gazeta va ju - ziyouz.com

ÒÎØÊÅÍÒÑÅÍÒßÁÐ

Ì Ó Í Ä À Ð È Æ À

ÒÎØÊÅÍÒÍÈÍÃ 2200 ÉÈËËÈÃÈÃÀ

Çàéíèääèí ÂÎÑÈÔÈÉ. Òîøêåíò âà óíèíã áî²ëàðè........................................3

ÍÀÑÐÈâàí ÂÀÇÎÂ. Çóëì èñêàíæàñèäà. Ðîìàí.....................................................9Õîëèäà ÈÑÐÎÈË. £îð ê´ï ¸³³àí ³èø. £èññà..................................................64

ØÅÚÐÈßÒ ÌÈÍÒÀ£ÀËÀÐÈ

Ðèììà ÊÀÇÀÊÎÂÀ. Îíàëèê – áó ñåâèí÷, µàðîðàò......................................56Ñòèâåí ÊÐÅÉÍ. É´ë÷è é´ë òàíëàäè µà³è³àò òîìîí. ....................................96

ÌÎÇÈÉÄÀÍ ÑÀÄÎËÀÐ

Ìóñî ÌÀÌÀÄÀÇÈÌÎÂ. Óëó²áåê ìåðîñè æàµîí îëèìëàðè íèãîµèäà...........100

ÔÀËÑÀÔÀ. ÌÀÄÀÍÈßÒ. ÑÀÍÚÀÒ

Äåéë ÊÀÐÍÅÃÈ. Èìêîííè áîé áåðìàíã.......................................................104

ÀÄÀÁÈÉ ÆÀÐÀ¨ÍÓëó²áåê ¥ÀÌÄÀÌ. Áàäèèéëèê ìåçîíëàðèíèíã óìðçî³ëèãè......................138Àíäðåé ÑÒÎËßÐÎÂ. Ìàøà³³àòëè é´ë. (Ñóµáàò)........................................142

ÀÄÀÁÈÉ ÒÀÍ£ÈÄ

Øåðàëè ÒÓÐÄÈÅÂ Òàðèõãà ÿíãè÷à íàçàð..................................................145

ÊÈÒÎÁËÀÐ ÎËÀÌÈÄÀ

Î.ÀÁÄÓËËÀÅÂ, Õ.ÑÀÌÀÄÎÂ. «Çàêîâàò» õàçèíàñèãà èëê ³àäàìëàð.........151

ÑÀÐÃÓÇÀØÒ. ÄÅÒÅÊÒÈÂ. ÔÀÍÒÀÑÒÈÊÀ

×èíãèç ÀÁÄÓËËÀÅÂ. Áîðñà êåëìàñäàí ³àéòãàíëàð. Ðîìàí.....................156ßíãè íàøðëàð...........................................................................................204

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍ¨ÇÓÂ×ÈËÀÐÓÞØÌÀÑÈ

Ìóàññèñëàð:

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÌÀÒÁÓÎÒ ÂÀ ÀÕÁÎÐÎÒÀÃÅÍÒËÈÃÈ

ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÌÀÚÍÀÂÈßÒ ÂÀ ÌÀÚÐÈÔÀÒ

ÊÅÍÃÀØÈ

1997 éèë èþíäàí ÷è³à áîøëàãàí ¹ 9 (148) 2009 éèë,ñåíòÿáð

www. jad.uz

www.ziyouz.com kutubxonasi

ÆÀ¥ÎÍ ÀÄÀÁÈ¨ÒÈ2

Áîø ìóµàððèð´ðèíáîñàðè:

Ìèðï´ëàò ÌÈÐÇÎ

Òàµðèð µàéúàòè:

Ôàéçè ØÎ¥ÈÑÌÎÈË(ìàñúóë êîòèá)Îðòè³áîé ÀÁÄÓËËÀÅÂÀìèð ÔÀÉÇÓËËÀÍàçèðà Æ¤ÐÀÅÂÀÀçèç ÑÀÈÄÃóë÷åµðà ÌÓ¥ÀÌÌÀÄÆÎÍ

Æàìîàò÷èëèê êåíãàøè:

Áîáóð ÀËÈÌÎÂÝðêèí ÂÎ¥ÈÄÎÂÎäèë ¨£ÓÁÎÂÀíâàð ÆÀÁÁÎÐÎÂÀáäóëëà ÈÑÌÎÈËÎÂÌèíµîæèääèí ÌÈÐÇÎÀáäóðàµèì ÌÀÍÍÎÍÎÂÀáäóëëà ÎÐÈÏÎÂÀçèìæîí ÏÀÐÏÈÅÂ¢àéðàò ØÎÓÌÀÐÎÂÒ´ëåïáåðãåí £ÀÈÏÁÅÐÃÅÍÎÂÐóñòàì £ÎÑÈÌÎÂ

Íàâáàò÷è ìóµàððèð Ã. ÌÓ¥ÀÌÌÀÄÆÎÍÒåõíèê ìóµàððèð Ó.ÊÈÌ

Ìóñàµµèµ Ä.ÀËÈÅÂÀÊîìïüþòåðäà ñàµèôàëîâ÷è Ç.ÌÀÍÍÎÏÎÂÀ

Æàµîí àäàáè¸òè, 9. 2009

ÈÍÄÅÊÑ 828, 829

¤çáåêèñòîí Ìàòáóîò âà àõáîðîò àãåíòëèãèäà ð´éõàòãà îëèíãàí, ¹172

Ó÷ áîñìà òîáî³ µàæìãà÷à á´ëãàí ³´ë¸çìàëàð ³àéòàðèëìàéäè.

«Æàµîí àäàáè¸òè» æóðíàëèäà ýúëîí ³èëèíãàí àñàðëàðíè ê´÷èðèá áîñèøäà âà ³àéòà íàøðýòèøäà òàµðèðèÿòíèíã ¸çìà ðîçèëèãè îëèíèøè øàðò.

Òàµðèðèÿò ìàíçèëè:100129, Òîøêåíò, Íàâîèé ê´÷àñè, 30.

Òåëåôîíëàð: 244-41-60; 244-41-61; 244-41-62.E-mail: [email protected]

Áîñèøãà ðóõñàò ýòèëäè. 05. 09.2009 é. Áè÷èìè 70õ108 1/16. Ãàçåòà ³î²îçè. Îôñåò áîñìà.Øàðòëè áîñìà òîáî³ 18,2. Íàøðè¸ò áîñìà òîáî²è 20,0.

Æàìè 1250 íóñõà. ðà³àìëè áóþðòìà. Áàµîñè øàðòíîìà àñîñèäà.

“Æàµîí àäàáè¸òè” æóðíàëè êîìïüþòåðèäà òåðèëèá, ¤çáåêèñòîí Ìàòáóîò âà àõáîðîòàãåíòëèãèíèíã ¢àôóð ¢óëîì íîìèäàãè ÍÌÈÓäà ÷îï ýòèëäè.

100128, Òîøêåíò, Øàéõîíòîµóð ê´÷àñè, 86.

© Æàµîí àäàáè¸òè, 2009 é.


mailto:[email protected]


Çàéíèääèí Âîñèôèé Òîøêåíò âà óíèíã áî²ëàðè

Òîøêåíò âà óíèíã áî²ëàðè

Áèð íå÷à íóêòà, ýé àðæóìàíä, òèíãëà,Ìóëêè Òîøêàíä âàñôèí áóë ñèôàò òèíãëà:

Áóë äè¸ð õ´áëè²è µàð ³àéäà áóòóíÑîáèò âà à¸íäèð äîíî õàë³ ó÷óí.

Îµ, ³àíäàé ìóëêäèð áó, ðàâçàéè ðèçâîí1

Õèæîëàòäàí á´ëìèø ê´çëàðäàí ïèíµîí.

Êèìêè ìó³èì á´ëñà óë äè¸ðäà, áàñ,Õóëäó2 íàúèéìíè3 µàì áîø³à ýñëàìàñ.

¤çãà æîéäà òèðèê á´ëãàíäàí ê´ðàÓë äè¸ðäà ´ëìî³ ÿõøèäèð, ³àðà.

Øàìîë òóôðî²èíè ýëòàð ôàëàêêà,Ò´òè¸ ³èë²àëè ÷àøìè ìàëàêêà.

Ñóâè øóíäî³ øèðèí, óë îáè µà¸òÓÿòäàí çóëìîòãà4 áåðêèíìèø, µàéµîò.

Ãàð õàáàð òîïñàéäè áó ñóâäàí Õèçð,Çóëìîò òîìîí àëàì ê´òàðìàñäè áèð.

Áóðàê íàµðè ñóâè äîèìî ðàâîí,Æèíîí5 áî²ëàðèäà Ñàëñàáèëñèìîí.6

Îñòè ñîô òîøëî³äèð, áî³, äóððè ñàìèéí,7Ñèð²à ³èëñà àðçèð àíè µóðè úèéí.8

Òîøêåíòíèíã 2200 éèëëèãèãà

Çàéíèääèí ÂÎÑÈÔÈÉ

Òîøêåíòäàãè ¥àçðàòè Èìîì ìàæìóàñè, Àáó Áàêð £îôôîëè Øîøèé ìà³áàðàñè òàðêèáèäàÇàéíèääèí Âîñèôèé èñìëè ìóµòàðàì øàõñíèíã ³àáðè áîð. Íà³ëãà ê´ðà, ìà³áàðàãà êèðàâå-ðèøäàãè ÷àï òàðàôäàãè äàõìà ó çîòãà ìàíñóáäèð.

Øàéõ, øîèð, àäèá âà àëëîìà á´ëãàí áó çîòíèíã ò´ëè³ èñìè Øàéõ Çàéíèääèí Ìàµìóäèáí Àáäóæàëèë Âîñèôèéäèð. Ó êèøè Õóðîñîí ìàìëàêàòèäà òó²èëèá ´ñãàí (1486), øåúðèéìóàììî ñàíúàòè áîðàñèäà ìîµèð á´ëãàíè ó÷óí ¸øëèãèäàí Àìèð Àëèøåð Íàâîèé íàçàðèãàòóøãàí, 1511 éèëãà÷à ¥óñàéí Áîé³àðîíèíã ´²ëè Ôàðèäóí ¥óñàéíãà êîòèáëèê âà áîø³à ´²èë-ëàðèãà ìóàëëèìëèê ³èëãàí.

Ó êèøè µèæðèé 918 éèë áîøëàðèäà, ìèëîäèé 1 512 éèëäà ¥èðîòäàí Ìîâàðîóííàµðãàñàôàð ³èëàäè. Àââàë Ñàìàð³àíääà áèð éèë èñòè³îìàò ³èëèá, êåéèí Áóõîðîãà áîðàäè, áèð




Õóøá´é íàñèìëàðè áà²îÿò ìàð²óá,Ðóµïàðâàð ìàµáóáíèíã íàôàñèäåê õ´á.

Ñàáî µóáîáèäàí ñà³èéì9 – áåìîð æîíÄàðµîë øèôî òîïèá, ñî² á´ëóð øó îí.

Ìàµâàøëàðäåê àíèíã îëîâè äèëêàø,Ëåêèí äèëêàø ìàµâàø ëàúëè óë îòàø!

Áàñ, êèìêè õîµëàñà, ôèòíàñèí ê´ðñèí,Àíèíã øóúëàñèäà òîáëàíèá òóðñèí.

Øóúëàëàðè áîøäàí þêñàê µàìèøà,¥àð áèðè ìèñîëè çàð ò´ëà øèøà.

Òóòóí îëîâëàðäàí àæðàá ÷è³³àíäàËîëàçîðäà ñàðâëàð ïàéäîäèð àíäà.10

Øàµàð òåãðàñèäà µàð òàðàô áî²äèð,Àäí11 ê´íãëèäà µàì óë ñàáàá äî²äèð.

Àíèíã ÷îðáî²ëàðèí âàñô ýòñàì ñ´çäàí,Ýðàì áî²ëàðè µàì ÷è³³àéäèð ýñäàí.

Òåðàêëàð á´é ÷´çèá òóðãàíäà ³àòîð,Íîçïàðâàð ¸ð àíèíã ³îøèäà íî÷îð.

Ã´çàëëàð ê´ðñà óë ³îìàòíè – á´é÷àí,Óÿòäàí ³îøèäà òåê ³îëóð, ´é÷àí.

Ìèñëè ê´ï ñàíàâáàð ³àäëè ñèéìèíáàð -¥àð òàðàô á´é ÷´çèá òóðèáäèð àðúàð.12

Ñóâäà àêñ ýòãóâ÷è òîëíèíã áàðãëàðè -Ê´ëäà ò´ðãà òóøãàí áàëè³ëàð áàðè.

£èçèë ãóëëàð àêñè ÷àìàí óçðà íîð –Àéìàí âîäèéñèíèíã îëîâè÷à 13 áîð.

ßøèë ãóëáóí óçðà òóãèëãàí ²óí÷à –Ãóëãóí ìàéãà ò´ëà ÿì-ÿøèë õóì÷à.

³àí÷à âà³ò ó åðäà òóðãà÷, ñ´íã Òóðêèñòîí øàµðèäàí 40-50 ÷à³èðèì ìàñîôà á´ëãàí Ñàáðîí(áàúçè ìàíáàëàðäà Ñàâðîí) øàµðèãà êåëàäè. Êåéèí ó åðäàí Ôàðêàíä (Ïàðêåíò)ãà, óíäàí Òîø-êåíòãà, óíäàí Øàµðèñàáçãà, óíäàí ÿíà Ñàìàð³àíäãà, óíäàí Ñèðäàð¸ á´éèäàãè Øîµðóõèÿøàµðèãà, óíäàí Îµàíãàðîíãà âà ÿíà Òîøêåíòãà êåëàäè.

Òîøêåíò ñóëòîíè Ñåâèí÷õîæàõîí âàôîò ýòãà÷ (µèæðèé 931, ìèëîäèé 1 525 éèë), ´²ëèÊåëäèìóµàììàä Ñóëòîí óíèíã ´ðíèãà µóêìäîð á´ëäè. Óíèíã óñòîçè á´ëãàí Âîñèôèé øóñàáàá áèëàí Òîøêåíòäà äîèìèé ÿøàá ³îëäè, 1566 éèëäà øó åðäà âàôîò ýòäè, øó åðäà -¥àçðàòè Èìîì ìà³áàðàñè µóäóäèäà äàôí ýòèëäè.

Âàñèôèéíèíã Òîøêåíò âà óíèíã áî²ëàðè µà³èäàãè íàñðèé âà øåúðèé áà¸íëàðè óëó² µàé-ðàò, ìóµàááàò âà ñàäî³àò íàìóíàñèäèð. «Áàäîåú-óë-âà³îåú» àñàðèäàí ó çîò, µà³è³àòàí, Òîø-êåíò øàéäîñè ýêàíëèãè ìàúëóì á´ëàäè.

ÒÀÐÆÈÌÎÍ




¨ ìàµçóí àíäàëèá þðàãèñèìîíÓñòè ðàíãèíäèð-ó, è÷è ò´ëà ³îí.

Âîµ, ²àëàò ³èëèáìàí, ãóë ò´ëà áó áî²Àíäàëèá ê´íãëèãà ñîëèá òóðàð äî².

Áó áî²íèíã áóëáóëè øàâ³ èëà íîëîí,Ãóëíèíã áåäîäèäàí ÷åêêàéäèð àô²îí.

Àðè³ á´éëàðèäà áóíàôøà µîëè£´í²èðî³ þíãëè ò´ï ³´çè ìèñîëè.

¨ é´³ëèê ìóëêèäàí ³àòîð âà ³àòîðÍèëèé ãóë êåëòèðìèø êàðâîíè áàµîð.

Ñàâñàí µàì ²óí÷àëàá, ìóøò òóãèá äèëäàí,Áàðìî³ëàðèí ê´ì-ê´ê ³èëèáäèð íèëäàí.

Á´¸³÷è ìåíìàí, äåá, µàð áî²äà õèë-õèëÑàááî²14 ó÷óí ëîéè³ ãóëìàí, äåéäè, íèë.

Íàðãèç áî³³à êåëãà÷, ê´ç òåãèá óë äàì,Áåìîðäåê ÷´çèëèá ³îëìèø ñàðâ µàì.

Øóë ñàáàá òèë ÷´çèá þç ìèíãëàá ²óí÷à,Ñàðâãà äàì ñîëóð, òî òóçàëãóí÷à.

Ðàñòàíèíã ãóëëàðè – µàìèøàáàµîð,Óë ñàáàá áî²ëàðäà µàìèøà áàµîð!

Âàðäíèíã15 ³àäàìèãà íèñîð ýòèá øîä,Àøðàôèéëàð16 ñî÷ìèø ÷àìàíäà áèñîò.

£îðóí ãàíæè åðäà ê´ìèëãàíäè õîð,Î÷äè óë õàçèíà î²çèíè áàµîð.

Ãóëõàéðè µàð òîìîí á´ëèáäèð ³àë³îí,£óááàñè ãàâµàðãà çàáàðæàä µàð îí.

Óë ãàíæ ³´ëãà êèðñèí äåÿ, õîëîñäèð,Áàµîð áîøèìèçäà ãàâµàðøóíîñäèð.

Ëîëàçîðíè îø¸í àéëàìèø áóëáóë,Î²çèäàí ´ò ñî÷àð ãóë ²àìèäà óë.

Òîíã åëè ëîëàíè µîâàí÷à àéëàá,×àìàíäà õóøá´éëèê òóÿð àâàéëàá.

Ãóíîµêîð µèíäóäåê àð²óâîí, ÿúíèÊàëòàêëàð çàðáèäàí ³îðàéìèø òàíè.

Êàëòàêäàí æèñìèäà ê´ï ÿðàñè áîð,Òàíèäà þç ìèíãëàá ³îí ³àòðàñè áîð.




Çàíáà³17 ²óí÷àñèíèíã íóðèäà – áî²äàÊîôóð18 øàìúè ³îëìèø áåðèâîæ, äî²äà.

¨ðíèíã áàðìî²èäàí áåðèá áèð íèøîí,Êóìóø øèøàñè µàì á´ëìèø íàìî¸í.

Áî²íèíã êåëèíëàðè ¸ïãàíäà íè³îá,Íàñòàðèí áîøèäà - µà¸äàí µèæîá!

£óìðè áî³³à êèðèá áåõóä âà ñàðìàñò,Ñàðâ øîõëàðèãà æîéëàøäè áèð ïàñ.

Ãóëíèíã ìóæäàñèíè òóéèá µàð ¸íäàí,«Êó-êó»ëàá19 íîëàëàð ÷è³àðäè æîíäàí.

£óøëàð äàðàõò óçðà, ìàñíàä îëèéäèð,¥àð áèðè ìèíáàðäà áèòòà ³îðèéäèð.

Áàð÷àñè øàâ³ àðî àéëàøèá íèäî,ßðàòãàíãà àéòóð òàñáèµó ñàíî.

Ìåâàëàð âàñôèí µàì òèíãëàíã áó êåçëàð,Øàðáàò áóëî²èäèð óíäàí î²èçëàð.

Óçóìëàð âàñôèíè ñîëñàì áà¸íãà,Óëàð ãàðîâ ýðóð äóððè ²àëòîíãà.20

Íîçèê ñîµèáèéëàð, íàçàðäà, µîëè –Äèëáàðíèíã áèð íîçèê ëàúëè ìèñîëè.

Øàêñèç, µóñàéíèíèíã µàð áèð äîíàñè –£èììàòáàµî äóðíèíã ýíã äóðäîíàñè.

Þëäóç øîäàñèäèð áîáàêèé øèíãèë,Èøêîì îñìîíèãà ÷è³³èëó ê´ðãèë!

Ê´ðàêèéëàð21 ³àíäãà ãàðîâ á´ëãàéäèð,Íàáîòäàí øàêàðõàíä ³èëèá êóëãàéäèð.

Øàêàðóçóìëàðè øàêàðäàí óñòóí,Íàáîòó øàêàð áåð áàµîñè ó÷óí!

Êèì àðè³ á´éèäà ³îâóí ñ´éèáäèð,Áåµèøò ìåâàñèíè ¸ääàí ³´éèáäèð.

Íàáîò òîòè åòèá ³îâóíèãà, áèë,Òàúìè ëàççàòèãà á´ëãà÷ ìó³îáèë,

Ìèñð àµëè ñè¸ñàò èëà ³àµðäàí×´ï èëà ÷è³àðìèø óíè øàµàðäàí.22

£àíäãà òåíãëàøãàíäà ³îâóí, ñåçäèëàð,Îäàìëàð óë ³îâóí áîøèí êåñäèëàð.




Ê´ê÷àñè æîíãà òåíã, æîíäàí ´òîäèð –Æîí óíèíã îëäèäà àðçîí ìàòîäèð!

Ê´ê âà íîçèê ìèñëè – æîíè øèðèí áó,Ê´êäîð íîçèêëàðíèíã øåâàñè óøáó:

Õàë³ µàì àìèðèéäàí òîïãà÷ µàëîâàò,Îëäè Àëèøåðäàí èëìè íàçîêàò.23

ßíà ìåâàëàðêèì, ñà³ëàìèø á´ñòîí,Âàñôèäà ñ´éëàéèí øàðµ èëà äîñòîí:

¥àð áèð àíîðèäèð íîðè ïèñòîíèé,Ëàúë êîíè âà ëåêèí ëàúëè ðóììîíèé!24

Ëàúëó ¸³óò ò´ëà µó³³àäèð àíîð,Æîíó äèë îëãàéäèð óíäàí ³óò, ìàäîð.

Íàøâîòè âàñôèíè ýòîëìàì áà¸í,Î²èç ñóâãà ò´ëãàé ôèêðèäàí ÷óíîí.

¥àð áèðèíè íàáîò øèøàñè äåðñèç,¨êè îáè µà¸ò ê´çàñè äåðñèç.

Îëìàñè âàñôèäà íå äåéèí áó îí? –£´éèíã, ²àâ²îëàðãà ò´ëìàñèí æàµîí!

¥àð áèðè äèëáàðëàð çàíàõäîíèäèð,Êèì ê´ðñà, äèë àíèíã àðìó²îíèäèð.

Àëëîµ òèí÷ àñðàñèí, áåµèñèãà áî³,Óíäàí ÿõøèëèêêà þç òóòèáäèð áî²!

Áåµèøò áåµèñèíèíã ðàíãè óíäàäèð,Ðèçâîíè õóëä ´çè ã´¸ øóíäàäèð.

Áîø³à ìåâàëàðäàí áîð ÿíà àíæèð,Õ´áëèêäà é´³ óíãà ´õøàø âà íàçèð.

Óëàðäàí µàð áèðè æîíãà µàëîâàò,Ìàúñóìëèê òèìñîëè, ïîê âà ñàëîìàò.

Òèðèêëèê êîíèäàí áóäèð áèð àðêîí,Áó áèíî òî àáàä á´ëìàñèí âàéðîí!

1 Ð à â ç à é è ð è ç â î í – æàííàò áî²è; ðàâçà – áî², æàííàò áî²è.2 Õ ó ë ä – «æàííàòóë-õóëä» - ìàíãóëèê áî²è, àáàäèé ³îëèíàäèãàí æàííàò.3 Í à ú è é ì – «æàíàòóí-íàúèéì» - íåúìàòëàðè ì´ë æàííàòëàð.4 Ç ó ë ì î ò – Åð þçè ³îðîí²ó á´ëàãèíèíã øèìîëèé ³èñìè; íà³ëãà ê´ðà Õèçð

àëàéµèññàëîì ó åðäà òèðèêëèê ñóâèíè è÷èá, àáàäèé µà¸ò òîïãàíëàð. ßíà íà³ëãà ê´ðà,Èñêàíäàð Çóë³àðíàéí îáèµà¸òíè èçëàá, ó åðãà áîðãàí. Áàéòëàðäà øó ìàúíîëàðãà èøîðàáîð.

5 Æ è í î í á î ² ë à ð è – æàííàòëàðíèíã áî²ëàðè.6 Ñ à ë ñ à á è ë – æàííàòäàãè áèð áóëî³ íîìè.




7 Ä ó ð ð è ñ à ì è é í – ³èììàòáàµî ìàðâàðèäëàð.8 ¥ ó ð è ú è é í – îïïî³ þçëè, êàòòà âà øàµëî ê´çëè µóð ³èçëàð, æàííàò µóðëàðè.9 Ñ à ³ è é ì – áåìîð, äàðäëè.10 Âîñèôèé þ³îðèäàãè áàéòëàðäà ò´ðò óíñóð: øàìîë, òóïðî³, ñóâ âà îëîâíè òàíîñóá

ñàíúàòè èëà èôîäà ýòìî³äà.11 À ä í – «æàííîòè úàäí» – àäí æàííàòëàðè. £îçè Áàéçîâèé óíè ïàé²àìàáàðëàð,

ñèääè³ëàð âà øàµèäëàð ó÷óí õîñëàá ³´éèëãàí ìóµòàøàì âà ìóúàççàì áèð æàííàòýêàíëèãèíè «Òàôñèð» êèòîáèäà áèëäèðàäè.

12 À ð ú à ð – òèê ´ñàäèãàí àð÷à; òî² ñàðâ äàðàõòè.13 À é ì à í â î ä è é ñ è í è í ã î ë î â è – Ìóñî àëàéµèññàëîìíèíã ê´çèãà

äàðàõòäàí ê´ðèíãàí îëîâ.14 Ñ à á á î ² – á´¸³÷è, ðàíã áåðóâ÷è.15 Â à ð ä – õóøá´é àòèðãóë.16 À ø ð à ô è é – ìóµð (çàðá) óðèëãàí îëòèí.17 Ç à í á à ³ - ¸ñóìàí ãóëè.18 Ê î ô ó ð – ²îÿòäà î³ âà õóøá´é ìîääà.19 «Ê ó - ê ó»ëàìî³ – áó ´ðèíäà µàì ³óìðèíèíã îâîçè ìàúíîñèäà, µàì ôîðñèéäà

«Êó-êó?» – «£àíè- ³àíè?» äåãàí ñàâîë ìàúíîñèäàäèð.20Ä ó ð ð è ² à ë ò î í – éèðèê þìàëî³ äóð.21 Ê ´ ð à ê è é – óçóìíèíã áèð òóðè.22 Ì è ñ ð à µ ë è – ́ òãàí çàìîíëàðäà Ìèð õàë³è íîââîòíè èï ́ ðíèãà ÷´ïãà ³óéèá

òà¸ðëàð ýäè. Ìèñð íîââîòè íîââîòëàðíèíã ýíã ÿõøèñè á´ëãàíèäàí ñàâäîãàðëàð óíèøàµàð âà ìàìëàêàòäàí µàð òîìîíãà îëèá ÷è³èá êåòèøàð ýäè. Áàéò øó µîäèñàãà èøî-ðàäèð.

23 Î ë ä è À ë è ø å ð ä à í è ë ì è í à ç î ê à ò – Âîñèôèé áó ́ ðèíäà ³îâóííèíã«àìèðèé» òóðè Àìèð Àëèøåð Íàâîèé íîìèãà íèñáàò áåðèëãàí ³îâóí ýêàíëèãèãàáèëäèðèø áèëàí Íàâîèéíèíã òàáúè µàì áåµàä íîçèê ýêàíëèãèãà èøîðàò ³èëìî³äà.

24 Ë à ú ë è ð ó ì ì î í è é – àíîððàíã (³èðìèçè) ëàúë. (Ðóììîí – àíîðìàúíîñèäàäèð.)

Ôîðñ òèëèäàíÌèðçî ÊÅÍÆÀÁÅÊ

òàðæèìàñè



Èâàí Âàçîâ Çóëì èñêàíæàñèäàÍÀÑÐ

Èâàí ÂÀÇÎÂ

Çóëì èñêàíæàñèäàÐîìàíäàí áîáëàð

1 Áîëãàðèÿäà «×îðáîæè» äåá ´çèãà ò´³ îèëàëàð, åð ýãàëàðè, õóëëàñ, áîé îäàìëàð-

íè àéòèøãàí.

Òàíè³ëè áîëãàð ¸çóâ÷èñè Èâàí ÂÀÇÎÂ (1850–1921) Ñîïîòäåãàí øàµàð÷àäà òó²èëäè. Ñîïîò, Êàðëîâî, Ïëîâäèâäà ´³èäè.Ñ´íãðà îòàñèíèíã õîµèøèãà ê´ðà Ðóìèíèÿãà áîðèá, ñàâäî-ñîòè³ áèëàí øó²óëëàíäè. Ëåêèí ñàâäî èøëàðè ¸ø éèãèòíè´çèãà æàëá ýòìàéäè. Óíäà àäàáè¸òãà ³èçè³èø óñòóí êåëàäè.¨ø éèãèò æàµîí ìóìòîç àäàáè¸òèíè ´ðãàíèøãà êèðèøàäè.Äàñòëàá øåúð, äîñòîíëàð ¸çàäè. Êåéèí µèêîÿ, ³èññà, ðîìàí-ëàðè ýúëîí ³èëèíäè. Óíèíã «Çóëì èñêàíæàñèäà» (1889), «ßíãèåð» (1896) ðîìàíëàðè, «Æàðëèêêà» (1908), «Áîðèñëàâ» (1909)äðàìàëàðè, «Èññè³ æîé èçëîâ÷èëàð» (1903) êîìåäèÿñè áîë-ãàð ìóìòîç àäàáè¸òèíèíã äóðäîíà àñàðëàðè ñàíàëàäè.Èâàí Âàçîâíèíã ìàøµóð «Çóëì èñêàíæàñèäà» ðîìàíèäàí áèðïàð÷àíè ýúòèáîðèíãèçãà µàâîëà ýòìî³äàìèç.

Ðóñ÷àäàí Ò´ë³èí ÀËÈÌÎÂ

òàðæèìàñè

ÁÈÐÈÍ×È £ÈÑÌ

I. ÌÅ¥ÌÎÍ

Ìàíà øó ñ´ëèì, õóøµàâî ìàé î³øîìèäà ÷îðáîæè1 Ìàðêî ýã-íèäà õàëàò, áîøÿëàíã ´ç áîëàëàðè áèëàí æàìóëæàì µîâëèäà êè÷èêäàñòóðõîí àòðîôèäà ́ òèðàðäè.

Ñòîë îäàòäàãèäåê òîø òàðíîâäàí ³àëäèð²î÷äåê êóéëàá êóíó òóíòèíèìñèç æèëäèðàá î³èá ¸òãàí òèíè³ âà ìóçäåê æèë²à áèëàí äåâîðòàãèäà áàëàíä-áàëàíä ³îðàéèá òóðãàí ê´ì-ê´ê øàìøîäëàð îðàñèäàãèòîê ñ´ðè îñòèãà òóçàëãàí ýäè. Íàñòàðèí øîõèãà ÷èðî³ ̧ ³èá îñèá ³´éèë-ãàí, óíèíã õóø á´éè òàðàëèá òóðãàí íîçèê íîâäàëàðè õîíàäîí àúçî-ëàðèíèíã áîøëàðè óçðà ýãèëèá òóðàðäè.

Õîíàäîí àúçîëàðè îç ýìàñäè.Ñòîë àòðîôèäà Ìàðêî àìàêè, óíèíã îíàñè âà õîòèíè áèëàí áèð

ãàëà êàòòà-êè÷èê áîëà-áà³ðà æîé îëèøãàí, óëàðíèíã ³´ëëàðèäàïè÷î³, ñàí÷³è, ´ðòàãà íèìàèêè ³´éèëñà, õóääè «î÷ áà÷÷à²àðäàí ³î÷áà÷÷à²àð» äåãàí íà³ëíè àìàëãà îøèðèøãà õåçëàíãàíäàé áèð çóìäà åááèòèðèøàðäè.

Îòà ́ òêèð òèøëàðè áèëàí òîøíèÿì µàçì ³èëèá þáîðàäèãàí, îø³î-çîíëàðèíè ïèøèëëàá ò´ëäèðà¸òãàí áîëàëàðèãà ìóëîéèì íàçàð òàø-ëàá ³´ÿðêàí, êóëèá øóíäàé äåðäè:

– Îëèíãëàð ³´çèëàðèì, òåçðî³ ´ñèíãëàð! Ïåíà, ÿíà âèíîäàí îïêå!Õèçìàòêîð áîðèá àðè³÷àäà ñîâóá òóðãàí âèíîäàí êàòòà ÷èííè êî-

ñàãà ³óéèá êåëèá, ñòîëãà ³´éäè. Ìàðêî àìàêè êîñàíè áîëàëàðèãà óçà-òèá çàâ³ áèëàí äåðäè:



Èâàí Âàçîâ Çóëì èñêàíæàñèäà

– £àíè, è÷èíãëàð, øóìòàêàëàð!Êîñà ñòîë àòðîôèäà ́ òèðãàíëàðíè áèð àéëàíèá ÷è³äè. Áîëàëàðíèíã

ê´çëàðè ¸íèá, ¸íî³ëàðè ³èçàðäè. Ìàðêî á´ëñà, áóíäàí ðîµàò ³èëèáòàìøàíèá ³´éäè. ¤ç ³èëè²èäàí õîòèíèíèíã ³îâî²è îñèëèá êåòãàíè-íè ê´ðäè-þ, ´ãèðèëèá æèääèé äåäè:

– È÷àäèãàí á´ëèøñà, ìåíèíã îëäèìäà è÷èøñèí, âèíîãà ðóæó³´éèøìàñèí... Ýñàéãàíäà õóìíèíã è÷èãà òóøèá ¸òàäèãàí ïè¸íèñòàá´ëèøëàðèíè õîµëàìàéìàí.

Ìàðêî àìàêè áîëà òàðáèÿñèãà ³àòòè³³´ë ýäè. Ýñêè÷à ³àðàøäàãèîäàì, ìàúëóìîòè é´³, ëåêèí òàáèàò óíäàí ò´²ðè ôèêð þðèòèø ³îáè-ëèÿòèíè äàðè² òóòìàãàí, îäàìíè ÿõøè àæðàòàäè, ó òà³è³ëàíãàí íàðñàêèøèãà äîèì øèðèí ê´ðèíèøèíè ÿõøè áèëàäè. Øóíèíã ó÷óí áîëà-ëàðíèíã òàáèàòèäà ´²ðèëèêêà ìîéèëëèê øàêëëàíèá ³îëìàñèí, äåáµàòòî ïóë ñîëàäèãàí ñàíäè²èíèíã êàëèòèíè µàì óëàðãà èøîíèá òîï-øèðàâåðàðäè.

– Ãî÷î, áîð ñàðâ ³óòèäàí µàì¸íèìíè îëèá êåë, – äåá ³îëàðäèáàúçàí.

¨êè áîø³à ´²ëèãà:– Áîëàì, òèëëà áîð ³óòèäàí éèãèðìà ÷åðâîí îëèá ³´é. £àéòãà-

íèìäà áåðàðñàí, – äåá áóéðó³ áåðèá, ÷è³èá êåòàðäè.Ó ïàéòëàð êàòòàëàð îâ³àòëàíãàíäà áîëàëàð áèð ÷åêêàäà óëàðíèíã

µóðìàòèíè áàæî êåëòèðèá òóðàäèãàí ïàéòëàð ýäè. Ëåêèí Ìàðêî ìåµ-ìîíäîð÷èëèêäà µàì áîëàëàðèíè ñòîë àòðîôèãà ´çè áèëàí ¸íìà-¸í´ò³àçàðäè.

– Îäàìëàð è÷èäà ´çèíè ³àíäàé òóòèøíè ´ðãàíñèí, – äåðäè ó. –Àíêî Ðàñêîïîâãà ´õøàá áèðîâëàðíèíã îëäèäà òîðòèíèá, îäàìîâèá´ëèá ´òèðãàíäàí íèìà ôîéäà.

Øóíè àéòèø êåðàêêè, Àíêî Ðàñêîïîâ ³îðà êîñòþì êèéãàí îäàìé´ëè³èá ³îëãóäàé á´ëñà, íà³ óÿëãàíèäàí åð ¸ðèëèá, åðãà êèðèá êåò-ãóäàé á´ëàðäè.

Óççóêóí ñàâäî-ñîòè³ èøëàðè áèëàí áàíä Ìàðêî áîëàëàðèíè ôà-³àò äàñòóðõîí àòðîôèäà ê´ðàð, âà³òäàí ôîéäàëàíèá óëàðíèíã òàð-áèÿñè áèëàí øó²óëëàíàðäè.

– Äìèòð, ýñèíãíè åäèíãìè, íåãà áóâèíãäàí îëäèí äàñòóðõîíãà³´ë ÷´çàñàí.

– Èëèÿ, ïè÷î³íè ³àññîáãà ´õøàá óøëàìà, íîííè ÷îïìàéäè, óíèêåñàäè.

– Ãî÷î, íàìóí÷à ¸³àâàéðîí á´ï êåòìàñàíã. Äàñòóðõîíãà ´òèðãàíäàáîøäàí ä´ïïèíè îëèá ³´ÿäè îäàì äåãàí. Ñî÷èíãíè ´ñèá êåòãàíèíè³àðà. Ãàíêîãà áîð, áèð êàçàê÷àñèãà îëèá ³´éñèí.

– Âàñèë, î¸²èíãíè éè²èøòèð, áîø³àëàð µàì ´òèðñèí. Äàëàãà ÷è³-³àíèíãäà õîµëàãàíèíã÷à ÿëïàéèá ´òèðàâåðàñàí.

– Àâðàì, ñåí ´çè êèìñàí? Ïðîòåñòàíòìèñàí? Ñòîëäàí îâ³àò µàìåìàé òóðèá êåòàñàí!

Ìàðêî áóíäàé íàñèµàòëàðíè áîëàëàðèãà êàéôèÿòè ÿõøè á´ëãàíïàéòëàðäàãèíà ³èëàðäè; àãàð áèðîí íèìàäàí õàôà á´ëñà áîðìè, äàñ-òóðõîí çàµàðãà àéëàíàðäè.

¤çè äèíäîð âà õóäîæ´é á´ëãàí Ìàðêî µàð õèë é´ëëàð áèëàí áîëà-ëàðèíèíã ³àëáèãà äèíèé à³èäàëàðíè ñèíãäèðèøãà µàðàêàò ³èëàðäè.¥àð êóíè êå÷³óðóí êàòòà ´²èëëàðè ñàíàì ³àðøèñèäà ´³èéäèãàí êå÷-êè äóîëàðèíè ýøèòèøãà ìàæáóð á´ëàðäè. ßêøàíáà âà áàéðàì êóíëà-ðè ýñà µàììà ÷åðêîâãà áîðèøè øàðò ýäè. Áó îäàòãà ³àòòè³ ðèîÿ ³èëè-íàðäè. Áèðîíòàñè áóíãà àìàë ³èëìàãàí êóí îèëàäà ³è¸ìàò-³îéèìá´ëàðäè.




Êèðî áèð êóíè ïàñõà ïàéòè òàâáà-òàçàððó ìàðîñèìèäà ³àòíàøèøèêåðàê ýäè. Ìàðêî óíãà, áîð ÷åðêîâäà ãóíîµèíããà òàâáà ³èëèá êåë-ãèí, äåäè. Êèðî ÷åðêîâäàí áàðâà³ò êåëèá ³îëäè. Ðîñòèíè àéòãàíäà, óðóµîíèé òóãóë, àðâîµíèÿì ê´ðãàíè é´³ ýäè.

– Òàâáà ³èëäèíãìè?– ¥à, – æàâîá áåðäè ´²ëè.– Êèìãà?Êèðî áèð îç ýñêàíêèðàá ³îëäè-þ, ëåêèí äàäèë æàâîá áåðäè:– ¥àçðàò Ýíþãà.Ó îòàñèíè àëäàãàí ýäè, ÷óíêè Ýíþ µàëè ¸ø ðóµîíèé á´ëèá, µå÷

êèì óíãà òàâáà ³èëìàñäè.Ìàðêî ´²ëè àëäà¸òãàíèíè áèëèá, ´ðíèäàí èð²èá òóðäè. Àçáàðîéè

²àçàáëàíãàíèäàí Êèðîíèíã ³óëî²èäàí ÷àíãàëëàá îëäè-äà, ê´÷àãà ñóä-ðàá ÷è³äè. Êåéèí øó ê´éè ÷åðêîâãà åòàêëàá áîðèá, ò´ïïà-ò´²ðè µàç-ðàò Ñòàâðèíèíã ³´ëèãà òîïøèðäè âà óíãà: «¥àçðàòèì, ìàíà áó ýø-øàêíè òàâáà ³èëäèðèá ³´é!» äåá òàéèíëàäè. ¤çè òî ´²ëè òàâáà ³èëãó-íè÷à êóòèá òóðäè.

Ìàðêîíèíã ÿíà áèð îäàòè, ´³èøíè òàøëàãàí îäàìëàðíè ¸ìîíê´ðàðäè. ¤çè âà³òèäà ´³èé îëìàãàíèäàí ´³èãàí, î³-³îðàíè òàíèãàíîäàìíè æóäà µóðìàò ³èëàðäè. Ìàðêî ´ç èíòèëèøëàðè, µàðàêàòëàðèáèëàí áóòóí Áóë²îðèÿíè ³èñ³à ìóääàòäà ìàêòàá áèëàí ò´ëäèðèá þáîð-ãàí ìàúðèôàòïàðâàðëàðíè µèìîÿ ³èëóâ÷è âàòàíïàðâàðëàð òîèôàñèãàêèðàðäè: ´çè àñëèäà áèëèì äåµ³îí, µóíàðìàíä, ñàâäîãàðãà êåðàêìè,é´³ìè ýêàíèíè ÿõøè òàñàââóð ³èëìàñäè. ßíà ´³èøíè òóãàòãàíëàðèø òîïîëìà¸òãàíèíè, òèðèê÷èëèãèíè ´òêàçîëìà¸òãàíèíè ê´ðèá òó-ðàð, áó µîë óíè ýçàðäè. Ëåêèí èëì-ôàí äóí¸íè ´çãàðòèðèá þáîðèø³óäðàòèãà ýãà á´ëãàí áèð ñèðëè êó÷ ýêàíëèãèíè µèñ ³èëàðäè. Ìàðêîõóäîãà ³àíäàé èøîíñà, ôàíãà µàì õóääè øóíäàé èøîíàð, óíãà øàêêåëòèðìàñäè. Øóíèíã ó÷óí ³´ëèäàí êåëãàí÷à ìàúðèôàò òàð³àòèøãàõèçìàò ³èëèøãà èíòèëàðäè. ¤çè ÿøà¸òãàí Áÿëà-×åðêâà øàµàð÷àñèäàáèð óìðãà ìàêòàáëàð íîçèðè á´ëèá ³îëèøäåê îðçó óíèíã áóòóí áîð-ëè²èíè ³àìðàá îëãàí ýäè. ¥àð ñàôàð óíè íîçèðëèêêà ñàéëàøàðäè.Óíãà µàììà èøîíàðäè, ÷óíêè ó øóíãà ìóíîñèá ýäè-äà. Ìàðêî îä-äèéãèíà áó æàìîàò èøèäà æîíèíè æàááîðãà áåðèá èøëàð, íà âà³òè-íè, íà ìåµíàòèíè àÿðäè, çîòàí, µóêóìàò áèëàí áî²ëè³, ìîääèé æè-µàòè µàì äóðóñòðî³ á´ëãàí, àéíè³ñà, ìàµêàìà äåãàíäåê, µàð õèëèøëàðäàí ´çèíè îëèá ³î÷àðäè.

Ñòîë éè²èøòèðèëãàíäàí ñ´íã Ìàðêî ´ðíèäàí ³´ç²àëäè. Ó ýëëèê¸øëàðäàãè, áèðîç áóê÷àéãàí á´ëñà-äà, êåëèøãàí, àëï³îìàò êèøèýäè. Äàëàìà-äàëà, ñàâäî èøëàðè áèëàí áîçîðìà-áîçîð þðàâåðãàíèäàíøàìîë âà ñîâó³äàí ï´ðñèëëàá êåòãàí ³îðàò´ðè þçëàðè µàòòî êóëèáòóðãàíäà µàì æèääèé ê´ðèíàðäè. Ê´ì-ê´ê ê´çëàðè òåïàñèäàãè ´ñè³,³óþ³ ³îøëàðè ýñà áó æèääèéëèêíè ÿíàäà á´ðòòèðèá ê´ðñàòàðäè. Ëå-êèí ìàíà áó æèääèé ³è¸ôàäà ³àíäàéäèð èëè³ëèê, µàëîëëèê, õóø-ôåúëëèê çóµóð ýòèá òóðàðäèêè, áó µîë ´çèãà îäàìëàðíèíã èççàò-èê-ðîì áèëàí ìóíîñàáàòäà á´ëèøëàðèãà ñàáàá á´ëàðäè.

Ìàðêî áàëàíä øàìøîä äàðàõòè îñòèäàãè ³èçèë ãèëàì òàøëàá³´éèëãàí ñ´ðèãà ́ òèðäè-þ, óçóí òðóáêàñèíè òîðòà áîøëàäè. Õîíàäîíàúçîëàðè æèëäèðàá òóðãàí ÷àøìà á´éèãà ò´øàëãàí ê´ðïà÷àãà ´òè-ðèøäè. Êåéèí î³ñî÷ à¸ë ³àµâà ñóçäè.

Áó î³øîì Ìàðêîíèíã êàéôèÿòè ÷î² ýäè. Ó áóòóí µîâëèíè áîøëà-ðèãà ê´òàðèá ³èé-÷óâ ³èëà¸òãàí áîëàëàðèíè çàâ³ áèëàí êóçàòèá òóð-äè. Óëàð ó ¸³äàí-áó ¸³³à þãóðèøàðäè. Óëàðíèíã ø´õ-øîäîí ³è÷³è-ðè³ëàðè, êóëãèëàðè, ãàïëàðè Ìàðêîíèíã ³óëî²èãà ÷àëèíèá òóðàðäè.




£èçè³, íà³ ó øîõäàí áó øîõãà ÷àµ-÷àµëàá ó÷èá-³´íèá þðãàí ³óø-ëàð áîçîðèíèíã ´çãèíàñè-ÿ. Ëåêèí áåãèäèð, ³óâíî³ ´éèíäàí ´ò ÷è³-äè: àââàë µà³îðàòëàð ýøèòèëà áîøëàäè, êåéèí ìóøòëàð èøãà òóøäè,îõèðè áó éè²èãà àéëàíäè: ³óøëàð áîçîðè ýíäè æàíã ìàéäîíèãà àé-ëàíãàí ýäè... Åíãèëãàíëàð øèêîÿò ³èëãàíè, åíããàíëàð ́ çëàðèíè î³ëà-ãàíè îíàëàðèíèíã îëäèãà þãóðèá êåëèøäè. Áèðîâè µèìîÿ÷è ³èëèááóâèñèíè åòàêëàá îëãàí, áîø³àñè µàêàìëèê ³èëèø ó÷óí îíàñèíèíã³´ëèäàí òóòãàí. Ìàðêî µàì ëî³àéä òîìîøàáèíäàí ³îçèãà àéëàíäè.Êèì µà³, êèì íîµà³, ó µàë ³èëèøè êåðàê ýäè, îòàëèê áóð÷è øóíèòà³îçî ³èëàðäè. Ëåêèí ³îçèëèê óäóìèãà õèëîô ðàâèøäà áîëàëàðè-íèíã áèðîâèíè î³ëàìàäèÿì, àéáëàìàäèÿì. ¥óêì îääèé á´ëäè: áèðè-íèíã áîøèäàí ñèëàäè, áîø³àñèèíã ³óëî²èäàí ÷´çäè, êè÷èêëàðè-íèíã ýñà – îçîð ê´ðãàíëàðè àñëèäà ìàíà øóëàð ýäè – þçëàðèäàí´ïèá ³´éäè.

Øó áèëàí ÿðàø-ÿðàø á´ëäè.Ëåêèí øó îí Èâàíèöà áóâèíèíã ýòàãèäà óõëàá ¸òãàí êåíæàñè

øîâ³èíäàí óé²îíèá êåòèá, õàðõàøà ³èëà áîøëàäè. Êàìïèð óíè³´ëèäà òåáðàòà áîøëàäè.

Ìàðêîíèíã õîòèíè óéäàí ÷è³äè.– Àñåí ³àëàé? – ñ´ðàäè óíäàí Ìàðêî.– Óõëàäè, èññè²è òóøäè, – äåäè ó.– Áóíà³à ³´ð³èí÷ëè íàðñàíè íèìàãàÿì ê´ðà ³îëäèéêèí-à?! – äåäè

òàøâèøëàíèá Èâàíèöà áóâè. – Ìàíà, î³èáàò, êàñàë á´ëèá ³îëäè.Ìàðêî áèð ³îøèíè ÷èìèðèá ³´éäè-þ, ëåêèí èíäàìàäè. Ãàï øóí-

äàêè, ´øà êóíè äàëàäàí ÷åðêîâ µîâëèñèãà ñóâî³÷è Ãåí÷îíèíã êàëëà-ñè òàíàñèäàí æóäî ³èëèíãàí ´²ëèíèíã ìóðäàñèíè îëèá êåëèøãàíýäè. Êè÷êèíà Àñåííèíã ìàêòàá äåðàçàñèäàí òóðèá ìóðäàãà ê´çè òó-øèá ³îëãàí âà áåçãàê òóòãàíäàé ³àëòèðàé áîøëàãàí ýäè.

– Êåëèíãëàð, µàììàìèç áàðàâàð ³´øè³ àéòàìèç. Âàñèë, µîçèð ñèç-ëàðãà íèìàäàí äàðñ áåðèøÿïòè?

– Óìóìèé òàðèõäàí.– Õ´ø, ³àíè, òàðèõäàí ñèçëàðãà íèìà µà³äà ãàïèðèá áåðèøÿïòè?– Èñïàí âîðèñëèãè ó÷óí á´ëãàí æàíã µà³èäà.– Ãèøïàíëàð µà³èäàìè, ´çè? £´é óëàðíè, áèçãà êåðàê ýìàñ... Óí-

äàí ê´ðà Ðîññèÿ µà³èäà áèðîí íèìà ãàïèðèá áåð.– Íèìàíè ãàïèðàé? – ñ´ðàäè áîëà.– Ìàñàëàí, Èâàí Ãðîçíèé, ¸êè Áîíàïàðòíèíã Ìîñêâàãà ³àíäàé

´ò ³´éãàíè µà³èäà...Ìàðêî ãàïèíè òóãàòìàãàí µàì ýäèêè, µîâëèíèíã ³îðîí²è áóð÷àãè-

äà áèð íèìà ãóðñèëëàá êåòäè-þ, òîø äåâîðãà ³óðèëãàí áîñòèðìàíèíãóñòèäàãè ÷åðåïèöàëàð ò´êèëèá òóøäè. Òîâó³ëàð ³´ð³³àíëàðèäàí ³à³îëà-øèá, æ´æàëàð ÷èéèëëàøèá, ³àíîòëàðèíè êåðãàí÷à µîâëèãà ¸éèëèáêåòèøäè. Äîðäàãè êèðëàðíè òåðà¸òãàí î³ñî÷ äîäëàá þáîðäè.

– £àðî³÷èëàð! £àðî³÷è áîñäè!Ò´ñ-ò´ïîëîí á´ëèá êåòäè. À¸ëëàð óéãà áåðêèíèá îëèøäè. Áîëàëàð

òóìòàðà³àé ³î÷èøäè. Óí÷à-ìóí÷àãà ³´ð³ìàéäèãàí Ìàðêî µàì øîâ-³èí êåëãàí ³îðîí²è áóð÷àêêà ê´ç òàøëàá, ́ çèíè óéãà óðäè. Ñàë ́ òìàéîòõîíàãà ÿ³èí áîø³à ýøèêäàí ÷è³äè. Óíèíã èêêàëà ³´ëèäà èêêèòàò´ïïîí÷à áîð ýäè.

Áóëàð áàðè øó ³àäàð òåç ñîäèð á´ëäèêè, µàòòî Ìàðêîíèíã õîòèíèµóøèíè éè²èá, ýðèíè óøëàá ³îëèøíè õà¸ëèãà µàì êåëòèðîëìàäè.Ôà³àò Ìàðêî îñòîíàãà åòãàíäà óíèíã âàµèìàëè îâîçè ýøèòèëäè. Ëå-êèí óíèíã îâîçèíèíã áîðè÷à àêèëëà¸òãàí âà ³´ð³³àíëàðèäàí áóëî³òîìîíãà þãóðèá êåòèøãàí èòëàðíèíã îâîçèãà ³´øèëèá êåòäè.




Äàðµà³è³àò, òîâó³õîíà áèëàí îòõîíà ́ ðòàñèäàãè ³îï-³îðîí²è áóð-÷àêäà ³àíäàéäèð áèð îäàì òóðàðäè. Çèìèñòîíäà áèðîí íèìàíè àæðà-òèø ³èéèí ýäè, áóíèíã óñòèãà Ìàðêî µîâëèíèíã ÷èðî³ íóð ñî÷èáòóðãàí ³èñìèäàí ³îðîí²è òîìîíãà þãóðèá ´òèá êåòãàíäè.

Ìàðêî î¸³ ó÷èäà þðèá îòõîíàãà êèðäè. Îò µóðêìàñèí äåá, îòíèíãñà²ðèñèãà øàïàòèëàá ³´éäè, êåéèí î²çèãà ̧ ²î÷ ïàíæàðà òóòèëãàí òóé-íóêäàí ì´ðàëàäè. ¨ óíèíã ê´çè ³îðîí²èãà ´ðãàíäè, ¸ ê´çèãà øóíäàéê´ðèíäè. ¥àð µîëäà µîâëèíèíã áóð÷àãèäà äàð÷à òàãèäà ³èìèð ýòìàéòóðãàí áèð îäàìíè àíè³ ê´ðäè.

Ìàðêî õè¸ë ýãèëèá íîòàíèø îäàìíè íèøîíãà îëäè-äà:– Ê´òàð ³´ëèíãíè! – äåá ³è÷³èðäè.Ó áèð íå÷à äà³è³à ³´ëèíè òåïêèäàí îëìàé òóðèá êóòäè.– Ìàðêî àìàêè, – äåÿ íîòàíèø îäàì øèâèðëàäè.– Êèìñàí? – äåäè Ìàðêî áóë²îð òèëèäà.– Ìàðêî àìàêè, ³´ð³ìàíã, ´çèíãèçíèêèìàí!Ìàðêî óíèíã ãàâäàñèíè àíè³ ê´ðäè.– Êèìñàí? – ñ´ðàäè Ìàðêî ýµòè¸òêîðëèê áèëàí ò´ïïîí÷àñèíè

òóøèðàðêàí, øóáµà áèëàí.– Èâàíìàí. Âèäèìëèê Ìàíîë Êðàëè÷íèíã ´²ëè.– Òàíèé îëìàÿïìàí... Áó åðäà íèìà ³èëèá þðèáñàí?– ¥îçèð µàììàñèíè àéòèá áåðàìàí, Ìàðêî àìàêè, – æàâîá áåðäè

êåëãèíäè õèðèëëàá.– Òóøóíîëìàÿïìàí... £àåðäàí êåëÿïñàí ´çèíã?– Óçî³äàí, Ìàðêî àìàêè... Êåéèí àéòàìàí.– Óçî³äàí äåãàíèíã ³àåðäàí?– Æóäà óçî³äàí, – øèâèðëàäè òóíãè ìåµìîí.– £àåðäàí?– Äè¸ðáàêèðäàí.Áó ãàï Ìàðêîíèíã õîòèðàñèíè ÷à³ìî³äåê ¸ðèòèá þáîðäè. Øó çà-

µîòè Ìàíîë áîáîíèíã ´²ëè Äè¸ðáàêèð ³àëúàñèãà òàøëàãàíèíè ýñëà-äè. Ìàíîë áîáî óíèíã ñàâäî µàìäà áîø³à ìóµèì èøëàðèäà ýíã ÿ³èí¸ðäàì÷èñè ýäè.

Ìàðêî çèìèñòîí µîâëèãà ÷è³èá, òóíãè ìåµìîííèíã ³´ëèäàí òóò-äè âà óíè îòõîíàäàí îëèá ´òèá, ïè÷àíõîíàãà îëèá êèðäè.

– Èâàí÷î, ´çèíãìèñàí? Ñåíè áèð ³àðè÷ëèãèíãäàí áèëàìàí-à, –äåäè àñòà Ìàðêî, – Áóãóí øó åðäà òóíà, ýðòàãà áèð ãàï á´ëàð.

– Ðàµìàò ñèçãà, Ìàðêî àìàêè... Áó åðäà ñèçäàí á´ëàê µå÷ êèìíèòàíèìàéìàí, – øèâèðëàäè Êðàëè÷.

– Áóíà³à äåìà! Áèç äàäàíã áèëàí ³àäðäîí ä´ñòìèç. Áó åðíè ´çóéèíãäàé áèë. Áèðîâ ê´ðìàäèìè èø³èëèá?

– É´³, µîâëèíãèçãà êèðãàíèìäà, íàçàðèìäà, ê´÷àäà µå÷ êèìé´³äàé ýäè.

– Êèðãàíèìäàìèø! Áîëàì, óéãà øóíà³à ³èëèá µàì êèðàðêàíìè?Ò´²ðèñè, áîñòèðèá êèðãàíèìäà äåãèí? Ìàéëè, µå÷³èñè é´³. Ìàíîëáîáîíèíã çóððè¸òè ìåí ó÷óí µàð ³àíäàé âàçèÿòäà µàì àçèç ìåµìîí,àéíè³ñà, ìàíà øóíäàé óçî³ þðòëàðíè áîñèá êåëãàíäà... £îðèí ³àëàé,Èâàí÷î?

– Ðàµìàò, Ìàðêî àìàêè, µå÷ íèìà åãèì é´³.– É´³, áèðîí íèìà òàìàääè ³èëèá îëèøèíã êåðàê. Áîðèá óéäàãè-

ëàðíè õîòèðæàì ³èëàé, êåéèí áàôóðæà ãàïëàøàìèç... £àíäàé ³èëèáê´çäàí íàðèðî³äà á´ëèøèíãíè ´éëàøèá ê´ðàìèç. Õóäî ´çè àñðàäè,îòèá òàøëàøèìãà áèð áàµÿ ³îëäè-ÿ! – äåäè Ìàðêî ýµòè¸òêîðëèê áè-ëàí ò´ïïîí÷àñèíèíã òåïêèñèíè òóøèðàðêàí.

– Ìàðêî àìàêè, óçð. Õàòî ³èëãàíèìíè òóøóíèá òóðèáìàí.




– Ñàáð ³èë, µîçèð ³àéòàìàí.Ìàðêî øóíäàé äåÿ òàø³àðèãà ÷è³èá, îòõîíà ýøèãèíè ¸ïäè.Êåëñà, õîòèíè áèëàí îíàñè ³´ð³³àíëàðèäàí ́ òàêàëàðè ̧ ðèëèá ́ òè-

ðèáäè. Óíè ñî² ê´ðèá èêêàëîâè áàðàâàðèãà áà³èðèá þáîðèøäè-þ,ã´¸ ÿíà ³î÷èá êåòìàñèí äåãàíäàé ³´ëëàðèãà ¸ïèøèá îëèøäè. Ìàðêî´çèíè õîòèðæàì òóòèá, óëàðíè µîâëèäà µå÷ êèì é´³ëèãèãà èøîí-òèðäè: áèðîâëàðíèíã ìóøóãè ¸ êó÷óãè óðèøèá êåòãàí á´ëñà êåðàãóäåâîðäàí ÷åðåïèöàëàð ó÷èá òóøãàí, òåíòàê Ïåíà á´ëñà, áóíè áèëìàéáà³èðèá þáîðãàí, äåá èøîíòèðäè.

– Áóòóí ìàµàëëàãà âàµèìà ñîëãàíè ³îëäè, – äåäè ó ò´ïïîí÷àëàðè-íè äåâîðäà îñèëèá òóðãàí ²èëîôëàðãà ñîëàðêàí.

Õîíàäîí õîòèðæàì á´ëäè.Èâàíèöà áóâè î³ñî÷íè ÷à³èðäè.– Âàµèìàíã ³óðñèí, èëîéèì! ¥àììàíèíã ´òàêàñèíè ¸ðâîðäèíã.

Áîð, îï÷è³èá áîëàëàðíè ³´éòîøãà ò´ñèá êåë.Ëåêèí øó îí äàðâîçà ³àòòè³ òà³èëëàá ³îëäè. Ìàðêî µîâëèãà ÷è-

³èá:– Êèì ó? – äåäè.– Õ´æàéèí, äàðâîçàíãíè î÷! – äåäè êèìäèð òóðê÷àëàá.– ¤íáîøè-êó! – øèâèðëàäè Ìàðêî õàâîòèðëàíèá. – Êðàëè÷íè áè-

ðîí æîéãà ÿøèðèø êåðàê.Øóíäàé äåá, ó äàðâîçàíèíã ³àéòà òà³èëëàãàíèãà µàì ýúòèáîð áåð-

ìàé îòõîíàãà þãóðäè.– Èâàí÷î! – äåá ÷à³èðäè ïè÷àíõîíàãà ì´ðàëàá.Æàâîá ýøèòèëìàäè.– Èâàí÷î, óõëàá ³îëäèíãìè, íèìà áàëî? – äåäè ó áàëàíä îâîçäà.ßíà æàâîá á´ëìàäè.– Áå÷îðà ³î÷èá êåòãàíìèêèí-à, – äåäè Ìàðêî îòõîíà ýøèãè î÷è-

ëèá ³îëãàíèíè ê´ðèá ³îëèá. Êåéèí à÷èíèá ³´øèá ³´éäè: – Ýíäèµîëè íèìà êå÷àðêèí?

¥àð ýµòèìîëãà ³àðøè Ìàðêî Êðàëè÷íè ÿíà áèð íå÷à áîð ÷à³èðèáê´ðäè. Æàâîá á´ëìàãà÷, ýøèê òîìîí þðäè. Áó âà³òäà äàðâîçà õóääè³àíîòëàðè èêêè òîìîíãà îòèëèá êåòãóäàé óñòìà-óñò ³àðñèëëàá óðè-ëàðäè.

II. ÌÎÌÀ£ÀËÄÈÐÎ£

Èâàí Êðàëè÷, àñëèäà, äàðâîçà äàñòëàá òà³èëëàãàíäà¸³ æîíµîëàòäàò´ñèíäàí îøèá, ´çèíè ê´÷àãà óðãàí ýäè. Áèð íå÷à äà³è³à ê´÷àäàýñàíêèðàá òóðèá ³îëäè. Êåéèí àñòà àòðîôãà àëàíãëàäè, ëåêèí çèìèñ-òîíäà µå÷ íèìàíè ê´ðìàäè. Îñìîííè ³îðà áóëóò ³îïëàá îëãàí; êèì-ñàñèç ê´÷àäà ñàðèí åë ´ðíèíè êó÷ëè ò´çîí ýãàëëàäè. Êðàëè÷ äó÷ êåë-ãàí áèðèí÷è òîð ê´÷àãà áóðèëäè-äà, æàäàë þðèá êåòäè. £´ëëàðè áè-ëàí äåâîðíè ïàéïàñëàá þðàðêàí, äàì-áàäàì î¸²è ê´ëìàêêà òóøèáêåòàðäè. Ê´÷àäàãè äàðâîçàëàð, äàð÷àëàð, äåðàçàëàð áîðêè, µàììàñèòà³àòà³ áåðê. Óëàðäàí çàððà÷à íóð òóøìàñäè. ¥à¸òäàí àñàð é´³ äåñàá´ëàäè. Âèëîÿòäàãè áîø³à øàµàðëàð êàáè ìàíà áó øàµàð÷à µàì ÿðèìòóí á´ëìàñäàí øóíà³à ́ ëèê øàµàð òóñèíè îëàðäè. Êðàëèñ áèðîí æîé-äàí øàµàð òàø³àðèñèãà ÷è³èá ³îëàðìèêèíìàí, äåãàí óìèääà òóì-ñîëëàá óçî³ òåíòèðàäè. Áèð äàðâîçà ñîÿáîíè îñòèãà êåëãàíäà ñåñêà-íèá òóøäè-þ, ³îòèá ³îëäè. Îëäèíäà êèìíèíãäèð ³èìèð ýòìàé òóð-ãàí ³îï-³îðà ãàâäàñèãà ê´çè òóøäè. Êðàëè÷ äàðâîçàãà åíãèë ñóÿíäè.Èòíèíã àââàë èðèëëàøè, êåéèí æàµë áèëàí àêèëëàøè óíè äàðâîçà-äàí íàðè êåòèøãà ìàæáóð ³èëäè. Ó øóíäî³³èíà äàðâîçàíèíã íàð-




¸²èäà óõëàá ¸òãàí ³´ðè³÷à èòíè óé²îòèá þáîðãàí ýäè. ¤çèíèíã ýµòè-¸òñèç µàðàêàòè âà èòíèíã àêèëëàøè óíè áèëäèðèá ³´éäè. Òóíãè ñî³-÷èëàð ²èìèðëàøèá ³óðîëëàð øàðà³ëàá ³îëäè-þ êèìäèð òóðê÷àëàá:«Ò´õòà!» äåá ³è÷³èðäè. Ìàíà øóíäàé ´òà õàâôëè äà³è³ëàðäà à³ë µàìïàíä áåðèá ³îëàäè, îäàì ²àéðèøóóðèé ðàâèøäà µàðàêàò ³èëà áîø-ëàéäè. Ôà³àò, ´çèíè µèìîÿ ³èëèø ó÷óí ³î÷èøíè èõòè¸ð ýòàäè, õî-ëîñ. Êðàëè÷ îð³àãà ³àéòèá ´çèíè ³îðîí²èëèê ³àúðèãà óðñà á´ëàðäè.Óíè èë²àá óøëàá îëèøëàðè ó÷óí ³îðîí²èëèê ìîíåëèê ³èëàðäè. Ëå-êèí ó ´çèíè îëäèíãà óðäè-þ, ïîëèöèÿ÷èëàð ´ðòàñèäàí ´³äåê ó÷èá´òèá êåòäè. £îðîâóëëàð îð³àñèäàí ³óâèøãà òóøäèëàð, áèð çóìäà ê´÷àøîâ³èí-ñóðîíãà ò´ëäè. Áó øîâ³èí è÷èäàí áóë²îð ïîëèöèÿ÷èñèíèíã:«Ò´õòà! Îòàìàí!» äåãàí ÷èí³èðè²è ýøèòèëäè. Êðàëè÷ îð³àñèãà ³àðà-ìàé ³î÷èá áîðàðäè. Îð³àäàí áèð íå÷à áîð ´³ îâîçè ÿíãðàäè, ëåêèí³îðîí²èäà óíãà òåãìàäè. Ïîëèöèÿ÷èëàðäàí áèòòàñè îð³àñèäàí åòèáêåëèá, åíãèäàí óøëàá îëäè. Êðàëè÷ áèð ñèëòàíèá ³´ëèíè åíãèäàí÷è³àðäè. Êóðòêàñèíè óíèíã ³´ëèäà ³îëäèðèá, îë²à þãóðèá êåòäè. Îð-³àñèäàí ÿíà èêêè ìàðòà ´³ îâîçè ÿíãðàäè. Êðàëè÷ ³à¸³³à ³î÷à¸òãà-íèíè áèëìàé èëãàðèëàá áîðàðäè, ó ç´ð²à íàôàñ îëàð, ÷àð÷àãàíèäàíî¸³ëàðè ÷àëèøèá êåòìî³äà ýäè. ¥àð ³àäàì òàøëàãàíäà éè³èëàé äåð,åðãà ¸òèá îëãèñè êåëàðäè. Áèðäàí ÷à³ìî³ ÷à³èá, ¸í-àòðîôíè ¸ðèòèáþáîðäè, àíà øóíäàãèíà Êðàëè÷ êàòòàêîí áèð äàëàíèíã ´ðòàñèäà êå-òà¸òãàíèíè, òàú³èá÷èëàð ³àåðäàäèð óçî³ëàðäà ³îëèá êåòãàíèíè áèë-äè. ¥îëäàí òîéèá áèð ¸í²î³íèíã îñòèäà ñàë ´çèãà êåëèá îëèø ó÷óíåðãà ÷´êäè. Òî² òàðàôäàí êó÷ëè øàìîë ýñàð, ÿïðî³ëàð øèòèðëàð,ìîìà³àëäèðî³íèíã ãóìáóðëàãàí îâîçè µàììà ̧ ³íè áîñèá êåòäè. £î÷î³-íèíã òåïàñèäà ÷à³ìî³ ÷à³èá, ìîìà³àëäèðî³ áèð ãóìáóðëàäè-þ, ñ´íãòèíäè. Æèíäàé á´ëñàÿì îëèíãàí äàì âà òîçà µàâî ³î÷î³³à êó÷ áàõøýòäè. ¥àâîíèíã àâçîéèäàí µîçèð øàððîñ ̧ ì²èð ³óéèøè ñåçèëèá òóðàð-äè, øóíèíã ó÷óí Êðàëè÷, áèðîí áîøïàíà òîïèø ó÷óí òåçëèê áèëàíèëãàðèëàá êåòäè. Àòðîôèäàãè áàëàíä-áàëàíä ³àéðà²î÷ëàð êó÷ëè øà-ìîëäàí ÷àé³àëàð, ́ ò-´ëàíëàð øóâèëëàðäè: àôòèäàí, áóòóí òàáèàò, áîð-ëè³ æóìáóøãà êåëãàí÷à ³óò³ó ñîëèá á´êèðà¸òãàíãà ´õøàðäè. Éèðèê-éèðèê ¸ì²èð òîì÷èëàð åðãà ´³äåê ³àäàëà áîøëàäè. ßíà ÷à³ìî³ ÷à³èáíîòåêèñ òî² ´ðêà÷ëàðè òàðµèíè ÷èçèá ê´ðñàòäè, ³óäðàòëè ìîìà³àëäè-ðî³ òîìíè áóçãàíäåê äàµøàòëè ³àðñèëëàäè. ¨ì²èð ³óéäè. Øàìîëäàí³èÿëàá ¸²à¸òãàí ̧ ì²èð õóääè ñàâàëà¸òãàíãà ´õøàðäè. Áóëóòëàðàðî ÿð³-èðàá êåòãàí ÷à³ìî³ëàð ´çèíèíã ²àðîéèá î³-ê´êèø íóðè áèëàí çóëìàòò´íèíè éèðòèá, áèð çóì äîâ-äàðàõòëàðíè, òî²ëàðíè ¸ðèòàðäè. Òèì-³îðîí²èëèê áèëàí äàì ñàéèí ´ðèí àëìàøèá òóðãàí áó ñåµðëè ìàíçàðàäàµøàòëè ýäè. Òàáèàòíèíã ìàíà øó òèéè³ñèç êó÷èäà – ìàíà øó íóð´éèíèäà, ìàíà øó äàµøàòëè ÷àðî²îíëèêäà ³àíäàéäèð µàéðàòîìóç æî-çèáà áîð ýäè. Áóëàð áàðè ìàµîáàòëè òîìîøàãà, áèð-áèðè áèëàí êóðà-øóâ÷è âà î³èáàòäà áèð-áèðè áèëàí ³´øèëèá, ³àíäàéäèð ¸âóç èëîµèé³óäðàò óé²óíëèãèäà áèðëàøèá êåòóâ÷è ÷åêñèç âà ñèðëè êó÷ëàðíèíã´çàðî ́ éèíèãà ́ õøàðäè... Òàáèàò ́ çèíèíã ôóñóíêîð æîçèáàñèíè ìîìà-³àëäèðî³ ïàéòèäàãèíà ò´ëà íàìî¸í ³èëàäè.

Êðàëè÷ èâèá øàëàááî á´ëäè, ÷à³ìî³ ê´çëàðèíè ê´ðìàñ ³èëèá³´éäè, êó÷ëè ³àëäèðî³äàí ³óëî³ëàðè òîì áèòäè. Ëåêèí ó é´ë òàíëà-ìàé îë²à áîñàð, äàì ÷àêàëàêçîðëàðíè ¸ðèá ´òàð, äàì äàðàõòçîð îðà-ëàá þðñà, äàì ïîëèçëàðäàí ´òèá áîðàðäè, áàðèáèð ¸ì²èðäàí ñà³ëà-íàäèãàí áèðîí ïàíà æîé òîïèëàé äåìàñäè. Íèµîÿò, ³óëî²èãà ñóâíèíãøîâóëëàãàí îâîçè ýøèòèëèá, áîø³à øîâ³èíëàðíè áîñèá êåòà áîø-ëàäè. Ó òåãèðìîí íîâèãà êåëèá ³îëãàí ýäè. ßíãèäàí ÷à³³àí ÷à³ìî³êóòèëìàãàíäà ñåðøîõ òîë îñòèäàãè òåãèðìîííèíã òîìèíè ̧ ðèòäè. Êðà-




ëè÷ þãóðèá áîðäè-þ, òåãèðìîííèíã ýøèãè òåïàñèäàãè ñîÿáîí îñòè-ãà ´çèíè îëäè. Ñàëäàí êåéèí ýøèêíè èòàðãàí ýäè, ýøèê î÷èëèáêåòäè. Ó è÷êàðèãà êèðäè. È÷êàðè ³îðîí²è âà ñîêèí ýäè. Òåç îðàäàìîìà³àëäèðî³ µàì ´òèá êåòäè: ¸ì²èð òèíäè-þ, øó çàµîòè øàìîëµàì ò´õòàäè. Áóðäà-áóðäà áóëóòíèíã ÷îêëàðèíè ³èçàðòèðèá îé ì´ðà-ëàäè. Îñìîí ̧ ðèøäè. Ôà³àò ìàé îéèäàãèíà µàâî ìàíà øóíäàé òåç-òåç´çãàðèá òóðàäè.

Î¸³ òîâóøëàðè ýøèòèëäè, Êðàëè÷ äàðµîë ´çèíè ä´ë áèëàí äåâîðîðàñèäàãè òîð é´ëàêêà îëäè.

– Áóíè ³àðà, ýøèê î÷èëèá êåòèáäè, øàìîë î÷ãàí á´ëñà êåðàê, –äåäè äà²àë ýðêàê îâîçè ³îðîí²èëèêäà, êåéèí êèìäèð äàððîâ ìîé÷è-ðî³íè ¸³äè.

Êðàëè÷ áåêèíèá ¸òãàí æîéèäàí á´éèíè ÷´çèá ³àðàäè, áàëàíäá´éëè, ³îòìàãèíà òåãèðìîí÷è âà óíèíã ¸íèäà êàëòà ÿøèë íèì÷àêèéãàí ³èçíè ê´ðäè. £èç (ó òåãèðìîí÷èíèíã ³èçè á´ëñà êåðàê) ç´ðáåðèá ýøèêíè òàíáàëàøãà óðèíàðäè. Ó ´í ó÷-´í ò´ðò ¸øëàðäà á´ëñà-äà, õàòòè-µàðàêàòëàðè ¸ø ã´äàêêà ´õøàð, óçóí-óçóí êèïðèêëàðè îðà-ñèäà ³îï-³îðà ê´çëàðè áîëàëàð÷à ìàúñóì áî³àðäè. Îääèé êèéèìäàµàì óíèíã ñàðâäåê òèê ³îìàòè ñåçèëèá òóðàð, áó á´é åòãàíäà µàìã´çàë áèð ³èç á´ëèøèäàí äàëîëàò áåðèá òóðàðäè. Àôòèäàí, îòà-áîëàæèëëà óçî³³à µàì êåòìàãàí, ýµòèìîë, øó ÿ³èí àòðîôäàãè µàìêàñá-ëàðèäàí áèðèíèíã îëäèãà áîðãàí á´ëñà êåðàê. ×óíêè óñòèäàãè êè-éèìëàðè µàëè ó ³àäàð µ´ë á´ëìàãàíäè.

– ¢èëäèðàêíè ìàµêàìëàãàíèìèç îìàäè èø á´ëäè-äà, á´ëìàñà,ìàíà áó ñåë ñèíäèðâîðãàí á´ëàðäè, – äåäè òåãèðìîí÷è. – Îááî Ñòàí÷îáîáî òóøìàãóð-åé! Áèð ãàïãà òóøñà, ´çèíè ò´õòàòà îëìàéäè... Õóäîãàøóêóð, é´²èìèçäà áèðîâ êèðèá øèïøèéäàì ³èëèá êåòìàáäè, – óøóíäàé äåá àòðîôãà àëàíãëàäè. – Áîð ¸ò, Ìàðèéêà, îíàíã ñåíè íåãàþáîðà ³îëäèéêèí-à? Àíà ýíäè, ýðòàëàáãà÷à æîí µîâó÷ëàá ÷è³àìàí.

Òåãèðìîí÷è íèìàíèäèð õèðãîéè ³èëèá, ê´÷èá êåòãàí òàõòàíèìèõëàé áîøëàäè.

Ìàðèéêà îòàñèíèíã àéòãàíèíè ³èëèá áóð÷àêêà áîðäè-äà, ´çèãà âàîòàñèãà æîé ñîëäè, êåéèí áèð íå÷à ìàðòà òàúçèì ³èëèá, áîðèá ï´ñòàê-êà ÷´çèëäè: ÷´çèëäè-þ, áå²àì áîëàëàð êàáè áèðïàñäà óõëàäè-³îëäè.

Êðàëè÷ áóëàðíèíã áàðèíè àæàáëàíèá êóçàòèá òóðäè. Òåãèðìîí÷è-íèíã äà²àë, ëåêèí ¸³èìòîé ÷åµðàñè óíãà èøîíèøãà äàúâàò ýòàðäè.Áóíà³à ÷åµðàëè îäàìëàð µå÷ ³à÷îí ñîò³èí á´ëìàéäè. Øóíäàé äåá´éëàá áåêèíèá ´òèðãàí æîéèäàí ÷è³èøãà, òåãèðìîí÷èäàí ¸ðäàì âàìàñëàµàò ñ´ðàøãà ³àðîð ³èëäè. Ëåêèí øó îí òàø³àðèäàí êèìëàð-íèíãäèð òàµäèäëè îâîçè ýøèòèëäè; òåãèðìîí÷è ³àääèíè ðîñòëàá,³óëî³ ñîëäè. Ýøèê ³àòòè³-³àòòè³ òà³èëëàäè.

– ¥îé òåãèðìîí÷è, î÷ ýøèãèíãíè! – äåá ³è÷³èðäè êèìäèð òóðê-÷àëàá.

Òåãèðìîí÷è ýøèê ¸íèãà êåëèá, òàìáàíè ìàµêàìëàá ´ðíàòäè-þ,îð³àñèãà ´ãèðèëäè. Óíèíã þçè ³óâ î³àðèá êåòãàí ýäè.

Ýøèê ÿíà òà³èëëàäè, êèìäèð áà³èðäè, èò àêèëëàäè.Áóëàð «îâ÷èëàð», – ´éëàäè òåãèðìîí÷è èòíèíã àêèëëàøèäàí óíè

òîçè òóñìîë ³èëèá. – Ëàúíàòèëàð, ³àíäàé øóì íèÿòäà êåëèøãàíè-êèí? Áó ´øà Ýìàêñèç Ïàµëàâîíäàí áîø³àñè ýìàñ».

Ýìàêñèç Ïàµëàâîí äåãàíëàðè øóíäàé ³àáèµ áèð èíñîíêè, áóíà-³àñè µàëè äóí¸ãà êåëìàãàí. Õîµ êå÷àñè, õîµ êóíäóçè á´ëñèí, àòðîô-äàãè àµîëèíè ³îí ³à³øàòàäè. Èêêè µàôòà áóðóí ó Èâàíîâà ³èøëî²è-äàãè Ãàí÷î Äààëèëàð îèëàñèíè áèòòà ³´éìàé ñ´éèá êåòäè. Êå÷à àðàâà-äà êàëëàñè êåñèëãàí áîëàíèíã ìóðäàñèíè øàµàðãà îëèá êåëèøäè,




àéòèøëàðè÷à, áó óíèíã èøè ýìèø. Øàìîë á´ëìàñà, äàðàõòíèíã ó÷è³èìèðëàìàéäè. Êåòìà-êåò çàðáàëàðäàí ýøèê áóçèëà áîøëàäè.

Òåãèðìîí÷è íèìà ³èëèøèíè áèëìàé ãàðàíãñèá, áîøèíè ÷àíãàë-ëàãàí÷à äîâäèðàá ³îëãàí ýäè. Ïåøîíàñèäàí äîíà-äîíà òåð ÷è³äè. Êå-éèí øàðò ýãèëäè-äà, ãàðä áîñãàí êóðñè îñòèäàí áîëòà îëèá îøè³-ìîøè²èäàí àæðàá êåòàé-êåòàé äåá òóðãàí ýøèêíèíã îð³àñèãà áîðèáîëäè. Áèðî³ òèí÷ãèíà óõëàá ̧ òãàí ³èçèãà ê´çè òóøäè-þ, äàððîâ øàø-òèäàí ³àéòäè. Òåãèðìîí÷èíèíã þçèäà ³´ð³óâ, óìèäñèçëèê âà ³àé²óèôîäàëàðè çóµóð ýòèá òóðàðäè. Âóæóäèäà æóíáóøãà êåëãàí ²àçàáäàíîòàëèê ìåµðè óñòóí êåëäè. «Ýãèëãàí áîøíè ³èëè÷ êåñìàñ», äåãàíõàë³ ìà³îëèíè ýñëàäè-þ, áåðàµì êèìñàëàð áèëàí êóðàøèøäàí ê´ðà,óëàðäàí ðàµì-øàô³àò òèëàøíè àôçàë áèëäè. Êåéèí øîøà-ïèøà áîë-òàíè Êðàëè÷ ÿøèðèíèá ¸òãàí ä´ëíèíã óñòèãà òàøëàäè, áîðèá Ìà-ðèéêàíèíã óñòèíè ê´ðïà áèëàí ´ðàäè-äà, ýøèêíè î÷äè.

Îñòîíàäà åëêàñèäà îâ õàëòà, îëäèëàðèäà òîçè èò, èêêè ³óðîëëèòóðê òóðàðäè. Óëàðäàí áèðè èòíèíã áî²è÷èäàí óøëàá îëãàí ýäè. Èê-êèí÷èñè, ðîñòäàíàì ´øà ³îíõ´ð Ýìàêñèç Ïàµëàâîí ýäè. Ó àââàë òå-ãèðìîí è÷èãà ÿõøèëàá ê´ç þãóðòèðèá ÷è³äè, êåéèí è÷êàðèãà êèðäè.Ó áàëàíä á´éëè, ³àääè áóê÷àéãàí âà îðè³³èíà ê´ñà áèð îäàì ýäè.Óíèíã íîìè, ³èëãàí èøëàðèíè ýøèòãàí îäàì çèð òèòðàð, ëåêèíáàøàðàñè óí÷àëèê ³´ð³èí÷ëè ýìàñ ýäè. Ôà³àò êè÷èê ³èñè³ ÷à²èðê´çëàðè õóääè ìàéìóí ê´çëàðèäàé ìàêêîðîíà ´éíàá òóðàðäè. Áàøà-ðàñèäàí âàµøèé áèð µèðñ ̧ ²èëèá òóðãàí ïàêàíàãèíà, ìóøàêäîð ÷´ëî³øåðèãè ýñà êåòèäàí èòíè åòàêëàá è÷êàðèãà êèðäè-äà, ýøèêíè ¸ïäè.

Ýìàêñèç Ïàµëàâîí ¸âóç ê´çëàðèíè òåãèðìîí÷èãà ³àäàäè.– Òåãèðìîí÷è, ³àíè àéò-÷è, íåãà ýøèêíè òåçäà î÷ìàäèíã?Òåãèðìîí÷è ´çèíè î³ëàø ó÷óí íèìàíèäèð ²´ëäèðàá, Ìàðèéêà

óõëàá ¸òãàí áóð÷àêêà õàâîòèðëàíèá ê´ç òàøëàá ³´ÿðêàí, ÷ó³óð òàú-çèì ³èëäè.

– Áèð ´çèíãìèñàí? – Ýìàêñèç óíãà ´ãèðèëäè.– ¤çèììàí, – äåÿ øîøà-ïèøà æàâîá áåðäè ó âà àëäàø áåôîéäà

ýêàíëèãèíè áèëèá ³´øèá ³´éäè: – áîëàì µàì áîð, àíóâ åðäà óõëàá¸òèáäè.

Øó òîï Ìàðèéêà óñòèäàí ê´ðïàíè ñóðèá, êåëãàíëàð òîìîí ´ãè-ðèëèá ¸òäè. ×èðî³íèíã õèðà íóðè óíèíã îïïî³ á´éíèíè ¸ðèòèá òó-ðàðäè. Òóðêëàð óõëàá ¸òãàí ³èçãà µèðñ áèëàí òèêèëèøäè. Òåãèðìîí-÷èíèíã ïåøîíàñèäàí òåð ÷è³èá êåòäè. Ýìàêñèç óíãà ́ ãèðèëèá, ÿñàìàìóëîéèìëèê áèëàí äåäè:

– Ìåíãà ³àðà, î²àéíè, áîðèá áèçãà áèð øèøà àðî³ òîïèá êåë.– Ïàµëàâîí î²à, ÿðèì êå÷à á´ëèá ³îëäè. Øàµàðäàãè µàììà ³îâî³-

õîíàëàð áåðê, – äåäè òåãèðìîí÷è Ìàðèéêàíè ìàíà áó âàµøèéëàðãà¸ë²èç òàøëàá êåòñà íèìà á´ëèøèíè òàñàââóð ³èëèá.

– Áîð, áîð, – äåäè ÷´ëî³, – áèçäàé ôó³àðîëàðíèíã íàñèáàñè ó÷óíáèðîíòàñè î÷è³äèð µàëè. Áèð ìåµìîí ³èëñàíã, îòàìëàøñàê äåâäèì,êåéèí ä´ñòëàøàìèç...

×´ëî³ ´ç ìóðîäèãà åòèøãà øóáµàëàíìàãàíè òåãèðìîí÷èíèíã èççàò-íàôñèãà òåãà¸òãàí ýäè. Ó µàòòî áå÷îðà îòàäàí íèÿòèíè ÿøèðìàäè µàì.

Ýìàêñèç áå²àì óõëàá ̧ òãàí ³èçäàí ê´çèíè óçìàñäè. Àòðîôèãà ³àðàá,òåãèðìîí÷è µàëè µàì êåòìàãàíèíè áèëäè: óíèíã ³îøëàðè ÷èìðèë-äè, ëåêèí ´çèíè òóòäè, ìóëîéèìëèê áèëàí äåäè:

– Áèðîäàð, áó äåéìàí, ³èçèíã êåòâîðãàí ýêàíìè? Ìåµìîíëàðãà³àðàá òóðàäè... £àíè, æ´íà, àðî³ îëèá êåë, òåãèðìîíèíãíè ´çèìèç³´ðè³ëàá òóðàìèç. – Êåéèí äà²äà²à áèëàí ³´øèá ³´éäè: – ÝìàêñèçÏàµëàâîí êèìëèãèíè áèëñàíã êåðàê-à?2 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




Òåãèðìîí÷è áó ñîõòà ãàïëàðíèíã çàìèðèäà íèìà áîðëèãèíè àëëà-³à÷îí ïàé³àá åòãàí ýäè. Óíèíã ìóñàôôî ³àëáè ²àçàáãà ò´ëãàí ýäè.Ëåêèí òóçî³³à òóøãàí ýäè: èêêè ¸âóçãà ³àðøè áèð ´çè: ó ´ëèìãà µàìòàé¸ð ýäè-þ, ëåêèí áó µîë ³èçíè µà³îðàòäàí ³óò³àðèá ³îëîëìàñäè.Øóíäàí êåéèí ÿíà èêêè éèðò³è÷ãà ÿëèíà áîøëàäè.

– Àéëàíàéëàð, ìåí ÷îëíè ³èéíàìàíãëàð. Áåòîáìàí, àúçîéè áàäà-íèì çèð³èëëàÿïòè... èøäàí êåéèí ´çèìíè òàïïà òàøëàéìàí... ðóõñàòáåðèíãëàð... ̧ òèá óõëàé... øàðìàíäà ³èëìàíãëàð.

Óíèíã ÿëèíèá-¸ëâîðèøëàðè áîñ³èí÷èëàðãà ÷èâèí ÷à³³àí÷àëèêòàúñèð ³èëìà¸òãàíäè.

– £àíè, áîð, àðî³íè îëèá êåë, – áà³èðäè ÷´ëî³. – Ãàïèíãäà òóòó-ðó³ é´³, øóíèíã ó÷óí òåãèðìîíäà ÿøàñàíã êåðàê-äà. Æ´íà, äåäèìñåíãà!

– Áåìàµàëäà òåãèðìîííè òàøëàá êåòîëìàéìàí, – äåäè õèðèëëàáòåãèðìîí÷è, – ìåíè òèí÷ ³´éèíãëàð.

Áó ãàïäàí êåéèí èêêàëà òóðêíèíã þçëàðèäàãè ìóëîéèìëèê áèðëàµçàäà ²îéèá á´ëäè, ¸âóç ê´çëàðèíè òåãèðìîí÷èãà ´³äàé ³àäàøäè.

– Îááî, ò´í²èç-åé! Òà²èí ãàï ³àéòàðàäè-ÿ! Ìàíàâèíè ê´ðäèíã-ìè? – Á´êèðäè Ýìàêñèç øàìøèðèíè ÿëàí²î÷ëàá. Óíèíã ê´çëàðèãà³îí ³óþëäè.

– ¤ëäèðñàíãèçëàð µàì áîëàìíè ¸ë²èç òàøëàá êåòìàéìàí! – äåäèòåãèðìîí÷è ñåêèí, ëåêèí ³àòúèé îµàíãäà.

Ýìàêñèç ´ðíèäàí òóðäè.– Òîïîë ¥àñàí ìàíàâè èòíè òàø³àðèãà îï÷è³èá òàøëà, õàíæà-

ðèìíè áóë²àòìàé.×´ëî³ òåãèðìîí÷èãà òàøëàíäè-äà, áèð çàðá áèëàí óíè òàø³àðèãà

óëî³òèðèá þáîðäè. Ëåêèí òåãèðìîí÷è ´ðíèäàí òóðèá ´çèíè è÷êàðè-ãà óðãàí÷à:

– Øàô³àò ³èëèíãëàð! Øàô³àò ³èëèíãëàð! – äåÿ äîä ñîëà áîøëàäè.Ìàðèéêà ò´ïîëîíäàí óé²îíèá êåòäè-þ, ³´ð³èá ´ðíèäàí òóðäè.

Ýìàêñèçíèíã ³´ëèäà ÿëàí²î÷ëàíãàí ³èëè÷íè ê´ðèá, äîäëàãàí÷à ́ çèíèîòàñè òîìîíãà îòäè.

– Ðàµì ³èëèíã, àéëàíàéëàð, øàô³àò ³èëèíã! – äåäè ø´ðëèê îòà³èçèíè ³ó÷î³ëàá.

Ýìàêñèçíèíã èìîñè áèëàí õèðñäàé Òîïàë ¥àñàí òåãèðìîí÷èíèíãêåòèäàí êåëèá ³´ëèíè îð³àñèãà ³àéèðäè.

– Êåë, Òîïàë ¥àñàí, êåë, ìàíà øó òåãèðìîí êàëàìóøèíè áî²ëàá³´ÿ ³îëàéëèê: æà êåòãèñè êåëìà¸òãàí á´ëñà, êåòìàé ³´ÿ ³îëñèí, –òîìîøà ³èëàäè. Æàççàñè øó, àµìî³íèíã... Áî²ëàá òåãèðìîíèãà ́ ò ³´éèáþáîðàìèç: êåéèí òîìîøà ³èëàìèç.

Òåãèðìîí÷èíèíã äîä-âîéèãà ³óëî³ ñîëìàé, ³àðî³÷èëàð óíè àð-³îí áèëàí ò´ñèíãà áî²ëàé áîøëàøäè.

Òåãèðìîí÷è ãàð÷àíä áó çèì-çè¸ òóíäà æîíèãà îðî êèðàäèãàí áè-ðîí êèìñà òîïèëìàñëèãèíè áèëñà-äà, µîçèð íèìà µîäèñà ð´é áåðè-øèäàí äàµøàòãà òóøèá òåëáàëàð÷à áà³èðà áîøëàäè.

Ìàðèéêà µàì ê´çëàðèäà øàø³àòîð ¸ø, ýøèêíè ëàíã î÷èá áà³èðà-âåðäè. Ôà³àò ´ç îâîçèãèíà óíãà àêñ ñàäî áåðèá æàâîá ³àéòàðäè.

– ¥îâ, òåãèðìîí÷èíèíã ³èçè, ³èìèðëàìà ´ðíèíãäàí! ¥îçèð êå-ðàê á´ëàñàí! – äåÿ ³è÷³èðäè Ýìàêñèç âà ³èç ³î÷èá êåòìàñèí äåáóíèíã ³´ëèäàí òóòäè-äà, òåãèðìîííèíã è÷êàðèñèãà ñóäðàá áîðäè,êåéèí Òîïàë ¥àñàíãà ê´ìàêëàøèøãà øîøèëäè.

– Øàô³àò ³èëèíã! – éè²ëàäè òåãèðìîí÷è àëàì áèëàí. – Îäàìëàð,¸ðäàì áåðèíãëàð! Íàµîòêè µå÷ êèì ̧ ðäàì áåðîëìàñà?.. Ìàðèéêà, áó ̧ ³³àêåë! – ÷îë øóóðñèç ðàâèøäà íèìæîíãèíà ³èçèäàí íàæîò êóòàðäè.




Áó âà³ò è÷èäà Êðàëè÷ ê´ç îëäèäà ð´é áåðà¸òãàí áó äàµøàòëè âî³å-àäàí ëîë ³îëèá, óëàðíè êóçàòèá òóðàðäè: óíèíã î¸³ëàðè ³àëòèðàð,ñî÷è òèêêà á´ëèá êåòãàí, àúçîéè áàäàíè ³àëò-³àëò òèòðàðäè.

Ìàðêîíèíã µîâëèñèãà îøèá òóøãàíäàí µîçèðãè äà³è³àãà÷à ê´ðãàí-êå÷èðãàíëàðè øó ³àäàð êóòèëìàãàí µîë, µàìäà øó ³àäàð äàµøàòëèýäèêè, íàçàðèäà õóääè òóø ê´ðà¸òãàíãà ´õøàðäè. ¤³íèíã ÷èéèëëàá´òãàíè, ìîìà³àëäèðî³ ãóëäèðàêëàðè µàëè ³óëî²èäàí êåòìàãàí ýäè.Õà¸ëëàðè ÷àëêàøèá êåòäè. Àââàëèãà ó òóðêëàð ìåíè ³èäèðèá êåëèø-ãàí, ³èñìàòèì øó ýêàí-äà, äåãàí ³àðîðãà êåëãàí ýäè. Ýíäè áàðèòóãàäè, òàìîì á´ëäè, äåãàí õà¸ë óíäàãè ñ´íããè ³óââàòíèÿì ñ´íäèð-äè. Áó ³óââàò µàì ́ çèíè òóðêëàðãà òóòèá áåðèá, áå÷îðà òåãèðìîí÷èíè³î÷³èííè ÿøèðãàí äåãàí àéáäàí ³óò³àðèø ó÷óíãèíà åòàðëè, õîëîñ.Ëåêèí ó µîçèð áîøèãà òóøãàí µîäèñàëàðäàí µàì äàµøàòëèðî³ áèðíàðñàíè ê´ðèøè ìóìêèíëèãè îéäèí á´ëãàíäàí êåéèí áóíèíã óñòèãàòåãèðìîí÷èíèíã ³èçè Ìàðèéêàíè ¸ðäàìãà ÷à³èðèá ôàð¸ä ÷åêèøëà-ðè óíèíã âóæóäèäàãè êó÷íè æóíáóøãà êåëòèðäè-þ, ²àçàáäàí ê´êà-ðèá êåòäè. ¥àëè ó ́ ëèì áèëàí áåòìà-áåò îëèøìàãàí ýäè. Øó äà³è³à-ëàðäà òóðêëàð ê´çèãà ïàøøàäåê ê´ðèíèá êåòäè. Òàíàñèäàãè µîð²èí-ëèê, äàðìîíñèçëèê, èêêàëàíèøëàð áèð çóìäà ²îéèá á´ëäè. Êðàëè÷áåèõòè¸ð ³´ëèíè ÷´çèá áîëòàíè îëäè, ñ´íã ¸òãàí æîéèäàí èð²èá òóð-äè-äà, áóê÷àéãàí÷à ³îïëàð îðàëàá îëäèíãà èíòèëäè: êåéèí ³àääèíèðîñòëàá, Ýìàêñèçíèíã ãàðäàíèãà çàðá áèëàí áîëòà ñîëäè. Áó µîë õóä-äè òóø êàáè áèð çóìäà ñîäèð á´ëäè.

Òóðê áà³èðèøãà µàì óëãóðìàé, ãóðñèëëàá åðãà ³óëàäè.Òîïàë ¥àñàí êóòèëìàãàíäà ³àðøèñèäà ïàéäî á´ëãàí õàâôëè äóø-

ìàííè ê´ðäè-þ, òåãèðìîí÷èíè áî²ëà¸òãàí àð³îíèíè òàøëàá, ò´ïïîí-÷àíè Êðàëè÷ãà ò´²ðèëàäè. Òåãèðìîííèíã è÷èíè ÷àíã, ãàðä ³îïëàäè:´³ îâîçèäàí ÷èðî³ ëèï ýòèá ´÷äè. ¥àììà ³îðîí²èëèê è÷èäà ³îëäè:çèìèñòîí ³´éíèäà µà¸ò-ìàìîò êóðàøè áîøëàíäè. £´ëëàð, î¸³ëàð,òèøëàð, òèðíî³ëàð èøãà òóøäè. Îëèøà¸òãàíëàð àââàë èêêè êèøèýäè, êåéèí ó÷ êèøè á´ëäè. Óëàð åðãà äóìàëàãàí÷à ñîêèí òóí òèí÷è-íè áóçèá èíãðàð, ïèø³èðàð, õèðèëëàð, áóíãà òîçè àêèëëàá æ´ð á´ëàð-äè. Õèðñäàé áà³óââàò Òîïàë ¥àñàí ́ çèíèíã èêêè ðà³èáè áèëàí æîíèáîðè÷à îëèøäè. Òåãèðìîí÷è áèëàí Êðàëè÷ ýñà íèìà ³èëèá á´ëñà µàì²àíèìíè åíãèøëàðè êåðàê ýäè, á´ëìàñà óëàðíè ìó³àððàð ´ëèì êó-òàðäè...

Íèµîÿò, ÷èðî³ ÿíà ¸íäè. Òîïàë ¥àñàí µàëè µàì æîí òàëâàñàñèäàåðäà ò´ë²àíèá ¸òàðäè, áèð îçäàí ñ´íã ó µàì òèí÷èá ³îëäè. Êðàëè÷îëèøóâ ïàéòèäà áèð àìàëëàá ³´ëèíè óíèíã õàíæàðèãà þáîðäè-äà,á´²èçëàá òàøëàäè. Èêêè òóðê µàë³îá á´ëèá ³îëãàí ³îí è÷èäà ³èìèðýòìàé ̧ òàðäè.

Òåãèðìîí÷è ´ðíèäàí òóðèá ²îéèáäàí ïàéäî á´ëãàí íîòàíèø õà-ëîñêîðèãà òèêèëäè. Óíèíã ³àðøèñèäà ³îðàò´ðè, íîâ÷àäàí êåëãàí,ëåêèí ðàíãè ìóðäàäàé î³àðèá êåòãàí ³îðà ê´ç, îäàìãà òèéðàê áî³óâ-÷è áèð éèãèò òóðàðäè: óíèíã ò´çèãàí óçóí ñî÷ëàðèíè ãàðä áîñãàí:äàáäàëà á´ëèá êåòãàí óñò êèéèìè ëîé, êàìçóëèäà áèðîíòà µàì òóãìà-ñè ³îëìàãàí, è÷ ê´éëàãè µàì é´³ ýäè. Øèìè éèðòèëèá êåòãàí, ýòèê-ëàðè äàáäàëà. Õóëëàñ, ó ¸ òóðìàäàí ³î÷ãàí, ¸ òóðìàãà òóøèøè êåðàêá´ëãàí áèð êèìñà ýäè. ¥àðµîëäà òåãèðìîí÷è øóíäàé ÷àìàëàäè.

– Æàíîá, ìåí ñåíèíã êèìëèãèíãíè áèëìàéìàí, áó åðãà ³àíäàéêåëèá ³îëãàíèíã µàì ìåíãà ³îðîí²è, – äåäè ó µàÿæîí áèëàí íîòà-íèø êèìñàãà à÷èíèá ³àðàá. – Ëåêèí ñåí ìåíãà øóíäàé ÿõøèëèê³èëäèíãêè, áóíèíã µà³³èíè þç éèë ÿøàñàì µàì óçîëìàñàì êåðàê.Ñåí ìåíè ´ëèìäàí ³óò³àðäèíã, ³èçèìíèíã íîìóñèíè ñà³ëàá, ³àðè-




ãàíèìäà øàðìàíäàëèêäàí àñðàá ³îëäèíã... Ïàðâàðäèãîð ñåíè ´ç ïà-íîµèäà àñðàñèí... Õàë³ ñåíãà ðàµìàò äåéäè... Áèëàñàíìè áóíèíã êèì-ëèãèíè? – Ó Ýìàêñèçíè ê´ðñàòäè. – Áó øóíäàé ¸âóç øàõñêè, óíèíãíîìèíè ýøèòãàí îíà ³îðíèäàãè áîëàëàð µàì äîä ñîëàäè. Ìàíà, íè-µîÿò, åð áóíäàé ðàçèëíè ê´òàðèá þðèøäàí õàëîñ á´ëäè. Áîëàì, Õóäîáîøèíãíè òîøäàí ³èëñèí.

Êðàëè÷ áó þðàêäàí ÷è³³àí äèë ñ´çëàðíè ê´çèäàí ¸ø î³èçèáýøèòäè.

– Áîáîæîí, ó ³àäàð àéòàðëè áèð èø ³èëãàíèì é´³, – äåäè ó µàëèµàì î²èð µàðñèëëàá, – áèç ñèç áèëàí èêêè ¸âóçíè ´ëäèðäèê, õîëîñ.Ëåêèí áóíäàé âàµøèéëàð ìèíã-ìèíãëàá. Áóë²îð õàë³è ³´ëèãà áîëòàîëèá, ìàíà áó ³îíõ´ðëàðíèíã áàðèíè ³èðèá òàøëàãàíäàí êåéèíãèíàáåìàëîë íàôàñ îëà îëàäè!.. Áîáî, áó ìóðäàëàðíè ³àåðãà ê´ìèá òàøëà-ñàê á´ëàäè? Áóíèíã èçèíè ¸ïèá þáîðèøèìèç êåðàê.

– Øó ÿ³èí àòðîôäà áó ´ëàêñàëàðãà ³àçèá ³´éèëãàí ³àáð áîð, –æàâîá áåðäè ÷îë. – Îëèá áîðèøãà ̧ ðäàìëàøâîðñàíã á´ëãàíè.

£îíëè òóí áèð-áèðèãà óìðáîä áî²ëàá ³´éãàí áó èêêè îäàì òåãèð-ìîííèíã îð³à òàðàôèäà ³îðàéèá òóðãàí ìàðæîíçîð òîìîí ìóðäàëàð-íè ê´òàðèá êåòèøäè. Áó åðäà, áóòàëàð îðàñèäà áèð âà³òëàð ´ðà ³àçèá³´éèëãàí ýäè. Óëàð ìóðäàëàðíè ´ðàãà òàøëàøäè-äà, èç ³îëäèðìàñ-ëèê ó÷óí òóïðî³ òîðòèá ÿõøèëàá øèááàëàøäè. Êðàëè÷ áèëàí òåãèð-ìîí÷è èøíè áèòèðèá, ³´ëëàðèäà ÷´êè÷ âà áåëêóðàê áèëàí îð³àãà³àéòèøà¸òãàíäà ̧ íëàðèäàí àëëà³àíäàé îïïî³ íàðñà þãóðèá ́ òèá êåòäè.

– Òîçè-êó! – ³è÷³èðèá þáîðäè Êðàëè÷. – Èò øó åðäà èç²èá þðèááèçíè ôîø ³èëèá ³´éèøè µå÷ ãàïìàñ...

Êðàëè÷ áè³èíèá áîðèá èòíèíã áîøèãà ÷´êè÷ áèëàí òóøèðäè. Èòàíãèëëàíãàí÷à ñóäðàëèá àíµîð òîìîí ́ ðìàëàé áîøëàäè. Êðàëè÷ ÷´êè÷èáèëàí óíè ñóâãà èòàðèá þáîðäè, èò ñóâ îñòèãà ÷´êèá êåòäè.

– Èòëàðèíèÿì àñëèäà ´çëàðè áèëàí áèðãà äàôí ³èëèø êåðàê ýäè, –äåäè òåãèðìîí÷è.

Óëàð ³îí á´ëèá êåòãàí êèéèìëàðèíè þâèøäè, åðäàãà ³îí òîì÷è-ëàðè óñòèäàí ³óì ñåïèøäè.

– Ìåíãà ³àðà, ÿðàëàíèáñàí ÷î²è? – äåäè áèðäàí òåãèðìîí÷è Êðà-ëè÷íèíã ³´ëèäàí î³à¸òãàí ³îíãà ê´çè òóøèá.

– Çàðàðè é´³! Òîìî²èäàí á´²ãàíèìäà èôëîñ òèøëàá îëäè.– Êåë, áî²ëàá ³´ÿé. – Òåãèðìîí÷è øóíäàé äåá ýñêèðèá êåòãàí

äàñòð´ìîëè áèëàí Êðàëè÷íèíã ³´ëèíè áî²ëàá ³´éäè. Êåéèí óíèíãê´çèãà ³àðàá òóðèá ñ´ðàäè: – Ìàúçóð òóòàñàí, ´²ëèì, àéò-÷è, ´çèíã³àåðäàí êåëÿïñàí?

Ó òààææóá áèëàí ÿíà Êðàëè÷ãà òèêèëäè.– Áîáî, µàììàñèíè êåéèí áèëèá îëàñèç. ¥îçèð÷à áèð íàðñàíè àé-

òàìàí: ìåí áóë²îðìàí, µà³è³èé áóë²îð. Ìåíäàí øóáµàëàíìàíã.– Õóäî àñðàñèí! Íèìà, æèííè á´ëèáìàíìè øóáµàëàíèá! Ñåí õàë³-

³à õèçìàò ³èëìî³÷èñàí, áóíäàéëàðäàí æîíèìíèÿì àÿìàéìàí...– Áîáîæîí, ³àåðäà òóíàñàì ýêàí? Äóðóñòðî³ êèéèíèá îëñàì, ̧ ìîí

á´ëìàñäè.– Ñåíè ìîíàñòèðãà, äüÿêîí Âèêåíòèéíèíã îëäèãà îëèá áîðàìàí,

³àðèíäîøèì á´ëàäè. Ñåíãà ´õøàãàíëàðãà ê´ï ÿõøèëèê ³èëãàí... Óÿìµà³è³èé áóë²îð... £àíè, êåòäèê, óíèêèäà òóíàéìèç. Áèðîâ ê´ðìàãàíèæóäà ñîç á´ëäè-äà.

Ëåêèí Ñòîÿí áîáî àäàøà¸òãàí ýäè: áèð ÷åêêàäàãè îé ì´ë íóðèíèñî÷èá òóðãàí ¸í²î³íèíã îñòèäà íîâ÷à áèð êèìñà ³èìèðëàìàé òóðàð-äè. Ó èêêè òóðêíè åðãà ê´ìèøà¸òãàíäà µàì ́ øà åðäà ýäè. Ëåêèí ³àµðà-ìîíëàðèìèç áóíäàí áåõàáàð ýäèëàð.




Áèð îçäàí êåéèí òåãèðìîí÷è, Êðàëè÷ âà æàíã ïàéòèäà áóæóí-íèíã îñòèãà áåðêèíèá îëãàí âà ýíäè ³´ð³³àíèäàí µè³èëëàá éè²ëàáòóðãàí Ìàðèéêà ó÷àëàñè òåðàêëàð âà ̧ í²î³ëàð îðàñèäà îé íóðèãà ÷´ìèáî³àðèá òóðãàí óçî³äàãè ìîíàñòèð òîìîí é´ë îëèøäè. Ó ó÷îâëàðè-íèíã îðòèäàí íîìàúëóì êèìñà µàì é´ëãà òóøäè.

III. ÌÎÍÀÑÒÈÐ

Óëàð òîøëî³ ÿëàíãëèêäàí ́ òèøäè, òàíàñè ²îâàê þç éèëëèê ̧ í²î³-çîðëàðíè îðòäà ³îëäèðèøäè âà íèµîÿò, äåâîðëàðè áàëàíä ìîíàñòèð-ãà åòèá êåëèøäè. Ìîíàñòèð ê´ð îéäèíäà ²àðîéèá ìàíàçàðàëàð êàñáýòãàí ýðòàêëàðäàãè ³àëúàëàðèãà ´õøàá êåòàðäè.

Áèð âà³òëàð áó ê´µíà îáèäà òàðâà³àéëàá êåòãàí ³óþ³ øîõëàðèãàòóìîíîò ³óøëàð óÿ ³óðãàí âà îñòèäà áóòõîíàñè á´ëãàí óëêàí ³àðà-²àéè áèëàí ìà³òàñà ìà³òàíãóäåê ýäè. Ëåêèí íîãàµîí òóðãàí á´ðîí³àðà²àéíè à²äàðèá òàøëàäè. Èãóìåí ýñêè áóòõîíà ´ðíèäà ÿíãèñèíèáàðïî ýòäè. ßíãè óñëóáäà ³óðèëãàí âà ãóìáàçè áàëàíä áó áèíî ìîíàñ-òèðíèíã ïóòóðäàí êåòãàí ´òìèø ¸äãîðëèêëàðè á´ëìèø áîø³à áèíî-ëàðè îëäèäà àðõèòåêòóðà àíñàìáëèíè áóçèá, òåðèãà ¸ïèøòèðèëãàí³î²îçãà ´õøàá ³îëãàíäè. Ê´µíà ÷åðêîâ âà ³óäðàòëè ³àðà²àé òà³äèðòà³îçîñè áèëàí ³óëàäè, øóíäàí áó¸í ìîíàñòèðíèíã ´çè µàì èí³è-ðîçãà þç òóòäè: ýíäè áóëóòëàðãà ñàí÷èëèá òóðãàí óëêàí äàðàõò µàì³óâîí÷ áàõø ýòìàé ³´éäè: àðõàíãåëëàð, òàáàððóê çîòëàð âà øóíãà´õøàø µàð õèë àâëè¸-àíáè¸ëàð, æàôîêàøëàðíèíã äåâîðëàðãà òîð-òèëãàí ³è¸ôàëàðè µàì êèðæàëè âà äåëèáàøëàðíèíã ìàðµàìàòè áèëàíê´ð á´ëèá ³îëãàí áå÷îðàëàðíèíã õóäîæ´é ðóµëàðèãà òàñêèí áåðìàé³´éäè.

Áèçãà òàíèø á´ëãàí ó÷ îäàì ìîíàñòèðíè àéëàíèá ´òèá, îð³à òà-ðàôäàãè äåâîð îëäèäà ò´õòàøäè. Áó åðäàí îøèá ´òèø îñîí ýäè, êå-éèí áó åð äüÿêîí Âèêåíòèéíèíã µóæðàñèãà ÿ³èí ýäè. Áó åðäà ìîíàñ-òèð èòëàðèíèíã óé²îíèá ³îëèøèäàí ¸êè ñî³÷èëàðíèíã ýúòèáîðèíèòîðòèøäàí ³´ð³ìàñà µàì á´ëàðäè. ×óíêè ÿ³èí îðàäàãè òî² øàðøàðà-ñè µàììà ¸³³à øîâ³èí ñîëèá òóðàðäè.

Óëàðäàí áèðè áèðèí÷è á´ëèá äåâîðäàí îøèá ´òèøè âà íàðâîíòîïèá áó ¸³³à òóøèðèøè êåðàê ýäè. Áó èøãà òóíäà Ìàðêîíèíãäåâîðèäàí îøèá ´òèá òàæðèáà îðòòèðãàí Êðàëè÷ áåë áî²ëàøè òà-áèèé ýäè, àëáàòòà. Òåç îðàäà ó÷îâè µàì æàíãàðè èãóìåííèíã ê´çè-ãà òàøëàíèá ³îëèøäàí ³´ð³èá ´òèðìàé, òàâàêêàë ³èëèá äåâîðäàíîøèá ́ òèøäè. Àñëèäà èãóìåí äåðàçàäàí ê´ðèá ³îëãóäàé á´ëñà áîð-ìè, ´éëàá ´òèðìàé øàðòòà ´³ óçèá þáîðèøè µå÷ ãàïìàñäè. Óëàðìîíàñòèðíèíã îð³àñèäàãè êè÷èê µîâëèãà îøèá òóøèøãàí ýäè. Áóµîâëèäàí êàòòà µîâëèãà ´òèø ìóìêèí ýäè-þ, ëåêèí ó åðäàãè äàð-âîçà è÷êàðèñèäàí ³óëôëàá ³´éèëãàí ýäè. Äüÿêîí áèðèí÷è ³àâàòäàÿøàð, µóæðàñèíèíã ýñà îð³à äåðàçàñè µîâëèãà ³àðàãàí ýäè: ëåêèíµóæðàãà äàµëèç îð³àëè êèðèëàðäè. Òåãèðìîí÷è ÷èðî³ ¸íèá òóðãàíäåðàçàãà ÿ³èí êåëäè.

– Âèêåíòèé µàëè µàì ìóòîëàà ³èëÿïòè, – äåäè ó î¸²èíèíã ó÷èäàµóæðàãà ì´ðàëàá.

Ó îéíàíè ÷åðòäè, äåðàçà î÷èëèá:– Ñèçìèñèç, Ñòîÿí àìàêè? Íèìà ³èëèá þðèáñèç áåìàµàëäà? –

äåãàí îàîçè ýøèòèëäè.– Äüÿêîí, äàðâîçàíèíã êàëèòèíè óçàòâîð. Êåéèí µàììàñèíè òó-

øóíòèðèá áåðàìàí. ̈ ë²èçìèñàí?– ̈ ë²èçìàí. ¥àììà óé³óäà. Ìàíà êàëèò!




Òåãèðìîí÷è ´çèíè ³îðîí²èëèê ³àúðèãà óðäè-þ, áèð íå÷à äà³è³à-äàí êåéèí ³àéòèá êåëèá, Êðàëè÷ áèëàí ³èçèíè îëä µîâëèãà êèðèòäèâà äàðâîçàíè áåðêèòäè.

Êàòòà µîâëèäà ñóêóíàò µóêìðîí. Æèìëèêíè ôà³àòãèíà àðè³äàãèæèë²àíèíã áèð ìàðîìäàãè æèëäèðèøè áóçèá òóðàð, ã´¸ ìàðµóìíèíãòåïàñèäà êèìäèð äóî ´³è¸òãàíãà ´õøàðäè. ¥îâëèäà µà¸òäàí àñàð é´³,óíè ìàúþñ àéâîíëàðíèíã ³îðà òàðµè ́ ðàá îëãàí ýäè. Ñèðëè áèð ìàí-çàðà êàøô ýòãàí àäë ñàðâëàð ³îðàéèá ê´êêà á´é ÷´çèá òóðàðäè.

Äüÿêîíèíã µóæðàñè î÷èëèá, òóíãè ìåµìîíëàð ´çëàðèíè è÷êàðèîëèøäè.

¤çè ¸ø, ìàúíîëè áî³óâ÷è ê´çëàðè ³îï-³îðà, þçëàðè òèéðàê, µàëèóñòàðà ê´ðìàãàí ñî³îëè ê´êðàãèãà òóøãàí äüÿêîí Êðàëè÷ áèëàí ä´ñòî-íà ñàëîìëàøäè. Òåãèðìîí÷è Êðàëè÷íèíã æàñîðàòè µà³èäà áèð çóìäààõáîðîò áåðèá á´ëäè. ×îë áèëàí ³èçíè ³óò³àðèá èêêè ¸âóçíè ñàðàí-æîìëàãàí ìàíà áó áàµîäèðãà äüÿêîí µàéðàò âà µóðìàò áèëàí òèêèëèá³àðà. Äüÿêîííèíã òîçà ³àëáè ìåµìîíäàãè îëèæàíîáëèê, ìàðäëèêíèè÷-è÷èäàí òóéäè. Ñòîÿí áîáî õàëîñêîðèíè òèíìàé àë³àðêàí, òåãèð-ìîíäà ñîäèð á´ëãàí µîäèñàíè øîøà-ïèøà µàÿæîíëàíèá ãàïèðèá áåðäè.Âèêåíòèé ìåµìîííèíã æóäà µîëäàí òîéãàíè, ðàíãè ñèíè³³àíèíèê´ðèá, á´ø µóæðàëàðäàí áèðèãà æîéëàøèøèíè òàêëèô ³èëäè. Óëàð÷è³èá êåòèøäè. Äüÿêîí ³´ëòè²èäà åìàê ñîëèíãàí èäèø âà êèéèì-êå÷àêëàð áèëàí æèì-æèò µîâëèíè áèðèí÷è á´ëèá êåñèá ́ òäè. Óëàð ó÷³àâàòëè áèíîíèíã îëäèãà êåëèøèá çèíàïîÿëàðäàí ê´òàðèëèá, é´ëàê-äàí þðèá áîðèøàðêàí, èëîæè áîðè÷à ïîëíè ³èñèðëàòìàñëèêêà µàðà-êàò ³èëèøàðäè, ëåêèí î¸³ îñòëàðèäàãè ïîë êèìñàñèç ¸²î÷ óéëàðäàãèêàáè áàðàëà ³àñèð-³óñóð ³èëàðäè. Íèµîÿò, óëàð ñ´íããè ³àâàòãà ÷è-³èøäè-þ, á´ø µóæðàëàðäàí áèðèãà êèðèøäè. Âèêåíòèé øàì ¸³äè.Ìàíà áó ìàúþñ µóæðàäà ïîõîë ò´øàê áèëàí ñóâ ñîëèíàäèãàí ê´çàäàíá´ëàê µå÷ âà³î é´³ ýäè. Áóíäàé áîøïàíà ³àìî³õîíàíèíã µóæðàëàðè-íè ýñëàòàð, ëåêèí Êðàëè÷ øó òîïäà áóíäàí àôçàëèíè õà¸ë µàì ³èëîë-ìàñäè.

Âèêåíòèé òåãèðìîíäàãè µîäèñàëàð õóñóñèäà áèðïàñ ãàïëàøãàíá´ëäè-þ, ìåµìîííè õîëè ³îëäèðèø ëîçèìëèãèíè òóøóíäè.

– Ìàäîðäàí êåòèá ³óëàá òóøàé äåÿïñèç. Òåçðî³ ¸òèíã, äàì îëè-øèíãèç êåðàê. Ñàâîë áåðèá òîëè³òèðìî³÷è ýìàñìàí. Ñàâîëãà ýµòè¸æµàì é´³. Áóãóí òóíäàãè ñèçíèíã ìàðäëèãèíãèçíè òàúðèôëàøãà µàð³àíäàé ñ´ç îæèçëèê ³èëàäè. Ýðòàëàá ê´ðèøàðìèç. Ôà³àò áèð íàðñàíèàéòèá ³´éìî³÷èìàí: õîòèðæàì á´ëèíã, äüÿêîí Âèêåíòèé õèçìàòèí-ãèçãà µîçèð... ÿõøè ¸òèá òóðèíã.

Âèêåíòèé øóíäàé äåá Êðàëè÷ãà ³´ëèíè ÷´çäè.Êðàëè÷ óíèíã ³´ëëàðèíè ñè³èá òóðèá ³´éèá þáîðìàäè.– É´³. – äåäè ó. – Ñèç áåãîíà êèìñàíè ïàíîµèíãèçãà îëèá, ´çèí-

ãèçíè õàâô-õàòàð îñòèäà ³îëäèðäèíãèç. Æèëëà³óðñà, ìåíèíã êèìëè-ãèìíè áèëèøèíãèç êåðàê. Ìåí Èâàí Êðàëè÷ á´ëàìàí.

– Èâàí Êðàëè÷? ¥àëèãè, ³àìàëèá êåòãàí-à? £à÷îí á´øàòèøäè? –¥àéðîí á´ëèá ñ´ðàäè äüÿêîí.

– Á´øàòèøäè? Ìåí Äè¸ðáàêèð ³àëúàñèäàí ³î÷äèì! £î÷î³ìàí.Âèêåíòèé óíèíã ³´ëëàðèíè ÿíà ìàµêàì ³èñäè.– Õ´ø êåëèáñèç, Êðàëè÷. Ýíäè ñèç ìåí ó÷óí ÿíà µàì àçèç ìåµ-

ìîí, áèðîäàðèì á´ëèá ³îëäèíãèç. Áóë²îðèÿãà àñë ´²ëîíëàð êåðàê.£èëàäèãàí èøëàðèìèç áèñ¸ð. Çóëìäàí òî³àòèìèç òî³ á´ëäè. ß³èíêóíëàðäà õàë³íèíã ñàáð êîñàñè ò´ëàäè. Òàé¸ðãàðëèê ê´ðèø êåðàê...Øó åðäà ³îëàâåðèíã, Êðàëè÷, áó åðäà ñèçíè µå÷ êèì áèëìàéäè. Áèç




áèëàí µàìêîðëèê ³èëàñèçìè? – ¸ø äüÿêîí æ´øèá, øàõäàì-øàõäàìãàïèðàðäè.

– Áó àéíè ìóääàî, µàçðàò Âèêåíòèé.– Ýðòàëàá áàòàôñèë ãàïëàøèá îëàìèç... Áó åðäà õàâôäàí ìóòëà³î

õîëèñèç. Ìàíà øó µóæðàãà Ëåâñêèéíèÿì ÿøèðãàíìàí. Áó åðãà µå÷êèì êèðìàéäè. Áó åðäà îäàìëàðäàí ê´ðà ê´ïðî³ àæèíàëàðäàí ³´ð³èøìóìêèí. – ¥àçèë îµàíãèäà òóãàòäè ãàïèíè äüÿêîí âà ýøèê òîìîíé´íàëäè. – ßõøè òóøëàð ê´ðèíã!

– Ñèç µàì µàçðàò, – äåäè Êðàëè÷ âà áîðèá, ýøèêíè çàíæèðëàá³´éäè.

Ó òåçäà êèéèìèíè àëìàøòèðèá, îâ³àòëàíäè. Êåéèí ̧ òèá øàìíèïóôëàá ´÷èðäè, ëåêèí óçî³ âà³ò ò´ë²îíèá ¸òäè: óé³ó µàäåãàíäàêåëàâåðìàäè. Ýñèãà ̧ ìîí íàðñàëàð òóøèá êåòàâåðäè. Øó òóíäà á´ëèá´òãàí µîäèñà äàµøàòëè òàðçäà ê´ç îëäèäàí áèð-áèð ´òàðäè. Âóæó-äèíè êåìèðèá áîðà¸òãàí ìàíçàðàíè õà¸ëèäàí òåçäà íàðè ñóðèá òàø-ëàé îëìàäè. Íèµîÿò óé³ó ²îëèá êåëäè: Êðàëè÷ òàìîì µîëäàí òîé-ãàí ýäè. Äàì îëèøãà á´ëãàí êó÷ëè èøòè¸³ âóæóäèíè åíãäè-þ,ê´çè óé³óãà êåòäè. Ëåêèí ÿðèì êå÷àäà ÷´÷èá, óé²îíèá êåòäè. Óçóíé´ëàêäà µóæðàëàð á´éëàá êèìäèð î²èð ³àäàìëàð áèëàí àñòà-àñòàþðàðäè. Êåéèí ìóíãëè õèðãîéè, ò´²ðèðî²è, èíãðî³³à ´õøàø îâîçýøèòèëäè. £àäàì òîâóøëàðè ÿ³èíëàøèá êåëàðäè. ¢àëàòè õèðãîéèýíäè òèíè³ðî³ ýøèòèëäè. Ó ìàðµóìãà ´³èëàäèãàí æàíîçàãàÿì,èíãðî³³àÿì ´õøàìàñäè. Êðàëè÷ êèìäèð ³àåðäàäèð óçî³-óçî³ëàðäàêóéëàÿïòè, ìîíàñòèðäàãè ñóêóíàò òóôàéëè ã´¸ ÿ³èí àòðîôäàí ÷è-³à¸òãàíäàé óçóê-þëó³ á´ëèá ýøèòèëÿïòè, äåá ´çèãà òàñêèí áåð-ìî³÷è á´ëäè... É´³, ³àäàì òîâóøëàðè é´ëàêäàí àíè³ ýøèòèëäè.Áèðäàí äåðàçàíè ³àíäàéäèð ãàâäà ³îïëàäè-þ, µóæðàíèíã è÷èãàì´ðàëàäè. Êðàëè÷ ³´ð³óâäàí óíãà òèêèëèá ³îëäè. £àðàñà, áèðîâõóääè ´çè òîìîí ÷îðëà¸òãàíäàé ³´ëëàðè áèëàí ²àëàòè èìî-èøîðà-ëàð ³èëà áîøëàäè. Ê´ð îéäèíäà áóëàðíèíã áàðè àíè³-ðàâøàí ê´ðè-íèá òóðäè. Êðàëè÷ äåðàçàãà òèêèëèá ìèõëàíèá ³îëäè. Íèµîÿò, áóê´ëàíêà áåèõòè¸ð ́ çè ́ ëäèðãàí Ýìàêñèç Ïàµëàâîííè ýñëàòèá þáîð-äè. Êðàëè÷ ê´ðà¸òãàíëàðèìíèíã áàðè òóøèì á´ëñà êåðàê äåá ́ éëàá,ê´çëàðèíè èø³àëàá ³´éäè. Ëåêèí ê´çèíè î÷èá ³àðàñà, ê´ëàãà äå-ðàçàãà ýíãàøãàí÷à è÷êàðèãà ì´ðàëàá òóðèáäè.

Êðàëè÷ õóðîôîòãà èøîíìàñäè, ëåêèí îäàì òóðîëìàéäèãàí áèíî,óíäàãè ́ ëèê ñóêóíàò âóæóäèíè ³àëòèðàòèá þáîðäè. Äüÿêîííèíã àæè-íàëàð µà³èäàãè µàçèëèíè ýñëàá ²àéðèøóóðèé ðàâèøäà þðàãèãà âàµè-ìà òóøäè. Ëåêèí øó îí ´çèíè ³´ëãà îëèá, óÿëèá êåòäè. Ïàéïàñëàáðåâîëüâåðèíè òîïäè, ́ ðíèäàí òóðèá îâîç ÷è³àðìàñäàí ýøèêíè î÷äè-äà, êåéèí ÿëàíã î¸³ é´ëàêêà ÷è³äè. É´ëàêäà õèðãîéè ³èëãàí÷à ³àí-äàéäèð ñèðëè, óçóí ê´ëàãà ó ¸³äàí-áó ¸³³à þðèá òàíäà ³´ÿðäè. Ê´ëà-ãà ýðòàêëàðäàãè êàáè áèð çóìäà ê´çäàí é´³îëèø ´ðíèãà ³´ð³³àíè-äàí ³è÷³èðèá þáîðäè. ×óíêè äüÿêîí áåðãàí î³ è÷êè êèéèìäà Êðà-ëè÷íèíã ´çè ê´ïðî³ àðâîµãà ´õøàðäè

– Êèìñàí? – äåäè èêêèí÷è «àðâîµ» áèðèí÷è àðâîµíèíã ê´êðàãè-äàí ÷àíãàëëàá.

Áå÷îðà ³´ð³³àíèäàí ³îòèá ³îëäè. Ó ê´çëàðèíè êàòòà î÷èá ÷´³è-íèá ³´éäè, êåéèí æèííèëàð÷à êàëëàñèíè àéëàíòèðäè. Êðàëè÷ óíèíãðîñòàêàì òåëáàëèãèíè áèëäè-þ µóæðàñèãà êèðèá êåòäè.

Âèêåíòèé ê´ï éèëëàðäàí áó¸í ìîíàñòèðäà ÿøàéäèãàí, ´çè áåçè¸íëåêèí òåëáà Ìóí÷îíèíã æèííè-æèííè ³èëè³ëàðèäàí ìåµìîííè îãîµ-ëàíòèðèá ³´éèøíè óíóòãàí ýäè. Òóðêëàðíè åðãà ê´ìèøà¸òãàíäà ³àðàáòóðãàí íîìàúëóì êèìñà µàì ìàíà øó Ìóí÷îíèíã ´çãèíàñè ýäè.




IV. ßÍÀ ÌÀÐÎÊÈÍÈÄÀ

Êðàëè÷ ³î÷èá óëãóðãàíèãà ê´çè åòãàí Ìàðêî áîðèá äàðâîçàíè î÷äè.£àðøèñèäà ́ íáîøè áèëàí óíèíã ³´ë îñòèäàãèëàð µîçèð á´ëèøäè. Óëàð³´ð³à-ïèñà è÷êàðè êèðèøäè.

– Íèìà ãàï, ÷îðáîæè Ìàðêî? – äåá ñ´ðàäè ´íáîøè.Ìàðêî àéòàðëè µå÷ íèìà ñîäèð á´ëìàãàíèíè, ôà³àò þðàêñèç î³ñî-

÷èíèíã ³´ð³èá âàµèìà ³èëãàíèíè õîòèðæàì òóøóíòèðèá áåðäè. Þðàãè³èíèäàí ÷è³èá òóðãàí ´íáîøè Ìàðêîíèíã èçîµèäàí ³îíè³èø µîñèë³èëãàí á´ëäè. Êåéèí, ôàëîêàòäàí îìîí ³îëèáñèçëàð äåãàíäàé á´ëäè-þ, æóôòàêíè ðîñòëàá ³îëäè.

Ìàðêî äàðâîçàíè ¸ïèá óëãóðìàãàí ýäè µàìêè, ³´øíèñè ïàéäîá´ëäè.

– Õ´ø, Ìàðêî àìàêè, ýñîí-îìîí ³óòóëèá îëäèíãèçìè?– ¥à. Èâàí÷îìèñàí? Êåë, ³àµâà è÷àìèç.Áàëàíä á´éëè áèð éèãèò òåç-òåç îäèì òàøëàá óëàðãà ÿ³èíëàøäè.– Ñàëîì, Ìàðêî àìàêè! Àñåí ñî²àéèá ³îëäèìè? – äåäè ó äåðàçàãà

åòèá êåëìàñäàí.– Êèð, è÷êàðè êèð, äîêòîð...Ìàðêî ìåµìîíëàðíè õîíàãà îëèá èêêèòà ÷èðîéëè áðîíçà øàì-

äîíãà ´ðíàòèëãàí øàìíè ¸³äè.Áó øèíàìãèíà µóæðà êåëäè-êåòäèëàðíè ³àáóë ³èëàäèãàí ìåµìîí-

õîíà ýäè. Á´ëìà ñîääàãèíà, ëåêèí ´øà äàâðãà õîñ äèä áèëàí ÿñàòèë-ãàí ýäèêè, áóíäàé µóæðàëàð áèçíèíã êóíëàðèìèçäà µàëè µàì àéðèì÷åò øàµàðëàðäà ó÷ðàá òóðàäè. Ïîëãà õîë-õîë èêêèòà øîë÷à ñîëèíãàí,èêêèòà ñóÿí÷è³ëè óçóí-óçóí ´ðèíäè³³à ³èçèë ³´ëáîëà ãèëàì ò´øà-ëèá, áèð æóôò ¸ñòè³ òàøëàá ³´éèëãàí. Áèð òàðàôäàãè äåâîðäà òåìèðïå÷êà á´ëèá, ôà³àò ³èøäà ̧ ³èëàðäè. Ëåêèí µóæðàãà ê´ðê á´ëñèí ó÷óíóíè ¸çäà µàì îëèá ³´éèøìàñäè. Îëäèãà ÷èðî³ ¸³èëãàí ìåµðîáíèíãð´áàð´ñèäàãè äåâîðäà òàõòàãà òîðòèëãàí ñóðàò áîð, øóíãà îñèá ³´éèë-ãàí. Áó ñóðàòíè µóäîæ´é çè¸ðàò÷èëàð òà³äèì ýòèøãàíäè. Áóòëàðäàãèáèòèêëàð ýíã ³àäèìãè ¸çóâäà á´ëèá, ³óðîë æèííèëàðè ýñêè ³óðîë-ëàðíè ³àíäàé àñðàá-àâàéëàñàëàð, Èâàíèöà áóâè µàì óíè øóíäàéýúçîçëàðäè. Óëàðäàí áèòòàñèíè àéíè³ñà µóðìàò-ýµòèðîì áèëàí ́ ³èðäè.Èâàíèöà áóâè áóòäàãè áó àæîéèá ñ´çëàðíè óíèíã áîáîñè ÀðñåíèéÕîí ¸çãàíëèãèíè, ¸çãàíäà µàì ³´ëè áèëàí ýìàñ, î¸²è áèëàí ¸çãàí-ëèãèíè ôàõð áèëàí ãàïèðèá áåðàðäè. Êàìïèð áóíè øóíäàé èøîí÷áèëàí ñ´çëàðäèêè, óíèíã ãàïèãà ýúòèðîç áèëäèðèø µå÷ êèìíèíã õà-¸ëèãà êåëìàñäè. Ìåµðîáíèíã òåïàñèäà ïàñõà áàéðàìè àðàôàñèäà îëèáêåëèíãàí áèð äàñòà ðàéµîí îñè²ëè³ òóðàðäè. Õàë³íèíã ýúòè³îäè÷à,áó íàðñà õîíàäîíãà ñî²ëè³ âà ðîµàò-ôàðî²àò êåëòèðàðìèø. Äåâîð á´éëàáòóðãàí æàâîíëàðäà õîíàäîííèíã µàð áèð àúçîñèãà òåãèøëè á´ëãàí÷èííè èäèøëàð òåðèá ³´éèëãàí, áóð÷àêëàðäà ýñà ó÷áóð÷àê øàêëäàãèìîñëàìàëàðäà ãóëäîíëàð òóðàðäè. Äåâîðëàðãà áèðëàðè óçóí íàéëè,áèðëàðè ³àµðàáî ìóøòóêëè, áèðëàðè çàðµàë áîøëè µàð õèë òðóáêàëàðîñèá ³´éèëãàí ýäè. Èñòåúìîëäàí ÷è³èá êåòãàí áó òðóáêàëàð ýíäè-ëèêäà ôà³àòãèíà óéíè áåçàá òóðàðäè, õîëîñ. Ìàðêî àíúàíàëàðãà ñîäè³³îëèá, ÷åêèá òóðèø ó÷óí ́ çèãà áèòòà «íàéíè» îëèá ³îëãàí ýäè. Äåðà-çàëàðãà ³àðàìà-³àðøè òóðãàí äåâîð ýñà áó åðäà «ñóðàòëàð ãàëåðåÿñè»âàçèôàñèíè ´òàðäè. Áó Ìàðêîëàð õîíàäîíèíèíã «ýðìèòàæè» ñàíà-ëàðäè. Óíäà òîøáîñìàäà áîñèëãàí âà Ðóìèíèÿäàí êåëòèðèëãàí, µàðáèðè çàðµàë ÷îð÷´ïëàðãà ñîëèá ³´éèëãàí îëòèòà ñóðàò ñà³ëàíàðäè.Ðàñìëàðíè òàíëàøäàãè áóíäàé îäìèëèê ´øà äàâð äèäèíèíã äàðàæà-ñèíè ê´ðñàòèá òóðàðäè. Áèðèí÷è ñóðàòäà íåìèñëàðíèíã ìàèøèé òóð-




ìóø òàðçè èôîäàëàíãàí ýäè. Èêêèí÷è ñóðàòäà Ñóëòîí Àáäóë Ìà-æèäíèíã îòäà ́ ç ìóëîçèìëàðè áèëàí êåò¸òãàíè òóøèðèëãàí ýäè. £îë-ãàí ó÷ ñóðàòäà ýñà, £ðèì æàíãèäàí ìàíçàðàëàð, ÿúíè Àëüìàäàãè,Åâïàòîðèÿäàãè æàíã, 1852 éèë Ñèëèñòðàäàãè ³àìàë àêñ ýòòèðèëãàí.Ìàíà øó ó÷èí÷è ñóðàò òàãèãà ðóìèí òèëèäà µà³è³àòãà ò´²ðè êåëìàé-äèãàí ³óéèäàãè ñ´çëàð ¸çèëãàí ýäè: «Resboiul Silistriei!»

1 Ëåêèí ³àé-

ñèäèð áèð äîíèøìàíä óíèíã òàãèãà áóë²îð òèëèãà òàðæèìà ³èëèá«Ñèëèñòðàäàãè é´ëò´ñàðëèê» äåá ̧ çèá ³´éèáäè. Îëòèí÷è ñóðàòäà £ðèìóðóøè äàâðèäàãè ðóñ ëàøêàðáîøèëàðèíèíã ðàñìëàðè áîð ýäè. Áóëàð-íèíã áàðè òèççàñèãà÷à ÷èçèëãàí ýäè. Ïîï, Ñòðàâðè èíãëèçëàðíèíãìèíàëàðè áóëàðíèíã î¸³ëàðèíè óçèá êåòãàí äåÿ ó³òèðàð, Èâàíèöàáóâè ýñà, óëàðíè æàáðäèéäàëàð äåðäè.

– ßíà êèì òåãäè æàáäèéäàëàðãà? – äåÿ ñ´ðàðäè êàìïèð äàð²àçàáá´ëèá áîëàëàð óéíè áîøèãà ê´òàðãóäåê á´ëèá ³îëñà.

«Æàáäèéäàëàð»íèíã òåïàñèäà òîøëàðè íà³ åðãà÷à îñèëãàí êàï-ãèðëè äåâîð ñîàòè òóðàðäè. Áó ýñêè ñîàò àëëà³à÷îíëàð ´ç õèçìàòëà-ðèíè ´òàá á´ëãàí. Óíèíã ìåõàíèçìëàðè èøäàí ÷è³³àí, ïðóæèíàëà-ðè á´øàá êåòãàí, öèôåðáëàòèíèíã î³ á´¸³ëàðè ê´÷ãàí, ³àéðèëèáêåòãàí ìèëëàðè æîéèäà ç´ð²à òóðàðäè. Áó ñîàòäàí ê´ðà áèð óþì³à³èð-³ó³óðäàí áîø³à íàðñà ýìàñäè. Ñîàò ò´õòàá ̧ òàðäè. Ìàðêî óëàðãàìîµèðëèê áèëàí æîí àòî ³èëàðäè. Áó ñîàòíè µàììà âà³ò óíèíã ´çèòóçàòàðäè: ³èñìëàðãà á´ëèá òàøëàð, þð²èçàð, äàðàõò ìîéèãà ïàòòè³èá ìîéëàð, ²èëäèðàê÷àëàðèíèíã ́ ³ëàðèãà óçî³ ñà³ëàø ó÷óí ³î²îç´ðàð, õóëëàñ, ñîàòãà áèðìóí÷à âà³ò æîí àòî ýòàðäè. Êåéèí ó ÿíàò´õòàá ³îëàðäè. Ìàðêîíèíã ́ çè óëàðíè µàçèëëàøèá, «ìåíè ñèë ³èëà-äè áó» äåá ³´ÿðäè. Ëåêèí óíèíã ´çèÿì, ÿ³èíëàðèÿì áó «áåìîð»ãàøó ³àäàð ´ðãàíèøèá ³îëèøãàí ýäèêè, ñîàòíèíã «òîìèðè óðìàé»³îëãàíäà, áîø³à÷à ³èëèá àéòñàê, óëàðíèíã êàïãèðè ò´õòàá ³îëãàí-äà µîâëè µàì á´ì-á´ø âà ñîêèí á´ëèá ³îëàðäè. Ìàðêî ñîàòíè þðãè-çèø ó÷óí çàíæèðãà ³´ë óðãàíäà µàëèãè «ñèë»íèíã ê´êðàãèäàí øóí-äàé ³àòòè³ á´²è³ îâîçëàð ÷è³èá êåòàðäèêè, áóíè ýøòèòèá µàòòîõîíàäàãè ìóøóê µàì ³î÷èá ³îëàðäè. Ê´µíà ñîàò ìóçåé òóñèíè áåð-ãàí áó õîíàäàãè «Ñóðàòëàð õàçèíàñè»íè øó äåâîðäà îñè²ëè³ èêêèòàîèëàâèé ñóðàò áîéèòèá òóðàðäè.

Ìåµìîíëàðäàí áèðè Ìàðêîíèíã óé âðà÷è äîêòîð Ñîêîëîâ á´ëèá,ó áåìîð ¸òãàí Àñåííè ê´ðèá ³´éãàíè êåëãàí ýäè.

Ó éèãèðìà ñàêêèç ¸øëàðäàãè õóøáè÷èì, ìîâèé ê´çëè, ³´í²èðñî÷ëè, î÷è³ ÷åµðàëè áèð éèãèò ýäè. ¤çè æàíæàëêàø âà åíãèëòàáèàò.×åðíîãîðèÿ ÷åãàðàñèäàãè áèð òóðê ëàãåðèäà ôåëüäøåð á´ëèá èøëàáþðãàí êåçëàðè òóðêëàðíèíã òèëè âà îäàòëàðèíè ìóêàììàë ´ðãàíèáîëãàíäè; î³øîìëàðè àðà³ îòèá îëèá, ́ íáîøè áèëàí óëôàò÷èëèê ³èëàð-äè, êå÷àëàðè ýñà óíãà òèí÷ëèê áåðìàñëèê ìà³ñàäèäà òà³èëëàòèá ïå÷-êà ³óâóðèíè ÿñàð, óíäàí òàø³àðè, àéè³ ´ðãàòàðäè. ×îðáîæèëàð óíãàê´ç îëàéòèá þðèøàð, êàñàë á´ëèá ³îëèøñà ́ çëàðèíè óíãà ýìàñ, ßíå-ëèÿ äåãàí òàáèáãà ê´ðñàòèøíè ýï ê´ðèøàðäè, ëåêèí ¸øëàð óíèíãäèëêàøëèãè, ³óâíî³ëèãè âà ´òà âàòàíïàðâàðëèãè ó÷óí ¸³òèðèøàðäè.Äîêòîð ìàµàëëèé ³´ìèòàíèíã ÿøèðèí÷à èøëàðèäà µàì, ä´ñòîíà äàâ-ðàëàðäà µàì äîèì áèðèí÷èëàðäàí ýäè. Ó áóòóí âà³òèíè ìàíà øó èêêèèøãà áà²èøëàðäè. Ó àñëèäà µå÷ ³àíà³à òèááè¸ò áèëèì þðòèíè òóãàò-ìàãàí, ëåêèí ¸øëàð ãðåê òàáèáäàí áàëàíä ³´éèø ó÷óí ´çëàðè÷à óíãàäîêòîð äåá íîì áåðèøãàí ýäè. Óíèíã äàâîëàø óñóëèãà êåëñàê, Ñîêî-ëîâ èêêè ìàíáàãà ñóÿíàð, áóëàð óíèíã ñàäî³àòëè ê´ìàê÷èñè ýäè. Áó-

1 Ñèëèñòðà îñòîíàëàðèäàãè æàíã.




ëàðäàí áèðè òàáèàò á´ëñà, èêêèí÷èñè, ìàíà áó òî²ëè ´ëêàíèíã ìó-ñàôôî µàâîñè ýäè.

Èêêèí÷è ìåµìîí Èâàí÷î Éîòà1 ýäè.

Ó ³´øíèñèíèíã ê´íãëèíè ñ´ðàá, áèð îç âàëà³ëàøèá ´òèðèø ó÷óí÷è³³àí ýäè. Ñóµáàò áèð íå÷à äà³è³à áóðóí á´ëèá ´òãàí µîäèñà óñòèäàáîðäè. Èâàí÷î õàâîòèðãà òóøãàíèíè ÷èðîéëè ëóòô áèëàí ãàïèðèá áåðäè.

– Øóíà³à, – äåäè ó, – Ëàëà äàñòóðõîííè éè²èøòèðèá óëãóðìîâ-äè µàìêè, µîâëèíãèçäà ³àíäàéäèð ³´ð³èí÷ëè µàé³èðè³ëàð ³óëî²èìãà÷àëèíèá ³îëäè. £´ð³èá êåòäèì, ò´²ðèðî²è, Ëàëàãà: «Ëàëà, Ìàðêî-ëàðíèêèäà íèìà ãàï? £àðàá ê´ð-÷è, – äåäèì. Êåéèí äàððîâ: «Áó õî-òèí êèøèíèíã èøè ýìàñ», äåá ´éëàá ³îëäèì. ¤çèì øàõäàì þðèáàéâîíãà ÷è³äèì: ³àðàñàì, µîâëèíãäà ÷èðî³ é´³, ³îðîí²è... «Íåãà áó-íà³à ò´ïîëîí á´ëèá ³îëäèéêèí? – äåá ñ´ðàäèì ´ç-´çèìäàí, ò´²ðè-ðî²è, äàµà ïîëèöèÿ÷è íåãà µàììàíèíã òèí÷èíè áóçäè. Ëàëà á´ëñàýòàãèìíè ÷àíãàëëàá îëãàí. «£à¸³³à? – äåéäè ÿêêàø. – Íèìà, Ìàðêî-íèêèãà äåâîðäàí îøèá òóøìî³÷èìèñàí?» «É´²-ý, òèí÷ëèê, – äå-äèì, – óëàðíèêèãà î÷èëãàí ýøèêíè áåðêèòèá ³´é».

– Áåêîðãà õàâîòèð îëèáñàí, Èâàí÷î, µå÷ íèìà á´ëãàíè é´³, –äåäè Ìàðêî íèì òàáàññóì áèëàí.

– ¤øàíäà, – äàâîì ýòäè Éîòà, – ´çèì÷à øóíäàé äåäèì: ìàµêàìà-ãà ìàúëóì ³èëèø êåðàê; àõèð æàíîá Ìàðêî äåâîð-äàðìè¸í ³´øíèìá´ëñà, óíè ýµòè¸ò ³èëèø ëîçèì; êåéèí øóíäàé äåá çèíàäàí þãóðèáòóøäèì, Ëàëà á´ëñà îð³àìäàí áèð íèìàëàð äåá éè²ëàìñèðàãàí÷à³îëäè... «¤÷èð îâîçèíãíè», – äåäèì éèãèò÷àñèãà... Ê´÷àãà ÷è³ñàì,µàììà¸³ ñóâ ³óéãàíäàé æèìæèò.

– Ìàðêî àìàêè, Àñåí÷î óõëàá ³îëäèìè? – äåÿ ãàï áîøëàäè äîê-òîð Èâàí÷îíèíã âàéñàøëàðèãà ÷åê ³´éèø ó÷óí. Áèðî³ ó äîêòîðíèíããàïèãà ïàðâî ³èëìàé ýçìàëàíàâåðäè:

– Ê´÷àäà µå÷ êèì é´³ëèãèãà èøîí÷ µîñèë ³èëãàíèìäàí êåéèí ́ çèì-ãà-´çèì: «Ìàíà áó íàðñàäàí ³´ð³³óëèê, Èâàí÷î», äåäèì. Êåéèí ³àé-òèá îð³à ýøèêäàí ÷îððàµàãà, ò´²ðèðî²è, áîøè áåðê ê´÷àãà ÷è³äèì.Óíäàí Íåäêîíèíã áî² ýøèãè îð³àëè Ìàµìóäëàðíèíã µîâëèñèãà ́ òäèì,óíäàí Ãåíêî àìàêèíèíã ´²ëè ò´ïëàãàí àõëàòõîíà îð³àëè ò´ïïà-ò´²ðèìàµêàìàãà áîðäèì. Êèðäèì-ó, ó ¸³-áó ¸³³à ñèí÷èêëàá ³àðàá, ´íáîøè-ãà µîâëèëàðèíããà ³àðî³÷èëàð áîñòèðèá êèðãàíèíè, òîâó³ëàðíèíã áó-òóí µîâëè á´éëàá ³à³î²ëàá þðèøãàíèíè àéòèá áåðäèì.

– Àéòÿïìàí-êó àõèð ñåíãà, áèçíèêèäà µå÷ íèìà á´ëãàíè é´³,äåá; áåêîðãà ´çèíãíè óðèíòèðèáñàí-äà, Èâàí÷î, – äåäè óíè èøîí-òèðèá Ìàðêî.

Ê´÷àäà êó÷ëè øàìîë ãóâèëëàäè, ìîìà³àëäèðî³ ãóìáóðëàäè.– ¥à, Ìàðêî àìàêè, ñèçäàí ñ´ðàéìàí äåá óíóòèáìàí, – äåäè

äîêòîð, áèðäàíèãà íèìàäèð ýñèãà òóøèá. – Áóãóí áèð ̧ ø éèãèò óéèí-ãèçãà êåëãàíìèäè?

– £àíà³à ¸ø éèãèò?– ¢àëàòè áèð éèãèò, êèéèìëàðè ò´ç²èá êåòãàí... Ëåêèí, íàçàðèìäà,

´çè çè¸ëèíàìî. Ìåíäàí óéèíãèçãà ³àíäàé áîðàäè, äåá ñ´ðàãàí ýäè.– Áèëìàäèì, µå÷ êèì êåëãàíè é´³, – äåäè Ìàðêî õèæîëàòïàçëèê

áèëàí. Ëåêèí ìåµìîíëàð áóíãà ýúòèáîð áåðèøìàäè. – Óíè ³àåðäàê´ðäèíã?

1 Áó øàõñíè µàì ìóàëëèô ðîìàíäà èøòèðîê ýòàäèãàí ¥îæè Ñìèîí, Ìè÷î Áåéçî-

äà, æàíîá Ôðàòþ, ïîï Ñòàâðè âà Ìóí÷îëàð êàáè 1884 éèëè ̧ çèëãàí «Áèçíèíã óðó²ëà-ðèìèç» íîìëè ³èññàñèäà òàñâèðëàãàí. ¥àð èêêè àñàðäà µàì âî³åà æàíóáèé Áóë²îðèÿ-íèíã áèð æîéèäà – Áÿëà-÷åðêâàäà á´ëèá ´òàäè.




– Î³øîì, Ïàâåë µîæèíèíã áî²è ÿ³èíèäà áèð éèãèò îð³àìäàí êå-ëèá ³îëäè, – õîòèðæàìëèê áèëàí äàâîì ýòäè ñ´çèíè äîêòîð, – êåëäè-þ,æóäà îäîá áèëàí øóíäàé äåá ñ´ðàäè: «Æàíîá, àéòîëìàéñèçìè, ÌàðêîÈâàíîâ áó åðäàí óçî³äà òóðàäèìè? Áèð ê´ðìî³÷è ýäèì. Áó åðëàðãàáèðèí÷è êåëèøèì...» ¤çèì µàì øó òàðàôãà êåëà¸òãàíäèì, ìåí áèëàíþðèíã, ê´ðñàòèá þáîðàìàí, äåäèì. Êåëà¸òèá, óíãà áîøäàí-î¸³ ³àðàá÷è³äèì, – îðè³, ìàäîðäàí êåòãàí, î¸³äà ç´ð²à òóðàðäè, êèéèìëàðè-ÿì äàáäàëà. £îðîí²èäà øó êóíè ê´ðäèìêè, ýãíèäà òèòèëèá êåòãàíþï³à êîñòþì, õîëîñ. ¥àâî ýñà ñîâó³ ýäè. Øó àµâîëäà ³àåðäàí êåëÿï-ñàí, íåãà òóð³è-òàðîâàòèíã áóíà³à, äåá ñ´ðàøãà áîòèíîëìàäèì, ëå-êèí ê´ðèá, áå÷îðàãà ðàµìèì êåëèá êåòäè, þðàãèì à÷èäè. Êåéèí ́ çèì-íèíã óñò-áîøèìãà ³àðàäèì, êèéèìëàðè ³èð³ ÿìî³, ðàíãëàðè ´íãèáêåòãàí. «Æàíîá, ñèçãà êèéèìëàðèìíè å÷èá áåðñàì õàôà á´ëìàéñèçìè?– äåá ñ´ðàäèì, – øàìîëëàá ³îëèøèíãèç ìóìêèí». Ó ìèííàòäîð÷èëèêáèëäèðèá êóðòêàìíè îëäè. Øó àëôîçäà óéèíãèç îëäèãà êåëäèãó, àæðà-ëèøäèê. Øóíè ñèçäàí ñ´ðàìî³÷èéäèì, êèì ó?

– Àéòäèì-êó ñåíãà àõèð, óéèìãà µå÷ êèì êåëãàíè é´³, äåá.– £èçè³, – äåäè äîêòîð.– Äåâîðèíãèçäàí îøèá òóøìî³÷è á´ëãàí ³àðî³÷è ´øà á´ëìàñèí

òà²èí, Ìàðêî àìàêè! – äåäè Èâàí÷î. – Áåêîðãà ñ´ðàìàãàíäèð, àõèð.– É´³, áó éèãèò ³àðî³÷è á´ëèøè ìóìêèí ýìàñ... Óíà³àëàð äàððîâ

áèëèíàäè – áàøàðàñèäàí, – äåäè äîêòîð.Áóíäàé ñóµáàò õîíàäîí ñîµèáèãà õóø êåëìàäè, áèíîáàðèí, ãàïíè

áóðèø ó÷óí Ñîêîëîâãà ìóðîæààò ³èëäè:– Äîêòîð, ãàçåòàíè ´³èäèíãìè? Ãåðöåãîâèíàäàãè ³´ç²îëîí ³àëàé?– ¤³èá ê´íãëèíã áóçèëàäè, Ìàðêî àìàêè. £àµðàìîí õàë³ ì´úæè-

çàëàð ÿðàòÿïòè. Ëåêèí øóíäàé ³óäðàòëè êó÷ ³àðøèñèäà ó íèìàÿì³èëà îëàðäè.

– Ãåðöåãîâèíàëèêëàð êèì á´ïòè, áèð ñè³èìãèíà, ëåêèí øóíãà³àðàìàñäàí øóí÷à âà³ò óøëàá òóðèøäè. Óëàðãà åòèøãà áèçãà é´ëá´ëñèí! – äåäè Ìàðêî.

– Áóíäàé èøãà óðèíãàíèìèç é´³-êó, µàëè! – ýúòèðîç áèëäèðäèäîêòîð. – Ãåðöåãîâèíàëèêëàðãà íèñáàòàí áèç áåø µèññà ê´ïìèç, µàëè´ç êó÷èìèçíè áèëìàéìèç.

– Ýµ, äîêòîð, áóíäàé äåìà, – äåäè Ìàðêî. – Ãåðöåãîâèíàëèêëàðáîø³à – áèç áîø³àìèç. Áèç ´ç ³îáè²èìèçäà ´çèìèç ÷èðèá ¸òèáìèç.¢èíã äåá ê´ð-÷è, ³´éäåê á´²èçëàá òàøëàøàäè. Áèðîâäàí ¸ðäàì µàìêóòîëìàéìèç.

– Íèìà, áèç áóíãà óðèíìàäèêìè? – ³èçèøèá ñàâîëèíè òàêðîðëà-äè äîêòîð. – Èíäàìàé ´òèðñàê µàì áàðèáèð áèçëàðíè ìîëäàé óðèáñ´éèøÿïòè-êó. £àí÷àëèê þâîø á´ëñàê, øóí÷àëèê ê´ï ñàâàëàøàäè.Áåãóíîµ Ãåí÷åâíèíã ´²ëè óëàðãà íèìà ¸ìîíëèê ³èëäè? Êå÷à óíèíãêàëëàñèíè óçèá òàøëàøäè. Çóëìãà ³àðøè æèíäàé áîø ê´òàðñàê, äîðáèëàí ³´ð³èòèøàäè. Ýìàêñèç Ïàµëàâîí âà óíãà ́ õøàãàíëàð ê´íãëèãàõóø êåëãàí íàðñàíè ³èëèá þðèøèáäè. Àäîëàò ³àåðäà? £àëáè òîøîäàì µàì áó õ´ðëèêëàðãà ÷èäàé îëìàéäè. «£óðáà³àíè µàì áîññàíã,âà³ äåéäè», äåéèøàäè.

Èâàíèöà áóâè êèðèá êåëäè.– Áèëàñèçëàðìè, – äåäè ó. – Ìîìà³àëäèðî³äàí îëäèí ðîñà îòèø-

ìà á´ëãàíìèø. – Íåãà áóíäàé á´ëãàíèêèí-à? Õóäî áèëàäè, ÿíà áèðíàñðîíèé ó äóí¸ãà ðàâîíà á´ëèáäè-äà...

Ìàðêî ÷´÷èá òóøäè, ðàíãè äîêàäåê î³àðäè. Êðàëè÷ãà áèð íèìàá´ëìàãàíìèêèí äåãàí øóáµàãà áîðäè. Þðàãè î²ðè³äàí ñàí÷èá êåòäè,áåèõòè¸ð èíãðàá þáîðäè.




– Ìàðêî àìàêè, ñèçãà íèìà á´ëäè? – äåá ñ´ðàäè äîêòîð óíèíãòàøâèøëè þçèãà òèêèëèá.

¨ì²èð òèíäè. Ìåµìîíëàð êåòèøãà ÷î²ëàíèøäè. Áó ãàï óëàðíèíãµàì þðàãèãà ²óë²óëà ñîëèá ³´éãàí ýäè.

– Áàëêè ýøèêëàð øàìîëäà òàðà³ëàá î÷èëèá-¸ïèëãàíäèðó, î³ñî÷ãàøóíäàé òóþëãàíäèð... £´ð³ìàíãëàð, ÿõøè íèÿò ³èëèíãëàð. – ¤çèíèäàäèë òóòäè Èâàí÷î Éîòà. – Èâàíèöà áóâè, áî² ýøèãè î÷è³ìèäè?Áèçíèêèãà ÷è³àäèãàí ýøèê?

Ìàðêî äîêòîðíè äàðâîçàãà÷à êóçàòäè. Èâàí÷î áî² ýøèê òîìîíé´íàëäè, õîòèíè ýøèêäà óíè êóòèá òóðàðäè.

V. ÒÓÍ ÄÀÂÎÌ ÝÒÀÄÈ

Äîêòîð Ñîêîëîâ êåëèá ýøèêíè ³î³äè. £àðè óé áåêàñè ýøèêíèî÷èøè áèëàí äîêòîð øîøà-ïèøà è÷êàðè êèðäè.

– Êëåîïàòðà íèìà ³èëÿïòè?– Ñåíè ñ´ðàäè, – äåäè áåêà òàáàññóì áèëàí.Äîêòîð óçóí µîâëèíè êåñèá ´òèá, ´ç õîíàñèãà êèðäè. Äåÿðëè ìå-

áåëñèç êåíã, êàòòà êàìèíè áîð âà äåâîðëàðèãà æàâîí ÿñàëãàí áó õîíàáèð âà³òíèíã ´çèäà óíèíã µàì ¸òî³õîíàñè, µàì êàáèíåòè, µàì äîðè-õîíàñè á´ëèá õèçìàò ³èëàðäè. Æàâîíãà áîð äîðèëàð òåðèá ³´éèëãàí,ì´úæàçãèíà ñòîëíèíã óñòèäà µàâîí÷à âà áèð íå÷òà òèááè¸òãà îèä êè-òîáëàð ñî÷èëèá ̧ òàðäè, óëàðíèíã îð³àñèäà ò´ïïîí÷à µàì áîð ýäè. Êà-ðàâîòäà ³´øî²èç ìèëòè³ âà îâ õàëòà îñèëèá òóðàðäè. Ôà³àòãèíà ×åð-íîãîðèÿ êíÿçè Íèêîëà áèëàí ³àíäàéäèð àêòðèñàíèíã ñóðàòëàðè äå-âîðíè áåçàá òóðàðäè. Õîíà éè²èøòèðèëìàãàí, á´ì-á´ø ýäè: áóëàð-íèíã áàðè áó åðäà áî³èáå²àì áèð á´éäî³ éèãèò ÿøàãàíèäàí äàëîëàòáåðèá òóðàðäè. Ñàë î÷è³ êè÷êèíà ýøèê ³àçíî³³à îëèá ÷è³àðäè. Ìàíàøó ³àçíî³äà ó÷ éèë ìó³àääàì ìàðµóì Ëåâñêèé òóíàãàí.

Äîêòîð ïàðâîñèçãèíà áîøèäàãè µîæèä´ïïèñè áèëàí êàìçóëèíèå÷äè-äà, ³àçíî³³à êèðäè âà:

– Êëåîïàòðà! ¥îâ Êëåîïàòðà! – äåÿ ÷àïàê ÷àëäè. ¥å÷ êèì æàâîááåðìàäè.

– Êëåîïàòðà! ×è³à ³îë, àçèçèì!Ýøèêíèíã îðòèäàí ´êèðè³ ýøèòèëäè. Äîêòîð õîíàíèíã ́ ðòàñèäà-

ãè êóðñèãà ÷´êäè-äà, óíè ¸íèãà ÷à³èðäè:– Áó ¸³³à êåë, Êëåîïàòðà!£àçíî³äàí ¸øãèíà ìîäà àéè³ ÷è³èá êåëäè.Ó áåñ´íà³àé ìàéìî³ î¸³ëàðè áèëàí ëàïàíãëàãàí÷à äîêòîðíèíã

¸íèãà áîðäè. Ñ´íã îð³à î¸³ëàðèäà òèêêà òóðäè-äà, îëäèíãè èêêèî¸²èíè äîêòîðíèíã òèççàëàðèãà ³´éäè âà áàµàéáàò æà²ëàðèíè î÷èá,îïïî³ ´òêèð òèøëàðèíè ê´ðñàòäè. Àéè³ êó÷óê áîëàãà ´õøàá ýðêàëà-íèá äîêòîðãà ñóéêàëäè. Äîêòîð àéè³íèíã ìîìè³ áîøèíè ñèëàäè,Êëåîïàòðà óíèíã ³´ëëàðèíè àñòà òèøëàá ³´éãàíäà òîðòèá îëìàäè.

Áèð äåµ³îí óíè Ñðåäíà-Ãîðå ýòàêëàðèäàí òóòèá îëãàí ïàéòäà àéè³áîëàñè æóäàÿì êè÷êèíà ýäè. Äåµ³îí ´ç ´²ëèíè ¸ìîí êàñàëäàí àñðàá³îëãàíè ó÷óí óíè Ñîêîëîâãà ñîâ²à òàðè³àñèäà áåðãàí ýäè. Äîêòîðàéè³ áîëàñèãà ´ðãàíèá ³îëäè-þ, óíè âîÿãà åòêàçèø ó÷óí µå÷ íèìà-ñèíè àÿìàäè. Ñîêîëîâíèíã ÿõøèëàá ³èëãàí ïàðâàðèøè î³èáàòèäàÊëåîïàòðà ýñîí-îìîí ́ ñèá-óë²àéäè. Ãèìíàñòèêà ìàø³ëàðèíè ́ çëàø-òèðäè, øó òàðè³à ´ç ýãàñèãà íèñáàòàí àéè³íèíã µàì ìåµðè êóíäàí-êóíãà òîâëàíèá áîðäè.

Êëåîïàòðà ´éèíãà òóøàäèãàí, õèçìàò ³èëàäèãàí, øàïêàñèíè îëèááåðàäèãàí á´ëäè. Ãàð÷àíä áó «àéè³÷à äàñò¸ð» äåá àòàëñà-äà, µàðµîëäà




Êëåîïàòðà ýãàñèíèíã óéèíè õóääè èòäåê ³´ðè³ëàðäè. ×óíêè àéè³áîð óéäàí áåìîðëàð ³î÷àðäè. Ëåêèí áó µîë äîêòîðíè óí÷àëèê òàø-âèøãà ñîëìàñäè.

¤éèí àâæèãà ÷è³³àíäà Êëåîïàòðà æóíáóøãà êåëèá øóíäàé á´êè-ðàðäèêè, áóòóí ìàµàëëà óíèíã ðà³ñ òóøà¸òãàíèäàí îãîµ á´ëàðäè. Áóí-äàé ïàéòëàðäà ÷èäà¸ëìàé Ñîêîëîâíèíã ´çè µàì ðà³ñãà òóøèá êåòàð-äè.

Áó î³øîì äîêòîð Êëåîïàòðàãà îäàòäàí òàø³àðè ìåµðèáîí á´ëèáêåòäè. Êàòòà áèð á´ëàê ã´øòíè ³´ëè áèëàí óíèíã î²çèãà ñîëäè.

– Å, àçèçèì, «Î÷ ³îðèíãà ñàññè³ ñàðèìî³» á´ëìàñèí òà²èí. ×óí-êè áóãóí ñåí ìåíãà áèð ìàëèêà ìèñîë ́ éèíãà òóøèá áåðèøèíã êåðàê.

Àéè³ áó ñ´çëàðíè òóøóíäè, øåêèëëè, ´êèðèá ³´éäè. Áó óíèíã«õèçìàòèíããà òàé¸ðìàí» äåãàíè ýäè. Äîêòîð ³´ëèãà ëàãàí îëèá ÷àë-ãàí÷à êóéëàé áîøëàäè:

Ê´ç íóðèì Äèìèòðà, ìàëëà ñî÷ëè ³èç,Îíàèçîðèíããà äåãèë, Äèìèòðà:«Òó²èá áåðìà, ìåíãà óêà, ñèíãèëëàð!

1

Áóíäàí ðóµëàíãàí Êëåîïàòðà îð³à î¸³ëàðèäà òóðèá îëäè-þ, ´êè-ðèá ´éèíãà òóøà êåòäè. Ëåêèí áèðäàí ´çèíè äåðàçàãà óðèá á´êèðèáþáîðäè. Äîêòîð µîâëèãà îäàìëàð êèðãàíèíè ê´ðèá µàéðîí á´ëäè.

Ó äàððîâ ò´ïïîí÷àñèíè ³´ëèãà îëäè.– Êèì ó? – äåäè áàëàíä îâîçäà, êåéèí æèì á´ë äåãàíäàé, Êëåî-

ïàòðàíè òóðòèá ³´éäè.– Äîêòîð, ìàðµàìàò ³èëèá ìàµêàìàãà áîðàð ýêàíñèç! – äåéèøäè

óíãà æàâîáàí µîâëèäàãèëàð.– Ñèçìèñèç, Øàðèô î²à? Íèìà æèí óðèá ìåíè é´³ëàá ³îëèøäè?

Áèðîíòàñè î²ðèá ³îëäèìè?– Àââàë àéè²èíãíè ³àìà.Äîêòîð Êëåîïàòðàãà èøîðà ³èëãàí ýäè, ó ²´ëäèðàá-²´ëäèðàá èñòà-

ìàéãèíà ³àçíî³³à êèðèá êåòäè. Äîêòîð óíèíã îðòèäàí ýøèêíè ¸ïäè.– Áèçãà ñåíè ìàµêàìàãà êåëòèðèø ó÷óí áóéðó³ áåðèëãàí. £àìî³³à

îëèíäèíã, – äåäè ´íáîøè ä´³ óðèá.– Íåãà ³àìî³³à îëèíàðêàíìàí? Êèì áóéðó³ áåðäè?Ïîëèöèÿ÷èëàð ôàëîêàòíè îëäèíäàí ñåçèá ñàðîñèìàãà òóøãàí âà

áèð ³àäàð õèæîëàòãà áîòãàí äîêòîðíè µàéäàá êåòèøäè.Ó äàðâîçàäàí ÷è³à¸òèá Êëåîïàòðàíèíã þðàêíè òèëêà-ïîðà ³èëèá

þáîðóâ÷è µàé³èðè²èíè ýøèòäè. Àéè³ õóääè áîëàãà ́ õøàá éè²ëàðäè.Ìàµêàìàäà ò´ñ-ò´ïîëîí. Äîêòîðíè áåéíèíã µóçóðèãà îëèá êèðèøäè.Áåé îäàòäàãè ´ðíèäà – áóð÷àêäà ´òèðàðäè. Óíèíã ¸íèäàí Êèðèÿê

Ñòåô÷îâ æîé îëãàí, ó ³àíäàéäèð ³î²îçíè ´³èð, ìàµêàìà Êåíãàø-íèíã àúçîñè Íå÷î Áèðîíêîâ µàì ¸íáîøè îøà óíãà ³àðàá òóðàðäè.

Îëòìèø ¸øëàðäàãè áåé äîêòîðíè ê´ðèøè áèëàí ³îâî²èíè óéèáîëäè-þ, ´òèðèíã, äåäè. Ðàµáàð áóíäàé óñóëíè àéáäîðãà ãóíîµèíèá´éíèãà ³´éèø ó÷óí ³´ëëàøàðäè. Áóíèíã óñòèãà Ñîêîëîâ áåéíèíãóé øèôîêîðè, ÷îë óíè æóäà µóðìàò ³èëàðäè. Äîêòîð ¸í-àòðîôãà íà-çàð òàøëàðêàí, äèâàíäà Êðàëè÷ãà áåðãàí ´çèíèíã êóðòêàñèíè ê´ðèáµàéðîí ³îëäè. Øó îí µàììà íàðñàãà òóøóíèá åòäè.

– Äîêòîð, áó ñåíèíã êóðòêàíãìè? – ñ´ðàäè áåé.Ñîêîëîâ «é´³» äåìî³÷è ýäè-þ, ëåêèí áóíäàí òîíèá á´ëìàñäè,

øóíèíã ó÷óí «µà» äåäè.

1 Øåúðëàðíè øîèð Ìóµàììàä Àëè òàðæèìà ³èëãàí.




