J? 3

DISQUISITIO CHEM1CÄ,DE

CALCE ÅURIFULMINANTE,

Quam,Confenju Amplijf. Oräinis Philofophici,

In Reg. Academia Upfalieiifi,Prsefide

Mag. TORBERNOBERGMAN,

Chemise Prof. Reg. & Ordin. ,

Academia Imp. N. C., Reg. Scientiarum Acade-jniae Scockholmenfis & Societatis Reg.

Londinenfis Membro,Publico Examini Submittit

CAROLUS ANDREAS PLOMGREN,Reg. Coli eg. Metall. & Acad.

Scient. Stockh. Adfcriptus,In Audit. Guftaviano Die XVI Decemb.

Anni MDCCLXIX.//. A. M. S.

UPSALlAi,Apud Joh. Edman, Reg. Acad. 'J'ypog: ■ h.

MONSEIGNEUR,

♦f f Wf L, \t protection, qne~ Votre Siltejje Royo le t!c-

^ röräfc tfz/x fciences c/ en particiilier äxelleSy qni ont quelque Rapport aux mines,

har-

hardit i mettre d Ses Pieds un Ouvragey qut ev

traite.

Quel Bonbeur pour moi, Monfeigneur,Votre Alteffe Royale ne dedaigneroit pas ce petitejfai, ni les Voeux, que j7 adrejje au Cid pour laConfervation de Votre AlteJJe Royale.jif' *?/ /' honneitr är etre avec le plus profond refpect

MONSEIGNEUR,

DE VOTRE ALTESSE ROYALE,

le tres humbk, tres oheisfant& trte fiiumis Jérvitettr

CHARLES ANDR. PLO.MGREN,

Amtciflimo Domino RE3PONDENTI.

i ulcev OJ Aurl rutilusque fulgor,Principum dignus nitidis coroms!Se tibi curvat procerum caterva ,

Fulgus omne..Hinc avent tanti genium MetaüiScire permulti*; latebras JolutiNempe fcrutando , bene Umperatis

Ignibus, Aur i.hiter bos foliers mentoras, Amice,Qppale molltur tonitru movetqueDax metallorum radiansque princeps 9

Igne perußus.Fulmen heic Auri retegis docesqueFulminis icaujfas: cupidique ctincBDijcimus, quantum pretii vel A uro

Reddere fas eß.Nullit res conftat: volitat per aarasFulminans Aurum : fiabili decoreAtque fic cultu meliore Firtus

Sola fuperbit.Fuge ! fis jclix, redimitus almzLaude Firtutis: fluat ex HonorsFama: tu folis meritisque difcas

hjfe beatus.

GUST. Aism BOÜDRIE.Ksg. Aeid. UpR Secret.tr..

DE

CALCE A URI"•» T" T T T& '7$ & PK"! A TV. T ms""* l"*7*

Ii jl, ivl i N A N. i L.

Qudibet res nihil pr^ßare poteßprater icß qtioätri eß & con-tinet.

Gebt r.

\

6-

§. I.3H!

mira fulminnndi propriVas licet freu-j io (altem deeiino & quijko nota ,?),non

üum tarnen ica a Natur«, myftis foit ex-plorata, ut unde orracur horrendes hicce iragor,unde ftupenda hsec vis & explodo, in hone cs-

que diem certe determinari potuerit. Meie nihilominus phaenomena cccurrunc omnino digna at-

A ten«

. . a) um antiquidimi A'clie* Ii.« fun involvtbanr arenrn. PASI-mici auri fiilmiuandi vnn r.m t.o- 1.1US VALFNTIN'JS pimusior-\ eiint ignoramus , antjgirnf'5 us e- fun eam clase dekrJ} fit,mm ec inufitaris loquendi fiuimu-

a De Calce Auri Fulminante.

cintione, quippe qure non tantum fingulares in*dicant proprietäres, fed etiam, cauffis rite denn*dä tis, theoriam Chemicacn rion poffunt non mul-tum illuftrare. Qu se fequuntur tentamina , par¬tim nova , partim ab aiiis quidem antea defcri-pta, jam vero foliicite revifa & Iimkata, qua En¬vis non pienam, aliquam tamen prafenti materiseimpertitura locem fperamus,ea igitur ut asqui bo-nique confuias B. L. etiam atque etiam rogamus.

5. H.Pulvis hicec foiaris duplici in primis me*

thodo pra?parari po tel t, vei enim aurum in men*firuo, ex aqua forti & fole ammoniaco compo-ftto, folutum dejicitur mediante alkali fixo, veletiam folutio inftkuitur aqua Regis, fine fale am-moniaco fa 61a, quod variis fieri potek modisb), ipfa vero pnecipkatio ope falis alkali volati-Iis peragicur c). Quocunque dernum modo au¬

rum

b ) TsMs parat m* aqua Regis, JattJi- fuerit gFavrdattrm. Hane can-vel ex aev.iis ni fri & muri® irrixtis, tel-un p'erique Chemici, etiam re¬vel e nitro acido falis fo furu, vel ceiKiornin in tri t f, ve! rencent, veldenique e muria ncido ni tri infe- ita proponnnt, ut tantum fecurio-fta» Per fepatet loco ni tri vel mu- rent inde fperare licenr lucceffum,rke, alios adhiberr po (Te fåles iisdein et vi.x negari potefl , quin inter-gravidatos acidis. dum norm-ullar hujus calcis parti¬ske y Si prarcipitatio mediante al- cular quafi decrepitent. Ipfum au-kali fixa peragitur, fedimentum non diamus Dann HELLOT , qui infulminat, nili luenftruum alkali vo- Mein, de lr Ac. de_ Paris tyjf ita

De Calce Auri Fulminante 3

rum folvatur & deturbetur, fedimentum obtine-tur fkvefcensr quod follicite coliigitur, probekvatur aqua r/),& caute exficcatur e), aurumquefulminans vulgo audit. Pondus calcis ficcats quin*ta circiter parte aurum folucum fuperare Folet/).

