kalınlığı hesabındamüsaade edilen teğetsel çekme emniyet gerilmesinin (çemberemniyet gerilmesinin), çeliğin karakteristik akma dayanımının(fyk) %50’sine eşit veya daha küçük olduğunu gösterecektir.Testhalinde ise müsaade edilen teğetsel çekme emniyet gerilmesininçeliğin karakteristik akma dayanımının (fyk) %75’ine eşit veyadaha küçük olduğunu gösterecektir.Ayrıca çelik borunun dışyükler altında yapacağı yanal yer değiştirmenin boru dışçapına oranının (Ax/D) %5’e eşit veya daha küçük olduğunu dagösterecektir.Ayrıca çelik borunun dış yükler altında yapacağıyanal yer değiştirmenin boru çapına oranı da (Ay/D)hesaplayacaktır.Çelik sifon statik hesaplarını, genel olarak,dıştan toprak ve sürşarj yükleri ile içten hidrostatik basınçaltında ilgili literatürde yer alan formülleri ve tablolarıkullanarak yapacak ve sonucun eğilme emniyet basıncından küçükolduğunu gösterecektir.Sifon güzergahı boyunca değişen içhidrostatik basınç değerlerini dikkate alarak belirleyeceğizonlar için yapacağı statik hesaplar sonucunda emniyetli veekonomik boru et kalınlıklarını belirleyecek ce böylece gayriekonomik çözümlerden kaçınacaktır.Büyük çaplı çelik sifonlardaet kalınlığı azaltıcı diğer tedbirleri de (halka rijitliğiniarttırıcı çelik yakalar, dış yükleri taşıyacak betonarmekaplama vb. tedbirleri) alacaktır.

Sifon dolu halde iken, sifondan zemine intikal edengerilme değerini bulacak ve sonucun zemin emniyet gerilmesiniaşmadığını gösterecektir.Aksi halde sifon tabanında zeminintaşıma gücü artırıcı önlemleri alacaktır.Sifon boş halde ikendere talveğinde ve alttan kaldırmanın söz konusu olduğukesimlerde yüzme tahkikini yapacaktır.Çelik sifonlardakorozyonu önlemek ve dolayısıyla malzemenin ekonomik ömrünüartırmak maksadıyla İdarece de gerekli görülmesi halindekatodik koruma önlemlerini alacaktır.

25

2.1.7 CTP (Cam Takviyeli Boru) Sifonlarİdare, CTP sifonlarda, dış statik ve dinamik yükler ile

iç hidrostatik yükler altında yapacağı statik hesaplara dayalısehim yüzdesini, seçilen halka rijitlikleri için (PS 2500N/m2, PS 5000 N/m2 vb.) yapacak ve bulunan sehimin, izinverilen sehim yüzdesinin altında kalıp kalmadığınıgösterecektir.Borudaki sehim yüzdesinin, boru ek yerlerindekullanılacak manşonlara ait sehim yüzdesi ile uyumlu olupolmadığına dikkat edecektir.Seçilen halka rijitliğinde, içbasınç ve çap kriterlerini de göz önünde bulundurarak uygundonanımlı CTP boruyu seçecektir.Seçilen sifon borusunun sifongiriş ve çıkış beton yapılarına, dirsek ve tahliye bacasıyapılarına bağlantıları için gerekli detay projelerihazırlayacaktır. Rijit yapılara giriş ve çıkışta esnekliğisağlamak maksadıyla, CTP kısa boru uygulamalarına ait detayçizimleri yapacaktır. Değişen iç basınçlar nedeniyle, güzergahboyunca farklı basınç dayanımlı ve farklı halka rijitliklerinehaiz boruları seçerek sifon maliyetini azaltacaktır. Boruhendek kazısında kazı şevlerini, boru etrafındaki dolgumalzemesi cinsini (kum, çakıl, kırma taş vb.) üretici firmakataloglarından veya AWWA M45’den temin edecektir.Sifonun altsu basınçlarına maruz kalan kesimlerinde borunun içi boşhalde iken, yüzme tahkikini yapacaktır.

2.1.8 PE-100 (Poli Etilen Esaslı Boru) Sifonlarİdare, PE-100 sifonları, özellikle depreme ve heyelana

maruz bölgelerde (yatay ve düşey deplasmanlara karşı esnekoldukları için) yapının maliyetini de göz önünde bulundurmakkoşulu ile tercih edecektir.

2.1.9 Yüksek Eğimli Sifonların Stabilitesiİdare, yüksek eğimli yamaçlardan geçen CTP,PE, çelik veya

yerinde dökme sifonun stabilitesini tahkik edecektir. Sifonukaydıran kuvvetleri ve kaymaya karşı koyan kuvvetleri,yapacağı stabilite ve statik hesaplar sonucundabulacaktır.Sifonu kaydırmaya çalışan kuvvetlerin daha büyükçıkması halinde sifonun duraylılığını sağlamak için gerekliankraj tedbirlerini alacaktır.Ankraj tedbirleri olarak,betonarme ve çelik sifonlar için betonarme veya çelik yakalar,CTP sifonlar için ise, boru üzerinde CTP riblerprojelendirecektir.Yaka ve riblerin boyutlarını ve sayısınıyapacağı stabilite ve statik hesaplar sonucunda

26

belirleyecektir.Ayrıca gerekli görülmesi halinde borularınsağlam zemine ankrajları için stabilite hesaplarını ve detayçizimlerini verecektir.

2.1.10 Sifon Üstünde Teşkil Edilen DolgularınStabilitesiİdare, yüksek eğimli yamaçlardan geçirilen sifonların

üzerindeki dolguların stabilitesinin sağlanabilmesi içingerekli hesapları yapacak ve önlemleri alacaktır.Dolgutoprağına ait kayma parametrelerini (c.Q) dikkate alarakdolguların duraylılığını hesapla gösterecektir.Dolgunun stabilçıkmaması halinde, toprak tutucu duvarları projelendirecek vehesap sonucu sayılarını belirleyecektir.Toprak tutucuduvarların yüksekliklerini, boru üzerinde minimum 1.00 m dolgutoprağı kalacak şekilde seçecektir.

2.1.11 Sifonlarda Tahliye ve Temizleme (Muayene )Bacalarıİdare, arıza durumunda sifonun tamiri yapmak, kış

mevsiminde boru içindeki suyun donması sonucunda sifondayapacağı tahribatı önlemek maksadıyla sifon güzergahının endüşük noktasında tahliye vanası ve bacasınıprojelendirecektir.

Tahliye bacaları içinde yer alan tahliye vanalarını,uygun şartlarda işletebilmek ve korozyona karşı koruyabilmekmaksadıyla bu yapıları dış ortamdan su geçişlerini önleyeceksızdırmazlık tedbirlerini alacaktır.Topoğrafik şartların uygunolması durumunda sifondaki suyun cazibe ile boşaltılmasınısağlayacak şekilde mansap şartlarını araştıracak, aksitaktirde tahliyenin pompaj ile gerçekleştireceği alternatifinide düşünerek projelendirmeyecek, ancak tahliyenin giriş veçıkış ağızlarından seyyar pompalarla yapılabileceğini,hazırlayacağı projede belirtecektir.Bazı hallerde ekonomikaçıdan tahliye ve temizleme (muayene) bacalarını birleştirerekprojelendirecektir.Uzun sifonlarda tahliye bacalarının yanısıra temizleme veya muayene amaçlı bacaları da sifon boyuncauygun aralıklarda yerleştirecektir.

2.1.12 Sifon Uygulama Projesi Çizimleriİdare, sifona ait gerekli hidrolik, stabilite, statik ve

betonarme hesapları yaptıktan sonra aşağıda belirtilen sifon

27

uygulama projelerini hazırlayarak İdare’nin onayınasunacaktır.

a) Sifon genel vaziyet planı (1/500,1/100)b) Sifon boy kesidi (1/200,1/100)c) Sifon giriş-çıkış rakortman yapılarının plan ve kesitleri

(1/50,1/25)d) Sifon tip en kesidi (betonarme, çelik, CTP, PE-100 vb.

boru cinslerini göz önünde bulundurarak) (1/25)e) Temizleme ve tahliye bacası plan ve kesitleri (1/50,1/25)f) Donatının sifon kesidine ve dirseklerine yerleşimi donatı

açılımları ve donatı metraj tabloları (1/25)g) Boru birleşim yerlerinde sızdırmazlık contası detayı

(betonarme, içi çelik dışı betonarme kaplama vb.)(1/5,1/1)

h) Izgara detayı (1/25)i) Giriş-çıkış yapılarının klas yuvası detayları (1/10,1/1)j) Toprak tutucu duvar detayları (var ise ) (1/25)k) Sifonun cazibeli tahliye projesi (1/100)l) Sifon kazı kesitleri (1/25)m) Sifon dirsek detayları (1/25)n) Sifon tecrit detayı (sifon cinsi çelik ise ) (1/25)o) Sifon borularının zemine ankraj detayları (var ise)(1/25)p) Sifon borularında kaymaya karşı yaka detayları (betonarme

ve çelik yakalar ile CTP ribler vb.)(1/25,1/10,1/5,1/1)q) Sifon borularının beton imalatlara giriş ve çıkışlarında

sızdırmazlık detayları (boru cinsleri dikkate alınarak)(1/25,1/10)

r) Boru birleşim yerlerinde kaynak yerleri (Çelik, PE-100)(1/10,1/5,1/1)

s) Boru birleşim yerlerinde manşon detayı (CTP,PE-100vb)(1/10,1/5)

t) Sifon giriş-çıkış rakortman yapılarının plan ve kesitleri(1/25)

u) İdare’ce gerekli görülen imalatlara ait nokta detayıçizimleri (1/10,1/5,1/1)

2.2 Galeriler

2.2.1 Kazı Projelerinin Hazırlanmasıİdare, onaylı kanal plan-profilinde giriş ve çıkış

kilometreleri, debisi, tip kesidi ve yük kaybı belli olan ve

28

daha önce yapılan jeolojik ve topoğrafik etütler ile maliyetmukayesesi hesapları sonucunda, açık kanal ve tünelalternatiflerine göre daha ekonomik bulunan galeri yapısını,yerinde alacağı plankotesine uygun olarak ve yapacağıhidrolik, statik ve betonarme hesaplara göreprojelendirecektir.

Galeri güzergahına ait jeolojik raporda yer alan zeminözelliklerini (zeminin taşıma gücünü, YAS seviyesini, heyelandurumunu, kohezyon ve kayma açısı değerlerini) inceleyerekkazı için uygun palye yüksekliğini ve genişliğini, kazı şevieğilimini ve kalıp payını İdare’ce belirlenen kriterlere uygunolarak seçecektir.Kanalın işletme ve bakım yolu tarafındaolmak üzere bir adet palyeyi, galeri betonunun dökümü içinkullanılacak mikser veya beton pompası araç genişliklerinidikkate alarak boyutlandıracaktır.

Galeri güzergahının yerleşim yerinden geçmesi halinde,bazı zorunlu nedenlerle istimlak şeridinin dar olmasıdurumunda ve jeolojik raporda belirtilen gerekçeler nedeniylegaleri güzergahındaki zeminin şev duraylılığının zayıf olmasışevin yatırılması durumunda ise, kazı maliyetinin gayriekonomik çıkması olasılığını da göz önünde tutarak kazıçalışmalarının emniyetli ve ekonomik yapılabilmesi için “ÖnRapora Tabi Olan ve Olmayan Sanat Yapılarında Temel Tipleri veTemel Kazıları Uygulama Projeleri’’ bölümünde yer alan kazıtedbirleri arasından seçeceği uygun çözüme yapacağı maliyetmukayesesi hesapları sonucunda İdare ile birlikte kararverecektir.

Jeolojik raporda, galeri kazısı sırasında kazı tabanındanveya yan şevlerinden su çıkacağı belirtilmiş ise İdare,gerekli drenaj tedbirlerini alacak ve drenajın mansap şartınısağlayacaktır.Ayrıca temel zemininin taşıma gücü yönündenzayıf olması durumunda, “Ön Rapora Tabi Olan ve Olmayan SanatYapılarında Temel Tipleri ve Temel Kazıları’’ bölümünde yeralan zemin iyileştirme yöntemleri arasından seçeceği uygunçözüme, yapacağı maliyet mukayesesi hesapları sonucunda İdareile birlikte karar verecektir.

29

2.2.2 Statik ve Betonarme Hesap Esaslarıİdare, galeri güzergahının yerleşim yerlerinden veya

ekili-dikili arazilerden geçmesi durumunda, üzerinin tamamendoldurularak kazı öncesi zemin kotlarının sağlanıpsağlanmayacağını, bazı zorunlu hallerde (istimlak şeritinindar tutulması vb.) kanal işletme-bakım yolunun galeri üzerinealınıp alınmayacağını statik ve betonarme hesaplara başlamadanönce araştıracaktır.Araştırma sonucunda güzergah boyuncabelirleyeceği minimum ve maksimum dolgu yüksekliklerinidikkate alarak ekonomi sağlamak maksadıyla güzergah boyuncafarklı et kalınlıklarında galeri kesitleriniprojelendirecektir. Dolgunun yüksek olduğu (H> 6,00 m )kesimlerde kemerlenme etkisini dikkate alacaktır. Galeriüzerinden boyuna ve enine doğrultuda yol geçmesi halinde,statik yüklerin yanı sıra dinamik yükleri de hesaplara dahiledecektir.

Galerinin tipini, çapını, üzerindeki dolgu yüksekliğinive dolgu zemini karakteristiklerini dikkate alarak galeristatik ve betonarme hesaplarını, “Sonlu Elemanlar Metodu’’“Beggs Deformeter Stres Analysis of Single-Barrel Conduits’’tablolarını vb. hesap metotlarını veya SAP90, SAP2000bilgisayar paket programlarını kullanarak yapacaktır. Statikhesap sonucunda belirleyeceği kesit tesirlerini göz önündebulundurarak, kesidin kritik noktalarında kayma gerilmesinitahkik edecek ve statikçe gerekli et kalınlığını hesaplagösterecektir.En az 14 noktada olmak üzere iç ve dışyüzeylerde çekme ve basınç dayanımlarını bulacaktır.Küçükçaplı galerilerde işletme dışı ve işletme hallerini esasalarak yapacağı statik hesaplarda en gayri müsait yükleme haliiçin donatı gerektirmeyecek beton et kalınlığıbelirleyecektir. Bu durumda kesitte belirlenecek maksimumbeton çekme gerilmesinin, beton çekme emniyet gerilmesininaltında kaldığını gösterecektir. Ayrıca küçük çaplı ve at nalıkesitli donatısız galerilere alternatif bir çözüm olarak, kutumenfez kesitli kutu menfez kesitli betonarme galerileri,yapacağı maliyet mukayesesi hesapları sonucunda ekonomikçıkması halinde ve İdare’nin uygun görüşünü alarakseçebilecektir.Büyük çaplı galerilerde ise, en gayri müsaityükleme hali için statik ve dinamik yükler altında, statikçegerekli beton et kalınlığını hesaplayacaktır. Seçilen etkalınlığına ait betonarme hesapları yaparak, kesite

30

yerleştirilecek donatı miktarını bulacaktır.Galeri kesitinde 1ve 14 nolu kesitlerin iç yüzeyleri ile 7 ve 21 nolu kesitlerindış yüzeyleri çekme bölgeleri olup bu kesimlerde gereklidonatının yerleşimine gerekli özeni gösterecektir.Ayrıca 1 ve14 nolu kesitlerin iç yüzeylerinin, 7 ve 21 nolu kesitlerindış yüzeylerine nazaran daha kritik çekme bölgeleri olduğunugöz önünde bulunduracaktır. Bu nedenle beton veya betonarmeolarak projelendirecek galeri en kesitlerinde 1 ve 14 nolunoktaların iç yüzeylerinde (çekme sonucu oluşabilecek muhtemelboyuna çatlakları önleyecek) gerekli emniyet tedbirlerinialacaktır. Çekme bölgelerinde donatı bindirmesinden kaçınarakbindirmeyi basınç bölgelerinde yapacaktır.Donatı bindirmeboyunu, TS-500 kriterlerine göre seçecektir.

Galeri beton kesidinin donatısız olarak teşkil edilmesidurumunda, beton sınıfını C16, donatlı olması halinde isebeton sınıfını C20 ve beton çelik sınıfını S420a (nervürlüdonatı çeliği) seçecektir.Donatısız galeri kesitlerinin anotemelleri altına (güzergah zeminde taşıma gücü problemi yokise) grobeton koymayacak, donatılı galeri kesitlerinin anotemelleri altına ise grobeton koyacaktır.Galeri boy kesidinive planını çizerek üzerinde uygun ano boylarını gösterecektir.Her bir ano birleşim yerinde B tipi PVC conta uygulamasınıgösterecek ve conta tip kesidini çizecektir.