– Óíäà íåãà ýãíèíãäà ýìàñ?– Êå÷à áèð áå÷îðàãà áåðâîðãàíäèì.– £àåðäà?– ¥îæè Øàäîâîé ê´÷àñèäà.– Ñîàò íå÷àäà?– Òóðêëàðíèíã âà³òè áèëàí ñîàò èêêèëàðäà.– Ñåí ´øà îäàì áèëàí òàíèøìèäèíã?– É´³, ëåêèí àµâîëèíè ê´ðèá ðàµìèì êåëèá êåòäè. Êèéèìëàðè

äàáäàëà ýêàí.– Àëäàøèíè ³àðà àáëàµíèíã! – äåäè Íå÷î íàôðàò áèëàí.– Óíäàí íèìà èñòàéñàí, Íå÷î? – äåäè øåðèãè. – ×´êà¸òãàí îäàì

õàñãà ̧ ïèøàäè.Áåé, ³àðè òóëêèãà ôèðèá áåðèá á´ïñàí, äåãàí ìàúíîäà àé¸ðîíà

êóëèá ³´éäè. Ó êóðòêàíè äîêòîðíèíã óñòèäàí å÷èá îëèøãàíèãà èøîí÷èêîìèë ýäè. Ñî³÷èëàð øóíäàé äåá ê´ðñàòìà áåðèøãàí ýäè.

– Êèðèàê àôàíäè, êóðòêàäàí òîïãàí íàðñàëàðèíãèçíè ìåíãà áå-ðèíã... Áóëàðíè áèëàñàíìè?

Äîêòîðãà «Ìóñòà³èëëèê» äåãàí ãàçåòàíèíã áèð ñîíè áèëàí èñ¸íãà÷îðëîâ÷è âàðà³àíè óçàòèøäè. Äîêòîð, ´ëèìäàí õàáàðèì áîð, áóëàð-äàí õàáàðèì é´³, äåäè.

– Óíäà ñåíèíã ÷´íòàãèíããà êèì ñîëèá ³´éäè áóëàðíè?– Ñèçãà àéòäèì-êó, àõèð, êóðòêàìíè áèð íîòàíèø êèìñàãà áåð-

ãàíäèì äåá, áóëàðíè áàëêè ´øà ñîëãàíäèð.Áåé ÿíà êóëèá ³´éäè. Äîêòîð èø ïà÷àâà á´ëèøèíè ñåçäè. Óíè µàð

µîëäà èñ¸í÷èëàð áèëàí µàìòîâî³ëèêäà àéáëàøà¸òãàí ýäè.Êå÷àãè íîòàíèø îäàì øóíà³à ýêàíìè µàëè! Äîêòîð áóíè ´øàíäà

áèëãàíäà-êó, óíèÿì µàëîêàòäàí ³óò³àðãàí á´ëàðäè-ÿ, àòòàíã!– ßðàäîð Óñìîííè îëèá êèðèíãëàð! – áóþðäè áåé.Õîíàãà òèðñàãèäàí þ³îðèñè äîêà áèëàí áî²ëàíãàí ïîëèöèÿ÷è êèð-

äè. Êðàëè÷íèíã åëêàñèäàí êóðòêàíè þëèá îëãàí ïàéòäà ́ ç øåðèãè òî-ìîíäàí îòèëãàí ´³ òàñîäèôàí ³´ëèãà òåêêàí ïîëèöèÿ÷è ìàíà øó ýäè.Ëåêèí Óñìîí áèëèáìè ¸ àòàéëàáìè, ìåíè ÿðàäîð ³èëãàí îäàì ³î÷-³èí, ê´ç²îëîí÷è ýäè, äåÿ òóðèá îëäè. Óñìîí äîêòîðãà ÿ³èí êåëäè.

– Àôàíäè, ´øà îäàì ìàíà øó, – äåäè.– Êóðòêàñèíè òîðòèá îëãàíèíã øó îäàììè? Òàíèÿïñàíìè?– Ïåòêàí÷îâà ê´÷àñèäà ìåíãà ´³ óçãàí ìàíà øó.Äîêòîð ïîëèöèÿ÷èãà µàéðàòëàíèá ³àðàäè. Áóíäàé ïàëèäëèê áóòóí

âóæóäèíè àëàíãà îëäèðèá þáîðãàí ýäè.– Ïîëèöèÿ÷è âèæäîíèíè þòèá àëäàÿïòè! – ³è÷³èðèá þáîðäè ó.– ×è³, Óñìîí î²à!.. Õ´ø, ³àëàé ýíäè? – áåé ÿíà Ñîêîëîâãà ìóðî-

æààò ³èëäè. Áó ñàôàð óíèíã ³è¸ôàñè æèääèé ýäè. – Áóëàðíèíã áàðè-íè èíêîð ³èëàñàíìè?

– ¨ë²îí, á´õòîí! Ìåí µå÷ ³à÷îí ò´ïïîí÷à îëèá þðìàéìàí, óí-äàí êåéèí, êå÷à óìóìàí Ïåòêàí÷îâà ê´÷àñèãà áîðãàíèì é´³.

¤íáîøè äîêòîðíè µèáñãà îëèø ÷î²èäà ñòîëèäàí îëãàí ò´ïïîí÷à-íè øàìãà ÿ³èí êåëòèðäè âà ìàúíîäîð ³èëèá:

– Ò´ðòòà ´³è áîð... áåøèí÷èñè îòèëãàí, – äåäè.Áåé µàì ìàúíîëè ³èëèá áîøèíè ñèëêèá ³´éäè.– ßíãëèøàñèç! Êå÷à êå÷³óðóí ò´ïïîí÷àìíè îëèá êåòìàãàí ýäèì.– Êå÷à, ÿúíè âî³åàëàð ñîäèð á´ëãàí î³øîìäà ³àåðäà ýäèíã á´ëìà-

ñà? – Òóðêëàðíèíã âà³òè áèëàí ñîàò ó÷äà?Áó êóòèëìàãàí ñàâîë Ñîêîëîâãà õóääè î÷è³ êóíäà ãóìáóðëàãàí

ìîìà³àëäèðî³äàé òàúñèð ³èëäè. Äîêòîð õèæîëàòäàí ³èï-³èçàðèá êåòäè.Êåéèí äîíà-äîíà ³èëèá æàâîá áåðäè:




– Ñîàò ó÷äà Ìàðêî Èâàíîâàíèíã óéèäà ýäèì – áîëàñè êàñàë á´ëèá³îëãàí ýêàí.

– ×îðáîæè Ìàðêîíèêèãà ðîïïà-ðîñà ñîàò ò´ðòäà êåëãàíäèíã. Ñåíêèðãàíäà áèç óíèêèäàí ÷è³èá êåëà¸òãàí ýäèê, – ýúòèðîç áèëäèðäèäîêòîð áèëàí ÷îðáîæèíèêèäà ò´³íàø êåëãàí ´íáîøè.

Äîêòîð èíäàìàé ³îëäè, óíèíã ðóµè òóøèá êåòãàí, âàçèÿò óíèíãôîéäàñèãà µàë á´ëìà¸òãàí ýäè. Ó èøíè ÷èãàëëàøòèðà¸òãàíèíè ñåçèá³îëäè.

– ßõøèñè, ò´²ðèñèíè àéòèá ³´ÿ ³îë. ¥îæè Øàäîâîé ê´÷àñèäà êóðò-êàíãíè å÷èá áåðãàíèíãäàí âà ÷îðáîæè Ìàðêîíèêèãà êèðèøèíãäàíîëäèí ³àåðäà ýäèíã?

Áóíäàé ë´íäà ñàâîë ë´íäà æàâîáíè òà³îçî ³èëàðäè. Ëåêèí äîêòîðÑîêîëîâ î²çèãà ñ´ê ñîëèá îëãàíäàé èíäàìàñäè. Ó ´ç òóé²óëàðèíèÿøèðîëìàñ, óíèíã ³àëáèäàãè è÷êè ²àëà¸í çîµèðèäàí ñåçèëèá òóðàð-äè.

Áóíäàé ñóêóò ãóíîµíè ýúòèðîô ýòèø áèëàí áàðîáàð. Áó µîë óíãà³àðøè ³´éèëà¸òãàí àéáëàðíè èñáîòëàøãà ¸ðäàì áåðàäè, õîëîñ. Áåéäîêòîðíèíã àéáäîð ýêàíëèãèãà øóáµà ³èëìàñäè, ëåêèí øóíäàé á´ëñàµàì ÿíà áèð ìàðòà ñ´ðàäè:

– Áó âà³òäà ³àåðäàéäèíã, àéò?– Àéòîëìàéìàí, – äåäè äîêòîð ñåêèí, ëåêèí ³àòúèé ³èëèá.Áó æàâîá ́ òèðãàíëàðíè µàéðàòãà ñîëäè. Ìàñëàµàò÷è Íå÷î «Òóçî³³à

òóøäè, ø´ðëèê» äåãàíäàé Ñòåô÷îâãà ³àðàá èñòåµçî áèëàí èì ³î³èá³´éäè.

– Æàâîá áåð! ¤øà âà³òäà ³àåðäà ýäèíã?– Áóíè ñèðà àéòîëìàéìàí... Áó ñèð, ìåíèíã âèæäîíèì, íàôà³àò

âèæäîíèì, òàáèáëèãèì, óìóìàí, èíñîíèé áóð÷èì áó ñèðíè î÷èøãàé´ë áåðìàéäè. Ëåêèí Ïåòêàí÷îâà ê´÷àñèäà á´ëìàãàíèì ðîñò!

Áåé î¸³ òèðàá òóðèá îëäè, àãàð àéòìàñàíã, î³èáàòè ¸ìîí á´ëàäè,äåá çó²óì ³èëäè. Ëåêèí äîêòîð àéòèøèì ëîçèì á´ëãàí íàðñàíè àéòèáá´ëäèì, äåãàí ³è¸ôàäà óíãà õîòèðæàì ³àðàá òóðàâåðäè.

– Äåìàê, àéòèøíè õîµëàìàéñàí-à?– Áîð ãàïíè àéòäèì.– Ó µîëäà ñåí áóãóí áèçíèíã àçèç ìåµìîíèìèç á´ëàñàí... Îëèá

áîðèíã òóðìàãà! – àìð ³èëäè áåé æèääèé îµàíãäà.Äîêòîð ´çèãà ³´éèëãàí àéáíîìàäàí ýñêàíêèðàãàí, òààæóáëàíãàí

ê´éè òàø³àðè ÷è³äè, áó òóµìàòëàðíè ðàä ³èëèø óíèíã èõòè¸ðèäàýìàñäè, ÷óíêè ´çè àéòãàíèäåê ´øà î³øîì ³àåðäà á´ëãàíèíè êàëëà-ñèíè îëãàíäàÿì àéòîëìàñäè.

VI. ÌÀÊÒÓÁ

Áóãóí Ìàðêîíèíã óé³óñè íîòèí÷ á´ëäè. Òóíäà ñîäèð á´ëãàí µîäèñàòèí÷èíè é´³îòäè. Ó îäàòäàãèäàí µàì ýðòàðî³ òóðäè-äà. ³àµâà è÷èøó÷óí Ãàíêîíèíã ³àµâàõîíàñèãà îøè³äè. Ãàíêî µàì ³àµâàõîíàíè ýí-äèãèíà î÷èá, ïå÷êàíè ¸³èá òóðãàí ýêàí.

Ìàðêî óíèíã èëê õ´ðàíäàñè á´ëäè.£àµâàµîíà ñîµèáëàðè ãàï òåðàäèãàí, ãàïíè ÿõøè ê´ðàäèãàí îäàì-

ëàð á´ëàäè. Ãàíêî µàì ´ç ³àµâàõ´ðëàðèãà îäàòäà ³àµâà áåðà òóðèá àé-òàäèãàí èëè³ ãàïëàðèíè áèð-èêêè î²èç ñ´ç áèëàí òóãàòèá, øîøà-ïèøà äîêòîðíèíã Ïåòêàí÷îâà ê´÷àñèäà ³èëãàí èøèíè âà áó ³àíäàéî³èáàòëàðãà îëèá êåëãàíèíè çàâ³-øàâ³ áèëàí ãàïèðèá áåðäè.

Ìàéäà îäàìëàðíèíã ³àëáèäà ´ç ÿ³èíëàðèíèíã áîøèãà òóøãàíìóñèáàò ó÷òà òóé²óíè ³´ç²àòàäè: áèðèí÷èäàí, ó µàéðîí á´ëàäè, àæàá-




ëàíàäè; èêêèí÷èäàí, áîòèíàí, ³îíè³èø µîñèë ³èëàäè, ÷óíêè ìó-ñèáàò óíèíã áîøèãà òóøìàãàí-äà; ó÷èí÷èäàí, è÷êè áàäõîµëèê óé²î-òàäè. Áóíäàé ïèíµîíà òóé²óëàð èíñîí ³àëáèíèíã òóá-òóáèäà ìàêîíòîïãàí á´ëàäè. Ãàíêîíèíã ýñà, áóíèíã óñòèãà äîêòîðíè ê´ðãàíè ê´çèé´³ ýäè. ×óíêè áèð êóíè ìóîëàæà ³èëãàíè µà³èãà ´í èêêè ôèíæîí³àµâà áåðèøíè òàëàá ³èëãàí ýäè. Ãàíêî óíèíã ìàíà áóíäàé ê´ç ê´ðèá,³óëî³ ýøèòìàãàí ³èëè²èãà àñëî òî³àò ³èëîëìàñäè.

Ìàðêî µàéðàòäàí ¸³à óøëàäè. Àõèð ó êå÷à êå÷³óðóí äîêòîð áèëàíãàïëàøãàí, ëåêèí óíèíã þçëàðèäà, ãàïëàðèäà µàÿæîíäàí àñàð µàìê´ðìàãàí ýäè. Óíäàí òàø³àðè, Ñîêîëîâ Ìàðêîäàí áóíäàé íàðñàëàð-íè óìóìàí ÿøèðìàñäè.

£àµâàõîíàãà ´íáîøè êèðèá êåëäè-þ, Ìàðêî ôóðñàòäàí ôîéäàëà-íèá, áóíè ñ´ðàá-ñóðèøòèðäè. Ìàðêî ´íáîøèíèíã ãàïëàðèäàí øóíèàíãëàäèêè, ïîëèöèÿ áèðîâãà ³àçãàí ÷îµãà Ñîêîëîâ òóøèáäè. ËåêèíÊðàëè÷ óëàðíèíã ÷àíãàëèäàí ³î÷èá ³óòóëèáäè. Óíèíã ³óâîí÷äàíþçëàðè ̧ ðèøèá êåòäè.

– Äîêòîðíèíã ãóíîµè á´ëñà àãàð, éèãèò ´ëàé! – äåäè ó.– £àíèéäè-ÿ, – äåäè ´íáîøè, – ´çèíè ³àíäàé î³ëàðêèí, à³ëèì-

ãàÿì ñè²ìàéäè.– Î³ëàøãà î³ëàéäè-êó, óëãóðîëìàéäè. £èéíàá þáîðèøàäè... Áåé

ìàµêàìàãà ³à÷îí êåëàäè?– Áèð ñîàòäàí êåéèí. Ó âà³òëè êåëàäè.– Äîêòîðíè ³´éâîðèíãëàð, óíè ´çèì êàôèëëèêêà îëàìàí: óéèì,

áîëà-÷à³àëàðèìíè ãàðîâãà ³´éñàì µàì êàôèëëèêêà îëàìàí. Óíèíãçàððà÷àÿì ãóíîµè é´³.

¤íáîøè óíãà àæàáëàíèá ³àðàäè.– Êàôîëàòãà ýµòè¸æ ³îëìàãàí, óíè îëèá êåòèøäè, – äåäè ó.– £à÷îí? £àåðãà? – ³è÷³èðèá þáîðäè Ìàðêî.– Òóíäà ñî³÷èëàð Ê.ãà µàéäàá êåòèøäè.Ìàðêî ²àçàáèíè ÿøèðîëìàé òóòî³èá êåòäè. Ìàðêîíè ³àòòè³ µóð-

ìàò ³èëàäèãàí ´íáîøè óíãà ä´ñòîíà, ëåêèí íàñèµàòîìóç îµàíãäàøóíäàé äåäè:

– Ñèç ÷îðáîæè Ìàðêî... òàãèäàí ëîé³àñè ÷è³èá òóðãàí áóíäàéèøëàðãà àðàëàøìàñàíãèç ÿõøè á´ëàðäè. Íèìà ³èëàñèç áîøèíãèçíèáàëîãà ³îëäèðèá. ¥îçèð áèðîâãà áèðîâ êàôîëàò á´ëàäèãàí äàâð ýìàñ.

¤íáîøè ³àµâàñèíè è÷èá, ãàïèäà äàâîì ýòäè:– ßðèì ñîàòäàí êåéèí áåéíèíã õàòèãà èñ¸íãà ÷îðëîâ÷è âàðà³íè

³´øèá ìåí µàì Ê.ãà æ´íàéìàí. Áó âàðà³à äîêòîðíèíã ¸íèäàí ÷è³äè.Àãàð áèëãèíãèç êåëñà, µàììà áàëî øóíäàí áîøëàíãàí. Óíèíã áîøè-ãà åòãàí øó. £îëãàíè áàðè... á´ëìà²óð ãàïëàð! Óñìîííè äîêòîð ýìàñ,´çèìèçíèêèëàðäàí áèòòàñè áèëìàñäàí... îòèá ³´éãàí... ßðàíèíã ́ çè¸³áóíè àéòèá òóðèáäè... Óìóìàí, áîøëè³ëàð áó èøëàðíèíã òàãèãà åòà-äè... Ãàíêî, ìåíãà êåðàêñèç ³î²îçèíã á´ëñà áåð, õàòíè ´ðàá îëàé,²èæèìëàíèá ³îëìàñèí.

Ó ³´ëòè²èäàí ³èçèë ìóµð óðèëãàí êàòòàêîí êîíâåðòíè ÷è³àðäè-äà, ³àµâàõîíà ñîµèáè áåðãàí ³î²îçãà ́ ðàäè. Êåéèí ÿíà áèòòà ïàïèðîñ÷åêäè-äà, Ìàðêî áèëàí õàéðëàøèá ÷è³èá êåòäè.

×ó³óð ́ éãà òîëãàí Ìàðêî ÷óð³ ýòìàé æîéèäà óçî³ âà³ò ́ òèðèá ³îëäè.£àµâàõîíà áèð âà³òíèíã ´çèäà ñàðòàðîøõîíà âàçèôàñèíèÿì ´òàðäè.Øóíèíã ó÷óí Ãàíêî Ìàðêîãà îð³àñèíè ́ ãèðèá îëèá, ÿíãè êèðèá êåëãàíìèæîçè Ïåòêî Áîçèíÿêíèíã áîøèíè èø³àëàé áîøëàäè.

Áèð îçäàí êåéèí Ìàðêî µàì òóðèá ÷è³èá êåòäè.– Õóø êåëèáñàí, Ìàðêî àìàêè! ¥à, íàìóí÷à, êåëèøèíãäàí êåòè-

øèíã òåç á´ëèá ³îëäè? – ³è÷³èðèá ³îëäè óíèíã îð³àñèäàí Ãàíêî,




ìèæîçèíèíã áîøèäà ñîâóí ê´ïèðòèðèá. – Äîêòîðäàí õàâîòèð îëÿï-ñàíìè äåéìàí? ¤çè àéáäîð. Ýêêàíèíãíè ́ ðàñàí äåéèøàäè. Íåãà Ïåò-êî Áîçèíÿêíè îëèá êåòèøìàäè á´ëìàñà? À, ëàááàé, Áîçèíÿê?

Áîøè ê´ïèê ìèæîç íèìàëàðíèäèð ²´ëäèðàäè, ëåêèí µå÷ íàðñàòóøóíèá á´ëìàäè.

Ãàíêî ìèæîçíèíã áîøèíè ÿíà áèð îç èø³àëàãàíäàí êåéèí ñî-âóííè þâèá òàøëàäè-äà, þçëàðèíè êèð ñî÷è³ áèëàí àðòäè. £´ëèãàäàðç êåòãàí ê´çãó òóò³àçèá äåäè:

– Ñî² á´ëèíã!Ìà²çàâàíè òàø³àðèãà îëèá ÷è³èá êåòà¸òèá ýøèêäà Ìàðêîãà ò´³íàø

êåëèá ³îëäè.– Ìóøòóãèìíè óíóòèá ³îëäèðèáìàí, – òóøóíòèðäè Ìàðêî ìóø-

òóãè ¸òãàí åðãà é´íàëàðêàí.Øó àñíîäà Áîçèíÿê µàì ê´çãóíèíã óñòèãà òàíãà òàøëàá, ³àµâàõî-

íàäàí ÷è³èá êåëäè. Ãàíêî ³àéòèá êèðäè.– Ìåíãà ³àðà, Ãàíêî, ñåíäàí ³àí÷à ³àðçèì áîð, àéò, ò´ëàá ³´ÿé? –

äåäè óíãà Ìàðêî. – £àðçäàí óçèëèá ³´éèø êåðàê. ¥àð îéíèíã îõèðè-äà äîèì ñåí áèëàí µèñîá-êèòîá ³èëàìàí-êó.

Ãàíêî á´ð áèëàí ÷èçèá òàøëàãàí øèôòíè ê´ðñàòäè.– Ìåíèíã êèðèì-÷è³èì äàôòàðèì ìàíà øó, ´çèíã µèñîáëàá òàø-

ëàá êåòàâåð, – äåäè ó.– Àõèð áó åðäà ìåíèíã ôàìèëèÿì é´³-êó.– Ìåí µèñîáíè ôðàíöóç÷à óñóëäà þðèòàìàí.– Áóíà³à µèñîá þðèòèøäà òåç îðàäà óéèíãíè òîïîëìàé ³îëàñàí-

êó, – µàçèëëàøäè Ìàðêî µàì¸íèíè ÷è³àðèá. – Èå, áóíè ³àðà, ´íáî-øè õàòèíè óíóòèá ³îëäèðèáäè-êó, – äåäè ó æàâîííè ê´ðñàòèá.

– ¥à, ðîñò-à, óíèíã õàòè-êó! – àæàáëàíãàíèäàí ³è÷³èðèá þáîðäèÃàíêî âà êåéèí íèìà äåðêèí äåÿ ñàâîë íàçàðè áèëàí Ìàðêîãà ³àðàäè.

– Õàòíè èëîæè áîðè÷à òåç óíãà æ´íàò, – äåäè Ìàðêî ³îâî²èíèñîëèá. – Ìàíà ñåíãà áèð ÷åðâîí áèëàí éèãèðìà ñàêêèç òèéèí, ìåíèêàôàíãàäî ³èëäèíã, òàìîì!

Ãàíêî Ìàðêîãà µàéðàòëàíèá ³àðàäè.– Áó äåéìàí Ìàðêî æà ²àëàòè îäàì-äà, – äåÿ ²´ëäèðàäè ´çè÷à, –

óéèíèíã ò´ðèíè àéè³÷àäàí àÿìàéäè-þ, ÿíà ´øà ìàøúóì õàòíè ¸³èáþáîðèø êåðàêëèãèãà à³ëè åòìàéäè. Øóíäî³ ̧ ³âîðñà-êó, îëàì ãóëèñ-òîí-à!..

Ëåêèí øó îíäà ³àµâàõîíàíè ÿíãè ìèæîçëàð áîñäè. Óëàð î²èçëàðè-äàí òóòóí áóðó³ñèòãàí÷à äîêòîðíèíã áîøèãà òóøãàí ìóñèáàòíè áèðèîëèá-áèðè ³´éèá ãàïèðà êåòèøäè.

VII. £À¥ÐÀÌÎÍËÈÊ

£ó¸ø àí÷à ê´òàðèëèá ³îëäè. Óíèíã ´òêèð íóðëàðè ìîíàñòèð µîâ-ëèñèãà ³óþ³ ê´ëàíêà òàøëàá òóðãàí ê´ì-ê´ê òîê áàðãëàðè îðàñèäàíòóøà áîøëàäè. Î³øîìëàðè áó åðíèíã µàð áèð áóð÷àãèäà òóðëè-òóìàíøàðïàëàð ê´çãà ê´ðèíãàíäàé á´ëàð, µîâëè îäàìíèíã þðàãèãà âàµèìàñîëàðäè. ¥îçèð ýñà, µîâëè ÷àðî²îí, ñîêèí, øîäëèêêà ò´ëà. Ñàéðî³è³óøëàð ´çëàðèíèíã øîäîí ³´øè³ëàðè áèëàí µîâëèãà æîí êèðãèçèáþáîðãàí: ø´õ æèë²àíèíã øàôôîô ñóâëàðè áèð ìàðîìäà æèëäèðàáî³àäè. Òî²äàí òîíããè ñàðèí åë ýñèá, øàìøîäëàðíèíã øîõëàðèíèñèëêèòàð, áàðãëàð ýñà àñòà ïè÷èðëàøàðäè. Áó åðäàãè íàðñàëàðíèíãáàðè ôàéçëè, òàíòàíàâîð ê´ðèíàðäè. ¥àòòî ²àìíîê µóæðàëàð µàì êè-øèíè îë³èøëà¸òãàíãà ´õøàð, µóæðàëàðíè áèðëàøòèðèá òóðãàí óçóí3 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




àéâîííèíã øèôòèãà èí ³óðãàí ³àëäèð²î÷ëàð òèíèìñèç âàë-ôàæð àé-òèøàðäè.

¥îâëèíèíã ́ ðòàñèäà òîê ñ´ðèñè îñòèäà îïïî³ ñî³îëè êèíäèãèãà÷àòóøãàí, ýãíèäà áèíàôøàðàíã æóááà, áîøÿëàíã ÷îë ñàéð ³èëèá þðàðäè.Áó ñàêñîí áåø ¸øëè øàðòè êåòèá, ïàðòè ³îëãàí, ëåêèí ìóíêèëëàá³îëãàíèãà ³àðàìàé ñàëîáàòëè, óëó²âîð ê´ðèíàäèãàí µàçðàò Èåðîòåéýäè. Óíè ê´ðãàí îäàì ´òãàí àñðäàí ³îëãàí ¸äãîðëèê äåéèøè òàéèí.Ì´éñàôèä ´ç óìðèíèíã ñ´íããè êóíëàðèíè õîòèðæàì ´òêàçìî³äà ýäè.¥àð êóíè ýðòàëàá µîâëè êåçèá ìóñàôôî òî² µàâîñèäàí ñèìèðàð âàé´ëãà îøè³³àí ³ó¸ø, îñìîííè ê´ðèá õóääè ¸ø áîëàäàé ³óâîíàðäè.

Ñàë íàðèðî³äà ñ´ðè óñòèäà áó – ́ òìèø ̧ äãîðëèãèãà ³àðàìà-³àðøè³´ëèäà êèòîá óøëàãàí÷à äüÿêîí Âèêåíòèé ́ òèðàðäè. (Ó ðóñ ãèìíàçè-ÿñèãà êèðèø ó÷óí èìòèµîíëàðãà òàé¸ðëàíà¸òãàí ýäè). Äüÿêîííèíãíàâæóâîí ÷åµðàñèäàí ¸øëèê, µà¸òäàí óìèäâîðëèê ó÷³óíëàðè áàð³óðèá òóðàð, ´é÷àí áî³èøëàðèäà ìèñëñèç ³óäðàò âà µà¸òãà òàøíàëèê-íè ó³èá îëèø ìóìêèí ýäè. Êåëàæàê ìàíà øó éèãèòíèêè ýäè. ¥àëèãè³àðèÿ ́ ç íèãîµèíè áî³èéëèêêà ³àíäàé ³àäàñà, ó µàì êåëàæàêêà øóí-äàé óìèä áèëàí òèêèëàðäè.

Õà¸ëîòãà áåðèëãàíäà ìîíàñòèð äåâîðèíèíã îðòèäàãè ñóêóíàòãà íååòñèí.

×åðêîâãà êèðèëàäèãàí òîø çèíàïîÿäà µîâëèäà äóìèíè åëïè²è÷³èëèá þðãàí êóðêàëàðãà ìàµëè¸ á´ëãàí÷à þì-þìàëî³ µàçðàò Ãåäåîí´òèðàðäè. Ó êóðêàëàðíè õà¸ëàí Èíæèëäàãè ìà²ðóð ôàðèñåéëàðãà

1 ³è¸ñ-

ëàð, óëàðíèíã ³óð³óðëàøëàðè ýñà, õîòèðàñèäà ³óøëàð òèëèíè òó-øóíãàí Ñóëàéìîí øîµíèíã ³è¸ôàñèíè òèêëàðäè. ¥àçðàò Ãèäåîí òà³-âîäîðîíà õà¸ëëàð ³ó÷î²èäà òóøëèê õ´ðàêêà ÷à³èðèëàäèãàí çàíãíèêóòàð, îøõîíàäàí îâ³àòíèíã ¸³èìëè èñè êåëèá, äèìî²èíè ³èòè³-ëàðäè.

Îøõîíàíèíã øóíäî³³èíà îñòîíàñèäàãà îôòîáð´ÿäà òåëáà, øó ìî-íàñòèðäà ÿøàéäèãàí ²èëàé æ´ðàñè Ìóí÷î ´òèðèá îëãàí ýäè. Ìóí÷îµàì ÷ó³óð ´éãà ÷´ìãàí÷à ôàéëàñóôîíà ôèêð áèëàí êóðêàëàðíè êó-çàòìî³äà ýäè. Àñëèäà «Êóðêàëàðíè êóçàòìî³äà» äåãàí òàúáèð óí÷àæîèç ýìàñ. Òåëáà Ìóí÷î êóðêà âà óíèíã áîëàëàðèäàí áîø³à ê´ï íàð-ñàëàðíèÿì ê´ðà îëàðäè. ×óíêè ó áèð ê´çè áèëàí ñàâäî ³èëèá, èêêèí-÷è ê´çè õàðèäîðíè êóçàòàäèãàí áà³³îëëàð õèëèäàí ýäè.

Ìóí÷î ³´ëèíè ´éíàá, áîøèíè ñèëêèá ´òèðàðäè. Ó àéâîííèíãþ³îðè ³àâàòèãà ³´ð³à-ïèñà ³àðàá-³àðàá ³´ÿðäè. Íèìàäàí ³´ð³èøèôà³àò ´çèãà à¸í.

Àãàð áèð íå÷òà òèíãëîâ÷è áàòðàêëàðíè, µîçèð ñàôàðäà á´ëãàí èãó-ìåííè µèñîáãà îëìàãàíäà, ìîíàñòèðäà µå÷ êèì é´³ ýäè.

Ëåêèí ðîµèáëàð êóòìàãàíäà èãóìåí ³àéòèá êåëèá ³îëäè. Ó îòäàíòóøèá, þãàííè ²èëàéãà òóò³àçäè-þ, ³îâî²èíè ñîëèá Âèêåíòèéãàìóðîæààò ³èëäè:

– Øàµàðäà àµâîë ÷àòî³.Ó Ñîêîëîâíèíã áîøèãà òóøãàí ìóñèáàòíè èïèäàí èãíàñèãà÷à ãà-

ïèðèá áåðäè.– Ø´ðëèê Ñîêîëîâ, – äåäè îõèðè õ´ðñèíèá.Èãóìåí Íàòàíàèë ÷îðïàµèëäàí êåëãàí, áà³óââàò, âóæóäèäàí êó÷

¸²èëèá òóðãàí, ³àëèí æèíãàëàê ñî÷ëè êèøè ýäè. Àãàð óñòèäàí æóá-áàñèíè å÷èá òàøëàñà, ðîµèáãà ìóòëà³î ´õøàìàé ³îëàðäè. Ó ÿøàéäè-ãàí µóæðàíèíã äåâîðèäà ìèëòè³ëàð îñèëèá òóðàðäè. Îòèøãà óñòà á´ëãà-

1 £àäèìãè Èóäåÿäà áîé òàáà³àëàð ìàíôààòèíè µèìîÿ ³èëãàí, ìóòààññèáëèãè âà

ìóíîôè³ëèãè áèëàí òàíèëãàí äèíèé-ñè¸ñèé ïàðòèÿíèíã àúçîñè.




íèäåê, ´³ òåêêàí ÿðàíè äàâîëàøíèÿì áèëàðäè, ñ´êèøãà êåëãàíäàýñà áîëîõîíàäîð ³èëàðäè. Ó èãóìåí ýìàñ, ëàøêàðáîøèëèêêà ëîéè³îäàì ýäè. Àéòèøëàðè÷à, áèð âà³òëàð ðîñòäàí µàì ëàøêàðáîøè á´ëãàí,êåéèí òàâáà ³èëèá ãóíîµëàðèäàí ôîðè² á´ëèø ó÷óí ìîíàñòèðãà êåò-ãàí ýêàí...

– ¥àçðàò Ãåäåîí ³àåðäà? – äåá ñ´ðàäè èãóìåí àòðîôãà ³àðàá.– Øó åðäàìàí! – äåá æàâîá áåðäè µàçðàò Ãåäåîí îøõîíà ýøèãèäà

òóðèá, ó òóøëèê ýðòàðî³ á´ëàäèìè-é´³ìè, øóíè áèëìî³÷è á´ëãàíýäè.

– Òà²èí îøõîíàãà êèðäèíãìè, µàçðàò Ãåäåîí? Áàäíàôñëèê ¸ìîíãóíîµ ýêàíëèãèíè áèëìàéñàíìè?

Íàòàíàèë ðîµèáãà ýøàêíè øàé ³èëèøèíè âà Âîéíàãîâî ³èøëî-²èãà áîðèá ìîíàñòèð åðèäàãè ´ò ´ðà¸òãàí ÷àë²è÷èëàðíè ê´ðèá êå-ëèøíè áóþðäè.

¥àçðàò Ãåäåîí ïàêàíà, ³îðíè áå´õøîâ, þçëàðè ñèï-ñèëëè³, õóääè¸² ñóðèá ÿëòèëëàòèëãàí ìåøãà ́ õøàðäè. Ó èãóìåí òîìîí áèð íå÷à ³àäàì³´éäè-þ, þçëàðèäàí øîâóëëàá òåð î³èá êåòäè. ß³èí êåëèá ³´ëëàðèíè³îðíèãà ³´éãàí÷à òóðàâåðäè, ê´ðèíèøèäàí áó îñèé äóí¸íè àéëàíèáêåëèø ìóòëà³î óíãà ¸³ìà¸òãàíè ÿ³³îë ñåçèëèá òóðàðäè.

– ¥àçðàò èãóìåí, – ̧ ëâîðóâ÷àí îµàíãäà äåäè Ãåäåîí íàôàñè ³èñè-ëèá. – ¥àçðàò èãóìåí, êàìèíàè êàìòàðèí ä´ñòèíãèçíè ìàíà øó àçîá-äàí ³óò³àðèíã.

¥àçðàò Ãåäåîí ýãèëèá òàúçèì ³èëäè.– Àçîá äåãàíèíã íèìàñè? Íèìà, ñåíè ïè¸äà æ´íàòÿïìàíìè? Ýøàê

ìèíèá áîðàñàí, ³èëàäèãàí èøèíã áèð ³´ëèíãäà þãàíó, èêêèí÷è³´ëèíã áèëàí ³èøëî³ëàðäàí ´òãàíèíãäà äîèì äóîéè ôîòèµà ³èëèø.

Íàòàíàèë øóíäàé äåÿ ðîµèáãà èñòåµçî áèëàí êóëèá ³´éäè.– ¥àçðàò Íàòàíàèë, ãàï ìåµíàò ³èëèøäà ýìàñ, ìåµíàò øàðîôàòè

áèëàíãèíà áèç øó ìó³àääàñ äàðãîµäà ÷èâèíäåê æîíèìèçíè àñðàáþðèáìèç, ëåêèí µîçèð äàëà êåçàäèãàí ïàéò ýìàñ.

– Íåãà ïàéòè ýìàñ ýêàí. ¥àâî ¸ìîíìè? Ìàé îéèäà ñàéð ³èëèøñî²ëè³³à ôîéäàëè.

– Çàìîííè ³àðàíã, µàçðàò, çàìîí ³àíà³à àõèð! – êóéèá-ïèøèáµàé³èðèá þáîðäè µàçðàò Ãåäåîí. – ¤çèíãèç ê´ðèá òóðèáñèç-êó, Ñî-êîëîâíè ÷èëâèð áèëàí áî²ëàá îëèá êåòèøäè, êèì áèëàäè ýíäè õðèñ-òèàí ó äóí¸ãà ðàâîíà á´ëàäèìè. Àãàðÿíëàð áåðàµì õàë³... Õóäî ê´ðñàò-ìàñèí, ìåíãà õàë³íè èñ¸íãà ÷îðëàÿïòè äåá òóµìàò ³èëèøñà, óíäàìîíàñòèðãà ³èéèí á´ëàäè... Æóäà õàòàðëè èø áó.

Èãóìåí áîð îâîç áèëàí õàõîëàá þáîðäè.– Õà-õà-õà!... – Ó õ´ïïàñåìèç Ãåäåîíãà ³àðàá êóëàðäè. – Ñåí òóðê-

ëàð ìåíäàí øóáµàëàíàäè, äåá ´éëàÿïñàíìè? Áóíäàí ÷è³äè, µàçðàòÃåäåîí ñè¸ñèé àðáîá ýêàí-äà! – Õà-õà-õà!.. Äàíãàñàãà èø áóþðñàíã,à³ë ´ðãàòàäè äåãàíëàðè øó-äà. ¤çè þðàãèì ¸íèá òóðãàí áèð ïàéòäàáåìàçà ãàïëàð áèëàí ìåíè êóëäèðèøèíã óÿò. Äüÿêîí Âèêåíòèé! ¥îâ,äüÿêîí Âèêåíòèé! Áèð êåëèá Ãåäåîííèíã ãàïëàðèãà ³óëî³ ñîë-à...Ìóí÷î, áîðèá Âèêåíòèéíè ÷à³èðèá êåë, á´ëìàñà êóëàâåðèá ÷àíãàêá´ëèá ³îëàìàí.

¥à³è³àòàí µàì Èãóìåí øóíäàé ³àòòè³ êóëàðäèêè, óíèíã êóëãè-ñè µàììà àéâîíëàðäà àêñ ñàäî áåðàðäè.

Ìóí÷î èãóìåííèíã áóéðó²èíè ýøèòèá, èëãàðèãèäàí µàì áàòòàð-ðî³ áîøèíè ñèëêèòäè, îëà-êóëà á´ëèá êåòãàí ê´çëàðèäà ³´ð³óâ àêñýòäè.

– Ðóññ-è-ÿí! – äåÿ ³è÷³èðäè ó ³àëòèðàá âà áàðìî³ëàðèíè äüÿêîí÷è³èá êåëãàí àéâîíãà íó³äè.




Êåéèí áóéðó³íè áàæàðèøãà ìàæáóð ³èëèøëàðèäàí õàâôñèðàá òåñ-êàðè òîìîíãà êåòäè.

– Ðóññèÿí äåéäèìè áó? – èãóìåí àæàáëàíäè. – «Ðóññèÿí»è êèìá´ëäè?

– Àðâîµ, çîòè îëèéëàðè, – òóøóíòèðäè Ãåäåîí.– Ìóí÷î ³à÷îíäàí áó¸í áóíäàé ³´ð³î³ á´ëèá ³îëäè? Ó ´çèíè

³óþ³ ´ðìîíäàãè óêêèäàé õîòèðæàì ñåçàðäè-êó.– Ãàïíèíã èíäàëëîñè, µàçðàò Íàòàíàèë, ³àíäàéäèð àðâîµ êå÷àëà-

ðè àéâîíëàðíè êåçèá þðàäèãàí á´ëèá ³îëäè. Áóãóí òóíäà Ìóí÷î³´ð³³àíèäàí þðàãè ̧ ðèëèá µóçóðèìãà þãóðèá êåëäè. Ãàïèãà ³àðàãàí-äà, µóæðàäàí ÷è³³àíèäà î³ êàôàíãà ´ðàëãàí àðâîµ ê´ðãàíìèø. Äàð-÷àñèãà îéíà ³´éèëãàí µóæðà áîð-êó, ´øàíäà. ßíà àëëàìáàëîëàðíèâàëäèðàéäèìè-åé, õóäîíèíã ´çè êå÷èðñèí. Þ³îðè àéâîíãà ìó³àääàññóâäàí ñåïèá ³´éèø êåðàêìèäè.

Ìóí÷î íàðèðî³äà ò´õòàäè-þ, þ³îðèãà ³´ð³óâ àðàëàø ³àðàá ³´éäè.– Íèìàíè ê´ðãàí ýêàí? – ñ´ðàäè èãóìåí. – £èñ³àñè, µàçðàò, ´çè-

ìèç áîðèá ê´ðàéëèê-÷è, – äåäè ó òà²èí µóæðàãà ´²ðè-ï´²ðè êèðèá³îëìàãàíìèêèí äåãàí õà¸ëãà áîðèá.

– Õóäî ñà³ëàñèí! – äåäè Ãåäåîí âà ÷´³èíèá ³´éäè.Àéâîíãà èãóìåííèíã áèð ´çè ÷è³èá êåòäè.Øóíè àéòèø êåðàêêè, èãóìåí Âèêåíòèéíè ÷à³èðãàí äà³è³àäà ó

Êðàëè÷íèíã îëäèãà êèðèá êåòãàí ýäè.– Íèìà ÿíãèëèêëàð áîð, µàçðàò? – äåá ñ´ðàäè Êðàëè÷ Âèêåíòèé-

íèíã íèìàäàíäèð µàæîíëàíèá òóðãàíèíè ñåçèá.– ¥å÷ ³àíäàé õàâô-õàòàð é´³, – äåäè äüÿêîí óíè õîòèðæàì ³èëèø-

ãà øîøèëèá. – Ëåêèí èãóìåí æóäà íîõóø áèð õàáàð êåëòèðäè: ïîëè-öèÿ áóãóí êå÷àñè Ñîêîëîâíè µèñáãà îëèá, Ê.ãà æ´íàòèáäè.

– Êèì ó Ñîêîëîâ äåãàíè?– Øàµðèìèçäà ÿøàéäèãàí áèð äîêòîð, ́ çè æóäà ÿõøè îäàì. ×´íòà-

ãèäàí èñ¸íãà ÷îðëîâ÷è âàðà³àëàð òîïèëãàíìèøìè-åé... Áàëêè ò´²ðè-äèð. Ìåí øóíè àíè³ áèëàìàíêè, ó µà³è³èé âàòàíïàðâàð, – äåäèäüÿêîí. Àôòèäàí, ³àòòè³ òàøâèøäà øåêèëëè, æèìèá ³îëäè. Êåéèíÿíà ãàïãà òóøäè. – Òà²èí îäàìëàðíèíã àéòèøè÷à, êå÷à óíè ³óâèø-ãàíäà ò´ïïîí÷àäàí ´³ óçèá, áèð ïîëèöèÿ÷èíè ÿðàëàáäè, ó ýñà ýãíè-äàí êóðòêàñèíè å÷èá îëèáäè... Áå÷îðà äîêòîð, òàìîì á´ëäè ýíäè...Õóäîãà ìèíã ³àòëà øóêóðêè, óëàðíèíã òàú³èáèäàí ýñîí-îìîí ³óòó-ëèá îëèáñèç... Øàµàðäà ñèç µà³èíãèçäà µå÷ ³àíäàé ãàï é´³.

Äüÿêîí ñ´íããè ñ´çëàðèíè àéòèá óëãóðìàñäàíî³ óíèíã ñóµáàòäîøè³´ëëàðè áèëàí áîøèíè ÷àíãàëëàá îëäè-þ, õîíàäà ó ¸³äàí-áó¸³³àòåëáàëàð÷à îµ óðèá þðà áîøëàäè. Àôòèäàí, ³àíäàéäèð óìèäñèçëèêáóòóí âóæóäèíè ³àìðàá îëãàíãà ´õøàðäè. Äüÿêîí µå÷ íèìàíè òó-øóíìàé Êðàëè÷ãà ³àðàäè.

– Ñåíãà íèìà á´ëäè, àçèçèì! Õóäîãà øóêóð, µå÷ ³àíäàé õàâô é´³.Êðàëè÷ óíèíã ³àðøèñèãà êåëèá ò´õòàäè. Þçëàðè àëàìäàí á´ðòèá

êåòèá, áèðäàí ³è÷³èðèá þáîðäè:– Õàâô é´³ äåéñàíìè? Àéòèøãà îñîí. – Ó øóíäàé äåá ïåøîíàñèãà

øàïàòèëàá áèð óðäè. – Âèêåíòèé, íèìàãà ³àðàá òóðèáñàí? Òóøóíìà-ÿïñàíìè? Ýµ õóäîéèì, ´øà êóðòêàíè ìåí êèéèá îëãàíèìíè àéòèø¸äèìäàí ÷è³èáäè. Êå÷à øàµàðäà ³àíäàéäèð èëòèôîòëè áèð éèãèò ìåíãàÌàðêîíèíã óéèãà áîðàäèãàí é´ëíè ê´ðñàòèá þáîðãàí ýäè. Ýãíèìäà-ãè æóëäóð êèéèìëàðèìíè ê´ðèá ðàµìè êåëäèìè, êóðòêàñèíèÿì å÷èááåðäè. Ýíäè áèëñàì, ´øà îäàì Ñîêîëîâ ýêàí. Êåéèí êóðòêà ñî³÷è-ëàðíèíã ³´ëèãà òóøèá ³îëäè. Óíèíã ÷´íòàãèãà æóëäóð êèéèìèìäàãè«Ìóñòà³èëëèê» ãàçåòàñèíè âà âàðà³àëàðíè ´çèì ñîëèá ³´éãàíäèì.




Âàðà³àíè ìåíãà áèð êóíãà áîøïàíà áåðãàí òðîÿíëèêëàðäàí îëãàíýäèì. Òà²èí óíè ´³ îòäè äåá àéáëàøãàíèíè ³àðà. Ìåí ò´ïïîí÷àãà³´ëèìíèÿì òåêêèçãàíèì é´³. Ýµ, ëàúíàòèëàð! Ýíäè òóøóíãàíäèð-ñàí? ¤øà îäàì ìåíè äåá áàëîãà ³îëèáäè. ¤çèÿì áàäáàõò îäàì ýêàí-ìàí. Êèì ìåíãà ÿõøèëèê ³èëñà, áîøèãà ôàëîêàò òóøÿïòè.

– ¥à, èøëàð ÷àòî³, – äåäè àôñóñëàíèá Âèêåíòèé. – Àëàì ³èëàäè-ãàí æîéè øóíäàêè, óíãà ¸ðäàì áåðîëìàéìèç... øóíà³à.

Êðàëè÷ ´ãèðèëäè: óíèíã þçëàðè ´ò á´ëèá ¸íàðäè.– Íåãà ¸ðäàì áåðèá á´ëìàñ ýêàí? Ìåí øóíäàé îëèæàíîá, ´çèíã

àéòãàíèíãäåê, ç´ð âàòàíïàðâàð îäàìíèíã µàëîê á´ëèá êåòàâåðèøèãàòîìîøàáèí á´ëèá òóðàâåðàð ýêàíìàí-äà? Áó ´òàêåòãàí ³àáèµëèê-êó.

Äüÿêîí èíäàìàé óíãà ³àðàá òóðàðäè.– É´³, êàëëàì êåòñàÿì, óíãà ¸ðäàì áåðàìàí. Íèìà ³èëèø êåðàê,

àõèð? Àéò! Ìåí µàììàñèãà òàé¸ðìàí! – µàé³èðèá þáîðäè Âèêåíòèé.– Óíè ´çèì ³óò³àðàìàí.– Ñåí-à?– ¥à, ìåí. ¤çèì ³óò³àðàìàí. ¤çèì ³óò³àðèøèì êåðàê, ¸ë²èç ´çèì

³óò³àðà îëèøèì ìóìêèí, – ³è÷³èðèá þáîðäè. Êðàëè÷ æàçàâàñè ³´çèáâà ÿíà õîíàäà ó ̧ ³äàí-áó ̧ ³³à þðà áîøëàäè. Óíèíã ÷åµðàñèäà ³àòúèéèðîäà âà æàñîðàò çóµóð ýòèá òóðàðäè.

– Íèìà, ýíäè µàììàìèç òóðìàãà µóæóì ³èëàéëèêìè, øóíäàé äå-ìî³÷èìèñàí?

Âèêåíòèé óíãà àæàáëàíèá, µàòòî áèð ³àäàð ÷´÷èí³èðàá ³àðàäè.«À³ëäàí îçãàíìè ´çè?» – äåÿ ´éëàá ³îëäè.

– Äîêòîðíè ³àíäàé ³èëèá áèð ´çèíã ³óò³àðìî³÷èñàí? – ñ´ðàäè ó.– Òóøóíèá åòìàäèíãìè µàëè?– É´³.– Áîðèá µóêóìàòãà ´çèìíè òàíèòàìàí.– £àíäàé? ¤çèíãíè ´çèíã òóòèá áåðìî³÷èìèñàí?– Á´ëìàñà, áèðîâëàð òóòèá áåðñèíìè? Ìåíãà ³àðà, Âèêåíòèé, ìåí

µàëîë îäàììàí. Áèðîâëàðíè àçîáãà ³´éèá õîòèðæàì ÿøàø ìåíèíã ðó-µèìãà ¸ò. Àáëàµëèê ³èëàìàí äåá øóíäàí-øóíãà áèð îé é´ë þðèá êåë-ãàíèì é´³. Àãàð øàðàô áèëàí µà¸òèìíè áåðîëìàñàì, ìàðäîíà ³óðáîíá´ëèøãà òàé¸ðìàí... Òóøóíäèíãìè? Àãàð áóãóí ìåí áîðèá òóðê µîêèì-ëàðèãà ´çèìíè òóòèá áåðìàéäèãàí âà «Ñîêîëîâ àéáäîð ýìàñ, ó áèëàíòàíèø ýìàñìàí, êóðòêàíè ìåíèíã óñòèìäàí å÷èá îëèøãàí, âàðà³àëàðµàì ìåíèêè; õàâôëè îäàì – áó ìåíìàí, µàììàñèãà ìåí àéáäîðìàí,ñî³÷èíè îòãàí µàì ìåí, íèìà ³èëñàíãëàð ³èëèíãëàð», äåìàñàì, äîê-òîð Ñîêîëîâ òàìîì á´ëäè äåÿâåð. Áóíèíã óñòèãà, ´çèíè î³ëîëìàñà¸êè... ¤çèíã àéò-÷è, áóíäàí á´ëàê é´ë áîðìè?

Äüÿêîí æèì á´ëèá ³îëäè. Þðàãèíèíã è÷-è÷èäàí Êðàëè÷ µà³ëèãèíèòóøóíèá òóðàðäè. Àäîëàò âà èíñîíèéëèê òóé²óñè ́ çãàëàð ýñëàòèøäàí îë-äèíðî³ ́ ç-´çèíè ³óðáîí ³èëèøè ëîçèìëèãèíè òà³îçî ³èëàðäè. Àíà øóí-äàí êåéèí áó îäàì Âèêåíòèéãà èëãàðèãèãà íèñáàòàí µàì µóðìàòãà ñàçî-âîð îëèæàíîá êèìñàãà àéëàíäè. Êðàëè÷íèíã ÷åµðàñèäàí íóð ¸²èëàðäè.Áóíäàé íóð µà³è³èé ôèäîêîð, æàñîðàòëè îäàìëàðíèíã þçëàðèäà çîµèðá´ëèøè ìóìêèí. Óíèíã µà³³îíèé, æîçèáàëè ñ´çëàðè Âèêåíòèéíèíã ³àë-áèãà µóçóðáàõø òóé²ó îëèá êèðäè. Äüÿêîí Êðàëè÷íèíã ́ ðíèãà ́ çèíè ³´éèáê´ðäè: áóíäà óíèíã ´çè µàì õóääè øóíäàé äåãàí âà ´ç áóð÷èíè àäî ýòãàíá´ëàðäè. Ó øó ³àäàð òàúñèðëàíèá êåòäèêè, ê´çëàðèãà ̧ ø ³óéèëèá êåëäè.

– Ê.ãà áîðàäèãàí é´ëíè ê´ðñàò, – äåäè Êðàëè÷.Øó îí äåðàçà îðòèäà èãóìåííèíã êàòòàêîí ïàõìàéãàí áîøè ê´ðèí-

äè. ̈ øëàð ³èç²èí ñóµáàòãà áåðèëèá êåòèá î¸³ òîâóøëàðèíè ýøèòìàé³îëèøäè. Êðàëè÷ ÷´÷èá, ñàâîë íàçàðè áèëàí äüÿêîíãà ³àðàäè.




Äüÿêîí èð²èá òóðèá ýøèêêà ÷è³äè. Ó èãóìåí áèëàí àéâîííèíã³àíîòèãà áîðäè-äà, Êðàëè÷ áåçîâòàëàíèá ´òèðãàí µóæðàíèíã äåðàçà-ñèãà ³àðàé-³àðàé ³´ëëàðèíè ñèëêèòãàí÷à êóéèá-ïèøèá áèð íàðñà-ëàðíè óçî³ òóøóíòèðäè.

Ýøèê î÷èëèá, µóæðàãà Âèêåíòèé áèëàí Íàòàíàèë êèðèá êåëèø-ãàíäà Êðàëè÷ èãóìåí òîìîí þðèá áîðäè âà óíèíã ³´ëëàðèíè îëèøó÷óí ýãèëäè.

– £´é, ´ïìà, ìåí áóíãà ìóíîñèá ýìàñìàí! – õèòîá ³èëäè èãóìåíê´çëàðèäà ¸ø ³àë³èá, ñ´íã óçî³ µèæðîíäàí êåéèí ôàðçàíäèíèíãäèéäîðèãà åòèøãàí îòà ìèñîë Êðàëè÷íè ³ó÷î³ëàá ´ïäè.

VIII. ×ÎÐÁÎÆÈ ÞÐÄÀÍ ÕÎÍÀÄÎÍÈÄÀ

Õóääè øó êóíè êåêñà ÷îðáîæè Þðäàí îèëàâèé òàíòàíà ìóíîñàáà-òè áèëàí çè¸ôàò óþøòèðãàí ýäè. Çè¸ôàòãà ³àðèíäîø-óðó²ëàð, ä´ñòëàðâà õîíàäîí ñîµèáèíèíã µàìôèêð øåðèêëàðè òàêëèô ³èëèíäè.

Þðäàí Äèàìàíäèåâ ´çè ¸øè ´òèá ³îëãàí, êàñàëìàíä, äîèì ³îâî-²èäàí ³îð ¸²èëèá òóðàäèãàí òàæàíã îäàì á´ëèá, ÷îðáîæè íîìèãà äî²òóøèðãàí áàäàâëàò êèìñàëàð ñèðàñèãà êèðàðäè. Óíèíã áîéëèãè îðò-ãàíäàí îðòèá áîðàð, ê´ï ñîíëè îèëà àúçîëàðè ò´êèí-ñî÷èí ÿøàøàð,µå÷ êèì ÷èçãàí ÷èçè²èäàí ÷è³ìàñ, ëåêèí µàììà óíè ¸ìîí ê´ðàðäè.¨øëèãèäà òóðêëàð áèëàí î²èç-áóðóí ´ïèøèá, êàìáà²àë áå÷îðàëàðíèýçãàí, òàëàãàí, ýíäè ³àéòèá áèðîâëàðãà ¸ìîíëèê ³èëìàãàíè, ò´²ðè-ðî²è, ³èëîëìàãàíè áèëàí áàðèáèð µàììà óíäàí æèðêàíàðäè. Ó áóòóíòóðèø-òóðìóøè áèëàí ´òãàí çàìîí îäàìè ýäè.

Þðäàí ´çè µ´ìðàéèá ´òèðñà-äà, áàðèáèð çè¸ôàò æóäà õàíäîí-õó-øîí ´òäè. ¤ç èøèíè áèëèá ³èëàäèãàí, ìàµìàäîíà, ýðêà-òàíòè³, êå-ðàê á´ëñà ´çèíèíã ì´ìèí-³îáèë ýðèíèÿì ñàâàëàá òóðàäèãàí Þðäàí-íèíã ³èçè Ãèíêà õîëà µàçèë-µóçóë, àñêèÿ áèëàí ìåµìîíëàðíè êóë-äèðèá òóðäè. Ó òèíèìñèç ñàéðàðäè. Ó÷ ðîµèáà µàììàäàí ê´ïðî³ êóëäè.Óëàðäàí áèðè Þðäàííèíã ÷´ëî³ âà ́ òàêåòãàí ²èéáàò÷è ñèíãëèñè ¥îæèÐîâîàìà. Ó ãàï îðàñèäà çè¸ôàòäà èøòèðîê ýòìàãàíëàðíè µàçèë àðà-ëàø ÷à³èá-÷à³èá îëèá, Ãèíêà õîëàãà æ´ð á´ëèá òóðäè. Õîíàäîí ñî-µèáèíèíã êó¸âè ¥îæè Ñèìèîí î²çè ò´ëà îâ³àò, êóëàìàí äåá òè³è-ëèá ´ëà¸çäè. Àëàôðàíãèíèíã îëäèäàãè ñàí÷³è áèëàí ÷èìäèá ´òàðäè.Ìèõàëàêè á´ëñà, áóíäàé áåàíäèøàëèêäàí äàð²àçàá á´ëèá, ³îâî²èíèñîëãàíè÷à µàäåá àòðîôãà àëàíãëàðäè.

Ìèõàëàêè ´çèÿì «Àëàôðàíãè» äåãàí ëà³àá îðòòèðèøãà ìóíîñèáèø ³èëãàíäè-äà. Ãàï øóíäàêè, ó áèð âà³òëàð, ÿúíè áóíäàí ÷àìàñè´òòèç éèëëàð ìó³àääàì øàµàðäà áèðèí÷è á´ëèá øèì ´ðíèãà øàëâîðêèéãàí âà îëèôòàãàð÷èëèê áèëàí ôðàíöóç÷à ãàïèðèá þðãàí. Ò´²ðè,áóëàðíèíã áàðè ´øà ïàéòäà ³îëèá êåòãàí. Ó øó ïàéòãà ³àäàð £ðèìóðóøè äàâðèäàí ³îëãàí ïàëüòî êèÿð, óíèíã ôðàíöóç÷à ñ´ç áîéëèãèýñà áèðîíòà ñ´ç áèëàí áîéèãàí ýìàñäè.

Ëåêèí áó ëà³àáäàí îëàäèãàí µóçóðè, îëèì îäàì äåãàí îáð´äàíòàëòàéèøè µàëèãà÷à ³îëìàãàí. Øó ñàáàáëè Ìèõàëàêè µàð äà³è³àäàáóðíèíè ê´òàðàð, µå÷ êèìãà «Ìèõàë àìàêè» äåéèøãà é´ë ³´éìàñ,àãàð áèðîâ øóíäàé äåá ³´éñà, óíãà õóääè ñî³÷è Ìèõàë áèëàí àäàø-òèðà¸òãàíäåê ̧ êè ó áèëàí òåíãëàøòèðà¸òãàíäåê òóþëàâåðàðäè. Áó áî-ðàäà ó íèµîÿòäà èíæè³ ýäè. ̈ í ³´øíèñè Èâàí÷î Éîòà îäàìëàð îëäè-äà Ìèõàëàêè Àëàôðàíãèíè ìàúíîñè áèð á´ëñà êåðàê, äåá èêêè ìàðòàÌèõàëàêè Ìàëàôðàíçà äåá þáîðãàíè ó÷óí ê´ï éèëëàð ó áèëàí ãàï-ëàøìàé êåòãàíäè.




Àëàôðàíãàíèíã ³àðøèñèäà ÷´çè³ þçëè, ³îòìà, ³îðàò´ðèäàí êåë-ãàí, ¸øèÿì ýëëèêëàðäàãè ³óâê´ç Äàìÿí÷î Ãðèãîðîâ ´òèðàðäè: óíèíãþï³à ëàáëàðèäàí èñòåµçîëè òàáàññóì àðèìàñ, þçëàðèäàí ýñà êèáð-µàâî, æèääèéëèê çóµóð ýòèá òóðàðäè. Ó øó ³àäàð ñóõàíäîí ýäèêè,áèð ãàïãà òóøñà, ò´õòàòèá á´ëìàñ, µàììàíè î²çèãà ³àðàòèá ³´ÿð, ã´¸è÷èäàí ãàï áóëî³äåê ³àéíàá ÷è³àâåðàð ýäè. Áîéëèãè ýñà ²àçíà÷è ¥àëè-ìàíèêèäàí êàì ýìàñäè. Óñòàñè ôàðàíã ëîô÷è áèð òîì÷è ñóâíè äåí-ãèçãà àéëàíòèðèá þáîðàð, ïàøøàäàí ôèë ÿñàð, ïàøøà á´ëìàñà áîø-³à íàðñàíèÿì ä´íäèðèá þáîðàâåðàð ýäè. Ýíã àñîñèéñè, íèìà ãàïèð-ìàñèí, µàììàñèãà ´çè èøîíàäè. Óíèíã ´ç òèíãëîâ÷èëàðèíè èøîíòè-ðèøäàãè áèðäàí-áèð óñóëè µàì ìàíà øó ýäè. Äàìÿí÷î íèìà á´ëìà-ñèí, øàµàðíèíã ýíã ê´çãà ê´ðèíãàí ñàâäîãàðëàðèäàí áèðè âà ´çèàæîéèá âàòàíïàðâàð ýäè.

Ãèíêà õîëàíèíã ýðè áîøèíè òàëèíêàãà ýããàí÷à ìè³ ýòìàé îâ³àò-íè óðàð, ãàï ³èçè³ êåëèá ³îëèá îðàãà áèð ãàï ³´øñà ¸êè ³àòòèðî³êóëñà áîðìè, õîòèíè «æèì» äåãàí ìàúíîäà áèð ´³ðàéèá ³´ÿðäè-þ,î²çèäàãè î²çèäà, á´²çèäàãè á´²çèäà ³îëàðäè. Èðîäàñèç, ê´íãèë÷àí,³à÷îí ³àðàñàíã áó îäàì õîòèíèãà åëïàòàê á´ëèá þðàðäè. Îäàìëàð õî-òèíèíè ýðèãà ³àðàá Ãåíêàíèíã Ãèíêàñè äåéèø ´ðíèãà òåñêàðèñèãà,Ãèíêàíèíã Ãåíêàñè äåéèøàðäè.

Óíèíã ¸íèäà ìàñëàµàò÷è Íå÷î Ïèðîíêîâ ´òèðàäè; ó âà³òè-âà³òèáèëàí áàøàíã êèéèíèá îëãàí Êèðèàê Ñòåô÷îâíèíã ³óëî²èãà íèìà-íèäèð øèâèðëàð, áó á´ëñà óíèíã ãàïèíè ýøèòìàé ìàú³óëëàðäè-þ,ëåêèí ́ çè òàáàññóì áèëàí Þðäàííèíã ³èçè Ëàëêàãà òèêèëàðäè. Áèðî³ñóµáàòäîøèíèíã ãàïëàðèãà ýúòèáîð áåðìàãàíè ó÷óí ñàë ´òìàé òàúçè-ðèíè åäè: Íå÷î ³´ëèäàãè ³àäàµíè óðèøòèðãàíäà âèíî Ñòåô÷îâíèíãîïïî³ øèìèãà ò´êèëèá êåòäè.

Áó éèãèò (áèç óíè áåé µóçóðèäà ê´ðãàíäèê, áóíäàí êåéèí µàìµèêîÿìèçäà àñîñèé ³àµðàìîíëàðäàí áèðè á´ëàäè) µàì ðóµèé, µàìòàðáèÿâèé æèµàòäàí µà³è³èé ÷îðáîæè ýäè. Îòàñèíèíã òóïðî²è ýñàÞðäàí Äèàìàíäèåâíèíã òóïðî²è áèëàí áèð åðäàí îëèíãàí ýäè. ¨øÊèðèàê ýñêè ³àðàøëàðãà ¸ïèøèá îëãàí, ÿíãè, ýðêïàðâàð ²îÿëàð-íèíã òàúñèðèãà áåðèëìàñäè. Òóðêëàðíèíã Ñòåô÷îâíè ¸³òèðèøëàðèòóøóíàðëè, ̧ øëàð ýñà, òóðê àé²î³÷èñè äåá óíäàí ́ çëàðèíè îëèá ³î÷è-øàðäè. Áóíãà óíèíã òàêàááóðëèãè, ¸âóç âà è÷è³îðàëèãè µàìäà ôî-ñè³ëèãè µàì ñàáàá á´ëñà êåðàê. Ëåêèí øóíãà ³àðàìàñäàí, – ýµòèìîë,õóääè øóíèíã ó÷óíäèð, – Þðäàí Ñòåô÷îâíè ¸³òèðàð âà áóíè óíäàíÿøèðìàñäè. Øó ñàáàáëè ðîñòìè-¸ë²îíìè, Þðäàí Ñòåô÷îâíè êó¸â³èëàðìèø äåãàí ãàï òàð³àá êåòãàí ýäè.

Ñòîë éè²èøòèðèëèá, ìåµìîíëàðãà ³àµâà áåðèëäè. £àµâàíè µå÷ êèì-íèíã ýúòèáîðèíè òîðòìàãàí á´éäîð, þçëàðè ìà²èçäàé, ýãíèãà ³îðàê´éëàê êèéèá îëãàí áèð ³èç òàð³àòäè: îâ³àò óñòèäà áîøëàíãàí ñóµ-áàò µàëè òóãàìàãàí, ÷óíêè Ãèíêà õîëà ãàïãà ÷å÷àí, µàììàíè èñòà-ãàí÷à ´çèãà ³àðàòèá òóðà îëèø ³îáèëèÿòèãà ýãà à¸ë ýäè. Òåçäà ñóµáàòìàâçóè øó êóííèíã äîëçàðá ìàñàëàñèãà – äîêòîð Ñîêîëîâíèíã áî-øèãà òóøãàí ìóñèáàòãà ´òäè. Áó ìàâçó äàððîâ ýúòèáîðíè òîðòäè âàòóøëèêäàí êåéèíãè äàì îëèø äà³è³àëàðèäà ñóµáàòãà æîí êèðèòèáþáîðäè.

– Ýíäè äîêòîð õîíèìíèíã µîëè íèìà êå÷àðêèí? – äåäè êóëãèàðàëàø Ñåðàôèìà îíà.

– £àíà³à äîêòîð õîíèì? – ñ´ðàäè ³óäà.– Íàµîòêè òóøóíìà¸òãàí á´ëñàíãèç, ³óäà õîëà? Êëåîïàòðàíè àéò-

ÿïòè-êó.




– Þðèíãëàð, Êëåîïàòðàíè áîðèá ê´ðàìèç, êåéèí äîêòîðãà áèðõàò é´ëëàéìèç, áå÷îðà ìàúøó³àñèíè ñî²èíèá ´òèðãàí á´ëñà àæàá-ìàñ, – äåäè Ãèíêà õîëà.

– Ìèõàëàêè, – äåäè ³óäà õîëà Àëàôðàíãèãà, – Êëåîïàòðà äåãàíèíèìàñè? £óíà áóâè àéòàìàí äåá µå÷ òèëè êåëèøìàÿïòè.

Ìèõàëàêè ³îâî²èíè ñîëäè, ÷ó³óð ´éãà áîòãàíäàé æèìèá ³îëäè,êåéèí äîíà-äîíà ³èëèá äåäè:

– Êëåïàòðà – Ýëëèí äàâðèäàí ³îëãàí, áîø³à÷à ³èëèá àéòãàíäàãðåê÷à ñ´ç. Êëåïàòðà äåãàíè áó «éè²è... óíãà éè²è...»

– Àíè³ðî²è, äîêòîð ó÷óí éè²ëàø ýêàí, – äåäè èøøàéèá ¥îæèÑìèîí âà çàðóðàò ñåçìàñàÿì êàìçóëèíèíã ÷´íòàãèãà ³´ëèíè òè³äè.

– Èñìèíèíã àµàìèÿòè é´³, – äåäè ¥îæè Ðîâîàìà õîíèì. – Äîê-òîð ó÷óí Êëåîïàòðàãà ³àðàãàíäà áîø³à áèðîâëàð ê´ïðî³ ¸ø ò´êàäè-ãàí á´ëäè.

Ðîµèáà ¥îæè Ñìèîí áèëàí ÿíà áèð ̧ ø æóâîíãà áîøèíè ýãèá, áèðíàðñàëàðíè øèâèðëàãàí ýäè, ó÷àëà à¸ë áèðäàí êóëèá þáîðèøäè. Áóêóëãè áîø³à ìåµìîíëàðãà µàì þ³äè.

– Ãèíêà, õà¸ëãà êåëìàéäèãàí ãàï-à! ¨ïèðàé, íà³ áåéíèíã õîòè-íè-ÿ? – àæàáëàíäè Ìè÷îâèöà.

– Áåéíèíã õîòèíè á´ëñà íèìà á´ïòè? Á´ðè ³´éíè ³´òîíäàí îï³î-÷àäè-äà, – äåäè Ãèíêà õîëà.

ßíà ³àµ³àµà ê´òàðèëäè.– Êèðèàê, Ñîêîëîâäàí ³àíà³à ³î²îç òîïèøèáäè? – äåäè ìåµìîí-

ëàðíèíã íèìàãà êóëèøà¸òãàíèíè ôàµìëàá åòìàãàí Þðäàí.– Òóðãàí-áèòãàíè èñ¸íãà ÷îðëîâ÷è âàðà³à. Áåé ìåíè êå÷àñè ÷à³è-

ðèá òàðæèìà ³èëèá áåðèøèìíè èëòèìîñ ³èëäè. ¤øà âàðà³àäà øóíà-³àíãè áåìàçà, øóíà³àíãè ìà²çàâà ãàïëàð ¸çèëãàí ýäèêè, Þðäàí àìà-êè, áóíà³àñè òåëáàëàðíèíã µàì êàëëàñèãà êåëìàéäè. Áóõàðåñò ³´ìè-òàñèíèíã áó âàðà³àñè ãàð÷àíä êóëèìèç ê´êêà ñîâðèëèá êåòñàÿì, áèçíèîçîäëèê ó÷óí êóðàøãà ÷îðëàðäè.

– ¤ëñàíã µàì îçîä á´ë ýêàí-äà, – äåäè òàµ³èðîìóç Íå÷î Ïèðîí-êîâ.

– ¥à-µà! Áó ÿðàìàñëàð µàììà íàðñàãà ´ò ³´éèá êóëèíè ê´êêà ñî-âóðèøìî³÷è; êèìíèíã áîéëèãèíè êóéäèðàñàíëàð? Áèðîâëàðíèíã-äà,àëáàòòà. ¤çëàðèíèíã ýñà óéëàðèäà ³î³³àíè ³îçè²è é´³. Êóëèíè ê´êêàñîâóðèø – áó àéòèøãà îñîí! Àáëàµëàð! – äåäè ÷îðáîæè Þðäàí äàð-²àçàá á´ëèá.

– £èï-³èçèë ³àðî³÷è áóëàð, – ³´øèá ³´éäè ¥îæè Ñìèîí.Óçóí áèð ëàòèôà àéòèø ó÷óí ìàâðèä ïîéëàá òóðãàí Äàìÿí÷î Ãðè-

ãîðåâ ¥îæè Ñìèîííèíã ñ´íããè ñ´çëàðèíè óøëàá îëäè-þ, ãàïíè áîø-ëàäè:

– ¥îæè, óëàðíè ñåí ³àðî³÷è äåÿïñàí, ëåêèí áèð-áèðèãà èò-ìó-øóê. Áèð ïàéòëàð Øòèïãà áîðèøèìãà ò´²ðè êåëèá ³îëãàí ýäè. Áóµîäèñà áèð ìèíã ñàêêèç þç îëòìèø ó÷èí÷è éèëäà ñîäèð á´ëãàí ýäè.¤øàíäàÿì ìàé îéè ýäè. Éèãèðìà èêêèí÷è ÷èñëî øàíáà êóíè ñîàòó÷ëàð, µàâî áóëóò...

Øóíäàí êåéèí Äàìÿí÷î ³àðî³÷èëàðäàí òàø³àðè ÿíà èêêèòà ïîøî –Øòèïäàãè êàðâîíñàðîéíèíã ýãàñè âà ãðåê êåìàñèíèíã äàð²àñè µàìäàâàëàø êíÿçèíèíã ñèíãëèñè Êóçà èøòèðîêèäà ñîäèð á´ëãàí óçóíäàí-óçóí áèð âî³åàíè ãàïèðèá áåðäè.

¥àììà áó ãàïëàðíèíã áàðè á´ëèá ´òãàíèãà óí÷àëèê èøîíìàñà µàì³àµâà õ´ïëàãàí÷à ìèðè³èá òèíãëàäè.

– Óëàð µàììà íàðñàíè àÿìàé ¸íäèðèøàäèãàí á´ëèøñà, óíäà ìî-íàñòèðãà µàì ´ò êåòàðêàí-äà? – ñ´ðàäè Ñåðàôèìà îíà.




– Õóäî óëàðíèíã ´çëàðèíè ´òäà êóéäèðñèí! – äåäè ¥îæè Ðîâîìàõîíèì.

– À³ëãà ñè²ìàéäè, – ãàïíè èëèá êåòäè Ñòåô÷îâ. – Áó áîðèá òóð-ãàí áóçó³ëèê-êó. Øóíäàé µàì ðàçèëëèê ³èëèøàäèìè, àõèð. Áó íàðñà¸øëàðäàãè áîð èíñîíèé òóé²óëàðíè ´ëäèðàäè. Óëàð èø¸³ìàñ á´ëèá,îõèð-î³èáàòäà äîðãà òîðòèëàðäè. Ìàíà, Ñîêîëîâíè îëàéëèê. Éèãèòãàðàµìèíã êåëàäè, ðàµìèíã.

– ¥à, æóäà à÷èíàñàí, – ³´øèëäè ¥îæè Ñìèîí.Ñóµáàòãà Ìèõàëàêè Àëàôðàíãà ³´øèëäè.– Ìåí êå÷à äîêòîð áèëàí ãàïëàøãàíèìäà¸³ óíèíã êàëëàñèäà ³àí-

äàé ôèêðëàð ²óæ²îí ´éíà¸òãàíèíè òóøóíèá åòãàí ýäèì. Ó áèçäà Ëþ-áîáðàòè÷ãà ´õøàãàí îäàìëàð é´³, äåá µàñðàò ³èëäè.

– Ñåí íèìà æàâîá ³èëäèíã?– Ëþáîáðàò÷èãà ́ õøàãàíëàð á´ëìàñà, äîðäàí ³î÷ãàí àáëàµëàð áîð,

äåäèì.– Áîïëàáñàí, – äåäè Þðäàí.– Áó Ëþáîáðàòè÷ëàð êèìëàð? – äåá ñ´ðàäè µàð íàðñàãà ³èçè³óâ-

÷àí ³óäà. «Ïðàâî» ãàçåòàñèíè ìóíòàçàì ´³èá þðàäèãàí âà ñè¸ñàòäàíõàáàðäîð Ãåíêà Ãèíêèí æàâîá áåðìî³÷è á´ëèá ýíäè î²èç æóôòëàãàíýäè, ëåêèí Ãèíêà õîëà óíãà áèð ´³ðàéèá ³´éäè-þ, ´çè æàâîá áåðäè:

– Ëþáîáðàòè÷ äåãàíëàðè, Äåíà áóâè, ó ãåðöåãîâèíàëèêëàðíèíãäîµèéñè á´ëàäè. Ýµ, ³àíè ýíäè øó åðäà Ëþáîáðàòè÷ãà ´õøàãàí æèë-ëà ³óðñà áèòòà îäàì òîïèëñà... ìåí óíèíã áàéðî³äîðè á´ëàðäèì.

Þðäàí óëàðãà ´³ðàéèá ³àðàäè:– Ñåíëàðãà µàçèëëàøèá µàì á´ëìàéäè. Ãèíà, ñåí µàì ¥îæè, áåìà-

çà ãàïëàðíè âàëäèðàá þáîðäèíã. – Þðäàí øóíäàé äåÿ Àëàôðàíãàãà´ãèðèëèá ñ´ðàäè? – Ýíäè äîêòîðíèíã µîëè íèìà êå÷àðêàí?

– Ñóëòîííèíã õèçìàòêîðèãà òàæîâóç ³èëãàíëàð, – äåäè Àëàô-ðàíãàíèíã ´ðíèãà Ñòåô÷îâ. – £îíóí á´éè÷à ³àòë ýòèëàäè ¸êè óìð-áîä Äè¸ðáàêèðäàãè òóðìàãà òàøëàíàäè.

Ó øóíäàé äåá æàìîàòãà ²îëèáîíà íàçàð òàøëàá ³´éäè.– Àæàá á´ïòè, – âàéñàäè ¥îæè Ðîâîìà, – ìîíàñòèð íèìà ¸ìîí-

ëèê ³èëèáäè óíãà. Íåãà ¸³ìî³÷è á´ëäè óíè?– Àéá ́ çèäà, – äåäè ìàñëàµàò÷è Íå÷î, – êå÷à ìîìà³àëäèðî³ á´ëãà-

íèÿì áåæèç ýìàñ.– Íå÷îíèíã «ìîìà³àëäèðî³» äåãàíèäàí áèð µîäèñà ýñèìãà òóøèá

êåòäè, – ãàïíè èëèá êåòäè Äàìÿí÷î Ãðèãîðîâ. – Êå÷àãèäàé ýñèìäà,£ðèì óðóøè âà³òèäà Èâàí Áîæíàêîâ èêêèìèç ³èøêè Àíêîëà áàé-ðàìèäàí èêêè êóí àââàë Áîñíèÿãà æ´íàäèê. Ïèðîò ÿ³èíèäà òóíàäèê.Øóíäà áèðäàí øóíà³àíãè ìîìà³àëäèðî³ áîøëàíèá ³îëäèêè, àñòè³´ÿâåðàñèç!..

Øóíäàí êåéèí Äàìÿí÷î Ãðèãîðîâ ´çëàðè òàãèäà ´òèðèøãàí¸í²î³³à ÿøèí òóøèá óíè ¸íäèðèá þáîðãàíè, ýëëèêòà ³´é íîáóäá´ëãàíè-þ, ÿøèí ò´ðè³ îòèíèíã äóìèíè þëèá êåòãàíèäàí òîðòèáóíè êåïàêêà òåíã áàµîãà ñîòèá þáîðãàíèãà÷à ñ´çëàá áåðäè.

Ó áó âî³åàíè èïèäàí èãíàñèãà÷à øóíäàé ìàðî³ëè ³èëèá ãàïèð-äèêè, äàâðàäàãèëàð ãàïíè á´ëìàé îõèðèãà÷à òèíãëàøäè. Ò´²ðè,Ñòåô÷îâ áèëàí ìàñëàµàò÷è Íå÷î áèð-áèðèãà ³àðàá ìàúíîëè êóëèá³´éèøäè. Ìèõàëàêè á´ëñà, ñàë îëäèíãà ýãèëãàí÷à ´øà-´øà âè³îðáèëàí ´òèðàð, ¥îæè Ñìèîí ýñà, ³î³ ³èøäà øóí÷àëèê êó÷ áèëàíóðèëãàí Äàìÿí÷î àéòãàí ÿøèíäàí µàéðàòëàíãàí÷à î²çèíè î÷èá ³îë-ãàí ýäè.

Äàìÿí÷î ´ç ñàðãóçàøòèíè ãàïèðèá áåðà¸òãàíäà Ãèíêà õîëà, àò-ðîôãà ê´ç þãóðòèðèá Ëàëêàíè ³èäèðäè.




– Ðàäà, Ëàëêà ³à¸³³à ãóìäîí á´ëäè? Áîðèá ÷à³èðèá êåë, – äåááóþðäè ¥îæè Ðîâîàìà ³îðà êèéèìëè ³èçãà.

Ñòåô÷îâ äîêòîð ò´²ðèñèäà áåàíäèøàëèê áèëàí ̧ ìîí ãàïëàðíè àéò-ãàíäàí êåéèí Ëàëêà ñåêèí-àñòà áîø³à õîíàãà ÷è³äè-þ, áîøèíè¸ñòè³³à áóðêàá µ´íãðàá þáîðäè. Ø´ðëèêíèíã ê´çëàðèäàí òèíèìñèç¸ø î³àð, µè³èëëàãàíèäàí òîìî²èãà ̧ øëàðè òè³èëèá ́ ³÷èá þáîðàðäè.Óíèíã äàðäè äóí¸ñè ³îðîí²è á´ëèá êåòäè. Áó òîøáà²èð êèìñàëàð äîê-òîðíèíã áîøèãà òóøãàí ìóñèáàòíè øó ³àäàð µà¸ñèçëèê áèëàí òèëãàîëèøàðäèêè, Ëàëêà áó îäàìëàðíèíã áàøàðàñèíè ê´ðèø ó ¸³äà òóð-ñèí, óëàð µà³äà ´éëàãàíäà¸³ æèíè ³óðèøèá êåòàðäè. «¨ õóäîéèì, ¸õóäîéèì, øóíà³àÿì ¸âóç á´ëàäèìè îäàì áîëàñè!» – äåá ´éëàäè ó.

Ëåêèí ê´ç ¸øè µàð ³àíäàé àëàìíèÿì åíãèëëàòàäè. Äîêòîðíèíã³èñìàòè µàë á´ëìàãàí, µàëè óìèä ³èëñà á´ëàðäè.

£èç ´ðíèäàí òóðèá îïïî³ ã´çàë ÷åµðàñèíè àðòäè, ê´ç ¸øëàðèìòåçðî³ ³óðèñèí äåá î÷è³ äåðàçàíèíã îëäèãà ´òèðèá îëäè. Ó äåðàçàòàãèäàí ´òèá êåòà¸òãàí áåòàøâèø îäàìëàðãà ýúòèáîð áåðìàé óçî³-óçî³ëàðãà ïàðèøîí òèêèëèá ³îëäè. Áó øàô³àòñèç µà¸ò ýíäè óíèíãó÷óí ïî¸íèãà åòãàí: ó áèðîâíè ê´ðãèñèÿì, áèðîí íèìàíè ýøèòãèñè-ÿì êåëìàñäè, áóòóí âóæóäè, ôèêðè ¸äè ôà³àò áèð îäàì áèëàí áàíäýäè.

Áèðäàí îòëàðíèíã äóïóð-äóïóðè ýúòèáîðèíè òîðòäè. Ó äåðàçàãà´ãèðèëèá ³àðàäè-þ, ³îòèá ³îëäè. Íå ê´ç áèëàí ê´ðñèíêè, áèð î³îòíèíã óñòèäà õàíäîí-õóøîí Ñîêîëîâ óéè òîìîí êåëàðäè. Ó íàçîêàòáèëàí Ëàëêàãà áåðãàí ñàëîìèãà àëèê µàì îëîëìàé ³îëäè. Áóòóí âóæó-äèíè ³àíäàéäèð òèéè³ñèç êó÷ ýãàëëàá îëäè-þ, ìåµìîíëàðíèíã îë-äèãà þãóðèá ÷è³èá, µàÿæîíäàí ³è÷³èðèá þáîðäè:

– Äîêòîð Ñîêîëîâ ³àéòèá êåëäè!Ê´ï÷èëèêíèíã áàøàðàñèäà ²àëàòè µàéðàò ïàéäî á´ëäè. Ñòåô÷îâ-

íèíã ðàíãè î³àðèá êåòäè, êåéèí ´çèíè ýúòèáîðñèç áèð ³è¸ôàãà ñî-ëèá äåäè:

– Áîø³àòäàí ñ´ðî³³à îëèá áîðñàëàð êåðàê. Äè¸ðáàêèðäàí ̧ êè äîð-äàí ³óòóëèø óí÷àëèê îñîí ãàï ýìàñ.

¤ãèðèëèá ê´çè Ðàäàíèíã íàôðàòëè íèãîµèãà òóøäè-þ, µàìèÿòèòàµ³èðëàãàíè ó÷óí ²àçàáäàí ê´êàðèá êåòäè.

– Áóíà³à äåìà, Êèðèàê! Áå÷îðà ³óòóëñà æîí êîøêèéäè... ¨øãèíàíàðñà! – äåäè äîêòîðãà à÷èíèá Ãèíêà õîëà.

ßíà äîêòîðíèíã óñòèäàí êóëèø áîøëàíäè, ëåêèí áó ñàôàðãè ÿíèøþðàêäàí ýìàñ, òèë ó÷èäà ýäè. Áèðîâëàðíèíã ìóñèáàòè ́ çãàëàð ³àëáè-äà àêñ ñàäî òîïñà, áó þïàí÷ á´ëàäè.

¥îæè Ñìèîí õóñóñèäà øóíè àéòèá ³´éèø æîèçêè, äîêòîðíèíã³àéòèá êåëãàíèäàí ó µàì ÷èí þðàêäàí ñóþíäè. Ëåêèí Þðäàííèíãáåòãà÷îïàð ³èçè Ãèíêàãà ´õøàá, ìåçáîííèíã îëäèäà è÷èäàãèíè ñèð-òèãà ÷è³àðîëìàäè.

IÕ. ¥ÀÌÌÀÑÈ ÎÉÄÈÍ Á¤ËÄÈ

Äîêòîð óéèãà êèðàð-êèðìàñ Ìàðêî àìàêèíèêèãà é´ë îëäè-þ, Ãàí-êîíèíã ³àµâàõîíàñè îëäèäàí ´òäè. £àµâàõîíàíèíã êóíäà-øóíäàëàðèóíè ýñîí-îìîí ³óòóëèá ÷è³³àíè áèëàí òàáðèêëàøäè. Ýíã ³èç²èí³óòëàãàí Ãàíêîíèíã ´çè á´ëäè. Äîêòîð Ìàðêîíèíã óéè á´ñà²àñèäàÄèàìàíäèåâëàðíèíã õîíàäîíèãà çè¸ôàòäàí ³àéòèá êåëà¸òãàí Ñòåô-÷îâ áèëàí ò´³íàøèá ³îëäè.

– Ñàëîì áåðäèê, æàíîáè òèëìî÷! – äåäè äîêòîð óíãà çàµàðõàíäà-ëèê áèëàí.




Ìàðêî îâ³àòëàíèá á´ëèá øàìøîäíèíã îñòèäàãè ñòîëäà ³àµâàõ´ïëàá ́ òèðàðäè. Äîêòîðíè ê´ðèá òåðèñèãà ñè²ìàé êåòäè.

Äîêòîð õîíàäîí àúçîëàðè áèëàí ñ´ðàøèá, óëàðíèíã ³óòëîâèãà ø´õ-øîäîí æàâîá áåðàðêàí, ìåçáîíãà øóíäàé äåäè:

– Ìàðêî àìàêè, µîçèð ñåíãà ²àðîéèá áèð âî³åàíè àéòèá áåðàìàí.– Àçèçèì, íèìà á´ëäè ´çè?– ¤çèì µàì µå÷ íèìàíè òóøóíîëìà¸òèáìàí... Èøîíãèì êåëìàÿï-

òè, áó á´ëèá ´òãàí âî³åà ýìàñ, ýðòàê. Ñèçëàðíèêèäàí ³àéòèá áîðè-øèì áèëàí ìàµêàìàãà îëèá êåòèøäè. Ó åðäà ³àíäàé ñ´ðî³ ³èëèøãà-íè, íèìàëàðäà àéáëàøãàíè õóñóñèäà ýøèòãàíñàí. Áèð ýñêè êóðòêàäåá áîøãà øóíäàé ñàâäîëàð òóøèøèíè êèì ´éëàáäè äåéñàí, îëèááîðèá ³àìàá ³´éèøäè. Îðàäàí áèð ñîàòëàð µàì ́ òìàãàí ýäèêè, èêêè-òà ïîëèöèÿ÷è êèðèá êåëäè. «Äîêòîð, òàäîðèãèíãíè ê´ð», äåäè. «Íåãà?»äåäèì. «Ê.ãà áîðàñàí, áåéíèíã ôàðìîíè», äåéèøäè. Õ´ï, äåäèì. ×è³-äèê, áèðè îëäèìäà, áèðè îð³àìäà, èêêàëàñèíèíã µàì ³´ëèäà ìèë-òè³. Òîíã îòèøèãà Ê.ãà åòèá áîðäèê. Ó åðäàÿì ìåíè ³àìàá ³´éèøäè,÷óíêè µàëè ýðòà, ñóäíèíã áèíîñè î÷èëìàãàí. Ò´ðò ñîàò÷à ³àìî³äà ́ òèð-äèì. Ìàíà áó ò´ðò ñîàò ìåíãà éèëäàé òóþëèá êåòäè. Íèµîÿò, ñóäüÿ-íèíã µóçóðèãà îëèá êèðèøäè. Ó áèð íå÷òà ìàñëàµàò÷è âà íîìäîð øà-µàðëèêëàð áèëàí êåíãàøèá ́ òèðàðäè; ìåíãà ³àíäàéäèð ³àðîðíè ́ ³èááåðäè, µå÷ âà³î òóøóíìàäèì. Áó åðäàÿì ñ´ðî³ ³èëèøäè, áàäáàõò êóðòêàµà³èäà ìàçà-áåìàçà ãàïëàðíè ³èëèøäè. Êóðòêàì ýñà ê´ê ñòîëíèíãóñòèäà ìåíãà ìóíãëè² ³àðàá ̧ òàðäè. Áîøëè³ëàðèìèç þáîðèøãàí á´ëñàêåðàê, ñóäüÿ áèð êîíâåðòíè î÷èá, è÷èäàí ³àíäàéäèð ãàçåòà âà âà-ðà³ëàðíè ÷è³àðäè-äà, ìåíäàí: «Ìàíà áó ãàçåòà áèëàí âàðà³à ñåíè-êèìè? – äåá ñ´ðàäè. «É´³, ìåíèêèìàñ», äåäèì. «Óíäà ³àíäàé ³èëèá÷´íòàãèíããà òóøèá ³îëäè áóëàð?» äåäè. «×´íòàãèìãà ìåí ñîëãàíèìé´³», äåäèì. Ñóäüÿ: «Äåìàê, áó Ðóìèíèÿäà ÷è³àäèãàí èñ¸íêîð ãàçå-òà ýìàñìè?» – äåá ñ´ðàäè. «É´³, àôàíäèì, – äåÿ æàâîá áåðäè Áîëòà´²ëè. – Áóíäà ñè¸ñàò µà³èäà µå÷ âà³î é´³. Ãàçåòà ôà³àò äèí µà³èäàãèãàïëàðíè áîñàäè: áó ïðîòåñòàíòëàð ãàçåòàñè». Ìàðêî àìàêè, óíãà ³àðàáòóðèá ´ç ê´çëàðèãà èøîíìàé ³îëäèì: àõèð áó «Çîðíèöà» ãàçåòàñè-êó.Òèíêî Áîëòà ´²ëè âàðà³íè ³´ëèãà îëèá, ê´ç þãóðòèðèá ÷è³äè-äà,ÿíà ìåíãà ³àðàá êóëèá ³´éäè: «Àôàíäèì, áó îääèé ýúëîí-êó», äåäèâà îâîçèíè ÷è³àðèá ´³èé áîøëàäè: «Äîêòîð Èâàí Áî÷àðîâíèíã øè-ôîõîíàñè». Ñóäüÿ ñàðîñèìàãà òóøèá àòðîôãà àëàíãëàé áîøëàäè. ¥àììàõîõîëàá êóëàðäè: êåéèí óíèíã ´çèÿì, µàòòî ìåíàì êóëèá þáîðäèì.Íèìà ³èëèøèì êåðàê ýäè? Áóíäàé µîëäà ´çèíè òóòèá òóðîëàäèìèîäàì. £èçè²è áó¸³äà µàëè: áóíà³à ²àðîéèá ñàðãóçàøò íèìàäàí êåëèá÷è³äè ´çè? Íèìà á´ëìàñèí, ñóäüÿ ´ç ìàñëàµàò÷èëàðè áèëàí æèíäàéêåíãàøãàíäàí êåéèí ìåíãà ³àðàá øóíäàé äåñà á´ëàäèìè? «Äîêòîð,àíãëàøèëìîâ÷èëèê þç áåðèáäè: áåçîâòà ³èëãàíèìèç ó÷óí óçð». Òóð-ìàäàí îëèá òóðìàãà òè³èøäè, êå÷àñè ìàµêàìàäàí ìàµêàìàãà ñóä-ðàøäè. £àðà – áó íàðñà óëàðäà «áåçîâòàëèê» ñàíàëàðêàí. «Áèòòàñèíèê´ðñàò, ñåíè êàôèëëèêêà îëñèí-äà, ÿõøèëèê÷à òó¸²èíãíè øè³èëëà-òèá ³îë», äåéèøäè. ¥àíãó ìàíã á´ëèá ³îëèáìàí.

– ßðàëàíãàí ïîëèöèÿ÷è µà³èäà ãàï àéëàíòèðìàäèìè?– Ó µà³äà µàòòî ñ´ðàãàíèÿì é´³. Òóøóíèøèì÷à, áåé èøíè ÿõøè-

ëàá òåêøèðãàíãà ´õøàéäè. Óíãà áèðîâ àéòãàíìè ¸êè ´çè òàãèãà åò-ãàíìè, áèëìàäèì, õàòäà ïîëèöèÿ÷èíèíã ÿðàäîð á´ëãàíèäà ìåíè àéá-äîð ýìàñ, äåá ¸çèáäè. Áàëêè ïîëèöèÿ÷èíèíã ´çè ¸ë²îí ãàïèðãàíèíèá´éíèãà îëãàíäèð.

Ìàðêîíèíã þçè ³óâîí÷äàí ¸ðèøèá êåòäè. Ïîëèöèÿ÷èíè Ìàíîëáîáîíèíã ´²ëè îòãàíèãà èøîí÷è êîìèë ýäè. Ýíäè ó õîòèðæàì á´ëäè.




– Àíà, õóäîãà øóêð, ³óòóëäèê, – äåäè ó.– ¥à-äà, øîøìà. Ýíã ³èçè²è áó¸³äà µàëè, – äåäè äîêòîð àòðîôèãà

àëàíãëàá îëèá. ß³èí-àòðîôäà õîíàäîí àúçîëàðèäàí µå÷ êèì é´³ëèãè-ãà ³àíîàò µîñèë ³èëãà÷, ãàïèíè äàâîì ýòäè: – Íèêîë÷î ìåíè êàôèë-ëèêêà îëäè, êåéèí óéãà åòèá îëèøèì ó÷óí ´ç îòèíè áåðäè. Ê.äàí÷è³èá ÿµóäèéëàð ³àáðèñòîíèãà åòãà÷, ³àðàñàì, òî² òîìîíäàí èêêèêèøè êåëÿïòè, óëàðäàí áèðè äüÿêîí Âèêåíòèé ìåíè ÷à³èðèá: «Æà-íîá Ñîêîëîâ, é´ë á´ëñèí?» – äåá ñ´ðàäè. Ýðêèíëèêäà þðãàíèìäàíµàéðàòëàíà¸òãàíè øóíäî³ áèëèíèá òóðàðäè. «Óéãà ³àéòÿïìàí. ¥àì-ìàñè æîéèäà», – äåäèì. Ê´çëàðè ³èíèäàí ÷è³èá êåòàé äåäè. Ìåíâî³åàíè àéòèá áåðäèì, ó á´ëñà, ìåíãà òàøëàíèá, þç-ê´çëàðèìäàí´ïà êåòäè. «Áó êèì á´ëäè, ä´ñòèì Âèêåíòèé?» äåá ñ´ðàäèì µàìðîµèãàèøîðà ³èëèá. «Áó æàíîá... Áîé÷î Îãíÿíîâ á´ëàäè», äåäè. Êåéèí ä´ñòèáèëàí òàíèøòèðäè. Óíãà òèêèëèá òóðèá, áèëàñàíìè, òàíèäèì. Áó ́ øàêå÷à ìåí êóðòêàìíè å÷èá áåðãàí êèìñà ýäè.

– £àíà³àñèãà? Ìàíîë áîáîíèíã ´²ëèìè? – áåèõòè¸ð ³è÷³èðèáþáîðäè Ìàðêî.

– Óíè òàíèðìèäèíã?Ìàðêî òèëèíè òèøëàá ³îëäè.– Ãàïèðàâåð, – äåäè ó µàÿæîíëàíèá.– Ñ´ðàøèá òàíèøäèê. Áåðãàí êóðòêàì ó÷óí òàøàêêóð áèëäèðäè.

Àôñóñëàíèá, óçð ñ´ðàäè. «Çàðàðè é´³, æàíîá Îãíÿíîâ, – äåäèì ìåí, –áèðîâãà æèíäàé ÿõøèëèê ³èëñàì, µå÷ ³à÷îí àôñóñëàíìàéìàí. ¤çëà-ðèíãèç ³à¸³³à êåòÿïñèçëàð?» «Æàíîá Îãíÿíîâ ñèçíè ³èäèðèá êåòà-¸òãàí ýäè», äåá æàâîá áåðäè Âèêåíòèé. «Ìåíè-ÿ?» «¥à, ñåíè ³óò³àð-ìî³÷è á´ëèá êåòà¸òãàí ýäè». – «Ìåíè ³óò³àðìî³÷è, ³àíäàé?» –«¤çèíè ïîëèöèÿ ³´ëèãà òîïøèðèá, µàììàñèãà àéáäîð ´çèì, äåá àé-áèíè á´éíèãà îëìî³÷è ýäè». «Íàµîòêè øóíèíã ó÷óí áó ¸³³à êåëà¸ò-ãàí á´ëñàíãèçëàð?» – «Ýµ, æàíîá Îãíÿíîâ, ³àíäàé èøãà ³àäàì ³´éãà-íèíãèçíè òóøóíÿïñèçìè ´çè?» äåÿ µàé³èðèá þáîðèáìàí ³îéèë ³îë-ãàíèìäàí. «Áó áóð÷èì ýäè» – äåäè ó îääèéãèíà ³èëèá. Ê´çëàðèìäà¸ø µàë³àëàíäè, ³î³ é´ëíèíã ´ðòàñèäà õóääè ´ç àêàìäåê óíè ³ó÷î³-ëàá îëèáìàí-äà. Îäàì øóíà³àÿì ìàðä á´ëàäèìè, Ìàðêî àìàêè! ¤²èëáîëàëèê äåá áóíè àéòàäè! Áóë²îðèÿãà ìàíà øóíà³àíãè îäàìëàð êå-ðàê».

Ìàðêî óíèíã ãàïëàðèíè èíäàìàé ýøèòäè. Èêêè òîì÷è ¸ø ê´çëà-ðèäàí ¸íî³ëàðèãà àñòà äóìàëàá òóøäè. Ó, Ìàíîë áîáî ìàíà øóíäàé´²ëè áèëàí ôàõðëàíñà àðçèéäè, äåá ´éëàðäè.

Äîêòîð áèð îç ñóêóò ñà³ëàá äàâîì ýòäè:– Áèç õàéðëàøäèê. Óëàð äàëàíè êåñèá ´òèá êåòèøäè, ìåí ýñàì áó

¸³³à êåëäèì, ´øà ó÷ðàøóâäàí êåéèí µàëè µàì ´çèìãà êåëîëãàíèìé´³. Ìåíè µàììàäàí ê´ïðî³ µàéðàòäà ³îëäèðà¸òãàí íàðñà áåéíèíãõàòè, ìàµêàìàäà «Ìóñòà³èëëèê» ãàçåòàñèíèíã ñîíè áèëàí âàðà³àíè´ç ³´çèì áèëàí ê´ðãàí ýäèì. Ãàïèìãà èøîíàâåð. Áóëàð ó ¸³äà «Çîð-íèöà» ãàçåòàñè áèëàí Áî÷àðîâíèíã êèòîáè µà³èäàãè ýúëîíãà àëìà-øèá ³îëèáäè. Áóíè ³àíäàé ³èëèá àëìàøòèðãàí ýêàí? Êèì ³èëäè?Áåéíèíã ´çè àäàøèá êîíâåðòãà áîø³àñèíè ñîëèá þáîðãàíìèêèí?¤éëàá ´éèìãà åòîëìà¸òèáìàí. Ìàðêî àìàêè, ñèç íèìà äåéñèç?

Äîêòîð øóíäàé äåÿ æàâîá êóòèá ³´ëèíè ÷àëìàøòèðèá îëäè.Ìàðêî æàâîá áåðèøãà øîøèëìàäè, êåéèí ëàáëàðèäà íèì òàáàñ-

ñóì áèëàí äåäè:– Áó íàðñàíè ä´ñòëàðèìäàí áèðîíòàñè ³èëìàãàíìèêèí, äåãàí ãàï

êàëëàíããà êåëìàäèìè? Áåé õàòî ³èëàðêàíìè! Ïðîòåñòàíòëàð ãàçåòàñèáèëàí Áî÷àðîâíèíã êèòîáè µà³èäàãè ýúëîííè ³àåðäàí òîïàäè ó?




– Óíäà êèì ³èëèøè ìóìêèí? Ìåíè õàòàðäàí. Îãíÿíîâíè ýñà íà³ä´ëèìäàí àñðàá ³îëãàí ìóðóââàòïåøà êèì ýêàí ´çè? ¨ðäàì áåð, áè-ëèá îëàé... Óíãà ìèííàòäîð÷èëèê áèëäèðèøèì êåðàê; óíèíã î¸²èíè´ïèøãà µîçèðìàí.

Ìàðêî ýíãàøèá, äîêòîðíèíã ³óëî²èãà øèâèðëàäè.– Ãàïèìãà ³óëî³ ñîë, äîêòîð. Ìåí ñåíãà µîçèð àéòàäèãàí ãàïíè

´ëãóíèíã÷àÿì áèðîâãà î²çèíãäàí ãóëëàìàñëèãèíã êåðàê.– Ñ´ç áåðàìàí.– Ãàçåòà áèëàí âàðà³àíè ìåí àëìàøòèðèá ³´þâäèì.– Ñåí-à, Ìàðêî àìàêè? – äîêòîð µàé³èðèá ´ðíèäàí òóðèá êåòäè.– ¤òèð, æèì... Âî³åàíè ýøèò. Áóãóí ýðòàëàá íàµîðãà Ãåíêàíèíã

³àµâàõîíàñèãà êèðãàíäèì, ñåíèíã µèáñãà îëèíãàíèíãíè ´øàíäàíýøèòäèì. Áà³à á´ëèá ³îëèáìàí. Êåéèí ´íáîøè êèðèá êåëèá ³îëäè-þ, êå÷àñè ñåíèíã Ê.ãà æ´íàòèëãàíèíãíè, ´çè ýñà, èñ¸í÷èëèê ðóµè-äàãè ãàçåòà áèëàí âàðà³à ñîëèíãàí êîíâåðòíè îëèá êåòà¸òãàíèíè àé-òèá áåðäè. «Ýíäè íèìà ³èëèø êåðàê?» äåá áîø ³îòèðà áîøëàäèì.¤íáîøè áèðïàñ ´òèðäè-þ ÷è³èá êåòäè. £àðàñàì, ó õàòíè ýñèäàí ÷è-³àðèá, òàøëàá êåòèáäè. Ãàíêî á´ëñà ìèæîçëàðèäàí áèòòàñèíèíã áî-øèíè þâàð âà ìåí òîìîíãà ³àðàìàñäè. Àââàëèãà õàòíè îëèá éèðòèáòàøëàñàììèêèí äåá ́ éëàäèì. Êåéèí áóíäàí íèìà ôîéäà äåäèì. ×óí-êè áàðèáèð ñåíè ñ´ðî³³à òóòèøàð âà øóáµà îñòèäà ³îëàðäèíã. Íèìà³èëèø êåðàê? ¤éëàá ´òèðèøãà ôóðñàò é´³. Àíà øóíäà åòòè óõëàáòóøèìãà êèðìàãàí íàðñà õà¸ëèìãà êåëèá ³îëäè... Äîêòîð, áèëèá ³´é.Ñî÷èì î³àðèáäèêè, µàëè áèðîâíèíã õàòèíè î÷èá ́ ³èãàí áàíäà ýìàñ-ìàí. Ìåíèì÷à, óìðèìäà áèðèí÷è âà ñ´íããè áîð âèæäîíñèçëèê ³èë-ãàí á´ëñàì, Õóäîíèíã ´çè êå÷èðàð. Óéãà þãóðèá êåëäèìó èäîðàãàêèðèá ýøèêíè è÷äàí ³óëôëàá îëäèì. Êåéèí êîíâåðòíèíã êè÷èêñ´ð²è÷èíè àñòà ³èð³èá è÷èäàãè íàðñàíè îëèá, ³´ëèìãà íèìà òóøãàíá´ëñà ́ øàíè è÷èãà òè³äèì. Êåéèí êîíâåðòíè îáîðèá, îëãàí æîéèìãà³´éèá ³´éäèì. Ãàíêî µå÷ íèìàíè ñåçìàäè. Õóäîãà øóêð, µàììàñèÿõøèëèê áèëàí òóãàáäè. Ýíäè âèæäîíèì µàì óí÷àëèê ³èéíàëìàéäè.

Äîêòîð Ìàðêîíèíã ãàïëàðèäàí ëîë á´ëèá ³îëäè.– Ìàðèî àìàêè, – äåäè ó íèµîÿò òàúñèðëàíèá. – Ñåíäàí áèð óìð

ìèííàòäîðìàí. £èëãàí èøèíãíè âèæäîíñèçëèê äåìà, áó óëêàí µèì-ìàò, áóþê æàñîðàò. ×óíêè ñåí µà¸òèíãíè õàâô îñòèãà ³´éèá, èêêèîäàìíè ́ ëèìäàí ³óò³àðèá ³îëäèíã. Îòàÿì âà³òè êåëñà áîëàñèíè áóíäàéôàëîêàòäàí ³óò³àðèá ³îëîëìàéäè.

Äîêòîð ò´õòàá ³îëäè, ó µàÿæîíäàí ãàïèðîëìàñäè.Ìàðêî ãàïèíè äàâîì ýòòèðäè:– Êå÷à êå÷³óðóí Ìàíîë áîáîíèíã ´²ëè äàðµà³è³àò ìåíè ³èäèðãàí

ýäè. Ëåêèí ó ò´ñè³äàí îøèá òóøãàíäà ò´ñ-ò´ïîëîí á´ëèá êåòäè-þ,áóòóí ïîëèöèÿíè î¸³³à òóð²àçèá þáîðäè.

– Áîé÷î Îãíÿíîâ-à?– Óíè øóíäàé äåá àòàðêàíñèçëàð-äà. ¥à, µà, õóääè ´øàíèíã ´çè.

Îòàñè áèëàí ýñêè ³àäðäîíìèç: áå÷îðà áó åðäà µå÷ êèìíè òàíèìàéäè.Êåëèá ìåíèêèäà ïàíîµ òîïìî³÷è á´ëãàí ýêàí. Ýíäè áèëñàì, óíãàé´ëíè ñåí ê´ðñàòèá þáîðèáñàí. Ëåêèí òåçäà ³î÷èá êåòèøè êåðàê á´ëèá³îëäè. Èâàí÷îíèíã îëäèäà áó ãàïëàðíè ñåíãà àéòãèì êåëìàãàí ýäè.

– Ó ³àåðäàí êåëèáäè? – äåá ñ´ðàäè äîêòîð. Áîé÷î Îãíÿíîâíèíãôàâ³óëîääà øàõñèÿòè óíäà êàòòà òààññóðîò ³îëäèðãàíäè.

– Ñåíãà ãàïèðèá áåðìàäèìè ´çè? Äè¸ðáàêèðäàí ³î÷èáäè.– Äè¸ðáàêèðäàí-à?– Ñåêèí... £à¸³³à? – äåá ñ´ðàäè Ìàðêî ´ðíèäàí òóðà áîøëàãàí

äîêòîðäàí.




– Ìîíàñòèðãà áîðàìàí, äüÿêîí óíãà ´øà åðäàí áîøïàíà áåðãàí.¤çè áèëàí ãàïëàøèøèì êåðàê. ¥àëèãè ãàïëàðèíãíè óíãà, ôà³àò óíèíã´çèãà àéòèøèìíè õîµëàéñàíìè? Ó îìîí ³îëãàíè ó÷óí êèìäàí áèðóìð ìèííàòäîð á´ëèøèíè áèëèá ³´éèøè êåðàê. ×óíêè ìàáîäî, ìåí³óòóëèá ÷è³ìàãàíèìäà, ó µóêóìàòãà áîðèá òàñëèì á´ëìî³÷è ýäè.

– É´³! ¨ëâîðàìàí ñåíäàí, äàìèíãíè ÷è³àðìà áóíè, óíóòèøãàµàðàêàò ³èë. Ò´²ðèñè, ôà³àò ñåíãàãèíà àéòäèì. Àéòèá þðàãèìíèá´øàòäèì. Ìàíîë áîáîíèíã ´²ëèãà ìåíäàí ñàëîì äå; êåëèá òóðñèí,àéòèá ³´é, ýíäè äàðâîçàäàí êèðàâåðñèí.

Äîêòîð ÷è³èá êåòäè.

Õ. À¨ËËÀÐ ÌÎÍÀÑÒÈÐÈ

Òî² ³àúðèäàãè ñóêóíàò ³îïëàãàí êèìñàñèç ýðëàð ìîíàñòèðèäàíôàð³ëè ´ëàðî³, Áÿëà-×åðêâàäàãè à¸ëëàð ìîíàñòèðè ãàâæóì ýäè.

Îñèé äóí¸äàí áàëàíä ò´ñè³ áèëàí àæðàòèá ³´éèëãàí âà àòðîôèàéâîíëàð áèëàí ´ðàëãàí µîâëèäà îëòìèø-åòìèøòàãà÷à ¸ø-³àðè ðî-µèáàëàð ³èé³èðèøàð, ³èé-÷óâ ê´òàðèëèá, ó ¸³äàí-áó ¸³³à þãóðè-øàðäè. Áó åðäà ýðòàäàí êå÷ãà÷à µà¸ò ³àéíàðäè.

¥àð ³àíäàé ÿíãèëèê øàµàðãà õóääè ìàíà øó ìîíàñòèðäàí òàð³àëàðäè.Áó åð, òàúáèð æîèç á´ëñà, îñèé áàíäàëàðíè áåòèí÷ ³èëèá óéìà-óé òàð³à-ëàäèãàí µàð õèë ìèø-ìèøëàð, è²âîãàðëèêëàðíèíã ìàêîíè ýäè. Ó åðäàá´ëàæàê íèêîµëàð µà³èäà áàøîðàò ³èëèíàð, óíãà òàé¸ðãàðëèê ê´ðèëàð¸êè á´ëà¸òãàí ò´éëàð áàðáîä ýòèëàðäè. Áó åðäàí ÷è³³àí àðçèìàñ áèð ãàïøàµàðäàãè îäàìëàðãà òåç òàð³àëèá êåòàðäè-þ, ÿíà ³àéòèá êåëàðäè. Ëåêèíýíäè áèðèãà ´í ³´øèëãàí á´ëàðäè. ¨êè, àêñèí÷à, áèðîð íèíàäåê ãàïìîíàñòèðãà òàø³àðèäàí êèðèá êåëñà, øó åðíèíã ´çèäà áè÷èëèá-ò´³è-ëèá, òóÿäàé á´ëèá êåòàðäè. Áó ²àëà-²îâóð ìàñêàí òà³âîäîð ðîµèáàëàð çè¸-ðàò÷èëàðíè µàð õèë ëàòèôàëàð àéòèá, îë÷à ìóðàááîñè áèëàí ñèéëàéäèãàíáàéðàì êóíëàðèäà, àéíè³ñà, ýúòèáîðíè òîðòàð, ãàâæóì á´ëèá êåòàðäè.

Áèç Þðäàííèíã àêàñè óéèäà òàíèøãàíèìèç ¥îæè Ðîâîàìà àøàä-äèé è²âîãàð ñàíàëàð âà øàµàðäàãè ñèð-àñðîðëàðíè èñêàá òîïèøäà áó-íèíã îëäèãà òóøàäèãàíè é´³ ýäè. Áèð âà³òëàð ó èãóìåí á´ëãàí, ëå-êèí ìîíàñòèð «ðåñïóáëèêàñè»äàãè àìàëãà îøèðèëãàí «³´ç²îëîí»äàíêåéèí óíè à²äàðèá òàøëàøãàíäè. Áàðèáèð óíèíã íóôóçè øó ïàéòãàäîâóð áàëàíä ýäè. ¥àììà ¥îæè Ðîâîàìàäàí äóí¸ âî³åàëàðèíè ñ´ðàáòóðàðäè. Ó ò´²ðè, èøîí÷ëè ãàïëàðíè òàñäè³ëàð, ¸ë²îíëàðèíè ðàä³èëàðäè; àòàéëàá áèðîí ìèø-ìèøíè òàð³àòàðäè, áó ãàï áèð íå÷àðîµèáàëàðíèíã î²çèäàí òóøìàñ, êåéèí àñòà-ñåêèí ìîíàñòèðäàí òàø-³àðèãà ÷è³èá êåòàðäè.

Øó êóíëàðäà ¥îæè Ðîâîàìà õîíèìíèíã è÷èãà ÷èðî³ ̧ ³ñà ̧ ðèìàñ-äè: äîêòîð Ñîêîëîâíèíã, ÿúíè ìîíàñòèðíèíã àøàääèé äóøìàíè îçîäýòèëèøè èççàò-íàôñèãà òåêêàí ýäè. Êèì óíãà ¸ðäàì áåðàäè? ¤éëàá´éèãà åòîëìàñäè. Óíèíã ³èñìàòè µà³èäà ÿíãè-ÿíãè ìèø-ìèøëàðíèò´³èø âà ýøèòèø ëàççàòèäàí êèì óíè ìàµðóì ýòäè? Áó áîðèá òóð-ãàí áåìàúíèëèê-êó! Ìàíà, ò´ðò ¸ áåø êóí á´ëäèêè, òóíëàðíè áå-äîð, ê´çèãà óé³ó èíìàéäè. Íèìà ó÷óí äîêòîð µèáñãà îëèíãàí êóíî³øîì ³àåðäà á´ëãàíëèãèíè áåéãà àéòìàäèéêèí? ¥îæè Ðîâîàìà áó-íèíã òàãèãà åòèø ó÷óí áîøèíè ³îòèðàðäè. Êåéèí: êèì ãàçåòàíè àë-ìàøòèðèá ³´éãàíèéêèí? Êå÷êè èáîäàò ïàéòèäà áèðäàí ðîµèáàíèíãêàëëàñèãà ÿð³ ýòèá áèð ôèêð êåëäè. ¥îæè Ðîâîàìà áóíäàí øó ³àäàð³óâîíèá êåòäèêè, õóääè Àðõèìåä ´çèíèíã áóþê ôèçèêàâèé êàøôè-¸òèíè ÿðàòãàíäàãèäåê ÷àïàê ÷àëèá þáîðäè. Êåéèí µóæðàñèäàí ÷è³èáÑåðàôèìà îíàíèíã ¸íèãà æ´íàäè. Áîðñà, ó å÷èíèá ´òèðãàí ýêàí.




– Ñèíãëèì, ´øà î³øîì äîêòîð ³àåðäà á´ëãàíè âà íèìà ó÷óí áåé-ãà áó µà³äà àéòîëìàãàíè áîèñèíè áèëàñàíìè? – äåÿ ñ´ðàäè ó îâîçè³àëòèðàá.

– Áåéíèíã õîòèíè î²óøèäà á´ëãàí! – äåäè ¥îæè Ðîâîàìà.– Áóíäàé á´ëèøè ìóìêèí ýìàñ, ¥îæè îíà!– ¥à, õóääè øóíäàé. Ñåðàôèìà. Øóíèíã ó÷óí æàâîá áåðèøäàí

á´éèí òîâëàãàí: µàð µîëäà äîêòîð à³ëèíè åãàíìàñ. Ý, õóäîéèì-ýé,øó êàëëàìãà êåëìàãàíèíè ³àðà-ÿ! – äåäè ¥îæè Ðîâîàìà ìåµðîáíèíãîëäèäà òóðãàí÷à ÷´³èíàðêàí. – Äîêòîðíè êèì ÷è³àðèá þáîðãàíèíèáèëàñàíìè?

– Êèì, ¥îæè îíà? – ñ´ðàäè Ñåðàôèìà îíà.– ¤øà!.. Áåéíèíã õîòèíè.– Íèìàëàð äåÿïñàí, ¥îæè îíà?– Ý, õóäî! ¤øà ïàéòäà êàëëàìãà êåëìàãàíèíè ³àðà!¥îæè Ðîâîàìà ê´íãëèãà êåëãàí ãàïíè ò´êèá ñîëäè-þ, ³àéòèá êå-

ëèá êå÷êè èáîäàòèíè îõèðèãà åòêàçäè, êåéèí åëêàñèäàí î²èð òî²íèà²äàðèá òàøëàãàíäåê, åíãèë á´ëèá óõëàøãà ¸òäè.

Ýðòàñèãà áóòóí ìîíàñòèð á´éëàá áèòòà ãàï þðàðäè. Äîêòîð áèëàíáåéíèíã õîòèíè µà³èäàãè ìèø-ìèøëàð äà³è³à ñàéèí ³´øèëèá, ÷à-òèëèá êåíãàéèá áîðàðäè. Áó ãàïíè ýøèòãàí ³óëî³ ôà³àò áèòòà ñàâîëáåðàðäè:

– Áóíè êèì áèëèáäè?– ¥îæè Ðîâîàìà-äà, – äåãàí æàâîá á´ëàðäè.Áó ãàï µàð ³àíäàé ìóòààññèáíèÿì é´ëäàí îçäèðàðäè. Êåéèí ó áó

ãàïíè ìèðèäàí-ñèðèãà÷à áèëèá îëèø ó÷óí ¥îæè Ðîâîàìàíèíã µóçó-ðèãà þãóðàðäè.

Áó ãàï èêêè ñîàò è÷èäà áóòóí øàµàðãà ¸éèëäè.Áó åðäà µàð ³àíäàé ÿíãèëèê, µàòòî ó æóäàÿì ³èçè³ á´ëñà-äà, ó÷

êóíäà ýñêèðàðäè. Áó ³àñìî³ áîñãàí æàìèÿòíèíã ê´çèíè î÷èá òóðèøó÷óí ÿíãè îçó³à – õ´ðàê êåðàê ýäè. Áèðîí êèìñàãà ìàúëóì á´ëìàãàíÊðàëè÷íèíã øàµàðäà ïàéäî á´ëèøè ìîíàñòèðãà ÿíà æîí êèðèòäè-þ,ðîµèáàëàð ²èìèðëàá ³îëèøäè. Êèì ó? £àåðäàí êåëèáäè? Íåãà? Áèðîâáó ñèðíèíã òàãèãà åòàðìèäè. Ìîíàñòèðäàãè àéðèì òîìîøàòàëàá ðî-µèáàëàð øàµàðãà µàì òóøèá ÷è³èøäè. Ëåêèí óëàð êåëãèíäèíèíã Áîé÷îÎãíÿíîâ ýêàíëèãèíè, êåëèø ñàáàáëàðè õóñóñèäà ýñà, áèð-áèðèãà çèäìàúëóìîòëàðíè òîïèá êåëèøäè.

Ñîôèÿ îíà, ó ñî²ëèãèíè ÿõøèëàø ó÷óí êåëèáäè, äåäè. Ðèïñèìèÿõîíèì ãóë ìîéè áèëàí ñàâäî-ñîòè³ ³èëàðìèø, äåãàí ãàï òîïèá êåëäè.

Íèìôàäîðà îïà ýñà, ìóàëëèìëèê ³èëìî³÷è ýìèø, äåäè.Ñîëîìîí îíà áèëàí Ïàðàøîâà õîíèì áó ìàúëóìîòëàðíèíã áèðîí-

òàñèÿì µà³è³àòãà ò´²ðè êåëìàéäè, ó ´çèãà ³àëëè³ òàíëàø ó÷óí êå-ëèáäè, äåãàíäåê ³èëèøäè. ¥àòòî óíèíã êèìãà óéëàíìî³÷è ýêàíëè-ãèíèÿì àéòèøäè...

Àïðàêñèÿ îïà óíè êèéèìèíè ´çãàðòèðèá îëãàí ðóñ êíÿçè, ê´µíà³àëúàíè ê´ðãàíè âà ìîíàñòèð ÷åðêîâèäàãè ðèäîíè ´ìàðãàíè êåëãàíäåÿ ðîñà ³àñàì è÷äè. Ëåêèí Àïðàêñèÿ îïàíèíã ãàïëàðèãà ê´ï÷èëèêèøîí³èðàìàäè, ÷óíêè ó áàäàâëàò õîíàäîíëàðäà á´ëìàãàí, óí÷à-ìóí÷àáèëãàí ãàïëàðèíè Ïåòêî Áóçóíÿêíèíã à¸ëè áèëàí ñîâ÷è õîòèí Ôà÷-êî Äîáè÷àëàðäàí ýøèòèá îëàðäè, áóíèíã óñòèãà ³óëî²èÿì î²èð ýäè.

¥îæè Ðîâîàìà õîíèì óíèíã áåìàçà ãàïëàðèíè ýøèòèá òóðèá ì´éëî-âèíè áóðàá êóëèá ³´éäè. ¥à, óíèíã ðîñòäàí µàì ì´éëîâè áîð ýäè.

Ó áó îäàìíèíã êèìëèãèíè ÿõøè áèëàðäè, ëåêèí à¸ëëàðíè áèðïàñ³èéíàãèñè êåëäè. Ôà³àò êå÷ãà áîðèá µàììà ôîë î÷èøãà êèðèøèáêåòäè.




Ýðòàëàá ´øà íîìàúëóì êèøè – Îãíÿíîâ òóðêëàðíèíã àé²î³÷èñèäåãàí ãàïíè áóòóí ìîíàñòèðäà µàììà áèð îâîçäàí ãàïèðà áîøëàäè.

¥îæè Ðîâîàìàíèíã áóíäàé ðàçèëîíà ìèøìèø òàð³àòãàíè áîèñè,Îãíÿíîâíèíã êåëèá óíè çè¸ðàò ³èëìàãàíè ýäè. Áó áèëàí Îãíÿíîâóíèíã èççàò-íàôñèãà òåêêàí âà ´çèãà ýíã äàµøàòëè äóøìàí îðòòèð-ãàí ýäè.

ßêøàíáà êóíè ýäè. Èáîäàò ³èëóâ÷è õîòèíëàð áèëàí ëè³ ò´ëà ìî-íàñòèð ÷åðêîâèäàãè èáîäàò µàì îõèðëàá ³îëãàí. Îäàìëàð µîâëèäàÿì,÷åðêîâ äåðàçàëàðè òàãèäàÿì, øîõëàðè òàðâà³àéëàá ´ñãàí óëêàí íîêîñòèäà µàì ò´äàëàøèá òóðèøàðäè.

Áèð ò´äàíè äóí¸âèé êèøèëàð òàøêèë ýòãàí ýäè, áóëàð ¸ø-³àðèà¸ëëàð á´ëèá, ´çëàðè ³´²èð÷î³äåê ÿñàíèøèá, áåçàíèøèá îëèøãàí.Óëàð õàíäîí-õóøîí ãàïëàøèá òóðèøàð, âà³òè-âà³òè áèëàí ´ãèðè-ëèá äàðâîçàäàí òèíèìñèç êèðèá êåëà¸òãàí à¸ëëàðíèíã ÿñàí-òóñàíèãà³àðàá ³´éèøàðäè. Áîø³à áèð ò´äà ðîµèáàëàðäàí òàøêèë òîïãàí á´ëèá,óëàðíèíã µàì ê´ï÷èëèãè ¸øëàð ýäè. Áóëàð µàì ø´õëèêäà äóí¸âèéêèøèëàðäàí ³îëèøìàñ, áèð-áèðèãà ïè÷èðëàøèá, áîð îâîçëàðè áè-ëàí êóëèøàð, ê´çëàðè ýñà îëìà-êåñàê òåðàðäè. Óëàð µàð çàìîí µàðçàìîíäà òåïàäàí óçèëèá òóøãàí òèëëàðàíã íîê òîìîí ´çëàðèíè ãó-ðèëëàá îòèá ³îëèøàð, íîê êèìíèíã ³´ëèãà òóøñà, óíèíã ÷àíãàëè-äàí òîðòèá îëèøãà óðèíèøàðäè, êåéèí õèæîëàòïàçëèê áèëàí èáîäàò³èëóâ÷èëàðíèíã îëäèãà ³àéòèá êåëèøàð âà ÷´³èíèá ³´éèøàðäè.

Èáîäàò òóãàäè.Äóí¸âèé êèøèëàð òàø³àðèãà îòèëèøäè, óëàðíèíã àéðèìëàðè µîâ-

ëèäà àéëàíèá þðèøäè, àéðèìëàðè µóæðàëàðãà êèðèá êåòäè.Ì´úæàçãèíà, ÿõøè ÿñàòèëãàí ¥îæè Ðîâîàìàíèíã µóæðàñè ìåµìîí-

ëàðíè ç´ð²à ñè²äèðäè. Ðîµèáà þçëàðèäà òàáàññóì áèëàí ìåµìîíëàðíèêóòèá îëàð, ÿíà êóçàòèá ³´ÿðäè, Ðàäà á´ëñà, ýãíèäà òîï-òîçà ³îðàê´éëàê, áîøèäà äóððà, ³èçèë ïàòíèñäà ìóðàááî âà ³àµâà òàøèá òóðäè.Áèð ñîàòëàð ´òèá çè¸ðàò÷èëàðíèíã êåòè îçàéèá ³îëäè. Ëåêèí ¥îæèÐîâîàìà êèìíèäèð èíòè³èá êóòãàíäàé òåç-òåç äåðàçàãà ³àðàá ³´ÿðäè.Íèµîÿò, µóæðàãà áèð íå÷òà îäàì êèðèá êåëäè. Áóëàð Àëàôðàíãà, Ñòåô-÷îâ, ïîï Ñòàâðè, Íå÷î Ïèðîíêîâ âà ̧ øãèíà áèð ìóàëëèì ýäè. Ðîµèáà-íèíã þçëàðè ¸ðèøèá êåòäè. Ó øóëàðíèíã êåëèøèíè êóòãàí á´ëèøèøóáµàñèç. ¥îæè Ðîâîàìà ÿíãè ìåµìîíëàðíè î÷è³ ÷åµðà áèëàí ³àðøèîëèá ñ´ðàøäè, óëàð á´ëñà Ðàäà áèëàí ³´ë áåðèá ê´ðèøèøäè. ¥àòòîÑòåô÷îâ µàì Ðàäàãà ê´çëàðèíè ³èñèá ³´éäè-þ, ³´ëèíè ³àòòè³ ñè³èáñ´ðàøäè. £èç õèæîëàòãà òóøäè, ¸íî³ëàðè ³èï-³èçàðèá êåòäè.

– Ìåíãà ³àðà, Êèðèàê, ñåíäàí ÿíà ñ´ðàìî³÷èìàí, äîêòîðãà íèìàá´ëãàí ýêàí.

¥îæè Ðîâîàìà îäàòäàãè ñàëîì-àëèêäàí êåéèí Ñòåô÷îâãà ìóðîæà-àò ³èëäè: – Áèëàñàíìè, áèçäà µàð õèë ãàïëàðíè áè÷èá-ò´³èá ¸òè-øèáäè.

– Íèìàëàðíè? – ñ´ðàäè Ñòåô÷îâ.– Óçóí³óëî³ ãàïëàðãà ³àðàãàíäà, Ñîêîëîâíè ¸ìîíîòëè³³à ÷è³à-

ðèø ó÷óí áó èñ¸íãà ÷îðëîâ÷è ãàçåòà äåá ã´¸ ñåí áåéíè àëäàãàíìèøñàí.Ñòåô÷îâ ëîâóëëàá êåòäè.– Êèì àéòãàí á´ëñàÿì ýøøàê ýêàí. Äîêòîðíèíã êóðòêàñèäàí «ìóñ-

òà³èëëèê» ãàçåòàñèíè òîïèøäè, ́ òòèçèí÷è ñîíèíè, âàðà³àÿì áîð ýêàí.Íå÷îäàí ñ´ðàíã èøîíìàñàíãèç.

Íå÷î Ïèðîíêîâ Ñòåô÷îâíèíã ãàïëàðèíè äàððîâ ìàú³óëëàäè.– Íåãà Íå÷îäàí ñ´ðàðêàí? Ó íèìàíèÿì áèëàðäè? – ãàïãà àðàëàø-

äè ïîï Ñòàâðè. – Äîêòîðãà êåëñàê, áèçãà µàììàñè ìàúëóì. Àéòèøàäè-êó àæàëè åòãàííèíã ñèðòìî²è ¸íèäà á´ëàäè äåá. Áóíè ´òãàí êóíè




Ñàëîìñèçíèíã ´çèãà µàì àéòäèì. Óéèãà ÿíãè àðî²èíèíã òàúìèíèê´ðãàíè êèðóâäèì. £´ëáîëà àðî³ òàé¸ðëàøãà ðîñàÿì óñòàñè ôàðàíã-äà, áà÷÷à²àð, ´çèíã-÷è ¥îæè îíà, êàéôèÿòëàðèíã ÿõøèìè? Ñî²ìè-ñàí?

– Ìàíà ê´ðèá òóðãàíèíãäåê: ¸øëàðíèíã è÷èäà þðèá ´çèì µàì¸øàðèá êåòÿïìàí, – æàâîá áåðäè ðîµèáà, êåéèí ÿíà Ñòåô÷îâãà ìó-ðîæààò ³èëäè.

– Ãàçåòàíè êèì àëìàøòèðèá ³´éãàíèíè áèëàñàíìè?¥îæè Ðîâîàìà ´ç êàøôè¸òèíè àéòèøãà òèëè ³è÷èá òóðãàí ýäè.– Ïîëèöèÿ µàììàñèíèíã òàãèãà åòàäè.– Ïîëèöèÿëàðèíãíèíã ³´ëèäàí ñàðè³ ÷à³àëèê µàì èø êåëìàéäè...

ßõøèñè, áóíè ´çèì àéòèá ³´ÿ ³îëàé. Àéòàéìè?Ó ø´õ êóëèá ³´éäè-þ, ýíãàøèá Ñòåô÷îâíèíã ³óëî²èãà ³àíäàé-

äèð èñìíè øèâèðëàäè. Ó øóíäàé ³àòòè³ øèâèðëàäèêè, áóíèíã µå÷³àíäàé ìàõôèé åðè ³îëìàäè. Ìàñëàµàò÷è êóëàìàí, äåá òàñáåµèíè³´ëèäàí òóøèðèá þáîðäè. ¨ø ìóàëëèô áîø³àëàðãà ìàúíîäîð ³èëèá³àðàá ³´éäè, ïîï Ñòàâðè á´ëñà:

– ¨ìîíëàðíèíã é´ðè²èäàí ´çèíã àñðà, ïàðâàðäèãîð! – äåá þáîðäè.Ðàäà óÿëãàíèäàí ´çèíè ³àçíî³³à óðäè.– £àðàíãëàð, àíóâ ¸³³à áèð ³àðàíãëàð! – äåÿ ³è÷³èðèá þáîðäè

Ñòåô÷îâ áàðìî²è áèëàí µîâëèíè ê´ðñàòèá.Èêêè ´ðòî²è áèëàí äîêòîð Ñîêîëîâ µîâëèãà êèðèá êåëìî³äà ýäè.

Óëàðíèíã áèðè äüÿêîí Âèêåíòèé, èêêèí÷èñè ³´ëäà êóëðàíã ìîâóò-äàí ôðàíöóç÷à é´ñèíäà òèêèëãàí ÿíãè êîñòþì êèéèá îëãàí Îãíÿíîâýäè. ¥àììà ́ çèíè äåðàçàãà óðäè.

Áó µîë ðîµèáàãà ´çèíèíã èêêèí÷è êàøôè¸òèíè àéòèøãà áàµîíàá´ëäè.

– Ñèçëàð áó îäàìíèíã êèìëèãèíè áèëàñèçìè?– Êåëãèíäèíèìè? Áó êèøè Áîé÷î Îãíÿíîâ ýìèø, – äåá æàâîá

áåðäè Ñòåô÷îâ. – Íàçàðèìäà, áóÿì ´øàëàðíèíã áèòòàñè.¥îæè Ðîâîàìà é´³ äåãàíäàé áîøèíè ñàðàê-ñàðàê ³èëäè.– Øóíà³àìàñìè? – ñ´ðàäè Ñòåô÷îâ.– É´³, ìóòëà³î óíäàé ýìàñ, êåë, ãàðîâ ´éíàéìèç.– Èñ¸í÷èìè?– É´³, æîñóñ! – ë´íäà ³èëèá äåäè ðîµèáà. Ñòåô÷îâ áà³à á´ëèá

³îëäè.– Ãàðàíãëàðíèíã ³óëî²èãà÷à åòèá áîðãàí áó ãàïíè ñåí ýøèòìàãà-

íèíãà µàéðîíìàí.– Ìàðã-ý, – äåäè ïîï Ñòàâðè.¥îæè Ðîâîàìà äîêòîð âà óíèíã µàìðîµëàðèíè ²àçàá áèëàí êóçàòèá

òóðäè. £àíè, ³àåðãà êèðàðêèí?– Õðèñòèíà îïàíèêèãà êèðèøäè! – ³è÷³èðèá þáîðäè ó.Õðèñòèíà îïà µà³èäà µàð õèë áåìàúíè ãàïëàð þðàðäè. Ó âàòàíïàðâàð

ðåâîëþöèîí ³´ìèòà áèëàí àëî³à ³èëàðìèø, äåãàí ìèø-ìèøëàð òàð³-àëãàíäè. ¥àòòî µóæðàñèäà áèð êóíè Ëåâñêèé µàì òóíàá êåòãàíìèø.

– Áó ìàíæàëà³èíè äüÿêîíëàð µàì ÿõøè ê´ðèøàäè! – äåäè ¥îæèÐîâîàìà çàµàðõàíäà ³èëèá. – Ýøèòäèíãëàðìè, Âèêåíòèé êàìèëîâ-êàñèíè

1 å÷ìî³÷èìèø! Àæàá³èëàäè-äà. ¨ø áîøè áèëàí ðîµèáàëèêíè

êèì ³´éèáäè óíãà.– É´³, ó ò´²ðè ³èëàäè: àñëèäà ´çè ¸ ¸øëèãèäà óéëàíèá îëèø, ¸

ñî÷íè ³èðäèðèá òàøëàø êåðàê, – ýúòèðîç áèëäèðäè ïîï Ñòàâðè.– Ìåíèì÷à, áèðîäàð, ó áèðèí÷èñèíè òàíëàéäè.

1 Ïðàâîñëàâ ðóµîíèéëàðèíèíã öèëèíäðñèìîí áîø êèéèìè.

4 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




– Ý õóäî, ´çèíã ñà³ëà.– Âèêåíòèé Îðëÿíêîâíèíã ³èçèãà ñîâ÷è þáîðàäèãàí. Óíäàí íèêîµ

óçóãèíè îëãàíè µàìîíî ýãíèäàãè æóááàñèíè, áîøèäàãè êàìèëîâêà-ñèíè å÷èá òàøëàéäè. Íèêîµíè ýñà Ðóìèíèÿãà áîðèá ́ ³èòàäè... Ëåêèíôèêðè îæèçèì÷à, ³´ëèäàí µå÷ íàðñà êåëìàéäè.

Ðîµèáà õóääè ´øà Îðëÿíêîâíèíã ³èçèãà óéëàíìî³÷è á´ëèá þð-ãàí ¸ø ìóàëëèìãà ìàíúîäîð ³èëèá íàçàð òàøëàá ³´éäè. Ìóàëëèìõèæîëàò ÷åêèá ³èçàðèá êåòäè.

¥óæðàãà ÿíãè ìåµìîíëàð êèðèá êåëèøäè.– Ý, àêàæîíèì êåëäè! – äåäè ³óâîíèá ¥îæè Ðîâîàìà Þðäàí Äè-

àìåíäèåâíèíã ³àðøèñèãà ïåøâîç ÷è³èá.Óíèíã êåòèäàí ìåµìîíëàð µàì ³´ç²àëèá áèðèí-êåòèí ÷è³à áîø-

ëàøäè. Ñòåô÷îâ µàììàäàí îðòäà ³îëäè, õàéðëàøèø ó÷óí Ðàäàíèíã³´ëèíè ñè³äè-þ, òåçäà ¸íî²èäàí ´ïèá îëäè. Ðàäà óíèíã áàøàðàñèãàáèð òàðñàêè ñîëèá, ´çèíè îð³àãà îëäè.

– Óÿò ýìàñìè! – äåäè ó òèòðàá, êåéèí ´çèíè éè²èäàí àðàíã òó-òèá, ³àçíî³³à ÿøèðèíäè.

Ýðêàêëàð îðàñèäà äîèì ́ çèíè êàëîíäèìî², à¸ëëàð îðàñèäà ýñà ñóð-áåò, áåàíäèøà òóòàäèãàí Ñòåô÷îâ ³èçíèíã æàñîðàòèäàí äîíã ³îòèá³îëäè. Ó ¸íèãà ³èéøàéèá ³îëãàí µîæèä´ïïèñèíè ò´²ðèëàá, Ðàäàãà²àçàá áèëàí óíñèç ìóøòèíè ä´ëàéòèðäè-þ, õîíàäàí ÷è³äè.

ÕI. ÐÀÄÀÍÈÍÃ ¥ÀßÆÎÍËÀÐÈ

Ðàäà Õîíèìà (ó ¥îæè Ðîâîàìà õîíèìíèíã î³ñî÷è á´ëãàíè ó÷óíøóíäàé äåá àòàøàðäè) óçóí á´éëè, ñàðâ³îìàò, î÷è³ê´íãèë âà ìó-íèñ, óíèíã ìóíèñëèãè ìåµðèáîí ê´çëàðèäà, ¸³èìòîé ÷åµðàñèäà çó-µóð ýòèá òóðãàí ã´çàë ³èç ýäè. Áîøèäàãè ³îðà äóððàñè ´çè øóíäî³µàì ñóòãà ÷àéèá îëèíãàíäåê îïïî³ þçëàðèíè ÿíàäà î³àðòèðèá ê´ðñà-òàðäè.

Ðàäà ¸øëèãèäàíî³ îòà-îíàäàí åòèì ³îëãàí, ìàíà ê´ï éèëëàðêè,¥îæè Ðîâîàìàíèíã òàðáèÿñèäà, ³èç÷à á´éãà åòãàíäàí êåéèí µîìèé-ñè óíè ´çèãà øîãèðäëèêêà ìàæáóð ³èëäè, ÿúíè ñî÷íè êåñèá ðîµèáà-ëèêêà òàé¸ðëàøíè áóþðäè âà ýãíèãà ðîµèáàëàðíèíã ³îðà êèéèìèíèêèéäèðäè. Ýíäèëèêäà Ðàäà éèëèãà ìèíã ãðîø1

ìàîø áèëàí ³èçëàðìàêòàáèíèíã áèðèí÷è ñèíôèäà äàðñ áåðà áîøëàäè.

Åòèì÷à ³èçíèíã ³èñìàòè î²èð á´ëäè. Ê´ïèí÷à îòà ìåµðèäàí, îíà-íèíã ³àéíî³ ³àëá ê´ðèäàí ýðòà æóäî á´ëãàí íîðàñèäàëàð òà³äèð-íèíã øàô³àòñèç èõòè¸ðèãà òàøëàá ³´éèëàäè, óëàðíèíã êåëàæàê µà¸òèèíñîíëàðíèíã íîíäåê àðçàíäà èëè³ ñ´çëàðè ¸êè áà²ðè òîøëèãèãàáî²ëè³ á´ëèá ³îëàðäè. Óëàð ³àëáèäà ìåµðäàí çàððà÷à àñàð é´³, òàáàñ-ñóì áåãîíà ëî³àéä îäàìëàð è÷èäà ´ñàäè. Áóíè õóääè òîë òàãèäà ´ñãàííèìæîí, èôîðñèç ãóëãà ³è¸ñ ³èëèø ìóìêèí. Ñèç ìàíà øó ãóëëàðãà³ó¸øíèíã µà¸òáàõø íóðëàðèíè áåðèá ê´ðèíã. óëàð øóíäàé î÷èëèá,ÿøíàá êåòàäèêè, óëàð òàðàòãàí á´é áóòóí îëàìíè òóòàäè.

Ðàäà ìîíàñòèð µóæðàñèíèíã áè³è³, ´ëèê ìóµèòèäà øàéòîíãà ôè-ðèá áåðàäèãàí ²èéáàò÷èíèíã ³àòòè³ íàçîðàòè îñòèäà áèð î²èç øèðèíñ´çãà çîð á´ëèá ´ñäè. Åòèì÷àãà èêêè î²èç øèðèí ñ´ç àéòèá, ê´íãëè-íè ê´òàðñà á´ëàðäè, ëåêèí áó íàðñà ¥îæè Ðîâîàìàíèíã õà¸ëèãàÿìêåëãàíè é´³, ó áóíäàé õ´ðëèê, çóëìãà áàðäîø áåðèø Ðàäàãà ³èéèí,î²èð ýêàíëèãèíè òóøóíèá åòîëìàñäè µàì; áó õ´ðëèê îðòà áîðãàíñàðè ³èçíèíã þðàãèäà èççàò-íàôñ, ³àäð-³èììàò òóé²óñè øóí÷à ´ñà

1 Ã ð î ø – àéðèì ìàìëàêàòëàðäà ïóë áèðëèãè.




áîðäè. ¥îæè Ðîâîàìàíèíã àêàñèíèêèäàãè çè¸ôàòäà ìóàëëèìà Ðàäà-íèíã ìåµìîíëàðãà õèçìàò ³èëèø áåæèç ýìàñ ýäè.

Êåéèíãè êóíëàðäà Ðàäàíèíã ìàêòàáäà èøè ê´ïàéèá êåòäè. ×óíêèéèëëèê èìòèµîí ÿ³èíëàøèá ³îëãàí ýäè. Ìàíà, èìòèµîí êóíè µàìåòèá êåëäè. Ýðòàëàáäàíî³ îíàëàðè êèéèíòèðèá, òàðàíòèðèá õóääèêàïàëàêäåê ³èëèá ³´éãàí ³èç÷àëàð ìàêòàáíè ò´ëäèðèá þáîðèøäè.Óëàð êèòîáëàðèíè î÷èá ´ç äàðñëàðèíè ñ´íããè áîð òàêðîðëàøàðäè;ñèíô õóääè àñàëàðè óÿñèãà ´õøàðäè.

Èáîäàò òóãàäè, îäàìëàð ³îèäàãà ìóâîôè³ ³èçëàðíèíã áèëèì äà-ðàæàñèíè áèëèø ó÷óí ìàêòàá òîìîí é´íàëèøäè. Ýøèê, äåðàçàëàðãà,ìèíáàðãà àíâîéè ãóëëàð ìàðæîíäåê òåðèá òàøëàíãàí. Àâëè¸ Êèðèëëáèëàí Ìåôîäà áóòè àòèðãóë, äàëà ãóëëàðè, àð÷à âà øàìøîä ãóëëàð-äàí ÿñàëãàí ãóë÷àìáàðëàð è÷èãà ´ðàá ³´éèëãàí. Îëäèíãè ³àòîðäàãèïàðòàëàðíè òåçäà ³èçëàð ýãàëëàá îëèøäè, ³îëãàí á´ø æîéëàðíè õà-ëîéè³ áàíä ³èëäè. Ñàë íóôóçëèðî³ëàðè îëäèíäà òóðèøäè, µàòòî áàú-çèëàðè êóðñè ³´éèá ́ òèðèá îëèøäè. Áóëàð è÷èäà áèç òàíèéäèãàí îäàì-ëàð µàì áîð ýäè. Êåëèøè êåðàê á´ëãàí, ëåêèí µàëè êåëìàãàí ýúòè-áîðëè îäàìëàðíè áèð íå÷òà á´ø êóðñè êóòèá òóðàðäè.

Ðàäà ́ ³óâ÷èëàðèíèíã îð³àñèäàãè ïàðòàãà ́ òèðèá îëãàí âà õèæîëàòòîðòà-òîðòà óëàðãà íèìàíèäèð ó³òèðàðäè. Óíèíã õèæîëàò òîðòà¸òãà-íè àíè³ ñåçèëèá òóðàðäè. Ìàíà øó òàíòàíàëè äà³è³àëàðäàí ïîðëàáêåòãàí ôóñóíêîð ÷åµðàñè âà øàµëî ê´çëàðè ÿíà µàì ã´çàë òîðòèá,àæèá áèð ëàòîôàò êàñá ýòãàí ýäè. ¨íî³ëàðèãà þãóðãàí íèì³èçèëëèêèáîëè ³àëáèíèíã ñàäîñèíè îøêîð ³èëèá òóðàðäè. Ðàäà, ³àíè, íèìàá´ëàðêèí äåãàí þçëàá ñèí÷êîâ íèãîµëàð ´çèãà ³àäàëèá òóðãàíèíèñåçàð âà áó µîë ´çèíè é´³îòàð äàðàæàäà õèæîëàòãà ñîëàðäè. Ëåêèíáîø ìóàëëèì âàúç ³èëèá æàìîàò÷èëèêíèíã äè³³àòèíè ´çèãà òîðòãà-íèäàí êåéèí Ðàäà ñàë åíãèë òîðòäè. £èç øóíäà æóðúàò ³èëèá àòðî-ôèãà íàçàð òàøëàäè. Êèðèàê Ñòåô÷îâíèíã äàâðàäà é´³ëèãèíè ñåçäè-þ,´çèíè áîñèá îëäè. Áîø ìóàëëèì ñóêóíàò è÷ðà ´ç âàúçèíè òóãàòäè. (Óâà³òëàðäà ³àðñàê ÷àëèø µàëè ðàñì á´ëìàãàíäè.) Äàñòóðãà ìóâîôè³,³èç÷àëàðíè èìòèµîí ³èëèø áîøëàíäè.

Áîø ìóàëëèì Êëèìåíòíèíã õóøôåúë âà õîòèðæàì ÷åµðàñè, óíèíãèëè³ ñ´çëàðè ³èçëàðäà ´ç êó÷èãà ³àíäàéäèð èøîí÷ áàõø ýòäè. Ðàäà´³óâ÷èëàðíèíã æàâîáëàðèíè áóòóí âóæóäèíè ³óëî³ ³èëèá òèíãëàð,àãàð áèðîíòàñè æàâîáäà ñàë àäàøèá ¸ òóòèëèá ³îëñà, þçëàðè áóðè-øèá êåòàðäè. Ìàíà øó ²óí÷à ëàáëàð, (ó áóëàðíè ´ïèø ó÷óí òàé¸ðýäè), ìàíà øó æàðàíãäîð òèíè³ îâîçëàð øó òîïäà óíèíã òà³äèðèíèµàë ³èëàðäè. Ðàäà ́ çèíèíã ̧ ³èìëè íèãîµè áèëàí óëàðíè é´ëãà ñîëàð,ìóëîéèì òàáàññóì áèëàí äàëäà áåðàð, ó ìàíà øó òèòðàá òóðãàí áîêè-ðà ëàáëàðãà æîíèíè ôèäî ³èëèøãà òàé¸ð ýäè.

Øó îí îëîìîí èêêèãà á´ëèíäè-þ, êå÷èêèá êåëãàí èêêè ìåµìîí-ãà é´ë áåðäè, óëàð øîâ³èí ÷è³àðìàñëèêêà µàðàêàò ³èëèøèá îëäèí-äàãè èêêèòà êóðñèãà ÷´êèøäè. Ðàäà ìåµìîíëàðãà ê´ç òàøëàäè. Óëàð-íèíã áèðè, êàòòàðî²è, ìàêòàáíèíã íîçèðè ÷îðáîæè Ìè÷î, èêêèí-÷èñè, Êèðèàê Ñòåô÷îâ ýäè. £èçíèíã ðàíãè áèð îç î³àðäè, ëåêèí óíèäîèì õèæîëàòãà ³´éèá ³´ð³èòèá þðàäèãàí ìàíà øó, øóíèíã ó÷óí,áó êèìñàãà ýúòèáîð áåðìàñëèêêà ³àðîð ³èëäè.

Êèðèàê Ñòåô÷îâ ñàëîìãà êàëëàñèíè ³èìèðëàòèá àëèê îëäè-þ, ëå-êèí ¸í ³´øíèñè – äîêòîð Ñîêîëîâ áèëàí áèð î²èç µàì ñ´ðàøîëìàé³îëäè, ÷óíêè äîêòîð óíãà ³àéðèëèá µàì ³àðàìàãàí ýäè. Êèðèàê î¸³ëà-ðèíè ÷àëèøòèðãàí÷à ³îâî²èíè óéèá æàìîàòãà êàëîíäèìî²ëèê áèëàíáèð-áèð íàçàð òàøëàá ÷è³äè. Ó æàâîáëàðíè ýúòèáîðñèçëèê áèëàí òèíã-ëàð, ê´çëàðè ýñà, Þðäàíèíã ³èçè Ëàëêà òóðãàí åðãà òåç-òåç þãóðèá




òóðàðäè. Ðàäàíè ýñà èëòèôîòñèçëèê áèëàí áèð ¸êè èêêè áèð áîøäàí-î¸²èãà÷à ³àðàá ÷è³äè. Óíèíã ́ òà òîøáà²èð êèìñà ýêàíëèãè ÷åµðàñèäàíøóíäî³³èíà ñåçèëèá òóðàðäè. Êèðèàê àµ¸í-àµ¸íäà ÷èííèãóëíè áóðíèòàãèãà îëèá áîðèá èñêàá ³´ÿð, êåéèí ÿíà âè³îð áèëàí îëäèíãà áåïàð-âî òèêèëèá îëàðäè. Áîø ìóàëëèì Ìèõàëàêè Àëàôðàíãàãà äàðñëèêíèóçàòèá, ́ ³óâ÷è ³èçëàðãà ñàâîë áåðèøèíè òàêëèô ³èëäè. Ìèõàëàêè ìåíôðàíöóç òèëèäàí ñàâîë áåðàìàí, äåá óíèíã òàêëèôèíè ðàä ³èëäè.Ìóàëëèì ´íããà, Ñòåô÷îâãà ´ãèðèëäè âà óíãà µàì µàëèãè òàêëèôèíèàéòäè. Êèðèàê ðîçè á´ëäè âà êóðñèñèíè îëäèíðî³ ñóðèá ́ òèðäè.

Æàìîàò øèâèðëàøèá ³îëäè. ¥àììà ́ ç íèãîµèíè Êèðèàêêà ³àäàäè.Èìòèµîí Áóë²îðèÿ òàðèõèäàí êåòà¸òãàí ýäè. Ñòåô÷îâ äàðñëèêíè ñòîë-ãà ³´éäè, ã´¸ ôèêðèíè áèð åðãà éè²à¸òãàíäàé ÷àêêàñèíè ³àøèäè,êåéèí èìòèµîí ³èëèíà¸òãàí ³èçãà áàëàíä îâîçäà ñàâîë áåðäè. Ñòåô-÷îâíèíã ñîâó³ íàçàðè ³èç÷àíèíã áîêèðà ³àëáèãà òèêàíäåê áîòãàíýäè. £èç øó ³àäàð äîâäèðàá ³îëãàíäèêè, µàòòî áèëàäèãàí æàâîáèíèµàì óíóòèá ³´éäè. Ó íàæîò òèëàá, Ðàäàãà íèãîµ òàøëàäè. Ñòåô÷îâñàâîëèíè ÿíà òàêðîðëàäè. ßíà ñàâîë æàâîáñèç ³îëäè.

– ¤òèðà ³îëñèí! – äåäè ³óðó³³èíà ³èëèá èìòèµîí îëóâ÷è ìóàë-ëèìàãà ìóðîæààò ³èëèá. – Íàâáàòäàãèñèíè ÷à³èðèíã.

Áîø³à ³èç ÷è³èá êåëäè. Ñòåô÷îâ ñàâîë áåðäè. £èç ñàâîëíè, ýøèò-äè, ëåêèí òóøóíìàé èíäàìàñäàí òóðàâåðäè. Èøòèðîê÷èëàð µàì ³àí-äàéäèð þðàêëàðè ýçèëãàí÷à ìè³ ýòèøìàäè. £èç ýñà ³î³³àí ³îçè³äàéòóðàðäè. Óíèíã ê´çëàðèäà ¸ø µàë³àëàíäè-þ, ëåêèí éè²ëàøãà æóðúàòýòîëìàäè. Êó÷ áèëàí ́ çèíè áîñèá íèìàäèð äåá æàâîá áåðèøãà èíòèë-äè, áèðî³ òóòèëèá, æèìèá ³îëäè. Ñòåô÷îâ Ðàäàãà ñîâó³ íàçàð òàø-ëàá, æåðêèäè:

– Äàðñ ÿõøè ´òèëìàáäè. ×à³èðèíã êåéèíãè ´³óâ÷èíè.Ðàäà îâîçè ÷è³ìàé ç´ð²à áîø³à ³èçíèíã ôàìèëèÿñèíè àéòèá ÷à-

³èðäè.Ó÷èí÷è ³èç µàì ïîéèíòàð-ñîéèíòàð æàâîá ³èëäè, ñàâîëíè òóøóí-

ìàäè. £èç Ñòåô÷îâíèíã áàøàðàñèäà íîõóø èôîäàíè ê´ðèá äîâäèðàá³îëäè-þ, àòðîôãà îëàçàðàê íàçàð òàøëàäè. Æàâîá áåðìàäè. Óÿëãàíè-äàí ê´ç îëäè ³îðîí²èëàøèá êåòäè. Ëàáëàðè ³àëòèðàá, áèðäàí µ´íãðàáþáîðäè-äà, îíàñèíèíã îëäèãà þãóðèá êåòäè. Áó µîë µàììàíèíã ê´íãëè-íè õèðà ³èëäè. £èçëàðè µàëè ÷à³èðèëìàãàí îíàëàðíèíã ê´íãèëëàðè-ãà ²óë-²óëà òóøà áîøëàäè. Óëàðíèíã µàð áèðè µîçèð ìåíèíã ³èçèìíè÷à³èðèá ³îëìàñàéäè, äåÿ þðàêëàðèíè µîâó÷ëàá òóðèøàðäè.

Ðàäà ã´¸ ìèõëàíèá ³îëãàí ýäè. Þçëàðèäà çàððà÷à ³îíè ³îëìàãàí.Óíèíã ³îíñèç ¸íî³ëàðè òîðòèøàðäè, ÿëòèðàá òóðãàí ïåøîíàñèäàíéèðèê-éèðèê èêêè òîì÷è òåð äóìàëàá òóøäè. ¨ø ìóàëëèìà áîøèíèê´òàðîëìàé ³îëãàí ýäè. £àíè ýíäè åð ̧ ðèëñà-þ, êèðèá êåòñà. Ê´êðà-ãèíè áèð íèìà ³èñà áîøëàäè, µ´íãðàá éè²ëàãèñè êåëàð, ëåêèí ´çèíèêó÷ áèëàí áîñèá òóðàðäè.

Æàìîàò áåçîâòà á´ëèá ³îëäè. ¥àììà íèìà á´ëÿïòè ´çè, äåãàíäàéñàðîñèìàëàíèá áèð-áèðèãà ³àðàøàðäè. ¥àð êèì ´çè÷à âàçèÿòíè þì-øàòèø é´ëèíè àõòàðàðäè. Ôà³àò áèòòàñè – Ñòåô÷îâíèíã áàøàðàñèòàíòàíàäàí ̧ ðèøèá êåòãàí ýäè. Øèâèð-øèâèð áîðãàí ñàðè êó÷àÿ áîðäè.Ëåêèí øó îí ²àëà-²îâóð òèíèá, îðàãà ïàøøà ó÷ñà ýøèòèëàäèãàíñóêóíàò ÷´êäè. ¥àììà áèð òîìîíãà ´ãèðèëèá ³àðàäè. Øó âà³òãà÷àîð³àðî³äà ýúòèáîðíè òîðòìàé æèìãèíà òóðãàí Áîé÷î Îãíÿíîâ îäàì-ëàðíè ̧ ðèá îëäèíãà ÷è³èá êåëàðäè. Ó Ñòåô÷îâãà ÿ³èí êåëäè-þ, æèä-äèé ³èëèá äåäè:

– Æàíîá, µàëè ñèç áèëàí òàíèøèø øàðàôèãà ìóÿññàð á´ëãàíèìé´³, øó ñàáàáëè óçð. Ñèç áåðãàí ñàâîëëàð ó ³àäàð àíè³-ðàâøàí á´ëìàäè.




Óëàð ³àíäàéäèð ìàâµóì, áóëàðãà µàòòî áåøèí÷è ñèíô áîëàëàðè µàìæàâîá áåðèøãà ³èéíàëàäè. Îíà ñóòè î²çèäàí êåòìàãàí ìàíà áó ã´äàê-ëàðãà øàô³àò ³èëèíã... Õîíèì, ðóõñàò ýòàñèçìè? – Ðàäàãà ìóðîæààò³èëäè ó.

Øóíäàí êåéèí µàëèãè æàâîá áåðîëìàãàí ³èçëàðäàí áèðèíè ÷à³è-ðèøíè èëòèìîñ ³èëäè.

¥àììàíèíã åëêàñèäàí òî² à²äàðèëãàíäåê á´ëäè. Îãíÿíîâ ´çèíèíãõàòòè-µàðàêàòëàðè áèëàí áèð çóìäà æàìîàòíèíã ýúòèáîðèíè òîðòäè,µóðìàòèíè ³îçîíäè. Áèð çóì ¥îæè Ðîâîàìàíèíã ²èéáàòè, òóµìàòëà-ðè óíóò á´ëäè. Ñ´íãñèç àëàìëàðäàí ñèíè³³àí, ëåêèí æàñóð ê´çëàð-äàí íóð îëèá ðóµëàíãàí ¸ø éèãèòíèíã ÷åµðàñè µàììàíè ðîì ýòèáîëãàí ýäè. Îäàìëàðíèíã þçëàðè ̧ ðèøäè, åíãèë íàôàñ îëèøäè. ¥àììàÎãíÿíîâ âàçèÿòíè þìøàòèø é´ëèíè òîïãàíèíè òóøóíäè.

Îãíÿíîâ µàì ³èçãà Ñòåôñîâ áåðãàí ñàâîëíè òàêðîðëàäè, ëåêèíæóäà ñîääà, òóøóíàðëè ³èëèá àéòäè. £èç æàâîá áåðäè. Îíàëàð åíãèëòîðòèá, Îãíÿíîâãà ìèííàòäîðëèê áèëàí ³àðàá ³´éäèëàð. Óíè µå÷ êèìòàíèìàñ, ëåêèí ³èçè²è øóíäàêè, íîìè î²çèäàí î²èçãà ´òèá, ³àëá-ëàðãà ́ ðíàøèá ³îëà áîøëàäè.

Áîø³à ³èçíè ÷à³èðèøäè. Ó ³èç µàì ñàâîëãà ´ç ¸øèãà íèñáàòàíä´íäèðèá æàâîá áåðäè.

Àââàëãè èìòèµîí îëóâ÷èäàí ê´ð³èá ´òàêàëàðè ¸ðèëàé äåãàí ³èç-ëàðíèíã µàììàñè Îãíÿíîâãà õàéðèõîµëèê áèëàí ³àðàé áîøëàøäè.¥àììàíèíã êàéôèÿòè ê´òàðèëäè. £èçëàð õóøôåúë àìàêèíèíã ñàâîë-ëàðèãà ìåí îëäèí æàâîá áåðàìàí äåá òîðòèøà áîøëàøäè. ×óíêè óíèáèðäàíèãà ¸³òèðèá ³îëèøãàí ýäè.

Ðàäàãà ÿíà æîí êèðäè. Øóíäàé î²èð äà³è³àëàðäà ó íàæîò ³´ëèíè÷´çãàí èíñîíãà µàì àæàáëàíãàí, µàì òàúñèðëàíãàí âà ñàðîñèìàëàí-ãàí ê´éè ìèííàòäîð÷èëèê áèëàí òèêèëèá ³îëäè. Ó óìðèäà èëê áîð´çè òàíèìàãàí êèìñà òîìîíèäàí ñàìèìèé µàìäàðäëèêíè ê´ðèøè ýäè.Æîñóñ äåãàíëàðè øóìè µàëè? Ó µîçèð ´çè ó÷óí íàæîò ôàðèøòàñèá´ëäè-êó, àõèð. Ó Ñòåô÷îâíè ³óðòäåê ýçèá òàøëàäè. Ýíäè Ðàäà òàí-òàíà ³èëà áîøëàäè. ßíà óíèíã ðóµèì ê´òàðèëèá àòðîôãà ôàõð âà áàõ-òè¸ðëèê òóé²óñè áèëàí íàçàð òàøëàäè âà ê´çè ´çèãà µàìäàðä îäàì-ëàðíèíã íèãîµèãà òóøäè. £àëáè ìèííàòäîðëèê òóé²óëàðè áèëàíò´ëäè-þ, ìèææàëàðèíè ¸ø ³îïëàá ê´çëàðè õèðàëàøäè...

Ó÷èí÷è ³èçãà Îãíÿíîâ øóíäàé ñàâîë áåðäè:– Ðàéíà, àéò-÷è, ³èçèì, ³àéñè ïîäøîëèê äàâðèäà áóë²îðëàð ÷´³è-

íèá, íàñðîíèé äèíèíè ³àáóë ³èëèøãàí?Øóíäàé äåá ó ´çèãà èøîí÷ áèëàí áî³èá òóðãàí ³èç÷àíèíã ¸øëè

ê´çëàðèãà ä´ñòîíà íàçàð òàøëàá ³´éäè.£èç÷à ëàáëàðè áèëàí ïè÷èðëàá áèðïàñ ́ éëàá òóðäè-þ, êåéèí òèíè³

îâîçäà áóëáóëäàé ñàéðàá êåòäè.– Áóë²îðëàðíè áóë²îð øîµè Áîðèñ ÷´³èíòèðãàí.– Æóäà ò´²ðè, ÿøà, ³èçèì... Ýíäè àéò-÷è, áóë²îðëàðíèíã àëèôáå-

ñèíè êèì òóçãàí?Ñàâîë ³èçíè áèðìóí÷à ´éëàíòèðèá ³´éäè. Ó íèìà æàâîá áåðèøíè

´éëàá áèðïàñ ê´çëàðèíè ïèðïèðàòèá òóðäè: êåéèí æàâîá áåðìî³÷èá´ëèá î²çèíè î÷äè-þ, ëåêèí ãàïèðèøãà áîòèíìàé òóðàâåðäè.

Îãíÿíîâ óíè é´ëãà ñîëäè:– ¥àðôëàðèìèçíè, Ðàéíà, áèðèí÷è á´ëèá ¸çãàí êèì á´ëàäè?£èçíèíã þçè ¸ðèøèá êåòäè. Ðàéíà òèðñàãèãà÷à î÷è³ ³´ëëàðèíè

ê´òàðèá èíäàìàé áóòëàðäàí èëòèôîò áèëàí ³àðàá òóðãàí Êèðèëë áè-ëàí Ìåôîäèéíè ê´ðñàòäè.




– ßøà, î³èëà ³èçèì Ðàéíà! Ñåíèíã êåëàæàêäà ìàëèêà á´ëèøèí-ãäà Êèðèëë âà Ìåôîäèé àâëè¸ëàð ³´ëëàñèí, – äåäè òàúñèðëàíèá êåò-ãàí ïîï Ñòàâðè.

– Æóäà ÿõøè, Ðàéíà, áîðàâåð ýíäè, – äåäè Îãíÿíîâ ³èçíè ýðêà-ëàá.

Õóðñàíä á´ëèá êåòãàí Ðàéíà ²îëèáîíà þãóðèá áîðèá ́ çèíè îíàñè-íèíã áà²ðèãà òàøëàäè. Îíàñè ³èçèíè áà²ðèãà áîñàðêàí, ê´çëàðèäà¸ø, þçëàðèäàí ÷´ëï-÷´ëï ´ïèá îëäè.

Îãíÿíîâ áîø ìóàëëèìãà ´ãèðèëèá óíãà äàðñëèêíè ³àéòèá áåðäè.– Áèçíèíã Ñèáêàíèÿì ÷à³èðèíã, àôàíäèì, – äåÿ èëòèìîñ ³èëäè

÷îðáîæè Ìè÷î Îãíÿíîâäàí.Îãíÿíîâ ÷à³èðèá óëãóðìàñäàíî³ îëäèãà ´êòàìãèíà ìàëëàñî÷ ³èç

êåëèá ìóëîéèì áî³èá òóðäè. Ó áèð îç ´éëàá îëèá øóíäàé ñàâîë áåð-äè:

– Ñèáêà, àéò-÷è, ³èçèì, áóë²îðëàðíè ãðåêëàð çóëìèäàí êèì îçîä³èëãàí?

– Áóë²îðëàðíè òóðêëàð çóëìèäàí... – ³èç øóíäàé äåá ãàï áîøëà-ãàí ýäè, ÷îðáîæè Ìè÷î ò´õòàòäè.

– Ò´õòà, Ñèáêà! Îíà ³èçèì, ñåí áóë²îðëàðíè ãðåêëàð çóëìèäàí³àéñè ïîäøî îçîä ³èëãàíèíè àéò, òóðêëàðäàí îçîä ³èëàäèãàíëàð µàìòîïèëèá ³îëàð...

– Áó¸²è ïàðâàðäèãîðíèíã µóêìèãà µàâîëà, – äåäè ïîï Ñòàâðè.×îðáîæè Ìè÷îíèíã ñîääàãèíà ëó³ìàñè ê´ï÷èëèêíèíã ÷åµðàñèäà

õàéðèõîµëèê èôîäàëàðèíè óé²îòäè. Îçãèíà øèâèð-øèâèð á´ëèá, êå-éèí á´²è³ êóëãè ýøèòèëäè.

Ñèáêà æàðàíãäîð îâîçäà øóíäàé äåäè:– Áóë²îðëàðíè ãðåêëàð çóëìèäàí øîµ Àñåí ³óò³àðãàí, òóðêëàð

çóëìèäàí ýñà ðóñ ïîäøîñè Àëåêñàíäð îçîä ³èëàäè.£èç÷à àäàñè ´ðãàòãàí ãàïíè íîò´²ðè ýøèòãàí ýäèÑèáêàíèíã æàâîáèäàí çàëäàãèëàð ³îòèá ³îëèøäè.¥àììàíèíã þçèäà òààææóá âà õèæîëàòëèê àëîìàòëàðè çîµèð á´ëäè.

Æàìîàò áåèõòè¸ð Ðàäàãà þçëàíäè, ó á´ëñà ñàðîñèìëàíèá, áîøèíè³óéè ýãäè. £èç µàÿæîíäàí µàðñèëëàá íàôàñ îëàðäè. Áàúçèëàð Ðàäàãàòàúíà-ìàëîìàò áèëàí, áàúçèëàð òàµñèí, îôàðèí áèëàí ³àðàðäè. Ëå-êèí áàðèáèð µàììà ´í²àéñèç µîëãà òóøèá ³îëãàí ýäè. Áóíäàí áèðíå÷à äà³è³à áóðóí ðóµè ÷´êèá ´òèðãàí Ñòåô÷îâ ÿíà áîøèíè ê´òàð-äè âà àòðîôãà âè³îð áèëàí íàçàð òàøëàäè. ¥àììà óíèíã áåé áèëàíä´ñòëèãèíè, òóðêëàð áèëàí µàìòîâî³ëèãèíè æóäà ÿõøè áèëàðäè,øóíèíã ó÷óí ³è¸ôàñèäàí áèðîí ìàúíîíè ó³èá îëèø ó÷óí óíãà òè-êèëèøäè. Ðàäà áèëàí Îãíÿíîâãà á´ëãàí óìóì µóðìàòèãà, ìàéëãàáèð çóìäà çàâîë åòäè, áó ìàéë, øó åðè ÷àêêè á´ëäè-äà, äåãàí è÷êèòóé²ó áèëàí ³îðèøèá êåòäè. Ñòåô÷îâ òàðàôäîðëàðè îâîçëàðèíè ÷è-³àðèá áàäõîµëèê áèëàí íîðîçèëèê áèëäèðà áîøëàøäè, ìóàëëèìà-íèíã òàðàôäîðëàðè ýñà íèìà äåÿðèíè áèëìàé á´éíèëàðèíè ýãèá³îëèøäè. Ïîï Ñòàâðè âàµèìàäàí ´çèíè é´³îòèá ³´ÿé äåäè. Ó ´çãàïëàðèäàí þðàãè ¸ðèëèá õóäîãà íîëà ³èëà áîøëàäè: «¨ ïàðâàðäè-ãîð, ´çèíã àñðà!» À¸ëëàð è÷èäà àäîâàò ñà³ëàá þðãàíëàðíèíã òèëèáèð ³àðè÷ á´ëäè. Ñòåô÷îâíèíã øàðìàíäàñè ÷è³³àíèäàí äàð²àçàáá´ëèá ´òèðãàí ¥îæè Ðîâîàìàãà õóäî áåðäè, ó ìóàëëèìàãà âàµèø¸íàíàçàð òàøëàäè-þ, áèð íèìà äåá ³è÷³èðäè. Éèãèòíè ÿ³èíäà òóðêæîñóñè äåãàíèíè óíóòèá, «èñ¸í÷è» äåá þáîðäè... Ðàäà áèëàí Îãíÿ-íîâíè ¸³ëàá îâîç ÷è³àðãàíëàð µàì á´ëäè. Ãèíêà õîëà øóíäàé áà³è-ðèá ãàïèðäèêè, áóòóí çàë ýøèòäè.




– Íàìóí÷à ´òàêàëàðèíã ¸ðèëìàñà? Øó íîðàñèäà õóäîíè ÷îðìèõãàòîðòèáäèìè? Ò´²ðèñèíè àéòäè-äà! Áèçíè øîµ Àëåêñàíäð îçîä ³èëà-äè äåá, áîø³à îäàì ýìàñ, ìåí µàì àéòàìàí.