§■in.Ph^nomenon, quod prsecipue celebritatem

huic conciiiavit pulveri ipfiusque denominationianfam fimiil prabuit, eft ingens iile fragor, quo

A 2 pau*

Icribit: Mr. Groffe a ohfirvé avant quafi hoc modo vis tolli polTct,moi, que qtinnd bor eß diffout par led tenendnm eft, eam non tantumJe mehlige de h efprit de nitre & de non minui, fed ne quidem fine lo-/' efprit de fil, in pracipitatiou die l' tione fuinmam adquirere vehemen-or, qtfon vent avoir fulminant, reuf- tinm, conf. §. XI.fi mieux lors qtd on emplqyc /' efprit e ) Calorein —r- 27 ° thermo-volatil de fil ammoniac, que fi 011 metri fuec. non fuperantem praefcri-je firvott de /' btitle de tartre par bit BOERHAAVE , & monentedefdhuicc, & que le coutraire nrri- D:o MALOUIN, il faut meine ti¬ve, hrsqit l' or a eté dijfiut par un voir attention, que k fileil ne donneefprit- de nitre reqalifé par k fel am- pas dejfus, autrcment cctte poudremoniac. Dans ce dernier cas l' or fe dißiperoit tont d' un cnup , avccparo'tt etre plus fulminant, fi onde un grand hrnit, tel qu'eft celui delaprecipite par /' huile de tartre, que foudre. Chim. Med. Tom. II. 14.fi 011 /' avoit precipite par uti efprit STAHL quoque teftatur, quod involatil. Cette objirvation merite d' papyro, cui aurum fulminans fic*etre approfoiulie fcf eile pevt develop■ candum impofitum fuit , hernachper uue nouvelle theorie de la fulmi- nar nichtes tvär, fo weit die finnennation de!'or fulminant. LEMORT firahleu es von ferne hatten errei-.tarnen facculö XVII idem fereuvget. eben können. Fund. Chem. dogm.

d ) BARNEROS in Chym. p, III. p. 24S»Pbil. p- 432 dicit: ut eo melius ef- f) BECHER dicit j, LEMERYfectum edat aqua non eluitnr. Alii t misJCKEN —•bene multi eandem inflant tibiam, *+> d - 1 3

4 De Calce Aue i Fulminante

pauca gr:m, vel in cochleari roetnilico, vel ferro* candcnte admoto, vei aHo quolibec modo caloriexpofita fu i minis inftar fubito quaqua \ erfum dis-tiliunr, Quo modo ac ratione hoc hat fequen-tia m omen ta luculentius monftranc*

IJ. Calor, illum quo gaudet ebulliens a-qua,pau!Ium fuperans, notabiii htiic impetui ex-cirando fufficit. Num vero radii folares hnecondenfatione idem valeanc, uti nonnulli conten-dunt g), non dum explo'rare nobis licuit, de tan-ta interea eoram etficacia dubitari po(Te videtur,nifi optime praeparetur. Ceterum, fi maflula ful-mina ura niomento explofionem pra:cedente infpi-citur, null-a alia obfervatur mutatio, quam colo-ris jam vigvefcentis, &, dum haec incipit, cum ob*fcura flammula acutiffimoque fonitu mox difpér-gitur b),

II). Sola tritura vel percuffione irrcenditur& violentiffime difplodit, ursde funedidimi inter-dum eventus / J. Non tarnen hoc modo quod-

cun-

5;) Confi nota d. numera frufiula fra£him, diiiemi-h) Scrtipulus bujus nur i fnrritts na (Te narrat ORSCHAL in fole fi.

(terem conctit.it, quam libra iutegra ne ve (Te. Similiter in Anglia ac-pulveris pyrii, C. TÄTERI Phy- cidi(Te refert Dtiis LEWIS.fiol. Exp. 523. Cafurrr vero longe funeftiflinium

i) In niortaiio jafpufeo tritnm ipfe tedis adfert , Celeherrimusidem cum horrendo firepitu in in- MACQUER in Di£l» de Cfiymie.

1)e Calce Auri Fulminante. 5

cunquc accendi poteft aurnm fulminans. Coctionein aqua pura, vel quod longe melius, in lixiviaalkalino, potijßvium vera calcinatione idonea Iiuicincendio adeo fic aptum, tu leviffimo faspe atca&uinflammetur.

III). Laming impofica portio, 10-12 grano-rum ponderi a^quivalens, eandem fulminans per-forat laceratque, minor vero cavitatem imprimic,Sc adhuc minor fuperficiem taneum radic, quoda pulvere pyrio, licet longe majori quancitate ad-hibeatur, numquam praeftatur.

IV). Grave quodlibec pulveri impofitum me¬mento explofionis exfilit, & d fuerit argenteummacula flavefeente inauraturA.X Similicer fuften-taculum argenceum vel cupreum decoratur.

Porro granum majufcufum flammse cande-Iae a latere admotum eam cum crepitu efflat, &aliquot unciae (ub imprudenti exliccafione fimul

A 3 ex-

SciUcet juvenis 2.0 circiter annorunl neinrtmo mifericordbe fenfu ennrrn-

Iagunculae vitrea au rum fulminans ri poteft, binis amiflts oculis, En ve-

injecir, non vero arrendens infelix hementiflmiuin effeedufn- pulver i tnn-tmairr alteramve particularn coll'o tum coli o inlm-entr adfcribepdum.adhaerere, eam probe claulurus ob- k) Muhoties rn collcgiis pliy.tttramentum r uri mos oft, verteil- ßcis ftorenum impofitum, non tan-do intrudebat. Moirfento necendun- tum nd fex ulnas ab incendio hu*tur grann!a , homuncro i 11 ter fur- jus auri furfinn moveri, fed df* fimulnos Laboratari i magno impetu pro- in certo f'patio deaurari demonftra-jicirur, facie fruffulis diffilientis vi- vi. H. F. TEJCHMEJER, In(V#n i tota vulnerata , <Sc quod vix fi- Chym. p. 2:3'.

