KÜÇÜK  ESKΠ A N A D O L U  TÜRKÇESİ  G R A M E Rİ 

FARUK  K.  TİMURTAŞ 

Türk iye  Türkçesin i rı  tar ihi  devresinin  i l k i n i  Eski  Anadolu  Türkçesi 

teşkil  etmektedir.  Selçuklu  devri  Türkçes ini  de  içine  alan  bu  devre  X I I I . 

as ı rdan  X V .  asrın  sonuna  kadar  devam  etmiştir.  X V .  asrın  ik inci  yansı  b ir 

geçiş  devri  olmakla  beraber,  Eski  Anadolu  Tüfkçesin in  hususiyetleri,  b ü t ün 

X V I .  asır  boyunca  devam  etmiş,  h a t tâ  X V I I .  asırda  da  kendisini  göster­

mişt ir. 

Selçuklu  devrinden  bugüne  pek  az  eser  kalmıştır.  Bunlar ın  büyük  bir 

kısmı,  daha  somaki  yüzyı l la rda  istinsah  edilmiş  metinlerdir.  Bunlar  Sultan 

Veled,  Ahmed  Fakih,  Şeyyad  Hamza  ve  Dehhân î ' ye  âit  bu lunmak tad ı r. 

X I I I .  asrın  sonuyla  X I V .  asrın  baş ında  yaşamış  olan  Yunus  Emre  de  Sel­

çuklu  devrinden  sayılabi l i r. 

Eski  Anadolu  Türkçesi  devresinin  gramer  hususiyetlerim,  her  asra  âit 

belli  başlı  eserlerden  örnekler  vererek,  ana  çizgileriyle  tesbit  etmiş  bulunu­

yoruz. 

XIII.  asır 

CR  =  M e v l â nâ  Celâleddin­i  R u m î ' de  türkçe  beyit  ve  ibareler  (Mecdut Mansuroğ lu,  T D A Y ,  1954,  s.  207­220).  ÇN  =  Ç a r h n â me  ­ Ahmed  Fakih (Mecdut  Mansuroğ lu,  İ s tanbul  1956),  SV  =  Sultan  Veled' in  Tü rkçe  M a n­zumeleri  ( M .  Mansuroğ lu,  İ s tanbul  1958),  YZ Ş  =  Yusuf  ve  Zeliha  ­  Şeyyad Hamza  (Dehri  Di lç in ,  faksimile,  İ s tanbul  1954),  D H  =  Dehhânî  ve  Manzu­meleri  ( M .  Mansu roğ lu,  İ s tanbul  1947),  ŞH  =  Şeyyad  Hamza'nm  Manzu­meleri  ( M .  Mansuroğ lu,  Drei  Gedichte  Şayyâd  Hamza's  :  UAJb.  X X V I , 1954). 

XIV.  asır 

FS  =  Ferhengnâme­i  Sa'di  Te rcümesi  ­  Hoca  Mes'ud  (Yekta  M u t l u , 

Fe rhangnâme­i  Sa 'dî  Tercümes in in  gramer  hususiyetleri,  mezuniyet  tezi, 

Tü rk i yat  Enst i tüsü  K t p .  nr.  272),  SN  =  Süheyl  ü  Nevbahar  ­ Hoca  Mescud 

(J.  H .  Mordtmann,  faksimile,  Hannover  1925  ;  Tahsin  Banguoğlu,  Altosma­

332  Faruk  K.  Timur/aş 

nische  Sprachstudien  zu  Süheyl  ü  Nevbahar,  Breslau  1938),  Y Z D  =  Yusuf 

ve  Zeliha  ­  Erzurumlu  Mustafa  Dar ir  (Erzurumlu  Dar i r ' in  Kıssa­i  Yusuf 

Mesnevisi  üzer inde  Bi r  İnce leme  ;  Nuran  Özyiğit,  Mez.  tezi,  Tü rk.  Enst. 

K t p .  nr.  592).  M T  =  Man t ı ku ' t ­Tayr  Tercümesi  ­ Gülşehrî  (A .  S.  Levend, 

faksimile  Ankara  1957),  K D  =  Kel i l e  ve  Dimne  ­  K u l  Mes'ud  (A .  Zajacz­

kowiski,  Etudes  sur  la  langue  Viei l l e  ­  Osmanli  I . Morceaux  choisis  de  la 

traduction  turque  ­ anatolienne  de  Cal i lä  et  D i m n ä,  Krakowie  1934),  GZ  = 

Ü ç  Gazavâr­ı  Hz.  A l i  hikâyesinin  gramer  hususiyetleri  (Erdal  Duyar,  tez, 

nr.  327),  K B  =  K a dı  Burhaneddin  Divanı  (T.  D.  K . ,  faksimile,  İ s tanbul 

İs tanbul  1944),  K Y  =  Kıssa­i  Yusuf  (C.  Brockelmann,  Al i ' s  ÇHssa'i  Jüsuf, 

der  alteste  Vor läufer  der  osmanisehen  Li teratur  :  A B A W ,  Berl in  1916), 

D K  =  K i tab­ı  Dede  Korkut  (Muharrem  Ergin,  Dede  Korkut  K i tabı  I  ­ I I , 

Ankara  1958  ­  1963). 

XV.  asır 

A D  =  Ahmed­i  Dâî  Divanı  ( İsmail  Hikmet  Ertaylan,  Ahmed­i  Dâî 

Kül l iyat ı ,  faksimile.  İs tanbul  1952),  M V  =  Mev l i d  ­  Sü leyman  Çelebi 

(Ahmet  Ateş,  Vesî letü 'n­Necât,  Ankara  1954),  ŞD  =  Şeyhî  D ivanı  ( T . D . K ., 

faksimile,  Ankara  1942),  H Ş  =  Husrev  ü  Şir in  (Faruk  K .  T imur taş,  Şeyhî 

'n in  Husrev  ü  Şir in ' i,  İ s tanbul  1963),  H R  =  H a r n â me  ­  Şeyhî  (F.  K  . T i ­

mur taş,  Şeyhî 'n in  Ha rnâme 's i,  İ s tanbul  1971),  D V  =  Vasiyyet­i  N u ş i r e v a n­

A .  Dâî  ( İ .H .Er tay lan,  Ahmed­i  Dâî  Kü l l i yaü,  İs tanbul  1952),  AP  =  Âşık­

paşazâde  (H.J.Kissl ing,  Die  Sprache  des  Asıkpaşazade.  Breslau  1936,  K V  = 

Kır k  Vezir  ( H.  W.  Duda,  Die  Sprache  der  Q y rq  Vezir  ­  E rzäh lungen, 

Leipzig  1930),  A T  =  Ata î 'n in  şiirleri  (F.  K .  T imur taş,  Şeyhî  ve  Çağdaşla­

rının  eserleri  üzer inde  gramer  araşt ı rmaları  I  ­  I I  :  T D A Y ,  1960,  1962), 

SF  =  Safî 'nin  şiirleri  (F .K .T İmur taş,  T D A Y ,  1960,  1962),  EZ  =  Ezherî 

'n in  Şiirleri  (aynı  yer),  H M  =  H ü m â m î ' n in  şiirleri  (aynı  yer),  H SN  = 

Hassân 'm  şiirleri  (ayni  yer),  ŞR  =  Şîrâzî 'n in  şiirleri  CF.K.Timurtaş,  T D A Y , 

1960,  1962). 

S E S  B İ L G İ S İ 

Eski  ­ Anadolu  Türkçesi  metinlerinin  ses  bilgisi  bak ımından  gösterdiği 

en  dikkat  çekici  hususiyet,  yuvar lak l ık­düzlük  bak ımından  vokal  uyumunun 

zayıf  olması  :  vokallerde  umumiyetle  bir  yuvar lak laşma  temayü lünün  bulun­

masıdır.  Bi r  çok  eklerin  vokallerinde  bir  yuvar lak laşma  görü lmektedi r. 

Eski  Anadolu  Türkçes i 'n in  ses  bilgisi  hususiyetleri  ana  çizgileriyle 

şöyle  sıralanabi l ir  : 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  333 

V O K A L L E R 

1.  Eski  Anadolu  Türkçes inde  bulunan  vokaller  şun lard ır  :  a,  e,  ı.  i .  o, ö,  u,  ü.  Ayr ıca  bir  de  kapalı  e'nin  varlığı  düşünülebi l i r. 

V o k a l  D e ğ i ş m e l e ri 

2.  İ l k  hecedeki  vokal  değişmeler inden  i  /  e  meselesinde  Eski  Anadolu 

Türkçesi  i  târaf indadır.  Şu  kelimelerdeki  i ' ler  bugün  e  i ledir  : b i l ,  b in  "ben", 

b i rü  Y Z D  ,  bisle­  Y Z Ş  78­2,  biş,  bize­,  bizen­  ŞD  27­5,  d i ­,  dir­,  dirnek, 

gice,  gicik­,  giç,  giç­,  giniş,  girçek,  girdek,  girü,  i l  "memleket,  i l  " y a b a n c ı ", 

i l  " y ü "  FS  398,  i r  "erken",  i r  "erkek"  FS  982,  i r ­ ,  irden  "erkenden"  ŞD  95­5, 

i rdür­,  i rgür­,  iriş­,  i r işdür­,  irte,  i rür,  isen  "sağ,  esen"  FS  424,  iş  " e ş ",  işik, 

i t ­ ,  iy ,  siz­,  vir­ ,  y i ­ ,  y id i ,  yidek,  y i g  "yeğ,  daha  üs tün",  y i ] ,  y i l ­  " koşmak", 

y im,  yimiş,  y in­  " m a ğ l up  etmek"  FS  685,  y in i ,  yir , y i r ­  "zemmetmek,  yermek", 

y i r i n ­  "teessüf  etmek,  hay ı f lanmak",  y i t ­  "kâfi  gelmek",  y i t ­  "e r işmek", 

y i tmiş,  y i tür­  "er iş t i rmek". 

Bu  kelimelerdeki  i  sesi,  bugün  Anadolu  halk  ağızlarının  bir  çoğunda 

kapalı  e  (e),  bâz ı la r ında  i ,  İs tanbul  ağzında  ve  yazı  di l inde  açık  e  olarak 

telâffuz  edilmektedir. 

3.  Bâzı  kelimelerdeki  e  sesi,  Eski  Tü rkçede  olduğu  gibi,  kendini  muha­

faza  etmişt ir  : eyü  <  edgü  " i y i " ,  ger­  <  ked­  "giymek".  Bunlar,  İ s t a n b ul 

ağzında  i  olarak  söylenmekle  beraber,  bâzı  Anadolu  halk  ağız lar ında  e  ve 

daha  çok  e  şeklinde  telâffuz  edilmektedir. 

4.  Şahıs  zamirlerinden  ben  ve  sen'in  akkuzatif  ve  genit if  şekilleri  olan 

beni,  b e n üm  ve  seni,  senün  kelimelerinin  yan ında  bini,  binüm  ; sini,  sinün 

şekilleri  de  daha  az  sayıda  olmak  üzere  görü lmektedi r.  Tü rkçede  zamir 

çekiminde  kökün  vokal in in  değişmesi  m ü m k ün  o lduğundan,  bu  şekil lerin 

bu lunması  normal  telâkki  edilebilir.  Esasen  Eski  Tü rkçe  devresinde  de  ben 

ben  ve  sen  zamir in in  çek iminde  bu  şekillere  tesadüf  edilmektedir. 

5.  Bâzı  kelimelerde,  Eski  Tü rkçe  devresinde  e  olan  ses,  i 'd i r  :  imdi  < 

emdi,  emti,  amt ı,  işit­  <  eşit­,  nice  <  neçe,  nite  <  neteg.  Bi r  kaç  kelimede 

bu  i  /  e  değişikliği  u m u mî  değildir,  bâzı  metinlerde  görü lmektedir  :  isek  < 

eşek  YZ Ş  65­2,  iyle­  <  edle­  Y Z Ş  102­6  dik  dur­  <  tek  dur­  "susmak'' 

YZ Ş  80­3,  digiil  <  tegül,  tağ  ol  Y Z D . 

6.  Arap  yazısında  farklı  işaret ler  bu lunmadığı  için  o  /  u  ve  ö  /  ü  değ i­

şikliğini  ve  böylece  uğra­,  uyan­,  usan­,  güzel,  yürü­,  yukarı  g ibi  kelimelerin  bu 

devirde  o ve  o il e  mi  yoksa  u  ve  ü  il e  mi  o lduğunu  tây in  ve  tesbit  etmek  m ü m­

kün  deği ldir.  Dif tong  bulunan  kelimeler  dışındaki lerde  Eski  Tü rkçe  devresi 

334  Faruk  K.  Timurtaş 

şekiherine  uymak  daha  isabetli  olur  : osan­,  gö'zel  g ibi  ;  diftonglu  kelimelerde 

Batı  Türkçesi  her  i k i  şekle  de  sahiptir.  Ağız lara  göre  bu  şekiller  değişmekte­

di r  : oyan­  (uyan­),  ogra­  (uğra­),  yö'rü­  (yürü­)  g ib i.  İ s tanbul  ağzı,  muhtemelen 

Rumeli  şivesinin  tesiri  i l e  u  ve  a' lü  şekilleri  tercih  etmişt ir. 

V o k a l  U y u m u 

7.  İnceli lc­kalınhk  bak ım ından  vokal  uyumu  Eski  Anadolu  Türkçesi snde  çok  kuweth'clir.  Bugün  vokal  uyumu  dışında  olan  ve  sâdece  ince  şekli 

mevcut  olan  aidiyet­vasfiyet  eki  (vasfiyet  zamiri)  ­ki'nin,  Eski  Tü rkçe 'de 

o lduğu  gibi,  kal ın  şekli  bu lunmak tad ır  ;  ayrıca  ­k­  i k i  vokal  a ras ında  sada­

hlaşarak  ­ğ­  o lmuştur  : aşnuğı  Y Z Ş  98­3  ve  K D  8,  boyunda­ğı  ŞD  120­10, 

başunda­ğı  H Ş  2186,  ağzunda­ğı  Ş HN  I V ­ 4 ,  alnunda­ğı  Ş HO  I V ­ 5 ,  anda­ğı  SV 

1­38,  ve  SN  310­15, yananda­ğı  ŞD  189­2,  etrafda­ğı  A P  31,  uçmakda­ğı  Ç NG 

192­2,  omuzunda­ğı  SN  272­9,  havada­ğı  SN  297­2,  zamîrumda­ğı  SN  239­9, 

hisarda­ğı  A P  31,  başunda­ğı  A P  31.  Bugün  sâdece  ince  şeklinin  bu lunması, 

Farsçadan  dil imize  geçen  ve  çok  kul lanı lan  ki  bağ lama  edatı  ve  nisbet  zami­

r in i n  tesiri  i l e  izah  edilebilir. 

8.  Cevheri  f i i l  z'nin  ­dük  partisip  şekli  olan  i­düg­i  kelimesi  de,  ek  g ibi 

te lâkki  edi ld iğ inden  olsa  gerek,  vokal  âhengine  uymuş tur  : az  ıduğı­n  H Ş 

977,  hakk  ıduğı­n  H Ş  973,  hakikat  ıduğı­na  ŞD  102­9, fettan  ıduğı­n  SF  3­2. 

9.  Eski  Tü rkçe  devresinde  mevcut  o lduğu  halde,  ­iken  gerundium  eki­

n in  kahn  şekli  yoktur.  Ek,  bugünkü  gibi  d â i ma  incedir.  Bugün  sâdece  bâzı 

Anadolu  halk  ağız lar ında  kahn  şekli  görü lüyor. 

10.  Eski  Anadolu  Türkçes i 'nde  de,  Eski  Tü rkçe 'de  o lduğu  g ibi  yuvar­

lakhk­düz lük  b a k ı m ı n d an  vokal  uyumu  sağ lam  deği ldir.  Ayr ıca  bu  devrede, 

eski  ve  yeni  yazı  di l lerinden  farklı  olarak  bir  çok  kelimelerde  bir  yuvarlak­

laşma  kendim  göstermektedir.  Bu  yuvar lak laşma  (labialisation)  Eski  Ana­

dolu  Türkçes i 'n in  en  m ü h im  fonetik  hususiyetlerinden  b i r i n i  teşkil  etmektedir. 

Yuvar lak laşmanın  çeşitli  sebepleri  vardı r.  Bi r  k ısmında  dudak  konso­

nant la r ı,  bir  k ı rar ında  ise  Batı  Türkçes i 'nde  ­ğ  ve  ­g' ler in  düşmesi  rol  oyna­

mıştır.  Bâzı  kelime  ve  eklerdeki  yuvar lak l ık  ise  h iç  b ir  sebebe  b a ğ l a n a m a m a k­

îadı r. 

Y u v a r l a k l a ş ma 

11.  Dudak  konsonant ları  (b,  m,  p,  v)  tesiri  i l e  yuvarlak  vokal  taşıyan 

kelimeler  şun lard ır  : bülezük  Y Z Ş  71­8,  bunar  SV  1­44,  demür  H Ş  11­23,  kavum 

YZ Ş  97­6,  D K  151­9,  tırmuk  H Ş  1662,  semüz  D K  48­9  ;  kirpük  A D  27­3.  tapu 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  335 

GZ  46­17,  kapıı  SV  1­65,  avun­  Y Z Ş  10­2,  kavul  "kav i l ,  söz"  Y Z Ş  62­7,  güvür­

Y Z Ş  34­11,  givür­  SV  11­149,  sevil  ŞD  102­9, yavu  SV  V I ­ 4 ,  süvri  D K  129­5. 

Daha  önce  Eski  Tü rkçe  devresinde  dudak  konsonant ları  dolayısıyla 

yuvar lak laşmış  olan  ­vokaller,  kendini  muhafaza  etmektedir  : kamu,  kulavuz 

(ku lağuz),  tamu, yavuz,  delü. 

Gevde  kelimesindeki  e,  Eski  Tü rkçede  o lduğu  gibi,  umumiyetle  yuvar­

lak laşmamış  şekilde  görü lmektedi r.  Bununla  beraber  bâzı  metinlerde  yuvar­

lak  şekli  de  b u l u n m a k t a d ır  : gövde  SV  1­53,  1­68,  11­62,  11­73,  11­79,  11­81, 

11­94,  X X I V ­ 8 . 

Kavum  ve  kavul  örnekler i,  yabancı  kelimelerin  de  yuvar lak laşmağa  uydu­

ğ u nu  göstermektedir. 

12.  Eski  Tü rkçe  devresinde  mevcut  olan  ğ  ve  g' ler in  düşerken  kendinden 

önceki  vokalleri  yuvar lak laş t ı rması  sonucu  yuvarlak  vokal  taşıyan  kelimeler 

şun lard ır  : alu  <  ahğ  "al ık,  ahmak,  aptal,  sersem  ;  aşağı  ,âdi,  değersiz  ; 

âc iz"  H Ş  6926,  Y Z Ş  23­11  ;  aru  <  ar ığ  " temiz"  SV  11­35,  aynı  <  a d nğ 

ÇN  53,  bilü  <  b i l i g  D V  300­9,  kapu  <  kapığ  YZ Ş  69­9,  kısu  <  kısığ  "sıkınt ı, 

eziyet,  tazyik"  H R  40,  sagu <  saçığ  "şenl ik lerde,  düğün le rde  saçı lan  para 

v.s."  M V  7:1­49,  satu  <  satiğ  Y Z Ş  28­7,  sevil  <  sevig  H Ş  4674,  sam  <  sarığ 

H Ş  881,  tapu  <  tap ığ  D H  5­8,yapu  <  yap ığ  H Ş  2118,  yazu  <  yazığ  H Ş  3317. 

Kapu,  sevü,  tapu,  yapu  g ibi  kelimelerde  yuvar lak laşmaya  ­ğ  ve  ­g 'n in 

düşmesi  kadar  p  ve  v  dudak  konsonant ları  da  sebep  o lmuştur  denilebil ir. 

Sonundaki  ­ğ  ve  ­g'ler  düştüğü  halde  yuvarlak  vokal  taş ımayan  kelime­

ler  de  va rd ır  : acı  <  açığ  H Ş  989,  assı  <  asığ  GZ  42­4,  ayı  <  adığ  SN  248­6, 

(az  olmakla  beraber  ayu  seldi  de  va rd ır  : ayu  SN  217­7)  çeri  <  çerig  ŞD­

167­1,  katı  <  kat iğ  A D  27­5,  kip  <  kiçig  H Ş  5719,  ıssı  <  ısığ  SV  X X I I I 7 , 

diri   <  t i r i g  Y Z Ş  82­3,  süçi  <  süçig  1­51,  karı  <  k a nğ  H Ş  1741. 

13.  Bâzı  yap ım  eklerindeki  vokaller,  Eski  Tü rkçe  devrinden  beri  yuvar­

lak  olarak  görü lmektedi r.  Eski  Anadolu  Türkçesi  metinlerinde  de  bu  yuvar­

laklık  devam  etmektedir.  Bu  ekler  ­(u)k,  ­(ü)k  ve  ­aru,  ­erü'düv.  Bu  eklerle 

meydana  gelen  kelimeler  şun la rd ır  : açuk  SV  11­125,  artuk  M V  5­21,  ayruk 

H R  108,  aruk  "zayıf,  yorgun,  cı l ız"  Y Z Ş  49­8,  delük  K B  1­10,  ŞD  127­9, 

eksük  H Ş  2286,  esrük  ŞH  1­2,  sımık  H Ş  4804,  tanuk HŞ  4755,  tamşuk  " dan ı şma, 

is t işare"  D V  303­8,  H Ş  2246,  uyanuk SV  .11­64,yaraşuk  "yakışır,  uygun,  m ü n â­

sip"  ŞD  104­4, yazuk  " g ü n a h , " c ü r ü m"  M V  16­65,  y i tük  H Ş  605. 

­aru  <  ­ğaru,  ­e rü  <  gerü  ekiyle  yap ı lan  kelimeler  mahduttur  :  içerii 

YZ Ş  19­15,  iîerü  H Ş  951,  yukaru  SV  11­22. 

14.  Bâzı  kelimelerde  yuvarlak  vokal  bu lunuşunu,  bir  sebebe  bağ layarak 

izah  etmek  m ü m k ün  deği ld ir.  Eski  T ü r k çe  devresinde  de  bu  vokaller  yuvar­

lak  i d i .  Bunlar ın  vokal  âheng ine  uyması,  daha  sonraki  yüzyı l la rda  o lmuştur. 