– Æèííè. ¤÷èð îâîçèíãíè! – äåÿ øèâèðëàäè óíãà îíàñè.Ñèáêà ýñàíêèðàá ³îëäè. Áó ñ´çíè ó îòàñèäàí, ìåµìîíëàðäàí µàð

êóíè ýøèòàðäè. Øóíèíã ó÷óí µîçèð µàììàíèíã íèìà ñàáàäàí áóí-÷àëèê ñàðîñèìëàíèá ³îëèøëàðè ñàáàáèíè áèëîëìàäè.

Ñòåô÷îâ ´ðíèäàí òóðèá, îëäèíãè ³àòîðäà ´òèðãàíëàðãà ìóðîæààò³èëäè:

– Æàíîáëàð, áó åðäà ñóëòîí æàíîáè îëèéëàðèãà ³àðøè ³àðàòèë-ãàí èí³èëîáèé ²îÿëàð òàð²èá ³èëèíÿïòè. Øóíèíã ó÷óí áó åðäà ³îëîë-ìàéìàí, ÷è³èá êåòàìàí...

Íå÷î Ïèðîíêîâ âà ÿíà áèð íå÷òà êèøè óíãà ýðãàøäè. £îëãàíëàðæèì ´òèðàâåðäè.

Áèðìóí÷à æèìëèêäàí ñ´íã µàììà àðçèãóëè áèðîí íèìà ñîäèðá´ëìàãèíèíè òóøóíèá ³îëäè. £èç÷à ´çè áèëìàãàí µîëäà áèð íå÷àêàëîì ´ðèíñèç ãàïëàðíè âàëäèðàá þáîðãàí ýäè, õîëîñ... Øóíãà µàìîòà ã´ðè-³îçèõîíàìè? Âàçèÿò ÿíà àñëèãà ³àéòäè, îäàìëàðíèíã µàìÎãíÿíîâãà á´ëãàí ìóíîñàáàòè ´çãàðèá, óíãà ä´ñòîíà áèð ÷åµðà áè-ëàí ³àðàé áîøëàøäè, øó êóííèíã µà³è³èé ³àµðàìîíè Îãíÿíîâ á´ëèá³îëãàí ýäè, µàììà ñîô âèæäîíëè îäàìëàð, ³èçëàðíèíã îíàëàðè óíèíãòîìîíèãà ´òèá êåòãàí ýäè.

Èìòèµîí õîòèðæàì äàâîì ýòäè âà òåç îðàäà íèµîÿñèãà åòäè.¤³óâ÷èëàð æàìóëæàì ³´øè³ àéòèøäè-þ, µàììà óé-óéèãà òàð³àë-

äè. Îãíÿíîâ õàéðëàøèø ó÷óí Ðàäàíèíã îëäèãà êåëäè, Ðàäà óíãàµàÿæîíëàíèá øóíäàé äåäè:

– Æàíîá Îãíÿíîâ, ´ç íîìèìäàí âà ³èçëàðèì íîìèäàí ÷èí ³àëá-äàí ñèçãà ìèííàòäîð÷èëèê èçµîð ³èëàìàí. Áó ÿõøèëèãèíãèçíè ñèðàóíóòìàéìàí.

Óíèíã íèãîµèäà ÷ó³óð âà ³àéíî³ áèð ìåµð òîâëàíèá òóðàðäè.– ¤çèì µàì ìóàëëèì á´ëèá èøëàãàíìàí, øóíèíã ó÷óí ñèçãà ³àí-

÷àëèê î²èð á´ëãàíèíè òóøóíäèì. Ìàíà, µàììàñè ´òèá êåòäè... ¤³óâ-÷èëàðèìèçíèíã ìóâàôôà³èÿòè áèëàí ñèçíè òàáðèêëàéìèç. – ¥àì-äàðäëèê áèëàí äåäè Îãíÿíîâ âà ¸ø ³èçíèíã ³´ëèíè ³àòòè³ ñè³èá³´éèá, ÷è³èá êåòäè.

Øóíäàí êåéèí Ðàäà õàéðëàøèø ó÷óí îëäèãà êåëèá êåòãàí ìåµ-ìîíëàðíè ñåçìàäè.



Ðèììà Êàçàêîâà Îíàëèê – áó ñåâèí÷, µàðîðàòØÅÚÐÈßÒ ÌÈÍÒÀ£ÀËÀÐÈ

¥ÀÌÈÄ ÎËÈÌÆÎÍ ÕÎÒÈÐÀÑÈÃÀ

Ýðòà êåòãàí óëó² øîèðëàð µàð âà³òÝë-þðòè ³àëáèäà áèòìàñ æàðîµàò....Äàâð ðóµè, çàìîí µàéðàòè èëàÌàµêàì òóòãàí ýäè øîèð ³´ëëàðèÎðçó-óìèäëàðãà ò´ëó² é´ëëàðíè.Òàøíàëèêíèíã àæèá µàðîðàòè-ëàÁèðãà òó²èëàðäè ¥àìèä Îëèìæîí!Óíäàí ñ´íã äóí¸ãà êåëäèìó, øó ÷î³Ìåíè ³àðøè îëäè øèääàò, µàÿæîí.Ìåµðëè êóíëàðó, áàõò êóéè ³àéíî³,Ëàµçàëàð êå÷àðäè ã´¸ áåàðìîí!Áóëàðíèíã áîèñè – íàôà³àò øîèð,Óìðè äàâîì÷èñè – ôàðçàíäëàðèäèð.Âàôîëè à¸ëäàé äèëáàð, áåíàçèðÌàøà³³àòëè é´ëíèíã áàëàíäëàðèäèð.Ãàð÷àíä óøëàá ê´ðñà á´ëàð ìàðìàðíè,Ãàð÷àíä ìàéèí-ìàéèí ñèëàøèíã ìóìêèí.Ëåêèí ó÷ðàøòèðäè ìåíè ó áèëàí¤çáåê øîèðèíèíã ²óðóðè ìîíàíäÓô³ëàðãà òóòàø äàëàëàð, é´ëëàð!Îääèéãèíà µàéêàë ¸íèäà áó äàìÑóêóíàò µóêìðîí, êåíãëèê ìóàççàì.Øîèð øåúðëàðèäàí ̧ ä ´³èð áîëàÎâîçèäà òèòðî³, ê´ç ´íãèìèçäàÑàòðëàð ³àä êåðäè çàëâîðëè, ÷à³íî³.

Ðèììà ÊÀÇÀÊÎÂÀ

Òàíè³ëè ðóñ øîèðàñè Ðèììà Êàçàêîâà 1932 éèë 27 ÿíâàðäàÑåâàñòîïîëäà µàðáèéëàð îèëàñèäà òàâàëëóä òîïäè. Óíèíã áî-ëàëèãè Áåëîðóññèÿäà, ´³óâ÷èëèê éèëëàðè – Ïåòåðáóðãäà ´òäè.Ëåíèíãðàä Äàâëàò óíèâåðñèòåòè òàðèõ ôàêóëüòåòèíè òóãàëëà-äè.Ê´ï éèëëàð Óçî³ Øàð³ – Õàáàðîâñêäà ÿøàäè, èæîä ³èëäè.¤òãàí àñðíèíã 60–éèëëàðèäà øåúðèÿò ìàéäîíèãà Åâòóøåíêî,Îêóäæàâà, Áåëëà Àõìàäóëëèíà, Âîçíåñåíñêèé, Ðîæäåñòâåíñ-êèéëàð áèëàí µàì³àäàì êèðèá êåëãàí øîèðàíèíã èëê êèòîáè– «Øàð³äà ó÷ðàøàìèç» 1958 éèëäà ÷îï ýòèëäè. 1964 éèëäàÌîñêâàäà Àäàáè¸ò èíñòèòóòè ³îøèäàãè Îëèé êóðñäà òàµñèëîëäè. 1976–1981 éèëëàð ñîáè³ Èòòèôî³ ¨çóâ÷èëàð óþøìàñèáîø³àðóâ÷è êîòèáè ñèôàòèäà ôàîëèÿò þðèòäè. Óìðèíèíã îõè-ðèãà ³àäàð Ìîñêâà øàµàð ¨çóâ÷èëàð óþøìàñè áèðèí÷è êîòè-áè âàçèôàñèäà èøëàäè.

Îíàëèê – áó ñåâèí÷,µàðîðàò

Ðóñ÷àäàíÎéãóë ÑÓÞÍÄÈ£ÎÂÀ

òàðæèìàñè



Ðèììà Êàçàêîâà Îíàëèê – áó ñåâèí÷, µàðîðàò

Óëêàí µà³è³àòëàð î÷äèëàð áà²èð –¥àìèøà òèðèêäèð ¥àìèä Îëèìæîí!Ñèíãèá áîðàð áîëà µàð áèòòà ñ´çãà,Áó øóí÷àêè ýñëàø, õîòèðëàø ýìàñ.Óíè òèíãëàðäèëàð ÷óë²îíèá µèñãà,¥àéêàë òèðèëãàíäàé ê´ç èë²àé îëìàñ¥àð áèð òîìèðèãà æîí êèðãàí ñàðèÝøèòèëäè µàòòî þðàê çàðáëàðè!Ýðòà êåòãàí øîèð òèëãà îëèíñàÒàúðèôè ìóøêóëäàé, ñ´ç àéòìî³ î²èð...Äåñàëàð èøîíìà, áàðè – óéäèðìà!Óëàð ÿøà¸òèð ñàòðìà-ñàòð,Óëàð ³îëäèðìèøè – äèëëàðíè êå÷èá,Äèëëàðãà ³óéèëìèø äàð¸-äàð¸ ñ´ç.Ýíäè ñåíèêèäèð – áó þðàê, áó Ñ´ç!Øîèðëàð ´ëìàéäè, ñîäè³ ä´ñò êàáèÊ´êëàìäà ãóëëàãàí ´ðèêíè êóòàð.Äóí¸ëàðãà ñè²ìàñ áåáàµî ³àëáèÝíã óçóí ìóµàááàò é´ëèíè òóòàð.Ìóµàááàòêè, ³óâîí÷, ³àé²óëàðèäàÄóí¸íèíã ýíã ã´çàë, ïîê à¸ëèíèÁîøèäà ê´òàðèá, ìóêàððàì ýòàð.¥àð îíäà, µàð áèð êóí, µàð áèð áàéðàìäàØîèð øåúðëàðèäà óé²îòèá òîíãíè¨íè³ ê´íãóëëàðíè ëàðçàãà ñîëèá,Ìåµðè-ëà àðäî³ëàá, ³ó÷ìèø Âàòàííè!..Èçòèðîáäàí êóéèá êåòñà-äà þðàêØîèðäàí ñ´ç î÷ãóì µå÷ ´ëèì áèëìàñ –ßøàá ´òäè øóíäàé ¥àìèä Îëèìæîí!

* * *Îòàì áîð ýäè ìåíèíãÌåµðëè-þ, ³àµðëè àíäàê.Àÿá ´òèðìàñäè êåçè êåëãàíäà!Òèëëàøàðäè äàâðè áèëàí æèì.

Øîèðàíèíã «Òàéãàäà ê´ç ¸ø ò´êìàéäèëàð» (1965), «Ýñëàéìàí» (1974), «Î³³à ê´÷è-ðèëãàí øåúðëàð» (1977), «¤çàí» (1979), øóíèíãäåê, «Ñàéëàíìà» (1979), «Ñåâãè ´ëêàñè»(1980), «Ñèíîâ òîøè» (1982), «£èðëàðäàí êåë» (1984) ñèíãàðè êèòîáëàðè øåúðèÿò ìóõ-ëèñëàðè îðàñèäà êàòòà ýúòèáîð ³îçîíäè. Óíèíã øåúðèÿòèäà èæòèìîèé òóé²óëàð âà àéíèïàéòäà ìóµàááàò ëèðèêàñè óñòóâîðäèð. Øåúðëàðèäà ³àòúèÿòëè øàõñ òóé²óëàðè, èø³èçòèðîáëàðè, µà¸ò ò´ë³èíëàðè âà îðçó-óìèä êåíãëèêëàðè ÿð³èðàá, ÿñòàíèá, íàôàñèäàêóðàø÷àíëèê óôóðèá òóðàäè. Óíèíã èæîäèäàãè ìóµèì æèµàòëàðäàí áèðè – òàðæèìà.Øîèðà ÷åò ýë àäàáè¸òè íàìóíàëàðè, øåúðèÿòèäàí àæîéèá òàðæèìàëàð ³èëäè. Àéíè³-ñà, ´çáåê øåúðèÿòè, øîèðëàðè áèëàí èæîäèé µàìêîðëèãè ³èç²èí êå÷äè. Ó Îéáåê, ¥àìèäÎëèìæîí, Çóëôèÿ êàáè çàáàðäàñò øîèðëàðíèíã øåúðëàðèíè ìàµîðàò áèëàí ðóñ òèëè-ãà ´ãèðäè.

«Ðèììà Êàçàêîâàíèíã îíàì Çóëôèÿ âà Çàðèôà Ñàèäíîñèðîâà, Îéáåê óñòîç áèëàíñóµáàòëàðèíè ê´ï ãóâîµè á´ëãàíìàí, – äåéäè àäàáè¸òøóíîñ îëèìà ¥óëêàð Îëèìæîíî-âà. – Óëàðíèíã µàð áèð ñóµáàòè àäàáè¸ò, øåúðèÿòíèíã ÿíãè ³èððàëàðè, íó³òàëàðè âàñèðëàðèíè î÷èá áîðàðäè. Ó ê´ï áîðà ³àäðäîí ìåµìîíèìèç á´ëãàí. Òàáèàòàí âàçìèí,³àéíî³ ôèêðëè, ìóëîµàçàëàðè òåðàí, ´³èìèøëè ýäè. ¤çáåê øåúðèÿòèãà, òèëèãà èõëîñèâà ýµòèðîìè áàëàíä ýäè».

Ðèììà Êàçàêîâà 2008 éèë 19 ìàéäà Ìîñêâàäà âàôîò ýòäè. Óíèíã òèëè òèíè³, ã´çàëàäàáèé ìåðîñè ´çèãà õîñëèãè áèëàí àæðàëèá òóðàäè.




Ëåê£àíè ´øà îòàì?Êåêñàëèê. Êàñàëëèê.Ñ´íã – ´ëèì.Îíàì áîð ýäè ìåíèíãÃ´çàëëàðäàí ã´çàë, íàâ³èðîí.ßéðàá êóëãàíèíè ê´ðìàäèì áîø³à –Òîøè î²èð ³àé²ó,Ñ´ëäèðäè àðìîí.¥àëè µàì î¸³äà þðãàíè –Òà³äèð òóòãàí ýíã à÷÷è³ ýµñîí.

Äóãîíàì á´ëàðäè òó²èøãàíèìäàé.Òóðìóøãà ÷è³äè-þ, ìåíè óíóòäè.Ìåí µàì óíãà îðòè³ ³èëìàäèì ïàðâî,Áàëêè óíóòäèì...Øóí÷àêè äóãîíàì áîð ýäè, àììî...

Ñåâãàíèì áîð ýäè áå³è¸ñ, ´êòàì,Êó¸â á´ëäè áîé õîíàäîíãà.Ìàíñàá çèíàñèäàí ê´òàðèëãàí äàìÉ´ëëàðè àéðèëäè èêêè òîìîíãà.Óíãà äó÷ êåëàìàí ãîµè – ãîµèäà,£îëãàíè – á´ëìà²óð àðçèìàñ ãàïëàð!

Âà³ò ´òäè.Èçòèðîá ñ´íãàíäàé ñîêèí.Þðàê ê´òàðàäè ýíäè áàðèíè ....Àñëèäà, é´³ ýäè ³àòúèé ³è¸ôàì,Òó²èëäè ó µàì.

* * *Óé²îíäèì. ¤ðíèìäàí òóðäèì. Êèéèíäèì.Óéèì – àçèç âàòàí, àçèç µà¸òèì.×ó³óð íàôàñ îëäèì, áèð ³óð ê´ç ñîëäèì,Áåêàìàí, µàð ³àëàé. Îèëàì – îòèì.

Êóíäàëèê þìóøëàð áèëàí îµèñòàÊåçèíäèì óé è÷ðà õà¸ë òèíãóí÷à.Êèìíèäèð ìàêòàáãà, êèìíèäèð èøãàÊóçàòäèì òîíã íóðè ³´ëãà ³´íãóí÷à.

Óéíè òîçàëàäèì. Óþì êèð þâäèì.(Âà³ò ýñà ó÷àðäè. Ìàúíèñèçäàé êóí.)Áèð-áèð ñèëàá ê´ðäèì – þìøî³ìèêàí íîí,Îðòèäàí íàâáàòãà òóðäèì ñóò ó÷óí.

Òóøëèê µîçèðëàäèì. Ñ´íã – ìóòîëàà.Îíàì áèëàí ïè÷à ãóðóíãëàøäèê µàì.Àõèð, ÿõøè ³èçìàí, îäîáëè, äîíî,Ìóµèìè, áó – ìåíèíã áóð÷ âà âàçèôàì.




Óçóí-óçóí øåúðëàð òàðæèìà ³èëäèì,¨çèá òóãàëëàíäè èêêè ìà³îëà.Ìóþëèøäà – êèéèì òîçàëàø öåõè,£àéòäèì óéãà óíäàí êèéèìëàð îëà.Ñàðãóçàøò êèòîáíè âàðà³ëàäèì æèì,À³ëèìíè øîøèðèá ³´éãàíäàé áèðîçÓíäàí ÷è³èá êåëäè þçè ¸ðèøèá,Î, áèðèí÷è ä´ñòèì, î ³óâíî³ øîââîç!..

Òåãèðìîí òîøèäà ìàéäàëàíäè óí,Ó÷ãàí – ó÷à¸òãàí ñ´çìè, ñóêóíàò......Ñåçäèðìàéèí ´òäè ¸øëèê ÷î²ëàðè,ßøàìî³ëèê íàäèð? – Ó ç´ð ìàøà³³àò!

Åëêàíããà îðò³èëàá µàð áèð þìóøíèÞãóðäèíãìè ³àäð òîïìàé áåµóäà?¥îëáóêè, êóðàøàð âóæóä âà þðàê,¥àéðàò âà µàÿæîí ê´ï ýäè æóäà!..

Íàµîò ´òãàí áàõòëè êóíëàð íàôàñèÊ´êêà ó÷äè ¸êè åð þòäè? Àõèð,Çàµìàòëàðè µàìîí þðàêäà ñèçàð¥à¸ò ìóøêóë êå÷äè, þêëàðè î²èð...

* * *Ñ´çèíã êåðàê ýêàí áîëàíããà µàð âà³ò,Øóäèð – òèëàãàíèíã, áåðãàíè µà¸ò.Îíàëèêäàí ´òàð µàâàñ é´³, áàõò é´³,Îíàëèê, áó – ñåâèí÷ òóòãàí µàðîðàò.

Îíàíã ñåíãà ñàáî³ áåðàäè áîò-áîò,Óë²àéãàí ýñàíã-äà, àñàë òàúìèí òîò.Áèëêè, áîëà á´ëìî³ – ôàñëè ñàîäàò,Áèëêè, áîëà á´ëìî³ – ôàñëè ôàðî²àò.

* * *Øåúðëàðèìäà àëäàìàäèì µå÷! –Íà³àäàð ñîç! – Øèôîêîðäàé òèí÷Òàøõèñ ³´éäèì – ñî÷àð àòèðëàð –É´³, øóí÷àêè ýìàñ ñàòðëàð.

Äàôòàðëàðèì áèð-áèð î÷àð òîíã,Ó – äèëèìäàí ò´êèëãàí äîñòîí.Ò´ëèá áîðàð ñàµèôàëàðèì –Êàôòãà ³óøäàé ³´íãàí çàðëàðèì.

Áó – îñèëèá ´éíàø ìàø³èäàé,¨ þðàêíèíã çàðáè, øàøòèäàé.Ê´ïíè ê´ðãàí ê´ç ³àðî÷è²èì¥àéðàòëàðäàí ñ´ç î÷àäè æèì.




£àâàò-³àâàò îñìîí, ÷àêàëàê,Ò´ë³èí-ò´ë³èí ³óìëèêëàð µàëàê.

Ïîêèñòîííèíã ³à³ðî³ é´ëëàðèÁ´éëàá õà¸ë ñî÷èëãàí ñàðè£îðèøàäè êàòòà-þ êè÷èê,£è¸ôàëàð âà òèëëàð áóþê.

ßøàÿïìàí äóí¸íè ñóéèá,Êåòñà µàìêè þðàãèì êóéèá.¤òãàíèìíè ñåçìàñ ìàéñàëàð,Áîëà ³óâíàð, åëëàð ýðêàëàð.

Øóêðîíàëèê ò´ëàð áà²ðèìãà,Ìåíè áîñàð èññè³ áà²ðèãà –Óé – Ìîñêâàì! Òóí, èø ñòîëèì,×èðî³ ¸²äó ñî÷àäè æèì-æèì.

* * *É´ëèì óçî³ á´ëäè, áîøèì ýñà òîø,Ìåíè íå ê´éëàðãà ñîëäè ¸ø øèääàò!Âèäî âà óìèäíèíã é´ëàãèäà áîøÊ´òàðäè – Ðóñü âà Ìåí – ýãèçàê ñóâðàò.¤òà¸òãàí êóíó êåòà¸òãàí òóíÈ÷ðà ³àéäàí êåëãàí á´ëñà, óë òîìîíÑèíãèá áîðà¸òèð äèëäàãè òó²¸í.

* * *

Îðòãà ³àéòìàñëèãè áåáîø, ²´ð ¸øëèê¥à³è³àò á´ëäèìè, à¸í á´ëäèìè...Ïðàäî ìóçåéè, Ïàðèæ ¸êè Ðèì,£èøè ³àòòè³ êåëàð òî²ëàð é´ëèäàÓéãà øîøèëãàíäà ê´íãëèíã ò´ëäèìè...

Ìåíãà ¸ø áîëàäàé ³èëèøàð µàâàñ,Ñåµðãàð ñàôàðëàð øàéäî ³èëàäè.£àøøî³ëèê âà æèëâà è÷èäà äóí¸Î÷è³ âà äàíãàëè ñàâäî ³èëàäè.Ëåêèí ê´ðèíìàéäè ìåµðîá ä´êîíè...

Áóþìëàðíè ñóðèá ³´éäèì áèð ÷åòãà,Òóíëàðè ìåíãà æèì áî³äè þëäóçëàð.Áó îëàì, áó áîðëè³ ñèðè íèìàäà?Ñî÷èá þáîðèøäè áèð µîâó÷ ñ´çëàð.

£ó¸øëè ñîàòäà êåòìàäèì î³èá,Òóé²óëàðèì íåäèð ¸õóä êèìëàðäèðÒ´õòàòèá ³îëñà-äà êóòèëìàãàí ÷î³¥å÷ ýðèá áèòìàäèì. É´ë µàëè éèðî³...




* * *Ñåíè ñåíäàí óçî³ëàðäà òóðèá ñåâàìàí,Ìèíòà³àëàð, þðòëàð àðî ñàðñàðè.Ñåí – ìåíèíã áèðèí÷è ìóµàááàò ñàòðèì,Àôñîíà ñ´éëàéäè é´ëëàð äàôòàðè.

Ñåíè ñåíäàí óçî³ëàðäà òóðèá ñåâàìàí,Ãàð÷àíä áåãîíàñàí, ãàð÷àíä êåòàñàí...Èø³èíãäà òåëáàâîð ³àëáèì çàðáè-ëàÓëêàí åð øàðèíè ¸ðèá ´òàìàí!

* * *Ê´ç èë²àìàñ äåíãèç îðòèäà ³èð²î³,Øîâóëëàá óðèëàð þðàêêà óé²î³.Ìåíãà èøîíäèíãìè, èøîíîëìàäèíã,Ìåíè ýñëàäèíãìè, ¸ ýñëîëìàäèíã?

Äåíãèç, óëêàíèìñàí ³èð²î³äàí, øèääàòÁèëàí êåñèá ´òàð ê´êñèìíè ²àéðàò.Ìåíãà èøîíäèíãìè, èøîíîëìàäèíã,Ìåíè ñåâîëäèíãìè, ¸ ñåâîëìàäèíã?

£èð²î³, óëêàíèìñàí äåíãèçëàðäàí ²àì,Äåíãèç, á´éèíã ê´ðñàò áàëàíä âà ´êòàì!Ëåêèí þâîëìàéñàí ³èéíî³ëàðèìíè –Þðàãèìíèíã ÿøèë ³èð²î³ëàðèíè.

Äåíãèç óëî³òèðàð ò´ë³èíëàðèíè –Áàëêè èçòèðîáëè ̧ ë³èíëàðèíè...ß³èíëàøèá áîðàð, áîðàð òîáîðàÞðàê ³èð²î³ëàðãà óðèëàð, ³àðà!

Äåíãèç, êè÷èãèìñàí ³èð²î³äàí, íóðëè¨²äóëàð ÿøèðèí ñèðëèäàí-ñèðëè...Ìåíãà èøîíäèíãìè, èøîíîëìàäèíã,Ìåíè êóòîëäèíãìè, ¸ êóòîëìàäèíã?!..

* * *Ìóñè³à ³óéèëàð, èëê âàðà³ëàðèì –Ê´êäàí òóøãàí ²àéðàòêè, ÿðà³ëàäè.Áó – ´øà ýäèìè, ´çãà ýäèìè,Ìåí – ´øà ýäèììè, ´çãà ýäèììè?

Ñåíãà ¸ à÷èíäèì, ¸êè ðàµì ýòäèì,Áàµñëàøèø íà µîæàò, àíãëàäèì – åòäèì.Áó – íå àéðèëè³êè, áó – íå ìóçëàìî³,Òîïñàì, òîïãàíèìãà åòîëñàì øó ÷î³!

Æèëîâñèç òóáñèçëèê ìóñè³à – êèìèíã?Ëàðçàãà òóø, µàé³èð, ñà³ëàá ³îë Ðèìèíã!Áèëìàäèì, êèì ñóþê, êèì ýñà îøè³,£àëòèñ óðèíäèíãìè, î, ²´ðãèíàì èø³!..




£àëáëàð ýíòèêàäè, ýíòèêàð îëèñÇóëìàòíè ¸ðèòãàí óçî³ êå÷êè êóç.Òàíëàìî³, àñëèäà – æóðúàòíèíã ´çè,Àñëèäà, áó ÷îðëîâ – µà¸òíèíã ñ´çè.

* * *Ä´ñòëàðèì, æèì á´ëèíã, æèìèíã áèð íàôàñ,Óíè ìàµâ ýòìàñèí ìà³òîâ âà ²èéáàò!Øàðàôëàìàíã çàððà, áó – µàñàä ýìàñ,Óíèíã ñ´çëàðèãà, ³àäàìëàðèãàÁèð áåïàðâî ´òèíã, áåïàðâî ôà³àò.

¤ðìàëàá êèðìàíãèç îëîâëè òèë-ëà,Éèðî³ á´ëèíã òàúìà, õóøîìàäëàðäàí.Àéòìàñàíãèç µàìêè ÿõøè áèëàìàí,Àñðàé îëñàì ýäè õè¸íàòëàðäàí!..

* * *Ñåíè êå÷èðàìàí áåãóìîí, àëáàò,Áèëêè, áîø óðìàäèì, ³èëìàäèì µàñðàò¤çãà ³èð²î³ëàðãà ãàð÷àíä ñàðáàëàíä,¨ë²èçëèêäà ´òãàí òóíëàðèì µà³³è...

¥à¸òäà èçèãà òóøãàíäàé èçèíã,Óéãà øîøèëãàíäà îðòãàíäàé µèññèíã,Êå÷èðà îëäèíãìè ´çèíãíè ´çèíã –Ñåíñèç ´òãàí ²àðèá êóíëàðèì µà³³è...

* * *Î²èðëèê ³èëìàñìè åëêàëàðèíããà –Áó áèð äåâîíàëèê, á´ëìà²óð ñ´çìàñ,¥àëè ²´ð íîâäàëàð ñèíãàðè ýìàñ,Òóé²óëàð çàëâîðëè, ýìàñ ´÷àð ñàñ...

Òîëè³èá êåòìàñà ýäè ³´ëëàðèíã –Ìó³àððàð ê´ðèíñà àéðèëè³ é´ëè,Îçîðëàð, îçîðëàð ÷åêìàñìè äèëèíã,£àé ðàíãäà òîâëàíàð âèäîíèíã ãóëè...

Ê´òàðà îëàðìè ýêàíñàí ìåíäåêÎðò³èëàá îëãàíèì – áó àçèç µà¸ò,Ñèíäèðìàé, äèëèìãà ñîëãàíèì áà¸ò.Áèð íàôàñäà àéòäèì – ê´íãëèìíè ò´êäèìÌ´úçèæà ÿðàòãàí êàáè òàáèàò!..

* * *Íà áèð ìàëîìàò – áó, íà áèð òàúíà – áó,Áó èø³ – ìåíèíã áàõòèì, ¸ äàðäó µàñðàò.Ýíäè áàëêèì ¸ðó² ²àìëàðíèíã íóðè£´éèá þáîðìàéäè ³àëáèìíè àáàä...




×ó³óðëàøèá êåòìà òóáñèç ´éëàðãà,Êèìñàí? Ñ´ðàìàäèì, ê´íãëèíã á´ëñèí ò´³.Èçîµ ³èäèðìàäèì, òóøóíãèí ôà³àòÞðàê î²ðè¸òèð. Áîø³à µå÷ ãàï é´³.

* * *Àéëàíàäè éèë ôàñëëàðè,¥à¸òèìäà – äèë ôàñëëàðè.Êèðèø – ÷è³èø, Âà³ò ôàñëëàðè,£àé²ó ôàñëè, áàõò ôàñëëàðè.Äàëàëàðíè áóðêàéäè î³ ³îð,Èþí – ³àéíî³, î èþë – ðàíãèí!£îðèøàäè ïîê âà áåòàêðîðÒóé²óëàðäà ôàñë îµàíãè.

Ïàñò-áàëàíäãà þãóðèø ôàñëè,Ñ´ðî³ ôàñëè, ³àéíàéäè µà¸ò.¨øëèê ôàñëè, áàëî²àò ôàñëè,Îµ, êåêñàëèê – ôàðî²àò ôàñëè!

Áó – ñàîäàò, ñàáðëàð ôàñëè,Ä´ñòëèê ôàñëè, æàáðëàð ôàñëè.¤òà¸òèð óìð µàâàñëè,Òóãàìàéäè áîëàëèê ôàñëè.



Õîëèäà Èñðîèë £îð ê´ï ¸³³àí ³èøÍÀÑÐ

Þëäóç ÷èðî³ õèðà ¸ðèòèá òóðãàí õîíàäà äåÿðëè ÿëàí²î÷ µîëäà÷´çèëèá ¸òàðäè. Óíèíã ðàíãè á´çàðãàí. Óçóí êèïðèêëàðè áèëèíàð-áèëèíìàñ òèòðàð, ëàáëàðèíèíã µàì òèòðà¸òãàíèíè µèñîáãà îëìàãàíäà,ÿ³èí-ÿ³èíãà÷à ã´çàëëèãè áèëàí µàììàíè ìàôòóí ýòàäèãàí áó ³èçäàµà¸òèéëèêäàí àñàð µàì ³îëìàãàíäåê òóþëàðäè.

Êàðàâîòäàí îñèëèá ³îëãàí áèð ³´ëèäà µàëè µàì ÷åêèá òóãàëëàíìàãàíòàìàêè àòðîôãà ³´ëàíñà µèä òàðàòèá ´çè-´çèäàí ¸íèá òóãà¸òãàíäè.Êóëãà àéëàíãàí ³èñìè äàì-áàäàì åðäàãè ãèëàìãà ò´êèëàðäè.Òàìàêèíèíã ñ´íããè ÷´²è áàðìî³ëàðèíè êóéäèðãàíäàãèíà Þëäóçñåðãàê òîðòäè. Ó ê´çëàðèíè ç´ð²à î÷èá, ³´ëèäàãè òàìàêè ³îëäè²èíèá´ñà²à òîìîíãà îòäè-äà, ÿíà ê´çèíè þìèá îëäè. Áîÿãè ã´çàë áî²ëàð,îòèëèá òóðãàí ôàââîðàëàð, çèëîë ñóâëàð óíèíã ê´ç îëäèäà ÿíà ïàéäîá´ëäè. Áóëàð óíèíã îðçó ³èëãàí òóøëàðèäàãè æàííàò ìàêîíè ýäè. Ó,ïàðèçîääåê óçóí î³ ê´éëàãèíè µèëïèðàòèá äîâ-äàðàõòëàð, çèëîëñóâëàð, ÿì-ÿøèë ÷àìàíçîðëàð óñòèäàí ó÷èá áîðàð, áóëóòëàð óçðà,äàðàõò ÿïðî³ëàðèäà, ò´ë³èíëàíèá î³à¸òãàí ñóâ þçàñèäà àêñ ýòàð,³àåðäàíäèð ñóâðàòãà îëèø àïïàðàòèíèíã âèæèëëàãàí îâîçè,ðåæèññ¸ðíèíã ìà³òîâëàðè, ³àðñàêëàð ýøèòèëàðäè. Êèìëàðäèð óíãàäàñòà-äàñòà ãóë îòàðäè. Ó, ãóëëàðíè òóòèá îëèøãà óëãóðîëìàé, òîáîðàãóëëàðãà ²àð³ á´ëèá áîðàðäè. Óíè áèð ò´ï áèð-áèðèäàí êåëèøãàí,áàðíî, ÷àïäàñò éèãèòëàð áîøëàðè óçðà áàëàíä ê´òàðäèëàð. Êàòòà áèðéè²èíãà — àæîéèá ã´çàë ìóñè³à ÿíãðàá òóðãàí, ò´ðò òîìîíè,øèôòëàðè, µàììà ̧ ²è ÿë-ÿë ³èëèá ê´çíè ³àìàøòèðàäèãàí áèð àæîéèá³àñðãà îëèá êèðèøäè. £èç óëàðíèíã è÷èäàãè ýíã ñóþêëè éèãèòíèòàíëàá ðà³ñãà òóøàðäè. Éèãèò óíèíã ³óëî²èãà íèìàëàðíèäèðïè÷èðëàðäè. Óíèíã áîøè ²óâèëëàð, ê´ç îëäèäà äóí¸ áàìèñîëè÷èðïèðàê á´ëèá àéëàíàðäè. Þëäóç áîøèíè ê´òàðèá øèôòãà, ÷îðàòðîôãà ³àðàäè. ¥àììà¸³äà ó ́ çèíè ê´ðäè. ¤çèíè òóòîëìàé ³àµ-³àµëàá

Õîëèäà ÈÑÐÎÈË

£îð ê´ï ¸³³àí ³èø£èññà

Õîëèäà ÈÑÐÎÈË 1965 éèëè Øèíæîíãíèíã ¢óëæà âèëîÿòèäàòàâàëëóä òîïãàí. Øèíæîíã óíèâåðñèòåòèíèíã òèë-àäàáè¸òêóëëè¸òèäà òàµñèë îëãàí. 1985 éèëãà ³àäàð àñîñàí íàçìäàèæîä áîøëàãàí óé²óð àäèáàñè êåéèí÷àëèê íàñðèé àñàðëàðãà³´ë óðãàí âà áó áîðàäà ´çèíèíã èñòåúäîäèíè íàìî¸í ýòèøãàìóÿññàð á´ëãàí. Óíèíã µîçèðãà÷à áèð ³àí÷à áàäèèé àñàðëàðèêåíã êèòîáõîíëàðãà ÿõøè òàíèø. Æóìëàäàí, “Ýµ, µà¸ò”, “Õîíãèòê´ëè”, “Øàéòîí ê´çãóñè”, “Ñîêèí øàµàð”, “£îð ê´ï ¸³³àí ³èø”,“Àðáèòà”, “Àðìîí” êàáè ³àòîð µèêîÿ âà ³èññàëàðè ÷îï ýòèëãàí.Ìàçêóð àñàðëàð Õèòîé µàìäà Åâðîïàäà âà áîø³à ê´ïãèíàõîðèæèé ìàìëàêàò òèëëàðäà, øóíèíãäåê, ¤çáåêèñòîíäà µàìòàðæèìà ³èëèíèá, ´çáåê êèòîáõîíëàðèãà ÿõøè ìàúëóì âàìàíçóð á´ëãàíè ôèêðèìèçíèíã ÿ³³îë äàëèëèäèð. Óíèíã “Ñîêèíøàµàð” (óé²óð òèëèäà “Òèìòîñ øàµàð”) äåá íîìëàíãàí ñàéëàíìààñàðè “Øèíæîí ¨øëàð-´ñìèðëàð” íàøðè¸òèäà ÷îï ýòèëãàí.

Óé²óð òèëèäàí¥àáèáóëëà

ÇÀÉÍÈÄÄÈÍòàðæèìàñè

£èññà



Õîëèäà Èñðîèë £îð ê´ï ¸³³àí ³èø

êóëàð, ³´øè³ àéòàðäè. Ê´çëàðè ó÷³óíëàíàð, òèççàëàðè òèòðàðäè... Áóøîäëèêíèíã, òîìîøàëàðíèíã àäî²è é´³äåê òóþëàðäè...

Òóí ÿðìèäàí î³³àí. Òàø³àðèäàí ìîòîöèêëíèíã òàðèëëàãàí îâîçèêåëäè-þ, òåçäà ´÷äè. Äóí¸äàãè µàð ³àíäàé øàµàðãà ´õøàø áó îðàñòàã´çàë øàµàðäà µàì ê´ï ³àâàòëè áèíîëàð, òåêèñ é´ëëàð, ãóëçîðëàð,áî²ëàðíèíã ã´çàëëèãè òàúðèôãà ñè²ìàñäè. Áó ê´÷àëàðäà åðëè àµîëèíèíãîääèé êóëáàëàðè µàì áîð ýäè. Áàëàíä-ïàñòëèêëàð ³èøäà ³îð-ìóçëèêêà,áàµîðäà ýñà áîò³î³³à àéëàíàðäè. ¥àììà¸³äà óþì-óþì àõëàòëàð éèë´í èêêè îé êèøè ÷èäàá á´ëìàéäèãàí ³´ëàíñà µèä òàð³àòèá òóðàðäè.Áó ê´÷àëàðäà çè¸ëèëàð äåÿðëè ÿøàìàéäè. Áó ê´÷àëàðäà òó²èëèá âîÿãàåòàäèãàí ¸øëàð µàì þ³îðèäàãè îáîä-îçîäà ê´÷àëàðíèíã áîëàëàðèãà´õøàìàñäè. Óëàð µàì îòà-îíàëàðè êàáè ã´äàê âà³òëàðèäàíî³ ìàêòàáäàí³î÷èøãà áîøëàðäè, æàìèÿòíèíã µàììà ³îçîíëàðèäà ³àéíàá,èíñîííèíã µàììà èôëîñëèêëàðèíè ê´ðèá, ïèøèá åòèëèøàäè âà´çëàðèãà æóäà ê´ï ðàçèë èëëàòëàðíè þ³òèðèá îëèøàäè.

Øó òîáäà õèðà ̧ ðèòèá òóðãàí ê´÷à ÷èðî³ëàðè îñòèäà ́ í ó÷-´í ò´ðò¸øëàðäàãè, óñò-áîøëàðè èñ³èðò ó÷ ´²èë áîëà øóìøàéèá, áèð ´ðàìòàìàêèíè íàâáàòìà-íàâáàò ÷åêèøèá ´òèðàðäè. Áèð âà³ò áèð éèãèòóëàð îëäèäàí ìîòîöèêëèíè òàðèëëàá ´òèá ³îëäè, óëàð ñåðãàêëàíèá,áîøëàðèíè ê´òàðèá ³àðàøäè, ìîòîöèêë÷è ¸ë²èç ýìàñ, îðòèäàí áèð¸ø ³èç µàì á´ëèá, éèãèòíè áåëèäàí ìàµêàì ³ó÷î³ëàá îëãàíäè.

— Àíàâè ³èçíè ê´ðäèëàðèíãìè? — äåäè øåðèêëàðèäàí ¸øèêàòòàðî²è ¸íèäàãèëàðãà — ìàñò á´ëèá ³îëèáäè, ðîñà îòèáäè, ´çèÿì...êèìíèíã ³èçè á´ëäèéêèí?..

— Ý, óíè ³´ÿâåð, ñåíãà áèçíèíã ôèêðèìèç ìàú³óëìè, é´³ìè,øóíäàí ãàïèð, — äåá ²óäðàíäè èêêèí÷è áîëà. Áèðîç æèìëèêäàíêåéèí: — Ñèçëàðíè áèëìàéìàí-ó, àììî ìåíèíã íîòàíèø ´ëêàãàáîðèøãà ñèðà î¸²èì òîðòìàÿïòè, — äåäè.

Áóíè ýøèòèá, áîø³àëàðè æèì á´ëèá ³îëèøäè.Ìîòîöèêë÷è ́ í³èð-÷´í³èð, òîð ê´÷àëàðäàí ñàêðàá-ñàêðàá ́ ³äåê ó÷èá

áîðàðêàí, áèð ìóþëèøäà ò´õòàäè. Ðóëäàãè éèãèò áèð î¸²èíè åðãà òèðàáòóðèá, ìîòîöèêëäàí òóøèá, óçî³ëàøèá êåòà¸òãàí ³èçíèíã îð³àñèäàíáàëàíä îâîçäà äåäè:

— Äåìàê, âàúäà øó — ýðòàãà ñîàò ðîñà èêêèäà îëèá êåòãàíèêåëàìàí!

Ñ´íã ìîòîöèêëèíè îðòèãà áóðèá, ÿíà òàðèëëàòãàí÷à ó÷èðèá êåòäè.

Þëäóç µàð ãàëãèäåê óéèäà þðàãèíè âàµèìà áîñãàí ê´éè óçî³ ´éãàòîëèá ́ òèðäè. Ó ýøèêíèíã òà³èëëàøèäàí ³´ð³àðäè. ̈ íèäàãè äåðàçàäàíé´ëãà òóøèá òóðãàí ÷èðî³ íóðè îíàñèíèíã µàíóçãà÷à óõëîëìàé ´éãà÷´ìèá, ïàðèøîí á´ëèá ´òèðãàíèäàí äàðàê áåðàðäè...

Ó òèêóâ ìàøèíàñèíèíã áèðäàé ²èðèëëàãàí îâîçèãà ³óëî³ ñîëäè.Îíàñèíèíã îç²èí ãàâäàñèíè, è÷-è÷èäàí õ´ðñèíèøèíè, òèêóâìàøèíàñè îëäèäà ´òèðèá, ³´ëèíèíã îð³àñè áèëàí äàì-áàäàì áåëèãàóðèá-óðèá ³´éèøëàðèíè ê´ç îëäèãà êåëòèðèá, ê´íãëè áóçèëäè. Óîíàñèíèíã è÷-è÷äàí õ´ðñèíèá æèì ́ òèðèøèäàí ê´ðà, ³èçèíè óðãàíè,óðèøãàíè ìèíã êàððà àúëî ýäè...

Òèêóâ ìàøèíàñè ýñà áèð ìåú¸ðäà ²èðèëëàðäè, ̧ ³èìñèç, µèññè¸òñèç,çåðèêàðëè áó îâîç õóääè îíàñèíèíã µà¸òèãà ´õøàðäè... Àììî óîíàñèãà, óíèíã òèêóâ ìàøèíàñèíèíã ²èðèëëàá èøëàøèãà ´õøàáêåòàäèãàí çåðèêàðëè µà¸òèãà µàâàñ ³èëìàñäè. Ó ã´çàë êèíî þëäóçè,àòî³ëè ³´øè³÷è á´ëèøè, Øèíæîíã áèëàí Óðóì÷è îðàëè²èäà òàé¸ðàäà³àòíàéäèãàí, þëäóçëè ìåµìîíõîíàëàðäà òóðàäèãàí, êóíèãà ´í ìèíã,þç ìèíã þàííè áåìàëîë ñàðô ýòàäèãàí êàòòà ñàâäîãàð á´ëèøíè îðçó5 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




³èëàðäè. Ó ³àµâàõîíàãà êèðèá-÷è³èá þðàäèãàí ñàâäîãàðëàðíèíã àíàøóíäàé êèøèëàð ò´²ðèñèäàãè ãàï-ñ´çëàðèíè ýñ-µóøèíè é´³îòãóäàéá´ëèá ýøèòàðäè. Äîèìî ê´çãóäàí ´çèíèíã ã´çàë µóñíè æàìîëèíèê´ðãàíäà ó îðçóëàðèíèíã ñ´çñèç àìàëãà îøèøèãà èøîíàð, äóí¸äàãèýíã ã´çàë ³èçëàðãà µàì ïàðâî ³èëìàéäèãàí ýðêàê çîòèíèíã µå÷ áèðèíèáèð ÷à³àãà îëìàñäè.

Áèð êóíè ñèíãëèñè £óíäóç ìàêòàáäàí êåëèá, “Ñèíôäîøëàðèììåíè ´ç äàâðàëàðèãà ³´øìàé ³´éèøäè, îïàíã áóçó³, ãè¸µâàíääåéèøàÿïè. Ìàêòàáäà áîø ê´òàðèá þðîëìàéäèãàí á´ëèá ³îëäèì, ýíäè´³èìàéìàí” äåá òóðèá îëãàíäè. Îíàñè, “Æîíèì áîëàì, ìàêòàáãàáîðìàñàíã, íèìà èø ³èëàñàí? Ñåí µàì îïàíããà ´õøàìî³÷èìèñàí ¸äåá, ñèíãëèñèãà ³´øèëèá éè²ëàá þáîðäè. Îíàñè áèëàí ñèíãëèñèíèíããàïëàðè óíèíã þðàãèãà ´³äåê ñàí÷èëãàíäè. Àõèð, ó µàì îäàì.Íèìàíèíã ÿõøè, íèìàíèíã ¸ìîí, íèìàíèíã øàðàô, íèìàíèíãíîìóñ ýêàíëèãèíè ôàð³ëàé îëàäè. Ó øóíäàé ìóëîéèì, òèðèø³î³ñèíãëèñèíèíã ´³èøäàí áîðãàí ñàðè ñîâèá êåòà¸òãàíèíè, õóë³è´çãàðèá áîðà¸òãàíèíè ñåçèá òóðàðäè. Áèðî³, ó îäàòëàíèá ³îëãàíòóðìóø áàìèñîëè òóáñèç æàðëèêêà ´õøàðäè. Óíäàí ³óòóëèøãàóðèíãàíè ñàðè áàòòàð òóáàíëàøèá áîðàðäè. Ó èëãàðè ãè¸µâàíäëèêíèíå÷à áîð òàøëàìî³÷è á´ëäè, àììî òàøëà¸ëìàäè, áóíãà æóðúàòè,èðîäàñè åòìàäè. ¤éëàé-´éëàé, îõèðè ́ ç æîíèãà ³àñä ³èëìî³÷è âà øóé´ë áèëàí µàììàñèãà áàðµàì áåðìî³÷è µàì á´ëäè. Àììî çóëìàò èø²îëýòãàí ³àëáèíèíã áèð åðèäà çàèôãèíà á´ëñà-äà, áèð ¸ðó²ëèê óíãà ÿíàóìèä áà²èøëàãàíäàé á´ëàðäè. Áèðî³ òàðêè îäàò àìðè ìàµîëäåãàíëàðèäàé, ó ÿíà ´øà çóëìàò ñàðè þðèá êåòà áîøëàäè âà óíèÀµìàäíèíã “³îï³îí”èãà òóøèðäè. Àµìàäíèíã ³´ëèãà òóøãàí ³èç³óòóëèá á´ïòè! Óíèíã åíãèë ìàøèíàëàðè, ´íëàá ìîòîöèêëëàðè,¸âóçëèêäà ó÷÷èãà ÷è³³àí êàëëàêåñàðëàðè áîð. £î÷èá ³óòóëìî³÷èá´ëãàí ³èçëàðíè îñìîíäàí á´ëàäèìè, åðèíèíã òàãèäàí á´ëàäèìè,òóòèá êåëà îëàäè. Îòà-îíàëàðè óéèãà, åðò´ëàëàðãà ³àìàá ³´éãàí ³èçëàðµàì óëàðíèíã ÷àíãàëèäàí ³óòóëîëìàãàí. Èëãàðè áàúçè ³èçëàð³àðøèëèê µàì ê´ðñàòãàí, ñî³÷èëàðãà ìàúëóì ³èëèá µàì ê´ðãàí, àììîàíè³ æèíîèé äàëèëëàð åòàðëè á´ëìàãàíè, µàììàäàí µàì Àµìàäíèíãñóÿí÷è³ëàðè ê´ï á´ëãàíè áîèñ, óëàð µàì µå÷ íàðñà ³èëèøîëìàãàí.Áèòòà Þëäóç óëàðãà ³àíäàé ³èëèá áàñ êåëà îëàðäè? Êå÷à Þëäóçíèíã“éèãèòè” ¨ë³èí Õèòîé òîìîíãà áîðìî³÷è ýêàíèíè, ó ¸³äà áèð íå÷àéèë òóðèá ³îëèøèíè àéòèá, Þëäóç áèëàí õàéðëàøàðêàí, óíãà áèðàñèë ìàòîäàí ³èììàòáàµî ê´éëàê ñîâ²à ³èëäè. Áó µàð ³àíäàé ³èçíèíãîðçóñèäàãè ê´éëàê ýäè. £óðèÿäà òèêèëãàí áó ê´éëàê øàµàðäàãè ýíãêàòòà êèéèì-êå÷àê ä´êîíèäà áèð íå÷à îé îñè²ëèê òóðãàí. Óíè ê´ðãàí³èç-æóâîíëàðíèíã ê´çëàðèäàí ´ò ÷à³íàãàí ýäè ´øàíäà. Òàúðèôèíèýøèòãàíëàð óíè õàðèä ³èëîëìàñàëàð-äà, áèð ê´ðèø ó÷óí µàì àòàéëàáä´êîíãà êåëèøàðäè. ¤øà ê´éëàê îõèðè Þëäóçíèíã ³´ëèãà òóøäè. Óêå÷ãà òîìîí øó ê´éëàêíè êèéèá, Íèãîðà, Çóëôèÿ, Àíîðàëàðíèíãþðàãèãà ´ò ñîëãèñè, ´çèíè óëàðãà ê´ç-ê´ç ³èëãèñè êåëäè.

Ó, ê´éëàêíèíã åðãà òåãàé-òåãàé äåá òóðãàí ýòàãèíè áèð ³´ëè áèëàíõè¸ë ê´òàðèá ³àµâàõîíàãà êèðèá êåëãàíäà, õèðà ¸íèá òóðãàí ÷èðî³îñòèäàãè ñîíñèç ´ðèíäè³ëàðäà æóôò-æóôò á´ëèá êàéô-ñàôî ³èëèá´òèðãàíëàðíèíã äåÿðëè µàììàñè óíãà ìàúíîëè ³àðàá, áîøëàðèíè÷àé³àá ³´éèøäè. Óíèíã ñàðâäåê ³îìàòèãà åá ³´éãóäåê, ñó³ëàíèáòèêèëèøäè. £èçëàðíèíã êàòòà-êàòòà î÷èëãàí ê´çëàðèäàí, è÷ëàðèíèóðèá ³àðàøëàðèäàí óëàðíèíã âóæóäèíè µàâàñ áèëàí áèðãà µàñàä ´òè¸íäèðà¸òãàíèíè ïàé³àø ³èéèí ýìàñäè. Þëäóç ´øà ê´çëàðäà, ´øàèôîäàëàðäà ´ç ²àëàáàñèíè ê´ðãàíäàé á´ëäè. Þëäóçãà õóääè øóíèñè




êåðàê ýäè. Ó àòàéèí ìàíåêåíëàðãà òà³ëèä ³èëèá, áåëè âà ê´êñèíèýðêèí òóòãàí µîëäà ò´ðäàãè á´ø ´ðèíäè³³à ³àðàá þðäè. Óíèíã ê´çèóçóí, èíãè÷êà î¸³ëàðèíè ÷àëèøòèðèá, î²çèäàí µàë³à-µàë³à òàìàêèòóòóíèíè ÷è³àðèá ´òèðãàí Íèãîðàãà òóøäè. Óíèíã Þëäóçãà ³èÿáî³³àí ê´çëàðèäà, þï³à ëàáëàðèíèíã áèð ÷åòèäà µå÷ ³à÷îíé´³îëìàéäèãàí ìà²ðóðëèê âà áèëèíàð-áèëèíìàñ ìàñõàðà àëîìàòëàðèèôîäàëàíèá òóðàðäè. Óíèíã êóëèìñèðàøëàðè ã´¸ óíãà µàð³à÷îíäàãèäåê: “Ñåí íèìàíèÿì áèëàðäèíã, øîøìà, µàëè ñåíê´ðàäèãàí íå-íå èøëàð áîð”, äåÿ¸òãàíäåê òóþëàðäè. Þëäóç ê´çëàðèíèòåçäà óíäàí îëèá ³î÷äè. Ò´ðäà Îëèÿ ´çè ¸ë²èç ´òèðàðäè. Ó îëäèãàêåëèá ³îëãàí Þëäóçíè òàíèìàãàíäåê, áèðîç àí³àéèá ³îëäè, ñ´íãµàéðîí ³îëãàíäàé ê´çëàðèíè êàòòà î÷èá, ³îøëàðèíè ÷èìèðäè, ³èï-³èçèë á´ÿëãàí ã´øòäîð ëàáëàðèíè áóðèá, àñòà µóøòàê ÷àëäè. Ó àñëèäàñàð²èø ñî÷èíè ´²èë áîëà÷à òóðìàêëàá, ´²èë áîëà÷à ê´éëàê êèéèáþðàðäè. Áó õèë êèéèíèø óíèíã àòâîðèãà, á´é-áàñòèãà æóäà ÿðàøàðäè.

Óëàð øîä-õóððàì ñàëîìëàøà¸òãàíäà àéè³ ïàíæàñèäåê çèëäàé áèð³´ë Þëäóçíèíã åëêàñèäàí ³èñèìëàäè, ÿíà áèð ³´ë óíè èÿãèäàí òóòèá,îðòãà áóðäè:

— ¥à, áóëáóëèã´¸, àµâîëëàð ³àëàé?¥àä-µèñîáñèç êàéô-ñàôîäàí õóíóêëàøèá êåòãàí àôò, ³èçàðãàí

ê´çëàð Þëäóçíèíã ê´ç îëäèíè ò´ñäè.Åëêàñè î²ðèá âà ³´ð³èá êåòãàíèäàí Þëäóçíèíã òèëè êàëîâëàíäè:— Àµìàä àêà, ... ³´ëèíãèçíè òîðòèíã, áó íèìà ³èëè³? Ìåíè... ìåíè

³´éâîðèíã...— “£èëè³” äåéñàíìè? £èëè³ ìåíäàí ýìàñ, ñåíäàí ÷è³à¸òãàíèíè

µàëè áèëìàéñàíìè? £´éèá þáîðàéìè? Ç´ð²à òóòãàí ´ëæàñèíè ³àéñèàµìî³ îâ÷è ³´éèá þáîðàðêàí? ¥î, µî, µî...

Àµìàä µóçóð ³èëèá êóëàð ýêàí, Þëäóçíè åëêàñèäàí áîñèá,´ðèíäè³ è÷êàðèñèãà áàòòàð ÷´êòèðäè. Áîÿäàí áó¸í áèð ÷åòäà òèðæàéèáòóðãàí ñàðè³ ê´ç, ïàêàíà, þìàëî³äàí êåëãàí éèãèòíè Þëäóçíèíã¸íèãà ´ò³àçèá, ´çè óëàðíèíã îëäèäàãè ´ðèíäè³³à ÷´êäè.

Àµìàä áó ³àµâàõîíàíèíã õ´æàéèíè µàì ýäè. Àéòèøëàðèãà³àðàãàíäà, óíèíã ÿ³èí áèð ³àðèíäîøè ³àíäàéäèð áèð êàòòà ìàíñàáäàõèçìàò ³èëàäèãàí äàâëàò àðáîáè ýìèø. Ôàðµîä äåãàí ãóìàøòà ´øààðáîáíèíã ́ ²ëè ýêàíëèãèíè ³àµâàõîíàäàãèëàðíèíã áàð÷àñè áèëèøàðäè.Ó ³àµâàõîíàãà òåç-òåç êåëèá òóðàðäè. Áó åðäà ́ ç óéèäåê ýðêèí þðàðäè,òîê÷àäàãè ¸êè è÷êàðèäàãè æàâîíäàí èñòàãàí àðî³íè îëèá è÷àðäè,µóøè êåëãàí ÷î²ëàðäà, ³èçëàðíè ÷åò ýëíèíã áèð ðóìêàñè ñàêñîíþâàíëèê ñîô óçóìäàí òàé¸ðëàíãàí øàðîá áèëàí ìåµìîí ³èëàðäè. Áèðãàë ó, µàòòî áèð ³àäàµ ëèììî-ëèì ôðàíöèÿ áðåíäèñèíè áèð ³èçíèíãáîøèäàí ò´êèá þáîðãàíäè.

— Þëäóç, ñèç áó¸³íè òàíèìàéñèç, ó áèçíèíã èíèìèç á´ëàäè,áóíäàí êåéèí óíèíã õèçìàòèäà á´ëàìèç. Ñèçãà î÷è²èíè àéòèá ³´ÿ³îëàé, èíèì ñèçãà ê´íãëè áîðëèãèíè àéòãàíäè, á´ëìàñà... íå-íå ³èçëàðáîð, ó³äèíãèçìè! Àãàð àéòãàíèíè ³èëìàé, äèëèíè ðàíæèòèá ³´ÿäèãàíá´ëñàíãèç, ìåíè áèëàñèç-à? — äåäè Àµìàä òàµäèä îµàíãèäà.

Þëäóç ñàêðàá ´ðíèäàí òóðèá êåòäè:— Àµìàä àêà, ìåíèíã ñèçäàí µå÷ ³àíäàé ³àðçèì, òèë ³èñè³ëèê

æîéèì é´³. £îëàâåðñà, ñèç ìåíãà µå÷ êèì ýìàññèç! Øóíäàé á´ëãà÷,ìåí µàì ñèçãà àéòèá ³´ÿé, áóíäàí êåéèí ìåíãà áóíäàé îµàíãäàìóîìàëà ³èëìàíã ! Ìåí ´ç òà³äèðèìíè ´çèì µàë ³èëàìàí,áèëäèíãèçìè?!..

— ¤µ-µ´, òèëëàðè ÷è³èá ³îëèáäèìè, òèë þãóðóãè íèìàëàðãà îëèáêåëèøèíè áèëìàéäèãàíãà ́ õøàéñèç ÷î²è? Áèç áèëàí á´ëìàñà, ̈ ë³èí




áèëàí á´ëñà êåðàê? — çàµàðõàíäàëèê áèëàí óíèíã ñ´çèíè á´ëäè,Àµìàä — ñàâîäèíãèç á´ëñà êåðàê?

Ó ÷´íòàãèäàí áèð ïàð÷à ³î²îçíè ÷è³àðèá, Þëäóçíèíã îëäèãàòàøëàäè. Þëäóç ³î²îçäà ¨ë³èííèíã äàñòõàòèíè òàíèá, õàòíè òåçäà³´ëèãà îëäè. Óíäàãè ò´ðò ³àòîð êåëàäèãàí õàòíèíã ìàçìóíè øóíäàéýäè. “Áèð éèëäàí áåðè Þëäóç áèëàí ³àµâàõîíàäà è÷ãàí è÷èìëèê,÷åêêàí òàìàêè (î³ î²ó)íèíã èêêè ìèíã þâàíëèê µà³³èíè ò´ëàøãà³óðáèì åòìàãàíëèãè ó÷óí, ò´é ³èëèøãà âàúäàëàøãàí ³èç ÞëäóçíèÀµìàäãà ́ ç èõòè¸ðèì áèëàí òîïøèðäèì...” Þëäóçãà ³î²îçäàãè ³èí²èð-³èéøè³ ¸çèëãàí õàòëàð áàìèñîëè ñàêðàøèá þãóðãàíäåê, ´çèãà ³àðàáòèðæàéèá, òèëëàðèíè îñèëòèðà¸òãàíäåê òóþëäè, ê´çëàðè òèíèá áîøèàéëàíäè. Ó, õàòäàãè ñ´çëàðíèíã ìàúíîñèíè áàç´ð òóøóíäè. Òóøóíäè-þ,áàòòàð ãàíãèäè. Ó ¨ë³èíãà óí÷àëèê èøîíìàñà-äà, óíèíã áóíäàé³èëèøèíè àñëî õà¸ëèãà êåëòèðìàãàíäè.

— ¨ë³èí ÷ó÷âàðàíè õîì ñèíàáäè, ìåí áèð áóþììèäèìêè, èñòàñàñîòèá, èñòàñà µàäÿ ³èëñèí. ¤çèìãà òåãèøëèãèíè ́ çèì ò´ëàéìàí, òàìîì!Ìåíèíã é´ëèìíè ò´ñìàíãëàð...

Àµìàäíèíã òóð³è áèðäàíèãà ´çãàðèá, äàµøàòëè òóñ îëäè, ³´ëèíèóçàòèá, Þëäóçíèíã á´éíèãà ÷àíã ñîëäè:

— ¤òèð, èççàòèíè áèëìàéäèãàí ðàñâî! Áó åðäàí ÷è³èá êåòèøäàíîëäèí ýãíèíãäàãè ìàíîâè ê´éëàêíè å÷! ¨ áó ³èììàòáàµî ê´éëàêíè¨ë³èí ñîâ²à ³èëäè, äåá þðèáñàíìè? Å÷ ê´éëàêíè, ³èï-ÿëàí²î÷ á´ëèá÷è³èá êåò!

Àòðîôäàãèëàð áîøëàðèíè ÷´çèá, Þëäóçãà ³àðàäè, ´çëàðè÷àíèìàëàðäèð äåá ïè÷èðëàøäè. Ôà³àò Íèãîðàãèíà µå÷ íàðñàá´ëìàãàíäåê, óçóí, ÷èðîéëè î¸³ëàðèíè ê´ç-ê´ç ³èëèá, òàìàêèòóòóíèíè áóðó³ñèòãàí÷à ê´çëàðèíè õóìîð-õóìîð ñóçèá ´òèðàðäè.

Þëäóç óëàðíèíã µå÷ ³àéñèñèíè ê´ðìàäè. Ìóðäàäåê á´çàðèá, óçî³´òèðäè. “Òóãàäè, ìåí àäî á´ëäèì, òóãàäè... ¥àììàñè òóãàäè”. Óíèíãá´ðîíëè ñàµðîãà ́ õøàá ³îëãàí ê´íãèë ê´çãóñèäà ́ øà ñ´çëàðãèíà ³îëäè.

Ó áèð íå÷à ñîàò àíà øó µîëäà óíñèç ´òèðäè. Ñ´íã àðî³ è÷èøãàáîøëàäè. Ó êàòòà ³àäàµíè ëèì ò´ëäèðèá êåòìà-êåò è÷èá, ìàñò á´ëèá³îëäè. Îð³àäàí áîøèíè ÷àðì ÿñòè³³à ³´éèá, á´²è³ îâîçäà õèðãîéè³èëà áîøëàäè. £´øè²è íå÷à áîð óçèëèá, íå÷à áîð óëàíèá, àÿí÷ëèéè²èãà àéëàíäè. Éè²è ÿíà ³´øè³³à ´çãàðäè. Ñàðè³ ê´ç óíè ñóÿá,èêêèí÷è ³àâàòãà îëèá ÷è³èá êåòà¸òãàíäà µàì µàìîí ´øà ³´øè³íèêóéëàðäè.

* * *Þëäóç ýøèê ¸íèäàãè ò´íêàãà êåëèá ´òèðäè. Óíèíã áó åðäà

´òèðìàãàíèãà µàì àí÷à âà³òëàð á´ëäè. £´íè-³´øíèëàð óíãà ð´éõóøáåðìàñäèëàð, îíàñè áèëàí ñèíãëèñè óíäàí íîìóñ ³èëàð ýäèëàð.Èëãàðèãè ä´ñòëàðè óíäàí õóääè âàáîäàí ³´ð³³àíäàé ³î÷àäèãàíá´ëäèëàð. “Áó äóí¸äà ÿøàø íà³àäàð ³èéèí-à! ¥à¸ò áàìèñîëè çàµàðñîëèíãàí áèð ³àäàµ ìàéãà ´õøàéäè, óíè ýíäè àñòà-àñòà í´ø ýòèøãàìàæáóðìàí. Áóíäàé µà¸òäàí ´ëèì àôçàë, òóïðî³³à àéëàíãàí ìèíãáîðà àôçàë! £à÷îíãà÷à ´øà ê´ðãèëèê, òóòèá á´ëìàéäèãàí, µå÷ ³à÷îíàìàëãà îøìàéäèãàí áåµóäà óìèä-îðçó áèëàí ´çèíè àëäàá þðàäè?

Þëäóç ´ðíèäàí òóðäè. Óéè òàðàôãà áèð-èêêè ³àðàá ³´éäè-äà,æóðúàòñèç êàòòà ê´÷à ñàðè îäèìëàäè. £àäàìëàðè áîðãàí ñàðèòåçëàøàðäè. Ó îëèñäàí äàð¸íèíã øîâóëëàãàí ñàäîñèíè ýøèòäè. ¥îçèðäàð¸ ñóâèíèíã æ´øãàí ïàéòè. Áóíèíã óñòèãà áó êå÷àäà óíè µå÷ êèìê´ðìàéäè. £óþ³ òîëçîð, ³àëèí äîâ-äàðàõòëàð ÿøèðèá òóðàäè.£èð²î³íèíã êè÷êèíà áèð åðè ´ïèðèëèá, øàëîï ýòàäè-äà, µàììàñè




òàìîì á´ëàäè. Þðàãèíè áîñèá îëìî³÷è á´ëèá àñòà ³èð²î³ á´éëàá é´ëîëäè. Êàòòà ê´ïðèêêà ÿ³èíëàøãàíè ñàéèí äàð¸ î³øîì ³îðîí²óëèãèäàÿíàäà µàéáàòëèðî³ ê´ðèíàð ýäè...

Þëäóç ê´ïðèêíèíã áåòîí óñòóíèãà ñóÿíèá, áèðîç òóðäè. ¤í áåøêóíëèê îé ñóçèá áîðàð, àòðîôèäà þëäóçëàð ÷àðà³ëàðäè. Ïàñòäà äàð¸øàð³èðàð, ñóâ ²àçàá áèëàí ³èð²î³³à óðèëèá, àæäàµîäåê ò´ë²àíàðäè.¥àòòî ìóñòàµêàì ê´ïðèêíè µàì çèð òèòðàòàðäè.

Ó õóääè ä´ñòëàðè áèëàí ³´ë òóòèøèá ñàéð ³èëèá þðãàíâà³òëàðèäàãèäåê àñòà îäèìëàé áîøëàäè. Øàìîë óíèíã ñî÷ëàðèíèó÷èðèá ´éíàð, ê´éëàãèíèíã ýòàãèíè ñîÿáîíäåê øèøèðàð, âóæóäèíèñàë³èí, ðîµàòáàõø ³àíîòëàðè áèëàí ñèëàá ́ òãàíäàé á´ëàðäè. ¥à¸òíèíãáóíäàé äàìëàðè íà³àäàð ã´çàë. Àôñóñêè, ó ýíäè áóíäàé ã´çàëäà³è³àëàðäàí áàµðàìàíä á´ëîëìàéäè.

Ó îëä òàðàôäà áèðîâíèíã êîðàñèíè ê´ðèá, þðèøäàí ò´õòàäè. Áóäóí¸äàãè äàðäìàíä îäàì ¸ë²èç óãèíà ýìàñêàí. Ó áèð ýð êèøèãà´õøàðäè. Ê´ðèíãàí îäàì ê´ïðèê ïàíæàðàñèãà îñèëäè, øàð³èðàáî³à¸òãàí äàð¸ ñóâèãà òèêèëèá ³îëäè. Óíèíã àâçîèäà ÷ó³óð äàðä-àëàìàêñ ýòèá òóðãàíäàé ýäè. Ñ´íã ó ³àääèíè ðîñòëàá îð³àñèäàí äàð¸ãàýíãàøäè. Áîøè, åëêàñè ê´ðèíìàé ³îëäè, î¸²è åðäàí ê´òàðèëäè...

— ¥îé, óíäàé ³èëìàíã! Ò´õòàíã, ñèçãà àéòàäèãàí ãàïèì áîð,ò´õòàíã!

Þëäóç óíèíã ¸íèãà ³àíäàé þãóðèá áîðãàíèíè, ³àíäàé ³èëèáóíèíã ³´ëèãà ìàµêàì îñèëèá îëãàíèíè áèëìàéäè. Áàìèñîëè áèðêóíëèê é´ëäàí þãóðèá êåëãàíäåê µàíñèðàðäè:

— ¥àð ³àí÷à... µàð ³àí÷à èø á´ëñà µàì...Ó îäàì îðòèãà áóðèëäè. Óíèíã þçè õîòèðæàì ýäè. Þëäóçãà òèêèëãàí

ê´çëàðèäàí ãàíãèø, òààææóá àëîìàòè áîð ýäè. Îç ´òèá, áó ãàíãèðàøêóëèìñèðàøãà àéëàíäè, ê´çëàðèäà ø´õ, ́ òêèð ó÷³óíëàð ÷à³íàá êåòäè.

— ¥à... Ìåí µàëè ñèçíè... Ñèçíè äàð¸ãà ́ çèíè îòìî³÷èãà ́ õøàéäè,äåá ´éëàáìàí... Óô, õóäîãà øóêóð. — Þëäóç ³´ëèíè µàíóçãà÷à äóê-äóê ³èëèá òóðãàí þðàãè óñòèãà ³´éèá, ÷ó³óð òèí îëäè. Ìóðäàäåêèôîäàñèç þçèäà áèëèíàð-áèëèíìàñ òàáàññóì æèëâà ³èëäè.

— Õîòèðæàì á´ëèíã, ìåí íîáóä á´ëèøíè èñòàãàíèìäà µàì µàðãèç´çèìíè ñóâãà òàøëàìàéìàí, ÷óíêè ìåí ÿõøè ñóçàìàí. — ¥àëèãèîäàì Þëäóçãà ³àðàá êóëèìñèðàäè.

Ó éèãèðìà ó÷-éèãèðìà ò´ðò ¸øëàð ÷àìàñèäàãè ³óþ³ ³îøëè,áó²äîéðàíã, èñòàðàñè èññè³³èíà éèãèò ýäè. Ó Þëäóçãà òàíèøäåêòóþëàðäè. Àììî óíè ³àåðäà ê´ðãàíèíè ñèðà ýñëà¸ëìàäè. Éèãèò µàìÞëäóçãà øóíäàé ñèí÷èêëàá ³àðàá òóðàðäè. Åðãà÷à òåãèá òóðàäèãàíìîäàëè ê´éëàê êèéãàí, þçèãà ³óþ³ ïàðäîç ³èëãàí ñî÷ëàðè ò´ç²èí,îç²èí áó ³èçíè ³àåðäà ê´ðãàí ýêàíìàí, äåá µàéðîí ýäè.

— Âîé, ñèç µàëèãè... ýñèíãèçäàìè? Ñèç ó÷èí÷è ñîíëè ́ ðòà ìàêòàáäà´³èðäèíãèç... äåÿðëè µàð êóíè ó÷ðàøèá òóðàðäèê?..

Éèãèòíèíã ê´çëàðèäà µàì µàéðîíëèê, µàì õóðñàíäëèê àêñ ýòäè. Óµàÿæîíäàí äóäó³ëàíèá ³îëäè. Óíèíã ´øà-´øà ÷à³íàá òóðãàí ê´çëàðèÞëäóçíèíã ̧ äèãà æóäà îëèñäà ³îëãàí ïîê âà ã´çàë õîòèðàëàðíè êåëòèðäè.

— ¥à, ðîñò... Ñèç ýêàíñèç-äà? Ñèç... áèðèí÷è ñîíëè ´ðòà ìàêòàáäà´³èðäèíãèç, ÷î²è?.. Äîèìî ´çèíãèçãà êàòòàðî³ êåëàäèãàí æèãàððàíãêîñòþì êèéèá þðàðäèíãèç... Ñèçíèíã áèð áîòèíêàíãèç µàì áîð ýäè,ê´÷àíèíã íàðèãè ¸²èäàí ³îðàíãèç ê´ðèíìàé òóðèá ²àð÷-²óð÷ îâîçèýøèòèëàðäè...

— ¤øà îâîçíè é´³îòàìàí äåá ³àåðäà áîò³î³, ³àåðäà ñóâ á´ëñàêå÷èá þðàðäèì, àììî ïîéàáçàëèì ³óðèãàí çàµîòè ÿíà áà³èðèøãàòóøàðäè.

Éèãèò ³àµ-³àµ óðèá êóëäè. Þëäóç µàì æèëìàéèá ³´éäè.




Øóíà³à, óëàð µàð êóíè íå÷à ìàðòà ó÷ðàøàð ýäèëàð-ó, áèðî³ áèðîíìàðòà µàìñóµáàò á´ëèøìàãàíäè. Þëäóç óíèíã èñìè Àíâàð ýêàíèíè,áèðèí÷è ñîíëè ´ðòà ìàêòàáíèíã þ³îðè ñèíôèäà ´³èøèíè áèëàðäè.Àíâàð µàì, ýµòèìîë, óíè ñóðèøòèðèá ê´ðãàíäèð... Óëàð èëãàðè áèð-áèðè áèëàí ãàïëàøìàé, øóí÷àêè ê´ç óðèøòèðèá ³´éèøàðäè, õîëîñ.

Þëäóçíèíã óéè áèðèí÷è ñîíëè ´ðòà ìàêòàáãà ÿ³èí ýäè-þ, ëåêèí´çè ó÷èí÷è ñîíëè ´ðòà ìàêòàáäà ´³èðäè. Àíâàðíèíã óéè µàì ó÷èí÷èñîíëè ́ ðòà ìàêòàáãà ÿ³èí ýäè-þ, áèðèí÷è ñîíëè ́ ðòà ìàêòàáäè ́ ³èðäè.Îõèðè áèð êóíè Þëäóç îòà-îíàñèíèíã ðîçèëèãè áèëàí áèðèí÷è ñîíëèìàêòàáãà ́ òèá îëäè. È÷-è÷èäàí ó ³àòòè³ õóðñàíä ýäè. Ëåêèí ́ ³èøíèíãáèðèí÷è êóíè ìàêòàáíèíã èëìèé ìóäèðè óíãà:

— Êå÷à áèçíèíã ìàêòàáäàí áèð ´³óâ÷è ´³èøèíè ó÷èí÷è ñîíëè´ðòà ìàêòàáãà ê´÷èðèá êåòäè, áóãóí óíèíã ´ðíèãà ñèç êåëäèíãèç,óíèíã èñìè Àíâàð, àúëî÷è ´³óâ÷è ýäè, — äåãàíäà, óíèíã ê´íãëèäàãèõóðñàíä÷èëèê áèð çóìäà ²îéèá á´ëäè, ìàêòàá µàì ýíäè ê´çèãà áåôàéçê´ðèíèá êåòäè.

Øóíäàí êåéèí óëàð áîø³à ó÷ðàøèøìàäè. Áèðî³, ó äîèìîêåëãóñèäà áàõòëè îèëà ³óðèø ò´²ðèñèäà ´çè÷à øèðèí õà¸ëëàðãà÷´ìãàíäà, ´çèãà êåíã-ì´ë êåëàäèãàí æèãàððàíã êîñòþì êèéèá îëãàí´øà ñîõò-ñóìáàòëè éèãèò÷à áîò-áîò ê´ç îëäèäà ãàâäàëàíàð ýäè.

— Áóíäàé êå÷àäà áóíà³à îâëî³ åðëàðäà ³´ð³ìàé, ¸ë²èç ³àíäàéþðèáñèç?

Àíâàðíèíã ê´ç îëäèíè òóìàí áîñãàíäåê á´ëäè, îâîçèäà øóáµàïàéäî á´ëäè.

— £àíäàé á´ëàðäè, æóäà îääèé. Áóãóí áó åðíè ñèç ýãàëëàá îëìàãàíá´ëñàíãèç... Ìåí, ýµòèìîë...

Íåãàäèð Þëäóç ê´íãëèäàãè µàììà ãàïëàðíè óíãà ò´êêèñè,äàðäëàøãèñè êåëäè. Ó Àíâàðãà ³àðàìàé, ñ´çèíè äàâîì ýòòèðäè:

— Áèðî³, ìóìêèí á´ëìàäè. Òà³äèð áóãóí áó åðäà èêêîâèìèçíèó÷ðàøòèðäè. Ìåí ñèçíè ́ çèíè ñóâãà òàøëàá þáîðàðìèêèí äåá ³´ð³³àí´øà äà³è³àëàðäà µà¸òäàí îñîíëèê÷à âîç êå÷èá á´ëìàñëèêêà µàì ê´çèìåòäè. Ìåí ñèçãà: “Ò´õòàíã, µà¸ò èíñîíãà èêêè ìàðòà íàñèá ³èëìàéäè,´ëèì îñîí èø, óíãà ³à÷îí á´ëñà-äà óëãóðàñèç, äåìî³÷èéäèì...” £èçè³èø, ñèçíè ³óò³àðìî³÷èéäèì, àñëèäà ýñà ñèç ìåíè ³óò³àðäèíãèç.

— Øó ñ´çëàðèíãèç ðîñòìè? Íàµîòêè øóíäàé á´ëñà, ìåí ´çèìäàí²îÿòäà õóðñàíäìàí. Àììî... àììî, àéòèíã-÷è, àñëèäà íèìà ó÷óí áóíäàéìàøúóì èøãà ³´ë óðìî³÷è á´ëäèíãèç?

— Á´ëäè, ñèç ñ´ðàìàíã, ìåí àéòìàé ³´ÿ ³îëàé...— É´³, ãàïíè áîøëàäèíãèçìè, ýíäè óíè îõèðèãè åòêàçèíã-äà?

Ñèçäåê áèð ³èçíè µà¸òäàí áåçäèðãóäåê ³àíäàé èøëàð ´òäè ýêàí?— Ñèç ìåíè òóøóíìàéñèç.. òóøóíèøèíãèç µàì ìóìêèí ýìàñ,

÷óíêè ñèç áèçãà ́ õøàìàéñèç. Áèðî³... Ê´ç îëäèíãèçãà êåëòèðèá ê´ðèíã,é´ëäàí ÷è³³àí, àðî³íè ñóâäåê è÷àäèãàí, ãè¸µâàíäëèêêà ðóæó ³èëãàíáóíäàé ³èçíèíã íèìàñèíè ýøèòàñèç?... Ìåí êåëàæàãèíè ́ ç ³´ëè áèëàíáàðáîä ³èëãàí áèð áàõòè ³àðî ³èçìàí... Áóíäàé ³èçíèíã áó äóí¸äàÿøàøãà µà³³è á´ëèøè ìóìêèíìè?

— Áèëàñèçìè, Þëäóçõîí, µàììà íàðñà èíñîííèíã ´ç ³´ëèäà....Õàòîíè òóçàòàìàí äåá ³àòúèé áåë áî²ëàãàí èíñîí, àëáàòòà, áóíãàýðèøàäè. £îëàâåðñà, ¸ë²èç ýìàññèç, àí÷à ¸øëàðãà áîðèá ³îëãàí âàáîð óìèäèíè èêêè ³èçãà òèêèá, ñèçëàðãà ñóÿíèá ³îëãàí, ñèçëàð áèëàíîâóíàäèãàí îíàíãèç áîð. Óëàðãà à÷èíìàéñèçìè? Óëàðãà æàáð ³èëãàíá´ëìàéñèçìè? ßøàøèíãèç, êåðàê. ¥àëè æóäà ̧ øñèç, ¸ø µà¸òèíãèçíèáàðáîä ³èëèøãà µà³³èíãèç é´³, óíè ÿõøè òîìîíãà ´çãàðòèðèøèíãèçêåðàê!.. — Èíèìíèíã óéäàí ÷è³èá êåòãàíèãà èêêè îé á´ëäè. ¤çèäàí




êàòòà áîëàëàðãà ³´øèëèá ³îëèá, îòèíã ³óð²óðíè ÷åêèøíè ´ðãàíèáîëèáäè. Êåéèí÷àëèê óéäàí óíè-áóíè îëèá ÷è³èá êåòàäèãàí á´ëèá³îëäè, êåéèíðî³ áèëñàê, µàììàñèíè ñîòèá, ïóëèãà ´øà “î³ àæàë”íèîëèá ÷åêàðêàí. £èëìàãàí é´ëèìèç, ê´ðìàãàí ÷îðàìèç ³îëìàäè... Îõèðèáèð ³î÷èá êåòãàí÷à áàäàð êåòäè. Ýøèòñàê, ê´÷àäà ´²èðëèê ³èëàðêàí,òîïãàí ïóëèãà ´øàíè îëèá ÷åêàðêàí... ß³èíäà áèëèøèì÷à, áèð íå÷àãóìàøòàñè áèëàí è÷êàðè ´ëêàëàðãà ñàôàð ³èëìî³÷è á´ëà¸òãàíìèø,ó÷ðàòèá ³îëñàì àæàá ýìàñ, äåá áó åðëàðäàí ³èäèðèá þðãàíäèì.Áèíîéèäåê ´³èá þðãàí ýäè-ÿ. Ýíäè ´í ó÷ãà êèðãàíäè...

Êå÷àäà ýñãàí ìóçäåê èç²èðèí Þëäóçíèíã ñóÿê-ñóÿãèäàí ´òèááîðàðäè. Ó æóíæèêäè, òîìî²èãà àëëàíàðñà òè³èëãàíäàé á´ëèá, õ´ðëèãèêåëäè.

Àíâàð ñ´çèäà äàâîì ýòäè:— Ñèçëàðäà íèìà ãóíîµ? Áèëäèðìàé-ñåçäèðìàé ÷åêòèðèá ³´éèøàäè.

Áîøèäà ´éèíäåê, ³èçè³÷èëèêäåê ê´ðèíàäè. Êåéèí ´çëàðèíãäàíêåòèá, µàääàí îøàñèçëàð... Áóíäàé î²óíè ñîòàäèãàíëàðíè, áîø³àëàðãà÷åêèøíè ´ðãàòàäèãàíëàðíè ³àòòè³ æàçîëàø, óëàðãà ³èë÷à ðàµì-øàô³àò ³èëìàñëèê êåðàê ýäè. ×óíêè áóíäàé êàñîôàòãà ó÷ðà¸òãàíëàðîç ýìàñ, ó ³àáîµàò ñàðè ³àíîò ̧ çãàí áóòóí áèð àâëîäíè çàµàðëàá á´ëäè...

Þëäóçíèíã ê´ç îëäèäà ³àµâàõîíàãà ³àíäàéäèð øóáµàëè é´ëëàðáèëàí òîïãàí ïóëëàðèãà Àµìàääàí “î³ àæàë”íè ñîòèá îëèá ÷åêàäèãàí¸ø-¸ø ´²èë áîëàëàð òåç-òåç êåëèá òóðèøàäè. Êèì áèëàäè, äåéñèç,áàëêè àíà øóëàðíèíã è÷èäà Àíâàðíèíã èíèñè µàì á´ëãàíäèð.

Óëàð ³èñ³à ¸ç î³øîìèíèíã ³àíäàé òåç ´òèá êåòà¸òãàíèíè ñåçìàéµàì ³îëèøäè, áó ïàéòäà îñìîííèíã øàð³èé ³èñìè £îø òîøèäåê1 ñóçèëèøãà áîøëàãàíäè. Ëåêèí óô³íèíã îð³àñèäà þç áåðà¸òãàí óëó²áèð µàðàêàòíèíã øàðïàñè ñèôàòèäà îñìîííè, äàð¸ þçèíè øàôà³ àëâîíðàíãèãà áóðêàãàíäè. Õè¸ë ´òìàé ³ó¸ø óëó²âîðëèê áèëàí àñòà áîøê´òàðèá ÷è³à áîøëàäè. ¥àäåìàé óëàðíèíã ê´ç îëäèäà ñóðàòäåê ã´çàëìàíçàðà íàìî¸í á´ëäè. Ýãðè-áóãðè á´ëèá îëèñëàðãà ÷´çèëãàí äàð¸ñóâè ã´¸ îëòèíäàí µàë áåðèëãàíäåê æèëâàëàíàðäè. Óíèíã µàð èêêè³èð²î²èäàãè ³ó¸ø íóðè ´éíàá òóðãàí òîëçîðäà ³óøëàð ñàéðàð, ê´çåòìàñ áóòàçîðëàðäà ̧ ââîéè ãóëëàð µàð ³à÷îíãèäàí µàì ê´ïðî³ î÷èëèá¸òàðäè.

* * *Óëó²ëàðíèíã î²çèäàí ê´ï ýøèòãàí “ä´çàõ” äåãàí íàðñà ìàíà

øóíèíã ´çèìèêèí? Ó ³èëãàí ãóíîµëàðè ó÷óí òèðèêëàéèí ä´çàõàçîáèíè òîðòà¸òãàíìèêèí? ¤øà êóíè Àíâàð óíè äàð¸ á´éèäàí óéèãàîëèá êåëèá ³´éãàíäàí áó¸í îðàäàí ´í áåø êóí ´òäè. Þëäóç ´øàíäàíáó¸í î²çèãà ñóâäàí áîø³à µå÷ íàðñà îëãàíè é´³. Âóæóäè ÷èäàá á´ëìàñî²ðè³äàí ³à³øàð, ãè¸µâàíäëèêêà õóìîðè àúçîè áàäàíèíè ï´ëàòîìáóðäåê ³èñàð, ´çèíè ó áóð÷àêäàí-áó áóð÷àêêà îòàð, ´ìáàëî³ îøèáäóìàëàð ýäè. Ó î²ðè³ àçîáèãà äîø áåðîëìàé ³´ëèãà èëèíãàí íàðñà —¸ñòè³ìè, êàðàâîò ¸²î÷èìè — àÿìàé ²àæèðäè. Øóíäà ò´ñàòäàí ¸äèãàáèð íàðñà êåëãàíäåê, ³îòèë ³´ëèäåê òèòðî³ ³´ëëàðè áèëàíòîê÷àëàðíè, äîðè ³óòèëàðèíè àõòàðà êåòäè. Áèð-èêêè äîíà î²ðè³³îëäèðàäèãàí äîðè òîïèá îëñà, ê´çëàðè ðóµèé õàñòàëàðíèíãê´çëàðèäåê ÿð³èðàá êåòàðäè. Áó äîðèëàð óíèíã õóìîðèíè áèðîçáîñãàíäåê á´ëàðäè-þ, àììî ê´ï ´òìàé î²ðè³ áàòòàð êó÷àÿð, ÿíà´ìáàëî³ îøà áîøëàðäè. Ãîµ ³ó¸ø óíèíã áîøè óñòèäà ¸íà¸òãàíäåê,óíè êóéäèðèá êóë ³èëèá þáîðàäèãàíäåê á´ëñà, ãîµ òîìèðëàðèäàí

1 Õ´òîíäà ÷è³àäèãàí íåôðèò ìåúìîð òîøòè




ìóçäåê ñóâ î³à¸òãàíäåê, âóæóäè ³îòèá ³îëãàíäåê µèñ ýòàð, ñ´íãàêëàðèâà ìóøàêëàðè à¸âñèç ÷àòíàð ýäè. Þçëàðè áóðóøèá, ãàâäàñè áóê÷àéãàí÷àäàµøàò è÷èäà ́ çèíè ýøèêêà îòèá: “Ñàäà²àíãèç êåòàé ñèçëàðäàí, ìåíè´ëäèðèá ³´ÿ ³îëèíãëàð, á´²èçëàá òàøëàíãëàð!” — äåá ³è÷³èðàðäè.

Îíàñè áèëàí ñèíãëèñè ³óëôëî² ýøèêíèíã òèð³èøèäàí ³àðàá þì-þì éè²ëàøàðäè. Áóíäàé ïàéòëàðäà îíàíèíã áàðäîøè ÷èäàìàé, íèìàá´ëñàíã á´ë, äåÿ ýøèêíè î÷èá þáîðãèñè µàì êåëàðäè. Àììî ÿíà òèøèíèòèøèãà ³´éèá, ê´çèíè þìàðäè-äà, íàðè êåòàðäè. £´íè-³´øíèëàðî²çèäàí, ãè¸µâàíäëèêêà áåðèëãàí îäàì îõèðè áèð òåðè, áèð ñ´íãàêêààéëàíèá æîí òàñëèì ³èëàðêàí, óíèíã ´ëèãè ñ´íãàãèäàí ÿíàäà àúëîðî³÷åêèìëèê èøëàñà á´ëàðêàí, äåãàí ìèø-ìèøëàðíè ýøèòèø ìóìêèí.Øóíèíã ó÷óí ôàëîí÷èíèíã ã´ðèíè î÷èá, ìóðäàíè ́ ²èðëàá êåòèøèáäè,äåãàí ãàïëàð þðàðäè. Ãóëñóìõîí àÿ áóíäàé ãàï-ñ´çëàðíè ýøèòãàíèäàáèð ñåñêàíèá òóøàðäè. Áåø âà³ò íîìîçèäà: “Ìàíà øóíäàé áàëîíèòàð³àòèá þðãàí íîæèíñëàð Îëëîµíèíã ³àµðèãà äó÷îð á´ëñèí”, äåá³àð²àðäè. Áóíäàé ÷î²ëàðäà óíèíã ê´ç îëäèãà Þëäóçíèíã àëâàñòèäåêêèéèíèá þðàäèãàí áèð äóãîíàñè êåëàðäè. ¤øà “àëâàñòè” óëàðíèíãýøèãèãà ³àäàì ³´éãàí êóíäàí òîðòèá áó õîíàäîííèíã õîòèðæàìëèãèáóçèëãàí ýäè. Òóíîâ êóíè ó ÿíà êåëäè. Ãóëñóìõîí àÿíèíã ãàïëàðèãàïàðâî ³èëìàé, ó ò´²ðè Þëäóçíèíã ¸íèãà êèðìî³÷è á´ëäè. Áèðî³Ãóëñóìõîí àÿ þãóðèá áîðèá, èêêè ³´ëèíè êåðãàí÷à óíèíã é´ëèíè ò´ñäè:

— ßíà íèìàãà êåëäèíã, ôàëîêàò?! Óéèìíè õîíàâàéðîí ³èëèá, µàëèµàì ê´íãëèíã ò´ëìàäèìè? Òà²èí íèìà ³èëìî³÷èñàí, æóâîíìàðã?£èçèìãà ÿ³èíëàøàäèãàí á´ëñàíã, ñåíè ã´ðãà òè³ìàé ³´éìàéìàí.£è¸ìàòäà µàì ³´ëèì ñåíèíã ¸³àíãäà á´ëàäè, æîäóãàð, — äåäè.

Áèðî³, µàëèãè à¸ë µàì Ãóëñóìõîí àÿäàí áàëàíä êåëèá áà³èðàêåòäè:

— Ý-ý, ìåíãà ´ø³èðìà, ³àðè ÿëìî²èç! ¥àëè ³èçèíã îïïî²ó áèç³îï-³îðà á´ëèá ³îëäèêìè? Àãàð áèëñàíã, áó èøäà ³èçèíãíèíã ´çèìåíãà ¸ïèøèá îëãàíäè. Îäàìãàð÷èëèê ³èëèá àðàëàøäèê, ýãíèãàêèéèì-êå÷àê, õàðæ ó÷óí ïóë áåðäèê. Áèëìàñàíã, áèëèá ³´é, ³èçèíãáèçäàí ³óëî²èãà÷à ³àðçäîð, áó ³àðçíè ò´ëàìàé, áèçäàí ³óòóëîëìàéäè!

Øó êóíè ³´øíèëàð êåëèá àðàëàøìàãàíäà, óíè óðèøèá µàéäàáþáîðèøìàãàíäà, êèì áèëàäè, îõèðè íèìà áèëàí òóãàðäè.

Äóí¸äà µàëèÿì ÿõøè îäàìëàð ê´ï ýêàí. Àäî²è é´³äåê áèëèíãàí³´ð³èí÷ëè ÿëäî òóíëàðèäà Þëäóçíè äàð¸ á´éèäàí îëèá êåëèá ³´éãàíÀíâàð èñìëè éèãèò óëàðíè äåÿðëè µàð êóíè é´³ëàá òóðäè. Óëàðãàæóäà ê´ï ̧ ðäàì ³èëäè. Ãóëñóìõîí àÿ Þëäóçíè Àíâàðäåê áèðîð éèãèòãàòóðìóøãà óçàòãàíäà ýäè, áó äóí¸äà àðìîíè ³îëìàãàí á´ëàðäè,ðàµìàòëè óìð é´ëäîøè µàì ã´ðèäà òèí÷ ¸òàðäè. Áèðî³, áó óíèíãóøàëìàñ îðçóñè ýäè, õîëîñ.

Þëäóçíèíã äàäàñè óìðèíè µàéäîâ÷èëèê áèëàí ´òêàçãàí, êóé-³´øè³ëàð äåñà æîíèíè áåðàäèãàí øèíàâàíäà, ê´íãëè þìøî³, áîëàì-÷à³àì äåéäèãàí äèëêàø, õóøôåúë áèð îäàì ýäè. Ó ́ çè ́ ³è¸ëìàãàíèäàíæóäà àôñóñëàíàðäè âà áîð óìèäè ³èçëàðèäàí ýäè. Óíèíã êèéèì-êå÷àãèäàí, êàòòà, æóíäîð ³´ëëàðèäàí äîèìî áåíçèí µèäè àí³èáòóðàðäè. Þëäóç ´øà µèäíè òóéèá, äàäàñèíèíã êåëãàí-êåëìàãàíèíèîñîíãèíà áèëèá îëàðäè. Ó óéäàãè âà³òëàðèäà ³èçëàðèíèíãäàôòàðëàðèíè áèðìà-áèð âàðà³ëàá ê´ðàðäè. £èçëàðèíèíã ´³óâòîïøèðè³ëàðíè áàæàðèøëàðèãà ñîàòëàá ýðèíìàé ê´ìàêëàøàðäè. Áàúçèêå÷àëàðäà ê´µíà äóòîðèíè ³´ëèãà îëèá, ³´øè³ êóéëàøãà òóøèáêåòàðäè. Îâîçè áèðîç é´²îí, àììî ¸³èìëè ÷è³àðäè. Èëè

1

1 ¢óëæà øàµðè íàçàðäà òóòèëàäè.




³´øè³ëàðèíèãèíà ýìàñ, Êó÷î, £àø³àð øåâàëàðèäàãè ³´øè³ëàðäàí,ðàäèîäàí ýøèòòèðèëàäèãàí íàâîëàðäàí µàì íèµîÿòäà ê´ï áèëàðäè,“Ìà³îì” ³´øè³ëàðèíè àéíè³ñà ìàðîìèãà åòêàçèá êóéëàðäè. £´øè³íèàëîµèäà èõëîñ áèëàí èæðî ýòàðäè. Êóéëàá-êóéëàá áàúçèäà éè²ëàá µàìþáîðàðäè. £èçëàðè óíèíã äóòîð áèëàí àéòàäèãàí òóãàíìàñ, ìóíãëè³´øè³ëàðè è÷èäà óë²àéäèëàð. ¤øà ³´øè³ëàð óëàðíèíã ³îí-³îíèãà,âóæóä-âóæóäèãà ñèíãèá êåòãàíäè. Þëäóç êè÷êèíàëèê âà³òèäàíî³äàäàñèãà òà³ëèäàí äóòîð ÷àëèá, µà³è³èé ñàíúàòêîðëàðäàí ³îëèøìàé³´øè³ àéòîëàðäè. Àæîéèá ðà³ñëàðãà µàì òóøàðäè. ¥àéäîâ÷è óñòîçäóòîð ÷àëèá, èêêè ³èçèíè ´éèíãà òóøèðèá, ´çèíè ïîäøîµäåê µèñýòèá ´òèðàðäè, ³èçëàðèãà ³àðàá óíèíã ê´íãëè òî²äåê ê´òàðèëàðäè.£èñ³àñè, îòà-îíà áèð-áèðèäàí ÷èðîéëè, áèð-áèðèäàí à³ëëè èêêàëà³èçëàðèäàí ôàõðëàíèøàð, ê´íãèëëàðèäà íå-íå øèðèí îðçóëàðòó²èëàðäè.

Áàõòãà ³àðøè, áóíäàí ò´ðò éèë èëãàðè ³èçëàð ìåµðèáîíîòàëàðèäàí, Ãóëñóìõîí àÿ ýñà âàôîäîð óìð é´ëäîøèäàí æóäî á´ëäè.¤øàíäà ä´õòèðëàð îòàëàðè ìèÿãà ³îí ³óéèëèøäàí îëàìäàí ́ òãàíëèãèò´²ðèñèäà òàøõèñ ³´éãàí ýäèëàð. Ñî²ëè²è ¸ìîíëàøèá ³îëãàíÃóëñóìõîí àÿ µàì ê´ï ´òìàé ê´ðïà-ò´øàê ³èëèá ¸òèá ³îëãàí ýäè´øàíäà. Áàð÷à ð´ç²îð èøëàðè Þëäóçíèíã çèììàñèãà òóøãàíäè. Áóóíèíã ýíäèãèíà áèëèì þðòèãà ´³èøãà êèðãàí êåçëàðèãà ò´²ðèêåëàðäè.

Þëäóçíèíã àíà øóíäàí êåéèí òà³äèð, ïåøîíà äåãàí ñ´çíèíãòàãèãà åòèá á´ëìàéäèãàí ñèðëè íàðñà ýêàíëèãèíè, óíè ´çãàðòèðèá,´ç èðîäàñèãà á´éñóíäèðèá á´ëìàñëèãèíè òóøóíäè. Ó àñëèäà áàõòëè,áåòàøâèø ýäè. Äàâîìëè øóíäàé ÿøàø, áèëèì þðòèäà ´³èá, îòàñèîðçó ³èëãàíäåê îäàì á´ëèøè ìóìêèí ýäè. Òà³äèðè èëîµèé óëêàíøàµàðäàí, ìàíà øóíäàé ê´ï êèøèëàð îðàñèäàí óíèíã îòàñèíè þëèáêåòäè, îíàñèíè ñóðóíêàëè õàñòàëèêêà äó÷îð ýòäè. Áóëàð µàììàñè áèðá´ëèá, Þëäóçíèíã òà³äèðèíè îñòèí-óñòèí ³èëèá òàøëàäè.Êàñàëõîíàäà ó áèð à¸ë ðåæèññ¸ð áèëàí òàíèøèá ³îëäè. Óðóì÷èäàíêèíî îëãàíè êåëãàí áó à¸ë Þëäóçíè áèð ê´ðãàíäà¸³ ã´¸ íî¸á íàðñàòîïèá îëãàíäåê, õóðñàíä á´ëèá êåòäè, óíè ñóµáàòãà ÷îðëàäè. £´øè³àéòòèðäè, ðà³ñãà òóøèðäè. Êàñàëõîíàäàí ÷è³èá êåòàäèãàí ÷î²äà áèðïàð÷à ³î²îçãà ´çèíèíã ìàíçèëèíè ¸çèá áåðèá, àëáàòòà áîðèøèíèòàéèíëàäè. Îëèéãîµãà ´òîëìàé óìèäñèçëèê è÷èäà ³îëãàí, µèìîÿñèç-ñóÿí÷è³ñèç áèð ³èç áîëà ó÷óí áóíäàí îðòè³ µóðñàíä÷èëèê á´ëàðìèäè.Ó îíàñèíèíã òåçðî³ òóçàëèá êåòèøèíè ñàáðñèçëèê áèëàí êóòäè. Îõèðèêóòèëãàí êóíãà µàì åòèøäè, ðåæèññ¸ð à¸ë áèëàí µàì ê´ðèøäè. ¤øàà¸ë òàñìàãà îëãàí êèíîäà áèð õîíàíäà ³èçíèíã ðîëèíèìóâàôôà³èÿòëè îëèá ÷è³äè. Áó êèíîäà ³´øè³÷è ³èçíèíã ðîëè óí÷àìóµèì ýìàñ ýäè. Øóíäàé á´ëñà-äà, ó áó ðîëíè áóòóí âóæóäè áèëàíáåðèëèá, µà³è³èé ñàíúàòêîðäåê èæðî ýòãàíäè.

Ðåæèññ¸ð à¸ë óíäàí æóäà ìàìíóí á´ëäè. ¥àòòî êèíîíè îëèáá´ëãàíäàí êåéèí Óðóì÷èãà îëèá êåòìî³÷è µàì á´ëäè. Þëäóç óíèíããàïèíèíã ìàçìóíèäàí ÿíà áèð èêêè ðîëíè ìóâàôôà³èÿòëè ́ éíàñàíã,ÿõøè àðòèñò á´ëîëàñàí, äåãàí ìàúíîíè àíãëàäè. Áèðî³, ÿíà áèð ýðêàêðåæèññ¸ð µàì áîð ýäè. Óíèíã ̧ òî²è äîèì êèíî àðòèñòè á´ëèøãà µàâàñ³èëàäèãàí ã´çàë ³èçëàð áèëàí ò´ëèá òóðàðäè. Óëàð áèð-áèðèäàí ã´çàë,áèð-áèðèäàí ÷å÷àí, µàì ýðêèí ýäèëàð. Óëàðíèíã µàììàñè Þëäóç ó÷óíõàòàðëè ðà³èáäàé ê´ðèíàðäè. Áèð êóíè ó ´øà ýðêàê ðåæèññ¸ðíèíã÷èðîéëè áèð ³èç áèëàí èøõîíàäà¸³ æóôòëàøèá òóðãàíèíè ê´ðèá³îëäè. Øóíäàé ³èëèá, Óðóì÷èãà Þëäóç ýìàñ, áîÿãè ³èç êåòäè. Ëåêèí´øà ¸ç ôàñëè óíèíã µà¸òèäà óíóòèëìàñ õîòèðà á´ëèá ³îëäè. Ðîëäà




´éíà¸òãàí ïàéòäà, âèæèëëàá òóðàäèãàí ñóðàòãà îëèø àïïàðàòèíèíãîëäèäà ïàéäî á´ëàäèãàí áèð õèë þêñàê µèññè¸ò, áèð õèëèôòèõîðëèê, æèääèéëèê, þðàêíèíã äóïóðëàá óðèøëàðè, áèð-áèðèäàí êåëèøãàí, ø´õ, ìàäàíèÿòëè ³èç-éèãèòëàð, êèíî àðòèñòëàðîðàñèäà ÿøàø, óëàð áèëàí ÷à³÷à³ëàøèø, êóëèøèø, áèðãàîâ³àòëàíèø, êóéèá-ïèøèá ìàø³ ³èëèø, ðåæèññ¸ðíèíã ñèðëèîâîçäà áóéðó³ áåðèøëàðè, àòðîôèäà áà³èðèá-÷à³èðèá þãóðèáþðèøëàðè, êèøèëàðíèíã µàâàñëàíèá, ³èçè³ ³àðàøëàðè...áóëàðíèíã µàììàñè êèíîäàãè çàâ³ëè ñàðãóçàøòãà ´õøàá êåòàðäè,áó ê´ðèíèøëàð ñèðà Þëäóçíèíã ê´ç îëäèäàí êåòìàñäè, ó ´øààæîéèá µà¸òíè ÷èí äèëèäàí ÿõøè ê´ðèá ³îëãàíäè. Áîø³à µàð ³àíäàéèø, áîø³à÷à µà¸ò óíãà ìàúíîñèç µàìäà àµàìèÿòñèçäàé òóþëàðäè. Óóéèíè æóðíàëëàðäàí ³èð³èá îëèíãàí êèíî þëäóçëàðèíèíãñóðàòëàðè áèëàí ò´ëäèðèá òàøëàäè. Êèéèì-êå÷àêëàðèíè µàì´çèíèíã çåðèêàðëè è÷êè µà¸òèíè áåçàìî³÷è, ´çãàðòèðìî³÷èá´ëàðäè, àììî îíàñèíèíã ê´íãëèäà áîø³à ´éëàð áîð ýäè. £èçèãà´çèíèíã òèêóâ÷èëèê µóíàðèíè ´ðãàòèøíè èñòàðäè. “¥àð ³àíäàéâà³òäà µàì þðèøàäèãàí ïîêèçà õóíàð, ´ðãàíèá ³´éñàíã õîðá´ëìàéñàí, áèðîâíèíã ³´ëèãà ³àðàá ³îëìàéñàí”, äåá ³óëî²èãà³óéãàíè-³óéãàí ýäè. Þëäóç µàì óé èøëàðèäàí ³´ëè á´øàøè áèëàíîíàñèíèíã ¸íèäà êèíî ³´øè³ëàðèãà ýðãàøèá õèðãîéè ³èëàð,´òèðèá, ³´ë èøëàðèíè ³èëèøèá áåðàðäè, µóøè êåëèá ³îëñà ôàñîíèîääèéðî³ êóéëàêäàí áèòòà-ÿðèìòàíè òèêèá µàì ³´ÿðäè, áèðî³ýðòàñèãà áó èøäàí áåçîð á´ëàðäè. Õà¸ëè êèíî àðòèñòè á´ëèá ´òãàíáèð íå÷à îéëèê µà¸òèãà, Óðóì÷èãà, ìàøµóð êèíî þëäóçëàðèíèíãµóçóðèãà êåòàðäè. Òèêóâ ìàøèíàñèíèíã îëäèäà áóê÷àéèá ´òèðãàíõàñòà îíàñèãà, ²àðèáîíà êóëáàñèãà ³àðàá è÷è ñè³èëàð, ýçèëàð, ³àëáèïîðà-ïîðà á´ëàðäè. Øèôòãà ³àðàá, óõëîëìàé ¸òãàí êå÷àëàðäà òåç-òåç õà¸ëèãà: ´øà ³èçíèíã ´ðíèäà Óðóì÷èãà êåòèøèì ìóìêèí ýäè,äåãàí ́ é êåëàðäè. Áóíè àéòìàñà µàì ́ øà ýðêàê ðåæèññ¸ð äàñòëàáêèâà³òëàðäà Þëäóçãà µàð òîìîíëàìà ¸íäàøèá, èëèíòèðèøãà óðèíèáê´ðãàí, íå÷à áîð ¸òî³õîíàñèãà òàêëèô ³èëãàíäè. Óíèíã áåñ´íà³àéòèøëàðè, ç´ðìà-ç´ð ´ñòèðèá îëãàí ñèéðàê, àììî éèðèê ñî³îë-ì´éëàðè ³èçíèíã íàôðàòèíè ³´ç²àðäè. Àììî µàëèãè ³èç óíäàíæèðêàíìàäè. ¤çè øàµàðäàãè íóôóçëè îèëàíèíã ³èçè ýäè, á´ëìàñàì.ßíà µàëè ê´ïãèíà ³èçëàð óíèíã íàçàðèãà òóøîëìàé àðìîíäà³îëèøàðäè. ¤øàëàðíè ê´ç îëäèãà êåëòèðãàíäà Þëäóçíèíã þðàãèà÷èøãàíäåê á´ëàðäè. Áó íèìà, µàñàäìè ¸êè à÷èíèøìè? £àëáèäàãèìóðàêêàá µèññè¸òëàðíè ó ́ çè µàì òóøóíîëìàé ³îëàðäè. Àíà øóíäàéäè³³èíàôàñëèêäà þðãàí êóíëàðíèíã áèðèäà óíè Íèãîðà ³èäèðèáêåëäè. “Ìàøµóð êèíî þëäóçè ìàíà øóíäàé ³îëî³ áèð ìàµàëëàäà,ïàíà-ïàñò³àìäà ýñêè-òóñêèëàðãà ÷èðìàëèá þðñà ³àíäî³ á´ëàðêèí?Óíäàí ê´ðà, þðèíã, ìåí ñèçíèíã äèéäîðèíãèçíè áèð ê´ðèøãàòàøíà á´ëèá þðãàí êèíî äàð²àëàðèãà ê´ðñàòèá êåëàé”, äåá óíèêèíîãà, áîçîðãà îëèá áîðäè. Óíèíã ä´ñòëàðèíèíã µàä-µèñîáè é´³ýäè. ¥àð ³àäàìäà áèðè ó÷ðàøèá òóðàðäè. Íèãîðà óëàðíèíã µàììàñèãàÞëäóçíè ê´ðñàòèá, ê´çëàðèíè õóìîðëàøòèðèá òóðèá, “ê´ðèá³´éèíãëàð, èñìè-æèñìèãà ìîíàíä, µà³è³èé êèíî þëäóçè øó ³èçá´ëàäè, — äåðäè. — ß³èíäà Óðóì÷èãà — Òàíãðèòî² êèíî ñòóäèÿñèãàáîðàäè!” — äåÿ áàðìî³ëàðèíè ³àðñèëëàòèá ãàïèðàðäè. Óëàð Þëäóçãàµàâàñ µàìäà èéìàíèø áèëàí ³àðàøàðäè. Óëàðäàí áèðè Þëäóçíèíãêèéèìëàðèãà æèðêàíãàíäåê ³àðàá: “Øóëàð µàì êèéèì á´ïòèìè,êèéèì äåãàí íàðñà ìåíäà òè³èëèá ¸òèáäè, êåðàê á´ëñà ìåí áåðèáòóðàìàí”, äåäè. Ó Þëäóçíè îáäîí ÿñàíòèðèá ³àµâàõîíàãà îëèá




áîðäè, äåâîðëàðè áóòóíëàé îéíàâàíä çàë, ïîðèëëàá òóðãàí µàéáàòëè÷èðî³ëàð, àëîµèäà æîéëàøòèðèëãàí µàøàìàòëè ´ðèíäè³ëàð, óçóí-óçóí ðþìêàëàðäà íèìàëàðíèäèð è÷èøà¸òãàí áàøàíã éèãèò-³èçëàð,ëàðçîí ÷àëèíà¸òãàí ìóñè³à... Áó ê´ðèíèø óíãà æóäà ñèðëè âà³èçè³àðëè òóþëäè. Êèíî àðòèñòëàðèíèíã òà³ëèä ³èëàäèãàíëàðèìàíà øó òóðìóø ýìàñìè? Áó åðäàãèëàð µå÷ êèìãà òà³ëèä³èëìàéäèëàð, áàëêè ´øàíäàé ÿøàéäèëàð. Õàðèäîðëàð áó åðäàãè³èçëàðíè µóðìàòëàá “õîíèì” äåá àòàøàäè, ÷´íòàêëàðèäàí ïóëëàðíè÷àíãàëëàá ÷è³àðèá, áèð ðþìêàñè þç þâàíëèê àðî³ëàðíè — Þëäóçóìðèäà ê´ðèø ó ¸³äà òóðñèí, µàòòî ýøèòìàãàí è÷èìëèêëàðíèè÷èøàäè, ³èçëàðãà ³èììàò áàµî ñîâ²àëàð òà³äèì ³èëèøàäè. Áóíäàéòóðìóø ôà³àò êèíîëàðäàãèíà ê´ðñàòèëàäè. Þëäóç: “Óëàð ïóëíè³àåðäàí òîïèøàäè?” äåá ñ´ðàãàíäà, Íèãîðà øóíè µàì áèëìàéñèçìè,äåãàíäåê ³´ëëàðèíè ñóçãàí÷à òóøóíòèðà êåòäè: “Áó åðãà òàøðèôáóþðàäèãàíëàðíèíã òàëàé ³èñìè èø÷è áîëàëàð, óëàðíèíã þðãàí³èçëàðè ¸êè... îøíàëàðèäèð. Áóòóí øàµàðäàãè ýíã êàòòà áîéñàâäîãàðëàð µàì øó åðãà êåëèøàäè. Óëàð ó÷óí þç þâàí ñàðè³÷à³àäàéãàï. £èñ³àñè, æàµîíäà èø ê´ï, ´øà êàòàëàêäåê êåëàäèãàíóéèíãèçäàí ÷è³ìàé ´òèðñàíãèç, µàììà íàðñàäàí ³óðó³ ³îëàñèç”.

Þëäóç ́ çè ̧ ë²èç ́ òèðãàí, ê´ðèíèøèäàí êèíî àðòèñòëàðèãà ́ õøàøáèð éèãèòíèíã óëàð òîìîíãà òåç-òåç ê´ç òàøëà¸òãàíèíè ñåçèá ³îëäè.Áó µîëíè Íèãîðà µàì ñåçãàí á´ëèøè êåðàê, ýíãàøèá òóðèá: “Àíîâèéèãèòííèíã èñìè ̈ ë³èí, ́ çè ñàâäîãàð. Àêàñè Àâòðàëèÿäàãè ýíã êàòòàáîé. Ïóë äåãàííè óëàð åðäàí ñóïóðèá îëèøàäè äåÿâåðèíã...” äåáïè÷èðëàäè. ̈ ë³èí óëàðíèíã îëäèãà êåëäè. Íèãîðà óëàðíè òàíèøòèðäè.Éèãèò ²îÿò áàøàíã êèéèíãàí, îäîáëè, ìóëîéèì ê´ðèíàðäè. Ó,Þëäóçíèíã êèíîäà ðîëü ´éíàøèäàãè èñòåúäîäèíè ìà³òàäè. “Ýñèç,áèçäà òàëàíòíèíã ³àäðè é´³-äà, ÷åò ýëëàðäà á´ëãàíèíãèçäà áèðäàíèãàæàµîíãà òàíèëàðäèíãèç, ìèëëèîíåð á´ëèá êåòàðäèíãèç, ìèíã àôñóñ”,äåá µàìäàðäëèê áèëäèðäè. Õîðèæ, Õèòîé êèíî þëäóçëàðè ò´²ðèñèäàñ´ç î÷èá, ´çèíèíã áó ñîµàäàí µàì õàáàðäîð ýêàíëèãèíè áèëäèðäè.£èñ³àñè, óëàðíèíã ãàïè áèð åðäàí ÷è³èá ³îëäè. Èêêîâëîí ³èç²èíñóµáàòãà òóøèá êåòèá, Íèãîðàíèíã àëëà³à÷îí ²îéèá á´ëèá êåòãàíèíè,âà³òíèíã µàì àëàìàµàë á´ëãàíèíè ñåçìàé ³îëèøäè. Êå÷³óðóí óÞëäóçíè óéèãà÷à êóçàòèá ³´éäè.

Øóíäàí êåéèí µàð êóíè ó÷ðàøàäèãàí, ³àµâàõîíàäà ñîàòëàá´òèðàäèãàí á´ëèøäè. Ó µàð ãàïèäà Àâñòðàëèÿäà ê´ðãàíëàðèíè,Ìåëáóðí, Ñèäíåé, Êàíáåððà äåãàí êàòòà øàµàðëàðäàãè ³îâî³õîíà,êå÷êè áàçìõîíàëàðíè î²çèäàí òóøèðìàñäè. Àâñòðàëèÿäà µàììà ³èçëàðè÷èøàäè, µàòòî îòà-îíàëàðè áèëàí µàì ³àäàµ óðèøòèðèøàäè. Áó åðíèíã¸ââîéè, ìàäàíèÿòñèç ³èçëàðèäåê ³èéøàíãëàìàéäèëàð. Áóíäàéäèëõóøëèêíè ìàäàíèÿòíèíã, òàðà³³è¸òíèíã áèð áåëãèñè äåðäè âàÞëäóçíè µàì è÷èøãà äàúâàò ³èëàðäè. Þëäóç óíèíã ´çèíè µàììàäàíèÿòñèç äåá ³îëèøèäàí àíäèøà ³èëèá, îç-îçäàí µ´ïëàá ³´ÿðäè.¨ë³èí óíèíã µ´ïëàá ³´éèøèíè ê´ðèá, µàììàñèíè è÷èá þáîðèøãà³èñòàðäè. Áèð êóíè ó ÷´íòàãèäàí êè÷êèíà äóõîáà ³îïëàìàëè ³óòè÷à÷è³àðäè-äà, óíäàãè îëòèí óçóêíè Þëäóçíèíã áàðìî²èãà òà³èá ³´éäè.Óíèíã íîçèê áàðìî³ëàðèíè ëàáëàðèãà áîñèá òóðèá, ê´çëàðèãàìàúíîëè òèêèëãàí÷à: “Ìóµàááàòèìèçíèíã íèøîíè á´ëèá ³îëñèí...”äåäè. Áó óçóê Þëäóçãà ã´¸ ìóµàááàòèíèíã êàôîëàòèäåê á´ëäè. ßíàáèð êóíè ó ³èçè³÷èëèê ³èëà¸òãàíäåê ÷´íòàãèäàí ÿëòèðî³ ³î²îçãà´ðî²ëè³ çè²èðäåê îïïî³ íàðñàíè ÷è³àðäè. £î²îçíè àâàéëàá òóðìàêëàá,îñòèãà ÷à³ìî³ ̧ ³èá òóòäè-äà, ³àåðäàíäèð ïàéäî ³èëãàí èíãè÷êà íàé÷àáèëàí óíäàí ê´òàðèëà¸òãàí ê´êèø èñíè ñ´ðà áîøëàäè. Ê´çëàðèíè




ñóçèá, ëàççàòäàí àúçîéè áàäàíè á´øàøèá êåòà¸òãàí áèð àëïîçäà³´ëèäàãè íàé÷àíè Þëäóçãà µàì òóò³àçäè:

— Áó äóí¸äà ìàíà øóíäàé ëàççàòíèíã áîðëèãèíè áèëìàé ´ëèáêåòàäèãàí àµìî³ëàð µàì ê´ï, ³àíè, áèð ñ´ðèá ê´ðèíã-÷è. Áèð ñ´ðèáê´ðèíã äåÿïìàí...

Þëäóç óíàìàäè, ¨ë³èí ÿíà ³èñòàäè...— Àìåðèêà áèëàí Àâñòðàëèÿäà ¸øëàðíèíã îëòìèø-åòìèø ôîèçè

ìàíà øóíäàé î³èäàí ÷åêàäèëàð. Áó íàðñà ̧ ìîí á´ëñà, óëàð ÷åêìàñäè.Áó åðäà µàì ÷åêàäèãàí ¸ë²èç áèç äåá ´éëàéñèçìè? Àíîâè´òèðãàíëàðíèíã µàììàñè áó åðãà ìàíà øóíè äåá êåëèøàäè, µîçèð³àµâàõîíà, ³îâî³õîíà, îøõîíà... óëàðíèíã µàììàñèäà î³à¸òãàíè ìàíàøó. Áóíè µàì ïóëè áîðëàð ÷åêàäè, — äåäè.

Þëäóç èëê ìàðòà ÷åêêàí âà³òäà µå÷ íàðñàíèíã ìàçàñèíè òóéìàäè,³àéòàíãà áîøè àéëàíèá, ê´íãëè áåµóçóð á´ëäè. Áèðî³, ýðòàñè,èíäèíèãà áóíäàé á´ëìàäè. Øóíäàé ³èëèá, ó îõèðè ´ðãàíèá êåòäè.¥àòòî óíäàí àéðèëìàéäèãàí µàì á´ëèá ³îëäè. £àµâàõîíàíèíã õèëâàòáóð÷àãèäàãè òîð çèíàäàí èêêèí÷è ³àâàòãà ÷è³èëàðäè. Áó åðäà êè÷èê-êè÷èê, áåçàòè²ëè õîíàëàð áîð ýäè. Ó êàéô á´ëèá ³îëãàí âà³òëàðèäà¨ë³èí óíè ñóÿá èêêèí÷è ³àâàòãà îëèá ÷è³àðäè. Áèð êóíè ¨ë³èíóíèíã êèéèìëàðèíè áèòòà-áèòòàëàá å÷äè. Ó µàììàñèíè µèñ ³èëèá,áèëèá ¸òàðäè, ³àðøèëèê ³èëìî³÷è, ´ðíèäàí òóðèá ³î÷èá êåòìî³÷èá´ëäè. Àììî ³´ëëàðèíè ê´òàðîëìàäè, µàëè ´ðíèäàí òóðîëìàéäèãàíã´äàêäåê î¸³ëàðè æîíñèç ýäè. ¤øà êå÷àñè ³èçëèê èôôàòèíè,øóíèíãäåê, ³àëáèäàãè ýíã ìó³àääàñ òóé²óëàðèíè µàì áîé áåðãàíäè.

¨ë³èí óíèíã îëäèäà òèç ÷´êèá, “Ñèç ìåíèíã ó äóí¸þ áó äóí¸ëèêáèðäàí-áèð óìð é´ëäîøèìñèç” äåá ³àñàì è÷ãàí êóííèíã ýðòàñèãà¸³,Þëäóç óíèíã ³îíóíèé õîòèíè, èêêè ôàðçàíäè áîðëèãèäàí õàáàðòîïäè. Ó ä´çàõ ´òèäà ¸íäè, ïóøàéìîí ³èëäè, áîðãàí ñàðè òóáèãàòîðòèá êåòà¸òãàí áîò³î³äàí ³óòóëèá ÷è³èøãà óðèíäè, àììî ýíäèáóëàð ôîéäàñèç ýäè...

* * *¤ç ñåïèíè ¸éèá, áàµîð µàì êèðèá êåëäè.Þëäóç ´øà äîâ-äàðàõòëàð, ãóë-ãè¸µëàð áèëàí áàðîáàð ÿøàðäè.

¤òãàí êóíëàð, õàñòàëèê àçîáè õóääè ìóäµèø òóøäåê îëèñëàðäà³îëãàí ýäè. Óíèíã ̧ ø þðàãè ÿíà µà¸òãà á´ëãàí ìóµàááàòãà ̧ øëèêíèíãøèðèí òóé²óëàðèãà ò´ëãàíäè. Ó ́ çèíè äóí¸äà ³àéòàäàí ê´ç î÷ãàíäåêñåçàðäè. Ó ³àéòàäàí ÿøàøãà, áîø³à÷à îäàì á´ëèøãà àñòîéäèë áåëáî²ëàãàíäè. Ó îíàñèíèíã, ñèíãëèñèíèíã, Àíâàðíèíã, ÿíà ´çè ó÷óí³àé²óðèá, äè³³àòëàðèíè ³àðàòãàí ê´ïëàá êèøèëàðíèíã ñàìèìèéóìèä-èñòàêëàðèíè µàì óíóòìàñëèãè êåðàê ýäè. Àéíè³ñà, áó èøäàÀíâàð óíèíã ó÷óí îçìóí÷à é´ë þðìàäè, äåéñèçìè. Þëäóçíèíãäàäàñèíèíã èäîðàñèãà áîðäè, õîòèí-³èçëàð èòòèôî³ ³´ìèòàëàðèãàáîðäè, ´çèíèíã æóäà ê´ï òàíèø-áèëèøëàðèãà áîðäè. Ìà³ñàäèÞëäóçãà òóçóêðî³ áèð èø òîïèá áåðèø ýäè. ¥å÷ åðäà, µå÷ êèì “é´³”,“á´ëìàéäè” äåìàäè, áàð÷àëàðè µàì íèµîÿòäà ñàìèìèéëèê áèëàíê´íãèëäàí ÷è³àðèá, àñòîéäèë: “á´ëàäè, ´éëàøèá, ôèêðëàøèáê´ðàéëèê”, äåéèøàðäè.

Áèðîð µàôòàäàí êåéèí ýñà òåëåâèäåíèÿäà ÿíãèäàí òàøêèëýòèëãàí òåëåâèçèîí òåàòð ìàðêàçèãà ñàíúàòêîðëàð ³àáóë ýòèøò´²ðèñèäàãè ýúëîííè ê´ðãàí Àíâàð Þëäóçíè òåëåâèäåíèÿñòóäèÿñèãà µàì áîøëàá áîðäè. Ìàøµóð êèíî ðåæèññ¸ðëàðãà ìàú³óëá´ëãàí Þëäóç, àëáàòòà, áó åðäàãèëàðíèíã µàì ê´íãëèãà ò´²ðèêåëãàí ýäè. Óëàð óíè ñèíîâäàí ´òêàçà¸òèá, µàÿæîí èëà:




“Èñòåúäîäëè, òó²ìà ñàíúàòêîð ýêàí”, äåéèøäè. Áèðî³, ó ýøèêäàí÷è³èá êåòà¸òèá, îç²èí, î²çè êàòòà áèð à¸ëíèíã óíè ´çè òîìîíèìëàá ÷à³èðèá, àëëàíèìàëàð äåá ïè÷èðëà¸òãàíèíè ê´ðèá ³îëäè.Ó ñ´íããè ñ´çëàðèíè Þëäóçãà µàì ýøèòòèðèá òóðèá: “Òåëåñòóäèÿµàð íèìà á´ëãàíäà µàì æàìèÿòíèíã áóíäàé òàøëàíäè³ñàð³èòëàðèíè ´ç äàðãîµèãà éè²ìàñà êåðàê”, äåäè.

Øó êóíäàí áîøëàá ó îíàñèíèíã òèêóâ÷èëèê µóíàðèãà ê´íãèë³´éèá ´ðãàíà áîøëàäè. Ó ´øà äåðàçà îëäèäà ´òèðèá, òèêóâìàøèíàñèíèíã îâîçèãà æ´ð ³èëèá ²èí²èëëàá ³´øè³ àéòàð, õà¸ëèäàýñà Àíâàð ýäè. Íå÷óíäèð ÿ³èíäàí áó¸í ó Þëäóçäàí ´çèíè îëèá³î÷à¸òãàíäàé òóþëäè. Ó ñ´íããè áîð êåëãàíäà, óíãà ìàµêàìà îð³àëèîëèñ ´ëêàëàðäàãè óêàñèíè ³èäèðà¸òãàíèíè, àììî íàòèæà÷è³ìà¸òãàíèíè ãàïèðèá áåðãàíäè. Óíèíã ñ´çëàðèäàí ³àé²ó-µàñðàòñåçèëèá òóðàðäè. Øó êóíäàðäà ó ³àåðäàéêèí âà íèìà èøëàð³èëà¸òãàíèéêèí?..

Þëäóç äåðàçà ¸íèäà ´òèðèá, îíàñè ÿ³èíäàãèíà òèêèá áåðãàíê´éëàãèíèíã ýòàãèíè áóêàðäè. Äåðàçà îñòèäà Îëèÿ ïàéäî á´ëäè, óµàð äîèìãèäåê ´²èë áîëà÷à êèéèíãàíäè. £´ëèäà ³èììàòáàµî ñóìêà,ê´ðèíèøè ýñà áèð µîëàòäà. Ó Þëäóçíèíã îíàñèãà ÿëèíãàíäåê á´ëèá:

— Þëäóçíè ê´ðãèì êåëãàíäè, áèðîç ãóðóíãëàøàé äåá êåëãàíäèì, —äåäè.

Þëäóç Îëèÿíè ê´ðèá õóðñàíä á´ëäè, ó îíàñè, äóãîíàëàðè áèëàí¸éèëèá ãàïëàøîëìàñäè, ´çè áèëàí óëàð ´ðòàñèäà òóáñèç æàð áîðëèãèóíãà à¸í ýäè. Óëàðíèíã îëäèäà ´çèíè ïàñò ê´ðèø òóé²óñè óíèàçîáëàðäè. Îëèÿ ýñà óëàðãà ´õøàìàéäè, èêêîâèíèíã ´ðòî³ëè³ñàðãóçàøòëàðè, áàõòñèçëèãè âà äàðäó àëàìëàðè áèð ýäè. Óëàðäà áàëàíä-ïàñò äåãàí ãàïëàð é´³ ýäè. Èêêîâè Þëäóçíèíã êàðàâîòèäà ´òèðèá,ê´ïäàí áó¸í éè²èëèá ³îëãàí äèë ñ´çëàðèíè ò´êèøèá, óçî³ âà³òãà÷àñóµáàòëàøäè.

— Îäàìëàð ñåíè áèð éèãèò òîïèáäè, ò´éëàðè á´ëñà êåðàê äåÿïòè,ýøèòèá õóðñàíä á´ëäèì. Áèðî³, ýµòè¸ò á´ë, ÿíà ³àñä ³èëèá³´éèøìàñèí, àõèð ñåí óëàðíè ÿõøè áèëàñàí-êó, — äåäè Îëèÿ³óþíãàí îµàíãäà.

— £àíèéäè éèãèòèì á´ëèá ³îëñà, áèðî³ áèçãà ´õøàãàíëàðãàîñîíëèê÷à éèãèò òîïèëàðìèäè? — äåá ÷ó³óð òèí îëäè Þëäóç.Èêêîâèíèíã íàôàñè è÷èãà òóøèá êåòäè. Áó — ïîê, µàëîë òóðìóøãàá´ëãàí èøîí÷èíè µàëè áóòóíëàé é´³îòìàãàí µàð ³àíäàé ³èç ó÷óí,õà¸ëèäàí êå÷à-êóíäóç íàðè êåòìàéäèãàí, àììî äîèìî ´çèãà òîðòèáòóðàäèãàí àçîá-ó³óáàòëè áèð ìàâçó ýäè... Àí÷à âà³òäàí êåéèí îðàãà÷´êêàí ñóêóíàòíè Þëäóçíèíã ´çè áóçäè:

— Îëèÿ, äóãîíàæîí, ñåí µàì àââàëðî³ ´ç é´ëèíãíè òîïèá îëñàíãÿõøè á´ëàðäè, áèç µàëè ¸ø ýêàíìèç, óìðèìèçíè áóíäàé áåñàìàð´òêàçèøãà µà³³èìèç á´ëìàñëèãè êåðàê. ¨øè êàòòàðî³ á´ëñà µàì,÷´ëî³-ï´ëî³ á´ëñà µàì áèðîðòàñèíè òîïèá, òóðìóø ³óðñàê, áîëà-÷à³àëè á´ëèá êåòñàê, êèøèëàð µàì áèçíèíã ´òìèøèìèçíèóíóòèøàðìèäè äåéìàí. “Áèëìàéèí áîñäèì òèêîííè, òîðòàäóðìàíæàáðèíè”, äåãàíè ìàíà øó á´ëàäè. Àãàð ´çèìèç èñòàìàãàíäà áóêóíëàðãà ³îëàðìèäèê. “Ñî÷è óçóí, à³ëè êàëòà” äåãàí ãàï µàì µà³ýêàí, àñëèíè îëãàíäà äóí¸äà óíóòèëìàéäèãàí íèìà ´çè?

— Ãàïèíã áèð µèñîáäàí ò´²ðèêó-ÿ, ìåí µàì øóíäàé ´éëàéìàí.Àììî, ìåíèíã øàðîèòèì ñåíèêèãà ´õøàìàéäè, ´ãàé îòàì ÿ³èíäà³àìî³õîíàäàí ÷è³àäèãàíãà ´õøàéäè, àãàð ó ÷è³³óäåê á´ëñà, ìåí óóéäà îðòè³ òóðîëìàéìàí, ³îëàâåðñà, áîðàäèãàí áèðîí èøîí÷ëè æîéèìµàì é´³...




— Óíäàé á´ëñà, áèçíèêèãà ³àéòèá êåë, èêêîâèìèç îéèìäàí êèéèìòèêèøíè ´ðãàíèá, áèð ä´êîí î÷àðìèç...

— Àéòèøãà îñîí, ëåêèí... ¥àé, ê´ðàðìèç, µîçèð÷à áó ãàïíè ³èëìàéòóðàéëèê, ñåíèíã øó ãàïèíããà µàì ðàµìàò, äóãîíàæîí. Ìåíäàíòàøâèøëàíìà, æóäà á´ëìàñà Óðóì÷èäàãè òî²àìíèêèãà êåòèá³óòóëàðìàí...

Îëèÿ îëäèãà òóøèá òóðãàí ´ðèì ñî÷èíèíã ó÷èäàí òóòàìëàá,ìàíãëàéèäàãè ìîøäåê ÷àíäè²èíè ñèëàá ³´éäè.

Þëäóç ´çèíèíã µàì äàðäè îðòèá òóðãàíèãà ³àðàìàé, äóãîíàñèãàà÷èíàðäè. Óíèíã ì´ëòèðàá òóðãàí áèð æóôò áå²óáîð îµó ê´çëàðèãà³àðàá óíãà ÷èíäàí µàì êóþíàðäè...

Îëèÿ êåòàäèãàí ÷î²äà óíãà ê´÷à-ê´éãà ê´ï ÷è³ìàñëèêíè, ´çèãàïóõòà âà îãîµ á´ëèá òóðèøíè ³àéòà-³àéòà òàéèíëàäè. Þëäóçäóãîíàñèíè êóçàòèá ³´éèá, ÿíà ´ç èøèãà ´òèðäè. Óíèíã ³´ëè èøäàýñà-äà, á´ëèá ´òãàí ãàï-ñ´çëàðäàí ñ´íã õà¸ëè ¸ïèðèëèá êåëà¸òãàíòóðëè-òóìàí ´éëàð áèëàí áóòêóë áàíä ýäè. Þðàãè à÷èøãàí µîëäàäóãîíàñèíèíã áàõòñèç êå÷ìèøëàðèíè ýñëàäè.

Áàõòè¸ð îíëàðäà, òèí÷, îñîéèøòà òóðìóø ³´éíèäà óë²àéãàí òàëàéîäàìëàð òóðìóøíèíã ÿíà áèð òîìîíèíè, óíèíã ýãðè-áóãðè,ìàøà³³àòëè, ñ´³ìî³ëè é´ëëàðè µàì áîðëèãèíè ê´ç îëäèãàêåëòèðîëìàéäè. Îëèÿ µàëè ã´äàêëèê âà³òëàðèäà¸³ îòàñèäàí, êåéèíýñà îíàñèäàí àéðèëäè. ¤í ó÷ ¸øãà êèðãàíäà ´ãàé îòàñèíèíã çóëìèãàó÷ðàäè. Óíèíã ïåøîíàñèäàãè ÷àíäè³ àíà øó ïàéòëàðäàãè òåíãñèçîëèøóâëàðäàí áèðèíèíã íèøîíàñè ýäè. ¤í ñàêêèçãà êèðãóí÷à ³èð³¸øëè à¸ëäàí µàì ê´ïðî³ èøëàðíè áîøèäàí êå÷èðäè.£àµâàõîíàäàãèëàðíèíã µàììàñè óíèíã áóíäàé êå÷ìèøëàðèäàí ò´ëè³õàáàðäîð ýäè. Øóíèíã ó÷óí óíè ê´çëàðèãà èëèøìàñ, àíîéè äåá³àðàøàðäè, Þëäóç ýñà óíãà à÷èíàð, ðàµìè êåëàðäè. ¤ç íàâáàòèäàÎëèÿ µàì ê´íãëèäàãè ñèðëàðèíè ¸ë²èç Þëäóçãàãèíà î÷àðäè. Èêêèæàôîêàøíèíã áàõòñèç òà³äèðëàðè óëàðíè ÿíàäà ÿ³èí, àæðàëìàñ,ñàìèìèé, ñèðäîø äóãîíàëàðãà àéëàíòèðãàíäè.

* * *Îëèÿíèíã: “Ñåíè áèð éèãèò òîïèáäè, ò´é ³èëàðìèø äåéèøàÿïòè”

äåãàí ñ´çè Þëäóçíèíã ðóµèé äóí¸ñèíè äîë²àëàíòèðèá þáîðäè, óíèøèðèí òóé²óëàðãà ÷´ìäèðäè. Ò´²ðè, ó àí÷àäàí áó¸í Àíâàðãà ê´íãèë³´éèá þðàðäè (Àíâàðäåê éèãèòãà µàð ³àíäàé ³èç µàì ê´íãèë ³´éèøèìóìêèí), øóíäàé áèð îäàìíèíã ïîê µàìäà ìó³àääàñ ìóµàááàò ³àñðèãàî¸³ áîñèá êèðèøãà ³àíäàé µàääè ñè²ñèí! Ó ôà³àò æóôò-æóôò á´ëèá,³´ëòè³ëàøèá ´øà ³àñðãà êèðèá êåòà¸òãàíëàðãà µàâàñ ³èëèá, ´çè ýñàóíèíã àòðîôèäà äåâîíàäåê àéëàíèá þðà îëèøè ìóìêèí, õîëîñ. Áèðî³...“ó ìåíè à³àëëè çàððà÷à ÿõøè ê´ðàðìèêèí...” äåãàí áèð ñàâîë óíèíãõà¸ëèäàí êåòìàñäè. Äàð¸ á´éèäà óíè ó÷ðàòãàí êóíäàí áîøëàá ³àëáèäàãè´ëèì èñòàãè àëëà³à¸³ëàðãà ²îéèá á´ëãàíäè ´øàíäà. Ó õóääè é´ëäàíàäàøãàí ÷îðàñèç áèð áå÷îðà ýäè. £´ëëàðèíè èøîí÷ëè µîëäà Àíâàðãàóçàòäè. Ó, ³èçíèíã ³´ëëàðèäàí òóòèá ³ó¸ø íóðèãà ÷´ìãàí äàëàãà,øîâ³èí-ñóðîíëè ³àéíî³ áàõòè¸ð µà¸ò ³´éíèãà îëèá êèðäè, ëåêèí, óáó åðäà µàð áèð îäàìíèíã ´çèãà ÿðàøà ´ðíè, èññè³ áîøïàíàñè,ìóµàááàòè, øîäëèê µàì ³àé²óñè áîð, óíèíã-÷è, õ´ø, íèìàñè áîð?Ôà³àò µàð ýñëàãàíäà þðàêíè óâóøòèðóâ÷è, ´ëèì ñîÿ òàøëàá òóðãàíêó÷ëè ³àé²óäàí ´çãà µå÷ âà³îñè é´³ ýäè.

Ó áîøèãà òóøèøè ìóìêèí á´ëãàí áàð÷à àçîá-ó³óáàòíè ëàµçàäà¸³òîðòèøãà, ´ç ìóµàááàòèíè, ³àé²ó-àëàìèíè ìàæðóµ ³àëáèíèíã ÷ó³óð³àúðèãà ÿøèðèøãà ìàæáóð á´ëàðäè.




¥àð ãàë ̧ ë²èç ³îëãàíèäà õà¸ëàí ́ çè áèëàí ́ çè ãàïëàøèá ́ òèðàäèãàíÞëäóç áó ñàôàð µàì ýøèêíèíã òà³èëëàãàíèíè, îíàñèíèíã Àíâàðáèëàí ãàïëàøà¸òãàí îâîçèíè ýøèòìàäè. Ò´ñàòäàí áîøèíè ê´òàðèá,îëäèäà ´çèãà ³àðàá êóëèá òóðãàí Àíâàðíè ê´ðèá, ÷´÷èá òóøäè.

Àíâàð ã´¸ ýøèêíè ò´ñìî³÷è á´ëãàíäåê èêêè ³´ëèíè êåðãàí÷à õè¸ëýíãàøèá, ýøèêíèíã ¸í òîìîíèãà îñèëèá òóðàðäè.

Þëäóç áîøèíè ³óéè ñîëãàí µîëäà ³´ëèäàãè èøíè äàâîìýòäèðàâåðäè. Óíèíã µàììà íàðñàíè èôîäàëàéäèãàí íóðëè ê´çëàðèíèóçóí êèïðèêëàðè ò´ñèá îëãàíäè, îðàãà ñèðëè, î²èð ñóêóíàò ÷´êäè.

— È÷êè ́ ëêà òîìîíãà ñàôàðãà îòëàíàÿïìàí, Þëäóçõîí. ¤çèì áîðèáóêàìíè ´øà åðëàðäàí èçëàá ê´ðìî³÷èìàí, — äåäè Àíâàð áèðîçäàíêåéèí.

— É´ëèíãèç î³ á´ëñèí, èëîµèì èøèíãèç ´íãèäàí êåëñèí, — äåäèÞëäóç áîøèíè ê´òàðìàé.

— Àãàð áèðîç âà³òèíãèç á´ëñà, äàð¸ á´éè òîìîíëàðíè àéëàíèáêåëñàê, äåäè Àíâàð.

— Ìàéëè.— Ñèç ÷è³àâåðèíã, ìåí þðèá òóðà òóðàìàí... Åòèá îëàðñèç?Þëäóçíèíã þðàãè áèðäàí äóïóðëàá óðäè. Ó áîøèíè ê´òàðìàñà-äà,

Àíâàðíèíã óíãà òèêèëãàí íèãîµèíè ñåçèá òóðàðäè. Íîìàúëóì áèðòóé²ó óíãà áóãóí àëîµèäà áèð èø þç áåðèøèäàí áàøîðàò ³èëà¸òãàíäåêýäè.

Óëàð äàð¸ á´éèãà îëèá áîðàäèãàí ̧ ë²èçî¸³ é´ëäàí ÷åòëàá, êèìñàñèç,ñîêèí äàëà òîìîíãà ÷è³èøäè. Áó îôòîá òàôòèäàí ³îâæèðàá êåòãàí,òèíèìñèç þðèá òóðãàí àðàâà, âåëîñèïåä, ìàøèíà, òðàêòîðëàðíèíã²èëäèðàêëàðèäàí òåêèñëàíèá êåòãàí òóïðî³ëè é´ë ýäè.

Þëäóçíèíã áèð òîìîíèäà ³óþ³ ́ ñãàí ïàñò á´éëè áóòàçîð, èêêèí÷èòîìîíèäà ÿøèë ìàéñàçîð, áåäàçîð âà ê´ðèìñèç ¸ââîéè ãóëëàð áèëàí³îïëàíãàí òàáèèé ´òëî³ êèøè áàµðè äèëèíè î÷ãàí µîëäà êàôòäàéÿñòàíèá ¸òàðäè. Áó êåíãëèêëàð îðàëàá òåêèñ á´é òîðòãàí êóìóøðàíãñåäàíàçîðëàð µàì ê´çãà òàøëàíàðäè. ßð³èðàá òóðãàí íàéçàäåê òèê òî²³îÿëàðè ÿì-ÿøèë ÿïðî³ëàð îðàñèäàí ò´êèëèá òóðãàí ³ó¸ø íóðèäàîïïî³ òóìàí áèëàí ò´ëãàíäåê ê´ðèíàäèãàí, îñòèíè øîõ-øàááàëàðâà ³óðèãàí ÿïðî³ëàð áîñãàí êè÷êèíà ´ðìîíçîð êèøèãà õóääè ìîµèðóñòà ðàññîìíèíã ì´é³àëàìè îñòèäàãè áèð ïàð÷à ìàíçàðà ñóðàòäåêê´çãà òàøëàíàðäè. Àíâàð óíè ´øà ðàñìäàãè ìàíçàðà è÷èãà áîøëàáêèðäè. Èêêîâè áàìèñîëè ́ çëàðèãà ́ õøàø ̧ ø, íîçèê èêêè òóï äàðàõòãàñóÿíèá, áèð-áèðèãà þçëàíèá òóðèøäè. Óëàðíèíã ïåøîíàñèäà,ÿíî³ëàðèäà µàì ³ó¸ø íóðëàðè æèëâàëàíèá ´éíàðäè (Áó ìàíçàðàëèðàñì ÿíàäà ìóêàììàëëàøäè, æîíëàíäè). Þëäóç íèµîÿòäà î÷èëèá,ã´çàëëàøèá êåòãàíäè, ê´çëàðè áèð æóôò ÷àðîñäåê ÷à³íàðäè, èêêèþçè áèëèíàð-áèëèíìàñ ³èçàðãàíäè. Íà³ áîøè óñòèäàí, äàðàõòøîõëàðè îðàñèäàí òóøèá òóðãàí îôòîá íóðè ã´¸ òàáèàò óíãàãèíà àòàáé´ëëàãàí íàôèñ êåëèí÷àêëèê ð´ìîëèãà ´õøàá êåòàðäè. Àçáàðîéèìóµàááàò òó²¸íèäàí Àíâàðíèíã þðàãè µàïðè³èá êåòäè.

Ó Þëäóçäàí ê´çëàðèíè óçîëìàé ³îëäè. Óíèíã ê´çëàðèäàí ÿì-ÿøèë´ðìîííè, ³ó¸ø ¸²äóñèíè, ´ç µàðîðàòè, ³óäðàòè áèëàí µàììà íàðñàíèýðèòèá þáîðèøãà ³îäèð á´ëãàí êó÷ëè ìóµàááàòíè µàì ïàé³àãàíäè.Áó, ³èç ³àëáèäà íèø óðãàí ïîê, µà³è³èé èëê ìóµàááàò ýäè. Íå÷àîéëàðäàí áåðè éèãèò ³àëáèíè èçòèðîáãà ñîëèá êåëãàí î²èð ´é âàèêêèëàíèøëàð ³àéëàðãàäèð ²îéèá á´ëãàí ýäè. Áèðî³ êóòèëìàãàíäàøó äàìëàðäà ÿ³èí åðäàí ãóðóëëàãàí ìîòîð îâîçè õóääè áèðíîõóøëèêíèíã þç áåðèøèäàí äàðàê áåðãàíäåê, áàìèñîëè èêêîâèê´ðèá òóðãàí òóøíè áóçèá, óé²îòèá þáîðãàíäåê á´ëäè. Óëàð áèð




âà³òíèíã ´çèäà áèðäàé ñåñêàíèá é´ëãà ³àðàøäè. É´ëäà ³àòîðëàøèáêåëà¸òãàí áèð íå÷à ìîòîöèêëëàð ³àòîðëàøèá þðèá êåëàðäè,µàéäîâ÷èëàð áàðè ³îðà ê´çîéíàêäà, ñî÷-ñî³îëëàðè ́ ñè³, ê´ðèíèøäàí¸âóçëèêëàðè øóíäî³ áèëèíèá òóðàðäè.

Àµìàäíèíã îäàìëàðè! — äåäè Þëäóç âàµèìà è÷èäà. Óíèíã ðàíãè³óâ î³àðäè.

Áóíäàé á´ëèøèíè Þëäóç àí÷àäàí áåðè ñåçèá þðàðäè. Àììî áóèøíèíã õóääè øó áóãóí, øó ïàéòäà þç áåðèøèíè ó àñëî êóòìàãàí,´éëàìàãàí µàì ýäè.

— £´ð³ìàíã, þðèíã, àââàë êàòòà é´ëãà ÷è³èá îëàéëèê, ³àíè,óëàð áèçíè íèìà ³èëèøàðêèí...

Ó Àíâàðíèíã ñ´çèíè ã´¸ õàëè µàì òóøèäà ê´ðà¸òãàíäåê ýøèòäè.Óëàð ³´ë óøëàøèá, êàòòà é´ëãà ÷è³èøäè. Àíâàð Þëäóçíè îð³àñèãàïàíàëàòèá, ÷à³³îíëèê áèëàí åðäàí áèð òîøíè îëäè.

Áèð òîìîíäà ò´ðò ³îíõ´ð æàëëîä, ÿíà áèð òàðàôäà éèãèò áèëàí³èç.

Ò´ðò ìîòîöèêë÷è õóääè ðîáîòäàé óëàðíè ³óðøîâãà îëèá, òîáîðà³èñèá êåëàðäè.

Óëàð æóäà ÿ³èí êåëèá ³îëèøäè. Éèãèò ³´ëèäàãè òîøíè óëàðíèíãáèðèãà ³àðàòèá îòäè-äà, ³èçíè ³´ëèäàí òîðòèá ³î÷ìî³÷è á´ëäè, àììî³î÷îëìàäè. Óíè òóòèá îëèøäè, ³óìëè õàëòàäàé ²àçàá áèëàí óíè ó¸³äàí-áó ¸³³à óëî³òèðèá, ÷àð÷àãóí÷à ìóøòëàøäè, î¸³ëàðè òîëãóí÷àòåïèøäè. £èç µèðñäàé áàðçàíãè áèð ýðêàêíèíã ³´ëèäà ³îï³îíãàòóøãàí ³óøäàé òèïèð÷èëàðäè, áà³èðàðäè, æîí-æàµäè áèëàí óíèíã³´ëèäàí þë³èíèá ÷è³èá, éèãèòíèíã ¸íèãà áîðìî³÷è á´ëàðäè. Óíèíãòèì-³îðà ³óþ³ ñî÷ëàðè ÷óâàëèá, þç-ê´çèíè ò´ñèá îëãàíäè. Íîòàíèøêèøè óíèíã ñî÷ëàðèíè áåà¸â ÷àíãàëëàá, áè³èíè áîðìè, þç-ê´çèáîðìè, äó÷ êåëãàí åðèãà à¸âñèç ìóøòëàð òóøèðäè. £èçíèíã íàôàñè´÷äè.

Ê´ç î÷èá-þìãóí÷à òåâàðàê-àòðîô ÿíà àââàëãèäàé æèìæèò á´ëèá³îëäè. £ó¸ø áó âàµøèéëèêêà äîø áåðîëìàãàíäàé, ́ çèíè àëëà³àåðäàíïàéäî á´ëãàí áóëóò îðàñèãà îëäè. É´ë óñòèäà áèð éèãèò, ñàë íàðèäàáèð ³èç ÷àëà æîí á´ëèá ¸òàðäè. Îëèñäàí áó ìàíçàðà ²îÿò ñèðëè âàìóäµèø ê´ðèíàðäè.

* * *Ñàðµàä áèëìàñ äàµøàòëè ãèðäîá. Þëäóç ́ øà ãèðäîáäà ã´¸ áèð ÷´ïäåê

³àë³èá òóðàðäè. Áó âî³åàëàð ãóâîµè á´ëãàí ôàëàê µàì äîøáåðîëìàãàíäàé, ³àòòè³ ²àëà¸íãà êåëèá, ôàð¸ä èëà ò´ë³èíëàíàð,ñî÷ëàðèíè þëèá ôàð¸ä ñîëãàí ìóøôè³ îíàäàé µàé³èðàð, á´çëàð,á´²èëàð ýäè... Óìèäíèíã ñ´íããè ó÷³óíè áèðäàí ´øà ò´ë³èíëàðîðàñèäàí áîø ê´òàðäè. “Êóò³àðèíãëàð!” äåá ñàäî áåðäè. Òóòèá îëèøìóìêèí á´ëãàí íàðñàíè èçëàá, ³´ëëàðèíè µàð¸íãà óçàòàðäè. Áèðî³,àòðîôäà ́ ðêà÷-´ðêà÷ ò´ë³èíëè ñóâäàí, õ´ìðàéãàí áóëóòëàðäàí áîø³àµå÷ íàðñà ê´ðèíìàñäè...

Ò´ñàòäàí ó Àíâàðíè ê´ðèá ³îëäè! Ó ³èð²î³ á´éëàá î²èðîäèìëàãàí÷à ²àðá òîìîí êåòèá áîðàðäè. Þëäóçíèíã ³è÷³èðèøëàðèíèó ýøèòìàñäè.

Êå÷ãà ÿ³èí ó ðîñòäàí µàì ÷ó³óð óìèäñèçëèê è÷èäà áåèõòè¸ðáà³èðèá óé²îíèá êåòäè. ¨ñòè²è, ñî÷ëàðè ³èçíèíã ê´ç ¸øèäàí æè³³àµ´ë á´ëèá êåòãàíäè...

Ýðòàñèãà ýðòà áèëàí Àíâàðíè é´³ëàá, êàñàëõîíàãà áîðãàíÃóëñóìõîí àÿ áèðäàíèãà ÿíàäà ³àðèá ìóíêàéèá, è÷èãà ñè²ìàé³îëãàí äàðä-àëàìäàí ñàð²àéèá, ê´çëàðè ́ ÷à¸òãàí øàìäàé ïèëäèðàá




³îëãàí µîëäà ç´ð²à óéèãà ³àéòèá êåëäè. Þëäóçíèíã êàðàâîòèäà´òèðèá:

— Áîëàì, µîçèð àéòàäèãàí ãàïèì ñåíãà î²èð áîòèøèíè áèëàìàí.Ëåêèí íà÷îðà, áàðèáèð àéòìàñàì á´ëìàéäè. Ê´ï÷èëèê áèçãà ñîâó³³àðàø ³èëÿïòè. Àíâàðíèíã ÿ³èíëàðè-êó, àéíè³ñà, èí÷èíóí. Óëàðá´ëãàí ãàïëàðäà ñåíè àéáäîð ³èëèøìî³äà. Ñåí ýíäè Àíâàðíè áóòêóëóíóò, óëàðíèíã òàëàáè µàì øóíäàé, — äåäè ÷ó³óð õ´ðñèíãàí µîëäàî²èð òèí îëèá. Îíà ³èçèãà ê´ç ³èðè áèëàí ³àðàá ³´éèá, ÿíà äàâîìýòäè. — ¥à, àéòãàí÷à, Àíâàðíèíã àµâîëè àí÷à äóðóñò á´ëèá ³îëèáäè.Áîðñàì, ê´çèíè î÷èá ¸òãàí ýêàí. Þçè òàíèá á´ëìàéäèãàí á´ëèáêåòèáäè... Óëàðãà µàì óâîë, ́ ç æèãàðïîðàñè áèðîâíèíã ³èçèíè µèìîÿ³èëàìàí äåá øóí÷àëèê êàëòàê åá, ´ëàð µîëãà êåëèá ³îëñà, îòà-îíàáóíãà ³àíäàé ÷èäàñèí...

Þëäóç ³àë³èá ÷è³³àí ¸øíè ÿøèðèø ó÷óí ê´çèíè þìäè, áèðî³êèïðèêëàðè îðàñèäàí èêêè òîì÷è ̧ ø ñèçèá ÷è³èá, ÿíî³ëàðè óñòèäàò´õòàá ³îëäè. Íå÷óíäèð óíèíã ¸äèãà áîÿãè áó²äîéçîðäàãè ÿð³èðî³íàðñà êåëäè. Ó êèøèíè àçîá-ó³óáàòäàí õàëîñ ³èëàðäè, äóí¸äàãèµàììà ²àì-àíäóµëàðíè óíóòòèðàð, ñàìî á´øëè²è ñàðè ïàðâîçýòòèðàðäè...

* * *Þëäóç íàôèñ êðåïäåøèí ê´éëàãèíèíã ̧ ³àñèíè ó÷èí÷è ìàðòà ñ´êèá

òèêà áîøëàãàíäà îíàñè ÷èäîëìàäè:— ¥îé íàµñ áîñãàí ³èç, õà¸ëèíã ³àåðäà ´çè? Áîøèìãà áèòãàí áàëî

á´ëäèíã-êó! Øóíäàé êóíèìèçãà ÿðàá òóðãàí èøãà á´éíèíã ¸ð áåðèáèøëàé äåìàéñàí-à?!..

Þëäóç áîøèíè ³óéè ñîëäè. Îíàñèíèíã µàð áèð ñ´çè óíèíã þðàãèãàíàøòàðäåê áîòàð, ÿðàñèãà òóç ñåïãàíäåê àçîáëàðäè: øóíèíã áèëàíáèð âà³òäà, îíàñèíèíã ²àçàáäàí òóíäëàøãàí àôòè, äàðä-àëàìäàí÷à³÷àéãàí ê´çëàðè óíäà ³´ð³èí÷ µàì à÷èíèø àðàëàø ²àëàòè µèññè¸òóé²îòàðäè. Þëäóçíèíã æàâîá ³àéòàðãèñè êåëìàé, áîøèíè åëêàñè è÷èãàòè³èá îëàðäè, þðàêäàí îòèëèá ÷è³à¸òãàí ê´ç ¸øëàðèíè êó÷ áèëàíè÷èãà þòèá, ´ç ¸²èäà ´çè ³îâðèëàðäè...

Óíèíã îíàñè èëãàðè áóíäàé ýìàñäè. Âàçìèí, êàìãàï, õóøôåúë à¸ëýäè. Îíàíèíã áóíäàé á´ëèøèãà Þëäóçíèíã ´çè àéáäîð ýäè. Àíâàðóëàðíèêèãà êåëìàéäèãàí á´ëãàíäàí áåðè, Þëäóçíèíã õèçìàòãàæîéëàøèø îðçóñè ê´ïèêäåê é´³³à ÷è³³àíäàí áó¸í ó àíà øóíà³àá´ëèá ³îëãàíäè.

Áó èøëàðíèíã µàììàñèäà áîø³àëàðäàí ãèíà ³èëèøãà µà³³èé´³ëèãè µàì Þëäóçãà ÿõøè à¸í. Øóíèíã ó÷óí, ãàð÷è äàðäè ´çèãàåòèá îðòñà-äà, ó îíàñèíèíã óðóøèá-³àð²àøëàðèíè è÷èãà þòèøãàìàæáóð ýäè.

Àíâàðäàí óçèë-êåñèë àéðèëèá ³îëãàíèãà èøîíãàí êóíäàíáîøëàá Þëäóç ÿíà õà¸ëëàðãà áåðèëàäèãàí á´ëèá ³îëè. Àíâàð áèëàí´òêàçãàí µàð áèð äà³è³à, óíèíã êóëèìñèðàøè, ³îâî²èíè óþøè,ñ´çëàðè, þðèøè, ´òèðèø-òóðèøëàðè ëàµçà ñàéèí Þëäóçíèíã ê´çîëäèäàí ´òàâåðàð, òàêðîðëàíàâåðàðäè. Óíèíã ñ´çëàðèíè, µàð õèëðóµèé µîëàòèíè ÿíàäà ÷ó³óð òóøóíèøãà òèðèøàðäè. Áèðãèíàíàðñàãà, Àíâàðíèíã ñ´çèíè ÿõøè ê´ðèøëèãèãà óíèíã èøîí÷èêîìèë ýäè. Óëàð áèðãà á´ëãàí ÷î²ëàðäà ó Þëäóçãà ´çèíè óí÷àÿ³èí òóòìàñäè. Óíèíã ôåúëè ´çè ²àëàòè ýäè. Áèð ³àðàñàíãõóø÷à³÷à³, ñ´çàìîë, áèð ³àðàñàíã ³îâî³ëàðè ñîëèíãàí, îäàìîâè.Àéíè³ñà, Þëäóçíèíã ¸êè îíàñèíèíã ìèííàòäîð÷èëèê áèëäèðèáàéòãàí ñ´çëàðèíè ýøèòèøíè õîµëàìàñäè. Þëäóç óíè ýíäè6 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




êåëìàéäè äåá óìèäèíè óçèá ³´ÿ ³îëàðäè, áèðî³ àççà-áàççà ê´êäàíòóøãàíäàé áèðäàí ïàéäî á´ëàðäè. Áèð ñàôàð ó ðîñà ÿðèì êóíãà÷àáèð î²èç µàì ñ´çëàìàé, ôà³àò óñòè-óñòèãà òàìàêè ÷åêèá ´òèðäè.Áèð ÷è³èá êåòãàí÷à áèð îé÷à é´³ á´ëèá êåòäè. Îõèðè êåëèá,Þëäóçíè àéëàíèá êåëèøãà òàêëèô ³èëäè, áèðî³ Þëäóç óíèíãê´íãëèäà íå ãàï áîðëèãèíè áèëîëìàäè, áàëêè ýíäè ó óìðáîäáèëîëìàñà µàì êåðàê. Ëåêèí ó ´øà ´ðìîíçîðäà êå÷ãàí ³èñ³àãèíàôóðñàòíè, Àíâàðíèíã îøè³îíà òèêèëãàí ê´çëàðèíè ìàíãóóíóòîëìàéäè, ´ëèì îëäèäà µàì éè²ëàá òóðèá ´øà äà³è³àëàðíè,´øà êóíëàðíè ýñãà îëàäè.

Þëäóç òàø³àðèãà ÷è³èøíè, îäàìëàðãà ê´ðèíèøíè õîµëàìàñäè,ÿ³èí êèøèëàðíè ³èäèðèá áîðèá: “Ìåíèíã èøãà êèðèøèì íèìàá´ëàäè, ´éëàøèá ê´ðäèëàðèíãìè?” äåá ñ´ðàøíè µàì èñòàìàñäè.Øóíèíãäåê, µîçèðãè èøèäà µàì ´çèíè µàð ³àí÷à ìàæáóðëàñà-äà,óíäàí òèêóâ÷è ÷è³ìàñëèãè ´çèãà à¸í ýäè. Äåðàçàäàí ê´ðèíèá òóðãàíêè÷êèíà äóí¸, îíàñèãà êèéèì òèêòèðèøãà êåëàäèãàí êàòòà ¸øäàãèà¸ëëàð óíè ³èçè³òèðìñäè. Óíèíã õà¸ëè ýãðè-áóãðè ê´÷à ìóéèëèøèäàí,õàðîáà óéëàðäàí, ²èéáàò ³èëèøäàí áîø³àíè áèëìàéäèãàí, µàð íàðñàãààðàëàøàâåðàäèãàí òóð³è-òàðîâàòëàðè ñîâó³ õîòèíëàðäàí áåçèá, õà¸ëàíîëèñëàðãà êåòàðäè. Ó ´çèíè êàòòà øàµàðëàðäà, ìà²ðóð, êåëèøãàí,áèëèìëè ³èç-éèãèòëàð îðàñèäà, âèçèëëàá àéëàíèá òóðàäèãàíôîòîãðàôëàð îëäèäà ê´ðàðäè. ¥àòòî ãîµî ³èëà¸òãàí èøèíè, åÿ¸òãàíîâ³àòèíè µàì óíóòàðäè. Óíèíã áó îäàòè îíàñèíè áàòòàð æè²èáèéðîí³èëàðäè. Áèð ìàðòà ó µàòòî: “¥îé íîäîí ³èç, ýñèíãíè éè²èá îëäåéìàí!” äåá áà³èðèá, ³´ëèäàãè é´²îí ³àé÷èíè Þëäóçãà ³àðàòèáîòäè. £àé÷è Þëäóçíèíã ÷àêêàñèíè ñèéïàá ́ òèá, îð³àñèäàãè äåâîðãàáîðèá ñèí÷èëèá ³îëãàíäè.

Îëèÿ êåëäè. Ó Þëäóçãà ÿíãè õàáàð êåëòèðãàíäè. Óíèíã àéòèøè÷à,øàµàðäàãè èøñèç ¸øëàð ìóñè³à ãóðóµè òóçèøãàíìèø. Óëàðíèíãýëåêòðîí ÷îë²ó âà ìèëëèé ìóñè³à àñáîáëàðè áîð ýêàí. Ìàíà øóêóíëàðäàãè ò´é-µàøàìó, ê´íãèëõóøëèêëàðíè ê´òàðà ñàâäî ³èëèá,´çëàðè îâîç òàñìàñè èøëàá, ðîñà äîíã ÷è³àðãàíìèøëàð. Óëàð Þëäóçäåê“êèíî ñàíúàòêîðè”íèíã ´ç ñàôëàðèãà ³´øèëèøèíè îðçó³èëèøëàðêàí, áóíèíã ó÷óí óëàð Þëäóçíèíã µàììà òàëàáèíè ò´ëè³àäî ³èëèøãà µàì ðîçè ýêàíëàð.

Þëäóç áó ôóðñàòíè ²àíèìàò áèëèá, ³´ëäàí áåðìàñëèêêà ³àðîð³èëäè. Áèðî³ ó îíàñèíè áó èøãà ³àíäàé ³èëèá ê´íäèðèøèíè áèëìàñäè.

Îíàñè óíèíã ³àíäàéäèð ³´øè³÷è á´ëèøèãà æîí-æàµäè áèëàí ³àðøèýäè. Óíèíã òóøóíòèðèøëàðèãà, ê´ç ̧ øëàðèãà ïàðâî µàì ³èëìàäè. Áèðò´ï ́ ²èë-³èçëàð ðàµáàðñèç, êå÷à-êóíäóç áèðãà þðñà, àéòàäèãàíè ôà³àòêóéäèì-¸íäèì, áåëëàðèíè ò´ë²àá, ´éèíãà òóøèø á´ëñà, óíäà î³èáàòèíèìà á´ëàðäè, äåá áèòòà ãàïèäà òóðèá îëäè. Îíà-áîëà áèð-áèðèíèê´íäèðîëìàäè. Îõèðè Ãóëñóìõîí àÿ ³àòòè³ óðèøèá áåðäè:

— Ãàïèìãà êèðìàéäèãàí á´ëñàíã, é´³îë óéäàí, îíàì áîð,ñèíãëèì áîð äåá òèëèíããà îëìà, ìåí µàì ñåíäåê øàðìàíäà, áóçó³³èçíè µà¸òäà ê´ðìàãàí á´ëà ³îëàé, µàðíà áîøèìäàí áèð áàëîéèîôàòíèíã àðèãàíè!

Áó ãàïëàð Þëäóçíèíã ñóÿê-ñóÿãèäàí ´òèá êåòäè, ó ÷óð³ ýòìàéêåðàêëè ó-áó íàðñàëàðèíè îëäè-äà, ýøèêíè òàðà³ëàòèá ¸ïèá ÷è³èáêåòäè. Þëäóçíè ðîñòäàí µàì ÷è³èá êåòàð, îíàèçîðíèíã äèëèíè ÿíàäàâàéðîí ýòàð äåá ñèðà ´éëàìàãàí Ãóëñóìõîí àÿ óíèíã îð³àñèäàíþãóðìî³÷è, ò´õòàìî³÷è µàì á´ëäè, àììî áîøè àéëàíèá, ê´çëàðèòèíäè, òóðãàí åðèäà ÷´êêàëàá ìèõëàíãàíäàé ´òèðèá ³îëäè, êåéèíêó÷ áèëàí òîøèá êåëãàí ê´ç ¸øëàðèíè ñåëäåê ò´êäè.




Þëäóç ê´÷àëàðäà íèìà ³èëàðèíè áèëìàé óçî³ äàéäèá þðäè. Óéíèòàøëàá ÷è³ìî³ îñîí èø ýìàñ. Áó êå÷àäà ó ýíäè ³àåðäà ³´íèì òîïàäè?Ýðòàãà-÷è? Êåéèí-÷è? Îëèÿíèêèäà áèð íå÷à êóí òóðàð, àììî äîèìèé³îëîëìàéäè-êó. Àââàë Îëèÿíèíã ¸ðäàìèäà áîÿãè ìóñè³à ãóðóµèíèèçëàá òîïèøè êåðàê. Ó åð ê´íãèëäàãèäåê ÷è³ñà, èøëàðè èçèãà òóøãàíèøó á´ëàäè. Áèðî³, èø ó ´éëàãàíäåê á´ëìàñà-÷è? ¥îçèð÷à, áóòîìîíèíè ´éëàìàé òóðãàíè ìàú³óë.

Ó Îëèÿíèíã óéèäà á´ëìàñëèãèíè áèëèá òóðñà-äà, òîëåèíè ñèíàáê´ðèø ó÷óí ò´²ðè óíèêèãà áîðäè. Áàõòãà ³àðøè, ó µà³è³àòàí µàìóéèäà é´³ ýäè. Áàëêè, ³àµâàõîíàäàäèð?

Êóí µàì î²èá, êå÷ êèðìî³äà ýäè. É´ëëàðãà èøäàí ³àéòà¸òãàíâåëîñèïåäëèëàð âà ïè¸äàëàð, ìàøèíà-àâòîáóñëàð ñè²ìàñäè. ¤øàøîøèëèí÷, ³àíäàéäèð ìóµèì èøíè ê´íãèëëàðèãà òóêêàíäåêê´ðèíãàí îäàìëàð, îíäà-ñîíäà ´òèá ³îëàäèãàí µàøàìàòëè åíãèëìàøèíàëàð, ³èç²èí âà òàíòàíàëè µà¸ò ³àéíà¸òãàí ê´÷à Þëäóçãà áåãîíàé´ëàê á´ëèá ê´ðèíäè. Ó ´øà ³àéíî³ µà¸ò ³´éíèãà èíòèëãàíäè, àììîµà¸ò óíè ³´éíèãà îëìàäè. Ó õóääè ç´ð î³èì óñòèäà ñîµèë ñàðè ñóðèáòàøëàíãàí ³àìèø-³è¸³ëàðäåê áèð ÷åòãà ÷è³èá ³îëäè. Ó ´ç îëäèãàáèð é´ë î÷èø, îäàìäåê ÿøàø ó÷óí ÿíà ³àí÷àëàð áàäàë ò´ëàðêèí?Óíè ÿíà ³àíäàé èøêàëëèêëàð, äàðä-àëàìëàð êóòà¸òãàíèêèí? Óíèíãçàèô æóññàñè, äàðä-àëàìäàí ýçèëãàí óëàðãà ÿíà ³àí÷àãà÷à áàðäîøáåðîëàðêèí?..

Îñìîííèíã ÿðìèíè ³îïëàãàí êå÷êè êóç øàôà²è àâòîáóñëàð,áèíîëàðíèíã äåðàçàëàðè, ä´êîíëàðíèíã îéíàëàðèäà ÷à³íàá, ²èøò¸ò³èçèëãàí ê´÷àãà ýðòàêíàìî ìàíçàðà áàõø ýòãàíäè. Ìàøèíàëàð,é´ëîâ÷èëàð îçàéèá, é´ëëàðãà áèðäàíèãà ñóêóíàò ÷´êêàíäåê á´ëäè,äàðàõòëàðíèíã ñàð²àéãàí ÿïðî³ëàðè íîìîçøîì ïàéòèíèíã ²èð-²èðýñãàí øàìîëèäà ëàðçîí ó÷èá òóøìî³äà ýäè.