2.2.3 Galeri Uygulama Projesi Çizimleriİdare, galeriye ait gerekli hidrolik, stabilite, statik ve

betonarme hesapları yaptıktan sonra, aşağıda belirtilen galeriuygulama projelerini hazırlayarak İdare’nin onayınasunacaktır.

a) Galeri genel vaziyet planı (1/500,1/100)Galeri boy kesidi (1/500,1/100)

b) Galeri giriş-çıkış rakortman yapılarının plan vekesitleri (1/50)

c) Galeri tip en kesidi (1/25)d) Temizleme ve kontrol bacası plan ve kesitleri (var ise)

(1/25)e) Donatının galeri kesidine yerleşimi, donatı açılımları ve

donatı metraj tabloları (1/25)f) Sızdırmazlık contası detayı (1/5,1/1)g) Izgara detayı (var ise) (1/25)

31

h) Galeri kazı planı ve kesitleri (1/100,1/50)i) İdare’ce gerekli görülen imalatlara ait nokta detayı

çizimleri (1/10,1/5,1/1)

2.2 Akedükler

İdare, onaylı kanal plan-profilinde kilometresi ve debisibelli olan akedük yapısını, yerinde alacağı plankotesine uygunolarak ve yapacağı hidrolik stabilite, statik ve betonarmehesaplara göre boyutlandırarak, yerinde dökme veya prefabrikkirişli olarak projelendirilecektir. Akedük yapılarını sifonyapılarına alternatif olarak düşünecek ve derin vadiler iledere yataklarının minimum yük kaybı ile geçilmesini göz önündetutarak yapacağı maliyet mukayesesi hesapları sonucundaekonomik alternatifi seçecektir.

Aşağıda belirtilen akedük yapısı uygulama projelerinihazırlayarak İdare’nin onayına sunacaktır.

a) Akedük genel vaziyet planı (1/100)b) Akedük boy kesidi (1/100)c) Akedük giriş-çıkış rakortman yapılarının plan ve

kesitleri (1/50)d) Akedük tip en kesidi (1/10)e) Donatı yerleşimi, donatı açılımı ve donatı metraj

tabloları (1/50,1/25)f) Yerinde dökme kiriş ve mesnet bandı ile prefabrik kiriş

ve mesnet bandı ( var ise) kalıp plan ve kesitleri(1/25,1/10)

g) Akedük kenar ve orta ayaklarının betonarme kalıp plan vekesitleri (1/25)

h) Akedük kenar ve orta ayaklarına ait betonarme temel kalıpplan ve kesitleri (1/25)

i) Sızdırmazlık contası detayı (1/5,1/1)j) Akedük kazı planı ve kesitleri (1/100,1/50)k) İdare’ce gerekli görülen imalatlara ait nokta detayı

çizimleri (1/10,1/5,1/1)

2.3 Tüneller

32

İdare, tünel uygulama projelerini, “Ön Rapora Tabi SanatYapıları Uygulama Projeleri’’ bölümünde verilen kriterlereuyarak hazırlayacaktır.

3 SU ALMA YAPILARI (PRİZLER)

İdare, onaylı kanal plan-profilinde, kilometresi vedebisi belli olan priz yapılarını yerinde alacağı plankotesineuygun olarak ve yapacağı hidrolik ve statik hesaplara göreboyutlandırarak ayrı ayrı projelendirecektir. Priz yapısınıntipinin seçiminde, ana kanal ile şebekenin tipini, işletmesistemini ve priz kapasitesini göz önünde bulunduracaktır.

Ancak, İdare, onaylı kanal plan-profili üzerinde çeşitlikilometrelerde yer alan su alma yapılarının (prizlerin)eksenleri doğrultusundaki arazi enine eğimlerinin fazladeğişmediği durumlarda ve özellikle priz çıkış kotlarınınbirbirine çok yakın değerde olduğu hallerde, priz yapılarını,İdare’nin uygun görüşünü de aldıktan sonra, tip olarakprojelendirebilecektir.

İdare, tip projenin hazırlanması sırasında projeninuygulanabilir olmasına gereken hassasiyeti gösterecektir. Tipproje ve bu kapsama giren yapılara ait karakteristik tablonunaynı pafta üzerinde olmasına özen gösterecektir.Karakteristiktablosu hazırlanmadan sadece tip proje çizimini veya tipprojesi hazırlanmadan sadece tip yapılara ait karakteristiktablosunu onaya sunmayacaktır.Tip proje çalışmalarındagruplandırma yapabilecektir.Örneğin, çıkış yapıları farklıolan prizlerin karakteristik tablolarını aynı tip projealtında düzenlemeyecektir.Bu durumda, tip proje çalışmasınıfarklı gruplar altında toplayarak her bir grup için projesinive karakteristik tablosunu hazırlayacaktır.Ayrıca uygulamakolaylılığının sağlanması ve olabilecek hataların önlenmesiaçısından özellik arz eden yerlerde nokta detayı çizimlerinide tip proje ile birlikte verecektir.Özellik arz etmeyençiftçi arkı prizlerini, tip proje olarak hazırlayacak veİdare’nin onayına sunacaktır.

33

Tip proje kapsamına girmeyen su alma yapılarını ise,plankotelerine veya priz eksenleri doğrultusunda doğalzeminden alacağı en kesit değerlerine uygun olarak ayrı ayrıprojelendirecektir.

3.1 Regülatör Tipi Prizler

İdare, sabit su seviyeli kanallardan (kararlı akımşartlarında işletilecek kanallardan) çekilecek debinin Q = 1m3/s’den daha büyük olması durumunda regülatör tipi priziseçecek ve gerekli hidrolik ve statik hesaplarıyapacaktır.Priz göz adedini ve boyutlarını belirledikten sonrapriz uygulama projelerini ve işletme kapaklarına ait metalaksam imalat projelerini hazırlayacaktır. Ayrıca regülatörtipi prizler sadece su regülasyonu (su düzenlemesi veya sukontrolü) yapan su alma yapıları olduklarından İdare, hidrolikşartları göz önünde bulundurarak seçeceği uygun bir debi ölçümtesisini, yapı yakın mansabında projelendirecek ve İdare’ninonayına sunacaktır.

3.2 Sabit Debiye Ayarlı Prizler (SADAP)

İdare, sabit su seviyeli kanallardan (kararlı akımşartlarında işletilecek kanallardan) veya özellikle değişkensu seviyeli kanallardan (kararsız akım şartlarında işletilecekkanallardan) ölçülü ve kontrollü su alabilmek için SabitDebiye Ayarlı Prizleri çekilecek debi ve kanaldaki su seviyesideğişim aralığına bağlı olarak seçecektir. SADAP yapılarındadebi sınırlaması olmadığından, çekilecek her türlü ihtiyaçdebisine göre SADAP yapısını projelendirecektir.Suyun kontrolüve ölçümü aynı anda yapı içinde gerçekleşeceğinden, ayrıca birdebi ölçüm tesisini prize dahil etmeyecektir.

Regülasyonlu kanallarda Qmax (dinamik su seviyesi) ve Qo(statik su seviyesi) su seviyeleri arasında oluşabilecekseviye farklarını dikkate alarak SADAP yapılarını OMAKkapaksız ve OMAK kapaklı olarak projelendirilecektir.OMAKkapağı gerektiren hallerde SADAP prizleri OMAK kapakları ilebirlikte hidrolik stabilite ve statik-betonarme hesaplarınadayalı olarak projelendirilecektir.Ayrıca SADAP ve OMAKyapılarının metal aksamlarına ait imalat projelerini de

34

hazırlayacaktır.SADAP ve OMAK yapılarına ait betonarmeuygulama projelerini ve metal aksam imalat projelerini statikve betonarme hesapları ile birlikte İdare’nin onayınasunacaktır.

3.3 Sabit Yüklü Orifisli Prizler (SYOP)

İdare, sabit su seviyeli kanallardan (kararlı akımşartlarında işletilecek kanallardan) çekilecek debinin, Q < 1m3/s olması halinde Sabit Yüklü Orifisli Priz tipini seçecekve gerekli hidrolik ve statik hesaplara dayalı, priz uygulamaprojelerini ve orifis ile büz kapaklarına ait metal aksamimalat projelerini hazırlayarak İdare’nin onayına sunacaktır.

3.4 Çiftçi Arkı Prizleri (ÇAP)

İdare,tersiyer kanallarından çekilecek Q = 30 – 40 1/sihtiyaç debileri için, Çiftçi Arkı Prizleri uygulamaprojelerini hazırlayacaktır.

4 KONTROL YAPILARI

İdare, açık kanallarda suyu kontrol etmek, sabit suseviyesi oluşturmak ve prizler için uygun su alma kotlarınısağlamak maksadıyla, kontrol yapılarınıprojelendirecektir.Açık kanalın proje kriterlerini ve işletmeşartlarını dikkate alarak fonksiyonel kontrol yapısınısavaklar (kalın kenarlı savaklar, ince kenarlı savaklar, uzunkretli savaklar, labirent savaklar vb.) ve çek yapıları(kabarma tesisleri) arasından seçecektir.Uygun çek yapısıtipini, düz kapaklı, radyal kapaklı, hidromekanik-şamandıralıve bival kontrollü çekler arasından belirleyecektir.

Düz kapaklı çeklerde, çek mansabındaki kanal debisinin1/4’üne karşılık gelen debiye ve memba kanalındaki beton havapayının maksimum 2/3’ünü kullanacak şekilde belirlenecek savakyüküne göre “Karşıdan Savaklı Çek Yapısını’’projelendirecektir.Bu şartlarda yan savaklardan debinin mansapkanalına deşarj edilememesi halinde çek yapısını gereğindenfazla genişleterek, çek önünde akıma katılmayan ölü alanlarınoluşumuna imkan vermeyecektir.Ayrıca, yan savaklarda kademeteşkiline ve bu kademelerde kalas kullanımını gerektirecek her

35

türlü projelendirmeden kaçınacaktır.Bu durumda, hidrolik hesapsonucunda seçilen çek genişliği sabit kalmak kaydıyla çek yansavaklarını kanal akımına paralel doğrultuda yerleştirerek,hidrolik ve ekonomik şartları sağlayacak “Yandan Savaklı ÇekYapısını’’ projelendirecektir.

İdare, büyük kapasiteli kanallarda, yüksek su yüklerinemaruz çek yapılarını ekonomik gerekçeler ve fonksiyonelişletme şartları nedeniyle radyal kapaklı olarakprojelendirecektir.

İdare, regülasyonlu kanallarda onaylı plan-profilindekilometresi, tipi ve sayısı belli olan çek yapılarını hidrolikstabilite ve statik-betonarme hesaplara göreprojelendirecektir.

Memba kontrollü kanal sistemlerinde, membada sabit suseviyesi sağlayan memba kontrollü çek yapılarını ve buyapılara ait otomatik hidro-mekanik şamandıralı radyalkapakları(Memba Kontrollü Kapakları, MEK) veya elektronikbilgisayar sistemiyle uzaktan algılama esasına göreişletilecek, motorlu düz veya radyal kapakları her türlühareketli ve gömülü sabit metal aksamları ile birlikteprojelendirilecektir.

Mansap kontrollü kanal sistemlerinde mansapta sabit suseviyesi sağlayan mansap kontrollü çek yapılarını ve buyapılara ait otomatik hidro-mekanik şamandıralı radyalkapakları (Memba Kontrollü Kapakları, MEK ve Orifisli MansapKontrollü Kapakları OMAK) veya elektronik bilgisayarsistemiyle uzaktan algılama esasına göre işletilecek, elektrikmotorlu düz veya radyal kapakları her türlü hareketli vegömülü sabit metal aksamları ile birlikteprojelendirilecektir.

Memba-mansap kontrollü kanal sistemlerinde, membada vemansapta sabit su seviyesi sağlayan memba-mansap kontrollü çekyapılarını ve bu yapılara ait otomatik hidro-mekanikşamandıralı radyal kapakları (Memba-Mansap Kontrollü KapaklarıMEMAK veya Orifisli Memba-Mansap Kontrollü Kapakları, OMEMAK)her türlü hareketli ve gömülü sabit metal aksamları ilebirlikte projelendirilecektir.

36

Bival kontrollü kanal sistemlerinde, çek yapılarını,elektrik kumandalı düz kapaklı veya radyal kapaklı olarak vesinyalizasyon sistemi ile birlikte projelendirilecektir.

İdare, kontrol yapıları ile ilgili yapacağı hidrolikstabilite, statik ve betonarme hesaplara dayalı uygulamaprojelerini ve İdare’ce gerekli görülen nokta detayıçizimlerini hazırlayarak İdare’nin onayına sunacaktır.

5 KANAL KORUMA YAPILARI

5.1 Genel

İdare, kanalları, kanal içinden ve dışından gelebilecekher türlü kontrolsüz suların verebileceği zararlardan korumakmaksadıyla, kanalın özelliğini ve arazi şartlarını da gözönünde bulundurarak fonksiyonel, emniyetli ve ekonomik korumayapısını seçerek projelendirecektir.

İdare, hatalı işletme sonucunda, kanala proje debisininbir debi verilmesi halinde kanal içindeki normal suseviyelerinde ani yükselmelerin oluşması kanal üzerinde yeralan otomatik veya manuel kumandalı kontrol yapılarınınbeklenmedik bir anda arızaya girmesi durumunda yükselen suseviyelerinin kanal hava paylarını tehdit etmesi, sulamasezonu dışında kar ve yağmur suları nedeniyle kanal içinegiren rüsup ve sürüntü malzemelerinin işletme sırasındaözellikle sifonların içine sürüklenmesi, ana kanallardanayrılan büyük kapasiteli yedek prizlerin su almaması halindebu yedek prizden sonra küçülen ana kanal kesitlerinde fazlasuların taşkın tehlikesi oluşturması, regülatör prizinden sualan ana kanal güzergahlarının akarsuyun taşkın yatağına yakınveya düşük kotlardan götürülmesi durumunda taşkın sularınınkoruma seddelerini yıkarak kanala dolması, yamaç suyu almatesisleri vasıtasıyla yamaçlardan gelen suların dolu haldekikanal içine girmesi durumunda kanal kesitlerinde meydanagetirecekleri ani su yükselmelerinin kanal emniyetini tehditetmesi, kanalları kesen yan derelerin sularının kanallarıtahrip etmesi vb. durumlarda kanallara zarar veren etmenleriortadan kaldıracak uygun kanal koruma yapısını, yapacağıhidrolojik, hidrolik ve topoğrafik çalışmalar sonucunda,tahliye yapıları (yan savaklar, emniyet sifonları, boşaltım

37

yapıları vb.) sel geçitler (üst sel geçitleri, alt selgeçitleri vb.) ve yamaç suyu alma tesisleri arasındanseçecektir.

5.2 Tahliye Yapıları

5.2.1 Genelİdare, memba veya mansap kontrollü kanallardaki suyu

tamamen veya kısmen boşaltan, dinamik (Qmax) ve statik (Q0) suseviyelerinden itibaren, hava paylarını ihlal eden ani suyükselmelerinde kanalları korumak maksadıyla tahliyeyapılarını projelendirecektir. Memba ve mansap kontrollükanallar üzerinde ve otomatik veya manuel kumandalı çeklerarasında,fonksiyonel tahliye yapısını, kanalın özelliğini veişletme sistemini de dikkate alarak seçecktir.

5.2.2 Memba Kontrollü Klasik Kanal SistemlerindeProjelendirme

İdare, memba kontrollü klasik kanal sistemlerinde, kanalüzerinden otomatik tahliye imkanı sağlayan yan savaklar (YS)ile emniyet sifonlarını (ES) ve manuel kumandalı kapaklı diptahliye yapılarını dizayn edecektir.Otomatik tahliye yapısıtipini ve sayısını tahliye edilecek debinin büyüklüğünüdikkate alarak, yapacağı hidrolik hesaplar sonucundaboyutlandıracağı yapıların, maliyet mukayeselerini de dikkatealarak belirleyecektir.

Kanaldan bir pompa istasyonu vasıtasıyla su alınması vepompa istasyonundan sonra kanal kesidinin küçülmesi durumunda,emme havuzunda mutlaka otomatik bir tahliye yapısınıprojelendirecektir.

Yan savakları, emniyet sifonlarını ve kapaklı dip tahliyeyapılarını mansap şartları ile birlikte değerlendirerekprojelendirecektir. Tahliye yapısının deşarj debisini,mansaplanacağı tahliye kanalından veya yan dereden geçipgeçmeyeceğini tahkik edecektir.

Akarsu yataklarına yakın giden kanal güzergahlarında,taşkın suların kanala verebileceği tahribatı önlemekmaksadıyla otomatik tahliye yapısını, yataktan uzaklaşan vetaşkın sularına maruz kalmayacak kanal kesiminde uygun birnoktaya yerleştirecektir.

38

Kapaklı dip tahliye yapısını, sifon yapılarının yakınmembaına yerleştirecek ve suyunu en yakın bir yan dereyatağına veya sifonun geçtiği dere yatağınamansaplayacaktır.Sifondan önce kanal debisinin tamamının diptahliye yapısından atılmasını sağlayacaktır.Bunun için sifongiriş ağzına bir kapak sistemini veya tahliyeden sonra kanalüzerine bir çek yapısını koyacaktır.

5.2.3 Regülasyonlu Kanal Sistemlerinde Projelendirmeİdare, regülasyonlu kanallar üzerinde yer alan hidro-

mekanik şamandıralı çek kapaklarının, işletme sırasında kapalıveya açık pozisyonda takılı kalmaları halinde ortayaçıkabilecek taşma problemleri sonucunda, kanal banketleriüzerinden aşan suların kanalda yapacakları, lokal tahribatlarıönlemek maksadıyla, emniyet ve boşaltım yapılarını, çeklerarasındaki kanal kesimlerine yerleştirecektir.

Regülasyonlu kanallarda yan savakları, statik suseviyesinin (Q0) üzerinde ve karşıdan alışlı savaklar olarakprojelendirecektir.Yan savakların deşarj kapasitelerinin,emniyet sifonlarına nazaran daha düşük olduğunu ve deşarjkapasitesinin artırılması halinde ise, maliyetinin deyükseleceğini göz önünde bulunduracaktır.