336  Faruk  K.  Timıırlaş 

Bugün  de  bun lar ın  bir  kısmı  Anadolu  halk  ağız lar ında  hâ lâ  yuvar lakt ı r.  Bu 

vokallerin  bu lunduğu  kelimeler  şunlardır  : agu  D V  308­9.  alkun  Y Z Ş  65­11, 

azuk  ŞD  13­6,  berü  SV  X I I ­ 6 ,  dükü  H Ş  1741,  giril   D H  .2­1,  incü  Y Z Ş  42­2, 

ılduz  H R  77,  kargu  " k a m ı ş"  A D  29­11,  karşıt  HŞ  877,  kendü  SV  1­9,  yanku 

H Ş  6326. 

Bu  kelimelerden  başka  bi rkaç  kelime  daha  vokal  âhengine  aykırı  olarak 

yuvarlak  vokal l idir.  Bunlardan  bir  kısmı  Eski  Tü rkçe  devresinde  mevcut 

değildir,  bir  kısmı  ise  değişik  şekilde  görü lmekted ir  : degül  SV  I ­11,  delü  YZ Ş 

23­11,  hırsuz  D V  306­12,  saynı  ŞD  162­5,  üzengü  H Ş  1306. 

15.  Daima  yuvarlak  vokal  taşıyan  ve  vokal  uyumu  dışında  olan  ekler, 

vokali  aslında  yuvarlak  olanlar  ve  sonradan  yuvar lak laşanlar  olmak  üzere 

i k i  kısımdır.  Voka li  asl ında  (Eski  Tü rkçe  Devresinde  de)  yuvarlak  olan  ek­

ler  şunlardır  : 

Gerundium  eki  ­up,  ­üp  ve  genişlemiş  şekli  olan  ­uban,  ­üben  : san­up 

A D  16­5,  yayla­y­up  SV  1­38,  getür­üp  ÇN  36,  baglan­ııban  ŞD  145­11,  ger­üben 

H R  74. 

Fakt i t if  eki  ­dur,  ­dür  :yi­dür­  ÇN  15,  bil­dür­  H R  76,yaraş­dur  ŞD  162­12, 

yağ­dur­  A D  16­15,  i r ­dür­  YZ Ş  93­15,  in ­dür­  YZ Ş  16­12. 

Fakt i t if  eki  ­ur,  ­ür­  ;  ir­ür­   HŞ  1135,  ge­çür­  A D  24­6,  yit­iir­   "er iş t i rmek, 

u laş t ı rmak"  HŞ  1074,  art­ur­  SV  1­42,  deg­ür­  SV  1­15,  "ic­ür­  Y Z Ş  42­14, 

gey­ür­  YZ Ş  7­15. 

Fakt i t if  eki  ­gur,  ­gür  : ir­gür­  M V  10­15,  dir­giir­   Ç NG  183­4 

Emir  eki  ­sun,  ­sün  <  ­zun,  ­zün  : gel­sün  SV  X ­ l l ,  kıl­sun  YZ Ş  47­1, 

di­sünler  D V  301­8. 

Bi ldirm e  eki  ­dur,  ­dür  <  dur­ur  : yürek  kanı­dur  D H  6­7,  gidermek­dür 

SV  1­9,  yakın­dur  H Ş  1336,  iş­dür  ŞD  158­1. 

Partisip  eki  ­duk,  ­dük  : agla­dug­ı  YZ Ş  90­15,  sev­düg­i  ŞH  11­6,  di­dük_ 

leri  ŞD  56­2. 

16.  Voka li  Eski  Anadolu  Türkçes inde  yuvar lak lasmış  eklerde  yuvarlak­

hk,  ya  m,  b,  v  g ibi  dudak  sesleri  veya  ­ğ.  ­g  düşmesi  yahut  da  analoji  yoluyla 

meydana  gelmişt i r. 

Dudak  konsonantı  m  dolayısıyla  vokali  yuvar lak laşmış  ekler  şun la rd ır  : 

1.  İyelik  eki  ­(u)m,  ­(il)m  ;  ­(u)mıız,  ­(ü)müz,  ­muz,  ­müz  /  cân­um  ŞH 

I ­  15,  el­üm  D H  6­5,  bagır­umuz  ŞD  96­13,  ev­ümüz  Y Z Ş  33­15,  ata­muz  SV 

I I ­ 47,  iki­müz  Y Z Ş  19­12. 

2.  Şahıs  iyel ik  eki  ­(u)n,  ­(ii)n  ;  ­(u)nuz,  ­(ü)nüz,  ­nuz,  ­nüz  analoji 

yoluyla  (1.  şahıs  iyel ik  ekine  benzemek  suretiyle)  yuvarlak  vokal  taşımak­

tadır  : saç­un  ŞD  40­7  ,cemâl­ün  A D  13­13,  günâh­unuz  Ş HO  1­12,  nefs­ünüz 

SV  11­149,  ata­nuz  Y Z Ş  78­15,  degme­nüz  YZ Ş  69­4. 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  337 

•'  Géni t if  eki  ­un,  ­ün,  ­nun,  ­nün­ (Önce  1.  şahıs*  iyel ik­eki  tesiriyle  benim;  < 

benin  benüm  o lmuş,  sonra  analoji  yoluyla  senün  ve  anun ^şekilleri  çıkmıştır  ve 

durum  Umumileşmişt i r)  jCanlar­a»  cânı  SV,  1­43,  iş­vâ'K .ash.  H R  82, .dünyâ­nan 

dirl iğ i  SV.  11­16,  lâle­nün  aklı. A D  17­5,;  ben^üm,  bigi  .ŞD  106rl0,  biz­üm  ı ldu­

zumuz  H R  77,sen­a?2ışkun  Ş HO  11­1,  a­nun  zülfi  A D  16­lp,. 

Görü len  geçmiş  zaman  ekleri  ­dum,  ­düm  ,;  ­du,n,,  ­dün  ;  ­duk^­dük  ;  ­dunuz, 

­dünüz  ( 1.  şahıs  çekim  eki  ­m  ve  Eski  Tü rkçe  devresinde  de  dâ ima  yuvarlak 

vokal li  olan  ­4uk,  rdük  par t is ipi tesiriyle).  : y^z­dum  H Ş  1412,  gel­düm  SV  X I I ­ 3 , 

zç­dun  ŞHO' l I I ­15, .d i ­< /a /z  ŞD  6­9,  al­<M­, SV  X X I I I ­ 7 ,  vir­dük  H Ş  1398, 

zl­dunuz  D K  107­7,  i\et­dünüz  Y Z Ş  68­10.  . 

Emir  çokluk  I .  şahıs  eki  ­alum,  ­elüm  eki  : kaç­a/am  H Ş  1219,  nid­elüm 

ÇN  71.  Teldik  şekli  ­ayım,  ­eyim nâd ir  olarak  ­ayum ,­eyüm  hâ l inde  de  görü lür  : 

c.yd­eyümYZŞ  42­4  '  '  '  '  '  "  "  , 

17.  Dudak  konsonantı  v < b  dolayısıyla  vokali  yuvar lak laşmış  ekler 

şunlardır  :  '  '"" 

Şart  çokluk  1.  şahıs  eki  ­viız,'­vüz  (<Zbiz)­.  n'olursa­^a.?  M V  9­40,  kılsa­

vuz  Y Z Ş  1­5,  irmesé­z/a>  M V  18­55,  •• ••  ••  

İstek  çokluk  1.­şahıs  eki  ­a­vuz,  ­e*>vüz  '(«Oa +  biz,  ­e  ­ f biz)  :  kurtıl­a­»a.t 

H Ş  1936,  ir­e­vüz  ŞD  164­6.  ­  ­  :' 

Bi ldirm e  çokluk  1'.  şahıs  eki­­uz,  '• ­üz  ('<biz'd'en)  : perîşân­a£  HŞ.  1286, 

biz­üz  H R  80,  bir­a­e  SV  I'I­139.>  Ek in  az "olmakla  beraber  ­vuz,  ­vüz  şekli  de 

vard ır  :  râzl­rae,  Y Z Ş  86­14,­ne­yfe  SV  X V I ­ I ,  •  '  , 

îstek  teklik  1.  şahıs  eki  ­a­vam,  ­e­vem bâzan  ­a­vum,  ­e­vüm  şeklinde  görü l­

mektedir  : ağlay­a­z/«OT SV  V I I I ­ 1 ,  dut­a­vum  V I I I ­ 3 ,  gözley­e­vüm  SV  V Ï I I ­ 6 , 

iç­e­vüm  SV  V I I I ­ 3 .  "  ­  •  ­  : 

18.  Sıfat  yapma  eki  ­ lu,  ­lü  ( < ­ h ğ,  ­l ig)  ­ğ  ve  g' lerin  düşmesi  dolayı­

sıyla  yuvarlak  vokallidir­  : dât­ /a  SV  11­79,  derd­/a  Ş HO  I I ­ 4 .  ­Ekin  menfisi 

olan  ­suz,  ­süz  analoji  yoluyla  yuvarlak  vokal  taş ımaktadır  : ı lan­ra   H Ş  2126, 

diken­süz  A D  30'6­4.  •  ­  ­:•  ' •  

19.  Geniş  zaman  ekinin  sadece  yuvarlak  vokal li  ­ur,  ­ar  şekh  va rd ır 

al­ar  H Ş  1160,  bil­ar  A D  28­10.  Bugün  ­ar.^­er  eki  alan  b i rkaç  f i i l  Eski  Ana­

dolu  Türkçes inde  ­ur,  ­ür  ekiyle  tasrif  edilmektedir  : yat­ar  ŞD  63r2,  gir­a?;, 

k ı l ­ a rDV  307­7.  .  •  •  ,  i  .  ­  ,  «...  ,. 

20.  Gerundium  eklerinden  umûmiye t le  ­«,  ­ü  tercih  edilmiştir,  :­ı,  ­i 

azdır  : sığın­a  D V " 307­4,'  inlej­a  H R İ I L  '  '  ' ' 

•  '•  •'  D ü z l e ş me  v e  d ü z l ü k  " 

21.  'Eski  Anado lu  Türkçes inde  u m u mî  olarak  bir  yuvarlaklaşma"  t emâ­

yü lü  mevcut  olmakla  beraber,  bâzı  ­^kelimelerde'  Eski  ­Türkçe 'ye  ­göre  b ir 

Türkiya t  Mecmuası  F.  22 

338  Faruk  K.  Timurtaş 

düzleşme  görü lmekted ir  : bit­  <  bü t­  SV  1­47,  ipin  <  üçün  <  uçun  D H  9­2, 

kam  <  kamı  UŞ 585.  ­

22.  Bâzı  kelimelerde  kök  vokali  yuvarlak  o lduğu  halde,  daha  sonraki 

vokal  düzdür.  Bu  kelimelerin büyük  bir  kısmı  Eski  Tü rkçe 'de  de  düz 'voka l l i­

dir .  Bi r  kısmı  ise,  her  i k i  şekilde  de  görü lmektedi r.  Eski  Anadolu  Türkçesi 

'nde  de  bâzı lar ının  i k i  şekli  bu lunmak tad ı r.  Fakat  düz  vokal li  şekil  daha 

yaygındır  : buhd  ŞD' 18­13,  Miri­   YZ Ş  69­13,  çüri­  ÇN  66,  diiris­  HŞ  133,  kurı­

SV  İ­45, oh­  D H  5­2,  ogrı  SV  X V I I I ­ 3 ,  süri­  D K  134­4,  togrı  D K  144­1,  tokı­

SN  220­5,  unıt­  SV  1­27,  un­  ŞD  180­7,  yöri­  SV  X V I ­ 9 . 

23.  Bâzı  ekler  kökün  vokali  ne  olursa  olsun  daima  düz  vokal  taş ımak ta­

dır lar.  İm lâ la r ın ın  son  zamanlara  kadar  klişeleşmiş  olarak  devam  etmesi, 

bu  düz  olma  hadisesinin  b ir  hususiyet  o lduğu  kadar,  bir  iml â  meselesi  o ldu­

ğunu  da  göstermektedir.  Bu  ekler  şunlardır  : 

Akkuzat if  eki ­ı,  ­i  : kan um­ı  HŞ  931, müşki lüm­i  H R  61, öküz­i  H R  83. 

.3.  şahıs  iyelik  eki  ­ı,  ­i  : arpa  ok­ı  H R  60,  öz­i  D K  119­6. 

Görü len  geçmiş  zaman  3.  şahıs  eki  ­di,  ­di  : bu l ­d ı .SV  1­48,  gördi  H R  50. 

Soru  eki ­mı,  ­mi  :  (Eski  T ü r k ç e ' de  d â i ma  yuvarlak vokal l idir.  ­mü, ­mü)  : 

doğdı  mı  ŞD  170­10,  bu  mıydı  ŞD  112­10,  delü  mi Y Z Ş  23­11.  .•  ,, . 

İyel i k  eki  ­sı,  ­si  : kapu­sı  HŞ  1156,  süçi­si  SV  X X V ­ 5 . 

İs imden  isim  yapma  eki  ­a,  ­ci  : kapu­cı  YZ Ş  70­6,  göz­çi  D K '  247­1. 

An la t ı lan  geçmiş  zaman  eki  ­mis,  ­mis  : bu l ­mış­am  H Ş  1362,  gör­miş­

dür  SV  11­136. 

Emir  teklik  2.  şahıs  eki  ­gıl,  ­gü  : ol­ğıl  : D V  302­9,  gör­gil  SV  I I I ­ 3 . 

Bi ldirm e  teklik  2.  şahıs  eki  ­sın,  ­sin  : konuk­sın  ŞD  174­3,  gül­sin  H Ş 

1258.  ­  ;  . ... 

F i i l  çek iminde  teklik  2.  .şahıs  eki  ­sın,  ­sin  : bulur­sm  H Ş  1420,  g ö r ü rr m i ­

s i n DK  12­11.  ,  ' 

Bi ldirm e  çokluk  2.  şahıs  eki  ­sız,  ­riz  : canlarum­sız  HŞ  1291,  kör­siz 

S V X X I V ­ 4 . . 

F i i l  çek iminde  çokluk  2.  şahıs  eki  ­sız,  ­siz:  durur­sız  SV  X X I V ­ 1 , 

görür­siz  SV  XX IV ­2 " . 

Fi i lden  isim  yapma  eki  ­ta,  ­ki  : tur­ıcı  H Ş  2256,  gör­ici  YZ Ş  25­11: 

Gerundium  eki  ­inca,  ­ince  : ol­ ınca  H Ş  1586,  gör­ ince  H R  45. 

İs imden  isim  yapma  eki  ­lık,  ­lik  umumiyetle  düz  vokal l idir,  yuvarlak 

şekli  de  bu lunmak tad ır  : dost­hğ­ın  SV  11­71,  çok­hğ­ım  ŞD  126­2,  kul­hğ­ı 

SV  11­67,  toğ ru ­hk  H Ş  1402,  sayra­hğ­ ından  SV  11­135,  kendü­Uk­den  H Ş 

1085,  konuk­hk  H Ş  1877,  ayru­kk  H Ş  2138,  eyüHk  D V  300­11,  gün­ l ik  D K 

68­6,  delürl ig­e  D K  107­8,  muştu­ l ık  D K  234­7,  hoş­hğ­um  D K  242­3..; 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  33.9 

hoş­luğ­ufi  SV  1­35,  ku l ­ luğa  11­67,  nâzük­ lük  H Ş  940,  ayru­ luğ­ı  ŞD  125­3, 

kul­ luk­da  D V  307­11,  eylük  H Ş  1716,  D V  303­13. 

24.  Bâzı  eklerde  yard ımcı  (bağlayıcı)  ­durumunda  olan  vokal,  umumi­

yetle düz, nadiren  yuvar lakt ı r. 

Dönüş lü lük  eki  ­(ı)n,  ­(i)n  :  bul­ın­duk  ŞD  186­6,  uf­in­dı  H Ş.  1588, 

gör­in­mez  SV  11­75,  gör­in­di  HŞ  1682  ;  toy­un­ur  ŞD  186­6. 

Passiflik  eki  ­(ı)l.  ­(i)l   :yon­ıl­mış  H Ş  1157.yuy­ıl­maz  ŞD  106­2,  dök­il­üp 

H R  109,  ört­il­e  mi  H Ş  1242";  yor­ul­ur  ŞD  62­12,'yor­ul­dı  H Ş  1638. 

Işdeşlik  eki  ­(ı)ş,  ­(i)ş  :  'bul­ış­dılar  D K  212­5,  sor­ış­dılar  D K  200­7, 

i n c e l m e 

25.  Eski  Tü rkçe  ve  geçiş  devresinde  kalın  o ldukları  halde  ç,  ñ,  ş,  y, 

konsonant ları  il e  b ir  arada  bu lunma la rı  sebebiyle ' bâzı  kelimelerdeki  vokal­

ler  incelmişt ir  : biç­<bıç­,  i ç ü n < ü ç ü n < u ç u n,  dinle­  <  üñ la­,  p i ş ­<p i ş ­, 

iz'f<şış,  iş<ış  ; yüri­<yorı­,  eyit­<&yıt­,  yine<yana.,  yeşil<ya.şû. 

V o k a l  t ü r e m e si 

26.  Vokal  türemesin in  cok  az  örneği  vardı r.  Ancak  kelime  or tas ında 

olmak  üzere  (épénthesè),  b ir  kaç  kelimede  bir  vokal  türemesi  görü lmekted ir  : 

azacuk  H Ş  848,  yigirek  ŞR  27­6,  M V  18­69. 

V o k a l  d  ü  ş  m  e si 

27.  Kel ime  baş ında  vokal  düşmesi  (aphérèse)  için  çok  az  örnek  va rd ı r, 

s ı t m a < ı s ı t m a,  y u k u < u y ı k u < u d ı ku  gibi  : sı tmalu  H Ş:  1935  yuku  ŞD  13­8¿ 

S V I X ­ 8 . 

28.  DiHmizdé  orta  heceler  vurgusuz  o lduğundan  dolayı,  kelime  orta­

sında  vokal  düşmesi  (syncope)  fazla  görü lmektedi r.  Gerek  kelime  bünyes inde, 

gerekse  eklerde  vokal  düşmesin in  pek  çok.  örnekleri  vard ı r.  . 

çağrış­  YZ Ş  10­5,  bögrüş­  H R  53,  üZre  ŞD  186­2,  yahşi  D K  69­10,  eylük 

SV  11­102,  ayruk  YZŞ.  16­9,  ogra­  Y Z Ş  71­5,  buyruk  H R  117,yögriş­  H Ş  2620; 

ötrü  H Ş  237,  emzür­  D K  6­13,  karanlük  Y Z Ş  35­6,  uyku<  üyıku<udıku  SV 

11­61,  inle­  YZ Ş  90­15,  göynük  ŞD  73­11.  .'  '  " 

İçünve  ile  : senün'çün  M V  17­9,  olduğuz'çün  M V  3­27,  anun'çün  SV  X X I V ­ 9 , 

kendüzi'çün  SV  11­46,  adı/la  MV  4­28,  gözi'yle  SV  11­80,  sözi'yle  SV  I I ­ 1 2 1. 

İyel i k  eki  i l e  :  böğrin  H Ş  2.176,  ağzı  YZ Ş  11­4,  gönli  H Ş'  1327,  alnında 

Y Z Ş  54­11,  egnüme  ŞT)  116­6,  bağrın  H Ş  1894,  benzi  Y Z Ş  23­2,  tonz  H R.  98, 

ogh  D V  301­1,  boynı  Y Z Ş  11­5  v.s.  v.s.  "  ' i  :  .  . .  . 

340  Faruk  K:  Timurtaş 

i ­  f i i l i  i l e  :  dilerdi  SV:  11­42,  itdiyse  H M ­ 3­4,  yoksuldı  SV  X X I I I ­ 9 ,  bak­

mazsa  111­12,  sıısadunsa  SV  11­93,  varsa'SV  11­32,  berâbermiş  ŞD  180­1,  biley­

düm  SV  I I I ­ l l ,  sünüydi  SV  X X I I I ­ 4 ­ ;  usluysa  SV  X I I ­ 7 . .  ­

Eklerde  :  gerlü  (geri lü)  H R  50,  yazlu  Y Z Ş  36­11,  aslu  HŞ­2065,  göynürdi 

H Ş  1704,  gölrile  ŞD  11­1,  ulasaldan. ŞD  90­11,  görmiyelden  H M  7­1,  birbirümizi 

M V  16­41,  ej^«>  1811.  " 

D  e  r  i  1 m  e  ­  B  i  r  i  e  ş  m.e 

29.  Vokal le  biten  b ir  kelimeden  sonra  vokalle  baş layan  bir  kelime  veya 

ek  geldiği  zaman  vokallerden  b i r in i n  düşerek  i k i  kel imenin  birleşmesi  hâd i­

sesi  olan  der i lme­bi r leşme  (contraction­crase)  için  pek  çok  örnek  vard ı r.  Bu 

şekildeki  vokal  düşmesi  ya  geçici  veya  devaml ıdı r.  Devamlı  düşme  sonunda 

kalıplaşmış  sözler  ortaya  çıkmıştır.  Bunlar ın  büyük  kısmım  b u g ün  de  kul lan­

maktayız.  Geçici  düşme,  aruz  vezni  zaruretinden  i leri  gelmektedir. 

Kal ıp laşmış  sözler  : n içün  <  ne  ­ j ­ içün,  n ' i t­  <  ne  +  i t ­ ,  n 'o l­  <  ne 

+  ol­,  n'eyle­  <  ne  eyle­,  nic 'ol­  <  nice  +  ol­,  ş imdi  <  şu  ­ j ­  imd i ,  nesne 

< ne  +  ise  +  ne,  kendüzi  <.  kendü  ­f­  özi,  kendüzine  ŞD  92­1,  kendüzinden 

D V  308­4,  şol  <  şu  +  ol,  buğur  <  bu  +  uğur,  "bu  zaman,  bu  defa",  H Ş 

1361,  M V  5­6,  böyle  <  bu  ­ j ­  .öyle,.  şöyle  <  şu  +  eyle  (böyle  ve  şöyle 'nin 

teşekkülünde  yalnız  .bir  vokal  düşmesi  değil,  bir  vokal  değişmesi  de  vuku 

bu lmuştur .)  .  . 