Þëäóç ýíãàøèá, åðäàí áèð äîíà ñàð²àéãàí ÿïðî³íè îëàðêàí,áó µîëàò óíãà ø´õ áîëàëèê âà³òëàðèíè, µå÷ íàðñàäàí ²àìè é´³,´éèíäàí áîø³àñèíè áèëìàéäèãàí ÷î²ëàðèíè ýñëàòäè. Ó õà¸ë áèëàíá´ëèá, ³àíäàé ³èëèá äàð¸ á´éèãà êåëèá ³îëãàíèíè ñåçìàé ³îëäè.Î¸²è óíè ³àíäàé ³èëèá áó åðãà áîøëàá êåëãàíèêèí, áèð éèëîëäèí, õóääè øóíäàé êóíëàðäà, µàììà íàðñàäàí óìèäèíè óçãàí,µà¸òäàí ò´éãàí ïàéòëàðäàãè åðãà êåëãàí Àíâàðíè ó÷ðàòãàíäè. Êèìáèëàäè, óíè áóãóí µàì ó÷ðàòèá ³îëàðìèêèí... Óíèíã þðàãèáèðäàíèãà îäàòäàí òàø³àðè äóêóðëàá óðäè. Ó áóíèíã õîì õà¸ëýêàíëèãèíè áèëèá òóðñà-äà, ê´ïðèê òîìîíãà òåç þðèá êåòäè. Àíà,µàéáàòëè óëêàí ê´ïðèê, çèíàïîÿëàð. Ó ê´ïðèêêà ³àäàì ³´éèøèáèëàí î¸³ëàðè áåèõòè¸ð òèòðàá êåòäè, áó òèòðî³ óíèíã áóòóíâóæóäèãà òàð³àëäè. Ó ´çèíè ³àíäàéäèð ³óäðàòëè êó÷ ÷àíãàëèãàòóøãàíäàé µèñ ³èëäè. Ìóçäåê ïàíæàðàíè òóòèá òóðèá, ïàñòäàøèääàò áèëàí î³à¸òãàí ñóâãà ³àðàäè. Äàð¸ ´øà-´øà âàµèìàëèµàé³èðèá, äàµøàòëè ò´ë³èíëàðèíè ñàï÷èòèá î³èøäà äàâîì ýòàðäè.

Þëäóç äàð¸ãà äàµøàò è÷èäà òèêèëèá ³îëäè. Áàäàíè æèìèðëàá,òåçäà áîøèíè îð³àãà îëäè. Áèðîç íàðèäà òîð øèì, ýñêè êàòàêê´éëàê êèéãàí, ñî÷ëàðè ò´ç²èí, ïóô äåñà ó÷èá êåòãóäåê îæèç áèðáàíäà óíãà µàéðîí ³àðàá òóðàðäè. Ó Þëäóçíèíã áîøèíèê´òàðãàíèíè ê´ðèá, ÿêêàì-äóêêàì ñàð²èø ñ´éëî³ òèøëàðèíèòèðøàéòèðèá êóëäè.

— Ìåí ñèçíè... Ìåí µàëè ñèçíè ´çèíè äàð¸ãà òàøëàìî³÷è äåá´éëîâäèì, — äåäè ó.

Þëäóç ñåððàéèá ³îëäè. Ó õóääè øó åðäà áó ñ´çíè Àíâàðãà àéòãàíäè.Àíâàð áóðèëèá ³àðàá, µàíãó ìàíã á´ëèá ³îëãàí ýäè ´øàíäà, ñ´íãðà




êóëèìñèðàá: “Õîòèðæàì á´ëèíã, ìåí ´çèìíè µàëîê ýòìî³÷è á´ëñàì,µàðãèç ñóâãà òàøëàìàéìàí, ìåí ñóâäà ñóçèøãà óñòàìàí” äåãàí ñ´çëàðèóíèíã ³óëî²è îñòèäà ÿíà áèð áîð æàðàíãëàãàíäàé á´ëäè. Òà³äèðèàçàëäà áîðèíè ê´ðìàé èëîæ é´³. Þëäóç ́ øàíäà àéòãàí ãàïèíè ýñëàäè.Ó àíîâè îäàìãà íèìàäèð äåìî³÷è áóëäè-þ, àììî î²èç æóôòëàøãàµàì ìàæîëè ³îëìàãàí ýäè. Áóíèíã óñòèãà, øó ïàéòäà óíèíãäåê áèðµàìðîµíèíã á´ëãàíè µàì áàµàðíàâ. Ó ê´ïðèê çèíàïîÿñèãà ÷´êäè,ñóìêàñèíè ýòàãèãà ³´éèá ³´éäè. Ê´çèíèíã ³èðè áèëàí ³àðàá, áîÿãèîäàìíèíã µàì ñàë íàðèäà ´òèðãàíèíè êóçàòèá òóðäè.

Ó ìóíãëè áèð êóéíè õèðãîéè ³èëà áîøëàäè. Þðàãèäà óíèíãñ´çëàðèíè òàêðîðëàðäè, ³´øè³ áèëàí áàðîáàð îòèëèá ÷è³à¸òãàí ê´ç¸øëàðèíè ò´õòàòèøãà òèðèøàðäè.

— Óéèíãèçäàí ³î÷èá ÷è³³àíãà ´õøàéñèç-à, ³èçèì? — äåäè áîÿãèîäàì çàèô, òèòðî³ âà µàñðàòëè áèð îâîçäà.

— ¥à. Ñèç-÷è?— Ìåí µàì øóíäàé. Äóí¸ êåíã-ó, ²àðèáëàðãà òîð ýêàí...Ó õóääè áèð áàëàíä òåïàëèêêà êó÷àíèá ÷è³à¸òãàí ìîòîöèêëäåê

çåðèêàðëè îµàíãäà áèð õèë ²èí²èëëàá ãàïèðàðäè. Þëäóç óíèíã ³îëãàíñ´çëàðèíè òóøóíîëìàäè. Ñ´íãðà èêêîâè µàì óçî³ âà³ò æèì ³îëäè.Þëäóç ´ðíèäàí òóðèá, êàòòà ê´÷à òàðàôãà ³àðàá þðäè, µàëèãè îäàìáîøèíè òèççàäàí ê´òàðèá, ³èçíèíã îð³àñèäàí òààææóá âà àôñóñ áèëàí³àðàá ³îëäè.

Îëèÿ µàëè µàì óéèãà ³àéòèá êåëìàãàíäè. Êèì áèëàäè, ³à÷îí ³àéòèáêåëàäè. Þëäóç óíèíã ³àµâàõîíàäà ýêàíëèãèíè áèëàäè, àììî ó åðãàáîðèøíè õîµëàìàñäè. £îðîí²óëèê ýñà òîáîðà ³óþ³ëàøèá áîðàðäè.Áåøàô³àò ³îðîí²óëèê, µàäåìàé ´çèíèíã ³îðà ÷îäèðëàðèíè ¸éèá, åð-æàµîííè ´ðàá îëàäè. Çàìèíäàãè µàììà ðàçèëëèêëàð, êóí íóðèäàí,¸ðó²ëèêäàí, îøêîðàëàíèøäàí ³´ð³àäèãàí áàð÷à æèíîÿò,øóìëèêëàðãà æîí êèðàäè, µàðàêàòãà êåëàäè. Ðàçèë îäàìëàðê´íãèëëàðèäà êèðè é´³, µàëîë êèøèëàðãà ´õøàá, êå÷àëàðíè øèðèíóé³óäà ´òêàçîëìàéäè. Þëäóç ãóíîµêîðëèê òóé²óñè è÷èäà îíàñèíè,ñèíãëèñèíè ê´ç îëäèãà êåëòèðàäè. É´³, óëàð µàì õîòèðæàìóõëà¸ëìàéäèëàð, óíèíã — Þëäóçíèíã ñàáàáèäàí îíàñè êàðàâîòíèíãáîøèäà èÿãèíè òóòèá ´òèðãàí÷à òèíìàé óô òîðòàðäè.

Ýøèêíèíã µàð áèð îâîçèäàí óìèäëàíèá, ê´÷àãà íå÷à áîð ÷è³èáêåëàäè. Ïîê, î³ê´íãèë ñèíãëèñèíèíã óé³óñèãà âàµèìà, áàõòñèçëèêñîÿ òàøëàá òóðàäè.

Íèµîÿò, ê´÷à ÷èðî³ëàðè µàì ¸íäè. É´ëîâ÷èëàð ñèéðàê ýäè.Ò´ñàòäàí ÿ³èíäàãè ê´÷àäàí ìîòîöèêëëàðíèíã òàðèëëàãàí îâîçè

ýøèòèëäè. Êå÷à æèìæèòëèãèíè áóçãàí áó îâîçëàð äàµøàòëè ³óþíäåê,á´ì-á´ø àñôàëüò ê´÷àëàðíè, êóç êå÷àñèíèíã òèí÷ îñìîíèíè ëàðçàãàêåëòèðàäè. Þëäóçíèíã þðàãè äóêèëëàá óðèá êåòäè. Âåëîñèïåäëèêýðêàêëàð óíèíã îëäèãà êåëãàíäà òåçëèêíè ñåêèíëàòèá, åá ³´éãóäåêòèêèëèá ³àðàøàðäè. Ê´÷àíèíã íàðèãè òîìîíèäàí µóøòàê îâîçëàðè³óëî³³à ÷àëèíàðäè. ¢àëàòè ÿñàíãàí, ïàðäîç-àíäîçëè èêêè à¸ë óíãàáîøäàí-î¸³ ñèí÷èêëàá ³àðàá ´òèá êåòèøäè.

Þëäóç øîøèëèí÷ èøè áîð îäàìäåê ê´ðèíèøãà òèðèøèá, ³àäàìèíèæàäàëëàòäè, ê´çèíè îëäèíäàãè êàòòà é´ëäàí óçìàé, ³à¸³³àîøè³à¸òãàíèíè ´çè µàì áèëìàñäè.

* * *ßíà ³àµâàõîíà, õèðà ¸íèá òóðãàí ðàíãëè ÷èðî³ëàð, µàð åð-µàð

åðëàðäà ´çëàðèíè ê´ç-ê´ç ³èëèá ´òèðãàí ³èçëàð.Àíà Îëèÿ, ê´ðèíèøäàí áîø³à þðòëèêëèãè áèëèíèá òóðãàí áèð




ýðêàê óíèíã ³´ëëàðèíè ³àéèðèá, î²çèãà àðî³ ³óéìî³÷è á´ëàðäè.Êåëèøãàí éèãèòëàðíèíã ́ ðòàñèäà íîçëàíèá ́ òèðèáäè. Ôîòèìà, Àíîð,Çóëôèÿëàð ê´ðèíìàéäè, óëàðíèíã ´ðíèäà ´ðòà ìàêòàá ´³óâ÷èëàðèãà´õøàãàí áèðíå÷à ̧ ø ³èçëàð ́ òèðèøàðäè. ̈ ø á´ëà òóðèá ³àåðäà þðãàí³èçëàð ýêàí áóëàð, áèð ³´ëèäà ³àäàµ, ÿíà áèð ³´ëèäà òàìàêè,ýðêàêëàðíèíã ê´çèãà òèêêà ³àðàøëàðèíè àéòèíã. Óëàð îðàñèäàãèêèéèìëàðè îäìèãèíà, á´òàê´ç ³èç µàììàñèäàí ñîääàñè á´ëñà êåðàê.£îðäàí ³óòóëèá ¸ì²èðãà òóòèëãàí áèð ø´ðëèêäèð. ¤çè ´øà åðäà´òèðèáäè-þ, õà¸ëè áîø³à åðëàðäà êåçàðäè. ¥óðêàê êèéèêäåê ÷´÷èá,êèìëàðãàäèð ¸ëáîðãàíäåê æàâäèðàá ³àðàð, ãîµèäà ê´çëàðè ëèììî-ëèì ¸øãà ò´ëèá, éè²ëàá þáîðàäèãàíäåê ê´ðèíàðäè.

Íèãîðà áèð òàíèø îäàìíèíã ̧ íèäà ́ òèðèáäè. Ó ́ øà îäàìíè èøâàëèæèëìàéèøëàðè áèëàí àëëà³à÷îí ´çèãà ìàôòóí àéëàá á´ëãàíäè. Áóåðãà òåç-òåç òàøðèô áóþðàäèãàí òóíãàí éèãèòè áèëàí íèìàëàðíèäèðïè÷èðëàøèá ñ´çëàøàðäè. Þëäóç ó éèãèòíè ê´ï ê´ðãàí, èëãàðè ó ³îðäåêîïïî³ ñî³îëè ê´êñèãà òóøèá òóðàäèãàí þçè ÷´çèí÷î³, òàí³à áóðóíëèáèð òóíãàí ì´éñàôèä áèëàí áèðãà êåëàðäè. Êåéèí ³àðèÿ ê´ðèíìàéêåòäè. Àéòèøëàðèãà ³àðàãàíäà, ó è÷êàðè ´ëêàëàðäà ÷åò ýëëèêëàð³´íàäèãàí ìåµìîíõîíàäà òóðàðìèø...

Þëäóç ³àðèéá øèøèá êåòãàí ³îâî³ëàðè îñòèäàí Íèãîðà âà óíèíãîëäèäà ìàúíîëè òèðæàéèá òóðãàí òóíãàí éèãèòãà íàôðàò áèëàíòèêèëàäè. Óëàð áåµàä õóðñàíä, ìàìíóí. Áàëêè, íàâáàòäàãè ðàçèë,æèíîèé èøëàðèíè áàðòàðàô ýòãàíëàðè ó÷óí øóíäàé øîä, ìàñðóðá´ëà¸òãàíäèðëàð?

Þëäóçíèíã ê´ç îëäèäàãè µàììà íàðñà ã´¸ ³àáèµ òóøãà ´õøàáê´ðèíàðäè. ßíà áèð òóðìóø — îíàñè, ñèíãëèñè, Àíâàð, óíèíã êèíîþëäóçè á´ëèø ò´²ðèñèäàãè îðçóñè, ³´øè³ëàðè óíäàí òàìîìéèðî³ëàøãàíäè. Áàëêè áóëàðíèíã µàììàñè óíèíã òóøèäèð. Ýµòèìîë,óíèíã ïåøîíàñèãà øó µà¸ò, ìàíà øóíäàé á´ëàäè äåá ÿøàø àçàëäàíáèòèëãàíäèð...

¤é-õà¸ëëàðíèíã êó÷ëè ãèðäîáè ýñà óíãà òèí÷ëèê áåðìàñäè. Ã´¸ óíãà´çè õîµëàãàí íàðñàñèíè ìóµàé¸ ³èëãàíäàé ê´ðèíàðäè. Áàúçèäà ýñà øàµàðòàø³àðèñèäàãè áèð ³àâàòëè õèëâàò µîâëèãà áîøëàá áîðàðäè. Ñèðòäàí³àðàãàíäà àòðîôäàãè óéëàðäàí ôàð³ ³èëìàéäèãàí áó óéíèíã è÷è áîø³àáèð äóí¸ ýäè. Åðãà ñîëèíãàí óçóí, þìøî³ ÿøèë ãèëàìíèíã óñòèäàíþðãàí îäàì ́ çèíè õóääè ³óþ³ ìàéñàçîðäà þðãàíäåê µèñ ³èëàäè. Äåðàçàîëäèãà ³´éèëãàí, øèôòãà òåãàé äåá òóðãàí êàòòà àêâàðèóìäà ñóçèáþðãàí ³èçèë, ÿøèë, ñàðè³ òèëëà áàëè³ëàð êèøèãà ñèðëè äåíãèç îñòèäóí¸ñèíè ýñëàòàðäè. Äåâîðëàðãà Ãîëëèâóä êèíî þëäóçëàðèíèíãêàòòàëàøòèðèëãàí ñóðàòëàðè îñèëãàí. Îéíàëè þëäóçëàðäåê ́ ÷èá-¸íèáòóðãàí ðàíãäîð ÷èðî³ëàð îðàñèäà øèøàñè âà ìóµðëàðè àëîµèäà ê´çãàòàøëàíèá òóðàäèãàí ÷åò ýë àðî³ëàðè.

Áàúçàí áó åðãà Àµìàäíèíã òàëàé ä´ñòëàðè — ýãíèäà ÷åò ýë ïàëüòîëè,êåëèøãàí, áàñàâëàò éèãèòëàð áèëàí àæîéèá-²àðîéèá, ñî÷ëàðèíèá´ÿãàí ïàðäîç-àíäîçëè ³èçëàð êåëèøàðäè. Óëàð êåíã µàìäà þìøî³äèâàíäà, ëèïèëëàá òóðàäèãàí êàðàâîòëàðãà ́ çëàðèíè òàøëàá ̧ òèøèá,àðî³ è÷èøàð, ðà³ñ òóøèøàð, äèñêîòåêà ´éíàøàðäè, ÷àð÷àãàíâà³òëàðèäà ýï÷èëëèê áèëàí áèð-áèðèíèíã áèëàãèãà î³ î²óíè óêîë³èëèøàðäè-äà, ¸òãàíè ¸òãàí, ´òèðãàíè ´òèðãàí æîéèäà òóø ê´ðàáîøëàðäèëàð. Þëäóç øóëàð áàð÷àñè ó÷óí Àµìàääàí ³àðçäîð ýêàíèíèáèëàðäè. Óëàð óíèíã ³´ëèäàí îëàäèãàí âà³òèí÷àëèê µóçóð ó÷óí ç´ðáàäàë ò´ëàøè êåðàê ýäè. Óëàð Àµìàäãà òîïøèðàäèãàí ïóëëàðäà îòà-îíàëàðèíèíã ³îí-¸øè, î¸³ îñòè ³èëèíãàí, òîïòàëãàí èôôàò-íîìóñ,




èíñîíèé ²óðóð âà èíñîí ³è¸ôàñèäàí ÷è³³àí æèíîèé ³èëìèøëàðíèíã´÷ìàñ òàì²àñè áîð ýäè. Þëäóç óëàðíèíã áàúçèëàðèíèíã àðòèñò,áîø³àëàðèíèíã îëèéãîµ òàëàáàñè ýêàíëèãèíè µàì áèëàðäè, óëàðíèíãè÷èäà µàòòî áèð ïîñáîí µàì áîð ýäè.

Ìóíòàçàì êåëèá òóðàäèãàí, µîëñèçëèãèäàí ç´ð²à ³àäàì òàøëàáþðàäèãàí áèð äåâîíàñèôàò éèãèò µàì áîð ýäè. Àµìàäíèíã àòðîôèäàèòäåê àéëàíèá þðàð, µàéäàñà µàì êåòìàñäè. Óíèíã î¸³ëàðèãà îñèëèáîëèá, êèéèìèíèíã ïåøëàðèíè, µàòòî î¸³ëàðèíè ́ ïàðäè. Íèìà äåñà,õ´ï á´ëàäè, èôîäà ³èëèá òóðàäèãàí ÷ó³óð ê´çëàðèãà ³àðàãàíêèøèíèíã þðàê-áà²ðè ýçèëèá êåòàðäè. Àéòèøëàðèãà ³àðàãàíäà, áèðíå÷à éèë îëäèí ó ìàíà øó øàµàðäàãè ýíã êàòòà ñàâäîãàðëàðäàí áèðèá´ëãàí ýêàí. Îðîì êóðñèäà ñàâëàò ò´êèá ´òèðãàí ïàéòëàðäà ä´êîíãàêèðãàí ³èç-æóâîíëàð óíèíã àòðîôèäàí êåòîëìàé ³îëàðêàí.Ãóâîíãæóäàãè ñàòàíã ³èç-æóâîíëàð îðàñèäà µàì äîíã òàðàòãàíëàðèáîð ýäè, óëàð éèãèòíè áèð-áèðèäàí ³èç²àíèá, ãè¸µâàíäëèêáîò³î²èãà áîòèðèøãàí. Òîïãàí áîð äàðîìàäèíè àéø-èøðàòãà ñàðô³èëèá, èêêè éèëãà ³îëìàé áóòóíëàé ìèð³óðó³ á´ëèá ³îëèáäè, áîçóñòèãà ³óëî²èãà÷à ³àðçãà áîòèáäè. Ò´ðò áîëàñè áîð ýêàí, õîòèí-áîëàëàðèíè ´éëàø ó ¸³äà òóðñèí, óéèäà ³´ëãà èëèíàäèãàí íàðñàáîðêè, µàììàñèíè îëèá ÷è³èá ñîòèáäè, áàúçàí ´²èðëèêêà µàì ³´ëóðàäèãàí á´ëèáäè...

Áèð êóíè êå÷àñè Þëäóç Àµìàääàí ñ´ðàá ³îëäè:— Àéòèíã-÷è, Àµìàä àêà, øóí÷à ê´ï îäàì ³àíäàé ³èëèá áóíäàé

µîëãà òóøèá, èøäàí ÷è³èá ³îëàÿïòè, îäîéè òàìîì á´ëàÿïòè?... ¤øàµàðîì ïóëëàð íàµîòêè âèæäîíèíãèçíè ³èéíàá-´ðòàìàéäè? Õóäîäàí³´ð³ìàéñèçìè?

— Ýµ àµìî³ õîòèí, ýµ òîâó³ìèÿ-åé... àãàð áèëñàíã, áó äóí¸äà ïóëäàí³óäðàòëè íàðñàíèíã ´çè é´³. Îäàìíè îäàì ³èëàäèãàí µàì ïóë, àäî³èëàäèãàí µàì ïóë. Ïóëèíã á´ëìàñà ñåí µå÷ êèì ýìàññàí. £îëàâåðñàíàôàñ îëèø ó÷óí µàì ïóë êåðàê. Ìåí íèìàäàí ³´ð³èøèì êåðàê ýêàí?¤²èðëèê, òàëîí÷èëèê ³èëèáìàíìè? Îäàìëàðíè ìåí ³èäèðìàéìàí,óëàðíèíã ´çëàðè ìåíè ³èäèðèá êåëèøàäè, µàòòî î¸²èìãà áîø óðèá,ìåíãà ñîò-ñîò äåá ¸ëáîðèøàäè. Øóíäàé á´ëãà÷, ñîòìàé íèìà³èëàðäèì? Êèìäèð ´ç èõòè¸ðè áèëàí ´ëèøíè õîµëàñà, ìåí óíè áóáàëîäàí ³àíäàé ñà³ëàá ³îëàìàí?! Ý÷êèäà æîí ³àé²ó á´ëñà, ³àññîáäàìîé ³àé²ó, áó äóí¸äà ïóë ÿãîíà µóêìäîð. Äàâëàòèíã á´ëñà, âèæäîíøóäèð, íîäîí õîòèí.

— Áóíäàí ÷è³äè, ñèç ó÷÷èãà ÷è³³àí ³îòèë, æàëëîä ýêàíñèç-äà?Áó æèíîÿò, áàðèáèð áèð êóí êåëèá î÷èëìàé ³´éìàñ, øóíäàãèðèáîíèíãèçäàí îëèá, áîøèíãèçãà èòíèíã êóíèíè àëáàòòà ñîëàäè,õóääè ³îáîííè á´²èçëàãàíäàé, ñèçíè µàì æàµàííàìãà æ´íàòèøëàðèãàîç ³îëãàí á´ëñà, àæàá ýìàñ. Áàð÷à êèðäèêîðëàðèíãèç ó÷óí àëáàòòà ´÷îëèøàäè... Òóçî²èíããèçãà èëèíèá, íîµà³ ́ ëèá êåòãàíëàðíèíã àðâîµëàðèµàì ñèçíè àñëî òèí÷ ³´éìàéäè!...

— Á´ëìàñà ýøèò, àµìî³, òîâó³ìèÿ! Ìåí ñåíãà øó ãàïëàðèíã ó÷óíàéòèá ³´ÿé, óëàð ìåíãà çàððà÷à äàõë ýòèø ó ¸³äà òóðñèí, áàëêè³àéòàíãà æîíëàðè áîðè÷à ìåíè ³´ðè³ëàéäèëàð. Íåãàêè, ìåí á´ëìàñàìóëàð áèð äà³è³à µàì ÿøà¸ëìàéäèëàð, µî-µî-µî... Ìåí óëàðíèíã µà³è³èéõóäîñèìàí, áèëäèíãìè?

— Àéòèíã-÷è, áó î²ó ñèçäà øóí÷àëèê ê´ïìè?— £àí÷à äåñàíã òîïèëàäè!Ó ´çè ñåçìàãàí µîëäà áîøè áèëàí ò´ðäàãè êàòòà ðàñìëè ðàìêàíè

ê´ðñàòäè. Þëäóç ´øà ðàìêàíèíã îð³àñèäà æîéëàøãàí ìàõôèé òîê÷àáîðëèãèíè áèëàðäè-þ, ́ çèíè áèëìàñëèêêà ñîëàðäè, à¸ëëàðãàãèíà õîñ




á´ëãàí áèð õèë ñåçãèðëèê óíãà áó òîê÷àíèíã íèµîÿòäà ìóµèìëèãèäàíäàðàê áåðàðäè.

* * *Þëäóç ´çèíèíã µîìèëàäîð á´ëèá ³îëãàíèíè ñåçäè.Ó ¸ø âà³òèäà îíàñè áèëàí ìàµàëëàäàãè à¸ëëàðíèíã î²çèäàí

³àéñèäèð áåáîø ³èçíèíã ò´é ³èëìàé òóðèá, ³îðíè ê´òàðèëèá³îëãàíëèãè ò´²ðèñèäàãè ãàï-ñ´çëàðèíè ê´ï ýøèòãàíäè. ¤øàíäàí êåéèíàí÷à âà³òãà÷à Þëäóç ó ³èçäàí íàôðàòëàíèá þðãàíäè, ¥àòòî áèð ãàë´øà ³èç óíè ä´ñòëàðèíèíã îëäèäà ýðêàëàòèá ³´éãàíè ó÷óí íîìóñäàíéè²ëàá þáîðãàíäè. Ìàíà ́ çè óíäàí µàì áàòòàð µîëãà òóøèá ́ òèðèáäè.¤øà ³èçãà áàëêèì ÷èí ìóµàááàò, µàììà íàðñàíè óíóòòèðàäèãàí,êå÷èðòèðàäèãàí µà³è³èé µèññè¸ò ñàáàá á´ëãàíäèð? Øóíèíã ó÷óí óêèøèëàðíèíã ëàúíàò-íàôðàòèãà ³àðàìàé, ò´³³èç îé ³îðíèäà ê´òàðèá,ÿõøè ê´ðãàí êèøèñèäàí ¸äãîð – òèðèê ôàðçàíäèíè ¸ðó² äóí¸ãàêåëòèðãàí âà óçî³ éèëëàðãà÷à áîø³à òóðìóø ³èëìàé ́ øà ôàðçàíäèíèáî³èá âîÿãà åòêàçãàíäèð? Þëäóçíèêè ýñà óíäàé ýìàñ, ³àíäàé ³èëèáóíãà òåíã á´ëñèí!

Ôàðµîä óíèíã µîìèëàäîð á´ëèá ³îëãàíèíè ýøèòèá, áóëóòëèîñìîíäàé òóíä á´ëèá ³îëãàí. ¥àììàñèãà ¸ë²èç Þëäóç àéáäîðäåê,ìàëîìàòëàð óíèíã áîøèãà ¸²èëãàíäè. Óíãà à¸ë ä´õòèðëàðíèíã ³´ïîëìóîìàëàëàðè, äàøíîìëàðè, íîìóñ-µà¸ äåãàíèíè (óíäà µàì ´çèãàÿðàøà áîð-äà) áèð ÷åòãà éè²èøòèðèá ³´éèá, áèð ò´ï àìàëè¸ò÷èä´õòèðëàðíèíã îëäèäà á´²èçëàíàäèãàí ³´éäåê áåµîë á´ëèá ¸òèøëàðóíãà óí÷àëèê òàúñèð ³èëìàãàíäè. Ôà³àò Ôàðµîäíèíã ´çèãàíàôðàòëàíèá ³àðàøëàðè, ³îâî²èíè óéèá, òàìàêè òîðòèá ´òèðèøëàðèçàðäàñèíè ³àéíàòãàíäè ´øàíäà.

Þëäóç Îëèÿíèíã óéèäà ´í áåø êóí òóðäè. Áó ìóääàòäà Ôàðµîäáèð ìàðòà µàì õàáàð îëìàäè. Àõèð, Ôàðµîä áèð íå÷à îé ó áèëàí áèðãàÿøàãàí ýäè-êó. Àéíè³ñà, áèð êåëèá êåòèøèíè, áèð î²èç ãàï áèëàíá´ëñà-äà, µîë-àµâîë ñ´ðàá ³´éèøèíè óìèä ³èëãàíäè. Ó, îäàìçîòíèíãáóí÷àëèê µèññè¸òñèç, òîøáà²èð á´ëèøè ìóìêèíëèãèíè ñèðà òàñàââóðýòîëìàñäè. Îäàì äåãàíäà áèð ôóðñàò òóðãàí øàµàð, ¸òèá-òóðãàí óé,µàòòî èøëàòèëãàí áóþìëàðãà íèñáàòàí µàì µèññè¸ò á´ëàäè-êó, àõèð...

— Ìåí áèð ãàï ýøèòäèì, áèðî³ ñåí ê´íãëèíããà îëìà, — äåäèÎëèÿ óíãà áèð êóíè, — Ôàðµîä àëëà³à÷îí áèðîâíè òîïèá îëèáäè.Áîø³àëàðíèíã àéòèøè÷à, ́ í áåø-´í îëòè ̧ øëàðäàãè ³èç ýìèø, àììîæóäà ÷èðîéëè äåéèøàäè. Àëáàòòà, áèçãà ´õøàãàí ïåøîíàñèø´ðëàðíèíã òà³äèðè áèð õèë äóãîíàæîí, øîøìàé òóð, µàëè ´øà ³èçáîëàíè µàì ê´ðàìèç...

— Ýíäè óéèíããà µàì ³àéòîëìàéñàí, — äåäè áèðîçäàí êåéèí ÿíà, —ìóµòîæëèê ̧ ìîí íàðñà, ñåí áèëàí áèçíèíã ³´ëèìèçäàí íèìà µàì êåëàðäè.Áîø³à èøãà µàì ÷èäàìàéìèç. Àõèð áèç è÷àìèç, ÷åêàìèç, óíäàíàéðèëñàê µà¸ò êå÷èðîëìàéìèç. ¤éëàá ³àðàñàì, áèíîéèäåêµóñíèìèçíèíã áîðèäà îçìè-ê´ïìè ïóë òîïñàê, óí÷à-ìóí÷à äàñòìîÿò´ïëàñàê, êåéèíðî³ áèðîð èø ³èëèøèìèçãà ÿðàðìèäè, ³àðèãàíäàìîìî á´ëèá áåø âà³ò íîìîçèìèçíè ´³èá ´òèðàâåðàðäèê.

Þëäóç ÿ³èíäàí áó¸í òàíèá á´ëìàéäèãàí äàðàæàäà ´çãàðèáêåòà¸òãàí Îëèÿãà õóääè ýíäè ê´ðèá òóðãàíäåê ñèí÷êîâ ³àðàäè.Äóãîíàñè ê´çãó ð´ïàðàñèäà ´òèðèá ïàðäîç-àíäîç ³èëàðäè. Óíèíã³îâî³ëàðèãà, ëàáëàðèãà ñóðòà¸òãàíè µîçèð Îâðóïàäà ðàñì á´ëà¸òãàíêóìóøðàíã á´¸³ ýäè. Ãóîíãæóäà óíèíã áèð ³óòèñè ôàëîí þàíäàíñîòèëàðìèø. Àíàâè Ôðàíöèÿ àòèðè µàì èêêè þç þàíäàí êàì ýìàñ.Óíèíã ýãíèãà êèéèá îëãàíè µàì ìîäà êèéèì ä´êîíëàðèäà-äàòîïèëìàéäèãàí ÷åò ýë ìîëëàðèäàí ýäè. Á´éíèäàãè îëòèí çàíæèðëè




òóìîð, ³´ëëàðèäàãè ³´ø-³´ø óçóêëàð-÷è, àñèë óé æèµîçëàðè,ðàíãëè òåëåâèçîð. ¤ãàé îòàñèäàí ýñà óíãà ³îëãàíè ôà³àò ³óðó³ò´ðò äåâîðíèíã ́ çè ýäè. £èçëàð Íèãîðàíè µàììàäàí áîé äåéèøàðäè.Óëàðíèíã àéòèøè÷à, óíèíã Óðóì÷èäà êàòòà áèð ä´êîíè á´ëèá,óíè àêàñè áîø³àðàðìèø. Íèãîðàíèíã áîé á´ëèøè, àëáàòòà, òóðãàíãàï. £àµâàõîíàäà õàðèäîðëàðãà áèðîð ³èçíè òàíèøòèðèá ³´éãàíèó÷óíãèíà óëàðäàí þç þàí óíäèðàðäè. Áóíäàí òàø³àðè, óíèíãÀµìàäëàð áèëàí øåðèêëàøèá ³èëàäèãàí òàëàé ìàõôèé ñàâäîëàðèµàì áîð. Òóíãàíëàðäàí, ïîêèñòîíëèêëàðäàí ñîòèá îëàäèãàí “î³î²ó”íè µàì Íèãîðà ìàéäàëàá, ³èçëàðãà, ´çëàðè áèðãà á´ëãàíõàðèäîðëàðãà ñîòàäè, óëàðíèíã àñîñèé êèðèìè øóíäàí êåëàäè.Îëèÿ, Ã´çàë, Çóëôèÿëàðíèíã ÿ³èíäàí áó¸í áîø³à÷à ³àäàìòàøëàøèíèíã ñàáàáè µàì øóíäà ýäè. Èëãàðè óëàð Íèãîðà,Àµìàäëàðãà ³àðøèëèê µàì ³èëàðäè, áàúçèäà ìèëëàò, âàòàí µà³èäàãèãàïëàðíè µàì ãàïèðèøàðäè. ¥îçèð ïóë, “î³ î²ó”äàí áîø³à ãàïá´ëìàé ³îëäè. Îëèÿ Þëäóçíèíã áèð âà³òëàðäàãè ÿ³èí ä´ñòè óíèàëäàá îëèá ÷è³èá, Àµìàäëàðãà òóòèá áåðìàäèìè? (Ó ãàð÷è áóíèíãÀµìàäëàðíèíã µèéëàñè ýêàíëèãèíè èëëî-áèëëî áèëìàãàíäèì, äåáòóðèá îëãàí á´ëñà-äà), áóãóí Þëäóçíè ´çëàðè þðãàí é´ëäàíþðèøãà óíäàøìî³äà. Áó ãàïíè Íèãîðà µàì áèð íå÷à ìàðòà þçèãàñîëãàí ýäè. Óëàðíèíã ãàïëàðèíèíã òàãèäà: “¤çèíãíè µàð ³àí÷ààéáñèç ÷î²ëàãàíèíã áèëàí, áîø³àëàðíèíã íàçàðèäà ñåí µàì áèçêàáè áèð áóçó³ à¸ëñàí, õîëîñ. Ñåíèíã áèçãà ýðãàøèøäàí ́ çãà ÷îðàíãé´³”, äåãàí ìàúíî áîð ýäè.

* * *Þëäóçíè ³´øè³ îâîçè óé²îòèá þáîðäè. Óíèíã áîøè òîøäåê î²èð

ýäè, èêêè ÷àêêàñè ë´³èëëàá î²ðèðäè. Ó ê´çèíè î÷èá, µàéðîí á´ëèáàòðîôãà íàçàð ñîëäè. Îéíàñè êèðëàá êåòãàí êè÷êèíà äåðàçà, äåâîðîñòèãà ³´éèëãàí ³´ïîë ê´ê áàðêàø... Óíèíã óñòèäà åãàíäàí îðòèá³îëãàí òîâó³ ã´øòè, êàáîá, þï³àëàð, á´øàòèëãàí àðî³ øèøàëàðèñî÷èëèá ¸òàðäè... Óíèíã ¸íèäà áèð ýðêàê óé³óíè óðàðäè.

Þëäóç ´çèíèíã áó îäàì áèëàí êå÷à êå÷³óðóí ³àµâàõîíàäàê´ðèøãàíèíè, óíãà ýðãàøèá áó ÷åêêà ìåµìîíõîíàãà êåëãàíèíè ç´ð²àýñëàäè.

Òîíã ìàµàëè ³´øíè õîíàäà áèðîâ ìàãíèòîôîí ³´éìî³äà ýäè. ¨ýðêàê÷à ýìàñ, ¸ à¸ë÷à ýìàñ áèð îâîç:

Êåòàðìàí-à, êåòàðìàí-à,Áó îëàìäàí ´òàðìàí-à¥àð³àí÷à ¸ìîí á´ëñàì-äà,Ê´çèíãäàí éèòàðìàíà.

Êåòàðìàí-à, êåòàðìàí-à,Ó îëàìãà êåòàðìàí-à.

£´øè³íèíã ñ´çëàðè Þëäóçãà ìàúñóì äèëêàø òóþëäè. — Àñëèäà,÷èíäàí µàì ó äóí¸ãà êåòàäèãàí îäàì ñèðà ́ çèíè ́ ëàäè äåá ́ éëàìàéäè.

Ó ïèøèëëàá óõëàá ¸òãàí êèøèíè óé²îòèá þáîðìàñëèê ó÷óíêàðàâîòäàí àñòà òóðèá, ´ðèíäè³ ñóÿí÷è²èãà òàøëàá ³´éèëãàíêèéèìëàðèíè àïèë-òàïèë êèÿ áîøëàäè. Ó îäàì óé²îíèá, î³øîìäàãèèøëàðíè ýñëàá: “£èçàëî³, µàëèãè èøíè ìåí áåêîð ³èëèáìàí, ïóëèìíè³àéòàðèá áåð” äåá ³îëèøèäàí, ´çèíèíã óíèíã ê´çëàðèãà ³àðàáàçîáëàíèøèäàí, ïóøàéìîí ³èëèøèäàí îëäèíðî³ áó åðäàí æóôòàêíèðîñòëàá ³îëèøíè ´éëàðäè. Øó òîïäà óíèíã ¸íèäà ðîñà áåø ìèíã þàí




áîð ýäè. Ó ýíäè õàòîãà é´ë ³´éìàñëèãè, æóäà ê´ï áàäàë ýâàçèãà êåëãàíáóíäàé ³óëàé ôóðñàòíè ³´ëäàí ÷è³àðìàñëèãè êåðàê. Áèðî³... Ó,êàôòëàðèãà þçèíè ³´éèá áèð õèë ïèøèëëàá óõëà¸òãàí, òóð³èäàíõóðñàíäëèê àêñ ýòèá òóðãàí îäàìãà ³àðàá ´çè÷à ñàë èêêèëàíèá ³îëäè.

Êå÷³óðóí èêêîâëîí ¸òî³õîíàäà òàëàé âà³òãà÷à åá-è÷èá´òèðèøãàíäè. Ó Þëäóçãà ́ çèíèíã ÷åò áèð òóìàíäàí êåëãàí ìîë ñîòèáîëóâ÷è ýêàíëèãèíè, õèçìàòèíèíã î²èðëèãè, õîòèíèãà ê´íãëè é´³ëèãèò´²ðèñèäà ãàïèðãàíäè. Óíèíã ñ´çëàðèíè ýñëàðêàí, Þëäóç ìèéè²èäàêóëèá ³´éäè. Ó µàð ³àíäàé ýð êèøèíèíã áîø³à áèð à¸ë áèëàíó÷ðàøãàíäà òåçäà à¸ëèãà ê´íãëè é´³ëèãèíè àéòèøëèãèíè áèëàðäè.Ó, ¨ë³èííèíã à¸ëè áîðëèãèäàí õàáàð òîïãàí êóíè, ¨ë³èí µàì óíãà:“Ìåí õîòèíèìíè ³èë÷à ÿõøè ê´ðìàñàì íèìà ³èëàé? Ìóµàááàòñèçòóðìóø, òóðìóøìè?” äåãàíäè. ¤øàíäà áèð ²îéèáèé îâîç óíãà øóíäàéäåðäè: “Ñåí õîµëàéñàíìè-é´³ìè, áóíèíã àµàìèÿòè é´³. Áó äóí¸äàýíã ³óäðàòëè íàðñà — ïóë, ê´ðìàÿïñàíìè? Ïóë —µà³è³àò äåìàêäèð.¥àììà íàðñàíèíã µóêìäîðè — ïóë! Ñåí óíãà ìèíã æîí êóéäèðèáµà³è³àòäàí ãàï î÷ãàíèíã áèëàí óíèíã ³óëî²èãà êèðìàéäè, ïóëíèê´ðñàòñàíã, áóíè ÷èíàêàì “µà³è³àò” äåéäè. Ïóëèíã á´ëñà ñîÿíããàñàëîì áåðàäèëàð, îëäèíãäà òèç áóêèá, î¸³ëàðèíãíè ́ ïàäèëàð. Ïóëèíãá´ëìàñà, ñåí µå÷ êèì ýìàññàí, îäàìëàð ñåíãà ³èë÷à ðàµì-øàô³àò³èëìàéäèëàð, áàëêè î¸³îñòè ³èëèá, áàòòàð ýçàäèëàð. Àõèð, áó µà¸òäàí,îäàìëàðäàí îçìóí÷à õ´ðëèê ê´ðäèíãìè? Ê´ç ¸øëàðèíã äàð¸ á´ëäè,ñåíãà ¸ðäàìãà ³´ë ÷´çãàí, µîëèíããà åòãàí îäàì á´ëäèìè? Ïóëíèíãêó÷è øóí÷àëèê ³óäðàòëèêè, óíèíã îëäèäàí µå÷ êèì ê´íäàëàíã´òîëãàí ýìàñ!...”

Ýðêàê áèð à²äàðèëèá, ²óäðàíäè âà ´çè÷à àëëàíèìàëàð äåãàíäåêá´ëäè-äà, ÿíà çóì ´òìàé õóððàê îòà áîøëàäè. Þëäóçíèíã ÷´íòàãèäàî³øîì ´øà îäàì ìàñòëèêäà áåðãàí áåø ìèíã þàí áîð ýäè. Ó î¸³ó÷èäà þðèá áîðèá ýøèêíè î÷äè. Àéâîí êèìñàñèç, æèìæèò ýäè. Ôà³àòìàãíèòîôîí îâîçè ýøèòèëèá òóðàðäè, àììî áó ñàôàðãèñè Þëäóçèëãàðè ýøèòìàãàí ÿíãè ³´øè³ ýäè.

* * *Þëäóç îëäèíãè êå÷àñè áèðãà á´ëãàí òóðêèÿëèê ìóµîæèð éèãèòíè

êóòèá ´òèðàðäè. Òóðê÷à áèëàí óé²óð÷àíè àðàëàøòèðèá ñ´çëàéäèãàí,îäîáëè, æóäà ñàõîâàòëè áó éèãèò Àµìàäëàðíèíã ýúòèáîðëè ìåµìîíèýäè. Îëäèíãè êóíè ïåøèí ìàµàëèäà ó ÷åòè òåìèð ³îïëàìàëè ÷èðîéëèêè÷èê æîìàäîííè ê´òàðèá ³àµâàõîíàãà êèðèá êåëãàíèäà Àµìàä áèëàíÍèãîðà ãèðäèêàïàëàê á´ëèøäè, áèð çóìäà Ôàðµîäíè µàì ÷à³èðèáêåëèøäè. Áèðî³, òóðêèÿëèê éèãèò óëàðíèíã µå÷ ³àéñèñèãà íàçàðèíèòàøëàá µàì ³´éìàäè, áèð áóð÷àêäà ´òèðãàí Þëäóçíè ê´ðèá µàíã-ìàíã á´ëãàíäåê óíãà òèêèëèá ³îëäè. Èêêèí÷è ³àâàòãà ÷è³èá, Àµìàäëàðáèëàí èøíè áèòèðèá ³àéòèá òóøèáî³ ò´²ðè Þëäóçíèíã îëäèãà êåëèá:

— Õîíèì, ìåí áèëàí áèðãà ³àµâà è÷èøíè õîµëàéñèçìè? — äåáñ´ðàäè.

Íèãîðà óíèíã îð³àñèäàí ïàéïàñëàá êåëèá:— Áó êèøè òóðêèÿëèê àçèç ìåµìîíèìèç Òóðñóí àôàíäè á´ëàäèëàð.

Òóðñóí àôàíäè, ê´çèíãèç µàì áîð ýêàí-äà, Þëäóç õîíèìøàµðèìèçäàãè ã´çàëëàðíèíã ãóëòîæèñè, ó áèëàí áèðãà á´ëñàíãèç,êóíëàðèíãèç µàì æóäà ê´íãèëëè ´òèøèãà øóáµà é´³, — äåäè.

¤øà òóíäà Òóðñóí àôàíäè Þëäóçíèíã þçèíè êàôòëàðè îðàñèãàîëèá, ê´çëàðèãà óçî³äàí-óçî³ òèêèëäè, ã´¸ ´çèãà-´çè ãàïèðà¸òãàíäåê:

— Îëëîµíèíã ì´úæèçàëàðèãà µàéðîíìàí, Þëäóç õîíèì. Ñèçìåíèíã èëãàðèãè à¸ëèì Ñîæèäàãà ³óéèá ³´éãàíäåê ´õøàð ýêàíñèç,




ó îëàìäàí ´òãàíäàí áó¸í äóí¸ ê´çèìãà ³îðî²è á´ëèá ³îëãàíäè, áóãóíñèçíè ê´ðèá õóääè ³àëáèìäàãè ´÷ãàí óìèä þëäóçèìíè ³àéòàòîïãàíäåê á´ëàÿïìàí, — äåãàíäè.

Òóðñóí àôàíäè Þëäóç ó÷óí µàì õóääè øóíäàé óìèä þëäóçè á´ëèáê´ðèíàðäè. Óíèíã ¸ðäàìèäà ÷åò ýëëàðãà ñàôàð ³èëèøíè æóäà îðçó³èëàðäè.

£àµâàõîíàíèíã ò´ðèãà îñèëãàí ñîàò ´í èêêèãà çàíã óðäè. Þëäóçáåçîâòàëàíèá, µàäåá ýøèê òîìîíãà ³àðàðäè. Êåëèøãàí, áîé-áàäàâàëàò,áàäèèé àñàðëàðäà òàñâèðëàíàäèãàí ðèñîëàäèãåê éèãèò ýêàí. ¥àäåìàé¸íèãà: “Êå÷èðèíã õîíèì, ñèçíè óçî³ êóòòèðèá ³´éäèì-à”, — äåáêåëèøèãà ìóíòàçèð ýäè.

£àµâàõîíà ýøèãè î÷èëäè. ¤çëàðè áèëàí ñîâó³³èíà µàâîíè îëèá,áèð ³èç áèëàí éèãèò êèðèá êåëäè. Þëäóç áà²îÿò ÿñàíèá îëãàíÔàðµîäíè äàððîâ òàíèäè. Íèãîµèíè òåçäà óíäàí îëèá, ̧ íèäàãè ³èçãàòèêèëäè. Ó êèì á´ëñà? Ðîñòäàí µàì ¸ø ³èç, áèðî³ ïàðäîçíè ñàëìåú¸ðèäàí îøèðèá þáîðãàíäè. ¤çè òàíèøäåê ê´ðèíàðäè. Óëàð áèðîçíàðèãà áîðèá ´òèðìî³÷è á´ëèøäè. £èç î³ ðàíã òóëêè ¸³àëè ³èçèëïàëüòîñèíè å÷ãàí ýäè, ³óþ³ ³îï-³îðà ñî÷ëàðè îñèëèá òóøäè. £èçíèíãóçóí èïàê ê´éëàãèãà ³àðàá Þëäóçíèíã þðàãè øè² ýòãàíäàé á´ëäè. Áóóíèíã áîÿãè ê´éëàãè-êó! Óéäàí ÷è³à¸òèá îëèøãà óëãóðîëìàãàíäè...

Áèð âà³ò ³èç øó ¸³³à ³àðàäè. Óëàðíèíã ê´çëàðè ò´³íàøäè.Þëäóçíèíã ð´ïàðàñèäà ´çèíèíã æîíäàé ñèíãëèñè £óíäóç òóðàðäè!¥à-µà, áîø³à µå÷ êèì ýìàñ, àéíàí ´çèíèíã ñèíãëèñè £óíäóç ýäè...

Þëäóçíèíã ê´ç îëäè ³îðîí²óëàøèá, à²äàðèëèá òóøà¸òãàíäåêòóþëäè. Áèð íå÷à ñîíèÿãà÷à óíèíã ê´íãèë îéíàñèäà ³îðîí²ó çóëìàò,òóáñèç á´øëè³ µóêì ñóðäè. Ñ´íãðà òåëåâèçîð ýêðàíèãà ´õøàø µàðõèë ðàíãëàð ëèïèëëàé, ÷à³íàé áîøëàäè. Õà¸ëèãà ôà³àò áèð íàðñà:£óíäóçíè ´øà òèì-³îðà ñî÷ëàðèäàí òóòèá, ñóäðàá óéãà îëèá êåòèøýäè. Ëåêèí óíäàé ³èëîëìàéäè. Óíèíã þçè á´çäåê î³àðèá, òåðãà áîòäè,î¸³-³´ëèíè ³èìèðëàòèøãà, µàòòî î²èç î÷èøãà µàì ìàäîðè³îëìàãàíäè.

* * *Þëäóçíèíã äèëè âàéðîí, çè²èð÷à µàëîâàò é´³. Ñ´íããè óìèäè µàì

÷èïïàêêà ÷è³äè. £óëî²è îñòèäàí ýñà ñèíãëèñèíèíã àÿí÷ëè îâîçèêåòìàñäè. Áó îâîç êå÷àëàðè óé³óñèíè áóçèá, ¸òãàí åðèäàí òóð²àçèáþáîðàð, ýñèäàí îçãàí êèøèäåê ó ¸³äàí-áó ¸³³à þðãèçàð ýäè, è÷èíè³îí-çàðäîáãà ò´ëäèðàðäè.

— Ýé æîíèì îïàæîí, ìåíè áó åðäàí µàéäàìàíã! Ìåí áó åðäàíêåòñàì, àíàâè... òàìàêèäàí àéðèëñàì, ´ëàìàí, æîí îïàæîí. Ìåíáó åðãà èëîæèì é´³ëèãèäàí êåëäèì. £àíäàé ´ðãàíäèíã, áó åðíè³àíäàé ³èëèá òîïäèíã, äåá ñ´ðàéäèãàí á´ëñàíãèç, îïïî³ þçëè³èçëàðäåê ÿñàíèá þðàäèãàí áèð à¸ë áèð êóíè áèçíè óéèãà áîøëàááîðäè. Óíèíã àêàëàðè, îíàëàðè, õóëëàñ, áóòóí îèëà ́ øàíãà êàøàíäàýêàí, áèçíè µàì ́ ðãàòèøäè. Êåéèí, ÷åêìàñàì òóðîëìàéäèãàí á´ëèá³îëäèì. Óëàðäàí ñ´ðàñàì, ´çèíã òîïèá ÷åê, äåá áåðìàéäèãàíá´ëèøäè. ×èäàìàé ¸ëáîðñàì, àêàñè... Ìåí áèëàí áèð íå÷à êóíãàê´íñàíã ñ´íãðà... äåäè, ´çãà èëîæèì ³îëìàãàíäè... æîí îïàæîí,ê´íèøãà ìàæáóð á´ëäèì. Êåéèí ó è÷êàðè ́ ëêàãà êåòäè. Êåòàð ÷î²èäàìåíè Ôàðµîä áèëàí òàíèøòèðèá ³´éäè. Æîíèì îïàæîí, ýíäè ìåíáèëàí èøèíãèç á´ëìàñëèãè êåðàê, àêñ µîëäà ´çèìíè ´çèì íîáóä³èëàìàí, áèð é´ëà áó äóí¸äàí êóòóëàìàí. Áèçíèíã ³èñìàòèìèçøó ýêàí...




Êåéèíãè êóíëàðäà Ôàðµîä áèëàí £óíäóç ³àµâàõîíàäà ³îðàñèíèê´ðñàòìàéäèãàí á´ëèá ³îëèøäè. Àììî, ó óëàðíèíã µàëèãè óéäàýêàíëèãèíè áèëàðäè. ¥óø¸ð âà³òëàðèäà ñèíãëèñèíè óëàðíèíã ³´ëèäàí³óò³àðèø, Ôàðµîääàí ´÷ îëèø ðåæàñèíè òóçàðäè.

Áèð êóíè ³àµâàõîíàãà àñèë ïàëüòî, øëÿïà êèéãàí, ³èììàòáàµîèõ÷àì æîìàäàí ê´òàðèá îëãàí èêêè ¸ø éèãèò êèðèá êåëäè. Þëäóç,óëàðíèíã Àµìàäãà: “Î³ òàìàêè áîðìè? £àí÷à á´ëñà ñîòèá îëàðäèê”,äåãàíèíè ýøèòèá ³îëäè. Áèðèíèíã ñ´ë ÷àêêàñèäà æ´õîðè äîíàñèäåê³îðà õîëè áîð ýäè. Àµìàä óëàðãà èøîí³èðàìàäè: “Íèìà ó, î³ òàìàêèäåãàíè? £àíà³à íàðñà ´çè? Àãàð ñèçëàðäà á´ëñà, áèçëàðãàê´ðñàòèíãëàð?” äåÿ é´ë ³èëäè.

Áèð íå÷à êóíäàí êåéèí, æàíóáèé øèíæîíãëèê ñàâäîãàðëàðãà ́ õøàáêåòàäèãàí, ñî³îëëàðè ´ñè³ áèð ýðêàê êèðèá êåëäè Ó Àµìàä áèëàíãàïëàøà¸òãàíäà, Íèãîðà ́ òèðãàíëàðíèíã îëäèãà êåëèá: “£´ëèíãèçäàãèòàìàêèëàðíè ÿøèðèíãëàð!” äåá øèïøèäè.

Þëäóç äàððîâ áîøèíè ê´òàðèá, êåëãàí êèøèãà ³àðàäè, ³àðàäè-þ,ñåñêàíèá êåòäè. Ó îäàìíèíã ñ´ë ÷àêêàñèäàãè æ´õîðè äîíèäåêêåëàäèãàí ³îðà õîëíè ó ´òãàí êóíè êèðãàí îëèôòà êèøèäà µàìê´ðãàíäè-êó! Øóí÷àëèê µàì ´õøàá êåòèøè ìóìêèíìè îäàì? É´³,é´³, áóí÷àëèê ýìàñ. Áóíèíã óñòèãà, ³îø-ê´çëàðè µàì ´øà... Äåìàê....äåìàê...

Þëäóçíèíã þðàãè äóêèëëàá óðà áîøëàäè. Ó ³´ëëàðè òèòðà¸òãàíèíèñåçäèðèá ³´éìàñëèê ó÷óí ïàëüòîñèíè ³ó÷î³ëàá ê´òàðèá, òàø³àðèãàé´ë îëäè.

— Õàëè ýðòà-êó, ³àåðãà? — àæàáëàíèá ñ´ðàäè Íèãîðà.— ×è³èá, µàâî îëèá êåëàé.Ó íàðèðî³³à áîðèá, êàòòà ê´÷àíèíã ³îðîí²è ìóþëèøèäà êóòà

áîøëàäè. Ñîâó³äàí, ³´ð³óâäàí, µàÿæîíäàí äèð-äèð òèòðàá, òèøëàðèòàêèðëàá êåòà¸òãàíäè. ¥óâ íàðèäà, ³àëèí ìóç ³îïëàãàí þâóíäè ́ ðàñèàòðîôèäà êàòòà áèð èò àéëàíèá þðàðäè, ó ã´¸ Þëäóçíèíã ²àëàòè áèðèø ³èëìî³÷è á´ëãàíèíè ñåçãàíäåê, áîøèíè ê´òàðèá óíãà øóáµà áèëàí³àðàá-³àðàá ³´ÿðäè.

Îëèñäàí ñî³îëëè êèøèíèíã ³îðàñè ê´ðèíäè. ß³èíãà êåëãà÷,Þëäóçãà çèìäàí òèêèëèá ³àðàäè. Þëäóç ãàïèðìî³÷è á´ëèá ëàáëàðèíèæóôòëàäè-þ, òèøëàðè òàêèðëàá, î²çèäàí ãàï ÷è³ìàé ³îëäè. Ñ´íãáà³èðìî³÷è á´ëãàíäåê, êó÷àíèá î²çèíè êàòòà î÷äè. Áèðî³, îâîçèíèíãøóí÷àëàð çàèô, òèòðàá ÷è³à¸òãàíèãà µàéðîí ³îëäè.

— Ò´õòàíã, ò´õòàá òóðèíã... ñèç ³èäèðãàí íàðñàíèíã... ³àåðäàëèãèíèìåí áèëàìàí...

Ýðêàê òà³³à ò´õòàäè. Þëäóç òèòðî³ îâîçäà, óíãà ñ´çëàð ýäè. Ñ´çëàðèñèðà ³îâóøìàñäè. Øóíäàé òèòðàãàí âà òèøëàðè òàêèðëàãàí ê´éè óµàëèãè êèøèíè ³îðîí²ó ê´÷àëàðäàí áèðèãà áîøëàäè. Ñèðòäàí³àðàãàíäà îääèé, êóëáàíàìî ê´ðèíàäèãàí µàëèãè óéãà áîøëàá áîðäè.

Ñî³îëëè îäàì óíãà: “Ìåí áèëàí ³àéòèíã, µà¸òèíãèç õàâô îñòèäà,áèç ñèçíè µèìîÿ ³èëàìèç”, äåäè, áèðî³ Þëäóç ê´íìàäè. Êèøè ´øàóéíèíã àòðîôèäà àí÷à âà³òãà÷à àéëàíèá þðäè. Èêêè ñîàòëàðäàí êåéèíáó óéíè áèð ò´ï ïîëèöèÿ÷èëàð ³óðøàá îëäè. Óëàð Ôàðµîä, óíèíãøåðèêëàðè âà £óíäóçíèíã ³´ëèãà êèøàí ñîëèá, îëèá êåòäèëàð.

Þëäóç ýøèê îëäèäà óçî³ ´òèðäè. Øó òîïäà ¸âóçëèê èëäèç îòãàí³àµâàõîíàíèíã µàì êóíè áèòãàíäàé ê´ðèíàðäè. Ýíäè óíèíã áîðàäèãàíáîø³à åðè ³îëìàäè. Áèðî³ óéè, îíàñè áîð ýäè-êó? Ó óéèãà ³àéòèááîðãèñè êåëìàäè. É´³, íèìà äåá ³àéòàäè? ¤çèìíèíã õàòîëàðèìåòìàãàíäàé, îðòèìäàí ýðãàøòèðèá ãóëäàé ñèíãëèìíè µàì áîò³î³³àáîòèðäèì äåéäèìè? Îíàñè óíè òóøóíàðìèêèí? Êå÷èðàðìèêèí? Ýíäè




Îëèÿì µàì é´³, ñî³÷èëàð óíè µàì òóòèá êåòèøäè. Àììî Þëäóçíèíãê´íãëè äîâóë îëäèäàí µóêì ñóðóâ÷è âà³òèí÷àëèê ñóêóíàòäàé áåèõòè¸ðòèí÷ëàíèá ³îëäè. Óíèíã óçî³ âà³òëàðäàí áó¸í ð´¸áãà ÷è³ìàãàí îðçóñèóøàëèá, íèµîÿò ´çèíè èëê ìàðòà ýìèí-ýðêèí µèñ ýòà áîøëàãàíäàéê´ðèíàðäè.

Þëäóç òóðëè-òóìàí ´é-õà¸ëëàð áèëàí á´ëèá, ´ç óéè îëäèãà ³àíäàéêåëèá ³îëãàíèíè µàì áèëìàäè. Àíà, ð´ïàðàäà ó âà ñèíãëèñè òó²èëèáâîÿãà åòãàí ³àäðäîí ã´øàñè. Îòàñèíèíã ðóµè êåçèá þðãàí áó óé óíãàµàð ³à÷îíãèäàí µàì õàðîáà, ìèñêèí ê´ðèíèá êåòäè. Áå÷îðà îíàèçîðèêêè ôàðçàíäíè êàòòà ³èëàìàí äåá íå-íå ìàøà³³àòëàð ÷åêìàäè?Îíàíèíã áó ðè¸çàòëàðè ýâàçèãà ³èçëàðèäàí íå ð´øíîëèê ê´ðäè?¥óðìàò, ÿõøè ãàï àí³îíèíã óðó²èãà àéëàíäè. Àçîá, õ´ðëèê, µà³îðàòíàñèáàñè á´ëäè. Êèì áèëñèí, µîçèð äàðä-àëàìëàð âà ê´ç ¸øèãà ²àð³á´ëãàí÷à óõëà¸òãàíäèð...

Þëäóç à÷÷è³ ¸øèíè è÷èãà þòäè-þ, óéèãà êèðèøãà þðàãèáåòëàìàé, ò´²ðè þðèá ´òèá êåòäè. £àåðãà êåòàÿïòè? ßíà äàð¸á´éèãàìè? Ó åðäà íèìà ³èëàäè? Ó æîíèãà ³àñä ³èëèøíè èñòàìàéäè.¥à¸òèíè áîø³àòäàí áîøëàéäè, ñèíãëèñèíè î³ëàá, ýðêèíëèêêà îëèá÷è³àäè, óéèãà ³àéòàäè. Ó ÿíà äàð¸ á´éèãà ³àðàá é´ë îëìî³äà. Ó åðóíèíã ýíã ã´çàë õîòèðàëàðè áèëàí áî²ëàíãàí. Äàð¸ ³èð²î³ëàðèíè áèð³àâàò ìóç ³îïëàãàíäè. Àììî óíèíã î¸³ëàðèäàí àúçîéè áàäàíèãàòàð³àëà¸òãàí ²àéðèòàáèèé áèð òóé²ó ìóç îñòèäàãè ò´õòîâñèç óëó²µàðàêàòäàí äàðàê áåðèá òóðàðäè.

Îëèñäàí ìîòîöèêëëàðíèíã îâîçè ýøèòèëäè. Øóíäàãèíà ó áîøèíèê´òàðèá ³îð ̧ ²à¸òãàíèíè ïàé³àäè. Ñàë èëãàðè ó÷³óíëàá ̧ ²à áîøëàãàí³îð àòðîôíè ÿõøèãèíà î³àðòèðèøãà óëãóðãàíäè. Ó ïàëüòîñèãà ìàµêàì´ðàíèá, ïà²à-ïà²à ¸²à¸òãàí ³îð ó÷³óíëàðèíè òîìîøà ³èëèá òóðäè.£îð ó÷³óíëàðè óíèíã ñî÷ëàðèãà, ³îø-êèïðèêëàðèãà, åëêàñèãà³´íàðäè. Ó ³èìèð ýòìàñäè, êèïðèê µàì ³î³ìàñäè. Øó àëïîçäà òîøµàéêàëãà ´õøàðäè.

Ìîòîöèêëëàðíèíã îâîçè áîðãàí ñàðè ÿ³èíëàøèá êåëà¸òãàíèãà³àðàìàé, Þëäóç ´øà-´øà òóðãàí æîéèäàí ³èìèð ýòìàäè.Ìîòîöèêë÷èëàð êåëèá, Þëäóçãà ÿ³èí æîéäà ò´õòàøäè âà áîøëàðèäàãè³àëïî³ëàðèíè îëèá, ó÷ ýðêàê óíãà òîìîí áîñòèðèá êåëà áîøëàäè.Þëäóç óëàðäàí ³èë÷à ³´ð³ìàäè. Þëäóç óëàðíèíã àôòëàðèíè àíè³ê´ðäè...

... £îð òèíèìñèç ëîïèëëàá ̧ ²èøäà äàâîì ýòàðäè...

* * *Áó éèë ³èø ³àòòè³ êåëèá, µà³è³àòàí µàì ê´ï ³îð ¸²äè.Èêêè êå÷à-êóíäóç ò´õòàìàé ¸³³àí ³îð õóääè ³àëèí î³ ìîìè³

ò´øàêäåê åð-æàµîííè ³îïëàäè. £îð òàëàé íàðñàëàðíè ´ç áà²ðèãàÿøèðãàíäè. Àéíè³ñà, ê´ðèìñèç, ïàñò-áàëàíä òîð ê´÷àëàð áèðäàíèãàòîçàëàíèá, êåíãàéèá, ã´çàëëàøèá ³îëãàíäåê òóþëàðäè. Àñëèäà, áóí÷àê´ï ³îð áó ê´÷àëàðäàãè îèëàëàð ó÷óí îðòè³÷à ìàøà³³àò,îâîðãàð÷èëèêäàí ́ çãà íàðñà ýìàñäè. £îëàâåðñà, òîð ê´÷àëàð, µîâëèëàð³îð-ìóç óþìëàðèäàí áàòòàð òîðàéèá êåòãàíäè.

Ñàµàðëàá óé²îíãàí Ãóëñóìõîí àÿ áèð òèøëàì íîí áèëàí ´çèíèç´ðëàá íîíóøòà ³èëäè, µîâëèíè, ýøèê îëäèíè áàµîëè ³óäðàò ñóïóðèá-ñèäèðäè. Õîêàíäîç áèëàí ñóïóðãèíè ê´ìèðõîíàãà îëèá êèðèá ³´éèá,äåâîð ´÷î²íèíã ¸íèäà ÷´çèëãàí ê´éè ´éãà ÷´ìäè. Óíèíã àµâîëèêóíäàí-êóíãà áàòòàðëàøèá áîðàðäè. Îçãèíà èø ³èëñà, þðàãè ñàí÷èá,î¸³-³´ëèäà æîí ³îëìàñäè. Øóíãà ÿðàøà, óéëàðíèíã äåâîðëàðèäàíòóïðî³ ò´êèëèá, òîìíèíã ó åð-áó åðèäàí ÷àêêè ´òàäèãàí á´ëèá




³îëãàíäè. Áóëàðíè àìàëëàøãà, òîìãà ÷è³èá, ÷àêêà ´òà¸òãàí åðëàðíèáåðêèòèøãà óíèíã ìàæîëè åòìàñäè. Ðàµìàòëè óìð é´ëäîøè á´ëãàíäàýäè, óéëàðíè íå÷à ìàðòàëàá òóçàòèá ³´éãàí, òîìäàãè ³îðëàð µàìâà³òèäà êóðàëèá òóðãàí á´ëàðäè. £èçëàðè µàì áóãóíãèäàé µîëãà òóøèá³îëìàñäè...

Ãóëñóìõîí àÿ êå÷àñè áèëàí ¸ìîí òóø ê´ðèá, þðàãè ²àø á´ëèá÷è³äè. Þëäóç óçóí, îïïî³ ê´éëàê êèéèá ´çè ¸ë²èç ´éèíãà òóøèáþðãàíìèø, ðàµìàòëè ýðè ìàøèíàì áóçèëèá ³îëèá, ÿðèì é´ëäàí³àéòèá êåëäèì, äåá óéãà êèðèá êåòà¸òãàíìèø, õîòèíèäàí ðàíæèá,³èçëàðèìíè ñåíãà òîïøèðãàíäèì, ³àíè ³èçëàðèì? Ñåí óëàðíè íèìà³èëäèíã? — äåá ñ´ðà¸òãàíìèø...

Øó òîïäà ³èçëàðè ³àåðäà á´ëñà? £àíäàé êóí ê´ðèøà¸òãàíèêèí...Íèìà ó÷óí óíèíã ³èçëàðè áóíäàé ø´ðïåøîíà á´ëèá ³îëèøäè?Ãóëñóìõîí àÿ óëàðíè î÷-íàµîð ³îëìàñèí, îòàñèçëèãè áèëèíìàñèí äåáêå÷àíè òîíãëàðãà óëàá, áåëëàðè óçèëãóäåê ìåµíàò ³èëãàíäè-êó, àõèð?!¤øà èêêîâèíè îäàì ³èëèá ³àòîðãà ³´øèøäàí áîø³àñèíè ́ éëàìàãàíäè-êó? Àæàá, ó áèðîð èøäà õàòîãà é´ë ³´éäèìè, ¸êè îíàëèê áóð÷èíèò´ëè³ áàæàðà îëìàäèìè?..

Áèð âà³ò µîâëè ýøèãè òà³èëëàäè, ó ýðèí÷î³ëèê áèëàí ´ðíèäàíòóðäè. Ýøèêíèíã îëäèãà êåëèá, áîñè³ îµàíãäà: “Êèì?” äåá òîâóø³èëäè. Ýøèê î÷èëèá, “Ãóëñóìõîí àÿ, áó ìåí — Àíâàð!” äåãàí æàâîáíèýøèòäè-þ, òèïèð÷èëàá, íèìà ³èëèøèíè áèëìàé ³îëäè.

— Àññàëîìó àëàéêóì, àÿ. ßõøèìèñèç, áèð é´³ëàá êåëóâäèì.— Âà-àëàéêóì àññàëîì, áîëàì, — äåäè Ãóëñóìõîí àÿ Àíâàðíè

ç´ð²à òàíèá. Ó èëãàðèãè Àíâàðãà ´õøàìàñäè, îçèá, áèð µîë á´ëèá³îëèáäè, áóíè ê´ðèá, àÿíèíã è÷è à÷èäè. Ëåêèí ñèð áîé áåðìàé,ìóëîéèìëèê áèëàí:

— Ê´ïäàí áó¸í ê´ðèíìàé ³îëäèíãèç, áèðîð åðãà áîðèá êåëäèíãèç-ìè, áîëàì? — äåá ê´íãèë ñ´ðàäè, õîëîñ.

— Áèð íå÷à îéäàí áó¸í... è÷êàðè ́ ëêàëàðäà á´ëäèì. Èíèì øó ̧ ³ëàðãàêåòèá, äàðàê ñîëìàé ³´éãàíäè. Òîïèá, îëèá êåëàé äåá áîðãàíäèì...³àéòàðèá êåëîëìàé... ¤øà ¸ò þðòëàðäà, äåíãèç á´éèãà ê´ìèá...

Ó ò´ëè³èá, îðòè³ ãàïèðîëìàäè, áîøèíè ³óéè ñîëèá, ê´ç ̧ øëàðèíèÿøèðìî³÷è á´ëäè.

— Âîé òàâáà, íèìàëàð äåÿïñèç, áîëàì? Øóíäàé èøëàð µàìá´ëäèìè? £àíäàé ³èëèá?...

— Èíèì èêêè ä´ñòè áèëàí áèð “õ´æàéèí”ãà ¸ëëàíèá è÷êàðèãàáîðèáäè. “Õ´æàéèí”íèíã ³´ë îñòèäà éèãèðìà-´òòèçãà ÿ³èí “øîãèðä”áîëàëàð áîð ýêàí. Óëàð µàììàñèíèíã êàñáè-êîðè ´²ðèëèê ³èëèá,òîïãàí ïóëèíèíã ê´ï ³èñìèíè “õ´æàéèí”ãà òîïøèðèøäàí èáîðàòýêàí. “Õ´æàéèí” óëàðíè ³èìîðãà ñîëèá, ãè¸µâàíäëèêêà ´ðãàòèá,³àðçãà áîòèðèá, ñ´íã õîµëàãàí÷à èøãà ñîëàðêàí. Ìåíèíã èíèì ´øàî³ î²óãà ìóáòàëî ýêàí. Øóíäàí ê´ï ³àðçãà áîòèáäè. Êóíëàðíèíãáèðèäà õ´æàéèííèíã ïóëè é´³îëèáäè. Õ´æàéèí áóíè èíèìäàí ãóìîí³èëèá, îäàì áîøëàá êåëèá, óíè òóòèá áåðèáäè. Îñèá ³´éèá... Áàäàíèãàïè÷î³ òè³èá, ³àòòè³ ³èéíàáäè... Ìåí áîðñàì áèð ýñêè óéäà: “Ïóëíèìåí îëìàäèì, èøîíèíãëàð ìåíãà, ìåíè óðìàíãëàð” äåá áà³èðèá,àëàµëàá ̧ òãàí ýêàí, ìåíè òàíèìàäè µàì. Ä´õòèðõîíàãà îëèá êåòà¸òèá...é´ëäà...

Ãóëñóìõîí àÿ ÷èäàá òóðîëìàäè, µ´íãðàá éè²ëàá þáîðäè.— Âîé áîÿ³èø-à, ìåíèíã ³èçëàðèì ³àåðäà, êèìëàðíèíã ³´ëèäà

õîð-çîð á´ëèá þðãàíèêèí? £àíäàé ÿøà¸òãàíèêàí-à...Àíâàð òåçäà áîøèíè ê´òàðèá, Ãóëñóìõîí àÿãà òèêèëèá ³îëäè.— Íèìà äåäèíãèç, àÿ? Þëäóç... Îïà-ñèíãèëëàð áèð ̧ ³³à êåòèøãàíìèäè?




— Ñèçíèíã µàì äàðäèíãèç ìåíèêèäàí êàì ýìàñ ýêàí, áîëàì,ñèçäàí íèìàíè µàì ÿøèðàðäèì. Þëäóç µàì, £óíäóç µàì óéäàí ÷è³èáêåòãàí. Àí÷à îé á´ëèá ³îëäè. Áèð õèëëàð óëàðíè ³àµâàõîíàëàðäà, ̧ ìîíîäàìëàð áèëàí ê´ðèáäè. Íî÷îð æîíèì áèëàí ìåí óëàðíè ³àåðäàí µàìèçëàéìàí. Òîïãàíèìäà µàì ³àéòàðèá îëèá êåëîëàìàíìè? Ìåíèíãµîëèìíè ê´ðèá òóðèáñèç, ́ øà èêêîâèíèíã äàðäèäà àäîè òàìîì á´ëäèì.Óëàðíè ýíäè ê´ðîëìàé, áèð êå÷àäà Òàíãðèãà îìîíàòèíè òîïøèðñàìíèìà á´ëàäè äåá ³´ð³àìàí, æîíèì áîëàì?!!..

* * *Îðàäàí èêêè µàôòà ´òèá, Àíâàð áó ìàµàëëàãà ÿíà áèð êåëãàíèäà

Ãóëñóìõîí àÿíèíã ³´øíèëàðè óíãà áèð íå÷à êóí èëãàðè êàìïèðíèíãò´ñàòäàí æîíè óçèëãàíèíè, óíãà æàìîàò ýãà á´ëèá, òóïðî³³à ³´éèáêåëãàíèíè ãàïèðèá áåðèøäè. Àíâàð Ãóëñóìõîí àÿãà ³èçëàðèíèíãäàðàãèíè — Þëäóçíèíã áåèç é´³îëèá êåòãàíèíè, £óíäóçíèíã ýñààõëî³ òóçàòèø êîëîíèÿñèãà þáîðèëãàíèíè àéòìî³÷è ýäè... Àíâàðäåâîðëàðè ÷´êèá, ìóí²àéèá ³îëãàí ²àðèáãèíà µîâëèãà ñ´íã áîð áèðíå÷à äà³è³à ³àðàá òóðäè. ¥àëè ¸çäàãèíà àíàâè äåðàçà äîèìî î÷è³òóðàðäè. Ó åðäàí êèéèì òèêèø ìàøèíàñèíèíã øè³èðëàãàí îâîçèóçèëìàñäè. Ãóëñóìõîí àÿ áèëàí Þëäóç ´øà êè÷èê óéäà ´òèðèáòèêóâ÷èëèê ³èëèøàðäè. ßíà áèð óéäàí £óíäóç, óíèíã ä´ñòëàðèíèíãøîä-õóððàì êóëãèëàðè, àøóëàëàðè ýøèòèëèá òóðàðäè. Áèð íå÷à îéè÷èäà¸³ µàììà íàðñà áàðáîä òîïäè. Áèð óéäàãè ó÷ æîííèíã áèðè ́ ëäè,áèðè é´³îëäè, µà¸ò ³îëãàí áèðè ýñà ³àìàëèá êåòäè.

Äóí¸äà íèìà ó÷óí áóíäàé áàõòñèçëèêëàð þç áåðàäè? Þëäóç áèëàí£óíäóçëàðíèíã µàììà ³àòîðè áàõòëè µà¸ò êå÷èðèøëàðè ìóìêèíýìàñìèäè? Èíèñè µàì îëèéãîµëàðäà ´³èøè, óçî³ éèëëàð ÿøàøèìóìêèí ýäè-êó! ßíà ó è÷êàðè áåãîíà ´ëêàëàðäàãè, ³àµâàõîíàëàðäà,êèíîòåàòðëàðäà, ìåµìîíõîíàëàðíèíã àòðîôëàðèäà, õèëâàò ê´÷àëàðäàòåíòèðàá þðãàí ̧ øëàðíè µàì ê´ðäè. Àõèð óëàðíèíã àéíè ́ ³èá, êàñá-µóíàð ýãàëàðè, æàìèÿòíèíã ìóíîñèá êèøèëàðè á´ëèá åòèøèøëàðèìóìêèí ýäè-êó!!!..

Àíâàðíèíã ìóøòëàðè ³àòòè³ òóãèëäè. Ó øó òîáäà îâîçèíèíã áîðè÷àáà³èðãèñè, äîä ñîëèá éè²ëàãèñè, èíñîí µà³-µó³ó³èíè µèìîÿ ³èëèøèäîðàëàðèíèíã ìàµêàì ¸ïè³ ýøèêëàðèíè òåïèá î÷èá, ó åðäàãèëàðãàäèëèäàãè äàðäó àëàìëàðèíè áèòòà ³´éìàé ò´êèá ñîëãèñè êåëäè.

¥àð êóíè îðçó-óìèäëàðãà ò´ëãàí ÿíãè òîíã îòàäè. Êå÷ãà áîðèá áóîðçó-óìèäëàð õà¸ëèé ñîÿäåê ²îéèá á´ëà áîøëàéäè. ßíà íîõóøòóøëàðíèíã àäî²è é´³äåê òóþëàäè. Àììî óôêäàí òàðàëãàí øàôà³¸²äóñèäà òóìàíäàé òàð³àá êåòàäè.

Óìèä áèëàí ò´ëãàí êóíëàð, àäî²è é´³ âàµèìàëè êå÷àëàðäàíòàëàéëàðè ́ òèá êåòäè. Àíâàðíèíã ³àëáèäàãè óìèä ó÷³óíëàðè ñ´íìàäè.Ó é´ëäàí àäàøãàíëàð, î³èáàòèíè ́ éëàìàé, áîøè áåðê ê´÷àëàðãà êèðèá³îëãàíëàðíè òóòèá îëèá êåòàäèãàí èäîðàëàðãà, ä´õòèðõîíàëàðãà,à¸ëëàðãà áîðàäèãàí ãóìîíëè åðëàðãà áîðäè. ¥å÷ ³àåðäàí Þëäóçíèíãäàðàãè ÷è³ìàäè. ¤ç âà³òèäà ó Þëäóç áèëàí ê´ðèøìàé êåòèá³îëìàãàíäà, æóäà á´ëìàãàíäà, è÷êàðè ´ëêàãà áîðèá, áèðîð ýíëèêõàò ¸çèá þáîðãàíäà µàì á´ëàðäè, àììî... ó âà³òëàðäà óíèíã ´çè µàì³àé²ó-µàñðàòäàí áîøèíè ê´òàðîëìàé ³îëãàíäè. Øóíäàé á´ëñà-äà,Þëäóçíè ³èäèðèá òîïãèñè, óíãà ê´ï ãàïëàðíè àéòãèñè êåëàðäè.

Áèðî³, Þëäóç... ³àåðëàðäà þðãàíèêèí? Ãóëñóìõîí àÿ àéòãàíäåê,êèìëàðãàäèð ñàð²àéèá, êèìëàðãàäèð õ´ðëàíèá þðãàíìèêèí?.. Àíâàðïàëüòîñèíèíã ̧ ³àñèíè ³àéèðèá, áèðîç øóìøàéãàí µîëäà æàäàë þðèáêåòäè...




... ßíà ³îð ¸²à áîøëàäè. Àíâàðíèíã ³àëáèäà áèð ïàð÷à óìèäëè ÷´²¸íèøäà äàâîì ýòàðäè. Ó èíèñèíè, ñî÷ëàðèíè áèð ́ ðàì ³èëèá îð³àñèãàòàøëàá þðàäèãàí, áîëàëèãè µàëè äèìî²èäàí ê´òàðèëìàãàí èêêè ÿíî²è¸ø áèëàí µ´ëëàíãàí £óíäóçíè µàì ê´ï ´éëàäè. Ó £óíäóçíè òàøëàá³´éìàñëèê, ³àíäàé ³èëèá á´ëñà-äà, óíè ́ ç îïàñèãà ́ õøàø î³èáàòäàíñà³ëàá ³îëèø êåðàê, äåãàí ³àòúèé ³àðîðãà êåëäè. Áèðî³ áóíãà êó÷èåòàðìèêèí? Ôàðµîä ³´ëãà îëèíèá, ´í êóí êåéèíðî³ “ãóíîµñèç” äåá³´éèá þáîðèëäè. Íèãîðà ç´ð²à áèð éèëëèê ìàæáóðèé àõëî³ òóçàòèøêîëîíèÿñèãà µóêì ³èëèíäè. Àììî ó åðäà “õóë³è ÿõøè” äåá, ìåµíàòäàíîçîä ýòèëèá, èññè³³èíà õîíàäà ´òèðèá, äåðàçàäàí ³àðàá òóðóâ÷èíàçîðàò÷è á´ëèáäè. Áóíäàéëàð òåãèðìîíäàí µàì áóòóí ÷è³àäèëàð.Æàìèÿòäà õàëè ê´ïëàá “Íèãîðà”, “Àµìàä”, “Ôàðµîä”ëàð áîð.Óëàðíèíã òèðãîâè÷ëàðè áîð...

Áèðî³, óëàðãà ³àðøè òóðàäèãàíëàð, óëàðäàí íàôðàòëàíàäèãàíëàð,óëàðãà àñòîéäèë ³àðøè òóðèá êóðàøàäèãàíëàð ÿíàäà ê´ï, óëàðíèíãæàìèÿòãà êåëòèðà¸òãàí µèñîáñèç çàðàðëàðèíè àíãëàá åòãóí÷à áóòóíæàìèÿò, áàð÷à èíñîíèÿò ³´ç²àëèá, ñàôãà îòëàíàäèãàí êóíëàð êåëàäèµàëè...

Ó íèìàíèäèð ³èäèðãàíäåê, íèìàíèäèð êóòà¸òãàíäåê, ³îðó÷³óíëàðè áèëàí ò´ëãàí ïî¸íñèç á´øëè³³à íèãîµ òàøëàäè.

£îð µå÷ òèíàäèãàí ýìàñäè...



Ñòèâåí Êðåéí É´ë÷è é´ë òàíëàäè µà³è³àò òîìîíØÅÚÐÈßÒ ÌÈÍÒÀ£ÀËÀÐÈ

* * *

Áèð îäàì áîð ýäè – òèëè î²î÷äàí.¥àâàñëàíèá ³îëäè ³´øè³ êóéëàøãà.¥àâàñëàðè êóëãè óé²îòàäè-ÿ...Óíè òèíãëàá òóðãàí áîø³à áèð îäàìÎ²î÷ òèëëàð ³àíäî³ ñàñ ÷è³àðèøèí¥àìäà êóéëà¸òãàí ³´øè³÷è ãàïèíÀíãëàøãà óðèíäè,Àíãëàá åòäè µàì.ßéðàá-æ´øèá êåòäè øóíäà ³´øè³÷èÎäàìëàð ´çèãà ýúòèáîð ³èëèá,£´øè³íèíã ìà²çèíè ÷à³³àíëèãèäàí.

É¤ËÎÂ×È

É´ë÷è é´ë òàíëàäè ¥à³è³àò òîìîíÂà µàéðàòãà òóøäè øó çàìîí:¥à³è³àò é´ëèíè ´òëàð áîñãàíäè,Áîñãàíè íå, é´ëíè ´òëàð ò´ñãàíäè!

– Ý-µà, – äåäè é´ë÷è, – ê´ç áèëàí ê´ðäèì,Ê´ï éèëëàðäàí áåðè áó é´ëäàí µå÷ êèìÞðìàãàí, áîðìàãàí ¥à³è³àò òîìîí,¨ìîí áó, ¸ìîí!

Øóíäà ïàé³àá ³îëäè – µàð ìàéñà-ãè¸µÕàíæàðäàé ÷à³÷àéèá òóðàðäè íîãîµ!¤ò áîñèá ¸òãàíè ¸ øóíäàíìèêàí?Àòðîôëàð ³èï-³èçèë... ò´êèëãàíìè ³îí?

– Ý-µà, – äåäè é´ë÷è, á´éíèíè áóðäè,Î¸²èãà áî³èá, ´éëàíèá òóðäè.

Ñòèâåí ÊÐÅÉÍ

É´ë÷è é´ë òàíëàäèµà³è³àò òîìîí

Àìåðèêàëèê øîèð Ñòèâåí ÊÐÅÉÍ (1871–1900) ê´ïðî³ ¸çóâ-÷è – íàñðíàâèñ ñèôàòèäà ìàøµóð. Óíèíã óðóø ìàâçóñèäàãè“Çàôàðíèíã ³èçèë ðàìçè” ³èññàñè, õàðîáàçîð âà òàøëàíäè³ìèíòà³àëàðíèíã ³àøøî³ îäàìëàðè µà¸òèäàí îëèá ¸çãàí íî-âåëëàëàðè äè³³àòãà ñàçîâîð. Àäèáíèíã øåúðëàðè µàì òåðàíôèêð âà ìàçìóí áèëàí àæðàëèá òóðàäè.

Ðóñ÷àäàíÌóçàôôàð À¥ÌÀÄ

òàðæèìàëàðè



Ñòèâåí Êðåéí É´ë÷è é´ë òàíëàäè µà³è³àò òîìîí

Áîøèíè ³èëäè ó ñàðàê âà ñàðàê –Áîø³à ¸³äà µàì é´ë áîð á´ëñà êåðàê...

ÎÄÀÌ ×ÎÏÀÐ ÝÄÈ ÓÔ£ËÀÐ ÒÎÌÎÍ

Óíãà òóò³è÷ áåðìàé ³î÷àð ýäè óô³,Ìåí óíè ê´ðäèì-ó, à÷èäè æîíèì,Èðîä ³èëäèì óíãà øóíäàé ñ´çëàðíè:– £èëà¸òãàí èøèíã à³ëãà ñè²ìàñ,Ñåí óíè µå÷ ³à÷îí...– ¨ë²îí! – äåá áà³èðäè îäàì ýíòèêèá,ßíà ÷îïà êåòäè óô³ëàð òîìîí.

¥ÈÊÌÀÒ ÊÈÒÎÁÈ

Íàáèéãà äó÷ êåëäèì.£´ëëàðèäà óøëàá òóðàð¥èêìàò êèòîáèí.– Æàíîá, – äåÿ ´òèíäèì ìåí, –¤³èá áåðàéèí.– Ôàðçàíä, – äåÿ ãàï áîøëàãàí ýäè ó,Àììî– Æàíîá, – äåäèì øîøà-ïèøà ñ´çèíè á´ëèá, –Ìåíè áóí÷à íîäîí áèëìàíãÔàðçàíä äåá àòàá.£´ëèíãèçäà òóòèá òóðãàí êèòîáäàí ê´ïðî³Íàðñàëàðíè áèëàìàí ìåí, µà, µà, áèëàìàí.

Òàáàññóì ³èëäè-äà, î÷äè êèòîáèí.Ê´çëàðèì îëäèãà ê´çãóäàé òóòäè.Àæàá, ´øà ñàîäàòëè äà³è³àëàðäà£àìàøèá êåòäè-¸ ê´çëàðèì íóðäàí!!!

* * *Ñàµðîäà óëî³èá, àäàøèá ³îëäèì.Õèòîá ³èëäèì ñ´íã:“Ìåíè áó ÷´ëëàðäàí ³óò³àð, õóäîéèì!”Øóíäàé îâîç êåëäè: “×´ë ýìàñ áó åð”.Ìåí ³è÷³èðäèì: “Áàëêè àéòãàíèíã ò´²ðè.Áèðî³ ìàíîâ îëîâ, ³óìíè, ñàðîáíè, óô³íèÍèìà äåá àòàé ìåí?”Îâîç âàçìèí ýäè: “×´ë ýìàñ áó åð”.

ÈÍÑÎÍ Ê¤ÐÄÈ Ê¤ÊÄÀ... ÏÓÔÀÊ×À

Èíñîí ê´ðäè ê´êäà îëòèí àéëàíà;Óíãà èíòèëäè.£´ë ÷´çäè, ñàêðàäè. ¨íèãà áîðäè –Àéëàíà îëòèíìàñ, òóïðî³äàí ýäè.

Íèìà á´ïòè øóíäà, äåéñèçìè?£àðàíã:Èíñîí ³àéòèá òóøèá çàìèíãà àðàíã,ßíà ê´êêà áî³äè –





Îñìîíäà ÿíàÎñèëèá òóðàðäè îëòèí àéëàíà.

£èçè²è øó ýäè, ³èçè²è – ìàíà,Îñìîíäà òóðàðäè îëòèí àéëàíà.Õóäî µà³³è,Àíà – îëòèí àéëàíà!

ÞÐÀÊ

Ñàµðîäà ÿëàí²î÷-øèð ìàõëó³ñèôàò,£´³³àéèá ´òèðãàí áèð îäàìèçîä,£´ëëàðèäà òóòèá ´ç þðàãèíèÒàìøàíèá-òàìøàíèá ²àæèðäè, µàéµîò!

Ìåí äåäèì:– Îø á´ëñèí, õóøõ´ðìè, îøíà?Æàâîá áåðäè:– À÷÷è³, à÷÷è³ çàµàðäàé.– Àììî ìåíãà ¸³àð à÷÷è³ëèãèêèì,– Ñàáàáè, áó – ìåíèíã, ìåíèíã þðàãèì.

* * *ßíãðàäè óðóøíèíã òàõèð îâîçè!£îï-³îðàéèá êåòäè, ÷àòíàäè çàìèí;À¸ëëàð îµ óðèá, ôàð¸ä ÷åêäèëàð;Áîëàëàð ÷îïäèëàð é´³îòèá ´çèí.Áèð îäàì áèëìî³÷è á´ëäè: íèìà ãàï?Äîäëàéäè, ÷îïàäè µàììà, íèìàãà?“Ìàúíîñèíè òóøóíòèðèíã”, – äåäè ó îäàì.Ìàúíîñèíè òóøóíòèðìî³ á´ëäè ìèíã îäàì.Øóíäàé ²àëà-²îâóð ³´ïòèêè, óíäàÌàúíî-ìàçìóí ³îëìàãàíäè ìàµøàðäàé êóíäà...

ÌÀÉÑÀ

Ôàëàêäà,Áàððà ´ò, ìàéñà-ãè¸µëàð¥îëè³ µóçóðèäà ýµòèðîì ñà³ëàð.Òèòðàøèá, òóðàðëàð òàúçèìäà áàðè,Áàðèíèíã åð ÷èçèá òóðàð ê´çëàðè.

– ¥à¸òäà íèìà èøÁàæàðäèíãëàð, õ´ø? –

Ñ´çãà òóøèá êåòäè áàð÷à ìàéñàëàð,Êåëòèðãàí íàôëàðèí òèëãà îëñàëàð –¥àð áèðèäà ìàâæóä òî²-òî² ýçãóëèê,Ýøèòñàíã, áàðèãà µàâàñ ýòãóëèê!

Áèð ìàéñà óÿëèá ÷åòäà òóðàðäè.Õîëè³ óíè ê´ðèá, ñ´ðàäè:– Õ´ø, ³àíè, ñåí àéò-÷è, íèìà èø ³èëäèíã,£àé èøíè µà¸òãà ôîéäà äåá áèëäèíã?




– Ïàðâàðäèãîð, – äåäè øóíäà ìàéñà÷à, –Ìåíèíã ³èëãàí èøèì – êè÷èê ïàéñà-÷à!£èëãàí ýçãó èøèì áàëêè ê´ïäèð, ê´ï, –Áàðèí óíóòèáìàí äèéäîðèíã ê´ðèá!..

£àä ðîñòëàäè øóíäà Õàëëî³è îëàì,Òèêêà á´ëäè Æàíàíò, Àðøè Àúëî µàì.ßíãðàäè Õîëè³íèíã ìåµðëè ñ´çè:– Ýíã ã´çàë, ýíã Íîôèú ´çèíãñàí, ´çèíã!

ÓÑÒÀËÀÐ

Òî²íèíã òåïàñèäà ñîíñèç óñòàëàð¢èøòäàí ÿñàäèëàð ìàµîáàòëè øàð.

Øàðìèñàí, øàð! Áóíè êèì µàì ê´ðèáäè,Àíà, òî²íèíã òåïàñèäà òóðèáäè.

¤ç èøèäàí ìàìíóí á´ëèá óñòàëàðÏàñòãà – âîäèé òîìîí àñòà òóøäèëàð.

– Òóðèøèíè ³àðàíã! – äåäèëàð ñåêèí. –Àëîìàò áèð èøíè ³èëèáìèç ëåêèí!

Øóíäà, òàñîäèôàí, êóòèëìàãàí ÷î²Ïàñòãà ³óëàé êåòäè óëêàí øàð íîãîµ.

£óëàäè, µàììàíè áîñèá òóøäè øàð,Óëãóðìàäè ³è÷³èðìî³³à µàì ê´ïëàð...

* * *Îäàìëàð è÷èäàí ä´ñò èçëàñàíã, ãàð,Áèë: óëàð ìîëëàðèí ìà³òà¸òèðëàð.Õóäîäàí ñ´ðàñàíã óëàð ¸çè²èí,Áèë: óëàð ìîëëàðèí ìà³òà¸òèðëàð.Îäàìëàðãà áàõòó è³áîë òèëàñàíã,Áèë: óëàð ìîëëàðèí ìà³òà¸òèðëàð.Îäàìëàðãà èëñàíã òàâ³è ëàúíàò, ãàð,Áèë: óëàð ìîëëàðèí ìà³òà¸òèðëàð. Óëàð ìîëëàðèíè ìà³òà¸òèðëàð, Óëàð ìîëëàðèíè ìà³òà¸òèðëàð.Æàëá ³èëìî³ èñòàñàíã óëàð äè³³àòèí,Áèë:Óëàðíèíã ìîëèíè ìà³òàìî³ êåðàê,¨ ìîëíè ìà³òàøäàí ò´õòàìî³ êåðàê.



Óëó²áåê ìåðîñè æàµîí îëèìëàðè íèãîµèäàÌóñî Ìàìàäàçèìîâ ÌÎÇÈÉÄÀÍ ÑÀÄÎËÀÐ

Áóíäàí áåø ÿðèì àñð ìó³àääàìàçèì øàµàð – Ñàìàð³àíä ýòàãèäà Óëó²-áåê âà óíèíã ìàêòàáè òîìîíèäàí èøãàòóøèðèëãàí ðàñàäõîíàäàí Êîèíîò³àúðèãà òàøëàíãàí íàçàð ôà³àò Øàð³-äàãèíà ýìàñ, áàëêè æàµîí ôàíè, ìàäà-íèÿòèíèíã “î÷èëìàãàí ³´ðè²è”íèî÷èø – Êîèíîòíè ´ðãàíèøãà ³´éèë-ãàí áóþê áèð ³àäàì á´ëäè. Øó èëê³àäàì ñàáàá á´ëèá, Åâðîïàäà áèðèí-êåòèí éèðèê, ÿõøè æèµîçëàíãàí ðà-ñàäõîíàëàð èøãà òóøà áîøëàäè. Ïîëüøà-äà Îëàì òóçèëèøèíèíã ãåëèîöåíòðèêíàçàðèÿñè (Í.Êîïåðíèê òîìîíèäàí),Ìèëàíäà (Èòàëèÿ) Êîèíîòíèíã ÷åê-ñèçëèãè âà óíäà ³ó¸ø òèçèìè – îääèéáèð þëäóçíèíã é´ëäîøëàðè áèëàí òàø-êèë ýòãàí òèçèìè ýêàíëèãè ²îÿñè(Æîðäàíî Áðóíî òîìîíèäàí), Ãåðìà-íèÿäà îñìîí æèñìëàðèíèíã µàðàêàò³îíóíëàðèíè èôîäàëîâ÷è – îñìîí ìå-õàíèêàñè (È.Êåïëåð òîìîíèäàí), Àí-ãëèÿäà îñìîí æèñìëàðèíèíã ìàññàëà-ðèíè µèñîáëàø óñóëè (È.Íüþòîí òî-ìîíèäàí) êàáè ìóµèì êàøôè¸òëàð “äà-ð¸ñè”íèíã âóæóäãà êåëèøèäà Ñàìàð-³àíä àñòðîíîìëàðè “ê´çèíè î÷ãàíáóëî³” äàñòëàáêè èðìî³ á´ëäè. £ó¸ø,Îé âà ñàé¸ðàëàðíèíã µàðàêàòëàðèíè´ðãàíèø á´éè÷à Óëó²áåê ìàêòàáè³´éãàí ïîéäåâîð – íàçàðèé àñòðîíî-ìèÿ äåéèëóâ÷è ìàõñóñ ôàííèíã øàêë-ëàíèøèäà ´çèíèíã óëêàí µèññàñèíè³´øäè. Øó áîèñ µàì Óëó²áåê àñòðîíî-ìèê ìàêòàáè òàðèõè, áóþê îëèìèìèçìåðîñè íå÷à àñðëàðäàí áó¸í äóí¸ èëìàµëèíè ³èçè³òèðèá êåëìî³äà.

Ãàð÷è òàðèõèé ìàíáàëàðäà Ñàìàð-³àíä ðàñàäõîíàñèãà òåãèøëè ìàúëóìîò-ëàð æóäà êàì àêñ ýòãàí á´ëñà-äà, áèðî³Óëó²áåê âà óíèíã ìàêòàáè îëèìëàðè-íèíã àñòðîíîìèÿ âà ìàòåìàòèêà ñîµà-ñè á´éè÷à ³èëãàí èøëàðè òàâñèô³èëèíãàí òàðèõèé ìàíáàëàð åòàðëè.Áóíäà àéíè³ñà, Àëè £óø÷èíèíã õèç-ìàòè êàòòà á´ëãàí äåá òàõìèí ³èëè-íàäè. Ó óìðèíèíã ñ´íããè éèëëàðèíèÈñòàíáóëäà ́ òêàçèá, ó åðäà äàñòëàá ìó-

Óëó²áåê ìåðîñè æàµîíîëèìëàðè íèãîµèäà

äàððèñëèê, ñ´íãðà ìó³àääàñ “Àÿ Ñî-ôèÿ” ìàñæèäèãà ³àðàøëè ìàäðàñàíèíãáîøëè²è á´ëèá èøëàãàí. Àëè £óø÷è´ç õèçìàòèäàí á´ø âà³òëàðèäà Ñàìàð-³àíääàí êåëòèðãàí ³´ë¸çìàëàðíèíãð´éõàòèíè òóçèøãà ê´ï âà³ò àæðàò-ãàíëèãè òàðèõèé ìàíáàëàðäàí ìàúëóì.Òóðëè òèëëàðäà ¸çèëãàí áó ð´éõàò¥èíäèñòîí, ß³èí Øàð³ âà Åâðîïàäàêåíã òàð³àëãàí. Áóíäàé ð´éõàò êåéèí-÷àëèê ¢àðáèé Åâðîïàíèíã ìàøµóðÎêñôîðä óíèâåðñèòåòèíèíã êóòóáõî-íàñèäàí µàì òîïèëãàíëèãè ôèêðèìèçãàäàëèë á´ëà îëàäè.

Åâðîïàäà áèðèí÷è á´ëèá, “Óëó²-áåê çèæè”íè òàä³è³ ýòãàí îëèì Îêñ-ôîðä óíèâåðñèòåòèíèíã ïðîôåññîðèÆîí Ãðèâñ (1602-1652) á´ëäè. Øàð³õàë³ëàðè òèëëàðèíè ÿõøè ́ ðãàíãàí áóîëèì Êîïåðíèê, Ðåãèîìîíòàí, ÒèõîÁðàãå, Êåïëåð àñàðëàðèíè ´ðãàíèøáèëàí áèðãà þíîí, ôîðñ âà àðàá àñò-ðîíîìëàðèíèíã àí÷àãèíà àñàðëàðèíèµàì òàä³è³ ³èëãàí.

Æîí Ãðèâñ Îêñôîðä óíèâåðñèòå-òèãà èøãà êèðãóíãà ³àäàð þíîí, àðàáâà ôîðñ õàë³ëàðè èëì-ôàíè âà ìàäà-íèÿòè áèëàí ³èçè³èá, ê´ïãèíà Øàð³ìàìëàêàòëàðèäà, æóìëàäàí, Èñòàíáóë-äà á´ëèá, òàëàé ³´ë¸çìàëàðíè ò´ïëà-ãàí. Áóëàð è÷èäà “Óëó²áåê çèæè”íèíãõàì íóñõàñè á´ëãàí äåá òàõìèí ³èëè-íàäè.

Æîí Ãðèâñ “Óëó²áåê çèæè”äà êåë-òèðèëãàí 98 þëäóç µà³èäàãè ìàúëó-ìîòëàðíè âà Ñàìàð³àíä ðàñàäõîíàñè-äà ³èëèíãàí èøëàðíèíã áèð ³èñìèíè´ç è÷èãà îëãàí ìà³îëàíè òàé¸ðëàäè.Îëèìíèíã áó èøè 1648 éèëäà Áàéí-áðèäæ òîìîíèäàí íàøð ³èëèíäè. Îðà-äàí èêêè éèë ´òãà÷, ò´ðò ³èñìäàíèáîðàò “Óëó²áåê çèæè” ìó³àääèìà-ñèíèíã áèðèí÷è ³èñìè õðîíîëîãèÿ,ãåîãðàôèê æàäâàëëàð áèëàí èêêèí÷èìàðòà íàøð ýòèëäè. Õðîíîëîãèÿ òóðëèØàð³ õàë³ëàðè òîìîíèäàí ³´ëëàíè-ëàäèãàí òà³âèìëàð µà³èäà ìàúëóìîòáåðàäèãàí á´ëèì ýäè.



Óëó²áåê ìåðîñè æàµîí îëèìëàðè íèãîµèäàÌóñî Ìàìàäàçèìîâ

Øóíäàí 15 éèë ´òãà÷, ÿúíè 1665éèëè Îêñôîðääàãè Áîäëåÿí êóòóáõî-íàñèíèíã õîäèìè, øàð³øóíîñ âà òàð-æèìîí îëèì Òîìàñ Õàéä (1636 - 1703)1018 þëäóç µà³èäàãè ìàúëóìîòëàð æàì-ëàíãàí “Óëó²áåê çèæè”íèíã ò´ëà æàä-âàëèíè ëîòèí âà ôîðñ òèëëàðèäà áîñ-ìàãà òàé¸ðëàá, “Óëó²áåê êóçàòèøëàðèá´éè÷à ³´ç²àëìàñ þëäóçëàðíèíã (àñò-ðîíîìèê) êåíãëèê âà óçóíëèê æàäâàë-ëàðè” äåãàí íîì áèëàí íàøð ³èëäèðäè.Þëäóçëàðíèíã áó æàäâàëèíèíã èêêèí-÷è íàøðè Ãðèãîðè Øàðï òîìîíèäàíòàé¸ðëàíãàí Ò.Õàéä àñàðëàðè ò´ïëàìè-íèíã èêêèí÷è æèëäèäà 1767 éèëè ÷îïýòèëäè. Ò.Õàéä ìàçêóð êèòîáíèíãñ´çáîøèñèäà, “Óëó²áåê çèæè”äàãè“£´ç²àëìàñ þëäóçëàðíèíã ò´ëà æàëâà-ëè” á´ëèìèíèíã Àíãëèÿäà ó÷ðàòãàí ó÷òàôîðñ÷à ³´ë¸çìàñèíè ́ çàðî òà³³îñëàãà-íèíè ìàúëóì ³èëàäè. Óëàðäàí áèðèØàð³ ³´ë¸çìà âà êèòîáëàðèíè éè²óâ-÷è èíãëèç øàð³øóíîñ îëèìè Ý.Ïîêîí-íèíã (1604–1691) øàõñèé êîëëåêöèÿ-ñèãà, èêêèí÷èñè Àâëè¸ Æîí êîëëåæè-íèíã êóòóáõîíàñèãà âà ó÷èí÷èñè Ñà-âèëèàíèíã êîëëåæèãà òåãèøëè á´ëèá,Îêñôîðä óíèâåðñèòåòèíèíã ìàòåìàòè-êà êàôåäðàñèäà ñà³ëàíà¸òãàíèíè àéòà-äè. 1843 éèëäà Ëîíäîíäà Ô.Áåéëè Óëó²-áåê æàäâàëèíè Ïòîëåìåé, Òèõî Áðà-ãå, Ãàëèëåé âà ßí Ãåâåëèéëàðíèíã æàä-âàëëàðè áèëàí ³´øèá, áîñìàäàí ÷è-³àðäè.

“Óëó²áåê çèæè”äà êåëòèðèëãàí æàä-âàëëàðíèíã Æ.Ãðèâñ âà Ò.Õàéäëàð òî-ìîíèäàí ÕVII – ÕVIII àñðëàðäà íàøð³èëèíèøè, Åâðîïà àñòðîíîìëàðè ó÷óíêàòòà âî³åà á´ëäè. ×óíêè áó äàâðäàþ³îðè àíè³ëèêäàãè þëäóçëàð æàäâà-ëèãà àñòðîíîìëàðíèíã ýµòè¸æè æóäàêàòòà ýäè. Æàäâàëëàðíè ́ ðãàíèø, óëàðÑàìàð³àíä ðàñàäõîíàñèäà áåâîñèòà êó-çàòèøëàð àñîñèäà òóçèëãàíëèãèíè èñ-áîòëàäè. Æàäâàëëàð ìóàëëèôèíèíãê´ðñàòèøè÷à, ðàñàäõîíàíèíã ãåîãðàôèêêåíãëàìàñè 39î 37' 23" ãà, óçóíëàìàñèýñà 98î 16' ãà òåíã ýäè. Áèíîáàðèí, áóÓëó²áåê ðàñàäõîíàñèíèíã ãåîãðàôèê´ðíè ýêàíëèãèäàí äàðàê áåðàðäè.

“Óëó²áåê çèæè” ñ´çáîøèñèíèíãëîòèí òèëèãà òàðæèìàñè, Ï¸òð I çà-ìîíèäà, 1732 éèëäà Ðîññèÿ òàø³èèøëàð Êîëëåãèÿñèãà èøãà òàêëèôýòèëãàí ̧ ø íåìèñ îëèìè Ã.ß.Êåð òî-ìîíèäàí àìàëãà îøèðèëäè. Êåðíè“Çèæè Ê´ðàãîíèé”íèíã ñ´çáîøèñèíèòàðæèìà ³èëèøãà, Ï¸òð I íèíã òàê-ëèôèãà ê´ðà, Ïåòåðáóðã Ôàíëàð àêà-

äåìèÿñèãà 1725 éèëäà Ïàðèæ îáñåðâà-òîðèÿñèäàí èøãà êåëãàí àñòðîíîì Æî-çåô Íèêîëà Äåëèëü óíäàãàí ýäè. 1717éèëè Ï¸òð I Ïàðèæäà á´ëèá, ³èðîëàñòðîíîìè Ãèéîì Äåëèëü áèëàí ñóµ-áàòè ÷î²èäà, Ðîññèÿäà íàâèãàöèÿ èø-ëàðè ó÷óí çàðóð á´ëãàí àñòðîíîìèÿ,ãåîãðàôèÿ âà ãåîäåçèÿ áèëàí áî²ëè³àìàëèé èøëàðíè é´ëãà ³´éèøãà ̧ ðäàìñ´ðàá, óíèíã óêàñè Æîçåô Äåëèëíèòàêëèô ýòãàí ýäè. Æ.Äåëèëü áó òàê-ëèôãà ê´íèá, êåëèøäàí îëäèí Ðîñ-ñèÿäà àñòðîíîìèÿíè ðèâîæëàíòèðèøá´éè÷à ìàõñóñ äàñòóð òàé¸ðëàãàí ýäè.Ó ́ ç äàñòóðèäà: Ðîññèÿäà àñòðîíîìèêðàñàäõîíà ³óðèø, éèðèê øàµàðëàðíèíããåîãðàôèê êîîðäèíàòàëàðèíè àíè³-ëàø, øóíèíãäåê, äóí¸ àñòðîíîìèÿñè-íèíã òàðèõèíè ¸çèø êàáè èøëàðíèðåæàëàøòèðàäè. Áóíäàé êàòòà èøíèíãàñîñèé ³èñìè Øàð³ àñòðîíîìèÿñèãàòåãèøëè á´ëèøèíè ÿõøè àíãëàãàíÄåëèëü áóíäàé èøäà óíãà µàìêîðëèê³èëèø ó÷óí ôîðñ âà àðàá òèëëàðèíèÿõøè ´ðãàíãàí òàëàíòëè øàð³øóíîñÃ.ß.Êåð âà ê´ïäàí áó¸í Ïåòåðáóðããàêåëèá ÿøà¸òãàí ãðóçèí øîµè Âàõ-òàíã VI (1675–1737) íè òàêëèô ýòäè.Ã.ß.Êåð Ðîññèÿãà èøãà òàêëèô ýòèë-ãóíãà ³àäàð Ãåðìàíèÿäà àðàá õóôèÿõàòëàðèíèíã “ìà²çèíè ÷à³èø“ á´éè-÷à êàòòà þòó³ëàðãà ýðèøèá, ê´ï÷è-ëèêêà òàíèëãàí ýäè.

Âàõòàíã VI âà óíèíã ´²èëëàðè Áà-êàð âà Âàõóøòà ôîðñ òèëèíè ÿõøèáèëèá, Ïåòåðáóðããà êåëãóíãà ³àäàð ́ çêîòèáè Ì.Êàâêàñèäçå áèëàí áèðãà“Óëó²áåêíèíã àñòðîíîìèê æàäâàëëà-ðè”íè ôîðñ÷àäàí ãðóçèí òèëèãà òàð-æèìàñèíè áîøëàøãàí ýäè. Êåéèí÷à-ëèê áó òàðæèìà Æ.Äåëèëü ðàµáàðëè-ãèäà Ïåòåðáóðã Ôàíëàð àêàäåìèÿñèäàíèµîÿñèãà åòêàçèëäè.

Ðîññèÿãà èøãà êåëãàí Ã.ß.ÊåðíèÄåëèëü äàñòëàá ãåîãðàôèÿ äåïàðòàìåí-òèíèíã èøëàðèãà æàëá ýòäè, ñ´íãðàóíè “Çèæè Ê´ðàãîíèé” ñ´çáîøèñè-íèíã òàðæèìàñè áèëàí øó²óëëàíèøãàóíäàäè. Êåðíèíã “Óëó²áåê çèæè”ñ´çáîøèñèíè ôîðñ÷àäàí ëîòèí÷àãà òàð-æèìà ³èëãàíëèãè, Ïåòåðáóðã Ôàíëàðàêàäåìèÿñè àðõèâèäàí òîïèëãàí âà1739 éèë 25 èþíäà ́ òãàí ìàæëèñ ïðî-òîêîëèäàí ìàúëóì á´ëäè.

Õóñóñàí, áó ìàæëèñäà Æ.Äåëèëü“Óëó²áåê àñòðîíîìèê æàäâàëëàðèíèíãôîðñ÷à ³´ë¸çìàñè µà³èäà” äåãàí ìàâ-çóäà ìàúðóçà ³èëãàí. Ñîáè³ Èòòèôî³Ôàíëàð àêàäåìèÿñè Ëåíèíãðàä á´ëè-




ìè õîäèìèíèíã ãóâîµëèê áåðèøè÷à,íàøðãà òàé¸ðëàíãàí áó ìà³îëà Àêàäå-ìèÿ àðõèâèíèíã Ñàíêò-Ïåòåðáóðã á´ëè-ìèäà µîçèðãà÷à ñà³ëàíàäè. Ýñëàòèëãàíìàæëèñäà, øóíèíãäåê, Ã. ß. Êåð µàììàúðóçà ³èëãàí, ó µà³äà ìàæëèñ áà¸í-íîìàñè øóëàðíè ìàúëóì ³èëàäè: “Æà-íîá Êåð ôîðñ òèëèäàí ëîòèí òèëèãà´çè òàðæèìà ³èëãàí “Óëó²áåê æàäâàë-ëàðè” íèíã ñ´çáîøèñè µà³èäà ìàúëó-ìîò áåðäè. Àêàäåìèÿäà ´ç òàðæèìàñèµà³èäà ìàúðóçà ³èëãàíäàí êåéèíÃ.ß. Êåð èøíè ́ çè áèëàí îëèá êåòäè”.Ñîáè³ ÑÑÑÐ Ôàíëàð àêàäåìèÿñèäàñà³ëàíàäèãàí Äåëèëíèíã àðõèâèäàíÃ.ß. Êåð áàæàðãàí òàðæèìàíèíã íóñ-õàñèíè òîïèá á´ëìàäè. Ïàðèæ îáñåðâà-òîðèÿñè êóòóáõîíàñèíèíã àðõèâèäà1895 éèëäà Ã. Áèãóðäàí òîìîíèäàí òó-çèëãàí ³´ë¸çìàëàðíèíã ð´éõàòè òîïè-ëèá, óíäà “Â5. 17” øèôðè îñòèäà “Óëó²-áåê àñòðîíîìèê æàäâàëëàðè: ôîðñ òè-ëèäà âà òàðæèìàñè (ëîòèí òèëèäà) áè-ëàí ” äåãàí íîì áèëàí ³´ë¸çìà ó÷ðàé-äè. Áóíäàí õàáàð òîïãàí ëåíèíãðàäëèêøàð³øóíîñ îëèìëàð áó Ã.ß. Êåðãà òå-ãèøëè ³´ë¸çìà á´ëèá, ó Ïàðèæ îáñåð-âàòîðèÿñèíèíã àðõèâèãà Æ.Í.Äåëèëüòîìîíèäàí òîïøèðèëãàí á´ëñà êåðàêäåá òàõìèí ³èëèøàäè. Äàðâî³å, øóí-äàé á´ëèá ÷è³äè. 1975 éèëäà ëåíèíã-ðàäëèê øàð³øóíîñ îëèìëàðíèíã èëòè-ìîñèãà ê´ðà, ìàçêóð ³´ë¸çìàíèíã ìèê-ðîôèëüìè Ýäèíáóðã óíèâåðñèòåòèíèíãïðîôåññîðè Ý.Ã.Ôîðáñ òîìîíèäàí Æ.Äå-ëèëíèíã Ïàðèæäàãè ýñëàòèëãàí êóòóá-õîíà àðõèâèäàí îëèíèá, ëåíèíãðàäëèêîëèìëàðãà þáîðèëäè. Óíäà Êåðíèíã êè-ðèø ñ´çè áèëàí áèðãà “Óëó²áåê çèæè”-íèíã ê´÷èðèëãàí ôîðñ÷à íóñõàñè âà ò´ëàá´ëìàãàí ëîòèí µàìäà ôðàíöóç òèëèäà-ãè òàðæèìàñè ³àéä ³èëèíãàí ýäè. “Óëó²-áåê çèæè”íèíã ôîðñ÷à íóñõàñè, Âàõ-òàíã VI ãà òåãèøëè Ãðóçèÿ Ôàíëàð àêàäå-ìèÿñè ³´ë¸çìàëàð èíñòèòóòèäà 621-ñîíáèëàí ñà³ëàíà¸òãàí “Óëó²áåê çèæè”íèíã ôîðñ÷à íóñõàñè áèëàí ñîëèøòèð-ãàíäà, Êåð “Çèæè”íèíã àéíàí øó íóñ-õàñèäàí ê´÷èðãàíëèãè âà ñ´íãðà óíäàíòàðæèìà ³èëãàíëèãè àíè³ëàíäè. “Óëó²-áåê çèæè” ñîáè³ Èòòèôî³ õàë³ëàðè-äàí áèðîðòàñèíèíã µàì òèëèäà µàëè ÷îïýòèëìàãàíèíè ýúòèáîðãà îëèá, ëåíèíã-ðàäëèê øàð³øóíîñ îëèì Í.È.Íåâñêàÿ1979 éèëäà “Ðóññêèé ïåðåâîä ïðåäèñ-ëîâèÿ ê Çèäæó Óëóãáåêà” íîìè áèëàíóíè ðóñ òèëèäà ÷îï ýòòèðäè (“Ðàçâè-òèå ìåòîäîâ Àñòðîíîìè÷åñêèõ èññëåäî-âàíèé”, âûï. 8, Ì-Ë., 1979, ñòð. 100).

Óëó²áåê ìàêòàáèíèíã ìåðîñè áè-ëàí øó²óëëàíèá, óíè òàðæèìà ³èëãàíáîø³à áèð ìóòàõàññèñ, ôðàíöóç øàð³-øóíîñ îëèìè Ë.À.Ñåäèéîäèð. Ñåäèéîòîìîíèäàí “Óëó²áåêíèíã àñòðîíîìèêæàäâàëëàðè” ôðàíöóç òèëèäà 1839 éèë-äà íàøð ³èëèíäè.

Íèµîÿò, Ñàìàð³àíä ðàñàäõîíàñèþëäóçëàðèíèíã æàäâàëè Ý.Íîáë òîìî-íèäàí àòðîôëè÷à ́ ðãàíèëäè. Îëèìíèíãìàúëóì ³èëèøè÷à, ìàçêóð æàäâàëäà àñ-òðîíîìèê óçóíëàìàñè àíè³ëàíãàí þë-äóçëàð 900 ãà ÿ³èí á´ëèá, øóëàðäàíàñòðîíîìèê êåíãëàìàñè àíè³ëàíãàíè878 òà ýäè, ³îëãàí þëäóçëàðíèíã êî-îðäèíàòàëàðè Ðàé (Ýðîí) äà òó²èëèá´ñãàí ìàøµóð Àáäóðàµìîí èáí Óìàð àñ-Ñ´ôèéíèíã (Õ –ÕI àñðëàð) þëäóçëàðæàäâàëèäà êåëòèðèëãàí þëäóçëàðíèíãóçóíëàìàëàðèãà òóçàòèø ̧ ðäàìèäà àíè³-ëàíãàí. “Óëó²áåê çèæè ”äà þëäóçëàð-íèíã êîîðäèíàòàëàðè, ýñëàòèëãàíèäåê,µèæðèé éèë µèñîáè á´éè÷à 841 éèë-íèíã áîøèãà íèñáàòàí (þëäóçëàðíèíã´ðòà÷à êîîðäèíàòàëàðè àíè³ëàíãàí éèë-íèíã áîøè ìàçêóð þëäóçëàð æàäâàëèó÷óí òåíãêóíëèê äåá þðèòèëàäè) àíè³-ëàíãàí á´ëèá, ìèëîäèé éèë µèñîáèäà1437 éèëíèíã ́ ðòàëàðèãà ò´²ðè êåëàäè.

Óëó²áåê âà óíèíã “Çèæ”èãà àëî³à-äîð áîø³à áèð òàðèõèé ìàíáà ìàøµóðïîëÿê àñòðîíîìè ßí Ãåâåëèéíèíã(1611–1687) “Þëäóçëàð îñìîíèíèíãàòëàñè”äèð. Ìàçêóð àòëàñ îëèìíèíã âà-ôîòèäàí ó÷ éèë êåéèí ó áèëàí áèðãààñòðîíîìèê òàä³è³îòëàðíè îëèá áîðãàíóíèíã õîòèíè Ýëüæáåòà (1647–1693)òîìîíèäàí Ïîëüøàíèíã Ãäàíüñê øàµ-ðèäà áîñìàäàí ÷è³àðèëäè. Áó àñàðíèíãñîáè³ Èòòèôî³äà ó÷òà íóñõàñè á´ëèá,óëàðäàí áèðè Òîøêåíò îáñåðâàòîðèÿñè-íèíã êóòóáõîíàñèäàí æîé îëãàí.

Áó àòëàñäà þëäóç òóðêóìëàðèíèíãõàðèòàëàðèäàí òàø³àðè èêêè âàðà³äàáåðèëãàí àëëåãîðèê ðàñìëàðäà ́ ðòà àñð-íèíã ìàøµóð àñòðîíîìëàðè ³àòîðèäàÓëó²áåêíèíã µàì òàñâèðè êåëòèðèë-ãàí. Óëàðäàí áèðèäà Óëó²áåê îñìîíõóäîñè Óðàíèÿ ðàèñëèê ³èëà¸òãàíìàæëèñäà äàâðà ñòîëè àòðîôèäà Óðà-íèÿíèíã “´íã ³´ëè”á´ëèá ´òèðèáäè.Øóíèíãäåê, áó äàâðàäàí òàðèõäà þë-äóçëàð æàäâàëèíè òóçèø áèëàí øó-²óëëàíãàí âà àñòðîíîìèÿíèíã áîø³àñîµàëàðèäàãè õèçìàòëàðè áèëàí òàðèõ-äà ÷ó³óð èç ³îëäèðãàí îëèìëàð – ìàø-µóð àëåêñàíäðèÿëèê àñòðîíîì Ïòîëå-ìåé (II-àñð), Èòàëèÿëèê Æàí ÁàòèñòÐè÷÷èîëè (XVII àñð), äàíèÿëèê àñò-




ðîíîì Òèõî Áðàãå (XVI àñð), ïîëÿê àñ-òðîíîìè ßí Ãåâåëèé (XVII àñð), Âèëü-ãåëüì IV (XVI àñð)ëàð æîé îëãàí ýäè.Èêêèí÷è Ãðàâþðàäà Óðàíèÿíèíã àòðî-ôèíè ́ ðàá òóðãàí 10 òà ìàøµóð àñòðî-íîìëàð µóçóðèãà ßí Ãåâåëèé ´çèíèíãþëäóçëàð æàäâàëèíè òà³äèì ýòèø ó÷óíòàøðèô áóþðãàí µîëàòè òàñâèðëàíãàí.Áóëàð: Òèìîõàðèñ (ýðàìèçäàí îëäèí IIIàñð), Àëåêñàíäðèÿ ìàêòàáèíèíã ìàøµ-óð àñòðîíîìè, Ãèïïàðõ (ýðàìèçäàí îë-äèí II àñð), áèðèí÷è á´ëèá þëäóçëàðæàäâàëèíè òóçãàí þíîí àñòðîíîìè Ïòî-ëåìèé (II àñð), ìàøµóð àðàá àñòðîíîìèÀë-Áàòòîíèé (IX–Xàñð), Íþðåíáåðãäàðàñàäõîíà ³óðèá, Íþðåíáåðã àñòðîíî-ìèÿ ìàêòàáèãà àñîñ ñîëãàí òàíè³ëè àñò-ðîíîì Âàëüòåð (XV àñð), Âåíà óíèâåð-ñèòåòèíèíã ïðîôåññîðè, øîãèðäè Âàëü-òåð áèëàí Íþðåíáåðãäà îáñåðâàòîðèÿ³óðèá, óíè çàìîíàâèé àñòðîíîìèê àñ-áîá-óñêóíàëàð áèëàí æèµîçëàá, ìàõñóñþëäóçëàð æàäâàëèíè òóçãàí Ðåãèîìîí-òàí (XV àñð), áóþê ïîëÿê àñòðîíîìè,ãåëèîöåíòðèê ñèñòåìàíèíã àñîñ÷èñè Êî-ïåðíèê (XV–XVI àñð), ìàøµóð äàíèÿ-ëèê àñòðîíîì Òèõî Áðàãå (XVI àñð),Óëó²áåê (XV àñð), Åâðîïàäà áèðèí÷èþëäóçëàð êàòàëîãèíè òóçãàíëàðäàíÂèëüãåëì IV (XVI àñð)ëàð ýäè.

ßí Ãåâåëèéäàí ñ´íã Óëó²áåê æàä-âàëè Åâðîïà âà Àìåðèêàäà áèð íå÷àìàðòà áîñòèðèëäè. Æóìëàäàí, ìàøµóðÃðèíâè÷ (Àíãëèÿ) ðàñàäõîíàñèíèíã³èðîë àñòðîíîìè Ä.Ôëåìñòèä (1646-1719) µàì ´çèíèíã “Îñìîí òàðèõè”àñàðèãà ³´øèá ìàçêóð Óëó²áåê æàä-âàëèíè Ïòîëåìåé, Òèõî Áðàãå, Âèë-ãåëüì IV âà Ãåâåëèé êàòàëîãëàðè áè-ëàí áèðãà 1725 éèëäà íàøð ýòòèðäè.Áó àñàð ñîáè³ Èòòèôî³ Ôàíëàð àêà-

äåìèÿñèíèíã êóòóáõîíàñèäà µîçèðãà-÷à àâàéëàá ñà³ëàá êåëèíìî³äà.

Èëìè íóæóì áîðàñèäàãè äóí¸ îëèì-ëàðèíèíã ñàðäîðè, âàòàíèìèçíèíãôàõðó èôòèõîðè á´ëãàí áóþê àëëîìàÌèðçî Óëó²áåêíèíã ìåðîñèíè ´ðãà-íèø, àñàðëàðèíè òàä³è³ ýòèø µàëè-µàìîí äàâîì ýòìî³äà.

Çåðî, îëàìíè ́ ðãàíèø, óíèíã ñèð-àñðîðëàðèäàí âî³èô á´ëèø, èíñîííèíãÅð þçèãà êåëèøäàí ìà³ñàäèíè àíè³-ëàá áåðèøäåê ìóµèì áó èëì îäàìçîäìàâæóä ýêàí àáàäóë-àáàä äàâîì ýòàâå-ðàäè. Ó èíñîííè ÷åêñèç Êîèíîòíèíãáèð çàððàñè âà ìèëëèàðäëàá éèëëàð äà-âîì ýòãàí óíèíã ýâîëþöèÿñèíèíã ìàµ-ñóëè ýêàíëèãèíè, øóíèíãäåê, ó ÿøà-ãàí óìð Êîèíîòíèíã ̧ øè îëäèäà àòè-ãè áèð äà³è³à ýêàíëèãèíè, µàð áèðèíñîííèíã “áèð çóìëèê” µà¸òãà êåëè-øè ì´úæèçàâèé áèð µîëëèãèíè àíãëà-òèá òóðàäè âà áó “áèð çóìëèê” óìðíèáà²èøëàá, áóþê ìà³ñàäëàðãà áà²èøëàáÿøàøãà äàúâàò ýòèá òóðàäè.

Áó ýñà, ´ç íàâáàòèäà, èíñîííè ´çµà¸òèíè, áîø³àëàð òà³äèðè âà øàõ-ñèíè ³àäðëàøãà, òàáèàòíèíã íîäèðèíúîìè – µà¸òãà åíãèë-åëïè ³àðàìàñ-ëèêêà, áóþê ýçãó ìà³ñàäëàðíè ê´çëàáèø òóòèøãà, ́ ç èæîáèé ôàîëèÿòè áè-ëàí óíèíã ìàçìóíèíè áîéèòèøãà, ñåð-ìàçìóí ³èëèøãà óíäàéäè.

Êèøèëàðäà àíà øóíäàé óìóìèíñî-íèé ³àäðèÿòëàðíè ÿðàòàäèãàí äóí¸³à-ðàøíè øàêëëàíòèðèøäà ́ çèíèíã óë-êàí µèññàñèíè ³´øà¸òãàí èëìó-íóæóìáèçãà îòà-áîáîëàðèìèçäàí ìåðîñ ôàíµèñîáëàíàäè. Áó ýñà, ̧ øëàð îëäèãà áóí-äàé äóðäîíà ìåðîñíè àâàéëàá-àñðàø âàóíè ê´ïàéòèðèøäåê óëó² èøëàðãà áåëáî²ëàá êèðèøèø âàçèôàñèíè ³´ÿäè.

Ìóñî ÌÀÌÀÄÀÇÈÌÎÂ, ïðîôåññîð

Óøáó ìà³îëà ¤çáåêèñòîí ìóñòà³èë áîñìà ÎÀÂ âà àõáîðîò àãåíò-ëèêëàðèíè ³´ëëàá-³óââàòëàø âà ðèâîæëàíòèðèø æàìèÿò ôîíäè òî-ìîíèäàí àæðàòèëãàí ãðàíò àñîñèäà òàé¸ðëàíäè.

Ëîéèµà íîìè: «Áóþê àæäîäëàðèìèçíèíã ìàúíàâèé æàñîðàòèíèóëó²ëàø, óëàðíèíã µà¸ò âà èæîä é´ëèíè èáðàò ìàêòàáè ñèôàòèäàòàð²èá ýòèø, ¸øëàðèìèç òàôàêêóðèíè óìóìáàøàðèé ³àäðèÿòëàðàñîñèäà êàìîë òîïòèðèø, óëàðäà ìóñòà³èëëèãèìèçãà íèñáàòàí ²óðóðâà ñàäî³àò òóé²óëàðèíè øàêëëàíòèðèø».



Äåéë Êàðíåãè Èìêîííè áîé áåðìàíã!

1871 éèë áàµîðèäà áèð éèãèò ³´ëèãà êèòîáíè îëäè-äà,óíèíã áóòóí êåëàæàêäàãè µà¸òèãà ÷ó³óð òàúñèð ³èëãàí éèãèðìà èê-êèòà ñ´çíè ́ ³èäè. Áó éèãèò Ìîíðåàëü øàµàð êàñàëõîíàñèäà òèááè¸ò-íè ´ðãàíãàí òàëàáà ýäè. Óíèíã òàøâèøëàíèøè ó÷óí ñàáàáëàð ê´ïýäè: ó áèòèðóâ èìòèµîíëàðè òîïøèðèø áîðàñèäà òàøâèøëàíàð, êå-éèí íèìà ³èëèøè êåðàêëèãèíè ´éëàá òàøâèøëàíàðäè, ³àåðãà áîøóðèá áîðèø, ́ çèíèíã òèááè¸ò àìàëè¸òèäàí ³àíäàé ôîéäàëàíèø, ³àí-äàé òèðèê÷èëèê ³èëèø – µàììàñè áèð äóí¸ òàøâèø á´ëèá áîøèäàòóðàðäè.

Àììî ìàçêóð òàëàáà 1871 éèëäà ´³èãàí éèãèðìà èêêèòà ñ´ç óíèíãæîíèãà îðî êèðäè âà ó çàìîíàñèíèíã ìàøµóð òåðàïåâò âðà÷è á´ëèáåòèøäè. Ó áóòóí äóí¸ãà ìàøµóð Æîí Õîïêèíñ òèááè¸ò ìàêòàáèíèòàøêèë ýòäè. Áðèòàíèÿ èìïåðèÿñè øèôîêîðãà áåðèøè ìóìêèí á´ëãàíýíã îëèé óíâîíãà ñàçîâîð á´ëäè âà Îêñôîðääàãè òèááè¸òíèíã ³èðîë-ëèê ïðîôåññîðèãà àéëàíäè. Àíãëèÿ ³èðîëèíèíã ´çè óíè äâîðÿíëèêóíâîíè áèëàí ñàðàôðîç ³èëäè. Óíèíã ´ëèìèäàí êåéèí ó µà³èäàãèµàæìè 1466 áåòäàí èáîðàò èêêè æèëäëèê òàðæèìàè µîë àñàðè ̧ çèëäè.

Áó îäàìíèíã èñìè ñýð Óèëüÿì Îñëåð ýäè. 1871 éèë áàµîðèäà ó´³èøãà ìóøàððàô á´ëãàí ñ´çëàð ³óéèäàãèëàð á´ëèá, óëàðíè ÒîìàñÊàðëåéë ¸çãàíäè âà óëàð óìðíè òàøâèø áèëàí ´òêàçèá, óíè èñðîô

ÔÀËÑÀÔÀ. ÌÀÄÀÍÈßÒ. ÑÀÍÚÀÒ

Äåéë ÊÀÐÍÅÃÈ

Èìêîííè áîé áåðìàíã!ÁÈÐÈÍ×È £ÈÑÌ

ÒÀØÂÈØ ¥À£ÈÄÀ ÍÈÌÀËÀÐÍÈ ÁÈËÈØ ÊÅÐÀÊ

1 á î á

«ÁÓÃÓÍÃÈ ÊÓÍ Á¤ËÌÀÑÈ»ÄÀ ßØÀÍÃ

Äåéë Áðåêåíðèæ Êàðíåãè (1888 –1955) – àìåðèêàëèê ïåäà-ãîã, ¸çóâ÷è. ¤øà äàâð ðóµøóíîñëàðèíèíã èëìèé èøëàíìà-ëàðèíè òàðæèìà ³èëèá, àìàëèé òàòáè³ ýòèø áèëàí áèð ³àòîð-äà, ìóëî³îòãà êèðèøèø íàçàðèÿñèíè ÿðàòèøãà àñîñ ñîëãàí.Ó æàíæàëëàøìàé âà ÿõøè ìóîìàëà ³èëèøíèíã ´ç é´ðè³íî-ìàñèíè èøëàá ÷è³³àí. Ó ñàìàðàëè ìóëî³îò, íóò³ëàð ³èëèøìàëàêàëàðèíè ìóñòà³èë òàðçäà òàêîìèëëàøòèðèø á´éè÷à ïñè-õîëîãèê ³´ëëàíìàëàðíè èøëàá ÷è³äè. Äåéë Êàðíåãèíèíã àñî-ñèé òàìîéèëè – ¸ìîí îäàì á´ëìàéäè, äåãàí à³èäàãà òàÿíà-äè. Ìàâæóä íîõóø µîëàòëàð áèëàí êóðàøèø, ³èììàòëè µà¸òíèìàéäà-÷óéäà ãàïëàð áèëàí àðçîí áàµîãà “ñîòìàñëèê” ²îÿñèìóàëëèô µà¸òèäà é´ë÷è þëäóç á´ëèá ³îëäè. Ä.Êàðíåãèíèíãøó ðóµäàãè áèð ³àòîð àñàðëàðè äóí¸ æàìîàò÷èëèãè òîìîíè-äàí µàìîí ñåâèá ´³èëìî³äà.

Ðóñ÷àäàíÀìèð ÔÀÉÇÓËËÀ

òàðæèìàñè




³èëìàñäàí ÿøàøãà ¸ðäàì áåðãàíäè. Ìàíà ´øà ñ´çëàð: “Àéíè âà³òäàèëîæè á´ëãàí âà ÿ³³îë ê´ðèíèá òóðãàí èøíè ³èëèíã. Áèçíèíã âàçè-ôàìèç øóíäàí èáîðàò, íàð¸²è íîìàúëóì á´ëãàí ìàâµóì íàðñàíèê´ðèøãà áåµóäà óðèíìàíã”.

£èð³ èêêè éèëäàí êåéèí áàµîðíèíã èëè³ î³øîìèäà, óíèâåðñè-òåò øàµàð÷àñèäàãè ÷àìàíçîðäà ëîëàëàð ÷´²äàé òîâëàíèá òóðãàíäà ñýðÓèëüÿì Îñëåð Éýëü óíèâåðñèòåòè òàëàáàëàðè µóçóðèäà íóò³ ³èëäè. Óàéòäèêè, ó, ò´ðò óíèâåðñèòåò ïðîôåññîðèíè, ÿúíè îììàáîï êèòîá-ëàð ìóàëëèôèíè “àëîµèäà õèñëàòëè çàêîãà ýãà á´ëñà êåðàê” äåá µèñîá-ëàéäèëàð. Àììî ó áóíäàé ýìàñ äåá àéòäè. Óíèíã ñ´çëàðèãà ê´ðà, ä´ñòëà-ðè “óíèíã à³ëèé ³îáèëèÿòè æóäà ÷åêëàíãàí” äåá áèëàð ýêàíëàð. Óíäàóíèíã ìóâàôôà³èÿòëàðè ñàáàáè íèìàäà? Ïðîôåññîðíèíã àéòèøè÷à,“áóãóíãè êóí á´ëìàñè”äà ÿøàãàíè øàðîôàòè áèëàí ýðèøãàí. Áóíäà óíèìàíè íàçàðäà òóòãàí? Øó íóò³èäàí áèð íå÷à îé îëäèí ñýð Óèëü-ÿì Îñëåð êàòòà áàµðè ìóµèò êåìàñèäà Àòëàíòèêà áàµðè ìóµèòèíèêåñèá ´òãàíäè. Øó êåìà äàð²àñè ñóïà÷àäà òóðãàí÷à òóãìà÷àíè áîñè-øè âà øó çàµîòè ìåõàíèçìëàð øîâ³èíè ³óëî³³à ÷àëèíèøè, êåìà-íèíã òóðëè ³èñìëàðè áèð-áèðèäàí àæðàëèá, ñóâ´òìàñ á´ëìàëàðãà òàð-³àëèá êåòèøè ìóìêèí ýäè.

“¥àð áèðèíãèç, – äåãàí ýäè äîêòîð Îñëåð òàëàáàëàðãà, – ́ ç µîëèí-ãèç÷à áó óëêàí êåìàäàí ê´ðà ÿíàäà ìóêàììàëðî³ ìåõàíèçìñèç âàñà¸µàòèíãèç ÿíàäà óçî³ðî³ á´ëàäè. “Áóãóíãè êóí á´ëìàñèäà ÿøàø”ó÷óí ñèçíè ìàíà øó ìåõàíèçìíè àíà øóíäàé áîø³àðèøíè ´ðãàíè-øèíãèçãà àñòîéäèë äàúâàò ýòàìàí. Äàð²à ñóïà÷àñèäàãè ́ ç ́ ðíèíãèçíèýãàëëàíã âà µå÷ á´ëìàñà, àñîñèé ³èñìëàð æîéèäà ýêàíëèãèíè òåêøè-ðèá ê´ðèíã. ¥à¸ò é´ëèíãèçíèíã µàð áèð áîñ³è÷èäà òóãìà÷àíè áîñèíãâà òåìèð ýøèêëàð ´òìèøèíãèçíè, µà¸òñèç ÿøàãàí áàð÷à êóíëàðèí-ãèçíè ñèçäàí àæðàòèá ³´ÿ¸òãàíèíè ýøèòèíã. ßíà áèð òóãìà÷àíè áî-ñèíã âà ìàúäàí ïàðäà µàëè äóí¸ãà êåëìàãàí êåëàæàãèíãèçíè ÿøèðèá³´ÿäè. Øóíäà áóãóíãè êóíèíãèçãà µå÷ íàðñà òàµäèä ñîëìàéäè! ¤ëèê´òìèø êóíëàð ́ ç ìóðäàëàðèíè äàôí ýòñèí... íîäîíëàðãà ³àáð é´ëèíè¸ðèòãàí ´òìèø êóíëàðäàí ´çèíãèçíè ïàíàãà îëèíã... ¥àòòî ýíã ñåð-áàðäîø îäàìëàð µàì ´òìèø âà êåëàæàêíèíã î²èð þêèíè åëêàñèäàê´òàðèá þðà îëìàéäè. Êåëàæàêíè ìàíà øóíäàé ´òèá á´ëìàñ ò´ñè³áèëàí àæðàòèá ³´éèíã. Êåëàæàê – áó ñèçíèíã áóãóíèíãèç. Ýðòàãàé´³ íàðñà. Èíñîí ́ çèíè µîçèð ³óò³àðàäè. Êåëàæàê áîðàñèäà òàøâèø-ëàíãàí îäàì ´ç ³óââàòè, ðóµèé èçòèðîáëàðè âà áåçîâòàëèãèíè áåµóäàçîå ýòèøãà ìàµêóìäèð... ¤øàíäà áàð÷à êåìà á´ëìàëàðèíè µàâî ́ òêàç-ìàéäèãàí ³èëèá ¸ïèíã, µà, ¸ïèíã âà ´çèíãèçäà áóãóíãè êóí á´ëìà-ñèäà ÿøàø îäàòèíè èøëàá ÷è³èøãà µàðàêàò ³èëèíã”.

Íàµîòêè, äîêòîð Îñëåð êåëàæàêêà òàé¸ðëàíèø ó÷óí ñàúé-µàðàêàò³èëèø êåðàê ýìàñ, äåìî³÷è á´ëñà? É´³, çèíµîð óíäàé ýìàñ. Àììî ´çíóò³èäà ýðòàíãè êóíãà òàé¸ðãàðëèê ê´ðèøíèíã ýíã ÿõøè é´ëè áîð,à³ëó çàêîâàòèíãèç, áîð èøòè¸³èíãèç áèëàí áóãóí çèììàíãèçäà òóð-ãàí èøíè àñòîéäèë àäî ýòèøäàí èáîðàòëèãèíè òàúêèäëàãàí ýäè.

Ñýð Óèëüÿì Îñëåð òàëàáàëàðíè êóííè Õóäîãà: “Ðèç³-ð´çèìèçíè´çèíã óëó² ³èëãèí” äåãàí äóî áèëàí áîøëàøãà ÷à³èðàð ýäè. Øóíèóíóòìàíãêè, äóîäà ãàï ôà³àò áóãóíãè ðèç³-ð´ç µà³èäà êåòìî³äà. Óåðäà êå÷àãè ³îòãàí íîíäàí øèêîÿò ³èëèø é´³, çåðî, ó åðäà “Ý,Õóäî, áó éèë ¸ç èññè³ êåëäè, áó²äîé èëäèçèãà÷à ³óðèá êåòäè. Êåëàñèéèë µàì øóíäàé ³óð²î³÷èëèê á´ëñà, óíäà íèìà ³èëàìèç? Êåëàñèµîñèëãà äîííè ³àåðäàí îëàìèç? ¨êè, ôàðàç ³èëàéëèê, ìåí èøèìäàíàéðèëäèì, ýé, Õóäî. Íîí ñîòèá îëèø ó÷óí èøíè ³àåðäàí òîïàìàí?” –äåãàí ñ´çëàð é´³.




Áóíäàé ñ´çëàð äóîäà é´³, ôà³àò áóãóíãè êóí íîíè µà³èäàãè èëòè-æî áîð, çåðî, ôà³àò øóíäàé íîííè åéèø ìóìêèí.

Ê´ï éèëëàð ìó³àääàì áèð òèëàí÷è ôàéëàñóô ìàìëàêàò á´éëàá äàé-äèá þðàðêàí, òîøëî³ âà µîñèëñèç åðäà îäàìëàð ³îðà òåðãà áîòèá,´çëàðèãà ðèç³ òîïà¸òãàíëàðèíè ê´ðàäè. Áèð êóíè áèð òåïàëèêäà óõàë³ îëäèäà íóò³ ³èëàäè, µîçèðäà ýíã ê´ï è³òèáîñíè øó íóò³äàíîëèøìî³äà. Áó íóò³äà ê´ï àñðëè µèêìàò ìóæàññàìëàíãàí áèð èáîðàìàâæóä: “Øóíäàé ³èëèá, ýðòàíãè êóííè ´éëàìàíã, çåðî, ýðòàíãèêóí òàøâèøèíè ýðòàíãè êóí òîðòàäè; µàð êóííèíã òàøâèøè ´çèãàåòàðëè”.

Ê´ïëàð áó ñ´çëàðäàãè µèêìàòíè òàí îëìàé êåëìî³äàëàð: “Øóíäàé³èëèá, ýðòàíãè êóííè ́ éëàìàíã”. Óíè øàð³îíà ìóòàñàââóôëèê µîäè-ñàñè äåá µèñîáëàá, èíñîí ´çèíè áàðêàìîëëàøòèðèøè ó÷óí áó ´ãèò-äàãè µèêìàòíè èíêîð ýòàäèëàð. Óëàð äåéäèëàð: “Ìåí ýðòàíãè êóíµà³èäà òàøâèø ÷åêèøèì êåðàê. Ìåí êåêñàëèêêà ïóë éè²èá ³´éè-øèì êåðàê. Ìåí êàñáèìíè ðèâîæëàíòèðèø ÷îðàñèíè ê´ðèøèì êå-ðàê”.

Á´ëìàñàì-÷è, ñèç øóíäàé ³èëèøèíãèç êåðàê! Ãàï øóíäàêè, ó÷þç éèëäàí µàì ê´ïðî³ èëãàðè òàðæèìà ³èëèíãàí Èñîíèíã áó ñ´çëà-ðè øîµ Èàêîâ çàìîíèäàãè ìàúíîñèäàí ê´ðà áóãóí áîø³à÷à ìàúíîêàñá ýòàäè. Ó÷ þç éèë àââàë “²àì ÷åêìî³” ñ´çè “òàøâèø òîðòìî³”äåãàí ìàúíîíè àíãëàòàðäè. Èíæèëíèíã µîçèðãè çàìîíäàãè òàë³èíèàíè³ðî³ òàðæèìàíè áåðàäè: “Øóíäàé ³èëèá, ýðòàíãè êóíäàí òàø-âèø òîðòìàíã”.

Ýðòàíãè êóí µà³èäà ´éëàø, ³óíò áèëàí ðåæà òóçèø âà òàé¸ðãàð-ëèê ê´ðèø øàðòëèãè ´ç-´çèäàí à¸í. Àììî áóëàð áàð÷àñèíè àìàëäà³èëàð ýêàíñèç, ñèç òàøâèø ÷åêìàñëèãèíãèç êåðàê.

Óðóø âà³òèäà ñàðêàðäàëàð ýðòàíãè êóíãà ðåæà òóçãàíëàð, àììîóëàð ´çëàðèíè òàøâèøãà áîòèðèá ³´éìàãàíëàð.

“Ìåíäà ÿõøè îäàìëàð áîð âà óëàð ÿõøè òåõíèêà áèëàí òàúìèí-ëàíãàíëàð, – äåãàí ýäè À£Ø µàðáèé-äåíãèç ôëîòè ³´ìîíäîíè àä-ìèðàë Êèíã, – âà ìåí àúëî äàðàæàäà òàé¸ðëàíãàí îïåðàöèÿ ðåæàñè-íè áåðäèì. Ìåíèíã ³´ëèìäàí êåëãàí áîð-é´³ èø – øó. Áîðäè-þ,êåìà ÷´êòèðèá þáîðèëñà, ìåí óíè äåíãèç òóáèäàí ÷è³àðîëàìàí. Áîð-äè-þ, óíè ÷´êòèðèá þáîðèøìî³÷è á´ëèøñà, ìåí áóíèíã îëäèíèîëèøäàí îæèçìàí. Êå÷à á´ëèá ´òãàí íàðñàäàí òàøâèø òîðòèá ´òè-ðèøäàí ê´ðà ýðòàíãè êóí ìóàììîëàðèíè µàë ýòèø óñòèäà èøëàðýêàíìàí, ìåí ´ç âà³òèìäàí ÿíàäà ñàìàðàëèðî³ ôîéäàëàíà îëàìàí.Áóíäàí òàø³àðè, àãàð ´çèìíè èçòèðîáëàðãà ê´ìèá þáîðñàì, óçî³³àáîðìàéìàí”. Óðóø âà³òèäà µàì, òèí÷ëèê âà³òèäà µàì òàôàêêóðíèíãò´²ðè âà íîò´²ðè óñóëëàðè ´ðòàñèäàãè ôàð³ ³óéèäàãèëàðäàí èáîðàò-äèð: ò´²ðè ôèêðëàø âî³åàëàð ñàáàáè âà íàòèæàëàðè áèëàí áî²ëè³, óìàíòè³èé âà àìàëèé ðåæàëàøòèðèøãà îëèá êåëàäè, íîò´²ðè ôèêð-ëàø ýñà ê´ïèí÷à àñàáèé ç´ðè³èø âà óçèëèø êåëòèðèá ÷è³àðàäè.

ß³èíäà ìåí æàµîíäàãè ýíã ìàøµóð “Íüþ-Éîðê Òàéìñ” ãàçåòàñèíîøèðè Àðòóð Õåéñ Çàëüöáåðãåð áèëàí ñóµáàòëàøèø øàðàôèãà ìó-ÿññàð á´ëäèì. Ìèñòåð Çàëüöáåðãåð ìåíãà Åâðîïàäà áèðèí÷è æàµîíóðóøè áîøëàíãàíäà, ó àçáàðîéè µàÿæîíëàíãàíèäàí êåëàæàê µà³èäàòàøâèø òîðòãàíèíè, ³àðèéá óõëàé îëìàãàíèíè ñ´çëàá áåðäè. Ó äàì-áàäàì ÿðèì òóíäà êàðàâîòäàí ñàêðàá òóðèá êåòàð, á´ç âà á´¸³ëàðíè³´ëãà îëàð, ê´çãóãà ³àðàð âà ´çèíè òàñâèðëàøãà µàðàêàò ³èëàð ýêàí.Ó ìóòëà³î ðàñì ÷èçà îëìàñäè, àììî øóíäàé á´ëñà µàì áåçîâòàëèê-äàí ³óòóëèø ó÷óí ðàñì ÷èçàð ýêàí. Ìèñòåð Çàëüöáåðãåðíèíã ìåíãààéòèøèãà ³àðàãàíäà, ó òàøâèøèíè åíãà îëìàãàí, “áèð îäàì ó÷óí




ìóêîôîò” äåãàí ÷åðêîâ ìàäµèÿñèäàãè ñ´çëàðíè µàì ´çè ó÷óí øèîðñèôàòèäà ³àáóë ³èëèá îëìàãóí÷à ðóµè îðîì òîïìàãàí ýêàí.

Òàõìèíàí øó âà³òëàðäà µàðáèé ëèáîñäàãè áèð éèãèò Åâðîïàíèíãàëëà³àåðèäà ìóàììîãà ò´³íàø êåëàäè. Óíèíã èñìè Òýä Áåíãåðìèíîýäè. Ó Ìåðèëåíä øòàòè, 5716 Íüþ-Õîëè ðîóä, Áàëòèìîð øàµðèäàÿøàðäè. Óíèíã ìóàììîñè øóíäà ýäèêè, óðóø âà³òèäàãè êå÷èíìàëàðâà ðóµèé èçòèðîáëàð óíèíã ðóµèé ñî²ëè²èãà ïóòóð åòêàçàäè âà óíäàµàðáèé µàðàêàòëàð àñàáèéëèãè äåãàí êàñàëëèê êó÷ëè äàðàæàäà íàìî-¸í á´ëàäè.

“1945 éèëíèíã àïðåëèäà, – äåá ̧ çàäè Òýä Áåíãåðìèíî, – øó ³àäàðàñàáèéëàøà áîøëàäèìêè, øèôîêîðëàð êó÷ëè î²ðè³ áåðóâ÷è “ê´íäà-ëàíã é´²îí è÷àê ñàí÷è²è” äåá àòàëàäèãàí õàñòàëèêêà ãèðèôòîð á´ëäèì.Àãàð óðóø òóãàìàãàíäà, ñî²ëè²èì áóòóíëàé èøäàí ÷è³èøè µå÷ ãàïýìàñäè.

Ìåí áóòóíëàé µîëäàí òîéãàíäèì. Ñàôäàí òàø³àðè, õèçìàò çîáèòèñèôàòèäà 94-ïè¸äà äèâèçèÿñèíèíã ³àáð âà äàôíëàðíè µèñîáãà îëèøáèëàí øó²óëëàíóâ÷è á´ëèíìàäà õèçìàò ³èëàðäèì. Ìåíèíã âàçèôàì-ãà æàíã µàðàêàòëàðè âà³òèäà ´ëäèðèëãàí, áåäàðàê êåòãàí ¸êè ãîñïè-òàëãà ¸ò³èçèëãàí áàð÷à µàðáèé õèçìàò÷èëàðíè µèñîáãà îëèø êèðàðýäè. Áóíäàí òàø³àðè, áèçíèíã á´ëèíìàìèç æàíã µàðàêàòëàðè äàâî-ìèäà øîøèëèí÷ ê´ìèëãàí ´çèìèçíèíã µàìäà äóøìàí òîìîííèíãàñêàðëàðèíè ýêñãóìàöèÿ ³èëèø áèëàí øó²óëëàíàðäè. Ìåí ́ ëãàíëàð-íèíã øàõñèé áóþìëàðèíè ò´ïëàø, áó áóþìëàð êèì ó÷óí êàòòà àµàìè-ÿò êàñá ýòñà, ´øà ³àðèíäîøëàðè ¸êè îòà-îíàëàðèãà ³àéòàðèøíè íà-çîðàò ³èëèø áèëàí øó²óëëàíàðäèì. Áèç ìóòòàñèë ÿíãëèøèá êåòèø-äàí âà ìàíçèëíè “àäàøòèðèá” ³´éèøäàí õàâîòèðëàíàðäèê. Ìåí áó-ëàðíèíã áàð÷àñèãà áàðäîø áåðà îëàìàíìè, é´³ìè, øóíäàí ê´ïðî³òàøâèøëàíàð ýäèì. ¤í îëòè îéëèê á´ëãàí ´²èë÷àìíè ê´ðèø íàñèáýòàäèìè, é´³ìè, øóíäàí æîíèì µàëàêäà ýäè, ìåí ´²ëèìíè µàëèáèðîí ìàðòà ê´ðìàãàíäèì.

Òàøâèøëàðèì øóíãà îëèá êåëäèêè, 34 ôóíò âàçíèìíè é´³îòäèì.Ìåí ðóµèé èí³èðîç ̧ ³àñèãà êåëèá ³îëãàíäèì. £´ëëàðèìãà ³àðàéìàí:³î³ ñóÿê. Óéãà ³óðó³ æàñàäèìíè îëèá áîðàðêàíìàí-äà, äåãàí ́ é äàµ-øàòãà ñîëàðäè âà ¸ø áîëàäàé éè²ëàá þáîðàðäèì. Áèð ´çèì ³îëäèìäåãóí÷à éè²ëàðäèì. Àðäåíäàãè æàíãäàí ñ´íã ìåí ÿíà øóíäàé òåç-òåçéè²ëàá þðãàí âà³òèìäà òèí÷ µà¸òãà ³àéòèøäàí áóòóíëàé óìèäèìíèóçãàí ýäèì.

¥àììàñè µàðáèé ãîñïèòàëäàãè êàðàâîò áèëàí íèµîÿñèãà åòäè. ¥àð-áèé øèôîêîð ìåíãà áåðãàí áèð ìàñëàµàò µà¸òèìíè òóáäàí ´çãàðòè-ðèá þáîðäè. Ìåíè îáäîí òèááèé ê´ðèêäàí ´òêàçèøäè, øóíäàí êåé-èí ó ìåíãà êàñàëëèê ñàáàáè îíãäà ýêàíèíè àéòäè.

– Òýä, – äåäè ó, – µà¸òèíããà ³àðàãèí-äà, óíè ³óì ñîàò äåá ôàðàç³èë. Þ³îðè ³èñìèäà ìèíãëàá ³óìëàð òóðàäè. Òîð á´²èçäàí óëàð àñòàâà áèð ìàðîìäà ïàñòãà òóøèá òóðàäè. Á´²èçäàí ôà³àò áèòòà ³óì ́ òàäè.Àêñ µîëäà ñîàò áóçèëèøè ìóìêèí. Ñèç µàì, ìåí µàì âà áîø³àëàðµàì øó ñîàòãà ´õøàéìèç. Ýðòàëàá óé²îíãàíèìèçäà îëäèìèçäà ³èëà-äèãàí ìèíãòà èøèìèç á´ëàäè, àììî àãàð áèç óëàðíèíã áèðèíè èç-÷èë àäî ýòèá áîðìàñàê, á´²èçäàí ´òà¸òãàí ³óìëàð ñèíãàðè èøëàðè-ìèçíè êóíèìèç îð³àëè ñåêèí-àñòà âà áèð ìàðîìäà ´òêàçèá òóðìà-ñàê, áèç æèñìîíèé âà ðóµèé ³óäðàòèìèçíè áàðáîä ýòàìèç”.

¥àðáèé øèôîêîð áèëàí á´ëãàí ´øà ìàøµóð ñóµáàòäàí êåéèí ìåíøó ôàëñàôàãà àìàë ³èëèá êåëàÿïìàí. Áèð ³óì çàððàñè îðòèäàí áîø-³àñè òóøàäè. Áèð èøíèíã îðòèäàí áîø³àñè ïàéäî á´ëàäè. Ìàíà øóìàñëàµàò ìåíè óðóøäà µàì æèñìîíèé, µàì ðóµèé æèµàòäàí ñà³ëàá




³îëäè. Ýíäè óðóøäàí êåéèí µàì ó ìåíãà “Ýäêðàôòåðç Ïðèíòèíã ýíäÎôñåò” êîìïàíèÿñèäà æàìîàò÷èëèê áèëàí ìóíîñàáàò âà ðåêëàìà á´éè-÷à äèðåêòîðëèê èøèìäà ̧ ðäàì áåðìî³äà. Áèçíåñäà ìåí óðóø âà³òèäàµàì þçàãà êåëàäèãàí ìóàììîëàð áèëàí ò´³íàø êåëäèì. Áèð âà³òíèíã´çèäà ´íëàá èøíè ³èëèøèíããà ò´²ðè êåëàðäè, áóíèíã óñòèãà áàðèó÷óí îçãèíàäàí âà³ò áåðèëàðäè. Áèðæàäà àêöèÿëàðèìèç êîòèðîâêàñèòóøèá êåòìî³äà ýäè. Áèç ´ç ôàîëèÿòèìèçíè áîø³àòäàí òàðòèáãà ñî-ëèá, ÿíãè àêöèÿëàð ÷è³àðàð ýäèê, áîø³à æîéãà ê´÷èá ́ òàðäèê. Âàêî-ëàòõîíàëàðèìèçíèíã áèðèíè î÷èá, áèðèíè ̧ ïàðäèê âà µîêàçî. Áèðî³òàøâèøãà òóøèø âà àñàáèéëàøèø ´ðíèãà ìåí µàðáèé øèôîêîðíèíãñ´çëàðèíè ýñëàðäèì: “Áèð ³óì çàððàñè îðòèäàí áîø³àñè òóøàäè. Áèðèøíèíã îðòèäàí áîø³àñè ïàéäî á´ëàäè”. Øó òàìîéèëãà ðèîÿ ³èëèá,ìåí ´ç âàçèôàìíè óðóø âà³òèäà áîð-é´²èìíè ³àðèéá áàðáîä ýòãàíç´ðè³èøó ñàëáèé µèññè¸òëàðñèç ²îÿò î³èëîíà òàðçäà àäî ýòìî³äà-ìàí”.

Êèøèíè µàììàäàí õàôà ³èëàäèãàí íàðñà øóêè, áóãóíãè êóíäàê´ïãèíà êàñàëõîíàëàðíèíã ÿðìèäàí ê´ïèíè ðóµèé âà àñàá êàñàëëèê-ëàðèäàí æàáð ê´ðóâ÷è, êå÷àãè êóíëàðèíè áàðáîä ýòóâ÷è þêè âà êå-ëàæàê îëäèäàãè ³´ð³óâãà áàðäîø áåðîëìàéäèãàí êàñàëëàð áèëàí áàíä.Áîðäè-þ, Èñî Ìàñèµíèíã: “Ýðòàíãè êóí ²àìèíè åìàíã” ñ´çëàðèãà¸êè ñýð Óèëüÿì Îñëåðíèíã “Áóãóíãè êóí á´ëìàñèäà ÿøàíã”, äåãàíìàñëàµàòèãà ðèîÿ ³èëãàíëàðèäà, áó îäàìëàð áóãóíãè êóíäà áàõòëè âàìàçìóíëè µà¸ò êå÷èðãàí á´ëàðìèäèëàð. Ñèç µàì, áèç µàì µà¸òèìèç-íèíã µàð áèð ñîíèÿñèäà èêêè àáàäèÿò: óëêàí, àáàäèé ìàâæóä ´òìèøâà íèµîÿñèç îëäèíãà èíòèëóâ÷è êåëàæàê ´ðòàñèäà òóðàìèç. Áèç, àë-áàòòà, áèð âà³òíèíã ´çèäà óíèñèäà µàì, áóíèñèäà µàì ÿøàé îëìàé-ìèç, µàòòî ñîíèÿíèíã áèð óëóøè÷à µàì ó åðäà, µàì áó åðäà á´ëàîëìàéìèç. Áîç óñòèãà, áóíäàé ³èëèøãà óðèíèá, âóæóäèìèç âà îíãè-ìèçíè áàðáîä ýòàìèç. Øó áîèñ, êåëèíã, áèç ôà³àò ÿøàé îëàäèãàíâà³òäàãè µà¸ò áèëàí ³àíîàòëàíèá ³´ÿ ³îëàéëèê: áó “µîçèð”äàí òîð-òèá òî óõëàãóíèìèçãà÷à á´ëãàí âà³òäèð.

“£ó¸ø áîòãóíãà ³àäàð µàð áèð îäàì ´ç þêèíè ê´òàðèá áîðà îëàäè, –äåá ̧ çãàíäè Ðîáåðò Ëóèñ Ñòèâåíñîí. – Áèð êóí ìîáàéíèäà µàð áèð îäàìµàð ³àíäàé ìóðàêêàá èøíè áàæàðèøãà ³îäèð. £ó¸ø áîòãóíãà ³àäàð µàðáèð îäàì ³óâíî³, ñàáð-òî³àòëè, ñåâóâ÷àí, ïîê á´ëà îëàäè. Áóëàð áàð-÷àñè ýñà “µà¸ò” ñ´çè àíãëàòãàí íàðñàëàðíèíã ´çèäèð”.

¥à, µà¸òäà áèçäàí òàëàá ýòèëàäèãàí íàðñàëàð ìàíà øóëàðäèð. Äàð-âî³å, Ìè÷èãàí øòàòè, Ñàíòèíî øàµðè Êóðò-ñòðèò, 815 äà èñòè³î-ìàò ³èëóâ÷è ìèññ Ý.Ê.Øèëä “êóí áîòãóí÷à ÿøàø” òàìîéèëè á´éè÷àÿøàøíè ́ ðãàíèøäàí îëäèí ́ ç æîíèãà ³àñä ³èëèø µîëàòèãà÷à êåëòè-ðèá ³´éèëãàí µà¸òäàí óìèäèíè óçèá ³´ÿ ³îëãàí ýäè.

“1937 éèëäà ýðèìíè é´³îòäèì, – äåá µèêîÿ ³èëàäè ìèññ Øèëä. –Ìåí ýçèëèá, àäîè òàìîì á´ëãàí ýäèì. Èëãàðè èøëàãàí “Ðîó÷ Ôàó-ëåð” ôèðìàñè ýãàñè ìèñòåð Ëåîí Ðîó÷ãà õàò ¸çäèì âà ìåíè ³àéòàèøãà îëèøèíè ñ´ðàäèì. Èëãàðè ³èøëî³ âà êè÷èê øàµàðëàðäàãè ìàê-òàáëàðãà æó²ðîôèÿ õàðèòàëàðè ñîòèá êóí ê´ðàð ýäèì. Èêêè éèë àââàëýðèì ¸òèá ³îëãàíèäà, ìàøèíàíè ñîòäèì, áèðî³ êðåäèòãà òóòèëãàíìàøèíà ñîòèá îëèø ó÷óí ïóë îðòòèðèøãà âà ÿíà êèòîá ñîòèø áèëàíøó²óëëàíèøãà ìóâàôôà³ á´ëäèì. Òèíèìñèç þðèøëàð áèëàí áî²ëè³èø ìåíè ÷àë²èòàð, àñàáèé ç´ðè³èøëàðèìíè ³àéòàðàð äåá ´éëàäèì.Áèðî³ ìàøèíàäà þðèø âà ¸ë²èç îâ³àòëàíèøëàð òóðãàí-áèòãàíè ÷è-äàá á´ëìàñ ñèíîâëàð ýêàí. Áóíäàí òàø³àðè, ãàð÷è ó ³àäàð êàòòà á´ëìà-ñà-äà, ìàøèíà áàäàëèíè ò´ëàá áîðèø ó÷óí åòàðëè ïóë èøëà¸ëìàñ-äèì.




1938 éèë áàµîðèäà Ìèññóðè øòàòè Âåðñàëü òóìàíèäà èøëàðäèì. Óåðäàãè ìàêòàáëàð ²àðèá, é´ëëàðè ¸ìîí ýäè. Ìåí ´çèìíè øó ³àäàð¸ë²èç âà áå÷îðàµîë µèñ ýòàð ýäèìêè, áèð êóíè µàòòî ´çèìíè ´ëäèðà-ìàí, äåá ́ éëàäèì. Áóíäàí êåéèí ÿõøè á´ëèøèãà óìèä é´³. Ïóë äåãà-íè àí³îíèíã óðó²è á´ëèá êåòãàí. Ýðòàëàá ³´ð³óâ áèëàí óé³óäàí ê´çî÷àìàí. Ìåí ÿøàøäàí ³´ð³àðäèì. Ìàøèíà áàäàëèíè, òóðãàí æîéèìµà³èíè ò´ëà¸ëìàéìàí, îçè³-îâ³àò îëîëìàéìàí äåá ³´ð³àðäèì. Øè-ôîêîðãà áîðãàíè ïóëèì é´³ëèãèäàí î²ðèá ³îëèøäàí ³´ð³àðäèì. Ìåíèæîíèìãà ³àñä ³èëèøäàí ò´õòàòèá ³îëãàí íàðñà – àãàð ´ëñàì, ñèíã-ëèì ìåíè ³àéñè ïóëèãà ê´ìàäè, äåãàí ´é á´ëäè.

Àììî áèð êóí ³àíäàéäèð ìà³îëàíè ´³èá ³îëäèì-ó, ìåíè ó òóø-êóíëèê ãèðäîáèäàí îëèá ÷è³äè âà áóíäàí êåéèí ÿøàøäà äàâîì ýòãà-íè æàñîðàò áàõø ýòäè. Ìåíè ëàðçàãà ñîëãàí âà ðóµëàíòèðãàí ôèêðíèàéòãàíè ó÷óí ìóàëëèôäàí óìðáîä ìèííàòäîðìàí. Ó áóíäàé äåãàíäè:“Äîíî ó÷óí µàð áèð êóí ÿíãè µà¸òäèð”. Ìåí áó µèêìàòëè ñ´çíè ìà-øèíêàëàäèì-äà, þðãàí âà³òèìäà µàð äîèì ê´ðèíèá òóðàäèãàí æîéãà¸ïèøòèðèá ³´éäèì. Ôà³àò áèð êóí áèëàí ÿøàø óí÷àëèê ³èéèí ýìàñ-ëèãèíè áèëäèì. Ìåí ´òìèø êóíëàð µà³èäà ýñëàøíè òàøëàäèì âàýðòàíãè êóííè ´éëàìàé ³´éäèì. ¥àð êóíè ýðòàëàá ´çèìãà äåðäèì:“Áóãóí ÿíãè µà¸ò áîøëàíàÿïòè”.

¨ë²èçëèêäàí ³´ð³óâíè âà êàìáà²àëëèê îëäèäàãè ³´ð³óâíè ìó-âàôôà³èÿò èëà áàðòàðàô ýòäèì. ¥îçèð áàõòè¸ðìàí âà èøëàðèì óí÷à-ëèê ¸ìîí êåòìàÿïòè. Þðàãèì èøòè¸³ âà µà¸ò ñåâãèñèãà ëèììî-ëèì.Ýíäè, êåëàæàêäà ìåíè íèìà êóòèá òóðèøèäàí ³àòúè íàçàð, µå÷ ³à÷îí³´ð³ìàéìàí. Êåëàæàêäàí ³´ð³èø êåðàêìàñëèãèíè áèëàìàí. Ýíäèôà³àò áèð êóíëèê òàøâèøèì áèëàí ÿøàé îëèøèìíè áèëàìàí, ÷óí-êè “äîíîëàð ó÷óí µàð áèð êóí – ÿíãè µà¸òäèð”.

Øóíäàé ³èëèá, ýíã àñîñèé íàðñà øóíäàí èáîðàòêè, àãàð µà¸òèí-ãèçäà òàøâèøäàí õîëè á´ëèøèíãèçíè èñòàñàíãèç, ñýð Óèëüÿì Îñ-ëåð ³èëãàí èøíè ³èëèíã.

¤çèíãèçíè ´òìèø âà êåëàæàêíèíã òåìèð äåâîðëàðè áèëàí ò´ñèíã.Áóãóíãè êóí á´ëìàñèäà ÿøàíã.

Îëäèíãèçãà áèð ³àí÷à ñàâîëëàðíè ê´íäàëàíã ³´éèøãà µàðàêàò³èëèíã âà óëàðãà ¸çìà æàâîá ³àéòàðèíã:

1. Êåëàæàê áîðàñèäà òàøâèøëàíèø âà “óô³äàí íàð¸³äà áî²ëàðè÷àïïîð óðèá ãóëëàãàí ³àíäàéäèð ìàìëàêàòíè èçëàá òîïèø ó÷óí áó-ãóíãè êóííè óíóòèø” õà¸ëè ìåíäà áîðìè?

2. ¤òìèøäà ñîäèð á´ëãàí, ´òèá êåòãàí âà òóãàëëàíèá á´ëãàíëàðäàíàôñóñëàíèø áèëàí ´çèìíèíã µîçèðèìíè ¸ìîíëàøòèðàÿïìàíìè?

3. “¤ç èìêîíèÿòèìíè áîé áåðìàéìàí” âà îëäèíäàãè éèãèðìà ò´ðò ñîàòµà³èíè îëàìàí äåãàí ³àòúèé íèÿò áèëàí µàð òîíã ´ðíèìäàí òóðàìàíìè?

4. “Áóãóíãè êóí á´ëìàñèäà” ³àíäàé ³èëèá µà¸òäàí ê´ïðî³ íàðñàîëàìàí?

5. Áóëàð µàììàñèíè ³à÷îíäàí áîøëàøèì êåðàê? Êåëàñè µàôòàìè,ýðòàãàìè, áóãóíìè?

II á î á

ÒÀØÂÈØ ÁÈËÀÍ ÁÎ¢ËÈ£ ÂÀÇÈßÒËÀÐÍÈ ¥ÀË ÝÒÈØÓ×ÓÍ ÑÅ¥ÐËÈ £ÎÈÄÀ ÕÓÑÓÑÈÄÀ

Òàøâèø áèëàí áî²ëè³ âàçèÿòëàðíè µàë ýòèø ó÷óí òåç âà èøîí÷ëèé´ðè³íè áèëèøíè èñòàéñèçìè? Óøáó êèòîáíè ´³èìàñäàí òóðèá, ñèçµîçèðíèíã ´çèäà ³´ëëàøèíãèç ìóìêèí á´ëãàí óñëóáãà ìóµòîæìèñèç?