<> De Calci Auri Fulminante.

cxplodentes janaas feneftrasque violenter cfFrin-gunt /). Luculenter hinc paret, aurum ftilminansquaqua verfum fuam extendere violentiam, nontarnen ideo negandum, quin ferocius qux tangitferiac, quam qux paullulum diftanc, licet alias pro«xima. Ita, ti papyraceo locello immittitur por-tiuncula fundum tantum fulminans dilacerat, nifioperculum fuerit appreflum, in hoc enim cafu& fupra & infra perforat m).

VJ, In phiala vitrea vel locello papyraceoprudenter pedetcndimque fulminans fuliginemreiinquit purpurafcentem n), in qua nitentis au¬ri particulae faepe reperiuntur, immo grana im-mutata, (i paullum major portio fimul fuerit ad-

hi-

/) Talem narrat cafutn Dr. BARNKRI in Cbym. phil. p. 471.BIRCH in Hifroria Societatis Reg. N. LE FEURE argenteum praefcri-Lond. bit vas, vide ejus Cours de Cliy-

?n) HELLOT loc. cit. mie editum per DU MONSTRIERk) Artißaum quo nonnutti au- tom. III. p. 39. De Iii(ce florilms

rum fulminans in flores redigere fa- 5TAHLIUS ita: Wenn man das au*

tagunt - * - ita inftituunt: in fer• rum fulminans in einen gldfern ge¬reimt aliquod infirumentum tubula- febirr provide iS? perite, nach undtum ac iguitum probe, aliquot gra• nach abknallen, und l'jf fulminirenttula auri fuhn. injiciunt per vices, läfl , fo bekommt man das gold infieque credunt, dum illud difploditur form eines febr zart und fubtilen brau-nd latera velin capitellum fuperius nen pulvers oder ßaubes wieder,fublimari flnres; novi hoc in aula denn fo bald der knall vorbey, fo falltRegis cujüsdant ejfe tentatum, fed das gold wieder nieder♦ Ch. Dog. P+inftlici JucceJfu, fi quidem vas 0- iii, 246,tnne ruptum füit. Verba funt J.

De Calce Auei Fulminante. 7

hibica. Non enim nifi flratum calori proximumincenditur, quod FaciH monftrari potefl: experi«mento, fi nimiruni fulminatio inftituatur fupermajore carbonum candentium area, nam ea per-a&a multse audiuntur decrepitationes,e granisim-mutatis, inferior um impetu difperfis.

VI). Aqua imbutum non fimul explodit, fedquodvis granum in ordine exficcationis folum de-crephat, inftar falls culinaris.

VII). In vafis vitreis claiifis moderita por¬tio, ut fraftura evitetur, fulminat quidem, fedftreprtu admodum debiii, qni percipi vix potefh

Vili). In vafis metallicis, fufiiciente prsdiusfirmitate perfe&eque ckufis, igni expofitum au-rum fulminans, tacite reducitur 8c fine ullis via-lenti« velligiisö). Aerls acceffu non nihil irnpe-dito metallica ckuftra magis tentantur y fi veroea iatis fint valida Sc fubtiliffima tantum ekhen-

di

0 ) Co ram Regia Societate Lon • In globulis magni ttrcfine. prforunielmenfi cairrparationis ergo varin in- df&isqtre pnlveribus impletis- ea tan-ftituta liwt experim-enta. iEquai'es cum fuir cfiffei en.ria, ut quf py.pulveris pyrii & «uri fulminant;» rio feateb-at quamvis cowtentueaportiones ferreisr includebantur glo inflaminaretur x non tarnen fueriibis, qui inter c-arbones eand&nt?? fractus.collöcabantur» Qni pulveie pyrio Viele Hiftory af rbe Roy. Socie-gandebat violetter frangebatrur, alter ty by Dr. BIRiCB tom. I. p. 29^vero integer fine ullo fbnitir per- 2£9, JuXman fit. lderra in globis chalybeisfuic eventus.

% De Calce Auri Fulminante.

di rirna, fumas quidem per hanc penetrat, Tedplacide & (ine rnptura, quod bis (umus expertidimidio circicer hu jus cakis fcrupulo, quo locei-lum aeneum implevimus & aperturam dein robu-fta Cochlea firmavimus, vapor enim nihilo minusincer fpiras exitum (ibi paravit parum fibilan?»

§ IV'Vis b:rcce fulmmans variis toll i potefl mo-

dis, idque etiam line addicamenco , folo igne pergrcdus lente c'f provide aucto. ScHicet adniheturinitio calor illi proximus, quo fulminatio fieri (o-ler, hie vero mox relaxatur paullum, dein ite-rum alternis vicibus fenfim augetur & minuitur,quo labore, pluries rite continuaco, aurum fulmi-nans magis magisque igni intenfiori refiftit, tan-demque obfcure nigrefcit & omni privatur cxplo«dendi virtute. Patientiam exercet hocce experi-mentum, nam nifi calor perice temperetur omnis-que vel minima agicatio & adfri&us evitetur, eodemniomento folita vehementia in atiram avolat. Mul-tum mqucjuvat additio alius materia cujuscunquedemum riaturcc^ modo probe puiveretur Sc tritu-ratione cum pulvere folari intime commifceatur,adeo ii t ejus particuhe, quantum fieri poteft, fe-parentur. Hoc enim fa£fo3 (quod parvis portio-

ni-

I^e Ca lc"e Aum Fulminante, <$

nibus faciie expioratur) (ine metu fuIminationismifcela igm' exponitur. Sulphur diu eo modofuic ufititum, uc ejus pulvis, cum au.ro fulminan¬te ejusdem vel dimidii ponderis mixtus, leni ca»Jore primum (ine fumo aliquantifper fluat, deinvero cum evaporatione,ultimoque cum deflagra-tione comburetur p). Multo faeilius hoc peragi-tur mtxturam fuceejjrce åmihtmäo in crucih-u•lum ica cale factum , ut lulphar primo atta Q: aüammam concipiat, nam licet nonnulia grana cre-pitarent, non tamen difTeminantur. Idem adhuccommodius fit, fi fulphuri fufo immittatur aurnmfulminans*

Sales tam alcalini, quam tnedii, iidem quo-quc (ufiiciunt fiöi, lidqtie opportune,cum dein ab-Jutione faciie ieparari queanr.