30.  Aruz  vezni  dolayısiyle  ortaya  çıkan  ve  geçici  mâhiyet te  olan  vokal 

düşmesi  ve  bir leşmenin  çeşitli  örnekleri  vardı r.  Bi r  kısmı  ki  i le,  bir  kısmı  i­

f i i l i  i le,  büyük  bir  kısmı  ise  değişik  kelimelerle  yapı lmıştır. 

ki  i l e  : k 'o l,  k'ola,  k ' i t d i ,  k' ider  umumiyetle  klişeleşmiş  gibidir,  yazılış­

ları  da  bir leşiktir.  (Bazı  yazmalarda  bu  bir leşmeyi  göstermek  üzere,  ik inci 

kelimenin  i l k  har fi  üzer ine  vasıl  işaret ine  benzeyen  hususî  bir  işaret  konmak­

tadır .)  Ki  i l e  yapı lan  bir leşmeleri,  için  bir  kaç  örnek  :  i l le r  içre  ne  kadar 

k'amla  insâf  u  sehâ  ŞD  30­1,  mevlidine  her  k'ariun  izzet  kıla  M V  6­16,  göze­

d ü r em  k'urıla  b a ş u ma  tâc  H R  115,  k'ümmetine  böyle  i n ' âm  eyledi  M V  10­43,, 

k'iklîm­i  ışka  ben  ku lun  ol  demde  hân  idüıri  A T  15­6, 

i ­  f i i l i  i l e  : belürdise  <  belürdi  ise  ŞD.  173­9,  irmeyedi  <  irmeye  i d i 

ŞD  174T12,  hayâl  m idi  <  hayâl  mi  i d i  ŞD  56r2,  döşed idüm  <  döşedi  i d üm 

H R  65,  o lmasadı  <  olmasa  idi  ŞD  27­5  kı ladı  <  kıla  i d i  A T  5­3,  z a h r m d a dı 

<zahnnda  i d i M V  9­28.  ­  ' 

.  Değişik  kelimelerle  : b ig 'o ldı  <  bigi  oldı  H Ş  2050,  el'alsa  <  ele  alsa 

ŞD  107­4,  i ld 'ölürse  <  i lde  ölürse  ŞR  21­7,  h a l k5 o l d ı .<  halka  oldı  A T  3­3, 

ç ı k d3 e v ü m d e n < ç ı k d ı ' e v ü m d eh  M V  13­43, dinleyen'iy<"dinleyeni  i y  M V  4­16. 

n'ister  <  ne  ister ŞD  136­2. 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  341 

K O N S O N A N T L A R 

31.  Eski  Anadolu  Türkçes inde  bugünkü  yazı  di l imizde'  bulunmayan  h 

ve  n  konsonant ları  görü lmektedi r.  Bugüne  göre,  başka  bir  farklı  durumu 

yoktur:  • •  .  . 

Bugün  görülen  konsonant  değişmeler inin  büyük  bir  kısmı  Eski  Anadolu 

Türkçesi  devresinde  o lmuştur.  Bi r  kısmı  ise  bu  devrede  henüz  gerçekleşme­

miştir.  Bu.  gibi  hallerde  konsonantlar  aslî  şekillerini  muhafaza  etmektedir. 

K o n s o n a nt  d e ğ i ş m e l e r i. 

32.  Bazı  kelimelerdeki  A­'ler,  b u g ün  olduğu  gibi,  p­'ye  dönmemiş  ; 

kendini  muhafaza  etmişt ir.  Bunlar ın  b i r .k ısmı  Eski  Tü rkçe 'de  de  b­  i ledir  : 

barmak  Y Z Ş. 36­14,  basmak  " a y a k k a b ı"  H R  36,  berk  H Ş  1558  bınar  H M  3­9, 

biş­<pış­  H Ş  2925,. .£ztta<pusug  M V  12­2,  hüre  SN  308­11.  Bütün  bu  kelime­

ler,  berk  ve  b ınar  müstesna  Dede  .Korkut  K i t ab ı ' nda  p­  i ledir  ;  ayr ıca  biç­, 

bıçak,  buçuk,  bürçek  kelimeleri  de  p  i ledir. 

33.  Eski  Türkçe 'deki  bazı  kelimelerin  başındaki  b­'ler.  Eski  Anadolu 

Türkçes inde  daha  i l k  zamanlarda  v­  o lmuştur  :  var­  Y Z Ş  41­5,  var  ÇN  7, 

vir ­  D H  1­2,  v i r ib i ­  Y Z Ş  98­6,  H R  6,  H Ş  2461.  Bunlardan  b ' l i  kul lanı lmış 

olanlar  da  vard ır  : ­ A A  9 

34.  Kel ime  iç inde  ve  sonundaki  b'ler  de  daha  devrenin .başında  v  o lmuş­

tur  : av,  ev,  iv­ ,  sev­,  tavşan,  yavaş,  yavlak,  yavuz,  yavm­,  yavu,  yavşan 

gibi . 

Eklerde  de  ­b­  > ­ v­  değişikliği  görü lmektedi r.  Bildirmede"ve  f i i l  çek imin­

de  kul lanı lan  ve  1.  şahsı  gösteren  ­van,  ­ven,  ­vuz,  ­vüz  ekleri  ben  ve  biz  zamirle­

r inden  gelmektedir  :  toldura­van  SV  1­20,  benven  ŞD  122­6,  b i lür­ven  H Ş 

2222,  kay ı rmaz­van  H Ş  1540  ;  aça­vuz  SV  X V I ­ 2 ,  kurü la­vuz  H Ş  1936, 

bi le­vüz  YZ Ş  3­12,  râzı­vuz  YZ Ş  86­14,  delü­vem  SN  I I I ­ 6 . 

t  /  d 

.  35.  Di l imizde  .kelime  başındaki  t :d  meselesi  pek  karışıktır.  As l ında  t­

olan  sesin  d­  olarak  inkişâf  etmesi  Eski  Tü rkçe  Devresinin  sonunda  başlamış­

tır.  Fakat  Eski  Anadolu  Türkçes inde  durum  açık  deği ldir.  Müstensihe  göre 

durum  değişmektedir.  A y n i  nüshada,  hatta  ayni  sayfada  bir  kelimenin  i k i 

şekli  de  geçmektedi r.  Bugün  de  t ­ / d­  meselesi  yine  karışıktır.  Yazı  di l imize 

esas  teşkil  eden  İs tanbul  ağzı,  Anadolu  ağızlarına  göre  farklar  taş ımaktad ı r. 

Eski  Anadolu  Türkçesi  metinlerinde  şu  kelimeler­hemen  daima  t­  il e  geçmek¬

tedir.:  tamu,  tapu,  türk.  Daima  d­  i l e  yazı lanlar  ise  şunlardır .,  degül,  di­:, 

den lü,  dön­,  düş,  delü;  değme,  direk,  derin,  dirşür­.  Bun lar ın  dışındaki  kel i­

342  Farulc  K.  Timııriaş 

meler  i k i  şekilde  de  yazı lmaktadı r.  Bunları  hangi  şekilleri  daha  çok  kul lanı l ı­

yorsa  ona  göre  i k i  grupta  toplayabil ir iz. 

d  ile  olanlar• : dad,  dak­,  dek  "kadar",  dek  " tek in",  der  "ter",  deri,  derzi, 

di lkü,  ditre­,  dut­,  düken­,  dür lü,  del im,  degşür­,  dep­,  deprem­,  dir­,  d i r l i k 

dirmek,  dit­,  divşir­,  döy­,  düğün,  dükel i,  dün,  dür­,  dür iş­,  düz­,  düzgün 

düzet­

t  ile.  olanlar  tağ,  tağı l­,  tal,  tam­"damlamak",  tamak,  tamar,  tan,  tanla­

tan ış ­ ' 'danışmak",  tanuk,  tar,  tart­,  tasa,  taş  "d ı ş ",  tavar,  tayan­,  tek  " g i b i " ; 

toğ­,  toğran­,  toğru,  tokun­,  tokuz,  tol­,  tolan­,  tolu,  ton  "elbise",  tonuz, 

toy­,  tur­,  turu,  tutrak. 

k ­ / g ­

36.  Eski  Türkçe 'deki  k­ ' ler in  Eski  Anadolu  Türkçes inde  g­  olarak  i nk i ­

şâf  ett ikleri  görü lmektedi r.  Fakat  bu  u m u mî  ve  mut lak  deği ldir,  k­  olarak 

kalanlar  da  vardı r,  g­  kabul  edilenler  şunlardır  :  gel­,  git­,  getür­,  gir­,  göç­, 

göçür­,  gök,  göster­,  gör­,  gül­,  gün,  gündüz,  güneş,  gemi,  gerek,  geril­,  geyik, 

gez­,  gider­,  gey­,  geyür­,  gizle­,  göger­,  göl,  gönü l,  gönü­,  göre,  görk lü, 

görin­,  göyin­,  göz,  gözet­,  gözgü,  güç,  güz. 

Arap  harflerinde  k,  g  ayrı  o lmadığı  için  yaz ıdan  anlamak  m ü m k ün 

olmamakla  beraber,  kendileriyle  i lg i l i  bâzı  kelimelerin  bugün  de  k  sesi  taşı­

dığı  göz  önünde  tutularak  şu  kelimelerdeki  k ' ler in  g  o lmadığı  i leri  sürü le­

b i l i r  : kendü,  kendüzi,  key,  kiçi ,  kişi,  kişne­,  körpe. 

k­  /  h¬

.  37.  Kel ime  başında  henüz  k  /. h  değişikliği  yoktur,  k  kendini  muhafaza 

etmektedir  : kam,  kanda,  kandan  kangı. 

Bâzı  kelimelerde  hece  ve  kelime  sonundaki  ­k ' lar  il e  kelime  iç indeki 

(hece  başındaki)  k' lar  h  o lmuştur  ;  fakat  bu  mutlak  deği ldir,  metne  göre 

değişmektedir  : ç o h ŞD  7­10,  yoh  H Ş  2185,  yohsul  Y Z Ş  60­5,  bah­  Y Z Ş 

33­6,  oh  ŞD  87­3,  çıh­  Y Z Ş  57­5," D K  1­3,  y ıh­  Y Z Ş  63­3,  uçmalı  "cennet" 

SV  1­34,  budah  SV  1­37,  ı r ah  H Ş  1581,  yanah  ŞD  17­5,  b ı rah­  ŞD  41­5, 

H Ş  966,  yah­  ŞD  126­8,  yazuh  ŞD  124­1,  yaprah  SV  1­37,  yahşi  H Ş  1885, 

yohsa  YZ Ş  24­1,  a l düh  SV  X X I I I ­ 7 .  ar­ha  ŞD  12­4,  a­hıt  ŞD  55­11,  dâ ­hı 

ÇN  74,  ka­hı­  Y Z Ş  2­12,  kohu  H Ş  2018,  korhu  YZ Ş  83­4,  ohı­  Y Z Ş  3­5, 

u y ­ h u H Ş , 9 5 8.  : '  '•  

•  f / v  ve  g / ğ 

38.  Kel ime  ve  hece  sonuyla,  hece  başındaki  g'ler  kendini  yaz ıda  muha­

faza  etmektedir.  Bunlar ın  yumuşak  y  (ğ)  şekl inde  okunup  okunmadığ ını 

tesbit • etmek  m ü m k ü n'  deği ldir.  Bunlar ın  büyük,  bir  kismı  b u g ün  ğ  (y)  şek­

Küçük  Eski  Anadolu. Türkçesi  Grameri  343 

linde  telâffuz  edilmektedir,  bir  kısmı  ise  v'ye  dönmüş tür  :  beg,  beğen­,  bög­

rüş­,  deg­,  değme,  değ i rmen,  degül,  dög­,  dögin­,  düğün,  eğil­,  eğin,  eğri, 

gügercin,  gögermek,  gügegı,  göğüz,  iğren­,,  ög­,  ögil­,  öğren­,  öğüt,  ögit­, 

seğirt­,  seğirdim,  sög­,  sögil­,  sögül­  "kebab  etmek  pişirmek",,  y ıg  (yeg), 

yeğin,  yeğle­,  yigrek,  y ig i rmi ,  yiğit ,  yügrüş­,  yügür­. 

ğ  /  v 

39.  Bi r  kaç  kelimede  ­ ğ ­ > ­ v­  o lmuştur  : sovuk  HŞ  1628,  sovu­  H R  107. 

Bunun  aksi  de  va rd ır  :  ­ v ­ > ­ ğ.  şekli  görü lmektedir  : k u l a ğ u z < k u l a v uz  K.D. 

Bi r  kaç  kelimede  ­ğ­  o lduğu  gibi  kalmıştır,  bugünkü  gibi  ­v­  o lmamışt ır  : 

koğa  YZ Ş  13­9,  s ı ğ a ­ Y ZŞ  37­6,  HŞ  5522. 

,  n  /  m 

40.  Bâzı  kelimelerde  yuvarlak  vokallerden  sonra  gelen  ve  bugün  ­m¬

olan  ­n­  kendini  muhafaza  etmektedir  : gönlek  YZ Ş  10­14,  konşu  (konşı) 

M V  19­47,  tonuz  (donuz)  HŞ  1358.  . 

n  İğ  ve  i l  / g 

41.  Bi r  kelimede  bugün  ­n­  olan  ­ğ­  kendini  muhafaza  etmektedir  : 

ağır  H R  99,  ayr ıca  yalnuz  kelimesinin  ­ğ'li  şekh  de  görü lmekted ir  :  yalğız 

CR  6­1. 

Eski  Tü rkçede  n  ve  g  olarak,  i k i  şekli  bulunan  bir  kaç  kelime  g  i ledir  : 

eğin  "omuz,  sır t"  ŞD  116­6,  HŞ  1148,  egirt­  "kuşa tmak,  muhasara  etmek" 

H Ş 2 2 9 3.  .  . 

Bâzı  kelimelerde  bugün  ng  telâffuz  edilen  n,  kendini  muhafaza  etmek­

tedir.  Eski  Tü rkçe  devrinde  ng ' li  olan  bu  kelimeler,  bu  devrede  i k i sesin  bir­

leşmesiyle  n  sesi  taşımış,  bugün  fi  tekrar  ng  şeklinde  ayrı lmıştır  : sünü  H Ş 

2315,  SV  X X I I I ­ 4 ,  üzenü  FS  999. 

d  /  y 

42.  Eski  Türkçe 'deki  d,  Eski  Anadolu  Türkçesin in  başında  y  o lmuştur  : 

ayru,  ayruk,  ayni­,  ayak,  büyük,  boy,  boya­,  eyü,  eyle­,  gey­,  koy­,  kuyu, 

kayu,  toy­,  uyan­,  uyar­,  uyku,  uyı­  v.s. 

K o n s o n a nt  d ü ş m e si 

/>­  ve  ­/¬

43.  Eski  Anadolu  Türkçesi  devresinin  başında  böl­  f i i l ind e  b­  ve  kel tür­

oltur­  kelimelerindeki  ­1­ düşmüş tür  : ol­,  getür­,  otur­

'344  Faruk  K,  Tmiıtrtas 

•  ;  •  •  •  '  '."­  '••  '  y­  ve  ­y  " "  ~ 

44.  Bâzı  kelimelerde  y­.. düşmüştür  u l an  HŞ  2216,  ı lduz  H R  77,  ıpar 

YZ Ş  32­7,  SN  23­2,  ı rak  SV  1­9,  ırla­  SV  1­37,  H R  99,  i t ­ " kaybo lmak" 

ŞD  154­3,  incü  H Ş  1662­.: Bu  kelimeler  ;bugün  umumiyetle  ­y  i ledir.  Eski 

Anadolu  Türkçes inde  o lduğu  gibi,  bugün  de  ağaç  ve  ağla­  olan  kelimeler 

Eski  Tü rkçede  y­  dedir  (bk.  yıgaç  D L T  780,  yıgla­  D L T  781,  ığla­  D L T  215). 

yıl ,  yiğit ,  y ig i rmi ,  yürek,  yüzerl ik  kelimelerinde,  y­  kendini  muhafaza 

ermiştir.  ,.;  , •  

•  Birkaç  kelimede  ­y  düşmesi  görü lmekted ir  :  tü  H R  41,  H R  42.;  ya 

"yay"  SV  X I X ­ 9 ,  ŞR  22­5,  EZ  5­5.­  ;  .­  , 

­ğ=  ­g  ve  ­ğ­,  ­g­

45.  Birden  fazla  heceli  kelimelerin  ve  do lay ıs ıy la­ bü tün  eklerin  sonun­

daki  ­g,  g'ler  düşmüştür.  Bunlar ın  bir  kısmı  kendinden  önceki  vokali  yuvar­

laklaştırmıştır,  b ir  k ısmında  her  hangi  bir  değişiklik  o lmamışt ır  (bk.  12)  âlu 

< a h ğ,  anı<arığ,  a^<<ad ığ,  ^ ' ra<adr ığ , . i z7M<bi l ig,  kapu<ka.pığ,  kısu<kısığ, 

saçu<sa.çığ,  £d^u<tapığ,  yapu<yapığ,  yazu<.yaz\ğ  ; acı<  açığ,  assı<zsığ, 

çeri<  çeriğ,'  kiçi<kiçig,  ıssı<ısığ,  diri<ûrig,   süçi<süçig,  &zn<ka r ığ,  katı< 

kâtığ,  Â:awz«<kamuğ,  l ­ö^ ra<köprüg,  nzfe<ne+­teg,  ölü<ö\üg,  'ta??z/iz<tamlağ, 

iü7­/<z<tarığlağ,  j 'ay / f l<yay lağ  ;  ­lu,  ­lü  <  ­lig,  ­lig  eki  (bk.  18)  baht­lu  SV 

1­39,  cah­ lü  SV  X I I ­ 2 ,  İsa  n'efes­lü  A D  26­10,  görk­lü  YZ Ş  16­3. 

Kel ime  yapma  ve'  çekim  ekleri  başındaki  ­ğ­  ve  ­g­'ler  Eski  Anadolu 

Türkçes inde  tamamiyle  düşmüştür  : emek <emgek,  eyü<.ç.dgü,  gerek  <tker­gek, 

korku<kork­ğü,  fo//a#<kul­ğak,  fcz;jrç?­­<kadğur­  HŞ  1540,  D V  305­7,  suvar­

< s u v ­ ğ â r­  ŞD  80­3,  H Ş  T551,  jı>fl/a?z<yal­ğan  •;  ­a,  ­e  <  gâj  ­ge  dat if  eki  ; 

­aru,  ­erü  <  ğaru,  ' ­ğerü yöneltme  eki  iyükafu<yök­ğaru  H Ş  1076,  içerü<iç­getü 

SV  11­66,  z7£ra<il­gerü  Y Z Ş  67­13  ;­an,'­en<­gan,  ­gen  partisip  eki  :  dut­ân 

D V  307­4,  giy­en  H Ş  2334  ;  ­ınca,  ­ince<­gınça,  ­ginçe  gerundium  eki  :  kıl­ınca 

ŞD  76­4,  gör­ince  H R  45  ­alı,  ­eli<­galı,  ­geli  gerundium eki  : ayrıl­ah  YZ Ş  95­7, 

id^e/İHŞ  925.  ­  :  '•  ; '  • •'  '  •  •  . i '  .  l H 

K o n s o n a nt  t ü r  e me  s i ' 

46.  Yard ımcı  konsonantlar  ­y­  ve'  ­n­ 'nin  kul lanı lması  normaldir.  Yalnız 

işaret  zamiri  bu,  şu,  o fun  çok luğunda  yard ımcı  ­n­  getiri lmemektedir  : bular 

ŞD  12­11,  sular  A D  30­3,  olar  H Ş  2254.  Fakat,  bular  zamir in in  ayr ıca  bunlar 

şekli  de  vard ır  ­.  bunlara  ŞD  50­3,  bunlarun  HR  59,  bunlarımla  H R  58,  H Ş  ­1894. 

Küçük  Eski. Anadolu  Türkçesi  Grameri  345 

.  K  on. s o n a n t ­'  t ü r e m e si 

47­  Bi r  kaç  kelimede  y­­ protezi  görü lmekted ir  : yir iş­  YZŞ'.  99­9,  y i t ­

SV  X X V I I I ­ 2 ,  y ig ren­SN  59­10.  :  •  ­  . . . 

•  .  K  o n ş o n  a;n  t  ç i  f  11 e n  m  e s.i 

.. 48.  Konsonant  çiftleıımesi  (geminaı ion)  sadece  ­ss­  olarak  ve  mahdut 

b i rkaç  kelimede  görü lmekted ir  : assı  SV  X X I I I ­ 8 ,  ıssı  (issi)  "sahibi"  H R  48, 

ıssı  "hararet"  H Ş  1628,  ussum  ŞD  160­4,  appak  YZ Ş  54­10,  el l i . 

K o n s o n a nt  y er  d e ğ i ş t i r m e si 

49.  Konsonant  yer  değişt irmesi:{metatez)  n in  fazla  örneği .yoktur  :• karva¬

H R  96,  ŞD  67­12,  H Ş  889  ; horyad  (aslı  R u m ç a d ır  ve  • aslında: horyad  şek¬

lindedir)  HŞ  1203,  hoyrat  D K  4­9,  yarpah  ŞV  1­37  (bir  nüshada)  ;  tarvan­

D K  289­8. 

H  ece.  d ü ş m e si 

50.  Hece  düşmesi  (haplologie)  için  örnek  azdır,  3.  şahıs  bi ldirme  eki 

olan  ve  tür­  f i i l inden  gelen  durur 'un  ­dur,  ­dür  şekli  de  bu lunmak tad ır  : 

ay­dur  SV  X X I I I ­ 1 ,  derviş­dür  ŞD  158­1.  '  . 

K o n s o n a nt  u y u mu 

51.  Eklerde,  konsonantlar  arasında  sadak  olup  olmama  bak ımından 

bir  uyum  yoktur.  K ö k ün  konsonantı  ne:  olursa  olsun  şu  ekler  d â i ma  d  (­>) 

il e  yaz ı lmaktadır  :  ­da,  ­de  (lokatif)  :  baş­da  ŞD  80­12.  hâlet ­de  HŞ  1774  ; 

­dan,  ­den  ab la t i f:  budak­dan  SV  X X I I I ­ 6 ,  iş­den  . HŞ  1221  ;  ­dum,  ­düm, 

­dun,  ­dün  ;  ­dı,  ­di  ;  ­duk,  ­dük  ;  yarat­dum  SV  11­141,  g i t ­düm  ŞD  133­3, 

yat­dun  SV  IX­8 5  ;  geç­dün  İ Ş  2124,  tut ­dı  HŞ  1642,  biç­di  SV  1­21  ; 

geç­dük  ŞD  120­8  ;  ­duk,  ­düb(partisip)  ­:  aç­dugım  H Ş  2043,  dök­dügi  ŞD 

54­8  ;  ­durur,  ­dur,  ­dür  (bi ldirme)  : çok­durur  ŞD  74­11,  güneş­dür  A D  15­10, 

­dur,  ­dür  (faktit if )  :  u laş ­durup  H Ş  23­54,  i r iş­dür­em  H Ş  1443  (Bu  eklerin 

yazıkşı  mutlaka  o  il e  deği ldir,  bâzan  t  ( J  il e  yazıldığı  da  görülmektedi r .) 