Óíäà Íüþ-Éîðê øòàòè, Ñèðàêóçà øàµðèäàãè äóí¸ãà ìàøµóð“Êåððèåð” êîðïîðàöèÿñèãà ðàµáàðëèê ³èëà¸òãàí, êîíäèöèîíåðëàðèøëàá ÷è³àðèøãà àñîñ ñîëãàí, àæîéèá èñòåúäîä ñîµèáè ÓèëëèñÕ.Êåððèåð óñëóáè µà³èäà µèêîÿ ³èëèá áåðèøãà èçí áåðãàéñèç. Òàøâèøáèëàí áî²ëè³ ìóàììîëàðíè µàë ýòèøäàãè óíèíã òåõíîëîãèÿñè ìåíèëãàðè ýøèòãàíëàðèì è÷èäà ýíã ÿõøèëàðèäàí áèðèäèð. Íüþ-Éîðêäàãèìóµàíäèñëàð êëóáèäà á´ëèá ´òãàí çè¸ôàòäà ó µà³äà óíèíã ´çè ìåíãàµèêîÿ ³èëèá áåðãàíäè.

“Éèãèòëèê ÷î²èìäà Íüþ-Éîðê øòàòè, Áóôôàëî øàµðèäàãè“Áóôôàëî Ôîðæ” êîìïàíèÿñèäà èøëàð ýäèì. Ìåíãà Ìèññóðè øòàòè,Êðèñòàë-Ñèòè øàµðèäàãè “ïèòòñáóðã Ïëåéã Ãëàññ” êîìïàíèÿñèçàâîäèäà ãàç òîçàëàø òèçèìèíè ´ðíàòèø òîïøèðèëãàíäè. Áó çàâîäáèð íå÷à ìèëëèîí äîëëàð òóðàðäè. Ãàç òîçàëàøíèíã áèç òàêëèô ýòãàíóñëóáè ÿíãè âà ôà³àò áèð ìàðòà, øóíäà µàì ìóòëà³î áîø³àøàðîèòëàðäà ñèíàá ê´ðèëãàí ýäè. Êðèñòàë-Ñèòèäà èøëàá òóðãàíâà³òèìäà ê´ç ê´ðèá, ³óëî³ ýøèòìàãàí ³èéèí÷èëèêëàð êåëèá ÷è³äè.Óìóìàí, æèµîç ÿõøè èøëàá òóðãàí ýäè, àììî òàé¸ðëîâ÷è çàâîäíèíã“êàôîëàò ìàæáóðèÿòëàðèãà ìóâîôè³ á´ëèø ó÷óí åòàðëè ýìàñäè”.

Èøèì ÷àïïàñèãà êåòãàíèäàí µàíãó ìàíã ýäèì. ¤çèìíè õóääèáîøèìäàí ³àòòè³ çàðá åãàíäàé µèñ ³èëàðäèì. £îðíèì, áóòóí è÷èì÷èäàá á´ëìàñ äàðàæàäà î²ðèð ýäè. Áåçîâòàëèê àí÷à âà³òãà÷à ìåíãàóé³ó áåðìàäè.

Íèµîÿò, áåçîâòàëèêíèíã îõèðè õàéðëè á´ëìàñëèãèíè ýñëàòóâ÷èî³èëîíà íàñèµàòãà ðèîÿ ³èëäèì. Øóíäà òàøâèø òîðòìàñäàí ìóàììîíèå÷èøãà èìêîí áåðóâ÷è óñëóáíè èøëàá ÷è³äèì. Áåçîâòàëèê áèëàíêóðàøèøíèíã áó óñëóáèíè ìåí ´òòèç éèëäàí ê´ïðî³ âà³òäàí áåðè³´ëëàá êåëàìàí. Ó æóäà îääèé. Óíäàí µàð êèì ôîéäàëàíñà á´ëàäè. Óó÷ áîñ³è÷äàí èáîðàò:

1. Áàð÷à á´ëèá ´òãàí èøëàðíè ³´ð³ìàñäàí áàµîëàá, âàçèÿòíèµà³³îíèé òàðçäà òàµëèë ³èëèá ÷è³äèì âà àãàð âàçèÿò ìåí ó÷óí ýíã¸ìîí òàðçäà ðèâîæëàíàäèãàí á´ëñà, ÿíà ñîäèð á´ëèøè ìóìêèí äåáòàõìèí ³èëäèì. Ìåíè ³àìî³³à òè³ìàéäèëàð âà îòìàéäèëàð. Áó ìóòëà³îàíè³ ýäè. Øóíèíãäåê, áèç æèµîçíè ³àéòà ñîçëàøèìèç êåðàêëèãè âàáóíãà ³´éèëãàí éèãèðìà ìèíã äîëëàðíè é´³îòèøèìèç ýµòèìîëëèãèµàì ìàâæóä ýäè.

2. Ìóâàôôà³èÿòñèçëèê î³èáàòëàðèíèíã ñàëáèé èìêîíèÿòëàðèíèàíè³ëàãàíäàí êåéèí ìåí áóíãà òàí áåðäèì. Áó ìóâàôôà³èÿòñèçëèêìåíèíã îáð´éèìãà çàðàð åòêàçàäè âà ýµòèìîë, èøèìíè é´³îòèøèìãàîëèá êåëàð. Àãàð øó µîë ð´é áåðñà, ìåí µàð äîèì áîø³à æîé òîïàìàí.Ìåí èøëàãàí ôèðìà ó÷óí âàçèÿò àí÷à õóíóê á´ëèøè ìóìêèí. Àëáàòòà,áèç ãàç òîçàëàãè÷íèíã ÿíãè óñëóáè á´éè÷à òàæðèáà ́ òêàçà¸òãàíèìèçíèòóøóíèøàäè âà àãàð áó òàæðèáà óëàðãà éèãèðìà ìèíã äîëëàðãà òóøñà,áóíãà ÷èäàéäèëàð. Çàðàðíè óëàð òàä³è³îò ôàîëèÿòèãà óðèá þáîðàäèëàð.Î³èáàòíèíã ýíã ¸ìîí ýµòèìîëëèêëàðèíè àíè³ëàá, óëàðãà è³ðîðá´ëãàíäàí êåéèí, µàääàí òàø³àðè ìóµèì íàðñà ñîäèð á´ëäè: ìåí äàðµîëòèí÷ëàíäèì âà áó áàð÷à êóíëàðè µèñ ³èëìàãàí õîòèðæàìëèêíè ñåçäèì.

3. Øó âà³òäàí áîøëàá ìåí ´ç ²àéðàòèìíè âî³åàëàðíèíã ýíã ¸ìîíðèâîæëàíèøèãà é´ë ³´éìàñëèêêà µàðàêàò ³èëèøãà é´íàëòèðäèì. Ýíäèìåí é´ë âà âîñèòàëàð ³èäèðèøãà òóøèá êåòäèì, òîêè áóëàð ̧ ðäàìèäà20 ìèíã äîëëàðëèê òàõìèíèé çàðàðèìèçíè êàìàéòèðèø èìêîíèãàýãà á´ëàéëèê. Ìåí áèð ³àí÷à âà³ò ñèíîâ ´òêàçäèì âà àíè³ëàäèìêè,àãàð áèç ³´øèì÷à æèµîçãà ÿíà áåø ìèíã äîëëàð ñàðôëàñàê, îëäèìèçäàòóðãàí ìóàììîíè µàë ýòàð ýêàíìèç. Áèç øóíäàé ³èëäèê âà 20 ìèíãäîëëàð çàðàð ́ ðíèãà 15 ìèíã äîëëàð ôîéäà îëäèê.




Àãàð òàøâèøëàíèá þðàâåðãàí á´ëãàíèìäà, ìåí µå÷ ³à÷îí áóíäàéíàòèæàãà ýðèøìàãàí á´ëàð ýäèì, ÷óíêè òàøâèø êåëòèðèø ìóìêèíá´ëãàí ýíã ¸ìîí íàðñà – áó ôèêðíè áèð æîéãà æàìëàøãà³îáèëèÿòñèçëèêäèð. Áèç òàøâèøëàíãàíèìèçäà, ôèêðëàø ³îáèëèÿòèíèé´³îòàìèç. Áèðî³, áîðäè-þ, áèç ́ çèìèçíè õà¸ëàí âî³åàëàð ðèâîæèíèê´çäà òóòãàí ñèðëàðèäàí ýíã ¸ìîíè áèëàí ò´³íàøèøãà ìàæáóðá´ëñàê, áèç õèðà òóé²óëàðäàí õàëîñ á´ëàìèç âà äè³³àòèìèçíèìóàììîíè å÷èøãà ³àðàòèø µîëàòèäà á´ëàìèç.

Ìåí µèêîÿ ³èëãàí âî³åà ê´ï éèëëàð èëãàðè á´ëãàíäè. Óñóëèì øó³àäàð ÿõøè èø áåðäèêè, øóíäàé áó¸í ìåí óíè áîø³à µîëàòëàðäàµàì ³´ëëàá êåëàÿïìàí”.

Õ´ø, ïñèõîëîãèÿ íó³òàè íàçàðèäàí Óèëëèñ Õ.Êåððèåðíèíã áóñåµðëè ³îèäàñè íå÷óê áó ³àäàð áåáàµî, àìàëèé æèµàòäàí áó ³àäàðìà³ñàäãà ìóâîôè³? Ãàï øóíäàêè, ó áèç òàøâèøëàð þêè îëäèäàê´çèìèç µå÷ íàðñàíè ê´ðìàé, áîòèá ³îëãàí ìàúþñ µèñëàð áîò³î²èäàí÷è³èá îëèøèìèçãà ¸ðäàì áåðàäè. Áèç ³àääèìèçíè àäë òóòèøèìêîíèÿòèãà ýãà á´ëàìèç. Áèç ³àíäàé àµâîëãà òóøèá ³îëãàíèìèçíèàíè³ òóøóíàìèç. Áîðäè-þ, áóíäàé òóøóí÷à á´ëìàãàíèäà, óíäà,óìóìàí, áèçíèíã áèðîí íàðñàãà à³ëèìèç åòàð ýäèìè?

Áîðäè-þ, Óèëëèñ Õ.Êàððèåð êàòòà ìóàììîëàð áèëàí ò´³íàøãàíäåá ´éëàñàíãèç, äåìàê, ñèç µà³è³èé êàòòà ìóàììîëàð ³àíà³àá´ëèøèíè áèëìàñ ýêàíñèç. Ìàññà÷óñåòñ øòàòè, Âèí÷åñòåð øàµðèäàíÝðë Ï. Õåéíè âî³åàñèíè îëàéëèê. Áèç ó áèëàí 1948 éèë 17 íîÿáðäàÁîñòîíäàãè “Ñòàòëåð” îòåëèäà ó÷ðàøãàí ýäèê. “Àí÷à èëãàðè,éèãèðìàí÷è éèëëàðäà, – äåá µèêîÿ ³èëãàíäè ó, – ìóòòàñèëòàøâèøëàíèø î³èáàòèäà îø³îçîí ÿðàñè îðòòèðèá îëãàíäèì. Áèð êóíèòóíäà ³îï-³îðà ³îí ³óñà áîøëàäèì âà ìåíè çóäëèê áèëàí ×èêàãîóíèâåðñèòåòè ³îøèäàãè êàñàëõîíàãà ¸ò³èçèøäè. Îçèá, ÷´ï á´ëèáêåòäèì âà ³èð³ êèëî µàì êåëìàéäèãàí áîëàêàéãà àéëàíèá ³îëäèì.¥îëáóêè, îëäèí íà³ä åòìèø êèëî òîø áîñàð ýäèì. Áåòîáëèãèì øóäàðàæàãà áîðäèêè, ³´ëèìíè ê´òàðîëìàñäèì. Îðàëàðèäà îø³îçîí ÿðàñèêàñàëëèêëàðè á´éè÷à ²îÿò òàíè³ëè áèð ìóòàõàññèñ á´ëãàí øèôîêîðêåëèá, ìåíè òóçàëìàéäèãàí õèëèãà ãèðèôòîð á´ëãàí äåãàí õóëîñàãàêåëäè. Ìåí èø³îðëè äîðèëàð âà µàð ÿðèì ñîàòäà áèð îø ³îøè³äàí³àéìî³ëè ñóò è÷àð ýäèì âà øóíèíã øàðîôàòèäàí ´ëìàé òóðãàíäèì.¥àìøèðà ýðòàëàá âà êå÷³óðóí ðåçèíà íàé÷à îð³àëè îø³îçîíèìäàãèíàðñàíè ñ´ðèá ÷è³àðèá òàøëàðäè.

Øó çàéë ê´ï îéëàð ´òäè... Îõèðè ´çèìãà äåäèì: “Ìåíãà ³àðà, ÝðëÕåéíè, ìîäîìèêè, îëäèíãäà ìó³àððàð ´ëèìäàí áîø³à µå÷ íèìà é´³ýêàí, ³îëãàí µà¸òèíãäàí èìêîíèíã áîðè÷à µà³èíãíè îëèá ³îëñàíã-÷è.Ñåí µàð äîèì äóí¸ á´éëàá ñà¸µàò ³èëèøíè õîµëàðäèíã âà áîðäè-þ,óìóìàí, øóíäàé ñà¸µàò ³èëèø íèÿòèíã áîð ýêàí, µîçèð àéíè ïàéòè”.

Äîêòîðèìãà æàµîí á´éëàá ñà¸µàò ³èëìî³÷è ýêàíèìíè âà ðåçèíàíàé÷àíè ́ çèì ýïëàøèìíè àéòãàíèìäà, µàììàëàðè àí³àéèá ³îëèøäè.Áó ñèðà ìóìêèí ýìàñ! Óëàð áóíà³àñèíè µå÷ ýøèòèøìàãàí ýäè. Àãàðæàµîí á´éëàá ñà¸µàòãà ÷è³àäèãàí á´ëñàì, ìåíè î÷è³ äåíãèçãà äàôíýòèøëàðèíè îãîµëàíòèðèøäè. “É´³, äàôí ýòìàéäèëàð, – äåá æàâîááåðäèì ìåí, – ³àðèíäîø-óðó²ëàðèìäàí ìåíè Íåáðàñêà øòàòèíèíãÁðîêñè Áîó øàµðèäà æîéëàøãàí ³àáðèñòîíäàãè áèçãà òààëëó³ëèõèëõîíàãà ³´éèøëàðè âàúäàñèíè îëãàíìàí. Øó áîèñ ñàôàðèìãà, µàðýµòèìîëãà ³àðøè, òîáóò µàì îëèá êåòàÿïìàí”.

Òîáóò ñîòèá îëäèì, óíè êåìàãà þêëàäèì âà êåìà êîìïàíèÿñè áèëàí´ëèá ³îëãàí òà³äèðèìäà òîáóòèìíè ìóçõîíàãà ñîëèá ³´éèøëàðèíèâà øó µîëàòäà óíè óéãà ³àéòàðèá þáîðèøëàðèíè êåëèøèá îëäèì.




Ëîñ-Àíæåëåñäà øàð³èé é´íàëèøäà ñóçèá êåòãàí “ÏðåçèäåíòÀäàìñ” êåìàñèãà ê´òàðèëèøèì µàìîíî³ ìåí ́ çèìíè áàðäàì µèñ ³èëàáîøëàäèì. Àñòà-ñåêèí èø³îðëè êóêóí è÷èø âà íàé÷àäàíôîéäàëàíèøíè òàøëàäèì. Ê´ï ´òìàé ìåíè µàòòî êàôîëàòëè òàðçäàòóãàòèá ³´ÿ ³îëèøè ìóìêèí á´ëãàí òàíñè³ òàîìëàðíè µàì òàíîâóë³èëà áîøëàäèì. Âà³ò ´òèøè áàðîáàðèäà ìåí µàòòî óçóí ñèãàðàëàð÷åêèá âà óí÷à-ìóí÷à à÷÷è³ ëèìîíàääàí è÷à áîøëàäèì. Àíà áóíè ëàççàòäåñà á´ëàäè. Áèç î÷è³ äåíãèçäà á´ðîíãà äó÷ êåëäèê, òàéôóíëàð áèëàíîëèøäèê, àñëèäà óëàð ìåíè òàé¸ð òîáóòãà òè³èá ³´ÿ ³îëèøëàðè êåðàêýäè. Àììî áó áàð÷à ñàðãóçàøòëàð ìåíãà êàòòà ³óâîí÷ áà²èøëàìî³äàýäè. Ìåí µå÷ íèìàäàí ³´ð³ìàé ³´éãàíäèì.

Êåìàäà ìåí ³àðòà ´éíàð, ³´øè³ àéòàð, ä´ñòëàð îðòòèðàð âà ãîµîòîíã îòãóí÷à ́ òèðèá, óëàð áèëàí õóø÷à³÷à³ëèê ³èëàð ýäèì. Áèç Õèòîéâà ¥èíäèñòîíãà åòèá êåëãàíèìèçäà, ìåí ÷åêêàí òàøâèø âà ²àìëàðáó ìàìëàêàòëàðäà µóêì ñóðãàí ³àøøî³ëèê âà î÷ëèêêà íèñáàòàí áî²èýðàìäàãè µàëîâàò ýêàíèíè àíãëàäèì. Ìåí áåìàúíè òàøâèøëàðèìíèáèð ÷åòãà ñóðèá ³´éäèì-äà, ´çèìíè æóäà ÿõøè µèñ ýòà áîøëàäèì.Àìåðèêàãà ³àéòèá êåëãàíèìäà, ´òòèç êèëîãà ñåìèðãàí ýäèì âàîø³îçîí ÿðàñèíè äåÿðëè óíóòãàí ýäèì. Óìðèìäà ´çèìíè µå÷ ³à÷îíáóíà³à ÿõøè µèñ ³èëìàãàíäèì. Ìåí èøèìãà ³àéòäèì âà øóíäàí áó¸íáîø³à µå÷ ³à÷îí µå÷ íèìà áèëàí î²ðèìàäèì”.

Ýðë Õåéíè ìåíãà òàøâèø áèëàí êóðàøèøèì ó÷óí ÓèëëèñÕ.Êåððèåð ³´ëëàãàí óñóëäàí áèëìàé òóðèá ôîéäàëàíãàíèíè àéòäè.

“Áèðèí÷èäàí, – äåá ñ´ðàäèì ´çèìäàí, – âî³åàëàð ðèâîæèíèíãýíã ¸ìîí âàðèàíòè ³àéñè?” Æàâîá áèòòà ýäè – ´ëèì.

Èêêèí÷èäàí, ìåí ́ çèìíè øóíäàé ³èëèøãà ÷î²ëàãàí ýäèì. Øóíäàé³èëèøèì êåðàê ýäè. Ìåí ó÷óí áîø³à é´ë é´³ ýäè, çåðî, øèôîêîðëàðóìèä é´³ëèãèíè àéòèøãàíäè.

Ó÷èí÷èäàí, ìåí þçàãà êåëãàí àµâîëíè ÿõøèëàøãà óðèíèá ê´ðãàíýäèì. Øó áîèñ ³îëãàí âà³òèìäàí èëîæè áîðè÷à ê´ïðî³ ëàççàò îëèøãààµä ³èëãàí ýäèì”. Áîðäè-þ, æàµîí á´éëàá ñà¸µàòãà é´ë îëèá µàìòàøâèøëàíèøäà äàâîì ýòãàíèìäà ýäè, àëáàòòà, óíè òîáóòäà íèµîÿñèãàåòêàçãàí á´ëàðäèì. Àììî ìåí òèí÷ëàíäèì âà áàð÷à ìóàììîëàðèìíèóíóòäèì. Áó õîòèðæàìëèê ìåíãà èêêèí÷è µà¸ò áà²èøëàäè âà øóíäàé²àéðàò àòî ýòäèêè, ³àéòàäàí òèðèëäèì”.

Øó áîèñ ³óéèäàãè “2- £ÎÈÄÀ”ãà ðèîÿ ³èëèíã.Áîðäè-þ, Ñèç òàøâèø áèëàí ò´ëà ìóàììîãà äó÷ êåëñàíãèç, Óèëëèñ

Õ. Êåððèåðíèíã ñåµðëè ³îèäàñèíè ³´ëëàíã:1. Âî³åàëàð ðèâîæèíèíã ýíã ¸ìîí âàðèàíòèíè àíè³ëàíã.2. Àãàð áîø³àñè áóþðèëìàãàí á´ëñà, óíè ³àáóë ³èëèøãà µîçèðëèê

ê´ðèíã.3. Èø àµâîëèíè ÿõøèëàø ó÷óí õîòèðæàìëèê áèëàí µàðàêàò ³èëèíã.

III á î á

ÒÀØÂÈØÍÈÍÃ ÑÈÇÃÀ ÒÀÚÑÈÐÈ ÕÓÑÓÑÈÄÀ

Òàøâèø áèëàí êóðàøèøíè ýïëàé îëìàãàí èøáèëàðìîíëàð ¸ø

´ëàäèëàð.

Äîêòîð Àëåêñèñ Êàððåëü

Áèðìóí÷à ìóääàò èëãàðè êå÷³óðóí óéèì ýøèãè òà³èëëàäè.£´øíèì ÷è³èáäè, ó µàììàìèçíè ³èçàìè³äàí ýìëàøãà àñòîéäèë




óíäàé áîøëàäè. Ó îäàìëàðíè øóíäàé ÷îðà ê´ðèø çàðóðëèãèãàèøîíòèðãàí, Íüþ-Éîðê øàµðèäà óéìà-óé þðóâ÷è ê´íãèëëèëàðäàíáèðè ýäè.

Êàéôè ó÷ãàí îäàìëàð ýìëàø æîéëàðèäà ñîàòëàá íàâáàòäà òóðàðýäèëàð. Ýìëàø æîéëàðè áàð÷à êàñàëõîíàëàðäàãèíà ýìàñ, áàëêè ´ò´÷èðóâ÷èëàð äåïîñèäà, ïîëèöèÿ ìàµêàìàëàðèäà âà êàòòà ñàíîàòêîðõîíàëàðèäà µàì î÷èëãàí ýäè. Èêêè ìèíãäàí ê´ïðî³ øèôîêîð âàµàìøèðà àµîëèíè ýìëàá, òóíó êóí µîðìàé-òîëìàé èøëàð ýäèëàð.Áóíäàé âàµèìàíèíã ñàáàáè íèìà ýäè? Ãàï øóíäàêè, Íüþ-Éîðêäàñàêêèç íàôàð îäàì ³èçàìè³ áèëàí î²ðèãàí, øóëàðäàí èêêèòàñè ́ ëãàíýäè. Øàµàðíèíã ³àðèéá ñàêêèç ìèëëèîí àµîëèñèãà èêêè ´ëèì.

Ìåí Íüþ-Éîðêäà ´òòèç åòòè éèëäàí áó¸í èñòè³îìàò ³èëàìàí âàáèðîí ìàðòà µàì µå÷ êèì ýøèãèìíè òà³èëëàòìàãàí âà “òàøâèø”àòàëìèø ðóµèé êàñàëëèêêà ÷àëèíèø µà³èäà îãîµëàíòèðìàãàí ýäè. Áóêàñàëëèê ýñà ñ´íããè ´òòèç åòòè éèë ìîáàéíèäà ³èçàìè³³à ³àðàãàíäà´í ìèíã ìàðòàäàí ê´ïðî³ çàðàð åòêàçãàíäè.

Áèðîíòà µàì ê´íãèëëè ýøèãèìãà êåëèá òà³èëëàòìàãàí âà À£Øíèíã µàð ´íèí÷è ôó³àðîñè îäàòäà òàøâèø âà ðóµèé èçòèðîáëàðíàòèæàñèäà þçàãà êåëóâ÷è àñàá áóçèëèøè ³óðáîíè á´ëãàíèäàíîãîµëàíòèðèëìàãàí ýäè. Øó áîèñ áó õàòàðäàí îãîµëàíòèðèø ó÷óíóøáó áîáíè ¸çà¸òèðìàí. Ýøèãèíãèçíè òà³èëëàòãàí ìåí á´ëàìàí.

Òèááè¸ò á´éè÷à Íîáåëü ìóêîôîòè ñîâðèíäîðè äîêòîð ÀëåêñèñÊàððåëü øóíäàé äåãàíäè: “Òàøâèø áèëàí êóðàøèøíè ýïëîëìàãàíèøáèëàðìîíëàð ¸ø ´ëàäèëàð”. Áó óé áåêàëàðèãà µàì, ôàõðèéëàðãàµàì, ²èøò òåðóâ÷èëàðãà µàì áèðäàé òààëëó³ëèäèð.

Áèð íå÷à éèë ìó³àääàì òàúòèëèìíè àâòîìîáèëäà Òåõàñ âà Íüþ-Ìåêñèêî á´éëàá ñà¸µàò ³èëèá ́ òêàçãàíäèì. Ìåí áèëàí áèðãà äîêòîðÎ.Ô.Ãîáåð µàì áîð ýäè. Ó Ñàíòà Ôå øàµðè òåìèð é´ë êàñàëõîíàñèäàèøëàð âà Ìåêñèêà ³´ëòè²è, Êîëîðàäè âà Ñàíòà Ôå òèááè¸òìóàññàñàëàðè àññîöèàöèÿñèíèíã áîø òåðàïåâòè ëàâîçèìèíèýãàëëàãàíäè. Îðàìèçäà òàøâèø î³èáàòëàðè µà³èäà ³èç²èí ñóµáàòêåòäè âà ó äåäè:

“Øèôîêîð µóçóðèãà êåëãàí áåìîðëàðíèíã åòìèø ôîèçè ³´ð³óâ-ëàðèíè åíãèá, òàøâèøäàí ³óòóëà îëñàëàð, òóçàëèá êåòàäèãàí µîëàòäèð.Óëàðíèíã êàñàëëèêëàðèíè ¸ë²îíäàêàì äåá ´éëàø êåðàê ýìàñ. Õóääèòèø î²ðè²è êàáè áîð êàñàëëèêëàðäèð âà ãîµî æóäà µàì õàòàðëè µàìäèð.Ìåí ðóµèé èçòèðîá íàòèæàñèäà îø³îçîíäà îâ³àò µàçì á´ëìàñëèãèíè,îø³îçîí ÿðàñèíèíã àéðèì òóðëàðèíè, þðàê ìóàììîëàðèíè,óé³óñèçëèê, áîø î²ðè²è âà ôàëàæíèíã àéðèì òóðëàðèíè íàçàðäàòóòàÿïìàí. Áó êàñàëëèêëàð ê´ðèíèá òóðàäè âà ìåí óëàðíè ³óëî²èìáèëàí ýøèòèá ýìàñ, ê´çèì áèëàí ê´ðèá áèëàìàí, àõèð ´çèì ´í èêêèéèë îø³îçîí ÿðàñèäàí àçîá ÷åêêàíìàí-äà.

£´ð³óâ òàøâèøãà ñàáàá÷è á´ëàäè. Íîòèí÷ëèê àñàá ç´ðè³èøèãà îëèáêåëàäè, áó ýñà, îø³îçîí àñàá òîëàëàðèãà òàúñèð ê´ðñàòàäè âà àñëèíèîëãàíäà, îø³îçîí øèðàñè òàðêèáèíè ́ çãàðòèðàäè. Óíèíã ÿõøè èøëàøèãàõàëà³èò áåðàäè âà ê´ïèí÷à îø³îçîí ÿðàñè ïàéäî á´ëèøèãà îëèá êåëàäè”.

Äàðâî³å, ñèãàðåòàëàð õóñóñèäà. Ñèãàðåòà èøëàá ÷è³àðèø áèëàíøó²óëëàíóâ÷è äóí¸äàãè ýíã ìàøµóð êîìïàíèÿëàð ñîµèáè ÿ³èíäàÊàíàäà ́ ðìîíëàðèäà ³èñ³à äàì îëèø âà³òèäà þðàê õàñòàëèãèäàí âàôîòýòäè. Ó ìèëëèîíëàá äîëëàðëàð æàì²àðäè, ´çè ýñà îëòìèø áèð éèëóìð ê´ðäè. Ó ´ç µà¸òèíè áèçëàð “èøäàãè ìóâàôôà³èÿò” äåá ãàïèðèá´ðãàíãàí íàðñàãà ñîòäè.

Ìåíèíã íó³òàè íàçàðèìäà áó ñèãàðåòà ìàãíàòè ´çèíèíã áàð÷àìèëëèîíëàðè áèëàí Ìèññóðè øòàòèäàãè ôåðìåð, ñàêñîí ò´³³èç ̧ øèäà8 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




áèð äîëëàð µàì æàì²àðà îëìàãàí îòàìíèíã óëóøèãà òóøãàíìóâàôôà³èÿòíèíã ÿðìèãà µàì åòîëìàãàíäè.

Ìàøµóð àêà-óêà Ìýéîëàð àéòàð ýäèëàðêè, êàñàëõîíàëàðèìèçäàãèæîéëàðíèíã ÿðìèäàí ê´ïðî²èíè àñàá êàñàëëèãèäàí æàáð ê´ðóâ÷èëàðýãàëëàéäèëàð. Àììî ´ëãàíëàðèäàí êåéèíãè òèááèé ê´ðóâ âà³òèäà áóîäàìëàðíèíã àñàáëàðè àúëî ýêàíëèãè ìàúëóì á´ëãàí. Áó îäàìëàðäàãè“àñàá êàñàëëèêëàðè” àñàá òèçèìèíèíã æèñìîíèé áóçèëèøèäàí ýìàñ,áàëêè òóøêóíëèê, òàøâèø, íîòèí÷ëèê, ³´ð³óâ, èøäàãè îìàäñèçëèê,²àçàá ñèíãàðè µèññè¸òëàðäàí êåëèá ÷è³³àí.

Ïëàòîí àéòãàí ýäèêè, “øèôîêîðëàðíèíã ýíã êàòòà õàòîñè øóíäàíèáîðàòêè, óëàð ðóµíè äàâîëàø ÷îðàñèíè ê´ðìàé òóðèá, áàäàííèäàâîëàøãà µàðàêàò ³èëàäèëàð. Àììî æèñì âà æîí ÿõëèòäèð, óëàðíèáèð-áèðèäàí àæðàòèá á´ëìàéäè!”

Áó µà³è³àòíè àíãëàø ó÷óí òèááè¸òäà éèãèðìà ó÷ àñðëèê âà³ò ´òäèâà ýíäèãèíà æîííè µàì, æèñìíè µàì äàâîëàéäèãàí ïñèõîìàòèêà äåáàòàëóâ÷è ÿíãè é´íàëèø âóæóäãà êåëìî³äà. Áóíèíã ó÷óí àëëà³à÷îíâà³ò åòèá êåëãàí ýäè, ÷óíêè òèááè¸ò ÷å÷àê, âàáî, ñàðè³, áåçãàê âàíå÷à-íå÷à ìèëëèîíëàá îäàìëàðíèíã áåâà³ò ´ëèá êåòèøèãà ñàáàá÷èá´ëãàí áóíäàé äàµøàòëè þ³óìëè êàñàëëèêëàðäàí ôîðè² á´ëèøãà ̧ ðäàìáåðäè. Àììî òèááè¸ò ôàíè þ³óìëè êàñàëëèêëàð ýìàñ, áàëêèáåçîâòàëèê, ³´ð³óâ, íàôðàò, òóøêóíëèê âà ³àµð-²àçàá êàáèµèññè¸òëàð êåëòèðèá ÷è³àðóâ÷è ðóµèé âà æèñìîíèé êàñàëëèêëàðíèäàâîëàé îëìàäè.

Ðóµèé îëàìíèíã áó áóçèëèøëàðè ³óðáîíè ñîíè µàéðàòîìóçäàðàæàäà òåçëèê áèëàí îðòèá áîðìî³äà. Øèôîêîðëàð øóíäàé õóëîñàãàêåëäèëàðêè, µîçèðãè âà³òäà ÿøà¸òãàí àìåðèêàëèêëàðíèíã µàðéèãèðìàòàñèäàí áèòòàñè ´ç µà¸òèíèíã áèð ³èñìèíè ðóµèéêàñàëëèêëàðíè äàâîëàø áèëàí øó²óëëàíóâ÷è òèááèé ìóàññàñàëàðäà´òêàçìî³äàëàð. Èêêèí÷è æàµîí óðóøè âà³òèäà õèçìàòãà ÷à³èðèëãàíîëòè éèãèòäàí áèòòàñè ðóµèé ñî²ëè³ µîëàòè á´éè÷à ÿðî³ñèç äåáýúòèðîô ýòèëãàí.

Ðóµèé êàñàëëèêëàð íèìàíè êåëòèðèá ÷è³àðàäè? Áó ñàâîëãà µå÷êèì æàâîá áåðà îëìàéäè. Àììî ê´ï µîëëàðäà óëàðíèíã þçàãà êåëèøèãàèìêîí áåðóâ÷è îìèëëàð ³´ð³óâ âà íîòèí÷ëèê ýêàíëèãè ê´ïðî³ýµòèìîë òóòèëìî³äà. Êó÷ëè áåçîâòàëèêêà äó÷îð á´ëãàí îäàì î²èðµà¸òèé ³èéèí÷èëèêëàðãà áàðäîø áåðîëìàéäè, áóíèíã íàòèæàñèäàâî³åëèê áèëàí µàð ³àíà³àíãè ìóíîñàáàòíè óçàäè âà ´ç îðçóëàðèãàáåðèëèá, øó é´ë áèëàí ìóàììîëàðèíè µàë ýòãàí á´ëàäè.

Óøáó ñàòðëàðíè ¸çàð ýêàíìàí, ñòîëèì óñòèäà ÝäâàðäÏîäîëüñêèéíèíã “Òàøâèøëàíèøíè áàñ ³èëèíã âà ñî²ëîì á´ëèíã”êèòîáè ¸òàðäè. Ìàíà øó êèòîáäàãè àéðèì áîáëàðíèíã íîìè:

1. Áåçîâòàëèêíèíã þðàê ôàîëèÿòèãà òàúñèðè.2. Áåçîâòàëèê êó÷ëè áîñèìíè êåëòèðèá ÷è³àðàäè.3. Áåçîâòàëèê áîäíèíã ñàáàá÷èñè.4. Òàøâèø ³àí÷à îç á´ëñà, îø³îçîíãà øóí÷à ÿõøè.5. Áåçîâòàëèê øàìîëëàøíè êåëòèðèá ÷è³àðàäè.6. Áåçîâòàëèê âà ³àë³îíñèìîí áåç.7. Äèàáåò êåëèá ÷è³èøèäà áåçîâòàëèêíèíã ðîëè.

Áåçîâòàëèê áîä ¸êè á´²èíëàð áîäè ³èìèðëàøäàí ìàµðóì ýòèá,ñèçíè íîãèðîíëàð àðàâà÷àñèãà ìèõëàá ³´éèøè ìóìêèí. Êîðíåóëüóíèâåðñèòåòè òèááè¸ò ôàêóëüòåòè äîêòîðè âà á´²èìëàð áîäè á´éè÷àäóí¸ãà òàíè³ëè äîêòîð Ðàññåëü Ë.Ñåñèë áó êàñàëëèêíè êåëòèðèá÷è³àðóâ÷è ýíã êåíã òàð³àëãàí ò´ðò ñàáàáíè ñàíàá ´òàäè:




– îìàäñèç íèêîµ;– ìîëèÿâèé ôàëîêàò ¸êè ìóñèáàò;– ¸ë²èçëèê âà áåçîâòàëèê;– áèðîâãà çèìäàí êåê ñà³ëàø.

Àëáàòòà, áó ò´ðò µèññèé îìèë áèëàí óøáó êàñàëëèêíèíã þçàãàêåëèøèäàãè áàð÷à ñàáàáëàð áàðµàì òîïèá ³îëìàéäè. Á´²èì áîäèíèíãê´ïëàá òóðëàðè âà óíè þçàãà êåëòèðóâ÷è ñîíñèç ñàáàáëàð áîð. Àììîþ³îðèäà ñàíàá ´òèëãàí îìèëëàð, ìåí áóíãà àëîµèäàýúòèáîðèíãèçíè òîðòàìàí, òóðëè ñàáàáëàð µèñîáëàíàäè. Ìàñàëàí,ìåíèíã áèð ä´ñòèì ç´ðè³èø íàòèæàñèäà ²îÿò î²èð ìîääèé àµâîëãàòóøèá ³îëäè, óíèíã óéèäà ãàçíè ´÷èðèá ³´éèøäè. Áàíê ýñà, óíèóéãà ãàðîâ õàòè ñîòèá îëèø µó³ó³èäàí ìàµðóì ýòäè. £´³³èñäàíõîòèíèíèíã á´²èì áîäè õóðóæ ³èëèá ³îëäè âà äîðè-äàðìîíóïàðµåçëàðãà ³àðàìàé, òî ä´ñòèìíèíã èøëàðè æîéèãà òóøìàãóí÷à,êàñàëëèê äàâîì ýòäè.

Òàøâèøäàí µàòòî êàðèåñ 1 ïàéäî á´ëèøè ìóìêèí.£àë³îíñèìîí áåç ãèïåðôóíêöèÿñèíèíã îøêîðà àëîìàòëàðè á´ëãàí

îäàìíè µå÷ ê´ðãàíìèñèç?Ìåí ê´ðãàíìàí âà àéòà îëàìàíêè, áóíäàé îäàìëàð äà²-äà²

òèòðàéäèëàð, ñèëêèíàäèëàð, õóääè áèðîâ ´ëãóäàé ³´ð³èòèá ³´éãàíãà´õøàéäèëàð. Óëàðäà àúçîè áàäàí èøè ó÷óí æàâîá áåðàäèãàí³àë³îíñèìîí áåç ôàîëèÿòè áóçèëãàí á´ëàäè. Íàòèæàäà þðàê ôàîëèÿòèòåçëàøàäè âà àúçîè áàäàíè ´ò á´ëèá ¸íàäè, áàìèñîëè ãóðèëëàá ¸íèáòóðãàí ïå÷êàãà ñîëèá ³´éãàíäàé á´ëàäè. Áîðäè-þ, ́ ç âà³òèäà çàðóðèé÷îðàëàð ê´ðèëìàñà, ÿúíè îïåðàöèÿ àìàëãà îøèðèëìàñà, áåìîð ́ çèíè´çè åá, ´ëèá ³îëèøè ìóìêèí.

ß³èíäà ìåí ³àë³îíñèìîí áåç ôàîëèÿòè áóçèëãàí áèð ä´ñòèì áèëíÔèëàäåëüôèÿäà á´ëãàí ýäèì. Ó óøáó êàñàëëèê áèëàí ´òòèç ñàêêèçéèëäàí áåðè øó²óëëàíèá êåëà¸òãàí òàíè³ëè ìóòàõàññèñ äîêòîð ÈçðàåëüÁðàìäàí ìàñëàµàòëàð îëäè. Óíäà ³óéèäàãè ìàñëàµàòëàð àíè³-òàíè³³èëèá ¸çèá ³´éèëãàíäè:

Åíãèëëàøèø âà µîðäè³.Ñî²ëîì ýúòè³îä, ìóñè³à âà êóëãè ýíã êó÷ëè òèí÷ëàíòèðóâ÷è âà

åíãèëëàøòèðóâ÷è òàúñèðãà ýãà.Õóäîãà èøîíèíã, ³àòòè³ óõëàøíè ´ðãàíèíã.ßõøè ìóñè³àíè ñåâèíã. ¥à¸òíèíã ³óâíî³ òîìîíèãà ê´ïðî³ ýúòèáîð

áåðèíã.Øóíäà ñèç ñî²ëîì âà áàõòëè á´ëàñèç.Ó ä´ñòèìãà áèðèí÷è ñàâîëíè áåðäè: “£àíäàé µèññèé êå÷èíìàëàð

ñèçíè áó àµâîëãà ñîëäè?” Êåéèí ýñà îãîµëàíòèðèá, àãàðòàøâèøëàíèøäà äàâîì ýòàâåðñàíãèç, þðàê, îø³îçîí ÿðàñè ¸êèäèàáåò ìóàììîëàðè àñîðàò ³îëäèðèøè ìóìêèí, äåäè. “Áó áàð÷àêàñàëëèêëàð, – äåäè ó, – ýãèçàêëàðäèð, ÿ³èí ³àðèíäîø-óðó²ëàðäèð”.ß³èí ³àðèíäîø-óðó² á´ëìàé íèìà? Àõèð óëàðíèíã ñàáàá÷èñè áèòòà –áåçîâòàëèê-êó.

Áóãóíãè êóíäà Àìåðèêàäà ´ëèìíèíã àñîñèé ñàáà÷èñè þðàêêàñàëëèêëàðè µèñîáëàíìî³äà.

Èêêèí÷è æàµîí óðóøèäà æàíãëàðäà ³àðèéá ó÷ þç ìèíã àìåðèêàëèêµàðáèé õèçìàò÷è ´ëãàí ýäè, àììî õóääè øóí÷à äàâð è÷èäà þðàêêàñàëëèêëàðèäàí èêêè ìèëëèîí ôó³àðî âàôîò ýòãàí, øóëàðäàí ÿðìè –íîòèí÷ëèê âà ç´ðè³èøäàí êåëèá ÷è³óâ÷è þðàê õàñòàëèêëàðèäàí ́ ëãàí.

1 Ê à ð è å ñ – òèøíèíã åìèðèëèøè.




¥à, àéíàí øóíèíã ó÷óí µàì äîêòîð Àëåêñèñ Êàððåëü àéòãàí ýäè:“Íîòèí÷ëèê áèëàí êóðàøèøíè ýïëîëìàãàí èøáèëàðìîíëàð ¸ø´ëàäèëàð”.

£´øìà Øòàòëàð æàíóáèäàãè íåãðëàð âà õèòîéëèêëàð áåçîâòàëèêµèñîáëàíãàí þðàê êàñàëëèêëàðè áèëàí î²ðèìàéäèëàð, ÷óíêè óëàðâî³åàëàðãà õîòèðæàìëèê áèëàí ìóíîñàáàòäà á´ëàäèëàð. Øèôîêîðëàðâà ôåðìåðëàð ýñà þðàê åòèøìîâ÷èëèãèäàí éèãèðìà ìàðòà ê´ïðî³´ëàäèëàð, ÷óíêè óëàðíèíã µà¸òè æóäà êåñêèí êå÷àäè âà áóíèíã ó÷óíñî²ëè³ëàðè áèëàí ò´ëîâ ò´ëàéäèëàð.

“Ãóíîµëàðèìèçíè õóäî êå÷èðàð, – äåãàí ýäè Óèëüÿì Æåéìñ, –àììî àñàá òèçèìëàðèìèç µå÷ ³à÷îí êå÷èðìàéäè”.

Ìàíà ñèçãà à³ëíè ëîë ³îëäèðàäèãàí âà ìóòëà³î µàéðàòîìóç äàëèë:µàð éèëè Àìåðèêàäà îäàìëàð áåøòà ýíã êåíã òàð³àëãàí þ³óìëèêàñàëëèêëàðäàí ́ ëãàíëàðãà ³àðàãàíäà ê´ïðî³ ́ ç æîíëàðèãà ³àñä ³èëèá´ëàäèëàð. Íèìà ó÷óí? Æàâîá, àñîñàí, áèð íàðñàãà êåëèá òà³àëàäè:“õàâîòèðëèê”.

Øàô³àòñèç õèòîé µóêìäîðëàðè àñèðëàðíè ³èéíî³³à ñîëìî³÷èá´ëñàëàð, àñèðëàðíèíã ³´ë âà î¸³ëàðèíè áî²ëàãàíëàð-äà, áîøëàðèóçðà ñóâëè ³îï îñèá ³´éãàíëàð, óíäàí òèíèìñèç ðàâèøäà, áèðçàéëäà êå÷àñèþ êóíäóçè ñóâ òîì÷èëàá òóðãàí. Àñòà-ñåêèí ñóâòîì÷èëàðè àñèðëàðíèíã áîøëàðèãà áîë²à áèëàí óðèëãàíäåê òóþëàáîøëàãàí âà óëàð à³ëäàí îçãàíëàð. Õóääè øó óñóëíè èñïàíöèâèëèçàöèÿñè µàì, Ãèòëåð ïàéòèäà íåìèñ êîíöåíòðàöèîíëàãåðëàðèäàí µàì ³´ëëàøãàí.

Áåçîâòàëèê ìàíà øó ìóòòàñèë òîìèá òóðóâ÷è ñóâ òîì÷èëàðèãà´õøàéäè. Äîèìèé íîòèí÷ëèê ýñà èíñîííè òåëáàëèê âà ´ç æîíèãàñóè³àñä ³èëèøãà÷à îëèá êåëàäè.

¨ø áîëàëèê ïàéòèìäà âà Ìèññóðèäà ÿøàãàíèìäà ÁèëëèÑàíäèííèíã ó äóí¸äàãè ä´çàõ àçîáëàðè µà³èäàãè ¸çãàí µèêîÿëàðèìåíè ´ëãóäåê äàµøàòãà ñîëàð ýäè. Àììî ó ¸ðó² äóí¸äàãè òàøâèøëàðáèëàí ò´³íàøèø èíñîí êå÷èðàäèãàí ä´çàõ àçîáëàðè µà³èäà µå÷ ³à÷îíµå÷ íàðñà ãàïèðìàñäè. Ìàñàëàí, àãàð ñèç ñóðóíêàëè áåçîâòàëèêêàìîéèë á´ëñàíãèç, ñèç µå÷ áèð ³èéèí÷èëèêñèç ñòåíîêàðäèÿ áèëàíî²ðèøèíãèç âà ìóòëà³î ÷èäàá á´ëìàñ î²ðè³íè áîøäàí êå÷èðèøèíãèçìóìêèí.

Îµ, áîðäè-þ, øóíäàé î²ðè³íè áîøäàí êå÷èðèøèíãèçãà ò´²ðèêåëãàíäà, ñèçíè ³èéíà¸òãàí àçîáäàí æîí òàëâàñàñèäà ́ çèíãèçíè óðãàíá´ëàð ýäèíãèç. Îµ-âîµëàðèíãèç øóí÷àëèê êó÷ëè á´ëàðäèêè, óëàðîëäèäà Äàíòåíèíã “Ä´çàõ”èäàãè ãóíîµëàð ôàð¸äè áîëàëàð µóøòàê÷àñèîâîçèäàé ê´ðèíèá ³îëàðäè. “Ýé, Òàíãðèì, áîðäè-þ, øóíè áîøäàíêå÷èðãóäåê á´ëñàì, µå÷ ³à÷îí, µå÷ íàðñà µà³èäà çèíµîð-áàçèíµîðòàøâèø ÷åêìàãàí á´ëàð ýäèì”.

Ñèç µà¸òíè ñåâàñèçìè? Óçî³ ÿøàøíè âà ÿõøè ñî²ëè³ ëàççàòèíèñóðèøíè èñòàéñèçìè? Ñèç áóíè µîçèðíèíã ´çèäà áîøëàøèíãèçìóìêèí. Ìàíà ñèçãà äîêòîð Àëåêñèñ Êàððåëíèíã äèë èçµîðëàðèäàíáèðè: “Êèìêè µîçèðãè çàìîí øàµðè òàëîò´ïè è÷èäà ´ç ³àëáèäàòåðàí îñóäàëèêíè ñà³ëàé îëñà, ´øà îäàì àñàá êàñàëëèêëàðèäàíìîñóâîäèð”.

¥îçèðãè çàìîí òàëîò´ïëàðè è÷èäà ́ ç ³àëáèíãèçäà òåðàí îñóäàëèêíèñà³ëàøãà ³îäèðìèñèç? Àãàð ñèç ñî²ëîì îäàì á´ëñàíãèç, µå÷ øóáµàñèç“µà” äåá æàâîá áåðàñèç. Ê´ï÷èëèãèìèç ´çèìèç ´éëàãàíèìèçäàí ê´ðàê´ïðî³ êó÷ëèðî³ìèç. Áèç, ýµòèìîë, µå÷ ³à÷îí ôîéäàëàíìàãàí ÿøèðèíçàõèðàëàðãà ýãàìèç. Òîðî ´çèíèíã “Óîëäåé” äåãàí ´ëìàñ êèòîáèäàáóíäàé äåãàí:




“Ìåíãà µå÷ íàðñà èíñîí îíãè ñàúé-µàðàêàòëàðè àñîñèäà ´ç µà¸òèíèòàêîìèëëàøòèðèøãà ³îäèð, äåãàí ðàä ýòèá á´ëìàñ äàëîëàòíè áèëèøäåêèëµîì áà²èøëàìàéäè... Áîðäè-þ, ñèç ´ç îðçóèíãèçãà ýðèøèø é´ëèäàîë²à µàðàêàò ³èëñàíãèç âà ´çèíãèç îðçó ³èëãàíäåê ÿøàø ó÷óí´çèíãèçíè ´òãà-÷´³³à óðñàíãèç, îäàòäàãè µàðàêàò òàðçèíãèç áèëàíýðèøîëìàéäèãàí ìóâàôôà³èÿòãà, àëáàòòà, ýðèøàñèç”.

Óøáó êèòîáíèíã àêñàðèÿò ´³óâ÷èëàðè Îãàéî øòàòèëèê ÎëüãàÊ.Æîðâè ñèíãàðè ´øàíäàé èðîäà êó÷è âà ´øàíäàé ïèíµîíèéèìêîíèÿòãà ýãà ýêàíëèêëàðè çàððà÷à øóáµà òó²äèðìàéäè. Ó µàòòî ýíãôîæèàëè øàðîèòëàðäà µàì òàøâèøëàíìàñëèêêà ³îäèð ýêàíèíè àíãëàáåòãàí. Èéìîíèì êîìèëêè, óøáó êèòîáäà ê´ðèá ÷è³èëà¸òãàí ²îÿò ê´µíàµà³è³àòëàðíè ³´ëëàøäàí ýðèíìàñàê, ñèç µàì, ìåí µàì øóíãà³îäèðìèç. Îëüãà Ê.Æîðâèíèíã ìåíãà ¸çãàí ìàêòóáëàðèäàí áèðâî³åàíè ýúòèáîðèíãèçãà µàâîëà ýòàìàí:

“Ñàêêèç ÿðèì éèë ìó³àääàì øèôîêîðëàð ìåíãà ´ëèì µóêìè÷è³àðèøäè: ñàðàòîíäàí àñòà-ñåêèí àçîáëè ´ëèì. Óíè ìàìëàêàòíèíãýíã íóôóçëè øèôîêîðëàðè µàì òàñäè³ëàøäè. Ìåí áîøè áåðê ê´÷àãàêèðèá ³îëäèì. Ìåíè àáàäèÿò êóòàðäè. Ìåí ¸ø ýäèì. ¤ëèøíèèñòàìàñäèì. Äàµøàò è÷èäà Êåëëîãäàãè øèôîêîðèìãà ³´í²èðî³ ³èëäèìâà ê´çëàðèìäàí äóâ-äóâ ¸ø ò´êèá, þðàãèìäà áîðèíè óíãà ò´êèáñîëäèì. Ó òî³àòñèçëèê áèëàí ãàïèìíè á´ëäè-äà, ìåíè óðèøèá áåðäè:“Íèìà ãàï, Îëüãà? Íàµîòêè êóðàøèøãà êó÷èíã åòìàñà? Àëáàòòà,éè²ëàéäèãàí á´ëñàíã, ́ ëàñàí-äà. Áîøèíããà òóøãàí ýíã ̧ ìîí ê´ðãèëèêòóøèá á´ëäè. ¥à³è³àò þçèãà òèê ³àðà. Òàøâèøëàíèøíè áàñ ³èë âàáèðîí ÷îðà òîïèøãà óðèí”.

Øóíäà ìåí îíò è÷äèì. Øóíäàé ïàéòäà è÷ãàí îíòèì ìåíãà øó³àäàð êó÷ëè òàúñèð ê´ðñàòäèêè, òèðíî³ëàðèì òåðèì è÷èãà ÷ó³óðáîòãàíèíè âà áàäàíèìäàí áèð ñîâó³ íàðñà æèìèðëàá ´òãàíèíè µèñ³èëäèì. Ìåí øó ñ´çëàðíè òàíòàíàâîð èðîä ýòäèì: “Ìåíòàøâèøëàíìàéìàí. Éè²ëàìàéìàí! Áèðîí íàðñà ³èëèøèì ìóìêèíá´ëñà, øó íàðñàíè ³èëàìàí âà åíãèá ÷è³àìàí. Ìåí ÿøàéìàí!”

Îäàòäà, áóíäàé òàâàêêàëëè µîëëàðäà, ðàäèéíè ³àáóë ³èëèøìóìêèí á´ëìàãàíäà, ðåíòãåí íóðëàíèøè ñåàíñè ́ òòèç êóí ìîáàéíèäà´í ÿðèì äà³è³àãà ÷´çèëàäè. £èð³ ò´³³èç êóí äàâîìèäà ìåí ´í ò´ðòÿðèì äà³è³à íóðëàíäèì. Ìåí ³î³ ñóÿêêà àéëàíèá ³îëãàíäèì,ñóÿêëàðèì òåêèñëèêäàãè òåïàëèêëàð ñèíãàðè á´ðòèá òóðàðäè,î¸³ëàðèì ýñà ³´ð²îøèí ýòèê êèéãàíäàé ³èëò ýòìàñäè, øóíäàé á´ëñà-äà, ìåí ïàðâî ³èëìàñäèì! Áèðîí ìàðòà µàì éè²ëàìàäèì! Ìåíæèëìàÿðäèì. Ìåí òîì ìàúíîäà ´çèìíè æèëìàéèøãà ìàæáóð ýòàðýäèì.

Áèðãèíà æèëìàéèø áèëàí ñàðàòîííè åíãèá á´ëìàñëèãèíèàíãëàìàéäèãàí äàðàæàäà íîäîí ýìàñäèì. Àììî áàðè áèð ÿõøè êàéôèÿòâóæóäãà êàñàëëèê áèëàí êóðàøèøäà ¸ðäàì áåðàäè, äåá µèñîáëàéìàí.Íèìà á´ëãàíäà µàì ì´úæèçà ð´é áåðäè. Ìåí òóçàëèá êåòäèì. Ñ´íããèéèëëàðäà µå÷ ³à÷îí ́ çèìíè µîçèðãèäåê ÿõøè µèñ ³èëìàãàíìàí. Áóëàðáàðè êóðàøãà äàúâàò ýòóâ÷è ñ´çëàð øàðîôàòè áèëàí á´ëäè: “¥à³è³àòþçèãà òèê ³àðà. Òàøâèøëàíèøíè áàñ ³èë âà áèðîí ÷îðà ê´ðèøãàóðèí”.

Ìóµàììàä ïàé²àìáàðíèíã ìóòààññèá ìàñëàêäîøëàðè ê´ïèí÷àáàäàíëàðèãà èãíà áèëàí £óðúîí îÿòëàðèäàí ÷åêèá îëàð ýêàíëàð. Ìåíµàð áèð ´³óâ÷è ³óéèäàãè ñ´çëàðíè áàäàíëàðèãà èãíà áèëàí ÷åêèá¸çèá ³´éèøëàðèíè õîµëàð ýäèì: “Òàøâèø áèëàí êóðàøèøíè ýïëàéîëìàãàí èøáèëàðìîíëàð ̧ ø ́ ëàäèëàð”.




ÈÊÊÈÍ×È £ÈÑÌ

ÒÀØÂÈØÍÈ ÒÀ¥ËÈË £ÈËÈØÍÈÍÃÀÑÎÑÈÉ ÓÑÓËËÀÐÈ

IV á î á

ÒÀØÂÈØ ÁÈËÀÍ ÁÎ¢ËÈ£ ÌÓÀÌÌÎËÀÐÍÈ ÒÀ¥ËÈË£ÈËÈØ ÂÀ ¥ÀË ÝÒÈØ ÕÓÑÓÑÈÄÀ

Ìåí ýãàëèê ³èëãàí îëòè õèçìàòêîð ³´ëèìäàí êåëãàí µàììà èøíè³èëèøãà óíäàá êåëäè.

Óëàðíèíã èñìëàðè: Íèìà âà Íèìà ó÷óí, £à÷îí âà £àíäàé, £àåðäà âàÊèì.

Êèïëèíã

Óèëëèñ Êåððèåðíèíã óøáó êèòîáèäàãè èêêèí÷è áîáíèíã áèðèí÷è³èñìèäà òèëãà îëèíãàí ñåµðëè ³îèäàñè òàøâèø òóôàéëè þçàãàêåëóâ÷è ìóàììîëàðíè µàë ýòèøãà ³îäèðìè? Àëáàòòà, é´³. Õ´ø, áóíäàéµîëäà íèìà ³èëèø êåðàê? Áó ñàâîëãà æàâîá ìàíà áóíäàé: áèç ´çèìèçó÷óí µàð ³àíäàé ê´ðèíèøäàãè òàøâèøãà ³àðøè òóðèø èìêîíèíèáåðàäèãàí óñëóáëàðíè èøëàá ÷è³èøèìèç êåðàê. Áóíèíã ó÷óíìóàììîëàð òàµëèëèíèíã ó÷ àñîñèé é´ëè áèëàí òàíèøèø êåðàê á´ëàäè.

Ìàíà óëàð:1. Àø¸âèé äàëèë ò´ïëàíã.2. Óíè òàµëèëäàí ´òêàçèíã.3. £àðîðíè èøëàá ÷è³èíã âà óíè àìàëãà îøèðèøãà êèðèøèíã.

¥àììàñè ñèçãà êóíäàé ðàâøàíìè? ¥à, áó øóíà³à. Áèð âà³òëàðÀðèñòîòåëü øóíãà ́ ³èãàí âà µà¸òèäà ôîéäàëàíãàí ýäè. Áèçãà òàøâèøòó²äèðèá, µà¸òèìèçíè ä´çàõãà àéëàíòèðãàí ìóàììîëàðíè µàë ýòèøó÷óí ñèç µàì, ìåí µàì øó ³îèäàãà ðèîÿ ³èëìî²èìèç êåðàê.

Êåëèíã, 1-³îèäàíè ê´ðèá ÷è³àéëèê. Óíäà áóíäàé äåéèëàäè: àø¸âèéäàëèë ò´ïëàíã. Íèìà ó÷óí äàëèë ò´ïëàø áó ³àäàð ìóµèì? Ãàï øóíäàêè,àãàð áèçäà äàëèë á´ëìàñà, µàòòî ìóàììîìèçíè î³èëîíà µàë ýòèøãà µàìé´ë òîïîëìàéìèç. Àø¸âèé äàëèëñèç áèç ôà³àò âàµèìàãà òóøàìèç, õîëîñ.Ìåíèíã ²îÿì íèìàäàí èáîðàò? Àíè³ðî²è, áó ²îÿ Êîëóìáèÿ óíèâåðñèòåòè³îøèäàãè Êîëóìáèÿ êîëëåæè äåêàíè ìàðµóì Ãåðáåðò ̈ .Õîêñíèíã ²îÿñè.Éèãèðìà èêêè éèë è÷èäà ó èêêè þç ìèíã òàëàáàãà òàøâèø áèëàí áî²ëè³ìóàììîëàðíè µàë ýòèøäà ¸ðäàì ê´ðñàòäè, ó ìåíãà “ñàðîñèìàãà òóøèøòàøâèø êåëòèðóâ÷è àñîñèé ñàáàáäèð”, äåãàí ýäè.

Ó áó ôèêðíè ³óéèäàãè ñ´çëàð áèëàí èôîäà ýòäè: “Îäàìëàðíèíãÿðìè çàðóðèé âà åòàðëè äàëèëëàðãà ýãà á´ëìàé òóðèá ³àðîð ³àáóë³èëèøãà óðèíãàíëàðè ó÷óí òàøâèøäàí áîøëàðè ÷è³ìàéäè”. Ìàñàëàí,ó áóíäàé äåãàíäè: “Áîðäè-þ, ìåí êåëàñè ñåøàíáàäà ñîàò ó÷äàìóàììîãà ò´³íàø êåëèøèì êåðàê á´ëñà, óíäà ìåí áó âà³òãà÷à áèðîí-áèð ÷îðà ê´ðèøãà óðèíìàéìàí. ¥îçèð÷à áóòóí ýúòèáîðèìíè øóìóàììîãà äàõëäîð áàð÷à äàëèëëàðíè îëèøãà ³àðàòàìàí. Ìåí òàøâèø³èëìàéìàí. ¤çèìíè òóðôà ìóëîµàçàëàð áèëàí ³èéíàìàéìàí. Ìåí ÿõøèóõëàéìàí. Ìåí äàëèëëàðíè ò´ïëàéìàí, õîëîñ. Ìóàììî þçàãà êåëãàíâà³òãà÷à áèñîòèìäà áàð÷à çàðóðèé äàëèëëàð á´ëàäè âà ìóàììî ´ç-´çèäàí µàë á´ëèá êåòàäè!”




Ìåí äåêàí Õîêñäàí, áèð íàðñà ´çèíãèçíè òàøâèøäàí áóòóíëàéõàëîñ ³èëèá îëãàíèíãèçíè àíãëàòàäèìè, äåá ñ´ðàäèì. “¥à, – äåäè ó. –Íàçàðèìäà, µà¸òèì ýíäè áåçîâòàëèêäàí ôîðè² á´ëäè, ìåí áóíèâèæäîíàí àéòàÿïìàí. Øó íàðñàíè áèëäèìêè, àãàð êèøè äàëèëëàðíèéè²èø áèëàí ìàø²óë á´ëñà, áóíè ç´ðàêè ýìàñ, õîëèñîíà ³èëñà,áåçîâòàëèê òóé²óñè îäàòäà áèëèìëàð êó÷è áèëàí ²îéèá á´ëàäè”.

Àììî ê´ï÷èëèãèìèç íèìà ³èëàìèç? Äàëèëëàð áèëàí òàíèøìî³ó÷óí âà³ò òîïîëàìèçìè, ñàúé-µàðàêàò ³èëàìèçìè? Èø³èëèá, ôèêð³èëèøäàí ³î÷èø ó÷óí èíñîí µàð ³àíà³àíãè àé¸ðëèêêà áîðèøäàíòàï òîðòìàéäè, äåá æèääèé ãàïèðãàíèäà Ýäèñîí µà³ ýäè. Áîðäè-þ,áàðèáèð µàì äàëèëëàð ò´ïëàéäèãàí á´ëñàê, àëëà³à÷îí áèçãà ìàúëóìá´ëãàí íàðñàëàðíèãèíà òàñäè³ëàéäèãàíëàð êåòèäàí òóøàìèç,³îëãàíëàðíè ýñà íàçàð-ïèñàíä ³èëìàéìèç ! Áèçãà ôà³àòàúìîëëàðèìèçíè î³ëà¸òãàí äàëèëëàðãèíà áèçíèíã òàõìèíëàðèìèçíèî³ëà¸òãàí âî³åëèêêà ýìàñ, õîµèøëàðèìèçãà ìîñ êåëàäèãàíäàëèëëàðãèíà êåðàê!

Àíäðå Ìàðóà àéòãàí ýäè: øàõñèé õîµèøëàðèìèçãà ìîñ êåëãàí íàðñàáèçãà µà³è³àò á´ëèá ê´ðèíàäè. Óíãà çèä êåëàäèãàí µàììà íàðñà ýñà²àçàáèìèçíè ³´çèòàäè.

Ìåíäà äàëèëëàðíè õîëèñîíà âà àíè³ áàµîëàéäèãàí âà ´çìóàììîëàðèìèçãà òàø³àðèäàí òóðèá ³àðàøãà èìêîí áåðàäèãàí èêêèé´ë áîð. Ìàíà óëàð:

1. Àø¸âèé äàëèëíè ò´ïëàð ýêàíìàí, áó èøíè ´çèì ó÷óí ýìàñ,áîø³à áèðîâ ó÷óí ³èëàÿïìàí äåá òàñàââóð ýòàìàí. Áó ìåíãà áå²àðàçëèêâà õîëèñëèêíè ñà³ëàá ³îëèøèìãà ¸ðäàì áåðàäè. Áó ìåíãà óøáóæàðà¸íäàí µèññè¸òíè áàðòàðàô ýòèøãà ê´ìàêëàøàäè.

2. Ìåíè áåçîâòà ³èëà¸òãàí ìóàììî µà³èäàãè àø¸âèé äàëèëíèò´ïëàð ýêàíìàí, ìåí ´çèìíè ãîµî ñóääà ðà³èáèì òîìîíèäà òóðèáãàïèðèøãà òàé¸ðëàíà¸òãàí àäâîêàòäàé òàñàââóð ³èëàìàí. Áîø³à÷ààéòãàíäà, ìåí ´çèìãà ³àðøè äàëèëëàðíè ò´ïëàøãà µàðàêàò ³èëàìàí:áóëàð õîµèøëàðèìãà ò´²ðè êåëìàéäèãàí âà ìåí ¸³òèðìàéäèãàíäàëèëëàðäèð.

Êåéèí ìåí áó èøíèíã µàð èêêàëà òîìîíè ó÷óí äàëèëëàðíè ¸çèáîëàìàí âà îäàòäàãèäåê, µà³è³àò ìàíà øó èêêè ÷åòäàãè íó³òàèíàçàðëàðíèíã ´ðòàëàðèäà ¸òãàíäåê òóþëàäè.

Èøíèíã ìîµèÿòè øóíäàêè, íà ñèç, íà ìåí, íà Ýéíøòåéí ¸êè£´øìà Øòàòëàðíèíã Îëèé Ñóäè ìàçêóð ìàñàëà á´éè÷à àââàë àø¸âèéäàëèëëàðíè ò´ïëàìàé òóðèá, áèðîí-áèð ìóàììîíè î³èëîíà µàë ³èëèøó÷óí áó ³àäàð ìóêàììàë µèñîáëàíìàéìèç. Òîìàñ Ýäèñîí áóíè áèëàðäè.¥à¸òèíèíã îõèðèãà êåëèá, óíèíã áèñîòèäà èêêè ìèíã áåø þç ³àéääàôòàð÷àñè ò´ïëàíãàí ýäè. Óëàðãà óíè òàøâèøãà ñîëãàí ìóàììîëàðá´éè÷à äàëèëëàðíè ³àéä ýòèá áîðãàí.

Øóíèíã ó÷óí ìóàììîíè µàë ýòèøíèíã áèðèí÷è ³îèäàñè àø¸âèéäàëèëíè ò´ïëàøäàí èáîðàò. Êåëèíã, äåêàí Õîêñäàí èáðàò îëàéëèê-äà, ìàñàëàíè õîëèñ àø¸âèé äàëèëíè áèð êàððà ò´ïëàá îëãàíäàí êåéèíµàë ýòèøãà ´òàéëèê.

Àììî äóí¸äàãè ìàâæóä àø¸âèé äàëèëíè ò´ïëàãàíèìèçäà µàì, àãàðóíè òàµëèë âà òàë³èí ýòìàñàê, áóíäàí òèðíî³÷à íàô á´ëìàéäè.

Êåçè êåëãàíäà øóíè àéòèøèì êåðàêêè, ´çèìãà æóäà ³èììàòãàòóøãàí òàæðèáàì àñîñèäà àãàð áèð âàðà³ ³î²îçãà îëäèíäàí ¸çèááîðèëñà, äàëèëëàðíè òàµëèë ³èëèø àí÷à îñîí á´ëèøèíè àíãëàá åòäèì.¥à³è³àòàí µàì, äàëèëëàðíè ³î²îçãà òóøèðèá áîðèøèìèç âàìóàììîëàðíè àíè³ áèð øàêëãà ñîëèøèìèç óíè î³èëîíà µàë ýòèøé´ëèíè òîïèøäà äóðóñòãèíà ¸ðäàì áåðàäè.




×àðëüç Êåòòðèíã àéòãàí ýäè: àãàð àíè³ èôîäà ýòèëãàí á´ëñà, áóìóàììî ÿðìèãà µàë á´ëäè äåãàíèäèð.

Áó òàìîéèëëàð àìàëèé èøèíè ìèñîëëàðäà ê´ðñàòèøèìãà èæîçàòáåðñàíãèç. Õèòîéëàðäà, ´í ìèíãòà ñ´çäàí áèòòà ñóâðàò àôçàë äåãàííà³ë áîð. Øó áîèñ, êåëèíã, ôàðàç ³èëàéëèêêè, ìåí ñèçãà áó ñóâðàòíèê´ðñàòàÿïìàí, óíäà ñèç òèëãà îëãàí òàìîéèëëàð àñîñèäà ìóààéÿí³àäàìëàð ³´éèëìî³äà.

Ãåéëåí Ëèò÷ôèëä áîøèäàí øóíäàé âî³åà ´òäè. Ìåí óíè áèð íå÷àéèëäàí áåðè áèëàìàí. Ó Óçî³ Øàð³äàãè ýíã îìàäëè àìåðèêàèøáèëàðìîíëàðèäàí áèðè, 1942 éèëäà ìèñòåð Ëèò÷ôèëä Õèòîéäà á´ëãàíýäè, àéíè øó âà³òëàðäà ÿïîíëàð Øàíõàéíè áîñèá îëãàí ýäè. Ëèò÷ôèëäìåíèêèäà ìåµìîí á´ëãàíèäà ³óéèäàãè âî³åàíè µèêîÿ ³èëèá áåðãàí ýäè:

ßïîíëàð Ïåðë-Õàðáîðãà çàðáà áåðãàíäàí êåéèí ê´ï ́ òìàé óëàðíèíã³´øèí ³èñìëàðè Øàíõàéãà áîñòèðèá êèðàäè. ¤øàíäà ìåí ØàíõàéäàÎñè¸ ñó²óðòà êîìïàíèÿñè áîø³àðóâ÷èñè á´ëèá èøëàðäèì.Êîìïàíèÿìèçäà àäìèðàë óíâîíèäàãè µàðáèé êóøàíäà äåãàí øàõñïàéäî á´ëäè, ó ìåíãà êîìïàíèÿ àêòèâëàðèíè òóãàòèøäà óíãà ³àðàøèáþáîðèøèìíè áóþðäè. Ìåíãà õ´ï, äåìàñäàí èëîæèì é´³ ýäè. Ìåí óáèëàí ¸ µàìêîðëèê ³èëèøèì, ¸ áîø³à é´ë òàíëàøèì êåðàê ýäè. Áó“áîø³à é´ë” ìó³àððàð ´ëèìíè àíãëàòàðäè.

Ìåí íèìà àéòñàëàð, øóíè áàæàðàðäèì, ÷óíêè áîø³à èëîæèì µàìé´³ ýäè. Áèðî³ àäìèðàëãà áåðãàíèì àêòèâëàðèìèç ð´éõàòèãà 750 ìèíãäîëëàðëèê ³èììàòëè ³î²îçíè êèðèòìàãàí ýäèì. Áóíäàé ³èëèøèìíèíãñàáàáè, óëàð áèçíèíã Ãîíãêîíäàãè ôèëèàëèìèçãà ³àðàð âàØàíõàéäàãè óðóø µàðàêàòëàðèãà áóíèíã µå÷ ³àíäàé àëî³àñè é´³ ýäè.Øóíäàé á´ëñà-äà, áóíè ÿïîíëàð áèëèá ³îëèøè ìóìêèíëèãèäàíõàâîòèðëàíàðäèì. Ê´ï ´òìàé óëàð áóíè áèëèá ³îëèøäè µàì.

Áó âà³òäà ìåí îôèñäà ýìàñäèì. Àììî ó åðäà êîìïàíèÿíèíã áîøµèñîá÷èñè áîð ýäè. Óíèíã àéòèøè÷à, àäìèðàë ³àòòè³ äàð²àçàá á´ëèáäè.Åð òåïèá, ìåíè ´²ðèäàí îëèá ´²ðèãà, ñîò³èíäàí îëèá, ñîò³èíãàñîëèáäè. Ìåí ÿïîí àðìèÿñèíèíã îáð´éèíè ò´êêàí ýìèøìàí. Áóíèíãíèìàíè àíãëàòèøèíè áèëàðäèì: ìåíè Áðèæ Õàóñãà æ´íàòèøàäè.

Áðèæ Õàóñ! Áó ÿïîí èñòèëîñèíèíã ³èéíî³ëàð êàìåðàñè. Ìåíèíãÿ³èí ä´ñòëàðèì á´ëãóâ÷è ýäè. Øó ³àìî³õîíàãà òóøìàñëèê ó÷óíáàúçèëàðè ´ç æîíèãà ñóè³àñä ³èëèá ´ëèá êåòàðäèëàð, áîø³àëàðè ýñà´í êóí÷à äàâîì ýòãàí ñ´ðî³ âà ³èéíî³ëàðãà áàðäîø áåðîëìàé, æîíòàñëèì ýòàð ýäèëàð. Ýíäè íàâáàò ìåíãà êåëãàíäè!

Íèìà ³èëèø êåðàê ýäè? Ìåí áó µà³äà ÿêøàíáà êóíè òóøäà õàáàðòîïäèì. Àµâîë øó äàðàæàãà åòèá êåëãàí ýäèêè, ìåí µàììà íàðñàäàíóìèäèìíè óçèøèì êåðàê ýäè. Àãàð ìóàììîëàðíè µàë ýòèøíèíãìóàéÿí óñëóáèãà ýãà á´ëìàãàíèìäà, áó øóíäàé á´ëàðäè µàì. Ê´ïéèëëàð áàäàëèäà ìåíäà øóíäàé îäàò þçàãà êåëãàí ýäèêè, áèðîí-áèðíàðñàäàí ²àì-òàøâèøãà áîòèá ³îëñàì, µàð äîèì øàðòòà ¸çóâìàøèíêàìãà ´òèðàðäèì-äà, èêêèòà ñàâîëíè áåðèá âà óëàðãà æàâîáíè¸çèøãà êèðèøàðäèì.

Ìàíà ´øà ñàâîëëàð:1. Òàøâèøëàíèøíèíã ñàáàáè íèìàäà?2. Áó áîðàäà ³àíäàé ÷îðà ê´ðñàì á´ëàäè?Àââàëèãà ìåí áó ñàâîëëàðãà ¸çóâñèç æàâîá áåðèøãà µàðàêàò

³èëàðäèì. Àììî ê´ï éèëëàð á´ëäèêè, áó îäàòíè òàøëàá þáîðãàíäèì.Ñàâîëëàðíèíã µàì, æàâîáëàðíèíã µàì ̧ çóâèíè ôèêðëàø, òàôàêêóðíèðàâøàíëàøòèðèøèíè áèëäèì. Øó áîèñ ´øà ÿêøàíáà êóíè òóøäàò´²ðè ¸ø íàñðîíèéëàð àññîöèàöèÿñè Øàíõàé á´ëèìè ìåíãà îëèááåðãàí ´ç õîíàìãà êèðäèì-äà, ìàøèíêàíè îëèá, ¸çà áîøëàäèì:




Íèìàäàí áåçîâòàëàíàÿïìàí?Ìåíè Áðèæ Õàéñãà æ´íàòèøëàðèäàí ³´ð³àÿïìàíÑ´íã íàâáàòäàãè ñàâîëíè ¸çäèì:Øó ìóíîñàáàò áèëàí ³àíäàé ÷îðàëàð ê´ðèøèì ìóìêèí?Áó áîðàäà ê´ï ñîàò áîø ³îòèðäèì. Ýµòèìîë òóòèëãàí àìàëëàðíèíã

ò´ðòòà âàðèàíòèíè, øóíèíãäåê, ýµòèìîë òóòèëãàí î³èáàòëàðíè¸çäèì.

1. Ìåí ´çè èøëàðèìíè ÿïîí àäâîêàòèãà òóøóíòèðèá áåðèøãàµàðàêàò ³èëà îëàìàí. Àììî ó èíãëèç÷à ãàïèðìàéäè. Áîðäè-þ, ó ìåíáèëàí òèëìî÷ ¸ðäàìèäà ãàïëàøàäèãàí á´ëñà, ó ÿíà äàð²àçàá á´ëèøèìóìêèí. Áó ýñà, ´ëèìíè àíãëàòèøè ìóìêèí, ÷óíêè ó øó ³àäàðáåðàµìêè, ìåí áèëàí ³èéíàëèá ãàïëàøèøäàí ê´ðà ìåíè Áðèæ Õàóñãàæ´íàòèá ³´ÿ ³îëàäè.

2. Ìåí ³î÷èá êåòèøãà µàðàêàò ³èëèøèì ìóìêèí. Áóíèíã èëîæèé´³. Ó ìóòòàñèë îðòèìäàí ïîéëàéäè. Áîðäè-þ, ³î÷èá êåòèøãà µàðàêàò³èëñàì, óíäà ìåíè òóòèá îëèøëàðè âà îòèá òàøëàøëàðè òàéèí.

3. Ìåí øó åðäà ³îëèøèì âà èäîðàäà ê´ðèíìàñëèãèì êåðàê. Áîðäè-þ, øóíäàé ³èëñàì, ÿïîí àäìèðàëè ìåíäàí øóáµàëàíàäè âà ýµòèìîë,ìåíè µèáñãà îëãàíè âà Áðèæ Õàóñãà æ´íàòãàíè àñêàðëàðíè þáîðàäè.Ìåí, îäàòäàãèäåê, äóøàíáà êóíè ýðòàëàá èøãà áîðèøèì ìóìêèí.Àãàð øóíäàé ³èëñàì, àäìèðàë ²îÿò áàíä á´ëàäè, ìåíèíã íèìà³èëãàíèì áîðàñèäà ́ éëàìàéäè, áóíãà ìåíèíã èøîí÷èì êîìèë á´ëàäè.Øóíäà óëàð áèëàí ãàïëàøèøãà ìåíäà èìêîíèÿò á´ëìàéäè. ¥àòòî óáóíè ýñëàãàíäà µàì, ýµòèîë, ó òèí÷ëàíãàí âà ìåíè ´ç µîëèìãà ³´éãàíá´ëàðäè.

4. Øó áîèñ, àãàð ýðòàãà èäîðàãà áîðñàì âà ´çèìíè µå÷ íàðñàá´ëìàãàíäåê òóòñàì, áó ìåíãà Áðèæ Õàéñäàí ³î÷èø ó÷óí èêêè³óëàéëèê ïàéäî ³èëàäè.

Þçàãà êåëãàí àµâîëíè µàð òàðôëàìà ́ éëàá ê´ðèá, ò´ðòèí÷è âàðèàíòá´éè÷à èø òóòèøãà ³àðîð ³àáóë ³èëèá á´ëãàíèìäàí êåéèí èäîðàãàêåëãàíèìäà àäìèðàë ´øà åðäà ýäè. Ó ´òèðèá ñèãàðà òîðòàðäè. Ó,îäàòäàãèäåê, ìåíãà òèêèëèá ³àðàäè, àììî µå÷ íèìà äåìàäè. ßðèìéèëäàí êåéèí ýñà Õóäîãà øóêðêè, ó Òîêèîãà ³àéòäè âà ìåíèíãòàøâèøëàðèì íèµîÿñèãà åòäè.

Îëäèí àéòãàíèìäåê, ´øà ÿêøàíáàäà ´çèìíèíã áàð÷à ýµòèìîëòóòãàí àìàëëàðèìíè âà óëàðíèíã ýµòèìîë òóòèëãàí î³èáàòëàðèíè³àéä ýòèá, õîòèðæàìëèê áèëàí áèð ò´õòàìãà êåëèá, µà¸òèìíè ñà³ëàá³îëãàí ýäèì. Áîðäè-þ, áóíäàé ³èëìàãàíèìäà, íèìà ³èëèøèìíèáèëìàé, èçòèðîá ÷åêêàí âà ýµòèìîëêè, øîøèëèí÷äà õàòîãà é´ë ³´éãàíá´ëàðäèì. Áóòóí ÿêøàíáà î³øîìèäà òàøâèø-òàµëèêàäàí ´çèìíè³´éãàíè æîé òîïîëìàñäèì. Òóííè ìèææà ³î³ìàé âà µàÿæîíëàíãàíµîëäà ́ òêàçàðäèì. Äóøàíáà êóíè èäîðàãà ñàðîñèìàäà âà µàÿæîíëàíãàíµîëäà êåëãàí á´ëàðäèì âà ìàíà øóíèíã ́ çè¸³ ÿïîííèíã ìåíäàí øóáµà³èëèøèãà âà ìåíè æàçîëàøãà òóðòêè á´ëàð ýäè.

¤ç òàæðèáàìäàí ³àéòà-³àéòà èøîíäèìêè, ³àðîð ³àáóë ³èëèøµîëàòëàðèíèíã ´çè êàòòà ³èéìàòãà ýãà. Àéíàí ìàúëóì ³àðîð ³àáóë³èëèøãà ëà¸³àòñèçëèê âà øóáµàþ ãóìîíëàðíèíã æèðêàí÷ äîèðàñèäàãèìàúíîñèç µàðàêàòëàðíè áàñ ³èëèø îäàìëàðíèíã àñàáèíè ³àòòè³³à³øàòàäè âà óëàð µà¸òèíè ÷èíàêàì ä´çàõãà àéëàíòèðàäè.

Àíè³ áèð ò´õòàìãà êåëäèì äåìàãóí÷à òàøâèøëàðèìíèíã ÿðìè áåèç²îéèá á´ëèøèíè áèëäèì. Ò´õòàìãà êåëãàí íàðñàíè áàæàðàáîøëàãàíèíãäà ÿíà ³èð³ ôîèçè é´³îëàäè.

Øó òàðè³à, ³óéèäàãè ò´ðò àìàëíè àäî ýòàð ýêàíìàí,òàøâèøëàðèìíèíã ò´³ñîí ôîèçèäàí ôîðè² á´ëàìàí:




1. ̈ çìà ðàâèøäà òàøâèøëàðèì áîèñèíè àíè³ èôîäà ýòàìàí.2. Ýµòèìîë òóòèëãàí àìàëëàðíèíã âàðèàíòëàðèíè ¸çèá ³´ÿìàí.3. Àíè³ áèð ò´õòàìãà êåëàìàí.4. Óíè áàæàðèøãà äàðµîë êèðèøàìàí.¥îçèðãè âà³òäà Ãåéëåí Ëèò÷ôèëä “Ñòàðð Ïðàê ýíä Ôðèìåí”

êîìïàíèÿñè Óçî³ Øàð³ á´ëèìè äèðåêòîðè ëàâîçèìèäà èøëàìî³äà. Óåðäà éèðèê ñó²óðòà âà ìîëèÿ ôèðìàëàðè ìàíôààòëàðèíè íàìî¸í ýòàäè.Äàðµà³è³àò, îëäèí àéòèá ´òãàíèìäåê, ó Îñè¸äàãè ýíã îìàäëèáèçíåñìåíëàðäàí áèðè µèñîáëàíàäè. ¤ç ìóâàôôà³èÿòëàðè ó÷óíòàøâèø êåëèá ÷è³èøè ñàáàáëàðèíè òàµëèë ýòèøäàãè ´ç óñëóáèäàíâà ìóàéÿí ò´õòàìãà êåëà áèëèøèäàí ìèííàòäîð ýêàíèíè ýúòèðîôýòäè.

Ãàï óñëóáíèíã ìóâàôôà³èÿò ³îçîíèøèíèíã ñèðè íèìàäà? Ãàïøóíäàêè, ó ñàìàðàëè, àíè³, áåâîñèòà ìóàììîëè ìîµèÿòíè µàë ýòèøãàé´íàëòèðèëãàí. Áóíäàí òàø³àðè, ó÷èí÷è ìó³àððàð ³îèäà ýíã ìóµèìòàðêèáèé ³èñì µèñîáëàíàäè: þçàãà êåëãàí ìóàììîíè µàë ýòèø ó÷óí³àíäàéäèð ÷îðà ê´ðèíã. Áîðäè-þ, áèðîí-áèð ÷îðà ê´ðìàñàê, àø¸âèéäàëèë ò´ïëàø á´éè÷à áèçíèíã áàð÷à ôàîëèÿòèìèç áó – øàìîëãàñîâóðèø äåìàê.

Òàøâèø áèëàí áî²ëè³ ìóàììîëàðèìèçíè µàë ýòèø ó÷óí íèìàãàÃåéëåí Ëèò÷ôèëä óñóëèíè µîçèðíèíã ´çèäà ³´ëëàá á´ëìàñ ýêàí?

Ñàâîë 1. Àéíè âà³òäà ìåíè íèìà áåçîâòà ³èëìî³äà? (Æàâîáèíè³àëàìäà ¸çèíã).

Ñàâîë 2. Áó áîðàäà ìåí ³àíäàé ÷îðà ê´ðàìàí? (¤ç æàâîáèíãèçíè¸çèíã).

Ñàâîë 3. Ìåíèíã ñ´íããè ³àðîðèì.Ñàâîë 4. Óíè àìàëäà ³à÷îí ³´ëëàé áîøëàéìàí?

V á î á

ÈØÈÍÃÈÇÄÀ ÞÇÀÃÀ ÊÅËÃÀÍ ÒÀØÂÈØÍÈÍÃßÐÌÈÄÀÍ £ÓÒÓËÈØÈÍÃÈÇ ÑÈÐÈ

Àãàð ñèç áèçíåñ áèëàí øó²óëëàíà¸òãàí á´ëñàíãèç, µîçèðíèíã´çèäà¸³ ´çèíãèçãà áóíäàé äåíã:

“Áó áîáîìíèíã íîìè ìóòëà³î íîáîï. Ìåí ´í ò´³³èç éèëäàí áåðèøó²óëëàíàìàí âà àëáàòòà áóíè ìåíäàí ÿõøè áèëàäèãàí îäàìáîðìèêàí?”

Êèìäèð ìåíãà êåëèá, èøèìäà þçàãà êåëãàí áèð èøáèëàðìîííèíãòàøâèøëàðèíèíã 50 ôîèçäàí ³óòóëãàíè ýìàñ, áàëêè îäàòäà òóðëèìóàììîëàðíè µàë ³èëèøãà áà²èøëàíãàí éè²èëèøëàðãà ñàðôëàéäèãàíâà³òíèíã 75 ôîèç òåæàá ³îëãàíè ò´²ðèñèäà µèêîÿ ³èëèá áåðàìàí.

Ìåí ³àíäàéäèð “Ìèñòåð Æîíñ” ¸êè “ìèñòåð Õ” ¸õóä “Îãàéîëèêáèð òàíèøèì” êàáè íîìàúëóì îäàìíè òàíèøòèðìî³÷è ýìàñìàí. ÃàïËåîí Øèìêèí äåãàí ìóàéÿí øàõñ óñòèäà áîðìî³äà. Ê´ï éèëëàðäàâîìèäà ó “Ñèìîí ýíä Øóñòåð” íàøðè¸ò óéèíèíã äèðåêòîðè ýäèâà µîçèðäà ó Íüþ-Éîðêäàãè Ðîêôåëëåð ìàðêàçè “Ïîêåò áóêñ”êîìïàíèÿñèíèíã ðàèñè ëàâîçèìèíè ýãàëëàá òóðèáäè.

Ìèñòåð Øèìêèí áèçãà ³óéèäàãèëàðíè ñ´çëàá áåðäè.¤í áåø éèë äàâîìèäà èø âà³òèìíèíã ÿðìèíè éè²èëèøëàðäà

´òêàçäèì. Óëàðäà áèç ìóàììîëàðíè ìóµîêàìà ³èëàð âà ó ̧ êè áó èøíè³èëèøãà ¸õóä óìóìàí µå÷ íàðñà ³èëìàñëèêêà àµä ýòàð ýäèê. Áèçàñàáèéëàøàð, ´ðèíäè³ëàðèìèçäà òèïèð÷èëàð, çàëäà ó ¸³äàí-áó ¸³³à




þðàð, áàµñëàøàð ýäèã-ó, µå÷ íàðñàíè µàë ýòîëìàé, ÿíà äàñòëàáêèìóøîµàäàëàðãà ³àéòàð ýäèê. Ìåí êå÷ãà áîðèá ´çèìíè ìóòëà³î áåµîëµèñ ýòàðäèì. £îëãàí óìðèìíè íó³óë øóíà³à éè²èëèøëàðäàí áîøèì÷è³ìàé ´òêàçèøèìíè áèëèá òóðàðäèì. ¤í áåø éèë øóíäàé ³èëäèìâà ìóàììîíè µàë ýòèøíèíã áóíäàí äóðóñòðî³ é´ëè áîðèëèãèíèòàñàââóð ³èëìàñäèì. Áîðäè-þ, êèìäèð ìåíãà éè²èëèøëàðãà ñàðôëàãàíâà³òèìíèíã ò´ðòäàí ó÷ ³èñìèíè òåæàá ³îëèøèì ìóìêèíëèãèíèàéòãóäåê á´ëñà, óíè µà¸òäàí îð³àäà ³îëãàí ñîääà îäàì äåá ´éëàðäèì.Äàðâî³å, àéíàí ìåí êó÷èì åòìàéäèãàí þêíè èò³èòèá òàøëàøãàèìêîí áåðóâ÷è óñëóáíè èøëàá ÷è³äèì. Èøèìíèíã ñàìàðàäîðëèãèµàéðàòîìóç äàðàæàäà ´ñäè. Áó óñóëäàí ñàêêèç éèë äàâîìèäàôîéäàëàíäèì. Ñî²ëè²èì ÿõøèëàíèá, ́ çèìíè ãèæèíãëàãàí òîé÷î³äåêµèñ ýòàð âà ýíã áàõòëè èíñîí µèñîáëàðäèì.

Áó ñåµðãà ´õøàðäè, àììî áàð÷à ñåµð èøëàðè êàáè ìåíèíã óñëóáèìµàääàí òàø³àðè æ´í ýäè. Óíèíã ìîµèÿòè ³óéèäàãèäåê ýäè. Ýíã àââàëî,¸ðäàì÷èëàðèì àââàë-áîøäàíî³ µàììàñèíè ìèðèäàí-ñèðèãà÷à áèð-áèðñàíàá ÷è³èá, óëàðíè òàøâèøãà ñîëãàí ìóàììî µà³èäà µèêîÿ ³èëãàíâà ́ ç ñ´çëàðèíè “Íèìà ³èëìî³ êåðàê?” äåãàí ñàâîë áèëàí òóãàòãàíäè.Ìåí éè²èëèøëàðäà ÿøàá êåëãàí ́ í áåø éèëëèê àìàëè¸òèìäàí øàðòòàâîç êå÷äèì. Áóíäàí òàø³àðè, ìåí ÿíãè ³îèäà æîðèé ³èëäèì. Áó ³îèäàøóíäàí èáîðàò ýäèêè, ìåí áèëàí áèðîí ìóàììîíè µàë ýòìî³÷èá´ëãàí µàð ³àíäàé îäàì ³óéèäàãè ñàâîëëàðãà æàâîá áåðèëãàí ìàõñóñìàúëóìîòíè òà³äèì ýòèøëàðè êåðàê ýäè:

Ñàâîë 1. Ìóàììî íèìàäàí èáîðàò?(Èëãàðè áèç, îäàòäà, ìîµèÿòèíè è÷èìèçäàí µå÷ êèì àíè³

áèëìàéäèãàí ìóàììîíè ìóµîêàìà ³èëèøãà áèð ¸ èêêè ñîàòâà³òèìèçíè ñàðôëàðäèê. Áèç òàøâèøãà ñîëãàí ìóàììîëàð µà³èäà³èç²èí áàµñëàøàðäèê, óëàðíèíã ìîµèÿòèíè ¸çìà ðàâèøäà àíè³ áà¸íýòèøãà µàòòî µàðàêàò ³èëìàñäèê).

Ñàâîë 2. Ìóàììîíè êåëòèðèá ÷è³àðãàí ñàáàáëàð íèìàäàí èáîðàò?(Îð³àìãà ³àéðèëèá ³àðàð ýêàíìàí, ê´ïëàá ñîàòëàðèìíè

ìóàììîëàðíè ìóµîêàìà ³èëèøãà áåµóäà ñàðôëàá, óëàð ñàáàáèíè àíè³áèëèá îëèøãà çàððà÷à µàðàêàò ³èëìàãàíèìíè àíãëàá, âóæóäèìíèäàµøàò êåìèðàðäè).

Ñàâîë 3. Ìóàììîëàðíè µàë ýòèøíèíã ³àíäàé èìêîíèÿòëàðèìàâæóä?

(Èëãàðè éè²èëèø âà³òèäà, îäàòäà, áèð îäàì ³àðîðíè òàêëèô ýòàðäè.Áîø³àëàð ó áèëàí áàµñãà êèðèøèá êåòàðäè. Àñàáëàð æóíáóøãà êåëàðäè.Ìóµîêàìàëàðèìèçäà ê´ïèí÷à ìàñàëà ìîµèÿòèäàí óçî³ëàøèá êåòàðäèê.Éè²èëèø ñ´íãèäà ýñà ìóµîêàìà ïàéòèäà þçàãà êåëãàí õèëìà-õèëòàêëèôëàðíè µå÷ êèì ¸çèá áîðìàãàíè ìàúëóì á´ëàðäè).

Ñàâîë 4. Ñèç ³àíäàé å÷èìíè òàêëèô ³èëàñèç?(Ê´ïèí÷à éè²èëèøëàðäà ìàçêóð ìóàììî áàµîíàñèäà óçî³ âà³ò

äàâîìèäà æàáð ÷åêêàí, àììî áèðîí ìàðòà óíè µàë ³èëèøèìêîíèÿòëàðè µà³èäà ´éëàìàãàí âà ìåí ìàíà áóíäàé å÷èìíè òàêëèôýòàìàí äåá ¸çèá ³´éèøíè ýï áèëìàãàí îäàì áèëàí ìóíîçàðà ³èëàðýäèì).

Ýíäè ìóàììîëàðíè ìóµîêàìà ³èëèø ó÷óí õîäèìëàð áèëàí êàìó÷ðàøàìàí. Íèìàãà? Ãàï øóíäàêè, ìåíèíã ò´ðò ñàâîëèìãà æàâîááåðèø ó÷óí áàð÷à äàëèëëàðíè ò´ïëàøëàðè âà àµâîëíè àòðîôëè÷àìóµîêàìà ³èëèøëàðè êåðàê á´ëàðäè. Áó íàðñàëàð ³èëèá á´ëèíãà÷ ýñàò´ðòòàäàí ó÷ µîëàòäà µàð êèì áèëàí ìàñëàµàòëàøèøëàðè øàðòá´ëìàñäè, ÷óíêè çàðóðèé å÷èì áîäðî³ äîíàñè êàáè ñàêðàá êåòàâåðàðýäè. Áîðäè-þ, áàðèáèð ìåí áèëàí øóíäàé ìàñëàµàò ³èëèø øàðò á´ëèá




³îëñà, óíäà óíèíã ìóµîêàìàñèãà èëãàðè øó ìà³ñàääà ñàðôëàíãàíâà³òíèíã ó÷äàí áèð ³èñìèäàí îçðî³ âà³ò êåòàðäè, ÷óíêè ìóµîêàìàáàòàðòèá, ìàíòè³ëè îëèá áîðèëèá, áèç µàð äîèì î³èëîíà å÷èì òîïàðýäèê.

Ýíäè êîìïàíèÿìèçäà òàøâèøëàð âà ìóàììîëàð µà³èäàãèñóµáàòëàðãà êàìðî³ âà³ò ñàðô á´ëìî³äà, àµâîëíè ´éëàø ó÷óíê´ðèëàäèãàí çàðóðèé ÷îðà-òàäáèðëàðãà ê´ïðî³ ýúòèáîð áåðèëìî³äà.

Ñó²óðòà áèçíåñè ñîµàñèäà åòàê÷è êîð÷àëîíëàðäàí áèðè, ä´ñòèìÌ.Ôðýíê Áåòæåð ìåíãà øóíäàé óñóë ¸ðäàìèäà ´ç èøëàðè áîðàñèäàêàìðî³ òàøâèø ÷åêèøãèíà ýìàñ, áàëêè ´ç äàðîìàäëàðèíè èêêèáàðàâàð ê´ïàéòèðèá îëãàíè µà³èäà µèêîÿ ³èëèá áåðäè:

Ê´ï éèëëàð ìó³àääàì, ñó²óðòà ïîëèñëàðèíè ýíäè-ýíäè ñîòàáîøëàãàíèìäà, ´ç èøèìãà æîí-æàµäèì áèëàí êèðèøèá êåòãàí ýäèì.Êåéèí íèìàäèð ñîäèð á´ëäè, µàôñàëàì ïèð á´ëãàíèíè µèñ ýòäèì,èøèìäàí áóòóíëàé ê´íãëèì ñîâèäè, áîø³à èø áèëàí øó²óëëàíñàì³àíäàé á´ëàðêèí, äåá ´éëàé áîøëàäèì. Àãàð áèð ãàë ÿêøàíáà êóíèýðòàëàá ìèÿìãà áèð ôèêð êåëèá ³îëìàãàíèäà, áàëêè øóíäàé ³èëãàíµàì á´ëàðäèì. Ìåí áåìàëîë ́ òèðèá, òàøâèøëàðèì áîèñèíè áèëèøãàµàðàêàò ³èëäèì.

1. Ýíã àââàëî ́ çèìäàí ñ´ðàäèì: ìóàììî ́ çè íèìàäàí èáîðàò? Æàâîá:ìåíèíã ñîíñèç èøáèëàðìîíëèê ó÷ðàøóâëàðèì äóðóñòðî³ ñàìàðàáåðìàÿïòè. Ìèæîç, ýµòèìîë, ìåíäàí ñó²óðòà ïîëèñèíè ñîòèá îëàìàíäåá àéòèá òóðãàíèäà µàììàñè æ´ÿëèêêèíà êåòà¸òãàíäåê á´ëèá òóðãàíäè,àììî ³àðàáñèçêè, áèòèì áóçèëèá òóðèáäè... íàçàðèìäà, ìèñòåð Áåòæåð,êåëèíã, áîø³à âà³ò ó÷ðàøàéëèê, – äåð ýäè ìèæîç. Àéíàí ìàíà øóòàêðîðèé ó÷ðàøóâëàð ìåíèíã µàôñàëàìíè ïèð ³èëàð ýäè.

2. ¤çèìäàí ñ´ðàäèì: ìóàììîíè µàë ýòèøíèíã ³àíäàé ýµòèìîëòóòèëãàí é´ëëàðè áîð? Àììî áó ñàâîëãà æàâîá àéòèøäàí àââàë ìåíäàëèëëàðíè ´ðãàíèøèì êåðàê ýäè. Ìåí êåéèíãè éèãèðìà éèëäàãèèøáèëàðìîíëèê ³î²îçëàðèìíè îëäèì-äà, ðà³àìëàðíè òàµëèë ýòèøãàêèðèøäèì.

Ìåí àæîéèá êàøôè¸ò ³èëäèì! Àéíàí ´øà åðäà àíè³-òàíè³ ³èëèá¸çèá ³´éèëãàíäèêè, ´çèìíèíã ñàâäî-ñîòè³ëàðèìíèíã 70 ôîèçèíèáèðèí÷è ó÷ðàøóâèìäà àìàëãà îøèðãàí ýêàíìàí, 23 ôîèçèíè èêêèí÷èó÷ðàøóâäà, àìàëãà îøèðãàí ýêàíìàí, ôà³àò 7 ôîèçèíèãèíà êåéèíãèó÷ðàøóâëàðäà àìàëãà îøèðèøãà ìóâàôôà³ á´ëãàí ýêàíìàí. Õóääèìàíà øó ñ´íããèëàðè ìåíè íàðè îëèá áîðèá, áåðè îëèá êåëà¸òãàí ýäèâà õóääè ìàíà øó ó÷ðàøóâëàðãà âà³òèì ê´ïðî³ èñðîô á´ëãàí ýêàí.Áîø³à÷à àéòãàíäà, ìåí èø êóíèìíèíã ÿðìèíè ìèæîçëàðíèíãñîòèëãàí ñó²óðòà ïîëèñëàðè óìóìèé ìè³äîðèäàí ôà³àò 7ôîèç áåðãàí³èñìèãà áåµóäà ñàðôëàð ýêàíìàí.

3. Áóíäàé àµâîëäà íèìà ³èëèø ëîçèì á´ëàäè? Æàâîá ìóòëà³î ðàâøàíýäè. Ìåí çóäëèê áèëàí áèðãèíà ìèæîçíèíã îëäèãà ³àòíàøíèò´õòàòäèì, îðòèá ³îëãàí âà³òíè èñòè³áîëäàãè ìèæîçëàð áèëàíèøëàøãà áà²èøëàäèì. Íàòèæà µàéðàòîìóç ýäè. £èñ³à ìóääàò è÷èäàìèæîç áèëàí µàð áèð ó÷ðàøóâäàí òóøàäèãàí ìîëèÿâèé ôîéäàíè³àðèéá èêêè áàðàâàð îøèðèøãà ìóâàôôà³ á´ëäèì.

Àââàë àéòèá ´òãàíèìäåê, áóãóíãè êóíäà Ôðýíê Áåòæåð – ìàìëà-êàòäàãè ýíã ÿõøè ñó²óðòà àãåíòëàðèäàí áèðè. Ó Ôèëàäåëüôèÿäàãè“Ôèäåëèòè ìèò÷óýë” êîìïàíèÿñèäà èøëàéäè âà µàð éèëè áèð ìèëëèîíäîëëàðãà ñó²óðòà ïîëèñëàðèíè ñîòàäè. Àììî ó áèð âà³òëàð áó èøíèòàøëàìî³÷è á´ëèá þðàðäè. Ó åíãèëòàêëèãèíè òàí îëèøãà òàé¸ð ýäè,àììî âàçèÿòíè òàµëèë ýòèá, ´ç èøèäà îë²à ñèëæèá îëäè âàìóâàôôà³èÿòãà ýðèøäè.




Ó×ÈÍ×È £ÈÑÌ

ÑÈÇÍÈ ÅÍÃÌÀÑÄÀÍ ÎËÄÈÍ ÒÀØÂÈØÍÈ ÅÍÃÈØ ÕÓÑÓÑÈÄÀ

VI á î á

ÒÀØÂÈØ ÕÀ¨ËÈÍÈ ÌÈßÄÀÍ ¥ÀÉÄÀØ

Áèð ³àí÷à éèëëàð ìó³àääàì òóíäà á´ëèá ´òãàí áèð ñóµáàò ñèðàýñèìäàí ÷è³ìàéäè. Ìèñòåð Ìàðèîí Æ.Äóãëàñ ìàø²óëîòëàðèìãà³àòíàá þðàðäè: (óíèíã øàõñàí ´òèí÷è áèëàí óíèíã µà³è³èé èñìèíèòèëãà îëìàéìàí). Àììî áó âî³åà ðîñòäàí á´ëèá ´òãàí âà ìåí óíèìèñòåð Äóãëàñ ³àíäàé µèêîÿ ³èëãàí á´ëñà, ´øàíäàé òàñâèðëàÿïìàí.Ó õîíàäîíè áîøèãà áèð ýìàñ, èêêè ìàðòà òóøãàí ôîæèàíè ãàïèðèááåðäè. Áèðèí÷è ãàë óíèíã æîíäàí îðòè³ ñåâóâ÷è áåø ÿøàðëèê³èçàëî³è íîáóä á´ëàäè. Ó âà õîòèíè áó ²àìíè ê´òàðîëìàñàê êåðàê,äåá ´éëàéäè. “¤í îé ´òãà÷, – äåá µèêîÿ ³èëàäè ó, – õóäî áèçãà ÿíàáèð ³èçàëî³íè µàäÿ ýòäè, àììî áåø êóíäàí ñ´íã áó ³èçàëî³ µàìáèçíè òàøëàá êåòäè.

Áó ³´øàëî³ ìóñèáàò çàðáèãà ÷èäàøèìèç àìðè ìàµîë ýäè. Ìåí íàóõëàð, íà îâ³àò åð, íà µîðäè³ ÷è³àðà îëàðäèì. Àñàá òèçèìëàðèìáóòóíëàé èøäàí ÷è³èá, ñàáàáñèç ³´ð³óâëàð âóæóäèìíè êåìèðàðäè.”

Îõèðè ó øèôîêîðãà ìóðîæààò ³èëäè. Óëàðäàí áèðè óé³ó äîðèè÷èíã, áîø³àñè – ñà¸µàòãà ÷è³èíã, äåá ìàñëàµàò áåðäè. Ó èêêàëàñèíèµàì ³èëäè, ëåêèí áóëàð µàì ¸ðäàì áåðìàäè. Íàçàðèìäà, – äåéäè ó, –âóæóäèìíè íèìàäèð èñêàíæàãà îëèá, òîáîðà êó÷ëèðî³ ³èñèáêåëà¸òãàíäàé. Áîðäè-þ, î²èð ìóñèáàò òóøãàí á´ëñà, áóíèíã ³àíà³àá´ëèøèíè ´çèíãèç áèëàñèç.

Àììî Õóäîãà øóêðêè, ìåíèíã ÿíà áèð áîëàì ³îëãàíäè: ò´ðò ÿøàð´²èë÷àì. Ìóàììîíè ³àíäàé å÷èøíè ìåíãà ìàíà øó áîëàì àéòäè. Áèðêóíè êå÷ãà ÿ³èí ´ðèíäè³äà ´òèðãàí÷à ³èñìàòèì ø´ðëèãèäàí Õóäîãàíîëà ³èëàðäèì. ¤²ëèì àñòà êåëèá, äàäà, ìåíãà êåìà ÿñàá áåðèíã, äåáèëòèìîñ ³èëèá ³îëäè. Ò´²ðèñè, ³´ëèì µå÷ íàðñàãà áîðìàé ³´éãàíäè.Àììî ôàðçàíä – ôàðçàíä ýêàí-äà, óíèíã ì´ëòèðàá òóðèøèäàí þðàê-áà²ðèì ýçèëèá êåòäè.

Êåìàíè ÿññàøãà ó÷ ñîàò âà³ò êåòäè. Êåìàíè ÿñàá á´ëãà÷, ìàíà øó´òãàí ó÷ ñîàò è÷èäà áàíä á´ëãàíèìäàí, ñ´íããè ê´ïëàá îéëàðäàí êåéèíáèðèí÷è ìàðòà ìåí ó÷óí îäàò á´ëèá ³îëãàí àñàáèé ç´ðè³èøíè µèñýòìàãàíèìíè âà ´çèìíè õîòèðæàì òóòãàíèìíè àíãëàäèì.

Áó êàøôè¸ò ê´çèìíè ìîøäàé î÷äè âà áèðîç ́ éëàøãà ìàæáóð ýòäè.Ñ´íããè âà³ò äàâîìèäà ìåí ÷èíàêàìèãà ´éëàíäèì. Ðåæàëàøòèðèø âàôèêðëàøíè òàëàá ýòóâ÷è áèðîí-áèð èø áèëàí áàíä á´ëñàíã, òàøâèøãà´ðèí ³îëìàñëèãèíè òóøóíäèì. Ìåíäàãè µîëàòäà ́ ²ëèìãà êåìà÷à ÿñàááåðèø áàµîíàñè ¸ðäàìèäà ìèÿìäàí òàøâèø õà¸ëèíè ÷è³àðèáòàøëàãàíäèì. Øó áîèñ ìóòòàñèë íèìà áèëàíäèð øó²óëëàíèøãà ³àðîð³èëäèì.

Ýðòàñèãà êå÷³óðóí óéäà ó õîíàäàí-áó õîíàãà ´òèá þðàð ýêàíìàí,³èëèøèì êåðàê á´ëãàí èøëàð ðåæàñèíè òóçàð ýäèì. ¤íëàááóþìëàðíèíã ñèíè³ âà ÷è³è³ëàðèíè ñîçëàø ëîçèì ýäè. Êèòîáæàâîíëàðè, çèíàïîÿ ïî²îíàëàðè, äåðàçà äàð÷àñè, äåðàçà ïàðäàñè,³óëôëàð, ñóâ æ´ìðàêëàðè – áàðè òàúìèðòàëàá á´ëèá ¸òàðäè.

¥àéðîí ³îëäèì: áèð µàôòà è÷èäà îç ýìàñ, ê´ï ýìàñ, íà³ä 242áàíääàí èáîðàò çàðóðèé èøëàð ð´éõàòèíè òóçäèì.




Èêêè éèë è÷èäà óëàðäàí ê´ï÷èëèãèíè áàæàðèá á´ëäèì. Áóíäàíòàø³àðè, ìåíãà êó÷ áà²èøëîâ÷è èøëàð áèëàí µà¸òèìíè ò´ëäèðäèì.¥àôòàñèãà èêêè ìàðòà êå÷³óðóíëàðè Íüþ-Éîðêäàãè êå÷êè ìàêòàáãà³àòíàðäèì. Îíà øàµðèìäà èæòèìîèé ôàîëèÿò áèëàí øó²óëëàíàáîøëàäèì âà µîçèðãè âà³òäà ìàêòàá êåíãàøè ðàèñèìàí. ¤íëàáéè²èëèøëàðäà èøòèðîê ýòàìàí. £èçèë Õî÷ ó÷óí ïóë ò´ïëàøäà ̧ ðäàì³èëàìàí âà ÿíà ê´ïëàá èøëàð áèëàí ìàø²óë á´ëàìàí. Øó ³àäàð áàíäá´ëàìàíêè, òàøâèøëàíèø ó÷óí ìåíäà âà³ò á´ëìàéäè.

Îðàìèçäàí ê´ï÷èëèãèìèç îñîíãèíà “èø áèëàí àíäàðìîí” á´ëàìèç,÷óíêè µàð äîèì èø âà êóíäàëèê þìóøëàðäàí ñèðà áîøèìèç ÷è³ìàéäè.Àììî õàòàð èøäàí êåéèíãè âà³òäà áîøëàíàäè. Áèç èø áèëàí ìàø²óëá´ëìàãàí âà á´ø âà³òäàí ëàççàòëàíèøèìèç ìóìêèí á´ëãàí âà³òäà´çèìèçíè áàõòè¸ð µèñ ýòèøèìèç êåðàêäàé òóþëàäè, áèðî³ àéíè øóïàéòäà òàøâèøäàí êåëèá ÷è³óâ÷è ³îðà êó÷ëàð áàëî-³àçîäàé ̧ ïèðèëèáêåëàäè. Àéíè øó ïàëëàäà µà¸òäà ò´²ðè é´ëíè òàíëàé îëìàãàíèìèçôèêðëàðè áèçãà àçîá áåðà áîøëàéäè, áîøëè²èìèç òîìäàí òàðàøàòóøãàíäàé àéòãàí èáîðàäàí ïèíµîíèé ôèêðíè ´ëèá-òèðèëèá³èäèðàìèç ¸êè ñî÷èìèç ò´êèëà¸òãàíèäàí èçòèðîá ÷åêàìèç.

Áèðîí-áèð þìóø áèëàí áàíä á´ëìàãàíèìèçäà ìèÿìèç á´øëè³ äåáàòàëóâ÷è µîëàòãà èíòèëàäè. ¥àð ³àíäàé ôèçèê òàëàáà òàáèàò á´øëè³³àòî³àò ³èëîëìàñëèãèíè áèëàäè. Á´øëè³íèíã ýíã îñîí òóøóíàðëèìèñîëè – áó îääèé ýëåêòð ÷èðî²è. Óíè ñèíäèðèíã, òàìîì, òàáèàò áóíàçàðèé á´ì-á´øëè³íè µàâî áèëàí ò´ëäèðèøãà ìàæáóð ýòàäè.

Àãàð áèðîí-áèð ôàîëèÿò áèëàí áàíä á´ëìàñà, òàáèàò õóääè ́ øàíäàéèíîíãèìèçäàãè á´øëè³íè ò´ëäèðèøãà èíòèëàäè. Íèìà áèëàí ò´ëäèðàäè?Îäàòäà, µèññè¸òëàð áèëàí ò´ëäèðàäè. Íèìà ó÷óí? ×óíêè òàøâèø, ³´ð³óâ,íàôðàò âà µàñàä ñèíãàðè µèññèé µîëàòëàð ¸ââîéèëèêíèíã èáòèäîèéêó÷ëàðè âà æ´ø³èí ³óââàòè áèëàí µàðàêàòãà êåëàäèëàð. Áó µèññè¸òëàðøó ³àäàð êó÷ëèêè, óëàð áàð÷à äóí¸âèé µàìäà áàõòè¸ð ôèêð âàòóé²óëàðèìèçíè øóóðèìèçäàí ñè³èá ÷è³àðèá òàøëàøè ìóìêèí.

Êîëóìáèÿ ïåäàãîãèêà êîëëåæè ïðîôåññîðè Æåéìñ Ë.Ìèò÷åëë áóôèêðíè æóäà ÿõøè èôîäàëàãàí. Ó ³óéèäàãèëàðíè àéòãàí: êóíäàëèêþìóøëàðèíãèçäàí õîëè ïàéòèíãèçäà òàøâèø ñèçíè àéíè³ñà ê´ïðî³µîëäàí òîéäèðèøè ìóìêèí. Èõòè¸ðèíãèç ³´ëäàí êåòèøè âàáîøèíãèçãà òóðëè áàëîëàðíè ̧ ²äèðèøè, àðçèìàãàí ýµòè¸òñèçëèãèíãèçòóôàéëè ïàøøàäàí ôèë ÿñàøè ìóìêèí. Áóíäàé âà³òäà ìèÿíãèç áîðêó÷è áèëàí èøëàá òóðãàí ìîòîðãà ´õøàéäè. Ó à³ë áîâàð ³èëìàñòåçëèêäà ÷èðèëëàá àéëàíàäè, ïîäøèïíèêëàð ýðèé áîøëàéäè, ìîòîðàíà-ìàíà á´ëàêëàðãà á´ëèíèá, µàð òîìîíãà ñî÷èëèá êåòàäèãàíäåêá´ëàâåðàäè. Áó òàøâèøíè åíãèø ó÷óí ñèç ́ çèíãèçíè äàðµîë ³àíäàéäèðÿðàòóâ÷èëèê ôàîëèÿòè áèëàí áàíä ³èëèøèíãèç êåðàê.

Àììî áó µà³è³àòíè àíãëàø âà óíè àìàëäà ³´ëëàø ó÷óí êîëëåæïðîôåññîðè á´ëèø øàðò ýìàñ. Óðóø âà³òèäà ìåí ÷èêàãîëèê áèð óéáåêàñèíè ó÷ðàòãàíìàí âà ó ìåíãà òàøâèøíè åíãèø ó÷óí äàðµîë ́ çèíèáèðîíòà ÿðàòóâ÷àíëèê ôàîëèÿòè áèëàí áàíä ýòèø çàðóðëèãèíèàíãëàøãà ìóâàôôà³ á´ëãàíèíè ñ´çëàá áåðãàíäè. ̈ íèäà ýðè µàì á´ëèá,óëàð ïîåçäíèíã ðåñòîðàíëè âàãîíèäà Íüþ-Éîðêäàí Ìèññóðèäàãèìåíèíã ôåðìàìãà êåòèøà¸òãàí ýäè.

Óëàðíèíã àéòèøè÷à, Ïåðë-Õàðáîðãà µóæóì ³èëèøãàíèíèíãýðòàñèãà ´²èëëàðè àðìèÿãà æ´íàòèëãàí. ¤²èëëàðèíè ´éëàéâåðèá,áå÷îðà õîòèí àäîéè òàìîì á´ëèáäè. £àåðäà ó? Òàí-æîíè ñî²ìèêàí? ̈æàíäàìèêàí? ßðàäîð á´ëäèìèêàí? ¤ëèá êåòäèìèêàí?

Òàøâèøèíãèçíè ³àíäàé åíãäèíãèç, äåá áåðãàí ñàâîëèìãà ó: áîøèìáèëàí þìóøëàðãà ê´ìèëèá êåòäèì, äåá æàâîá áåðäè. Ó ýíã àââàëî




÷´ðè ¸ëëàøíè áàñ ³èëèáäè âà óéäàãè þìóøëàðíè ´çè òèíäèðàáîøëàáäè. Àììî áó µàì àéòàðëè äàðäèíè åíãèëëàòìàáäè.

¥àììà áàëî øóíäàêè, äåäè ó, ìåí þìóøëàðèìíè äåÿðëè áåèõòè¸ðáàæàðàð ýäèì, ìèÿì µå÷ íàðñà áèëàí áàíä á´ëìàñäè. Øó áîèñ ê´ðïà-ò´øàêëàðíè éè³³àíäà âà èäèø-òîâî³ëàðíè ÷àéãàíäà òàøâèø ìåíèñèðà òàðê ýòìàñäè. Øóíäà ôà³àò æèñìîíèé ýìàñ, à³ëèé æèµàòäàíµàì ìåíè áàíä ³èëèá òóðàäèãàí áîø³à áèð èø ³èëèøèì êåðàêëèãèíèàíãëàäèì. Êåéèí êàòòà óíèâåðñàë ä´êîíèãà ñîòóâ÷è á´ëèá èøãàêèðäèì.

Øó ¸ðäàì áåðäè. Ìåí äàðµîë õèëìà-õèë èøëàð ãèäîáèãà ø´í²èáêåòäèì: îëäèíèãà õàðèäîðëàð êåëàðäè, íàðõèíè ñ´ðàðäè, áóþì´ë÷àìëàðè âà ðàíãëàðèíè òàíëàðäè. ¤ç ìóàììîìíè ́ éëàøãà áèð ñîíèÿµàì âà³ò á´ëìàñäè. Òóíëàðè ýñà î¸²èìäàãè î²ðè³íè ́ éëàðäèì, õîëîñ.Êå÷ëèêíè åðäèìó òàïïà òàøëàá óõëàðäèì. Òàøâèøëàíèø ó÷óí íàâà³òèì á´ëàðäè, íà ìàæîëèì.

À¸ë ´çè ó÷óí êàøôè¸ò ÿñàäè âà Æîí Êàóíãåð Ïîóïñ ´çèíèíã“Òàøâèøíè óíóòèø ñàíúàòè” êèòîáèäà ̧ çãàí ³óéèäàãè ãàïëàð áèëàííèìàíè íàçàðäà òóòãàíèíè ́ ç òàæðèáàñèäà òóøóíèá åòäè: Èíñîí çîòèóíãà òîïøèðèëãàí èø áèëàí áàíä á´ëãàíèäà óíè õàâôñèçëèêíèíãàëëà³àíäàé ¸³èìëè òóé²óñè, òåðàí õîòèðæàìëèê âà ñèðëè áàõòè¸ðòóé²ó ³àìðàá îëàäè.

Øóíãà ³îäèðëèãèìèçíèíã ´çè áèð áàõò ýìàñìè?Îäàìçîääàãè áàõñèçëèê ñèðèíè áèð æóìëàäà óìóìëàøòèðèá, á´ø

âà³òèíãèç á´ëèøèãà ýðèøèø âà óíäàí áàõòè¸ðìèñèç ¸êè é´³ëèãèíè´éëàø ó÷óí ôîéäàëàíèíã äåãàíèäà Æîðæ Áåðíàðä Øîó ìóòëà³î µà³ýäè. Øó áîèñ òàøâèø µà³èäà ́ éëàìàíã. Åíã øèìàðèá èøãà êèðèøèíã.Ñèç ´øà çàµîòè òîìèðèíãèçäà ³îí æ´øà áîøëàãàíèíè, ìèÿíãèçèøëàé áîøëàãàíèíè âà µà¸òèé ³óââàòíèíã ³óäðàò î³èìè ñèçíèòàøâèø áàëîñèäàí õàëîñ ³èëãàíèíè µèñ ýòàñèç, èøãà êèðèøèíã.Èøëàíã. Áó åð þçèäàãè ýíã àðçîí âà ýíã ÿõøè äîðèëàðäàí áèðèäèð.

Òàøâèøëàíèø îäàòèäàí ³óòóëèø ó÷óí ³óéèäàãè ³îèäàãà ðèîÿ³èëèíã.

£îèäà 1:Èøãà êèðèøèíã. Òàøâèøãà áîòãàí îäàì áîøè áèëàí èøãà ø´í²èøè

êåðàê, àêñ µîëäà, òóøêóíëèê óíèíã ñî²ëè²èíè åá áèòèðàäè.

VII á î á

£¤Ð££ÀÍÃÀ £¤ØÀËÎ£ Ê¤ÐÈÍÀÄÈ

Áó µàéðàòîìóç âî³åàíè áèð óìð ýñäàí ÷è³àðìàñàì êåðàê. Óíè ìåíãàÍüþ-Æåðñè øòàòè, Ìåìïëâóä øàµðèäàí Ðîáåðò Ìóð µèêîÿ ³èëèááåðãàíäè.

1945 éèë ìàðòèäà 276 ôóò ÷ó³óðëèêäà ¥èíäè-Õèòîé ñîµèëëàðèÿ³èíèäà µà¸ò ìåíãà ç´ð ñàáî³ áåðãàíäè. Ìåí “Áàéà ÑÑ 318” ñóâîñòèêåìàñèíèíã ñàêñîí ñàêêèç êèøèëèê êîìàíäàñèäà ýäèì. Ðàäàðëàð ÿïîíêåìàëàðèíèíã óí÷à êàòòà á´ëìàãàí ³´ðè³÷è ãóðóµè áèç òîìîíêåëà¸òãàíèíè ê´ðñàòèá òóðàðäè. Òîíãäà áèç ñóâ îñòèãà òóøèá êåòäèêâà µóæóìãà òàé¸ðëàíà áîøëàäèê. Ïåðèñêîïäà ÿïîí ýñìèíåöè, òàíêåðèâà ìèíîíîñåöèíè ê´ðäèì. Ýñìèíåöäàí îòèëãàí ó÷òà òîðïåäî¸íèìèçäàí ´òèá êåòäè. Áó òîðïåäîëàðíèíã ìåõàíèê ³èñìèäàãèíîñîçëèêäàí øóíäàé á´ëäè. ¥óæóìíè ñåçìàãàí ýñìèíåö ´ç é´ëèäàíµàðàêàò ³èëèá êåëàðäè. Êåìàëàð ³àòîðèíèíã îõèðèäà êåëà¸òãàíìèíîíîñåöãà µàìëà ³èëèøãà øàéëàíäèê. Áèðî³ ó ò´ñàòäàí áóðèëäè-




äà, ò´²ðè áèç òîìîíãà ³àðàá é´ë îëäè. Áèçíè ÿïîí ñàìîë¸òè îëòìèøôóò ÷ó³óðëèêäàí ïàé³àá ³îëãàíäè âà áó àõáîðîò êåìàãà óçàòèëãàíäè.Äóøìàíäàí ÿøèðèíèø ó÷óí áèç 150 ôóò ÷ó³óðëèêêà òóøäèê âà÷ó³óðëèêäàí îòèëóâ÷è áîìáàëàð áèëàí µóæóìãà ´òèøãà øàéëàíàáîøëàäèê. £´øèì÷à áîëòëàð áèëàí ëþêëàðíè ìàµêàì áåðêèòäèê âàò´ëà ñóêóíàò ñà³ëàø ó÷óí áàð÷à ïàððàêëàðíè, ñîâóòèø òèçèìèíè âàýëåêòð òèçèìèíè ´÷èðèá ³´éäèê.

Ó÷ äà³è³àäàí ñ´íã áèç ä´çàõ îòàøãîµèãà òóøèá ³îëäèê.Àòðîôèìèçäà ÷ó³óðëèêäà îòèëóâ÷è îëòè áîìáà ïîðòëàäè âà ïîðòëàøêó÷è áèçíè íà³ äåíãèçíèíã òóáèãà, 276 ôóò ÷ó³óðëèêêà èò³èòèáþáîðäè. Áèçíè äàµøàò ³àìðàá îëäè. Ñóâîñòè êåìàñè ó÷óí 1000 ôóò÷ó³óðëèêäà µàìëàãà ó÷ðàø õàòàðëè á´ëàäè, 500 ôóòäàí êàìðî³÷ó³óðëèêäà ýñà µàð äîèì ´ëèìãà äó÷ êåëèíàäè. Áèç ýñà 250 ôóòäàíñàë ê´ïðî³ ÷ó³óðëèêäà µàìëàãà äó÷ êåëãàíäèê, õàâôñèçëèê íó³òàèíàçàðèäàí áèç áàìèñîëè òèççàìèçäà ñóâäà òóðàðäèê. ßïîí ìèíîíîñåöèáèçãà 15 ñîàò ìîáàéíèäà áîìáà ̧ ²ëèðèá òóðäè. Ñóâîñòè êåìàñèäàí ́ íåòòè ôóò ðàäèóñäà áîìáà ïîðòëàøè óíèíã êîðïóñèäà ¸ðè³ ïàéäîá´ëèøèíè àíãëàòàðäè. ¤íëàá áîìáàëàð áèç òóðãàí æîéäàí ýëëèê ôóòíàðèäà ïîðòëàðäè. Áèç ýµòè¸ò ÷îðàëàðèíè ê´ðèø âà êîéêàëàðäàòèí÷ãèíà ¸òèøãà áóéðó³ îëäèê. Ìåíèíã ³´ð³³àíèì øóí÷àëèêêè,ç´ð²à íàôàñ îëàðäèì.

Àæàëèì åòäè, – òèíèìñèç òàêðîðëàðäèì ìåí, – àæàëèì åòäè.Ñóâîñòè êåìàñèäàãè áàð÷à ïàððàêëàð âà ýëåêòð òèçèìè ´÷èðèá³´éèëãàíèäàí êåìà è÷èäàãè µàðîðàò 100 äàðàæàäàí îøèá êåòãàíäè,áèðî³ ìåí ³´ð³óâäàí øóíäàé ³àëòèðàðäèìêè, ñâèòåð âà ì´éíàíèì÷àìãà ´ðàíèá îëäèì, áàðèáèð ñîâ³îòãàíèìäàí òèøëàðèìòàêèðëàðäè. Áàäàíèì ìóçäàé, ¸ïèø³î³ òåðäàí æè³³à µ´ë. ¥óæóì ´íáåø ñîàò äàâîì ýòäè. Êåéèí áèðäàíèãà ïîðòëàøëàð ò´õòàäè. Àôòèäàí,ÿïîí ýñìèíåöè çàõèðàäàãè áàð÷à ÷ó³óðëèêäàí îòèëóâ÷è áîìáàëàðíèîòèá á´ëãàí âà êåòãàíäè. Ìàíà øó ´í áåø ñîàò ìåíãà ´í áåø éèëäàéòóþëèá êåòãàíäè. Ìåí îíàäàí ³àéòà òó²èëãàíäàé á´ëäèì. Ìåí ³èëãàíáàð÷à ¸ìîí èøëàðèì, ìåíè òàøâèøãà ñîëãàí áàð÷à áåµóäà³èëè³ëàðèìíè ýñëàäèì. Ôëîòäàãè õèçìàòãà÷à áàíêäà êëåðê1 á´ëèáèøëàðäèì. Ìåíè áèð íàðñà òàøâèøãà ñîëàðäè – èø êóíè æóäà ÷´çèëèáêåòàðäè, îëàäèãàí ìàîøèì ýñà àðçèìàãàíãèíà á´ëàðäè, áîç óñòèãàõèçìàòäàãè îë²à ñèëæèøèì ó÷óí ÿõøè èñòè³áîë µàì é´³ ýäè. Óéèìé´³ëèãè, ÿíãè ìàøèíà ñîòèá îëîëìàñëèãèì, õîòèíèìãà ÿíãè êèéèìîëèá áåðîëìàñëèãèìíè ́ éëàá, è÷-ýòèìíè åðäèì. Îµ, ìóäîì µàììàäàíõàôà á´ëèá þðàäèãàí òóíä áîøëè³ ÷îëíè øóíà³àíãè ̧ ìîí ê´ðàðäèìêè.Êå÷ õóôòîíäà ñèëëàì ³óðèãàí µîëäà óéãà ³àéòèá êåëãàíèìäà õîòèíèìáèëàí æè³èëëàøëàðèìíè ýñëàäèì. Àâòîìîáèëü µàëîêàòèäà îðòòèðãàíïåøîíàìäàãè õóíóê ÷àíäè³íè ´éëàá, õàôà á´ëèá êåòàðäèì.

Áóëàð á´ëèá ´òãàíè ³à÷îíëàð ýäè! ×îð àòðîôèíãäà ÷ó³óðëèêäàáîìáàëàð ïîðòëàá, µàð ëàµçàäà íàðèãè äóí¸ãà êåòèøèì ìóìêèí á´ëèáòóðãàí áèð ïàéòäà áó ìóàììîëàð øóí÷àëèê áà÷êàíà ê´ðèíèá êåòàðäè.Àãàð ³ó¸ø âà þëäóçëàðíè ê´ðèø òà²èí íàñèá ýòñà, áîø³à µå÷ ³à÷îí²àì ÷åêìàéìàí, äåá ´çèìãà ñ´ç áåðäèì. ¥å÷ ³à÷îí! ¥å÷ ³à÷îí!Ñèðàêóçà óíèâåðñèòåòèäà ´³èãàí ò´ðò éèëäàí ê´ðà ìàíà áó ´í áåøñîàò è÷èäà ÿøàø ñàíúàòè µà³èäà ê´ïðî³ íàðñà áèëèá îëäèì.

¤çè òåç-òåç øóíäàé á´ëèá òóðàäè: æèääèé µà¸ò ñèíîâëàðèíèìàðäîíàâîðëàð÷à ³àðøè îëàìèç-äà, óìóìàí áèð ÷à³àãà àðçèìàéäèãàíòóðìóø èêèð-÷èêèðëàðèãà áàðäîø áåðîëìàéìèç.

1 Ê ë å ð ê – ¸çóâ-÷èçóâëàðíè îëèá áîðóâ÷è õèçìàò÷è.




Áèçãà òàøâèø êåëòèðóâ÷è ê´ïëàá ìàéäà-÷óéäà íàðñàëàð õóñóñèäàµàì øóíäàé äåéèø ìóìêèí. Áèç óëàðíè ̧ ³òèðìàéìèç âà óëàðãà µàääàíòàø³àðè ê´ï àµàìèÿò áåðèá þáîðãàíèìèçäàí ²àøèìèç êåëàäè.

Äèçðàåëè: “Ìàéäà èøëàð áèëàí øó²óëëàíèø ó÷óí óìðèìèç ²îÿò³èñ³àëèê ³èëàäè”, äåãàíäè. Áó ñ´çëàð, – äåá ¸çãàíäè Àíäðå Ìîðóà“Øó µàôòàäà” æóðíàëèäà, – æóäà ê´ï ñèíîâëàðäàí ìóâàôôà³èÿòëè´òèøèìãà ¸ðäàì áåðãàíäè. Àñëèäà áèç ¸ìîí ê´ðèøèìèç âà óíóòèáþáîðèøèìèç ëîçèì á´ëãàí ìàéäà-÷óéäà íàðñàëàðäàí æè²èáèéðîíá´ëèøãà ́ çèìèç é´ë ³´éèøèìèçíè àíãëàäèì. ̈ ðó² äóí¸äà ÿøàøèìèçó÷óí áèð íå÷à ´í éèëëèêêèíà àòî ýòèëãàí, áèç ýñà éèëëàð ´òèá,´çèìèç µàì, áîø³àëàð µàì óíóòèá þáîðàäèãàí íàðñàëàð óñòèäàòàøâèøëàíèá âà õàôà á´ëèá, ³èììàòëè ñîàòëàðèìèçíè áîé áåðàìèç.É´³, áóíãà é´ë ³´éèá á´ëìàéäè. Êåëèíã, µà¸òèìèçíè ìóíîñèá èøëàðâà îðçóëàðãà, áóþê ²îÿëàðíè èæðî ýòèøãà, ïîê òóé²óëàð âà ê´ëàìäîððåæàëàðãà áà²èøëàéëèê. Çåðî, óìðèìèçíè ²îÿò ³èñ³à, ìàéäà èøëàðãàñàðôëàá, çîå êåòêàçìàéëèê.

¥àòòî Ðåäüÿðä Êèïëèíãäåê èñòåúäîäëè øàõñ µàì “óìðèìèç ²îÿò³èñ³àëèãèíè, óíè ìàéäà-÷óéäàëàðãà èñðîô ³èëìàñëèê”íè ãîµî óíóòèá³´ÿð ýäè. Áóíèíã íàòèæàñèäà ó ´ç ³àéíèñè áèëàí ñóäëàøãàíäè, áóñóä æàðà¸íè Âåðìîíò òàðèõèäàãè ýíã ìàøµóð ñóäëàðäàí á´ëèá ³îëäè.Ó æàìîàò÷èëèêäà øóíäàé êó÷ëè òààññóðîò ³îëäèðäèêè, áó âî³åàìóíîñàáàòè áèëàí µàòòî Ðåäüÿðä Êèïëèíãíèíã “Âåðìîíòäàãè ñóäæàðà¸íè” äåãàí êèòîáè µàì ÷è³äè.

Èøíèíã ìîµèÿò-ìàçìóíè ýñà ìàíà áóíäàé ýäè. Êèïëèíãâåðìîíòëèê Êàðîëèíà Áåëåñòüåð äåãàí ³èçãà óéëàíäè, Áðàòëáîðîäàøèíàì óé ³óðäè âà ³îëãàí óìðèíè øó åðäà ´òêàçèøãà àµä ³èëäè.Óíèíã ³àéíèñè Áèòòè Áàëåñòüåð Êèïëèíãíèíã ýíã ÿõøè ä´ñòèãààéëàíäè.

Êåéèí ìàíà áóíäàé âî³åà þç áåðäè. Êèïëèíã Áàëåñòüåðäàí åðñîòèá îëäè, àììî øó øàðò áèëàíêè, Áàëåñòüåð µàð éèëè åðäàãèïè÷àííè ´ðèá, éè²èá îëèøè ìóìêèí. Áèðî³ áèð êóíè Áàëåñòüåð³àðàñàêè, Êèïëèíã ïè÷àí áîñèøãà ì´ëæàëëàíãàí æîéíè à²äàðèá,ãóëçîð ³èëèøãà êèðèøèá êåòèáäè. ¢àçàáäàí ³àéíèñèíèíã ÷àïàðàñòàæàµëè ÷è³èá êåòäè. Êèïëèíã µàì óíäàí ïàñò êåëãàíè é´³. Âåðìîíòíèíãÿì-ÿøèë òî²ëàðè óçðà áóëóò ³óþ³ëàøà áîðäè. Áèð íå÷à êóíäàí êåéèíìàíà áóíäàé á´ëäè.

Êèïëèíã îäàòäàãèäåê âåëîñèïåääà êåòà¸òãàíäè. Øó ïàéò ³´³³èñäàíîò ³´øèëãàí óñòè ¸ïè³ àðàâà óíèíã é´ëèíè êåñèá ´òäè. ¤ðèíäè³äàÁàëåñòüåð ́ òèðàðäè. Êèïëèíã ́ çèíè òóòîëìàé, éè³èëèá òóøäè. Ìàíàøó îäàì: “Ñåð²óëó õàëîéè³ îðàñèäà ´çèíãíè òóò, ê´íãèëëàðèãà ²óëóñîëãàíèíã áó õàëîéè³ ñåíè ëàúíàòëàãàé”, äåá ¸çãàí øó îäàì ´çèíèé´³îòäè-äà, Áàëåñòüåðíè µèáñ ýòèøëàðèíè ñ´ðàäè. Øîâ-øóâãà ñàáàáá´ëãàí ñóä æàðà¸íè áîøëàíäè-êó. Øàµàðíè éèðèê ãàçåòàëàðíèíãìóõáèðëàðè áîñèá êåòäè. Õàáàð áóòóí äóí¸ãà òàð³àëäè. Ìàíà øó ñóäÊèïëèíã âà õîòèíèíè áóòóíëàé Àìåðèêàãà êåòèøãà ìàæáóð ³èëäè.Áóëàð áàðè àðçèìàãàí íàðñà – áèð áî² ïè÷àí òóôàéëè ñîäèð á´ëäè.

Áóíäàí éèãèðìà ò´ðò àñð ìó³àääàì Ïåðèêñ áèçëàðíèîãîµëàíòèðãàíäè: Àµëè äóí¸, ò´õòàíã, ýíäè ìàéäà-÷óéäàëàð áèëàíøó²óëëàíèøíè áàñ ³èëèíã. Àôòèäàí, áèç àéíàí øó íàðñà áèëàíøó²óëëàíàÿïìèç, ÷î²è.

Áèð íå÷à éèë ìó³àääàì Âàøèíãòîí øòàòèíèíã êàòòà é´ë íîçèðè×àðëüç Ñåéôðåä âà ÿíà áèð ³àí÷à ä´ñòëàð áèëàí áèðãàëèêäà áèç Òåòîíìèëëèé áî²èäà ñàéð ³èëàð ýäèê. Áèç Æîí Ä.Ðîêôåëëåðíèíã áî²µóäóäèäà æîéëàøãàí ìóëêèãà áîðèøíè ì´ëæàëëàá ³´éãàíäèê. Áèðî³9 «Æàµîí àäàáè¸òè» ¹ 9




àâòîìîáèëü ó é´ë ³îëèá, àäàøèá áîø³àñèäàí þðèá êåòäè, íàòèæàäàáèç ´øà æîéãà áîø³àëàðäàí ÿðèì ñîàò êåéèí åòèá áîðäèê.

Äàðâîçà êàëèòè ìèñòåð Ñåéôðåääà ýäè. Àììî ó áèçíè æàçèðàìàäàíêóéãàí âà ÷èâèíãà òàëàíãàí µîëäà ´ðìîíäà êóòàðäè. ×èâèíëàðøóíà³àíãè ê´ï ýäèêè, óëàðíèíã ÷à³èøèãà àíîâ-ìàíîâ îäàì÷èäà¸ëìàñäè. Áèç åòèá êåëãà÷, Ñåéôðåäíèíã î²çèäàí áåçîðè ÷èâèíëàðøàúíèãà ëàúíàòëàðíè ýøèòäèê äåðñèç? £à¸³äà, áèçíè êóòèá, óòî²òåðàê øîõèäàí µóøòàê ÿñàáäè-äà, µóøòàê ÷àëèá ´òèðàâåðèáäè.

¥à¸òèìèçäà ò´ëèá-òîøèá ¸òãàí èêèð-÷èêèðëàðäàí ³àíäàé áàëàíäêåëèø êåðàêëèãèíè áèëãàí øó µóøòàê ýãàñèäàí ýñäàëèê ñèôàòèäàìåí óíè àñðàá êåëàìàí.

Ñèçíè åíãìàñèäàí îëäèí òàøâèøíè åíãèøèíãèç ó÷óí ³óéèäàãè³îèäàãà ðèîÿ ³èëèíã.

£îèäà 2:¨ìîí ê´ðèøèìèç âà óíóòèá þáîðèøèìèç ëîçèì á´ëãàí ìàéäà-

÷óéäàëàðäàí æàµëèíãèç ÷è³èøèãà é´ë ³´éìàíã. Ýñèíãèçäà á´ëñèí,ìàéäà-÷óéäàëàð áèëàí ìàø²óë á´ëèøãà óìðèìèç ²îÿò ³èñ³àëèê³èëàäè.

VIII á î á

ÒÀØÂÈØËÀÐ ÊÓ×ÈÍÈ £ÈÐ£ÓÂ×È £ÎÍÓÍ

Ìåí Ìèññóðè øòàòèäàãè ôåðìàäà ´ñãàíìàí. Áèð êóíè îë÷àíèäàíàãèäàí òîçàëàøäà îíàìãà ¸ðäàì áåðà¸òãàí ýäèì, ò´ñàòäàíê´çëàðèìäà ¸ø òèð³èðàäè. Îíàì ñ´ðàäè: “Ýé, Õóäîéèì, Äåéë, íèìàá´ëäè?” æàâîáèãà ²óäðàíèá äåäèì: “Ìåíè òèðèêëàé ê´ìèøëàðèäàí³´ð³àÿïìàí”.

¤øà êóíëàðè òàøâèø íà³ æîíèìíè ñó²óðèá îëà¸òãàíäè.Ìîìà³àëäèðî³ âà³òèäà ÿøèí óðèøèäàí ³´ð³àðäèì. Áîøèìèçãà î²èðêóíëàð òóøãàíäà åéèøãà µå÷ íàðñà á´ëìàñëèãèäàí ³´ð³àðäèì.¤ëãàíèìäàí êåéèí ä´çàõãà òóøèøäàí ³´ð³àðäèì. Àêàì Ñýì Êàéò´çè ï´ïèñà ³èëãàíèäåê, ³óëî³ëàðèìíè êåñèá òàøëàøèäàí ´ëãóäàé³´ð³àðäèì.

£èçëàðãà îçãèíà ýúòèáîð áåðèá ³àðàãàíèì ó÷óí óëàðíèíã óñòèìäàíáîïëàá êóëèøëàðèäàí ³´ð³àðäèì. Áèðîíòà µàì ³èç áîëà ìåíãà õîòèíá´ëèøãà ðîçè á´ëìàñëèãèäàí, ò´éäàí êåéèí õîòèíèìãà íèìàäåéèøèìíè áèëìàñëèãèìäàí ³´ð³àðäèì. Áèðîíòà êè÷èêðî³ ³èøëî³÷åðêîâèäà íèêîµäàí ´òãà÷, øîêèëàëàð áèëàí áåçàòèëãàí àðàâàãà´òèðàìèç-äà, õîòèíèì áèëàí ôåðìàãà é´ë îëàìèç, äåá òàñàââóð³èëàðäèì. Øóíäà é´ëäà íèìà äåéìàí? Íèìà äåéìàí, õ´ø, íèìàäåéìàí? Åð µàéäàð ýêàíìàí, áèð íå÷à ñîàò äàâîìèäà àíà øóíäàéñàâîëëàð áèëàí áîøèìíè ³îòèðãàíèì-³îòèðãàí ýäè.

Áèðî³ éèëëàð ´òèá áèëäèìêè, ìåíè ³èéíàãàí òàøâèøëàðíèíãò´³ñîí ôîèçè µå÷ ³à÷îí àìàëãà îøìàñ ýêàí.

Ìàñëàí, áîÿ àéòãàíèìäàé, ÿøèíäàí ́ ëãóäåê ³´ð³àðäèì. Àììî ýíäèáèëàìàíêè, ³àéñè áèð éèëäà ìåíè ÿøèí óðèøè Õàâôñèçëèê á´éè÷àìèëëèé êåíãàø µèñîá-êèòîáëàðèãà ê´ðà, ó÷ þç ýëëèê ìèíãäàíáèòòàñèíè òàøêèë ýòàð ýêàí.

Ìåíè òèðèêëàéèí ê´ìèøëàðèäàí õàâôñèðàøèì ýñà óíäàí µàìáåìàúíèðî³ á´ëèá ÷è³äè. ¥àòòî ´øà îëèñ çàìîíëàðäà, ´ëãàíëàðíèµàëè ì´ìè¸ëàá äàôí ýòèø ðàñì á´ëìàãàí âà³òëàðäà µàì ´íìèëëèîíäàí áèð îäàìíè òèðèêëàéèí ê´ìèøãàí ýêàí. Àììî øóíäàí³´ð³èá éè²ëàãàí ïàéòëàðèì á´ëãàí. ¥àð ñàêêèçòàäàí áèð îäàì




ñàðàòîíäàí ´ëàäè. Àãàð òàøâèø ³èëàäèãàí á´ëñàì, ìåíè ÿøèí óðèáêåòèøè ̧ êè òèðèêëàéèí ê´ìèøëàðè ýìàñ, áàëêè ìåí ñàðàòîíäàí ́ ëèáêåòèøèì êåðàê ýäè.

Àëáàòòà, øóíè íàçàðäà òóòèø êåðàêêè, áó åðäà ãàï ìåíèíãáîëàëèãèì ̧ êè ́ ñìèðëèãèìäà ïàéäî á´ëãàí òàøâèø µà³èäà êåòìî³äà.Àììî êàòòà ¸øäàãè îäàìëàðäà ïàéäî á´ëàäèãàí òàøâèøëàðíèíãê´ï÷èëèãè ó ³àäàð áåìàúíè ýìàñ. Áàëêè êàòòà ñîíëàð ³îíóíèíèáåëãèëàá ³´éèø èìêîíèÿòèãà ýãà á´ëìî³ âà òàøâèø µàìäàõàâîòèðëàðèìèç ó÷óí àíè³ àñîñëàðãà õîòèðæàì èíîíìî³ ó÷óí àí÷àìóääàò õîòèðæàì ÿøàé îëñàêêèíà òàøâèøëàðèìèçíèíã ´íòàäàíò´³³èçòàñèíè áàðòàðàô ýòãàí á´ëàðäèê, áàëêè.

Ëîíäîíäà æîéëàøãàí ýíã ìàøµóð “Ëëîéä” ñó²óðòà êîìïàíèÿñèê´ïãèíà îäàìëàðíèíã µàð çàìîíäà ñîäèð á´ëàäèãàí íàðñàëàðäàíòàøâèøëàíèøãà ìîéèëëèêëàðèäàí ôîéäàëàíèá, íå÷à-íå÷àìèëëèîíëàá äîëëàð èøëàá îëãàíäè. Ñèðàñèíè àéòãàíäà, “Ëëîéä” ´çìèæîçëàðè áèëàí ´çèãà õîñ áèòèì òóçäè: ýµòèìîëëèãèäàíòàøâèøëàíà¸òãàí µàëîêàò ñîäèð á´ëàäèìè? Àììî óëàð áóíè áèòèìýìàñ, áàëêè ñó²óðòà äåá àéòàäèëàð. ¥à³è³àòäà ýñà áó êàòòà ñîíëàð³îíóíèãà àñîñ ñîëãàí ÷èíàêàì áèòèì-êó. Áó êîìïàíèÿ èêêè þç éèëäàíáåðè ãóðêèðàá êåëìî³äà âà áîðäè-þ, áàøàðèÿò òàáèàòè ´çãàðìàñà, óÿíà ýëëèê àñðëèê èñòè³áîë áèëàí òàúìèíëàíãàí äåÿâåðèíã, áó âà³òäàâîìèäà ó êàòòà ñîíëàð ³îíóíè á´éè÷à îäàìëàð îäàòäà ´éëàãàíäåê,µå÷ µàì òåç-òåç ñîäèð á´ëàâåðìàéäèãàí µàëîêàò ÷î²èäà èëãàðèãèäåêïîéàáçàë, êåìàëàð ̧ êè ñóðãóí ñó²óðòàñè áèëàí øó²óëëàíèá êåëàâåðàäè.

Àãàð êàòòà ñîíëàð ³îíóíèíè áàòàôñèëðî³ ³àðàá ÷è³àäèãàí á´ëñàê,êàøôè¸òèìçäàí ´çèìèç ¸³à óøëàéìèç. Ìàñàëàí, êåëàæàêäàãè áåøéèëäà, õóääè Ãåòòñáóðãäà á´ëãàíèäåê, ³àòòè³ âà ³îíëè æàíãäàèøòèðîê ýòàäèãàí á´ëñàì, áó ìåíè äàµøàòãà ñîëèøèíè áèëàð ýäèì.¤ëèø ýµòèìîëèãà äåá áàð÷à ñó²óðòà ³î²îçëàðèíè òàðòèáãà ñîëãàíá´ëàðäèì. Âàñèÿò ¸çãàí âà èøëàðèìíè òàðòèáãà êåëòèðãàí á´ëàðäèì.Øóíäàé äåãàí á´ëàðäèì: áó æàíãäà ´ëèá êåòèøèì µå÷ ãàï ýìàñ,øóíèíã ó÷óí ³îëãàí âà³òèìíè æóäà ÿõøè ´òêàçèøèì êåðàê. Áèðî³êàòòà ñîíëàð ³îíóíè á´éè÷à òèí÷ëèê âà³òèäà îäàì óìðè ýëëèêäàíýëëèê áåø ¸øãà÷à, õóääè Ãåòòñáóðãäàãè æàíãäà èøòèðîê ýòãàíäàãèêàáè, µàð ëàµçàäà ́ ëèì õàâô ñîëèá òóðàäè. Áó áèëàí àéòìî³÷èìàíêè,òèí÷ëèê âà³òèäà µàð ìèíã îäàìãà ýëëèêäàí ýëëèê áåø ¸øãà÷à øóæàíãäàãè 163000 èøòèðîê÷èäàí µàð ìèíãòàñèãà ò´²ðè êåëãàí÷àëèê´ëèì ò´²ðè êåëàäè.

Áèð êóí ìåí ìèñòåð Ãåðáåðò Õ.Ñýëèíæåð âà õîòèíè ìèññèñÑýëèíæåð áèëàí òàíèøèá ³îëäèì. Óëàð Ñàí-Ôðàíöèñêîäàí êåëèøãàíýêàí. Ìåíãà ìèññèñ Ñýëèíæåð µå÷ ³à÷îí µå÷ íàðñàäàí òàøâèø÷åêìàéäèãàíäåê á´ëèá òóþëäè. Ó ́ çèíè õîòèðæàì âà âàçìèí òóòàðäè.

– ¥å÷ ²àì-òàøâèø ÷åêêàíìèñèç? – ñ´ðàäèì ìåí óíäàí.– ¥àì-òàøâèø äåéñèçìè? – æèëìàéäè õîíèì. – Áèíîéè óìðèì

òàøâèøó ²àìëàðäàí ÷è³ìàé êåëàìàí-êó. Òàøâèø áèëàí êóðàøèøíè´ðãàíãóíèìãà ³àäàð ́ í áèð éèëíè ìåí ́ ç ³´ëèì áèëàí ÿðàòãàí ä´çàõäà´òêàçäèì. Ìåí ´çèìãà åòãàí÷à æîíñàðàê âà ³èçè³³îí ýäèì. Äóí¸ê´çèìãà òîðäåê ê´ðèíèá êåòàðäè. ¥àð µàôòàäà ´çèì ÿøàéäèãàí Ñàí-Ìàòåîäàí Ñàí-Ôðàíöèñêîãà õàðèä ³èëãàíè áîðàð ýäèì. Àììî µàòòîêèä´êîíäà µàì é´³ æîéäàí òàøâèø òó²äèðèá îëàðäèì. Èø³èëèá,äàçìîëíè ñó²óðèá ³´éãàí á´ëàé-äà, èø³èëèá õèçìàòêîð áèð ¸³³à÷è³èá êåòèá, áîëàëàð ³àðîâñèç ³îëìàñèí-äà, âåëîñèïåäíè ìèíèá,ê´÷àãà ÷è³èá êåòèøìàñèí-äà, ìàøèíà óðèá þáîðèá, ´ëèá-íåòèá³îëìàãàí á´ëñèí-äà, äåá ́ éëàéâåðàðäèì. Õàðèäèìíèíã ÿðìèíè ³èëàð-




³èëìàñ òàøâèøèìíèíã ç´ðèäàí íà³ ³îðà òåðãà òóøàðäèì. Òèí÷-îìîíëèêíè ê´çèì áèëàí ê´ðàé äåá àâòîáóñãà ÷è³àðäèì-äà, óéãàæ´íàâîðàð ýäèì. Áèðèí÷è ýðèì áèëàí íåãà àæðàøãàíèìãà àæàáëàíìàñàµàì á´ëàäè.

Èêêèí÷è ýðèì µó³ó³øóíîñ. Ó âàçìèí, åòòè ´ë÷àá áèð êåñàäèãàíîäàì, äóí¸íè ñåë áîññà ò´ïè²èãà ÷è³ìàéäè. Ìåí áèð íàðñàäàíòàøâèøëàíèá, áåçîâòàëàíà áîøëàñàì, ó ìåíãà äåéäè: òèí÷ëàí, àçèçàì,êåë, áóíè ́ éëàá ê´ðàéëèê. Õ´ø, ³àíè, ñåí ́ çè íèìàäàí áóí÷à òàøâèø÷åêàÿïñàí? Êåë, êàòòà ñîíëàð ³îíóíèíè èøëàòàéëèê-äà, âàµèìàíã³àí÷àëèê ò´²ðèëèãèíè áèëèá îëàéëèê.

Ìàñàëàí, áèð íàðñà ýñèìäà, áèð êóíè ìàøèíàäà Íüþ-Ìåêñèêîøòàòè, Àëü-Áóêåêå øàµðèäàí Êàðëñáàä ìà²îðàëàðè òîìîí êåòèááîðàðäèê. Òóïðî³ é´ëäà ýäèê, áèðäàí êó÷ëè á´ðîí ê´òàðèëäè. Ìàøèíàþðîëìàé ³îëäè, èâèãàí é´ëäà ²èëäèðàê ÷èðèëëàá àéëàíàð âà ñèðïàíàðýäè, õîëîñ. Ðóëíè ñèðà áîø³àðèá á´ëìàñäè. Á´ðîí áèçíè é´ë ÷åòèãàó÷èðèá þáîðèøèãà àìèí á´ëäèì. Ëåêèí ýðèì ôà³àò áèòòà ãàïíèãàïèðàðäè. Ìåí æóäà ñåêèí þðàìàí, µå÷ áèð ¸ìîí íàðñà á´ëèøèìóìêèí ýìàñ. ¥àòòî á´ðîí ìàøèíàíè ó÷èðèá þáîðãàí òà³äèðäà µàì,êàòòà ñîíëàð ³îíóíèãà ê´ðà áèç æàáðëàíìàéìèç. Óíäàãè õîòèðæàìëèêâà èøîí÷ ìåíãà ´òàðäè.

Áèð êóíè ¸çäà Êàíàäà òî²ëàðèãà ñàôàðãà ÷è³äèê. Òóíäà äåíãèçñàòµèäàí åòòè ìèíã ôóò áàëàíäëèêäà ÷îäèð òèêäèê. Øó ïàéò á´ðîí³´ç²îëèá ³îëñà á´ëàäèìè? Øàìîë ÷îäèðèìèçíè òèëêà-òèëêà ³èëèáòàøëàãóäåê êó÷ëè ýñàðäè. Àð³îíëàð áèëàí åðãà ³î³èëãàí õîäàëàðãàìàµêàìëàíãàí á´ëèøèãà ³àðàìàé, áèðäàí ÷îäèð øàìîëãà äîøáåðîëìàé, ÷àé³àëà áîøëàäè. Äàµøàò è÷èäà ÷îäèðíèíã ó÷èá êåòèøèíèêóòàðäèì. Àììî ýðèì ÿêêàø äåðäè: òàøâèøëàíìà, æîíèì, ̧ íèìèçäà“Áðþñòåð” åòàê÷èëàðè áîð, óëàð ´çëàðèíèíã èøëàðèíè ÿõøèáèëèøàäè. Óëàð îëòìèø éèëäàí áó¸í áó òî²ëàðäà ÷îäèð òèêèáêåëàÿïòèëàð. Øóí÷à éèëäàí áó¸í áèòòà µàì ÷îäèðíè á´ðîí³´ç²àòîëìàãàí. Áóíèíã óñòèãà, êàòòà ñîíëàð ³îíóíèãà áèíîàí, áóòóíäà ÷îäèðíè á´ðîí ó÷èðîëìàéäè. Ó÷èðãàíäà µàì áèç áîø³àñèãà ́ òèáîëàìèç. Øóíèíã ó÷óí òèí÷ëàí, ´çèíãíè áîñ...

Áèð íå÷à éèë ìó³àääàì Êàëèôîðíèÿíèíã áèç ÿøàéäèãàí ³èñìèäàïîëèîìèåëèò (àñàá ôàëàæè) òàð³àäè. Èëãàðè á´ëãàíäà, àëáàòòà,âàµèìàãà òóøãàí á´ëàðäèì. Àììî ýðèì ìåíè ´çèìíè áîñèøèìíèàéòäè. Áèç áàð÷à ýµòè¸ò ÷îðàëàðèíè ê´ðäèê: áîëàëàðíè îäàì ò´ï á´ëèáòóðãàí æîéëàðãà ÿ³èí é´ëàòìàäèê, íà ìàêòàáãà, íà êèíîãà þáîðàðäèê.Ñî²ëè³íè ñà³ëàø ìàµàëëèé äåïàðòàìåíòèäàí áèëäèêêè, µàòòîÊàëèôîðíèÿäà ³à÷îíëàðäèð ñîäèð á´ëãàí äàµøàòëè ´ëàòäà µàììàñèá´ëèá 1835 íàôàð áîëà êàñàëãà ÷àëèíãàí, îäàòäà î²ðèãàíëàð ñîíè200–300 àòðîôèäà á´ëàð ýäè. Áó ðà³àìëàð ³àí÷àëèê äàµøàòëèá´ëìàñèí, êàòòà ñîíëàð ³îíóíèãà áèíîàí áîëàëàðèìèçíèíãêàñàëëèêêà ÷àëèíèø ýµòèìîëè æóäà îç ýäè.

“Êàòòà ñîíëàð ³îíóíèãà ê´ðà, áóíäàé á´ëìàéäè” .Òàøâèøëàðèìíèíã 90 ôîèçèäàí õàëîñ á´ëèøèì âà µà¸òèìíèíã ñ´íããèéèãèðìà éèëèíè áàð÷à äàäèë îðçóëàðèì óøàëãàí ìàíà øóíäàé òèí÷âà îñóäà ´òêàçèøãà ¸ðäàì áåðãàí ñåµðëè èáîðà øó á´ëàäè.

Òàøâèøëàíèø îäàòèäàí õàëîñ á´ëèø ó÷óí ³óéèäàãè ³îèäàãà ðèîÿ³èëèíã:

£îèäà 3:Êåëèíã, èøíèíã ìîµèÿòèíè ê´ðèá ÷è³àéëèê âà ´çèìèçäàí

ñ´ðàéëèê: ìåíäà íîòèí÷ëèê êåëòèðèá ÷è³àðóâ÷è âî³åà µà³è³àòàí µàìñîäèð á´ëèøè ýµòèìîëè ³àíäàé?




IX á î á

ÒÀ£ÄÈÐÃÀ ÒÀÍ ÁÅÐÈÍÃ

Áîëàëèãèìäà Ìèññóðèíèíã øèìîëè-²àðáèäàãè ýñêè òàøëàíäè³¸²î÷ óéíèíã ÷îðäî²èäà áîëàëàð áèëàí ´éíà¸òãàí ýäèì. ×îðäî³äàíòóøà¸òèá, áèð ëàµçà î¸²èìíè äåðàçà ðàµèãà ³´éäèì âà ïàñòãà ñàêðàäèì.×àï ³´ëèìíèíã ê´ðñàòêè÷ áàðìî²èäà óçóãèì á´ëàðäè. Ñàêðà¸òãàíâà³òèìäà ó ìèõ ³àëïî³÷àñèãà èëèíèá ³îëäè âà áàðìî²èì óçèëèá òóøäè.

Î²ðè³äàí ³è÷³èðèá þáîðäèì. Àçáàðîéè äàµøàòãà òóøãàíèìäàí´ëèøèìãà ÷èïïà-÷èí èøîíãàí ýäèì. Áèðî³ ÿðàì áèòèá êåòãàíèäàíêåéèí áó áîðàäà áîø³à áèðîí ìàðòà îçîð ÷åêìàäèì. Áóíäà ³àíäàéìàúíî áîð ýäè? Ìåí µà³è³àòíè òàí îëãàí ýäèì. Ýíäè ÷àï ³´ëèìäààòèãè ò´ðòòà áàðìî²èì áîðëèãèãà îéëàá ýúòèáîð áåðìàéìàí.

Áèð íå÷à éèë ìó³àääàì Íüþ-Éîðê ìàðêàçèäàãè îôèñ áèíîëàðèäàíáèðèäà þê÷è ëèôòäà íîçèì á´ëèá èøëàéäèãàí áèð îäàì áèëàíòàíèøèá ³îëäèì. Óíèíã ÷àï ³´ëèíèíã ïàíæàñè é´³ëèãèíè ê´ðäèì,áó óíè òàøâèøãà ñîëàäèìè, äåá ñ´ðàäèì.

“¥å, é´³, – äåäè ó, – ìåí áóíè äåÿðëè ́ éëàìàéìàí. Óéëàíìàãàíìàíâà íèíàãà èï ´òêàçà¸òãàíèìäàãèíà ïàíæàì é´³ëèãè ýñèìãà òóøàäè”.

Áîðäè-þ, áèç íî÷îð àµâîëãà òóøèá ³îëñàê, µàéðàòîìóç òåçëèê áèëàí³àðèéá µàð ³àíäàé âàçèÿòãà ê´íàìèç. Áèç óíãà ìîñëàøàìèç âà óíèýñäàí ÷è³àðàìèç.

Ìåí ê´ïèí÷à áèð áèòèêíè ´éëàéìàí, óíè ÃîëëàíäèÿíèíãÀìñòåðäàì øàµðèäàãè XV àñð Æîìåñè õàðîáàëàðèäàí ´³èãàí ýäèì:“Áó øóíäàé. Áîø³à÷à á´ëèøè ìóìêèí ýìàñ”.

Ñèç µàì, ìåí µàì ´ç µà¸òèìèçäà íå÷à ìàðòàëàá ´çãàðòèðèáá´ëìàéäèãàí íî³óëàé âàçèÿòëàðãà òóøèá ³îëàìèç. Óëàð áîø³à÷àá´ëèøè ìóìêèí ýìàñ. Áèç òàíëàø èìêîíèãà ýãàìèç: ¸ µà³è³àòíè³àáóë ³èëèøèìèç âà ÿíãè âàçèÿòãà ìîñëàøèøèìèç ̧ êè èñ¸í ê´òàðèá,´ç µà¸òèìèçíè áàðáîä ýòèøèìèç ìóìêèí âà ýµòèìîë, áó àñàáëàðèìèçáàðäîø áåðîëìàñëèãè áèëàí òóãàéäè, âàññàëîì.

Ìàíà ñèçãà Óèëüÿì Æåéìñíèíã äîíî ìàñëàµàòè: áîð íàðñàíèµîçèðæàâîáëèê áèëàí ³àáóë ³èëèíã, äåãàí ýäè ó. Ð´é áåðãàííè ³àáóë³èëèø µàð ³àíäàé ìóñèáàò î³èáàòëàðèíè áàðòàðàô ýòèø òîìîí³´éèëãàí áèðèí÷è ³àäàì µèñîáëàíàäè.

Îðèãîí øòàòè, Ïîðòëàíä øàµðèäàí Ýëèçàáåò Êàíèëåé ´çèíèíã³àé²óëè òàæðèáàñèäà áó ôèêðíèíã ò´²ðèëèãèãà èøîí÷ µîñèë ³èëäè.Ìåí óíäàí ÿ³èíäàãèíà óøáó ìàêòóáíè îëäèì.

Àìåðèêà Øèìîëèé Àôðèêàäàãè ³óðîëëè êó÷ëàðèìèç ²àëàáàñèíèáàéðàì ³èëãàí êóíäà, – äåá ¸çàäè õîíèì, – ìåíãà ìàõñóñ õàáàðíîìàêåëäè. Óíäà äóí¸äàãè µàììà íàðñàäàí îðòè³ ñåâóâ÷è æèÿíèìíèíãµàðáèé µàðàêàòëàð âà³òèäà áåäàðàê êåòãàíè àéòèëãàíäè. Ê´ï ́ òìàé ÿíàáèð õàáàðíîìà êåëäè. Óíäà æèÿíèìíèíã µàëîê á´ëãàíè àéòèëãàíäè.

Ìåí ³àé²óäàí òàìîì á´ëäèì. Øó âà³òãà÷à µà¸òèì æóäà ÿõøèêåòàÿïòè äåá µèñîáëàá êåëàð ýäèì. ¤çèì ñåâãàí èøäà èøëàðäèì.Æèÿíèìíè êàòòà ³èëèøäà ¸ðäàì áåðàðäèì. Ó ¸øëèêêà õîñ á´ëãàíáàð÷à ôàçèëàòíè ´çèäà ìóæàññàì ýòãàíäè.

Ñàúé-µàðàêàòëàðèì çîå êåòìàéäè, ³àí÷à ³èëãàí á´ëñàì, èêêèáàðàâàð á´ëèá ´çèìãà ³àéòàäè, äåá óìèä ³èëàðäèì. Ò´ñàòäàí, ìàíàáó òåëåãðàììà. Ìåí ÿøà¸òãàí äóí¸ îñòèí-óñòóí á´ëäè. Ìåí èøèìíèòàøëàäèì. Ä´ñòëàðèì áèëàí ó÷ðàøìàé ³´éäèì. Áàäãóìîí á´ëèá ³îëäèì.Íèìà ó÷óí êåëèá-êåëèá ìåíèíã æèÿíèì áîøèãà áóíäàé ³èñìàòòóøàäè? Íèìà ó÷óí ³àðøèñèäà áóòóí áîøëè µà¸ò ëàíã î÷èëãàí




øóíäàé ÿõøè áîëà íîáóä á´ëèøè êåðàê? Ìåí áó áèëàí ìóðîñà ³èëàîëìàñäèì. ¢àì-àíäóµèì øó ³àäàð óëêàí ýäèêè, èø-ïèøíèéè²èøòèðèá ³´éèá, ê´ç ¸øëàðèìó àëàìëè õà¸ëëàðãà ê´ìèëèá ¸òèøãà³àðîð ³èëäèê.

Ìåí ñòîëèìíè òàðòèáãà ñîëèá, ýíäè êåòèøãà µîçèðëàíà¸òãàí µàìýäèìêè, áèðäàí ê´çèì óíóò á´ëãàí áèð ìàêòóáãà òóøäè. Áó õàòíèýíäèëèêäà µàëîê á´ëèá êåòãàí æèÿíèì ¸çãàí ýäè. Ó áó õàòíè ìåíãà áèðíå÷à éèë ìó³àääàì îíàì âàôîòèäàí êåéèí ̧ çãàíäè. “Àëáàòòà, áó áàð÷àìèçó÷óí î²èð é´³îòèø á´ëäè, – äåá ¸çãàíäè ó. – Àéíè³ñà, ñèç ó÷óí. Àììîáèëàìàí, ñèç ðóµèíãèçíè òóøèðìàéñèç”. Ìåí áó õàòíè ³àéòà-³àéòà´³èäèì. Íàçàðèìäà, ó ¸íãèíàìäà ´òèðãàíäàé. Íàçàðèìäà, ó ìåíãà íèìàó÷óí ́ ðãàòãàí íàðñàëàðèíãèçíè ́ çèíãèç ³èëìàéñèç? Íèìà á´ëãàíäà µàìáàðäîø áåðèíã âà ðóµèíãèçíè òóøèðìàíã. ¢àì-³àé²óíãèçíè òàáàññóìáèëàí ÿøèðèíã-äà, îë²à áîðèíã, äåãàíäàé òóþëäè.

Ñ´íã ìåí èøãà ³àéòèøãà ³àðîð ³èëäèì. Èñ¸í ê´òàðèø âà ²àì-àíäóµ ÷åêèøíè ò´õòàòäèì. ¤ç-´çèìãà äåäèì: “Á´ëàð èø á´ëäè. Ìåíáóíè ´çãàðòèðà îëìàéìàí. Àììî æèÿíèì èñòàãàíäåê á´ëà îëàìàí âàîë²à þðà îëàìàí. ¤çèìíèíã áîð áèëèìèì âà ²àéðàòèìíè èøãà³àðàòäèì. Ìåí àñêàðëàðãà, áîø³à îäàìëàðíèíã áîëàëàðèãà õàòëàð ̧ çàðýäèì. Êå÷³óðóí êóðñëàðãà ³àòíàðäèì.

ßíãè ìàø²óëîòëàð âà ÿíãè ä´ñòëàð òîïäèì. Ìåíäà øóíäàé ́ çãàðèøñîäèð á´ëãàíèãà ´çèì µàì èøîíàðäèì. Ìåí ´òìèøäàí àôñóñëàíìàé³´éäèì âà ´øàíäàí áó¸í áåãèäèð ÿøàá êåëàÿïìàí. Õóääè æèÿíèìèëòèìîñ ³èëãàíèäåê, ìåíèíã µàð áèð êóíèì øîäëèêêà ò´ëà. ¥à¸òáèëàí ìóðîñàãà êåëèá îëäèì. Òà³äèðèìãà òàí áåðäèì. Ýíäè ìåí µàðäîèìãèäåê ÿíàäà ìàçìóíëèðî³, ÿíàäà ò´êèñðî³ µà¸ò êå÷èðàÿïìàí”.

Îðèãîí øòàòè, Ïîðòëàíä øàµðèäàí Ýëèçàáåò Êàííëåé áèçëàðýðòàìè, êå÷ìè ́ ðãàíèøèìèç êåðàê á´ëãàí íàðñàãà ́ ðãàíäè: ìó³àððàðíè³àáóë ³èëèø âà ó áèëàí µèñîáëàøèø. “Áó øóíäàé. Áîø³à÷à á´ëèøèìóìêèí ýìàñ”. Áóíãà ́ ðãàíèøíèíã ́ çè á´ëìàéäè. ¥àòòî ³èðîëëàð µàìµà³è³àòíè ´çëàðèãà ìóòòàñèë ýñëàòèá òóðèøëàðè êåðàê. Áóêèíãåìñàðîéèäàãè ìàðµóì Ãåîðã V êóòóáõîíàñèíèíã äåâîðèäàãè ðàìêàäàøóíäàé ñ´çëàð îñèá ³´éèëãàí: “Ìåíãà èìêîíè á´ëìàãàí íàðñàíè îðçó³èëìàñëèêíè âà ñîäèð á´ëãàí íàðñàäàí êóéèá-¸íìàñëèêíè ́ ðãàò”. Õóääè´øà ôèêðíè Øîïåíãàóýð ³óéèäàãè ñ´çëàð áèëàí èôîäàëàãàí. “¥à¸òá´éëàá ³èëèíãàí ñàôàð ó÷óí ìóñîôèðíèíã áèñîòèäà èòîàòêîðëèêíèíãêàòòàãèíà çàõèðàñè á´ëìî²è áèðèí÷è äàðàæàëè àµàìèÿò êàñá ýòàäè”.