İdare, memba kontrollü bir çek kapağının açık pozisyondatakılı kalması halinde sistem gereği taşıma riskioluşmayacağından, bu durum için kanala herhangi bir emniyetyapısını yerleştirmeyecektir. Ancak memba kontrollü bir çekkapağının kapalı pozisyonda takılı kalması halinde ise, kanalabir emniyet yapısı yerleştirerek kanaldan taşmayıönleyecektir.

Mansap kontrollü bir çek kapağının açık pozisyonda takılıkalması hali mansap kanalında taşma riski oluşturacağındankanala bir emniyet yapısı yerleştirerek taşmayıönleyecektir.Ancak mansap kontrollü bir çek kapağının kapalıpozisyonda takılı kalması halinde ise, sistem gereği taşmariski oluşmayacağından, bu durum için kanala herhangi biremniyet yapısı yerleştirmeyecektir.

Kanal üzerinde yer alacak emniyet ve boşaltım yapılarıtipini ve sayısını, kanalın hidrolik kriterlerine ve işletme

39

şartlarına bağlı olarak, kurulacak bir senaryo dahilinde veişin ekonomisini de göz önünde bulundurarak, yapacağıhesaplar sonucunda belirleyecektir.

Memba ve mansap regülasyonlu kanallarda taşkın halindeotomatik deşarj imkanı sağlayan emniyet sifonları (ES) ilemanuel işletmeli kapaklı başaltım yapılarını (BOY) ayrı ayrıprojelendireceği gibi, birlikte bir grup-yapı olarak daprojelendirebilecektir.Emniyet sifonu ile boşaltım yapısını(EBOY) birlikte projelendirerek yapı maliyetinde ekonomisağlayacaktır.

İdare, memba regülasyonlu kontrol sisteminde emniyetsifonu yapısını memba regülasyonu sağlayan çek yapısınınmembaında yakın bir yerinde projelendirecektir.Emniyetsifonunun metal eşik kotunu Qmax dinamik su seviyesi üzerinedalgalanma payını da dikkate alarak uygun bir kotayerleştirecektir.Ayrıca emniyet sifonlarında yer seçimini, enyakın sel yatağına deşarj imkanı verecek şekildeyapacaktır.Emniyet sifonları genellikle işletme kolaylığı veekonomi sağlamak maksadıyla, boşaltım yapıları ile birliktedüşünüldüğünden, her iki yapının aynı anda işletileceğini gözönünde tutarak toplam deşarj debisinin mansaplanacak selyatağından geçip geçmediğini tahkik edecektir.Ancak sel yatağıhavzasından gelerek ASG veya ÜSG yapısından geçen taşkındebisi (Q25) emniyet ve boşaltım yapısı (EBOY) toplamdebisinden daha büyük ise, o takdirde EBOY deşarj debisi içinmansap yatağı kapasitesinin tahkikini yapmayacaktır.EBOYtoplam debisinin, taşkın yatağının 25 yllık debisinden dahabüyük olması halinde, mansap yatağı kesidini EBOY yapısınınkapasitesine göre belirleyecektir.Mansap yatağınınprojelendirmesinde, ASG veya ÜSG yapısından geçen 25 yıllıktaşkın debisi ile EBOY yapısı deşarj debisi toplamının aynıanda mansap yatağından geçmeyeceğini dikkate alacaktır.

İdare, mansap regülasyonlu kanal sisteminde, emniyetsifonu yapısını, mansap regülasyonu sağlayan çek yapısınınmansabına yalık bir yerde projelendirecektir. Bu noktadaemniyet sifonunu boşaltım yapısı ile tasarlayacak ve böyleceoluşturacağı grup-yapının (EBOY) tahliyesini en yakın selyatağına mansaplayacaktır. Grup-yapının toplam debisinidikkate alarak, sel yatağının kapasitesini tahkik

40

edecektir.Emniyet sifonu yapısını yukarıda bahsedilen kanalkesimine Q0 statik su seviyesi (düşük akım seviyesi) üzerindeolmak kaydıyla hidrolik şartlar açısından gerekli görülenuygun bir kota yerleştirecektir. EBOY yapısını çek kapağınınyakın mansabına yerleştirerek, kanalın bu kesidinde suyüksekliğinin çek aralığının diğer bütün kesitlere göre dahaaz olacağından yapı maliyetinde ekonomi sağlayacaktır.

İdare, ana kanal güzergahlarının geçtiği arazinintopoğrafik özelliklerini, yamaç ve ova tarafında yer alacakarazilerin konumları ile sel yataklarının yerlerini göz önündebulundurarak ES ve BOY yapılarını genellikle ova tarafında(işletme-bakım yolu tarafında) projelendirecektir. Ancak bazızorunlu hallerde (arazi enine eğimin yüksek olduğu kanalkesimlerinde, işletme-bakım yolunun EBOY yapısı üzerindengeçirilemediği durumlarda, yol kotunun düşük olduğu duvarlıkanal uygulamalarında, işletme-bakım yolu ekseninin EBOYyapılarını yamaç tarafında da projelendirebilecektir. Yapınıntahliyesini ya kanal altından bir menfezle sel yatağınamansaplayacak yada yakın ASG memba girişine (en kesidininyeterli olması kaydıyla) bağlayacaktır.

Ayrıca hidrolik ve topoğrafik şartların uygun olmasıhalinde, bir EBOY yapısını bir AGS yapısı ile birlikteprojelendirebilecektir.Bu durumda dip tahliyeden (BOY) veemniyet sifonundan (ES) atılacak toplam debinin, ASGyapısından geçip geçmediğini tahkik edecektir.Ayrıca ASG’nintipini, en kesidine ve dip tahliye ile birlikte toplam yapıgenişliğini seçecektir.

Emniyet sifonlarını, genellikle ait oldukları kanalındebisinden daha az bir debi için boyutlandıracaktır.

Kanal banketinden taşıma oluşmadan önceki süreyi (havapayını doldurmak için gerekli olan süreyi), kanal kesiminegiren debi ile emniyet sifonundan atılan debi arasındaki farkdebiyi dikkate alarak hesaplayacaktır.

Hava payını doldurmak için geçen süreyi (müdahalesüresini), minimum 1 saat olacak şekilde alacak ve gerekliemniyet yapılarının kapasitesini ve sayısınıseçecektir.Emniyet sifonlarının tipini ve sayısını, kanalın

41

karakteristiklerini, müdahale süresini, taşkın halindetasarlanan otomatik deşarj debisini, koruma yapısınınekonomisinde vb .hususları göz önünde bulundurarakbelirleyecektir.

İdare, genel olarak küçük kapasiteli regülasyonlukanallara, açık konumda takılı kalan kapaktan çek mansabınageçen maksimum debinin tamamın emniyet sifonları vasıtasıylaotomatik olarak tahliyesini, işletme kolaylığı ve kanalemniyeti açısından sağlayacaktır.

Büyük kapasiteli regülasyonlu kanallarda açık konumdatakılı kalan kapaktan çek mansabına geçen maksimum debinin,bir miktarının emniyet sifonlarından bir miktarının çek yapısıbünyesinde projelendirecek yan savaklardan (YS), kalanmiktarının ise BOY yapısından tahliyesini sağlayacak şekilde,fonksiyonellik, emniyet ve ekonomi parametrelerini de gözönünde bulundurarak oluşturacağı bir senaryo çerçevesindeoptimum çözümü belirleyecektir.

Çekler arasındaki kanal kesimlerde açık pozisyonda takılıkalabilecek kapakların oluşturacağı taşkın sularının otomatiktahliyesini yapacak emniyet sifonu sayısının senaryo gereğifazla çıkması durumunda yan savak (YS) yapısını projeye dahiledecektir.Bu savağı çek yapısının bünyesinde tasarlayacak veçek ızgarası önünde sağ ve sol sahilde olmak kaydıyla iki adetolarak projelendirecektir.Söz konusu savaklar, düşük akımseviyesinin üzerindeki suların deşarjını sağlayacaklarındansavakların kret kotlarını, Qo statik su seviyesinin bir miktarüzerinde (örneğin küçük kapasiteli kanallarda 5 cm, büyükkapasiteli kanallarda ise 10 cm) seçebilecektir.

Bu nedenle yan savakların hidrolik hesaplarını, karşıdanalışlı savak formüllerini kullanarak yapabilecek ve çek yakınmembaındaki kanal kesimindeki beton hava payını dikkate alarakbelirlenen savak boyları için deşarj kapasitelerinibulacaktır.Çek yapısının sağ ve sol sahilindeki yansavaklardan taşkın halinde savaklanacak taşkın sularını, birby-pass borusu ile mansap kanalına atacak şekilde gereklihidrolik hesapları ve bu hesaplara dayalı çizimleriyapacaktır. Boru çapının belirlenmesinde, membada maksimum

42

savak yükü üst kotu ile mansapta Qo statik su kotunu gözönünde bulunduracaktır.

“Müdahale süresi’’, işletmeden sorumlu personelinmobilizasyonu için gerekli minimum zaman olup, İdare, bu zamanzarfında arıza mahalline ulaştırarak fark debiden (ES, YS vb.kanal koruma yapılarının otomatik deşarjından sonra geriyekalan debiden) kaynaklanan taşma riskini ortadan kaldırmakamacıyla boşaltım yapısını (BOY) projelendirecektir.Ayrıca BOYyapısını sulama sezonu dışında kanal içindeki suyunboşaltılması veya işletme sırasında iki çek arasındaki kanalkesiminde oluşabilecek arıza durumunda bu kesimdeki suyuntahliyesi ile kanalın bakım-onarım faaliyetlerininyürütülebilmesi maksadıyla da projelendirecektir. İki çekarasındaki kanal kesiminde regüle edilen suyu 6 ile 10 saatarasında boşaltacak şekilde gerekli hidrolik kesidihesaplayacaktır. Böylece çekler arasında taşkın riskiniönlemek veya kanal içindeki suyu tamamen boşaltmak gibi ikifarklı amaç için işletilecek olan BOY yapısını, bu ikisenaryodan elde edilecek en büyük deşarj kapasitesine göreprojelendirecektir.

BOY yapılarını genellikle kutu menfez olarakprojelendirecektir.Ancak tahliye edilecek taşkın debisininmiktarı az ise, o takdirde yapıyı, menfez yerine gömlekbetonlu büz olarak da projelendirebilecektir.BOY yapılarınıkanaldaki taşkın su seviyesi kotunu, deşarj debisini boşaltımkanalının karakteristiklerini vb. hususları göz önündebulundurarak, kanal tabanı seviyesinde projelendirecektir.

5.3 Sel Geçitleri

5.3.1 Genel İdare, kanalları kesen yan derelerin sularının kanala ve

işletme-bakım yoluna zarar vermesini önlemek maksadıyla,havzalardan gelen bu kontrolsüz sel sularını, kanalın altından(alt sel geçidi, ASG) veya üstünden (üst sel geçidi ÜSG)geçirerek tabi yatağa verecektir.Sel geçitlerini, onaylı havzaplanında yer alan taşkın debilerine ve kanal-profilindebelirlenen kilometrelerde alınacak 1/500 ölçekliplankotelerine uygun olarak projelendirecektir.Sel geçitleriniboyutlandırırken ait olduğu yan derenin rüsup durumunu da göz

43

önünde bulundurarak emniyetli ve ekonomik kesidi, yapacağıhidrolik hesaplar sonucunda belirleyecektir.

İdare, çok sayıda yan dereyi kısa aralıklarla kesenkanallarda, her bir kesim noktasında sifon yapmak, hemekonomik hem de yük kaybı açısından uygun olmayacağından bugibi hallerde daha fonksiyonel geçiş olan sel geçitlerinitercih edecektir.Ancak kanal kapasitesinin küçük yan deretaşkın kapasitesinin ise büyük olması durumunda kanalı sifonaalarak emniyetli ve ekonomik geçişi sağlayacaktır.Gerekiyorise maliyet mukayesesi hesapları yaparak, uygun alternatifiseçecektir.

5.3.2 Alt Sel Geçitleri (ASG) İdare, sel sularını, bir büz veya kutu menfez vasıtasıyla

kanal altından geçirerek doğal yatağına mansaplayacak şekildealt sel geçidini projelendirecektir.Onaylı plan-profilindegösterilen kilometrede alacağı 1/500 ölçekli plankote üzerindeve havza hesapları neticesinde belirlenen Q10 ve Q25 yıllıkfrekanslı taşkın debilerine göre ASG yapısının yerleşimini vegerekli hidrolik hesaplarını yapacaktır. Q10 yıllık frekanslıtaşkın debisinin yanı sıra yan dereden gelebilecek rüsupmiktarını da dikkate alarak (var ise) yapacağı hidrolikhesaplar sonucunda yapıyı boyutlandıracaktır.Ayrıca serbestakım şartlarında Q10 yıllık frekanslı taşkın debisine görebelirlenen kesitten Q25 yıllık frekanslı taşkın debisinin, başduvarı üst kotu seviyesinde basınçlı olarak geçip geçmediğinide tahkik edecektir.Minimum hidrolik kesit olarak, gömlekbetonlu Q 80 cm daire kesitli hazır büzü seçecektir. Dahabüyük taşkın debileri için, yerinde dökme Q 100 cm dairekesitli veya kutu menfez (kare veya dikdörtgen kesitli) olarakveya İdare’ce uygun görüldüğü takdirde prefabrik olarak ASGyapısını projelendirecektir.Ayrıca debinin yanı sıra arazinintoprak yapısını, bitki örtüsünü, yan derelerin rüsup durumunuve işletme şartlarını da dikkate alarak, proje sahasındauygulanacak ASG yapısının minimum en kesidini İdare’ningörüşünü de alarak belirleyecektir.

İdare, ASG yapılarının eğimini, sel yatağının doğaleğiminde veya mümkün olduğu kadar yatak eğimine yakın bireğimde seçecektir. ASG yapısının girişi ile çıkışı arasındatek eğim kullanabileceği gibi bazı hallerde iki farklı eğimde

44

kullanabilecektir.ASG yapısı boyunca seçtiği taban eğiminin(S1), hesaplayacağı kritik eğimden (Sc) daha büyük olduğunu(S1>Sc) gösterecektir.İki eğimli olarak düzenlenen ASGyapılarının mansap kesimlerinde, sürüntü malzemesi birikiminiönlemek maksadıyla, S2 =0.005’den daha küçük eğimlerikullanmayacaktır. İdare, ASG yapılarında ano boylarını,zorunlu olmadıkça 12,00 m ‘den daha uzun teşkil etmeyecek veano birleşim yerlerinde taban eğimi S> 0.05 olması durumundayastık S > 0.05 durumunda ise, kaymaya karşı parafuy tanzimedecektir.Büyük dolgular altında ve yamaç arazilerdeuygulanacak çok dik eğimli alt sel geçitlerinde, kanaldan veyasel geçidinden sızan suların dogularda borulanma sonucuoluşturacağı tahribatları önlemek maksadıyla sıma boyunuuzatacak “yaka yapılarını’’ ASG etrafında ve belli aralıklariçin projelendirecektir.

İdare, alt sel geçitlerinin memba ve mansap şartlarındagerekli düzenlemeleri yaparak, ait oldukları yan derelerdengelebilecek sel sularının kanala verebileceği zararlarıönleyecektir. ASG girişinde, rakortman duvarlarını toprakyönlendirme seddeleri ile yeterli mesafeye kadar uzatarak selsularının ASG’ye çevrilmesini sağlayacaktır.ASG çıkışında ise,çıkan suyun hızını dikkate alarak, oyulmaya karşı gereklitedbirleri (taş dolgu vb.) alacaktır. Ayrıca ASG’nin çıkışınıkanala ait işletme-bakım yolunun şev eteği dışında teşkilederek, sel sularının yol dolgusuna ve dolayısıyla kanalaverebileceği hasarları önleyecektir.

İdare, alt sel geçidi projelerinde, yapı altında 10 cmkalınlığında 150 doz grobeton uygulamasını gösterecektir.Diğertaraftan özellikle büyük kapasiteli ve yarmadan geçenkanallarda, menfezin her iki yanında yer alan kazı şeviboşluklarının menfez üstüne kadar (150 doz grobeton, tuvenan,stabilize vb. malzemelerden uygun ve ekonomik olanı ile)doldurulmasını, kanalın oturma sonucu tahribatını önlemek içinhazırlayacağı projede gösterecektir.

İdare, alt sel geçitlerinde gerekli hidrolik kesitbelirlendikten sonra, yapıya etkiyen statik ve dinamik yükleridikkate alarak, yapacağı statik-betonarme hesapları sonucundastatikçe gerekli beton et kalınlıkların ve donatı miktarınıhesaplayacaktır.Betonarme hesaplarda,hiperstatik sistemin

45

çözümünden elde edilecek momenti,normal ve kesme kuvvetlerinidikkate alacaktır.Böylece mesnet demirlerini,kesidin dörttarafından ankastrelik şartını sağlayacak şekilde ve yeterliaderans boyunda kesite yerleştirecektir.ASG yapılarında betonsınıfını C16 ve çelik sınıfını ise S420 a niteliğindeseçecektir.Beton kesite ait basınç, kayma ve çelik çekmedayanımlarını “TS500’’ standardının son baskısında belirtilenesaslara uygun olarak belirleyecektir.

Alt sel geçitleri mevkiinde kanalların dolguda geçmelerinedeniyle, bu bölgelerde oturma sonucu kanallarda oluşabilecektahribatları önleyici gerekli emniyet tedbirleri alacaktır.Özellikle büyük kapasiteli kanallardan sızmayı önlemekmaksadıyla derz yerlerinde mastik asfalt uygulaması, kanalaltına kil veya jeomembran serilmesi, drenaj sistemi yapılmasıvb. tedbirler için gerekli detay çizimleri hazırlayacaktır.