52.  İk i •  vokal  a ras ında  bulunan  sadasız  konsonantlar  sadalı laşmıştır 

(Sonorisation) \ Böylece  ­ t ­> ­d­ ,;  ­fc­>­g­,  ­k'­>­fgT  değişikliği  o lmuştur,  dagı­

dup  ŞD  100­2,  düzed­e ler  HŞ  1502,  ögüd­i  SV  11­48,  yarad­an  SV  1­79, 

a h ı d ­ u r . ŞD  54­11,  bu lud­ ına  ŞD  18­13,  dep red ­ür  ŞD  112­2,  işid­enler  H Ş 

1347,  yüceld­ürs in  ŞD  24­11,  eyd­ür  H R  .41, süd­ini  Y Z Ş  90­8,  yud­ar  Y Z Ş 

346  Faruk  K:  Timurtaş 

22­8,  id ­üben  ŞD  230­10,  gid­eli  YZ Ş  75­5,  y idi  ŞD  5­9,  çözüg­ün  H Ş  1501, 

işlemeg­e  H R  94,  yidüg­üfi  ŞD  80­13,  e teg­üm  SV  1­26,  gög­e  SV  X V I ­ 3 , 

sünüg­i  Y Z Ş  75­8,  in ledüg­i  Y Z Ş 90­15  ; olmag­a  YZ Ş 76­2,  yog  i d i ­ A T  15­4, 

olmag  içün  M V 4­29,  kopmag­ı  SF  8­1, k ı ldug  arpa  HS  2214,  ag  ola  H Ş  2144, 

kulag­ma  SV  11­123,  çog ise  HŞ  2275,  ayag­ın  Y Z Ş  17­14,  kullığ­ı  SV  11­67, 

ar tug­ı  YZ Ş  62­8,  başuftda­ğı  ŞH  I I ­ 7 , H Ş  2186,  uçmakda­ğı  Ç NG  192­2, 

andağı  SN  239­9,  agzuf lda­ğı  SHO  4­4,  h isarda­ğı  A P  31,  b ı rak ­uban  D H 

1­16,  yolda­ğın  F  148,  ağ  otağ  D K  10­6,  ay ruğ  il e  K B  391­1,  dağı  "dah i" 

SV  1­61, H Ş 899. 

İ n c e l m e 

53.  Bâzı  kelimelerde,  Eski  Tü rkçe  devresinde  kalın  olan  vokaller  ç,  ş,  y 

konsonant ları  tesiriyle  incelmişt ir  (palatalisation)  : b i ç ­ < b ı ç ­,  i ç ü n < ü ç ü n< 

uçun  ;  i ş < ı ş,  p i ş ­<p ış ­,  ş iş<şış,  i ş b u < u ş b u,  i ş d e < ü ş d e < u ş da  ;  y ine<yene 

<yana,  y e n i < y a n ı,  y ö r i < y o r ı ­,  ey i t ­<ay ı t ­. 

B e n z e ş me 

54.  Tam  benzeşme  (assimilâtion)  için  örnekler  azdır  :  degül  misse 

(<m işse)  ŞD  13­8,  olur­mıssa  (<mışsa)  ŞD  13­8,  b i lür ­mis­eydüm  (<­misse 

<mişse)  SV  1­78. 

Ş E K İ L  B İ L G İ S İ 

Şekil  Bilgisi  hususiyetleri  gösteri l i rken  önce  keüme  yap ımı  üzer inde 

duru lacakt ı r.  Daha  sonra  kelime  bölümleri  ele  a l ınacakt ı r.  Bu  arada  kelime­

ler in  m â nâ  ve  vazifelerine  de  işaret  edileceği  için,  kısmen  sentaks  hususiyet­

leri  de  belirt i lmiş  olacaktır. 

KELİM E  Y A P I M I 

İ s i m d e n  i s i m  y a p ma  e k l e r i 

55.  M â nâ  ve  fonksiyonu  iyice  tesbit  edilemeyen  ­an,  ­en  eki  b i rkaç  kel i­

mede  görü lmekted ir  :  er­en  SV1­541, D K  278­5,  HŞ  2303,  ogl­an  Y Z Ş  80­3, 

kız­an  D K  256­10. 

56.  Umumiyet le  meslek  isimleri  yapan  ve  bâzan  bir  işi  i t iyad  hâl ine 

getiren  kimseyi  gösteren  ­çı,  ­çi  ; ­a,  ­ci  ekinin  b u g ü n k ü n d en  farkı  vokal inin 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  347 

daima  düz  o luşudur.  Devr in  başlangıcında  ekin  yalnız  ç­' li  şekli  görü lmek­

tedir  : avçı  D K  77­3,  akm­çı  D K  254­12,  göz­çi  D K  247­1,  yol­cı  D K  265­11, 

ok­çı  D K  130­6,  kapu­cı  Y Z Ş  70­6,  tanışuk­çı  "müşav i r"  Y Z Ş  58­4,  kaçkun­cı 

Y Z Ş  15­5,  il­çi  ŞD  45­9,  yol­çı  ŞD  174­3,  kul luk­çı  " h i z m e t k â r"  M V  9­15. 

57.  Or tak l ık  ve  beraberlik  gösteren  ­das,  ­des  ekinin  fazla  örneği  yoktur  : 

kar ın­daş  SV  11­112,  kar ­daş  YZ Ş  76­13,  yol­daş  HŞ  1129,  M V  19­46,  gönü i­

deş  H Ş  1207. 

58.  Umumiyet le  mücer red  m â n â da  isim  yapan  ve  başka  fonksiyonları, 

da  olan  ­lık,  ­lik  ;  ­hık,  ­lük  ekinin  vokali  kökün  vokaline  uymak tad ır  :  eylük 

YZ Ş  50­3,  H Ş  1716,  eylik  SV  11­102,  eyü­lik  D V  300­11,  d i r ­ l i k  SV  1­6, 

gür­ l ik  SV  11­33,  kul­ luk  Y Z Ş  66­3,  SV  11­67,  karan­luk  SV  11­69,  karanu­

lık  ŞR  44­8,  karan­luk  YZ Ş  16­10,  sayru­l ık  SV  11­130,  konuk­luk  Y Z Ş  66­3, 

toğnu­ luğ­umı  Y Z Ş  38­3,  yavuz­l ıg­ı  SV  1­11,  ayru­lug­mdan  H SN  4­2> 

nâzük­ lük  H Ş  940,  var­ l ıg­ma  D V  203­1,  y igi t ­ l i k  H Ş  2162,  ümmet ­ l ik  M V 

13­5,  yâr ­hg­a  A T  9­5,  bir­l ig­ine  M V  2­26,  kanda­ l ıg­m  YZ Ş  23­4,  gün­ l ik 

D K  126­4,  delü­l ig­e  D K  107­8,  muş tu ­hk  D K  234­7,  muştu­ luk  YZ Ş  50­3, 

hoş­hg­um  D K  242­3,  dost­hg­m  D K  292­9. 

Bu  ek  sonu  ­e  il e  biten  yabancı  kelimelere  eklendiği  zaman  kalın  şekil­

dedir.  Bu  husus,  yabancı  kelimelerin  o  devirde  kalın  telâffuz  edi ldik ler ini 

göstermektedir  (krş.  ­rak,  ­rek  eki  :  k ıymat lu­ rak­dur  A T  3­6)  :  cânâna ­kg, 

d îvânâ­hg  ŞR  7­1,  terdâna­ l ıg,  şâna­l ıg  ŞR  7­3,  merdâna­ l ıg,  yârâna­ l ıg  ŞR 

7­5,  bîgâna­ luVlar  H M  1­3,  peygambar­ l ık  YZ Ş  99­10,  comart­ l ık  YZ Ş  95­13. 

59.  İs imden  sıfat  yapan  ­lu,  ­lü  ve  menfi  şekli  olan  ­sitz,  ­süz  (ismin  b i l ­

dirdiği  şeye  sahip  o lduğunu  veya  ondan  mahrum  o lduğunu  gösterir)  ekler} 

daima  yuvarlak  vokal l id ir  :  baht­ lu  SV  1­39,  bi lü­ lü  D V  300­5  ;  baş­suz 

D K  56­1.  d ikensüz  H Ş  2126. 

60.  Sıfat lara  getiri len  ­rak,  ­rek  eki  karşı laşt ı rma  ve  dahahk  b i ld i r i r  : 

kat ı ­ rak  H Ş  1106,  ulu­rak  ŞD  93­1Î,  tatlu­rak  Y Z Ş  2­3,  tünd­ rek ­dür  H Ş 

1415,  tiz­rek  H Ş  1464,  yig­rek  ŞD  155­13,  SV  1­73,  D K  262­4,  H Ş  1404 

ŞR  27­6,  begeni lmiş­rek  K D  89,  yahşı­rak  K B  365­1. 

61.  K ü ç ü l t me  bi ldiren  ­cak,  ­cek  ve  ­cuk,  ­dik  ;  ­cıtgaz,  ­cügez  (vokaller 

daima  yuvar lakt ı r)  ekleri  fazla  ku l lanı lmaz  :  yakıh­cak  menzili  H Ş  1173, 

kuzı­cag­ı  D K  54­13,  kısa­cuk  ömr  ŞD  13­6,  az­a­cuk  m ü d d e t ün  H Ş  848  

dere­cük  D K  114­1,  oglan­cug­ı  D K  16­3  ;  k ız­cugaz­um  D K  275­1,  el­çüg­

ezi  D K  233­9. 

62.  Birleşik  ek  o lan. ­layın,  ­leyin  ve.  ­rılayın,  ­tileyin  benzetme  ve  eşitlik 

b i ld i r i r  ;  ­layın  sayı  isimlerinden  sonra gelince  "defa,  kere"  mânâsı  ifade  eder  : 

pervâne­ ley in  H M  2­6,  ugur­ layın  ŞR  16­5,  ogrı­ layın  D K  160­5,  kalkan­

layııı  H Ş  3643  ;  an­cı layın  H Ş  1891,  ben­cileyin  SF  1­02,  sen­cileyin  H Ş 

348  Faruk  K.  Tiınurlaş 

1891,  biz­cileyin  ŞD  52­1,  bu­n­cı layın  HŞ  2078,  ben­çi leyin  D K  267­5, 

bun­çı layın  D K  7­10,  ik i ­ leyi n  H Ş  2683. 

i s i m d en  f i i l  y a p ma  e k l e r i 

63.  ­a,  ­e  : ugra­(<ugur­a­)  H R  İ10, göz­e­t­  ŞD 36­13,  yaş­a­  D K  56­10, 

kan­a­  D K  118­10,  benz­e­  FS  64,  oyn­a­  SV  1­37. 

64.  ­ar,  ­er,  ­r  : umumiyetle  renk  ifade  eden  isimlere  gelir  :  ag­ar­dı  M V 

13­28,  gög­er­miş  H R  93,  95,  kara­r­dur  H Ş  1996,  kız­ar­t­  HŞ  2005,  yeş­er­

H Ş  2141, sar­ar­  Y Z Ş  45­11,  baş­ar­  H Ş  1442,  Y Z Ş  23­2,  yaş­ar­  D K  278­7, 

suv ­a r ­ ı l ­ŞD80­3. 

65.  ­da,  ­de  :  Bu  ekle  yapı lmış  çok  az  kelime  vardı r.  Bugün  daha  çok 

tabiat  sesini  taklideden  i k i heceli  kelimelerden  f i i l  yapar  : al­da­  ŞD  14­1, 

bag­da­  "güreşte  sarma  takmak"  D K  80­1,  iste­  (< izde­  "aramak")  YZ Ş 

102­5,  FS  431,  ün­de­  ( "çağ ı rmak")  M V  9­28  ;  tok­ta­  "vurmak,  d ö v m e k" 

YZ Ş  48­7,  hırı l ­da­  D K  163­1,  gırı l ­da­  " v ı z ı l damak"  D K  188­9. 

66.  ­(ı)k,  ­(i)k  :  ac­ık­  FS  652,  bir­ ik ­  H Ş  1508,  gic­ik­  FS  256,  göz­ük­

M V  4­28;  tar­ık­  "gön lü  daralmak,  içi  sıkılmak,  gücenmek,  da r ı lmak"  H Ş 

2509, YZ Ş 50­15. 

67.  ­la,  ­le  : çok  işlektir  : ayak­la­  H R  94,  bagış­la­  H Ş  1526,  bag­la­

ŞD  127­10,  baş­la­  D V  303­11,  belin­le  H Ş  1665,  diş­le  H R  94,  gizle­  ŞD 

I I I ­ l ,  göz­le­  H Ş  1996,  ır­ la­  H R  99,  ini­ le­  ŞD  179­5,  iş­le­  H R  84,  işi tmez­

le­  ŞD  16­2,  iz­le­  H Ş  1577,  karşu­ la­  HŞ  1489,  kış­la­  H R  91, ot­la­  H R  84, 

su­la­  H Ş  1867,  tan­la­  ŞD  107­6,  ögüt­ le­  H Ş  1231, yay­la­  H R  91  :  at­la­n­

YZ Ş  77­4,  toy­la­  Y Z Ş  68­5,  vız­la­  FŞ  453,  av­la­n­  ŞD  106­1,  azık­ la­n­

D V  305­1,  haste­le­n­  H Ş  1590,  yanku­la­n­  H R  53. 

68.  ­/­  :  kısa­1­  H Ş  1996,  ince­1­  ŞD  151­6,  dinç­el  H Ş  1547,  egri­1­  HŞ 

1410,  koca­1­  FS  884,  yüce­1­  ŞD  27­1, D K  258­4,  FS'386. 

69.  ­al,  ­el  : al­al­  " k ı za rmak"  D K  124­10,  boş­al­t­  YZ Ş  28­10,  bun­al­

YZ Ş  81­12,  sag­al­t,  " iy i leş t i rmek"  D K  85­2,  yön­el­  Y Z Ş  69­6. 

70.  ­ı,  ­i  :  bay­ı  "zengin  olmak"  D K  2­11,  bay­ı­ t­  YZ Ş  47­6,  FS  611, 

berk­i­  D K  39­13,  berk­i­t­  YZ Ş  5­1,  H Ş  1689,  berk­i­n­  H Ş,  bark­ ı­  "par ı lr 

damak,  ışık  saçmak"  H Ş  609,  balk­ı­  "par lamak"  FS  1040. 

71.  ­r  :, delü­r­  H Ş  1392,  ŞD  91­12. 

72.  ­sa,  ­se,  ­mse  :  Umumiyet le  arzu  etmek,  saymak  mânâsı  verir  : 

su­sa­  HŞ  2282  YZ Ş  53­4,  M V  7/1­9,  su­sa­n­  D K  297­8,  sen­se­  H M  7­1, 

b e n ­ ü m s e ­ n ­ DV  305­2. 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  349 

F i i l d e n  i s i m  y a p ma  ek  1 e r  i 

73.  ­k,  ­ıık,  ­ük  : Bu  işlek  ekle  umumiyetle  passif  b inalı  mâzi  partisipleri­

nin  ifade  ettiği  m â n â ya  uyan  sıfatlar  yapı l ır  :  aç­uk.  SV  11­125.  art­uk  Y Z Ş 

22­13,  ayr­uk  M V  5­21, ada­k  ŞD  162­11, ar­uk  Y Z Ş 49­8,  b i t i ­ k  Y Z Ş  85­14, 

bölü­k  Ş  36­7,  buda­k  SV  1­37,  buyr­uk  H R  88,  çöz­ük  H Ş  1501,  dile­k  M V 

17­12,  döşe­k  FS  279,  eksü­k  SV  1­46,  esr­ük  FS  '391,  ışı­k  YZ Ş  12­4,  görk 

H Ş  2776,  görk­lü  YZ Ş  20­8,  kon­uk  ŞD  174­3,  köyn­ük  H Ş  4983,  köyn­ük­ lü 

ŞD  95­2,  kuşa­k  Y Z Ş  4­10,  sm­uk  ŞD  40­7,  sm­uk­lu  Y Z Ş  33­5,  tanu­k  H Ş 

69,  tanış­uk  " m ü ş â v e r e"  Y Z Ş  101­14,  tanış­uk­lu  D V  303­8,  taya­k  "daya­

nacak  şey"  FS  952,  tö­k  FS  110,  ton­uk  FS  866,  tonuk­l ık  H Ş  5779,  tuturuk­

"ateş  tu tuş tu racak  çörçöp,  kav  v.s."  FS  745.  tutr­uk  H Ş  6202,  uşa­k  "çocuk' 

YZ Ş  91­11,  FS  62,  uza­k  FS  251, uyan­uk  M V 9­23,  yar'a­k  H Ş  1823,  yaraş­uk 

ŞD  104­13,  yasa­k  HŞ  926,  yaz­uk  SV  1­70,  YZ Ş  37­15,  yık­uk  A T  17­5, 

yır t­uk  Y Z Ş 10­14. 

74.  ­ak,  ­ek  :  M e k ân  ve  âlet  isimleriyle  sıfatlar  yapı l ır  :  bıç­ak  H R  108, 

dirn­ek  H Ş  2772,  iv­ek D V  304­1,  kaç­ak  YZ Ş  16­2,  kes­ek  FS  673,  kon­ak­la­

YZ Ş  19­9,  sanc­ak  H Ş  1791,  tur­ak  Y Z Ş  97­15,  yid­ek  ŞD  36­9,  yi l­ek  GZ 

35­3,  ŞD  36­2,  yat­ak  FS  279. 

75.  ­u,  ­ü,  ­ı.  ­i  :  Çeşitli  m â n â l a r da  isim  yapar  Eski  Türkçe 'deki  ­(ı)g> 

­ ( i ) g  ekinden  gelmektedir.  Eklerin  sonundaki  ­ğ  ve  g'ler  düşerken,  aradak1 

yardımcı  ses  f i i lden  isim  yapma  eki  haline  gelmiştir  ; ve  umumiyetle  yuvar­

lak  olarak  bu lunmak tad ır  (bk.'  12,  45)  :  ayr­u,  bil­ü,  kıs­u.  kiç­i ,  öl­ü,  saç­u 

sev­ü,  um­ıı  FS  327,  972  yap­u,  yaz­u.  Vokalle  biten  f i i l  kökler ine  ­ğ  ve  ­g 

düşünce  başka  bir  ek  gelmez  :  ağr ı , "an ı,  b i t i ,  d i r i ,  kuru,  kan,  kışla,  tamla, 

umu  FS  327,  929  yayla­gibi. 

76.  ­(ı)l­v,  ­(i)!­ü  :  F i i l ler i n  passif  taban la r ına  ­u,  ­ü  eki  getirilerek  geç­

miş  zaman  part isipi  mânâsı  taşıyan  sıfatlar  yapılır,  asıl­u  "ası lmış"  H Ş  2065, 

çatl­u  "ça t ı lmış"  H R  43,  gerl­ü  "ger i lm iş"  H R  50,  kun l ­u  Y Z D 62­1,  ör tü­ l ­ü 

YZ Ş  31 ­9,  yazıl­u  ŞD 32­7,  Y Z Ş 35­13.  Bu hâl ve  m â nâ  Eski  Türkçe 'de ' ­ ığ ­ l ığ, 

­ ig­ l i g  şekliyle­  anlat ı lmışt ır  : Ku ruğ luğ  ya,  bir igl i g  meng,  yadığlığ  töşek  (bk. 

D L T  Diz.  334, 94,  724).  ­  ' 

77.  ­ta,  ­ki  :  Fi i lden  bir  isi  maharetle  ve  i t iyad  hâ l inde  yapanı  göster­

mek  üzere  sıfat  yapar  ; ­an,  ­en  partisip  eki gibidir  : al­ıcı  YZ Ş 25­11,  di len­ ic1 

H Ş  1131, gör­ici  Y Z Ş 25­11,  gider­ici  H R  114,  iç­ici  ŞR  26­5,  ölçer­ici  FS  183, 

D V  307­9,  sat­ıcı  Y Z Ş  15­3,  söyle­y­ici  H M  5­6,  tap­ıcı  YZ Ş  18­4,  tu r ­ ı c1 

H Ş  2256.  Ek  Eski  Tü rkçe ' deki  ­ıg­çı,  ­ig­çi  birleşik  şeki lden  doğmuştur. 

78.  ­git,  ­gil  : A let  ismi  ve  mücer ret  isimler yapar  :  çal­gu  FS  454,  kay­gu 

ŞD  117­2,  Y Z Ş  4­4,  GZ  38­12,  FS  646,  sev­gü 'SD  185­12   D V  309­10,  A D 

27­6,  ŞR 42­1, H M  7­6,  H SN 8­5,  GZ  14­17,  FS  194,  u y ­ k u < u d ı ­ ku  SV  .11­61 

350  Faruk  K.  Timıırtaş 

Sun>  ­gun  •' Umumiyet le  tek  heceli  f i i l  t aban la r ına  gelerek  passif  t a b a n lı mâzi  partisipine  yakın  m â n â da  sıfatlar  ve  bâzan  isimler  yapar  :  ar­gun. " yo ru lmuş"  H Ş  1149,  düz­gün  Y Z Ş  5­1,  H Ş  20­14,  kaç­gun  " f i r a r "  Y Z Ş 15­5,  sm­gun  GZ,  tut­gun  "esir,  t u t u l m u ş"  FS  284.  ur­gun  "vurgun,  y a ğ m a" H Ş  2291. 

79.  ­n  :  çeşitli  m â n â da  isimler  yapar  :  bü t rü­n  YZ Ş  30­11,  GZ  50­3, 

FS  202,  düğün  " d ü ğ ü m,  d ü ğ ü n"  M V  7:1­55  : HŞ  6385,  ŞD  61­1, GZ  35­10, 

FS  950,  ek­i­n  H R  93,  97,  104,  106. 