Ò´²ðè, áèçíèíã áàõòèìèç ¸êè áàõòñèçëèãèìèç ôà³àò ìóàéÿíâàçèÿòëàðãàãèíà áî²ëè³ ýìàñ. Òóé²óëàðèìèç àéíàí óëàðãà ³àíäàéì´ëæàë ³èëãàí á´ëñàê, ´øàíè àíè³ëàéäè. Èñî àéòãàí ýäèêè, “Àðøèàúëî ³àëáèìèçäàäèð”. Áèíîáàðèí, Õóäî µàì ³àëáèìèçäà æîéëàøãàí.Áîðäè-þ, áèç ìàíà øóíäàé çàðóðèÿòãà àòî ýòèëãàí ýêàíìèç, áàð÷àìèçµàëîêàòó ôîæèàëàðíè áîøäàí êå÷èðèøèìèç µàì ìóìêèí, óëàð óñòèäàí²àëàáà ³èëèøèìèç µàì ìóìêèí, øó áèðèí÷è èìêîíèÿòëàðèìèçäàíóñòóíëèê ³èëà îëàäèãàíäàé á´ëèá ê´ðèíèøè ìóìêèí, àììî áèçäàøóíäàé µàéðàòîìóç áîòèíèé êó÷ëàð ÿøèðèíêè, àãàð áèç óëàðäàíôîéäàëàíñàê, µàììàñèãà áàðµàì áåðèøèìèçäà ³´ë êåëàäè. Áèç ́ çèìèç´éëàãàíäàí ê´ðà µàì êó÷ëèìèç. Ìàðµóì Áóò Òàðèíãòîí ÿõøè ê´ðãàíáèð ãàï áîð ýäè: “Äóí¸äà ôà³àò áèð íàðñà – ê´ðëèêäàí áîø³à µàììàíàðñàãà ÷èäàé îëàìàí. Ê´ðëèêêà àñëî òî³àòèì é´³”.

Òàðèíãòîí ̧ øè îëòìèøäàí îøãàíäà áèð êóíè åðäàãè ãèëàìãà ³àðàáòóðèá, ãèëàì ´ðíèäà ÷àïëàøèá êåòãàí áèð äî²íè ê´ðàäè. Ó ãèëàìãóëëàðèíè àæðàòîëìàäè. Ó øèôîêîðãà áîðäè âà ôîæèàäàí õàáàðäîðá´ëäè. Ó ê´ð á´ëìî³äà ýêàí. Ê´ï ´òìàé èêêèí÷è ê´çèãà íàâáàò




êåëàðêàí. Ó µàììàäàí ê´ðà ê´ïðî³ ³´ð³èá þðãàí íàðñà ñîäèðá´ëãàíäè.

Õ´ø, áó áàð÷à ýµòèìîë òóþëãàí ìóñèáàòëàð è÷èäà ýíã ¸ìîíèãàÒàðêèíãòîí ³àíäàé ìóíîñàáàò áèëäèðäè? “Àíà, õîëîñ. Áó òàìîì äåãàíè”,äåá òà³äèðãà òàí áåðèá ³´ÿ ³îëäèìè? É´³. £óâíî³ êàéôèÿòè ñà³ëàíèá³îëãàíèãà óíèíã ´çè µàì µàéðîí ³îëãàí á´ëñà, íå àæàá. Ó µàòòî àñêèÿ³èëàð ýäè. Ê´ç îëäèäàãè äî²ëàð óíèíã ²àøèãà òåãàðäè. Äî²ëàð íèãîµèîëäèäà ñóçèá þðàð âà ê´çëàðèíè ³îïëàá îëàðäè. Áèðî³ µàììàñèäàí éèðèãèïàéäî á´ëãàíäà ó äåðäè: – “Ñàëîì! ßíà áîáîìèç ìàðµàìàò ³èëèáäèëàð-äà. £èçè³. Áóíäàé àæîéèá òîíãäà ó ³à¸³³à é´ë îëäèéêèí?!”

£àéòà ê´ðèøãà óìèä ³èëèá, Òàðêèíãòîí áèð éèëäà ´í èêêèìàðòàäàí îðòè³ îïåðàöèÿíè áîøèäàí ́ òêàçèøèãà ò´²ðè êåëäè, òà²èíî²ðè³íè ́ ëäèðèø é´ëè áèëàí. Ó áóíäàí íîëèðìèäè? Øóíäàé á´ëèøèêåðàêëèãèíè ó áèëàðäè. Áóíäàí ³î÷èá á´ëìàñëèêíè ó áèëàðäè, øóáîèñ àçîáíè êàìàéòèðèøíèíã ÿãîíà é´ëè – óíè ìàðäîíà òóðèá³àðøè îëèø ýäè. Ó ¸ë²èç á´ëìàäà ¸òèøäàí âîç êå÷äè âà áîø³àáåìîðëàð áèëàí ìóíîñàáàòäà á´ëèøè ìóìêèí á´ëãàí óìóìèé á´ëìàãà´òêàçèøëàðèíè èëòèìîñ ³èëäè. Ó áåìîðëàð ðóµèíè ê´òàðèøãà µàðàêàò³èëàðäè. Ó áèðèí-êåòèí ÿíãè-ÿíãè îïåðàöèÿëàðíè ´òêàçèøè êåðàêá´ëãàí, µóøè µàëè òàìîìàí ´çèäà á´ëãàí âà³òäà óíèíã æóäà îìàäèêåëãàíè µà³èäà ´çèãà ýñëàòèá ³´éèøãà µàðàêàò ³èëàðäè. “Ãàï é´³, –äåðäè ó, – Ãàï é´³, µîçèð ôàí µàòòî èíñîí ê´çèäåê íîçèê àúçîíèµàì îïåðàöèÿ ³èëèøãà ³îäèð”. Áîø³à îäàì á´ëãàíäà ´í èêêè ìàðòàîïåðàöèÿíè áîøäàí ´òêàçãàíäàí âà ê´ðëèê áèëàí ò´³íàøãàíäàíêåéèí ³àòòè³ àñàáèé µîëàòãà òóøãàí á´ëàð ýäè. Òàðêèíãòîí ýñàáóíäàé äåðäè: “¤çèìíèíã áó òàæðèáàìíè áîø³à áàõòëèðî³ òàæðèáàãààëèøìàãàí á´ëàð ýäèì”. Òàæðèáà óíè µà¸òíè ³àáóë ³èëèøãà ́ ðãàòãàíýäè. Òàæðèáà óíè ÿíà øó íàðñàãà ´ðãàòãàí ýäèêè, µà¸ò óíãà èíúîìýòèøè ìóìêèí á´ëãàíäàí áîø³à µå÷ áèð íàðñà óíèíã èðîäàñèäàíîðòè³ ýìàñ. Òàæðèáà ÿíà øó íàðñàíè ́ ðãàòãàí ýäèêè, Ìèëòîí ñ´çëàðèáèëàí àéòãàíäà, “Ê´ð á´ëèá ³îëãàí îäàì áàõòñèç ýìàñ, ê´ðëèêêà÷èäàé îëìàãàí îäàì áàõòñèçäèð”.

Ñàðà Áåðíåðíè êèì òàíèìàéäè – óíè èëîµèé à¸ë äåéèøàðäè,áóíäàí òàø³àðè, ó áîðèãà áàðàêà äåÿ òà³äèðãà òàí áåðãóâ÷èëàð ó÷óí¸ð³èí ìèñîë µàìäèð. ßðèì àñð ò´ðòòàëà ³èòúà òåàòð ñàµíàëàðèíèíã³èðîëè÷àñè á´ëèá êåëäè. Ó äóí¸äàãè ýíã ýúçîçëè àêòðèñàëàðäàí áèðèýäè. Ó åòìèø áèð ̧ øãà êèðãàíèäà áîð-é´²èäàí àæðàëäè – õîíàâàéðîíá´ëäè, óíèíã øèôîêîðè, ïàðèæëèê ïðîôåññîð Ïàööè ýñà óíèíãî¸²èíè êåñèøãà ò´²ðè êåëàäè äåãàí õàáàðíè ýúëîí ³èëäè. Àòëàíòèêàîð³àëè ñà¸µàò ³èëà¸òãàíèäà á´ðîí ïàéòè éè³èëèá òóøãàí âà î¸²èíè³àòòè³ ëàò åäèðèá îëãàíäè. Ëàò ôëåáèòãà àéëàíäè. Î¸²è øèøèá êåòäè.Î²ðè³ êó÷àéãàíäàí-êó÷àéèá áîðàðäè âà äîêòîð óíãà î¸²èíè êåñèøçàðóðëèãèíè àéòäè. Øèôîêîð ³èçè³³îí èëîµèé Ñàðàãà áóíäàéîïåðàöèÿ çàðóðëèãè µà³èäà ãàïèðãàíèäà ´çè ³àíäàéäèð äàµøàòãàòóøãàíäè. Áó õàáàðíè ýøèòèá, àðòèñò õîíèì ³àòòè³ òàëâàñàãà òóøñàêåðàê, äåá ́ éëàãàíäè. Áèðî³ Ñàðà õîòèðæàì òóñäà äåäè: “Àãàð øóíäàé³èëèø êåðàê á´ëñà, ìàéëè, øóíäàé ³èëèøñèí”.

Óíè îïåðàöèÿãà îëèá êèðèá êåòèøà¸òãàíäà óíèíã ´²ëè éè²ëàðäè.Îíàñè ýñà óíãà ³óâíî³ ³´ë ñèëêèòèá òåòèê îâîçäà äåäè: “Êåòìàéòóð, ìåí äàððîâ ÷è³àìàí”.

Àêòðèñàíè îïåðàöèÿ õîíàñèãà îëèá êåëèøàð ýêàí, ó ñàµíàäàãè ³àéñèäèðáèð ðîëèíè òàêðîðëàá áîðàðäè. Êèìäèð óíäàí: “¤çèíãèçãà äàëäà áåðèøó÷óí àòàéëàá øóíäàé ³èëàÿïñèçìè?” – äåãàíèäà, ó: “Ìåí äîêòîðëàð âàµàìøèðàëàðãà äàëäà áåðèø ó÷óí øóíäàé ³èëàÿïìàí”, äåãàí.




Îïåðàöèÿäàí êåéèí òóçàëãà÷, Ñàðà áóòóí æàµîí á´éëàá êåçèá ÷è³äèâà ÿíà åòòè éèë òîìîøàáèíëàð îë³èøèãà ñàçîâîð á´ëäè.

Íèìà ó÷óí àâòîìîáèë øèíàëàðè é´ëäà êåòà¸òèá, áàð÷àç´ðè³èøëàðãà áàðäîø áåðàäè? Àââàë-áîøäà ïîêðèøêà èøëàá÷è³àðóâ÷èëàð µàðàêàò ïàéòèäà þçàãà êåëóâ÷è êó÷ëàðãà ÷èäàìëèïîêðèøêàëàð èøëàá ÷è³àðãàíëàð. Àììî áóíäàé øèíàëàð óçî³÷èäàìàãàí âà éèðòèëèá êåòãàí. Êåéèí óëàð çàðáàëàðíè þòóâ÷èïîêðèøêàëàð èøëàá ÷è³àðà áîøëàãàíëàð.

Àãàð çàðáàëàðãà, µà¸ò é´ëèìèçãà ò´øàëãàí òîøëàðãà óðèëèøëàðíèþòèøãà ́ ðãàíñàê, áèç ê´ïðî³ ÷èäàéìèç âà µà¸òäàãè µàðàêàòèìèç ÿíàäàòèí÷ðî³ êå÷àäè.

Áèç ê´ïëàá è÷êè çèääèÿòëàðãà ò´³íàø êåëàìèç. Áèç µàÿæîíëàíàìèç,àñàáèé µîëàòäàí ç´ðè³àìèç. Áîðäè-þ, ³àéñàðëèê ³èëñàê, µà¸òèìèçíèíãà÷÷è³-÷ó÷óêëàðèãà òàí áåðèøäàí á´éèí òîâëàñàê, àââàëèãà ´çèìèçÿðàòãàí ñàðîá äóí¸ñèãà êèðèá ÿøèðèíàìèç-äà, êåéèí à³ëäàí îçàìèç.

Óðóø âà³òèäà ìèëëèîíëàá ´òàêàëàðè ¸ðèëãàí àñêàðëàð ¸ òà³äèðãàòàí áåðèøëàðè, ¸ ç´ðè³èøãà òàí áåðîëìàé ñèíèøëàðè êåðàê á´ëãàí.Ìèñîë òàðè³àñèäà Óèëüÿì Õ.Êàññåìóñ áîøèäàí êå÷èðãàí âî³åàíèîëàéëèê. Íüþ-Éîðêäàãè ìàø²óëîòëàðèìèç âà³òèäà ìóêîôîò îëãàíóíèíã ìàíà áó µèêîÿñèãà ³óëî³ áåðèíã.

“Ñîµèë ìóµîôàçàñèäà õèçìàò ³èëà áîøëàãàíèìäàí ê´ï ́ òìàé, ìåíèÀòëàíòèêà îêåàíè ³èð²î²èäàãè ýíã îëîâëè æîéãà þáîðèøäè. Ìåíèïîðòëîâ÷è ìîääàëàð íîçèðè ýòèá òàéèíëàøäè. Áóíèíã íèìà ýêàíèíèòàñàââóð ³èëà îëàñèçìè? Ìåíè-ÿ? Êðåêåðôóðóøäàí ïîðòëîâ÷èìîääàëàð íîçèðè á´ëñàì-à!

Ìèíã-ìèíã òîííàëàá òðîòèë áèëàí èøëàøíè ´éëàãàíäà¸³ ³îíèììóçëàá êåòàðäè. ¤³èø êóðñè èêêè êóí âà³òíè îëäè. Áèëãàíëàðèìíèíã´çèäàíî³ äàµøàòãà òóøàð ýäèì. Áèðèí÷è òîïøèðè³íè µå÷ ³à÷îí¸äèìäàí ÷è³àðìàéìàí.

Íüþ-Æåðñè øòàòè, Áåéîííà øàµðèäàãè Êåéâåí-Ïîéíòáàíäàðãîµèäà òóìàíëè, ñîâó³ âà ³îðîí²è êóíäà êåìàäàãè áåø ðà³àìëèòðþìãà ìàñúóë ýäèì. Áåø íàôàð þê÷è áèëàí áèðãà ìåí Òþðìãàòóøèøèì êåðàê ýäè. Áó þê÷èëàð ìóøàêäîð éèãèòëàð ýäè, àììî óëàðïîðòëîâ÷è ìîääàëàð µà³èäà µå÷ íàðñà áèëìàñäè. Óëàð î²èð âà æóäàî²èð áîìáàëàðíè þêëàð ýäèëàð, µàð áèð áîìáà è÷èäà áèð òîííàäàíòîðîòèë áîð. Ìàíà áó øàëî³ ð´äàïîíè ³èïè³äàé ó÷èðèá þáîðèø ó÷óíøóíèíã ´çè áåìàëîë êèôîÿ ³èëàðäè. Áîìáàëàð èêêèòà àð³îíäàòóøèðèëàðäè. Ìåí ́ çèì÷à òèíèìñèç òàêðîðëàðäèì: àð³îíëàðäàí áèðèóçèëèá êåòñà, òàìîì! Ýé, Õóäî! £´ð³óâäàí àäîéè òàìîì á´ëãàíäèì.Õóääè òåðàê áàðãèäåê òèòðàðäèì. Î²çèì ³óðèá êåòãàí. Òèççàëàðèìáóêèëèá-áóêèëèá êåòàðäè. Þðàãèì ³èíèäàí ÷è³³óäåê á´ëàðäè. Àììî³î÷èá êåòà îëìàñäèì, áó ³î÷î³ëèê ìåí âà îòà-îíàì ó÷óíøàðìàíäàëèêíè àíãëàòàðäè. Ìåíè îòèá òàøëàøëàðè ìóìêèí ýäè.£î÷èá êåòà îëìàñäèì. Ìåí ³îëèøãà ìàæáóð ýäèì. Þê÷èëàð àæàë þêèáèëàí æóäà ýúòèáîðñèç ìóîìàëà ³èëà¸òãàíëàðèíè ê´ðèá òóðàðäèì.¥àð äà³è³àäà êåìà µàâîãà ó÷èá êåòèøè ìóìêèí ýäè. Ìåí áèð ñîàòìè¸êè óíäàí ê´ïðî³ìè, àíà øóíäàé äàµøàòëè µîëàò è÷èäà á´ëäèì,êåéèí ýñà µóøèìíè æîéèãà ³´éèá, ìóëîµàçà þðèòà áîøëàäèì. ¤çèìãà-´çèì äåäèì: ìåíãà ³àðà, ïîðòëàá êåòñà, õ´ø, íèìà á´ëàäè? Ñåí µå÷íàðñàíè ñåçìàéñàí. Áó ýíã îñîí ´ëèì. Ýñèíãíè éè². Àáàäèé ÿøàá³îëîëìàéñàí. Ñåí ̧ øóíè áàæàðèøèíã êåðàê, ̧ ñåíè îòèá òàøëàéäèëàð.Óíäàí ê´ðà äóðóñòðî³ íàðñàëàðíè ´éëàñàíã-÷è.

Øó òàðè³à ìåí ñîàòëàá ´çèì áèëàí ´çèì ãàïëàøäèì âà îõèðèåíãèë íàôàñ îëäèì. Íèµîÿò, øóíäàé ïàëëà åòèá êåëäèêè, ´çèìíè




òà³äèðãà òàí áåðèøãà ìàæáóð ³èëèá, òàøâèø âà ³´ð³óâëàðèìíèáàðòàðàô ýòäèì. Ìåí áó ñàáî³íè µå÷ ³à÷îí óíóòìàéìàí. ¥îçèð µàìµàð ãàë âàçèÿò òóôàéëè ìåíäà ´çãàðèá á´ëìàñ òàøâèøëàíèø ïàéäîá´ëñà, åëêà ó÷èðèá ³´ÿìàí-äà, ´çèì÷à äåéìàí: “Êåòäèê”. £èçè²èøóíäàêè, áó êðåêåðôóðóøãà µàì ³´ë êåëàðêàí. Óðà! Óðà! Àçàìàòêðåêåðôóðóøãà øàðàôëàð á´ëñèí!

Áàøàðèÿò òàðèõèäà, ñèðàñèíè àéòãàíäà, ôà³àò Ñó³ðîòíèíã ´ëèìè´ç ôîæèàñè áèëàí Èñîíèíã õî÷ãà òîðòèëèøèãà ³àéñèäèð äàðàæàäàò´²ðè êåëàäè. ¤í ìèíã éèëäàí êåéèí µàì îäàìëàð Ïëàòîí òàñâèðëàáêåòãàí áó ´ëìàñ âî³åàäàí µàÿæîíãà òóøãàéëàð. Áèð ³àí÷à àôèíàëèêôó³àðî î¸³ÿëàíã Ñó³ðîòãà µàñàä ³èëèá ñóä ³èëäèëàð âà ´ëèì µóêìè÷è³àðäèëàð. Ä´ñòîíà êàéôèÿòäàãè ³àìî³õîíà ³´ðè³÷èñè óíãà áèðïè¸ëà çàµàð îëèá êåëèá: “Òà³äèð ¸çó³ëàðèãà îñîíãèíà òàí áåðèá ³´ÿ³îëèíã”, äåäè. Ñó³ðîò òà³äèðãà òàí áåðäè µàì. Ó ´ëèìèíè ìó³àääàñ,ôàðàµáàõø áèð íàðñàäàé ìàðäîíà ³àðøè îëäè.

£îèäà 4:Òà³äèðãà òàí áåðèíã.

Äàâîìè áîð

Óøáó àñàð ¤çáåêèñòîí ìóñòà³èë áîñìà ÎÀÂ âà àõáîðîò àãåíò-ëèêëàðèíè ³´ëëàá-³óââàòëàø âà ðèâîæëàíòèðèø æàìèÿò ôîíäè òî-ìîíèäàí àæðàòèëãàí ãðàíò àñîñèäà òàé¸ðëàíäè.




Áàäèèéëèê ìåçîíëàðèíèíã óìðçî³ëèãèÓëó²áåê ¥àìäàì ÀÄÀÁÈÉ ÆÀÐÀ¨Í

¤ë÷îâ µà¸òíèíã ́ çèäà ìóæàññàì. Çåðî, ó òèðèêëèêíèíã øàðòè µèñîáëàíà-äè. ×óíîí÷è, µàð ñîíèÿäà áåìèííàò ñèìèðà¸òãàíèìèç µàâîíèíã òàðêèáèäàêèñëîðîä, àçîò, êàðáîíàò àíãèäðèä êàáè ìîääàëàð ìàâæóä á´ëèá, áèðèíèíãµèññàñè áîø³àñèíèíã ýâàçèãà áèð ôîèçãèíà á´ëñèí ́ çãàðñà, åð þçèäàãè µà¸òãà³èðîí êåëèøèíè õèìèÿ ôàíè áîò-áîò ó³òèðàäè. Àãàð ³è¸ñíè áàäèèé àäàáè¸òñîµàñèãà ê´÷èðàäèãàí á´ëñàê, àéòèø æîèçêè, µàð ³àíäàé þêñàê áàäèèÿòíèíãµàì ́ çèãà ÿðàøà áîòèíèé ìóòàíîñèáëèãè ìàâæóä. Áóíäàé ìóòàíîñèáëèãè á´ëìà-ãàí àäàáèé àñàð ´çèãà é´ë òîïèá êåòîëìàéäè. Äåìàê, ìóíà³³èäíèíã ´ðãàíèøµàäàôè1 µèñîáëàíìèø øåúð ̧ êè µèêîÿ ´ç òàáèàòèãà ê´ðà çàðãàðîíà ìåçîíëàðàñîñèäà ÿðàòèëàð ýêàí-äà.

Ñ´íããè âà³òëàðäà ́ çáåê òàí³èä÷èëèãèäà áàúçàí áàäèèé àñàðãà áàµî áåðèøèøèäà ïîñòìîäåðíèçì êàéôèÿòèãà ê´ð-ê´ðîíà òà³ëèä ñåçèëàäè. Ïîñòìîäåð-íèçìäà ÿõëèò âà óñòèâîð µà³è³àò ïàð÷àëàíèá êåòàäè-äà, ́ ðíèäà µàììàíèíã ́ çµà³è³àòè, ´ç ³àðàøè ïàéäî á´ëàäè. Áàäèèé àñàðíè áàµîëàøäà áó µîë ìàúëóììàúíîäà ³´ë êåëèøè ìóìêèí. Ëåêèí óíè ÿêêàþ ÿãîíà äàñòóðèëàìàë ³èëèá,µàììà íàðñàäà âà µàð æîéäà íó³óë øàõñèé “µà³è³àò”íè µèìîÿ ³èëèøãà îäàò-ëàíèø îáúåêòèâ ðåàëëèêêà ðàµíà ñîëèøè òóðãàí ãàï. Äàðµà³è³àò, ÿðàòèëãàíáàäèèé àñàðíè µà³è³èé áàµîñèíè áåðèø î²èð þìóø. £àåðäà ñóáúåêòèâëèãó³àåðäà îáúåêòèâ íó³òàè íàçàð ê´ïðî³ ýêàíëèãèíè àíãëàø, èäðî³ ³èëèø µàðêèìíèíã µàì ³´ëèäàí êåëàäèãàí èø ýìàñ. Ïðåçèäåíòèìèç ÿ³èíäà ¤çáåêèñòîí¨çóâ÷èëàð óþøìàñè îëäèãà ³´éãàí äàúâàòíîìàñèäà: “Áóíäàé âàçèôàíè ́ ç çèì-ìàñèãà îëàäèãàí êèøèëàð, ìåíèíã íàçàðèìäà æóäà î²èð âà ìóøêóë èøíè ´ççèììàñèãà îëãàí á´ëàäè. Íåãà äåãàíäà èíñîííèíã µèññè¸òëàðè, óíèíã ÷åêñèçðóµèé îëàìèíè òàñâèðëàá áåðàäèãàí, íå-íå áóþê äîíèøìàíäëàð µàì îæèç³îëãàí áó µà¸òíèíã àçàëèé âà àáàäèé ñàâäîëàðèíè àêñ ýòòèðàäèãàí èæîä ñîµà-ñèäà ³àíäàéäèð ìåçîí âà ìåú¸ðëàð ìåõàíèçìèíè èøëàá ÷è³èøíèíã ́ çè ³èéèííàðñà” äåÿ àëîµèäà ó³òèðèëèøè áåæèç ýìàñ.

ß³èíäà ¤çÔÀ íèíã “Òèë âà àäàáè¸ò” èíñòèòóòèäà êå÷ãàí èëìèé äèññåð-òàöèÿëàð ìóµîêàìàñè àñíîñèäà áèð øåúð óñòèäà ³èç²èí áàµñ-ìóíîçàðà á´ëèá´òäè. Øåúðíèíã “ðàíã-ð´éè”äàí, áàäèèé ñàíúàòëàðè òàáèàòèäàí ³àíäàé ìàú-íî àíãëàòèøè øóíäî³ ê´ðèíèá òóðãàíèãà ³àðàìàé, ̧ ø òàä³è³îò÷è ́ ç òàë³è-íèíè ç´ð áåðèá µèìîÿ ³èëèøäà äàâîì ýòäè. Á´ëàæàê îëèìãà “Àõèð øåúðäàñèç àéòà¸òãàí ìàçìóí é´³. Àêñèí÷à, óíäà ³´ëëàíãàí òàøáåµëàð µàì ñèç ê´ðñà-òà¸òãàí òîìîííèíã òàìîìèëà òåñêàðèñèãà èøîðà ³èëèá òóðèáäè. “Øåúðíè µàðõèë òàë³èí ³èëèø äåãàíè ê´íãëèíãèç íèìàíè òóñàñà, ´øàíè àéòàâåðàñèç,äåãàíè ýìàñ, àõèð” äåá µàì ê´ðèëäè. Ëåêèí äèññåðòàíòíèíã áåðãàí æàâîáèòàõìèíàí ³óéèäàãè÷à æàðàíãëàäè: “Ó ñèçíèíã µà³è³àòèíãèç ýäè. Áóíèñè ýñàìåíèêè”.

Ê´ðèíèá òóðãàíèäåê, èæîä äóí¸ñèäàãè ìåçîí âà ìåú¸ðëàðäàí áåõàáàðëèêàíà øóíäàé êóðàêäà òóðìàéäèãàí ìóíî³àøàþ òîðòèøóâëàðãà ñàáàá á´ëàð ýêàí.

Ýíäè ä´ïïèíè îëèá ³´éèá ´éëàá ê´ðàéëèê: íàµîòêè, ôèêðèé ýðêèíëèêäåãàíè áåáîøëèê á´ëñà? Íàµîòêè, áèçíèíã åòèá êåëãàí æîéèìèç øó á´ëñà –

Áàäèèéëèê ìåçîíëàðèíèíãóìðçî³ëèãè

1 ¥ à ä à ô – îáúåêò.



Áàäèèéëèê ìåçîíëàðèíèíã óìðçî³ëèãèÓëó²áåê ¥àìäàì

´ç áèëèìñèçëèãèìèçíè ñîõòà âà ñà¸ç ïëþðàëèçì ýòàãè áèëàí ̧ ïèøãà óðèíñàê?Øàõñàí ìåí ìóàéÿí áàäèèé àñàð µà³èäà þçòà îäàìíèíã þç õèë ôèêð áèëäè-ðèøèíè µàð äîèì µàì ́ çèíè î³ëàéäèãàí òóòóì, æóäàÿì èæîáèé µîë äåÿ áàµî-ëàé îëìàéìàí. (Áåäèëíèíã áèð ò´ðòëèê áîðàñèäà ³èð³òà îäàìíèíã ³èð³ õèëôèêðèäàí êåéèí ³èð³ áèðèí÷èñèíè èçµîð àéëàãàíè áèëàí áî²ëè³ ðèâîÿòíèóíóòìàãàíèì ìåíè ôèêðëàøäàí ò´õòàòãàíè é´³.)

Ñèðàñè, áèòòà àñàð µà³èäà µàììàíèíã ´ç ³àðàøè áîðëèãè ²îÿò òàáèèé.×óíêè µàð êèì µàð õèë îòà-îíàäàí òó²èëàäè. Áó – áèîëîãèê îìèë. Âà ´øàµàð êèì µàð õèë ìîääèé âà àõáîðîò øàðîèòèäà âîÿãà åòàäè. Áó – èæòèìîèéîìèë. Ó÷èí÷è îìèë áó – µàð áèð èíñîííèíã ðóµèé ìàúíàâèé ́ çàãè âà òàðáè-ÿñè áèëàí áî²ëè³. Ìàíà øóëàðíèíã áàð÷àñè áèðëàøèá èíñîííè øàêëëàíòè-ðàäè. Àäàáè¸òíè µàð êèìíèíã òóðôà õèë òóøóíèøè, àââàëî, àíà øó ñàáàá-ëàðãà áî²ëè³. Ëåêèí áó äåãàíè ó ¸êè áó áàäèèé àñàðíè ³´ëèãà îëãàí êèøèà³ëó µóøèãà íèìà êåëñà, øóíè àéòèø µó³ó³èãà ýãà äåãàíè ýìàñ-äà. Àñëî.×óíêè µàð ³àíäàé øåúð èñòàëãàí÷à ìàæîçèé á´ëèøèãà ³àðàìàé, ÿðàòèëèøàñíîñèäà áèðìóí÷à êîíêðåò ìàúíîíè èôîäàëàøãà ³àðàòèëãàí á´ëàäè. ßúíèóíèíã ³óðèëèøèäàí òîðòèá, øó èíøîîòäà èøòèðîê ýòà¸òãàí µàð áèòòà ñ´ç,áàäèèé ñàíúàòëàð – µàììà-µàììàñè ³àéñèäèð òîìîíãà èøîðà ³èëèá òóðàäè.Õóääè áåãîíà þðòãà ¸ øàµàðãà áîðèá ³îëãàíèíãèçäà ñèçãà é´ë ê´ðñàòèáòóðãàí áåëãèëàð êàáè. ¥å÷ ³àéñè ́ ³óâ÷èíèíã, áèðëàì÷è, àíà øó áåëãèëàðíèàëìàøòèðèøãà, èêêèëàì÷è, ́ çèãàãèíà ìàú³óë èøîðàòëàðíè øàðµëàá ́ òèø-ãà µà³³è é´³. Ìàúëóì àñàð µà³èäà ´³óâ÷èíèíã ôèêðè µàð õèë á´ëèøèìóìêèí. Áóíè ³àáóë ³èëàìèç. Ôà³àò áèòòà øàðòè áîð: áàäèèé àñàð áî²äàíêåëñà, ´³óâ÷èíèíã ôèêðè òî²äàí êåëìàñèí. ¤³óâ÷èíèíã ´çèãà õîñ á´ëãàíôèêðè àãàð àñàð ê´ðñàòèá òóðãàí é´íàëèøäàí òàìîìèëà áîø³à òàðàôãà ³àðàáòóðãàí á´ëñà, äåìàêêè, áó ³àðàø ́ çè÷à ÿõøè, îðèãèíàë á´ëèøèãà ³àðàìàé,íî´ðèí µèñîáëàíàäè. Èñòàëãàí àñàð µà³èäàãè áèçíèíã ³àðàøèìèç øó àñàð-íèíã ìàçìóí-ìîµèÿòè âà óìóìèé êàéôèÿòè áèëàí µàìîµàíã á´ëèøè øàðò.Áóíäàé á´ëìàãàí µàð ³àíäàé ôèêðíè ìåí òàµëèë ýòèëà¸òãàí áàäèèé àñàðãààëî³àñè é´³, äåá áèëàìàí. Àéíè ÷î²äà òàúêèäëàá àéòèøíè èñòàðäèìêè,þ³îðèäàãè ôèêð áàäèèé àñàðãà òóðëè òîìîíäàí ̧ íäàøèø âà òàµëèë ³èëèøýðêèíëèãèíè ìóòëà³î èíêîð ýòìàéäè.

Áàäèèé àñàðíè áàµîëàø ó÷óí ýçãó èñòàêíèíã ́ çè åòàðëè ýìàñ. Áàµîëîâ÷èäàíèñòåúäîä, µà³ã´éëèê âà ýµòè¸æãà àéëàíãàí íåêáèí íèÿòäàí òàø³àðè æóäàêàòòà áèëèì, áèëèì âà ÿíà áèëèì òàëàá ýòèëàäè. É´³ñà, µàð êèì ́ ç äóí¸³àðà-øèäàí êåëèá ÷è³èá àìàëãà îøèðãàí øàðµèíè ́ øà àñàðíèíã ìàçìóí-ìîµèÿòèáèëàí áèð, äåÿ íîò´²ðè òàñàââóðãà áåðèëèøè ìóìêèí. Áèëèì á´ëñà-÷è, ̧ ë²îíòàñàââóðëàð ÷åêèëàäè-äà, ó ̧ êè áó áàäèèé àñàðíèíã àñë ìàíòè²èãà óé²óí òàñàâ-âóðëàð þçàãà êåëàäè. ×óíêè øàµàð áåäàðâîçà á´ëìàãàíèäåê, áàäèèé àäàáè¸ò-íèíã µàì, óíè ´ðãàíóâ÷è ôàí – àäàáè¸òøóíîñëèêíèíã µàì ´çèãà ÿðàøà òîøóòàðîçèñè ìàâæóä. ¥àð ³àíäàé èæîäêîðíèíã èæîäèé ýðêèíëèãè àñëèäà, àíà øóòîøó òàðîçè èëà ́ ë÷àíàäè. Èæîääàãè µàääèíè áèëìàãàí ýðêèíëèê, àââàëî, øóèæîäíèíã ´çèíè áàðáîä ³èëàäè. ßúíè, ³´ëèãà ³àëàì òóòãàí èæîäêîðêè áîð,èæîäíèíã ÿøîâ÷àí ìåçîíëàðèãà ðèîÿ ýòàäè. Àêñ µîëäà, ó ÿðàòãàí íàðñà êóòèë-ãàí íàòèæàíè áåðìàéäè, óíè àñëî áàäèèé àñàð äåá á´ëìàéäè. Ýµòèìîë, óøáóôèêðëàð áóãóí “ìîäåðí÷à” ôèêðëàøãà ³àòòè³ áåë áî²ëàãàí àéðèì çàìîíäîøµàìêàñáëàðèìèç ó÷óí àíäàê êîíñåðâàòèâðî³ á´ëèá òóþëñà àæàáìàñ. Ëåêèí íàèëîæ, áàäèèé àäàáè¸òíèíã µàì, àäàáè¸òøóíîñëèêíèíã µàì àñðëàð ìîáàéíèäàøàêëëàíãàí, çàìîíëàð ñèíîâèäàí ́ òãàí áàðµà¸ò ìåçîíëàðè áîðêè, óëàð áèëàíµèñîáëàøìàñëèê, þìøî³ ³èëèá àéòãàíäà, èæîä òàáèàòèíè ìåíñèìàñëèê áè-ëàí áàðîáàð.

Äåéëèê, áèð æîçèá øåúð ̧ êè ñàëìî³ëè ðîìàí äóí¸ þçèíè ê´ðäè. Õ´ø, óíè³àéñè ìåçîíëàðãà àñîñëàíèá áàµîëàñàê ò´²ðèðî³ á´ëàäè? Íàçàðèìäà, áó áîðàäàïîñòìîäåðíèçì ðóµèíè ÷àëà ́ çëàøòèðèá, ìóíîñàáàò áèëäèðèøãà èøòè¸³ìàíä“ñóáúåêòèâ÷è”ëàðäàí ôàð³ ³èëèá, ìóìòîç àäàáè¸òøóíîñëèêíèíã î²èð-âàçìèí´ç íó³òàè íàçàðè áîðëèãèíè âà áó ³àðàø ³àðèéá íå÷à þç éèëëàðäàí áåðèñàé³àë òîïèá êåëà¸òãàíèíè àéòèø æîèç. Õóëëàñ, àäàáè¸òøóíîñëèê èëìè àé-




òàäèêè, áàäèèé àñàðíè ê´òàðèá òóðãàí óñòóí – áó óíèíã áàäèèÿòè. Áàäèèÿòíèíãá´ëñà ́ ç àñîñëàðè, ìåçîíëàðè áîð. Áóëàð ìàçìóí âà øàêë áèðëèãè, òàñâèðäàãèìåú¸ð âà µà³³îíèéëèê, èæîäèé äàðä ñàìèìèÿòè, ìóàëëèôíèíã òàñâèð ýòèëà¸ò-ãàí âî³åëèêêà ýñòåòèê áàµîñè, îáðàç ÿðàòèøäà áåòàêðîðëèê, ïàôîñ, øàðòëè-ëèê, òèë áàäèèÿòè1 âà µîêàçî. Ìåçîíëàðíèíã àñîñèé ³èñìëàðè ́ ðòàñèäàãè çàðãà-ðîíà óé²óíëèê ê´ï µîëëàðäà áàäèèé àñàðíèíã ́ ³èøëè ÷è³èøèíè òàúìèíëàéäè.“Áàäèèé àñàð µå÷ ³àíäàé ´ë÷îâíè òàí îëìàéäè, ó òàáèàòäàí áåðèëãàí èëµîìàñîñèäàãèíà áóí¸ä ýòèëàäè, ³îëãàíè áåêîð”, äåéèøëèê, ìåíèì÷à, èëìäàí óçî³-äàãè ÷îéõîíà ãàïëàðäèð. Ìîµèÿòíè ê´ðà áèëãóâ÷è íèãîµ ó÷óí èëµîì äåãàíèìèç-íèíã µàì ́ çèíèíã ñàæèÿñè, ñ´çãà èëàøèá ÷è³³óëèê ³èððàëàðè áîðêè, áóíäàíá́ éèí òîâëàø, óìóìàí, èëìäàí þç ́ ãèðèø äåãàíè á́ ëàäè.

Çàìîí øèääàò áèëàí ýâðèëèøäà äàâîì ýòìî³äà. ¥àòòî àäàáè¸òíèíã ́ çèäàî³èìëàð, é´íàëèøëàð ³èñ³à ôóðñàòëàð è÷èäà ´çãàðèá áîðìî³äà. Áóëàðíèíãµàììàñè àââàëáîøè, òåõíèêà, ñ´íã àõáîðîò àñðèíèíã òàáèàòè, òåçëèãè íàòèæà-ñèäà òóðëè ê´éëàðãà òóøèá ÷è³à¸òãàí çàìîíäîø èíñîííèíã òóðëàíà¸òãàí êàé-ôèÿòè áèëàí áî²ëè³ æàðà¸íëàðäèð. Êàéôèÿòëàð ´çãàðäèìè, äåìàê, èíñîííèòóòèá òóðãàí ́ çàê ³àäðèÿòëàðãà ìóíîñàáàòäà µàì òóñëàíèøëàð þç áåðà áîøëàé-äè. Ëåêèí øóíäàÿì ÷èíàêàì áàäèèÿòíè áàµîëîâ÷è óìðçî³ ýñòåòèê ïðèíöèïëàðÿøàéâåðàäè. Ìàâðèäè êåëäè – àéòàé: áóíäàéèí ïðèíöèïëàð áàäèèé àñàð äåáàòàëãàí áèíî ³àääèíè òèê òóòèá òóðãàí ìóàççàì óñòóíëàðêèì, óëàðñèç àñàðäà-ãè îáîäëèê âàéðîíàãà àéëàíãóñè.

Ñîäèð á´ëà¸òãàí îëàìøóìóë ́ çãàðèøëàð òàáèàòèíè, ðàâèøèíè, íàòèæàëà-ðèíè òàµëèëó òàâñèô ýòóâ÷è êó÷ µàì, áóíè ́ ³óâ÷è ³àðøèñèãà áåìèííàò ³´éèá,óíãà òàíëàø èìêîíëàðè óô³èíè êåíãàéòèðãóâ÷è çàµìàòêàø ä´ñò µàì èæîäêîð!Áó åðäà èæîäêîð ìàíñóá á´ëãàí æàìèÿòíèíã þòó²è øóíäàêè, µà³è³èé ̧ çóâ÷è¸ øîèð µå÷ ³à÷îí ¸âóçëèêíèíã ¸íèäà òóðèá ýçãóëèêêà òîø îòìàéäè, é´³ !Àêñèí÷à, ó µàìèøà óìóìèíñîíèé ìàúíàâèÿòíè ¸³ëàá ÷è³èøè áàðîáàðèäà ´çìèëëàòèíèíã ́ çàê ³àäðèÿòëàðèíè µàì µèìîÿ ³èëãóâ÷èäèð! ×èíàêàì èæîäêîð´³óâ÷èãà ýñòåòèê òàúñèð ýòèø îð³àëè æàìèÿòíè, äóí¸íè ïîêëàø âà ìàúíàíþêñàëòèðèø ñàðè µàðàêàòëàíèá áîðàäè. Ìàíà øóëàð µà³èäà ́ éëàãàíäà Áà¸ííî-ìàäà àêñ ýòãàí ³óéèäàãè ôèêðëàðíèíã ñàëìî²èíè òåðàíðî³ àíãëàé áîðàñàíêèøè: “ÕÕI” àñð èíòåëëåêòóàë ñàëîµèÿò, òàôàêêóð âà ìàúíàâèÿò àñðè ñèôàòè-äà èíñîíèÿò îëäèäà ÿíãè-ÿíãè óô³ëàð î÷èø áèëàí áèðãà, áèç èëãàðè ê´ðìà-ãàí, äó÷ êåëìàãàí êåñêèí ìóàììîëàðíè µàì êåëòèðèá ÷è³àðìî³äà. Áóãóíãèìóðàêêàá âà òàµëèêàëè çàìîíäà ̧ çóâ÷èíèíã áàøàðèÿòíè ýðòàíãè êóíèíè ́ éëàá,îäàìëàðíè ýçãóëèêêà, èíñîô-äè¸íàò, ìåµð-î³èáàò âà áà²ðèêåíãëèêêà äàúâàòýòèøãà ³àðàòèëãàí µàðîðàòëè ñ´çè µàð ³à÷îíãèäàí µàì ìóµèì àµàìèÿò êàñáýòìî³äà”.

Äåìàê, ¸çóâ÷èíèíã, øîèðíèíã, äðàìàòóðãíèíã ³èëàäèãàí èøè µàëè ê´ï.¥à¸ò äàâîì ýòàð ýêàí, óëàðíèíã ìåµíàòëàðèãà íèµîÿ µàì é´³. ×óíêè ̧ çèëèø-¸çèëìàñëèãèäàí ³àòúè íàçàð, µàð áèðèìèçíèíã ê´íãëèìèç ´çèìèç ó÷óí ýíãêàòòà àäàáè¸òäèð! Áèç µàð äîèì àíà øó àäàáè¸ò áèëàí áèðãà, µàìíàôàñìèç.Òóíó êóí ́ øà àäàáè¸òíè ìóòîëàà ³èëèøäàí áîø ê´òàðìàéìèç, àñëèäà. Àäàáè-¸òíè òàð²èáó òàâñèô ýòèø, àñëèäà, ê´íãëèìèçãà ³óëî³ òóòèøãà äàúâàò µèñîá-ëàíàäè. Ýíäè êèòîá øàêëèäàãè àäàáè¸òãà îøíî á´ëèø ýñà ́ çãàíèíã ê´íãëèãàµàì ýúòèáîð ³èëèø, äåìàê.

Àäàáè¸ò ìèëëàòíèíã îðçó-óìèäëàðèíè ́ çèäà ìóæàññàì àéëàéäè. Îðçó óìèä-ëàðè, µîþ-µàâàñëàðè ì´ë-ê´ë á´ëãàí õàë³íèíã àäàáè¸òè µàì øóíãà ÿðàøà á´ëàäè.ßíà áèð ãàï: àäàáè¸ò àíà ´øà îðçó-óìèäëàðíèíã áîø³à òàðàôèíè µàì àêñýòòèðàäè. ßúíè àðìîííè! Êàòòà ìèëëàòíèíã êàòòà àäàáè¸òè á´ëàäè. Êàòòà àäàáè-¸òíèíã ýñà îðçóñè µàì, àðìîíè µàì ÷´íã á´ëàäè. Óøàëìàãàí îðçóäàí òó²èëãàíàðìîííè àäàáè¸ò äåá àòàëìèø “ìàéäîí”äà ÿðàòà îëãàí ìèëëàò ðóµèé-ìàúíàâèéæèµàòäàí ñî²ëîì á´ëàäè. Áóòóí áîøëè ÕÕ þçéèëëèê ïñèõîàíàëèçè òàðèõèäàíàäàáè¸òãà äàõëäîð ýíã óëêàí êàøôè¸ò àíà øó! Ê´ðèíàäèêè, êàòòà àäàáè¸òðóµíè äàâîëàø îð³àëè ìèëëàòíèíã ñî²ëè²èíè µàì òèêëàé áîðàð ýêàí. Øó ìàú-

1 Áó µà³äà ³àðàíã: Á. Ñàðèìñî³îâ. Áàäèèéëèê àñîñëàðè âà ìåçîíëàðè. Òîøêåíò. 2004 é.




íîäà àäàáè¸ò µà³èäàãè áóãóíãè ²àìõ´ðëèêíè ìåí ìèëëàò âà óíèíã êåëàæàãèòîìîí ³´éèëãàí ýíã æîíáàõø îäèìëàðäàí áèðè, äåá ³àáóë ³èëäèì.

ßíà ìóðîæààòäàãè ìàçêóð ôèêðíè àëîµèäà òàúêèäëàá ê´ðñàòèøíè èñòàð-äèì: “Èñòåúäîä, èñòåúäîä âà ÿíà áèð áîð èñòåúäîä ñîµèáëàðèíè òîïèø, òàðáè-ÿëàø, âà óëàðíèíã ìåµíàòèíè ìóíîñèá ³àäðëàø ýíã àñîñèé âàçèôàìèçãà àéëà-íèøè çàðóð”. Äàðµà³è³àò, ôà³àò èñòåúäîäãèíà àäàáè¸ò âà ñàíúàòäà ´ç þçèþñ´çèãà ýãà á´ëèøè, ìèëëàòíèíã äàðäèíè ê´òàðèá ÷è³èøè, óíè åíãèëëàòèøãà,àðèòèøãà ìóíîñèá µèññàñèíè ³´øèøè ìóìêèí. Áó ñîµàäà áèòòà èñòåúäîäëèèæîäêîðíèíã ´ðíè âà àµàìèÿòè þçëàá îääèé äàðàæàäàãè ³àëàìêàøíèêèäàíáàëàíä òóðàäè, ýíã ìóµèìè, áàëàíä òóðèøèíè àíãëàìî²èìèç çàðóð! ßíà øóíàðñàíè ̧ ääà òóòìî²èìèç æîèçêè, èñòåúäîä àâàéëàá-àñðàøãà, ïàðâàðèøãà, ²àì-õ´ðëèêêà ìóµòîæ. Èñòåúäîäñèç êèøèëàðíèíã ´çèãà é´ë òîïèøè, é´ë î÷èøè,ï´ðèì ìàâ³åëàðãà ýãà ÷è³èøè áèðìóí÷à îñîí êå÷àäè. ×óíêè ó ôà³àò øó é´ëáèëàíãèíà ýúòèáîðãà òóøèøè ìóìêèíëèãèíè ÿõøè áèëàäè, áóòóí êó÷-³óââà-òèíè, óìðèíè øó èøãà ñàôàðáàð ýòàäè. Èñòåúäîä ýñà ́ ç òàáèàòèãà ê´ðà ÷èíà-êàì èæîä áèëàí àíäàðìîí á´ëèá, òàø³è äóí¸ãà íèñáàòàí ´çè ýãàëëàá òóðãàíïîçèöèÿ µà³èäà óíóòàäè. Íàòèæàäà ÿõøè èæîä íàìóíàëàðèíè áåðèøè áàðîáà-ðèäà æàìèÿòäàãè èæòèìîèé ìàâ³åèãà ê´ðà ýúòèáîðäàí ÷åòðî³äà ³îëèøè ìóì-êèí. Øó ìàúíîäà èñòåúäîäëàðíè òîïèø âà óëàðíèíã ìåµíàòèíè ñèä³èäèëäàí³àäðëàø ò´²ðèñèäàãè ôèêð-ìóëîµàçàëàð àäàáè¸òèìèç µà³èäàãè êåéèíãè éè-ãèðìà éèë ìîáàéíèäà àìàëãà îøèðèëàæàê ýíã óëêàí ²àìõ´ðëèê á´ëóð ýäè, äåÿáàðàëëà àéòãèñè êåëàäè êèøèíèíã.

Óëó²áåê ¥ÀÌÄÀÌ

Óøáó ìà³îëà ¤çáåêèñòîí ìóñòà³èë áîñìà ÎÀÂ âà àõáîðîò àãåíò-ëèêëàðèíè ³´ëëàá-³óââàòëàø âà ðèâîæëàíòèðèø æàìèÿò ôîíäè òî-ìîíèäàí àæðàòèëãàí ãðàíò àñîñèäà òàé¸ðëàíäè.




Òàðèõãà ÿíãè÷à íàçàðØåðàëè Òóðäèåâ ÀÄÀÁÈÉ ÒÀÍ£ÈÄ

Áóãóí Ìóñòà³èëëèê êóíëàðèìèç-äà õàë³èìèçíèíã ́ òìèø âà ñîâåò äàâðèòàðèõè êàáè óíèíã ìóìòîç àäàáè±òè âàòàí³èäèé òàôàêêóðè µàì ìèëëèé èñ-òè³ëîë íó³òàè íàçàðèäàí ³àéòà ´ðãà-íèëìî³äà, ÿíãèäàí èäðîê ýòèëìî³äà.Ñîâåò äàâðèäà áóíãà é´ë ³´éèëìàãàí ýäè.×óíêè Ïðåçèäåíòèìèç Èñëîì Êàðèìîâò´²ðè ³àéä ³èëãàíëàðèäåê: “...Ø´ðîëàðçàìîíèäà òàðèõèé µà³è³àòíè áèëèøãàèíòèëèø ðà²áàòëàíòèðèëìàñ ýäè, µóêì-ðîí ìàôêóðà ìàíôààòëàðèãà õèçìàò ³èë-ìàéäèãàí ìàíáàëàð õàë³ ê´çèäàí èëî-æè áîðè÷à éèðî³ ñà³ëàíàðäè.

Àµâîë øó äàðàæàãà áîðãàí ýäèêè,´ç òàðèõèìèçíè ´çèìèç ±çèøµó³ó³èäàí ìàµðóì á´ëèá ³îëäèê. ÝíäèÌóñòà³èëëèê òóôàéëè ÿ³³îë íàìî±íá´ëà±òãàí òàðèõèé µà³è³àòíè áèëèø-ãà, ́ çëèãèíè àíãëàøãà ÷àí³î³ëèêíèíãòóá ñàáàáëàðè ìàíà øóíäà, äåá ́ éëàé-ìàí”. Øóíèíã ó÷óí µàì 1991 éèëäà¤çáåêèñòîí ́ ç ìóñòà³èëëèãèãà ýðèø-ãàíäàí ñ´íã áó áîðàäà ø´ðî äàâðèäàêîììóíèñòèê ìàôêóðà òàúñèðè âàòàçéè³è îñòèäà ÿðàòèëãàí àñàðëàðäàíòàìîìèëà ôàð³ëè ́ ëàðî³ ìèëëèé èñ-òè³ëîë ²îÿëàðè ðóµèäàãè àñàðëàðìàéäîíãà êåëäè. Àéíè³ñà, XX àñðíèíã30–50-éèëëàðèäàãè ìàøúóì ³àòà²îíñè±ñàòè äàâðèäà òàðèõøóíîñëèê, àäà-áè±òøóíîñëèê âà àäàáèé òàí³èääà ð´éáåðãàí íîõóø î³èáàòëàð µàì ³àéòàê´ðèá ÷è³èëà áîøëàíäè. Áó ñîµàäààäàáè±òøóíîñëàðäàí àêàäåìèê ÈççàòÑóëòîí, Ñàëîµèääèí Ìàìàæîíîâ,¤çáåêèñòîí £àµðàìîíè Îçîä Øàðà-ôèääèíîâ, ïðîôåññîðëàðäàí ÍàèìÊàðèìîâ, Àµìàä Àëèåâ, Ñîáèð Ìèð-âàëèåâ, Áåãàëè £îñèìîâ, ¥àìèäóëëàÁîëòàáîåâ, Øóµðàò Ðèçàåâ, ôèëîëî-ãèÿ ôàíëàðè íîìçîäëàðè ÑèðîæèääèíÀµìàä, Îðòè³áîé Àáäóëëàåâ, Áîéá´-òà Ä´ñò³îðàåâ, òàðèõ÷è îëèìëàðäàíàêàäåìèê Á´ðèáîé Àµìåäîâ, ïðîôåñ-ñîðëàð ¥àìèä Çèÿåâ, Äèëîðîì Àëè-

Òàðèõãà ÿíãè÷à íàçàð

£àòà²îí äàâðè òàí³èä÷èëèãè èñòè³ëîëäàâðè òàë³èíèäà

ìîâà, Ôàéçóëëà Èñµî³îâ, ÐóñòàìØàìñèääèíîâ, Áàõòè±ð ¥àñàíîâ,£àµðàìîí Ðàæàáîâ âà áîø³àëàð ôàîëèø îëèá áîðäèëàð. Íàòèæàäà ÿíãè òàë-³èíäàãè ó÷ æèëäëèê ¤çáåêèñòîííèíãÿíãè òàðèõè (óëàðíèíã áèðèí÷è âàèêêèí÷è æèëäëàðè Òóðêèñòîí âà ¤çáå-êèñòîííèíã ×îð µàìäà Ñîâåò ìóñòàì-ëàêà÷èëèê äàâðèäàãè òàðèõèãà áà²èø-ëàíäè) µàìäà ³àòîð äàðñëèê âà ³´ëëàí-ìàëàð ÿðàòèëäè, äèññåðòàöèÿëàð ±³ëàí-äè, ðèñîëà âà ìà³îëàëàð ýúëîí ³èëèí-äè. ¤çáåê àäàáè±òèíèíã ýíã ³àäèìãèäàâðèäàí áîøëàá ìóñòà³èëëèêêà÷à âàóíäàí êåéèíãè ðèâîæè µà³èäà µàìîëèé âà ́ ðòà ìàõñóñ ́ ³óâ þðòëàðè ó÷óí³´ëëàíìà âà äàðñëèêëàð ïàéäî á´ëäè,òàä³è³îòëàð ÿðàòèëäè, êèòîá âà ìà-³îëàëàð áîñèëèá ÷è³äè. £àòà²îí äàâ-ðè ôîæèàëàðèíè àêñ ýòòèðóâ÷è áèð³àí÷à øåúðèé, íàñðèé àñàðëàð, µóæ-æàòëè ôèëüìëàð ìàéäîíãà êåëäè (Ìà-ñàëàí, äðàìàòóðã Èççàò Ñóëòîííèíã“Àáäóëëà £îäèðèéíèíã “¤òêàí êóí-ëàðè”, ¤çáåêèñòîí õàë³ øîèðè ÓñìîíÀçèìîâíèíã “Êóíäóçñèç êå÷àëàð” ñàµ-íà àñàðëàðè, ¤çáåêèñòîí õàë³ øîèð-ëàðè Øóêðóëëîíèíã “Òèðèê ðóµëàð”,“Êàôàíñèç ê´ìèëãàíëàð” ðîìàíëàðè,Æàìîë Êàìîëíèíã “Îòàø”, “Ôàéçóë-ëà Õ´æàåâ ê´çëàðè” øåúðëàðè, àäèáÕàéðèääèí Ñóëòîíîâíèíã “Óëàð Ãåð-ìàíèÿäà ́ ³èãàí ýäèëàð” íîìëè èêêèñåðèÿëè µóææàòëè ôèëüìè ñöåíàðèé-ñè âà áîø³àëàð). Þðòáîøèìèç ÈñëîìÊàðèìîâ òàøàááóñè áèëàí 2000 éèë-äà ìóñòàìëàêà÷èëèê äàâðèäà áåãóíîµìàµâ ýòèëãàí õàë³èìèçíèíã àñë ôàð-çàíäëàðè ê´ìèëãàí Á´çñóâ ñîµèëèäà“Øàµèäëàð õîòèðàñè õè±áîíè” âà“£àòà²îí ³óðáîíëàðè ìóçåéè” òàøêèë³èëèíäè. 2001 éèë 31 àâãóñòäàí áîø-ëàá þðòèìèçäà ³àòà²îí ³óðáîíëàðèíè±ä ýòèø êóíè íèøîíëàíàäèãàí á´ëäè.Ìóçåéäà ³àðèéá 130 éèë÷à äàâîì ýò-ãàí ìóñòàìëàêà÷èëèê ñè±ñàòèíèíã íî-




Òàðèõãà ÿíãè÷à íàçàðØåðàëè Òóðäèåâ

õóø î³èáàòëàðèíè âà êåéèíãè éèë-ëàðäà ìóñòà³èëëèãèìèç øàðîôàòè òó-ôàéëè òèêëàíãàí òàðèõèé µà³è³àòíèõîëèñ ê´ðñàòèá òóðóâ÷è áîé âà ðàíã-áàðàíã àðõèâ µóææàòëàðè, ôîòîðàñì-ëàð, èëìèé âà áàäèèé àñàðëàð äàâðëàðá´éè÷à æîéëàøòèðèëãàí.

Æóìëàäàí, ìàðµóì àêàäåìèê ÈççàòÑóëòîí ́ çèíèíã “Áàµîóääèí Íà³øáàíäàáàäèÿòè” (1994), “Óëêàí àäèá ñàáî³-ëàðè” (1997), “£àéòà òó²èëèø àðàôà-ñèäà”, “Æàäèä÷èëèê èñòè³ëîë ê´çãó-ñèäà” (1999) êàáè ìà³îëàëàðèäà ñîâåò-ëàðíèíã íîñî²ëîì êîììóíèñòèê ñè±ñà-òè î³èáàòèäà ´òìèøäà ÿøàãàí ÀìèðÒåìóð, Ìèðçî Áîáóð êàáè áóþê äàâ-ëàò âà æàìîàò àðáîáëàðè øîµ âà µóêì-äîð á´ëãàíëèãè ó÷óí, Àµìàä ßññàâèé,Áàµîóääèí Íà³øáàíä êàáè µàëîë, ïîêòàðè³àò òàð²èáîò÷èëàðè òàñàââóôèé³àðàøëàðè ó÷óí, Òóðêèñòîíäàãè æà-äèä÷èëèê µàðàêàòèíèíã ïåøâîëàðèÌàµìóäõ´æà Áåµáóäèé, Ìóíàââàð ³îðèÀáäóðàøèäõîíîâ, Ôèòðàò, Àáäóëëà£îäèðèé, ×´ëïîí âà áîø³à èæîäêîð-ëàðíè ýëíè ìàúðèôàòãà âà èñòè³ëîëãà÷îðëàãàíëèêëàðè ó÷óí íîµà³ ³îðàëàá,õàë³ îíãè âà ìåµðèäàí ÷è³àðèá òàø-ëàøãà óðèíãàíëèêëàðèíè àñîñëè äàëèë-ëàð àñîñèäà ê´ðñàòèá áåðäè.

“Áèç òàðè³àò íàìîÿíäàëàðèíèíã ìå-ðîñèíè æèääèé ðàâèøäà ́ ðãàíèøèìèçâà óíäà ´òìèøãà ìàíñóá òîìîíëàðíèµàì, áèçíèíã çàìîíàìèç ó÷óí ôîéäàëèòîìîíëàðíè µàì àíè³ëàøèìèç âà óëàð-ãà ìóíîñèá áàµî áåðèøèìèç çàðóð...

...Êåéèíãè åòìèø éèëëèê µà±òèìèç-äà é´ë ³´éèëãàí õàòîëàðäàí áèðè – èí-ñîíèÿò òàðà³³è±òèíèíã µàð áîñ³è÷èäàäèííèíã ìàôêóðàâèé íåãèç ñèôàòèäà´éíàãàí êàòòà èæîáèé ðîëèíè èíêîðýòèø á´ëäè”, äåá àôñóñëàíèá ±çàäèîëèì. Øóíèíãäåê, ó “Æàäèä÷èëèêèñòè³ëîë ê´çãóñèäà” íîìëè òà³ðèç(“Æàäèä÷èëèê: èñëîµîò, ÿíãèëàíèø,ìóñòà³èëëèê âà òàðà³³è±ò ó÷óí êóðàø”(Ìà³îëàëàð ò´ïëàìè, Ò., 1999) ìà-³îëàñèäà æàäèäëàðíèíã õàéðëè ôàî-ëèÿòè âà áóãóíãè èñòè³ëîë äàâðè ó÷óíèáðàòëè ñàáî³ëàðè µà³èäà µà³³îíèéôèêðëàðíè ́ ðòàãà òàøëàäè: “...Æàäèä-÷èëèê µàðàêàòèãà ñîâåòëàð äàâðèäà³àí÷àëèê íîò´²ðè âà íîµà³ áàµî áå-ðèëãàí á´ëìàñèí, æàäèäëàðíèíã µàìè³òèñîäèé, µàì ìàêòàá âà ìàîðèôíè,µàì ñàíúàò âà àäàáè±òíè, µàì ìàòáó-îòíè ³àìðàá îëãàí ôàîëèÿò äîèðàñèíèµîÿòäà êåíã âà óëàð ³îëäèðãàí èë-ìèé, àäàáèé âà ïóáëèöèñòèê ìåðîñ ôàâ-

³óëîääà êàòòàäèð. Óíè ìóêàììàë ́ ðãàí-ìàé òóðèá, íà æàäèä÷èëèê µàðàêàòè òà-ðèõèíè ìóêàììàë òàñàââóð ýòèø, íàÁåµáóäèé, Ìóíàââàð ³îðè, ÓáàéäóëëàÕ´æàåâ, Ôèòðàò, ×´ëïîí, Àáäóëëà£îäèðèé ñèíãàðè æàäèäëàðíèíã ́ çáåêõàë³è òàðèõè òà³äèðèäàãè ðîëèíè òå-ðàí µèñ ýòèø, íà áóãóí ðåñïóáëèêàìèçäààìàëãà îøèðèëà±òãàí èñëîµîòëàðíèíãòàðèõèé çàðóðàò ýêàíèíè òóøóíèø ìóì-êèí ýìàñ” (“Æàµîí àäàáè±òè” æóðíà-ëè, 1999, ¹ 9, 170-171-áåòëàð).

¤çáåêèñòîí £àµðàìîíè Îçîä Øàðà-ôèääèíîâ ×´ëïîííèíã “ßíà îëäèì ñî-çèìíè” (1993) íîìëè òàíëàíãàí àñàð-ëàðèãà ±çãàí ñ´çáîøèñè, “×´ëïîííèàíãëàø” (1994) ðèñîëàñè, “Èñòè³ëîëôèäîéèëàðè” ðóêíèäà íàøð ýòèëãàíÌóñòàôî ×´³àåâ, Îòàæîí ¥îøèì,×´ëïîí íîìëè àäàáèé ïîðòðåòëàðèäà XXàñð áîøè âà 20-éèëëàðäà Òóðêèñòîíäàèæòèìîèé-ñè±ñèé, àäàáèé âà ìàúðèôèéµà±òäà ôàîë èøòèðîê ýòãàí ìàçêóð èñ-òè³ëîë ôèäîéèëàðè µà³èäà ôèêð þðè-òàäè. Àéíè³ñà, “×´ëïîííè àíãëàø” ðè-ñîëàñèäà ìóíà³³èä áó áîðàäà êåíã ò´õòà-ëèá, óíèíã çàìîíàâèé ́ çáåê àäàáè±òè-äà ÿðàòãàí þêñàê ²îÿâèé-áàäèèé àñàð-ëàðè, ðóñ âà æàµîí àäàáè±òèäàí ³èëãàíã´çàë òàðæèìàëàðèãà þ³îðè áàµî áåðà-äè, óíãà ́ ç âà³òèäà èæîáèé ìóíîñàáàò-äà á´ëãàí ïðîôåññîð Àáäóðàµìîí Ñàú-äèé, Îéáåê, Çàðèô Áàøèð êàáè õîëèñìóíà³³èäëàð áèëàí áèðãà, “Àéí” (ÎëèìØàðàôèääèíîâ), Ø.Òóé²óí êàáè íîñî²-ëîì ïîçèöèÿäà òóðãàí òàí³èä÷èëàðíèíã×´ëïîíãà ³àðøè òóµìàòêîðîíà µóæóì-ëàðè êåéèí÷àëèê ³àòà²îíãà “õîëèñ õèç-ìàò” ³èëãàíëèêëàðèíè µàì î÷è³ ±çàäè:“30-éèëëàðíèíã ´ðòàëàðèäàí áîøëàá,×´ëïîííè ³îðàëîâ÷è ìà³îëàëàð î³èìèÿíàäà êó÷àéäè. Òàáèèéêè, óëàðäà×´ëïîííè àíãëàøãà èíòèëèøäàí àñàðµàì é´³ ýäè. Àêñèí÷à, ìàøúóì 37-éèëÿ³èíëàøãàíè ñàðè áóíäàé ìà³îëàëàðäàíµàð ³àíäàé àíäèøà âà èíñîíèéëèê é´³î-ëàäè. Ìà³îëàëàð ã´± ìóàéÿí áèð òàøêè-ëîòíèíã áóþðòìàñè áèëàí ±çèëãàíäàéáèð-áèðèãà æóäà ́ õøàðäè. Óëàðäà äàëèë-èñáîò êåëòèðèëìàãàí µîëäà “×´ëïîí –ìèëëàò÷è” äåãàí àéá ³àéòà-³àéòà òàê-ðîðëàíàâåðàðäè. Øóíäàé òà³ðèçëàðäàíáèðè Òóé²óííèíã ³àëàìèãà ìàíñóáá´ëèá, ×´ëïîííèíã µèáñãà îëèíèøè àðà-ôàñèäà, ÿúíè 1937 éèë 22 ìàé êóíè “¡øëåíèí÷è” ãàçåòàñèäà áîñèëãàí.

Òóé²óííèíã ìà³îëàñè ýúëîí ³èëèí-ãàíäàí ñ´íã ×´ëïîí ³àìî³³à îëèíäè.¥å÷ øóáµà é´³êè, áóíäàé ìà³îëàëàð




õàë³íèíã îíãèãà àäèáëàð âà øîèðëàðµà³èäàãè òóµìàò âà á´µòîíëàðíè, ±ë²îí-ÿøè³ ãàïëàðíè ñèíãäèðèá, ³àòà²îí òå-ãèðìîíèãà ñóâ ³óéäè. Ñòàëèí æàëëîä-ëàðèíèíã èøèíè îñîíëàøòèðäè. Ìóàë-ëèôè âà ðåæèññ±ðè Ø´ðî µóêóìàòèµàìäà áîëüøåâèêëàð á´ëãàí, èæðî÷è-ëàðè ìàúìóðèé æàçî îðãàíëàðè, ìàµàë-ëèé àäàáè±òøóíîñ âà ìóíà³³èäëàðá´ëãàí äàµøàòëè ôîæèàíèíã èêêèí÷èïàðäàñè øóíäàé êå÷äè âà áó ãàë ×´ëïîí-íè ìàµâ ³èëèø áèëàí ÿêóíëàíäè”.

Àòî³ëè àäàáè±òøóíîñ îëèì, ïðîôåñ-ñîð Íàèì Êàðèìîâ óçî³ éèëëàð äàâîìè-äà XX àñð ́ çáåê àäàáè±òè âà àéíè³ñà –óíèíã 30–50-éèëëàðäàãè ñè±ñèé ³àòà²îíäàâðè òàðèõèãà îèä òóðëè íîäèð ìàíáàâà ìàòåðèàëëàð, àðõèâ µóææàòëàðèíèèç÷èë ´ðãàíèø àñîñèäà ´çèíèíã áèð³àí÷à æèääèé èëìèé ìà³îëàëàð òóðêó-ìè âà êèòîáëàðèíè ýúëîí ³èëäè. (Ìàñà-ëàí, “Íàðêîìïðîñ èøè”, “×´ëïîí ó÷óíêèøàí”, “Áèòòà ́ çèì áèëàìàí”, “Àëïî-ìèø”íèíã ³àòë ýòèëèøè”, “Òîø ýêàíáîøèì” (1991-1992), “Õóôèÿëàð èç²è-ãàí çàìîí” (2000) êàáè ìà³îëàëàðè, “XXàñð ́ çáåê àäàáè±òè òàðà³³è±òèíèíã ́ çèãàõîñ õóñóñèÿòëàðè âà ìèëëèé èñòè³ëîëìàôêóðàñè” (1994) ìàâçóèäàãè äîêòîð-ëèê äèññåðòàöèÿñè, “×´ëïîí” (2004)ìàúðèôèé ðîìàíè. Óëàðäà îëèì XX àñðáîøëàðèäàí òîðòèá, òî ìóñòà³èëëèãè-ìèçãà÷à á´ëãàí äàâðäàãè ́ çáåê àäàáè±òèòàðà³³è±òèíèíã áîñèá ´òãàí àñîñèéé´ëëàðè âà ´çèãà õîñ õóñóñèÿòëàðè, áóáîðàäà Ì.Áåµáóäèé, Ôèòðàò, À.£îäèðèé,×´ëïîí, Îéáåê, Ì.Øàéõçîäà, Ìèðòå-ìèð âà áîø³àëàðíèíã ²îÿâèé-áàäèèéµèññàëàðèíè ìèëëèé èñòè³ëîë ²îÿëàðèíó³òàè íàçàðèäàí õîëèñ ê´ðñàòèá ́ òäè.Øó áèëàí áèðãà, ÷îð âà ñîâåò ìóñòàì-ëàêà÷èëèê äàâðèäà, àéíè³ñà, 30–50-éèë-ëàð ñè±ñèé ³àòà²îí äàâðèäàãè êîììóíèñ-òèê ìàôêóðà þãóðäàêëàðè á´ëãàí áàúçèáèð òàí³èä÷èëàðíèíã ³àòëè îì ìàøè-íàñèãà ñóâ ³óéèá òóðãàíëèãèíè µàì ð´éè-ðîñò î÷èá òàøëàéäè. Áóëàð µà³èäà ó“×´ëïîí” àñàðèäà øóíäàé äàëèëëàðíèêåëòèðèá ´òàäè: ”Êîìèë Àëèåâíèíã“À³ëëè æèííè” äåãàí òàµ³èðíîìàñèìóñòàáèä òóçóìíèíã ìàµàëëèé ìàëàéëà-ðèãà ìàú³óë òóøäè.

Ýíäè óëàð ×´ëïîííè ðóñèéçàáîíàµîëè âà çè±ëèëàð ́ ðòàñèäà µàì øóí-äàé øàðìàíäà ³èëìî³÷è á´ëäèëàð. Áó“øàðàôëè” âàçèôàíè “Ïðàâäà Âîñòî-êà” ãàçåòàñèíèíã ôàîë ìóàëëèôëàðè-äàí áèðè Ýëü-Ðåãèñòîí ´ç çèììàñèãàîëäè. Ó ãàçåòàíèíã 1929 éèë 17 àïðåëü

ñîíèäà “£´³îí õîíè çàíæèðëàíãàíèòëàðèíèíã óâëàøè” (“Ëàé öåïíûõñîáàê Êîêàíäñêîãî õàíà”) äåãàí ôåëü-åòîí ýúëîí ³èëèá, ×´ëïîí âà óíèíãìàñëàêäîøëàðèíè çàíæèðëàíãàí èòëàð-ãà, óëàð ³àëàìèäàí ÷è³³àí àñàðëàðíèýñà øó èòëàðíèíã óâëàøèãà ³è±ñ ³èëäè.Êåéèí÷àëèê ÑÑÑÐ Äàâëàò ãèìíèíèíãìóàëëèôëàðèäàí áèðè á´ëìèø áó ìó-àëëèô ó÷óí óëó² áèð èíñîííè èòãà ³è±ñ³èëèø µå÷ ãàï ýìàñ ýäè. Íåãàêè, øî-âèíèçì çàµðè áèëàí çàµàðëàíãàí êè-øèëàð ìàµàëëèé ìèëëàòëàðíè èñòàãàí-÷à µà³îðàòëàá, òàµ³èðëàøè ìóìêèí ýäè.

Àãàð 20-éèëëàðíèíã ´ðòàëàðèäàñîáè³ ñîâåòëàð ìàìëàêàòèäà ð´é áåðãàíµàðàêàòíè òàðèõ÷èëàð ÿ³èí-ÿ³èíãà÷à“ìàäàíèé èí³èëîá” äåá êåëãàí á´ëñà-ëàð, Ýëü-Ðåãèñòîííèíã1 áó “èòíîìàñè”ìàäàíèé èí³èëîá äåá àòàëãàí íàâáàò-äàãè áîëüøåâèêëàð èí³èëîáèíèíã ìå-âàñè ýäè” (£àðàíã: Íàèì Êàðèìîâ.“×´ëïîí”, Ò., 2004, 425-426-áåòëàð).

Îëèì, àéíè³ñà, “Àëïîìèø”íèíã³àòë ýòèëèøè” ìà³îëàñèäà áó áîðàäà50-éèëëàð áîøëàðèäà ³àéòà áîøëàí-ãàí ñè±ñèé ³àòà²îí äàâðèäà ÑÑÑÐäà-ãè áàð÷à ðåñïóáëèêàëàðäà á´ëãàíè êàáè¤çáåêèñòîíäà µàì ìèëëèé ðóµäàãè±çóâ÷èëàðãà, àéíè³ñà, ́ òìèø àäàáèé-ìàäàíèé ìåðîñè, Àëïîìèø êàáè ìèë-ëèé ýïîñëàðèãà áîøëàíãàí µóæóìëàð,óëàðíèíã ðåæèññ±ðëàðè âà àìàëãà îøè-ðóâ÷è ìàµàëëèé ìàëàéëàðèíèíã áàøà-ðàñèíè î÷è³ ê´ðñàòèá áåðàäè. Ìóàë-ëèô àíà øó éèëëàðäà Â.Æèðìóíñêèé,¥.Çàðèïîâ, Îéáåê, Ì.Øàéõçîäà êàáèìàøµóð îëèì âà ±çóâ÷èëàðãà ³àðøè±çèëãàí ìà³îëàëàð èëìèé æèµàòäàíàñîññèç âà ïó÷ëèãèíè, óëàð ôà³àò ñè±-ñèé ³àòà²îí ìà³ñàäèäà óþøòèðèëãàí-ëèãèíè áîé äàëèëëàð âà ìóëîµàçàëàðàñîñèäà ê´ðñàòàäè.

“¤øà éèëëàðäà àñïèðàíò á´ëãàíÀ.Àáäóíàáèåâ òàðèõ ñàµíàñèäà áèð ëàµ-çà á´ëñà-äà ê´ðèíèø ó÷óí ³óëàé âà-çèÿò êåëãàíèíè òóøóíäè”, – äåéäèîëèì.

À.Àáäóíàáèåâ “Àëïîìèø”íè ìàæà³-ëàá òàøëîâ÷è ìà³îëà ±çäè. Êåéèí÷àëèêáó ìà³îëàãà “Ïðàâäà Âîñòîêà” ãàçåòà-

1 Ý ë ü Ð å ã è ñ ò î í – ìóàëëèôíèíãàäàáèé òàõàëëóñè. Àñë èñìè âà ôàìèëèÿñè Ãàá-ðèåëü Àðêàäååâè÷ Óðåêëÿí á´ëèá, 1899 éèëäàòó²èëãàí. Ó “áîñìà÷èëàðãà” ³àðøè êóðàøäà µàì³àòíàøèá, ìàøµóð Èáðîµèìáåêäàí Òóðêèÿäàíêåëãàí æóðíàëèñòìàí äåá èíòåðâüþ µàì îëãàíýêàí (£àðàíã: Èãîðü Óñòèìåíêî. Øèääàòêîð³àëàì. “¤çáåêèñòîí ìàòáóîòè” æóðíàëè, 1995,4, 26-29-áåòëàð).




ñèíèíã õîäèìè À.Ñòåïàíîâ µàì øåðèêá´ëèá, Ø´ðî Øàð³èíèíã àäàáèé µà±òè-äà “èí³èëîá ÿñîâ÷è” áó ìà³îëàíè Ìîñ-êâàäàãè íóôóçëè íàøðëàðãà þáîðäè.Àììî áó ±ø Íåðîííèíã óìèäè çîå êåò-äè. Ìîñêâà ãàçåòàëàðè áó øóáµàëè èøãàáîø ³´øìàäèëàð. À.Àáäóíàáèåâ âàÀ.Ñòåïàíîâëàðíèíã Ìîñêâà ãàçåòàëà-ðèäàí ³àéòãàí ìà³îëàëàðèäàí áèðè“Õàë³÷èëëèê áàéðî²è îñòèäà” äåãàí íîìáèëàí “Çâåçäà Âîñòîêà” îéíîìàñèíèíã´øà éèëãè 2-ñîíèäà áîñèëèá ÷è³äè. Óíäàøóíäàé æóìëàëàðíè ́ ³èéìèç: “Àëïî-ìèø”íèíã ìóíäàðèæàñè ³àíäàé? ¤çè-íèíã ²îÿâèé é´íàëèøèãà ê´ðà ðåàêöè-îí Äàäà £´ð³óò ýïîñè áèëàí “Àëïî-ìèø” ́ ðòàñèäà æóäà ê´ï óìóìèéëèê áîð.Óíèñèäà µàì, áóíèñèäà µàì ìåµíàòàµëèãà ±ò ²îÿ âà èíòèëèøëàð òàð²èá³èëèíàäè”. Øóíäàí êåéèí àäàáè¸òøó-íîñ 1952 éèë 28–31 ìàðò êóíëàðè ¤çáå-êèñòîí ¡çóâ÷èëàð óþøìàñèäà “Àëïî-ìèø”íèíã ìóµîêàìàñèäà Þñóô Ñóëòî-íîâ, Ñòàíèøåâñêèé, À.Àáäóíàáèåâëàð-íèíã ÷è³èøëàðè íèµîÿòäà µà³îðàòîìóçá´ëãàíëèãèíè ê´ðñàòèá áåðàäè. Àéíè³-ñà, ñîõòà êîììóíèñòèê ìàôêóðà òàðáè-ÿñèäà ìàí³óðòëàøà±òãàí ±ø òàðèõ÷è Àá-äóëëà Àáäóíàáèåâíèíã ¥îäè Çàðèô,Ìà³ñóä Øàéõçîäà, Ñîáèð Àáäóëëà êàáèì´úòàáàð çîòëàðãà íèñáàòàí ´òà àíäè-øàñèçëèê âà µóðìàòñèçëèê ³èëãàíëè-ãèíè óíèíã ́ ç ñ´çëàðè îð³àëè ôîø ýòà-äè: “Áó øàõñëàð ìàçêóð ðåàêöèîí ýïîñ-íè ³àéñè ìà³ñàääà òàð²èá ýòãàíëàðèíèò´ëà âà µàð òîìîíëàìà òóøóíòèðèá áåð-ñèíëàð! Óëàð “Àëïîìèø”íè áàµîëàøäàñè±ñèé ñàâîäñèç, ñè±ñèé ê´ð á´ëãàíëà-ðèíè ±õóä óíè àòàéèí òàð²èá ³èëèá êåë-ãàíëàðèíè îøêîðà àéòèá áåðñèíëàð!

Çàðèïîâ (çàëäàí) – Ìåí àéòäèì.Àáäóíàáèåâ – É´³, ñèç µå÷ íàðñà

àéòãàíèíãèç é´³! Ìåí Ìà³ñóä Øàéõ-çîäà âà Ñîáèð Àáäóëëàäàí ñ´ðàéìàí: –Ïàðòèÿìèç âà æîíàæîí µóêóìàòèìèç-íèíã ²àìõ´ðëèãèãà íèñáàòàí áóíäàéíîíê´ðëèãèíãèç ñàáàáè íèìàäà? ¤çáåêõàë³èãà òóµìàò ³èëèøäàí óÿëìàäèí-ãèçìè? Ìà³ñóä Øàéõçîäà! Ìåí ñèçäàíñ´ðàéìàí âà òàëàá ³èëàìàí: Â.Â.Ìàÿ-êîâñêèéíèíã “Âëàäèìèð Èëüè÷ Ëå-íèí” äîñòîíèíè ðóñ òèëèäàí ́ çáåê òè-ëèãà ´ãèðèá, ìèëëàò÷èëèê ÷èçè²èíè´òêàçãàíèíãèçäà ³àíäàé ìà³ñàäíèê´çëàãàíñèç?” (“Øàð³ þëäóçè” æóð-íàëè, 1992, ¹ 12, 164-áåò). Àôñóñêè,áó ìàøúóì ÷è³èøëàð ê´ï ´òìàé áèðãóðóµ ôèäîéè ´çáåê çè±ëèëàðèíèíã³àìî³³à îëèíèøè áèëàí ÿêóí òîïäè.

Òàíè³ëè àäàáè±òøóíîñ îëèì âà ïóá-ëèöèñò Îðòè³áîé Àáäóëëàåâ µàì øóéèëëàðäà òóðëè àðõèâ µóææàòëàðè âàìàòáóîò ìàòåðèàëëàðè, øóíèíãäåê, áèð³àòîð êåêñà êèøèëàðíèíã õîòèðàëàðè-íè ´ðãàíèø àñîñèäà “Òóðêèñòîííèíã³îðà êóíëàðè”, “À÷÷è³ ìåâàëàð”,“Îøîáà ôîæèàñè” (1992), “Ýëèì äåá±íãàí øîèð” (1999) êàáè áèð òóðêóìæèääèé èëìèé-ïóáëèöèñòèê ìà³îëàëàðýúëîí ³èëäè. Ìóàëëèô óëàðäà ÷îðèçìâà ñîâåò áîñ³èí÷èëèãè ñè±ñàòè Òóðêèñ-òîííèíã è³òèñîäèé-ñè±ñèé âà ìàäàíèéµà±òèäà ìàøúóì ðîëü ́ éíàãàíè, õàë³³à³èð²èíáàðîò êåëòèðãàí âàµøèéëèêëàðèµà³èäà áîé µóææàòëàð òèëè áèëàíñ´çëàéäè. Øó áèëàí áèðãà, îëèì áó áîñ-³èí÷èëèê âà êîëîíèàë ñè±ñàòíè àìàëãàîøèðãàí Ì.Ä.Ñêîáåëåâ êàáè ±âóç ãåíå-ðàëëàðíèíã ðóñ õàë³èíèíã µà³è³èéìèëëèé ³àµðàìîíè ýäè, óíèíã íîìèåòàðëè ýúçîçëàíìàÿïòè, äåá ±çà±òãàíÌ.Ïîïîâ, Ì.Êîñòèí, Â.Ïèêóëü êàáèáàúçè ±çóâ÷èëàðíèíã øîâèíèñòèê ôèêð-ëàðè µàì àñîññèçëèãèíè áîé òàðèõèéôàêòëàð àñîñèäà èñáîòëàá áåðàäè.

Øóíèíãäåê, ó øîèð Ýëáåêíèíã“Ìóíãëè ³´øè²èì” ò´ïëàìèãà ±çãàí“Ýëèì äåá ±íãàí øîèð” (1999) ìà³î-ëàñèäà Ýëáåêíèíã 20–30-éèëëàðäà ÿðàò-ãàí àäàáèé-áàäèèé, èëìèé àñàðëàðèíèíã´øà äàâð ìàäàíèé âà ìàúðèôèé µà±òè-ìèç µàìäà ìèëëèé èñòè³ëîë÷èëèê ó÷óíêóðàøäàãè ðîëè âà àµàìèÿòè µà³èäàò´ë³èíëàíèá ±çäè. Ìà³îëàäà øó éèë-ëàðäàãè ³àòëè îì ìàíçàðàëàðèíè î÷èááåðóâ÷è õàðàêòåðëè áèð ëàâµàíè ́ ³óâ-÷èëàð ýúòèáîðèãà µàâîëà ³èëàäè.

“1937 éèëíèíã 20 àâãóñòèäà “¡øëåíèí÷è” ãàçåòàñèäà Æóìàíè±ç Øà-ðèïîâíèíã “Ýëáåêíèíã èæîäè µà³èäà”íîìëè “ôîø ³èëóâ÷è” ìà³îëàñè áî-ñèëèá ÷è³äè. Óíäà èæîäêîðãà ³óéèäà-ãè äàµøàòëè àéáëàð ³´éèëãàíäè: “Ôèò-ðàòíèíã ýíã ÿ³èí øîãèðäè Ýëáåê àê-ñèëèí³èëîá÷èëàðíèíã ³îíëè ëàãåðè-äà òóðèá, ïàðòèÿãà âà ñîâåòëàðãà ³àðøèçàµàðëè øåúð, ìàñàë, ìà³îëàëàð ±çäè.Àêñèëèí³èëîá÷èëàðíèíã ãàçåòà, æóð-íàëëàðè ê´ïèí÷à Ýëáåêíèíã øåúðëà-ðèñèç ÷è³ìàñ ýäè. Ýëáåê ́ çèíèíã èñ-òàð ´òìèøäà, èñòàð µîçèðãè èæîäèáèëàí ñîâåòëàðãà ³àðøè äóøìàí òå-ãèðìîíèãà àêòèâ ðàâèøäà ñóâ ³óéèáêåëäè”. Ñ´íã ìà³îëàäà Ýëáåêíèíã “Áî-áîì ×èíãèç” øåúðè âà “£àéñè áèðèá´ðè” ìàñàëè òàµëèë ³èëèíàäè, óëàð-ãà àêñèëèí³èëîáèé àñàðëàð äåãàí ±ðëè³±ïèøòèðèëàäè.




Øó éèëíèíã èþëü-àâãóñò-ñåíòÿá-ðèäà á´ëèá ́ òãàí ¤çáåêèñòîí ¡çóâ÷è-ëàð ñîþçèíèíã ïëåíóìèäà íàâáàòäàãèéèðèê ñè±ñàò “´éèíè” ́ éíàëàäè. Àá-äóëëà £îäèðèé, ×´ëïîí, Ôèòðàò,Ýëáåê, Óñìîí Íîñèð, Çè± Ñàèä âàáîø³à èæîäêîðëàð æèääèé ÷è²èðè³-äàí ́ òêàçèëàäè. Òàñàââóð ðàâøàí á´ëè-øè ó÷óí ñàâîë-æàâîáëàðíèíã áàúçèñàµèôàëàðíè ́ ³èá ê´ðàéëèê:

“Øàìñ: Óñìîí Íîñèð áèëàí ×èì±í-äà òóðãàíñèç. Øó âà³òäà Óñìîí Íîñèð-íè Óé²óí áèëàí àëî³àñè ³àíäàé ýäè?

Ýëáåê: Óé²óííèíã Óñìîí Íîñèð áè-ëàí àëî³àñè îäàòèé áèçãà ´õøàãàíá´ëãàíäè. ¥å÷ ³àíäàé íàðñàíè ñåçìàäèì.

Øàìñ. Óñìîí Íîñèðíèíã àäàáè±òò´²ðèñèäà ±çãàí áèðîð íàðñàñèíè áè-ëàñèçìè?

Ýëáåê: É´³.Àí³àáîé: Àáäóëëà £îäèðèéíèíã

óéèãà íå÷à ìàðîòàáà áîðäèíãèç?Ýëáåê: Ó÷ ìàðîòàáà áîðäèê.Àí³àáîé: Íèìà ò´²ðèñèäà ñ´ç

á´ëäè?Ýëáåê: Ó åðäà ñ´çëàíãàí ñ´çëàð ýñèì-

äà é´³. Ôà³àò Àáäóëëà £îäèðèé ´çè-íèíã ±çãàí àñàðëàðèíè ñ´çëàá áåðäè”.

Õóëëàñ, “ñàâîë-æàâîá” áîøäàíîõèðèãà÷à ìàíà øó òàðçäà èíñîííèíãèççàò-íàôñèíè åðãà óðóâ÷è, ìàçàõ³èëóâ÷è îµàíãäà äàâîì ýòàäè.

Þ³îðèäàãè ìàæëèñ ÷è³àðãàí µóêì³àòúèé âà øàô³àòñèç: “Áèòñèí áèç-íèíã îðàìèçäàí µàéäàëãàí âà áèçíèíãàäàáè±òèìèçíè á´²èøãà óðèíãàí õàë³äóøìàíëàðè – òðîöêèé÷è, áóõàðèí-÷è, ìèëëàò÷è, àêñèëèí³èëîá÷è Ç.Ñà-èä, Ýëáåê, ×´ëïîí, Ôèòðàòëàð”. Ýíã±ìîíè, ìàíà øó äàµøàòëè ñ´çëàð ìàæ-ëèñ àµëè òîìîíèäàí ãóëäóðîñ îë³èø-ëàð áèëàí êóòèá îëèíãàí.

Õóëëàñ, æàçî ìàøèíàñè ́ ç èøèíè³èëäè”. (£àðàíã: Ýëáåê. “Ìóíãëè³óøèì”. Ò., 1999, 134–137-áåòëàð).

Òàðèõ÷è îëèìëàðèìèçäàí ïðîôåñ-ñîð Áàõòè±ð ¥àñàíîâ ´çèíèíã “Òóð-êèñòîí ìèëëèé çè±ëèëàðèãà íèñáàòàíñîâåò µóêóìàòèíèíã ñè±ñàòè”, “Ñè±-ñàò, ³àòà²îí âà ìàäàíèé èí³èëîá”(1998), “Çè±ëèëàð àµâîëè: òàðèõ âàòà³äèð” (1999), “Ìóñòàáèä òóçóìíèíã´çáåê õàë³èíèíã ìàäàíèé-ìàúíàâèéìåðîñèãà á´ëãàí µó³ó³èíè ÷åêëàø ñè±-ñàòè”, “20–30-éèëëàðäà ¤çáåêèñòîíçè±ëèëàðèãà ³àðøè ³àòà²îí âà óíèíãî³èáàòëàðè” (2000), “40–50-éèëëàðäàìàäàíèÿò ñîµàñèäà ³àòà²îí ñè±ñàòè-íèíã äàâîì ýòèøè” (2002) ñèíãàðè

áèð òóðêóì æèääèé èëìèé ìà³îëàëà-ðè, øóíèíãäåê, “1917–50-éèëëàð áî-øèäàãè òàðèõèé æàðà±í âà ¤çáåêèñ-òîí ìèëëèé çè±ëèëàðè” (Òîøêåíò,2000, ðóñ òèëèäà) ìîíîãðàôèÿñè, òà-ðèõ ôàíëàðè íîìçîäè Âàëåðèé Ãåðìà-íîâ “Ïðîôåññîð Ï´ëàò Ñîëèåâ âàóíèíã äàâðè” (Òîøêåíò, 2002, ðóñ-÷à) ðèñîëàñèäà µàì 1917 éèë îêòÿáðüò´íòàðèøèäàí êåéèí Òóðêèñòîíäà ñî-âåòëàðãà ³àðøè á´ëãàí ìèëëèé èñòè³-ëîë÷è êó÷ëàðíè é´³îòèø, ́ ëêàäà ÿíãèêîììóíèñòèê ìàôêóðàäàãè òóçóì´ðíàòèø ó÷óí êóðàø áàµîíàñè áèëàí³àí÷àäàí-³àí÷à õóñóñèé ìóëêäîðëàð,äèíèé óëàìîëàð, çàìîíàâèé ìàúðèôàòâà òàðà³³è±ò ôèäîéèëàðè á´ëãàí ìà-µàëëèé çè±ëèëàð, äàâëàò âà æàìîàòàðáîáëàðè áåãóíîµ ³àòà²îí ýòèëãàíëè-ãè, áóíãà 30–50-éèëëàðäà àâæ îëãàíñè±ñèé ³àòà²îí ìàøèíàñèãà õèçìàò³èëãàí àéðèì òàðèõ÷èëàðíèíã µàìàéáè á´ëãàíëèãèíè áîé àðõèâ âà ìàò-áóîò ìàòåðèàëëàðè àñîñèäà î÷èá áåðè-ëàäè. Ïðîôåññîð Áàõòè±ð ¥àñàíîâ ́ çìîíîãðàôèÿñèäà 1930–1950 éèëëàðäàá´ëèá ´òãàí áóíäàé µîëàòëàð µà³èäàáàòàôñèë ò´õòàá, øóíäàé ±çàäè: “40–50-éèëëàð áîøèäàãè èæòèìîèé-ãóìàíèòàðôàíëàðíèíã è÷èäà òîòàëèòàð ðåæèì âàáóþê äàâëàò ìèëëàò÷èëèãè áîñèìèîñòèäà µàììàäàí ê´ï òàðèõ âà àäàáè±òôàíëàðè òàú³èáãà ó÷ðàäè âà áóíèíãî³èáàòèäà óëàðäà ³àòúèé ðåãëàìåíò-ëàíèø ðèâîæëàíà áîøëàäè. 30-éèëëàðîõèðëàðèäà ¤çáåêèñòîí ìàøµóð ́ çáåêîëèìëàðèäàí òàðèõ÷è Ï´ëàò Ñîëèåâ,àäàáè±òøóíîñ Àáäóðàóô Ôèòðàò êàáèâà áîø³à îëèìëàðíèíã àñîññèç ³àòà-²îí ýòèëèøè î³èáàòèäà èëìèé-òàðè-õèé òàä³è³îòëàð òîáîðà áåëãèëàá áå-ðèëãàí òåìàëàðãà áà²èøëàíèá, ñèíôèéòóñ îëà áîøëàäè.

¤ðòà Îñè± âà áàúçè áèð áîø³à æóì-µóðèÿòëàðäàãè èæòèìîèé âà ãóìàíèòàðôàíëàðè âà ìàäàíèÿòè ðèâîæè ÂÊÏ (á)Ì£íèíã 1946 éèë 14 àâãóñòäà “Çâåçäà”âà “Ëåíèíãðàä” æóðíàëëàðè, øóíèíã-äåê, 1946 éèë 26 àâãóñòäà “Äðàìàòèêòåàòðëàð ðåïåðòóàðëàðè âà óëàðíè ÿõ-øèëàø ÷îðàëàðè µà³èäà”ãè ³àðîðëàðèòàúñèðèäà áîøëàíãàí ²îÿâèé êîìïàíè-ÿëàð î³èáàòèäà æèääèé ³àðøèëèêëàð-ãà ó÷ðàé áîøëàäè...

Ôà³àò 1951–1952 éèëëàð è÷èäàãèíàðåñïóáëèêà âà³òëè ìàòáóîòè ñàµèôàëà-ðèäà ́ çáåê ôàíè âà ìàäàíèÿòèíèíã ýíãê´çãà ê´ðèíãàí àðáîáëàðèãà ³àðøè î÷è³-÷àñèãà øîâèíèñòèê ðóµäàãè 20 äàí îðòè³




“áóþðòìà” òàí³èäèé ìà³îëàëàð ýúëîíýòèëãàíè áóíè î÷è³ ê´ðñàòèá òóðèáäè.Áóëàð è÷èäà, àéíè³ñà, Â.Êîñòèðÿ,Ê.Ôàéçóëëèííèíã “Áàúçè áèð øîèðëàðèæîäèäàãè ²îÿâèé áóçó³ëèêëàð µà³èäà”(“Ïðàâäà Âîñòîêà”, 1951, 1 àâãóñò),Ì.Èâàíîâ, Â.Ëàâðîâ, Ô.Èñêàíäàðîâ-ëàðíèíã “¤çáåê ñîâåò àäàáè±òè âàçèôà-ëàðèäàí ÷åòäà” (“Ïðàâäà Âîñòîêà”, 1951,21 àâãóñò), “¤çáåêèñòîí ¡çóâ÷èëàðèóþøìàñè ïëåíóìè ìàòåðèàëëàðè”(“Ïðàâäà Âîñòîêà”, 1951, 28 àâãóñò),À.¥àìðîåâíèíã “Áèð ÿðî³ñèç äèññåðòà-öèÿ µà³èäà” (“Ïðàâäà Âîñòîêà”, 1952,15 ôåâðàëü), “¤çÑÑÐ ÔÀ ïàðòèÿ ìàæ-ëèñèäà” (1952 éèë 29 ìàðò) êàáè ìà³î-ëàëàð ÿàìàëèãè âà áèð òîìîíëàìàëèãèáèëàí àëîµèäà àæðàëèá òóðàäè” (Á.Â.¥à-ñàíîâ. “Íàöèîíàëüíàÿ èíòåëëèãåíöèÿ Óç-áåêèñòàíà è èñòîðè÷åñêèå ïðîöåññû1917–íà÷àëà 50-õ ãîäîâ”. Ò., 2000,ñòð.171-172).

Òàðèõøóíîñ îëèì Âàëåðèé Ãåðìà-íîâ ´çèíèíã “Ïðîôåññîð Ï´ëàò Ñî-ëèåâ âà óíèíã äàâðè” (2002) íîìëèðèñîëàñèäà 30-éèëëàðäà ê´ïëàá áåãó-íîµ çè±ëèëàðíèíã ³àìàëèøèäà ´øàäàâðäà ôàîë “èæîä” ³èëãàí Ýëü-Ðå-ãèñòîí, Àáðàì Ãóðååâè÷ êàáè òàðèõ÷èâà ïóáëèöèñòëàðíèíã òóµìàòîìóç ìà-³îëàëàðè µàì ìàøúóì ðîëü ́ éíàãàíèµà³èäà ³àòîð äàëèëëàð êåëòèðàäè. Æóì-ëàäàí, À.Ãóðååâè÷ Ï´ëàò Ñîëèåâ,Óáàéäóëëèí, Ôèòðàò, Îòàæîí ¥îøèì-ëàðíèíã àñàðëàðè Áàðòîëüä òàúñèðèäà±çèëãàí äåá êàìñèòàäè. Óëàð èæòèìî-èé-è³òèñîäèé ôîðìàöèÿëàð µà³èäàãèìàðêñèñòèê òàúëèìîòíè èíêîð ³èëèø,ñèíôèé òàáà³àëàíèø âà êóðàøëàðíèá´ÿá ê´ðñàòèø âà òàðèõèé æàðà±íäàøàõñëàð âà éèðèê áîñ³èí÷èëàðíèíãòàúñèðèíè îøèðèá þáîðèø”äà ³àòòè³àéáëàíàäè. Áóíäàé “ñè±ñèé ±ðëè³”ëàð-íèíã íàòèæàñè ýñà µàììàãà ìàúëóì

(Ãóðååâè÷ À. “Î ïîëîæåíèè íà èñòî-ðè÷åñêîì ôðîíòå Ñðåäíåé Àçèè”, “Ðå-âîëþöèÿ è êóëüòóðà â Ñðåäíåé Àçèè”Ñáîðíèê ïåðâûé, Ò., 1934, ñòð.3-18).

* * *Õóëîñà ³èëèá àéòãàíäà, ¤çáåêèñòîí

Ìóñòà³èëëèêêà ýðèøãàíäàí êåéèí ðåñ-ïóáëèêàìèçíèíã àäàáè±òøóíîñ âà òà-ðèõ÷è îëèìëàðè, èæîäêîðëàðè ³àòà²îíäàâðè µà³èäà áèð ³àòîð æèääèé èëìèéêèòîáëàð âà ìà³îëàëàð, áàäèèé àñàð-ëàð ýúëîí ³èëäèëàð. Óëàð ñ´íããè éèë-ëàð èæòèìîèé-ñè±ñèé µà±òèìèçäà ìó-µèì ²îÿâèé-òàðáèÿâèé àµàìèÿòãà ýãàá´ëäè. Óëàðäà, àéíè³ñà, XX àñðíèíã30–50-éèëëàðèäàãè ñîâåòëàðíèíã ñè±-ñèé ³àòà²îí ñè±ñàòè î³èáàòèäà ð´é áåð-ãàí íîõóøëèêëàðäà êîììóíèñòèê ìàô-êóðà òàúñèðèäà á´ëãàí àéðèì àäàáè±ò-øóíîñ âà òàðèõøóíîñëàð, ïóáëèöèñò-ëàðíèíã µàì ñàëáèé ðîëü ́ éíàãàíëèãèìèëëèé èñòè³ëîë ìàôêóðàñè íó³òàèíàçàðèäàí ÿíãè÷à õîëèñ òàµëèë ýòèááåðèëäè. Áóíèíã î³èáàòèäà óçî³ éèë-ëàð äàâîìèäà õàë³èìèçíèíã àñë ôàð-çàíäëàðè µà³èäà îììàâèé ðàâèøäà ñèí-ãäèðèá êåëèíãàí íîò´²ðè, òóµìàòêî-ðîíà ñàëáèé òóøóí÷à âà òàñàââóðëàðáàðµàì òîïäè. Íàòèæàäà Òóðêèñòîííèíãóçî³ âà ÿ³èí ´òìèøèäà êàòòà ðîëü´éíàãàí Àìèð Òåìóð, Ìèðçî Áîáóð,Æàëîëèääèí Ìàíãóáåðäè êàáè äàâëàòàðáîáëàðè âà ñàðêàðäàëàðè, Àµìàä ßñ-ñàâèé, Áàµîóääèí Íà³øáàíä êàáè äî-íèøìàíä òàñàââóô òàðè³àò÷èëàðè,Ìàµìóäõ´æà Áåµáóäèé, Ôèòðàò, Àá-äóëëà £îäèðèé, ×´ëïîí, Ýëáåê êàáèòàðà³³è±ò âà ìàúðèôàò ôèäîéèëàðèèæîäèãà, óìóìàí, ìèëëèé èñòè³ëîëè-ìèçãà áà²èøëàíãàí èëìèé, áàäèèéàñàðëàð µàìäà áîé ìóçåé ýêñïîíàòëàðèìóµèì ²îÿâèé-òàðáèÿâèé ðîëü ´éíàáêåëìî³äà.

Øåðàëè ÒÓÐÄÈÅÂ,ôèëîëîãèÿ ôàíëàðè íîìçîäè



«Çàêîâàò» õàçèíàñèãà èëê ³àäàìëàðÎ.Àáäóëëàåâ, Õ.Ñàìàäîâ ÊÈÒÎÁËÀÐ ÎËÀÌÈÄÀ

Êåéèíãè éèëëàðäà Òîøêåíòäà-ãè “ßíãè àñð àâëîäè” íàøðè¸òè “Çà-êîâàò äóðäîíàëàðè” ðóêíè îñòèäàæàµîí ìóìòîç ôàëñàôàñè âàêèëëà-ðè àñàðëàðèäàí ñàðàëàíãàí íàìó-íàëàðíè ÷îï ýòà áîøëàäè. ¤çáåêèñ-òîí Ïðåçèäåíòè Èñëîì Êàðèìîâáóíäàé õàéðëè èøíèíã àµàìèÿòèµà³èäà ³óéèäàãèëàðíè àëîµèäà òàú-êèäëàãàí ýäè: “Äóí¸ òàí îëãàí ê´ïóëó² ôàéëàñóôëàðíèíã àñàðëàðèµàíóçãà÷à ´çáåê òèëèäà ÷îï ýòèë-ìàãàíè òóôàéëè àêñàðèÿò çè¸ëèëàð,õóñóñàí ¸øëàðèìèç, óëàðíèíã²îÿâèé ³àðàøëàðè áèëàí ÿõøè òà-íèø ýìàñ. Ñîêðàò âà Ïëàòîí, Íèò-øå âà Ôðåéä êàáè îëèìëàðíèíã,µîçèðãè çàìîí ÷åò ýë ôàéëàñóô-ëàðèíèíã êèòîáëàðèíè µàì òóøó-íàðëè ³èëèá èçîµ âà øàðµëàð áè-ëàí ´çáåê òèëèäà ÷îï ýòèø íàµîò-êè, ìóìêèí ýìàñ.

Ìàíà, ìèñîë ó÷óí, Ôðåéäíèíãíàçàðèé ³àðàøëàðè, ïðàãìàòèçì âàýêçèñòåíöèàëèçì ²îÿëàðè, Áåðäÿåââà áîø³àëàðíèíã ôàëñàôàñèäàí´ðãàíñàê ôîéäàäàí õîëè á´ëìàé-äè”. Ìàúíàâèÿò õîäèìëàðè îëäèãà³´éèëãàí áó øàðàôëè âàçèôàíè áà-æàðèø é´ëèäà ñàìàðàëè èøëàð³èëèíìî³äà. Æóìëàäàí, ìàøµóðþíîí ôàéëàñóôè Ïëóòàðõíèíã “Ñàé-ëàíìà”ñè (2006), Èáðîµèì ¢àôóðîâòàðæèìà ³èëãàí íåìèñ ôàéëàñóôèÔðèäðèõ Íèòøåíèíã “Çàðäóøò òà-âàëëîñè” (2007), ðèì ôàéëàñóôè,íîòè³ Öèöåðîííèíã “Íîòè³ëèêñàíúàòè µà³èäà èêêè ðèñîëà” (2007),áóþê þíîí ôàéëàñóôè Àôëîòóí-íèíã “£îíóíëàð” ðèñîëàñè (2008)µàìäà “986 ìóìòîç ôàéëàñóô”(¥àçðàò Ñóëàéìîíäàí Âàñèëèé Ðî-çàíîâãà÷à) àíòàëîãèÿñè (2009) âàáîø³à àñàðëàðíè òèëãà îëèø ìóì-êèí. Æàµîí ìóìòîç ôàëñàôàñè äóð-äîíàëàðè µèñîáëàíãàí áó àñàðëàð-íè ´çáåê êèòîáõîíëàðèãà åòêàçèëè-øè òàµñèíãà ñàçîâîð. Óëàð êàòòàìàúðèôèé âàçèôàíè áàæàðèøãàñàôàðáàð ýòèëãàí.

Þ³îðèäà òèëãà îëèíãàí ìóàëëèô-ëàðäàí èêêèòàñèíèíã àñàðè (Ô.Íèò-

«Çàêîâàò» õàçèíàñèãà èëê³àäàìëàð

øåíèíã “Çàðäóøò òàâàëëîñè” âà Ïëó-òàðõíèíã “Èñêàíäàð Ìà³èäóíëè”) èëêìàðòà “Æàµîí àäàáè¸òè” æóðíàëèäàáîñèëãàíè âà þ³îðè áàµîëàíãàíèíèìàìíóíèÿò áèëàí àéòèá ´òèø ëîçèì.Øóíè ýúòèáîðãà îëèá, áó àñàðëàðãàáàòàôñèë ò´õòàëèá ´òèðìàéìèç, ³îë-ãàíëàðè µà³èäà ýñà óìóìèé òàðçäàá´ëñà µàì àéðèì ìóëîµàçàëàðèìèç-íè áèëäèðèøãà µàðàêàò ³èëàìèç.

Ïëóòàðõíèíã ñàéëàíìà ò´ïëàìè-ãà “Èñêàíäàð Ìà³èäóíëè”, “Ïîäøîµ-ëàð âà ñàðêàðäàëàðíèíã µèêìàòëèñ´çëàðè” µàìäà “Êåëèí-êó¸âëàðãàíàñèµàòëàð” êàáè àñàðëàð êèðèòèë-ãàí. Ïëóòàðõ ìèëîäèé 46 éèëäà Õå-ðîíåÿ øàµàð÷àñèäà òó²èëèá, 127éèëäà âàôîò ýòãàí. Ó ´ç äàâðèíèíãýíã ìàúðèôàòëè îäàìëàðèäàí áèðèá´ëèá, àäàáè¸ò, ôàëñàôà âà òàðèõíèæóäà ÿõøè áèëãàí, ìóñè³à âà òàáè-èé ôàíëàðäàí ÿõøè õàáàðäîðá´ëãàí. Óíèíã “Èñêàíäàð Ìà³èäóí-ëè” (Çîµèð Àúëàì òàðæèìàñè) àñà-ðèäà ïîäøîµ âà ñàðêàðäà Èñêàí-äàðíèíã µà¸ò é´ëè òàñâèðëàíãàí.Ïëóòàðõ àñàð ìó³àääèìàñèäà øóí-äàé ¸çàäè: “Èíñîííèíã ÿõøè-¸ìîí-ëèãè ýñà, µàìèøà µàì óíèíã óëó²-âîð èøëàðèäà ê´ðèíàâåðìàéäè.£àíäàéäèð êè÷êèíà áèð ³èëè²è ¸êè³àåðäàäèð î²çèäàí ÷è³èá êåòãàíìóòîéèáàñè, ³èëãàí µàçèëè – óëêàíæàíãäà ìèíãëàá èíñîíëàðíè µàëîê³èëèø ýâàçèãà ³îçîíèëãàí ²àëàáà-ñè ¸êè ëàê-ëàê ³´øèííè áîø³àðãà-íèäàí ê´ðà ê´ïðî³ óíèíã ôåúëè-àò-âîðèíè î÷èá áåðèøè ìóìêèí”. Îëèìàíà øóíãà àìàë ³èëèá, ñàðêàðäàôåúë-àòâîðèíè ë´íäà âà àíè³ê´ðñàòàäèãàí òàðèõèé ëàâµàëàðíè÷èçèø é´ëèäàí áîðàäè.

£óéèäàãè âî³åà µàì êèòîáäà òàú-ñèðëè ¸ðèòèëãàí: “Áàð÷à þíîíëàðÈñêàíäàðíè ´çëàðèãà ñàéëàá, óíèíãáîø÷èëèãèäà Ýðîíãà ³àðøè þðèø-ãà àµäëàøäèëàð. Øó ìóíîñàáàò áè-ëàí ê´ï÷èëèê þíîí äàâëàòëàðèíèíãñè¸ñèé àðáîáëàðè âà ôàéëàñóôëàðøîµíè çè¸ðàò ³èëèá, õóðñàíä÷èëèêáà¸í ýòàðäèëàð. ¤øà ïàéòäà Êîðèíôÿ³èíèäà ÿøà¸òãàí ñèíîïëèê ôàéëà-



«Çàêîâàò» õàçèíàñèãà èëê ³àäàìëàðÎ.Àáäóëëàåâ, Õ.Ñàìàäîâ

ñóô Äèîãåí µàì êåëñà êåðàê äåá,Èñêàíäàð ê´ï êóòäè. Ëåêèí Äèîãåí-íèíã Èñêàíäàð áèëàí çè²èð÷àëèêèøè é´³, Êðîíèÿäà áàµóçóð âà³ò ́ òêà-çàðäè. Íèµîÿò Èñêàíäàðíèíã ´çèóíèíã ³îøèãà áîðäè. Äèîãåí áàäà-íèíè îôòîáãà òîáëàá ¸òàðäè. Ê´ï÷è-ëèêíèíã ´çè òàðàôèãà êåëà¸òãàíèíèñåçãàí Äèîãåí áîøèíè áèð îç ê´òà-ðèá, øîµãà òèêèëèá ³àðàäè. Èñêàí-äàð ñàëîì áåðäè-äà, áèðîí-áèð èë-òèìîñèíã é´³ìè, äåá ñ´ðàäè. Äèî-ãåí ýñà: “Ñàë ÷åêêàðî³ ´ò, ³ó¸øíèò´ñàÿïñàí”, äåãàí ýêàí ´øàíäà. Àé-òèøëàðè÷à, Äèîãåííèíã øîµãà áóí-äàé ìóîìàëàñè âà áåðãàí æàâîáèÈñêàíäàðãà æóäà ³àòòè³ òàúñèð ³èë-ãàí. Îð³àñèãà ³àéòàð ýêàí, ó ôàé-ëàñóôíè ìàçàõ ³èëèá, êóëèá êåëà-¸òãàí é´ëäîøëàðèãà øóíäàé äåãàíýêàí: “Àôñóñêè, Èñêàíäàðìàí. ÀãàðÈñêàíäàð á´ëìàãàíèìäà Äèîãåíá´ëèøíè õîµëàðäèì”.

Áó ñàòðëàðíè ´³èãàí êèòîáõîíèêêè áóþê îäàìãà õîñ èíñîíèé ôà-çèëàòëàðäàí µàÿæîíãà òóøàäè, êàì-òàðëèê, îääèéëèê, øó áèëàí áèðãà,èíñîíèé ²óðóð ³àëáèäàí, ðóµèÿòè-äàí æîé îëàäè âà ´çè µà³èäà, ´çëè-ãè µà³èäà ìóëîµàçà þðèòà áîøëàé-äè. Ìàçêóð àñàðíèíã ´çáåê òèëèãà´ãèðèëèøè àéíè ìóääàî á´ëäè. Òàð-æèìà òèëè ðàâîí, æóìëàëàð ´çáå-êîíà. Áó àñàð îð³àëè êèòîáõîí Èñ-êàíäàðíèíã æàíãó æàäàë èøëàðèýìàñ, áàëêè èíñîíèé ôàçèëàòëàðè,è÷êè äóí¸ñè, õàòòè-µàðàêàòëàðèäàíâî³èô á´ëàäè, óíãà á´ëãàí ìóíîñà-áàòè îéäèíëàøàäè. Øóíèíãäåê, êè-òîáäà êåëòèðèëãàí ïîäøîµëàð âàñàðêàðäàëàðíèíã µèêìàòëè ñ´çëà-ðè µàì ´³óâ÷èäà ÿõøè òààññóðîò³îëäèðàäè. Æóìëàäàí, Öåçàð, Òðî-ÿí, Êèð, Äîðî, Èñêàíäàðíèíã îòàñèÔèëèïï, Èñêàíäàð âà áîø³àëàðíèíãµèêìàòëè ñ´çëàðè àµàìèÿòãà ìîëèê.

Ìàçêóð êèòîáäàãè “Êåëèí-êó¸â-ëàðãà íàñèµàòëàð” (Óðôîí Îòàæîíòàðæèìàñè) òóðêóìèäà èëãàðè ñó-ðèëãàí ôèêðëàð áóãóíãè êóíäà µàì´ç àµàìèÿòèíè é´³îòãàí ýìàñ:

– Õóääè ³àìèø, ïîõîë âà ³ó¸íþíãèäàí òåç àëàíãà îëãàí îëîâ, àãàð-äà ´çèãà áîø³à áèð îçó³à òîïîëìà-ñà òåç ´÷ãàíè êàáè, ìóµàááàò µàì,áàð³ óðèá ãóëëàãàí ¸øëèê âà æèñ-ìîíèé æîçèáà áèëàí îñîíãèíà ¸ð³èíàëàíãàëàíàäè, àììî àãàðäà ¸ø êå-ëèí-êó¸âëàðíèíã ã´çàë ôàçèëàòëà-ðè âà ÿõøè õóë³è óíè îçè³ëàíòèð-ìàñà, òåç îðàäà ´÷èá ³îëàäè.

– À¸ëíè... îëòèí, çóìðàä âà ³èì-ìàòáàµî êèéèìëàð ýìàñ, áàëêè êàì-òàðëèãè, µóñíè, õóë³è, µà¸ñè âà èô-ôàòè çèéíàòëàéäè, áåçàéäè.

– Ôàéëàñóôëàðíèíã òàñäè³ëàø-ëàðè÷à, æèñìëàð ó÷ õèë á´ëàäè:áàúçèëàðè àëîµèäà ³èñìëàðäàíèáîðàò á´ëàäè, ìàñàëàí, êåìàëàðìàæìóè (ôëîò) ¸êè ³àðîðãîµäà òóð-ãàí ³´øèí; áîø³àëàðè – áèðëàøòè-ðèëãàí (òóòàø) ³èñìëàðäàí èáîðàòá´ëàäèëàð, ìàñàëàí, óé ¸êè êåìà;ó÷èí÷èëàðè áèðëèêíè, ïàéâàíäëà-íèá êåòãàí áóòóíëèêíè òàøêèë ýòà-äè. “Ýð-õîòèíëèê èòòèôî³è µàì àãàð´çàðî ñåâãèãà àñîñëàíãàí á´ëñà,òàõìèíàí øóíäàé áèðëèêíè, ïàéâàí-äà á´ëãàí áóòóíëèêíè òàøêèë ýòà-äè; àãàð áó èòòèôî³ ñåï ó÷óí àâ-ëîäíè äàâîì ýòòèðèø ó÷óí á´ëñà, óµîëäà ó áèðëàøòèðèëãàí (òóòàø)³èñìëàðäàí òàøêèë òîïãàí á´ëàäè;àãàðäà ôà³àò áèðãà ¸òèø ó÷óíá´ëñà, ó µîëäà ó àëîµèäà ³èñìëàð-äàí èáîðàò á´ëàäè âà óíè áèðãà-ëèêäàãè òóðìóø ýìàñ, áàëêè áèð òîìîñòèäà ÿøàø äåá µèñîáëàñà ò´²ðè-ðî³ á´ëàðäè.”

Áó àéòèëãàí ôèêðëàð ÷ó³óð ìàú-íîãà ýãà, àëáàòòà. Áèðî³ ðóñ òèëè-äàí ´çáåê òèëèãà ´ãèðèëãàíäà,²àëèç æóìëàëàð ê´ïàéèá êåòãàí,óëàð ³óëî³³à ³´ïîë ýøèòèëàäè, äèë-ãà, ðóµãà ñèíãèá êåòìàéäè. Áèçíèíã-÷à, îñòèãà ÷èçèëãàí ñ´çëàðíèíã ìó-³îáèë øàêëëàðèäàí áåìàëîë ôîé-äàëàíèø ìóìêèí ýäè. Ìàñàëàí,“òàñäè³ëàøëàðè÷à” ´ðíèãà òàúêèä-ëàøè÷à, “æèñìëàð” ´ðíèãà íàðñà-ëàð, “³èñìëàð” ´ðíèãà á´ëàêëàð,“ïàéâàíäëàíèá êåòãàí”, “ïàéâàíäàá´ëãàí” ´ðíèãà ïàéâàíäëàíãàí ñèí-ãàðè ñ´çëàð èøëàòèëñà, ¸ìîíá´ëìàñäè.

Äàðµà³è³àò, áóãóíãè êóíèìèçäàîèëàëàðíè ìóñòàµêàìëàøäà Ïëó-òàðõíèíã “Êåëèí-êó¸âëàðãà íàñè-µàòëàð” àñàðè êàòòà ¸ðäàì áåðàäè.Êåëèí-êó¸âëàðíè íèêîµãà ´òìàñäàíàââàë îèëàãà òàé¸ðëàøäà, áóð÷ âàâàçèôàëàðèíè àíãëàá åòèøäà, ìàñú-óëèÿò µèññèíè îøèðèøäà, äóí¸ãàêåëãàí ôàðçàíä îëäèäà æàâîáãàð-ëèêíè àíãëàá åòèøäà øó àñàðãà µàììóðîæààò ýòèëñà, ôîéäàäàí õîëèá´ëìàéäè. Ãàð÷è £óðúîíè êàðèì,¥àäèñè øàðèô êàáè ìó³àääàñ êè-òîáëàðèäà, øàð³ ìóòàôàêêèðëàðè-íèíã àñàðëàðèäà õàë³èìèç ÿðàòãàíî²çàêè èæîä íàìóíàëàðèäà áó áî-ðàäà ïóðµèêìàò ôèêðëàð ê´ï àéòèë-ãàí á´ëñà µàì, Ïëóòàðõ àñàðèíè´çáåê òèëèãà òàðæèìà ³èëèíèøè,æóçúèé êàì÷èëèêëàðãà ³àðàìàé,àéíè ìóääàî á´ëãàí.

Æàµîí ìàäàíèÿòè òàðèõèäà êàò-òà èç ³îëäèðãàí Ìàðê Òóëëèé Öè-öåðîííèíã “Íîòè³ëèê ñàíúàòèµà³èäà èêêè ðèñîëà” àñàðè µàì




(òàðæèìîí Óðôîí Îòàæîí) ôàëñà-ôà ìóõëèñëàðè ó÷óí ìóíîñèá òóµ-ôàäèð.

Ìàúëóìêè, Öèöåðîí (ìèëîääàíàââàëãè 106-43 éèëëàð) ³àäèìãèÐèì ðåñïóáëèêàñèíèíã àòî³ëè äàâ-ëàò àðáîáè, íîòè³, ôàéëàñóô, òà-ðèõ÷è âà µó³ó³øóíîñ á´ëãàí.

Óíèíã îíàñè Ãåëâèÿ õîíèì ýðòàâàôîò ýòãàí. Îòàñè Ìàðê Òóëëèé îò-ëè³ëàð, ñóâîðèéëàð òîèôàñèäàíá´ëèá, ê´ï âà³òèíè àäàáè¸ò áèëàíøó²óëëàíèø âà áîëàëàð òàðáèÿñè-ãà áà²èøëàãàí.

Öèöåðîí áîëàëèãèäà¸³ óêàñèáèëàí áèðãà ìàøµóð íîòè³ ÌàðêÊðàññ ðàµáàðëèãè îñòèäà þíîí´³èòóâ÷èëàðèäàí ôàëñàôà âà íî-òè³ëèê, øîèð Àðõèéäàí øåúðèÿòñàíúàòè á´éè÷à ñàáî³ îëàäè. Ó éè-ãèòëèê ïàéòëàðèäà íîòè³ëèê ñàíú-àòè áèëàí æèääèé øó²óëëàíàäè, ´ççàìîíàñèíèíã ìàøµóð íîòè³ëàðèíóò³ëàðèíè ýøèòàäè.

Áèð ³èçè³ âî³åà Ïëóòàðõ òîìî-íèäàí ¸çèá ³îëäèðèëãàí. “Áèð êóíèëîòèí òèëèíè áèëìàéäèãàí êåêñàóñòîçè Àïîëëîíèé Ìîëîí øîãèðäèÖèöåðîíäàí þíîí òèëèäà íóò³ñ´çëàøíè èëòèìîñ ³èëèáäè. Öèöå-ðîí íóò³ ñ´çëàáäè. Ìàøµóð îëèì¸ø Öèöåðîííèíã íóò³èíè ýøèòèáóçî³ ìóääàò ñóêóò ñà³ëàãà÷: “Öè-öåðîí, ñåíãà òàñàííîëàð àéòàìàí,ñàíúàòèíããà ³îéèë ³îëäèì. Ëåêèíìåí Þíîíèñòîí òà³äèðè áîðàñèäàìàµçóíìàí: áèçíèíã ÿãîíà àôçàë-ëèãèìèç âà îõèðãè ²óðóðèìèç –ìàúðèôàò âà ñóõàíäîíëèê µàì ñåíòóôàéëè ðèìëèêëàð òîìîíèäàíçàáò ýòèëäè”, – äåãàí ýêàí.

Ìàçêóð àñàðíèíã áèðèí÷è êèòî-áèäà, ñóõàíäîíëèê, ôàñèµëèê –ÿúíè íîòè³ëèêíèíã ³èéèíëèãèµà³èäà ³èçè³àðëè ëàâµàëàð êåëòè-ðèëàäè. Ñóõàíäîí êèøè æóäà ê´ïáèëèìëàðãà ýãà á´ëèøè çàðóð. Êè-òîáäà òàúêèäëàíèøè÷à, ´øà áèëèì-ëàðñèç ãàïäàãè ÷å÷àíëèê áåìàúíèâà êóëãèëèäèð. Íàôà³àò ñ´çëàðíèñàðàëàø, áàëêè ´ç ´ðíèãà ³´éèøáèëàí µàì íóò³³à ã´çàëëèê áàõøýòèø êåðàê: ôàñèµëèêíèíã áîð ³óä-ðàòè âà ñàíúàòè ýøèòóâ÷èëàðíèíãäèëëàðèíè òèí÷ëàíòèðèø (îâóòèø)âà ò´ë³èíëàíòèðèø, µàÿæîíëàíòè-ðèøäà íàìî¸í á´ëìî²è ëîçèì. Óìó-ìàí, þêñàê èíñîíèé êîìèëëèê áè-ëàí ÷àìáàð÷àñ áî²ëàíèá êåòàäèãàíâà åòóê ìàúíàâèÿò ñîµèáè á´ëèøãàé´ë î÷àäèãàí íîòè³ëèê ñàíúàòèµà³èäàãè ìóëîµàçàëàð áóãóíãè ¸øàâëîä òàðáèÿñè ó÷óí ìóµèì àµàìè-ÿòãà ýãà. Ìàçêóð ôàëñàôèé àñàð-íèíã ³èììàòè, ýíã àââàëî, àíà øó

ôàçèëàòè áèëàí áåëãèëàíàäè. Ìóì-òîç ôàéëàñóôëàð àñàðëàðèíè ´çáåêêèòîáõîíëàðèãà åòêàçèøäà òàðæè-ìîí Óðôîí Îòàæîíîâ ê´ï êó÷ âà ²àé-ðàò ñàðôëàá, ìåµíàò ³èëà¸òãàíèíèàëîµèäà òàúêèäëàø êåðàê. Ìàíà,ÿ³èíãèíàäà áóþê þíîí ôàéëàñóôèÀôëîòóííèíã “£îíóíëàð” êèòîáè µàìóíèíã òàðæèìàñèäà èêêèí÷è ìàðòàáîñèëèá ÷è³äè. Ìàúíàâèé µà¸òèìèç-äà êàòòà µîäèñà á´ëèøè êóòèëà¸ò-ãàí ìàçêóð àñàð òàðæèìàñè µà³èäàáàòàôñèëðî³ ãàïèðèøíè ìàú³óëê´ðäèê. Çåðî, Àôëîòóííèíã µà¸òèé-ôàëñàôèé ìóëîµàçàëàðè ´çáåê êè-òîáõîíëàðèãà áèðèí÷è ìàðòà éèðèêêèòîá µîëèäà òà³äèì ýòèëìî³äà.

Àââàëî, òàðæèìà ñàíúàòèäà ìàâ-æóä á´ëãàí ê´µíà âà àáàäèé áèð òå-ìèð ³îíóííè ýñëàá ´òñàê ôîéäà-äàí õîëè á´ëìàéäè. Áó ³îíóí øóí-äàí èáîðàòêè, òàðæèìà ³èëèíà¸ò-ãàí àñàð, ó øåúð á´ëàäèìè, íàñðäà¸çèëãàíìè ¸êè äðàìàòèê é´ëäàìè,áóíèñèäàí ³àòúè íàçàð, àñë íóñõà-äàãè þêñàê áàäèèÿòíè, æîçèáàíèñà³ëàá ³îëìî²è øàðò. Òàðæèìîíáîø³à òèëäà ÿðàòèëãàí àñàðãà ÿíãèµà¸ò áà²èøëàéäè, óíãà ´ç îíà òèëèáîéëèêëàðèíè, ñåµðó æîçèáàñèíèñèíãäèðèá, óíè ÿíàäà þêñàê÷´³³èëàðãà îëèá ÷è³àäè. Áóíèíã ó÷óíó ýíã àââàëî ́ ç îíà òèëèíè æóäà ÿõøèáèëìî²è, óíãà õîñ á´ëãàí íîçèê ñèð-àñðîðëàðíè, íàôîñàòíè, íàçîêàòíè÷ó³óð µèñ ³èëìî²è, ìàúíîäàãè òåðàí-ëèêëàðíè çóêêîëèê áèëàí àíãëàá åò-ìî²è ëîçèì. Áó ýñà îñîí èø ýìàñ.Ãàïíè ë´íäà ³èëèá àéòãàíäà, òàðæè-ìîí µàì êàòòà ñàíúàòêîð ³àëáèãà,äèäèãà, èñòåúäîäèãà ýãà á´ëìî²èëîçèì. Àêñ µîëäà ó àñë íóñõàãà ³óëá´ëèá ³îëàäè, óíäàãè íîçèê ìàúíî-ëàðíè ñ´çìà-ñ´ç à²äàðàäèãàí µàðô-õ´ðãà àéëàíàäè, ëóòô ³èëèá àéòñàê,éèðèê ñàíúàòêîð íå ìàøà³³àòëàð áè-ëàí âîÿãà åòêàçãàí ã´çàë àð²óìî³ –ó÷³óð òóëïîðíè ³èð÷àí²è îòãà àéëàí-òèðèá ³´ÿäè.

Õ´ø, Àôëîòóí àñàðëàðè òàðæè-ìîíè áó þêñàê øàðàôíè ³àé äàðà-æàäà óääàëàãàí, àìàëãà îøèðãàí?Óðôîí Îòàæîí Ïëóòàðõ, Öèöåðîíèæîäèäàí ³èëãàí òàðæèìàëàðèäàµàð ³àëàé þ³îðèäàãè þêñàê òàëàá-ëàðãà (àéðèì ²àëèçëèêëàðíè µèñîá-ãà îëìàãàíèìèçäà) ìàúëóì äàðà-æàäà ýðèøãàí ýäè. Óëàðíè ´³èãàíêèòîáõîí ³àäèìãè äóí¸ ôàéëàñóô-ëàðè èæîäèäàí ³àíäàéäèð áàµðàîëàäè. Áó áîðàäà àí÷à òàæðèáàò´ïëàãàí òàðæèìîí Àôëîòóí ôàë-ñàôàñèíèíã ìîµèÿòè, ìàúíî-ìóíäà-ðèæàñè è÷èãà ÿíàäà ÷ó³óð êèðèøãàèíòèëàäè, òåð ò´êèá ìåµíàò ³èëà-




äè, àéðèì íàòèæàëàðãà ýðèøàäè.Òàðæèìîííèíã çàµìàòëè ìåµíàòè-ãà òàí áåðãàí âà óíè µå÷ ³àíäàéêàìñèòìàãàí µîëäà î÷è³ àéòèøãàò´²ðè êåëàäèêè, ´³óâ÷è ÿíãè òàðæè-ìàíèíã ê´ï ´ðèíëàðèäà ³î³èëèá³îëàäè, àíè³, ë´íäà, ñîääà, àéòè-ëèøè ëîçèì á´ëãàí ôèêðëàð ´òàìóðàêêàáëàøèá, çàðáóëìàñàëãààéëàíèá êåòãàíè ó÷óí ÷àíãàëçîð-äà àäàøãàí îäàì àµâîëèãà òóøà-äè, àéòèëà¸òãàí ìàúíîíè òóøóíîë-ìàé ãàðàíã á´ëàäè. Áóíèíã ñàáà-áèíè èçëàá êèòîáíè ³àéòà-³àéòà âà-ðà³ëàéìèç, òàðæèìàäàãè ôèêðëàð-íèíã ìàúíî-ìàçìóíèíè àíãëàøãàµàðàêàò ³èëàìèç âà èçëàá-èçëàáøóíè àíè³ëàéìèçêè, òàðæèìîí µàðáèð æóìëàíè, µàð áèð èôîäàíèðóñ÷àäàãèäåê àéíàí èôîäàëàø,àéíàí à²äàðèø é´ëèäàí áîðãàíýêàí. Òàðæèìîí òóòãàí áó óñóë òó-ôàéëè ê´ï æóìëàëàð, ãàïëàð ´çáåêòèëèãà õîñ îµàíãäîðëèê, òåðàíëèê-äàí ìàµðóì á´ëèá, øèðàñèíè é´³î-òèá ³´ÿäè. Ôèêðèìèçíè èñáîòëàøó÷óí àéðèì æóìëàëàðíè áèðãà´³èéëèê. Êèòîáíèíã 106-áåòèäà³óéèäàãè ãàïãà äó÷ êåëàìèç: “Áèçãà³îíóíëàðíè áåëãèëàø âàêîëàòèáåðèëãàí, – áèç øó åðíèíã ³îíóí-ëàðèíè µàì, àãàð áèçãà ìàú³óëá´ëèá áàúçèëàðè ¸³ñà áîø³à þðò-ëàðíèíã ³îíóíëàðèíè µàì óëàðíèíãàæíàáèé þðòëàðíèêè á´ëèøèãàýúòèáîð áåðìàé, àãàð óëàð ÿõøè-ðî³ á´ëñà æîðèé ýòàìèç. ¤çèìèç-ãà øóíäàé áèð µóçóðíè ðàâî ê´ðàé-ëèê: àéòèëãàíëàðäàí ñàðàëàáîëèá, ñóµáàòëàøèø áîðàñèäà, ã´¸ÿíãèòäàí áîøëàá ³óðãàíäåê äàâëàò³óðàéëèê”. Òàãèãà ÷èçèëãàí ñ´çëàð,áèðèêìàëàðãà ýúòèáîð áåðèíã.£àéñè ´çáåê øó òàðçäà ãàïèðàäè,ìóëîµàçà þðèòàäè? Íèìà, òèëèìèçøó äàðàæàäà ²àðèá, ³àøøî³ á´ëèá³îëãàíìè? Íàµîòêè þ³îðèäàãèãàïëàðíè ñîääà, îääèéãèíà ³èëèáèôîäàëàá á´ëìàñà?

Èíñîô áèëàí àéòãàíäà, áó æóì-ëàãà ÷èäàø ìóìêèí. Ìàéëè, áîðè-ãà áàðàêà äåéëèê-äà, êèòîáíè âà-ðà³ëàøäà äàâîì ýòàéëèê. “Áèçíèíãäàâëàòèìèçíèíã òàðòèáîòèãà õóäî-íèíã ¸ðäàì áåðèøèíè èëòèæî ³èëà-ìèç. Äàâëàòèìèçíè âà óíèíã ³îíóí-ëàðèíè áèç áèëàí áèðãà òàðòèá áå-ðèøè ó÷óí ó áèçãà ìåµðèáîíëèê âàðàµìäèëëèê ê´ðñàòñèí âà èëòèæîé-èìèçíè ýøèòñèí! (117-á.)

Ó÷ ìàðòà êåòìà-êåò òàêðîðëàíà-¸òãàí ³àðàò³è÷ êåëèøèãè òèøèíãèç-ãà òåãìàéäèìè? “...òàðòèáîòèãà...¸ðäàì áåðèøèíè èëòèæî ³èëàìèç”èôîäàñè ²àëèç, ãàï ³óðèëèøèäà

´çáåêîíà îµàíã é´³. Ìóìòîç àäàáè-¸òèìèçäà ìàúíîíè êó÷àéòèðèøãà¸ðäàì áåðàäèãàí ñ´çëàð “òàêðèð”äåéèëàäè. Àììî ó ñàíúàòêîðîíàèøëàòèëìàñà, “òàêðîð” âóæóäãà êå-ëàäè âà ìàúíîíè ñóñàéòèðàäè.

Ìàíà áó æóìëàíè ýñà áóòóíëàéòóøóíèá á´ëìàéäè: “Äàâëàò ´ç äóø-ìàíëàðèãà ¸ìîí îäàòëàðäà òà³ëèä³èëèøèíèíã ³èéèí á´ëèøè ÿõøèäèð”(109-á.) Áó áîø³îòèð²è÷ æóìëàíè òó-øóíèøäàí ê´ðà î²ðèãàí òèøíè ³´ëäàñó²óðèá îëèø îñîí á´ëñà êåðàê.

ßíà áèòòà ìèñîë êåëòèðàìèç:“£àåðäà ³îíóí µîêèìëàð óñòèäàíµóêìäîð á´ëñà, óëàð ýñà óíèíã ³óë-ëàðè á´ëñàëàð äàâëàò áåøèêàñòëè-ãèíè âà äàâëàòëàðãà õóäîëàð ³àí-äàé íåúìàòëàð áåðèøëàðè ìóìêèíá´ëñà ´øàëàð áåðèëèøèíè îëäèí-äàí àéòàìàí” (122-á.)

ßíà ´øà óñóë: ñ´çìà-ñ´ç òàðæè-ìàãà ìàµëè¸ëèê âà îääèé µàðôõ´ð-ëèê òàðæèìîíãà ³àòòè³ ïàíä áåðãàí.

Êèòîáãà ìàçìóíäîð ñ´çáîøè¸çãàí ¤çáåêèñòîí õàë³ ¸çóâ÷èñè¤òêèð ¥îøèìîâ þ³îðèäàãè æóìëàíèñàë èõ÷àìëàøòèðèá ³óéèäàãè÷àèôîäàëàéäè: “£àåðäàêè ³îíóíëàðµóêìäîðëàð óñòèäàí µóêìðîí á´ëñà,µîêèìëàð ýñà ³îíóíãà ³óë á´ëñà,´øà äàâëàòãà õóäîëàð íåúìàòëàð¸²äèðàäè”. £àðàíã, æóìëà ³àíäàéñîääà, ìàçìóíëè, îµàíãäîð. ¥å÷ ³àí-äàé áîø ³îòèðèá ´òèðìàñäàí ôàé-ëàñóô ôèêðëàðèíè îñîíãèíà àíãëàáîëàñèç. Àñëèäà ìàçêóð êèòîá áîø-äàí-î¸³ ìàíà øóíäàé ñîääà, æîçè-áàäîð óñëóáäà òàðæèìà ýòèëìî²èçàðóð ýäè. Àòî³ëè ¸çóâ÷èìèç àéòãà-íèäåê, øóíäà òàðæèìîíãà µàì õó-äîíèíã ðàµìàòè ¸²èëãàí á´ëàðäè.

ßíà áèð ìóëîµàçà: òàðæèìîí òè-ðàíèé, òèðàíèê, õîðîâîä êàáèñ´çëàðíè íåãàäèð òàðæèìà ³èëìàé-äè. Õîëáóêè, áó ñ´çëàðíèíã ìó³îáèëøàêëè òèëèìèçäà ê´ïëàá òîïèëàäè.

Ò´²ðè, Àôëîòóí àñàðëàðèíè òó-øóíèø, òàðæèìà ³èëèø àí÷à î²èð.Áóíè áóþê âàòàíäîøèìèç, àëëîìàÈáí Ñèíî µàì àëîµèäà òàúêèäëàãàí.Ó Àðàñòóíèíã «Áàúäà àò-Òàáèèÿ»(«Ìåòàôèçèêà») àñàðèíè ³èð³ ìàð-òà ´³èá µå÷ íàðñà òóøóíà îëìàãà-íèíè, ôà³àò Ôîðîáèéíèíã øó àñàð-ãà ¸çãàí øàðµëàðèíè ´³èãàíäàí êå-éèíãèíà óíè òóøóíèá åòãàíèíè ýúòè-ðîô ýòãàí ýäè. Áó ìèñîëäà êàòòàµèêìàò áîð. £àäèìäà µàì áóþêôàéëàñóôëàðíèíã íèñáàòàí ìóðàê-êàáðî³ àñàðëàðèíè ñîääàëàøòèðèáòàðæèìà ³èëèø, óëàðãà ê´ïäàí-ê´ïøàðµëàð ¸çèø êåíã ðàñì á´ëãàí.Óëàðíèíã àñàðëàðèãà ÷ó³óð ñèíãäè-ðèëãàí ìàçìóííè, ìîµèÿòíè – àäî-




ëàò âà ýçãóëèê ²îÿñèíè õàë³³à, îä-äèé êèòîáõîíãà êåíã, ò´ëà âà ìóêàì-ìàë åòêàçèø áó ´ðèíäà àñîñèé ìà³-ñàä ³èëèá îëèíãàí ýäè. Ôîðîáèéíèíãøàðµëàðè òàðæèìà ñàíúàòè âà òàë³-èí ýòèøíèíã ã´çàë íàìóíàëàðèäèð.

Þ³îðèäàãè ìóëîµàçàëàðèìèçäàíõóëîñà ÷è³àðèá, øóíè àëîµèäà òàú-êèäëàéìèçêè, ìàøµóð ôàéëàñóôëàð-íèíã µà¸ò, çàìîí âà ìàêîí, æàìèÿò³óðèëèøè, ³îíóíëàð, àäîëàò òàìî-éèëëàðè µà³èäàãè óìðè áî³èé àñàð-ëàðè ÷îï ýòèëà áîøëàãàíè íèµîÿòäàõàéðëè èø. Áó ýçãó àìàëíè, ñàâîáëèèøíè ÿíàäà äàâîì ýòòèðèø ëîçèì.¥àð ³àíäàé ÿõøè, îëèæàíîá èøëàð-íèíã áîøëàíèøèäà ìàúëóì íó³ñîí-ëàð, êàì÷èëèêëàð á´ëèøè òàáèèé.Óëàðíè áàðòàðàô ýòèø ³èéèí ýìàñ.Çåðî, áîøëàíãàí áó ýçãó èø ýíã àâ-âàëî ̧ ø àâëîä, ñî²ëîì íàñëèìèçíèíãêàìîëîòè, ìàúíàâèÿòèíè þêñàëòè-ðèøäåê ìó³àääàñ âàçèôàãà òóòàøèáêåòàäè. Þ³îðèäàãè êèòîáëàðíè áè-ðèí÷è íàâáàòäà µîçèðãè ¸ø ´³óâ÷è-ëàð, ìàêòàá, ëèöåé, êîëëåæ âà îëèé´³óâ þðòëàðèíèíã òàëàáàëàðè´³èéäè, óëàðäàí òàðáèÿ îëàäè.

«ßíãè àñð àâëîäè» íàøðè¸òè «Çà-êîâàò» òóðêóìèíè áîøëàá, õàë³èìèçìàúíàâèÿòèíè áîéèòèø ó÷óí ¢àðá

ôàëñàôèé òàôàêêóðèíèíã åòóê íà-ìóíàëàðèíèíã òàðæèìàëàðèíè íàøðýòèøè ³óòèëó², õàéðëè èøíèíã áîø-ëàíèøèäèð. Ëåêèí íèìà ó÷óíäèð«Çàêîâàò» òóðêóìèäà øàð³ ôàëñà-ôèé òàôàêêóðè äóðäîíàëàðè, Áå-ðóíèé, Èáí Ñèíî, Ôîðîáèé, ÈáíÐóøä, Èáí Òóôàéë, Èáí Àðàáèé, ¢àç-çîëèé, Àë-Êèíäèé, Çàìàõøàðèé,Óìàð Õàé¸ì, Èáí ¥àëäóí àñàðëàðè-íè íàøðè¸ò µàëè áèðîð ìàðòà íàøðýòìàãàíè àôñóñëàíàðëèäèð. ¨êè íî-øèðëàð áó àëëîìàëàðíèíã àñàðëà-ðèäà çàêîâàò é´³ äåá ´éëàéäèëàð-ìè? ¨êè Øàð³ àëëîìàëàðèíèíãàñàðëàðèäà ê´ï ´ðèíëàðäà Îëëîµ-íèíã èñìè áîðëèãèäàí ³´ð³àäèëàð-ìè? Àõèð óëàð ñîâåò äàâðèäà ÿøà-ãàí äàµðèé-àòåèñòëàð ýìàñ-êó?

Äåìàê, áóíäàé àñàðëàðíè ÷îïýòèøäà ìàñúóëèÿò, òàëàá÷àíëèê íè-µîÿòäà êó÷ëè á´ëèøè çàðóð.

Øó æèµàòäàí áóíäàé íàøðëàðãàþêñàê òàëàáëàð ³´éèøãà µàììàìèçáóð÷äîðìèç. Ñàìèìèÿò áèëàí áèë-äèðãàí áå²àðàç ôèêðëàðèìèçäàíìàçêóð ñîµà ìóòàñàääèëàðè ôîé-äàëè õóëîñàëàð ÷è³àðèá îëàäèëàðâà êåëàæàêäà ³èëèíàäèãàí èøëàð-íè µàð æèµàòäàí ÿõøèëàéäèëàð, äåáóìèä ³èëàìèç.

Îðòè³áîé ÀÁÄÓËËÀÅÂ,ôèëîëîãèÿ ôàíëàðè íîìçîäè

Õîëìàò ÑÀÌÀÄÎÂ,ôàëñàôà ôàíëàðè íîìçîäè,

äîöåíò



×èíãèç Àáäóëëàåâ Áîðñà êåëìàñäàí ³àéòãàíëàðÑÀÐÃÓÇÀØÒ. ÄÅÒÅÊÒÈÂ. ÔÀÍÒÀÑÒÈÊÀ

×èíãèç ÀÁÄÓËËÀÅÂ

Êóòèø ìàøà³³àòëè áèð àçîá ýäè. ßõøèÿìêè, ñàéõîíëèêêà ñî÷èëãàí ïàðà-øþòëàðíè éè²èø áèëàí àíäàðìîí á´ëèøäè. Ò´ðò ñîàòëàð ´òãà÷, íàâáàò÷èëèê³èëà¸òãàí Áîðçóíîâíèíã ̧ íèãà ÿíà ó÷ êèøè: Àñàíîâ, Ïàäåðèíà, Åëàãèí ³´øèëäè.

É´ëäà µå÷ êèì ê´ðèíìàñäè. Àñàíîâ ´çèãà áèð íå÷à ìàðòà ÿðàäîð Òîøìóµà-ìåäîâ áèëàí øóí÷à îäàìíè áèðãà þáîðèá, ò´²ðè ³èëäèììè ¸êè é´³ìè, äåãàíñàâîëíè áåðäè.

Ó Ïàäåðèíàãà ³àðàìàñëèêêà µàðàêàò ³èëàð, à¸ëíèíã èçòèðîáëè ÷åµðàñè ́ çè-íèíã õàòîñèíè ýñëàòà¸òãàíäåê á´ëàâåðàðäè.

– Êèìäèð êåëàÿïòè, øåêèëëè, – Áîðçóíîâ ïàñò òîâóøäà øèâèðëàäè, óçî³³àòèêèëàðêàí, – é´³, ê´çèìãà ê´ðèíèïòè,–äåäè µàôñàëàñè ïèð á´ëèá, – øóí÷àêèé´ëäàãè ÷àíã ýêàí.

– Óëàð óøëàíèá ³îëèøñà íèìà ³èëàìèç?– áèðèí÷è á´ëèá Ïàäåðèíà ñ´ðà-äè.

– ßðàäîð ìàéîðíè æ´íàòèø ñèçíèíã ²îÿíãèç ýäè, øåêèëëè?–ýñëàòäè Àñàíîâ´çèíè áàç´ð áîñèá.

– Ò´²ðè, – äåäè ïîäïîëêîâíèê âàçìèíëèê áèëàí, – ìåí Àáäóëëàíè èëãàðèäàíáèëàìàí. Àãàð âåðòîë¸ò ÷à³èðèá, îïåðàöèÿíè áàðáîä ³èëàäèãàí á´ëñàê, ó ́ çèíè´ëäèðàðäè. Ó øóíà³à îäàì. Ñèç óíèíã ´ç æîíèãà ³àñä ³èëèøãà ³àé äàðàæäàòàé¸ð òóðãàíèíè òàñàââóð µàì ³èëà îëìàéñèç.

Àñàíîâ àôòèíè áóðèøòèðäè.– “£àµðàìîí-³àµðàìîí” ́ éèíè ́ éíàÿïìèç, – äåäè çàðäà áèëàí,– âà³ò á´ëñà

êåòàÿïòè. Ò´ðòèí÷è ñîàò êóòàÿïìèç. Àãàð óëàð ³èøëî³äà óøëàíèá ³îëèøñà,“ñà¸µàòèìèç”íèíã ðàñâîñè ÷è³àäè.

– Óøëàíèøìàéäè, – µàììà íàðñàäàí ê´ðà à¸ëíèíã áîñè³ëèãè ê´ïðî³ àñàáãàòåãàð, íàçàðèäà, ýíã àââàëî, Ïàäåðèíà õàâîòèðãà òóøèøè êåðàêäåê òóþëàðäè.

– Áàëêè, ðàçâåäêàãà áîðèá êåëàðìàí?– òàêëèô ³èëäè Åëàãèí.– Áàñ ³èëèíã, – ³àòúèÿò áèëàí áóþðäè Àñàíîâ,– óñèç µàì îç÷èëèêìèç.

Êóòàìèç.– Éèãèòëàð ³àéòèøìàñà-÷è?– òèí÷èìàäè Åëàãèí.– Áèð ñîàòäàí êåéèí µàë ³èëàìèç. Àãàð éèãèòëàð ³àéòèøìàñà, ïîäïîëêîâ-

Äàâîìè. Áîøè ́ òãàí ñîíäà

Áîðñà êåëìàñäàí ³àéòãàíëàðÐîìàí

ÈÊÊÈÍ×È £ÈÑÌ

Óëàð æàíãäàí ³àéòìàãàíäè...

I



×èíãèç Àáäóëëàåâ Áîðñà êåëìàñäàí ³àéòãàíëàð

íèê èêêàëàìèç áîðàìèç. ¥àð ³àëàé òèëíè áèëàìèç. Ñèçëàð øó åðäà ³îëàñèçëàð,êàïèòàí Áîðçóíîâ áîøëè³ á´ëàäè.

Áîðçóíîâ ³àéðèëèá µàì ³àðàìàñäàí, áîø ñèëêèá ³´ÿ ³îëäè.Ó µàìîí é´ëãà òèêèëèá òóðàðäè.– Áàëêè, Àáäóëëàíèíã êèéèìëàðèíè ̧ ³èá þáîðàðìèç, – òàêëèô ³èëäè Åëà-

ãèí.– Êåðàêìàñ. ¤çèìèç áèëàí îëàìèç. Òî²äà òàøëàá þáîðàìèç. Áó åðäàí ê´òà-

ðèëãàí òóòóí óçî³äàí ê´çãà òàøëàíàäè. Ê´ìèá µàì á´ëìàéäè. Ìàµàëëèé îâ÷è-ëàðíèíã èòëàðè æóäà çèéðàê, òîïèá îëèøëàðè ìóìêèí. – Àñàíîâíèíã ´ðíèãàÏàäåðèíà æàâîá áåðäè.

Ãåíåðàë áèðèí÷è áîð êóëèìñèðàäè.– Îòàíãèçíèíã èñìè êèì? – ñ´ðàäè ó Ïàäåðèíàäàí.– Ñàâåëüåâíà. Øóíà³à òàðçäà ìóðîæàò ³èëèøèíãèç øàðòìè?– Åêàòåðèíà Ñàâåëüåâíà, óøáó ìàìëàêàòíè ÿõøè áèëàð ýêàíñèç.– Ðàµìàò. Áó Àô²îíèñòîíãà ê´ï ìàðòà êåëãàíèìíèíã òàúñèðè. Àêàì øó

þðòäà ³óðáîí á´ëãàí.– £à÷îí?– Ñàêñîí åòòèí÷è éèëäà, Æàëîëîáîääà. Áàëêè, ìàéîð Ïàäåðèííèíã ́ ç ³èðóâ÷è

ñàìîë¸òèäà ïîðòëàá êåòãàíèíè ýøèòãàíäèðñèç?– Ýøèòìàãàí ýêàíìàí.– ¤øàíäàí áåðè áó ìàìëàêàòíè ñåâàìàí âà äèëèìäà àçîáëè õîòèðàëàðíè

³îëäèðãàíè ó÷óí íàôðàòëàíàìàí.– Íåãà ÿõøè ê´ðàñèç?– Ã´çàë þðò, – ò´ñàòäàí æèëìàéäè à¸ë, – ²àðîéèá ìàìëàêàò. Àõèð ìåí

ïàðàíæèäà þðãàíìàí. Îäàìëàðè õóøôåúë, çóêêî, ³´ëè î÷è³, µàëîë âà æàñóð.Îõèðãè áóðäà íîíèíè á´ëàøèá åéèøãà òàé¸ð. Î÷è³äàí–î÷è³ áîñ³èí÷èëèê³èëàäèãàí ò´äàëàð áó µèñîáãà êèðìàéäè. ¥àòòî, áèçäàí àñèð òóøãàíëàðãà µàìòåãèíèøìàãàí, óëàðíè èñëîì äèíèãà ́ òèøãà äàúâàò ³èëèøãàí.

– Áèëàìàí, – äåäè Àñàíîâ, – ìåíèíã ä´ñòèì µàì àñèðãà òóøèá ³îëãàíäè.– Ìóñóëìîí á´ëäèìè?– Äåÿðëè, – ó áîø³à µå÷ íàðñà äåìàäè, à¸ë ³àéòàðèá ñ´ðàìàäè.– Êåëèøàÿïòè, – äåäè Áîðçóíîâ àñòàãèíà.– Íå÷à êèøè? – øîøèëèá ñ´ðàäè Àñàíîâ, ́ ðíèäàí ñàï÷èá òóðàðêàí.– Ò´ðò êèøè. ¥àììàñè ³àéòèøàÿïòè.Óëàð áèðîçäàí ñ´íã Ñòåïàíîâ âà Ìàøêîâíèíã íè³îá êîñòþìëàðèíè âà óëàð-

íèíã ́ ðòàñèäà êåëà¸òãàí èêêè “³èð²èç” Ðàµèìîâ âà ×îí Äèííè ê´ðèøäè.– Õóäîãà øóêóð, – äåäè Ïàäåðèíà ýíòèêèá, – ìåí æóäà ³´ð³³àíäèì.– Óëàð åòèá êåëèøãà÷, ÿðèì ñîàòäàí ñ´íã é´ëãà òóøàìèç, – Àñàíîâ òîïøè-

ðè³ áåðà áîøëàäè. – Áîðçóíîâ âà Åëàãèí, þêëàðíè òàé¸ðëàíã. Ïàäåðèíà, òóø-ãàí æîéèìèçíè ê´çäàí êå÷èðèíã.

¤í äà³è³àäàí ñ´íã Ðàµèìîâíèíã ãóðóµè æóäà ÿ³èíãà êåëèá ³îëäè.– Èøëàð ³àíäàé? – ³è÷³èðäè Àñàíîâ óëàð µàëè ýëëèê ³àäàìëàð íàðèäà

ýêàíèäà. Ó µàð ýµòèìîëãà ³àðøè ôîðñ òèëèäà ãàïèðàðäè.– Àúëî, – êóëèìñèðàäè Ðàµèìîâ, – ³èøëî³äà äóðóñòãèíà òàáèáíè òîïäèê. Ó

Àáäóëëàíèíã £àíäàµîðäàãè ä´êîíèíè áèëàð ýêàí. ¤çè øó åðëèê ýêàí, Àáäóëëà-äàí êàòòà ïóë óíäèðèøíè ´éëàá, õóðñàíä á´ëèá êåòäè. Òàáèá ÿðàíè ê´çäàíêå÷èðèá, ³àéòàäàí áî²ëàäè, ÿõøèëàá äàâîëàøãà âàúäà áåðäè.

– Óíäà µàììàñè æîéèäà, – áîø èð²àäè Àñàíîâ ñàë ́ çèãà êåëèá, – íàôàñëà-ðèíãíè ðîñòëàíãëàð, ÿðèì ñîàòäàí ñ´íã é´ëãà òóøàìèç.

– Ñèçëàðíè µå÷ êèì ê´ðìàäèìè? –ñ´ðàäè Áîðçóíîâ Ðàµèìîâäàí äàôúàòàí.– ¥å÷ êèì ê´ðìàäè, øåêèëëè. Íèìàéäè?




– Èêêè êèøè ò´ïïà-ò´²ðè øó ¸³³à êåëàÿïòè. Êèéèìëàðèãà ³àðàãàíäà, áóåðëèêëàð ýìàñ.

¥àììà ́ çèíè òîøëàð ïàíàñèãà îòäè.– £óðîëëàðè áîðìè? –ñ´ðàäè Àñàíîâ.– Ìåíèì÷à é´³. Àíè³ ê´ðîëìàÿïìàí.– Ðàµèìîâ, ×îí Äèí, òåçëèêäà òåêøèðèá ê´ðèíãëàð, – áóþðäè ãåíåðàë.Óçî³ é´ëäàí ñ´íã äàì îëèøãà âà êèéèìëàðèíè àëìàøòèðèøãà óëãóðìàãàí

èêêè çîáèò íîòàíèø êèìñàëàðãà ïåøâîç ÷è³èøäè. ¥àììà íàôàñèíè è÷ãà þòèáòóðàðäè. Èêêè æóôòëèê µàì áèð-áèðèãà øèòîá áèëàí ÿ³èíëàøèá êåëàðäè.

Áîðçóíîâ àâòîìàòèíè îëäè, àììî, Àñàíîâíèíã ³´ëèíè êåñêèí ñåðìàãàíèê´ðèá, ÿíà æîéèãà ³´éäè. £óðîë èøëàòèø ìóìêèí ýìàñ, øàìîë ´³ îâîçèíèâîäèéäà ïàéäî á´ëèá ³îëãàí òàñîäèôèé ìåµìîíëàð ³óëî²èãà åòêàçèøè ìóìêèí.

Èêêè æóôòëèê áèð-áèðèãà äåÿðëè ð´áàð´ êåëäè.Ðàµèìîâ µàëèãèëàðãà íèìàäèð äåäè.– Øó èêêîâè ìåíãà ̧ ³ìàÿïòè, – ò´í²èëëàäè Áîðçóíîâ, – ³àíäàé ³èëèá áèð

ïàñäà ïàéäî á´ëèá ³îëäèéêèí?Óíãà µå÷ êèì æàâîá áåðìàäè. Ãàï-´çèãà áèð íå÷à ìàðòà ´çèãà áèð íå÷à ìàðòà ñ´çëàð ýøèòèëìàñ, àììî,

óçî³äàí ò´ðò êèøèíèíã áàìàéëèõîòèð ñóµáàòëàøà¸òãàíè ê´ðèíèá òóðàðäè. Ëå-êèí, Áîðçóíîâ µàð³àëàé µà³ ýäè. Àñàíîâãà µàì èêêèñèíèíã ò´ñàòäàí ïàéäî á´ëãàíè,òåç-òåç êóëèá, òàúçèì ³èëèøëàðè ̧ ³ìà¸òãàíäè.

Áèðäàíèãà âàçèÿò ́ çãàðäè. £è÷³èðè³ âà êåòìà-êåò îòèëãàí ́ ³ îâîçëàðè ýøè-òèëäè. Ðàµèìîâ ñàï÷èá, áèð òîìîíãà éè³èëäè. ×îí Äèí íåãàäèð ÷´³³àéèá ́ òèðèáîëäè. Íîòàíèøëàðäàí áèðè ́ øà çàµîòè ³óëàäè. Èêêèí÷èñè ýñà ³´ëèíè ê´òàðèá,²àëàòè òàðçäà àòðîôãà àëàíãëàá, ̧ íáîøèãà à²äàðèëäè.

– Áîðçóíîâ, Åëàãèí, ̧ ðäàìãà! –áóþðäè Àñàíîâ.Èêêè çîáèò îëäèíãà îòèëäè.“Àãàð ÿíà áèð êèøèíè é´³îòñàê, ̧ ìîí á´ëàäè, – ³´ð³óâ áèëàí ́ éëàäè Àêáàð,

– æóäà ̧ ìîí á´ëàäè. Ãóðóµ ðóµàí ñèíàäè”.Áîðçóíîâ áèëàí Åëàãèí ³óðîëèíè øàéëàãàí µîëäà ÷îïèá áîðàðäè.É´³, µàììàñè æîéèäà, øåêèëëè.Ðàµèìîâ ñàë ÷´ëî³ëàíèá ´ðíèäàí òóðäè. Êåéèí ×îí Äèí ³àääèíè ðîñòëàäè.

Àñàíîâ ïàíàäàí ÷è³èá, ´çèíè îøè³ìàñëèêêà ìàæáóðëàá, îäàìëàðè òîìîíþðäè.

Èêêè àô²îí åðäà ÷´çèëèá ¸òàðäè. Áèðîâèíèíã êàëëàñè ²àëàòè ³èéøàéèá³îëãàíèãà ³àðàãàíäà ́ ëãàíäè, èêêèí÷èñè ýñà áè³èíäàãè æàðîµàòíè óøëàá èí³èë-ëàðäè.

– Íèìà á´ëäè? – ñ´ðàäè Àñàíîâ.– Óëàð áèðèí÷è á´ëèá µóæóì ³èëèøäè, – òóøóíòèðäè Ðàµèìîâ, – ³èøëî³-

äàí ÷è³³àíìèçäàí áåðè èçìà-èç êåëèøà¸òãàíäè. Áèðèí÷èñè ́ ³ îòèøãà óëãóðäè,èêêèí÷èñè ýñà óëãóðìàäè.

– Ñèç-÷è?– Ìåí èêêèí÷è á´ëèá îòäèì, ´ãèðèëèøãà àðàíã óëãóðäèì, àììî, êàëëàñèãà

òåãèïòè. ×îí Äèí ýñà ïè÷î³ èð²èòäè – îòìàñëèê µà³èäà áóéðó³³à ðèîÿ ³èëäè.Óíèñèíè ÿðàëàäè, øåêèëëè.

– Íåãà óëàð ñèçëàðãà µóæóì ³èëèøäè?– Áèëìàäèì. Àôòèäàí, áóëàð áåãîíà, áó ³èøëî³äàí ýìàñ. Ôîðñèéäà áèçíèíã

êèìëèãèìèçíè ñ´ðàãàíèãà, £àíäàµîðäàíìèç, ́ ðòî²èìèçíè ³èøëî³äà ³îëäèðäèê,äåäèì. Áèòòàñè ò´ñàòäàí ðóñ÷àëàá “ñâîëî÷è”, äåÿ ò´ïïîí÷àñèíè ́ ³òàëäè. £îë-ãàíèíè ́ çèíãèç ê´ðäèíãèç.

Àñàíîâ ÿðàäîðíèíã óñòèãà ýíãàøäè.




– Êèìñàí? – ñ´ðàäè ôîðñ÷àëàá. ßðàäîð áóòóí äóí¸íè ëàúíàòëàá èí³èëëàäè.– Ñåí ãàïèðà îëàñàíìè? – áó ãàë ïóøòóí òèëèäà ñ´ðàäè.– Æèí óðñèí, ñèçëàðíè, – ÿðàäîð ñîô ðóñ òèëèäà èõðàíèá ãàïèðàðäè.– Òóøóíàðëè, – ÿíàäà ïàñòðî³ ýãèëäè Àñàíîâ, – òîæèêìèñàí?– ¥à. ¤çèíã-÷è?– Ìåí µàì òîæèêìàí.– Ñåí ³àíæè³ñàí, êîôèðëàðãà õèçìàò ³èëèá, òîæèêëàðíè ñîòàñàí, – äåäè

ÿðàäîð áó ñàôàð ôîðñèéäà.– Ýíäè òóøóíàðëè. Ñåí ìóõîëèôëàð ò´äàñèäàíñàí. Áîøëè³ëàðèíã êèì?– Àáó³îäèð. Ýøèòãàíìèñàí øóíà³àñèíè?– Ýøèòãàíìàí, – äåäè õ´ìðàéèá Àñàíîâ.– Áèç ïàðàøþòëàðíè ê´ðèá ³îëãàíäèê, êåéèí òåêøèðìî³÷è á´ëäèê. Àãàð

áóãóí ³àéòìàñàê, Àáó³îäèð èçëàðèíãäàí òóøàäè. Îëëîµ íîìèãà ³àñàì è÷èáàéòàìàíêè, áèðîðòàíã îìîí ³îëìàéñàí.

– Îëëîµíè òèëèíããà îëìà, – õ´ìðàéäè Àñàíîâ, – áóíãà µà³ëàðèíã é´³. Ñèç-ëàð ³îòèëëàð, ç´ðàâîíëàð, êàëëàêåñàðëàðñèç. £àíà³àñèãà ÿíà Îëëîµ µà³èäàãàïèðàñàíëàð?

– ¥å÷³èñè é´³, – áèð àìàëëàá êóëäè ÿðàäîð, – Àáó³îäèð ³óâèá åòãàíäà,áèëàñàí µàììàñèíè.

– Ñèç Àáó³îäèðíè áèëàñèçìè? – ñ´ðàäè Ðàµèìîâ.– ¥à. Ìóðîñàñèç òîæèê ìóõîëèôàòèíèíã ́ çèíè ́ ëèìãà ÷î²ëàãàíëàð ò´äàñè

áîøëè²è. Ìàíàâè âîäèéäàãè äèíèé ìóòààññèáëàðíèíã ýíã àøàääèéñè.– Óëàð íèìàíè èñòàéäè ́ çè?– ¥å÷ íàðñàíè, Ôà³àò êîôèðëàð áèëàí æàíã ³èëèøìî³÷è. Áèðèí÷è íàâáàòäà

Äóøàíáåäàãè µîêèìèÿòíè òàí îëãàí òîæèêëàð âà ðîññèÿëèê ÷åãàðà÷èëàð áèëàíêóðàø îëèá áîðàäè. Æóäà õàâôëè ò´äà, àììî òàúëèì ê´ðìàãàí. Ëåêèí æóäàìóêàììàë ³óðîëëàíèøãàí.

Ó ÿðàäîð ýøèòìàñëèãè ó÷óí ïàñò îâîçäà ãàïèðèðäè. ×îí Äèí ́ ëà¸òãàí êèìñàãà ̧ ðäàì áåðèø ó÷óí ýíãàøäè. ßðàäîð ñ´íããè ³óââà-

òèíè éè²èá, óíèíã ³´ëèíè íàðè èòàðäè.– ¥àììàíã ä´çàõãà òóøàñàí, – äåäè õèðèëëàá.– Ñåí ôèäîèé ýìàññàí,– àôòèíè áóæìàéòäè Àñàíîâ, – ²èðò àµìî³ñàí. Øà-

µàðäà ́ ³èãàí á´ëñàíã êåðàê, ðóñ òèëèíè áèëàñàí, êèòîá µàì ́ ³èãàíñàí.ßðàäîð ÷èðèãàí òèøëàðèíè ê´ðñàòèá êóëäè. Óíèíã ñî³îëè ́ ñãàí þçèäà òàí-

òàíàâîðëèê áîð ýäè.– Ñåí µàì øàµàðäà ́ ³èãàíñàí, – øèâèðëàäè ó, – áóëàðíèíã áîøëè²è á´ëñàíã

êåðàê. Òèðèêëàé òåðèíãíè øèëèøàäè. Òîæèê á´ëà òóðèá, êîôèðëàðãà õèçìàò³èëàÿïñàí.

Àñàíîâ þçèíè ́ ãèðäè âà ÿíà ́ ëà¸òãàí êèìñàãà ³àðàäè.– Ìåíãà èñìèíè àéò, áàëêè âàòàíèíãäà ñåíèíã ÿ³èíëàðèíãíè òîïàðìàí, –

ïàñò îâîçäà òàêëèô ³èëäè ãåíåðàë.– Áèç Îëëîµíèíã ³óëëàðèìèç, – äåäè ó áàç´ð µóøèäàí àéðèëà òóðèá, –

èñìèìíè áèëèøèíã øàðò ýìàñ.Ñ´íã µóøèäàí êåòäè.– ¤ëäèìè? – ñ´ðàäè Ðàµèìîâ.– ¥îçèð÷à òèðèê. ¥óøèäàí êåòäè, – ×îí Äèí ´ðíèäàí òóðäè, – àììî ê´ïãà

áîðìàéäè, – ãóíîµêîðîíà îµàíãäà ³´øèì÷à ³èëäè, – ê´ï ³îí é´³îòäè.– Ñåìåíîâíè ÷à³èðèíãëàð. £èéíàëìàñëèãè ó÷óí óêîë ³èëñèí, – áóþðäè Àñà-

íîâ.– Æàñàäëàðíè íèìà ³èëàìèç? – ñ´ðàäè Áîðçóíîâ.




– Ê´ìèø êåðàê, ëåêèí, ñàë þçàðî³³à. Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðè áàðèáèð èçè-ìèçäàí êåëàäè. É´³, øîøìàíãëàð. Ê´ìèøäàí îëäèí å÷èíòèðèá, ïàðàøþòãà ́ ðàí-ãëàð. Êåéèí ìåíè ÷à³èðàñèçëàð, ³óðúîí òèëîâàò ³èëàìàí.

– Òóøóíìàäèì, – àæàáëàíäè Áîðçóíîâ.– Àáó³îäèð âà óíèíã îäàìëàðè îðàìèçäà ìóñóëìîí áîðëèãèíè áèëèøè êåðàê.

Óëàðíèíã îäàìèíè øàðèàò ³îèäàñèãà ê´ðà ê´ìàìèç. Áó ìóòààññèáëàðãà ³àòòè³òàúñèð ³èëàäè. Àãàð áèðîðòàìèç óëàðíèíã ³´ëèãà òóøèá ³îëñàê, µå÷ á´ëìàñà,³èéíàìàé ́ ëäèðèøàäè.

– Òóøóíàðëè,– Åëàãèí âà Áîðçóíîâ áèðèí÷è æàñàäíè å÷èíòèðà áîøëàäè.– Óëàð ³àíäàé ³èëèá áèçíè ñåçèá ³îëèøäèéêèí? – ñ´ðàäè Ðàµèìîâ ́ éëàíèá.– Áó æóäà îñîí. Þçëàðèíãèçãà ³àðàñà, êèôîÿ, – òóøóíòèðäè Àñàíîâ, –

ñî³îëëàðèíã îëèíìàãàíèãà àòèãè èêêè êóí á´ëãàí, Àáäóëëàíèíã ýñà ñî³îëè áîð,øóíèíã ó÷óí ³èøëî³äà áåìàëîë ³îëäèðèø ìóìêèí ýäè. Ìåí ñèçëàðäàí õàâîòèð-äà ýäèì. Áóãóíäàí áîøëàá µå÷ êèì ñî³îëèíè îëìàñèí. Àñë ìóñóëìîí ñèëëè³³èðèëãàí áàøàðà áèëàí þðìàéäè.

– Áèç µàììè? – ñ´ðàäè Åëàãèí.– ¥àììà, – óíèíã ãàïíè êåñäè Àñàíîâ, – òåçðî³ á´ëèíãëàð. Êóí µàì æóäà

÷´çèëèá êåòäè. Àëëà³à÷îí æ´íàøèìèç êåðàê ýäè.

II

Õîòèðà. Êàïèòàí Ïåòð Îëåãîâè÷ Ñâåøíèêîâ

Àñëèäà ãóðóµãà áîøëè³ Ïåòð Ñâåøíèêîâ á´ëèøè êåðàê ýäè. Àììî, ñ´íããèäà³è³àäà ðàµáàðèÿò Àô²îíèñòîíäà ê´ï ìèëëèîíëè òîæèê àµîëèñè áîðëèãèíèèíîáàòãà îëèá, ãóðóµãà Àêáàð Àñàíîâíèíã ðàµáàðëèê ³èëèøèíè ìà³ñàäãà ìóâî-ôè³, äåá òîïäè. £àðîð æóäà þêñàê èäîðàäà ³àáóë ³èëèíãàí á´ëèá, ñàáàáèíè µå÷êèì èçîµëàá ́ òèðìàäè. Áó µîë èêêè çîáèòíèíã ä´ñòëèãèãà çàððà÷à òàúñèð ³èë-ìàäè âà óëàðíèíã ÿõøè ìóíîñàáàòëàðè ñà³ëàíèá ³îëàâåðäè. Ïåòð Ñâåøíèêîâðàñìàí Àñàíîâíííã áèðèí÷è ́ ðèíáîñàðè µèñîáëàíàðäè. Óíè µàììà – µàìøèðà-ëàð µàì, ýíàãàëàð µàì, òàðæèìîí âà ñòåíîãðàô÷è ³èçëàð µàì, µàòòî, Êîáóëãàâà³òèí÷à êåëãàí èêêè ýë÷èõîíà õîäèìèíèíã õîòèíëàðè µàì ñåâàðäè. Ó îøóôòàþðàêëàðíèíã èø³èé ñàðãóçàøòëàð áîáèäà ÷àð÷î³ áèëìàéäèãàí, µàð áèðèãà é´ëòîïà îëàäèãàí àøàääèé êóøàíäàñè ýäè.