Cum terris itidem fuccedit, irqmo etiarn co-&ura in acido vitrioli concentraro, oleum di£fco,qua nonnullae micst aureurn (kpe recipiunt nitorem.Paucis; aurum fulminans faa fpoliatur viokntia,fi exponatur graåui ca loris , qni ejusdem eruptio-ni efi Jiecejfarius, modo fimul explofio impediatur

B qua-

p) BASILIUS V.M.ENTI- öatur puKwrem .li.oc ir«o/!r> tvachr-NUS, ope fuiphiiris mutationen! tum pro pipmento aiirifabroiuraaiuiax primus tonrnvir. itu amaufoium inftrvire.

Inclytus STA H LI US quo juste-

lo De Calce Auri Fulminante

qujcunjue methodo, ctiam vi externa. ( §. III. vin)., $\V\

Explicationes fulminatioriis auri apudChemt*cos vari# oceurrunt, quarum eas, quae verbis vixexpiicandis func propofkaz q\ ficco, uc ajunt, pe-de jure pnerereundas credimus, reliquas vero inquatuor diftributas phahnges breviter perlufcrabi-r\uis. Scilicet exidimarum Natura: fcrucatoresiTiirtim hocce phxnomenon adfcribeudam efie, veiaeri fixo, vei fa Uno, vei fulphureo principio, vetdenique horum piuribus combinatis. Nonnullitarnen omnes ha&enus propofkas explicationes in-fufficicnces iure declaranc q J.

§. VI.Qu* corporum compagern inträt, aeri fimih

Uma, ab eo licet diverfa fubftintia, apud recen-ticires fcriptofes aeris fixt nomine venit. Hanepferticularum gloten atque vinculift«, inque hocflata ehitere privatam effe concendunt. Ex eo-rum fenremta illa ipfa materia a corpore qnod-ameopiofe & Emu! feparata , elaflickatem recupe-

ran-

) BOERHAAVE , MA C- re r aiteoqm vehementer difjrlicnd'o r

QUER, SriUr.TVTAN. nerem 'tam forther v erhera nt y nonr) Parttmlje citri fuJphurees feens re jihphttr t?' nirritm in vttl-

ejiträverfit e viircnlis faltum , vette pari ißo ptrhxre fulminante. CAS-ti eantrariortm , metiiaute igiie ex- SIUS de aaio p. 113,»pedinutur, & qtt-fs dijfracfo earee-

De Calce Äuri Fulminante. i i

rando, non poteft non Lerem atmofpharicum vis-lenter imptllere, undas in eodem adeoque fonumpro re nata varium excitare.

In prüfend cafu rem ukerius ica expediunt.Au-rum fub folutione fiium aerenl fixum amictit /),dum vero e mendruo decurbacur, majorem recupe-rat quantitatem, quam aufto calcis folaris ponderedemonknri autumant t J. Prxcipiutum dein igniexpofiturn hiecce aerea mecerin deferere cogitur,non obftante parcicularum auri gravitate, qua ta¬rnen eruptio impedita longe fit vehementior«.

Cauftfcttacem in defe&u aeris fixi pbnnnc hiPhilofophi , unde prono fluit alveo nüllum ex-fpefrandum efTe aurum fuiminans, fi pr<ec.ipita-tio meåiarite alkali volatili caußtco inftituitur.Hunc itaque lapidem lydium adhibuimus, Au«rom in aqua regis (ine fale nmmoniaco folutumope fpiricus falis ammoniaci per calcem vivamoptime caufticati dejecimus u ), Fedimentum veroprobe locum , ignique expoficum more confueto

B 2 Fol-

s) 2 potlicfS cubici aqua* regis rnt y rend before a lociery in Eidin-auretc lamelirc ndfufi 4 quidem pol!, burgh Vol. II. p. i go.cub. aeris fixi dederunt, led cum ' u ) .Koratu diguum videtur ,

aurum folutione nihil ponderis per- mirura ope fpiritus fiilis nminonia-dnt, hofce menfhuo adlcribit Dr. ci cauÜici promte deturbari, ctfiHALES in ftatiral Elfavs. menlh-unm non fir faturatum, quöd

t ) Conf. Dr. J. BLACK in nec, alkoll volatili vutgari, nec al-Efiays and Obf. Phyficat & litte- kali fixo evenit.

De: Cälce Äurt Fulminante.

fnlninure reperlmus, quo ipfo allata corruere vi¬decur fenteocia.. Varia igjcur alfa man enda omit-timus, uti cacFura auri. futainantb in lixivio cau-

l'ticofalva expiodendi vi; müh Jab fulaunatiouegeneratia aeris fixi ^ cetera..

§. VILQu i falino tulminationerrr tribuunt, non ta-

men de genere omnes conveniunt.. Nonnulli fa-lem di ge (I ivom (o-lärt calci adhaereaten* & irr ca>tor«r decrepkantem , uti cauffam refpfciunt, fedhi non conliderant, faleni nom i na tom nec ade(Ternec reg.enera.rl, li a ur um in acido nitrofo, fåle am-moaiaco- gravidato»,. v el in. nuTcela acidi murbti-cti& ni tro G; lo l:u tum, alkali volacili praecipitetur. Etpraeterea, (i. pofterior ex hifce foliitionibus dejicia-cur alkali fixo, nullum ob tmetur fe dim en tum fullminans, licet heic. fal digefti-vus non- delideretur..