80.  ­t  :  Daha  çok  yer  ve  vasıta  b i ld i r i r  :  ayrı­t  "ay r ı lma  yeri,  kavşak" 

D K  96­7,  bin­ i­t  "binecek  şey"  D K  103­11,  aş­u­t  "aşı lacak  yer"  D K  75­7, 

iç­i­ t  " içi lecek  şey"  D K  103­1,  ög­ü­t  FS  39,  H Ş  40­14,  um­u­t  SV  111­5, 

D K  92­12,  yükle­t  " yük  taşıyan  hayvan"  D K  58­3,  giç­i­t  D K  234­12.  ' 

81.  ­guç,  ­güç:  Örneği  a z d ı r:  a lda­guç  "a lda t ı c ı"  FS  247,  çat ia­guç 

"çat layıcı,  sapan  ve  kamçının  çat layan  k ısmı"  D K  56­12,  yüz­güç  FS  570. 

82.  ­aç,  ­eç  :  örneği  azdır  :  güleç  FS  831,  göm­eç  ."küle  gömülecek  pişi­

rilecek  ekmek"  D K  105­7,  um­aç  "hedef"  FS  523.  . 

83.  ­ç  :  İs im  ve  sıfat  yapar  :  eglen­ç  "eğ lence"  FS  756,  i len­ç  "beddua'' 

H Ş  5880,  FS  143,  kakı­nç  H Ş  2423,  kork­unç  D K  157­7,  güven­ç  D K  223­4' 

sevin­ç  D K  234­6. 

84.  ­mak,  ­mek  :  Masdar  ekidir,  bugünden  farksızdır  : ai­mak,  geç­mek, 

yan­mak,  gel­mek  gib i.  Ek in  ­hk,  ­ l i k il e  genişlemiş  şekli  vard ır  :  al­mak­hk 

YZ Ş  26­5,  ağ la­mak­kk  M V  19­20,  iç­mek­lik  M V  7:1­9,  sev­mek­lik  Y Z Ş 

40­14,  dur­mak­ l ık  M V  16­4,  kı l­mak­lık  M V  16­4,  gir­mek­l ik  Y Z Ş  69­15, 

u laş­mak­hk  M V  16­2,  gör­mek­l ik  YZ Ş  81­10. 

85.  ­ma,  ­me  :  Daha  çok  müşahhas  isimler  yapar.  Bugün  o lduğu  g ib i , 

f i i l  ismi  (mak,  ­mek  masdar  ekinin  hafif leti lmiş  şekli)  olarak  kullanılışı  fazla 

deği ldir  : deg­me  "her,  herhangi  b i r"  H Ş  1371, düg ­me  D K  36­6,  sür­me  ŞD 

35­12,  FS  403  : kaç ­ma  D K  82­7,  kov­ma  D K  82­7,  yi­me  iç­me  D K  202­3. 

,  86.  ­m  :  Umumiyet le  yalnız  bir  defada  veya  bir  hamlede  olan  işi  ve 

mahsû lünü  ifade  eder  :  bak­ ı ­m  H Ş  1196,  1445,  d i r ­ i ­ m  D K  301­6,  iç­ i ­m 

FS  643,  gel­ im­lü  D K  65­12,  gid­ i­m­lü  D K  154­3,  gey­i­m D K  246­6,  ö l ­ü­m 

SV  1­4  segird­ü­m  H Ş  1073,  FS  278,  tad­ ı ­m  H Ş  1196,  toy­u­m  "ganimet" 

D K  65­3,  y i ­ m . HŞ  1771,  1079,  FS  623,  yud­u­m  Y Z D 

87.  ­ış,  ­iş  : Umumiyet le  hareket  ve  oluş  isimleri  yapar,  bir  çeşit  masdar 

d u r u m u n d a d ır  :  bak­ış  D K  106­10,  bil­i ş  "b i ld ik ,  t a m d ı k"  H Ş  6056,  FS  36, 

64,  418,  çal­ış  "muharebe"  SV  X V I ­ 4 ,  FS  253,  gel­iş  H Ş  2294,  Y Z Ş  70­4  

gör­iş  "müşavere,  görüşme,  k o n u ş m a"  YZ Ş .96­1  i ,  gül­iş  H Ş  2295,  gülme­y­ iş 

A T  19­2,  in­iş  "aşağıya  doğru, eğik  yer"  FS  533,  927,  kar­ış  SV  X I X ­ 5 ,  kır­ış 

" k ı rma,  ö ldürme,  savaş"  D K  188­13,  sag­ ış<sakış  "sayı,  hesap"  SV  11­142, 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  351 

segird­iş  D K  22­1,  tur­ış  D K  106­9,  ur­ış  "kavga,  vuruş,  savaş"  GZ  55­2, 

54­10,  FS  431,  270,  yanlış  SV  11­124,  yon­y­ış  D K  19­4,  106,  9,  yok­uş  FS, 

721,927. 

P a r t i s i p l er 

88.  ­an,  ­en  :  Şimdiki  zaman  partisipi  eki  b u g ü n k ü n d en  farksızdır  : 

bak­an,  gel­en,  tur­an, sev­en  gib i. 

89.  ­ar,  ­er  ;  ­ur,  ­iir   ;  ­maz,  ­mez  '•  Geniş  zaman  partisipi  ekleri  bugün­

künden  farksızdır  :  ak­ar  su  H Ş  1776,  es­er  y i l  HŞ  1574  ;  uyu­r  yı lan  GZ 

35­13,  u ç m a k d an  gel­ür  bir  hur  Y Z D  51­7,  aya  benze­r  YZ Ş  25­10  ;  yara­

maz  bir  hava  HŞ  1941, onun  gör­mez  gözi  YZ Ş  61­13. 

90.  ­duk,  ­dük  :  Geçmiş  zaman  partisipi  eki,  bugünkünden  farksızdır 

yalmz  vokali  daima  yuvar lak t ır  :  agla­duk­larum  ŞD  106­2,  b i ldüg­ümi  SV 

11­98. 

91.  ­mış,  ­mis  :  Geçmiş  zaman  partisipi  eki,  bugünkünden  farksızdır, 

yalmz  vokali  daima  d ü z d ür  :  y in i  togmış  genş  oğlan  Y Z Ş  38­1,  çür i ­miş 

ölüye  ŞD  95­5. 

92..  ­ası,  ­esi  :  Gelecek  zaman  partisipi  eki,  bugün  çok  az  kul lanı l ır  : 

kapumuz  yok sığm­ası  ŞD  165­6,  nid­esin  bi lmedi  Y Z Ş  70­12,  unı tdı  gel­esi­ni 

gid­esi­ni  H Ş  1901,  cihan  bâkî  kal­ası  degül  FS  69,  nid­esini  bilemez  GZ 

27­20,  takdir  i ledür  gerçi  k i  olmış  u  ol­ası  ŞD  165­6,  neyle­y­esi­n  bi lmedi 

Y Z D  58­7,  gey­esi­lerin  hoş  geye  FS  846.  Pek  nâd ir  olmak  üzere,  bâzan. f i il 

olarak  da  kul lanı l ır  :  sabr  atıyla  şükr  i l in e  geldükde  lâbüd  gid­esi  YZ Ş  99­9. 

93.  ­acak,  ­ecek :  Gelecek  zaman  partisipi  eki,  çok  az  görü lmekted i r, 

f i i l  olarak  ku l lanı lmaz  : var­acak  y i rün  ÇN  38,  kaç­acak  y i r FS  253,  diy­eceg­

üm  H Ş  1660,  yiy­ecek  y i r  i d i  Y Z D  13­3,  s ıgm­acag­um  sen  ol  FS  1062,  i r ­

eceg­in  bi lüp  HŞ  2321,  Cebrâ i l ' ün  in­.ecek  y i r i  FS  21,  gel­ecek  nesne  ge lür 

ÇN  58. 

F i i l d e n  f i i l  y a p ma  e k l e r i t 

Çatı  değişikliği  mâh iye t inde  olmayan  f i i lden  f i i l  yapma  ekleri  çok  az 

görü lmektedi r. 

94.  ­k­  :  M â n â yı  ş iddet lendir ir  :  tur­u­k­  "duraklamak"  ŞD  100­8,  H Ş 

15,67,  SN  224­7  ; kay­ı­k­  "yana  kaymak,  sapmak"  D K  184­4. 

95.  ­y­  :  M â n â yı  kuvvetlendir ir  :  Eski  Türkçe 'deki  ­d­'den  gelir  :  koy­

Y Z Ş  7­8,  to­y­  SV  X X I V ­ 3 .  . 

352  Faruk  K.  Tiımtrtaş 

Ç a t ı  e k l e r i  . 

96.  Pasiflik  eki  ­/­  ve  ­n­  bugünkünden  farksızdır,  ya lnızca  ara;  vokali 

umumiyetle  düzdür  : yay­ı­1­  Y Z D 22­13,  tök­i­1­  YZ Ş  1­11,  ört­i­1­  H Ş  1242  ; 

beze­n­  HŞ  807,  ol­ı­n­  HŞ  2114,  d i ­n­  ŞD. 5­7  ;  di­n­i­1­  ŞD  7­7,  kon­ı­1­

H R 8 6. 

97.  Dönüş lü lük  eki  ­n­  ve  bugünkünden  farklı  deği ldir.  Sadece  ara­

daki  vokal  düzdür  :  bul­ı­n­  ŞD  188­6,  ko­n­  H Ş  1641,  dög­i­n­  YZ Ş  10­14, 

gör­ i­n­  ŞD  137­13,  ur­ ı ­n­  H Ş  1588.  '  ; ­

98.  Or tak laşma  ve  karşılıklılık  eki  ­ş­  bugünkünden  farksızdır,  aradaki 

vokal  bâzan  düz,  bâzan  yuvar lak t ır  •:  bil­i­ş­  H Ş  1813,  bögr­ü­ş­  H R  53, 

yögr­ü­ş­  YZ Ş  14­11,  kuç­ı­ş­  Y Z D  71­16,  öp­ü­ş­  Y Z D 21­8,  u r ­ ı ­ ş ­FS  106İ, 

gör­i­ş­  GZ  43­17,  tut­ı­ş­  FS  920.  ­

99:  Yap t ı rma  " eklerinin  her  çeşidi  görü lmektedir  : ­ur,  ­ür  : Voka li  d â i ma 

yuvar lakt ır  : 'art­ur­  YZ Ş  53­7,  bit­ür­­  HŞ  1191,  iç­ür­  Y Z Ş  42­ İ4,  giç­ür­

Y Z D  27­16,  geç­ür­  D V  301­6,  gey­ür­  GZ  49­12,  ŞD  116­6,  i r ­ür­  A T  10­2, 

HŞ­897,  ört­ür­  ŞD  165­6,  sız­ur­  HR '63,  tad­ur­  Ş D 6 ­ 1 1,  toy­ur­  H Ş  2286, 

yaş­ur­  HŞ  1537,  yî t­ür­  "er işt i rmek,  u laş t ı rmak"  YZ Ş  9 4 ­ 4 / HŞ  1074  ;  y i t ­ür 

"kâf i  getirmek,  yet iş t i rmek"  HŞ  1446,  yat­ur­  Y Z D  21­10,  deg­ür­  "er işt i r­

mek, ^  u laş t ı rmak"  YZ Ş  46­15,  öt­ür­  "geç­if­"  YZ Ş  73­13.  '(art­,  gey­,  i r ­ , 

tat­,  sız­,  ört­,  f i i l ler in i n  fakt i t i f ler i  bugün  art­ t ır,  giy­dir­,  er­dir­,  tat­t ır­, 

sız­dır­,  ör t ­ tür­  şekl inde  yâpıhr .)  _  ;  , 

­dur,  ­dür  :  D â i ma  yuvarlak  vokal l idir  :  ag ­du r ­ 'MV  18­6,  ir iş­dür­  H Ş 

1443,  y a g ­ d u r ­ AD  16­5 ;ek­dür­  YZD­55­9,  i r ­dür ­: Y Z Ş 93­15,­gey­dür­  GZ 

bas­dur­  "galebe  ça lmak"  FS  435,  tol­dur­  ŞD  162­12,  b i l ­dür­  SV  1­79. 

­dar;  ­der­  :  Birkaç  kehmede.  görülür,  kon­dar  YZ Ş  65­9,  gön­def­  Y Z Ş 

24 ­ I I ,  gös­ter­  FS  195,  SV  L­68, Y Z Ş  70­9,  d ö n ­ d e r ^ FS  386. 

­ar­.,  ­er­  :  Kul lamlışı  bugünkünden  farksızdır  :  çıkrar­  HŞ  144,  on­ar­

GZ  43­2,  YZ Ş  69­14,  gid­er­  SV  1­9,  ,uy­ar­  Y Z Ş  35­1,  D V ^06­12,  kop­ar­

FS365. 

­t­  :  Umumiyet le  tek  heceli  veya  vokalle  biten  f i i l  t aban la r ına  getir i l i r , 

bugünkünden  farksızdır,  yalnız  i k i  vokal  arasında  sadalı laşıp  ­d­  olur  : ak­ı­

d­alum  M V  19­22,  dagı ­d­up  ŞD  72­4, söyle­d­e  Y Z D 34­7,  az­ ıd­ur  GZ  55­21, 

benze­d­ü  YZ Ş 18­12,  ara­ t ­dı  Y Z D 38­7,  uza­d­ ıp  FS  845,  düze­d­ür  GZ  48­3, 

dir i l ­d­ür  ŞD  81­6,  ge tür ­d ­e lüm  H Ş  2101,  berk i ­d­üp  HŞ  6634,  düke­d­e  FS 

776,  okı­d­ur  YZ Ş  85­10,  inci ­d­ür  FS  102,  korkı ­d­ur  YZ Ş  83­6,  kak ı ­d­ur 

ES  742j  bayı­d­ur  "zenginleşt i r i r"­  FS' 611,  işle­;d­ürmişsin  GZ  20­1,  ile­d­em 

Y Z Ş  29­11,  sap­ ı ­d ­u r ­HŞ  1912,  uşa­d­â  ŞD­163­12,  kuşa­t­mışdi  H Ş  2293, 

ögTe­d­em  .GZ .46.­1,  öde­t­di  H Ş  2371,  sıçr'â­t­dı  H Ş  .181­5,  yücel ­d­ürsen  ŞD 

24­11,  oyna­d­up  GZ  23­3,  uza­d­up  FS  845,  ey­d­ür  H R  .43..  ­  ; 

Küçük  Eski.::Anadolu­Türkçefei  Grameri  3­53 

• ...  ­gür­,'­gür­  : "Birka'ç . Jcelimede  görü lür,  bugün 'ku l laml 'n ıâz  ­r  i r < g ü r ^ MV 

li0rl5,%YZD  85­lj  ŞÖ;18.4­14r»AD:27;l  1;:DV. 308­1,  F S : 7 3 p HŞ  3313  ;  dir­gur­

' 'd i r i l tmek 'K.ÇNG  .183­4,  D K  31­13;  tungur­  ^duMurtmak, ,*­O.K­ , '23^12..' iv 

,i\­ı'rZ­'­  Çok.» az  görü len  bir.­ekini':­,  em^ziür­'  YZŞ:  90­<G,­;<DK''6­13  ; i tü t ­ü ­z­

ŞD  120­6,  u t­ iKZ ­  ?Venitoek^kaybetniek".  FS  276;.  .  : w  M  >U>;:  : ­ < : . ­

.  :..  i.'­   • ­.!­.•  ­­...• !;"  >;­­ '  .fi  s.i  m  =. '•  :  .. ".­'.­ S  l.­.­S  .­' 

..•  100...Çokluk..eki  4ar,  ,­/«r'dİE,;­:'bugünk^  : 

çan­ lar  SV  .1­43,  söz­ler­d  y Z D  .36­1.  i .­.   •  • /  ;  •  ­^­r,­;.,.. ­  ,­.  ; . v . 

101.  .;Iy_eljk :.eklerindeı :bugürikü  şeki l lerden  fa rk l ı ; duxum,  l v e ; . 2 .  şahıs­

larda  aradaki;  .vpkajinj'daima,  yuvarlak jolmasj,; 3,  ..şahıs  «k in in  ise  da^m'a^düz 

vokal  taşımasıdır  :  .>  . . . i ,  ,  \  a ı  ;  s r r ;  y  _ 

r±v\w,.r(ü)m,  ­m  \  âh­'um  YZŞ;59­13y  iÇ­üm,.ŞD...125>J>.  ulıı­m  FS..9.76. 

­\ujn,  ~­(ü)n,  ­n  :  at­ufi  Y Z D  9L­9,  sözîçç7ÖÎ| . .AP..J^9)  bendfj­flvHŞ  1000. 

ı .  ­t,  ­i  ;  *sır­si,ı  dost­ı  SV.  l i r ­22& i 'g9z­£ 'AD  Î7­4,  koku­sı  H ,Ş,d431r  sü­si 

Y Z Ş 2 9 ­ 1 3.  X': X', :"­   y, ,   'X­  ", '­X^.­  ..  .«u­.  .. 

­(u)muz,  ­(ü)müz,  ­muz,  ­müz  :  yâ r ­umuz  ŞD  138­8,  iş­ümüz  H R  87,­

ata­muz  SV  11­47,  ik i ­n ıüz.YZŞ  1942/  ; .  .  , .,  • ,  ­  ,­' 'H  .­'; 

:r.{y) nu£ı  ­,(ü)nüZyy?nuz,  \ ijfügi  5'4 T t t«i iQ^Y;^X_Xry*8 i  işni­nüz., Y Z Ş  69­S;,5 

baba­nuz,  Y Z D  64­3,  degme­nüz  Y Z Ş  69­4.  i  :'y  .  ......:./„   • >»;;  i /t .  r;:!.' 

­lan,  .­leri­j  • ba§karl%nTna;.HR  .59,­,e;V­leri­,ŞV­.J­36,i  0  "  T 

••  • ..102.;  İsim  çekim  eklerinin  bugünkünden  ­farklı,  bir  .durumu  ?yoMür  i 

yalnız  genit if  eki  daima  yuvarlak  vokal li  (­un,  ­ün  ;  ­ nu iy  ­nün)y; löka.t.if  .­ye 

ablat if  ekleri  hep  T d.  i ledir  (­da,  :­de  ;• rtd­asyinden^;­­;  •  M  '  c  •­  •  

.  3.  Şahıs­iyelik • eklermde.n  sonra: umumiyetle  ­?irakkUz;atif  eki  kuHanı lmakf 

tadırvyardımcı­bağlayıcı . ; ­ ! ! ­;  i le. ­nŞı,­:;nii:  kullanılışı'  daha­j.az.dir  ­:.;.baş.­ın  ŞV 

J­4.9,  söz­i­n  ŞD  151­H­;;  ağz^fen­ı  AD. lS­S i .ey­kn­i  • SWİl­M0nv,}.  •  . 

im...  IP.3­  .Bilhassa  .manzum­ ;   genit if  eki  a lmadığı 

halde  isim  tamlaması  bel i r li  bir  m â nâ  taşımaktadır,  (;Eksiz  • tâyin­li­izafet); ^ 

gözüm(i in).  be;begid,üi'  anun  Q1 hâ l ­i  siyâhı  ŞR­(7­2}i.zülföö(ün}ikemehldi  ŞD 

78­1,  yüz ler i (nün)  n û n n d an  M V  7­36,  gön lüm(ün)  evin.YZD.,67­l;7y.­a.ya_­

gun(un)  topragma.  YZD<  54r9^.agz^wf t ) . :yörç»n.e:  Y.ZŞr.­IIj^,  düşüfr ıüz(ün) 

ta 'b i r in  YZ Ş  43­5,  cân (un)  safası  ŞD  ,1^3­3;  rŞîr i r i (ün) ' ,gözi^denuHŞ.  1 2 #; 

Üzey r (ünj  ; qşegi  H­R­.J65:,  ­I^usrev^ün)  vkıssafunı  MŞ.  976  M ü h â m me d ( ü n) 

ge lmeg i; /M y  .6­3,  . ^ t â y î ( n ü n)  na?ım>îAT  i2:7­4§ib%ftn(Hun­).iiAfcı  :FS,:9Q5./ 

Resûl(ün).;!kızı,GZ  38­; İ9,  bagCu^iSsı,F;S! Î 1.5.8  g ib i . ..  ; \ ­  ,­, 

104.  Hususiyle  manzum  metinlerde  1.  ve  2.  şahıs  iyel i k  ;ekli.fkeU.Stxeler? 

i jen^şpnça, sakkuzati£­,.eki. ­getiriiıfcfcdiği  baldejüibelirl*.  bir  ­akküzat if  .öıânâsı 

.büluFimakfödır  (Eksiz; bel i r iü^kküzat i f)  ;: gö^nlüm{i);aLdi  .YZD:.96.­15! l.,ai:eblçE 

Türkiya t  Mecmuası  F.  23 

354  nırnsıC'  '.Faruk  K.  T¡murla.¡ 

olîkışi­.'gam;  yidügüm(i)!rŞD'i8,0 ­X !3,­.uran'  yüzüm( i)  ŞD  4547,  sözüfi(i)  beyân 

eyle Y Z D 29­2,  çiğerühi( i)  yakdi  A D 27­10,  içmesün  kanum( ı)  H Ş  931,  e lüñ( i) 

y u . H SN  8­4/  he\vüküm'( i ) . jb ir  nefes  giderici  var  H R  114,  kardaşcugumuz( ı) 

v i r ;  Y Z D  73­17,  yazalar  adun( ı)  FS  1023, : d i lüm( i)  şeş  k i  eydem  FS  1065, 

aduñ ­i  söylegil  GZ  41­2,  aduñ( i)  i ş idürdüm  DF£  1­23,  kanumd)  içersin  CR 

I X ­ 4 . 

105.  i s im  çekim  eklerinin  kul lanı l ışında,  bugünküne  göre  bâzı  farklı  du­

rumlar  görü lmekted ir  : 

'  Bugün  dat if  hâ l inde  kul lanı lan  var­  f i i l i  bâzan  akkuzatif eki  a lmak tad ır  : 

a n uñ  il e  vard ı lar  toğru  yol­ı  M V  4­54,  kimse  ansuz  toğrı  yol­ı  va rmadı  M V 

4­55,  Da t if  yerine  akkuzatif  ekinin  ku l lanı lmasına  başka  örnekler  :  salaydı 

Yûsuf  ardın­ı  özin  Y Z D 23­8,  ağlar  i d i kendü  vasf­ı  hâl in­i  Y Z D 2­011,  hüsn­i 

vasf­ı  sığmaz  Y Z D  3­17,  tapar  ı d um  ben  sen­i  Y Z Ş  18­4. 