Óðóø øàðîèòèäà µàð äîèì µàì ³´ëèäàí êåëàâåðìàñà-äà, Àñàíîâ õîòèíèãàñàäî³àò ñà³ëàøãà µàðàêàò ³èëàð, àéíè ïàéòäà Ñâåøèí-êîâíèíã ³èëè³ëàðèíèïàðâîñèãà ê´ï êåëòèðìàñ, òóíäà é´³îëèá ³îëèøëàðèãà ìîíåëèê ³èëìàñäè.

Øóíèñè µàì áîð ýäèêè, Ñâåøíèêîâ ìóµàááàò áîáèäà ³àí÷àëèê ÷àïäàñò á´ëñà,æàíãäà óíäàí µàì ́ òàð, áó ýñà áåèõòè¸ð àòðîðôäàãèëàðäà ýµòèðîì óé²îòàðäè.

Ó Êèåâäà òó²èëèá ́ ñãàí, êåêñà îòà-îíàñè, æîíèäàí ÿõøè ê´ðàäèãàí ñèíãëèñèµàìîí ́ øà åðäà ÿøàðäè. Ñîâåò Èòòèôî³èãà ³àéòèøè áèëàí Ñâåøíèêîâ Êèåâãàó÷èá êåòàð âà áóòóí òàúòèëèíè ´øà åðäà ´òêàçàðäè. Ó ñåðìóµàááàòëèãèãà âàøîâ-øóâëàðãà ñàáàá á´ëãàí èø³èé ñàðãóçàøòëàðèãà ³àðàìàñäàí ́ òòèç èêêè ̧ øãàêèðãàí á´ëñà-äà, µàìîí óéëàíìàãàí, ê´ïãèíà áîøëè³ëàðíèíã ³èçëàðè øóíà³àêåëàæàãè ïîðëî³ ýðíè ³´ëãà êèðèòèøíè îðçó ³èëàðäè. ¥àììà áèëàí ÿõøè ìóíî-ñàáàòäà á´ëèøèãà, ́ çè ÷´÷èéäèãàí íèêîµ áàëîñèäàí ³àíäàé ³èëèá ñî²-îìîí ³îëà-¸òãàíèíè µàì òóøóíèá á´ëìàñäè.

Áóòóí àðìèÿíè ëàðçàãà ñîëãàí áó âî³åà ñàêñîí áåøèí÷è éèëíèíã èþë îéèáîøëàðèäà ñîäèð á´ëäè. É´ëëàðãà ïèñòèðìàëàð ́ ðíàòèëèá, ìàìëàêàòíèíã áó-òóí æàíóáèé-øàð³èé µóäóäè óðóø ãèðäîáèãà òîðòèëãàí, ìèíàëàð ïîðòëàøè-äàí ́ íëàá çîáèò âà àñêàðëàð æàáð òîðòàðäè. Òåððîð÷èëèê µàðàêàòëàðè Æàëîëî-




áîä âà Êîáóëäà µàì ð´é áåðèá òóðàðäè. Áó ¸³äà á´ëñà, áîø³à÷à âî³åàëàðêå÷àðäè.

Óøáó ìóµàááàò ³èññàñè ìàìëàêàò øèìîëèäàãè êè÷èêðî³ Áèë÷èðî² øàµðèäàþç áåðàäè. Áó åðãà ÃÐÓíèíã ó÷òà çîáèòè ñàôàðáàð ³èëèíãàíäè. Ãóðóµãà áîøëè³ýòèá êàïèòàí Ïåòð Ñâåøíèêîâ òàéèíëàíãàíäè, £´ìîíäîíëèêêà ìàìëàêàòíèíãøèìîëèé òîìîíèäàãè àô²îíëàðíèíã ìó³àääàñ øàµðè Ìîçîðè Øàðèôíè ²àðáèéâà æàíóáèé âèëîÿòëàð áèëàí áî²ëàéäèãàí ñåð³àòíîâ é´ëãà àéíàí øó òàðàôäàíµóæóì ðåæàëàøòèðèëà¸òãàíè µà³èäàãè ìàúëóìîò òóøãàíäè. Îäàòäà ïèñòèðìà-ëàð Ìàéìàíà øàµðèäà ´ðíàòèëàð, øóíäàí ñ´íã ìóæîµèäëàð ³àíäàé òåç ïàéäîá´ëãàí á´ëñà, ́ øàíäàé ²îéèá á´ëàðäè. Áèë÷èðî³³à ñîâåò ³´øèíëàðè ́ ðíàøìà-ãàí, áèòòà ³´ðè³÷è ðîòà âà àô²îí õàë³ àðìèÿñèíèíã ò´ëè³ á´ëìàãàí èêêèòàðîòàñè áîð ýäè, õîëîñ. Óðóø óçî³ëàðäà áîðàð, øó áîèñäàí Ñîâåò Èòòèôî³è-íèíã ÷åãàðàñèäàí óí÷à óçî³ á´ëìàãàí þç-þç ýëëèê ÷à³èðèì íàðèäà æîéëàøãàíóøáó øàµàð÷à µàìîí ìèíã éèëëèê óé³óäàí óé²îíìàãàíäåê òóþëàðäè.

Çîáèòëàð øàµàðãà êåëèá, ³î÷èá êåòãàí àô²îí ñàâäîãàðèíèíã ìàðêàçäàãè êè-÷èêðî³ óéèãà ́ ðíàøèøäè. Íàðèãè òàðàôäà ìàµàëëà èìîìèíèíã óéè æîéëàøãàí-äè, óíèíã ̧ íèäà ýñà øàµàðíèíã ýíã áîé îäàìëàðèäàí áèð Àµìàäàëèíèíã óëêàí âàµàøàìàòëè èìîðàòè ³àä ê´òàðãàí. Àéòèøëàðè÷à, Àµìàäàëè Ôðàíöèÿäà ´³èãàíâà áèð íå÷à åâðîïà òèëëàðèíè áèëàðäè. Îòàñè âàôîò ýòãàíäàí ñ´íã âàòàíèãà³àéòèá, øó åðëèê ³èçãà óéëàãàí. Ó÷ ´²ëè âà îòàñèíèíã ñóþêëèñè á´ëìèø áèð³èçè áîð ýäè.

Ñâåøíèêîâãà ìóëëà áèëàí ³´øíè÷èëèê ³èëèø óí÷à õóø êåëìàñ, àììî, ìó-æîµèäëàð áèëàí øåðèê÷èëèêäà ãóìîíäîð á´ëãàí ðóµîíèé áèëàí ýðòàëàáëàðèáàðèáèð ñàëîì-àëèê ³èëèøãà ò´²ðè êåëàðäè. Øàµàð êîìåíäàíòè – àô²îí çîáè-òè Êîçèìáîé – äèíñèç “ø´ðîâèéëàð” áèëàí µàì, àµëè ìóñóëìîíëàð áèëàí µàìîðàíè áóçìàñëèêêà µàðàêàò ³èëàð, èêêàëà òîìîííèíã µàì µàòòè-µàðàêàòëàðèíèê´ðèá-ê´ðìàñëèêêà îëàðäè. Øó âàæäàí ³´ìîíäîíëèê âàêèëè µèñîáëàíãàí ðàç-âåäêà-÷èëàðíèíã äèíèé à³èäàïàðàñò âà ìóòààññèáëèãè áèëàí òàíèëãàí ìóëëà-íèíã ³´øíè÷èëèãèãà µàì îääèé µîë ñèôàòèäà ³àðàðäè.

¤øà êóíè òîíãäà Ñâåøíèêîâíèíã óé³óñè ³î÷äè. £ó¸øíèíã ¸ð³èí íóðëàðèäåðàçàãà óðèëàð, åðäà ýñà áóçî³áîøè ²èìèðëàá þðàðäè. Ó áèðîç àéëàíìî³÷èá´ëèá, ́ ðíèäàí òóðäè-äà, êèéèíèá óéäàí ÷è³äè. Ò´ñàòäàí ³óëî²èãà ³´øè³ ñàñè÷àëèíäè. Óëàðíèíã ÿ³èíèäàãè ³óäó³ ¸íèäà áèð ³èç÷à ³´øè³ êóéëàð, òåñêàðè³àðàá òóðãàíèäàí þçè ê´ðèíìàñ, ôà³àò ̧ ð³èí ðàíãëè ñî÷ëàðèãèíà ê´çãà òàøëà-íàðäè. Óíèíã ³´í²èðî³äàé òèíè³ âà æàðàíãäîð, ìàéèí âà òàúñèð÷àí îâîçèøàð³îíà ñîç îµàíãèäåê ñåµðëè ýäè.

Éèãèò ÿ³èíðî³ áîðäè. £èç óíè ïàé³àìàé, ÷åëàãèíè þâèøäà äàâîì ýòàðêàí,êèìíèíãäèð ³àäàì òîâóøëàðèíè ñåçäè. ×´÷èá, ÷èí³èðèá þáîðäè-äà, áîøèãà ̧ ð³èíðàíãëè ð´ìîëèíè òîðòäè. Êåéèíðî³, îðàäàí áèð íå÷à éèë ́ òãà÷, ñîâåò ³´øèíëà-ðè Àô²îíèñòîíäàí ÷è³èá êåòãàíäàí ñ´íã àéðèì ³àëàìêàøëàð áàð÷à ìàµàëëèéàµîëèíè äóøìàí âà ìóæîµèäãà ÷è³àðèá, óëàðíè “ìóñóëìîí à³èäàïàðñòëèãèíèíã³´ð²îíè”, äåá àòàéäèëàð. Àñëèäà ýñà óíäàé ýìàñäè. Àµîëè æóäà ê´ï âà³ò ³´øíèýðîíëèêëàðäàí ôàð³ëè ´ëàðî³, êåëãèíäè “ø´ðîâèéëàð”ãà ëî³àéä ìóíîñàáàòäàá´ëãàíäè. Ìàµàëëèé ³èçëàð éèðèê øàµàðëàðäà áîøèãà äóððà÷àñèíè òàí²èá, þç-ëàðèíè î÷èá þðàðäè. Áóíäàí òàø³àðè, éèðèê øàµàðëàðäàãè ³èçëàð µå÷ áèð³îèäàãà ðèîÿ ³èëìàñäàí, óðô-îäàòëàðíè ìåíñèìàñäàí, æàìîàò æîéëàðèãà ÿëàíãáîø, ñî÷ëàðèíè ̧ éãàí µîëäà áåìàëîë áîðàâåðèøàðäè.

£èç ´ãèðèëäè. £èçíèíã òàúðèôèãà ñè²ìàñ µóñí-æàìîëè Ñâåøíèêîâíèíã ýñ-µóøèíè îëäè. Êåíã ïåøîíàñè, ³èéè³ðî³ ê´çè, ðèìëèêëàðãà ´õøàá êåòàäèãàíò´²ðè âà áåæèðèì áóðíè, ÷èðîéëè þï³à ëàáëàð, àéíè ïàéòäà ñàë òóðòèá ÷è³³àíÿíî³ ñóÿêëàðè, àíîððàíã þçëàðè – ³èçíèíã òîìèðèäà Øàð³ âà ¢àðáíèíã ³îíè





îìóõòà ýêàíèíè áèëäèðàðäè. Ñâåøíèêîâ ìàìëàêàòíèíã áó òîìîíèäàí îðàëàðèäàñàðè³ ñî÷ëè, áàëàíä á´éëè, ³àä-³îìàòè êåëèøãàí î³ òàíëè èíñîíëàð ê´ï ó÷ðàé-äèãàí µàçàðèéëàð âà íóðèñòîíëèêëàð ÿøàøèíè áèëàðäè. Áàëêè, áóëàð Àµìî-íèéëàð äàâëàòèãà àñîñ ñîëãàí Èñêàíäàð Ìà³äóíèéíèíã àâëîäëàðèäèð, áàëêè,óíäàí èêêè þç éèë êåéèí ïàéäî á´ëãàí ãðåê-áà³òðèÿ øîµëèãèäàãè ðàµíàìîëàð-íèíã ýâàðà-÷åâàðàëàðèäèð. Íèìà á´ëãàíäà µàì ó ³èçäàí ê´çèíè óçîëìàñäè.

£èç óíèíã îòàøèí íèãîµèíè ñåçèá, áàòòàð óÿëäè. Ó àêàëàðèäàí ìóëëàãà ³´øíèóéäà êîôèð “ø´ðîâèéëàð” ÿøàøèíè ýøèòãàíäè. Àììî, óëàð îðàñèäà áó ³àäàðêåëèøãàí éèãèòëàð áîðëèãèíè õà¸ëèãà êåëòèðìàãàíäè. Ñâåøèíêîâíèíã îíàñè óê-ðàèí ³èçè á´ëèá, ³îðà ê´ç âà ³îðà-³´í²èð ñî÷ëàð óíäàí ìåðîñ ýäè. Áàëêè, óíèíã³îíèäà óêðàèí åðëàðèíè òîïòàãàí ³ðèì-òàòàð ̧ êè ³èï÷î³ëàðíèíã ³îíè áîðäèð.Ó ³èçäàí ê´ç óçìàñ, ³èç ýñà – óíäàí.

Øó ëàµçàäà áó îëàìäà áåïî¸í âà òóáñèç êîèíîòíè áà²ðèãà ÿøèðãàí èêêèæóôò ê´çäàí áîø³à µàììà íàðñà ²îéèá á´ëãàíäåê ýäè.

– Êèìñàí ́ çè?– äåäè íèµîÿò Ñâåøíèêîâ. Ó ôîðñ òèëèäà óí÷à ÿõøè ãàïèðàîëìàñà-äà, àììî øó èáîðàíè áèëàðäè. £èç áàòòàð óÿëäè. Íîòàíèø êèøèíèíãñàâîëèãà æàâîá áåðèø, áåãîíà ýðêàê áèëàí ãàïëàøèøäåê øàðìàíäàëèêíè á´éèíãàîëèø áèëàí áàðàâàð ýäè. Àõèð, ó “ø´ðîâèé”-êó, ôèêðëàäè ³èç, øàðèàò ³îèäà-ëàðè óíãà òåãèøëè á´ëìàñà êåðàê. Øóíãà ³àðàìàé, î²èç î÷èøãà æóðúàò ýòìàäè.Îëãàí òàðáèÿñè âà óðô-îäàòëàð µàììàñèäàí óñòóí ÷è³äè. Ó ÷åëàãèíè îëèá,îðòãà ³àéòà¸ãàíäà, áåèõòè¸ð ÷èðîéëè “ø´ðîâèé”íèíã ê´çèãà áèð ³àðàá îëäè.Óéè òîìîí ÷îïèá áîðàð ýêàí, áàðèáèð áåîäîáëèê ³èëãàíèíè µèñ ýòäè.

Éèãèò ê´çëàðèãà èøîíìàãàíäåê, ³óäó³ ̧ íèäà óçî³ òóðèá ³îëäè.Øó êóíäàí áîøëàá óëàðíèíã ´ðòàñèäà ´çèãà õîñ ´éèí áîøëàíäè. ¥àð êóíè

ýðòà òîíãäà – áåø ÿðèìäà, µàììà óõëàá ̧ òãàí êåçäà ³èç ³óäó³ áîøèãà ÷åëàãèíèê´òàðèá ÷è³àäè. Õóääè øó ïàéòäà Ñâåøíèêîâ µàì ³óäó³äàí ñàë íàðèäà òóðèá,ñîµèáæàìîëãà ìåµðëè íèãîµèíè òèêàäè. Ó ìàµàëëèé àõëî³ ³îèäàëàðèíèíã ³àò-òè³ëèãèíè ÿõøè áèëàð, ³èçíèíã áîøèãà íèìà ôàëîêàòëàð òóøèøèíè àíãëàá,ÿ³èíëàøèøãà âà ãàï ³îòèøãà æóðúàò ³èëìàñäè.

Áèð µàôòàäàí ñ´íã ïèñòèðìà ³´éèëà¸òãàíèíè ýøèòèá, Ñâåøíèêîâ âà óíèíãîäàìëàðè Äàâëàòîáîäãà æ´íàá êåòèøäè. Ìóæîµèäëàð ò´äàñè ÿí÷èá òàøëàíãàíá´ëñà-äà, áóëàð òîìîíèäàí µàì êàòòà òàëàôîò ê´ðèëäè. Ñâåøíèêîâíèíã îòðÿäè´òòèçãà ÿ³èí àô²îí ìèëëèé àðìèÿñè æàíã÷èëàðèíè âà ñàêêèçòà ñîâåò àñêàðèíèé´³îòäè.

Ãàð÷è, ìóæîµèäëàð þç ýëëèêäàí îðòè³ îäàìèíè ³óðáîí áåðãàí á´ëñà-äà,ñàêêèçòà ñîâåò àñêàðèíèíã ́ ëèìè ó÷óí áàòàëüîí êîìàíäèðè âà îïåðàöèÿ ðàµáàðè– ÃÐÓíèíã âàêèëè êàïèòàí Ñâåøíèêîâ æàâîá áåðàðäè. Ó Áèë÷èðî³³à ñàêêèçòàéèãèòíèíã æàñàäè âà ̧ ìîí ́ òêàçèëãàí îïåðàöèÿ ó÷óí ãóíîµíè åëêàñèãà îðòìî³-ëàá ³àéòäè.

¤øà êóíè òîíãäà ó ³óäó³ ¸íèãà áèðèí÷è ìàðòà ÷è³ìàäè. £èç áåêîðãà óíèîäàòäàãèäàí ê´ïðî³ êóòäè. “Ø´ðîâèé” éèãèò ê´ðèíìàãàí ́ øà òîíãäà ³èç ÷åëà-ãèíè µàì þâìàñäàí ³àéòèá êåòäè. £èç õà¸ëèäà, µàòòî, òóøèäà µàì “ø´ðîâèé-”íèíã ́ çèãà ̧ ³èá ³îëãàíèíè òàí îëãàíè ³´ð³àðäè. Áó øóíà³à íîòàáèèé, øóíà³àäàµøàòëè µîë ýäèêè, øó ò´²ðèñèäà ´éëàøíèíã ´çè¸³ à³ëãà ñè²ìàéäèãàí ãóíîµµèñîáëàíàðäè. Áó îòà-îíàñè-þ, îèëàñèãà, óðó²-àéìî²èãà, äèíèãà âà õàë³èãà õè-¸íàò áèëàí áàðîáàð ýäè. Ó ́ çèíèíã îæèçãèíà ³èçëèê îðçóëàðèäàí êå÷èá, “ø´ðî-âèé” éèãèò µà³èäà ýñëàìàñëèêêà óðèíàðäè.

Áèðî³, Õóäî ñóéãàí áàíäàñèíè èø³ äàðäèãà ìóáòàëî ýòàäè. Ýðòàñèãà ýðòà-ëàá ³èç ÿíà ÷åëàãèíè ê´òàðèá ³óäó³ áîøèãà ÷è³äè. Ó îèëàñè òîçà ñóâãà ìóµòîæ-ëèãèãà ´çèíè èøîíòèðèá, óøáó ñîääàãèíà ¸ë²îíè áèëàí äèëèãà òàñêèí áåðàð,àëäîâèäàí þïàí÷ òîïãàíäåê á´ëàðäè.




Éèãèò µàì æàíãäàí ñ´íã ñàë ´çèãà êåëãà÷, ³èçíèíã ã´çàë ê´çëàðèíè ÿíà áèðáîð ê´ðèø íèÿòèäà áåø ÿðèìäà ³óäó³ áîøèãà ÷è³äè. Øó òîíãäà óëàð áèð–áèðëàðèãà áèðèí÷è áîð êóëèá òèêèëèøäè.

Èêêèí÷è êóíè ñàë ÿ³èíðî³ áîðäè àììî ³èçíèíã ³´ð³èá êåòãàíèíè ê´ðèá, ́ í³àäàìëàð áåðèäà ò´õòàäè. Êåéèíãè ó÷ êóí äàâîìèäà áó ìàñîôàíè ýµòè¸òêîðëèêáèëàí ³èñ³àðòèðèá áîðäè. £èç µóðêèá òóðàð, ëåêèí ´çèíè óíèíã áîðëèãèíèñåçìàéäèãàíäåê òóòàð âà èíäàìàñäè. Ò´ðòèí÷è êóíè á´ëñà, óìóìàí ê´ðèíìàäè.

Áó ñàôàð éèãèò ñîàò ñàêêèçãà÷à êóòäè, àììî áåµóäà ýäè. £èç óéèäàí ÷è³ìà-äè. Èêêèí÷è êóíè µàì øó µîë òàêðîðëàíäè. Ó òàâàêêàë ³èëèá, ³èçíèíã óéèãàÿ³èíðî³ áîðäè, áèðî³ µîâëèäàãè ê´ïïàêëàðíèíã ́ ÷àêèøèá µóðèøèäàí áîø³àîâîçíè ýøèòìàäè.

£èç áèðäàíèãà ê´ðèíìàé ³îëãàíäàí ñ´íã óìèäèíè áóòêóë óçèá, óéäàí ÷è³àðýêàí, ê´çè ÿíà ³èçãà òóøäè. Ó ²àìãèí âà íîëàêîð øàð³ ³´øè²èíè ëàáëàðèíèî÷èá-î÷ìàé, äåÿðëè øèâèðëàá õèðãîéè ³èëàðäè. Êåéèí÷àëèê Ñâåøíèêîâ óíèíãàêàñè äèíñèçëàðãà ³àðøè êóðàøäà Ðåãèñòîí ³óìëèêëàðèäà µàëîê á´ëãàíèíè áèë-äè. £èç èêêè êóí äàâîìèäà àêàñèíèíã õîòèðàñè âà ³´øíè “ø´ðîâèé” éèãèòìóµàááàòè ́ ðòàñèäà ́ ðòàíãàí ýêàí.

Èêêè êóíäàí ñ´íã ãóðóµíè Êîáóëãà ÷à³èðèá îëèøäè âà Ñâåøíèêîâ ³èç áèëàíõàéðëàøèøãà µàì óëãóðìàé ³îëäè. Áóéðó³ êóíäóç êåëãàí á´ëèá, êå÷³óðóí ýñàÁÏÌäà ÷àíã þòèá, òî²ëè Áàìíàí é´ëèäàí êåòèá áîðèøàðäè.

Êåéèí ÿíà óðóø, ìóæîµèäëàð áèëàí ò´³íàøóâëàð, äóøìàíëàðíèíã ïèñòèðìà-ñè, íîòàíèø ìèíàëàð, ä´ñòëàðíèíã ìóðäàñè, ñíàðÿäëàðíèíã ïîðòëàøè, ³îí âà´ëèì – ñî²ëîì èíñîííè âàµøèé µàéâîíãà àéëàíòèðàäèãàí æàðà¸íëàð äàâîì ýòäè.Óíè ÑÑÑÐãà ÷à³èðèøäè, ó åðäà èêêè éèë ³îëèá êåòäè. Óíèíã ìàúøó³àëàðèê´ï ýäè, æóäà ê´ï – òàíèø âà ñàë-ïàë òàíèø, ã´çàë âà ́ ðòàìè¸íà, ³àéíî³ ³îíâà âà ñîâó³ìèæîç íå-íå à¸ëëàðíè ³´ëäàí ́ òêàçìàäè. Àììî, Áèë÷èðî²äà ³îëãàí³èçíèíã ¸äè óíè ìóäîì òàú³èá ýòàðäè. Øóíèíã ó÷óí µàì Àô²îíèñòîíãà æ´íà-òèøëàðèíè ñ´ðàá àðèçà ̧ çäè. Áó ïàéòãà êåëèá ó ìàéîð óíâîíèíè îëãàíäè.

Ñàêñîí ñàêêèçèí÷è éèëíèíã ïî¸íèäà ñîâåò ³´øèíëàðè Àô²îíèñòîíäàí ³àéòàáîøëàäè. Ðàµáàðèÿòíèíã ñè¸ñèé õîµèø-èðîäàñèãà ê´ðà, óëàð êåëãóñè éèëíèíãáàµîðèãà÷à ìàìëàêàòíè àô²îíèñòîíëèêëàðíèíã ́ çëàðèãà ³îëäèðèøëàðè ëîçèìýäè. Áèð ³àí÷à øàðòíîìàëàðãà ³àðàìàñäàí, ´í éèëëèê óðóøäà ³àµð-²àçàáãàò´ëãàí, ÿ³èíëàðè âà ³àðèíäîøëàðèäàí æóäî á´ëãàí ìóæîµèäëàð ñîâåò ³´øèíëà-ðèíèíã ³àéòàð é´ëëàðèäà î²èð âà ñåçèëàðëè òàëàôîò åòêàçàðäè. ¢àðáãà áèðãóðóµ ÃÐÓ çîáèòëàðè æ´íàòèëèá, óëàðãà ÷åêèíà¸òãàí µàðáèé ³èñìëàðíè ìóæî-µèäëàðíèíã ðåæàëàðèäàí áîõàáàð ³èëèá òóðèø òîïøèðèëäè. Ó÷ ÿðèì éèë ́ òãà÷,ìàéîð Ñâåøíèêîâ øó òàðçäà ÿíà Áèë÷èðî³³à áîðèá ³îëäè.

Ó òóí á´éè óõëàìàñäàí, ýðòàëàá ÿíà òàíèø ³óäó³ ̧ íèãà ÷è³äè. Àí÷à þðèøãàò´²ðè êåëäè. Óëàð èëãàðè ÿøàãàí ýñêè óé àëëà³à÷îí âàéðîíàãà àéëàíãàíäè. Óîìàäèãà èøîíìàñà-äà, óçî³äàí òàíèø ³èçíèíã ³îìàòèíè ê´ðäè. Õóääè, µå÷ íàð-ñà ́ çãàðìàãàíäåê ýäè. £èç ́ çèíèíã ñåâèìëè æîéèäà ́ òèðèá, ÷åëàãèíè ³´ëäà òóò-ãàí÷à, ́ øà ã´çàë âà øèêàñòà ³´øè²èíè êóéëàðäè. Ó ÿ³èíðî³³à áîðäè. £èç íèìà-íèäèð ñåçãàíäåê, áîøèíè ê´òàðäè.

Ó÷ ÿðèì éèë. Ó ´øàíäà õàéðëàøìàé êåòãàíäè. Áóíè ó ³èçíèíã ê´çëàðèäàíó³äè. £èç µàð êóíè ýðòà òîíãäà, ³èø âà ̧ çäà ́ çèíèíã “ø´ðîâèéñèíè” ê´ðãàíè øóåðãà êåëãàí, ýðòàìè, êå÷ìè, àëáàòòà, êåëèøèíè áèëãàíäåê, áèð ìèíã èêêè þçêóí óíè ³óäó³ ¸íèäà êóòãàí. £èçíèíã ê´çëàðèäà ¸ø µàë³àëàíäè, éèãèò óíèíãê´íãëèäà ́ çèãà íèñáàòàí ìàâæëàíãàí ìóµàááàò ³óäðàòèíè àíãëàá, µèñ ³èëèá, áó³àäàð êó÷ëè µèññè¸òäàí ëàðçàãà òóøãàí ê´éè, µàì ³´ð³èá, µàì òèòðàá òóðàðäè.Êåéèí ³èç òîìîíãà ³àäàì áîñäè. Óëàð ýíäè áèð-áèðëàðèãà ÿ³èí, ³´ë óçàòñàåòãóäåê ìàñîôàäà ¸íìà-¸í òóðèøàðäè. Éèãèò ³èçíèíã ´çè ñàðè áó îðàëè³íè




áîñèá ´òèøè ìóìêèí ýìàñëèãèíè, ³èç µàì ó òîìîíãà µå÷ ³à÷îí ³àäàì áîñàîëìàñëèãèíè òóøóíàðäè. Àììî, óëàð ãàïëàøà áîøëàøäè. Áèð-áèðèíèíã òèëèíèáèëìàñäàí, äèíèé ýúòè³îäëàðè, òàðáèÿëàðè, àíúàíàëàðè, áóòóí µà¸ò òàðçè´ðòàëàðèãà æàðëèê á´ëèá òóøãàí èêêè æîí, ôà³àò ´çëàðèãà òóøóíàðëè á´ëãàíáèòòà òèëäà ñ´çëàøèøàðäè.

Øàµàð á´éëàá áîìäîä íîìîçèãà ÷îðëàá, àçîí òîâóøè ÿíãðàãàíäà, óëàð ñóµ-áàòíè òóãàòèøäè. Èêêèí÷è êóíè Ñâåøíèêîâ ²àìãèí âà ´é÷àí þðäè. Áó ñàôàðÁèë÷èðî²ãà áèðãà êåëãàí Àñàíîâ óíèíã êàéôèÿòèãà ýúòèáîð áåðäè. Ã´¸êè, éèãèò´çè ó÷óí î²èð, àçîáëè âà ìóðàêêàá áèð âàçèôàíè µàë ³èëèøãà óðèíàðäè. Êå÷³-óðóí øàµàðãà ìóæîµèäëàðíèíã êàòòà ò´äàñè áîñòèðèá êèðèøãà÷, óëàð µàì áóµóæóìíè ³àéòàðèøäà èøòèðîê ýòèøãà ìàæáóð á´ëèøäè...

Àñàíîâ Àô²îíèñòîí õàë³ àðìèÿñè æàíã÷èëàðè åðãà ¸òèá îëèøãàí ïàéòèäàÑâåøíèêîâíèíã áîð á´éè áèëàí ´ðíèäàí òóðèá, óëàðíè ´çèäàí èáðàò îëèøãà÷îðëàãàíèíè ýñëàéäè. ¤ç áîøëè³ëàðèíèíã ñåµðèãà òóøãàí æàíã÷èëàð, óíãà áåèõ-òè¸ð ýðãàøèá, èòîàòã´éëèê áèëàí µóæóìãà îòèëäèëàð. Êåéèí áèð íå÷à éèëëàð´òãà÷ Àñàíîâ Ñâåøíèêîâ áèëàí íîòàíèø àô²îí ³èçèíèíã ìóµàááàòè µà³èäà ýøèò-ãà÷, ´øà êóíè ñåâãèñèíèíã áóòóí ôîæèàñèíè àíãëàãàí Ïåòðíèíã àéáèíè þâèøó÷óí ́ çèãà àæàë èçëàãàíèíè àíãëàäè. Áàëêè, áàð÷à ñåâèøãàíëàð êàáè áó ñàôàðµàì æîíèíè òà³äèðíèíã ́ çè àñðàéäè, äåá ́ éëàãàíäèð. Ó ³èçíèíã ê´çëàðèäà íè-ìàíè ́ ³èãàíèíè µå÷ êèì áèëìàéäè.

Ñâåøíèêîâíèíã æàñàäèíè øàµàðãà áîø³à ³óðáîíëàðíèêè áèëàí áèðãà îëèáêåëèøäè. Áóòóí òóí á´éè ìóðäàëàð ìàñæèä îëäèäà ̧ òäè. Ýðòàëàá ýñà Ñâåøíè-êîâíèíã þçèãà ³èçëàðíèíã íàôèñ î³ ð´ìîëè ̧ ïèëãàíèíè ê´ðèøäè. Óíèíã ³àíà³àêåëèá ³îëàãàíèíè µå÷ êèì áèëìàñäè. Áàëêè, øàìîë êåëòèðèá ̧ ïãàíäèð. Áàëêè,êèìäèð àäàøèá ³´éãàíäèð.

Èêêèí÷è êóíè ýñà ³óäó³ ¸íèäà ³èçíèíã æàñàäè òîïèëäè. Ìàìëàêàòíèíãøèìîëèäà êè÷èê Áèë÷èðî² øàµðèäà øóíà³à ñåâãè òàðèõè ð´é áåðãàíäè.

III

Ê´ï íàðñà ðåæàäàãèäåê á´ëèá ÷è³ìàäè. Àí÷à êå÷èêêàíëàðè òóôàéëè äàð¸ñîµèëèãà áåâà³ò – òîíããà ÿ³èí ÷è³èøäè. Àñàíîâ îäàìëàðèíèíã ÷àð÷àãàíèíèê´ðèá, áèðîç äàì îëèøãà ðóõñàò áåðäè.

Ó÷ ñîàòëèê íàðè-áåðè µîðäè³äàí ñ´íã, óëàð ÿíà é´ëãà òóøèøãà øàé á´ëèø-äè. Áîðçóíîâ, Åëàãèí âà Ìàøêîâ ´çëàðè îëèá êåëãàí, èêêèòà ïóôëàá øèøè-ðèëàäèãàí ³àéè³íè ¸éèøäè. Áèð íå÷à ñîíèÿäà òàé¸ð á´ëàäèãàí áóíà³à ³àéè³-ëàðíèíã µàð áèðèãà ò´ðò-áåø êèøè þêëàðè áèëàí áàìàëîë æîéëàøàðäè.

Äàð¸ áó åðäà øèääàò áèëàí î³àð, î³èìãà ³àðøè ñóçèø ýñà µàììàäàíµóø¸ðëèêíè µàìäà áóòóí äè³³àò-ýúòèáîðíè æàì ³èëèøíè òàëàá ýòàðäè.

Ýðòàëàá ñîàò ò´³³èçëàðäà ³àéè³ëàðíè ñóâãà òóøèðèøäè. Îðàäà ÿðèì äà³è³àôàð³ áèëàí èêêè ³àéè³ ò´ë³èíëàð óçðà ³àë³èé áîøëàäè. Óëàðíèíã îìàäè êåëèá,áó ïàéòäà Ê´ê÷à äàð¸ñè áèðîç òèí÷ î³àð, ìàâæè áàµîð òîø³èíëàðè ïàéòèäàãè-äåê æ´ø³èí ýìàñäè. Ê´êëàìäà – Ê´ê÷à ³óòóðèá êåòèá, ò´ë³èíëàðè ñîµèë ̧ íèäà-ãè òîøëàðãà äàµøàò áèëàí óðèëãàí êåçëàðäà, óíè êå÷èá ´òèøíèíã ìóòàëî³îèëîæè é´³ ýäè.

Áàõòëàðèãà øàìîë òèíèá, èêêàëà ³àéè³ µàì áåµèñîá áóðèëèøëàðäàí áåìà-ëîë ́ òèá, î³èìãà ³àðøè ýðêèí ñóçèá áîðàðäè.

×îð àòðîôäà ýúòèáîðãà ëîéè³ íàðñà é´³, ÿëàí²î÷ òîøëàð, ³îÿëàð, òî²ëàðê´çãà òàøëàíàð, ÿêêàì-äóêêàì áóòàëàð ò´ïè ê´ðèíèá ³îëàðäè.

Òåç-òåç òîø³èí á´ëèá òóðãàíè ñàáàáëè äàð¸ ñîµèëèäà àµîëè ÿøàìàñ, ³èø-ëî³ëàð ýñà áåø-îëòè ÷à³èðèì íàðèäà æîéëàøãàí á´ëèá, áåãîíà ê´çëàðäàí õàâî-




òèðëàíìàñäàí õîòèðæàì ñóçèø ìóìêèí ýäè.Àñàíîâ Ïàäåðèíàíèíã ´çèíè èøîí÷ áèëàí òóòèøèãà, ýøêàêíè ýï÷èëëèê áè-

ëàí ýøèøèãà ýúòèáîð ³èëäè.– Æóäà ÷àïäàñò ýêàíñèç, – äåäè Àêáàð. ¤çèíèíã ýñà ³àéè³íèíã ìóâîçàíàòè-

íè òóòèá, áåêîð ́ òèðèøè ̧ ³ìà¸òãàíäè.– Ìåí Åíèñåé á´éëàá ñóçãàíìàí, – êóëäè à¸ë. – ôàîë äàì îëèøíè ÿõøè

ê´ðàìàí.Äàð¸íèíã øîâ³èíèíè áîñèø ó÷óí áàëàíä îâîçäà ãàïèðèøãà ò´²ðè êåëàð, øó-

íèíã áîèñ èêêàëàñè ôîðñèéäà ñ´çëàøàðäè.– Ìåíèì÷à îëäèíäà ò´ñè³ áîð, – äåäè Ïàäåðèíà äàð¸ ñàñèãà ³óëî³ òóòèá, –

³àéè³íè ³´ëäà îëèá ́ òèøãà ò´²ðè êåëàäè. Ó µà³ ÷è³äè. Îëäèíäà ´òèø ³èéèí á´ëãàí ´í³èð-÷´í³èðëèêëàð áîð ýêàí,

³àéè³ëàðíè ³èð²î³³à îëèá ÷è³èá, ñóäðàøãà ò´²ðè êåëäè.Óëàð êå÷ãà áîðèá, µàëè Æóðóì ò´²ðèñèäàãè áóðèëèøãà åòìàñäàí µîëäàí òîé-

èøäè. ¤òèø æîéëàðè êóòèëãàíèäàí ê´ðà ìàøà³³àòëèðî³ á´ëèá ÷è³äè. Àñàíîâÿíà áèð ìàðòà äàì îëèøãà ðóõñàò áåðäè.

Ôà³àò, ÷àð÷àø íèìàëèãèíè áèëìàéäèãàí Áîðçóíîâ, Àñàíîâíèíã ́ çè âà Ïàäå-ðèíàäà µàëè áèðîç êó÷-³óââàò ñà³ëàíèá ³îëãàíäè. Æóðóìãà÷à ýñà ÿíà ´í áåø÷à³èðèì é´ë áîñèø ëîçèì.

Íàâáàò÷èíè áåëãèëàá, Àñàíîâ µàììàãà óõëàøíè áóþðäè. Ñîàò ó÷ ÿðèìäà óíèíàâáàò÷èëèê ³èëà¸òãàí Ìàøêîâ óé²îòäè.

– £àíäàéäèð øîâ³èí ýøèòèëàÿïòè, – õàáàð áåðäè ìàéîð. Àñàíîâ äàðµîë´ðíèäàí òóðäè-äà, Ìàøêîâíèíã êóçàòóâ æîéè µèñîáëàíãàí áóòàçîð ÷åòèãà ÷è³-äè. Óëàðäàí áèð íå÷à ÷à³èðèì íàðèäà ñèãàðåòíèíã ÷´²è, ãóãóðòíèíã àëàíãàñè,àµ¸í-àµ¸íäà ³´ë ÷èðî³ëàðíèíã õèðà ìèëòèðàøè ê´ðèíèá ³îëàðäè. Àñàíîâ ³óëî-²èãà ôîðñ òèëèäàãè îâîçëàð ýëàñ-ýëàñ ýøèòèëãóí÷à, óçî³ òèêèëèá òóðäè. Íîòà-íèø êèìñàëàð êèìíèäèð êóòèøàðäè.

“Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðè, – ôàµìëàäè Àñàíîâ, – äåìàê, óíèíã àñîñèé ò´äàñèÆóðóìäà æîéëàøãàí. Óëàðíèíã çàðáäîð ãóðóµè ´ëäèðèëãàí ðàçâåêà÷èëàðèíèê´ðãà÷, äàðµîë áó òîìîíãà õàáàð áåðãàí ê´ðèíàäè. ßõøèÿì, ãóðóµ äàð¸äà ñóçà-¸òãàíäà ïèñòèðìàãà äó÷ êåëìàïòè”.

– Ýµòè¸ò á´ë, áîø³àëàðíè óé²îòèá þáîðìà,– áóþðäè ó ïàñò îâîçäàÌàøêîâãà, – ñåêèíðî³ µàðàêàò ³èë.

Ìàøêîâ óíèíã òîïøèðè²èíè áàæàðèøãà êèðèøäè. Àñàíîâ µàìîí óçî³ëàðãà³óëî³ òóòàðêàí, îäàìëàðíèíã ê´ï÷èëèê ýêàíèãà øóáµàñè ³îëìàäè. Ñàêêèç-´íêèøè á´ëñà áîðêè, óíäàí êàì ýìàñäè.

¨íèãà Ðàµèìîâ ýìàêëàá êåëäè.–£îí ò´êìàñäàí óääàëàøãà µàðàêàò ³èëàìèç, – äåäè Àñàíîâ òîíããè òóìàíäà

²èðà-øèðà ê´ðèíà¸òãàí îäàìëàðãà èøîðà ³èëèá.– £´ëèìèçäàí êåëìàéäè, – äåäè Ðàµèìîâ µàì ́ øà òîìîíãà òèêèëèá, – óëàð

µàääàí òàø³àðè ê´ï.– Óääàëàøèìèç øàðò. Óëàð ´í êèøèäàí ê´ïìàñ. Áó åðäà ôà³àò Ïàäåðèíà

áèëàí Ñåìåíîâíè ³îëäèðàìèç. £îëãàíëàð – îë²à.– Òóøóíàðëè, – Ðàµèìîâ áîøëè³íèíã áóéðó²èèè åòêàçèø ó÷óí îðòãà ³àéòäè.Àñàíîâ Ïàäåðèíàíèíã ³àíà³à äàð²àçàá á´ëèøèíè òàñàââóð ³èëäè, àììî, óíèíã

³´ë æàíãèäà ³àòíàøèøèíè èñòàìàäè.Îòðÿä èêêèãà á´ëèíäè. Áèðèí÷è ãóðóõäàãè Ðàµèìîâ, Ìàøêîâ, Åëàãèí ³îÿíè

àéëàíèá ́ òèá, þ³îðè òîìîíãà êåòèøäè, Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðèãà ́ íãäàí çàðáàáåðèø ó÷óí, èêêèí÷è ãóðóµ – Àñàíîâ, ×îí Äèí, Áîðçóíîâ ýñà îâîçñèç ò´ïïîí÷à-ëàðèíè òàé¸ðëàá, äàð¸ãà ÿ³èí áîðèøäè.

£óðîëëè îäàìëàð ãóðóµèãà ñåçäèðìàñäàí ́ í-éèãèðìà ³àäàì ÿ³èíëàøèø àúëî




äàðàæàäà òàé¸ðëàíãàí ìóòàõàññèñíèíããèíà ³´ëèäàí êåëàðäè. Àñàíîâíèíã ãóðó-µèäà ýñà ÷àëà ìóòàõàññèñëàð é´³ ýäè.

Äàð¸ áóðèëèøèäà æîéëàøãàí ò´äàãà æóäà µàì ÿ³èí áîðèøäè. Àãàð óëàðî³èì á´éëàá øó åðäàí ´òèøãàíäà, µå÷ ³àíà³à ìàëàêà âà ìàµîðàò æîíëàðèãàîðà êèðîëìàãàí á´ëàðäè. Þç ³àäàì íàðèäàí òóðèá, àâòîìàòäà ³èðèá òàøëà-øàðäè, âàññàëîì.

Àñàíîâ æàíãàðèëàð ñóµáàòèãà ³óëî³ òóòäè.– ¥àëè ê´ï êóòàìèçìè? – ñ´ðàäè êèìäèð íîðîçè îµàíãäà.– Òåçäà øó åðäàí ́ òèøëàðè êåðàê. Àéòèøëàðè÷à, äàð¸ á´éëàá êåëèøà¸òãàí

ýêàí, – äåäè áîø³àñè èøîí÷ëè îâîçäà.– Ê´ï÷èëèêìè?– Éèãèòëàð ñàíàé îëìàãàí. Ëåêèí, èêêèòà ³àéè³äà ýêàí.Àñàíîâ íîðîçè á´ëèá, àôòèíè áóæìàéòäè, äåìàê äàð¸ á´éëàá êåëèøà¸òãàí-

ëàðèäà ê´ðèøãàí ýêàí-äà. Êåéèíãè ñàôàð ÿíàäà ýµòè¸ò á´ëèøãà ò´²ðè êåëàäè. Óòîø ̧ íèäà òóðãàí âà ́ òèðãàí îäàìëàðíè ñàíàäè, ñàêêèç êèøè ýêàí. Óí÷àëèê ê´ïýìàñ. ¥àììàñè òîæèêëàð – Ñîâåò Èòòèôî³èíèíã ñîáè³ ôó³àðîëàðè. Àñàíîâñîàòèãà ³àðàäè. Ðàµèìîâ ãóðóµè áåëãèëàíãàí æîéãà åòãàí á´ëèøè êåðàê. Ó ´³îòèëèøèíè õîµëàìàñäè. Ïèñòèðìàäà ́ òèðãàíëàð îðàñèäà àëäàíãàí âà àäàøãàíêèøèëàð á´ëèøè ìóìêèí. Ó óçî³ èêêèëàíèá ́ òèðìàäè.

– Ìåí óëàðíèíã îëäèãà áîðàìàí, – äåäè Àñàíîâ, – ñèçëàð íèøîíãà îëèáòóðèíãëàð. Ìåíèíã èøîðàì áèëàí îòèøíè áîøëàíãëàð. Ëåêèí, óíäàí îëäèíìàñ.

– ¤ðòî³ ãåíåðàë, – óíè ò´õòàòèøãà óðèíäè Áîðçóíîâ, – áóëàð áîñ³èí÷èëàð,²èðò à³èäàïàðàñòëàð.

– Óëàð ìàìëàêàòèìèç ôó³àðîëàðè á´ëèøãàí. ¥àììàñèíèíã µàì ìóòààññèáá´ëèøè ìóìêèí ýìàñ. Áèð ãàïëàøèá ê´ðèøèì êåðàê, – Àñàíîâ ìóëîµàçà³èëäè, àãàð ́ ðòàäà æàíã á´ëìàñà, áó îäàìëàð ó áîø÷èëèê ³èëà¸òãàí ãóðóµíèíãðåæàñè µà³èäàãè ãàï-ñ´çëàðíè áóòóí âîäèéãà ¸éèá ÷è³àäè. Ìàáîäî øóíäàéá´ëñà, àââàëî ìóõîëèôàò îðàñèãà ñàðîñèìà òóøàäè. £îëàâåðñà, “Áàðñ”íèíã ò´äàñèµà³èäàãè õàáàð Íóðóëëàíèííã ³óëî²èãà åòèá áîðèá, îïåðàöèÿíèíã ìóâàôôà-³èÿòè áèëâîñèòà òàúìèíëàíàäè.

Ó ́ ðíèäàí òóðèá, íè³îá êèéèìèíè µàì êèéìàñäàí, øîøèá âà äîâäèðàá ³îë-ãàí îäàìëàð òîìîí þðäè.

– Àññàëîìó àëàéêóì, – äåäè ó øàð³ àíúíàñèãà áèíîàí.Íèìà á´ëà¸òãàíèíè àíãëàìàñäàí, äîâäèðàá ³îëãàí àéðèì êèìñàëàð áåèõòè¸ð

àëèê îëèøäè.– Âà àëàéêóì àññàëîì.Áóíà³à íè³îáëè êèéèìäà ìàìëàêàòíèíã áó òîìîíèäà µàð êèì –áîñ³èí÷è

µàì, ìóõîëèôàò÷è µàì, êîíòðàáàíäà÷è µàì, µóêóìàò âàêèëè µàì, òàñîäèôèé´òêèí÷è µàì þðàâåðàðäè. Óðóø äóí¸íèíã áó ÷åòèäàãè îäàìëàðíèíã ýãíè-áîøèãàµàì ́ ç µóêìèíè ́ òêàçãàíäè.

– Õîíàäîíëàðèíããà òèí÷ëèê-îìîíëèê òèëàéìàí, – äåäè Àêáàð ôîðñ÷àëàá, –ãóëõàíëàðèíããà ÿ³èí áîðèøãà èæîçàò áåðàñèçëàðìè?.

– Êèìñàí ´çèíã? – äåäè áàëàíä á´éëè, î³ ñî÷ëè, îëòìèø ¸øëàðäàãè ³îðàñî³îëëè, Àñàíîâãà ´õøàá íè³îá òóòèá, µàðáèé êèéèì êèéãàí, àôòèäàí óøáóò´äàíèíã åòàê÷èñè á´ëãàí ýðêàê, – ñåíãà íèìà êåðàê áó åðäà?

– Ìåí µàì ñèçëàðãà ́ õøàãàí òîæèêìàí. Ñèçëàð áèëàí øóí÷àêè ãàïëàøìî³-÷èìàí.

– Òîæèê? – ÷îë ê´çëàðèíè ³èñäè. – Áóíà³à îâëî³ æîéãà ³à¸³äàí êåëèá³îëäèíã, òîæèê. Íàðèãè òàðàôäàí êåëãàí á´ëìàãèí òà²èí?

Òîíã àí÷à ¸ðèøèá ³îëãàí, ýíäè ñàêêèç êèøèíèíã ³´ëëàðè âà ³óðîëëàðèíèáåìàëîë ê´çäàí êå÷èðèø ìóìêèí ýäè. Àñàíîâ îð³àñèäà ³óðîëëè ãóðóµíèíã µàðà-




êàòèíè ñåçñà-äà, ́ çèíè âàçìèí âà õîòèðæàì òóòàðäè. Òàúëèì ê´ðìàãàí êèøè-ëàðíèíã õàòîñè – óðóøíèíã àñîñèé ³îèäàëàðèäàí áèðè – åëêàñèäà µàì ê´çèá´ëèøè ëîçèìëèãèíè áèëìàñëèãè ýäè. Ðàµèìîâ ãóðóµè áåëãèëàíãàí ìàíçèëãà åòèáêåëãàíäè.

– ¥à, ́ øà òîìîíäàíìàí, – äåäè áîñè³ëèê áèëàí Àñàíîâ.×îë àâòîìàòèíè ê´òàðäè.– Øó åðäà ́ ëàñàí, ê´ïïàê.– Øîøìà, – äåäè áàëàíä îâîçäà Àñàíîâ, – áèðèí÷è á´ëèá ³îí ò´êìà.

Ò´äàíãäà ôèêðè ñåíèêè áèëàí ò´²ðè êåëìàéäèãàíëàð µàì á´ëèøè ìóìêèí.– ¤ò î÷ , –áóþðäè ÷îë âà ´çè ´³ óçäè.Àììî, ýíäè Àñàíîâ ó åðäà é´³ ýäè. Ó Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðèãà ÿ³èíëàøà¸ò-

ãàíäà¸³ óëêàí òîøíè ê´ç îñòèãà îëèá ³´éãàí, ́ ³ óçèëìàñäàí îëäèí ́ çèíè óíèíãîðòèãà îëãàíäè.

“Àôñóñ, – äåãàí ôèêð êå÷äè áîøèäàí, – áèðîíòàñè µàì ãàïèìíè ýøèòèøíèèñòàìàäè”.

Øó çàµîòè îðòèäà âà íàðèãè òàðàôäà àâòîìàòëàðíèíã òàíèø øè³èðëàøè âà´³ îâîçè ÿíãðàäè. Áèð äà³è³àäàí ñ´íã áàðè òèí÷èäè. Ó øîøèëìàñäàí ³àääèíèðîñòëàäè.

Ñàêêèç êèøè òóðëè àëôîçäà áåæîí ÷´çèëèá ̧ òàðäè.Óñòàñèíèíã ³´ëèäà ñàéðàãàí ó÷òà àâòîìàò ´ç èøèíè ³èëãàíäè. Àñàíîâíèíã

óëàð òîìîíãà ³àðàãèñè µàì êåëìàäè. Àòàé ñîäèð ýòèëãàí ³îòèëëèê óíãà ñèðà¸³ìàñäè. Áó åðäà àéíàí øóíäàé µîäèñà ð´é áåðãàíäè. Ø´ðëèêëàðäàí áèðîðòà-ñèíèíã µàì òèðèê ³îëèøè ó÷óí çàððà÷à èìêîí é´³ ýäè. “Îìáèð æà²è”ãà òóøãàíâà áóíè áèëìàãàí êàì ñîíëè îäàìëàðíèíã ìîµèð ðàçâåäêà÷èëàðãà áàñ êåëèøèìóìêèí ýìàñäè.

Áîðçóíîâ ìóðäàëàð ̧ íèãà áîðèá, óëàðíè ñèí÷èêëàá òåêøèðàð ýêàí, µóææàòâà ³î²îçëàðíè ³èäèðäè. Ðàµèìîâ óíãà ̧ ðäàì áåðãàíè ýíãàøäè.

– ¥à, –äåäè ïîäïîëêîâíèê áîøèíè ê´òàðèá, – áóëàð Àáó³îäèð ò´äàñèäàí.Áàúçè áèðëàðèíèíã ÷´íòàãèäà ÑÑÑÐ ïàñïîðòè áîð ýêàí.

Ó èêêèòà ³èçèë æèëäèäà “´ðî³” âà “áîë²à” òàñâèðè áîð ïàñïîðòíè ê´ðñàòäè.– Áó ø´ðïåøîíà êèìñàëàð ýíäè áèð óìð æàíã ³èëèøãà ìàæáóð. Àêáàð Àëè-

åâè÷, áåêîðãà òàâàêêàë ³èëäèíãèç, – áîøèíè ÷àé³àäè Ðàµèìîâ, – óëàð µå÷³à÷îí ìóçîêàðàãà ê´íìàéäè. Æóäà ê´ï íàðñà é´³îòèøãàí.

– Áèëàìàí, – Àñàíîâ ́ ãèðèëèá, ³´íàë²à ñàðè êåòäè.Óíãà Ïàäåðèíà ïåøâîç êåëàðäè. Àñàíîâíèíã î³àðèá êåòãàí áàøàðàñèãà ³àðàá,

æîéèäà ò´õòàäè.– Áèðîð íàðñà ð´é áåðäèìè? Áèçäàí ³óðáîí é´³ìè?– ñ´ðàäè ó.– Áèçíèêèëàðíèíã áàðè ñî²-ñàëîìàò, – äåäè Àñàíîâ ñåêèíãèíà,–êó÷ëàðèìèç

´òà íîòåíã ýäè.– Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðèìè? – ñ´ðàäè Ïàäåðèíà.Àñàíîâ áîø èð²àäè, êåéèí îðòèãà ³àðàìàñäàí ëàãåð òîìîíãà êåòäè.Éèãèòëàð æàñàäëàðíè áèð æîéãà éè²èá, òîøëàðäàí ìà³áàðà ÿñàøäè. Àñàíîâ

´ç îäàòèãà ê´ðà, ³àáð òåïàñèäà òèëîâàò ³èëäè.– Óíè ñèðà òóøóíìàéìàí, – øèâèðëàäè Åëàãèí Ñåìåíîâãà, – æàíãîâàð

ãåíåðàë, àôñîíàâèé “Áàðñ”, áóòóí óðóøíè áîøèäàí ´òêàçãàí, áó åðäà á´ëñà´çèíè àô²îíëàðíèíã ìóëëàñèäåê òóòàÿïòè. Íèìà ó, õóäîæ´éìè?

– É´³, –äåäè Ðàµèìîâ µàì ïè÷èðëàá, Åëàãèííèíã ñàâîëèãà æàâîáàí, –óíèíã ä´ñòè Àô²îíèñòîíäà àñèð òóøèá, ìóñóëìîíëèêíè ³àáóë ³èëãàí. ¤øàíäàÀñàíîâ àãàð óíè îçîä ³èëèøñà, µàð äîèì, µàòòî äóøìàíëàðèíè ê´ìãàíäà µàìäèíèé óðô-îäàòëàðãà ðèîÿ ³èëèøãà âàúäà áåðãàí.

– Ä´ñòèíè ³´éèá þáîðèøãàíìè, àõèð? – ñ´ðàäè Åëàãèí.




Àñàíîâ óëàð òîìîíãà ³àéðèëäè. Ýíäè î²èç î÷ãàí Ðàµèìîâíèíã ãàïè è÷èäà³îëäè.

Áèð äà³è³àäàí ñ´íã óëàð ìà³áàðàíè òèêëàá á´ëèøäè.Êå÷ãà áîðèá ÿíà äàð¸ãà òóøèøäè. Ïàäåðèíà Àñàíîâãà ³àðàäè. Ó ́ é÷àí µîëàòäà

õ´ìðàéèá ´òèðàðäè. Áàëêè, Ðàµèìîâíèíã ãàïèíè ýøèòãà÷, ¸äèãà êàòòà ëåéòå-íàíò Âèêòîð Êè÷èí òóøãàíäèð, áàëêè, áåêîðäàí-áåêîðãà îäàì ́ ëäèðèø ¸³ìà-ãàíäèð. ¤í éèë ³îí êå÷ãàíäàí ñ´íã øóíà³àñè µàì á´ëèá òóðàäè...

IV

Õîòèðà. Êàòòà ëåéòåíàíò Âèêòîð Ëåîíèäîâè÷ Êè÷èí

Êè÷èííèíã ãóðóµè ¢àçíàäàí ó÷òà ÁÌÏäà é´ëãà òóøäè. ×îð àòðîôäà áèðîðôàëîêàò àëîìàòè ñåçèëìàñäè. Àììî, Ìóêóðàãà åòìàñëàðèäàí òóðèá, òî²äà ÿøè-ðèíèá îëãàí ìóæîµèäëàð îòãàí ìèíîì¸ò âà ãðàíàòîì¸ò ́ ³ëàðèãà äó÷îð á´ëèøäè.ÁÌÏäàí áèðè äàðµîë àëàíãàãà àéëàíäè, ³îëãàí èêêèòàñè ýñà èêêè ñîàò äàâî-ìèäà êó÷ëàð íîòåíã á´ëèøèãà ³àðàìàé, æàíãíè äàâîì ýòòèðäè. ¥óæóì ³èëóâ÷è-ëàð µàääàí òàø³àðè ê´ï ýäè. Ãóðóµ áîøëè²è êàïèòàí Ñèìîíîâ µàëîê á´ëãà÷,ðàµáàðëèêíè Êè÷èí ́ ç çèììàñèãà îëäè. Àììî îç÷èëèêëàðè áèëèíèá ³îëäè. Êè-÷èííè âà áåøòà àñêàðíè ìóæîµèäëàð àñèð îëèøäè. Êè÷èííè µóøñèç µîëäà, ÿúíèáîøèäàí ³àòòè³ æàðîµàò îëèá, ÁÌÏ è÷èäà ³îíèãà áåëàíèá ̧ òãàí µîëäà òîïèø-äè. Áó òîïèëäè³ äóøìàíëàðíè æóäà õóðñàíä ³èëèá þáîðäè – çîáèò ó÷óí êàòòàïóë ò´ëàøàð, øó áîèñäàí óëàðíè îääèé àñêàð âà ñåðæàíòëàð óí÷àëèê ³èçè³òèð-ìàñäè.

Æàíã òàôñèëîòèíè ýøèòãàí Àñàíîâ ´çèíèíã ãóðóµè áèëàí èêêè µàôòàäàâîìèäà Êè÷èííè àñèð îëãàí ìóæîµèäëàð ò´äàñèíè òàú³èá ýòäè, íèµîÿò äàðà-ãà ³àìàëèá ³îëãàí ²àíèìëàð ÿðàøèøíè èëòèìîñ ³èëèøäè. Òîìîíëàðíèíã àíè³áèð øàµàð âà µóäóääà ó÷ðàøèá, ÿðàøèø ìàðîñèìèíè ́ òêàçèøè µàì àô²îí óðó-øèíèíã ²àëàòè æèµàòëàðèäàí áèðè ýäè. Áó ñàôàð ìóçîêàðà îëèá áîðèø ó÷óíìóæîµèäëàð òîìîíèäàí áàëàíä á´éëè, õóø³îìàò, ́ í áåøäàí îðòè³ òèëíè áèëà-äèãàí £óðáîí øàéõíèíã ́ çè êåëäè. Àô²îí åòàê÷èëàðè îðàñèäà µàì ìàäàíèÿòëè,ìàúëóìîòëè êèøèëàð ê´ïëàá òîïèëàðäè. Àôñóñêè, óëàðíèíã àêñàðèÿòè äóøìàí-ëàð ýäè. “Èí³èëîá÷èëàð” ́ ðòàñèäà ýñà ́ çèíèíã èæòèìîèé êåëèá ÷è³èøè êàìáà-²àë ýêàíëèãèäàí ²óðóðëàíàäèãàí ÿëàíãî¸³ àìàëïàðàñòëàð ê´ï ó÷ðàðäè.

Àñàíîâ £óðáîí øàéõíè ýµòèðîì áèëàí êóòèá îëèá, àíúàíàãà ê´ðà ÷îé êåë-òèðèøíè áóþðäè.

– Èêêè µàôòàäèðêè, áèçíè ³óâëàá þðèáñàí, – ñ´ç áîøëàäè øàéõ ÷îéäàíáèð µ´ïëàãà÷, – ñåíãà íèìà êåðàê ́ çè, Áàðñ? Áèç ñåí µà³èíãäà ê´ï ýøèòãàíìèç.Òîæèêëàð “ø´ðîâèéëàð” îðàñèäà øóíà³à áàµîäèð òîæèê áîðëèãèäàí ôàõðëàíè-øàäè. Àéò-÷è, àéíàí íåãà áèçíèíã èçèìèçäàí òóøäèíã? Íèìàíè èñòàéñàí ́ çè?

– Àñèðëàðíè. Óëàðíè ³àéòàðèá áåðèíãëàð, ìåí áó åðäàí êåòàìàí. Ñèçëàðìåíèíã îäàìëàðèìíè òóòèá òóðèáñèçëàð, ìåí ýñà ´ç îäàìëàðèìíè µå÷ ³à÷îíòàøëàá ³´éìàéìàí, – äåäè Àñàíîâ.

– Áèç óëàðíè µàëîë æàíãäà ³´ëãà òóøèðäèê, – ýúòèðîç ³èëäè £óðáîí øàéõ,– ýíäè ýñà ³óðîëãà àëèøìî³÷èìèç.

– Ôà³àò, áóíãà ê´íìàéìàí. Îçè³-îâ³àò, êèéèì-êå÷àê á´ëñà, ìàðµàìàò. Ëå-êèí, ³óðîë áåðìàéìàí, – äåäè Àñàíîâ ³àòúèé ³èëèá.

Áó µàì ́ øà óðóøíèíã àæàáëàíàðëè, àéíè ïàéòäà øàðìàíäëàëè ñàµèôàëàðè-äàí áèðè ýäè. Àéðèì áîøëè³ëàð àñèð òóøãàí àñêàðëàðèíè ³óò³àðãàíäà, øóí÷à-êè ³óðîëãà àëìàøèá îëàð, áó ³óðîëëàðíèíã ´çëàðèãà ³àðøè èøëàòèëàæàãèíèµèñîáãà îëìàñäè.




– Ñåíäàí, – ³´ëëàðíè ̧ çäè £óðáîí øàéõ, – µå÷ íàðñà îëìàéìèç.– Áó íèìà àéèðìà÷èëèê? – æèëìàéäè Àñàíîâ. – Íåãà àéíàí ìåíäàí îëìàé-

ñèçëàð?– Ñåíè áó òî²ëàðäà ÿõøè áèëèøàäè, – ýñëàòäè øàéõ, – îäàìëàð ñåíãà

èøîíèøàäè. Áàð÷à ïóøòóíëàð àéòãàí ãàïèíã ³îíóí ýêàíèãà àìèí á´ëãàí. Ñåíµå÷ ³à÷îí àëäàìàãàíñàí. Øóíèíã ó÷óí îäàìëàðèíãíè µå÷ ³àíà³à òîâîíñèç, øóí-äàéèãà ³àéòàðèá áåðàìèç.

– Ëåêèí áàðèáèð íèìàäèð òàëàá ³èëàñèçëàð? – òóøóíäè Àñàíîâ.– ¥à, “ø´ðîâèé”, òàëàá ³èëàìèç. Ìåíãà ³àåðäà á´ëñà µàì ìóñóëìîí áàíäàñè

äàôí ³èëèíà¸òãàíäà, àòðîôäà ³´ëèäàí êåëàäèãàí ìóëëà òîïèëìàñà, µàììàâà³ò, àëáàòòà, “£óðúîí” ñóðàëàðèíè òèëîâàò ³èëàìàí, äåá ÷èí çîáèòëèê ñ´çè-íè, ìóñóëìîíëèê ñ´çèíè, áåðàñàí.

– Ìåí êîììóíèñòìàí, – ýñëàòäè Àñàíîâ.– Äàµðèéëèãèíãíè áèëàìàí. Àììî, Îëëîµíèíã êàëîìè áîðêè, êèìêè èìîí

êåëòèðñà, îìîíëèê òîïàäè. Áàëêè, ìåí ñåíèíã é´ëäàí îçãàí ³àëáèíãíè ïîêëàø-íèíã ²àìèíè ÷åêà¸òãàíäèðìàí?

– Àãàð, éèãèòëàðèìíè ³´éèá þáîðñàíãèç, øóíãà ñ´ç áåðàìàí, – äåäè Àñàíîâáèðîç ́ éëàíèá.

– Ñåí µàääàí òàø³àðè ê´ï îäàìèìèçíè ́ ëäèðäèíã, Áàðñ, – äåäè øàéõ áîñè³îâîçäà, – Îëëîµ îëäèäà ́ ç ãóíîµëàðèíãíè þâ. ¤ëãàíëàðíè áèçíèíã îäàòèìèçãàáèíîàí ê´ìãèí. Ñåíäàí áîø³à µå÷ íàðñà ñ´ðàìàéìèç.

– ×èí çîáèòëèê ñ´çèì,– Àñàíîâ ´ðíèäàí òóðäè, – àãàð êå÷ãà÷à îäàìëàðèìøó åðäà á´ëñà, ìóëëà òîïèëìàãàí òà³äèðäà, ìóñóëìîíëàðíè äàôí ýòà¸òãàíäà,àëáàòòà, “£óðúîí” îÿòëàðèíè òèëîâàò ³èëèøãà ñ´ç áåðàìàí, – òàêðîðëàäè ó.

– Îäàìëàðèíã èêêè ñîàòäàí ñ´íã øó åðäà á´ëàäè,– ³´ç²àëäè £óðáîí øàéõµàì, – áåøàëàñè µàì.

– Îëòèòàñè, – ýñëàòäè Àñàíîâ ÷è³èá êåòà¸òãàí øàéõíè ò´õòàòèá.– É´³, áåøòàñè, – ýúòèðîç ³èëäè øàéõ, – ÿðàäîð çîáèòèíãíèíã àµâîëè î²èð

ýäè. Áèç ´ëèá ³îëàäè, äåá ³´ð³³àíäèê. Óðãóíãà æ´íàòèá þáîðäèê. Àãàð òèðèê³îëãàí á´ëñà, óíè ³´øíè ìàìëàêàòäàí òîïàñàí.

Àñàíîâ ³îòèá ³îëäè. Äåìàê, Êè÷èííè òîïà îëìàéäè. Àììî, áåðãàí ñ´çèíè³àéòèá îëèøãà µàì øîøèëìàäè. Óíèíã îíòè áåøòà îäàìíèíã æîíèãà ãàðîâá´ëèá òóðàð, áó óí÷àëèê µàì ïàñò íàðõ ýìàñäè.

– Îäàìëàðèìíè êåëòèð, £óðáîí øàéõ, – äåäè ó µîð²èí îâîçäà, – ìåí äàðµ-îë áó åðäà êåòàìàí. Âà âàúäàìíè áàæàðàìàí.

– Ñåí ñ´ç áåðäèíã, – ³´ëëàðèíè ê´òàðäè øàéõ, – áóíäàí áó¸í áóòóí ìóñóë-ìîíëàð æàñóð Áàðñíèíã Îëëîµíè óëó²ëàøèíè áèëàäè. Áîø³à µå÷ íàðñà êåðàêìàñìåíãà.

£óðáîí øàéõ ñ´çèäà òóðäè. Èêêè ñîàò µàì ́ òìàñäàí àñèð îëèíãàí àñêàðëàðÀñàíîâíèíã ëàãåðèãà ³àéòèá êåëäè. Áèðî³, óëàð îðàñèäà êàòòà ëåéòåíàíò Êè÷èíé´³ ýäè. Áó âî³åà µàð òàðàôãà îâîçà á´ëèá êåòäè. Áîøëè³ëàð Àñàíîâãà ðóõñàòýòèëìàãàí ìóçîêàðàñè ó÷óí “òàíáåµ” ýúëîí ³èëèøäè. Ëåêèí, óíèíã ³àñàìè µà³èäà-ãè ãàïëàð áóòóí øàð³èé Àô²îíèñòîíãà òàð³àëèá, ê´ïëàá ñîâåò àñèðëàðèíèíãæîíèãà îðà êèðäè. Ìîäîìèêè, “ø´ðîâèéëàð” îðàñèäà ìóñóëìîíëàð áîð ýêàí,Îëëîµíè òàíèøàð ýêàí, äåìàê, µàììàñèíè µàì ́ ëäèðàâåðèø êåðàê ýìàñ, äåãàíµà³³îíèé õóëîñàãà êåëäè ìóæîµèäëàð.

Äàñòëàáêè áåø êóí µà³èäà Êè÷èí µå÷ íàðñàíè ýñëàé îëìàñäè. Ó áåµóø ̧ òãàíäè.Ìóæîµèäëàð óíè ÷àëàæîí µîëäà ëàãåðëàðèãà îëèá êåëèøäè. Êåéèí òèðèê ³îëè-øèäàí óìèäëàðèíè óçèá, ÷åãàðà ÿ³èíèãà æ´íàòèøäè. Áàúçèëàð ýñà ´çè æîíáåðèøèíè êóòìàñäàí, êàëëàñèíè óçèøíè µàì ìàñëàµàò áåðèøäè. Îôèöåðíèíãáîøè ó÷óí êàòòà ïóë ò´ëàøàðäè. Ìóæîµèäëàð íàçàðèäà, áó âàµøèéëèêêà ¸êè




³àòëãà êèðìàñäè. Øóí÷àêè, êåñèëãàí áîø äàëèë ́ ðíèíè áîñàðäè, õîëîñ. ×óíêè,øàðèàò ³îíóíëàðèäà èíñîí àúçîëàðèíè êåñèøãà èæîçàò áåðèëãàíäè. Ìàñàëàí,´²ðèíèíã ³´ëè êåñèø ìóìêèí, õè¸íàòêîð à¸ëíè òîøá´ðîí ³èëèøãà ðóõñàò áîð.Ôèêðëàðíèíã õèëìà-õèëëèãè, áîø³à÷à òóðìóø òàðçè µàð äîèì ñàëáèé òàúñèðê´ðñàòèá, ýµòè¸òêîðëèêíè äóøìàíëèêêà àéëàíòèðàäè. Áåãîíà µà¸ò òàðçèíè ³àáóë³èëèø øàðò ýìàñ, áèðî³, óíè òóøóíìî³ äàðêîð.

Êè÷èí ëàãåðäàãè £èçèë õî÷ òàøêèëîòèíèíã âàêèëè àðàá éèãèòè Àäèá Ôàðàõ-íèíã øàðîôàòè áèëàí òèðèê ³îëäè. ¨ø øèôîêîð æîíêóÿðëèê ê´ðñàòèá, î²èðÿðàëàíãàí ðóñ çîáèòèíèíã µà¸òèíè ñà³ëàá ³îëäè. Èêêèí÷è µàôòàíèíã îõèðèãàáîðèá Âèêòîð Êè÷èííèíã òóçàëà áîøëàãàíè ìàúëóì á´ëäè. Óíèíã µóææàòëàðè¸íèá êåòãàíèäàí, µå÷ êèì µàðáèé ðàçâåäêà çîáèòè âà êàòòà ëåéòåíàíò ýêàíèíèáèëìàñ, µàììà æàíãäà àñèð òóøãàí ïè¸äà ³´øèí çîáèòè, äåá ñàíàðäè. Àãàðáèðîð êèøè µà³è³àòíè áèëãàíèäà, Êè÷èí áèëàí àëëà³à÷îí àìåðèêàëèê ̧ êè ïî-êèñòîíëèê ìàõñóñ õèçìàò âàêèëëàðè øó²óëëàíãàí á´ëèøàðäè.

Áèð µàôòàäàí ñ´íã ëàãåðãà £óðáîí øàéõíèíã ́ çè øàõñàí òàøðèô áóþðäè.Óíèíã áèðèí÷è áîðèá ê´ðãàíëàðèäàí áèðè ñîâåò çîáèòè á´ëäè.– Ñåíè õóðñàíä ³èëèøèì ìóìêèí, – äåäè øàéõ, – îäàìëàðèíãíèíã µàììàñè

îçîä ³èëèíäè. Òîæèê ´²ëîíè ”Áàðñ”íèíã ¸ðäàìè áèëàí ´çèíèêèëàðãà ³àéòäè.Øóíà³à îäàìíè áèëàñàíìè?

Àëáàòòà, Êè÷èí ́ çèíèíã êîìàíäèðèíè, áóòóí Òîæèêèñòîí “Áàðñ”, äåá àòàé-äèãàí, µàëè ïîäïîëêîâíèê óíâîíèäàãè Àêáàð Àñàíîâíè ÿõøè áèëàðäè. Áèðî³,µîçèð áóíè ñåçäèðèøíèíã µîæàòè é´³ ýäè.

– Øóíà³à îäàì µà³èäà ýøèòãàíìàí, – äåäè Êè÷èí òàðæèìîíãà. Ëàãåðäàèøëàòèëàäèãàí ïóøòóí òèëèíè ó îçðî³ òóøóíàðäè, àììî áóíè áèëäèðãèñè êåë-ìàäè.

– “Áàðñ” ìåíãà âàôîò ýòãàí ìóñóëìîíëàðíè áèçíèíã óðô-îäàòèìèçãà áèíîàíê´ìèøãà âàúäà áåðäè. Íèìà äåá ́ éëàéñàí, ó ñ´çèäà òóðàðìèêèí?

– Àãàð ñ´ç áåðãàí á´ëñà, òóðñà êåðàê, – òåçãèíà æàâîá áåðäè Êè÷èí– Áèç µàì øóíäàé äåá ́ éëàÿïìèç. ¤øà ïàéòäà áèç ñåíè ³´éèá þáîðà îëìàñ-

äèê. Àµâîëèíã æóäà î²èð ýäè. “Ø´ðîâèéëàð” áó åðäàí æóäà óçî³äà. £î÷èøãàóðèíìà, çîáèò, ³´ëèíãäàí êåëìàéäè. – £óðáîí øàéõ òî²ëàðíè ê´ðñàòäè, – áîø-ëîâ÷èñèç ÷è³èá êåòà îëìàéñàí. ̈ ë²èç ́ çèíã ýñà áåêîðãà ́ ëèá êåòàñàí.

– Ñèçëàð ìåíè µàð äîèì øó åðäà òóòèá òóðìî³÷èìèñèçëàð? – ñ´ðàäè Êè÷èí.– Ê´ðàìèç, – øàéõ àíè³ áèðîð íàðñà äåìàñäàí, ÷îäèðäàí ÷è³äè.Êåéèí µîëäàí òîéäèðàäèãàí óçóí êóíëàð áîøëàíäè. Êè÷èíãà ëàãåð á´éëàá

þðèøãà èæîçàò áåðèøäè, ó àñòà-ñåêèí áó åðäà îèëàñè áèëàí ÿøà¸òãàí ³àðèÿ-ëàð, ÷îäèðëàð ́ ðòàñèäà ́ éíà¸òãàí áîëàëàð, ³èøëî³ëàðè áîìáàðäèìîí ³èëèíãà÷,³´ëèãà ³óðîë îëèá, ́ ç åðè âà õîíàäîíèííè µèìîÿ ³èëèøãà îòëàíãàí ̧ ø ìóæîµèä-ëàð áèëàí òàíèøäè. Ê´ïëàð ýñà “ø´ðîâèé”ëàð ³àðøèñèäàãè òóøóíèá á´ëìàé-äèãàí ³´ð³óâ òóôàéëè áó òîìîíëàðãà ³î÷èá êåëãàíäè. Äèíñèçëàðíèíã áîø³à÷àòóðìóø òàðçè, àéíè³ñà, õóäîáåõàáàðëèãè, óëàðíè ïîðòëà¸òãàí ñíàðÿäëàð âà ÿí-ãðà¸òãàí ́ ³ëàð îâîçèäàí ê´ðà ê´ïðî³ äàµøàòãà ñîëãàíäè.

Êè÷èí îääèé îäàìëàð áèëàí ãàïëàøèá, óëàðíèíã ñîääà òóðìóø òàðçè, ́ çèãàõîñ óðô-îäàòëàðè âà õóñóñèÿòëàðè áèëàí òàíèøàð ýêàí, óðóøíèíã áó ýë ó÷óí³àíà³à ôîæèà á´ëãàíèíè àíãëàäè. Ñàêñîíèí÷è éèëëàðíèíã áîøèäà Àô²îí ñè¸ñèéàðáîáëàðèíèíã ë´òòèáîçëèãè, ñîâåò ðàµáàðëàðèíèíã êàëòàáèíëèãè, µàðáèé ³´ìîí-äîíëèêíèíã ò´ïîðèëèãè òóôàéëè þçàãà êåëãàí âàçèÿò áóòóí ìàìëàêàò á´éëàáàµîëèíèíã îììàâèé äóøìàíãà àéëàíèøèãà îìèë á´ëãàíäè. ¥àð ³àíäàé óðóø ´çìîµèÿòèãà ê´ðà ç´ðàâîíëèêêà, òàµ³èðãà, èíñîíèé µó³ó³íèíã áàð÷à òóðëàðèíèïîéìîë ³èëèøãà, àäîëàòñèçëèêêà, ³îíóííè òîïòàøãà, èëîµèé âà èíñîíèé ³àäðè-ÿòëàðíè î¸³ îñòè ³èëèøãà àñîñëàíàäè, øó íó³òàè íàçàðäàí çàìîíëàð ´çãàðñà-




äà, µàìîí ́ çèíèíã ̧ âóçëèêêà àñîñëàíãàí àñë ³è¸ôàñèíè áóçìàñäàí ñà³ëàá êåëà-äè. Àììî, ôó³àðîëàð óðóøè õîðèæèé êó÷ëàðíèíã µàðáèé áîñ³èí÷èëèãèãà òàÿíñà,óíäàí-äà áàòòàð äàµøàò âà ³àáîµàòëàðíè êåëòèðèá ÷è³àðàäèêè, áó äàâðäà´çèíèíã æèãàðëàðèíè ´ëäèðàäèãàí £îáèëëàð áåàäàä óð÷èá, “Àêàíã ³àíè µîé,¥îáèë?” äåãàí èëîµèé íèäî åð-ê´êíè òóòàäè.

¥àëè-µàìîí Àô²îíèñòîíäà ôó³àðîëàð óðóøè äàâîì ýòèá, ÿõëèò ìàìëàêàò-äàãè ìèíãëàá ôó³àðîëàðèíèíã ´ç âàòàíäîøëàðè, äèíäîøëàðè, ³îíäîøëàðèíè´ëäèðà¸òãàíè, ñîâåòëàð þçàãà êåëòèðãàí “àô²îí àñîðàòèíèíã” ìóäµèø î³èáàò-ëàðèíè ñàë-ïàë ̧ ïãàíäåê á´ëàäè. ¤øà äàâðäà ê´ïãèíà àô²îí îèëàëàðèäà àéíàíø´ðîëàð þðòèäà êå÷ãàí ôó³àðîëàð óðóøèäàãè âàçèÿò òàêðîðëàíäè, áèð áóðäàíîí òîïèø èëèíæèäà øàµàðãà êåòãàí êàòòà ´²èë Àô²îíèñòîí Õàë³ äåìîêðàòèêïàðòèÿñèíèíã ôàîëèãà, ðîòà ¸êè áàòàëüîí êîìàíäèðèãà àéëàíãàí á´ëñà, ³èø-ëî³äà ´ñãàí óêàñè óíãà ³àðøè êóðàøäàãè ìóæîµèäëàð ò´äàñèãà ñàðäîðëèê³èëàðäè. Ø´ðïåøîíà îíà ýñà Îëëîµäàí èêêàëà ́ ²ëèíè µàì ́ ç ïàíîµèäà àñðàø-íè ñ´ðàá çîðëàíèøãà ìàµêóì.

Óøáó øàðîèòäà µàì, àéðèì µîëàòëàðíè èñòèñíî ³èëãàíäà, ìóæîµèäëàð Ñî-âåò Àðìèÿñè âàêèëëàðèãà, ´ç âàòàíäîøëàðèäàí ÷è³³àí èí³èëîá÷èëàðãà ³àðà-ãàíäà, àí÷àãèíà þìøî³ ìóíîñàáàòäà á´ëàðäè. ßíãè òóçóì òàðàôäîðè á´ëìèøàô²îíëàð ýñà àçîáëè ́ ëèìãà ìàµêóì ýäè. Àñèð òóøãàíèäàí ñ´íã áèð îéëàð ́ òãà÷,ð´é áåðãàí âî³åà Êè÷èííè ÷èíàêàì ëàðçàãà ñîëäè.

Î²èð æàíãëàð ïàéòèäà áèð àô²îí îèëàñè áåø êèøè – îòà âà ò´ðò ́ ²èëäàíæóäî á´ëàäè. Ôà³àò, ́ í ó÷ ̧ øëè ³èçàëî²è áèëàí îíàñèãèíà òèðèê ³îëàäè. ¤øàà¸ëíèíã æèãàðáàíäëàðèíè é´³ëàá ÷åêêàí ôàð¸äèíè ́ ç ê´çè áèëàí ê´ðãàí Êè÷èí-íèíã µàì æèãàð-áà²ðè õóí á´ëäè. Ýðòàñèãà îíà îèëàñèäàãè ñ´íããè òèðèê æîí –³èç÷àñèíè ³´ëèäàí åòàêëàá êåëèá, ò´äàáîøèäàí ³óðáîí á´ëãàí ́ ²èëëàðè ́ ðíèãàæàíãàðèëàðè ñàôèãà ³àáóë ³èëèøíè ñ´ðàäè. Øó òàðçäà óðóø áîðà-áîðà õàë³óðóøèãà àéëàíèá áîðäè. Ìàúëóìêè, áóòóí áèð õàë³íè åíãèá á´ëìàéäè. Óíèôà³àò ³èðèá òàøëàø ìóìêèí.

Áîëàëàð þìøî³ôåúë âà ìåµðèáîí “Âèòÿ àìàêèíè” ÿõøè ê´ðèá ³îëèøäè,ñîàòëàá óíèíã ÷îäèðèäàí ÷è³ìàéäèãàí á´ëèøäè. Óíèíã îëèé ´³óâ þðòèãà êè-ðèøäàí îëäèí ́ éèí÷î³ ôàáðèêàñèäà èøëàãàíè ³´ë êåëèá, ́ øà ïàéòäà îðòòèðãàíìàµîðàòèíè ýñãà îëäè-äà, áîëàêàéëàðãà ²àëàòè-²àëàòè ´éèí÷î³ëàð ÿñàá áåðàáîøëàäè. Øóíäàé êóíëàðíèíã áèðèäà óíèíã îëäèãà ÿíà £óðáîí øàéõ êåëäè.£´ð³èá êåòãàí áîëàëàð ÷îäèðíè òàðê ýòãà÷, øàéõ òàðæèìîíè îð³àëè ó áèëàíñóµáàòëàøà áîøëàäè.

– Ñåí áèçíèíã ëàãåðäà ê´ïäàí áåðè ÿøàÿïñàí. Êåëãàíèíããà áèð îéäàí ê´ïðî³á´ëäè. Áó îðàäà ñåí áèçíè ́ ðãàíäèíã, áèç ýñà ñåíè. Áîëàëàð ñåíè ÿõøè ê´ðèøà-äè, õóøôåúë îäàì, äåéèøàÿïòè. Àììî, ñåí æàíãäà ãóðóµãà áîø÷èëèê ³èëãàíèí-ãíè áèçäàí ÿøèðäèíã. Áîøëè³ëàðèíã êàïèòàí Ñèìîíîâ ýäèìè?

– Øóíäàé, –äåäè Êè÷èí òàðæèìîííèíã ãàïèíè îõèðèãà÷à ýøèòèá,– ó µàëîêá´ëãàíäàí ñ´íã, ðàµáàðëèêíè ìåí ́ çè çèììàìãà îëäèì.

– Áèç ñåí õèçìàò ³èëãàí µàðáèé ³èñì µà³èäàãè ìàúëóìîòëàðíè òîïà îëìà-ÿïìèç, – õ´ìðàéäè øàéõ, – áàëêè, ñåí êàòòà ëåéòåíàíò ýìàñ, êàòòàðî³ óíâîí-äàäèðñàí. Áàëêè, èñìèíã µàì áîø³àäèð. Àñêàðëàðèíãíè ³´éèá þáîðäèê, ýíäèýñà ýíäè ñåíèíã µà³è³èé èñìèíãíè áèëîëìàÿïìèç.

Êè÷èí µóø¸ð òîðòäè. Óíãà áîøèäàíî³ áó ñóµáàò ¸³ìà¸òãàíäè. Ó µà³è³èéèñì-øàðèôèíè ÿøèðèá, ´çèíè ´òãàí éèëè æàíãäà µàëîê á´ëãàí ä´ñòè ÂèêòîðÊîñîëàïîâ íîìè áèëàí òàíèøòèðãàíäè.

– Ìåíãà èñìèìíè ÿøèðèøíèíã êåðàãè é´³, àéíè³ñà óíâîíèìíè. Ìåí ïîãîí-íè àñèð îëèøëàðè ó÷óí òà³³àíèì é´³-êó, –æàâîá áåðäè ó.

– ¥à, – äåäè øàéõ õèæîëàò ÷åêèá, – ñåí µà³ñàí. Ëåêèí, áàðèáèð ò´ëà




èøîíìàéìèç. Øóíèíã ó÷óí ñèíàá ê´ðìî³÷èìèç – èñëîì äèíèíè ³àáóë ³èëàñàí-ìè, é´³ìè?

Êè÷èí øîøèá ³îëäè. Àââàëî, ó îëãàí òàðáèÿñèãà ê´ðà, µàðáèé ðàçâåäêàçîáèòè, êîììóíèñò ñèôàòèäà ²èðò äèíñèç ýäè. Èêêèí÷è òîìîíäàí, óíèíã òóøó-íèøè÷à, áó òàêëèôèíè ðàä ýòèøè, øàéõíèíã øóáµàñèíè ìèíã áàðàâàðãà îøè-ðàäè. Äåìàê, àíè³ áèð ³àðîðãà êåëèøè êåðàê.

– Ìåí òèëëàðèíãíè áèëìàéìàí, – äåäè ýµòè¸òêîðëèê áèëàí.– Òèëíè ́ ðãàòàìèç, – äåäè øàéõ– Äèíèíãèçäàí µàì ìóòëà³î áåõàáàðìàí.– Áó µàì êàòòà ìóàììî ýìàñ. Ñåíãà øàðèàòíèíã àñîñèé ³îèäàëàðèíè ́ ðãàòè-

øàäè. Óíè óìð á´éè ́ ðãàíèø ìóìêèí. Áóíäàí òàø³àðè, áèçíèíã êèòîáëàðíè ðóñòèëèäà ´³èøèíã µàì ìóìêèí. Óëàð ñåíãà ´õøàãàí õóäîáåõàáàðëàð ó÷óí ìàõñóñ÷îï ýòèëãàí.

Ýíäè èêêèëàíèøäàí áèðîð ìàúíî é´³ ýäè. Áó ôà³àò øóáµàíè îøèðàðäè.– ßõøè, – áîø èð²àäè Êè÷èí, – áóíè ³à÷îí ³èëèøèì êåðàê?– Áó ñåí ´éëàãàíäåê, òåç á´ëäèãàí èø ýìàñ, – äåäè øàéõ, – µàëè ê´ï

íàðñàíè ́ ðãàíèøèíã êåàðê.Øó êóíäàí áîøëàá Êè÷èí ñî³îëè âà ì´éëîâèíè ´ñòèðäè. Àëáàòòà, øàéõíè

áîëîõîíàäîð ³èëèá ñ´êèá, ́ çèíèíã àñë èñìèíè àéòèø âà àçîáëè ́ ëèìíè á´éíèãàµàì îëèø ìóìêèí ýäè. Éèãèðìà åòòè ¸øëè íàâ³èðîí éèãèòíèíã ´çèíè ³èéíî³-ëàðãà ãèðèôòîð ³èëèøè ýñà à³ëãà ò´²ðè êåëìàñäè.

×óíêè, µà¸ò æóäà ã´çàë âà æîçèáàäîð ýäè.¤øà ïàéòäàí áîøëàá Êè÷èí ìàµàëëèé ìóëëàäàí ñàáî³ îëèá, òèëíè âà

“£óðúîí”íèíã àñîñèé àðêîíëàðèíè ́ ðãàíà áîøëàäè. Èñëîì äèíèíèíã ìóµèì ³îèäà-ëàðè áèëàí òàíèøãàíè ñàéèí, Âèêòîð Êè÷èí óíèíã ñîääà âà òóøóíàðëè ýêàíèäàíàæàáëàíàðäè. ¥å÷ ³à÷îí äèí òàðèõè áèëàí øó²óëëàíìàãàí éèãèòíèíã ìóñóëìîí-ëàð îëàìè Èñî àëàéµèññàëîìíè, óíèíã îíàñè Áèáè Ìàðÿìíè, õóñóñàí, “Èíæèë-”äà òèëãà îëèíãàí Èáðîµèì, Æàáðîèë, Ìóñî ïàé²àìáàðëàðíè áîøèãà ê´òàðè-øèíè áèëãà÷, µàéðàòè ÿíàäà îøäè.

Áèð ÿðèì ìèíã éèë ìó³àääàì ̧ çèëãàí êèòîáëàðäàãè à³ë äóðäîíàëàðèäàí áàµ-ðàìàíä á´ëàð ýêàí, äàµðè¸íà òàúëèìîòäàí ìàúðóçà ´³èãàí ìóàëëèìëàðèíèíãôèêðèäàí ê´ðà, óøáó áèòèêëàðäàãè µà³è³àòãà ê´ïðî³ èøîíà áîøëàãàíèíè ïàé³-àäè. Òàðèõäà ñîäèð á´ëãàí àéðèì âî³åàëàð µà³èäà áèðèí÷è áîð ýøèòèá, îëèé´³óâ þðòëàðè æàµîí òàðà³³è¸òèíèíã ³àéñè íîäèð ³àòëàìëàðèíè óëàðäàí ÿøè-ðèá êåëãàíèíè µàì àíãëàäè.

Àéíè ïàéòäà ó ê´íãëèãà ñîâåòëàð òàðáèÿñè, êàøøîôëàð ñàôèäà êå÷ãàí áîëà-ëèãè, êîìñîìîë÷à ̧ øëèãè ³àëáèãà ñèíãäèðãàí òóøóí÷àëàðäàí µàì ³óòóëà îëìàñ-äè. ¤øà íàðñàëàð µàì óíèíã µà¸òè âà ê´íãëèíèíã àæðàëìàñ áèð á´ëàãè ýäè.

¤çèíèíã òèë áèëèøèíè ÿøèðèá þðèøè õàòàðëè òóþëãà÷, èñòàð-èñòàìàñ ïóø-òóí òèëè àñîñëàðèíè ´ðãàíèøãà, “£óðúîí”íèíã àéðèì ñóðàëàðèíè àðàá òèëèäà´³èøãà êèðèøäè. Áàµîðíèíã ³ó¸øëè êóíëàðèäàí áèðèäà óíèíã ̧ íèãà èêêè êèøèêåëäè. Êè÷èí óøáó µîäèñàíèíã áèð êóíè ð´é áåðèøèíè áèëñà-äà, áàðèáèð, óëàð-íè ê´ðãà÷, äîâäèðàá ³îëäè. Óíèíã ́ ç µà¸òè ó÷óí ò´ëàéäèãàí áó õèëäàãè òîâîíè²àéðèòàáèèé âà æóäà ³´ð³èí÷ëè òóþëàðäè. Ìóñóëìîíëàð îäàòèãà ê´ðà, óíèõàòíà ³èëèøëàðè êåðàê ýäè.

Óíèíã ³´ð³óâèíè òàñàââóð ³èëèø ó÷óí îäàì ýðêàê çîòèäàí á´ëèøè êåðàê.Àììî, îð³àãà µàì é´ë é´³ ýäè. Ñàðòàðîø òèí÷ëàíòèðóâ÷è äîðè áåðãàíäàí ñ´íã,óíè å÷èíòèðèá êàòãà ¸ò³èçèøäè. Èêêè ýðêàê ³´ë âà î¸³ëàðèíè áî²ëàäè. Áóæàðà¸í êàòòà ¸øäàãèëàðãà íèñáàòàí, ñóííàòãà ¸ò³èçèëãàí ¸ø áîëàëàðäà àí÷àî²ðè³ñèç êå÷àðäè. Ñóþ³ äîðèäàí àí÷àãèíà è÷ãàíèãà ³àðàìàé, Êè÷èííè è÷äàíâàµèìà áîñèá êåëàðäè. Ñàðòàðîø óñòàðàñèíè ê´òàðäè âà... Âèêòîð Êè÷èííèíã




äàµøàòëè µàé³èðè²è ³´øíè ÷îäèðäàãèëàðíè µàì ëàðçàãà ñîëäè. Ñàðòàðîø æà-ðîµàòè óñòèãà ³îðàìòèð êóêóí ñåïäè.

–Á´ëäè, – äåäè ó, – ³´ð³ìà. Òåçäà òóçàëèá êåòàäè. £´ë-î¸²è á´øàòèëãàí Êè÷èí óé³óãà êåòäè. Ó áèð µàôòà îçðî³ ìàðãàíåö

àðàëàøìàñè ñîëèíãàí ñóâäà þâèíèá þðäè. Íèµîÿò æàðîµàòíè ³îïëàãàí ³îðàñ´õòà ê´÷èá òóøãà÷, µàììàñè òóãàãàíèíè àíãëàäè.

Ó òåç îðàäàäà ìóñóëìîí÷à Âàµäàò èñìèíè îëèá, Ïîêèñòîíäàãè êè÷èê Õàíãóøàµðèãà îëèá êåëèíäè. Óíãà ́ õøàãàíëàð áó åðäà ñàêêèç êèøè ýêàí. Îðàëàðèäàðóñëàð, òàòàðëàð, òîæèêëàð, áîø³èðäëàð áîð ýäè. Àììî, çîáèòëàðäàí ̧ ë²èç –Âèêòîð Êîñîëàïîâíèíã èñìèíè îëãàí âà µîçèð ýñà ìóòëà³î áåãîíà íîì áèëàí –Âàµòàä àòàëãàí Êè÷èííèíã áèð ́ çè ýêàí.

Áèð êóíè ³óëî³ëàðèãà ³àåðäàäèð ñîâåò àñèðëàðèíèíã èñ¸í ê´òàðãàíè µà³èäà-ãè õàáàð åòèá êåëäè. Àììî, óëàð øàµàðäà îç÷èëèêíè òàøêèë ³èëàð, àìåðèêàëèêâà ïîêèñòîíëèê é´ðè³÷èëàð ðàµáàðëèãèäà ³àéòà òàé¸ðãàðëèêäàí ́ òà¸òãàí àô²îíìóæîµèäëàðèíèíã ñîíè Õàíãó øàµðèäà áåø þçäàí îøè³ ýäè.

Êè÷èí õîðèæäà – Ïîêèñòîíäà îëòè éèë ³îëèá êåòäè. Îëèñ Ñèáèðäàãè À÷èíñêøàµðèãà ÑÑÑÐ Ìóäîôàà âàçèðëèãèäàí Âèêòîð Êè÷èí “áåäàðàê é´³îëãàíè”µà³èäàãè æàâîáëàð êåëèá òóðàð, £îçî²èñòîííèíã Ñåìèïàëàòèíñê øàµðèãà ýñàõîðèæ ìàòáóîòèíèíã ìàúëóìîòèãà ê´ðà, Âèêòîð Êîñîëàïîâ Ïîêèñòîíäà àñèð-ëèêäà ýêàíè, ́ ëèìè µà³èäàãè ìàúëóìîòíèíã íîàíè³ëèãè ò´²ðèñèäà õàáàðëàð áî-ðàðäè.

Èêêè îíàèçîð – áèðè Ñåìèïàëàòèíñê, áèðè À÷èíñêäà Õóäîãà èëòèæî ³èëèá,´²èëëàðèíè áà²èðëàðèãà ñî²-îìîí ³àéòàðèøíè ñ´ðàøàðäè. Âèêòîð Êè÷èí óéèãàò´³ñîí èêêèí÷è éèëíèíã ìàðòèäà ³àéòäè. Ó ³àåðãà ³àéòãàííè òóøóíìàñäè. £´øíèÏîêèñòîíäà µàììàñè æîéèäà ýäè. Óíèíã âàòàíè – Ñîâåò Èòòèôî³è ýñà ²îéèáá´ëãàíäè. ßíà æóäà ê´ï íàðñàëàð é´³îëãàíäè.Ó áåãîíà ìàêîíãà, áåãîíà çàìîíãà³àéòãàíäè.

Ìàìëàêàòäà þç áåðãàí ́ çãàðèøëàð ́ çèíèíã µà¸òèäà þç áåðãàí ́ çãàðèøëàðãà³àðàãàíäà ê´ïðî³ ëàðçàãà ñîëäè. Ó ñî³îë-ì´éëîâèíè ³èðèá òàøëàäè, ñî÷èíè´ñòèðäè, èëãàðèãè òàíèø ñ´çëàðíè ç´ð²à ýñëàá, ÿíà ðóñ òèëèäà ãàïëàøà áîøëà-äè. Óíèíã, àëáàòòà, ³àéòèá êåëèøèãà èøîíãàí îíàñè ³àáðèñòîíäà îðîì îëàðäè.Ó àðìèÿ ó÷óí ýíäè áåãîíà ýäè. Ò´³ñîí èêêèí÷è éèëíèíã ¸çèäà Àêáàð Àñàíîâíèé´³ëàá êåëäè. Óëàð óçî³ ́ òèðèøäè, óðóø ³óðáîíëàðè ó÷óí è÷èøäè, µàëîê á´ëãàíä´ñòëàðèíè ýñëàøäè.

– Ìåíãà òóøóíòèð, – äåäè àëàì áèëàí Êè÷èí, – íèìà á´ëäè ´çè. Õóääè ´íò´³³èçèí÷è àñðãà áîðèá ³îëãàíãà ́ õøàéìàí. ¥àììà æîéäà –Àáõàçèÿäà, Îçàð-áàéæîíäà, Ìîëäàâèÿäà óðóø êåòàÿïòè. Áèçíèíã ìàìëàêàòèìèç é´³. £àåðãà ³àðà-ìà, äåíèêèí÷èëàðíèíã ó÷ ðàíãëè ìàíôóð áàéðî²èãà ê´çèíã òóøàäè. Áó ³àíäàéñîäèð á´ëäè?

– Ê´ï íàðñàëàð ñîäèð á´ëäè, Âèêòîð – äåäè Àñàíîâ èçòèðîá áèëàí, – ê´ïíàðñàëàð ́ çãàðäè. Àââàëèãà áóíãà ýúòèáîð áåðìàäèê, êåéèí ýñà êå÷èêêàíèìèç-íè ñåçèá ³îëäèê. Áèç Àô²îíèñòîíäà ³îí ò´êèá þðãàí ïàéòèìèçäà, áó åðäàãèñè¸ñàòäîíëàð ñîò³èíëèê ³èëèøäè. Ýíäè ýñà æóäà êå÷ á´ëäè.

– Íèìà ó÷óí? –³èçèøäè Êè÷èí, – íåãà µå÷ êèì ñòîëãà ìóøò óðìàäè, “Íèìà³èëàÿïñèçëàð, èòâà÷÷àëàð?”– äåÿ µàé³èðìàäè.

– Óðèíèá ê´ðãàíëàð á´ëäè,– õ´ðñèíäè Àñàíîâ, – êèìäèð ìóøò óðèøãà µàìµàðàêàò ³èëäè, µàòòî òàíêëàðíè µàì áîøëàá êåëäè. Ëåêèí, áàðè áåôîéäà ýäè.Èëãàðèãè òóçóì ́ ç óìðèíè ÿøàá á´ëãàí ýêàí. Ñåí òóøóíãèí, Âèêòîð, ́ øà æàìè-ÿò îäàìãà ́ õøàá ÿøàøèìèçãà èìêîí áåðìàñäè.

– Øóíèíã ó÷óí ìàìëàêàòíè âàéðîí ³èëäèíãëàðìè?– Áóíè ìåí ³èëãàíèì é´³, – ýúòèðîç áèëäèðäè Àñàíîâ.




– Ñåí æèì òóðãàíñàí, – ²àçàáëàíäè Âèêòîð,– ò´²ðè, ìåí µàì èòâà÷÷àìàí,´øà éèëëàðäà àñèðëèêäà ýäèì, ëåêèí ´ç õîµèøèì áèëàí ³´ëãà òóøãàíèì é´³,ÿðàäîð ýäèì, µóøèì æîéèäà ýìàñäè. £î÷èø ó÷óí ê´ï óðèíäèì. Àììî, áèðîð÷îðà òîïîëìàäèì. Àñëî èëîæèì á´ëìàäè. Àììî, ñèçëàð – ́ ç ìàìëàêàòëàðèíãäà³îðèíëàðèíã ò´³, µà¸òäàí ìàìíóí, áàõòè¸ð ÿøà¸òãàí ýäèíãëàð-êó. Óíè íèìàáàëîãà ãèðèôòîð ³èëäèëàðèíã?

– Áèçíèíã µàì µå÷ áèð èëîæèìèç ³îëìàãàíäè. Õàë³ îëäèíãè òóçóìäàí áå-çèá á´ëãàíäè. ¥àììà íàðñà áèðäàí ò´êèëèá òóøäè. Áóíè òóøóíèøèíã ³èéèí,Âèêòîð, ñåí áîø³à îëàìäàí êåëèá ³îëäèíã. Àììî, µàììàñè ñåí ´éëàãàíäåêýìàñ. Ñ´íããè éèëëàðäà µàììàñè áèðäàíèãà âàéðîí á´ëäè. Ò´³ñîí áèðèí÷è éèë-íèíã àâãóñòèäà óíè ñóíúèé ðàâèøäà ò´õòàòìî³÷è á´ëèøäè. Àéðèìëàð ́ øà êèì-ñàëàðíè ³àµðàìîí, äåá áèëñà, áîø³àëàðè ìóòòàµàì, äåá µèñîáëàéäè. Àììî,á´ëàð èø á´ëäè. Ýíäè îðòãà ³àéòàðà îëìàéñàí. Ñåí áèëãàí ìàìëàêàò ýíäè é´³,óíèíã ́ ðíèäà Ðîññèÿ áîð.

– Ýíäè ìåí êèììàí? ×åò ýëëèêìè? – æèðèëëàäè Êè÷èí, – ÿúíè, áîø³àäàâëàò ôó³àðîñèìàíìè?

– Ìåí Ðîññèÿ àðìèÿñèíèíã çîáèòèìàí,– ýúòèðîç áèëäèðäè Àñàíîâ, – ìèë-ëàòèìãà ê´ðà òîæèêìàí. ¤ç õàë³èìäàí, ́ ç àðìèÿìäàí, ãàïèðèá òóðãàí òèëèìäàíêå÷ìàéìàí.

– ¥àììàñè ³àíäàéäèð àõìî³îíà, – äåäè Êè÷èí ñòàêàííè ê´òàðèá, – ó¸³äà, Àô²îíäà áèç æàíã ³èëãàí á´ëñàê, áàéíàëìèëàë áóð÷èìèçíè áàæàðäèê.¥àð ³àëàé, áèçãà øóíäàé äåá òóøóíòèðèøãàíäè, áèðî³ óëó² ìàìëàêàòíèíã,ñàëòàíàòíèíã âàêèëëàðè ýäèê. Ìàìëàêàòèìèç áèëàí ôàõðëàíàðäèê. Ñèçëàðãàíèìà á´ëäè ́ çè? £àíäàé ³èëèá áóíè óíóòèá ³´éäèíãëàð? £àñàì¸äëàðèíã ³àéäà³îëäè, æàíîáè çîáèòëàð? ¥îçèð ìåíèì÷à áèð-áèðèãà “æàíîá” äåá ìóðîæààò³èëèø ðóñóìãà êèðãàí, øåêèëëè? Âèæäîíëàðèíã ³àéäà ýäè? Íåãà áèðîðòàãåíåðàë ´ç ïîëêèíè Ìîñêâàãà áîøëàá êåëìàäè, íåãà áó òåíòàêëèêíè, ³óòóð-ãàíëàðíèíã èñ¸íèíè ò´õòàòìàäè.

– ¥å÷ µàì áóíäàé á´ëãàí ýìàñ, –Àñàíîâ àðî³íè áèð ê´òàðèøäà è÷èá, ñòà-êàííè çàðá áèëàí ñòîëãà óðäè. – Ñåí òóøóíãèí, äóí¸ áóòóíëàé ´çãàðèá êåòäè.Îäàìëàðíèíã òàôàêêóðè, çîáèòëàðíèíã òóøóí÷àñè, áóòóí ìàìëàêàòäàãè êàéôè-ÿò ´çãàðèá êåòäè. ¥àììà áèð á´ëèá, áèçäà áèðîðòà ÿõøè èø ³èëèíìàãàíèíè,îõèðãè åòìèø éèëëèê òàðèõèìèç íàæàñäàí èáîðàò ýêàíèíè èñáîòëàøãà òóøèáêåòèøäè. Ðàµáàðëàðèìèç Ëåíèí, Òðîöêèé, Ñòàëèí ñèíãàðè îäàìõ´ðëàð, Õðóø-÷åâ, Áðåæíåâ âà ×åðíåíêî êàáè à³ëè çàèô òåíòàêëàð á´ëãàí ýêàí. ¤òòèçåòòèí÷è éèë âî³åàëàðè µà³èäà î÷è³äàí-î÷è³ ¸çèø áîøëàíäè, µà³è³àò áèëàí¸ë²îí ³îðèøèá êåòäè, áèð ³èñìèìèçíè ÷à³èì÷èãà, áèð ³èñìèìèçíè æàëëîäãà÷è³àðèøäè. Áóòóí õàë³ ëàðçàãà òóøäè. Êåéèí Àô²îíèñòîíãà ³´øèí êèðèòèëè-øèíè æèíîÿò, äåá òîïèøäè. Äåìàê, ñåí áèëàí áèç ³àµðàìîí ýìàñ, æèíîÿò÷è-ëàðìèç, Âèêòîð. Êåéèí ¸çèøäèêè, ñ´íããè óðóøäà Ãèòëåðíè àñêàðëàðèìèçíèíãáåµèñîá ìóðäàëàðè ýâàçèãà åíããàí ýêàíìèç. Êåéèí ýñà êîììóíèñòëàðíè ôàøèñ-òëàðäàí çàððà÷à ôàð³ ³èëìàéäè, äåéèøäè, “£èçèë-³´í²èð” äåãàí àòàìàíè ́ éëàáòîïèøäè. Íèìà ³èëèø êåðàê ýäè? Ïîëêíè óðóøãà ñîëèøìè? ¤øàíãà æóðúàò³èëãàí ãåíåðàëíè áèðèí÷è á´ëèá, ́ ç çîáèòëàðè àñèð îëãàí á´ëàðäè. Ê´ï íàðñà-ëàðíè µàëè áèëìàéñàí, Âèêòîð.

– Áèëèøíè µàì èñòàìàéìàí, – Âèêòîð ê´çëàðèíè þìäè, – Ïîêèñòîíäà³àí÷àëàð ³èéíàëãàíèìíè áèëàñàíìè? £îðà íîíèìèçíè, ³´øè³ëàðèìèçíè, àðî-²èìèçíè ñî²èíãàíèìíè-÷è? Ýñèìäà ³îëãàí ³´øè³ëàðíè òóí á´éè àéòèá ÷è³àð-äèì. Áèð êóíè þðòãà ³àéòñàì µàììàñè òóãàéäè, äåá ́ éëàðäèì. Ýíäè íèìà á´ëäè?Òàãè-òóãè é´³ âàòàíãà ³àéòäèì. Ìåí µîçèð èêêè êèøè – ´çèì âà äåñàíò÷èÂèêòîð Êîñîëàïîâ ó÷óí ÿøàÿïìàí. Óíèíã îíàñè Ñåìèïàëàòèíñêäà, ÿúíè áîø³à




ìàìëàêàòäà ÿøàéäè. Óíäà ìåí Ðîññèÿ âà £îçî²èñòîííèíã, èêêè ìàìëàêàòíèíãôó³àðîñè á´ëèá ÷è³àìàí-äà.

Óëàð Âèêòîð Êîñîëàïîâ ó÷óí, ³àµðàìîíîíà µàëîê á´ëãàí Ñèìîíîâ ó÷óí,Ïàâêà Ñâåøíèêîâ âà ³îëãàí áàð÷à ìàðµóì ä´ñòëàðè õîòèðàñè ó÷óí è÷èøäè.

Êå÷³óðóí Êè÷èí æ´íàá êåòäè. Íèµîÿò, µóææàòëàðèíè îëèá, µàðáèé ðàç-âåäêàíèíã ñîáè³ êàòòà ëåéòåíàòè ³àíäàéäèð ôàáðèêàãà èøãà æîéëàøäè. Ó áèðíå÷à áîð àëàìçàäà âà õàôàµîëëèê áèëàí Àñàíîâãà ³´í²èðî³ ³èëäè. Àêáàð óíèíãòà³äèðèíè ́ íãëàø ó÷óí íå-íå èäîðàëàðíèíã ýøèãèíè ³î³ìàäè, µàòòî Îðëîâ-äàí µàì èëòèìîñ ³èëäè. ¥àììàñè áåôîéäà, îëòè éèë àñèðëèêäà á´ëãàí èíñîíãàµå÷ êèì èøîíìàñäè. Áóíèíã óñòèãà óíèíã ìóñóëìîíëèêíè ³àáóë ³èëãàíè ìàú-ëóì á´ëãà÷, äèíèé ýúòè³îäè ðàçâåäêàäà èøëàøèãà ìîíåúëèê ³èëàäèãàí ò´ñè³³ààéëàíäè.

Ó ò´³ñîí ó÷èí÷è éèëäà óìèä âà èøîí÷ëàðèíèíã òàÿí÷è á´ëèá ê´ðèíãàíÐîññèÿ Îëèé Ñîâåòèíè µèìîÿ ³èëèø ïàéòèäà µàëîê á´ëäè. Ó ́ çèíè ñàêêèç éèëîëäèí óðóøãà æ´íàòãàí ìàìëàêàòäàãè ́ çãàðèøëàðíè µàçì ³èëà îëìàñäàí, òóøó-íîëìàñäàí êåòäè. Óíèíã äàôí ìàðîñèìèãà Àêáàð Àñàíîâ åòèá êåëäè. Øó òàðçäàäàâðíèíã øàô³àòñèç ²èëäèðàãè ìàæà³ëàãàí áàõòñèç çîáèò îëäèäàãè ñ´íããè áóð-÷èíè àäî ýòäè.

V

Ýðòàñè òóøãà ÿ³èí ãóðóµ êè÷èêðî³ Ëèìè ³èøëî²è ÿ³èíèäàãè òî² ÷´³³èñèíèíãïîéèãà åòèá êåëäè. £àéè³ëàðíè ñóâãà ²àð³ ³èëèá, þêëàðíè òåíã ñàêêèç á´ëàêêàá´ëèøãà ò´²ðè êåëäè. Øó åðäàí é´ëíèíã ýíã î²èð ³èñìè áîøëàíàð, òî²äàí îøèá´òèø, Àñàíîâíèíã îäàìëàðèäàí ³îÿëàðãà òèðìàøèøäà àëüïèíèñòëèê ìàµîðàòè-íè òàëàá ýòàðäè.

Îëäèíäàí òàé¸ðëàíãàí ìóç âà ³îÿëàðãà ìîñ èëãàêëàðíè, ÿõ ́ éãè÷ëàðíè, áî-ë²à âà àð³îíëàðíè ³îïëàðäàí ÷è³àðèøäè. ¥àììàëàðèíèíã áîòèíêàëàðè ìàõñóñðåçèíà òàãëèê áèëàí ³îïëàíãàí ýäè. Àñàíîâ Ñåìåíîâ âà Åëàãèííè ÷à³èðäè.

– Èêêàëàíãèç µàì ìîµèð ìóòàõàññèñ, àëüïèíèçì á´éè÷à ñïîðò óñòàñèçëàð.Àéòèíãëàð-÷è, ³îÿëàðäàí îøèá ́ òèøäà ³àíà³à ³èéèí÷èëèêëàðãà äó÷ êåëèøèìèçìóìêèí?

Ó àëüïèíèçìäà áîñèá ́ òèëàäèãàí é´ëëàðäàãè ìàøà³³àòëàðíèíã îëòè òîèôàãàá´ëèíèøèíè áèëàð, äàñòëàáêè èêêèòàñè áèðìóí÷à åíãèë á´ëñà, îõèðãè èêêèòàñèæóäà êàòòà ìàµîðàò, àëüïèíèñòëàð àñáîá-àíæîìëàðèäàí ìóêàììàë ôîéäàëà-íèøíè òà³îçî ýòàðäè.

Åëàãèí âà Ñåìåíîâ äóðáèí îð³àëè é´ëíèíã áîøëàíèøèíè ñèí÷èêëàá ê´çäàíêå÷èðèøäè, õàðèòà á´éëàá áîñèá ́ òèëàäèãàí é´ëíè ÷àìàëàøäè âà áèð îâîçäàíáó é´íàëèø ó÷èí÷è òîèôàãà ìàíñóá, äåãàí õóëîñàíè àéòèøäè. Áó ýñà ýµòè¸ò-êîðëèê âà µóø¸ðëèê áèëàí µàðàêàò ³èëèø ëîçèìëèãèíè áèëäèðàðäè. Àñàíîâáèðèí÷è á´ëèá Åëàãèí – ×îí Äèí–Ðàµèìîâ, ñ´íã Ñåìåíîâ – Ïàäåðèíà –Ìàøêîâ ê´òàðèëèøè µà³èäà ôàðìîéèø áåðäè. Àñàíîâ âà Áîðçóíîâ æóôòè ýñàµàììàíèíã îðòèäàí ÷è³àäè. Áó áîðàäà ó êàïèòàííèíã ìàµîðàòèãà óìèä áî²ëàð-äè.

Òóíäà òî³³à òèðìàøèøäàí ìàúíî é´³, àììî, ³èøëî³ µàì µàääàí òàø³àðèÿ³èí á´ëãàíè ó÷óí Àñàíîâ èêêèòà-èêêèòà á´ëèá ñî³÷èëèê ³èëèøíè òàéèíëàøãàìàæáóð á´ëäè. Øó òàðçäà ãóðóµ àúçîëàðè µàð èêêè ñîàòäà ́ ðíè àëìàøèíàð, áóýñà áàð÷àíèíã áèðäåê äàì îëèøè âà ýðòàãà êó÷èíè ò´²ðè òà³ñèìëàøèãà èìêîíáåðàðäè.

Òóí òèí÷ ´òäè. £´øíè ³èøëî³äàí áèðîð øîâóð ýøèòèëìàäè. Îäàìëàð âàìîëëàð óé³óãà ÷´ìãàíäè. Òîíã ̧ ðèøãàíäà Àñàíîâ ñàôäîøëàðèíè óé²îòäè.Ó÷èí÷è




êóí áîøëàíãàí, ýíäè øîøèëèøãà ò´²ðè êåëàðäè. Áàõòëàðèãà ³èøëî³ µàìîíóé³óäà ýäè. £ó¸ø òî²ëàð îðòèäàí èñòàð-èñòàìàñ ì´ðàëàá, ³èøëî³ óçðà þêñà-ëà¸òãàíäà ãóðóµ é´ëãà òóøäè.

Òî²äàí îøèøíèíã íå÷î²ëè³ î²èðëèãèãà ³àðàìàñäàí, çîáèòëàð áèð-áèðëàðèãàìàäàä áåðèá, áóòóí êó÷ëàðè áèëàí þêñàêëèêêà òèðìàøàðäè. Áóíèíã óñòèãà óëàð³óðîë-ÿðî², ́ ³-äîðè, êèéèìëàð, ðàöèÿ, åòòè êóíëèê îçè³-îâ³àò ñîëèíãàí óëêàíþê õàëòàëàðíè åëêàëàðèãà îðòìî³ëàá îëèøãàíäè. Áó íàôà³àò ³èéèí, áàëêèî²èð ìàøà³³àò ýäè. Àììî, áîø³à ÷îðà µàì é´³: çèë-çàìáèë þê áèëàí òî²äàíîøèá ́ òèøëàðè øàðò.

Òóøãà ÿ³èí ñàë íàôàñ ðîñòëàøãà êåëèøèëäè. Àñàíîâ õàðèòàíè ê´çäàí êå-÷èðäè. Óëàð é´ëíèíã ó÷äàí áèðèíè ýíäè áîñèøãàí, îøè³ìî³ çàðóð ýäè.

– ßðèì ñîàò äàì, – áóþðäè ãåíåðàë.Óíèíã ̧ íèãà Ðàµèìîâ êåëèá ́ òèðäè.–Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðè èçèìèçäàí êåëàäè, äåá ́ éëàéñèçìè?– Áó é´íàëèøäàí êåëìàéäè. Àììî, àëáàòòà ïàéèìèçãà òóøàäè. Áèç óëàðíèíã

îäàìëàðè áèëàí èêêè ìàðòà ò´³íàøäèê. ¤ëãàíëàðè ê´ï á´ëäè, – äåäè Àñàíîâèæèð²àíèá.

– Îäàìëàðèìèç ÷àð÷àÿïòè, – äåäè ýµòè¸òêîðëèê áèëàí Ðàµèìîâ, – ýðòàãàýðòàëàá øó ÷´³³èäàí îøèá ́ òà îëàðìèêàíìèç?

– Óëãóðèøèìèç êåðàê, – äåäè Àñàíîâ, – øóñèç µàì ê´ï âà³ò é´³îòäèê.– Åëàãèííèíã àéòèøè÷à, ³èéèí÷èëèêíèíã êàòòàñè ýíäè êåëàð-ìèø.– ýñëàòäè

Ðàµèìîâ, – þêèìèç ýñà µàääàí òàø³àðè î²èð. Èø³èëèá, áèðîðòàìèç ³óëàáòóøìàñàê, äåá ³´ð³àìàí.

– Íèìàíè òàêëèô ýòàñèç? – ñ´ðàäè Àñàíîâ.– Èêêè-ó÷ êèøè þê áèëàí øîøèëìàé ñåêèí îð³àäà áîðàâåðñà, µàòòî, øó

åðäà êóòèá òóðñà µàì á´ëàäè, – òàêëèô ³èëäè Ðàµèìîâ, – áåø êèøè þêñèçòî²äàí òåçðî³ îøèá ́ òàäè âà Çåáàêíèíã é´ëèãà ÷è³àäè. Ó ̧ ³äà áèð æîéãà ³´íñàê,þêíè ³àéòèá êåëèá îëèá êåòàìèç. Áàðèáèð Íóðóëëà âà óíèíã îäàìëàðè µà³èäàáàòàôñèë ìàúëóìîò ò´ïëàøèìèç ó÷óí áèð-èêêè êóí êåðàê. Øó îðàäà þêëàðíèòàøèá îëèá, ́ çèìèç µàì ÿõøèðî³ òàé¸ðãàðëèê ê´ðàìèç

– À³ëëè ãàï, – ìàú³óëëàäè Àñàíîâ, – Çåáàêäà àí÷à ³èëàäèãàí èøèìèç áîð.Áèðèí÷è áåøëèêêà êèìëàðíè òàêëèô ³èëàñèç. ¥àð ³àíäàé µîëàòäà µàì Ïàäåðè-íà µàìäà Òîøìóµàìåäîâíèíã ´ðíèíè áîñàäèãàí ×îí Äèí áîðèøè êåðàê. Ó ìà-µàëëèé òèëíè áèëàäè, êîðåéñ á´ëãàíè ó÷óí àµîëè óíè õèòîéëèê ¸êè ³èð²èçñèôàòèäà ³àáóë ³èëàâåðàäè. Óøáó ìèëëàò âàêèëëàðèííã ñî³îëè ñèéðàê á´ëàäè,øóíèíã ó÷óí øóáµà óé²îòìàéäè.

– Äåìàê, ìåí ³îëèøèìãà ò´²ðè êåëàäè, – òóøóíäè Ðàµèìîâ.– Áîø³à é´ëèìèç é´³, – áîø èð²àäè Àñàíîâ, – áèðèí÷è ãóðóµãà ´çèì

áîø÷èëèê ³èëàìàí. Ñèçãà Åëàãèí âà Áîðçóíîâíè ³îëäèðàìàí. Åëàãèí àëüïèíèçìá´éè÷à ñïîðò óñòàñè. Áîðçóíîâ á´ëñà æóäà áà³óââàò. Áåøàëàìèç âîäèéãà òóø-ãà÷, èêêè êèøèíè Çåáàêêà þáîðàìàí, èêêè êèøè þêëàðíè îëèá êåòèø ó÷óí³àéòàäè. Áåøèí÷è êèøè àëî³à÷èëèê ³èëàäè.

– Ò´ïïà-ò´²ðè, – òàñäè³ëàäè Ðàµèìîâ, – áèç ó÷ êèøè áó åðäà ³îëàìèç.– Áèç é´ëíè ³èñ³àðòèðèø ó÷óí ìóçëèê îð³àëè ´òàìèç, – Àñàíîâ õàðèòàíè

¸éäè. – Ýíã çàðóð íàðñàëàðíè ´çèìèç áèëàí îëàìèç. Çåáàêäà áèçíè àëî³à÷èêóòàÿïòè.

– Áóíäàí õàáàðèì é´³ ýêàí,– àæàáëàíäè Ðàµèìîâ, – íåãà èëãàðè àéòìàãàí-äèíãèç?

– ¥îçèð÷à µàììàñè øóí÷àêè ãàï, – æàâîáäàí ³î÷äè Àñàíîâ, êåéèí îçðî³´éëàíèá òóðãà÷, ³´øèá ³´éäè,– ³îëàâåðñà, éèãèòëàðíèíã êàéôèÿòèíè áóçãèìêåëìàäè.




Ó ́ ðíèäàí òóðèá, áàëàíä îâîçäà áóþðäè:– Ïàäåðèíà, Ìàøêîâ,×îí Äèí, Ñåìåíîâ ìåí áèëàí êåòàäè. Áîø³àëàð øó

åðäà ³îëàäè, ñåêèíëèê áèëàí àéëàíèá ´òàñèçëàð, æóäà ýµòè¸ò á´ëèíãëàð, µå÷³àíà³à ò´³íàøóâãà é´ë ³´éèëìàñèí. Áó áóéðó³. Ïàäåðèíà âà ×îí Äèí Çåáàêäàãè“ñà¸µàò” ó÷óí êåðàêëè íàðñàëàðíè îëèá îëñèí.

ßðèì ñîàòäàí ñ´íã áåøàëàñè é´ëãà òóøèøäè. Øîøèëìî³ êåðàê ýäè. £îëà-¸òãàí ó÷òà îôèöåðãà ê´çè òóøãàíäà, Àñàíîâíèíã þðàãè õàâîòèðëè çèð³èðàäè.

Óëàð áåëãèëàíãàí æîéãà ê´òàðèëãóí÷à ó÷ ñîàòëàð âà³ò êåòäè.Ìóçëèêäàí îøèá ́ òèø êåðàê ýäè. Ñåìåíîâ ìóç¸ðãè÷ áèëàí ìóçíèíã ³àëèíëè-

ãèíè òåêøèðàðêàí, ÷´³³è òîìîíãà óçî³ òèêèëäè.– Áó åðäàí ́ òèø ́ òà õàâôëè, – äåÿ ²´ëäèðàäè íèµîÿò.– Íåãà? – ñ´ðàäè Àñàíîâ ÷àð÷î³ îâîçäà.Áîñèëàäèãàí é´ë ́ òà ³èéèí ýäè.– Øó ìóçëèê ìåíãà ̧ ³ìàÿïòè.Ñåìåíîâ òåðèíè àðòèá, ìóç¸ðãè÷íè ÿíà ̧ í-àòðîôèãà óðäè.–Áó åðäà µàð ëàµçàäà ê´÷êè áîøëàíèøè ìóìêèí. Æóäà õàâôëè æîé.–Íèìà òàêëèôèíãèç áîð? – Àñàíîâ ìóàììî ÷è³àðàâåðàäèãàíëàðíè ̧ ³òèð-

ìàñäè.– Àãàð ́ òàäèãàí á´ëñàê, íèµîÿòäà ýµòè¸òêîðëèê êåðàê. Ìóç ê´÷èøè ìóìêèí.

Áà³èðèø, ́ ³ îòèø, øîâ³èí æóäà õàòàðëè.– ¤òñà á´ëàäèìè?– Ìåíèì÷à, á´ëàäè. Ó äàðàæàäà ³èéèí ýìàñ.– Óíäà êåòäèê.Áèðèí÷è á´ëèá, àð³îíãà Ñåìåíîâ îñèëäè. Óíèíã îðòèäàí ×îí Äèí âà Àñàíîâ

ê´òàðèëà áîøëàäè. È÷èäàí è³ðîð á´ëìàñà-äà, Ïàäåðèíàíè àòàéëàáäàí ́ çèäàíêåéèíãà ³´éãàíäè. Îõèðèäà ýñà Ìàøêîâ ÷è³àðäè.

Ñïîðò óñòàñè Ñåìåíîâãà òî³³à òèðìàøèø óí÷àëèê ³èéèí òóþëìàñà-äà, ³îë-ãàíëàð ó÷óí àçîá á´ëäè. Áó åðäà êàñáèé òàé¸ðãàðëèêíèíã µàì óí÷à íàôè òåãìàñ-äè. Óëàð ÷´³³èãà åòàé äåãàíäà, Àñàíîâ íàôàñ ðîñòëàøãà èæîçàò áåðäè.

– ßðèì ñîàò âà³ò áåðàìàí, – äåäè ó ÷´³³èäàí òåç îøèá ´òèø êåðàêëèãèíèáèëãàí µîëäà, òî²äà óëüòðàáèíàôøà ðàäèàöèÿ æóäà êó÷ëè ýäè. Áóíèíã óñòèãàêå÷ êèðà áîøëàãàí, îëäèíäà ýñà ò´ðò ñîàòëèê é´ë òóðàðäè.

– Ýðòàëàá ñèçëàð Çåáàêäà á´ëèøëàðèíã êåðàê, – äåäè Àñàíîâ Ïàäåðèíàãà,– áèëèá ³´éèíã, ×îí Äèí ôà³àò ôîðñ÷àíè áèëàäè, ïóøòóí òèëèäà ̧ ìîí ãàïèðà-äè. Àëî³à÷è ñèçëàðíè Çåáàêäàãè áîçîðäà Àëè Ðàµìîííèíã ä´êîíèäà êóòàäè.“Äåµëèäàí õàáàð êóòìàÿïñàíìè?”– äåá ñ´ðàéñèçëàð, ó ýñà, “É´³, ìåíèíã ³àðèí-äîøëàðèì Áîìáàéäà ÿøàéäè”, äåá æàâîá áåðàäè. Óíäàí Íóðóëëàíèíã îäàìëàðèµà³èäà ò´ëè³ ìàúëóìîò îëàñèçëàð.

–Òóøóíäèì, – äåäè Ïàäåðèíà, êåéèí ñîàòèãà ³àðàäè, – áàëêè, òàíàôôóñíè´í áåø äà³è³àãà ³èñ³àðòèðàðìèç?

–Ìåí ðîçèìàí, – Àñàíîâ ́ ðíèäàí òóðäè, – êåòäèê.Áó é´ëíèíã ýíã ìóðàêêàá, ýíã î²èð ³èñìè ýäè. ¤øøàéèá òóðãàí ³îÿëàðãà

îñèëèø ó÷óí èëãàêëàðíè èøãà ñîëèøãà ò´²ðè êåëäè. Èêêèí÷è òîìîíäàí ýñà ³ó¸øøèòîá áèëàí óô³³à î²èá áîðàð, øîøèëìàñà á´ëìàñäè.

Êåéèíãè ó÷ êóíäà Àñàíîâ àçîáëàíèá, ́ çèãà øó ñàâîëíè áåðàäè: êå÷³óðóí é´ëáîñèá ò´²ðè ³èëäèêìèêèí? Àììî, ́ çèíè ³èéíàãàíè áèëàí óíãà æàâîá òîïàîëìàé-äè. Óëàð áèð- áèðëàðèãà ÿ³èí ìàñîôàäà, òåïàãà ÷è³èá áîðèøàðêàí, ò´ñàòäàíÑåìåíîâ ³´ëèíè ê´òàðäè

– Áó åðäà ýµòè¸ò á´ëèøãà ò´²ðè êåëàäè,– äåäè ó,– áèç ×îí Äèí áèëàí÷è³èá îëàéëèê, êåéèí ³îëãàíëàðíè òîðòèá îëàìèç.

Èêêè çîáèò áîø³àëàð áèëàí áî²ëàá òóðãàí àð³îííè å÷èá òàøëàá, ýµòè¸ò





èëãàêëàðèíè òîøëàðãà ³àäàé-³àäàé þ³îðèãà ́ ðìàëàøäè.Óëàð íèµîÿò ÷´³³è òåïàñèãà ê´òàðèëèá, àð³îííè þ³îðèäàí ïàñòãà òóøè-

ðèøäè.– Ê´òàðèëèíãëàð, – ³è÷³èðäè Ñåìåíîâ, – µàììàñè æîéèäà.Îäàòäàãèäåê áèðèí÷è á´ëèá, Àñàíîâ þ³îðèãà òèðìàøäè, ó ¸øèãà íèñáàòàí

µàéðàòàëàíàðëè äàðàæàäà ñåðµàðàêàòëèãèíè ñà³ëàá ³îëãàí, ñïîðò÷èëàðäåê ÷àï-äàñò ýäè. Îðòèäàí Ïàäåðèíà, îõèðèäà Ìàøêîâ ê´òàðèëäè.

¥àììàñè, õóääè äàµøàòëè ìåëîäðàìàòèê êèíîäàãèäåê êóòèëìàãàíäà ð´é áåð-äè. Î¸²è òàãèäàãè òîøëàð ñî÷èëèá, ò´ñàòäàí Ìàøêîâ ñèðïàíèá êåòäè, áèðëàµçàäà àð³îííè òàðàíã òîðòèá, ³îÿãà îñèëèá ³îëäè. Ïàäåðèíà µàì ́ çèíè òóòàîëìàé, óíèíã óñòèãà ³óëàé áîøëàäè. Ýµòè¸ò èëãàãè òîøãà óí÷à ÿõøè ³àäàëìà-ãàíìè ̧ êè òîø óâàëàíãàíäà ÷è³èá êåòãàíìè, èø³èëèá, èêêè êèøè òóáñèç ÷îµãà³àðàá ó÷äè. Èêêèí÷è ýµòè¸ò èëãàãè ³èéøàéñà-äà, æîéèäàí ÷è³èá êåòìàäè.

Àñàíîâ ³îÿäà îñèëèá ³îëäè. Èêêè êèøè ýñà ÷îµ î²çèäà îñèëèá òóðàðäè. ÀãàðÌàøêîâíèíã ³èñ³àãèíà ³è÷³èðè²èíè µèñîáãà îëìàñà, µàììàñè ò´ëè³ ñóêóíàòè÷èäà êå÷à¸òãàíäè.

Àñàíîâ ³îÿãà òèðìàøèá òóðàð âà èêêè êèøèíè ê´òàðèá òóðèø ³àí÷àëèêî²èðëèãèíè µèñ ýòàðäè. Òåïàäàí Ñåìåíîâ âà ×îí Äèííèíã áà³èðãàíè ýøèòèëäè.Óëàðíèíã áèðèí÷èñè ãåíåðàëãà ê´ìàêëàøèø ó÷óí ïàñòãà òóøèá êåëàðäè. Àêáàðîðòè³ áàðäîø áåðàîëìàñëèãèíè ñåçäè. Àð³îí ÷àï ³´ëèãà à¸âñèç áîòìî³äà ýäè,÷óíêè, ó èêêè êèøèíè áèð ³´ëèäà òóòèá òóðàðäè. Ó òîáîðà µîëäàí êåòà áîøëà-äè.

Ïàäåðèíà áèëàí Ìàøêîâ àð³îííè ³èìèðëàòìàñëèê ó÷óí òåê ³îòãàí÷à îñèëèáòóðàð, Ñåìåíîâíèíã óëãóðèøè ìàµîëäåê ê´ðèíàðäè: ó µîëäà ó÷àëàñè µàì ïàñòãàó÷èøè àíè³ ýäè. Àñàíîâ àð³îííè ³´éèá þáîðìî³÷è ýìàñëèãèíè ³óéèäàãè èêêèçîáèò µàì ÿõøè áèëàðäè.

Ìàøêîâíèíã íèìàíè ́ éëàãàíè íîìàúëóì, àììî Àñàíîâíèíã äàðìîíè ³óðè¸ò-ãàí äàìäà, ó ïè÷î²èíè ÷è³àðäè.

– É´³! – äåÿ ³è÷³èðäè Ïàäåðèíà ïè÷î³íè ê´ðèá, – áóíäàé ³èëìà!– Àð³îí óçèëèá êåòàäè, – äåäè Ìàøêîâ áèðîç ãóíîµêîð îµàíãäà ³´ëèíè

ê´òàðèá.– É´³! – ÷èí³èðäè Ïàäåðèíà.Ìàøêîâ àð³îííè ³åñäè. Òàíàñè ïàñòãà ó÷äè âà ´í ñîíèÿäàí êåéèí ïàñòäàí

êåëãàí á´²è³ ñàäî þ³îðèäà ³îëãàí ò´ðòàëà îôèöåðíèíã þðàãèíè ýçèá þáîðäèÀñàíîâ þêíèíã åíãèëëàøãàíèíè äàðµîë ïàé³àäè. Ó àð³îíãà ̧ ïèøèá, áîð êó÷è

áèëàí òåïàãà òîðòà áîøëàäè.Àêáàð Ïàäåðèíàíè ÷è³àðèá îëãàíäà, Ñåìåíîâ µàì ̧ íèãà åòèá êåëäè.À¸ëíèíã ðàíãè á´çäàé î³àðèá êåòãàíäè. ¤øà ëàµçàäà ó ñàôàðãà ÷è³³àíäàí

áåðè ́ çèíè áèðèí÷è ìàðòà òóòîëìàé ³îëäè.Àñàíîâíèíã áà²ðèãà îòèëèá, ëàáëàðèíè ìàµêàì òèøëàäè. É´³, ó éè²ëàìàñ,

áàëêè, ãåíåðàëíè ³àòòè³ ³ó÷î³ëàá, íàôàñèíè ðîñòëàðäè. Éè²ëàñà éè²ëàãàíäèðµàì, áèðî³ óíèíã þçè Àñàíîâãà ê´ðèíìàñäè. Áèðäàíèãà ´í ¸øãà ³àðòàéãàíãåíåðàë, ýíäè áèð óìð áîøëè³ ñèôàòèäà ³´ëè îñòèäàãè èíñîííè ñà³ëàá ³îëàîë-ìàãàíè ó÷óí, îëäèëàðèäà æàâîá áåðèøè êåðàê á´ëãàí Ìàøêîâíèíã îèëàñè µà³èäà´éëàðäè. Èëãàðè µàì áèòòà îäàì ó÷óí æàâîá áåðà îëìàãàíäè. Ñà³ëàá µàì ³îëàîë-ìàãàíäè. Êàòòà ëåéòåíàíò Âèêòîðàñ Ìîðãóíàñ...

VI

Õîòèðà. Êàòòà ëåéòíàíò Âèêòîðàñ Ìîðãóíàñ




Àô²îíèñòîíäàãè ýíã î²èð æàíãëàð ñàêñîí ó÷èí÷è âà ñàêñîí ò´ðòèí÷è éèëëàð-äà ñîäèð á´ëäè. Áîø êîòèá ëàâîçèìèíè ýãàëëàãàí Þðèé Àíäðîïîâíèíã áó óðóø-íè òóãàòèøíèíã çàðóðëèãèãà âà èìêîíè áîðëèãèãà èøîí÷è êîìèë ýäè. Àììî, î²èðäàðäãà ÷àëèíèá, ò´øàêêà ìèõëàíèá ³îëãà÷, ́ ç ìàìëàêàòè è÷èäàãè àµâîëíè ÿõøèáèëàäàãàí âà ò´ëè³ íàçîðàò ³èëà¸òãàí áó èíñîííèíã óçî³ Àô²îíèñòîíäàãè âàçè-ÿòíè áîø³àðèøãà ³óðáè åòìàé ³îëäè. Ìóäîôàà âàçèðè Óñòèíîâ µàì, áîø³àñàðêàðäàëàð µàì, òåïàäàãèëàðíèíã ´çëàðèäàí çàôàðëè õàáàðëàð êóòà¸òãàíèíèáèëèøàð, øó áîèñ àô²îí ìàñàëàñèíè óçèë-êåñèë µàë ýòèø ìà³ñàäèäà ÿíãè,ñî²ëîì êó÷ëàðíè òèíìàñäàí óðóø îëîâèãà òàøëàðäè. Àììî, Àô²îíèñòîíäà ýíäè³àðèÿëàð áèëàí áîëàëàðãèíà æàíã ³èëèøàð, áó áå÷îðàëàð èêêè òîìîí ó÷óí µàìóðèøèøàðäè. ¥à, àéíàí èêêè òîìîí ó÷óí. ×óíêè, àô²îíëàð ñîâåò àñêàðëàðèáèëàí åëêàìà-åëêà æàíã ³èëàð, øóíèíã ó÷óí ñîâåò àñêàðëàðèãèíà ìóæîµèäëàðãà³àðøè êóðàøãàí, äåãàí òóøóí÷à ìóòëà³î íîò´²ðèäèð. Ñàêñîí áåøèí÷è éèëäàíñ´íã ñîâåò ³´ìîíäîíëèãèíèíã ³àðîðèãà áèíîàí, ñîâåò àñêàðëàðè áåâîñèòà øàµàðâà ³èøëî³ëàðíè “òîçàëàøäà” èøòèðîê ýòèøìàäè. Ñîâåò ³´øèíëàðè ó ¸êè áóòóìàí, øàµàð, ³èøëî³, é´ëíè ³óðøàá îëàð, êåéèí àô²îí àðìèÿñè ́ øà ÷åãàðëàí-ãàí µóäóäíè “òîçàëàøãà” êèðèøàð, ìóæîµèäëàðãà ³àðøè æàçî îïåðàöèÿëàðèíèàìàëãà îøèðàðäè. Ñîâåò ³´ìîíäîíëèãè òåçäà Áàáðàê Êàðìàëíèíã ë´òòèáîçëèãèâà øóµðàòïàðàñòëèãèäàí µå÷ ³àíà³à íàô é´³ëèãèíè, àêñèí÷à, óíèíã àô²îíìàñàëàñèíè µàë ³èëèø é´ëèäàãè ò´ñè³ ýêàíèíè ïàé³àá ³îëèøäè.

Ñîâåò Èòòè³ôî³èíèíã èç÷èë âà ñîäè³ ä´ñòëàðèäàí áèðè ìàµàëëèé õàâôñèç-ëèê õèçìàòèíèíã ðàµáàðè Íàæèáóëëà ýäè. Ó Êàðìàëäàí ôàð³ëè ´ëàðî³, ´òàìóëîµàçàëè, ñî²ëîì ôèêðëîâ÷è, êåðàê ïàéòäà ̧ í áåðèøíè µàì áèëàäèãàí, âàçè-ÿòíè ò´²ðè áàµîëàéäèãàí êèøè ýäè. Äàñòëàáêè ïàéòäà ó ´çèíè äîêòîð Íàæèá,äåá àòàãàí á´ëñà, èñìèíè ´çãàðòèðèø äèíäîðëàð áèëàí îðàñèãà èøîí÷ñèçëèêñîëèøèíè ñåçèá ³îëäè-äà, ́ ç îòè – Íàæèáóëëàíè ³àéòàðèá îëäè.

Âèêòîðàñ Àô²îíèñòîíãà ñàêñîí åòòèí÷è éèëíèíã ñåíòÿáðèäà êàòòà ëåéòåíàíòóíâîíèäà êåëäè. Ó Àêáàð Àñàíîâ áèëàí òèë òîïèøèá, ä´ñòëàøãàí ̧ ø çîáèòëàð-äàí áèðè ýäè.

¥àëè ÿãîíà ìàìëàêàò òàðêèáèäà á´ëãàí Ïàíåâèæåñäà òó²èëãàí áó éèãèòáîëàëèãèäàí ́ ç îíà øàµðèäàãè ́ çèíèíã þëäóçäåê ÷à³íàãàí àêò¸ðëàðè áèëàí îëàìãàìàøµóð á´ëãàí òåàòðíè ÿõøè ê´ðàðäè. Àììî òåàòð èíñòèòóòèãà êèðà îëìàäè.Ðóñ òèëèíè ̧ ìîí áèëèøè âà áåñ´íà³àé ³àä-³îìàòè õàëà³èò áåðäè. Ó ÷åò òèëëàðèíñòèòóòèãà êèðäè. Áèòèðãà÷, èñïàí òèëèíè ´ðãàíãàíè áîèñ, àââàëèãà Êóáàãàòóøäè, êåéèí÷àëèê Àô²îíèñòîíãà êåëèá ³îëäè. ¥àðáèé ðàçâåäêà áîøëè³ëàðèáàð÷à ðàçâåäêà÷èëàðíèíã óðóø îëîâëàðèäà ÷èíè³èá, áåâîñèòà æàíãîâîð µàðà-êàòäà òàæðèáà îðòòèðèøëàðèíè ìà³ñàäãà ìóâîôè³, äåá ñàíàðäè. Áó ÑÑÑÐÌóäîôàà âàçèðëèãèíèíã µàì ðàñìèé ôèêðè ýäè.

Ëîòèí Àìåðèêàñè á´éè÷à ìóòàõàññèñ, èñïàí òèëèíè ìóêàììàë áèëàäèãàí Âèê-òîðàñ Ìîðãóíàñ Àô²îíèñòîíäàãè µàëè ïîäïîëêîâíèê óíâîíèäà á´ëãàí Àêáàð Àñà-íîâíèíã ãóðóµèãà òóøäè.

Óëàð áåø îéëàð áèðãà á´ëèøäè. ¤øà ïàéòäà ¸íëàðèäà ìèíà âà ñíàðÿäëàðóçëóêñèç ïîðòëàá òóðãàí Æàëîëîáîääà õèçìàò ³èëèøàðäè. Êåéèí ìóæîµèäëàððàêåòàäàí ́ ³³à òóòà¸òãàí, µàð áèðèíèíã ïîðòëàøè àÿí÷ëè èçëàð ³îëäèðà¸òãàíÊîáóëäà á´ëèøäè. Áèð ñàôàð òèíèìñèç ̧ ²èëà¸òãàí ́ ³ëàð îñòèäàí çîáèòëàð ́ òèðãàíÁÌÏíè îëèá ÷è³èá, áóòóí ãóðóµíè ³óò³àðèá ³îëãàíäè.

Ó Áîëòè³á´éèíèíã ê´ïãèíà ôó³àðîëàðè ñèíãàðè áîñè³, ñàðèøòà, ìàéäà-÷óé-äàëàðãà÷à ýúòèáîðëè èíñîí ýäè. Áîáîñè èí³èëîáíè îë³èøëàãàí, óíèíã ²àëàáàñèé´ëèäà ôó³àðîëàð óðóøèäà ³îí ò´êêàí ëèòâàëèê êåêñà áîëüøåâèêëàðäàí ýäè.¤òòèç åòòèí÷è éèëäà Òðîöêèé-Êàìåíåâ-Çèíîâüåâ ãóðóµèíèíã àúçîëàðè ð´éõàòè-ãà òèðêàëèá, õèçìàòëàðèíèíã ìóêîôîòèíè ýíñàñèãà òåêêàí ́ ³ ñèôàòèäà îëäè.




Îòàñèíè áóâèñè ´ñòèðäè. Áèðî³, ñî²ëîì à³ë âà ìàíòè³³à çèä ðàâèøäà, óíèµàì àøàääèé êîììóíèñò ³èëèá, ýðèíèíã áîøèíè åãàí òóçóìíèíã ³óñóðëàðè µà³èäàçàððà÷à øóáµàëàíìàéäèãàí øàõñ ³èëèá âîÿãà åòêàçäè.

Áó – ø´ðîâèé òàðáèÿíèíã ²àðá æóðíàëèñòëàðèíèíã áîøèíè ³îòèðãàí çèääè-ÿòëàðèäàí áèðè ýäè. Íî³îíóíèé ³àòà²îíãà ãèðèôòîð ýòèëèá, Åæîâíèíã ³àìî³-õîíàëàðèäà æîí áåðãàí ýðèíè é´³îòèá, ´òòèçãà åòàð-åòìàñ èêêè áîëàñè áèëàíáåâà ³îëãàí áó à¸ë ñîâåò òóçóìèãà, óíèíã ²îÿëàðèãà ñèä³èäèëäàí èøîíàð, ýðèáèëàí áî²ëè³ ôîæåèíè ýñà ÿíãè æàìèÿò áàðïî ýòèø é´ëèäà ò´ñàòäàí ð´é áåðãàí³àíäàéäèð àíãëàøèëìîâ÷èëèêíèíã î³èáàòè, äåá áèëàðäè.

Ê´ï éèëëàð ´òãàíäàí ñ´íã íåâàðàëàðè ´ç ÿ³èíëàðèíè äóí¸ áåõàáàðëèãè òó-ôàéëè ñè¸ñèé òóçóìíèíã àñîñèé ìîµèÿòèíè, µà¸ò µà³è³àòèíè àíãëàøãà îæèçëèê³èëãàí, äåãàí áàµîíà áèëàí íàçàðäàí î³ëàãàíäåê á´ëàäèëàð, àéíè ïàéòäà óëàð-íèíã ³àðàøëàðèíè ñî²ëîì à³ëäàí éèðî³ àøàääèé à³èäàïàðàñòëèê ìàµñóëè, äåáñàíàéäèëàð. Àñëèäà ýñà óíäàé ýìàñäè. ¤í åòòèí÷è éèëíèíã îêòÿáðèäà ´ðòàãàòàøëàíãàí ²îÿëàðãà èøîíãàíëàð îðàñèäà ñè¸ñèé æàðà¸íëàð õóñóñèäà ò´ëè³ àõ-áîðîòãà ýãà á´ëãàí, áèëèìäîí êèøèëàð ê´ï ýäè. Áèðî³, óëàð µàì ê´íãèëëàðèäàçàððà÷à èøòèáîµãà ´ðèí áåðìàé, èí³èëîá ²îÿëàðèãà ñîäè³ ³îëäèëàð. Àéíàí,ìàíà øóíäà îäàìëàð þï³à ìóçëàðíèíã óñòèäàí ́ òèá Êðîíøòàäòäàãè ìàòðîñëàðèñ¸íèíè áîñòèðäèëàð. Õóääè øóëàð ïàðîâîçëàðíèíã ́ òõîíàñèäà ̧ íäèëàð, àêñè-ëèí³èëîá÷èëàðíèíã ́ ³èãà ó÷äèëàð. Àéíàí øóëàð ³èð³èí÷è éèëëàðäà òàæîâóçêîð¸âíèíã ìóäµèø µàðáèé ìàøèíàñèãà ïåøâîç ÷è³èá, çàðáàñèãà ê´êðàêëàðèíè òóò-äèëàð, ìàðäîíàâîð òóðèá áåðèá, óíè ÿí÷èá òàøëàäèëàð. Àéíàí øóëàð ìàìëà-êàòíèíã ñè¸ñèé ðàµáàðèÿòèãà èøîíèá, ÁÀÌäà, ÊÀÌÀÇäàãè çàðáäîð ³óðèëèø-ëàðãà, Àô²îíèñòîíãà áîðäèëàð. Îäàìçîä ó÷óí äîèìî îë²à ÷îðëîâ÷è ²îÿëàðêåðàê, àêñ µîëäà µà¸ò çåðèêàðëè âà òàíãó òîð ê´ðèíàäè. ¤øà, ́ çëàðè µàì óí÷àòóøóíìàéäèãàí ²îÿëàð é´ëèäà µà¸òëàðè âà òà³äèðëàðèíè µàì ³óðáîí ýòàäèëàð.Âèêòîðàñíèíã îòàñè µàì, ́ çè µàì ́ øà ðóµäà òàðáèÿ òîïãàíäè. Øóíèíã ó÷óí µàìÂèêòîðàñ éèãèðìà ó÷ ̧ øèäà êîììóíèñòèê ïàðòèÿ ñàôèãà êèðãàíäè.

Ñàêñîí ñàêêèçèí÷è éèëäà ³èñìëàðèãà êåëãàí ãåíåðàëíè ñíàéïåð ́ ³èäàí ò´ñèá,µà¸òèíè ñà³ëàá ³îëèá, ³´ëèäàí åíãèë æàðîµàò îëãàíäè. Âèêòîðàñíè ìóêîôîòãàòàâñèÿ ³èëèøèá, ´øà ïàéòäà ôðîíò îðòè µèñîáëàíãàí Äóøàíáåãà äàâîëàíèøó÷óí æ´íàòèøäè.

Óíè ̧ ³òèðèá ³îëãàí Àñàíîâ ÿõøèëàá òàâñèÿíîìà ̧ çèá áåðäè. Êåéèíðî³ Âèê-òîðàñ îðäåíãà òàâñèÿ ýòèëãàí á´ëñà-äà, þ³îðèäàãè àëëà³àéñè ìàíñàáäîðëàðêàòòà ëåéòåíàíòíèíã õèçìàòèíè îðäåíãà íîëîéè³ ê´ðèá, ìåäàë áèëàí òà³äèð-ëàãàíèíè áèëäè. Ñ´íãðà Áîëòè³ á´éè ìàìëàêàòëàðèäàãè âî³åàëàð áîøëàíäè.

ÊÃÁíèíã ðàçâåäêà òèçèìèäàãèëàð Áîëòè³á´éè ôó³àðîëàðèíè ̧ ³òèðèøìàñ âàóëàðãà èøîíèøìàñäè. Ëàòèø ́ ³÷èëàðè èí³èëîáíè èêêè ìàðòà ³óò³àðãàíèãà ³àðà-ìàé ÊÃÁ òàðêèáèäà âà óíèíã èíñòèòóòëàðèäà ëèòâàëèêëàð äåÿðëè é´³ á´ëèá,Ìóäîôàà âàçèðëèãèíèíã ÃÐÓñèäà áèòòà-ÿðèìòà ó÷ðàðäè. Êàïèòàí óíâîíèãàòàâñèÿ ³èëèíãàí Ìîðãóíàñãà õèçìàò ëàâîçèìèäà ê´òàðèëèø íàñèá ³èëìàäè.Êåéèíðî³ óíãà ́ øà ÿíãè þëäóç÷àíè µàì áåðìàéäèãàí á´ëèøäè. Áó ïàéòãà êåëèáËèòâà µóêóìàòèíèíã àéèðìà÷èëèê ñè¸ñàòè àâæèãà ÷è³³àí, ìóñòà³èëëèê µàðàêà-òèãà Ëèòâà êîììóíèñòëàðè åòàê÷èñè Áðàçàóñêàñ ðàµíàìîëèê ³èëàðäè.

Ñàêñîí ò´³³èçèí÷è éèëíèíã àïðåëèäà Ãðóçèÿäà áèðèí÷è ³îí ò´êèëäè. ÍàâáàòËèòâàãà êåëãàíè àíè³ á´ëèá ³îëäè. Áàéíàëìèëàë÷èëèê âà êîììóíèñòèê ²îÿëàððóµèäà òàðáèÿëàíãàí êàòòà ëåéòåíàíò Âèêòîðàñ Ìîðãóíàñ Ëèòâàíèíã áèð áóòóíìàìëàêàòäàí – ´çè ´ñãàí ÿõëèò âàòàíäàí íåãà àæðàá ÷è³èøè êåðàêëèãèíè òó-øóíìàñ âà òóøóíãèñè µàì êåëìàñäè.

Øóíäà ó ́ çèíèêèëàðãà – õàë³èãà ÿ³èí á´ëèø, îèëàñè, îòàñè, îíàñè, ñèíãëè-ñè áèëàí áèðãà ÿøàø íèÿòèäà àðèçà ¸çäè. Áîøëè³ëàð õóääè óíèíã àðèçà áåðè-




øèíè êóòèá òóðãàíäåê, øóáµàëè äàðàæàäàãè òåçîáëèê áèëàí èëòèìîñèíè ³îí-äèðäè. Ñàêñîí ò´³³èçèí÷è éèëíèíã îõèðèäà, ´çè õèçìàò ñàôàðèãà æ´íàòèëãàíËèòâà ðåñïóáëèêàñè µàðáèé êîìèññàðëèãèäà óíãà êàïèòàí óíâîíèíè áåðèøäè.¥à¸ò ìàúíîñèíè áóòêóë é´³îòà áîøëàãàí ýäè.

Ò´³ñîíèí÷è éèëíèíã ÿíâàðèäàãè íàâáàòäàãè õóíðåçëèê Áîêóäà ð´é áåðäè,³îí ò´êèëäè. Þçëàá ́ ëäèðèëãàí âà òàíêëàð áèëàí ÿí÷èëãàí îäàìëàð, õàë³ áè-ëàí àðìèÿ ́ ðòàñèäàãè ³àðàìà-³àðøèëèê ÿíà áèð áîð ÿõëèò ìàìëàêàòäàí àæðàá÷è³èøíèíã “ëèòâà÷à é´ëè” ³àíà³à òóãàøè ìóìêèíëèãèíè ê´ðñàòèá áåðàäè. Êà-ïèòàí Ìîðãóíàñíè áó ïàéòãà êåëèá ÊÃÁíèíã Ëèòâà á´ëèìèãà èøãà îëèøäè,óøáó ìàµêàìàäà õîäèìëàð äàµøàòëè ðàâèøäà åòèøìàñ, àéðèìëàð ´ç µîµèøèáèëàí èøäàí êåòà¸òãàí á´ëñà, áàúçèëàð ïàðòèÿ ñàôèäàí ÷è³à áîøëàãàí ýäè.ÊÃÁ òèçèìèäà áóíà³à µîëàò ñåçèëìàñà-äà, “Äçåðæèíñêèé èøèíèíã øîíëè äà-âîì÷èëàðè” ñàôèíè ò´ëäèðèø òîáîðà ³èéèíëàøèá áîðàðäè.

Èêêè îéäàí ñ´íã ́ òãàí ñàéëîâäà ìèëëàò÷èëàð ²îëèá ÷è³èøäè. Óëàðíèíã ðàµ-íàìîñè – ñîáè³ ìóñè³à÷è, ëèòâàëèêëàðíèíã êèáð-µàâîñèäàí óñòàëèê áèëàí ôîé-äàëàíãàí áèð êèìñà, µàììàíè ³´ð³èòèø ïàéèäà òàìàêèäîíäàí ò´ñàòäàí ñàï÷èá÷è³³àí øàéòîíâà÷÷àíè ýñëàòèá, îøêîðàëèê ³óòèñèíèíã ³îï³î²è î÷èëèøè áèëàíïàéäî á´ëèá ³îëäè. Áó ïàéòãà êåëèá Ãîðáà÷åâ îáð´ñèíè é´³îòèá, óëêàí ìàìëà-êàòíè µàëè ê´ðèëìàãàí ôîæèàëàð ãèðäîáèãà òîáîðà êó÷ëèðî³ òîðòèá áîðà¸òãàí-äè.

Ìîðãóíàñ òàìàêèäîíäàí ÷è³³àí øàéòîíâà÷÷àëàðíèíã ôàëñàôàñèãà ³´øèë-ìàéäèãàí, Àêñèíêà, Ñîâåò Èòòèôî³èäàí àæðàëèá ÷è³èø ́ ç õàë³è ó÷óí µàëîêàòá´ëàäè, äåãàí ôèêðäàãè êàì ñîíëè ëèòâàëèêëàðäàí áèðè ýäè. Ëåêèí, ýíäè µå÷íàðñàíè ò´õòàòèá á´ëìàñäè. Óëàð ÿíãèäàí ïàéäî á´ëãàí âàéñà³èëàðíèíã ³àéñèáèðè ÊÃÁ ̧ êè ÈÈÂíèíã àãåíòè ýêàíëèãèíè àúëî äàðàæàäà áèëãàí µîëäà, êå÷àþêóíäóç òèíèì áèëìàé èøëàðäè. Êåéèí÷àëèê ´øà ìàõñóñ õèçìàò ÷à³èì÷èëàðèîðàñèäà Áîëòè³á´éè øàéòîíâà÷÷àëàðèíèíã ýíã àòî³ëè íàìî¸íäàëàðè áîðëèãèî÷èëèá ³îëãà÷, µàììà áèðäàí µóø¸ð òîðòäè. Ò´ñàòäàí à¸í á´ëäèêè, õàë³ ôðîí-òëàðèíèíã ìàøµóð åòàê÷èëàðè – êåéèí÷àëèê áîø âàçèð âà òàø³è èøëàð âàçèðèëàâîçèìèíè ýãàëëàãàí øàõñëàð, âà³òèäà ́ çëàðè ³èç²èí âà à¸âñèç ³àðøè êóðàø-ãàí ìàµêàìà – ÊÃÁäàí ìàîø îëèá òóðàäèãàí õóôÿëàð á´ëãàí ýêàí.

Áèðî³, ìàìëàêàòäà àµâîë íàçîðàòäàí ÷è³èá áîðàðäè. Íèµîÿò, ò´³ñîí áèðèí-÷è éèëíèíã ÿíâàðèäà Ëèòâàäà µàì ³îí ò´êèëäè.

Ò´êèëãàí ³îíëàðäàí ëàðçàãà òóøãàí ìèíãëàá ëèòâàëèêëàð êîììóíèñòèê ïàðòè-ÿíèíã àúçîëèê µóææàòëàðèíè óëî³òèðèá, ñîâåò ïàñïîðòëàðèíè ̧ ³äèëàð, áó áè-ëàí óëêàí èìïåðèÿíèíã êóíè áèòà¸òãàíèíè íàìî¸í ýòäèëàð. Øó òàðçäà Ëèòâà-íèíã ³´ëäàí êåòãàíè ìàúëóì á´ëäè. Óíè ýíäè µå÷ ³àíà³à òàíêëàð ¸ðäàìèäà³àéòàðèá á´ëìàäè. Ìîðãóíàñ ́ øà êóíëàðäà µàì ïàðòèÿ äàôòàð÷àñèäàí âîç êå÷-ìàäè. Áîëàëèêäàí ³îíèãà ñèíãäèðèëãàí òàðáèÿíèíã, ýúòè³îä âà ²îÿëàðíèíã òàú-ñèðèäàí ÷è³èá êåòà îëìàäè. Êåéèí ýñà ò´³ñîí áèðèí÷è éèëíèíã àâãóñò âî³åàëàðèð´é áåðäè.

Ìèíãëàá êèøèëàð, øó æóìëàäàí Âèêòîð Ìîðãóíàñ µàì ́ í ò´³³èçèí÷è àâãóñòêóíè ýðòàëàáêè ÿíãèëèêëàðíè ýøèòèá, íèµîÿò, ³àòà²îíëàð, âà³òèí÷àëèê ÷åêè-íèøëàð µèñîáèãà á´ëñà-äà, ñîâåòëàð ìàìëàêàòèíèíã ³àéòà òèêëàø, ñàëòàíàòíè³óò³àðèá ³îëèø ìóìêèíëèãèãà èøîíäèëàð. ßðóçåëñêèéíèíã Ïîëüøàíè µàëîêàò-äàí ñà³ëàá ³îëãàíè µà³èäà õîòèðàëàð µàëè óíóòèëìàãàíäè. Àììî, ²îÿëàð âàìà³ñàäëàð µàì ýñêèðàð ýêàí. Øóí÷à éèëëàð äàâîìèäà ýðêèí ôèêðíè ýçèá-ÿí÷èá, áàð÷à ôó³àðîëàðäàí ´çèíèíã ³îíóí-³îèäàëàðèãà ñ´çñèç èòîàò ýòèøíèòàëàá ³èëèá êåëãàí, èñòåúäîäëè âà à³ëëè îäàìëàðíè ñè¸ñàòäàí ÷åòãà ñóðèá,àìàëïàðàñòëàð âà ë´òòèáîçëàðíèíã àìàë ïî²îíàëàðèäàí ́ ñèøèãà èìêîí ÿðàòãàíòóçóìíèíã äàâðè ́ òãàí ýêàí. Èðñèé æèµàòäàí àâëîä-àæäîäèíèíã êèìëèãèíè áèë-




ìàéäèãàí, îòà-îíàñè íîòàéèí êèìñàëàðíè ́ çèãà ðàµíàìî ³èëèá òàíëàãàí æàìè-ÿò òàíàççóëãà þç òóòäè. ×óíêè, áó ë´òòèáîçëàð îðàñèäàí òóçóìíèíã òà³äèðè ³èëóñòèäà òóðãàí ïàéòäà óíè ñà³ëàá ³îëèøãà ³îäèð ßðóçåëüñêèé µàì, Ïèíî÷åò µàì÷è³ìàäè. Êóòèëìàãàíäà áîøëàíãàí ôîæèà îõèðèãà êåëèá êîìåäèÿãà àéëàíèáêåòäè. Îéèíàèæàµîíäà íàìîéèø ýòèëà¸òãàí î³³óøëàð ðà³ñèíèíã îðàëè²èäà áó-òóí äóí¸, áóòóí ìàìëàêàò âèöå-ïðåçèäåíòíèíã ³àëòèðà¸òãàí ³´ëëàðèíè ê´ðèá,³óäðàòëè ñàëòàíàòíèíã ïîéäåâîðè á´ëìèø òóçóìíèíã µàëîêàò ̧ ³àñèãà êåëèá ³îë-ãàíèíè òóøóíäè.

Ãîðáà÷åâ Ôîðîñäàí ìèëëèé ³àµðàìîí ³è¸ôàñèäà ³àéòäè, àììî óíèíã µàìêóíè ñàíî³ëè ³îëãàíäè. ¤çèíèíã ïðåçèäåíòíèíã õàëîñêîðè âà ýðèøèëãàí ²àëàáà-íèíã ðàµíàìîñè ñàíàãàí Åëüöèí óíèíã áóðíèíè ³î²îçãà èø³àäè. Äîèìèé ðà³èáè-íèíã çó²óìè îñòèäà Ãîðáà÷åâ Ñîâåò Èòòèôî³è Êîììóíèñòèê ïàðòèÿñèíèíã ôàî-ëèÿòè ÑÑÑÐ µóäóäèäà òà³è³ëàíãàíèíè ýúëîí ³èëäè. Áèð íå÷à êóíäàí ñ´íã Ëèò-âà, Ëàòâèÿ, Ýñòîíèÿíèíã ìóñòà³èëëèãè òàí îëèíäè.

Ìîðãóíàñ ìàñõàðàáîçëàð áàçìèäà ðàµíàìîëèê ³èëàäèãàí àé¸ì åòèá êåëãà-íèäàí ³óâîíãàí òàìàêèäîíäàí ÷è³³àí øàéòîíâà÷÷àëàð áîñòèðèá êèðãàíèäà µàëèÊÃÁ òèçèìèäà èøëà¸òãàí ýäè. Ó åòàê÷è ïàðòèÿ àòî³ëè íàìî¸íäàëàðèíèíã øàõ-ñèé æèëäëàðè ³àíäàé é´³ ³èëèíãàíèíè, ÿíãè ðàµíàìîëàðíèíã ãóíîµó ñàâîáëàðèáèòèëãàí µóææàòëàðíèíã ³àé òàðçäà ̧ ³èëãàíè, áîð-é´³ ãóíîµè Áîëòè³ äåíãèçè-äàí Òèí÷ îêåàíãà ³àäàð ÷´çèëãàí ìàìëàêàòãà µàëîëëèê âà ñàäî³àò áèëàí õèç-ìàò ³èëèøäàí èáîðàò á´ëãàí çîáèòëàðíèíã ³àé òàðçäà ³óâ²èí ³èëèíãàíèíè ´çê´çè áèëàí ê´ðäè.

Óíèíã ³àëáè áó ýâðèëèøëàðíè ³àáóë ³èëà îëìàäè. Äàñòëàáêè èêêè îéäà ð´éáåðà¸òãàí âî³åàëàðíè à³ëèãà ñè²äèðîëìàñäàí, ãàðàíãñèá þðäè. Àëà²-÷àëà² òóø-ãà ́ õøàãàí âàçèÿò ýçàð, øàéòîíâà÷àëàðíèíã îììàâèé âàñâàñàñè àñàáèãà òåãàð,áóòóí õàë³íè ́ ç íî²îðàñèãà ́ éíà-òà¸òãàí ìóñè³à÷èíèíã ²àëàáàñè ê´íãëèãà ³´ð³óâñîëàð, µàôñàëàñèíè ïèð ³èëàðäè.

Òåç îðàäà Ìîðãóíàñíè µå÷ åðãà èøãà îëìàñëèêëàðè à¸í á´ëèá ³îëäè. Óíèíã³àòà²îí âà òàú³èáëàð áèëàí øóµðàò ³îçîíãàí ìàøúóì ìàµêàìàãà ìàíñóáëèãèóíè èøëàø µó³ó³èäàí ìàµðóì ³èëäè. ¤òòèç ¸øèäà ´ç Ëèòâàñèäà – ´ç þðòèäàµå÷ êèìãà êåðàêñèç êèìñàãà àéëàíäè.

Áó ïàéòãà êåëèá äóí¸ á´éè÷à äîíã òàðàòãàí Ïàíåâåæèñäàãè òåàòð ´çèíèíãèëãàðèãè íóôóçèäàí àéðèëäè, ðåæèññ¸ð âàôîò ýòãàíäàí ñ´íã ê´ïëàá àêò¸ðëàðñàµíàíè òàðê ýòäè, øó òàðçäà áó Ìîðãóíàñ ó÷óí àçèç á´ëãàí ìàñêàí àí÷à çàìîí-ëàð îëäèíãè Ëèòâà Ðåñïóáëèêàñèäàãè ìàâ³åèãà òóøèá, îääèé òîìîøõîíàãà àé-ëàíòè-³îëäè.

ßíà èêêè îéäàí ñ´íã Ìîðãóíàñíè áîñ³èí÷è, ðóñëàðíèíã ìàëàéè, ³´ëè àô²îíõàë³èíèíã ³îíèãà áîòãàí æàëëîä, äåá àòàé áîøëàøäè. ¤ç ìàìëàêàòèãà µàëîë-ëèê âà ñàäî³àò áèëàí õèçìàò ³èëãàí, óíèíã ðàâíà³èãà õèçìàò ³èëàäèãàí ²îÿëàð²àëàáàñè é´ëèäà æîíèíè àÿìàãàí éèãèò, ´øà óëêàí ìàìëàêàòíèíã þçäàí áèð³èñìèíè ýãàëëàãàí, ´çèíèíã æîíàæîí õàë³è ÿøà¸òãàí µóäóäèäà áèðäàíèãà ñî-ò³èíãà, ̧ ëëàíìà æàíã÷èãà àéëàíäè ³îëäè.

Áóíäàí óíèíã ³àëáè ýçèëàð, à÷÷è³ àëàìëàðäàí ´ðòàíàðäè. ¥å÷ êèì óíèíããàïèíè ýøèòèøíè âà µîëèãà òóøèøèíè µàì èñòìàñäè. Îòà-îíàñè óíèíã àµâîëè-íè ê´ðèá, ³´øíè ìàìëàêàòãà ÷è³èá êåòèøíè ìàñëàµàò áåðèøäè. Áèðî³, ó ´çµà¸òèíè ã´çàë Âèëüíþññèç, ³àäèìèé Êàóíàññèç, ³àäðäîí Ïàíåâåæèññèç òàñàâ-âóð µàì ³èëà îëìàñäè. Áó óíèíã Âàòàíè ýäè, óíè òàøëàá ³àéëàðãàäèð êåòèøíèõà¸ëèãà µàì êåëòèðìàñäè.

Îðàäàí áèðîç ôóðñàò ´òãà÷, óíèíã æàñàäèíè ´çè ó÷óí àçèç á´ëãàí Ïàíåâå-æèñ òóïðî²èãà äàôí ýòäèëàð. Ó óëêàí ìàìëàêàòíèíã âàéðîí á´ëãàíèíè ³àáóë³èëà îëìàñäàí, òàìàêèäîíäàí ÷è³³àí øàéòîí÷àëàð áèëàí êåëèøà îëìàñäàí,




äîâäèðàãàí âà àëäàíãàí ê´éè µà¸òäàí ê´ç þìäè.Ñ´íããè êóíëàðèäà ó ä´ñòëàðèíè ýñëàäè, óëàðãà Ëèòâàäàí ³´í²èðî³ ³èëäè.