AHi ad nitrum vulgare conCugjunt, quodicum ph logi (lo de tona re no tum e(l u). .Eaedem:vero occurrunt difociiltates, nec enim femper adeft,éum au rum preparatör fulminans,, nec ubi adeft:ideo femper obdnetur prsecipitatum fulminandiivirtute inftru&umv Céterumy cum folarf calce non»

de-

«) Per ufiionem pnrticularum efficacia: A. PETERMANN IßlhriHm cumi nitro>progignitur hac Chim; p.

De Calce Auui Fulminante. $$detonat hie fat, fed e contrario, methodo in §.IV defcFipca y auro fulminanti reducendo infervic.Longe vero aliternitrum, flammans di£tumr com-paratum eße videtur^ Conflat hie fal aefdo ni-trofo alkali volatrlf faturato, fk ex antecedenti-bus titriusque hujiis ingredientis materia: prasfen-tia. in prseparando auro fulminante eliicet. Por-ro detonandi vir cute ga u det,- fine addito phlogi-fto,. pfaetereaque & acidum vitriolieum, nitrofofortius, & alkali fixum, volatile' expeilens, ful-rnfnandi facultstem domare perhibent au8:0res..Summa igitur probabiiieatis fpecie fefe commen-dare v ide t lire c opinie>r quam etiam recentio--rum; fe re omnes am p lex i funt xji Ur vero; cer-

B 3; tarn,-x y S.i aurum aqua regis, ut' aqua forti ist fnle ammoniaco totanitro volaüli, fnle anmotmeo, ur jubtilia funt & voldtilia, admodum

terra olcalina voLttilj folutuni efl, fqcile funt mobilia & inflammalnliatum ' olco tartari, uti terra alcatink niinimö motu aut calore'; eoque per-fixa pracipitatur ; aqua fortis ex cepto frägorenl deorftim ednntJi-parte a file tartari y ut antagonfla cut: pulvis pyrius fluni alias fur-fuo faturatur ist figuirr; atque quin furn edere fölet - - - • nant aa-fiüro reclufior terra efl, aurum- di- rum ipfum, ut terra fixa deorfum ten-mittit; aurum fpiritu aqua -for tis nu dit', cum e contra carbpnes pulve-frofo & alkali volatili falis ammo- ris' pyrii fint terra volatilis Hit fur-ninci valde impraguatum efl & gra- fum tendit - - -Atltum fere ttiplovidum', hinc fecum hos ambos ad fortius pulvere pyrio fulminat, cumfundum r/ipit, fbique ut terra: focios pulvis pyrius nitruvi haheat corpo-tenetr omnis eniw terra ficca efl rale, craffuni ist cruåum, aurumtvida iti fe fal quoddam' fumendi fulminans vero totvm volatile , fpi-ist ex eOy quod- ambo hacfaha ex- rituale ist valde fubtilifatum• - - - -

Vif De Calce Auri Fulminante.tam, (1 fieri poflec, adquireremus Cognitionen),varia infticuimus experimenta, quorum prsecipuajam funt enarranda.

§. VIILAlkali iixurn fulminandi vim aaro quidem e-

ripic methodo in $. IV tradita, fed eo in cafution alicer ac materia quzecunque particulis inter-pofita agit, nmn vero itti alkali idem valeat ten-tandum fuit alio modo»

Sex igitur partes alkali Tartari cum una cal-cis folaris & nonnullis aqu# deftillatas guttis ininortario vitreo optime trieze fuerunt. Hoc facto,paullum magis aquae adfundebatur Sc in caloredigeßionis omne liquidum evaporabatur. Sub hoclabore ne minimum odoris urinofi veftigiurn fen-tiri potuif» Mifcela exficcatä ablutionc falino li-beratä, non modo fulminavit, fed etiam fono, fo-lito longe validiori y).

Alio adhuc modo idem experci famus. Sei¬ltet in ducentis partibus lixivii cauftici, pars

una

Ouando hco alkali fixi veeipis vo-. y) C®1. SPIELMAN aflerithtile, nempe fal volarilc urina,aut fulminartcti virrnrem domari alealtC.omu Cervii eoque Jolutiouem auri per deüqnium fufo & fvtper aurumpraeiphas , adhuc fortius fulminr.t. fulminan* cxiiccato.Aiwea Homeri «atena p. g;. 83.

De Caj.ce Auri Fulminante» 15

una calcis auri per fimihoram coquebatur. Hocvcro ipfo poritis au£te, quam minuta vis fuit. A-quam addidimus, ne forte Iixivium calorem juftofortiorem adquireret, eoque folo explodendi fa-culcatcm tollerec z).

Unicum addamus, nimirum nullam obferva-tam füifie effieaciae diiferentiam, (ivelente, fiveceieriter e fuo menfh'Lio praecipitata fuerit calxnoftra a).

§. IX.Cum acidum vitrioli concentratum ut ebulr

liat triplö fere majorem pofuilet calorem,, quamaqua pura. nihil mir! in eo latet, qtiod co&urain rali acido fulminandi vis pereat, uti antea ob-fervavimus. Ut vero fimul pateret, utrum hsecvera & unica fit mutatia<,:s caujfa, acidum eo

US-f 1 ~ — 1 ■ - 1 -■ ■ 11 ■ '

~) Qunmh ßccntiim hoc au- mnes eundem urgent cxperimei*irum fulminans in aqua cum alcali fuccefium.ßxo, e. g. oko tartari p. d, cintrl- a ) Si nimiwn, & praßrtimhus clavellatis, aliirve alcalihus coqiti- ßmul nimis coitfertim, affufus fittur, in conti'iaiti vim fulminantem liquor alcalimts, fulminantem effe-perdit; fal fixum eiiim folv.it rea- ctum amittit; quem tarnen dettuo de¬mentia. volatilia auro adharentia, quirit T ß fpiritus falls atmnomac't d-folvendo facit tertium» nc falis atka- dulcorato pulvert affinulatur & cumIi fixitate fifit ligittque rcaclionevwie eo aliquamdiu quafi pro digéjlrone re,amplius fulminare queant. Aurea linqttatur. STAHL Ch. Dogm. p,Hoineri Cat. p. 84- IL Jdem alkali volatili fe ex-

Ni falliiuur recentioEum o- perruro ainumat Dr. S PI ELMAN.

ié> I>£ Calce Auri Fulminante,

üsqüe aqua deftillata dilutum fuit, ut jufto ma¬jorem caloris gradum recipere non pofTec, & an-rum fulminans in hoc per femihoram coffum,püfteaque bene cdulcatum more folico, cxploderécompertum eft. Neque cum acido vitrfoli fortiflf-mo tritum d/^^tf^quidquamefhcacijc amifit r).