5.3.3 Üst Sel Geçitleri (ÜSG)İdare sel sularını,kanal üzerinden genellikle dikdörtgen

kesitli ve kirişli bir tabliye vasıtasıyla doğal sel yatağınailetecek şekilde üst sel geçidini projelendirecektir.Bugeçidi; yol geçişli, membada kaskat düşülü, mansapta kasisveya kutu mentez geçişli olarak tasarlayabilecektir.Onaylıplan-profilinde gösterilen kilometrede alacağı 1/500 ölçekliplankote üzerinde ÜSG yapısının yerleşimini gösterecektir.Selyatağına ait onaylı havza debilerinden Q10 yıllık frekanslıtaşkın debisine göre gerekli hidrolik hesapları yaparak, ÜSGyapısın boyutlandıracaktır.Boyutlandırma sırasında selyatağından gelebilecek rüsubun, ÜSG yapısında oluşturacağıkesit daralmasını da dikkate alarak, Q10 yıllık frekanslıdebinin kesitten taşmadan hava payı içinde kalacak şekildemansaba geçmesini sağlayacaktır.Ayrıca, Q10 yıllık frekanslıtaşkın debisine göre belirlenen ÜSG kesitinden, Q25 yıllıkfrekanslı taşkın debisinin hava payı ile birlikte taşmadangeçip geçmediğini tahkik edecektir.

İdare, ÜSG mevkiinde topoğrafik şartların uygun olmasıhalinde yapı içinde rüsup birikimini önleyecek gereklitedbirleri alacaktır.Örneğin, sel yatağından gelen akımınrejimini korumak ve rüsubun mensebe atılmasını sağlamakmaksadıyla ÜSG tabanına (sıfır eğimden kaçınarak) kritikeğimden daha büyük bir eğim verebilecektir.Ancak, bazı zorunlu

46

haller nedeniyle (sel yatağı ile kanalın kesiştiği noktadayatak ve kanalın konumları, doğal zemin şartları vb.) ÜSGtabanına uygun eğimim verilemediği durumlarda, sel yatağınarüsup hareketini önleyecek yukarı havza çalışmaları ile ilgiliprojelendirmeyi İdare’nin uygun görüşünü de alarakyapabilecektir.

İdare, statik ve betonarme hesaplara esas olarak alacağıyüklerin yanında kesidin %20 sinin rüsupla dolduğunu kabulederek, hesaplara rüsup yükünü de dahil edecektir.ÜSGyapısını, kanal üst genişliğini dikkate alarak tek açıklıklıolarak hesaplayacağı gibi, büyük kanallarda bir veya birdenfazla orta ayak teşkil ederek deprojelendirebilecektir.Ayrıca, ÜSG tabliyesi alt kotu ilekanal su kotu arasında en az 30 cm’lik bir hava payınınbırakılmasını sağlayacaktır.

İdare ÜSG yapısının yakın çevresinde bir köprünün veyayol geçişinin bulunmaması durumunda; yaya, sürü ve tarlayaulaşım amacıyla yol geçişli üst sel geçidini, statik vedinamik yükler altında, ihtiyaç duyulan genişlikler içinİdarenin de uygun görüşünü alarak projelendirebilecektir.Yolgeçişli ÜSG yapılarında ÜSG’nin giriş ve çıkışında araç geçişiiçin gerekli düzenlemeleri yapacaktır.ÜSG çıkışı ile işletme-bakım yolunun kesiştiği noktada sel suyunun geçebileceğiderinlikte oluşturacağı kasisin giriş ve çıkış eğiminimaksimum %10 olarak alacak ve kasiste oluşacak su seviyesinidikkate alarak ta kasisi uygun kalınlıkta betonlakaplayacaktır.Yol geçişli ÜSG yapısına, işletme-bakım yolundanveya tarladan direkt geçiş için oluşturacağı rampanın eğiminiise maksimum %10 olacak şekilde tasarlayacaktır.Yol geçişliÜSG yapılarını, öncelikli olarak hidrolik şartları yerinegetirecek şekilde boyutlandırdıktan sonra diğer projelendirme(yaya,trafik vb.) kriterlerine göre gerekli tahkikleriyapacaktır.

ÜSG yapısının membaındaki sel yatağı kesiminde eğimin dikolması durumunda sel yatağından gelen sel sularının küçükeşiklerden oluşan kaskatlardan geçirilerek enerjisikırıldıktan sonra, ÜSG yapısına verilecek şekilde gerekliprojelendirme çalışmalarını yapacaktır.

47

İdare, ÜSG yapısının mansabında sel yatağı eğimininyüksek olması veya bu noktada işletme-bakım yolunun kasisealınmasının mümkün olmadığı durumlarda (çıkışta doğal zeminkotunun düşük olması halinde), sel sularının geçişini işletme-bakım yolu altından kutu menfezle sağlayacaktır.Mansabta kutumenfez geçişli ÜSG yapısının projelendirilmesinde, önceliklemenfeze girişte dik düşülü kuyu teşkilindenkaçınacaktır.Menfez girişinde rüsup birikimini önlemekmaksadıyla ÜSG’den gelebilecek rüsublu suyun hızlanarak kutumenfeze geçişini temin edecek ve kanalın işletme-bakım yolununemniyetini sağlayacak şekilde ÜSG yapısını projelendirecektir.

Yol geçişli ÜSG yapılarında beton sınıfın C20 ve çeliksınıfın S420a niteliğinde seçecektir.Diğer ÜSG yapılarında isebeton sınıfını C16 ve çelik sınıfını S220a (düz düzeyli donatıçeliği) veya S420a (nervürlü donatı çeliği) olarak alacaktır.

5.4 Yamaç Suyu Alma Tesisleri (YSAT)

İdare kanalın yamaç tarafında yer alan derelerin sürüntümalzemesi taşıyıp taşımadıklarını araştıracaktır. Rüsuptaşmaları halinde bu derelerin sularını kanal içinevermeyecektir.Aksi takdirde kanal içinde önemli işletmeproblemlerini gündeme getireceğini göz önünde bulunduracaktır.Bu nedenle rüsup taşımayan ve kanal kapasitesine göre çokküçük olan yan derelerden gelebilecek sular (maksimum 5001/s), kanal içine alabilecektir.Bu amaçla, yapı yerinin 1/500ölçekli plankotesini çıkartarak, yamaç suyu alma tesisiniprojelendirecektir.

6 DÜŞÜ VE ŞÜT YAPILARI

İdare, yüksek kotlardaki suyu daha düşük kotlaraenerjisini kırarak indirebilmek için “Düşü veya Şüt’’yapılarını projelendirecektir.Su seviyeleri farkı h>0.50 molan düşüleri, herhangi bir yapı yapmaksızın kanal kesidinikoruyacak ve sadece tabanda 1:1 eğimli basit bir geçiş yapısıteşkil ederek projelendirecektir.Su seviyeleri farklı h>2,50 molan düşüleri, dik düşü olarak gerekli hidrolik hesaplarıyaparak projelendirecektir.Hidrolik hesaplar sonucunda, dikdüşü genişliğini (B), havuz derinliği (G) ve havuz boyunu (L)belirleyecektir.Havuz boyunun hesaplanmasında aşağıda verilen

48

“a’’ ve “b’’ çözümlerinden büyük çıkan (L) değerini, havuzboyu olarak seçecektir.

a) LBR = G- F –H2 +0,50b) LCSU = 3,8 yc + F + 0,126

Burada;

G = Havuz derinliği, mF = Memba ve mansap kanalları arasındaki enerji seviyelerifarkı, mH2 = Mansap kanalındaki su yüksekliği, mYc = Düşü başlangıcındaki kritik, derinlik, mLBR= “Bureau of Reclamation’’ tarafından geliştirilen havuzboyu, mLCSU= “Colorado State University’’ tarafından geliştirilenhavuz boyu, m

Su seviyeleri farkı 2.50 < h ≤ 4.50 m olan düşüleri veyaseri düşüleri “Kaskat’’ “Dişli Eğik Düzlemli Düşü’’ veya “Borulu Düşü’’ olarak h> 4.50 m olan şütleri ise “Borulu Şüt’’veya “Eğik Düzlemli Şüt, EDŞ’’ olarak projelendirecektir.Düşüve Şüt yapılarının sonlarına, Froude sayısına bağlı olarakenerji kırıcı havuzu hesaplayarak yerleştirecektir.

Onaylı plan-profilinde borulu düşü olarak belirlenenyapıyı, gömlek betonlu büz olarak projelendirecektir.Yataydamaksimum 50 m düşeyde ise su kotları arasındaki fark maksimum4.50 m olacak şekilde savaklı baca yapısını yerleştirecek veboru içindeki suyun enerjisini atmosfere açarakkıracaktır.Borulu düşülerde, boru çıkış rakortmanı toprak iseboru içinde dolu haldeki hız. V max ≤ 1.00 m/s, çıkışrakortmanı beton ise V max ≤ 1.50 m/s ve çıkış yapısı “ÇarpmaTipli Enerji Kırıcı’’ ise V max ≤ 3.60 m/s olacaktır. Uygunboru çapını ; Q max ≤ 1.40 m3/s debiyi ve yukarıda belirlenenhız kriterlerini esas alarak, yapacağı hidrolik hesaplarsonucunda seçecektir.Borulu düşü profilini üzerinde minimum1,00 m toprak dolgu teşkil edecek şekilde çizecektir.Boruiçindeki enerjiyi kırmak maksadıyla borunun eğimli kısmınıtakiben boru çıkışından veya savaklı baca yapılarından önce,yataya yakın eğimde bir boru bölgesini teşkil edecektir. Bubölgenin minimum eğimini Smin =0,005 m/m olarak seçecek veuzunluğunu, çıkış rakotmanı toprak veya beton olan düşülerde

49

minimum 5D çıkış yapısı “Çarpma Tipli Enerji Kırıcı’’ olandüşülerde ise minimum 3D olarak alacaktır.(D=boru çapı).

İdare, şüt güzergahlarında, daha büyük debiler ve hızlariçin “Borulu Şüt’’ veya “Eğik Düzlemli Şüt (EDŞ)’’ yapılarınıprojelendirecektir.

Borulu şütlerde boru çapını, dolu haldeki maksimum hızVmax=3,60şekilde m/sn olacak şekilde belirleyecektir.Borueğimini ise boru içinde hidrolik sıçramayı önlemek maksadıyladaima kritik eğimden daha büyük seçecektir.Borulu şütgüzergahında oluşturacağı boru hatlarındaki kritik altıeğimlerde, dik eğimden daha yatık bir eğimegeçmeyecektir.Ancak, topoğrafik şartlar nedeniyle boruhatlarında dik eğimden daha yatık bir eğime geçilmesi zorunluise , bu takdirde kısa bir geçiş bölgesini dikdörtgen kesitleaçık şüt kanalı olarak düzenleyecektir.Çıkış yapılarını“Çarpma Tipli Enerji Kırıcı’’ veya “ Tip-I, Tip-II, ve Tip-IIIEnerji Kırıcı Havuz’’ olarak projelendirecektir.

EDŞ yapılarında, şüt kanalının taban eğimini kritikeğimden daha büyük seçecektir.Süt kanalındaki farklı eğimleridüşey kurp formülüne göre birleşecektir.Şüt kanalı boyuncaduvar yüksekliğini, şüt kanalı başlangıcındaki kritikderinlik, şüt kanalı boyunca oluşan maksimum su yüksekliği vehız yükü ile hava payı parametrelerini göz önünde bulundurarakbelirleyecektir.Enerji kırıcı havuzda enerjinin tam olarakkırılabilmesi için şüt kanalını %50 eğime alarak enerji kırıcıhavuza bağlayacaktır.EDŞ yapılarında enerji kırıcıya girişte,Froude sayısının 15’i aşması halinde, 10 m’yi aşan kotfarklarında tek bir eğik düzlemli şüt yerine, yaklaşık 10 mile sınırlanmış kademeli ve bir seri EDŞ kullanmayı tercihedecektir.60 m’den uzun ve 200 den daha yatık EDŞkanallarında, silindirik dalgaların oluşup oluşmayacağınıhidrolik açıdan tahkik edecektir.Ayrıca EDŞ güzergahınınjeolojik yapısını ve zemin içindeki suyun etkisini de dikkatealarak kanal tabanında yüzme tahkikini yapacaktır.Şütkanalının taban radyesinde ve yan duvarlarında oluşturulacakanolara ait derz yerlerinden kanal içindeki suyun sızmasınıönleyecek uygun PVC conta tipini seçecektir.Diğer taraftangüzergahın eğimi doğrultusunda hareket eden suyun, zemintaneciklerini sürüklemesi sonucunda oluşabilecek borulanmaya

50

karşı da gerekli emniyet tedbirlerini (filtre vb.) projeaşamasında alacaktır.

Her bir düşü veya şüt yapısını, memba ve mansapkanallarının su seviyeleri arasındaki toplam fark, debi, hızgibi proje karakteristiklerinin yanı sıra yapılabilirlik,fonksiyonellik ve maliyet parametrelerini de dikkate alarakyapacağı ekonomik mukayese hesaplarına göre düşü veya seridüşüler ile şüt veya seri şütler olarakprojelendirebilecektir.

İdare, düşü ve şüt yapıları için yapacağı hidrolikhesaplarda idare’nin yayınlarından veya İdare’nin kabul ettiğiyerli ve yabancı kaynaklı literatürden faydalanabilecektir.

7 ENERJİ KIRICI TESİSLER

İdare, enerji kırıcı tesisleri, regülatörlerde, eğikdüzlemli şütlerde, gölet ve baraj dip savak çıkışlarında,fazla enerjinin hidrolik kriterlere uygun olarak kırılması vesuyun sakinleştirilerek kanala alınması maksadıylaprojelendirecektir.

Regülatörlerde, Tip-I, Tip-II, ve Tip-III vb, düşühavuzlarını yatay veya eğimli konumdaprojelendirebilecektir.Ayrıca akarsu yatağındaki zemininsağlam olması halinde yekpare veya dişli sıçratma eteğinikullanabilecektir.

Eğik düzlemli şüt sonlarında. Froude sayısına (F) veyaklaşım hızına (V) bağlı olarak yine Tip_I, Tip_II,Tip_IIIvb. enerji kırıcı havuzlardan birini seçerek suyun kanalasakin olarak alınmasını sağlayacaktır. 1,0<F<2,5 ise BasitHavuz ‘’.2,5<F< 4,5 ise ‘’Tip-I Havuz’’. F> 4,5 ve yaklaşım hızı V≤15 m/s ise ‘’Tip-II Havuz’’.F>4,5 ve yaklaşım hızı V>15m/s ise‘’Tip-III Havuz ‘’ seçecek ve bu havuz tipleri için bu havuzboylarını belirleyecektir.Eğimli düşülerde ‘’Dişli EğikDüzlemli Enerji Kırıcıları’’da dizayn edebilecektir.

Basınçlı boru çıkışından veya borulu şüt sonundan alınansuyun sakinleştirilerek kanala verilmesinde veya akar suyatağına bırakılmasında. ‘’Çarpma Tipi EnerjiKırıcıları’’projelendirilecektir.

51

Enerji kırıcı tesisler için yapacağı hidrolikhesaplarda,İdarenin yayınlarından veya İdarenin kabul ettiğiyerli ve yabancı kaynaklı literatürden faydanılabilecektir.

8 AYRIM YAPILARI

İdare, ayrım yapısı yerinde 1/500 ölçekli plonkoteçalışmasını tamamladıktan sonra üzerine yapıyıyerleştireceksiniz. Sulama kanallarının ayrımnoktalarında ,ayrılan kolun taşıyacağı debinin ölçülmesi veyabu kolun işletme dışı bırakılması halinde ,gerekli olan betonimalatları ve mekanik teçhizatı yapacağıhidrolik ,stabilite,statik ve betonarme hesaplara dayalıolarak projelendirilecektir.Zemin etütleri sonucuna göre ,yapı temelinde gerekli tedbirleri alacaktır.Ayrımyapısını ,devam eden kol ve ayrılan kol üzerinde olmakkaydıyla kapaklı birer yapı (regülatör tipi priz vb)olarakprojelendirilecektir.Gerekli görülmesi halinde yapınınmembaında bir tahliye tesisini de projelendirilecektir.

Yapının ayrılan kolu üzerinde mutlaka bir debi ölçümtesisini teşkil ederek, alınacak debinin ölçülmesinisağlayacaktır.

İdare, regülasyonlu mansap kontrollü kanallar üzerindekiayrım yapılarını ise ,bu kanallarla uyumlu otomatik mansapkontrollü sistemleri , ayrılan kol üzerindekiprojelendirilecektir. Tamamen seviye kontrollü olarakçalışacak ayrım yapısı üzerindeki hidromekanik veyaelektromekanik kapak sistemlerinin, mansap kanallarındaki sutaleplerine otomatik olarak cevap verebileceklerini de dikkatealarak, gerekli hidrolik,stabilite ,statik ve betonarmehesaplara dayalı beton imalatlarını, gömülü ve hareketli metalaksamlarını projelendirecektir.

Kanalet ayrım yapıları, Kanaletli Şebeke SanatYapıları’’bölümünde verilmiştir.

9 YOL GEÇİŞ YAPILARI

Yol geçiş yapıları,sulama kanallarının ulaşım yolları(köy yolları il yolları kara ve demir yolları vb ) ile

52

kesiştiği noktalarda , kanalın üzerine köprü yapılması veyakanalın manfez içine alınması sonucunda , kanalın ve yolundevamlılığını sağlayan yapılardır .İdare , onaylı plan-profilinde belirlenen geçiş noktasındaki köprü veya manfezyapısı yerinde ; yolun ve kanalın konumunu ,köprü veyamanfezin açıklığını göz önünde bulundurarak ,1/500 ölçekliplankote alımını gerçekleştirecektir.