Ñ´íããè ñóµáàòè ãåíåðàë Àêáàð Àñàíîâ áèëàí á´ëãàíäè. Ó ñîáè³ êîìàíäèðèãàäàðäèíè äàñòóðõîí ³èëìàäè, àêñèí÷à, µà¸òè àñòà-ñåêèí èçãà òóøà¸òãàíèíè áèë-äèðãàíäè. Ýðòàëàá ýñà Âèëüíþñäàãè ÿêêà ´çè ÿøà¸òãàí õîíàäîíäà ´çèíè îòäèµàòòî, óéëàíèøãà µàì óëãóðìàäè. Áèð µèñîáäàí, áó µàì ÿõøèëèêêàäèð. Àæàá-êè, µàòòî, ñåâãàí ³èçè µàì é´³ ýäè. Àô²îíèñòîíäà áóòóí µà¸òè µàëè îëäèíäàòóðãàí êàáè òóþëãàíäè. Ó îõèðãè äà³è³àäà ´ç ÁÌÏñèíè ìóæîµèäëàðíèíã ´³¸ì²èðè îñòèäàí ³àíäàé ³óò³àðãàíèíè ýñëàäè. Ñòîë óñòèäà óíèíã“Ìåíè êå÷èð,îíàæîí, îðòè³ ÷èäàé îëìàéìàí. Ïàíåæåâèñãà áóâèìíèíã ̧ íèãà ê´ìèíãëàð”, äå-ãàí áèð íå÷à ñ´çäàí èáîðàò õàòèíè òîïèøäè

VII

Ìàøêîâíèíã ôîæèàëè âà áåìàúíè ́ ëèìè ò´ðòòàëàñèíèíã µàì þðàãèíè ýçèáþáîðäè. Òî²äàí áèð î²èç µàì ãàïëàøìàñäàí òóøèá êåëèá, ÿðèì òóíäà êè÷èêðî³äàð¸ á´éèãà åòèøãà÷, Àñàíîâ µîðäè³ ÷è³àðèøãà èæîçàò áåðäè. Áó î³øîì ó÷îôèöåðãà äàì áåðèá, ́ çè íàâáàò÷èëèê ³èëèøãà æàçì ýòäè. Ïàäåðèíà áèëàí ×îíÄèí ýðòàãà Çåáàêêà ³èëèíàäèãàí ñàôàð îëäèäàí êó÷ ò´ïëàøëàðè ëîçèì á´ëñà,áóòóí ãóðóµíè ÷´³³èãà òîðòèá ÷è³àðãàí Ñåìåíîâ î¸²èäà àðàíã òóðàðäè. Áóíäàíòàø³àðè, µàëè ³´íàë²àíè òèêëàø, íàð¸³äà ³îëãàí þê âà çîáèòëàðíè îëèá êåëãà-íè áîðèøëàðè êåðàê.

Ó òóí á´éè î²èð õîòèðàëàðíèíã þêè îñòèäà ýçèëãàíè÷à þðèá ÷è³äè. Ãåíåðàëáó îïåðàöèÿíèíã çàðóð ýêàíèíè òóøóíàðäè. Òàø³è ðàçâåäêà ³´ìîíäîíëèãè âàóíèíã áåâîñèòà ðàµáàðëàðè áó îïåðàöèÿíè ðåæàëàøòèðàð ýêàí, Êðå÷åòîâãà áå-ðèëãàí òîïøèðè³, óíèíã Àô²îíèñòîíäà ìó³èì ³îëèøèãà ýðèøèø áèëàí áî²ëè³ýêàíëèãèäàí êåëèá ÷è³³àíäè. Áóíè èñáîòëàø ó÷óí Àñàíîâíèíã ãóðóµè òàíëàíãàíá´ëèá, ³´ëãà òóøãàí îôèöåðíèíã ²îÿò ìóµèì øàõñëèãèíè òàñäè³ëàø ó÷óí, óëàðµàëîê á´ëèøëàðè øàðò ýäè. ¥àëè ìà³ñàäãà ýðèøìàñäàí òóðèá, èêêè çîáèòèäàíàéðèëãàí Àñàíîâ áó “ñà¸µàò” ïàéòèäàãè ñ´íããè ³óðáîíëàð á´ëèá ÷è³ìàñëèãèäàí³´ð³àðäè.

Óíèíã áîøëè³ âà óíâîíè áàëàíä îôèöåð ñèôàòèäàãè âàçèôàñè àíè³, àââàëÊðå÷åòîâíèíã ìàµêàì ´ðíàøèá îëèøèãà çàìèí ÿðàòèø, êåéèí ãóðóµíèíã áàð÷ààúçîëàðèíè ñî²-ñàëîìàò îëèá ³àéòèøäàí èáîðàò. Àììî, èêêèí÷è âàçèôàíè,ôà³àò, áèðèí÷è âàçèôà ò´ëè³ àäî ýòèëãàíäàí êåéèíãèíà áàæàðèø ìóìêèí.

Êðå÷åòîâíè àñèðãà îëãàí Íóðóëëàíèíã ò´äàñè óíèíã ìóµèì øàõñ ýêàíèãà èøîí÷µîñèë ³èëèøè âà áó ãàï ³óëî³ìà-³óëî³ òàð³àëèá êåòèøè ëîçèì. Øóíäàãèíà óáèëàí Àìåðèêà âà Ïîêèñòîí ðàçâåäêàñè ³èçè³àäè. Êðå÷åòîâíè îçîä ³èëèø ó÷óí³èëèíãàí øèääàòëè µàðàêàòãèíà, óíèíã óí÷à-ìóí÷à îäàì ýìàñëèãèãà äàëèë á´ëàîëàäè âà ¢àðáäàãè ìàõñóñ õèçìàò èäîðàëàðèíèíã ýúòèáîðèíè òîðòàäè.

Ãåíåðàë áó ìóðàêêàá ́ éèíäàí ê´çëàíãàí ìà³ñàäíè î÷è³-îéäèí áèëàðäè. Êðå-÷åòîâíè øóíäàéëèãè÷à àìåðèêàëèêëàðãà òîïøèðèøäàí áèð íàòèæà ÷è³ìàñäè.Óíè áåêîðäàí-áåêîðãà óëàðíèíã ³´ëèãà òàøëàá êåòèø µàì ìóìêèí ýìàñ. Àêñèí-÷à, óëàðíèíã ´çè Êðå÷åòîâãà ³èçè³èø áèëäèðèøè, ÿúíè Íóðóëëàíèíã ò´äàñè³´ëèãà òóøãàí çîáèòíè ³óò³àðèø ó÷óí óðèíèø á´ëãàíè µà³èäà ýøèòèøëàðè âà,íèµîÿò, Êðå÷åòîâíèíã ðàçâåäêà èäîðàñèãà ìàíñóá ýêàíëèãèíè àéíàí ´çëàðèàíè³ëàãàíëèêëàðèãà èøîíèøëàðè êåðàê. Àñàíîâíèíã ãóðóµè àéíàí ìàíà øó íàð-ñàíè èñáîòëàø ó÷óí áîðàðäè. Óøáó ìà³ñàä é´ëèäà èêêè êèøè ³óðáîí áåðèëäè.Îïåðàöèÿíèíã ìóâàôôà³èÿòè ó÷óí ýñà áóòóí ãóðóµíèíã æîíè ãàðîâãà ³´éèëãàí.

¥îçèð ³óðó³ åðãà ÷´çèëèá óõëà¸òãàí êèøèëàð µàì, òî²äà ³îëèá êåòãàíçîáèòëàð µàì ́ ç îëäèëàðèäà íå÷î²ëèê î²èð âà îõèðè íèìà áèëàí òóãàøè íîìàú-




ëóì á´ëãàí òà³äèð êóòà¸òãàíèíè áèëìàñäè. Êðå÷åòîâíè îçîä ³èëèøãà óðèíèøâà àéíè ïàéòäà îçîä ³èëà îëìàñëèê îëèé äàðàæàäàãè ìóðàêêàá ìàòåìàòèê òåí-ãëàìà á´ëèá, ó, ôà³àòãèíà, Êðå÷åòîâíèíã òàñîäèôàí àñèð òóøèá ³îëãàíèíèèñáîòëàø îð³àëè å÷èëàðäè.

Áóíèíã ó÷óí ýñà ãóðóµè ¸ïïàñèãà µàëîê á´ëèøè äîçèì. Ãåíåðàë ´çëàðèíèíãíàðè-áåðè òèêëàíãàí ëàãåðèíè àéëàíèá, áó òåîðåìàíèíã å÷èìè øóí÷à ³óðáîíáåðèøãà àðçèéäèìè, é´³ìè, øó µà³äà ́ éëàðäè. Òàø³è ðàçâåäêà àãåíòèíè õîðè-æèé ðàâçåäêà òèçèìèãà æîéëàøòèðèø íèµîÿòäà ³èììàòãà òóøìàÿïòèìè?

Òîíã îòàðäà ó ó÷àëà µàìðîµèíè µàì óé²îòäè. Ïàäåðèíà áèëàí ×îí Äèí þêõàëòàëàðèíè î÷èá, øàµàð “ñàéð”èãà áîðèø ó÷óí ³àéòà êèéèíèøäè. Èëãàðè ïà-ðàíæèãà ́ ðàëãàí Ïàäåðèíàíèíã òóðìóø ´ðòî²è ðîëèãà Òîøìóµàìåäîâ ì´ëæàë-ëàíãàíäè. Ó áàëàíä á´éëè, ìàµàëëèé øàðîèòíè, òèë âà óðô-îäàòëàðíè ÿõøèáèëãàíè áîèñ, ãóðóµ÷àãà áåìàëîë áîø÷èëèê ³èëà îëàðäè. Àììî, ³´íèø ïàéòèäàð´é áåðãàí àÿí÷ëè µîäèñà òóôàéëè ðåæàíè áóòêóë ́ çãàðòèðèøãà ò´²ðè êåëäè.

Ïàäåðèíà áèëàí ïàñò á´éëè ×îí Äèí ³èøëî³³à æ´íàäè. Áóíèíã óñòèãà ×îíÄèí ìàµàëëèé øàðîèòíè µàì óí÷à ÿõøè áèëìàñäè. Áèðî³, óíèíã êîðåéñ âàõèòîéëèêêà ´õøàãàí òàø³è ³è¸ôàñè, ìóøóêñèìîí îµèñòà ³àäàì áîñèøèíèíãàéðèì àôçàë òîìîíëàðè áîð ýäèêè, µå÷ êèì óíè àñëî ðóñ æîñóñè, äåá ́ éëàìàñäè.Ïàäåðèíà ïàðàíæèñè îñòèãà ìàõñóñ òàñìàãà îñèëãàí èêêèòà ò´ïïîí÷àíè ÿøèð-ãàíäè. ×îí Äèí áèðîðòà ³óðîë îëìàäè, äàëà øàðîèòèäà óíèíã ³´ëëàðè µàð³àíäàé æàíãîâîð ³óðîëíèíã ́ ðíèíè áîñàðäè.

Óëàð øàé á´ëèøãà÷, Àñàíîâ î³ é´ë òèëàá, àëî³à÷è õóñóñèäà ýñëàòäè âàîðòëàðèäàí óçî³ ³àðàá ³îëäè. Ãàð÷è, ×îí Äèí îð³àñèäàí êåëà¸òãàí à¸ëãà íèñ-áàòàí àí÷à ïà÷î³ðî³ ê´ðèíñà-äà, Øàð³äà à¸ë áèëàí ýðêàêíèíã á´éè óí÷à àµàìè-ÿòãà ýãà ýìàñäè.

Ò´³ñîíèí÷è éèëëàðíèíã áîøèäà îëòè ìèíã êèøè ÿøàéäèãàí Çåáàêêà òîæèê³î÷³èíëàðè, ìóðîñàñèç ìóõîëèôàò âàêèëëàðè î³èá êåëà áîøëàãà÷, µèêîÿ ³èëè-íà¸òãàí âî³åà þç áåðãàí ïàéòãà êåëèá, ñàêêèç ìèíã êèøèëèê øàµàðãà àéëàíãàí-äè. Áó åðäà õèòîéëèêëàð, êîðåéñëàð, ³èð²èçëàð, ïóøòóíëàð êàì ýìàñ, àììî,øàµàð àµîëèñèíèíã åòìèø ôîèçäàí ê´ïðî²è òîæèêëàðäàí èáîðàò á´ëèá, óëàðîðàñèäà Ñîâåò Èòòèôî³èíèíã ñîáè³ ôó³àðîëàðè ê´ïëàá ó÷ðàðäè. Ðóµèé æèµàò-äàí µàììàñèíè µàì ðèñîëàäàãèäåê èíñîí, äåá àòàø ³èéèí, îðàëàðèäà ë´òòèáîç-ëàð âà øóí÷àêè áîñ³èí÷èëàð òîïèëàðäè. ¥àð ³àíäàé µàðàêàò ³àðøè µàðàêàòíèòó²äèðãàíè êàáè, Ðàµìîíîâ òàðàôäîðëàðèíèíã ôó³àðîëàð óðóøè ïàéòèäàãè ²àëà-áàñèäàí êåéèí Òîæèêèñòîíäàí ÑÑÑÐ ÷åãàðàñèíèíã íàðèãè òàðàôèãà ìóµîæèð-ëàðíèíã êàòòà ò´äàñè ́ òèá êåòãàíäè.

¥àòòî, óðóø ïàéòèäà µàì Çåáàê øèìîëäàãè ³óäðàòëè ³´øíèãà ÿ³èíëèãè, òî²äîâîíëàðèäàí îøèá ́ òèøíèíã î²èðëèãè âà ìàðêàçäàí óçî³ëèãè òóôàéëè æàíãî-âîð µàðàêàòëàðäàí ÷åòäà ³îëãàíäè. Ñîâåò Èòòèôî³è ³óëàãàíäàí ñ´íã Çåáàêòîæèê ìóõîëèôàòèãà ìàíñóá èñëîìèé êó÷ëàðíèíã ìàðêàçèãà, áèð-áèðè áèëàíðà³îáàòëàøãàí êîíòðàáàíäà÷è ò´äàëàðíèíã þêëàðèíè ́ òêàçàäèãàí, ÿúíè íàøà-ôóðóøëàðíèíã ́ çàðî ó÷ðàøàäèãàí ìàñêàíèãà àéëàíäè. Øàµàðäà óëàð ñ´íããè àõ-áîðîòëàðäàí õàáàðäîð á´ëèøàð, ê´òàðàñèãà ñàâäî ³èëàäèãàíëàðãà ³óðîë âà ãè-¸µâàíä ìîääàëàðíè ñîòèøàðäè.

Áèð ïàéòëàð îñîéèøòà µà¸ò êå÷èðãàí øàµàð àµëèãà áîñ³èí÷èëàð âà ìóõîëè-ôàò ãóðóµëàðè áèëàí ³´øíè÷èëèê ìàëîë êåëñà–äà, íîðîçèëèê áèëäèðèøíèíãìàúíîñè é´³, µàòòî õàâôëè ýäè. Øóíèíã ó÷óí Çåáàêäà øàµàð µîêèìèÿòè íîìè-ãàãèíà áîð á´ëèá, àñëèäà øàµàðãà ́ ç íàçîðàòëàðèíè ́ ðíàòãàí Íóðóëëà, Àáó³î-äèð âà Àëèìóðîò ò´äàëàðè ýãàëèê ³èëàðäè. Àëèìóðîò áèð ïàéò àô²îí õàë³àðìèÿñèíèíã áàòàëüîí êîìàíäèðè á´ëèá õèçìàò ³èëãàí, ñàêñîí îëòèí÷è éèëäàìóõîëèôàò òàðàôèãà ´òãàí á´ëèá, ãåíåðàë Ä´ñòèìíèíã µàðáèé òóçèëìàëàðèíè




³´ëëàá-³óââàòëàðäè.Çåáàê Áàäàõøîí âèëîÿòèíèíã ýíã øèìîëèäà æîéëàøãàíäè. Âèëîÿòíèíã ïîé-

òàõòè, ìàúìóðèé âà ñè¸ñèé ìàðêàçè Ôàéçîáîä þç êèëîìåòð íàðèäà ýäè. Äîèìèéóðóøëàð, áèð-áèðèãà ²àíèì á´ëãàí òóðëè ò´äàëàð ́ ðòàñèäàãè ìóµîðàáàëàð, µàðõèë áîñ³èí÷è ãóðóµëàð îðàñèäà á´ëèá òóðàäèãàí ò´³íàøóâëàð òóôàéëè Ôàéçî-áîäãà óìóìàí áîðèá á´ëìàñäè. Òîøëàð âà ³îðëàð ò´ñèá ³îëàäèãàí ìàøà³³àòëèòî² é´ëëàðè áó µèñîáãà êèðìàñäè. Çåáàêíèíã ´çè µàð òàðàôäàí ïóðâè³îð âà³îðëè ÷´³³èëàð áèëàí ́ ðàëãàí âà äåíãèç ñàòµèäàí áåø ìèíã ìåòðäàí µàì áàëàí-äðî³äà æîéëàøãàíäè. Ôàéçîáîä áèëàí îðàñèäàãè þç ÷à³èðèì, Êîáóëãà÷à á´ëãàíò´ðò þç ÷à³èðèì é´ë Çåáàêíè ́ çèíèíã àëîµèäà ³îíóí-³îèäàëàðè áèëàí ÿøàéäè-ãàí, µå÷ êèì áèëàí àëî³à ³èëìàéäèãàí, ã´¸êè áîø³à áèð ñàé¸ðàäà æîéëàøãàí²àëàòè øàµàðãà àéëàíòèðãàíäè.

Àéíè ïàéòäà Çåáàê Ïîêèñòîí ÷åãàðàñèäàí ³èð³ ÷à³èðèì, ÖÐÓ ðåçèäåíòè âàÏîêèñòîí µàðáèé ðàçâåäêàñè âàêèëè æîéëàøãàí Ïîêèñòîííèíã êè÷èêðî³ ×èò-ðàë øàµðèäàí øóí÷à óçî³ëèêäà æîéëàøãàíè ó÷óí µàì, Àñàíîâíèíã ãóðóµè òàé-¸ðëàãàí ́ çèãà õîñ “ñïåêòàêë”íè øó åðäà íàìîéèø ýòèø ì´ëæàëëàíãàíäè.

Áèð íå÷à ìèíã êèøè ÿøàéäèãàí øàµàðãà ñåçäèðìàñäàí êèðèø îñîí ýìàñäè.Øóíèíã ó÷óí Ïàäåðèíà áèëàí ×îí Äèí Çåáàêêà áîìäîä íîìîçèäàí êåéèí, àµîëèý÷êèëàðèíè òî³³à µàéäà¸òãàí ïàéòäà êèðèøãà æàçì ýòèøäè. Øàµàð ñåêèí æîí-ëàíà áîøëàäè – îäàìëàð ñàâäî-ñîòè³³à, ³óðèëèøãà, óñòà÷èëèê ³èëèøãà îøè-³àðäè. ¥îâëèëàðäàãè òàíäèðëàðäàí òóòóí ê´òàðèëàð, àéðèì ýðêàêëàð ýñà òî²ýòàãèäàãè êè÷èê äàëàñè òîìîí øîøàðäè.

Çåáàêäà áàð÷à øàð³ øàµàðëàðèãà õîñ êàòòà áîçîð é´³ ýäè. Óíèíã ´ðíèãàóí÷à êàòòà á´ëìàãàí ê´÷àäà ìàµàëëèé ñàâäîãàðëàðíèíã âà áîø³à âèëîÿòëàðäàíêåëãàí òóææîðëàðíèíã áèð íå÷à ä´êîí÷àëàðè ́ ðíàøãàíäè.

Àãàð âà³òè-âà³òè áèëàí ³îíëè ò´³íàøóâëàð ÷è³àðàäèãàí Íóðóëëà âà Àëèìó-ðîòíèíã ò´äàëàðè, Àáó³îäèðíèíã æàíãàðèëàðè á´ëìàãàíäà, Çåáàê àµëè áèç µèêîÿ³èëà¸òãàí âî³åà ñîäèð á´ëèøèäàí îëäèí ³àíäàé îñîéèøòà ÿøàãàí, ÿúíè ìèíãéèëëàðäàí áåðè áîáîëàðè ³àíäàé óìðãóçàðîíëèê ³èëãàí á´ëñà, ´øàíäàé µà¸òêå÷èðãàí á´ëàðäè. Àììî óðóø Çåáàêíèíã ñîêèí µà¸òèãà µàì ´ç µóêìèíè ´òêàç-ãàíäè. Ê´÷àëàðäà àµ¸í-àµ¸íäà ìàñò-àëàñò êèøèëàð ê´ðèíèá ³îëàð, èëãàðè áó-íà³à ãóíîµíèíã ê´÷àñèäàí ́ òìàãàí òî²ëèê ó÷óí áó µîëàò ²àéðèòàáèèé òóþëàðäè.Ãîµî, ó åð-áó åðäà ́ ³ îâîçëàðè, ³óòóðãàí æàíãàðèëàðíèíã ìàñòîíà ³èé³èðè³ëà-ðè ýøèòèëèá ³îëàðäè. Óðóø øàµàðíèíã àíúàíàâèé µà¸òèíè èçäàí ÷è³àðèá ³îë-ìàñäàí, øàµàðëèêëàðíè äîâäèðàòèá, èëãàðè ê´ðèëìàãàí áàõòñèçëèê âà ãóíîµ-ëàðãà ãèðèôòîð ýòãàíäè.

Øàµàðãà êèðãàí èêêè êèøè äàðµîë îäàìëàðíèíã äè³³àòèíè òîðòäè. Óëàðóéëàðäàí áèðèíèíã ̧ íèäà ̧ ë²èç ́ òèðãàí ³àðèÿíèíã ÿ³èíèäà ò´õòàøäè. Î²èð òî²øàðîèòèäà êóí êå÷èðèø ó÷óí áóòóí îèëà áàðàâàð ìåµíàò ³èëèøãà ìàæáóðëèãèáîèñ, áåêîð÷èëèêäàí ê´÷àíè êóçàòèá ´òèðàäèãàí êèøè êó÷-³óââàòäàí ³îëãàí,áåäàðìîí ³àðèÿãèíà á´ëèøè ìóìêèí ýäè. Óëàðíèíã ³àðøèñèäà ́ øàëàðäàí áèðè´òèðàðäè.

–Àññàëîìó àëàéêóì, – ôîðñ òèëèäà ñàëîìëàøäè ×îí Äèí, – Îëëîµ õîíàäî-íèíãèçãà áàõò-ñàîäàò àòî ýòñèí.

– Âààëàéêóì àññàëîì, – äåäè ³àðèÿ, – êèìíè èçëàÿïñàí, íîòàíèø êèøè,ñåíãà ³àíäàé ̧ ðäàìèì òåãèøè ìóìêèí?

– Áèç îëèñäàí êåëàÿïìèç, – ñ´ç áîøëàäè ×îí Äèí, – æóäà î²èð âà óçî³é´ëíè áîñèá êåëäèê. Èëîµî, îëëîµ ´çèíèíã âà îòàñèíèíã ðàµìèíè åñèí, ÀëèÐàµìîííèíã ä´êîíèíè èçëàÿïìèç.

– Áó óí÷à óçî³ìàñ, – ê´ðñàòäè ÷îë, – ¸íèìèçäà, äåñà µàì á´ëàäè. Ó÷òàóéäàí ́ òèá, ́ íããà áóðèëèíãëàð-äà, ò´²ðèãà þðèíãëàð. ¥àììà ä´êîíëàð ́ øà åðäà




æîéëàøãàí.– Ðàµìàò ñåíãà, ìóðóââàòëè çîò.– Àììî, Àëè Ðàµìîí é´³ á´ëñà êåðàê, – ³´øèì÷à ³èëäè ò´ñàòäàí ÷îë, –

èêêè êóíäàí áåðè ê´ðèíìàÿïòè.– Áîðèá ê´ðàéëèê-÷è, – êóëäè ×îí Äèí âà Ïàäåðèíàãà ³àðàá ³´éäè. Ó

ìàú³óëëàá, áîø ñèëêèäè. Óëàð ÷îë ê´ðñàòãàí é´ëäàí áîðèá, ³óäó³ ¸íèäà ñóâ è÷èøäè âà ÿíà íàðè

êåòèøäè. Àéðèì óéëàðíèíã îëäèäà óëîâñèç àðàâàëàð òóðàð, àôòèäàí, µàììàîòëàðíè òî² ñ´³ìî³ëàðèäàí ́ òèø ó÷óí áîñ³èí÷èëàð ̧ êè µóêóìàò ³´øèíëàðè îëèá³´éãàíãà ́ õøàðäè. Ãàð÷è, øàµàð àµëè Êîáóëäàãè ðàñìèé µóêóìàòíèíã ²àëàìèñî-íà ñè¸ñàòèíè ìóµîêàìà ³èëèøãà óðèíìàñà-äà, êèìíèíã êèìëèãèãà µàì ³èçè³ìà-ñà-äà, áàðèáèð æàáð ÷åêàðäè.

Àëè Ðàµìîííèíã óéèãà òîìîíäà àðàâàëàð êàìðî³ ó÷ðàð, àôòèäàí èøíèíãê´çèíè áèëàäèãàí àµëè ñàâäî îò âà àðàâàëàðèíè ÷à³èðèëìàãàí ìåµìîíëàð,ñóðáåò òàëîí÷èëàð ê´çèäàí óçî³ðî³³à ÿøèðèøíè àôçàë ê´ðèøãàíäè. Çåáàêíèíãñàâäî ðàñòàñèäà éèãèðìà-´òòèç ä´êîí âà íîââîéõîíà æîéëàøãàí á´ëèá, èëãàðè-ëàðè áó åðäà áà³èð-÷à³èðëàð, áàëàíä îâîçäàãè áàµñëàð ýøèòèëèá òóðãàí á´ëñà,áèð íå÷à éèëëàðäàí áåðè ñóêóíàò µóêìðîí á´ëèá, óíè àµ¸í-àµ¸íäà òàñîäèôèéõàðèäîðëàð-ãèíà áóçàðäè.

Àëè Ðàµìîííèíã óéè ê´÷àíèíã îõèðèãà æîéëàøãàí á´ëèá, ñàë íàðèäàí æàð-ëèê áîøëàíàð âà ïàñòäà êè÷èê äàð¸ æ´øèá î³àðäè. Ä´êîí î÷è³ á´ëñà-äà, õîíà-äîíäàãè øóáµàëè æèìæèòëèê ×îí Äèíãà äàðµîë ̧ ³ìàäè. Ó Ïàäåðèíàíè èøîðàáèëàí ò´õòàòäè âà àñòà èëòèìîñ ³èëäè:

– Áèðèí÷è á´ëèá ìåí áîðàìàí. Êåðàê á´ëñà, êåéèí êèðàðñèç. Óðóøäà µàììàíàðñàíè ñîíèÿëàð µàë ³èëàäè. Ò´²ðè é´ë òóòèø – ìóâàôôà³èÿò ãàðîâè.

Ïàäåðèíà ìàú³óëëàá, áîø èð²àäè. Ó áèðèí÷è á´ëèá, ìóëî³îòãà êèðèøèøýðêàêíèíã áóð÷è ýêàíèíè áèëàðäè. Áó ìàµàëëèé óäóìãà µàì ò´²ðè êåëàð, ³îëà-âåðñà, ä´êîíäà ó÷ðàá ³îëèøè ýµòèìîë á´ëãàí ìóæîµèäëàðäà µàì øóáµà óé²îò-ìàñäè.

×èí Äèí áîøèíè ñàë ýãèá, ä´êîí è÷êàðèñèãà êèðäè. Ïåøòàõòà îðòèäà øóåðëèêëàðíèíã àíúàíàâèé ýãíè-áîøäà êåíã-ì´ë ÷îëâîð óñòèäàí òóøèðèëãàí ê´éëàê,³´é òåðèñèäàí òèêèëãàí î²èð íèì÷à êèéãàí éèãèðìà ̧ øëàðäàãè éèãèò òóðàðäè.

– Õàéðëè êóí, – ñàëîìëàøäè ×îí Äèí, – Ìåíãà Àëè Ðàµìîí êåðàê ýäè.– Õàéðëè êóí, – æàâîá áåðäè éèãèò, – àììî, óíè òîïà îëìàéñèç, Êîáóëãà

êåòãàí.– Ìåíèíã õèðàëèê ³èëà¸òãàíèì ó÷óí êå÷èðàñàí, –äåäè ×îí Äèí Øàð³íèíã

óçóíäàí-óçî³ âà òàãäîð èáîðàëàðíè èøëàòèø òàîìèëèãà ðèîÿ ³èëèá, – ìàáîäî,àéòèá áåðà îëìàéñàíìè, áó ³à÷îí ð´é áåðäè?

– Èêêè îé áóðóí, – òóøóíòèðäè éèãèò, – áèð îéäàí ñ´íã ³àéòàäè.“Íåãà àëäàÿïòè? – ´éëàäè ×îí Äèí, – áó ìàíçèëíè ´çëàðèãà àéòèøãàíèãà

àòèãè áèð íå÷à êóí á´ëäè. Íàµîòêè, áó àëî³à÷è áèëàí ñèðà áî²ëàíèøìàãàíá´ëñà? Òóøóíàðñèç. Òåêøèðèá ê´ðèøãà ò´²ðè êåëàäè,” – ñ´íã ñ´ðàäè:

– Ìåíè êå÷èðàñàí-ó, àììî àéò-÷è, øàðàôëè øàµàð Äåµëèäàí áèðîð õàáàðêóòìàÿïñàíìè?

Éèãèò äîíã ³îòäè, ñ´íã ³èçàðäè âà àòðîôèãà ³àðàá îëäè.– Êèð, – ó áîø³à ýøèêíè ê´ðñàòäè âà ³´øíè õîíàãà ìåµìîííè áèðèí÷è

á´ëèá ́ òêàçäè.– Íèìà äåäèíã? – ñ´ðàäè éèãèò òóòèëèá.– Äåµëè øàµðèäàí áèðîð õàáàð êóòà¸òãàíèíã é´³ìè? – ³àéòàðäè ×îí Äèí âà

ò´ñàòäàí îðòèäà êèìäèð òóðãàíèíè ñåçäè. Êåñêèí ³àéðèëèá, ́ çèãà é´íàëòèðèë-ãàí ìèëòè³ ìèëèíè ê´ðäè.




VIII

Õîòèðà. Êàòòà ëåéòåíàíò Âÿ÷åñëàâ ×åðêàñîâ

Ó Àêáàð Àñàíîâ áèëàí óðóø îëîâëàðèíè áèðãà êå÷ãàí îôèöåðëàð îðàñèäàãèýíã ÷àïäàñòè, ýíã ³àéòìàñè, ýíã æàñóðè á´ëèá, àãàð µàðáèé ðàçâåäêà çîáèòèãàíèñáàòàí øó àòàìàíè ³´ëëàø æîèç á´ëñà, ²èðò òåíòàãè ýäè. Õóääè, ñåµðëàá³´éèëãàíäåê µàðàêàò ³èëàðäè. Óíèíã æîí àÿìàñ øèääàòèäàí, áåàäàä ðóµèé³óäðàòèäàí àæàë µàì ÷´÷èá òóðàðäè. ¤³ëàð èêêè ìàðòà êèéèìèíè òåøèá ́ òãàí,áèðî³ òàíàñèãà çàððà÷à µàì äàõë ³èëìàãàíäè. Äåñàíò÷èëàð áèëàí ýíã î²èð æîé-ëàðãà áîðãàí, òî²ëàðãà ÷è³³àí, ÿêêà-¸ë²èç µîëäà ³èøëî³ëàðíè îðàëàãàí. Õóä-äè ìóæîµèäëàðíèíã ðàµíàìîëàðè áèëàí ñóµáàò ³èëèá, ìàúëóìîòëàðíè óëàðäàíîëãàíäåê, êåëòèðãàí õàáàðëàðè µàìèøà àíè³ âà òåçêîð á´ëàðäè.

Ó Àô²îíèñòîíãà ñàêñîí îëòèí÷è éèëíèíã ¸çèäà êåëäè. Áó ïàéòäà óðóøíèíã÷´çèëàæàãè ìàúëóì á´ëèá ³îëãàíäè. Áàð÷à ÷îðàëàð ê´ðèëãàíèãà ³àðàìàñäàí,îëäèíãè éèëëàðäà òóá ́ çãàðèøãà ýðèøèøíèíã èëîæè á´ëìàäè. Æàíóáäà – àô²-îí-ïîêèñòîí ÷åãàðàñèäà ÿøàéäèãàí ê´÷ìàí÷è ³àáèëàëàð, ́ çëàðíèíã àçàëèé ê´÷èáþðèøëàðèãà ìîíúåëèê ³èëàäèãàí äàµðèé µîêèìèÿòíè òàí îëèøäàí áîø òîðòàð-äè. £´øíè Ýðîíäàí ³óðîë âà ïóë áèëàí òàúìèíëàíèá, ¢àðáäàí êåëà¸òãàí àøàä-äèé ìóòààññèáëàð ò´äàëàðè òî²äà ´ç ³îíóí-³îèäàëàðèíè æîðèé ýòà áîøëàäè.Øó òàðçäà Àô²îíèñòîííèíã äåÿðëè áàð÷à ³´øíèëàðè óðóøãà ³´øèëèá êåòäè.Èñëîì Ýðîíè óðóøíèíã äàñòëàáêè êóíëàðèäàíî³ èñëîì èí³èëîáè áàéðî²è îñòèäàæàíããà êèðãàí äèíèé ãóðóµëàðãà µàð òîìîíëàìà àìàëèé ¸ðäàì áåðà áîøëàäè.Èðî³ áèëàí äàâîì ýòà¸òãàí òèíêà ³óðèòàð óðóøãà ³àðàìàé, Ýðîí µóêóìàòè³´øíè ìàìëàêàòäàãè äèíäîø áèðîäàðëàðèãà ìàäàä áåðèøãà èìêîí òîïãàíäè.Àììî, øèìîëäàãè ³óäðàòëè ³´øíèíèíã ²àøèãà òåãìàñëèê ó÷óí, àí÷à ýµòè¸òêîð-ëèê áèëàí èø òóòèøãà ò´²ðè êåëàðäè.

Àìåðèêàïàðàñòëèê êàéôèÿòèäà á´ëãàí Ïîêèñòîí ýñà, ́ çèíèíã ìóíîñàáàòè-íè µå÷ ³à÷îí ÿøèðìàñäè. ¢àðá ìàìëàêàòëàðèäàí ìèíãëàá é´ðè³÷èëàðíèíã,êàòòà ìè³äîðäàãè ³óðîë-ÿðî², Äîðè-äàðìîíëàð, îçè³-îâ³àò, òåõíèêà âîñèòà-ëàðèíèíã óçëóêñèç êàðâîíè ìóæîµèäëàðíè ³´ëëàá-³óââàòëàø ó÷óí æ´íàòèëà-¸òãàíè ñèð òóòèëìàñäè. Áó ̧ ðäàì Àìåðèêàäàí, Èñðîèëäàí, Ôðàíöèÿ âà Àíãëè-ÿäàí, Õèòîé âà Ãåðìàíèÿäàí î³èá êåëàðäè. Ïîêèñòîí ìàíñàáäîðëàðèíèíã ï´ëàòñàíäè³ëàðè ¢àðáíèíã èíñîíïàðâàðëèê ̧ ðäàìè ñèôàòèäà êåëãàí ìàµñóëîòëàðíèñîòèøäàí òóøãàí ïóëëàðãà ò´ëäè. Àÿìàñäàí áåðèëà¸òãàí ÿíãè ³óðîëëàð âà øî-µîíà ñàäà³àëàð µèñîáèãà àô²îí ìóæîµèäëàðè ðàµíàìîëàðèíèíã µèñîá-ðà³àìëà-ðèäà ́ í ìèëëèîíëàá äîëëàðëàð ³îëà¸òãàíäè. Ñîâåò Èòòèôî³èíèíã áó µóäóääàôàîëëàøóâè ́ çëàðèíèíã óçî³³à ì´ëæàëëàíãàí ìàíôààòëàðèãà õàëàë áåðèøèíèáèëãàí Õèòîé ðàçâåäêàñè øèìîë òîìîíäà ́ ç µàðàêàòè êó÷àéòèðäè. Âà íèµîÿò,ñîâåò ðàµáàðèÿòèíèíã ³óò³óñè áèëàí Ïîêèñòîí-¥èíäèñòîí ÷åãàðàñèäà óçî³éèëëàðäàí áåðè âàçèÿòíè òàðàíãëàøòèðèá, Ïîêèñòîí µóêóìàòèãà êó÷ëè áîñèì´òêàçèá òóðãàí ¥èíäèñòîí µàì ìîæàðîãà òîðòèëäè. Øó òàðè³à ñèðòäàí êè÷èêáèð µóäóääà þç áåðà¸òãàíäåê ê´ðèíãàí æàíæàëãà Èðî³äàí òîðòèá, Õèòîéãà÷ààðàëàøèá êåòäè, ñàêñîíèí÷è éèëëàðäà ð´é áåðàäèãàí âî³åàëàðíè îëäèíäàíáàøîðàò ³èëãàí Ïðåçèäåíò Êàðòåðíèíã ìèëëèé õàâôñèçëèê á´éè÷à ̧ ðäàì÷èñèÇáèãíåâ Áçåæèíñêèé òàúáèðè áèëàí àéòãàíäà, íîòèí÷ëèê ̧ éè áàðïî ýòèëäè.

Ñîâåò Èòòèôî³èíèíã ́ çèäà µàì ÿíãè äàâð áîøëàíäè. Ìàìëàêàòíèíã ñè¸ñèéëàôçèãà “îøêîðàëèê”, “äåìîêðàòèÿ”, “ïëþðàëèçì” äåãàí àòàìàëàð êèðèá êåë-äè. Àô²îíèñòîíäà ýñà µàìîí óðóø äàâîì ýòàðäè. Ñàêñîí áåøèí÷è-îëòèí÷èéèëëàðãà êåëèá, áó óðóø ñîâåò ³´øèíëàðè ãàðíèçîíëàðãà, õîðèæëèêëàðãà ñîòèë-ãàí ́ ç äàµðèéëàðèãà ³àðøè ïàðòèçàíëàð µàðàêàòè òóñèíè îëäè. Àéðèì âèëîÿò-




ëàðäà µóäóäëàð íîðàñìèé òàðçäà á´ëèá îëèíà áîøëàíäè, éèðèê øàµàð âà øà-µàð÷àëàðíè ðàñìèé µóêóìàò âàêèëàðè âà ñîâåò ³´øèíëàðèíèíã µàðáèé ³èñìëàðèíàçîðàò ³èëñà, ³èøëî³ âà îâóëëàð àô²îí ìóõîëèôàòèíèíã òàñàððóôèäà ³îëèáêåòãàíäè.

Áó ïàéòãà êåëèá ìóõîëèôàò îðàñèäà ìàìëàêàòíè èí³èðîçäàí ÷è³àðèø þçà-ñèäàí ́ ç äàñòóðèãà ýãà á´ëãàí ê´ïëàá êèøèëàðíè àòðîôèãà óþøòèðèøãà ³îäèðá´ëãàí µà³è³èé ðàµíàìîëàð ïàéäî á´ëäè. Àñàíîâ, ãîµèäà, óëàðíèíã àéðèìëàðèáèëàí ó÷ðàøàð ýêàí, ìóæîµèäëàð îðàñèäàí ñàâèÿñè þêñàê, ³àëáèäà ³óäðàòëèìàäàíèé âà ìàúíàâèé ñàëîµèÿò æ´ø óðãàí øàõñëàð åòèøèá ÷è³³àíèíè ïàé³àäè.Êåéèí÷àëèê ó ôèëüìëàð âà êèòîáëàðäà ñîâåò àñêàðëàðè ³àðøè êóðàø îëèááîðãàí àøàääèé ìóòààññèáëàð, äåÿðëè îäàìõ´ðëàð òèìñîëèíè ê´ðèá àæàáëàí-äè. Áóíèíã µàììàñè àñëèäà µà³è³àòäàí éèðî³ ýäè. Ìóæîµèäëàð îðàñèäà òóçàë-ìàñ à³èäàïàðàñòëàð µàì, øóí÷àêè òåíòàêëàð µàì á´ëãàíëèãè ðîñò, óëàð áèëàíáèð ³àòîðäà ÿíà áèð òîèôà – Øàð³íèíã ýíã ì´úòàáàð ìàäðàñàè îëèÿëàðèäàòàµñèë ê´ðãàíëàð µàì, Ôðàíöèÿ, Àíãëèÿ, À£Øäàãè äóí¸íèíã íóôóçëè èëìäàðãîµëàðèäà òàúëèì îëãàí àô²îí àñëçîäà îèëàëàðèíèíã ôàðçàíäëàðè µàì,éèðèê ìóµàíäèñëàð âà èøáèëàðìîíëàð µàì áîð ýäè. Áèðî³, áóíäàé êèøèëàðàô²îí ìóõîëèôàòèíèíã íèµîÿòäà îç ³èñìèíè òàøêèë ýòàðäè. Ìóõîëèôàòíèíãò´³ñîí ôîèçè íîèëîæëèêäàí ³óðîë òóòãàí àëàìçàäà ³àáèëàëàð âàêèëëàðè âàäåµ³îíëàðäàí èáîðàò ýäè. Êåéèí÷àëèê óëàðíèíã ê´ï÷èëèãè ́ ç óéëàðèãà, ́ ç äàëà-ëàðèãà, ´ç ³èøëî³ëàðèãà µå÷ ³à÷îí ³àéòà îëìàéäèëàð. Æàíã ³èëèø âà îäàì´ëäèðèø óëàðíèíã àñîñèé êàñáèãà àéëàíàäè. Àô²îíèñòîíëèê ̧ ëëàíìà æàíã÷èëàðêåéèí÷àëèê Ñîâåò Èòòèôî³èíèíã ñîáè³ ðåñïóáëèêëàðèãà ́ òèá, óðóø âà õóíðåç-ëèêëàðäà ³àòíàøàäèëàð, ã´¸êè øó òàðçäà ´çëàðè ´í éèëëàð äàâîìèäà ÷åêêàíàëàì, èçòèðîá âà íàôðàò ó÷óí ³àñîñ îëàäèëàð. Á´ðîííè ³´ç²àòãàí êèøè, ò´ôîíäàíµàëîê á´ëàäè..

¤í éèëëèê êóðàøíèíã ìåâàñè øó á´ëäèêè, òèí÷ àô²îí äåµ³îíëàðè óñòà-ìîí ̧ ëëàíìà æàíãàðèëàðãà, øàðòíîìà àñîñèäà îäàì ´ëäèðàäèãàí ³îòèëëàðãààéëàíäèëàð. Àììî, óðóø, ôà³àòãèíà, àô²îí äåµ³îíëàðèíèíã òóðìóø òàðçèíèàë²îâ-äàë²îâ ³èëèá òàøëàìàäè, áàëêè áèð óìðãà ìàæðóµ á´ëèá ³îëäèëàð, óðóø-íè áîøèäàí êå÷èðãàíëàð, ãàð÷è, æèñìîíèé æèµàòäàí ñî²ëîì á´ëñà-äà, ìàúíà-âèé æèµàòäàí áóòóíëàé áîø³à îäàìëàðãà àéëàíäèëàð. Çåðî, áèðîâíè ́ ëäèðãàíèíñîí, ́ çèíèíã µàì ³àëá áóòóíëèãèäàí àéðèëàäè, ê´íãëè äàðç êåòàäè. Àñëèäà³îííè ê´ðèá òèòðî³³à òóøìàãàí êèìñà á´ëìàéäè. Àñëèäà òèðèê íèøîíãà ´³óçà òóðèá, ðîµàòëàíèø ìóìêèí ýìàñ. Àãàð øóíäàé ́ çãàðèø ð´é áåðãàí á´ëñà,øàõñíèíã ìàúíàâèé-ðóµèé îëàìè µàëîêàòãà ó÷ðàéäè – ó ýíäè ñîâó³³îí âàõóäáèí ìàõëó³³à, ́ çãàëàð äàðäèãà ëî³àéäëèê áèëàí ³àðàéäèãàí ̧ âóç µàéâîíãààéëàíàäè.

Óðóøíèíã áàð÷à äàµøàòëàðèãà, óíèíã èíñîíèéëèêíè ïîéìîë ³èëóâ÷è òàúñè-ðèãà ³àðøè òóðèø, ìàúíàâèé ñî²ëîìëèêíè ñà³ëàá ³îëèø ó÷óí æóäà êàòòà ðóµèé³óäðàò ³óââàòèãà ýãà á´ëìî³ äàðêîð.

Àñàíîâ ×åðêàñîâíèíã æàñóðëèãè òàâàêêàë÷èëèêêà, ñîâó³³îíëèãè øàô³àòñèç-ëèêêà, áîø³àëàðíèíã ²àì-³àé²óñèãà áåïàðâîëèê ýñà îäàòèãà àéëàíèá áîðà¸òãàí-íè àæàáëàíèá êóçàòàðäè. Àô²îí õàë³ àðìèÿñèíèíã èêêè áàòàëüîíè ìóæîµèäëàðòîìîíèãà ´òìî³÷è ýêàíèíè ýøèòãàí çàµîòè, ×åðêàñîâ èêêèëàíèá ´òèðìàñäàí,á´ëàæàê ³î÷³èíëàðíè áóòêóë ³èðèá òàøëàø ó÷óí ³èðóâ÷è ñàìîë¸ò âà âåðòîë¸ò-ëàðíè ÷à³èðäè.

Ïîëêíèíã îäàìëàðè áèëàí ò´ëà ìàøèíà âà òåõíèêàëàð àíè³ íèøîíãà îëèíãàíáîìáàðäèìîíãà ãèðèôòîð ýòèëäè. Ñàìîë¸òëàðèíèíã ò´ñàòäàí ïàéäî á´ëèá ³îë-ãàíèäàí ýñàíêèðàá âà ³´ð³èá ³îëãàí æàíã÷èëàð ³àðøèëèê ê´ðñàòèø, äè³³àòèíèæàìëàá, ïàíà æîéãà ÿøèðèíèø µà³èäà ́ éëàøãà µàì óëãóðìàäè. ß³èí ìàñîôà-




äàí óçèëãàí ́ ³ëàðãà ó÷èá, áîìáàëàð çàðáèäàí ÿí÷èëèá êåòäè. Áó ïîëêíè ÿêñîí³èëãàíëàð îðàñèäà á´ëàæàê Ñîâåò Èòòèôî³è £àµðàìîíè âà ³óäðàòëè ìàìëà-êàòíèíã á´ëàæàê âèöå-ïðåçèäåíòè ïîëêîâíèê Ðóöêîé µàì áîð ýäè. Àéíè ïàéòäà óµàì, óíèíã ñàôäîøëàðè µàì áó òîïøèðè³íèíã çàìèðèäà ²àéðèòàáèèéëèê ê´ðìà-äè, çåðî, óðóø ³îí âà øàô³àòñèçëèêêà ´ðãàòãàíäè. ¤øà ïàéòäà é´ëãà ÷è³³àíáèð ÿðèì ìèíã êèøèäàí àòèãè ́ òòèç êèøè îìîí ÷è³äè, óëàðíè µàì êåéèí÷àëèêàô²îí õàâôñèçëèê õèçìàòè õîäèìëàðè áèðìà-áèð òóòèá îëäè.

Àñàíîâ, íàôà³àò íîðîçè á´ëãàí, áàëêè, æàçàâàãà ìèíãàíäè. Ðàñìèé àô²îíµóêóìàòèíèíã ìàôêóðàâèé é´ëèíè ³àáóë ³èëìàãàí îäàìëàðíèíã óñòèãà ³èðóâ÷èñàìîë¸òëàðíè é´ëëàø, óíèíã íàçàðèäà µàääàí òàø³àðè øàô³àòñèçëèê ýäè. Ó´øà áàòàëüîíëàð ñàôèäà á´ëãàíëàðíèíã ê´ï÷èëèãè êåëãóñèäà ´çëàðèãà ³àðøèìóæîµèäëàð òàðàôèäàí æàíã ³èëèøèíè µàì òóøóíàðäè. Ëåêèí, óíèíã ôèêðè÷à,óøáó ñàáàá µàì ïîëêíè áîìáàðäèìîí ³èëèøíè î³ëàé îëìàñäè. ¥àëîê á´ëãàíëàðîðàñèäà àðîñàòäà ³îëãàíëàð, é´ëèíè é´³îòãàíëàð, ́ çãàëàðíèíã é´ðè²èãà òóøèá³îëãàíëàð á´ëèøè ìóìêèí ýäè. Óíèíã ôèêðè÷à, ïîëêíè ³óðøàá îëèá, óëàðíèíãíîðàñìèé åòàê÷èëàðè áèëàí ãàïëàøèá ê´ðèø êåðàê ýäè. Êó÷ëè ³óðîëëè µèìîÿãàâà î²èð òåõíèêàãà ýãà á´ëìàãàí ïîëêíè ÿí÷èá òàøëàø µå÷ íàðñà ýìàñäè. Áèðî³,×åðêàñîâ óíèíã ôèêðèãà ³´øèëìàäè. Áó óëàð ´ðòàñèäà êå÷ãàí áèðèí÷è éèðèêò´³íàøóâ ýäè. ×åðêàñîâ ³î÷³èíëàð áèëàí íåãà ìóçîêàðà îëèá áîðèø çàðóðëèãè-íè òóøóíìàñäè. Óëàð àêñèëèí³èëîáèé ìóõîëèôàò áèëàí ³´øèëèø ó÷óí ÷åãàðàñàðè áîðèø áèëàí ́ çëàðèíè èõòè¸ðè òàðçäà ³îíóíäàí òàø³àðè âàçèÿòãà ³´éãàí,äåá µèñîáëàðäè ×åðêàñîâ. Àñàíîâ ýñà áó îäàìëàð òèìñîëèäà âî³åëèêíè µàììàâà³ò µàì ò´²ðè áàµîëàøãà, ´ç àúìîëèíèíã ²îÿâèé ìîµèÿòèíè àíãëàøãà ³óðáèåòìàéäèãàí îìè, ê´ï÷èëèãè ÷àëàñàâîä ñîáè³ äåµ³îí éèãèòëàðíè ê´ðàðäè.

Ëåêèí, ́ øà êåçäà ×åðêàñîâ óíèíã íó³òàè íàçàðèíè ³àáóë ³èëìàäè. Àñàíîâ,ãàð÷è, èòîàòèäàãèëàðäàí ìóñòà³èë ôèêðãà ýãà á´ëèøíè òàëàá ³èëñà-äà, ×åðêà-ñîâíèíã ³àéñàðëèãè èççàò-íàôñèãà ³àòòè³ òåêêàíäè. Áó óíèíã µà¸òèäàãè áèðèí÷èòàñîäèô ýäè. ÃÐÓ ðàçâåäêà÷èëàðè îðàñèäà, øàõñèé è³òèäîðè âà èæîäèé ñàëî-µèÿòè áèëàí ́ çèíè ê´ðñàòãàíëàðè ê´ï á´ëèá, à³ëñèç èæðî÷èëàð âà ³àµðè ³àòòè³¸ëëàíìà ³îòèëëàð äåÿðëè ó÷ðàìàñäè.

Êàòòà ëåéòåíàíò êåéèí µàì ́ çèíèíã äàäèëëèãè, æàñóðëèãè, òîï³èðëèãè, ôè-äîéèëèãè áèëàí óíèíã ýíã ÿõøè çîáèòëàðèäàí áèðè á´ëèá ³îëàâåðäè. Àììî,óíèíã ñèéðàòèäà ñóðàòèãà ¸ò á´ëãàí íèìàëàðíèäèð èë²àãàí Àñàíîâíèíã ×åðêà-ñîâãà íèñáàòàí èëãàðèãè ìåµðè ñ´íãàíäè.

Ñàêñîí ñàêêèçèí÷è éèëíèíã ³èøèäà Àñàíîâíè Ìîñêâàãà ÷à³èðèá îëèøäè.¤í îéäàí ñ´íã ³àéòèá êåëãàíèäà, ×åðêàñîâíè ÃÐÓ çîáèòëàðè ñàôèäà ê´ðìàäè.Óíè ³àéòà òàé¸ðãàðëèêäàí ́ òèø ó÷óí Êèåâãà æ´íàòèøãàí ýêàí.

Êåéèí÷àëèê Àñàíîâ ðåñòîðàíäà ð´é áåðãàí æàíæàë òóôàéëè ×åðêàñîâíèíãÃÐÓ çîáèòðëàðè òàðêèáèäàí ÷è³àðèëãàíèíè âà µàðáèé õèçìàòíè óìóìàí òàðêýòãàíèíè áèëäè. Îðäàí àí÷à éèëëàð ´òãà÷, òàñîäèôàí ́ øà ìîæàðîíèíã òàôñè-ëîòèíè µàì ýøèòäè.

Ñàêñîí ò´³³èçèí÷è éèëèíèíã ìàé îéèäà áóòóí ìàìëàêàò àµëè Ìîñêâàäà ́ òà-¸òãàí ÑÑÑÐ õàë³ äåïóòàòëàðè ñúåçäè ìàæëèñëàðèíè êóçàòèá, íîòè³ëàðíèíã÷è³èøëàðèíè µàÿæîí áèëàí ìóµîêàìà ³èëàðäè. Áó ÷èíàêàì îøêîðàëèêêà ýðè-øèø é´ëèäàãè áèðèí÷è òàæðèáà á´ëãàíè áîèñ, ê´ïëàð áó ²àéðèîäàòèé òîìîøà-íèíã áèðîð òàôñèëîòèíè ê´çäàí ³î÷èðìàñëèê ó÷óí, ìîâèé ýêðàí ³îøèäàí êóíá´éè æèëìàñäè. Ìàæëèñëàðäàí áèðèäà àêàäåìèê Ñàõàðîâ Àô²îíèñòîíãà ³´øèíêèðèòèëèøè ôîæèàëè õàòî á´ëãàíèíè àéòèá ³îëäè. Áó ôèêðíè ³àáóë ³èëñà á´ëàðäè,àììî, äîâäèðàá, ôèêðèíè ò´²ðè èôîäàëàé îëìàãàí àêàäåìèê Àô²îíèñòîíäà ìàì-ëàêàò ñè¸ñèé ðàµáàðèÿòèíèíã àçìó ³àðîðèíè áàæàðãàí Ñîâåò Àðìèÿñè øàúíèãàµà³îðàòîìóç èáîðàëàðíè ³´ëëàãàíäà, çàëäà øîâ³èí ³´ïäè. Æàíæàë áîøëàíäè.




Ñàõàðîâíèíã ñ´çèäàí ³àòòè³ µà³îðàòëàíãàí áèð íå÷à íîòè³ëàð óíèíã ôèêðèíèðàä ýòèá, Ñîâåò Àðìèÿñèíèíã àñêàð âà çîáèòëàðè ³àµðàìîíîíà æàíã ³èëãàíèíèèñáîòëàøãà òóøäèëàð. Ñàõàðîâ ÿíà ñ´ç ñ´ðàá, µå÷ ³à÷îí àðìèÿ âàêèëëàðè âàæàíã÷èëàðèíè µà³îðàò ³èëèøíè ́ éëàìàãàíèíè àéòìî³÷è á´ëãàíäè, î²èç î÷èøãàµàì ³´éìàäèëàð. Çàëäàãèëàð óíèíã áèðîð ãàïèíè ýøèòèøíè µàì µîµëàìàäè.

Øó êóíè êå÷³óðóí ×åðêàñîâ ́ ðòî³ëàðè áèëàí ðåñòîðàíäà îâ³àòëàíèá ́ òèðè-øàðäè. Õóñóñèé êàïèòàëèçìíèíã èëê ê´ðèíèøè á´ëãàí êîîïåðàòèâëàðíèíã èëêìåâàëàðè ́ ëàðî³, ìàìëàêàòäà áîé âà ́ òà áîé êèøèëàð ïàéäî á´ëà áîøëàãàíäè.£´øíè ñòîëãà ´òèðãàí, ´çëàðèíè µà¸òíèíã õ´æàéèíëàðè, äåá µèñ ýòãàí, “´òàáîéëàð”íèíã èêêèí÷è òîèôàñèãà ìàíñóá êèðóâ÷è êèøèëàð, êàéôëàðè îøèá, áèðèµàðáèé ëèáîñäà á´ëãàí èêêè æàíãîâîð çîáèòíè ìàñõàðà ³èëà áîøëàéäè. Ò´²ðè,ôó³àðî êèéèìèäàãè ×åðêàñîâãà èíäàøìàãàí. Óíè é´³ëàá êåëãàí çîáèò ä´ñòè –àô²îíäà áèð ³´ëèíè é´³îòãàí ñîáè³ äåñàíò÷è ýñà ìàñò-àëàñò áåø éèãèòíèíãµàðáèé ́ òìèøè óñòèäàí êóëèøëàðèíè æèìãèíà òóðèá ýøèòàäè. Êåéèí ýñà ́ ðíè-äàí òóðàäè...

×åðêàñîâ àðàëàøìàé òóðîëìàñäè. ¤øà çîáèò áèëàí ́ çëàðèíè ðàíæèòãàí áåøêèøèíè øóíà³à êàëòàêëàøàäèêè, ó÷òàñè êàñàëõîíàãà òóøèá ³îëàäè. Íàòèæàäà×åðêàñîâ ÃÐÓ çîáèòëàðè øàõñèé òàðêèáèäàí ó÷èá êåòàäè. Âî³åàíèíã òàôñèëî-òèíè àíè³ëàø âà êàòòà ëåéòíàíòíèíã õàòòè-µàðêàòèíèíã àñë ñàáàáëàðèíè ñó-ðèøòèðèøíè µå÷ êèì µîµëàìàéäè. Êåéèí÷àëèê Àñàíîâãà àéòèøëàðè÷à, áèð ³´ëëèçîáèò – ñîáè³ äåñàíò÷è âà ñíàéïåð áîðà-áîðà ìàìëàêàòäàãè ýíã òàíè³ëè æàë-ëîäãà àéëàíãàí âà àáãîð ³èëèíãàí µà¸òè ó÷óí øó òàðçäà ´÷ îëãàí. ×åðêàñîâ³àìî³ æàçîñèäàí áèð àìàëëàá ³óòóëèá ³îëãà÷, ÿðèì éèë èøñèç þðèá, £îçîíãà³àéòàäè âà àëëà³àíäàé õóñóñèé øèðêàòãà èøãà æîéëàøàäè.

Øó îðàäà ìàìëàêàòíè “äåìîêðàòèçàöèÿëàø”íèíã µàë ³èëóâ÷è áîñ³è÷è áîø-ëàíàäè âà æèíîÿò÷èëèê ìèñëè ê´ðèëìàãàí äàðàæàäà àâæ îëàäè. Áåïî¸í µóäóäá´éëàá µèñîáãà îëèíìàãàí ìèíãëàá ³óðîëëàð ³´ëìà-³´ë ´òèá þðàð, ìàµàëëèéàµîëèíè ³´ð³óâãà ñîëàäèãàí æèíîÿò÷è ò´äàëàð ê´ïàéèá áîðàð, ìîëèÿâèé ñîµàäàòîâëàìà÷èëèê àâæèãà ìèíèá, áóíèíã óääàñèäàí ÷è³³àíëàð ìèëëèîíåðëàðãà àé-ëàíàðäè. Íèµîÿò, ìàìëàêàò âàéðîí á´ëãà÷, æèíîÿò÷èëèê ò´ôîíè µàììà òà-ðàôãà ̧ éèëäè. Ãðóçèÿ âà Îñåòèÿ, Ãðóçèÿ âà Àáõàçèÿ, Ìîëäàâèÿ âà Ïðèäíåñò-ðîâüÿ ´ðòàñèäà ³óðîëëè ò´³íàøóâëàð áîøëàíäè. Îçàðáîéæîí âà Àðìàíèñòîíáèð-áèðèãà ³àðøè òàíêëàð, ñàìîë¸òëàð âà àðòèëëåðèÿíè èøãà ñîëèá, êåíã ê´ëàìëèóðóøãà êèðèøäè. Òîæèêèñòîíäàãè ôîæèàëè ôó³àðîëàð ò´³íàøóâëàðèäà þç ìèíãäàíê´ï êèøè ³óðáîí áåðèëäè. Ðîññèÿíèíã ´çèäà Øèìîëèé Êàâêàç µóäóäè àëàíãàè÷èäà ³îëäè, Îñåòèÿ âà Èíãóøåòèÿ îðàñèäàãè çèääèÿò êó÷àéèá áîðàð, Ðîññèÿ³îíóíëàðèíè òàí îëìà¸òãàí âà òîáîðà æèíîèé ò´äàëàð ìàñêàíèãà àéëàíà¸òãàí×å÷åí Ðåñïóáëèêàñèäà òåððîð÷èëàð áèð íå÷à îé äàâîìèäà à¸ëëàð âà áîëàëàð´òèðãàí àâòîáóñëàðíè ãàðîâãà îëèá, ´ç êó÷ëàðèíè íàìîéèø ýòäèëàð. Ìîñêâà-íèíã ´çèäà, Ñàíêè-Ïåòåðáóðãäà âà áîø³à éèðèê øàµàðëàðäà áóþðòìà àñîñèäàîäàì ́ ëäèðèø îäàòèé µîëãà àéëàíäè. Óþøãàí æèíîÿò÷èëàð ò´äàëàðè ́ ðòàñèäà-ãè ³óðîëëè ò´³íàøóâëàð µå÷ êèìíè àæàáëàíòèðìàé ³´éäè, îäàìëàð ³îðîí²èòóøèøè áèëàí ê´÷àãà ÷è³èøäàí ÷´÷èá ³îëäèëàð. Áó ïàéòäà £îçîíäà ´çèãà õîñâàçèÿò âóæóäãà êåëäè – áîëàëàð ´ðòàñèäàãè æèíîÿò÷èëèê øó äàðàæàäà àâæîëäèêè, îììàâèé æèíîÿò÷èëèêäàí áèð íå÷à áàðàâàð îøèá òóøäè. ¥à³è³èé áîñ-³èí÷è ò´äàëàðãà á´ëèíãàí, ê´ïèí÷à àøàääèé æèíîÿò÷èëàð, ìàëàêàëè òàëîí÷è-ëàð âà “³îíóíäàãè ́ ²ðèëàð” áîø÷èëèê ³èëà¸òãàí ́ ñìèðëàð áóòóí øàµàðíè äàµ-øàòãà ñîëàðäè.

Áó µîëàò áèëàí êóðàø êóòèëãàí íàòèæàíè áåðìàñäè. Øàµàðãà è÷êè èøëàðèäîðàëàðèíèíã ³´øèì÷à êó÷ëàðè òàøëàíäè, ðåæàëè âà ðåæàñèç òèíòóâëàð,“óøëà-óøëà”ëàð, ê´ðãàçìàëè ñóä æàðà¸íëàðè ´òêàçèëäè, àììî áó òàäáèðëàð




ñàìàðà áåðìàñ, æèíîÿò÷èëèê àâæ îëãàíäè. Áó ïàéòãà êåëèá êàñáèé æèµàòäàíïóõòà òàé¸ðëàíãàí âà ³´ëèäàí æóäà ê´ï íàðñàëàð êåëàäèãàí µàðáèé ðàçâåêà-íèíã êàòòà ëåéòåíàíòè øàµàðäàãè ç´ðàâîíëèê áèëàí ³´ð³èòèø âà òîâëàìà÷è-ëèê áèëàí øó²óëëàíàäèãàí ýíã ýï÷èë µàìäà øàô³àòñèç ò´äàëàðäàí áèðèíèíãðàµíàìîñèãà àéëàíàäè.

Ó òåç îðàäà áîéèá êåòàäè – “ìåðñåäåñ” ìàøèíàñè, ñîµèáæàìîë æàçìàí,øàµàð ìàðêàçèäà áåø õîíàëè óé, øàµàð òàø³àðèñèäà äàëà µîâëèãà ýãà á´ëàäè.Àììî, óíèíã íèãîµèäà... ãîµî íèìàäèð ýñèãà òóøãàíäåê, áåàäàä ²óññà, ýòíèæóíæèêòèðàäèãàí àëàìçàäàëèê ÷à³íàá êåòàð, áóíè ê´ðãàíëàð é´ëèäà óíãà èê-êèí÷è áîð äó÷ êåëìàñëèêêà µàðàêàò ³èëèá, ³î÷èá ³îëàðäè.

×åðêàñîâ ìàéãà ðóæó ³´éäè. Ó æóäà ê´ï ìè³äîðäà è÷à îëàð, î²èð ìàñòá´ëàð, áó ÷î²äà ñïèðòëè è÷èìëèê äàðäèíè åíãèëëàøòèðèø ´ðíèãà, îçìè-ê´ïìèäóðóñò µàð ³àíäàé îäàìíè µàì µå÷ ³àíà³à æèíîÿòäàí òîéìàéäèãàí ¸âóç ìàõ-ëó³³à àéëàíòèðàðäè.

Ìàúëóìêè, µàð ³àíäàé ìàñòëèê òóðëè ê´íãèëñèç î³èáàòëàðãà äó÷îð ³èëàäè.Óíèíã áèðèí÷è áîñ³è÷è “õóø÷à³÷à³ëèê” áàõø ýòàäè, µàääàí òàø³àðè ê´ï

è÷ãàí êèøèãà àòðîôèäàãè âî³åàëàð êóëãèëè òóþëàäè, óíè µàììà íàðñà õóðñàíä³èëàäè, ´òêèí÷ëàðíèíã æè²èãà òåãèøãà âà èëîæè áîðè÷à ´çèíèíã ê´íãëèíè¸çèøãà µàðàêàò ³èëàäè.

Èêêèí÷è µîëàòäà – àëêîãîëíèíã êàòòà ìè³äîðè ìèÿãà óðèá, àñàáíè èøäàí÷è³àðàäè, à³ëíè ïàðîêàíäà ³èëàäè, èíñîí îäàòèé µà¸ò ôàîëèÿòèäàí ÷åêèíèá,î²èð, µàòòî, ´ëèì óé³óñèãà êåòàäè. Áó ïàéòäà ñïèðòëè è÷èìëèê áîøèãà áîë²àáèëàí óðãàíäåê òàúñèð ³èëàäè.

Íèµîÿò, ó÷èí÷è µîëàò µàììàñèäàí äàµøàòëè á´ëèá, èíñîí ́ ç à³ë-èäðîêèíèèðîäà ³èëîëìàéäèãàí âàµøèé µàéâîíãà àéëàíàäè. ¤øà ÷î²äà àðìîí, àëàìçàäà-ëèê, òóðìóøäàí íîðîçèëèê, äèëäàãè î²ðè³ àäàäñèç ³àáóë ³èëèíãàí è÷èìëèê òàú-ñèðèäà áèð íå÷à áàðîáàð êó÷àéèá, èíñîí ðóµèÿòèãà òàúñèð ³èëàäè, óíè ́ ç àëàìóàíäóµëàðèäàí ³óòóðãàí âàµøèé µàéâîíãà àéëàíòèðàäè.

×åðêàñîâ, îäàòäà, ê´ïðî³ ó÷èí÷è µîëàòãà òóøàð, áóíäàé ïàéòäà óíèíã ÿ³èí¸ðäàì÷èëàðè µàì, ñîµèáæàìîë æàçìàíè µàì îëäèãà áîðèøäàí ³´ð³àðäè. Ìàñ-òëèêíèíã ³àµðè áèëàí ó é´ëèäà äó÷ êåëãàí µàð ³àíäàé îäàìíè ́ ëäèðèá ³´éèøèìóìêèíëèãèíè µàììà ÿõøè áèëàðäè.

Áèð êóíè êå÷³óðóí øóíäàé á´ëàäè µàì. ̈ ðäàì÷èëàðè éèðèê ì´éíà ä´êîíèäàíòîðòèá îëèíãàí êàòòà ìè³äîðäàãè ïóëíè îëèá êåëèá, “òóøóì”íè þâìî³÷è á´ëè-øàäè âà òî òîíããà÷à è÷èøàäè. Êåéèí îäàòäàãèäåê, é´³ æîéäàí ÷è³³àí ìóðîñà-ñèç, æàçàâàëè áàµñ àâæ îëàäè. £àµðãà ìèíãàí ×åðêàñîâ èêêèòà ÿ³èí éèãèòèíè´ëäèðèáãèíà ³îëìàé, áóðäàëàá òàøëàéäè. Ò´²ðè, áó æèíîÿò î÷èëìàé ³îëàäè.Ýðòàëàá éèãèòëàðíèíã ìóðäàñèíè ×åðêàñîâíèíã “þãóðäàê”ëàðè îëèá êåòèá, á´ëèá´òãàí âî³àíèíã èçèíè ̧ ïèøãà óëãóðàäè. Áèðî³, áó µà³äàãè ìèø-ìèøëàð øàµàðãàòàð³àá êåòàäè.

Îðàäàí èêêè îé ´òãà÷ ×åðêàñîâ æàçìàíè áèëàí îâ³àòëàíàäèãàí ðåñòîðàí-ëàðäàí áèðèäà ́ ëäèðèëàäè. ¨ëëàíãàí æàëëîä, ³àðøèëèê ê´ðñàòèøãà çàððà÷àèìêîí ³îëäèðìàé, ÷àêêàñèãà ́ ³ óçàäè. £îçîíäàãè ê´ïëàá êàëëàêåñàðëàð, µàòòî´ç ò´äàñè àúçîëàðè µàì óíè ãàïãà êèðìàéäèãàí êèìñà µèñîáëàðäè. Ôà³àò, ³àá-ðèñòîíäà ò´ñàòäàí êàòòà ëåéòåíàíò ×åðêàñîâíèíã ñîáè³ µàðáèé ðàçâåäêà çîáèòèýêàíèíè, “£èçèë þëäóç” îðäåíè âà àô²îí óðóøèäàãè æàñîðàòè ó÷óí ìåäàë áèëàòà³äèðëàíãàíèíè ýñëàá ³îëèøàäè.

×åðêàñîâíèíã äàôí ìàðîñèìèãà, íà ôà³àò, £îçîíäàí, áàëêè ³´øíè øàµàð-ëàðäàí õàì ê´ïëàá “ì´úòàáàð æèíîÿò÷èëàð” êåëàäè, µàòòî Ìîñêâàäàí µàì“ìåµìîíëàð” òàøðèô áóþðèøàäè. Óíè íîòàéèí òóðìóøè, îìàäñèç øàõñèé µà¸òèóñòèäàí êóëãàíäåê îëèé òàáà³àãà ÿðàøàäèãàí óëó²âîð òàíòàíà áèëàí ê´ìèøàäè.




¥àòòî, ¸ñòè³÷àëàðãà ³àäàëãàí æàíãîâîð íèøîíëàðèíè µàì ê´òàðèá ´òèøàäè.Ñ´íããè é´ëãà óçàòãàíëàð îðàñèäà ×åðêàñîâíèíã æàíãîâîð ä´ñòëàðè, Àô²îíäàãèñàôäîøëàðèäàí áèðîðòàñè é´³ ýäè. Æàíãîâîð ä´ñòëèê àíúàíàëàðèãà õè¸íàò³èëãàí áó êèìñà, ´çèíèêèëàðãà áåãîíà, áåãîíàëàð ó÷óí ³àäðäîíãà àéëàíãàíäè.Øó òàðçäà óíè £îçîíäàãè àñëçîäàëàð ³àáðèñòîíèãà – ñîáè³ ïàðòèÿ àðáîáëàðèâà µîçèðãè òóçóìíèíã àòî³ëè íàìî¸íäàëàðè ̧ íèãà ê´ìèøäè.

Æàçìàíè ýñà áóòóí ìóëêèíè òåçãèíà ïóëëàá, øàµàðäàí ²îéèá á´ëäè. Àéðèì-ëàð óíè ïîéòàõòãà êåòãàí, äåéèøäè. Àììî, ìàðµóìíèíã ìåðîñèãà äàúâîãàð çîòµàì ÷è³ìàäè. Ó åòèìõîíàäà ´ñãàí, ³àðèíäîøëàðè µàì, ÿ³èíëàðè µàì é´³ ýäè.Áàëêè, áîëàëàð óéèäàãè ê´÷à æàíãëàðèäà ÷èíè³³àíè ó÷óí øó äàðàæàäà äàäèëâà æàñóð á´ëãàíäèð, ́ çè æîíèíè àÿø íåëèãèíè áèëìàãàíäèð.

Àñàíîâ óíèíã ́ ëèìè µà³èäàãè õàáàðíè òàñîäèôàí ýøèòäè. ×åðêàñîâíèíã äàôíìàðîñèìèäà ´çèíèíã êèìëèãèíè µå÷ êèì áèëìàñëèãèíè èñòàãàí ÿíà áèð ñîáè³çîáèò µàì ³àòíàøàäè. Ó ìàøµóð æàëëîä á´ëñà-äà, áèðî³ óëôàòèíè óíóòìàãàí-äè. Áó ´øà – ×åðêàñîâ áèëàí Êèåâ ðåñòîðàíèäà áèðãà æàíæàë ê´òàðãàí óðóøôàõðèéñè ýäè. Ó ×åðêàñîâíèíã ñ´íããè ́ òèí÷è – ́ ëèìè µà³èäà ãåíåðàë Àñàíîâãàõàáàð áåðèø õóñóñèäàãè èëòèìîñèäàí áîõàáàð ýäè.

Îòà-îíàñèç ´ñãàí ×åðêàñîâ áèð óìð Àô²îíèñòîíäà ãóðóµëàðèãà áîø÷èëèê³èëãàí ³àòòè³³´ë òîæèê çîáèòèãà ìóµàááàò âà µóðìàòèíè àñðàá êåëãàí, ó ´çè-íèíã áåâà³ò ´ëèìèíè îëäèäàí ñåçãàíäåê, àµ¸í- àµ¸íäà þç áåðàäèãàí ó÷ðàøóâ-ëàðäàí áèðèäà îøíàñèäàí øó µà³äà èëòèìîñ ³èëãàíäè. Ó ̧ ðó² îëàìäà µå÷ êèìèé´³ëèãè òóôàéëè, àãàð Àñàíîâäåê èíñîí ìåíè ýñëàñà, ³îðà åð ³àúðèäà ̧ òèøèìîñîí êå÷àäè, äåãàí µà³³îíèé ³àðîðãà êåëãàí, ä´ñòèãà µàì µàì øóíäàé äåãàíäè.

Ä´ñòè áó ´òèí÷íè àäî ýòèá, ãåíåðàëíè òîïäè âà µàììàñèíè àéòèá áåðäè.Óëàð Ñëàâèê ×åðêàñîâíèíã îìàäñèç µà¸òè, óíè êåëãóñè àçîá-ó³óáàòëàðäàí õà-ëîñ ³èëãàí ñàîäàòëè ́ ëèì, “³îçîíëèê åòèìíèíã” ÷åêèãà òóøãàí áåàäàä ²óðáàò-ëàð ó÷óí æèìãèíà è÷èøäè.

IX

Áàð÷à ³îèäàëàðãà õèëîô ðàâèøäà, Àñàíîâ âà Ñåìåíîâ ³´íàë²àäà íàâáàò÷è³îëäèðìàñäàí, àñáîá-àíæîìëàðíèíã áèð ³èñìèíè ÿøèðèá, áèð ³èìèíè ê´ìèááîø³à çîáèòëàðíèíã èçèäàí êåòèøäè. Ñàëò þðèø åíãèë ê´÷ãàíèäàí, òåçäàóëàð é´ëíèíã µàð áèð á´ëàãèäà ó ¸³-áó ¸³³à áèð íå÷à áîð ³èñ³à-³èñ³à þðèø³èëãàíëàðèãà ³àðàìàñäàí, é´ëíèíã àí÷à ³èñìèíè áîñèá ³´éãàí Ðàµèìîâíèíããóðóµèãà åòèá îëèøäè. Ðàµèìîâ, Åëàãèí âà Áîðçóíîâ ìàéîð Ìàøêîâíèíã ́ ëèìèµà³èäàãè õàáàðäàí ³àé²óãà ÷´ìäèëàð. Àéíè³ñà, µàëîê á´ëãàí çîáèòëàð áèëàíÿ³èíäàí ä´ñòëàøèøãà óëãóðãàí Áîðçóíîâíèíã àëàìè çè¸äà ýäè. Ýðòàñè êóíèêå÷³óðóí óëàð ³´íàë²àëàðèãà ³àéòèá êåëèøäè. ¤çëàðè é´³ ïàéòäà áó åðäà,ôà³àò, ³óøëàðãèíà ìåµìîí á´ëãàíèíè, óëàðíèíã ³îëäèðãàí èçëàðèäàí äàðµîëïàé³àøäè. Áó åðäà òàñîäèôèé ìåµìîíëàð âà ÿêêà-¸ë²èç é´ë÷èëàð êàì ó÷ðàð –áèð êèøè àñëî êóí ê´ðîëìàñäè.

Àììî, Ïàäåðèíà âà ×îí Äèíäàí áèðîð äàðàê é´³ ýäè. Àñàíîâíèíã òàõìèíè-ãà ê´ðà, Çåáàêêà êåòãàí èêêè çîáèò àëëà³à÷îí ³àéòèøè êåðàê á´ëñà-äà, µàìîíê´ðèíèøìàñäè. Ò´²ðè, óëàð ëàãåðäàí ÷è³³àíäàí ñ´íã èêêè êóí ´òãàíäàí ñ´íã,ýðòàñèãà òîíãäà îõèðãè ìóääàò á´ëàäè, äåá êåëèøèá îëèøãàíäè.

Îïåðàöèÿ ðåæàñèãà ê´ðà, îëèíãàí ìàúëóìîòëàð áèëàí àëî³à÷è áåðãàí õàáàð-ëàð òà³³îñëàíãà÷, óëàð Íóðóëëàíèíã ò´äàñè æîéëàøãàí òîìîíãà é´ë îëèøëàðè,Èøêàøèì µóäóäèäàãè âàçèÿòíè ´ðãàíèá, ïîëêîâíèê Êðå÷åòîâíè îçîä ³èëèøãàóðèíèøëàðè êåðàê ýäè.

Àéíè ïàéòäà µàìêîðëèêäàãè µàðàêàò ðåæàñèãà ê´ðà, Àñàíîâ ãóðóµèíèíã ôà-




îëëèê ê´ðñàòèá, µàðáèé ðàçâåäêà÷è æàíãîâîð øàðîèòäà èøãà ñîëàäèãàí õóô¸íàâà àíúíàâèé óñóëëàðíè èøãà ñîëèøè ìóìêèíëèãè µàì íàçàðäà òóòèëãàíäè.

Ôà³àò Àñàíîâãèíà ́ çëàðèíèíã áàð÷à õàòòè-µàðàêàòè, øóí÷àêè, ³óðîëëè íà-ìîéèøäàí áîø³à íàðñà ýìàñëèãèíè áèëàðäè. Ôà³àò óíèíã áèðèí÷è ́ ðèíáîñàðèáîøëè³ µàëîê á´ëãàí òà³äèðäà î÷èëèøè ëîçèì á´ëãàí êè÷èê õàò æèëäèãà ýãàýäè. Õàò øóíà³à âàçèÿò òó²èëñà, ³àíà³à µàðàêàò ³èëèø êåðàêëèãè õóñóñèäàé´ðè³íîìàäàí èáîðàò á´ëèá, àãàð áèðîð õàòàð òó²èëñà äàðµîë é´³ ³èëèíèøèëîçèì ýäè. Ñàôàð ïàéòèäà èêêàëà çîáèò µàì ́ øà õàò æèëäèíè ýñãà îëìàñëèê-êà óðèíàðäè. Ò´²ðè, êåéèí÷àëèê Ðàµèìîâíèíã ´øà íîìàäà áèòòàãèíà èáîðà –“¥àììàñèíè òàøëàá, ³àíäàé ³èëèá á´ëñà-äà, ÷åãàðàíè ¸ðèá ´òèíãëàð”, äåá¸çèëãàíèíè áèëèá àæàáëàíãàíäè. Îïåðàöèÿíèíã ìàõôèéëèãè øó äàðàæàäà ýäè-êè, ìîµèÿòè, µàòòî µàðáèé ðàçâåäêà ïîäïîëêîâíèãèäàí µàì ñèð òóòèëèá, ³´ëèãàñ´ð²è÷ëàíãàí õàòæèëä áåðèëãàíäè, õîëîñ. Àñàíîâãèíà áàð÷à òàôñèëîòäàí áîõà-áàð, óãèíà ìóñòà³èë ³àðîð ³èëèøãà µà³ëè ýäè.

Çåáàêêà êåòãàí çîáèòëàð ³àéòèøèíè êóòèá òî³àòè òî³ á´ëãàí Àñàíîâ ýðòàñè-ãà ýðòàëàá Ðàµèìîâ âà Ñåìåíîâãà òàé¸ðãàðëèê ê´ðèøíè áóþðäè. Ñåìåíîâ òèëáèëìàãàíëèêäàí, õóääè áóòóí óìðèíè Ðåãèñòîí ÷´ëëàðèäà ´òêàçãàí ìàµàëëèéïóøòóíëàðãà ´õøàá êåòàäèãàí, àúëî äàðàæàäà òàé¸ðãàðèêêà ýãà á´ëãàí Ðàµè-ìîâíèíã ãóíã µàìðîµè ðîëèíè ́ éíàøè êåðàê ýäè. ̈ ³óò ìèëëàòèãà ìàíñóá Ñåìå-íîâ àñëèäà ê´ðèíèøèäàí ìàìëàêàòíèíã ²àðáèé µóäóäëàðèäà ÿøàéäèãàí ³èð²èçâà òóðêìàíëàðäàí ê´ï ôàð³ ³èëìàñäè.

Àñàíîâ áèðèí÷è æóôòëèêíèíã îð³àñèäàí èêêèí÷è æóôòëèêíè æ´íàòèø ³àíà³àõàòàðëè ýêàíèíè áèëàð, ëåêèí áîø³à ÷îðàñè ³îëìàãàíäè. Èêêè îôèöåðäàíàéðèëãàí ãóðóµ, ³´éèëãàí âàçèôàíè áåø êèøè áèëàí áàæàðà îëìàñ, Ïàäåðèíáèëàí ×îí Äèííèíã ³àéòèøèíè êóòèøãà ìàæáóð ýäè. Êóòèøãà ýñà ôóðñàò ³îë-ìàãàíäè. Õàòàðíèíã ìîµèÿòè øóíäà ýäèêè, êè÷èê øàµàð÷àãà áèðèí÷è æóôòëèê-íèíã îð³àñèäàí èêêèí÷è æóôòëèêíèíã êèðèá áîðèøè¸³ øóáµà óé²îòàðäè. Ëåêèí,µîçèðãè µîëàòäà áó òàâàêêàë÷èëèêíèíã ́ çèíè î³ëàéäèãàí òîìîíè øóíäà ýäèêè,óëàð ê´ï÷èëèêíèíã ýúòèáîðèíè èëîæè áîðè÷à ê´ïðî³ òîðòèøè ëîçèì á´ëèá,àñëèäà âàçèôàíèíã àñîñèé ìàçìóíè µàì øóíäà ýäè.

Ìàµàëëèé óðô-îäàòíè ÿõøè áèëàäèãàí Ðàµèìîâ ³´é ñ´ÿäèãàí êàòòà ïè÷î³-íè îëèá îëäè. Çàðóðàò òó²èëãàíäà, ó ñîâó³ ³óðîë ́ ðíèíè µàì áîñàðäè. Ñåìåíîâ-íèíã ÷îïîíè òàãèäà ò´ïïîí÷à ÿøèðèëãàíäè. Ðàµèìîâíèíã ́ çè ò´ïïîí÷àñèíè áåëè-ãà òà³èá îëäè. £îïñèìîí êàìçóëè óñòèäàí áî²ëàíãàí êåíã áåëáî²è óíè ñàë ñåìè-çðî³ ê´ðñàòñà-äà, áèð íå÷à ò´ïïîí÷àíè áåìàëîë ÿøèðèá òóðàðäè.

Èêêèí÷è æóôòëèêíè æ´íàòàðêàí, Àñàíîâ áó ñ´íããè èìêîíèÿòëàðè ýêàíèíèòóøóíàðäè. Óøáó êè÷èê âîµà ñàðè ýëòàäèãàí é´ëëàðè ´òà ìóðàêêàá, Íóðóëëà-íèíã ³´íàë²àñèãà áîðàäèãàí é´ëëàðè µàääàí òàø³àðè ìàøà³³àòëè á´ëèá ÷è³äè.

Èêêèí÷è æóôòëèê é´ëãà îòëàíàð ýêàí, Àñàíîâ áåçîâòàëèêäàí ́ çèíè ³´éãàíèæîé òîïìàñäè. Ó îäàìëàðèíèíã æîíèíè õàòàðãà ³´éèøíè, óëàðíè é´³îòèøíè¸³òèðìàñ, ýíã î²èð âàçèÿòäà µàì çîáèòëàðèíèíã µà¸òèíè òàµäèä îñòèãà ³´éìàñ-äè. Áó åðäà á´ëñà, áèðèí÷è æóôòëèêäà à¸ë êèøèíè æ´íàòèøãà ìàæáóð á´ëäè.Øóíèíã ó÷óí µàì îäàòäàãèäàí ³àòòè³ðî³ õàâîòèðãà òóøà¸òãàíäè. Óðóø – èô-ëîñ íàðñà âà ²èðò ýðêàêëàð èøè. Æàíãäà à¸ëëëàðãà ìóòëà³î ́ ðèí é´³. Ìàíà øóôèêðíèíã ́ çèäàíî³ þðàãè áàòòàð ²àøëàíàðäè. Îääèé ìóæîµèäëàð ́ ðòàñèäà øà-ô³àòëè, ìà²ëóáãà ìóðóââàò ê´ðñàòàäèãàí, àñèðëàðãà íèñáàòàí ðàµìäèëëèê áè-ëàí ìóíîñàáàòäà á´ëàäèãàíëàðè ó÷ðàá òóðàðäè. Áîñ³èí÷èëàð ýñà áóíà³à òóé²ó-ëàðäàí àëëà³à÷îí ìàµðóì á´ëãàíäè. Òîæèêèñòîíäàí ³óâèëãàíäàí ñ´íã ³àµð-²àçàáãàò´ëãàí âà ñàðñîí-ñàðãàðäîíëèêäà ÿøà¸òãàí Àáó³îäèð ò´äàñèäàãè ìóòàññèáëàð-íèíã ³îèäàñèäà àñèðëàðíè òèðèê ³îëäèðèø é´³ á´ëèá, óçî³ âà³ò ³èéíàá, òàµ³-èðëàãàíäàí ñ´íã, áîøèíè êåñèøàðäè.





Ðàµèìîâ âà Ñåìåíîâ áèðèí÷è æóôòëèêíèíã ³àéòèøèãà óìèä áî²ëàá, îçðî³ëàãåðäà òóòèëèá ³îëèøäè, óëàð Çåáàêêà êåëãàíäà òî²ëàðíèíã ³´ë åòìàñ ÷´³³è-ëàðèíè âà òî²ëèêëàðíèíã óéëàðèíè ̧ ðèòãàí ³ó¸ø àí÷à áàëàíä ê´òàðèëèá ³îëãàí-äè. Øàµàðäà îñîéèøòàëèê µóêì ñóðàðäè. Óëàð óçî³ é´ë áîñèá êåëãàí é´ë÷èëàðòàîìèëèãà ê´ðà, äàðµîë ìàµàëëèé ÷îéõîíàãà é´ë îëèøäè.

×îéõîíàäà èêêè-ó÷òà ³àðèÿäàí áîø³à µå÷ êèì é´³ ýäè. £èçèë ñî³îëëè, ìàë-ëà ÷îéõîíà÷è ÷îé êåëòèðäè-äà, äàðµîë ²îéèá á´ëäè. Áó åðãà êèðãàí êèøè µîµëà-ãàí ïóë áèðëèãèäà µà³ ò´ëàðäè. Õèòîé þàíè, Àìåðèêà äîëëàðè, Ðîññèÿ, µàòòî,òîæèê ðóáëè, Ïîêèñòîííèíã ðóïèÿñè, Ýðîííèíã òóìàíè µàì ́ òàâåðàðäè. Àììî,³àäðñèçëàíèá, µå÷ åðäà ³àáóë ³èëèíìàéäèãàí ìàµàëëèé àô²îíèéãà µå÷ êèì èøîí-ìàñ âà µå÷ ³àåðäà ³àáóë µàì ³èëèíìàñäè.

Ðàµèìîâ ìàìëàêàòíèíã ²àðáèé òàðàôèäàí êåëãàí ìåµìîí ñèôàòèäà ÷îé µà³èíèÝðîí òóìàíèäà ò´ëàäè. Ïóëíè îëãàíäàí ñ´íã ÷îéõîíà÷è ñàë þìøàá, ñàâîë ñ´ðà-äè:

– £à¸³äàí êåëàÿïñàí?– Óçî³äàí, Ìàøµàäíè çè¸ðàò ³èëäèê, ýíäè ÷åãàðàäàí ´òèá, Ïîêèñòîíäàãè

îèëàìèçíè òîïìî³÷èìèç. Óëàð áåø éèë îëäèí, óðóø ïàéòè ³î÷èá ´òèá êåòèø-ãàíäè.

£èçèë ñî³îëëèíèíã þçëàðè ̧ ðèøäè.– Äåìàê, ñèçëàð ýíäè µà³è³èé ìàøµàäèé ýêàíñèç-äà, – äåäè ó òàíòàíàâîð

îµàíãäà, – ñèçëàðíè õîíàäîíèìäà ê´ðãàíèìäàí áåµàä õóðñàíäìàí.Ðàµèìîâ õàòî ³èëìàãàíäè. Ñî³îëèíè àÿìàñäàí ³èçèë õèíà áèëàí á´ÿãàí ìàë-

ëà õàçàðèéëèê èñëîì äèíèäàãè øèàëàð ìàµçàáèíèíã àøàääèé ìóµèáè ýäè. Øóáîèñäàí Ìàøµàä çè¸ðàòèíè µà³è³èé ìóñóëìîíãèíà àäî ýòàäèãàí ìó³àääàñ àúìîëñèôàòèäà ³àáóë ³èëäè.

Ìàúëóìêè, øèà ìàµçàáèãà ìàíñóá ìóñóëìîíëàð àñîñàí Ýðîí âà Îçàðáîé-æîíäà ÿøàøäè. Óëàðíè Àô²îíèñòîíäà, Èðî³ âà Òîæèêèñòîíäà µàì ó÷ðàòèøìóìêèí. Èñëîì àµëèíèíã àñîñèé ³èñìè ñóííèé ìàçµàáèãà ìàíñóá á´ëèá, óëàðîðàñèäà øèàëàðäåê õóðîôîòãà áåðèëãàíè íèñáàòàí êàì ó÷ðàéäè. Àéíè ïàéòäàáèð äèíäàãè òóðëè î³èìëàð, ³îèäàãà ê´ðà, îäàìëàðíè áèð-áèðãà ãèæãèæëàìàé-äè, áàµñëè ìàñàëàëàðíèíã å÷èìèíè æàíã ìàéäîíèäà µàë ýòèøãà äàúâàò ýòìàé-äè. Ýðîí âà Èðî³ ́ ðòàñèäà þç áåðãàí óðóø ïàéòèäà èðî³ëèê àðàáëàðíèíã ÿðìè-äàí ê´ïðî²è ìóñóëìîí øèàëàðäàí èáîðàò á´ëãàíèãà ³àðàìàñäàí, ñóííèéëàð áè-ëàí áèð ñàôäà ́ ç ìàçµàáäîøëàðè – ýðîíëèê øèàëàðãà ³àðøè æàíã ³èëèøëàðè-ãà ìîíúåëèê ³èëãàí ýìàñ.

Àììî, øèàëàð îðàñèäà øóíà³à áèð òîèôà – “³èçèë áîøëàð” âà “³èçèëñî-³îëëàð” î³èìè µàì áîðêè, óëàð ñóííèéëàðíèíã à³èäàëàðèíè î÷è³äàí-î÷è³ ³àáóë³èëìàéäèëàð, Àêñèí÷à, óëàðíè äèíäàí ÷åêèíãàí, ç´ðàâîíëàð äåá áèëàäè. Ðàµè-ìîâ âà Ñåìåíîâ Çåáàêäàãè ÷îéõîíàäà àéíàí øóíà³à ìóòààññèá øèàëàð âàêèëèãàäó÷ êåëèøãàíäè.

– Áèç æóäà óçî³, æóäà µàì îëèñ é´ëíè áîñèá êåëäèê, – äåäè Ðàµèìîâ. ¥å÷íàðñà òóøóíìàãàí Ñåìåíåâ èíäàìàñäàí óíèíã µàðàêàòè âà ³àðàøëàðèíè ñèí-÷èêëàá êóçàòàðäè.

– Íåãà ñåíèíã ìóµòàðàì ìàøµàäèé ä´ñòèíã ãàïèðìàéäè? – ñ´ðàäè ÷îéõîíà÷èáîøè áèëàí Ñåì¸íîâíè ê´ðñàòèá.

– Ó ñî³îâ, – òåçãèíà æàâîá áåðäè Ðàµèìîâ, – ´í éèë îëäèí “ø´ðîâèé”-ëàðíèíã âàµøèéëèãèíè ê´ðãàíäà, Îëëîµ òèëèäàí àéèðãàí.

– Ìèíã ëàúíàòëàð á´ëñèí, ´øà õóäîñèçëàðãà, – äåäè ÷îéõîíà÷è íàôðàòáèëàí, – þðòèìèçäàãè þãóðäàêëàðèãà µàì ìèíã ëàúíàò.

– Ñèçíèíã øàµðèíãèçäà µàì øóíà³àëàð áîðìèäè? – ñ´ðàäè Ðàµèìîâ ýµòè¸ò-êîðëèê áèëàí.




– Áîð ýäè, –“³èçèëñî³îë” õ´ìðàéäè,– ýíäè ýñà é´³. Õóäî óìðèíãíè óçî³³èëãóð Àáó³îäèðíèíã îäàìëàðè êåëãà÷, ñîò³èíëàð âà ́ çëàðèíè ó ̧ ³äàí-áó ̧ ³³àòàøëàá þðãàíëàð ³î÷èá êåòèøäè. £îëãàíëàðèíèíã áèð êå÷àäà áîøè îëèíäè.

– Äèíäàí ³àéòãàíëàðíèíã æàçîñèíè àíà øóíäàé ³èëèá áåðèø êåðàê, – äåäèÐàµèìîâ ³èçèøèá,– øóíäàãèíà òî²ëàðèìèç âà åðèìèçíè óëàðäàí òîçàëàá îëà-ìèç.

¥àìñóµáàòè ýðèá êåòäè.– Ìåíèíã ìåµìîíèì á´ë, – äåäè ó, – ìåíèíã óéèì –ñåíèíã óéèíã. £îëèá,

äàìèíãíè îë. Áîëàëàðèì Ìàøµàääàí Çåáàêêà÷à á´ëãàí îëèñ é´ëíè áîñèá ́ òãàí÷èí ìóñóëìîííè ê´ðèøñèí.

– Òàøàêêóð ñåíãà, ñàõîâàòëè çîò. Øàµðèíã òèí÷ìè ́ çè?– ¥îçèð òèí÷. Øàµàð àòðîôèäà èêêèòà êàòòà ò´äà áîð. Áèðè Õóäîíèíã

³àµðèãà ó÷ðàãóð Íóðóëëàíèêè, ÿíà áèðè ìåíãà óí÷à ̧ ³ìàéäèãàí Àëèìóðîòíèêè.Óëàð îòëàðèìèçíè, ý÷êèëàðèìèçíè îëèá êåòèøàäè, åãóëèãèìèçíè òîðòèá îëè-øàäè, µàòòî øàµàðäà îòèøìà µàì ³èëèá ³îëèøàäè ãîµèäà. Óëàð ó÷óí ìó³àä-äàñ íàðñàíèíã ́ çè é´³. Õóäîãà µàì èøîíèøìàéäè, âèæäîíëàðè µàì é´³. Áèëãàí-ëàðè ôà³àò ïóë.

– Ìåíèíã óìóìàí µå÷ âà³îì é´³, – äåäè øîøà-ïèøà êóëèá òóðèá Ðàµèìîâ,– øóíèíã ó÷óí áå÷îðàµîë çè¸ðàò÷èëàðíè ò´õòàòèá ́ òèðèøìàñà êåðàê.

– Ìà, ïóëèíãíè ³àéòèá îë, – ÷îéõîíà÷è òóìàííè ³àéòèá óçàòäè, –áó åðäàìåíèíã ìåµìîíèìñàí.

– Ðàµìàò ñåíãà, ìóðóââàò ñîµèáè. Àììî, áèç ³îëà îëìàéìèç. É´ëèìèç µàëèóçî³ âà µîëäàí òîéäèðàäèãàí é´ë. Îëäèìèçäà µàëè ³àí÷à ÿíãè é´ëëàð êóòàÿï-òè,– äåäè Ðàµèìîâ àíúàâèé èáîðàíè ³´ëëàá

– Óíäà òóøëèê ³èëèá êåò, – ìàíçèðàò ³èëäè “³èçèë ñî³îë”.Ðàµèìîâ áîø èð²àá, íîèëîæ ðîçèëèê áåðäè. Ñåìåíîâ áèðîð ñîíèÿ µàì á´øàø-

ìàñäàí, ãàïèðóâ÷èëàðíèíã ñ´ç îµàíãèãà ³óëî³ òóòèá òóðàðäè.Ò´êèí-ñî÷èí äàñòóðõîí àòðîôèäàãè òóøëèê ÷î²è ÷îéõîíà÷è Ìàøµàä øàµðè,

óíèíã ê´÷àëàðè, ìàñæèäëàðè µà³èäà ýðèíìàé ñóðèøòèðäè, Ìàøµàääà èêêè áîðá´ëãàí Ðàµèìîâ µàì µàììàñè µà³èäà áàòàôñèë ñ´çëàá, µàìñóµáàòèäà ´çèíèíãáèëèìè âà áîõàáàðëèãè õóñóñèäà ò´ëè³ òààññóðîò µîñèë ³èëäè.

Àéíè ïàéòäà ó øàµàðäà Ïàäåðèíà âà ×îí Äèè µà³èäà áèðîð äàðàê òîïìàãà-íèäàí õàâîòèðäà ýäè. Íèµîÿò, áó µà³äà ó ÷îéõîíà÷èäàí ñ´ðàäè.

– Ìåíãà ³àðà, Õóäî ¸ðëà³àãàí, ñàõîâàòëè èíñîí, áó åðäà ³àíäàµîðëèê ýð-õîòèíãà ê´çèíã òóøìàäèìè? Çè¸ðàò ÷î²èäà óëàð áèëàí áèðãà ýäèê, êåéèí áèçäàíîëäèíðî³ é´ëãà òóøèá, Êàðà÷è òîìîíãà êåòèøãàíäè.

– É´³, – äåäè “³èçèë ñî³îë” ê´çëàðèíè µàéðàòäàí êàòòòà î÷èá, – óëàðµà³èäà µå÷ ýøèòìàãàíìàí. Àãàð µîµëàñàíã, áîëàëàðèìäàí áèðèíè êàðâîíñàðîé-ãà æ´íàòàìàí, áèëñèí-÷è, ó åðãà ÿíà áèðîðòà ìàøµàäëèê ³´íèá ́ òìàãàíìèêèí.

Áóíà³à æîéëàðäà êàðâîíñàðîéëàð µàì ìåµìîíõîíà, µàì ðåñòîðàí, µàì áàð-÷à õèçìàò òóðëàðèíè ê´ðñàòàäèãàí øàµîá÷àëàðíèíã ́ ðíèíè áîñàðäè.

– ¥îæàòè é´³, – äåäè Ðàµèìîâ øîøèëèá,– ñåíè ê´ï ³èéíàìàéëèê. Ìåµìîí-ä´ñòëèãèíã, ñàõèéëèãèíã âà áåðãàí òàîìèíã ó÷óí òàøàêêóð. Îëëîµ òàîëî õîíàäî-íèíããà áàõò âà ôàðîâîíëèê àòî ýòñèí.

– Ìåí µàì ñåíãà âà îèëàíããà áàõò-ñàîäàò òèëàéìàí. Óéèíããà µàì, – ³´ëèíèê´êñèãà ³´éäè “³èçèë ñî³îë”, – é´ëëàðèíã ðàâîí á´ëñèí, î¸³ëàðèíã òîëìàñèí,à³ëèíã µàìèøà òèéðàê á´ëñèí. – Óëàð áèð-áèðëàðèãà àí÷àãà÷à áàëàíäïàðâîç,æèìæèìàäîð øàð³îíà òàêàëëóìëàðíè èøëàòèá, òàêàëëóô ê´ðñàòäèëàð, íèµîÿòÐàµèìîâ õàéð-ìàúçóðíè îõèðèãà åòêàçìàñäàí, Ñåìåíîâãà èøîðà ³èëãà÷, èêêà-ëàñè ñàâäî ðàñòàñè òàðàôãà ́ òèøäè.

Ýµòè¸òêîðîíà ñ´ðàá-ñóðèøòèðóâëàð àñíîñèäà Àëè Ðàµìîííèíã ä´êîíè æîé-




ëàøãàí ê´÷àíè òàõìèíàí áèëèá îëäèëàð. Òóøêè îôòîá, ãàð÷è ÷´ë âà äàøòëàðäàãèäåê îòàø ñî÷ìàñà-äà, ÿõøèãèíà

³èçäèðàðäè. Ðàµèìîâ è÷èãà òóÿ æóíè ñîëèíãàí êàìçóëèäà òåðãà ÷´ìà¸òãàíèíèñåçèá òóðàðäè.

Ñàâäî ðàñòàñè á´ì-á´ø, ôà³àò ïàøøàëàðãèíà ñ´éèëãàí ³´é ã´øòè óñòèäà²óæ²îí ́ éíàðäè. Óíèíã ̧ íèäà òóðãàí ìóäðî³ ³àññîá íîòàíèø êèìñàëàð òîìîíãà³àðàá µàì ³´éìàäè. Áåýúòèáîðëèê âà ìåµìîíä´ñòëèê áó ìàìëàêàòäàãè òî²ëèê-ëàðãà õîñ õóñóñèÿòëàðäàí áèðè ýäè. Àãàð é´ëîâ÷è áèðîð ¸ðäàì ñ´ðàñà, µàð³àíäàé õîíàäîí ýãàñè ´çè ìèíã á´ëàêêà á´ëèíèá êåòñà-äà, àëáàòòà, ìåµìîí-íèíã ê´íãëèíè îëèø ïàéèäà á´ëàðäè. Àãàð ìåµìîí áèðîð ñàáàá áèëàí ãàïëà-øèøíè ¸êè ´çè µà³èäà ãàïèðèøíè èñòàìàñà, òî²ëèê ñèðà òèõèðëèê ³èëìàñ,áóíè ýðêàêà õîñ î²èð-âàçìèíëèêêà çèä äåá áèëàð âà ìåµìîííèíã ²àëàòèðî³ôåúëè-µóéèãà áåôàð³ âà áåïàðâî ìóíîñàáàòäà á´ëàðäè. Ðàµèìîâ æóäà ÿ³èíèãàáîðãàíäàí ñ´íããèíà, ó ³àéðèëèá ³àðàäè.

–Àññàëîìó àëàéêóì, – ñàëîì áåðäè Ðàµèìîâ.–Âààëàéàêóì àññàëîì, – áîñè³ëèê áèëàí àëèê îëäè ³àññîá, –ñåíãà íèìà

êåðàê?– Ìåí áèð ýðêàê áèëàí à¸ëíè èçëàÿïìàí. Óëàð µàì áèç êàáè ìó³àääàñ

Ìàøµàä øàµðèãà çè¸ðàòãà áîðèøãàí ýäè.Áó ñàôàð ó õàòî ³èëäè, ³àññîá ñóííèéëàðäàí ýêàí. À÷÷è²è ÷è³ñà-äà, ñèð

áåðìàé ñ´ðàäè:– £àíà³à ýðêàê-à¸ë ÿíà? Ìåí óëàðíè ê´ðãàíèì é´³. Êèìíè ñ´ðà¸òãàííèíãíè

µàì áèëìàéìàí. Áîð, é´ëèíãäàí ³îëìà.– Òàøàêêóð ñåíãà. Äîèìî îìàä ̧ ð á´ëñèí.– Ñåíãà µàì î³ é´ë, ³àäàìèíã åíãèë á´ëñèí.Ðàµèìîâ êóëäè, áóíà³à áàëàíäïàðâîç øàð³îíà èáîðàëàðíè èøëàòèø îääèé

òàîìèë µèñîáëàíàðäè. Ìàñàëàí, òóðêëàð õàéðàëàøà¸òãàí ÷î²äà àéòãàí èáîðà,ñ´çìà-ñ´ç øóíäàé òàðæèìà ³èëèíàäè” Ñàôàðèíã õàéðëè á´ëñèí. Êóëèá þð, êó-ëèá þð”. Óíèíã ìàúíîñè “øîä á´ëèá þð, ³óâîíèá þð”, ÿúíè é´ëèíãäà ôà³àòøîäóìîíëèê µàìðîµ á´ëñèí, äåãàíèäèð.

Àëè Ðàµìîííèíã ä´êîíèäà ýøèê âà äåðàçàëàð ¸ïè³ ýäè. Ðàµèìîâ àòðîôãà³àðàäè. Îñîéèøòàëèê. Ó ýµòè¸êîðëèê áèëàí ýøèêíè òè³èëëàòäè. ¥àìîí æèì-ëèê. Ñåìåíîâ àòðîôãà àëàíãëàäè. Ðàµèìîâ ýøèêíè ³àòòè³ðî³ ³î³äè, àììî áè-ðîð ñàäî ÷è³ìàäè. Ó êèðèøãà æàçì ýòèá, àñòà èòàðãàíäè, ýøèê î÷èëèá êåòäè.Àòðîôãà áèð ³àðàá îëèá, è÷êàðèãà êèðäè. Õîíà àí÷à ³îðîí²è á´ëèá, àéðèììàµñóëîòëàð – ÷îé, øèøà èäèøëàðäàãè àíîð øàðáàòè, ãóðóí÷, êðóïà, òàðè³ñîëèíãàí õàëòà÷àëàð òîê÷àëàðäà òåðèëèá òóðàðäè. Ó àòðîôãà ê´ç òàøëàá, ÿíàáèòòà ýøèê áîðëèãèíè ê´ðäè.

Òåãðàñèãà ÿíà áèð ³óð íàçàð ñîëäè-äà, ò´ïïîí÷àñèíè ÷è³àðèá, è÷êàðèãà ³àäàìáîñäè. Ñåìåíîâ óíèíã è÷êàðèãà êèðãàíèíè ê´ðãà÷, ìàáîäî ÷åêèíèøãà ò´²ðè êåëèá³îëñà, ïîäïîëêîâíèêíè ìóµîôàçà ýòèø ó÷óí ýøèê ̧ íèãà êåëäè.

Ðàµèìîâãà ä´êîí è÷èäàãè ̧ ³èìñèç ñóêóíàò øóáµàëè òóþëäè. Ó áîø³à õîíàãàêèðãàí çàµîòè áèð íå÷à êàòòà ³îïëàð âà ³àíä ³óòèëàðèãà ê´çè òóøäè. Áó ÀëèÐàµìîííèíã ́ çèãà õîñ îìáîðõîíàñè ýäè. Ëåêèí, õ´æàéèííèíã ́ çè µàì, ̧ ðäàì÷è-ëàðè µàì µå÷ ³àéäà ê´ðèíìàñäè, ä´êîí ýñà î÷è³ òóðàðäè. Áó Ðàµèìîíîâíè³àòòè³ õàâîòèðãà ñîëäè. Ó ýíäè ÷è³èá êåòìî³÷è á´ëà¸òãàíäè, áèðäàí ³îï òàãè-äà ÷è³èá òóðãàí êèìíèíãäèð ³´ëèíè ê´ðèá ³îëäè.

Ó ÷îïèá áîðèá ³îïëàðíè òîðòäè. Áèðèí÷èñè, èêêèí÷èñè, ó÷èí÷èñèíè ñóðèá,åðäà ́ ëèá ̧ òãàí îäàìíèíã æàñàäèíè ê´ðäè.

Õîòèðà. Êàïèòàí Èãîð Ðóäíèöêèé




Ñàêñîí ò´ðòèí÷è éèëíèíã ̧ çèäà íèñáàòàí êó÷àéãàí âà ÿõøè ³óðîëëàíãàí ìó-æîµèäëàð ò´äàëàðè ìàìëàêàòëàðèãà áîñòèðèá êèðãàí äàµðèé “ø´ðîâèé”ëàð âà£îáóëäà µîêèìèÿòíè ýãàëëàá ´òèðãàí, ´çëàðèäàí ÷è³³àí ñîò³èíëàðãà ³àðøèêåíã ê´ëàìëè óðóø áîøëàøãà ³àðîð ³èëäèëàð. Ê´ïëàá ³àáèëàëàð çàìîíàâèéîòèø ³óðîëëàðèãà ýãà á´ëãà÷, õóäîñèçëàðãà ³àðøè ³óðîëëè êóðàøèø ìà³ñàäèäà÷åãàðàäàí áó òîìîíãà ´òäèëàð. Áóíãà æàâîáàí Àô²îíèñòîí µóêóìàòè îììàâèéµàðáèé ñàôàðáàðëèê ýúëîí ³èëèá, áóñèç µàì èêêè òàðàôãà á´ëèíãàí àô²îí æàìî-àò÷èëèãèíè ÿíàäà ïàðîêàíäàëèêêà ãèðèôòîð ýòäè. Ïîêèñòîí òîìîíäàí øàð³èé-æàíóáèé µóäóä á´éëàá àô²îí ìóæîµèäëàðèíèíã íàìîéèøêîðîíà îçîäëèê µàðàêà-òè áîøëàíäè. Ò´²ðè, ³àáèëàëàð µàðàêàòè ²îÿò àæàáëàíàðëè ýäè: ́ çèãà òåãèøëèµóäóäíè îçîä ³èëãàí, àíè³ðî²è – áèðîð ´³ îòìàñäàí óíè ýãàëëàãàí ³àáèëàëàðêåéèíãè æàíãîâîð µàðàêàòëàðãà ³´øèëìàñ, àñëèäà µàì ´øà ³àáèëàíèíã ìóëêèá´ëãàí µóäóäèíè íàçîðàò ³èëèø áèëàí ÷åêëàíàðäè.

¢àðá ìàìëàêàòëàðè ïîéòàõòëàðèäàãèëàð ³àáèëà áèðëàøìàëàðèãà òàÿíèøäàíñàìàðà é´³ëèãèíè òóøóíèá, äàµøàòãà òóøèøäè. Áó åðäà µàëè µàì àâëîä-àæ-äîäëàðäàí ³îëãàí ê´µíà ìóíîñàáàòëàð äåÿðëè áóçèëìàñäàí ñà³ëàíèá ³îëãàíäè.

Àììî Àô²îíèñòîííèíã ²àðáèäà õóäîñèçëàðãà ³àðøè èñëîì áèðëèãè øèîðèîñòèäà óþøãàí ò´äàëàð µàðáèé æèµàòäàí àí÷à ñàôàðáàð âà µàìæèµàòëèê áè-ëàí µàðàêàò ³èëèøíèíã µàâîñèíè îëãàíäè. Àìåðèêàíèíã Ëýíãëèäàãè ìóòàõàññèñ-ëàðè áó µàðàêàòëàðíèíã ôàîëèÿòíè ÿõøèðî³ ìóâîôè³ëàøòèðø ó÷óí þðàêëàðèàëàìäàí çèð³èðàá, ýðîíïàðàñò ìóòààññèáëàð âà óëàðíèíã åòàê÷èëàðè áèëàíàëî³à ´ðíàòèøãà ìàæáóð á´ëäèëàð. Áó ïàéòãà êåëèá ñàéëîâ êàìïàíèÿñèäà äå-ìîêðàòëàðãà ³àðøè êóðàø îëèá áîðà¸òãàí ïðåçèäåíò Ðåéãàí ´çèíèíã “¸âóçëèêñàëòàíàòè”ãà ³àðøè êóðàøãà áîð êó÷èíè ñàðôëàøãà òàé¸ð ýêàíèíè ÿíà áèð áîðýúëîí ³èëäè. Óìóìàí îëãàíäà, áèðèí÷è ïðåçèäåíòëèê ìóääàòèäà Ðåéãåí ñîâåòðàµáàðëàðè áèëàí µå÷ ³àíà³à ðàñìèé ìóíîñàáàò ´ðíàòìàäè. Áóíãà, ôà³àòãèíà²îÿâèé êåëèøìîâ÷èëèê ýìàñ, æèñìîíèé îìèëëàð, ÿúíè ´øà äàâðäàãè ÊÏÑÑÌàðêàçèé Êîìèòåòèíèíã êåêñàéãàí ðàµáàðëàðèíèíã ´ëèìòèê µîëàòãà òóøèá,áèðèí-êåòèí µà¸òäàí ê´ç þìà¸òãàíè µàì õàëà³èò áåðãàíäè. Ó÷ éèë äàâîìèäàìàìëàêàò ó÷òà åòàê÷èñèäàí àéðèëäè. Ñàêñîí èêêèí÷è éèëíèíã íîÿáðèäà áóòóí-ëàé êó÷äàí ³îëãàí âà ðàµáàðëèêíè ´ç µîëèãà òàøëàá ³´éãàí Ëåîíèä Áðåæíåâáèðèí÷è á´ëèá ́ ëèá áåðäè. ¥èñîá-êèòîáãà àí÷à ïóõòà á´ëãàí Àíðîïîâ µóêóìàòæèëîâèíè áèð íå÷à ´í éèëëàð ³´ëèäà òóòèá òóðàäèãàíäåê òóþëãàíäè. Áèðî³êàñàëëèê óëêàí ñàëòàíàò ðàµíàìîëàðèíè ́ ç õóðóæèãà îëäè. Àæàë Ñè¸ñèé áþðî-ãà èí ³óðèá îëãàíäåê ýäè. Áðåæíåâ ñàôäîøëàðèíèíã ÿðìèãà ÿ³èíèíè ³èðìàãóí÷àêåòèøíè µîµëàìàñäè.

Àíäðîïîâ áîðè-é´²è îëòè îé ðîñòìàíà èøëàäè, õîëîñ. Óíäàí îðòè²èãà äàð-ìîíè åòìàäè, êàñàëõîíàäà ¸òèá, åð þçèíèíã îëòèäàí áèð ³èñìèíè ýãàëëàãàíìàìëàêàòíè âà óíèíã ñòàëëèòåòëàðèíè áîø³àðèøãà µàðàêàò ³èëäè. Àììî, ñàê-ñîí ò´ðòèí÷è éèëíèíã ìàðòèäà ñ´íããè ìàäîðè µàì òóãàá áèòäè âà íàâáàòäàãèåòàê÷èëèê ìóíêàéèá ³îëãàí, áåµîë, µàòòî ́ çèíèíã ñàéëàíèøè ìóíîñàáàòè áèëàíìèííàòäîð÷èëèê áèëäèðèøãà µàì ³óðáè êåëìàãàí Êîíñòàòèí ×åðíåíêîãà òåãäè.¤øà êåçäà ê´ïëàá ¢àðá òåëåêîìïàíèÿëàðè, ãàçåòà âà æóðíàëëàðè Ãîðáà÷åâíèê´ðñàòèá, ìàìëàêàòíèíã íàâáàòäàãè ðàµáàðè ̧ ø ñè¸ñàòäîí á´ëàæàãèíè áàøîðàò³èëäèëàð. Åòìèø ̧ øëè ³àðèÿëàð áèëàí ̧ íìà-¸í ³´éãàíäà ÊÏÑÑ Ìàðêàç³´ìè-íèíã ýëëèê ó÷ ̧ øëè êîòèáè àæàáëàíàðëè äàðàæàäà íàâ³èðîí ê´ðèíàðäè.

Øóíà³à á´ëèøèíè óçî³ êóòèøãà ò´²ðè êåëìàäè, îðàäàí àòèãè áèð éèë ́ òäè.×åðíåíêî ́ ëãàí êóíè, µîëäàí òîéãàí ³àðèÿëàðíè ìàìëàêàò ðàµíàìîëèãèãà ñàé-ëàø òàæðèáàñèãà áàðµàì áåðèø ïàéòè êåëãàíè î÷è³ à¸í á´ëèá ³îëãàíäè. Àãàð³´éèá áåðèøñà, ê´ï éèëëèê Ñè¸ñèé áþðî àúçîñè Ìîñêâà øàµðèíèíã ïàðòèÿâèé




ðàµáàðè Ãðèøèí òîæ-òàõòíè æîí-æîí, äåá ýãàëëàãàí á´ëàðäè-þ, îðàãà ñîâåòòóçóìèíèíã î³ñî³îëè Àíäðåé Ãðîìèêî ³àòúèÿò áèëàí àðàëàøãàíè ïàíä áåðäè. Óìàìëàêàò ðàµáàðëàðèíèíã êåòìà-êåò ́ ëà¸òãàíè æàµîíäà ̧ ìîí òààññóðîò ³îëäè-ðèáãèíà ³îëìàñäàí, ñîöèàëèñòèê ëàãåðíèíã íóôóçèíè åðãà óðèá þáîðà¸òãàíèíè,ÊÏÑÑ Ìàðêàçèé £´ìèòàñèíèíã Ïëåíóìèäà ìó³îáèë íîìçîäñèç “ÿêäèëëèê” áè-ëàí ñàéëàø òàæðèáàñèíèíã îáð´ñèçëàíèá ³îëãàíèíè ÿõøè òóøóíàðäè. Ãðîìèêî³àòúèÿò áèëàí Ãîðáà÷åâíè µèìîÿ ³èëèøãà òóòèíäè. Ãàð÷è, Ãîðáà÷àåâ áèëàíÃðîìèêî ́ ðòàñèäà ìàõôèé áèòèì á´ëãàí-á´ëìàãàíèíè µå÷ êèì áèëìàñà-äà, êåé-èí÷àëèê èêêàëà àðáîá µàì ́ çàðî êåëèøèá îëãàíëèêëàðè µà³èäàãè “ìèø-ìèø”-ëàðíè èíêîð ³èëãàí á´ëñà-äà, î÷è³-à¸í ê´ðèíèá òóðãàí àéðèì äàëèëëàð áàúçèáèð ìóëîµàçàëàðãà óíäàéäè.

Àéíàí Ãðîìèêî Ñè¸ñèé áþðîäà áó ́ ðèíãà Ãîðáà÷åâäàí áîø³à ìóíîñèá íîì-çîäíè ê´ðìà¸òãàíèíè àéòàäè âà ÊÏÑÑ ÌÊíèíã ïëåíóìèäà µàì øó òàêëèô áè-ëàí ÷è³àäè. Êåéèí ýñà ́ çè äàðµîë ÑÑÑÐ Îëèé Ñîâåòè Ïðåçèäèóìèíèíã Ðàèñèëàâîçèìèíè ýãàëëàéäè. Ñ´íããè éèëëàðäà ³àðîð òîïãàí àíúàíàãà ê´ðà ïàðòèÿíèíãÁîø êîòèáèíè àéíè ïàéòäà Îëèé Ñîâåò Ïðåçèäóìè ðàèñëèãèãà ñàéëàø òàìîé-èëèíè áóçèá, áó ëàâîçèìíè Ãîðáà÷åâ Ãðîìèêîãà áåðàäè âà ´çèíèíã áóòóí êó÷-³óââàòèíè ïàðòèÿ èøèãà ñàðôëàìî³÷è ýêàíèíè áèëäèðàäè. Áóíèíã çàìèðèäàíèìà áîð ýäè – ñè¸ñèé ́ éèíìè, àé¸ðëèêìè ̧ êè íîçèê ðåæàìè?

Ñè¸ñèé áþðî ìàæëèñè øóíà³à µèñîá-êèòîá áèëàí ́ òêàçèëàäèêè, Ãðèøèííèíãíîìçîäèíè ³èç²èí ³´ëëàá-³óââàòëàøè ìóìêèí á´ëãàí ýíã îáð´ëè àúçîëàðäàíáèðè, ÑÑÑÐäàãè ýíã éèðèê êîììóíèñòèê ïàðòèÿ òàøêèëîòèíèíã ðàµáàðè – óê-ðàèí êîììóíèñòëàðèíèíã åòàê÷èñè Ùåðáèöêèé ³àòíàøà îëìàéäè. Ãðèøèííèíãàøàääèé òàðàôäîðè á´ëãàí Ðîìàíîâãà µàì Ãðîìèêî ñ´ç áåðìàéäè. Ñè¸ñèé áþ-ðîäàãè “àíäðîïîâ÷èëàð” Ãîðáà÷åâ áóíäàí áó¸í ñè¸ñàòèíè ´çëàðèíèíã ôèêðèãàòàÿíãàí µîëäà àìàëãà îøèðàäè, äåãàí õà¸ëäà ýäèëàð.

¤øà éè²èëèø “áðåæíåâ÷èëàð”íèíã ́ ç êèøèñèíè ÿíà áèð áîð áèðèí÷è ðàµáàð-ëèê êóðñèñèãà ́ ò³àçèø é´ëèäàãè ñ´íããè óðèíèøè á´ëäè. Òèõîíîâ, Êóíàåâ, Ðîìà-íîâ, Ãðèøèí, Ñîëîìåíöîâëàð ́ çëàðèíè Ãðîìèêîíèíã ³´ëëàá-³óââàòëàøèãà óìèäáî²ëàøãàíäè, àììî ó êóòèëìàãàíäà Ãîðáà÷åâ òîìîíãà î²èá êåòàäè. ¤ç íàâáàòè-äà Ãîðáà÷åâíè Àíäðîïîâíèíã ñîáè³ òàðàôäîðëàðè –ÊÃÁ ãåíåðàëëàðè Àëèåâ âà×åáðèêîâ, “àíäðîïîâ ãóðóµè” áèëàí óçâèé àëî³àäà á´ëãàí, Êóáàäàãè ñîáè³ ýë÷èÂîðîòíèêîâ âà, íèµîÿò, ÊÏÑÑ ÌÊíèíã ̧ ø êîòèáè Íèêîëàé Ðèæêîâ ³óââàòëàá÷è³äè. Ñè¸ñèé áþðî “ôàõðèéëàðè” ³àðøèëèê ê´ðñàòèø áåµóäàëèãèíè àíãëàá,Ãîðáà÷åâíèíã íîìçîäèíè ìàú³óëëàøãà ìàæáóð á´ëäèëàð.

Óëàðíèíã µå÷ áèðè òàíëàãàí øàõñëàðèíèíã ́ çëàðè ó÷óí ³àíà³à “ñîâ²à” òàé-¸ðëà¸òãàííè áèëèøìàñ, áèëãàíäà µàì èøîíèøìàãàí á´ëàðäè. Ãîðáà÷åâ ýñà µàì-ìàñèíè áèðìà-áèð ñîòäè – àââàëèãà ôàõðèéëàðíèíã áàµðèäàí ́ òäè, êåéèí, ́ çè-íèíã ôèêðè÷à, µàääàí òàø³àðè ìóñòà³èë ôèêðëàéäèãàí èòòèôî³äîøëàðèíè, êåé-èí÷àëèê íîìçîäèíè ³èç²èí ³´ëëàá-³óââàòëàãàí ä´ñòëàðèíè òèí÷èòäè. Áó îäàì-íèíã ñèéðàòèäà ́ çèíè àáàäèé ̧ ë²èçëèê âà ñîò³èíëèêêà ìàµêóì ýòàäèãàí íèìàäèðáîð ýäè.

¤ç ³´ëè áèëàí ä´ñòëàðè âà ìàñëàêäîøëàðèëàðèíè é´³îòãàí, êåðàê á´ëñàñîòãàí áó êèìñà, øàñõàí ́ çè ìàíñàá ïî²îíàñèãà ê´òàðãàí êèøèëàð µàì óíäàí þç´ãèðãà÷, ÿêêàëàíèá ³îëäè. Áó µîë óíèíã àúìîëè âà ôàîëèÿòèíèíã ³îíóíèé ÿêóíèýäè. Óíèíã òà³äèðè – ́ çèíè àìàë ïèëëàïîÿëàðèäàí þêñàëòèðãàí Êîììóíèñòèêïàðòèÿíèíã òà³è³ëàíèøèãà èíäàìàñäàí ðîçèëèê áåðãàí, ýúòè³îäèäàí âîç êå÷-ãàí, àñëèäà µàì øàõñèé òàìîéèëëàðèãà ýãà á´ëìàãàí âà îõèðèäà ýñà ñè²èíãàíìàúáóäëàðèíè î¸³îñòè ³èëãàí ñè¸ñàò÷è âà èíñîííèíã øàõñèé ôîæèàñè ýäè.

Àììî, ñàêñîí áåøèí÷è éèëíèíã ìàðò îéèäà Ãîðáà÷åâ Áîø êîòèá ýòèá ñàéëà-íàäèãàí ÊÏÑÑ ÌÊíèíã àïðåë ïëåíóìèãà÷à µàëè áèð éèë áîð ýäè. ¤øà êåçäà




Àñàíîâ âà Ðóäíèöêèéíèíã Àô²îíèñòîí ²àðáèäàãè Ê´µèñàíã øàµàð÷àñèãà áîðèø-ëàðèãà ò´²ðè êåëäè. Áó øàµàð Ýðîí ÷åãàðàñèíèíã øóíäî³ ¸íèäà æîéëàøãàíá´ëèá, ìóµèì µàðáèé àµàìèÿòãà ýãà – íóôóçèãà ê´ðà Àô²îíèñòîííèíã èêêèí÷èìàðêàçè ñàíàëãàí ¥èðîò áèëàí äóí¸ øèàëàðèíèíã ìó³àääàñ ³àäàìæîñè á´ëìèøÌàøµàäíè áî²ëîâ÷è àñîñèé é´ë øó åðäàí ́ òàðäè. Ìàêêàè ìóêàððàìàíè çè¸ðàò³èëãàí êèøè µîæè µèñîáëàíñà, Êàðáàëîíè çè¸ðàò ³èëãàí êèìñà êàðáàëîè, Ìà-øµàäãà áîðãàí çîò ýñà ìàøµàäèé àòàëàðäè. Áóíäàí òàø³àðè, Ê´µèñàíã ÿ³èíè-äàí êåìà ³àòíîâè é´ëãà ³´éèëãàí Ãåðèðóä äàð¸ñè î³èá ́ òàð, Ýðîí âà Àô²îíèñ-òîí ́ ðòàñèäàãè ́ çèãà õîñ ÷åãàðà õèçìàòèíè µàì ́ òàðäè.

Øóíèíã ó÷óí µàì ñîâåò ³´ìîíäîíëèãè êàòòà àµàìèÿò áåðàäèãàí áó ÷åãàðàøàµðèãà àô²îí ìóõîëèôàòèíèíã áàð÷à êó÷ëàðè áèðëàøèá, ³à³øàò³è÷ çàðáàáåðèøãà òàé¸ðãàðëèê ê´ðà¸òãàí ÷î²äà, µàðáèé ðàçâåäêà çîáèòëàðè Àêáàð Àñà-íîâ âà Èãîð Ðóäíèöêèé õèçìàò ñàôàðèãà æ´íàòèëäè. Êàïèòàí – ìàøµóð Ðóä-íèöêèéëàð ñóëîëàñèíèíã âàêèëè ýäè. Îòàñè –ãåíåðàë ìàéîð Ïåòð Âàñèëüåâè÷Ðóäíèöêèé Áîø Øòàá çîáèòè, àêàñè – ïîëêîâíèê Àëåêñàíäð Ïåòðîâè÷ Ðóäíèö-êèé Ãåðìàíèÿäàãè ¢àðáèé ³´øèíëàð ãóðóµèäà ïîëê ³´ìîíäîíè ýäè.

Êåéèí÷àëèê ê´ïãèíà æóðíàëèñòëàð Àô²îíèñòîíäàãè æàíãëàðäà òàíè³ëè ñè¸-ñàò÷èëàðíèíã, ãåíåðàëëàðíèíã, ïàðòèÿ àðáîáëàðè âà äèïëîìàòëàðèíèíã ôàðçàí-äëàðèäàí áèðîðòàñè ³àòíàøìàãàíèãà óð²ó áåðàäèëàð. Áó µàì µà³è³àòäàí éèðî³ãàï. Àëáàòòà, îääèé àñêàðëàð îðàñèäà ãåíåðàë âà äèïëîìàòëàðíèíã áîëàëàðèêàì á´ëãàíè ò´²ðè, àììî áó óëàðíèíã µàðáèé õèçìàòäàí áîø òîðòãàíè ̧ êè àô²îíóðóøèäà ³àíòíàøèøíè ´çëàðè ó÷óí íîìóíîñèá èø, äåá áèëãàíëèãèäàí ýìàñ.Øóí÷àêè, áó òîèôàäàãè éèãèòëàðíèíã µà¸ò ôàîëèÿòëàðèíè áîøëàø ó÷óí ³óëàéèìêîíèÿòãà, îòà-îíàñèíèíã êó÷ëè ìàäàäèãà ýãà á´ëãàíè áîèñ, ìàìëàêàòäàãèíóôóçè âà ñàðà îëèé ´³óâ þðòëàðèãà êèðèøãàí âà µàðáèé ÷à³èðè³äàí ³óòóëèá³îëèøãàíäè. Êåéèí÷àëèê òàëàáàëàðíè µàì àðìèÿ ñàôèãà îëèøãà ³àðîð ³èëèí-ãà÷, (´ðíè êåëãàíäà áó ³àðîðíèíã àµìî³îíà âà çàðàðëè ýêàíèíè µàì àéòèøìóìêèí) îëèé ́ ³óâ þðòëàðèãà êèðóâ÷èëàð ñîíè àí÷à êàìàéäè. ×óíêè, òàëàáàëèêµóææàòèíèíã àðìèÿäàí ³óò³àðèá ³îëèøãà êó÷è åòìàñäè.

Ìàíñàáäîðëàð âà ãåíåðàëëàð îèëàñèäàí ÷è³³àí çîáèòëàðãà êåëãàíäà, óëàð-íèíã ê´ï÷èëèãè µàðáèé âà çîáèòëèê áóð÷èíè ÷ó³óð µèñ ýòàðäè. Àéðèìëàðíè èñ-òèñíî ³èëãàíäà, äåÿðëè µå÷ êèì Àô²îíèñòîíãà áîðèøäàí áîø òîðòãàí, ̧ ø îôè-öåðëàðäàí áèðîðòàñè þêñàê ëàâîçèìäàãè îòà-îíàñèíèíã îð³àñèãà ÿøèðèíèøãàóðèíãàí ýìàñ. Ñàêñîíèí÷è éèëëàðäà òóð²óíëèê äàâðè èëäèç îòãàíèãà ³àðàìàñ-äàí, µàëè µàðáèéëèêíèíã îáð´ñè áàëàíä ýäè. Êàïèòàí Ðóäíèöêèé Àñàíîâ ãóðóµè-äà áîø³à çîáèòëàð áèëàí áàááàðàâàð, áèðîð èìòè¸ç äàúâî ýòìàñäàí õèçìàò³èëàðäè.

Øàµàðãà êåëãàíëàðèíèíã èêêèí÷è êóíè ìóæîµèäëàðèííã êàòòà ò´äàëàðè ÷å-ãàðàíè ̧ ðèá ́ òèá, øàµàðíèíã æàíóáèäàãè êè÷èêðî³ Òèðïóë ³èøëî²è òîìîí µàðà-êàòëàíà¸òãàíè µà³èäà õàáàð êåëäè.

Ê´µèñàíãäàí Òèðïóëãà õàë³ àðìèÿñè æàíã÷èëàðèíèíã èêêè áàòàëüîíè âàñîâåò ³´ìîíäîíëèãè áóéðó²è áèëàí øó òîìîíãà òàøëàíãàí äåñàíò÷èëàð ðîòàñèæ´íàá êåòäè. Ê´µèñàíãäà àëî³à òàðìî²èíè ìóµîôàçà ³èëà¸òãàí áèð íå÷à ´íêèøèäàí èáîðàò õàë³ àðìèÿñè æàíã÷èëàð âà ñîâåò àñêàðëàðèíèíã êè÷èê á´ëèí-ìàñè ³îëãàíäè. Øóíäà øèìîë òîìîíäàí äàð¸íè êå÷èá ´òãàí ÿíà áèð ò´äàíèíãøàµàð òîìîíãà êåëà¸òãàíè µà³èäà õàáàð îëèíäè.

Øàµàð êîìåíäàíòè – ëàáëàðè òèòðàá òóðóâ÷è, ðàíãïàð àô²îí éèãèòè Àñà-íîâãà èëîæè áîðè÷à òåçðî³ øàµàðäàí ÷è³èá êåòèøëàðè çàðóðëèãèíè ó³òèðàðäè.Ø´ðëèê àô²îí øàµàðäà “ø´ðîâèéëàð” á´ëìàñà, ìóæîµèäëàð µîçèðãè òóçóìãàõèçìàò ³èëãàí áèð íå÷à êèøèíè æàçîëàø áèëàí ÷åêëàíèá, é´ëäàí òîéãàíëàðíèíãà¸ëëàð âà áîëàëàðãà òåãèíèøìàéäè, äåá óìèä ³èëàðäè.




Àììî, Àñàíîâ êåòèøíè õà¸ëèãà µàì êåëòèðìàñäè. ×óíêè øàµàðãà ÿ³èí àò-ðîôäàãè ³èøëî³ëàðäàí Àô²îíèñòîí Õàë³ äåìîêðàòèê ïàðòèÿñè ôàîëëàðèíèíãîèëàñè, ÿúíè ó÷ þçäàí ê´ïðî³ êèøè ê´÷èðèá êåëòèðèëãàíèíè áèëàðäè. Àãàð óëàðµèìîÿñèç ³îëäèðèëñà, øàµàðäà äàµøàòëè ³èð²èí ð´é áåðèøè òóðãàí ãàï ýäè.

Øàµàðäà çîáèòëàðäàí, ôà³àò èêêè êèøè – Ðóäíèöêèé áèëàí ´çè, ñåðæàíòáîø÷èëèãèäàãè ÿõøè òàé¸ðãàðëèê ê´ðìàãàí ̧ ø æàíã÷èëàðíèíã êè÷èê á´ëèíìàñè,ìèëòè³ îòèøíè àðàíã ýïëàéäèãàí õàë³ àðìèÿñèíèíã ́ òòèç íàôàð æàíã÷èñè ³îë-ãàíäè. Øèìîë òîìîíäàí ýñà ìóæîµèäëàðíèíã áèð ÿðèì ìèíã êèøèëèê ò´äàñèáîñòèðèá êåëàðäè. Âàçèÿò çóäëèê áèëàí áèð ³àðîðãà êåëèøíè òà³îçî ýòàðäè.Èõòè¸ðëàðèäà àòèãè áèð ñîàò âà³ò ³îëãàíäè. Áèð-áèð ÿðèì ñîàòäàí ñ´íã ìóæî-µèäëàð øàµàðãà êèðèøàäè. Óëàðíèíã áàõòèãà øàµàðäà èêêèòà î²èð ïóëåì¸ò âàáèð íå÷à ´íëàá ãðàíàòîì¸òëàð ³îëãàí âà îìáîðäà ¸òàðäè. Àñàíîâ ³èð³ äà³è³àäàâîìèäà àô²îí àñêàðëàðèãà íèìà ³èëèø êåðàêëèãèíè òóøóíòèðäè, ÿíà ´í äà-³è³àíè ñîâåò àñêàðëàðèãà òîïøèðè³ áåðèøãà ñàðôëàäè, áåø äà³è³à âà³òè Ðóä-íèöêèé áèëàí ãàïëàøèøãà êåòäè.

Èãîð µà³è³èé µàðáèé ýäè. Àñàíîâíèíã ðåæàñèíè àëëà³à÷îí òóøóíãàí, èëîæ-ñèçëèêäàí òàââàêêàëèãà èø òóòèëà¸òãàíèíè, àììî ïèøè³-ïóõòà µàðàêàò ³èëèí-ñà, ìóâàôôà³èÿòãà ýðèøèø ìóìêèíëèãè-íè µàì áèëàðäè.

Àñàíîâíèíã ðåæàñè ýñà æ´íãèíà ýäè. Ìóæîµèäëàð øèìîëäàí – äàð¸ òàðàô-äàí êåëà¸òãàíäè. Ó øàµàðãà êèðèø æîéäàãè òåïàëèê óñòèãà èêêèòà ïóëåì¸òíè´ðíàòäè. ¥àð áèðèíèíã ¸íèãà ïóëåì¸ò÷èãà ìàäàä áåðèø âà îð³àäàí á´ëàäèãàíµóæóìíè ³àéòàðèø ó÷óí ò´ðòòàäàí àñêàð ³´éèëäè. Àô²îí õàë³ àðìèÿñè àñêàð-ëàðè ýñà ÿ³èíëàøèá êåëà¸òãàí ìóæîµèäëàðíè àéëàíèá ́ òèá, ́ íã òîìîíäàí óëàð-íèíã ñàôèãà çàðáà áåðèøëàðè âà äàð¸ òîìîíãà ³èñèá áîðèøëàðè êåðàê ýäè.Æîéíèíã òóçèëèøè àô²îí àñêàðëàðèãà äóøìàí æàíã÷èëàðèãà æóäà ÿ³èí áîðèá,òåïàäàí µóæóì ³èëèøãà èìêîí áåðàðäè. Øó ìà³ñàääà ó àñêðëàðãà ãðàíàòîì¸ò-ëàðíè á´ëèá áåðèá, µóæóìíè ³àíäàé àìàëãà îøèðèø ëîçèìëèãèíè áàòàôñèëòóøóíòèðäè. Óëàð áèëàí áèðãà æàíãîâîð òàæðèáàñè âà ìàµîðàòèãà óìèä áî²ëàá,ñåðæàíòíè µàì æ´íàòäè.

Êåéèí øàõñàí ´çè áèðèí÷è ïóëåì¸ò ¸íèãà êåëäè. Èêêèí÷èñèíè Ðóäíèöêèéýãàëëàãàíäè. Óëàð øàµàðäàí ÷è³èá êåòèøãà, ́ çëàðèíè ³óò³àðèøãà áåìàëîë óãó-ðàðäè. Óìóìàí îëãàíäà, ïóëåì¸ò îòèø, ìóõîëèôàò ò´äàëàðèíè ´³³à òóòèøìóòëà³î µàðáèé ðàçâåäêà çîáèòèíèíã èøè ýìàñäè. Áèðî³ Àñàíîâ à¸ëëàð âàáîëàëàðíè òàøëàá êåòà îëìàäè. Áó óíèíã çîáèòëèê øàúíè âà íîìóñè õóñóñèäàãèòóøóí÷àëàðèãà çèä ýäè. Ýíäè ²àíèìíèíã µóæóìèíè êóòèøãèíà ³îëãàíäè.

Óëàð µóæóì áîøëàãàíëàðíèíã ³èé³èðè²èíè áåø þçòà ñàðà îòëàðíèíã òó¸²èåðíè ëàðçàãà ñîëìàñäàí îëäèíðî³ ýøèòèøäè. Ìóæîµèäëàð øàµàðíèíã ýãàñèçýêàíèíè áèëèá, äèíäàí ³àéòãàíëàðäàí ³àñîñ îëèø èøòè¸³èäà õóø-õàíäîíëèêáèëàí áîñòèðèá êåëàðäè. Øó ëàµçàäà ïóëåì¸òëàð òèëãà êèðäè.

¥óæóì÷èëàðíèíã îëäèíãè ñàôè àðàëàø-³óðàëàø á´ëèá êåòäè. Î²èð ïóëåì¸ò-ëàð ò´²ðèäàí-ò´²ðè îòëàð âà îäàìëàð ò´äàñèíè ´³³à òóòàðäè. ¥àð áèð ´³ ´çíèøîíèíè òîïà¸òãàíäè. Ìóæîµèäëàð òàêòèêàíè ́ çãàðòèðèø êåðàêëèãèíè, àêñµîëäà èêêè ïóëåì¸ò µàììàëàðèíè áèð ̧ ³ëè ³èëèøè ìóìêèíëèãèíè ôàµìëàãàí÷à,áåø äà³è³à âà³ò ́ òäè. Óëàð îòëàðíè ³îëäèðèá, ïóëåì¸ò÷èëàðãà ÷îð òàðàôäàíòîìîíäàí µóæóì ³èëèø ìà³ñàäèäà òåïàëèêíè àéëàíèá ́ òìî³÷è á´ëèøäè.

Àììî, î²èð ïóëåì¸òëàð, ôà³àòãèíà ò´²ðèãà ýìàñ, àéëàíàñèãà ́ ³ óçèøãà ìîñ-ëàøãàíè äóøìàíëàðíè ³´ð³óâ âà ñàðîñèìàãà ñîëèá ³´éäè. Áóíèíã óñòèãà µèìîÿ-äà òóðãàí àâòîìàò÷èëàð µå÷ êèìíè ÿ³èíëàø-òèðìàñäàí, ïóëåì¸ò÷èëàðíèíã áå-ìàëîë áóðèëèá, îðòäàí êåëà¸òãàí æàíãàðèëàðíè µàì ´³³à òóòèøëàðèãà èìêîíÿðàòèá áåðàðäè.

ßðèì ñîàòëèê æàíã äàâîìèäà ìóæîµèäëàð ́ ëãàíëàð âà ÿðàäîðëàð áèëàí ³´øèá




µèñîáëàãàíäà þçäàí îðòè³ êèøèñèäàí àæðàëäè. Øóíäàãèíà óëàð µóæóìäàí áó-òóíëàé âîç êå÷èá, áèð íå÷à ìèíîì¸òíè ´ðíàòèá, ́ øà òåïàëèêëàðíè æàäàë ́ ³³àòóòà áîøëàäè. Àììî, ýíäè êå÷ á´ëãàíäè. Óëàð ò´äàñè áèðäàíèãà áèð íå÷à ãðàíà-òîì¸ò÷èëàðíèíã çàðáàñèãà òóòèëäè. Êåéèí µàìæèµàòëèê áèëàí ̧ ²äèðèëãàí ́ ³ëàðøèääàòèäàí äóøìàíëàð ³´ð³óâãà òóøäè. Ãðàíàòàëàð µàð òàðàôäà óçëóêñèç ïîð-òëàðäè. Àéíè³ñà, îòëàð ò´äàñèãà òóøãàí ãðàíàòàëàð îìàä êåëòèðäè, ÷´÷èá êåò-ãàí îòëàð ´çèíè µàð òîìîíãà îòèá, àë²îâ-äàë²îâíè áàòòàð êó÷àéòèðäè. ¢àíèì-ëàðíèíã òàµëèêàãà òóøãàíèäàí èëµîìëàíãàí õàë³ àðìèÿñè àñêàðëàðè, ðà³èáëàðò´äàñè ñîí áîðàñèäà ́ çëàðèäàí àí÷à óñòóí ýêàíèãà ³àðàìàé, µóæóìãà ́ òà áîø-ëàãà÷, ñåðæàíò ́ çèíèíã êè÷èê ãóðóµèíè áàç´ð ò´õòàòèá ³îëäè.

Óìóìèé µèñîáãà ê´ðà, Ê´µèñàíãäà ìóæîµèäëàð èêêè þçäàí îðòè³ îäàìèäàíàéðèëäè, ãàð÷è, îð³àñèäàí µå÷ êèì ³óâìàñà-äà, òèðèê ³îëãàíëàðè ³î÷èøãà òóø-äè. Äóøìàíëàð ÷åêèíà¸òãàí ïàéòäà èêêèí÷è ïóëåì¸òíèíã æèìèá ³îëãàíèäàí õà-âîòèðëàíãàí Àñàíîâ èêêèí÷è òåïàëèêêà ê´òàðèëèá, ò´ïïàäàí-ò´²ðè òóøãàí äóø-ìàí ìèíàñèäàí Èãîðíèíã µàëîê á´ëãàíèíè âà òèëêà-òèëêà á´ëèá ̧ òãàíèíè ê´ðãà÷,àëàìèäàí äîä, äåá þáîðàé äåäè.

Ó÷ ñîàòäàí ñ´íã øàµàðãà ñîâåò ³´øèíëàðèíèíã ìîòîðëàøòèðèëãàí ³èñìëàðèåòèá êåëäè. Àãàð êàïèòàííèíã µàëîê á´ëãàíèíè µèñîáãà îëìàãàíäà, Àñàíîâ âàóíèíã îäàìëàðè µà³è³àòàí µàì àæîéèá ²àëàáàãà ýðèøãàíäè. Áåø þçòà ³óðîë-ëàíãàí ìóæîµèäëàðíèíã æàíãîâîð ò´äàñè ÿêñîí ³èëèíäè. Ëåêèí, áó òîìîíäàíµàì áåø êèøè ́ ëãàí âà ́ í åòòè æàíã÷è ÿðàëàíãàíäè. Àéíè³ñà, ́ ëãàíëàð îðàñèäàêàïèòàí Èãîð Ðóäíèöêèéíèíã áîðëèãè ²àëàáàíèíã òàúìèíè çàµàð-çà³³óìãà àé-ëàíòèðãàíäè.

Øàµàð ìàéäîíèãà éè²èëãàí àµîëè îäàìëàð µàëîê á´ëãàí çîáèòíèíã æàñàäèíèÁÌÏãà ³àíäàé îðòèøà¸òãàííè æèìãèíà êóçàòèá òóðèøàðäè. Ê´ïãèíà à¸ëëàðìàðµóì àñëèäà ́ çëàðèíè ìóæîµèäëàðíèíã ³èð²èíè âà õ´ðëàøèäàí ñà³ëàá ³îëãà-íèíè µàì ÿõøè àíãëàá òóðàðäè. Áèðî³, Øàð³íèíã ́ çèãà õîñ àíúàíà âà îäàòëà-ðèãà ê´ðà, æàñàäíèíã ̧ íèãà áèðîð êèøè ÿ³èíëàøìàäè.

Áèðîâ áèð î²èç ñ´ç µàì àéòìàäè – µàëîê á´ëãàí “ø´ðîâèé”íè ñóêóò ñà³ëàáêóçàòèøäè. Êàïèòàí Èãîð Ðóäíèöêèéííèã æàñàäè âàòàíèãà – Ìîñêâàãà æ´íà-òèëäè. £îèäàãà áèíîàí, ìèíà çàðáèäàí áóðäàëàíãàí òàíà îíàñè âà áîø³à ÿ³èí-ëàðèíèíã ê´çè òóøìàñèí ó÷óí ̧ ïè³ òîáóòãà ñîëèíãàíäè.

Êåéèí÷àëèê Àô²îíèñòîíãà Èãîðíèíã îòàñè êåëäè. Àñàíîâíè ³èäèðèá òîïãà÷,´²ëèíèíã ñ´íããè æàíãè µà³èäà ãàïèðèá áåðèøíè ñ´ðàäè. Àêáàð ³àíäàé á´ëñàøóíäàéëèãè÷à, µå÷ íàðñàíè ÿøèðìàñäàí ñ´çëàäè.

Ñ´ë²èí þçëàðè øèøèí³èðãàí ãåíåðàë óíèíã ãàïèíè èíäàìàé ýøèòäè. Óíèíã²àì-²óññà ÷´êêàí ê´çëàðèäà Àñàíîâ, áàðèáèð ôàõð ó÷³óíëàðè ÿëòèðàãàíèíè èë²-àäè. Àâëîä-àæäîäè µàðáèé ́ òãàí îèëàëàðäà ́ çèíèíã áóð÷èíè øàðàô áèëàí ́ òàá,âàòàí ó÷óí µàëîê á´ëèø ́ çèãà õîñ èôòèõîð ñàíàëàðäè. Îòàíèíã î²èð âà àäàäñèç²àìèíè ́ ²ëèíèíã µà³è³èé çîáèò, ÷èíàêàì ³àðµðàìîí ñèôàòèäà µàëîê á´ëãàíèãè-íà îçðî³ åíãèëëàøòèðèøè ìóìêèí ýäè, õîëîñ.

Èêêè îéäàí ñ´íã ìàéîð Àñàíîâ âà ìàðµóì êàïèòàí Ðóäíèöêèéãà ÑîâåòÈòòèôî³è £àµðàìîíè óíâîíè áåðèø ò´²ðèñèäàãè Ôàðìîí ýúëîí ³èëèíäè. Îðàäàíê´ï éèëëàð ´òãà÷, µå÷ ³à÷îí óðóø ê´ðìàãàí âàéñà³èëàðíèíã Àô²îíèñòîíäàµàëîê á´ëãàí éèãèòëàðíè áîñ³èí÷è âà ç´ðàâîí, äåá àòàãàíëàðèíè ýøèòãàíäà,Àñàíîâ ãåíåðàë Ðóäíèöêèéíèíã ́ ²ëèäàí æóäîëèê àçîáè àðàëàø ²óðóð ÷à³íàãàíê´çëàðèíè ýñëàðäè. ßíà øóíè µàì áèëàäèêè, ́ çèíèíã µàðáèé áóð÷èíè øàðàôáèëàí àäî ýòèø æèíîÿòêîðîíà òàâàêàë÷èëèêêà øåðèêëèê, çîáèòíèíã æàíãìàéäîíèäà µàëîê á´ëèøè í´íî³ ³´ìîíäîíëèê òàðàôèäàí àìàëãà îøèðèëãàíáîñ³èí÷èëèê ñè¸ñàòèíèíã áåìàúíè î³èáàòè, äåá µèñîáëàøãà áó ¸ðó² îëàìäàµå÷ êèìíèíã µà³³è é´³. Óíèíã íàçàðèäà Àô²îíèñòîííè óðóø ãèðäîáèãà òîðò-




ãàí ñàáàáëàðíèíã ³àíäàé øàðµëàíèøèäàí ³àòúè íàçàð, óøáó çàìèíäà æîí áåð-ãàíëàðíèíã µàììàñè àñë ³àµðàìîíëàð ýäè. Òî àáàä.




Äàâîìè áîð

Ðóñ÷àäàíÁàõòè¸ð ÐÈÇÎ

òàðæèìàñè



ßíãè íàøðëàðÌÎÇÈÉÄÀÍ ÑÀÄÎ

ßíãè íàøðëàð

ÀÁÄÓËËÀ ÎÐÈÏÎÂ. “Ìåíãà õóø õàáàð àéò”. Øåúðëàð. Àäàäè 5000.“Ìàúíàâèÿò” íàøðè¸òè. Òîøêåíò, 2009 éèë.

Þðòèìèçäàãè µàð áèð ³àëàì àµëè ́ ç ñîçè, ́ ç îâîçè èëà Ìóñòà³èëëèãèìèçíèíã18 éèëëèãè, Òîøêåíò øàµðèíèíã 2200 éèëëèê ò´éëàðèãà ìóíîñèá òóµôà áèëàíêèðèá êåëìî³äàëàð. ¤çáåêèñòîí £àµðàìîíè, Õàë³ øîèðè Àáäóëëà Îðèïîâ µàìóøáó àçèç âà óëó² áàéðàìãà àòàá “Ìåíãà õóø õàáàð àéò” ÿíãè øåúðèé ò´ïëàìèíè´³óâ÷èëàðãà ò´¸íà ³èëäè.

Êèòîáäà øîèð àââàëî, îíà þðòíè òàðàííóì ýòàäè, õàë³èìèçíèíã ìåµð-ìóµàááàòèíè êóéëàéäè. £îëàâåðñà, µà¸ò âà ìàíãóëèê, èíñîí òà³äèðè, èéìîí,äè¸íàò, ýçãóëèê êàáè óìðáî³èé ìàâçóëàðíè ³àëàìãà îëàäè.

Ò´ïëàì ìóàëëèôíèíã ÿíãè øåúðëàðèäàí èáîðàò. Øóíèíãäåê, Äàíòåíèíãòàðæèìîíè ñèôàòèäà øîèðíèíã Èòàëèÿãà ³èëãàí èæîäèé ñàôàðè æàðà¸íèäàê´íãèë äàôòàðèãà ò´êèëãàí øåúðëàðè µàì êèòîáãà êèðèòèëãàí.

ÍÎÄÈÐ ÍÎÐÌÀÒÎÂ. “Ð´çè ×îðèåâíèíã ñ´íããè âàñèÿòè”. Ðîìàí-ýññå. Àäàäè2000. “Ñàíúàò” íàøðè¸òè. Òîøêåíò, 2009 éèë.

Òàíè³ëè ðàññîì Ð´çè ×îðèåâ: “Ñàíúàòíè ñåâèø, óíäà èç ³îëäèðèø ó÷óíàââàëî áóòóí êîèíîòíè âà àëáàòòà, îäàìëàðíè ÿõøè ê´ðèø êåðàê. ×óíêè µàð³àíäàé ñàíúàò áóòóí îëàì áèëàí ÷àìáàð÷àñ áî²ëè³”, äåãàí ýäè. ̈ çóâ÷è ÍîäèðÍîðìàòîâ ðàññîì Ð´çè ×îðèåâíè ÿ³èíäàí áèëãàíëèãè ñàáàáëè µàì óíãà àòàáðîìàí-ýññå ÿðàòäè.

Óøáó ðîìàí-ýññåäà ìóàëëèô ìàøµóð ðàññîìíèíã áîëàëèãè, ìàøà³³àòëè µà¸òé´ëè ò´²ðèñèäà êåíã òàñàââóð áåðàäè. Àñàðäà Ð´çè ×îðèåâíèíã ñàíúàò îëàìèãàêèðèá êåëèøè, áó ñèðëè-ñåµðëè äóí¸ãà áèð óìð ìàôòóí á´ëèá ÿøàãàíè âàè÷êè îëàìèäàãè ñåµðëàðíè ´çè ÿðàòãàí ðàñìëàðãà ê´÷èðèø æàðà¸íè êåíãòàñâèðëàíàäè. Ìóàëëèô òàñâèðèé ñàíúàò òàðèõè âà íàçàðèÿñèãà îèäòàä³è³îòëàðíè, ðàññîì ÿøàãàí äàâð ìàòáóîòè ìàòåðèàëëàðè µàìäà ðàññîìíèíãàðõèâèíè ñèí÷èêëàá ́ ðãàíãàí. Õàë³ ðàññîìè Ð´çè ×îðèåâíèíã µà¸ò é´ëè îð³àëè´³óâ÷èëàðíè òàñâèðèé ñàíúàòíèíã ´çèãà õîñ ñèðëè îëàìè áèëàí ÿ³èíäàíòàíèøòèðàäè.

Êèòîáäàí ðàññîì àðõèâèäàí îëèíãàí ôîòîñóðàòëàð, Ð.×îðèåâíèíã ýëëèêêàÿ³èí ðàíãëè èëëþñòðàöèÿëàðè, óíèíã òóðëè ñàíúàòêîðëàð, ̧ çóâ÷èëàð, øîèðëàð,ìóõëèñëàðè áèëàí òóøãàí ñóðàòëàðè µàì æîé îëãàí.

ÀÁÄÓËËÀ ØÅÐ. “¨ì²èðëàð îðàëàá”. Øåúðëàð, áàëëàäàëàð, òàðæèìàëàð.Àäàäè 2000. ¢àôóð ¢óëîì íîìèäàãè íàøðè¸ò-ìàòáàà èæîäèé óéè. Òîøêåíò, 2009éèë.

Òàíè³ëè øîèð Àáäóëëà Øåðíèíã ìàçêóð ò´ïëàìè ÿíãè øåúðëàð, áàëëàäàëàð,òàðæèìàëàðäàí òàøêèë òîïãàí. Êèòîáíè ´³èð ýêàíñèç, øîèðíèíã ¸øëèêéèëëàðèäà ̧ çãàí, ëåêèí ìàø³ äàôòàðèäà ñà³ëàíèá, ýíäè ³àéòà æèëî áåðèëãàíøåúðëàðè áèëàí µàì îøíî á´ëàñèç. Óëàðäàãè ̧ øëèê íàôàñè, ³óâíî³ ðóµ, µàðîðàòóôóðèá òóðãàí ìèñðàëàð ê´íãëèíãèçãà õóøíóäëèê îëèá êèðàäè.

Êèòîá “¨ì²èðëàð îðàëàá”, “Áà²èøëîâëàð”, “Ìóµàááàòíèíã ðàíãëàðè”,“¨³èëãàí äàôòàðëàðäàí”, “Ó÷³óíëàð”, “Ëîðåëàéíèíã ³´øè²è” òóðêóìëàðèäàíèáîðàò.




Øóíèíãäåê, óíäàí óëó² îëìîí øîèðè Õàéíðèõ Õàéíå ëèðèêàñèäàí ³èëèíãàíòàðæèìàëàð µàì ´ðèí îëãàí. Êèòîáäàãè îòàøèí µàðîðàò, æîçèáàëè øåúðèéîáðàçëàð, ÿíãè÷à îµàíãëàð, òàðæèìàëàðäàãè þêñàê ìàµîðàò êèòîáõîíãà ýñòåòèêçàâ³ áà²èøëàéäè.

ÍÀÐÈÌÎÍ ¥ÎÒÀÌÎÂ. “Äàâðàãà øåúð óëàøèíã”. Àäàäè 3000. “MERIYUS”íàøðè¸òè. Òîøêåíò, 2009 éèë.

Áàäèèé àäàáè¸òíè ÿõøè áèëèø, øåúðèÿòíè àíãëàø âà ñåâèø, ê´ï øåúð¸çèø µàìäà óíè ́ ðíèäà òèíãëîâ÷èãà åòêàçà áèëèøíèíã ́ çè êàòòà òàðáèÿâèéâà ìàúðèôèé àµàìèÿòãà ýãà. Êàòòàìè-êè÷èêìè, áèð äàâðàíè áîø³àðà¸òãàíêèøè ´ç íóò³èíè øó òàíòàíàãà ìîñ øåúð ¸êè øåúðèé ïàð÷àëàð áèëàíáåçàñà, òèíãëîâ÷èëàðãà çàâ³-øàâ³ áàõø ýòàäè, íóò³è æîçèáàëè, òàúñèðëèá´ëàäè.

Òàíè³ëè íîøèð Íàðèìîí ¥îòàìîâíèíã “Äàâðàãà øåúð óëàøèíã” (òàáðèêâà òèëàê íàçìè) êèòîáèäà ò´ïëàíãàí øåúðëàðäàí ò´é âà þáèëåéëàðäà, òóðëèó÷ðàøóâ êå÷àëàðèäà, Íàâð´ç, 8-Ìàðò, Ìóñòà³èëëèê, ßíãè éèë áàéðàìëàðèäà,´çáåê òèëèãà Äàâëàò òèëè ìà³îìè áåðèëãàí êóííè, óìóìàí, áàð÷à êàñáèéáàéðàìëàðíè íèøîíëàø òàíòàíàëàðèäà ôîéäàëàíèø ìóìêèí. Óíäà, æóìëàäàíîíà-Âàòàíãà âà à¸ëãà ýµòèðîì, îäàìèéëèê, ä´ñòëèê, êàìòàðëèê, ôàðçàíä µà³èäààæîéèá øåúðëàð áîð.

Êèòîá ́ í ó÷ ôàñëäàí èáîðàò. Øóíèíãäåê, ò´éõàòëàð, êèòîáäà çèêð ýòèëãàíøîèðëàð µà³èäà ³èñ³à÷à ìàúëóìîòëàð µàì áåðèëãàí.

ÀÍÂÀÐ ÎÁÈÄÆÎÍ. “Ìåøïîëâîí”. Àäàäè 3000. ¢àôóð ¢óëîì íîìèäàãèíàøðè¸ò-ìàòáàà èæîäèé óéè. Òîøêåíò, 2009 éèë.

Êåéèíãè éèëëàðäà ðåñïóáëèêàìèç íàøðè¸òëàðèäà áîëàëàðãà ì´ëæàëëàá ÷îïýòèëà¸òãàí êèòîáëàð ñîíè òîáîðà îðòèá áîðèøè ³óâîíàðëè µîë. Àéíè³ñà, “Áîëàëàðêóòóáõîíàñè” òóðêóìèäà íàøð ýòèëãàí ³èçè³àðëè àñàðëàð ìóõëèñëàðãà µàðæèµàòäàí ìàú³óë á´ëìî³äà.

Õàë³ øîèðè Àíâàð Îáèäæîííèíã ìàøµóð “Ìåøïîëâîí” äîñòîí-³èññàñèëîòèí àëèôáîñèäà íàøð ýòèëäè. Õàë³ áàõøèëàðè àíúàíàëàðèãà òàÿíèá áèòèëãàíáó àñàðãà Ìåøïîëâîí âà óíèíã áèð-áèðèäàí ³óâíî³, µîçèðæàâîá àñêàðëàðèèøòèðîêèäàãè µàíãîìàëàðãà áîé, àéíè ÷î²äà, ´³óâ÷èíè ´éëàíòèðàäèãàíôàëñàôèé ôèêðëàð ñèíãäèðèëãàí. “Ìåøïîëâîí” äîñòîí-³èññàñè êèòîáõîíëàðíèÿíà áèð áîð ´çèãà ðîì ýòèøè òóðãàí ãàï. Êèòîá ¸ø êèòîáõîíëàð äèäèãà ìîñ³óâíî³ ðàñìëàð áèëàí áåçàòèëãàí.

ÍÀÈÌ ¢ÎÉÈÁÎÂ. “Äîíèøìàíä”. Àäàäè 1000. “¤çáåêèñòîí” íàøðè¸ò-ìàòáààèæîäèé óéè. Òîøêåíò, 2009 éèë.

Ìàçêóð êèòîá ¤çáåêèñòîíäà õèçìàò ê´ðñàòãàí ôàí àðáîáè, Áåðóíèé íîìèäàãèÄàâëàò ìóêîôîòè ëàóðåàòè, ôàëñàôà ôàíëàðè äîêòîðè, ïðîôåññîð ÈáðîµèìÌ´ìèíîâíèíã µà¸òè âà èæîäèé ôàîëèÿòèãà áà²èøëàíãàí. Óíäà àëëîìàôàéëàñóôíèíã èæòèìîèé-ñè¸ñèé, èëìèé ïåäàãîãèê ôàîëèÿòèãà äîèðìàúëóìîòëàð áåðèëãàí. Êèòîá ìóàëëèôè Èáðîµèì Ì´ìèíîâíèíã êó÷ëè ôàëñàôèéìóøîµàäàñè, óëêàí èñòåúäîäè îð³àëè Ìàðêàçèé Îñè¸ ôàéëàñóôëàðè è÷èäàáèðèí÷èëàðäàí á´ëèá, Ãåãåë äèàëåêòèêàñèíèíã ìàçìóí-ìîµèÿòèíè îáúåêòèââà ÷ó³óð î÷èá áåðà îëãàíëèãèíè ýúòèðîô ýòãàí.

Êèòîáäà îëèìíèíã ÿíà áèð øîµ àñàðè “Ìèðçî Áåäèëíèíã ôàëñàôèé³àðàøëàðè” µàì êåíã òàµëèë ³èëèíãàí. Ìóàëëèô áó àñàðãà ò´õòàëàð ýêàí, áóþêôàéëàñóô Ìèðçî Áåäèëíèíã ³àðàøëàðèãà àëîµèäà ìåµð, ýúòèáîð áèëàí¸íäàøãàíèíè ³àéä ýòèø êåðàê. Óñòîç Èáðîµèì Ì´ìèíîâ Áåäèë ôàëñàôàñèíè,àéíè³ñà, áîðëè³, áèëèø íàçàðèÿñè, èíñîí µà³èäàãè ÷ó³óð ôèêð-ìóëîµàçàëàðíè,øóíèíãäåê, ³àòîð ôàëñàôèé òóøóí÷àëàðèíè ç´ð ìàµîðàò áèëàí òàä³è³ ýòãàíèêèòîáäà èøîí÷ëè äàëèëëàð àñîñèäà ÷ó³óð î÷èá áåðèëàäè.




¤ÒÀÌÈØ ¥ÎÆÈ ÈÁÍ ÌÓ¥ÀÌÌÀÄ Ä¤ÑÒÈÉ. “¤òàìèø ¥îæè òàðèõè”. Ðèñîëà.Àäàäè 1000. “¤çáåêèñòîí” íàøðè¸ò-ìàòáàà èæîäèé óéè. Òîøêåíò, 2009 éèë.

Õîðàçì òàðèõíàâèñëèê ìàêòàáè µà³èäà ñ´ç þðèòèëãàíäà, ê´ïðî³ Àáäóë²îçè,Ìóíèñ, Îãàµèé âà Áà¸íèé êàáè óëó² ìóàððèõëàð íîìè çèêð ³èëèíàäè. Óëàðäàíèëãàðèðî³, ÿúíè XVI àñðäà “¤òàìèø ¥îæè òàðèõè” íîìëè àæîéèá òàðèõèé-áàäèèé àñàð ÿðàòãàí ¤òàìèø ¥îæèíèíã íîìè âà àñàðè ýñà ê´ï÷èëèêêà ÿõøèìàúëóì ýìàñ. Áóíèíã ñàáàáè ìàçêóð àñàðíèíã ²îÿò êàì íóñõàëàðäà ñà³ëàíèá³îëãàíèäèð. Óøáó êèòîá ´ðòà àñðëàð ´çáåê àäàáè¸òè âà òàðèõíàâèñëèãèíèíãäóðäîíà àñàðëàðèäàí áèðèäèð.

¤òàìèø ¥îæè èáí Ìóµàììàä Ä´ñòèéíèíã “¤òàìèø ¥îæè òàðèõè” àñàðèXVI àñðäà Õîðàçìäà òóðêèé òèëäà áèòèëãàí. Àñàðäà Æ´æèõîí àâëîäëàðèäàíá´ëãàí Äàøòè £èï÷î³ õîíëàðè – Ñîéèíõîí (Àñëè íîìè Áîòóõîí), Áåðêàõîí,¤çáåêõîí âà áîø³à µóêìäîðëàð òàðèõè ñîääà, ðàâîí âà ³èçè³àðëè òàðçäà áà¸íýòèëãàí. Ìàçêóð êèòîá ìóµèì òàðèõèé ìàíáà á´ëèø áèëàí áèðãà, ́ øà äàâðäàãè´çáåê àäàáèé âà õàë³ òèëèíè ´ðãàíèøäà µàì áå³è¸ñ àµàìèÿòãà ýãà. Àñàðíèíãòèëè âà óñëóáè õàë³îíà á´ëèá, ́ çáåê õàë³ äîñòîíëàðè ðóµèäà áèòèëãàíè ñåçèëèáòóðàäè.

Êèòîáíè òàíè³ëè øàð³øóíîñ îëèì, ¸çóâ÷è ¢óëîì Êàðèìîâ íàøðãàòàé¸ðëàãàí.

ÌÈÐÏ¤ËÀÒ ÌÈÐÇÎ. «Ñóðóð». Ìà³îëàëàð, ýññåëàð, øåúðëàð. Àäàäè 500.Àëèøåð Íàâîèé íîìèäàãè ¤çáåêèñòîí Ìèëëèé êóòóáõîíàñè íàøðè¸òè. Òîøêåíò,2009 éèë.

Òàíè³ëè øîèð, òàðæèìîí âà àäèá Ìèðï´ëàò Ìèðçîíèíã óøáó êèòîáèìóñòà³èëëèãèìèçíèíã ìàøà³³àòëè âà ñóðóðëè é´ëè µà³èäà µèêîÿ ³èëóâ÷èèæòèìîèé-ìàúðèôèé ìà³îëàëàðäàí òàøêèë òîïãàí. Óëàð ìàìëàêàòèìèçäàêå÷à¸òãàí øóêóµëè þêñàëèøëàð âà àäàáèé-áàäèèé æàðà¸íëàðãà óé²î³ ³àëáëèçè¸ëèíèíã ôàîë ìóíîñàáàòèíè ́ çèäà àêñ ýòòèðãàí.

Âàòàí îçîäëèãè, èíñîííèíã ìàúíàâèé äóí¸ñè µà³èäàãè ìà³îëàëàð, íîìäîðèæîäêîðëàðíèíã èáðàòëè òà³äèðëàðè àêñ ýòãàí õîòèðà âà ñóµáàòëàð, îíà þðòâà õîðèæ ³è¸ñè ³àëàìãà îëèíãàí ñàôàð òààññóðîòëàðè µàìäà øåúðëàð èæîäêîðèñòåúäîäèíèíã ðàíã-áàðàíã ³èððàëàðèíè ìóæàññàì ³èëãàí.

ÀÑÐÎÐ Ì¤ÌÈÍ. «¨ë²èç ñåíãà þêóíäèì, þðòèì!». Àäàäè 1500. «Turon-Iqbol»íàøðè¸òè. Òîøêåíò. 2009 éèë.

«¥àð áèð èíñîí ́ çè ́ ñèá-óë²àéãàí ìàìëàêàòíè ýíã ÿõøè âà ã´çàë ìàìëàêàòäåá òóøóíìî²è êåðàê». Óøáó êèòîá äóí¸äàãè ýíã ³àäèìèé âà ìó³àääàñ³´ë¸çìàëàðäàí áèðè µèñîáëàíãàí «Àâåñòî» êèòîáèäàí îëèíãàí øó µèêìàò àñîñèäà¸çèëãàí ýíã ã´çàë ìàìëàêàò – ¤çáåêèñòîíãà á´ëãàí ìåµð òóé²óëàðè é´²ðèëãàíìà³îëà áèëàí áîøëàíàäè. Øóíèíãäåê, êèòîáäàí ÕÕ àñð ìàøµóð øîèðëàðè –£àéñèí £óëèåâ, Ðàñóë ¥àìçàòîâ, Ðîáåðò Ðîæäåñòâåíñêèéëàðíèíã ñàðà øåúðëàðèâà óëàðãà áèòèëãàí øàðµëàð «Àëïîìèø» ³àµðàìîíëèê äîñòîíèìèçäàãè µàÿæîíëèêóðàø ëàµçàñè, ñïîðòíèíã Âàòàí øóµðàòèíè äóí¸ãà òàðàííóì ýòèøäàãèì´úæèçàâèé êó÷-³óäðàòè, Óðãàí÷äà òó²èëãàí òàíè³ëè ýñòðàäà õîíàíäàñè ÀííàÃåðìàí µà¸òè âà èæîäè ò´²ðèñèäàãè àäàáèé-ïóáëèöèñòèê ìà³îëàëàð µàì ́ ðèíîëãàí.


gazeta va ju - ziyouz.com

Documents