Acida falis communis & nitri co&ura fpiimandamajori quidemcalore gnudenr,quam e bulliens aqua,eo tarnen inferiori, qui fulminanoni eft" neceffari-rius, unde etiam horum fluidorum poderiys vimhon modo non auffert, fed prae-cipitatum quoqueeo imbutum bne edulcoratione haud aliter ac iiaqua fiiiflet penetratum,decrepicat. Acidinn vero

jalisiUud facilius folvic&fub evaparationeferefem-per pulchre reducit d),Hxc vero folutio alkali fixo

-

, f <£

praecipitata, calciforml1& fulminans reddit aururruQuod

c) Nitfitii. ein fal vitrioli unc. 2, d) CAVSIUp narrat nu rumauri fitlmiuantis uncIt,öléivitrioli unc, fulminans vebementifntne explofis-i f, fi-ze fo Iches zufnmmen in eine war- fe, dum ab eod'em Fpirittw- fidisme, fa ßösfl das fal urina,als frigidum dulcis abftraheretur, A\\\ vero vim■weg, und bleibet dein gold grtnz ge- hanceetolü contendunt, uti ROL-diegen liegen, Und wenn es gleiche FINCK Ch. 311 ■> G. WEDE«etliche wochcn in der hize flehet, fo LIUS Comp. C!:. 104. A UC'I OR.nimmt dn:k das oet nicht 1 gran in Aur. Homeri cot., imme SPIEL-ßch. }. KÜNCKEL Labor. aTf. MAN id.em" fieri omni acido adfe-

Quod aurum cum oleo vi tri- verat , etinm aceto. Hoc verooli tri tum fulminand? virtute fpo- non valet ndi de re fiduo, vel re-lietur üdfiwmt Dr. LEWIS , a- dufto, vel non edulcorstQ.liique.

De Cälce Auri Pulminante. jj

Quod fub dig^ftione non (olvicur, dein bene e-edulcatum vix quidquam perdidiffe reperitur.

§. X.Ut porro exploraretur, iitram omnino neces•

farium fit ticidnm nitri, & quomodo fine acidofelis (efe habeat res,fequenth irtftituta funt ten»

ramin^. Calx auri non fulminans in acido vitrioli

parum diluto coEfcum foiutionem dedit ftavam,cu¬jus prsedpitationi mtiltum requirebatur ipirjcus fa¬lls amrnoniaci cauflici. Sedimentum erat valde exi-

guurn^, fed bJblutum in calore fulminavit.Alia prortio in aquaforti plene prascipitata non

nid vehement i ebullicione foiutionem rubram, e-

jusdem coloris ac Platinae in aqua regis3 prabu-it. Haje, fola aqua calcem demifit, quaein fpiritufalis amrnoniaci cauflici digefta, edulcata & fic-cata in calore explofit, aeque ac aurum cx acidonitri ope alkali volatilis cauftici deje£tum, ablu-tum & exficcatum.

Spiritus Jalis omnium acidorum optima folvitaurum prajcipitatum iners, etiam (ine calore Scpromte. Talern foiutionem fpiritu alkalino cau-ftico, uti antea, deturbavimus, fedimentum>

G que

18 Dfi Calce Auri Fulminante.

cjue ablutum & ficcum moreconfueto fortiturful-minare compertum eft e J.

§. XLPraeteren, auri praecipicatum non fulminans, cum

nitro flammante tritura , folutionc, digeftione 8cexficcatione combinare tentavimus, fed non nidpulverem in calore ftridenteri} hac via obdnerepotuimus.

Cum vero hic fal eo usque fit in aqua folubi-Iis, ut humiditatem• atmofphserae lub^nter attra-hatj auro fulminanti fi inlit, coflura aufierri pos-fe credidimus. Una igitur pars cum aqua? deftil-Iatse fexcentis per integram horam, & uno inter-jeclo die, eadem cum aliis lexcentis aquas parti¬bus aequaii temporis fpatio coquebatur, fed fru-fira , nam pulvis nihilo minus eadem a.c anteafulminavic vehementia. Per gradas eundo a*qiice efficacia obfervari potefi, etenim e menftruodeje&um aurnni fine edulcoratione vix ac nevixquidem fulminat, aqua veru frigida non nihil la¬vatum explodic quidem, fed fono perquam ob-

tu-

O Spiritus hicce falis; fuitpu- qua deftillata colleclus & dein ite-riflimus, e fåle marina ops acidi rum ä fale marino obltraetus.vitriolici methodo Wöuifia>za in a-

De Calce Auri Fulminante. 19cufo & flamma diffufa lucida, alt (i copiofiorivel calida eluatur,fragorem excitat valde acutum& flammuiam obfcuram. Hase maxima efficaciacoftione in aqua deinde nec minuitur, nec auge-tur, Ii fides habenda auribus, quamdiu accura-tiori menfurandi methodo deftituamur f).