İdare büyük kapasiteli kaplamalı ana kanallar ilekaplamasız ana tahliye kanallarının ve büyük taşkınlara maruzgeniş dere yataklarının geçişlerinde yol ekseni ile kanal veyaakarsu ekseni arasındaki verevlilik açısınıda göz önündetutarak , kanalın ya da akarsuyun su yüzü genişliklerinibozmayacak şekilde , gerekli hidrolik şartları sağlayacakuygun köprü tipini ve statik sistemini belirleyecektir. Köprüayaklarına aittemellerin boyutlandırılmasına esas olmaküzere , jeolojik etütleri (gözlem kuyusu sondaj kuyusuvb )yapacaktır.Köprü ayaklarının temellerini mutlaka doğalzeminden itibaren minimum 0,50 m kadar aşağıya indirecektir .Bunun sağlanması için araziden en kesit alarak köprüayaklarının sağlam zemine oturduğunu gösterecektir.Projelendirme aşamasında ; yolun standardını , şerit sayısınıve genişliğini ,trafik yoğunluğunu , askeri amaçlı kullanıpkullanılmayacağını ,asfalt veya stabilize oluşunu , üzerindengeçeceği kanalın veya akar suyun büyüklüğünü vb özellikleridikkate alarak fonksiyonel ve ekonomik köprü tipine (yerindedökme plak veya kirişli köprüler , prekast plak köprüler ,prekast kambur köprüler , ön germesiz veya ön germeliprefabrik kirişli köprüler , kompozit köprüler , çelikköprüler vb )yapacağı altarnatif çalışmalara ait maliyetmukayesesi hesapları sonucunda karar verecektir.

Düşük standartlı yollarda ve küçük kapasiteli yedek veyatersiyer kanalları üzerinde mesnet eksenleri arasındakiaçıklığı 3,00 m den 4,60 m ye kadar olan yol geçişleriniprekast kambur köprü olarak projelendirebilecektir. Ayrıcaihtiyaç duyulan yerlerde kanallar üzerinden evcil olmayangeçişleri , sürü ve yaya geçişleri için çelik veya betonarmeplak köprüleri projelendirilecektir.

İdare , köprü yeri topoğrafik şartlarının ve temelzemini jeolojik özelliklerinin yaklaşık aynı , köprü

53

tipinin , köprü orta ayak sayısının ve yük sınıfının ise aynıolduğu durumlarda . İdarenin uygun görüşünü alarak kanalakarsu vb , geçişlerdeki köprüleri tip olarakprojelendirebilecektir.

Köprü tip projesine ait kalıp planı , boy ve en kesitçizimleri ile bu tip kapsamına giren köprülerin karakteristiktablosunu aynı pafta üzerinde gösterecektir. Bu özelliklerindışındaki hallerde ise projelendirmeyi, yerinde alacağıplankotelerine veya köprü eksenleri doğrultusunda arazinindoğal en kesit değerlerine uygun olarak ayrı ayrı yapacaktır.

İdare, yol geçiş yapısının menfez olarakprojelendirilmesi halinde kanalın özelliğini ve hava payını dadikkate alarak hidrolik ve ekonomik şartlar gereği kaplamalıkanallarda maksimum 5 cm, kaplamasız kanallarda maksimum 25 cmkabarma oluşturacak şekilde uygun menfez kesidinihesaplayacaktır . Regülasyonlu kanallarda ise , yol geçişmenfezlerini , kabarma oluşturmayacak şekildeboyutlandıracaktır .Aksi halde hidro-mekanik kapakların tamacılamayacağını , bu nedenle de proje debisinin mansabageçirilemeyeceğini ve çekler arasındaki dinamik suhacimlerinin bir kısmının sürekli ihlal edileceğini vedolayısıyla işletme için hedeflenen kullanıma hazır deposularının kısıtlanmış olacağını göz önündebulunduracaktır.Hidrolik hesap sonucunda seçeceği menfezkesidi , bir veya birden fazla gözlü olabilecektir. Statik vebetonarme hesaplarda ise ;menfez üzerindeki toprak dolguyükünü ve trafik yükünü dikkate alarak menfezi basit mesnetliveya dört kenarından ankastre mesnetli olarak çözecektir.Trafik yükünü, yolun standardına , trafik yoğunluğuna ve araçcinsine göre H20S16 veya H30S24 yük sınırları arasındanseçecektir.Menfez üzerindeki toprak dolgu yüksekliğinin 3,00 mveya daha yüksek olduğu durumlarda, trafik yükü tesirleriniyapacağı statik ve betonarme hesaplarda almayacaktır.Kutumenfezi genel olarak yerinde dökme kriterlerine göreprojelendirecektir.Ancak, gerekli görülmesi halinde, maliyetmukayesesi hesapları ile birlikte İdare’nin uygun görünüşünüde alarak, kutu menfezi, prefabrik olarakprojelendirebilecektir.

54

İdare, sulama kanalları üzerinde projelendirilecekyerinde dökme veya prefabrik köprülerde, köprüye girişte veçıkışta yol dolgularının kanala savrulmasını önleyecek kanatduvarlarını (ricat duvarlarını) mutlaka projelendirecektir.Ayrıca kanallar üzerinde projelendirilecek yol geçişi menfezyapılarında da menfez üzerindeki dolgunun kanala savrulmasınıönleyecek ve dolgu şevlerine topuk teşkil edecek giriş veçıkış baş duvarlarını yeterli yükseklikte seçecektir.

Yol geçiş yapılarının betonarme hesaplarında, yerindedökme köprü, menfez gömlek betonlu büzlü geçiş vb. yapılariçin C20, prekast ve prefabrik yapılar için ise C25, C30 vb.niteliğinde betonarme betonunu kullanacaktır. Köprülerindonatısız kenar ayaklarında, ana kanallar ile bu kanallara aitişletme bakım yollarının sel yataklarını kestiği noktalarüzerinde projelendirecek betonarme ASG menfez yapılarında vedonatısız gömlek betonlu büzlü ASG yapılarında C16 betonsınıfını seçecektir. Beton çeliği sınıfını yerinde dökme veyaprefabrik yapılar için S220a (düz yüzeyli donatı çeliği) veyaS420a (nervürlü donatı çeliği) olarak alacaktır.

Tipi ve statik sistemi belli olan köprüyü, T.CKarayolları Genel Müdürlüğü’nce yayımlanmış “Yol Köprüleriİçin Teknik Şartname’’de belirtilen yük kriterlerini esasalarak yapacağı stabilite, statik ve betonarme hesaplarsonucunda projelendirecektir.Köprülerin statik ve betonarmehesaplarında, yolun özelliğine bağlı olarak H20S16 veyaH30S24 yük sınıfları arasından uygun olan kamyon yükünüseçecektir.Kamyon yüklerini dinamik etki katsayısını vedağıtma faktörünü de dikkate alarak yükleri kiriş açıklığıboyunca gezdirmek kaydıyla momentin ve kesme kuvvetininmaksimum olduğu halleri belirleyecektir.Taşıyıcı kesiteyerleştirilecek donatı miktarını ise, belirlenen kesittesirlerini dikkate alarak hesaplayacaktır.Üst yapıdan köprüayakları vasıtasıyla temele intikal eden yüklerin temelzemininde oluşturacağı gerilmenin, jeolojik etütler sonucundabulunan zemin emniyet gerilmesinden daha büyük çıkması halindeve bu durumda seçilen temel boyutlarının büyütülmesinden deekonomik açıdan uygun olmadığı durumlarda, köprü ayaklarını,kazıklı temel sistemlerine göre de projelendirebilecektir.

Büyük kapasiteli kanallar ile yolların kesiştiğinoktalarda, eksenler arasındaki verevlilik açısının büyük

55

olması durumunda, geçişin, köprü yapısı yerine menfez yapısıolarak projelendirilmesi yapılabilirlik, emniyet ve ekonomikgerekçeler nedeniyle göz önünde bulunduracaktır.

İdare, taşkına maruz kalan kontrolsüz debili akarsuyatakları üzerinde geçişi sağlayacak kutu menfez yapılarınınprojelendirilmesi sırasında, akarsuyun özelliklerini, taşınanmalzeme miktarını ve cinsini araştıracak ve taşınan rüsubun(var ise) tabanda birikmesi sonucunda oluşacak kesitdaralmasını, yapacağı hidrolik çıkması, statikçe gerekli betonkesitlerinin ve mesnet açıklıklarının büyümesi nedeniylemaliyetin artması gibi olumsuzluklarla karşılaşılmasıdurumunda, menfez yapısı yerine köprü alternatifini de elealarak incelecek ve ekonomik bulunması halinde projelendirmeyibuna göre yapacaktır.

Yol geçiş yapıları, statik yüklerin yanı sıra dinamikyüklere de maruz kalacaklarından taşıma gücü yönünden zayıftemel zeminlerinde inşa edilmeleri halinde, basit radye temeltipi yerine, İdare’nin de onayını almak koşulu ile kazıklıtemel sistemlerini kullanarak yapı güvenliğini arttıracaktır.Ancak alınan bu ilave önlemin maliyeti arttırıcı bir tedbirolduğunu ve dolayısıyla yapı ekonomisini olumsuz yöndeetkilediğini göz önünde tutarak başka alternatif çözümönerilerini de maliyetleri ile birlikte hazırlayarak İdare’yesunacaktır.

Küçük kapasiteli kanallar ile yolların kesişmesi halindebüzlü yol geçişlerini projelendirecektir.Büzlü yol geçişlerinimutlaka gömlek betonlu ve üzerindeki yük durumuna göredonatılı veya donatısız olarak dizayn edecektir. SYOP ve ÇAPprizlerinin işletme-bakım yollarını kesmeleri durumunda,geçişi gömlek betonlu büz olarak projelendirecektir.

İdare, prefabrik olarak imal edilmiş (ön germeli veya öngermesiz) I ve T kirişli köprülerde, köprü açıklıklarını gözönünde bulundurarak,prefabrik kirişleri projelendirmeyiyapabilecektir.Köprü ayakları üzerinde kirişlerin aralıklıolarak projelendirilmesi halinde, köprüde gerekli sayıdaenleme kirişini yerleştirecektir.Enleme kirişinin sayısını veyerini, köprü açıklığını dikkate alarak belirleyecektir.

56

Prefabrik kirişli köprülerde, deprem derecesine görekirişler arasına deprem takozlarını mutlakayerleştirecektir.Prefabrik kirişler ile tabliyenin birlikteçalışmasını sağlayacak donatının yerleşimi için gerekliönlemleri alacaktır.Köprü açıklığına yerleştirilecek boylamakirişlerinde sehim hesabı yapacaktır.Bulunan sehim değerinin,izin verilen maksimum sehim değerini aşmadığını hesaplagörecektir.Köprü açıklıklarını, kanalların maksimum su yüzügenişliklerini dikkate alarak seçecektir.Ayrıca köprü kenarayaklarının ve mesnet bantlarının yerleştirilmesinde kanalınbeton hava payını göz önünde bulunduracaktır.Kiriş alt kotuile kanalın maksimum su kotu arasındaki mesafeyi minimum 30 cmolarak alacaktır.Köprü genişliğini, ait olduğu yolun şeritsayısına ve şerit genişliğine göre belirleyecektir.Ayrıcaelastomer mesnet detaylarını da hazırlayacağı projedegösterecektir.

10 KAVŞUT YAPILARI

İdare, onaylı plan-projesinde bulanan kaplamalı vekaplamasız bütün klasik kanalların ve kanalet hatlarınınsonlarını, mansap şartı kriterlerine uygun olarak bir drenajkanalına veya mevcut bir dere yatağına bağlayacak şekildeprojelendirecektir.

İdare, kavşut yapılarını, bağlantı yapılacak kanalüzerinde uygun hidrolik şartlarda ve konumda dizaynedecektir.Bağlantı yapılacak kanalın debisini de göz önündebulundurarak, mansaplanacak debinin bağlantı kanalına veyadere yatağına zarar vermemesi için, birleşim noktasında akımıyönlendirmek üzere uygun hidrolik şartları sağlayacak vegerekli düzenlemeleri yapacaktır.Söz konusu bağlantınınamacına uygun olarak yapılabilmesi için bağlantı yapılacakkanal ile mansaplanacak kanalın veya derenin birleşeceğikesimde yeterli kot ve tesviye eğimini içeren bir plankotealarak ve projelendirme çalışmalarını yapacaktır.

Kavşut yapısının, bağlandığı memba kanalından gelensuların, özellikle kaplamasız mansap kanalının yan şevlerindeve tabanında yapabileceği tahribatları önlemek maksadı ilememba kanalında akımın rejimini de dikkate alarak gerekli

57

emniyet tedbirlerini (taş kaplama,beton kaplama vb.)alacaktır.

İdare, kavşut yapısı mebaında, bir yol geçişi var ise, otakdirde geçiş yapısını (gömlek betonlu büz, kutu menfez vb.)memba kanalının debisine ve akım rejimine (nehir veyaselrejimine) bağlıolarak, yapacağı hidrolik hesaplar sonucundaboyutlandıracaktır. Ayrıca geçiş yapısının dolgu ve trafikyükleri altında statik ve betonarme hesaplarını ve buhesaplara dayalı çizimlerini yapacaktır.

11 GEÇİŞ (RAKORTMAN) YAPILARI

İdare, kanal tip kesitinin değiştiği (trapezdendikdörtgen kesite, trapezden dairesel kesite vb.) durumdageçişi sağlayan veya galeri, sifon, tünel vb. sanat yapılarınaait giriş ve çıkışların kanal ile birleşimlerinde yük kaybınımümkün olduğu kadar azaltarak, fazla türbülansa mani olmakmaksadı ile farklı geometrik şekillerdeki iki kesiti birbirinebağlayan rakortman yapılarını projelendirecektir.Ayrıca, selgeçitlerinin giriş ve çıkışlarının, doğal sel yatağına uygunhidrolik şartlarda bağlantılarını sağlayacaktır.

İdare, rakortman uzunluğunu hesaplarken, yaklaşım açısını150 < α < 250 arasında olacak şekilde yapı kriterlerini veuygun hidrolik şartları göz önünde bulundurarakseçecektir.Ayrıca, özellik arz eden yapıların (örneğin, pompabinalarının yaklaşım havuzları vb.) rakortmanlarına aitboyutlarının ve yaklaşım açılarının proje şartlarına görebelirlenebilmesi için gerekli model deneyi çalışmalarınıİdare’nin uygun görüşünü de alarak yapacak veyayaptıracaktır.Genellikle beton kaplamalı olarakprojelendirilen rakortman yapılarını, bazı hallerde maruzkaldıkları yanal ve alt su basınçları ile zayıf zeminşartlarını dikkate alarak gerekiyor ise betonarme olarak taprojelendirecektir.

Beton kaplamalı kanallar üzerinde, genel olarak ‘kırıkdüzlemli-brocken back’ tipi geçiş yapılarınıprojelendirecektir.Kırık düzlemli geçişlerde trapez kesit iledikdörtgen kesit arsında hızlanan akımda yük kaybı kat

58

sayısını K=0.30, yavaşlayan akımda ise K=0.50 olarakalacaktır.Trapez kesit ile dairesel veya atnalı kesitlerarasında hızlanan akımda yük kaybı kat sayısı K=0.50,yavaşlayan akımda ise K=0.70 olarak alacaktır.

12 BORULU SULAMA ŞEBEKELERİNDE SANAT YAPILARI

İdare, klasik ana kanaldan, doğrudan borulu şebekeye sualma yapılarını (priz yapılarını), şebekenin kapalı ve mansapkontrollü olması nedeniyle, ölçü kutusuz olarakprojelendirecektir.Şebekede debi ölçümü sulama vanaları(hidrantlar) vasıtasıyla yapılacağından, taleptekideğişikliklere cevap verebilecek priz yapısını, maksimum projedebisine göre boyutlandıracaktır.Borulu şebeke üzerinde yeralan şebeke vanaları (hat kapama vanası,ayrım vanası,aratahliye vanası hat sonu tahliye vanası vb.), sulama vanaları(hidrantlar), hava vanaları (vantuzlar) vb. elemanlar hassasözelliklere sahip olduklarından, şebekeyi yüzen kabacisimlerin etkisinden korumak maksadıyla, su alma yapısı girişağzına uygun aralıklı ve işletilmesi kolay bir ızgaratertibatı yerleştirecektir.Çıkış kuyusunda yer alan boru girişağzına ise, ızgaradan geçen malzemenin kapalı şebekeyegeçişini engelleyecek bir süzgeç (krepin) aksamını monteedecektir.Süzgeç üzerindeki toplam boşluk alanını, boru kesitalanının %20’sinden daha fazla olacak şekilde hesaplayacak vesüzgeçi montaj elemanlarıyla birlikte projelendirecektir.

Su alma yapılarının çıkış kuyularındaki süzgeçlerdekigerekli batıklığı sağlayarak boruya hava girişiniönleyecektir.Uygun batıklık değerini (B), süzgeçin üstkotundan itibaren boru çapına bağlı olarak D<800 mm ise B≥1.5D ve D≥800 mm ise B1.0≥ D şartlarını sağlayarakbelirleyecektir.Ayrıca boru girişindeki havalandırma borusuçapını (q), D≤600 mm ise q =500mm ve D≥600 mm ise q=D/12şartlarını sağlayacak şekilde seçecektir.Ancak q=D/12 olmasıdurumunda, belirlenen hava tahliye borusunun çapını ve prizeait çıkış kuyusunun duvar kalınlığını da dikkate alarak birveya birden fazla tahliye borusunu kesite yerleştirecektir.