Da t if  bâzan  akkuzatif  yerine  kul lanı l ır  :  kıssa­i  Yûsüf­a  bünyâd  ide lüm 

Y Z D  1­12,  dilerler  aluban  gi tmég­e  YZ Ş  3­14. 

Da t if  bâzan  lokat if  yerine  kul lanı l ır  :  Yûsuf  kat ın­a  söyleşdi  Y Z D  9­12. 

Da t if  bâzan  ablat if  yerine  kul lanı l ır  :  baş­a  giçmiş  işleri  bu  anladur  YZ Ş 

86­12. 

Da t if  bâzan  ile edat ın ın  yerine  kul lanı l ır  :  tâ 'a t ­e  meşgul  olur Y Z D  103­7, cayş­e  meşgul  oldı lar  Y Z D 103­8,  gelür  kul elinden  hemîşe  g ü n âh  / ol  ü m m î d ­e 

k i m  avf  ide  pâd­şâh  FS  1057. 

Lokat if  bâzan  dat if  yerine  kul lanı l ır  :  ol  terâzu  kefesin­de  Yûsufi  / 

kodilar  Y Z D  26­5,  su  ortasin­da  kodı lar  Y Z Ş  101­14,  harf  iç inde  bu  kadar 

m ac nâ  sigar  SV  11­22. 

Lokat i f i n  ablat if  yerine  ku l lamlmasımn  çok  örneği  vardı r,  (esasen  Eski 

Tü rkçe 'de  lokat if  eki,  ayni  zamanda,  ablat if  mânâsı  da  ifade:  ediyordu)  : 

Beşir  elin­de  gömleği  Y a ' k ûb  ahır  Y Z D 86­15,  kâf i r ler­de  bir  kâf ir  YZ Ş 8­3, 

ögin­de  geçer  SN  217­9,  a ln ında  b ir  öpdi  29­22,  eger.yat lu  söz­de  d i lüñ 

yuyasın  /  y ig  andan  ki  aş­da  e lüñ  yuyasm  FS  729,  yârı  agzm­da  öpen  cânı 

dudag ın ­da  öper  ŞR 35­1. 

106.  is im  çekim  eklerinin  eski  şekilleri,  ancak  klişeleşmiş  olarak  bâzı 

kel imelerde'görülür. 

­  Da t if  eki  ­ga'mn  izi  baña,  saña,  aña,  b u ñ a,  şuna  zamirlerinde  ve  y a ñá 

"yan,  taraf"  kelimesinde  bu lunmak tad ı r.  ; 

Ab la t i f  ekinin  aslî  şekli  ­din,  ­din  kalıplaşmış  olarak  öfldin  kelimesinde  ve 

bir  i k i  kelimede  geçmektedir  :  en  öfldin  H Ş  1852,  sagdm  y a ña  SN  233­7, 

buña r ­d in  y a ña  K D  7­1,  çep  çevre­din  SN  12­2,  i k i y a ñ a ­ dm  K D  30­3,  bu 

yaña ­d in  A P 25.  .  ­

107.  Bağ lama  edatı  zVê'nin  (­la,  ­le  şekl inde  de)  vası ta  ve  beraberlik  eki 

olarak  kul lanı l ışında  b u g ü n k ü ne  göre  farklı  b ir  durum  yoktur  :  b d ün  il e  H R 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  355 

92,.ı lı  su­y­ıla  FS  568,  gözi­y­le  bak  SV  I I ­80,  yenüfi­ le  yaşurnı  sil  H SN  6­2. 

Ö b ür  instrumental  eki  ­n  Eski  Anadolu  Türkçes i 'nde  o ldukça  > işlektir  : 

ac­ı­n  öldi  FS  .110,  göz­i­n  "göz  i l e"  Y Z Ş  81­8,  gündüz­ i ­n  H Ş  1087,.  dün­ i ­n 

D K  239­2,  susuz­ı­n.FS  414 ,ya lnuz ­ ı ­n  D V  303­6,  M V  7­33,  yay­ ı ­n  " y a z ı n" 

H Ş  1013,  1139,  güz­ i ­n  D K .  15­11,  kış­ı­n  1015,  sabah­ı ­n  A H  193,  öyle­n 

D K  172­4,  güc­i­n  "zorla,  güçle,  güç lük le"  FS  619,  vaktr i ­n  YZ Ş  28­7,  g ü n 4 ­n 

FS  80,  hatâsız­ı­n  K Y  36,  gaf i l ­ i n  SN  9­1,  yaya­n  D K  30­2,  sag­ı­n  sol­ı­n 

K T Ş  2a,  y i r  y i r ­ i ­ n  GZ  8­3,  4­2,  Y Z D  88­12,  oht­ı­n  FS  539,  kez­i­n  FS  834, 

baş­ı­n  "önce,  i l k i n "  Y Z Ş  83­16,  son­ı­n  "sonra,  son  olarak"  Y Z Ş  87­9, 

i l k ­ i ­ n  YZ Ş  90­3.  Bu  ek  vâsıta  hâ l inde  çok  "olarak"  mânâsıy la  hâl  zarfı 

şekl inde  ve  yer  il e  zaman  bi ldiren  kelimelere  getirilerek  yer  ve  zaman  zarfı 

olarak  kul lanı lmıştır.  Bâzı  keumelerde  ise  kalıplaşmış  olarak  görülür  :  deg­i­n 

SV  1­16,  içün  ( < u ç ­ u ­ n)  Y Z Ş  62­13,  yarm  FS  857,  SV  1­5,  üst­ü­n  FS  326, 

b ü t ün  YZ Ş  30­10,  FS  206. 

Bu  ek  il e  benzetme  bildiren  ­lavın,  ­leyin  (­la­y­ı­n)  birleşik  edatı  yapı l­

mıştır  :  ugur­laym  ŞR  16­5,  ad­laym  FS  479,  kömür­ ley in  YZ Ş  53­11,  ölü­

leyin  FS  940,  kalkan­laym  HŞ  3643. 

Yin e  benzetme  ve  eşitlik  bi ldiren  ­alayın,  ­aleyhi  (çe  eşitlik  ekidir)  birleşik 

edat ında  da  n  eki  görü lür  :  an­cı laym  HŞ  1891,  sen­cileyin  HŞ  1891,  FS 

896,  GZ  43­3,  ben­cileyin  GZ  41­9,  SF  10­2,  biz­cileyin  ŞD  51­2,  bun­cı layın 

H Ş  2078. 

108.  Eşitlik  eki  ­ça,  ­çe  ; ­ca,  ­cfi'nin  kul lanı l ışında  farklı  bir  durum  yoktur. 

Ekin  eşitlik  dışında  çeşitli  m â nâ  ve  fonksiyonu  vardı r.  Ek  X I V .  asır  metinle­

rinde  daha  çok  ­ça,  ­çe  şekl inde  görü lmektedi r. 

Ek  kahplaşmış  birleşik  şekil lerden  ­alayın,  ve  niçe  g ibi  zarf  olarak  kul la­

nı lan  kelimelerde  de  bu lunmak tad ır  (bk.  107). 

109.  Yön  ekleri  ­ra,  ­re  ;  ­aru,  ­eril  ( < ğ a r u,  ­gerii)  taş­ra  >daş ­ ra,  iç­re, 

son­ra,  üze­re  ;  yok­aru,  iç­erü,  i l­erü,  tış­aru  D K  88­10,  yan­aru  "yana" 

YZ Ş  26­9,'an­aru  "ö te,  öteye,  i ler iye"  D K  9­9,  SN  309­15  K B  368­5  kelime­

lerinde  görülür. 

Yön  eklerinde  ­ra,  ­re  değişik  kul lanış larda  ve  o ldukça  işlek  olarak  ta 

geçer  : depe­re  FS  510,  SN  297­9,  D K  203­7  ;  yol­ı­ra  "yol  boyu"  Y Z Ş  21­2, 

yol­sıra  YZ Ş  67­6,  gök­si­re  K D Ş  7­3. 

Kal ıp laşmış  şekilde  bâzı  kelimelerde  (berü,  girü,  kancan ı)  görü len  ­ru, 

­rü  eki  bir  kelimede  de  bu lunmak tad ır  :  açka­ru  A O  13. 

S ı f a t 

110.  Ku l l amş lan  bak ımından  belirtme  sıfatı  olan  sayı  isimlerinde  bu­

günküne  göre  farklı  du rum  yoktur.  Sadece  bâzı  sayı  isimlerinde  ses  değişik­

l iğ i  görü lmektedir  :  biş,  y id i ,  tokuz,  y ig i rm i . 

356  Tarifli'   !K}!iTwïùrta.f''­

• '• • "• Sıra  sayı  'sıfatlan'  iyel ik  ekli;­  fakat  daima  düz  vokamclir  :  üç­ inci;  dö rd­

inci ,  tökuz­încı,  "oh­mci/ otuz­mcı.'  Ç ok  nâd ir  olarak'  i ye l i k  eksiz  şekiller  de 

görülmektendir• •:  iki­ö£S^V'­'­'­"'?  ­"  "••  ­V­­  '  • •'  '  ­"•  ' l  '  c  ; 

• '•  " ' İ l i /  Vâsıf lâr idı fma  sıfatlanılın  pek  çok  örneği  vardı r.  Sıfat larda  kar­

şı laşt i rma • *râJc, "­rek ­ eM ­il e  yap i lmak tad ır  :  kaü­ ra 'k ­mr  H Ş :  1106,  tîz­rèk  H Ş 

1464,  yig­rèk  I İŞ' 1404,  ulu­ra k­dur  ŞD  '93­11..  :  •  :­  ' • ' 

Sıfat larda  berkitme  sıfatın  tëkrarlanrirasiy'là  yapı ld ığ ı:  g ibi.  i l k  heceye 

­p;  konsonantı  getir i l ip  bir leştir i lmesi  ile'­de  ­yapılır1  :­ düp­'düz­  ÇN  ­30, .­DV 

305­5,  D V  3Ö6­9;  HŞ  6490  ;  töp ' to lü  ŞB  101­1İ,  cep" çev re 'HŞ  1315,  ap  alaca 

DK­6İ­­4,  sapa­sağ  D K  29­7;  yapa  yalu­üuz  D K  148­1.­­  v  '''  v  ; 

­ —'­  112.  ' İşaret  sı fat ları­bu,  'şu,  o,  şöl,  ­öluve  birleşik  bir  şekil  olan  uşhu­ve 

i şbuJdur  :  bü  cihan­SV  l ­4yşü  dem  FS  976,  ol  sözi  GZ  38­12,  ö  sâh ib  devleti 

M V  7İ1­36,  şof kimseyi  ŞD"4­12;  uşbu^sözi  YZD­65­20,  işbu  sözleri  M V  4­191 

113.  Çeşitli  belirsizlik  sıfat lan  kul lanı lmıştır  :  bir  ğice  Y Z D  17­17;  ­ bir 

kaç­ alay  H Ş '!23T6,'' iki­ üç­ bâz lamaç  SV­ :XIX­2 , ­ '­kârna ­'yohsula" ŞD  86­5,  her 

0kmda ; ĞZ  35­3,  her  M K ! M ş F S Vv î l ^ 6 / ' % k ; '  kişiye  F§  374/  ne ­y igi tdur  GZ 

43­2,  nice gün  A D  14­7,  kankı  kişi  SV  1­1,  her "nice mâns ib,  Y Z D 54­10;  heptâc 

u  d ân  D V  3Öl­2; 'Azf kimse  Y Z D 55­13,  %  ke's  ŞD'4­1/ 'cümte  kuvvet  H $  859, 

dükelr  feylesof H Ş  6806; fülan  kasrı  H Ş  1759,  keman  lah'zà  Y Z D 30­12.  ;  "  ' 

114.  Soru  ­sıfatlan''fie;  nice,  v kaç  ve'  kanki 'd ır  :  ne'y i rde  bu la İü r i i ­YZD 

80­2,  nice  sultan  imiş  GZ  31­10,  kaç  kişidür  gelen  Y Z D  68­19,  kankı  yifde 

H Ş  1926.  '  :  < [ : ' :  '  •  "  "  '  ­'  '  n  .­  '  • •' >:!  :••  • >'•  

•  Z'a  nt  i  f  •  •  • .'  .  ­  ­,  •  :  v  • ­'•  ­

115.  Şahıs  zamirleri  ben,  sen,­  q,y©l, =bi?;,,şizj  an lar 'd ı r.  Çek imde  bugüne 

göre  en  fazla  değişik  manzara  .gösteren  3.  .şahıs  ­zamiridir;

:: :  ­o, .ol,  amc  ana, 

anda,• andan;. anun:;vanla.r,  anları,}   anlara,  anlarda,  ;anlardan,.  anlarun.  ,Q1 

zamir in in  ­ninstrumental  pkh  şekl ianı rt  " ö ha lder onun  jç in , .onun la,  binaen­

aleyh"  mânâsı  vermektedir  :  anın  yüzin  sürerdi  HŞ  465,  anın  çan­  .bigi 

HŞ; 563,  :••  V 

•;  .Şahıs  zamirlerinin  géni t if  hâli  daima  yuvarlak .Vökallidir ­ : b e n ü m,  şenün,,­

amiri,  b izüm,  sizün,  anlarun.  ­, • "­  ,  '• ',.  . 

Akku^atif­ye.genit if  hallerinde  ben  ye  sen  za.mirlerinin  b in i, .sini  ;  b i nüm, 

s inün,  şekilleri  de  gçrüh j r /:  bi.n­i;bilgil . Ş,V,l­27j  sini  DV­3Q3­1 l.,.|bin­üm  H Ş 

1883,  s inün  ŞD  102­9. 

116.  İşaret  zamir leri  bu,  şu,  o,  ol  ve  şol 'dur  ;  bu'nun  çokluğu  bular  ve 

bu­'n­lar,;  şu 'nuh  çökluğu'­şu­lar.  o ­ve  öl­ün  çokluğu;i>4ar 'dır,  şol 'un  çokluğu 

yok tur  ;  ol  işaret ­zamir in in  çekimi  ol  şahıs  zamir in inki  g ib id i r  :  ne ' be lâdüg 

bu  SV  I X ­ 8 , şu  k i m  D V  307­7,  iodur:  askı ­üsûUMV.?4W70, îvâc ipsoldurf M V 

Küçük  Eski . Anadolu  Türkpeş^  Grameri  35.7. 

2­1,'şol  kim,ŞD,.15­4:  ;;buiara  H R  76,  bun la ra ­ŞD  5.1­3,­şular  A D  30­3,  p larun 

H Ş  2254.  " "  "*• "  "  '  '  .  ­  r 

Lökat if  hâli  bunda   ş^ıhda,  'ändä  "bürad 'ä, • şuraday­ orada1 '  mânâsı  ver­mektedir,  f'   \  :•  • • S  .,:!•  :  :  ­  '  '  ;  :.  !' .  <;'   • T,  • • : 

Şahıs  ve  ' işaret  _zamMe*rihddn''­sönra'  gtbi,'Hek?  içun­,  ile  edat lar ı 'ge t i r i ld iği 

zaman  :3.  şahıs­çoklukta  geni t i feki  ku l lanı lmadığı  'halde,  Eski  Anadolu1  Tü rk­

ç'esi  metinlerinde,  'iirîsiîaî'  dlarak'"bu'  işaret  • zamnittin'  çok luğuna  ile  vc  içiin 

edat ları  getir i ldiği  zaman  genit if  eki  kü l lamlmâktad i r ":  huhlarufi  il e  Y Z Ş 

5­7,  büh la rün la  Y Z Ş  ­ ;3§­f3,  bir 'üi  bühlaru­n­la  hilkatde  H R  58,  açılu'r  bunla­

run­ la  âşikâre  H Ş  1894  ;  bunlarun  çün  Y Z D  56­16.  (Bu  şekliJ  kfş;  Yusuf 

anlarun­la  görişür  Y Z D  82­20,  anlarufila  bile  bindi  Y Z D  91­1). 

117.  Dönüş lü lük  zamirleri  kendü,  oz  ve  ikisinin  bir leşmesinden  meydana 

gelen _kendiiz'düv.  Bugün  QZ ye  kendüz  kul lanı lmıyor,  ken.düzi 'nin  yerine  ise 

kendi 'n in. iyelik  ekli  şekli  olan  kendisi,  geçmiştir  : ; kendü  kendüme,  GZ  2­1, 

kendüni  Y Z D  90­8,  kendü­şi  Y Z Ş  92­10,  kendü­ye  H Ş  1.909, ken.dülerin  Y Z D 

5 7 ­ 1 3 . ö z ­ üm  Y Z Ş  93­4,  öz.­ün  SV  . V I ­ 8 ,  öz­ i. FS  983  ;  kendüz ­üm  Y Z Ş 

12­13,  kendüz­ün  b i l SV  .1­64, kendüz­ ıne  Î Î Ş  İ 911,  kendüz ­ünüz ­i Y Z Ş  80T10, 

118..  A y n ı  zamanda; soru  zamiri  olan  Jäm.ye  ne'den  başka  çeşitli  belirsiz­

l i k , zamiri  kul lanı lmışt ı r ,:  k i m  V.eled'i  ..severse  SV  111­12,  k i m  peri  k i mi  h ûr 

Y Z D  .12­11, .k imisi  bu  d e ri  i le, hayran  M V  18­30,  kimse  işlemez  GZ­  43­3, 

döndü rmez  .kimesne  H Ş  .2007,  h iç­k imesneye  benzedimez  kimsene  anı  A D 

29­8  ;  ne­ler  d idi  FS.  82,8,  b i ri  altun  b i r i ,  g ü m ü ş d i . Y ZD  62­7,  dostlarumdan 

bir is i .YZŞ  98­6,­ ik imüzden  b i rümüz  ŞD  112,8,  üç i ,YZŞ  12­10, .anı Y Z D , 62­12; 

ol  b i r i  Y Z D  2­12,  ne  k i g ö n l üm  diler  ise  SV:  1­54,  ne  k i m  emr  i td i  ise  M V  4­61a 

her  ne  dirsen  işidür.  GZ  30­1,.  her  k i m  ister  .Tanrıyı  SV  11­85,­  her  k i  yüz 

sürdi  A D  14­5,  her  bir ine  YZ Ş  55­6,  her  birisi  semiz  H R  75,  kamudan  muh­

târ  H R  8,  kamuya  kesb  ise  H Ş  839,  kamus ındanH y ig rek  Y Z D  72­13,  kank ı­

sı­yla  eyleye  ceng  H §  ,22.45,­göklerün  l>er  kargısına.  M V  . 10­46,  b ir  kaçı  ol 

k ız larun  H Ş  1334,  ayruga  mey­,­bize ­câm­ı  can­fezâ,  ŞD  130­1,  yüz in  ayruga 

döndi  H Ş.  1802,  niceler  k i m  söyledi: Y Z D . 5­l  lj.­özgeler  gamundan  kur tu lmak 

istemişe  M V  4,4V  düke l i ' ya l va r^üar  Y Z Ş  53­13, ..dükelisin  bağ lad ı ­YZD  76­2, 

cümle  ,zârı. kı ldı lar  Y Z D  15­9,  sen i ,cümle  sever  ŞD  ;86­3,  pâdşeh le r .cümlesi 

A D  14.­6,  değmesi  Y Z Ş  1­8,  degmenüz  Y Z Ş  69­4,  .heprgeldiler  69­4,  fü lânça 

o h m a d u k H M 5 ­ 7t i  :  .  . , ı r !  ..  .  .....  ...  .  «<%„ 

Birisi  belirsiz , zamiri  yerine,  az  olmakla­ beraber, Jbiregii şeklinin  de.  kul la­

nıldığı  görü lmekted ir  :  b i regü  görse  H Ş  6734.  ,• t  .  ; ;­  :.••  .. 

•• •:  119.  Ası l ' sor.u­zamirleri  kim  .yfe'­jie'den  başka,: dyelik; eki  .getirilmişi  soru 

sıfatları  il e  bâzı  kelimeler  de  soru  zamiri  olarak­  ku l lanı lmaktadır  ;  '.kimlide 

beyân.  H Ş  .1054.  nedür.  salâh  ü  fesâd  : H R  7,  ­kanksını  eyde lüm  Y Z D  91­10, 

358  Faruk  K.  Tihiurtaş 

kanı  Sa 'dî  FS  67,  kandadur  YZ Ş  23­8,  kanca  YZ Ş  70­3  kancar,  g i t idu  Y Z D 11­8. 

120.  Bağ lama  zamiri  kim  ve  Farsçadan  gelme  ki'dir,  ku l laml ış ında 

b u g ü n k ü n d en  farklı  bir  durum  yoktur  :  nice  begler  k i m  dilerlerdi  anı  Y Z D 

96­6,  bu  cefâyı  k i  bize  gerdiş­i  eflâk  eyler  ŞD  102­1. 

121.  ki  daha  çok  lokat if  sözlü  eklerle  ve  zaman  bi ldiren  kelimelerle  ku l­

lanı lan  vasfiyet  zamiri  ­ki'nin  Eski  Anadolu  Türkçes i 'nde  kahn  şekli  de  gö­

rü lmek ted ir  :  e lümiz­de­ki  b ıçaguüuz  Y Z Ş  40­6,  sende­ki  ŞD  171­3,  dün­ki 

H Ş  1230,  öüdin­k i lerden  H Ş  908,  başuf ida­gı  H Ş  2186,  uçmakda­gı  G NG 

192­2, taşrağı  M T .  117­4. 

Z a r f 

122.  Zaman  zarfı  olarak  ind i,  imd i,  ş imdi,  girü  "sonra",  kaçan  "ne  za­

man",  hemîşe,  çü,  çün,  nice  bir  "ne  zamana  kadar"  g ibi  doğ rudan  doğruya 

edat  ve  zarf  olan  kelimelerle  ­a  dek,  ­a  değin,  ­dan  berü,  ­dan  girü,  sonra  gibi 

son  çekim  edat lı  kelimeler  ve  pek  çok  isim  ve  sıfat  durumunda  kelimeler  ku l­

lanı lmıştır.  Tü rkçe  ve  yabancı  asıllı  bu  kelimelerin  bir  kısmı  şunlardır  :  bugün, 

d ün  ü  gün,  d ün  gün,  dün le,  tañ ía,  b u ğ u r < b u ­f  öğür,  şol  dem,  şol  saat,  şol 

oht  FS  1002,  ol  ohtun  FS  539,  şol  oht in  FS  77,  şol  ok  dem,  ol­ok  dem,  her 

dem,  her  ay,  her  seher,  lâhza,  geh,  gâh,  gehî,  geh  gehî,  nâ­geh,  seher  gâh, 

subh  dem,  her  subh,  ğündüz­ in,  gice gündüz,  günden  güne,  ikide  bir,  b ir  hefte, 

b i r  yıl ,  b iñ  yıl ,  bir  müdde t,  birazdan,  bir  kaç  gün,  b ir  ay,  i k i  ayhk,  bu  gice, 

bir  gün,  bir  nefes,  bir  i k i  gün,  biraz  gün,  evvel,  öft,  son,  som,  pes  "sonra", 

andan  "ondan  sonra",  pes  andan,  irte,  i l k in ,  oñd in,  en  önd in,  dâ im,  m ü d â m, 

d e m â d e m,  dem­be­dem,  hemîn,  ol  dem,  ol  saat,  ol  zaman,  ol  vakt,  şol  vakt, 

yar ın,  âhir,  h e m ân  dem  v.s. 