§. XII.Ex ållatis (§, §. Vill • XI) in aprico pofitum vi-

detur, nitrum flammans, (i alias phaenomenis fuf-ficeret, vix tarnen, & ne vix quidem, auri fulmi-nationern cauflari, neque ullum falinum folumjure efle fufpe&um (§. XI), ideoque ad fulphu-rea jam progredimur. Antiquiores Ghemici ple-rique 8z rencentiorum non pauci de fuiphure quo-dam folari loquuntur, immo nonnulli aurum ful-phuri totum efle contendunt ^, indeque effe-£tus, de qnibus heic agitur, derivant., nam ea-dem fere prineipia adeße ac in pulvere pyrio 8tpulvere fulminante, e fuiphure', nitro & tartaro

C 2 com»

/) Vim fulminantem coöio- habere aurum tale confwitle quidne in aqua vel penitus toili vel fal- ipfi ßilphuri, quntnvis non manife-lein minui Chemici contendunt fe- fte (aurum totum fulpburi efl dicitTa-re omues , e.xcepto D:o BAVME' chenius) iß/hm verodifplofionem apar-Conf. Piflion. de Chymie. ticulis falinis, qua croco feu] aur*g ) linde vero vis illa (tt viftt adhartvt, illarutnque difcontinuvio-(lipitiin efldqua in parte r. ffcnfum pra- tie criri, J. BARNERI Ch, PhiKhemus W. Hißo, ac prafcrlim Ta- 43.2«ehenio , qui melius hoc explicat,

2Q- De Calge Auri Fulminante.

compofito, fibi aliisque perfuadere conantur h\Sed opiniones hafce minas fubtjles & obfcuras,fuis involutas tenebris, intaktas relinquimus.

r I '^ _ r '

Sulphori nitrofo, fub prsecipitatione generato,calciqne adhasrentr folåri, noviffime fulminntioadfcribicur /). E detonacione nicri -hujus mira fa-tis elucet violentia, ejusdem vero in auri pneci-pitato prxfentia hucasque fruftra fuit quacfita.Cum fuiphur vitriolicum in lixivio cauftico (olvi& acidis dejici pofiit, eandem proprietatem ni-trofo quoque competere ex analogia veriftmile vi-de tur. A(t coftura pera&a vis fulminans reperi*tur integra (^VIII), & acidis lixivio adfufis nul-lus peculiaris fentitnr odor, nec nid parciflimequidquam auri foluti decidit.

JEtherem quoque vitriolicum, prspotens illuciphlogifticorum menftruum, adhibuimus. Hic a 1 i -

q.u°f■ " 1 T 1 "

i) CaSSIUS de auio, WE- praftans , nam & lic difperfa nutiDFLTUS comp. Chim. pag. igf, pamcufä excepta fub microfcopioVATER Phyliol. exp. p. 323., LU- durum Junt deprchcnfa. Sccunda.DOLE Einleit. in die Chymie £r riß diitem adhdrentis nitri, cum64D TE1CITMEYER Inft. Chem. nlcaUuis fcf fulpbureis conflictantis

2x3* i"1 fwnmo predu , tit tandem dijplo-M. C. H\NNOVIUS sethe- /to fequaiur. Phil. Nöt. rom. I. 681.

reirr quoque admifcet, ita ériimil- i) CL BAÜME" Man. d«.le: trimaria quidevi vis atberis Chymie» .

efl, in focis beliocaufiicorum Jimilia

De Calce A.uri Fulminante 21

qnot dierum digeftione flavüs tingi ccepit, mem-branula aurea in fuperficie fluidi apparuit, immovaria calcis folaris grana, in fundo jacentia, aureofplenduerunt colore. Hase folutio ad ficcum e*

vaporata dedit aurum nitens minirne fulminans.

Spiritu vini fulphur quidem vulgare non fol-vitur, rii'fi iitroque horum corporum in forma va-

porofa conftituto , fed hinc de fulphure nicrofoconcludere non aufi fumus. Aurum icaque fubminans fpiricui vini reftificato ingeftum per oEtodies in calore digeftionis pofuimus, fed nec tin-gebatur liquor , nec evaporatus quidquam reibquit, nec calx folaris mutata reperiebatur..

§. XIILUt,quid alkali volatile contribuat, pateret,praeci-

picatum non fulminans in fpiritu volatili cauftico peraliquot horas fuitdigeftum, pofteaque edulcatumSc (iccatum. Hoc tentatum perfefte fulminavit.Ne vero ulla fuperefTet fufpicio de reliquiis aquaeregis, edulcoratione non obftante, prseeipitato in-haerentibus, experimeneum fuit reperitum eo mo*do,ut illud anteä in acido vitrioli viginci quaruorhoris digereretur, Sc aqua pura bene ablucumV/)/-

C 3 " ■ ritui

»2 De Calce Auri Fulminante.

ritui alkalino, tam miti aquofo k ) & uinofo i),quam caufticö , immergeretur, Ted idem nihilominus eventus fequebatur, immo, quod magisinexfpe&atum erat, fola digeßio in folutione fa¬lls aimuoniaci calcem reddidic fulminantem, etfihoc, uti omni apud nos venali fa'e ammoniaco,Lacmus rufefcat,ex quo conficitur acidum abundare.

Hoc fucceflu incidit fufpicio, annon idem ac-cideret cum alkali volatili, aliis fatprato acidis mi-neralibus. Tentatum igitur fuit in folutionibusnitri flammantis & Jalis ammoniaci jeereti, atquein utraque fimditer vis fulminans adquirebastur.

§. XIV.Ex ha&enus allatis experimentis facile per-

fpicitur, quod acidum vitriolicum & muriaticumnon minus ac nitrofum fulminationi faveat (§. X):quod tarnen horum neutrum, nifi ut folvens &attenuans fit neceffarinm (§, XIII ^ : quod alkalivolatile femper requiratur XIII ) ?//), etiam-

fi—

k) Hic ipiritus ex alkali yo- nid c i vittofo nicht fehltet, wclche-slatlli concreto per alkali fixüm ex- auch han fublimirh werden. C.pulfo, & in .aqua puv'a fbdf.it®, NE UMAN Pral. edit. Zimmer-erat faclus. manni pag. 429.