Priz giriş yapısı ile çıkış kuyusu üzerini, dış çevredengelebilecek her türlü yabancı maddeye (rüzgar erozyonu ilesürüklenen cisimlere veya trafik nedeniyle savrulan stabilize

59

malzemeye) karşı saç kapak ile kapatacaktır.Özellikleregülasyonlu ana kanallarda, su seviyesinin Q0 statik suseviyesinin üzerine çıkması durumunu veya boru hattında sutaleplerinin azalması veya kesilmesi halini göz önündetutarak, priz çıkış kuyusundan taşmayı önlemek maksadıylaçıkış kuyusu üst kotunu, giriş yapısı üst ile aynı olacaktır.

Borulu şebekeye, açık kanallardan priz yapıları iledirekt olarak su alınabileceği gibi açık kanal ve göllerdenpompa istasyonu vasıtasıyla da su alınabilecektir.Pompaistasyonu ile alınan suyu; cebri borular ile seviye kontrollübasma havuzlarına (toprak seddeli beton ağırlık veya betonarmekonsol duvarlı basma havuzlarına veya ayaklı depolara) basarakyağmurlama veya damlama sulama işlemleri için gereklipiozemetre basınçlarını sağlayacaktır.Ayrıca depo çıkış borusuüzerinde ve öngörülen basınç mesafesinde olmak kaydıylaşebekeye temiz su verecek bir filtre istasyonunu İdare’ninuygun görüşünü de alarak projelendirecektir.

İdare, pompa istasyonu basma havuzu, ayaklı depo vefiltre istasyonu yerini İdare ile birlikte seçtikten sonrayapı yerlerinin 1/500 ölçekli plankotelerini alacaktır. Yapıyerlerinde gerekli jeoloji etütlerini yaparak temel zemindealacağı önlemleri belirledikten sonra fonksiyonel ve ekonomiktemel tipini seçecektir.Havuz ve depolar için stabilite,statik ve betonarme hesapları “TS 500’’ ve “Afet BölgelerindeYapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik’’ kriterlerine göreyapacaktır. Söz konusu yapıları ait kalıp ve betonarmeçizimlerini bütün detaylarıyla birlikte hazırlayarak İdare’ninonayına sunacaktır. Toprak seddeli basma havuzlarında sızmayakarşı alınacak gerekli emniyet tedbirlerini (tabanda ve yanşevlerde kil dolgu, jeomembran vb.) bir drenaj sistemi ilebirlikte projelendirecektir.Beton ağırlık veya betonarmekonsol duvarlı basma havuzlarında ise, duvar ve radyeanolarının derz yerlerinde temel zeminin jeolojik yapısını dagöz önünde tutarak radyede mastik asfalt ve PVC conta duvardaise PVC conta kullanarak sızdırmazlığı sağlayacaktır.

İdare, baraj ve gölet dip savaklarından borulu şebekeleresu alınması durumunda;baraj ve göletin minimum maksimum venormal işletme su seviyelerini dikkate alarak dip savak vanaodasından bir branşman ile doğrudan borulu sisteme su almayapısını projelendirecektir.Sistemde gereğinden fazla

60

hidrostatik basınç oluşması halinde ise, fazla basıncı kıracakbir basınç kırıcı vana techizatını ve vana odasınıprojelendirecektir.

Baraj ve göletin minimum,maksimum ve normal işletme suseviyelerini dikkate alarak hidrostatik basıncın yetersizolduğu durumlarda sistem için gerekli ilave basıncı bir pompaistasyonu vasıtasıyla sağlayacaktır.Bu durumda rezervuar suseviyesi minimumda iken terfi yüksekliğinin azalacağını da gözönünde bulunduracaktır.

Mühendis, basınç kırıcı vana odasının yerini İdare ilebirlikte seçtikten sonra plankotesini alacaktır.Plankoteçalışmalarının tamamlanmasından sonra temel zemininde gereklijeolojik etütleri yaparak uygun temel tipini seçecektir.Vanaodasının statik ve betonarme hesaplarını ‘TS 500’ ve ‘AfetBölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik’kriterlerine göre yapacaktır.Yapacağı hesaplara dayalı kalıpve betonarme çizimlerini ise bütün detaylarıyla birliktehazırlayarak İdare’nin onayına sunacaktır.

İdare,orta ve yüksek basınçlı borulu şebeke sanatyapılarında ihtiyaçtan fazla hidrostatik basınçları, projebasıncına düşürmek için maslaklı veya vanalı enerji kırıcılarıprojelendirecektir.Projenin özelliğini ve ekonomisini dedüşünerek enerji kırıcı tesisin tipini (maslaklı veya vanalı),yapacağı maliyet mukayesesi hesapları sonucundaseçecektir.Seçeceği maslak yapısı veya vana odası yerindeplankote alımını ve gerekli zemin etütleriniyapacaktır.Stabilite,statik ve betonarme hesapları ile buhesaplara dayalı kalıp ve betonarme çizimlerini hazırlayarakİdare’nin onayına sunacaktır.

Ayrım noktalarında inşa edilecek şebeke vanası odalarınınprojelendirilmesinde; kullanılacak vananın büyüklüğünü,montaj-demontaj elemanlarının boyutlarını, kuyuya iniş veçıkışta kullanılacak gemici merdivenin boyutlarını ve kuyuiçinden geçen borunun çapını göz önünde bulunduracaktır.Ayrımyapısının büyük bir bölümü zemin içinde olacağından tabanradyesi ve yan duvar kalınlıklarını, yapacağı statik-betonarmehesap sonuçlarına göre belirleyecek ve ayrıca sızdırmazlıktedbirlerini de alacaktır.

61

Ayrım noktasında vana yok ise; ayrımı ‘T’ parçasıkullanarak sağlayacak olup, bu durumda ayrım kuyusunuprojelendirmeyecektir.

İdare, doğal zemin üzerinde inşa edilecek kuyularınboyutlarını, içinde yer alacak montaj-demontaj parçaları ilesulama vanası ve hava vanası gibi elemanların ölçülerini gözönünde tutarak belirleyecektir.Ayrıca kuyu içinde yer alacakteçhizatın periyodik bakım-onarım faaliyetlerininyapılabilmesi için gerekli minimum şartları da kuyu içindeoluşturacaktır.Kuyu içinde yer alacak her türlü sulamacihazına ehliyetsiz şahısların müdahalesini önlemek maksadıylakuyu üzerini sac kapaklarla kapatacaktır.Diğer taraftankuyularda muhtemelen birikebilecek sızıntı sularının tahliyesiiçin tabanda Q50 mm iç çapında tahliye borusunu ve üstkotlarda ise Q50 mm iç çapında havalandırma borusunuyerleştirecektir.Kuyu yapılarına sulama borularının giriş veçıkışlarında boru cinsleri (PVC,AÇP,CTP,PE, çelik vb.) için,öngörülen bağlantı detaylarına ve kriterlerine mutlakauyacaktır. Kuyulara giriş ve çıkışlarda sızdırmazlıktedbirlerini (sızdırmazlık levhaları vb.) alacaktır.Sulamavanası ve hava vanası yapılarını ayrı ayrı projelendireceğigibi, bu yapıları, birbirine çok yakın olmaları halinde, aynıkuyu içinde de projelendirebilecektir.Bu uygulamanın ekonomikolacağını ve işletme açısından herhangi bir sakınca teşkiletmeyeceğini göz önünde bulunduracaktır.Tahliye imkanıbulunmayan şebeke vana su kuyularına, hava vanası elemanlarınıyerleştirmeyecektir.Bu durumda şebeke vanası ve hava vanasıelemanlarına ait kuyuları ayrı ayrı projelendirecektir.

İdare, kuyuların projelendirmesinde, proje sahasındakidon derinliklerini göz önünde bulundurarak donma-çözünmesonucunda zeminde meydana gelebilecek oturmanın yapıyavereceği tahribatları önleyici tedbirleri alacaktır.Bazıhallerde teme radyesi kalınlığını arttırarak, bazı hallerdeise yapı çevresinde kazıdan çıkan malzeme ile seddeoluşturarak temel alt kotunu don seviyesini altınayerleştirecektir.

Doğal zemin üzerinde projelendireceği sulama vanası vehava vanası kuyularını, yapacağı maliyet mukayesesi hesaplarısonucunda, yerinde dökme imalata göre daha ekonomik çıkması ve

62

İdare’ce de gerekli görülmesi halinde, prefabrik olarak dizaynedebilecektir.Ancak zemine gömülü olan kuyuları ise, prefabrikuygulamanın dışında tutacaktır.

Borulu şebekede ara tahliye ve hat sonu tahliyeyapılarını, içinde yer alacak şebeke vanalarını, montaj-demontaj parçalarının ve diğer metal aksamın büyüklüklerinigöz önünde bulundurarak projelendirecektir.

13 KANALETLİ SULAMA ŞEBEKELERİNDE SANAT YAPILARI

İdare, onaylı plan-profilinde kanaletli şebeke olaraktasdik edilmiş ve üzerinde sanat yapıları belirlenmiş olansulama şebekesinde sanat yapılarını, İdare’ce yayımlanmış olantip ve abaklardan,kitap ve seminer notlarından ve ilgililiteratürden faydalanarak projelendirecektir.

Kanalet ayrım yapılarını,kanalet sifonlarını, şütkuyularını, dirsek yapılarını, kanalet yol geçişlerini vekanalet son yapılarını, kanaletlerin tiplerini,sapmaaçılarını, düşü yüksekliklerini ve işletme şartlarını dikkatealarak projelendirecektir.

İdare, kanalet ayrım yapılarının projelendirilmesinde,ayrılan kanaletlerin tipi, bir nolu kanalete göre kotlarınıdikkate alarak, ölçü kutulu, ölçü kutusuz, savaklı, savaksızve çekli savaklı olarak projelendirecektir.Yapılan hidrolikhesap sonucunda ayrılan kanalette Froude sayısı 2.50’den büyükçıkar ise ayrım çift kuyulu olarak veya ayrılan kanaletinüzeri belli mesafe için baskı plağı ile kapatılacak şekildeprojelendirmeyi yapacaktır.Gerekiyor ise baskı plağıuygulaması yerine, kanalete girişte dalgıç perde teşkil ederekkanalet başlangıcında ve dalgıç perde altında kritik altı akımşartlarını oluşturacak gerekli orifis ebadını, hidrolik hesapsonucunda belirleyecektir.Böylece kanalet başlangıcındahidrolik sıçramayı gerçekleştirerek enerjinin sönümlendiğinigösterecek ve sıçrama sonrası oluşacak d2 su yüksekliğininkanalet ıslak kesiti içinde kalıp kalmadığını tahkikedecektir.

Kanalet hatlarındaki şüt ve dirsek yapılarını, giriş veçıkış kanaletleri tiplerinin Tip-70, Tip-600 arasında ve sapma

63

açılarının ise uygun olması durumunda, dairesel kuyulu olarakprojelendirecektir.Kuyu çapını, giriş ve çıkış kanaletlerinintipi ile sapma açısına bağlı olarak, q 100, q 120 ve q 150 cmseçecektir.Giriş ve çıkış kanatleri tiplerinin Tip-600’dendaha büyük olması halinde ise, kuyuyu, köşeli kuyu olarakprojelendirecektir.Kuyuların cidar kalınlığınınbelirlenmesinde, kuyunun tipini (dairesel ve köşeli), sapmaaçısını ve düşü yüksekliğini dikkate alacaktır.Ayrıca, sapmaaçısı 44 grad ve daha büyük olan Tip-450 kanaletlerde,kuyuları, köşeli olarak projelendirecektir.

İdare, kanalet sifonlarının projelendirilmesinde, gereklihidrolik hesaplar sonucunda belirleyeceği toplam yük kaybını,plan-profil paftasında verilen yük kaybı ile uyumlu olupolmadığını kontrol edecektir.Hesaplayacağı yük kaybının,mevcut yük kaybından daha az olduğunu gösterecektir.Aksitaktirde giriş kanaletinde hava payını da dikkate alarak,kabarmayı minimum da tutacak şekilde bir boyutlandırmayı sifonyapısında yapacaktır.Kanalet sifonlarının giriş ve çıkışkuyularını, Tip-70 ile Tip-600 arasında dairesel olarak, Tip-600’den büyük kanaletlerde ise köşeli olarakprojelendirilecektir.Kuyu çaplarını ve cidar kalınlıklarınıkanaletin tipine ve kuyu yüksekliğine bağlı olarakbelirleyecektir.Kanalet sifonlarında, sifon borusu üzerindekidolgu yüksekliği minimum 50 cm olarak ve sifon borusu gömlekbetonlu olarak projelendirecektir.Kanalet sifonlarında girişve çıkış kuyularına ait yüksekliklerin fazla olması durumunda,gerekli statik- betonarme hesapları yaparak, kuyuları,donatılı olarak da teşkil edilebilecektir.

İdare, plan-profilinde, yaya ve araç geçişleri içingerekli görülen geçiş yapılarını, kanaletin tipini, geçişinamacını (yaya, araç vb) ve kanaletin doğal zemindenyüksekliğini de dikkate alarak, yapacağı statik hesaplaradayalı olarak projelendirecektir.

İdare, kanalet son yapısını, onaylı plan-profil projesineuygun olarak projelendirecektir.Kanaletten gelen sularınbağlantı kanalına (bağlantı kanalı kaplamasız bir kanal ise)zarar vermemesi için gerekli emniyet tedbirlerini projedegösterecektir.

64

14 PREFABRİK SANAT YAPILARI

İdare,sulama projesi sahasında onaylı plan-profilindegöre belirlenmiş sanat yapılarını genel olarak değerlendiktensonra yerinde dökme imalatlara göre daha ekonomik olabileceksanat yapılarını, İdare’nin uygun görünüşünü de alarakprefabrik olarak projelendirebilecektir.

Prefabrik yapıları projelendirmeden önce bu yapılarınyerinde dökme yapılara nazaran daha kaliteli ve uzun ömürlüolmasını, montaj ve demontaj kolaylılığı sağlanmasını, suiçinde imalatların gerçekleştirilmesini, kış mevsiminin uzunve sert geçtiği bölgelerde kısa sürede çok miktarda sanatyapısını montajının tamamlanarak kanalların hizmetesunulmasını, elemanların narin ve yüksek mukavemetliüretilmesini, üretimin seri yapılmasını, kalıpta ekonomisağlanmasını kalıp ve iş iskelesine ihtiyaç duyulmamasını,kazı miktarının azlığını ve ekonomik olmasını göz önündebulunduracaktır. Projelendireceği prefabrik yapılara aitçizimleri tamamladıktan sonra, maliyetinihesaplayacaktır.Benzer şekilde yerinde dökme imalat içindegerekli çalışmaları yapacak ve her iki yapıya ait maliyetlerikarşılaştıracaktır.Yapılacak karşılaştırma sonucunda,prefabrik yapı maliyetinin daha ekonomik çıkması durumunda,İdare’nin de iznini alarak projelendirme çalışmalarınabaşlayabilecektir.

İdare, prefabrik olarak projelendirilmesi uygun görülensanat yapılarında, gerekli hidrolik, stabilite, statik vebetonarme hesaplarını yapacaktır. Yapacağı bu hesaplarsonucunda prefabrik sanat yapılarını boyutlandıracaktır.Hesaplamalara esas olacak yük kabullerine, proje sahasınatamamını dikkate alarak İdare ile birlikte karar verecektir.Projelendirme sırasında işin ekonomisini ve yapılabilirliğinigöz önünde bulundurarak yapılarda gruplandırma yolunagidebilecektir.Ayrıca projede tasarlanan yük kabullerininzorunlu haller nedeniyle artması (dolgu veya dinamik yüklerinartması vb.) durumunda, bu kesimlerde projelendirilecekprefabrik yapılar için, daha önce seçilen beton kesitlerisabit kalmak kaydıyla, yeniden yapacağı statik-betonarme

65

hesaplar sonucunda gerekli donatı miktarınıbelirleyecektir.Ancak artan dinamik veya statik yüklere göreyeniden kesit tahkiklerini yaparak, daha önce seçilen statikçegerekli kesitin yeterli olup olmadığını hesapla gösterecektir.

İdare, onaylı plan-profilinde yer alan köprü, menfez,sulama vanası (hidrant), hava vanası (vantuz), ÇAP vb.prefabrik yapılarda, öncelikle statik ve dinamik yükkabullerini yaptıktan sonra statik hesaplara dayalı tipprojeleri, çeşitli boyutlar için ayrı ayrıhazırlayacaktır.Örneğin, prefabrik menfez yapıları için tipano boylarını belirleyecektir.Projelendirmeyi, yapı yerindealacağı plankoteye esas olarak yapacak ve boy kesit çizimindeano boylarını gösterecektir.Ayrıca giriş ve çıkış yapılarıanaait prefabrik imalatların projelerini de hazırlayacaktır.

Prefabrik yapılarda, statikçe gerekli kesidi, statikhesaplar sonucunda bulacağı kesit tesirlerini dikkate alarak“TS 500” kriterlerine göre belirleyecektir.Kesiteyerleştireceği donatıyı ise, yapacağı betonarme hesaplarısonucunda seçecektir.Ancak prefabrike elemanın üretimsahasında stoklanmasını, taşınmasını ve montajını dikkatealarak her durumda kesitte oluşabilecek çekme bölgelerine,gerekli donatıyı hesaplayarak yerleştirecektir.