123.  Yer  zarf lan  olarak  karşu,  ara,  kanda,  her  kanda,  girü,  be rü,  içerü, 

i lerü,  ı rak,  kancaru,  a ñ a ru  "ö te,  ö teye",  taşra,  yukaru,  aşaga,  öte,  tapa 

(dapa)  "tarafa,  yöne"  gibi  kelimeler  kul lanı lmıştır. 

124.  M ikdar  zarf ları  bugün  ku l lanı lmayan  katı,  top,  key,  igen,  igende,' 

te l im  (delim),  öküş,  y ig in  (bugün  Anadolu  halk  ağ ı z l annda  yeğin  şekl inde­

dir)  gibi  kelimelerle  sı fat lardan  yapı lan,  çok,  hayl i,  biraz,  b ir  katre,  b ir  avuç, 

bir  zerre,  bir  arpa,  bir  şemme,  hezâr  bâr,  az,  niçe,  ol  kadar, şol kadar,  kül l î , 

bol,  yavlak  (yavlak  beğendi  FS  767)  gibi  kelimelerdir.  Kel ime  t e k r ân  il e  de 

mikdar  zarfı  yapı l ır  :  b iñ  b iñ,  t ü m en  tümen,  katre  katre,  deste  deste,  az  az, 

bölük  bölük,  tabak  tabak. 

125.  Sûret  ve  tarz  zarf lan  olarak,  eyle,  böyle,  şöyle,  eyle  k im,  böyle  k im, 

şöyle  k im,  bu  deñ lü,  bu  resme,  şu  resme,  ol  resme,  ne  resme,  bunc ı laym, 

ancı layın,  bencileyin,  sizcileyin,  sencileyin,  nice,  niceme  (niceme  çoğ  ise 

Küçük  Eski  ­Anadolu? Türkçesi  Grameri  359 

ı lduz  HŞ  2275),.onat  (iyice)  (bu  sözi  d imedüm  onat  FS  176),  bayık  "aş ikâr; 

şüphesiz"  (bayık  b i l  FS  611),  yalunuz  "ya lnız  başına'!,'! ayruk  ' "başkaca,1  ay4 

nca"y  ança i "o i kadar"  ansüzm,  ansuzda  "ansız ın", t bel lü  g i bi  çoğu)  d o ğ r u d an 

doğruya  zarf  olan ikelimelerden ; başka  T ü r k ç ü ye  yabancıüâsım.pek)  çok; suret 

zarfı  ku l lândmışt ır  :  " anu l"  "yavaş,  yavaşça"  (anul  söyle  FS!  532),  tîz,  serâ­

ser,  dest  ber­dest,  nâgehân,  eksüksüz,  elsüz,  ağuzsuz,  yavuz,  genez  "rahat" 

(korkulu  köprüden  genez  geçüre  SV  1­15),  gensüzin  "istemiyerek"  (ö ldüre 

gensüzin  FS  615),  hoş  v.s.  v.s.  Suret  zarfi.  bâzan  isim  ye  sıfatların  tekrarlan­

masıyle yap ı l ır  :  arkun  arkun  "yayaş  .yavaş,  haf if  hafif,  ağır  ağı r"  . (HŞ  1779, 

6123);,  dür lü  dür lü,  saf  saf,  bir  bir,  pare  pâre,  halka  halka,  delük  delük,  arpa 

arpa  v.s. 

E  d  at  . i ' ­ , . ­ : 

126.  Bağ lama  edat ları solarak  daha <cok y a b a n cı  asıllı  kelimeler  ku l laml­

mıştır.  Şart  bildirenler  :  eger,  geıv  ver,:  gerçi,  egerçi,  v'egcr,  çi­ger,  v'eger­ni 

"yoksa",  bâri  ;  hasır  bildirenler  velî,  velîkin,  velîk,  lîk,  lâkin,  fakat  ;  sebep 

bildirenler  zîrâ,  çün,  çün­k i ;^çüh­k im.;  istisnâ1  bi ldirenler  meğer,  i l l â  ;,  atıf 

bildirenler  i le,.u;  üylvu,  vü,  ve; ;yâ, .yâ­hudJ; ;benzetmeibi ld i renler : ­ ;sân;  san­ki, 

sân­kim;! sahasın,' benzer;  güyâ;  ğüyiyâ,  nite­ki;  ni te­kim­;  cümle  bağlayıcı lar 

k i vek im 'd i r.  :  '• {­'• S'  ilç  ­r.­/­­­­  '  ­TibM  ( . ¡ 57  r r T ­­­­­ f Π •; /x r = 

i ' j '  ..Sebep  hi ldireh:  ve  Farsça  asdh  olan  çü,  "çün;ı  çün­ki  ve  çünkirh:  edat ları 

zaman  da  bi ld i r i r . 

:  127.  Berkitme  edat ları  dakı,  dahi  (çok  az  olmakla  beraber  dağı  ve  tağı 

şekli  de  vardı r)  ; da,  de,  farsça  hodvc  türkçe  o i ' tur  ; ok  edatı  zamirlerden  sonra 

kuUamhr  :  Yûsuf  ahvâ l ini  ol­ok  t an ladı  Y Z D  75­5,  şol­ok  SN  327­6. 

­  ­128. s Soru  edat la rı  ne,  nice,  (n içe);  nice­bir  "ne  zamana  kadar",  nişe, 

neden,  ne.  içün,  n içün  .(neçün),  nire  inere),  nireye,  nireden,  kanı,  kanda, 

kandan,  nite'dir. 

;k;  129..rIşaret  edat ları  uş,, uşda  :(üşde),  uş­bu  ve  iş ­bu 'dur.  : 

130.  Son  çekim  eda t la r ından  isimlerin  gövde,  zamirlerin  genit if  hâ l le­

rine  getiri len  bigi­gibi,:  teğ­deg,  tegi­degi,  benzetme  ;  içün  sebep  ;•  ile,  birle,  bile, 

beraberhk  b i ld i r i r i 1  Sâddce  isimlerin  "gövde  hâ l ine  getiri len  içre;  üzere­üzre,  yer 

ve  tarz  ;  i/fl/»a.(Keh'arida  dapa  12­13) ' ta raf  bi ldirmektedir. 

Da t if  isteyen  dek  vc  değin  edatı  s ın ı r landı rma  ve  sön lândı rma  b i ld i r i r  : 

subh­a  dek  ŞD  52­10,  Ça lab­a  degin  SV  1­16.  ' :  >±:^:h 

Ab la t i f  isteyen  edatlardan  ­dan  berü,  ­den  girüy  ­deri öndin;  ­den  sonra­Zâmâri; 

­den1  özge­ takl id ,'  ­den '• ötürü  sebep  ­dan yana  i yer  ve  yön  bi ldirmektedir.  ­

A l t ,  üst,  iç;  ön,  art,  orta,  ara,  yan,  yöre.  çevre  g ibi  yer,  mesafe  ve  yön 

360 

bi ldiren  kelimelerle  pöstpositiorial­.olan  deyimler  yapı l ı r;  Bunlafi  mühâsebe t­

ler ini  bi ldirdikleri ; isirrilerla­rtâyinsiz  izâfetroMeyda'da  getirirler.'  ..; 

;­r: ­ilŞlt  Çâğr rmâ  edatlara *  rj>, . .y.yâ,  ej>â­;­.!­a,  . ^a 'd ı r.  Teessürî  h idâ  (duygu­

lanma)}­ gdatlarr  i Tü rkçe,  ­Arapça'; ve.  Farsça iasü l râh j ­^ r ieyhât ,.  hasretâ,; . dir iğ, 

diriğâ,­ z inhârf  hey  h'ey,; ahsent­şâbâş,  izihîi>szif  a m â h,  hayf,  hay/fa/vay­,  eyvây, 

v'âhj!hâ  v.Sidir.  ;  <•  .­y;  .•  .­­A  '• •  .  .'  ­ : ­ . .  .  '  • .' 

.  .........  A r Z l  .  ...  , r  .­  •  ' ­  •  .,,  ..  ,  U f ;  (..;,:•  

'  '  '  '1327  Biİdjr 'memn'şrmdikT'zamâriİr id'a  ku l lanı lan  İV ve  "2.  şaniş  ekleri,  za­

mirİerd'erij  3*  "şahıs  eki  dur­  f i i l inden'geİiş'miştir.  Bugüne  göre  farklı  durum 

şudur  : 

­am,  ­em  1.  şahıs  eki  (Bugün  ­ım,  ­ i m  ;  ­um,  ­üm  şekl indedir) 

­van,  ­van  (Bugün  kul lanı lmıyor)5 

­sın,  ­sin  :  2.  şahıs  eki  (Bugün  dört  şekildedir.  Ekin  sonundaki  ­n  son  zaman­

.•  ;  • :.!..:/.• :•  ia rda  ­ f i  (.i!­)­­»olarak  yazılmıştır)i  , r ı : : ; .  . 

­dur,hdüT  : ­.­dıtrur.z'Q:şahıs  eki  (Bugün  durur­şekli  yoktur:)  r  «­)  :  (• :.­.. 

­TiZt'­üz  'Çokluk' I . "§ahis  e k i ( B u g ü i i ' d ö f t . ş e k h . v a r d ı n)  ­  *r<«  .  ­t­...  >v  ' 

­ıiuz,­­v'üz  ­  (Bugün  kullanılmaz).­.  •  .­.  7 

7sızi"­siz  ­ Çokluk­­2.şahis­reki.  (Bugün <sinız,  .­siniz  k u l l a n ı l ı y o r ) . .;  u/ 

aşık^y­am..YZDl.29­4­i !; mest­em'  H Ş'  1396yjben­em  H R  113.;  kulun­vari  ES 

636,  nâ tuvân ­em  Y Z D  24­1,  bîçâre  ben­ven  ŞD  98­10  ;  resûl ­smaGZ  51­1  l j 

eyü­sin  D V  303­12'  ;t ogn­dur .YZŞ>  lf6­2;  ğüneş­dür  A D  15*  10};  inâdân­­durur 

ŞD  50­13,  d i r i  durur  YZ Ş  33­7  ;  peşîmân­uz  HŞ  1291,  kem­üz;  ŞD  120­13, 

biz­üz  H R  '80  ;  râzı­vuziYZ­Ş­86'­14;>,bîçâre­v.ü5;FS:  1060,­. ne­vüz­SV  X V I ­ 1  ; 

kardaş­sız  YZ Ş  66­ıl;.:kör­siz  • SV! X­XIV­4 : .  ­  • :­• ..'.  .­• '•­  .  >. :  i ­ . . ' : ' • << I .  şahls^'ekinin­, nâdir,«olarak.­vaıri;.~rvemve  ­ın,'­iıi  şekil leri  de  gö rü lü rü 

âşık­vâm­  SV  111­6,  delü­veırr ıSV  i l I ­ 6 ;  sayru­vam­SV T;l?135;  bentne­vem 

SV A­V­144­;'  ku l ­ ı n :SN  l L7­:3,  ben­in  F:153,.. :nökeri­y­în.  A P  :42­2  ;  ­jvahın, 

­venin  şekli  ise  enderdir  :  ben­venin  K D  19.  • 7rn  .w? 

Bi ld i rmenin  menfisi'  degül  :ileu yapılır.  :  şek.  degü ldür  H Şv 12,75,.  degülse 

H Ş  1309.;,.,.  ,  ­  r.  ­.(,,­,  :°.tr   ;  .  >>.­  • ;=:,;• ?.:'i  i  ­ r ­ , ­  ~"f   '" 

.  ... Bi ld i rmenin7 geçmiş  zaman la rı  .ve  şartı. i^.Geyljer î  f i i l i  Me­yapıhrt.  ı •  

ir­ f ininin .  ­dqk  partisipi  ­bir­ ek  g ibi  sayılmış, ve  çok  zaman  kökün  yokaune 

uyarak  kalınlaşmıştır­:  hakk­ ıdügın, ­HŞ  973,  hakikat ,ıdugına'  ŞR  ,102­9.  :  •  ­

­.133:  Fiil;ışeldmindeki...­şahıs.­;eklerinden,:  ..görülen,  geçmiş nzam.att­.­yg  şart 

dışında  ku l lanı lan  ve  zamirlerden,  getişmiş  olan  ­İşitip­ ekler;  b i ld i rmenin. .ş im­

d i k i i zaman ında  kullamla4.ekJerdi.f  ,(bk.  132),  ..­..,;;• ­.'­.­­>  ..  <. 

Görü len  ­ geçmiş; hamail­.­ ve.  şarjda,• • .kullanılan,  ve  iyelik..eklerinden  gelişken 

2. .tip  şahıs: eklerinde  .bugün.e}göre.,.büyjük  bir ; değişik l ik  y o k t u r , v < ! _  ; 

Küçük  Eski;­. Anadolu:'Tückçcsi  Grameri  361 

Tekl ik '  1.  : şahıs!:  ­ m,  ­  .,  .  ...  .<­.•  .':..•  . •<  .  =.'   ­  •.  • : 

­. 2.  şahlS  ': ­İ l  •  _•  ­.'  ...  .  :; ::'   .  ':   ­.i'.;,   .  ;./> 

'3v­.şahıs  'i:—  .­';•  ,  .  ..  • ; ­  ''  .  • '  ' •  

.Çokluk; l ..  şah ıs .:  ­ k , ­k  (Şar t ' ta  ve  istekte ­yuz,  r yüz)  .  ­­.  .  • .;  ­  •  ­., 

2.  şahıs  :  ­üüz,  ­ftüz 3t . ,şahıs  :  ­lar,  .­ler  :  ..  .  . . .  • ,..­. 

134"."  Görülen' '  geçmiş  zaman  çekimi  şöyledir'  :  ağla­dürri  Y Z D  99­11, 

geç­düh  H Ş  2124,  buldı  SV' ' l ­48,  k i l ­duk"F S  96?,.  i let­düAüz  Y Z § " 6 8 ­ İ 0, 

sor­dı larS'V  İ ' l ­ST ­  '  :  ' " '  ''  :  "  "  : '  '  ' 

135V. A n l a a l ân  geçmiş  zaman  eki  '­tnis,  4^ 'd i r ,  ''çekim i  :  düş­miş­em Y 2 Ş  60­2,  di­rniş­sin  /ührniş  HŞ  1580,  iriş­miş  durur  'FS"!972, 

öl­mış­dur   ŞÖ  186­2,  ğetur­miş­üz  GZ  32­18,  göm­miş­siz  YZ Ş  .97­9,  tut iş­

mış lar .YZŞ  53­9.  / ,  '  ''  '  .  '' 

Anlat ı lan  geçmiş  zaman  bazân  ­up,'   ­üp "gerundium  eki  ku l lan ı lmak 

suretiyle  de  ifade  edilmektedir.  Ekin  böyle  bir  fonksiyona  sahip  olması,  ken­

disinden  sonra  gelen  tur­  f i i l i n i n  düşmesi  dolayısiyl'edir.  Bugün  bu  hususiyet daha  çok  Azer î 'Türkçes isnde'  ku l lanı lmaktadır  :  aTtip ­sıh  'HŞ  1880,  İJÜl­up­dür 

Şİ)  12­11;' gel üp ­dürT3V  302­2.  v  '­  *'*' '  •  ' " • <• ; ­ !­  '­• • '_  : 

136.  Şimdiki  zamar iı  i fâde  için  hususi'bir'­"ek  yoktur,  şimdiki  zaman 

istek  veya  geniş  zaman  ekleri  il e  an la t ı lmak tad ı r:  '•  '""  ''' 

137.  Geniş  zaman  ekleri  ­ur,  ­iir   ;  ­ar,  ­erve  ­r 'dir . 'JBir ihcî  şâhıs'eki  olarak 

umumiyetle  ­am,  ­em  ;  az  olarak  ­Dan,  ­veri  ve '­­in, '­­in  ; ender  olarak  ­vam,  verh 

ve  ­vahin,  ­venin  ku l lanı l ı r ':  k a l u f ­ â m; ŞD  1­15­8,  sora'r'­'v'ah  FS  25,  görür­veri H Ş  832  ;  ö ldürür ­ in  D K  46­10,  g ö r m e z ­ i n ' KD  ­17­;, ;dürûr­va m  ü  ağ la r ­vâm 

oturur­vam  u  inler­vem  S V V I H ­ 5 ,  b'aşarür^vanıh  SN  287­1.  •  ' 

'  '>' 'Geniş'zarftan  menfisi' ' ­maz,'­rnezc'eki  i l e  yapı l ı r : s'sor­maz­aıh' ;ŞD  127­12, 

kayı r ­maz­van  H Ş  1520,  bil­mez­em  YZD'56>­'8,'kesmez^ven >ŞD­43­7  ;  v i r ­

mez­i iz: Y Z Ş  • 86!­8,  sıgış­maz­lar  H§.'1204:'­  ­  •  •  ­,;  . i  > 

Bugün  ­ar,  ­er  eki  alan: bin­3  gır­' ,  giy­,  kıl­ ,  yat—'fiiller i  ­ur,  ­ür ' i l e  çekilî 

mektedir  :  bin­ür   Y Z Ş  58­5,  gir­ü r   DV­307­7,. . :gey­ür  HŞ.2­28.1,  k ı l ­u r ­FS 

325i  yat­ur  .ŞD>63­2,;  '  ­ •  :.*  Uc­  i  .­.  i  i ­ ,  ­  ;•  ı": 

:  .  138.  .'Gelecekiz'aıtıan  eki  ­ısar,.  ­iser'dıv.:  öl­iser­em  ;YZD^45i ' l :9,  H Ş  fl411, 

bul­ısar­sm  HŞ  970,  uçhısaj.­ Ç?tf­jS6,  • öl­tşa>dur<H.Şr319,..  görme­yniser­üz­  GZ 

53­3,. eyle­y,iser­ler  GN  3,4,.  kı l ­ ısar­ lar­dur  Y Z D  1.8­.13,,­  .. .  ,  .' 

:• <• :•. Gelecek;­zamam bâzan,­ geniş  zaman  ve;:istek  ekleriyle,  de­ifad«  edilmek­

tedir.­  Î;  ,  .­i;.;  • ....  ı  .  .­­­,:• '• .­

Gelecek  zaman  ayrıca^.­saTf.g.ere­kjişelili.ile;;,dç:•  an la t ı lmaktadı r ;; :  et­sem 

gerek^ŞD  . 11,7­12,. olsa  gcr.ek.:AD.22­l  ,:Ai.­  , . ,r  /,  ­  : 

362  Faruk  Ki  TimUrta.y 

Örneği  az  olmakla  beraber  bâzan  ­ası,  ­esi  gelecek  zaman  partisipi  eki 

de  predikat  olarak  ku l lanı lmaktadır  :  şükr  i l in e  var­ası  Y Z D 24­10,  ecel  gel­

dükde  l âbüd  gid­esi  Y Z Ş  99­9,  eyle  ol­ası­sm  FS  891,  alu  kal­ası­sın  FS  891, 

pâdşâhı  ol­ası  degülsin  K D  22,  koy­ası­dur  FS  793,  çık­ası­dur  zâl imüfi  hep 

dişi  FS  147,  öküş  katılık  gör­esi­dür  son  uç  FS  780,  bit­esi­dür  s imim  üzre 

gök  ot  FS  964.  . 

139.  Şart  eki  ­sa,  ­se'dir,  çek iminde  çokluk  1.  şahısta  farklı  b ir  durum 

vard ır  :  yaz­sa­m  ŞD  41­6,  bin­se­m  FS  377,  dut­sa  ÇN  43,  apar­sa­vuz  D K 

73­3,  sohbet  et­se­vüz  K V 98,  bul­sa­nuz  H Ş  1316. 

140.  İstek  eki ­a,  ­e'dir  ;  çekimi  bugüne  göre  farklıdır  : dur­a­m  A D 24­5, 

gör­e­m  Y Z D 64r6,  toldur­a­van SV  1­20,  bil­e­ven FS 458  ; an­a­sın  SV  V l ­ 1 , 

gör­e­sin  H .  1421  ;  bul­a  ŞD  20­12,  del­e  HŞ  1095  ;  sor­a­vuz  Y Z D  61­10, 

di­y­e­vüz  Y Z Ş  18­13  ;  koy­a­sız  Y Z D  45­5,  ilt­e­siz  Y Z Ş  68­11  ;  al­a­lar 

H Ş  1545,  di­y­e­ler H R  70. 

İstek  bâzan  şimdiki  zaman,  gelecek  zaman  ve  geniş  zaman  da  bi ldirmek­

tedir. 

141.  Emirde  her  şahıs  için  ayrı  ası ldan  gelen  ekler  kul lanı lmıştır.  Çek imi 

bugüne  göre  farklıdır  :  var­ayın  H Ş  1464,  vir,­eyin  ÇN. 8,.  tu t ­ay ım  FS  332, 

v i r ­eyim  D K  32­5,  y ık­ayum  GZ  38­2,  eyd­evüm  Y Z Ş  42­4,  k ı l ­ayum  Y Z D 

14­15  ;  ağla­ğıl  ÇN  58,  işit­gil  D V  300­10,;  dön  ŞD  152­2,  al  SV  V­ 2  ;  art­

sun  A D  23­4,  eyle­sün  Y Z D 49­5,;... . 

kı l ­a lum  ŞD  128­1,  gü l ­e lüm  H Ş  1219  ;  .  .  , ; 

avla­n  YZ Ş  1161,  dinle­n  ŞD  100­12,  yap­un  H Ş  1921, 

b i l ­ün  FS  164,  oyna­nuz  GZ  49­19,  giz le­nüz  Y Z D 49­17, 

kı l ­unuz  H Ş  1512,  eyd­ünüz  YZ Ş  15­14  ;  . 

bul­sunlar  Y Z D  1­13,  di­sün­ler  D V  301­8,  FS  819.  . 