.1) Es iß vemarquihel) daß dnfs tn) Huc forte locus pertinet fe-tivrum fulmin. mitfpiritu falis attmo- qttrnsapudJ. KUNCKEL:Wenn ma 11

Ds Calce Auri "Fulminante, 23ü vix in fubftantia effeäui contribuat, cum visnec alkali fixo (§.VIIl), nec acidis tolli (§.IX),necaqua ablui queat (§. Xi ): quod denique neces-faris fecernantur partes, quamvis alkali volatileacido quocunque minerali fuerit faturatum (§.XIII).Eo igitur jamredit problema,ut inveniatur,

qu&nam qualesque alkali volatilispartes conftttutiva, & quo mecha-nismo, auri fulminationem pro-CTCCYlt\ Phlogiftics profe&o naturs efTe viden-tur, cum calcinatione ahigi pofTint (§. IV), aftea faltem fubtilis hujus materis ?nodtficatio, quacoeruleum generatur Berolmenfe, tants eliciendsviolentis vix fufficit. Scilicet auro in acido Ta¬lis foluto alkali fixum optime phlogifticatum in-ftillavimus, mox liquidum congrumatum vire-fcentem induebat colorem & copioTum deponebatfedimentum, quod edulcatum pulverem cceruleo-nigrum, minime fulminantem prsbuit.

Ce-

eitt oder etliche utlzen vom auro ful- mit dem acido verbündet hat. Hier-minante in eine retorte thut, daffel- ans kttnnft du fehen, das die krafthe mit vitrioloel tränket, und her- des auri fulminant is in falt volati-nacb diflilliret , fo fublimiret fich Ii concentrato gefleckt habe. Labor.ein fal volatile im hälfe, welchesfäuer- 27 f«lieh iß, weil es fich nach proportion

24 De Calce Auri Fulmtnante.

Ceterum, temporis, qua in prüfend circum-fcribicur anguftia , hanc inveftigaiionem ultefiusheic perficere vetac, qoippe qua? fubciliöxmas po-ftüiat inquihiones. Quas, de aiiorum metallo-rum, in primis ferri, cupri n) Sc argenti fulmi-natione o) perhihent auclores , nobis hoffenusnon fucceflilTe latemur, unde cogitur, eos, vel con-ditiones experimentorum neceffarias tacjaißc, vglnuDtni pro Junone amplé&entes fuifle deCeptosde.conatione nitri flammancis, aliave cireumftau-tia vaga, qua? huc non pertiner» Non omnisexploiio ab iisdem derivanda cauifis,, imrao hocrefpeOru multum differunt aurum julminans, pul¬vis pyrius & pulvis fulminans di&us, licet aliasin variis convenianr*

f. XV.In ftatum priftinum aurum fulminans facile re-

du-

n) Wenn man eifen fo tra- nach den fpiritum urina zugieß,cliret, ncmlich in aqua regis folvirt0 fo folviret ßchs weder, und wirdtoder in guten fpiritu nitri mit gu• hoch faphir -hlau ; dtefe folution evtl-ten fpiritu urina preecipitiret, und pont man, dajf fie ßch coagulirt,recht damit umgehet, das fu'minirt wenn man dann vollends trucknenfo fiark, und noch wol ärger, ab will mit einer hitze, die faß glü-gofd„ Immo quod plus cß, wenn hen will, oder die zum glühen genugman kupfer in aqua fort folvirt, und iß , fo fchliigt ts auch und fulmi-thut fpiritwn urina dazu, fo fällt im nirt wie aurum fulminant. AHLanfang der ajfufioil etwas weißes Ch, Dogin. P. III. 24V« 24V.nieder, wem man aber, nach und 0) Cei« VOGEL Ch. 374.

De Calce Auri Fulminante zy

ducitur. Vidimus quid acidurn vitrioli (§. IV),quid acidum falls ($. IX), quid aether vitrio-licus ( §. XII), quid denique vis externa fufK-eiens ( §. III ), in hoc negotio valeant. Prseter-ea, vi explofionis methodo in §. IV tradita, do-jnata, ft pulvis remanens cum borace, aliisve ido-neis fluoribus funditur, metailicam mox recupe«rat indolem. Nec heic praetereundum, in omnibnsfolutionibus auri quidquam fpante reduci, inftar te-nuiffimse membrans enatans, unde decipiuntur,qui, additis praecipitantibus ignavis,his illam ad-fcribunt. Subtilifßma ha pellicula aureo nitentcolore, dum radiis luminis reflexis conliderantur,refradis vero purparafcunt*

§. XVI.Si noflris temporibus fragore quodam Vi-

borgend opus foret, calce folari defcripta omni-um certe impetuofiffimus prseftari pofiet, nihil e-nim hadenus notum fortiorem excitat (onum p ).In cuniculis vero eodem fuccefTu pro pulvere py-rio fabditui nequit, uti nonnulli opinantur, ubinamque repagulis firmis includitur (ine ftrepitu

D &

/>)Dr LEWIS fragorem pul- natitis illi, quem brevis vel multuinreris pyrii fono chordae longne vel tenfa edir.laxiE cotnparat, auri vero fulmi-

26 De Cålge Äuri Fulminante.i v ""

& violentia potins reduceretur, qnarn fulminatio-ne incumbentia everteret. Ceterum, non fcintil«lis, Ted calore incendatur oportet.

Aurum alkali volatiii prajcipitatum pro pig- .

mento amauforum inftar arcani, meliore forianjure a nonnullis commendatur q).

q) CK DOSSIE Exp. Cbyiru

As in Matbematicks,fo inPbiloföphy, the inveftigation of dif-ficult thingsby the method oflyßs, ought ever to precede the me¬thod of compoßüon. 7bis Analyßsconjißs in making , andin drawing general conclußons fromthem by induflion.

NEWTON.

Pag. lo. lin. 6. loco q) lege r ).^

# # #