İdare, prefabrik köprü ve menfezlerde trafik yükünü,yolun standardına, trafik yoğunluğuna ve araç cinsine göreH20S16 veya H30S24 yük sınıfları arasından seçecektir.Betonarmebetonunu C25, C30 vb. niteliğinde seçecektir.Beton çeliğisınıfını ise S420a (nervürlü donatı çeliği) olarak alacaktır.

15 İSTİNAT DUVARLARI

İdare, doğal zemini veya her cins toprak, kum, çakıl vb.dolgu malzemesini tutmaya yarayan, üst ucu serbestçe hareketedip alt ucu etrafında dönmek suretiyle eğilebilen veya olduğugibi yatay hareket edebilen istinat duvarlarını, gereklistabilite, statik ve betonarme hesaplarınını yaparakprojelendirecektir.İstinat duvarı tipini; taş duvar, gabion(fildöver) duvar, beton ağırlık duvarı,betonarme konsol duvar,payandalı betonarme duvar vb. tipler arasından projeşartlarına uygun olan duvar tipini gerekli maliyet mukayesesi

66

hesaplarını yaparak belirleyecektir.Maliyet mukayesehesaplarında, duvarın yüksekliğini, yapılacağı yerdeki zemininjeolojik yapısını, istimlak problemi olup olmadığını veinşaatın yapılacağı sahada duvarda kullanılması düşünülenmalzemenin(kum,çakıl,taş vb.) bulunup bulunmadığı hususlarınıetüt edecektir.Özellikle arazi kaybının önemli olduğu taşkınyataklarının düzenlenmesinde toprak seddelerinin büyük yerişgal edeceğini ve dolayısıyla yüksek istimlak bedelleriningündeme gelebileceğini düşünerek bu bu kesimlerde istinatduvarı uygulamalarını tercih edebilecektir.

İdare, istinat duvarlarını; onaylı plan-profilinde yeralan duvarlı kanallarda, şekillerde, regülatör membaında vemansabında, pompa istasyonlarının emme basma havuzlarıçevresinde ve her türlü sanat yapılarında duvar gerektirenyerlerde projelendirecektir.

Taş duvarları; yapı yüksekliğinin fazla olmayacağı, duvaryapımına uygun taş malzemesinin temininde herhangi birproblemle karşılaşılmayacağı durumlarda projelendirecektir.

Gabion(fildöver) duvarları; kıyı koruma yapılarında,heyelana maruz bölgelerde, akarsu yataklarınındüzenlenmesinde, drenaj problemi olan şeylerde vb. yerlerdeİdare’nin uygun görüşünü de alarakprojelendirecektir.Projelendirmede, gabion(kafes tel örgülüsandık) boyutlarını ilgili üretici firmadan temin edeceğini,kafes tel örgülü sandıklardan teşkil edilecek gabionduvarların esnek olmaları nedeniyle temel zeminlerindeoluşabilecek farklı oturmalardan etkilenmeyeceğini, kafes telörgülü sandıkları kullanarak, yapacağı duvarın gövdesi kayaile dolu olduğu için herhangi bir drenaj sitemine gerekduymayacağını, stabilite hesaplarında kaya dolgu içinde %30ile %35 boşluk olduğunu kabul ederek, kaya dolgu ağırlığınıbelirleyeceğini göz önünde bulunduracaktır.Stabilitehesaplarını, diğer istinat duvarlarında kullanılan hesapyöntemine göre yapacaktır.

Beton ağırlık duvarlarını; proje sahasında özeldurumlarla karşılaşmadıkça ve duvar yüksekliğinin genellikle5.00 m’yi aşmadığı hallerde projelendirecektir.Duvaryüksekliğinin 5.00 m’yi geçtiği durumlarda ise, İdare’nin de

67

uygun görüşünü alarak, duvarı, betonarme konsol duvar olarakprojelendirebilecektir.

Payandalı betonarme istinat duvarlarını; uygulanacağıyerdeki zeminin topografik şartlarını ve yapısını dikkatealarak, payandalı betonarme istinat duvarını veya terspayandalı betonarme istinat duvarını yapacağı stabilite,statik ve betonarme hesaplarına dayalı olarakprojelendirecektir.Ayrıca payandalı betonarme istinatduvarlarının seçiminde; malzemeden tasarruf sağlanmasını(payandalar nedeniyle) ve ön veya arka ambatman üzerindekizemin ve/veya su yüklünün stabilitiye olumlu katkısını gözönünde bulunduracaktır.

İdare, istinat duvarı stabilite hesaplarını, duvarıntutacağı zeminin karakteristiklerini ve seçilen duvar tipinidikkate alarak “Coulomb” veya “Rankine” hesap metotlarındanuygun olan metodu kullanarak yapacaktır.

Stabilite hesaplarında;”Normal Hal” için yapının kendiağırlığı, yanal toprak itkisi, sürşarj (var ise), yanal suitkileri, alttan kaldırma (alt su basıncı) kuvvetlerinidikkate alacaktır.”Deprem Hali” için ise, normal halde oluşanyüklerin yanında depremin dinamik itkisini de göz önündebulunduracaktır.Deprem hesabını “Afet Bölgelerinde YapılacakYapılar Hakkında Yönetmelik” kriterlerine göre yapacaktır.

Stabilite hesaplarında; ağırlık duvarları (taşduvarlar,gabion duvarlar, beton ağırlık duvarlar vb.) içinkayma ve devrilme tahkiklerini temel üst seviyesinde ve temelalt seviyesinde olmak üzere, normal hal ve normal hal iledeprem halinin birlikte etkimesi durumuna göreyapacaktır.Betonarme duvarlar(betonarme konsolduvarlar,payandalı betonarme duvarlar vb.) için ise, sadecetemel alt seviyesinde stabilite tahkiklerini normal hal iledeprem halinin birlikte etkimesi durumuna göre ayrı ayrıyapacaktır.Betonarme duvarlarda, stabilite hesaplarısonucunda, belirlenen esas alarak, kritik yerlerde yapacağıstatik hesaplar sonucunda kesit tesirlerini belirleyecek ve bukesitlere ait betonarme hesaplarını yaparak gerekli donatımiktarını bulacaktır. Bulacağı donatıyı kesite yerleştirecek

68

ve donatı açılımını verecektir.Ayrıca duvara ait donatı metrajtablosunu da düzenleyecektir.

İdare, istinat duvarlarında stabilite tahkiklerini,normal ve deprem halleri için aşağıda belirtildiği gibisağlayacaktır.

a) Normal yükleme halinde üst yapının stabilite tahkikleri:

Kayma emniyeti ≥ 1,50Devrilme emniyeti ≥ 1,50

b) Normal yükleme halinde üst yapı ile alt yapının birliktestabilite tahkikleri:

Kayma emniyeti ≥1.50Devrilme emniyeti ≥ 1.50

c) Normal ve deprem yüklemesi halinde üst yapının stabilitetahkikleri:

Kayma emniyeti ≥ 1,10Devrilme emniyeti ≥ 1,30

d) Normal ve deprem yüklemesi halinde üst yapı ile altyapının birlikte stabilite tahkikleri:

Kayma emniyeti ≥1,10 Devrilme emniyeti ≥ 1,30

İdare, istinat duvarlarında, tutacağı zeminde YASseviyesinin yüksek olması durumunda (özellikle zemin içindekisuyun heyelana sebep olması halinde) duvara gelebilecek ilavesu basınçlarını önleyerek, emniyetli ve ekonomik duvarboyutlarını sağlayacak gerekli tedbirleri (duvar boyunca uygunyüksekliklerde ve aralıklarda barbakan bırakılması,duvararkasında ve temel seviyesinde uygun drenaj sistemininoluşturulması vb. önlemleri) alacaktır.

İdare, istinat duvarlarında, temel alt kotunu, projealanının yer aldığı don bölgesindeki maksimum don derinliği

69

mesafesini göz önünde tutarak belirleyecektir.İdare, yapacağıstabilite, statik ve betonarme hesapları sonucunda, üstyapıdan temele intikal eden yükleri göz önünde bulundurarak,bu yüklerin yapı temelinde meydana getirdiği gerilmelerihesaplayacaktır.Bulunan bu gerilmelerin, temel zeminine aitemniyet gerilmesinden daha küçük olduğunu hesaplagösterecektir.Ayrıca, istinat duvarı güzergahı için hazırlanan“Jeolojik Rapor” da belirtilen gerekçeler (temel şartlarınınzayır olması vb.) nedeniyle tedbir alınması gerekiyor ise, “ÖnRapora Tabi Olan ve Olmayan Sanat Yapılarında Temel Tipleri veTemel Kazıları Uygulama Projeleri” bölümünde yer alan “TemelKazılarında Zemin İyileştirme Yöntemleri” ni dikkatealacaktır. İyileştirme yöntemleri arasında yapacağı maliyetmukayesesi hesapları sonucunda fonksiyonel ve ekonomik çözümeİdare ile birlikte karar verecektir.

İdare, onaylı paln,profilinde duvarlı kanal olarakgörülen ve giriş-çıkış kilometreleri belirlenmiş, tip kesidiverilmiş ve güzergah boyunca temel zemininin jeoloji yapısınabağlı olarak drenaj sistemi (gerekli ise) hazırlanmış olankanal kesimini projelendirecektir.Duvarlı kanalın debisini,yüksekliğini ve genişliğini göz önünde bulundurarak, monolitikveya müstakil duvarlı kanallar ile betonarme duvarlı kanaltiplerinden yapılabilirlik, emniyet ve ekonomi parametreleriniinceleyerek uygun olan tipi seçecek ve projelendirecektir.

Monolitik duvarlı kanalı, kanal taban genişliğinin 2,50m’ye eşit veya daha küçük olduğu duvarlı kanal kesimlerindeprojelendirecektir.Monolitik duvarlı kanalda gerekli statikhesapları yaparak emniyetli ve ekonomik beton radyekalınlığını belirleyecektir.

Müstakil duvarlı kanalı ise kanal taban genişliğinin 2,50m’den daha büyük olduğu duvarlı kanal kesimlerindeprojelendirecektir.Müstakil duvarlı kanalı, genel olarak betonağırlık duvarı tipinde seçecektir.Müstakil duvarlı kanala aitgerekli stabilite hesaplarını, “Afet Bölgelerinde YapılacakYapılar Hakkında Yönetmelik” ve ilgili diğer standartlardabelirtilen kriterlere aynen uyarak yapacaktır.Stabilitehesaplarını özellikle yamaç arazilerden geçen duvarlıkanallarda, kanal içinde su yok iken dıştan toprak ve sürşarjyüklerini alarak yapacaktır.Bazı hallerde işletme-bakım yolu

70

tarafında yol kotunun düşük olduğu durumlarda veya duvarlıkanalın ova araziden geçmesi halinde kanal içinde su maksimumseviyede iken dıştan toprak ve sürşarj yüklerini, projedebelirlenen minimum toprak dolgu kotları ile alt su basınçları(var ise) dikkate alarak stabilite hesaplarınıyapacaktır.Duvar stabilite hesaplarında, normal yükler altındaüst yapının stabilitesini ve üst yapı ile alt yapının birliktestabilitesini sağlayacaktır.Benzer yolla, normal yükler vedeprem yükleri altında, üst yapının stabilitesi ve üst yapıile alt yapının birlikte stabilite emniyetini gösterecektir.

İdare, statik ve dinamik yükler altında yapacağı duvarstabilite hesaplarına göre belirlenen boyutların uygun olupolmadıklarını, kayma ve devrilme emniyeti tahkiklerini yaparakaşağıda verilen emniyet katsayılarını doğrulayacaktır.

a) Normal yükleme halinde üst yapının stabilite tahkikleri:

Kayma emniyeti ≥ 1,50Devrilme emniyeti ≥1,50

b) Normal yükleme halinde üst yapı ile alt yapının birliktestabilite tahkikleri:

Kayma emniyeti ≥1.50Devrilme emniyeti ≥ 1.50

c) Normal ve deprem yüklemesi halinde üst yapının stabilitetahkikleri:

Kayma emniyeti ≥ 1,10Devrilme emniyeti ≥ 1,30

d) Normal ve deprem yüklemesi halinde üst yapı ile altyapının birlikte stabilite tahkikleri:

Kayma emniyeti ≥ 1,10 Devrilme emniyeti ≥ 1,30

İdare, büyük kapasiteli duvarlı kanallarda, ekonomikduvar tipini stabilite hesaplarına göre boyutlandırılanağırlık duvarları ile stabilite ve statik betonarme

71

hesaplarına göre maliyet mukayesesi hesapları sonucundabelirleyecektir.

Her iki duvar tipinde de temel alt kotunu, proje alanınınyer aldığı don bölgesindeki maksimum don derinliği mesafesinigöz önünde tutarak belirleyecektir.Ayrıca yapıdan temelzeminine intikal eden gerilmenin, zemin emniyet gerilmesindendaha küçük olduğunu hesapla gösterecektir. Duvarlı kanalda,duvar ve radye ano boylarını belirleyecektir.Kanalgüzergahının jeolojik yapısını da dikkate alarak, kanaldansuyun sızmasını önleyecek gerekli sızdırmazlık tedbirlerinialacaktır.Bu amaçla derz yerlerinde mastik asfalt veya PVCconta uygulamasına ait çizimleri verecektir.

16 YATAY SONDAJ UYGULAMALARI

Yatay sondaj uygulamaları, genel olarak sulamakanallarının Türkiye Cumhuriyeti Karayollarının (TCK), DevletDemiryollarını (DDY), Petrol ve Doğalgaz boru hatlarınıkestiği noktalarda yapılmaktadır.Yatay sondajla geçişyapılabilmesi için, TCK yolu standardının yüksek ve trafikyoğunluğunun fazla olması aç-kapa yönteminin uzun zamanalması, bu uygulamanın trafik akışını ve hızını olumsuz yöndeetkilemesi ve ağır trafiğe maruz yollarda varyant geçişlerininyol emniyetini riske sokması vb. haller ile DDY geçişlerindedemiryolunun ve boru hatları geçişlerinde petrol ve doğalgazborularının askıya alınamadığı durumlarda veya alınsa bilemaliyetin yüksek çıkması halinde, İdare, yatay sondajuygulaması projelerini ekonomik mukayese hesapları ilebirlikte hazırlayacaktır. Ancak yatay sondaj projelerininhazırlaması aşamasında, söz konusu geçişin başka bir kamukuruluşunu da (TCK,DDY,BOTAŞ vb.) ilgilendirmesi nedeniyleilgili kurumun ilgili birimi ile yapacağı görüşmelersonucunda, geçişin şeklini, yük kabullerini, projelendirmeiçin ihtiyaç duyulan teknik bilgileri belirleyecektir.Bilaharebu bilgiler ışığında hazırlayacağı uygulama projelerini,ilgili kurumun uygun görünüşünü aldıktan sonra İdare’ninonayına sunacaktır.

İdare, yatay sondaj metodu kullanılarak teşkil edilengeçişlerin genellikle diğer alternatif geçişlere göre dahapahalı olması nedeniyle zorunlu haller dışındaki geçişler için

72

kullanılmamasını özen gösterecektir.Gerekli görülmesi halindeşebeke bazında, güzergah değişikliğine giderek birbirine yakınolan kanalların veya boru hatlarının geçişlerini, ortak birgeçişle sağlayarak, çıkışta bu hatlara ait devamlılığı datemin etmek kaydıyla, geçiş sayısını minimuma indirecek projeçalışmalarını yapacaktır.

Yatay sondaj uygulamasında biri kılavuz boru (muhafazaborusu) diğeri ise ana boru olmak üzere iki farklı amaçlıboruyu projelendirecektir.Kılavuz boruyu dış yüklere göre anaboruyu ise iç hidrostatik basınca göre dizayn edecektir.Buuygulama ile geçiş emniyetini ve işletme kolaylığınıamaçlayacaktır.Petrol ve doğalgaz boru hatlarını kesen sulamaşebekelerine ait boruların, özellikle kılavuz borularının,elektriği iletmeyen yalıtkan özelliklere sahip olmalarınagereken hassasiyeti gösterecektir.Bu olmadığı taktirde, petrolve doğalgaz boru hatları ile sulama borularının kesiştiğinoktalarda boru hatları arasında ön görülen minimum mesafeyeuyacak ve elektriksel ortamı yok edecek gerekli emniyettedbirlerini alacaktır.(boru hatları arasına yalıtkan malzemekonulması, kurban anot teçhizatının yerleştirilmesi vb.)

Ancak, bu çözüm önerilerinden fonksiyonel ve ekonomikçözümü, yapacağı maliyet mukayesesi hesapları sonucundabelirleyecek ve buna göre projelendirmeyi yapacaktır.

17 SOSYAL TESİSLER

17.1 Tesisi Yerinde Plankote Çalışmaları Ve Jeoteknik Etütler

Sosyal tesisler kapsamında, lojman binalarının, bölgebinalarının, lokal ve yemekhane binalarının, tamir-bakımünitelerinin, işletme ve depo binalarının vb.projelendirilmesinde İdare, sosyal tesislerin inşa edileceğialanın uygun ölçekte plankotesini alacaktır.Plankote üzerindebinaların genel yerleşimini İdare ile birlikteyapacaktır.Böylece hazırlayacağı genel yerleşim planı üzerindejeolojil ve jeoteknik etütlerin yapılabilmesi için, gereklisondaj yerlerini ve sayısını gösterecektir.Zemin etütlerinintamamlanmasını takiben, elde edilen bilgilerindeğerlendirilmesi sonucunda zeminin taşıma gücü, YAS seviyesi,sondaj çalışmaları sırasında geçilen zemin cinsleri vb.

73

parametreleri belirleyerek, hazırlayacağı jeoteknik raporuİdare’nin onayına sunacaktır.

17.2 Mimari Uygulama Projeleriİdare, mimari uygulama projelerinin hazırlanması

aşamasında, mimari planlar ile en ve boy kesitlerini (özellikarz eden yerlerden geçen en az üç kesiti) ön arka ve yan cephegörünüşleri ile çatı üst görünüşünü, çatı planını vekesitlerini 1/50 ölçeğinde çizecektir.Ayrıca İdare’nin gerekligöreceği bölümlere ve imalatlara ait sistem ve/veya noktadetayı projelerini 1/1,1/2,1/5,1/10 ve 1/20 ölçeklerinikullanarak hazırlayacaktır.Mimari projede kullanılacakmalzemelere ait “Mahal Listesi”ni ise, bir tablo halindedüzenleyerek İdare’nin onayına sunacaktır.

17.3 Statik ve Betonarme HesaplarMimari projelerin onaylamasından sonra, stabilite ve

statik-betonarme hesaplı dayalı betonarme projelerinihazırlayacaktır.Stabilite ve statik-betonarme hesaplara esasolacak zati, hareketli ve dinamik yükleri, TS 498 standardınınson baskısında belirtildiği gibi alacaktır.Betonarmehesaplarını “TS 500” standardının son baskısında yer alanesaslara göre yapacaktır.Afet bölgelerinde projelendirileceksosyal tesisler için “Afet Bölgelerinde Yapılacak YapılarYönetmelik” ve ilgili diğer standartlara aynen uyacaktır.

İdare yapacağı stabilite ve statik-betonarme hesaplarınbaşında, hesap yöntemini, kullanacağı standart veyönetmelikleri ve ilgili kaynakları belirtecektir.Hesaplamalarsırasında yükleri doğrudan taşıyan elemanlarınhesaplanmasından başlayıp, bunların mesnetlerini teşkil edendiğer elemanlara geçerek, statik tesirlerin temele ve oradanda zemine intikalini düzgün bir sıra takip ederek anlaşılırşekilde yazılımını gerçekleştirecektir.Yükün bir elemandandiğerine nasıl ve nereden geçtiğini açıkçagösterecektir.Hesaplar ile çizimler arasındaki bağıntıyı açıkolarak kuracak, elemanların numaralarını hesaplarda başlıkolarak verecek ve bu numaraları çizimlerde de her bir elemanınüzerine yazacaktır.

74

Statik hesaplar ve bu hesaplara dayalı betonarme projelerüzerinde, projeyi yapanın adını, soyadını, adresini ve odasicil numarasını yazacaktır.

17.3.1 Statik ve Betonarme Hesaplara Esas Bina ve DepremBilgileri

İdare, statik ve betonarme hesapların basında, bina,zemin ve deprem bilgilerine, kullanılacak standartlar ilekaynaklara ve aşağıda belirtilen ilgili hususlara yerverecektir;

a) Yapının cinsi ve seçilen statik sistemb) Katların döşeme sistemleric) Kullanılan malzemenin kalitesi (beton,çelik vb.) duvar

cinsid) Döşeme ve tavan kaplamaları cinsine göre metrekareye

gelen yükler, dolgu malzemesi cinsi ve ağırlığı, bölmeduvarlarının metrekare ağırlıkları, yapının çeşitlibölümlerinde kabul edilen hareketli yükler, bodrum katperdelerine ve istinat duvarlarına (var ise) gelen zeminitkileri

e) Seçilen temel sistemi ve kabul edilen zemin emniyetgerilmesi

f) Kat sayısı (bodrum kat hariç), bodrum katsayısı ve katyükseklikleri

g) Bina kullanım türü, bina önem katsayısı vb. binabilgileri

h) Deprem bölgesi, etkin yer ivme katsayısı ve yerel zeminsınıfı (TA, TB spektrum karakteristik periyotlarınıbelirlemek için)

i) Statik hesaba esas alınan yönetmelik ve standartlar ilekullanılan kaynaklar

17.3.2 Statik ve Betonarme Hesapların Bilgisayar Ortamında Yapılması

İdare, statik ve betonarme hesapların yapılmasındabilgisayar paket programlarını kullanacak ise, aşağıdakihususlara riayet edecektir;

a) Hesapta kullanılan bilgisayar yazılımının adını,müellifini ve versiyonunu hesap raporunda açık ve netolarak belirtecektir.

75

b) Tüm giriş bilgilerini kolay anlaşılır biçimde verecektir.

17.3.3 Statik Hesaplarda İşlem Sırasıİdare, statik hesapların yapılmasında aşağıdaki sıraya

uyacaktır.

a) Düşey yüklerin analizib) Döşeme hesaplarıc) Yatay yüklerin belirlenmesi (deprem,rüzgar vb.)d) Kiriş hesaplarıe) Kolon ve perdelerin hesaplarıf) Merdivenlerg) Temellerh) İstinat duvarları

17.4 Yapı Elemanlarının Boyutlandırılması

İdare, yapı elemanlarının boyutlandırmasında aşağıdabelirtilen hususları göz önünde bulunduracaktır;

a) Döşemeleri,katlardaki kütlelere etkiyen deprem yüklerini,düşey taşıyıcı sistem elemanlarına güvenle dağıtılmasınısağlayacak rijitlikte ve dayanımında seçecektir.

b) Yük ve açıklıkların farklı olan kirişleri ayrı ayrıhesaplayacaktır.Kiriş yüklerini açık ve net olarakbelirtecektir.Donatı hesaplarında, açıklıkları ve yüklerigösteren bir tablo hazırlayacaktır.Bu tabloda, momentdağıtım katsayılarını, momentleri, gerilmeleri, donatıalanını vb. bilgileri verecektir.Ayrıca demir çapını,sayısını, ağırlığını vb. gösteren bir donatı şemasını daçizecektir.

c) Kolonların yerini ve boyutlarını, yatay yükler altındabinada burulma yaratmayacak şekilde belirleyecektir.Yatayyük hesaplarını “Afet Bölgelerinde Yapılacak YapılarHakkında Yönetmelik” esaslarına göre yapacaktır.Depremitkisini her iki yönde de dikkate alacaktır.

d) Her çeşit temel tipinde, yüklerin bileşkesi ile temeltabanı alanının ağırlık merkezini, mümkün olduğu kadarçakıştıracaktır.

17.5 Kalıp ve Donatı Çizimleri

76

İdare, yapacağı hesaplara ve çizimlere ait elemanlara,aşağıdaki gibi harf ve numara verecektir.Döşemeler =DKirişler =KKolonlar =SLentolar =LHatıllar =HTemeller =TBağ Kirişler =BKDüşük Döşemeler =DDTers Kirişler =TKRadye Döşemeler =RDMütemadi Temeller =MT olarak adlandıracaktır.Bu harflerinyanına yazılacak üç basamaklı sayının birinci rakamı oelemanın hangi katta olduğunu, diğer iki rakam ise, elemanınnumarasını belirleyecektir.

Betonarme çizimlerinin, binaya bakış doğrultusunu veölçülerini, mimari proje ile uyum sağlayacak şekildeseçecektir.Ayrıca aksların harf ve numaralandırmabilgilerinin, mimari proje ile uyumlu olmasına dikkat edecekve bütün çizim paftalarına binada uygulanacak beton ve donatıçeliği sınıfını mutlaka yazacaktır.

17.5.1 Kalıp Planlarının Çizim Kriterleriİdare, kalıp planlarının çiziminde aşağıda belirtilen

kriterlere uyacaktır.

a) Her farklı kat için kotunu da belirterek kalıp ve donatıplanlarını ayrı ayrı çizecektir.(1/50)

b) Kalıp planını, bütün ölçüleri (iç ve dış ölçülendirme,aks ölçüleri vb.) içerecek şekilde hazırlayacak ve herdoğrultuda olmak üzere en az bir kesit kalıp dışınaçizecek ve üzerine döşeme kotlarını mutlaka yazacaktır.

c) Kalıp planı üzerinde tün elemanların poz numaralarınıgösterecektir.

d) Kalıp planı üzerinde gösterilmesi durumunda karışıklığasebebiyet verebilecek elemanları veya bu elemanlara aitdetayları, plan dışında ayrıca çizecektir.

e) Merdivenleri ayrı bir paftada her farklı kat ve konumiçin ayrı ayrı çizecektir.(1/33,1/25,1/20)

77

f) Tesisat boşluklarını ve baca deliklerini kalıp planındabelirtecektir.

g) Tüm kalıp planı paftalarında tasarımda göz önüne alınanetkin yer ivme katsayısını, bina önem katsayısını, yerelzemin sınıfını ve taşıyıcı sistem kat sayısını mutlakayazacaktır.

h) İnşaat yapımı sırasında uyulması gereken hususları paftaüzerine yazacaktır.

17.5.2 Donatı Planlarının ve Açılımlarının Çizim Kriterleri

İdare, donatı çizimlerinde aşağıda belirtilen hususlarıdikkate alacaktır.

a) Donatı planında, döşeme donatılarının çapını, ağırlığınıve toplam boyunu yazacaktır.Boşluklara ait kenardonatılarına çizecektir.

b) Kirişlerin boyuna ve enine kesitlerine çizdikten sonraher bir demir ayrı ayrı çıkarılarak üzerine kıvrımlararasındaki boyları, toplam boyu, çapını ve adediniyazacaktır.Kiriş detay çizimlerinde, her bir kiriş içinayrı ayrı olmak üzere kiriş mesnetlerindeki sarılmabölgelerinin uzunluklarını, bu bölgelere ve açılımlarınıaçık olarak gösterecektir.(1/20)

c) Her bir değişik kat için eksenler üzerine kolonkesitlerini veren kolon aplikasyon planlarınıçizecektir.(1/20)

d) Kolon yerleşim planlarında, düşey donatıların en kesitiçindeki konumlarını, çaplarını ve sayılarını ayrıntılıolarak gösterecektir. Ayrıca her bir kolon-kiriş düğümnoktasında, alttaki kolondan yukarıya uzatılandonatıları ve kolona bağlanan tüm kirişlerin boyunadonatılarını planda gösteren yatay kesitleri alacak veböylece kolon ve kiriş donatılarının, birleşimbölgesinde betonun uygun olarak yerleştirilmesine engelolmayacak şekilde düzenlendiğini açık olarakgösterecektir.

e) Boyuna ve enine donatıları tümü ile aynı olan her birkolon tipi için, boyuna kesitleri alarak donatılarındüşey açılımlarını çizecektir.Kolonlarda boyuna kesit,donatı ek bölgelerini, bindirme boylarını ve kolon üstucundaki kolon-kiriş birleşim bölgesini de

78

içerecektir.Buna göre kolon-kiriş birleşim bölgelerineait detay çizimi yerine, her bir birleşim bölgesininayrı ayrı detay çizimini verecektir.

f) Her bir kolon tipi için ayrı ayrı olmak üzere, sarılmabölgelerinin (kolon ve kiriş sarılma bölgelerinin)uzunluklarını, kolon orta bölgesi ile üstteki kolon-kiriş birleşim bölgesine konulan enine donatılarınçapını, sayısını, aralıklarını ve en kesittekiaçılımlarını çizim üzerinde açık olarak gösterecektir.

g) Perde yerleşim planlarında, düşey donatıların perdegövdesindeki ve perde uç bölgelerindeki konumlarını,çaplarını, aralıklarını ve sayılarınıgösterecektir.Ayrıca her bir perde tipi için boyunakesitler alınarak donatıların düşey açılımlarınıyapacaktır. Enine donatıların düşey açılımlarınıyapacaktır.Enine donatıların da çapını sayısını vearalıklarını çizim üzerinde açık olarak gösterecek vedonatı açılımlarını çizecektir.

h) Temel donatılarında, demirlerin eleman içindekikonumlarını, parça ve toplam boylarını, çaplarını vesayılarını açık olarak gösterecek ve donatı açılımlarınıçizecektir.

18 KIYI KORUMA YAPILARI

İdare, proje alanının hali hazır durumunu gösterecek kıyışeridine ve deniz tabanına ait harita çalışmalarını (plankoteve batimetrik ölçümleri) gerçekleştirecektir.Ayrıca yapılacakkıyı koruma yapısına yakın dere var ise dereye ait hidrolojikve hidrolik bilgileri temin ederek, derenin denize çıkışağzının şeklini gösterecek, eğimini belirleyecek ve enkesitlerini çizecektir.

Rüzgar yönü ve dalga hareketleri ile ilgili meteorolojikbilgileri toplayarak hakim rüzgar yönünü, yapıyı etkileyenikincil yönleri, hızlarını, periyotlarını ve feç uzunluklarını(rüzgar yönünde kıyı ile yapı arasındaki en büyük mesafeyi)dikkate alarak, gerekli teorik hesapları yapacaktır.Hesapsonuçlarını, gözlem ve ölçüm sonucu elde edilen bilgilerlekarşılaştırarak uygulama projelerine esas teşkil edecek projekriterlerini belirleyecektir.(hakim rüzgar yönünü, ikincil

79

rüzgar yönlerini, maksimum dalga yüksekliğini, dalga boyunu,dalga periyodunu vb.)

Derenin, denize çıkış ağzına getirdiği sürüntü malzemesiile o bölgede deniz tabanında bulunan hareketli malzemenincinsini ve özelliklerini (dane büyüklüğünü, özgül ağırlığını,dane dağılımını vb.) tespit edecektir.

Toplanan bilgiler doğrultusunda prototipe uygun olarakhazırlanacak modelin, laboratuvar şartlarında test edilerek butestlere ait bütün safhaları, alternatif çalışmaları ve eldeedilen sonuçları kapsayacak bir sonuç raporu hazırlayarakİdare’nin onayına sunacaktır. Raporun DSİ Teknik Araştırma veKalite Kontrol (TAKK) Dairesi Başkanlığı tarafındanonaylanmasını takiben, alternatif model çalışmaları arasındanprobleme cevap verebilecek en uygun çözüm önerisini dikkatealacak ve uygulama projelerini buna göre hazırlayacaktır.

Yukarıda bahsedilen arazi, laboratuvar ve büroçalışmaları neticesinde belirlenen proje kriterleri göz önündebulundurularak, kıyı koruma yapısının konumunu, kret kotunu,uzunluğunu ve genişliğini tespit edecektir.Ayrıca korumayapısına ait tabaka kalınlıklarını, taş ağırlıklarını ve şeveğimlerini, projelendirmeye esas olan dalga yüksekliklerini vedalga dinamik itkilerini dikkate alarak, yapacağı stabilitehesapları sonucunda belirleyecektir.

İdare, inşatta kullanılacak taş kalitesini veözelliklerini (deniz suyuna karşı dayanıklılığını, özgülağırlığını, belirlenen taş ocağından elde edilebilecekmaksimum taş büyüklüğünü vb.) araştıracak ve bu bilgileriproje üzerinde gösterecektir.

İdare, yapacağı hesaplara ve model deneyleri sonuçlarınadayalı aşağıdaki çizimleri hazırlayarak İdare’nin onayınasunacaktır.

a) Genel vaziyet planı (1/500,1/100)b) Boy kesit (1/300,1/100)c) En kesitler (1/50,1/25,1/10)d) Detaylar (1/50,1/25,1/10)

80

C. ÖN RAPORA TABİ OLAN VE OLMAYAN SANAT YAPILARINDA TEMEL TİPLERİ VE TEMEL KAZILARI UYGULAMA PROJELERİ

1 TEMEL TİPLERİ

1.1 Tekil temeller1.2 Mütemadi temeller1.3 Radye temeller1.4 Kazıklı temeller

1.4.1 Ahşap kazıklar1.4.2 Beton kazıklar1.4.3 Betonarme çakma kazıklar (Franki kazıklar)1.4.4 Betonarme yerinde dökme kazıklar (fore kazıklar)1.4.5 Vibreks kazıklar1.4.6 Çelik kazıklar

2 TEMEL KAZILARINDA ZEMİN İYİLEŞTİRME YÖNTEMLERİ

2.1 Kum-çakıl serilmesi2.2 Klasik alüvyon enjeksiyonu2.3 Yüksek basınçlı çimento şerbeti enjeksiyonu yapılması(jet-grout)2.4 Zeminin dondurma yöntemi (ground freezing)2.5 Zeminde YAS seviyesinin düşürülmesi ve oturmanınhızlandırılması2.5.1 Drenaj2.5.2 Pompalı nokta kuyular(well-point)2.5.3 Fitil direnler(wick-drain)

3 TEMEL KAZILARINDA İKSA TEDBİRLERİ

3.1 Kazılarda şev stabilitesi 3.1.1 Kazı şevlerinde canlı iksa tedbirleri3.1.2 Püskürtme betonu (shotcrete)3.1.3 Pere kaplama3.1.4 Anroşman (taş tahkimat)3.1.5 Gabion (fildöfer)3.1.6 Reno kaplama (reno maitress)

3.2 Dik kazıları stabilitesi

81

3.2.1 Ankrajlı panel duvarlar3.2.2 Aralıklı, teğet veya kesişen fore kazıklı iksa duvarları3.2.2.1 Ankrajsız uygulama3.2.2.2 Ankrajlı uygulama 3.2.3 Ankrajlı mini kazıklar3.2.4 Plaplanş iksa

4 TEMEL KAZILARINDA SIRDIRMAZLIK TEDBİRLERİ

4.1 Kesişen fore kazık perde4.2 Diyafram duvar4.3 İnce duvar (thin-wall)4.4 Yüksek basınçlı çimento şerbeti enjeksiyonu (jet-grout)4.5 Çamur hendeği (slurry-trench)4.6 Palplanş perde

82