Emir  çokluk  2.  şahıs  eki  sadece  ­n'  (nuz,  ­nüz  'dür,  aradaki  yard ımcı 

vokal  sonradan  ekin  bünyesine  girmişt ir.  .  s  ::1 

142.  Gereklihk  için  hususi  bir  ek  yoktur,  şart  ekine  gerek  kelimesi eklerir­

mek  suretiyle yapı lmaktad ır  : ben  tuz  etmek  hakkını  bil­sem gerek  Y Z D 31­13, 

yirine  gitse gerek  han  yasağı  ŞD  163­2.  M ;  ; !  rn 

Bu  ­sa+gerek  şekli  gelecek  zaman  mânası  da  ifade  etmektedir,  (bk.  138). 

143.  Fi i l ler i n  birleşik  şekil lerinde  bugüne  göre  farklı  b ir  durum  yoktur  ; 

hikâye,  r ivâyet  ve  şart  tarz ları  i ­  f i i l i  il e  yapı lmaktadı r.  1  n ^ ­ r ^ ­ ^ ­ l u f i 

Yalnız  bâzan  geniş  zaman  rivayetinden­ sonra  şart  eki  geldiği  zaman 

­mısa,  ­ m i s e < ­ r m ş s a < ­ m ış  ise  şekli  ortaya  ç ıkmakta  ve  şar t in ­ r ivâyeti  mânâsı 

ifade  etmektedir  :  hoş  menzil  i d i  dehr  degül­misse  "o lmasaymış,  olmamışa 

olsa"  fenası  /  hoş  mahrem  idi  ömr  oluı­rmssa  "olsaymış,  o lmuş  olsa"  bekası 

ŞD  13­8,  T ü rk  d i l in i  b i lü r ­miseydüm  "b i lmi ş  o lsaydım"  SV  1­78,  ana  hakkı 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  363 

T a n rı  hakkı  degül­miseydi  ka lkubanı  y i rümden  turaydum  D K  53­7,  sen  degül­

misen  ayân  /  yaradur  degül  i d üm  kevn  ü  mekân  M V  4­38,  dökeydün  e lünde­

misse  Âb­ı  H a y ât  SN  262­5,  e lüm  de­misse  didi  boyunduruk  /  ne  yük  tarta­

dum  ne  oladum  aruk  FS  573. 

144.  Soru  eki  ­mı,  ­m/'dir,  ekteki  vokal  daima  düzdür . ­F i il  çek iminde 

ekin  yeri  bak ımından  bugünkünden  farklı  bir  durum  yoktur. 

145.  Birleşik  f i i l  yapan  yard ıma­ f i i l l er  et­,  eyle­,  kıl­,  ol­,  bul­,  dut­,  ( tu t ­ ), 

tur­  (dur),  ve  7«­­'dur. 

Birleşik  f i i l ler i n  tasvirî  (deseriptif)  f i i l le r  gurupundan  ikt idaıi  f i i l i n  müs­

beti  bil­,  menfisi  u­  f i i l i  il e  yapıhr.  Bugünkünden  farklı  durum  menfisinde  hem 

­ı,  ­ i  hem  ­a,  ­e  gerundiumunun  kul lanı lmasıdır.  Az  olmakla  beraber  ­u,  ­ü, 

gerundiumu  da  kul lanı lmıştır  :  bu l ­ ımaz  YZ Ş  71­10,  a lday­ ımaz  ŞD  17­13 

bil­iniez,  H Ş  2245,  ol­ ımaz  HŞ  1319,  u r ­ u m â z am  FS  881  ;  ç ı k ­amazYZD 

63­6,  bul­amadum  YZ Ş  34­1,  bul­amaz  ŞD  175­4,  tur­amaz  YZ Ş  75­9,  tur­

ımaz  FS  952  ;  d iy ­ümezdi  H Ş  1914,  ol­amuzam  GZ  44­11. 

146.  Partisip  ekleri  bugünkünden  farkh  değildir.  Geniş  zaman  partisipi 

olarak  ­ar,  ­er,  ­ur,  ­ür,  ­maz,  ­mez  ;  şimdiki  zaman  pârt is ipi  olarak  ­an,  ­en  ; 

geçmiş  zaman  partisipleri  olarak  ­duk,  ­dük  ve,  ­mis,  ­miş  ; gelecek zaman  part i­

sipol  iarak  ­ası,­esi  ve  ­acak,  ­ecek  kul lanı lmıştır. 

147.  Gerundium  ekleri  olarak  hâl  bi ldirmek  üzere  ­u,  ­ü  ;  ­ı,  ­i,  ­a,  ­e  ; 

­arak,  ­erek,  ­ıırak,  ­ürek,  ­iken  (­ken)  ;  zaman  bildiren  ­ınca,  ­ince,  ­ıcak,  ­icek, 

­ıcagız,  ­icegiz,  ­ıcagın,  ­icegin,  ­medin,  ­mazdın  ön,  ­âlı,  ­eli  ve  ­duk  partisipinden 

meydana  gelen  ­dukça,  ­dükçe,  ­dugınca,  ­dügince,  ­dukda,  ­dükde,  ­dükde,  ­dugında, 

­düginde  ;  atıf  bi ldiren  ­up,  ­üp,  ­uban,  ­üben  kul lanılmıştır. 

Zaman  mânası  taşıyan  ­ınca,  ­ince  eki  hem  bugünkü  gibi  " ­dığı  zaman" 

mânâsı,  hem  de  " ­ ıncaya  kadar"  mânâsı  ifade  etmektedir  :  gice  ir­ince  "er in­

ceye  kadar,  kalmışdı  H Ş  1320,  subh  ol­ınca  "oluncaya  kadar"  kıldı  zâıi  H Ş 

1600  ;  gözi  ğör­ ince  "gö rdüğü  zaman"  H R  45,  agard­mca  "ağar t t ığı  zaman" 

kara  sakalı  yiği t  FS  361,  toy­mca  "doyuncaya  kadar"  t a ' âm  yiye  Y Z Ş  72­15. 

Bugün  ku l lan ı lmayan  ­ıcak,  ­icek  eki  ve  genişlemiş  şekli  " ­ ıcağın,  icegin, 

­ıcağız,  ­iceğiz  '­dığı  zaman,  ­ınca,  ­ince"  mânâsını  b i ld i r i r  :  gör­icek  FS  304, 

sat­ıcak  Y Z Ş  12­11,  esen  ol­ıcağız  H Ş  1752,  gör­iceğez  ağ ladı  YZ Ş  33­3. 

Zaman  ve  tarz  bi ld iren  ­madm,  ­medin  eki  henüz  ­madan,  ­meden  şek­

line  girmemişt i r.  Ayr ıca  ­mezdin  ön  şekli  de  görü lmekted ir  :  sür ­mezdin  ön 

H Ş  1027.­

Zarhan  gerundiumu  ­ah,  ­el i 'n in  ­a l ıdan,  ­eliden  ve  ­ahdan  befü,  ­eliden 

berü  şekilleri  de  vard ır  : gör­elden  H Ş  1397,  gör­el iden  YZ Ş  80­5,  göster­elden 

FS  419,  vir­eliden  berü  H Ş  924.  aynİ ­a l ıdan  berü  Y Z D  63­13.: 

Atı f gerundiumu  ­up,  ­üp 'ün  genişlemiş  şekli  olan  ­uban,  ­üben  ve  ­uban ı, 

­übeni,  ­ubanın,  ­üben in  b u g ün  ku l lan ı lmamaktad ır  : baglan­uban  ŞD  l ı 5 ­ l l , 

ger ­üben  H R  74,  o l ­ubanı  gelesiz  YZ Ş  68­7,  d iy­übeni  Y Z D  31­12. 

BİBLİYOGRAFY A 

,  . •  ,  ­ METİiNLE R  .  ­ v. 

•  ,  ,  T ı p k ı  b as ı .m la j .,  .  ­.  'ı  \ 

Behcetu'l­Hadaik,  .(İsmail  H ikmet  Ertaylan  neşri),  İs tanbul  1960. 

Gülşehrî,  Mantıktı't­Tayr,  (Önsöz:  A.S.  Leyend)  .T .D .K,  neşri,  Ankara  1957. 

Hoca  Mes'ûd,  Süheyl  ü­Jfevbahâr,­J.  ­H. Mordtman  neşri),, Hannover,  1925,, 

Kadı  Burhaneddin  Dipatu,^.Ti.JL.  neşri,.  İ s tanbul  1944.  •  •  .  .  r 

Alımed­i  Dâî  Kül l iyât ı .  ( İsmail  Hikmet  Ertaylan  neşri),  İs tanbul  1952.  . 

Şeyhî,  Husrev.ü­Şîrin,  (Zajaczkowski  neşr i ) , ,Varşova.  1964.  .  j 

Şeyhî  Divanı,  (Tara^na  Sözlüğü  ve  Nüsha  Fark lar ı ),  T . D . K ,  neşri,  Ankara  1942.. 

• '"*'   •  '  Tıpkı ' '   î fas ı 'mlaT  (Metini "ve'İncelemelerle)  . 

D.ehri  D i lc in ,  Yusuf  ve  ^eliha­Şeyyâd  Hamza,  Metin­Tıpkıiasım­Lûgatçe.  Ankara 

...  İ946.  ; '  '.  '  "'  '  ; .  " ' . . .  "  .'. 

Mecdut  Mansuroğ lu,  Ahmed  Fakih­Çarhnâme,  İs tanbul  1956.  Sultan  Veled'in 

Türkçe  Manzumeleri,  İs tanbul  1958.  '  " 

Âbdü lbaki  Gö lpmarh,  Yunus  Emre­Risalat  al­Nushiyye  ve Divan  (Fatih  Nuşh'asi­

Eskişehir  Tu r i zm  ve  T a n ı t ma  Derneği  neşri),  İst.  196.5. 

Barbara  F lemmmğ.  Fahrî's  Husrev  u  Şîrîn,  Wiesbaden  1.974.. 

Zeynep. Korkmaz,  Marzubân­nâme  Tercümesi,  Ankara  19.­73. 

Muharrem  Ergin,.  Dede  Korkut  Kitabı,­1.  Giriş­Metin,  Faksimile,  Ankara  1958, 

Ahmed  Ateş,. Sü leyman  Çelebi,  Vesîlelü'n  ­rMcâ't­  Mevlid,  Ankar a  İ954­. 

Faruk  K .  T imur taş,  Şeyhî'nin  Hamâmesi,  İ s tanbul  1971. 

Kemal .Ed ip  Ünsel  (Kürkçuoğ lu ),  Fâtih'in  Şiirleri,  Ankara  1946. 

İsmail  Hikmet­  Ertaylan,,Sultan  Cem­Divan,  İ s tanbul  1951.  .  . ,­  ­

• :  E s t i ­ H a r f  1 e r i  e­ :­Y'ay ı  ml'aniri ı  ş  •  M e n t a l e? 

Ki l i s l i  RiPat­Veled  Ç e l e bi  Dîvan­ı  Türkî­İ  Sultan  Veled, İstanbul  1341  (1925), 

K i l i s l i  R i fa t ­Veled  Çelebi,  Ferheng­nâme­i  Sa'dî  Tercümesi  ­  Hoca  Mes 'ûd,  İs­

tanbul '1340  ( . 1 9 2 4 ) ..  . 

K i l i s l i  R i f 'â t,  Kitâb­ı  Dede  Korkııd,  İ s tanbul  1332,  (1916).  /  .  .,  '  ... 

Giese  Fr.,  Aşıkpasazâde  Tarihi,  Leipzig  1929. 

Mük r im i n  Hal i ! ,  Düslumâme­i  Enverî,  İs tanbul  1928.  , 

Küçük  Eski­ Anadolu  Türkçesi  Grameri  365

Hıfzı  Tev f i k ­H.  Î hsan ­Hasah  A l i ,  Türk  Edebiyatı  Nümıineleri,  İ s tanbul  1926. 

Fahir  İzj  Eski  Türk  Edebiyatında­  Nesir,  I ,  İ s tanbul  1964.  '  : 

Eski  Türk  Edebiyatında  Nazım,  ­ I ­ I İ ,  İs tanbul  1966­1­967. 

Faruk  K .  T imur taş,  Klâsik  ve  Eski  Osmanlı  Türkçesi  Metinleri,  İs tanbul  1974. 

T  e n k i d 1 i  M e t i n l e r   (İnceleme  ve  araştırmalarla) 

Faruk­ K .  T i m u r t a ş,  Şcyhfnin  Hıısrev  Şîrîn'i,  İs tanbul  1963':  ' 

Melikoff:İ , ­  'La­ Geste  de • Melik  Danişmend.  I ,  Introduction  et  traduction:  I I .  Edi­

• • '' '  • •  ' tioıvcritique,  Paris  1960.  ;­  . .  ­ '  ' 

A .  Mer töl  Tu lum,  Sinan  Paşa­Tazarrıtcnâme,  İ s tanbul  1973L 

H a l ûk  İpekten,  Karamanlı  Nizâmî­Hayatı,'Edebî  Kişiliği  ve Divanı,  Ankara  1974. 

A l l  Nihad  Ta i l an,  Ahmed  Paşa'  Divânı,  İs tanbul  1966;  ­Necati  Beğ:  Divani, 

İ s tanbul  1963;  ?âtî  Divanı,  l ­ I I , İ s tanbul  1968,01970;  Fuzulî  Divanı, 

I ,  İs tanbul  1950;  Hayalî  Beğ  Divanı,İstanbul  1945,  ..<.,; 

Kenan  Akyüz  ­  S.  Beken  ­  S.  Yüksel  ­  M ;  Çunbu r.  Fuzûlî  Divanı,  Ankara  19,58i. 

Y e n i  H a r f l e r l e  M e t i ri  1 e r" J'(İnceleme  ve  açıklamalarla) 

Ta lât  Onay,  Dâstân­ı­Ahmed  Harami,..İstanbul  .1946.  •  ,  .  :  • ..  •  .. 

Halis  Akaydın,  Ahmed  Harâmî  Destanı,  İstanbulA973. 

Abdü lbâki  Gölpınarl i ,'  Yunus  Emre'• • Divanı­Metinler;.  Sözlük,  Açıklama,  i  ve  11* I I I ,  İ s t a n b u l.  1943?  ve  1948  ;  Yunus  Emre­Hayati  ve' Bütün  Şiirleri, 

İ s tanbul  .1971.  .  .  .  .  i . ; ­  ­  .  ­..  . .ı  <,­  ' 

Faruk  K .  T imur taş,  •  Yunus,: Emre  Divanı,  İ s tanbul  ­.19.7.2 r.­.­Metilid,, i  îstanbu­1 

­  '  .­•  1970;  2.  baskı,  İs tanbu l.  .  ...  .  ,  ,  .­  . 

Ahmed.­Aymutlu,  Süleyman  Çelebine  Mevlid­i  Şerif,  İ s tanbul  1958;  Fâtih'in 

^Şiirleri,  ­İstanbul  1959...  ­.  .  ... 

İNCELEM E  V E  ARAŞTIRMALA R  } 

Arat,'• Reşid  Rahmeti,  Türk  dilinin  • inkişafı,  I I I .  Ta r ih  Kongresi  Tebl iğ ler i, 

Ankara  1948,  s.  598­611;  Anadolu  yazı  dilinin  tarihî  : İnkişafına  dair, 

­ •  ­>v  V .  Ta r i l i  Kongresi  Tebl iğ ler i,  Ankara  1960,  s.­225­232. 

Babînger,  Fr.,  Aşık  Paşa's  Gharîb­nâme  ;  MSOS,  X X V I ,  1928,  s;  91­99. 

Banarlı  »Nîhad  Sami,  Ahmedî  ile Dâsitdn­ı  Tevârih^i  Mülûk­i  Âl­i  Osman ve  Cem¬

'  şîd­ ü­ Hurşîd,  Tü rk i yat  Mec.  V I ,  1939,  s.ı  .177­285;  'Resimli  Türk 

­  ­  Edeb'i^atı  'Tarihi,­­I,..İstanbul  1976.­  . ­•  •  .­• :•' 

Banguoğlu  Tahsin,  Altosmanische  Spracfıstııdieh  zu  Süheyl'ii  Neubahar, Breslau  1938. 

Broçkelmanh  C,  Altosmanische  Stüdien;  T.  Die  Sprache.Âşık  Paşa's.  Und  Ahmedî's, 

Z D M G ,  L X X I I I ,  1919,  s.  1.29,  *  '.  .­. 

366  Faruk  K.  fimıırtaş 

Buluç  Sadettin.  Eski  bir­  Türk  dili   yadigârı  Behcetü'l­hadâik  fi  Mev'izetii  Ihalâik, 

T D E D,  V I ,  tst.  1954,  s.  119­131;  Şeyyâd  Hamza'nın  beş manzumesi, 

T D E D,  V I I , istanbul  1956,  s.  1­16.  ' 

Caferoğlu  Ahmet,  Fatih'in  dili,  T D E D,  V I , İs tanbul  1954,  s.  83­90. 

Canpolat  Mustafa,  Behcetü'l­Hadaik'in  dili   üzerine,  TDAY­Bel leten  1967, 

Ankara  1968,  s.  165­175. 

Çağatay  Saadet,  Uygurca  ve  Eski  Osmanlıcada  instrumenta! ­ a,  T D CF  Der.,  c. 

I ,  Ankara  1943,  s.  93­107;  Eski  Osmanlıca  üzerine  bazı  notlar,  T D GF 

Der.,  I I ­ 2 , Ankara  1944,  s.  297­312;  Eski  Osmanlıcadâfiil  müştak­

ları,  D T CF  Der.,  V I /1 ­2,  s.  353.­368;  V I /3 ­4,  s.  525­552;  . V I I / 

1­2,  s.  27­47,  Ankara  1948,  1949. 

Dolu  Hal ide,  JDâslân­ı  Varka  ve  Gülşah'ın  fiil   çekimi;  TDAY­Bel leten  1945. 

.  s.  221­231. 

Duda  H .  W..  Die  Sprache  der  Qirq  Vezir  Erzählungen,  Leipzig  1930. 

Ergin  Muharrem,  Dede  Korkut  Kitabı,  I I .  İndeks­Gramer,  Ankara  p963;  Kadı 

Burhaneddin  Divanı  üzerinde  bir gramer  denemesi, T D E D,  I V ­ 3 ,  İs tan­

bul  1951,  s.  287­327. 

Ertaylan  İsmail  Hikmet,  Ahmed­i  Dâî­Hayalı  ve Eserleri,  İ s tanbul  1954. 

Gökyay  Orhan  Şaik,  Dedem  Korkudnn  Kitabı,  İs tanbul  1973. 

Gö lpmarh  Abdü lbak i,  Âşık  Paşanın  şiirleri,  Tü rk i yat  M . 4  V ,  İs tanbul  1936, 

s.  87­100;  Tunus  Emre  ve  Tasavvuf  İ s tanbul  1961. 

Hat ipoğ lu  (Kılıçoğlu)  Vecihe,  Cerrâhiye­i  tlhâniye,  Ankara  1956. 

Kisslinğ  H .  J.,  Die  Sprache  des  Aşık  Paşazade,  Breslau  1936. 

Korkmaz  Zeynep,  Eski  Anadolu  Türkçesindeki  ­van\­ven,­vuz\­vüz  kişi  ve  bildir­

me  eklerinin  Anadolu  ağızlarındaki  kalıntıları,  TDAY­Bel leten  1964, 

s.  43­65;  ­Asıl­esi  gelecek  zaman  im  isim­fiil  ekinin yapısı  üzerine, 

TDAY­Bel leten  1968,  s.  31­38;  Selçuklu  Türkçesinin  genel  yapısı, 

TDAY­Bel le ten  1972,  s.  17­34.  : 

Köp rü lü  M .  Fuad,  Selçukîler  devrinde  Anadolu  şairleri­Şeyyâd  Hamza,  Dergâh, 

1­4,  İs tanbul  1921;  Selçukîler  devrinde Anadolu  şairleri  l.­Şeyyâd  Hamza, 

.  T ü rk  Yurdu,  I ,  İst.  1924,  s.  27­34  (Almancası  KCsA,T /3,  Buda­

peşte  1922,  s.  183­190");  Selçukîler  devrinde Anadolu  şairleri  U.­Ahmed 

.  Fakih,  T ü rk  Yurdu,  I V ,  İst.  1926.  s.  286­295.  (Almancası  KCsA, 

I I /1 ­2 ;  Budapeşte  1926.  s.  20­38) ;  Selçukîler  devrinde Anadolu  şairleri­

•  Hoca  Dehhânî,  Hayat  M e c,  1/1,  Ankara  1926,  s.  4­5;  Anadoluda 

Türk  dili   ve  edebiyatının  tekâmülüne  umumî  bir  bakış,  Yeni  T ü rk  M e c, 

nr.  4,  5,  7,  İ s tanbul  1933,  s.  277­292,  375­384,  535­553;  Ahmedî, 

İs lâm  .Ansikl.,  I ,  S;  219­22;  Türk  Edebiyatında  İlk  Mutasavvıflar, 

ik inci  baskı,  Ankara  1966.  ,7 

Küçük  Eski  Anadolu  Türkçesi  Grameri  367 

Levend  Agâh  Sırrı,  Aşık  Pasa'nın  bilinmeyen  .iki..mesnevisi­Fakr  ­.'nâme  ve  Vasf­ı 

Hâl.  TDAY­Bel leten  1953,  s.  205­225;  Türk  Dilinde  Gelişme  ve  Sa­

deleşme  Safhaları,  Ankara  1949;  Türk  Edebiyatı  Tarihi,­  Ankara  1973. 

Mansuroğ lu  Mecdud,  Amdoluda  Türk  yazı  dilinin  başlaması  ve gelişmesi,  T D E D, 

I V / 3 ,  İ s tanbul  1951,  s.  215­229;  Mevlânâ  Celâleddin­i  RÛmVde  Türkçe 

beyit  ve  ibareler,  TDAY­Bel leten  1954,  s.  207­220;  Şeyyad  Hamza'ya 

ait  üç  manzume,  T D E D,  1/3­4,  İs tanbul  1946,  s.  180­195;  Şeyyad 

Hamza'nın  üç  manzumesinin  tıpkı  basımı,  T D E D,  V I  1/1­2  İ s tanbul 

1956,  s.  108­114;  Şeyyad  Hamza'nın  beş  manzumesi,  Oriens,  X / 1 , 

Leiden  1957,  s.  43­70;  Dehhânî  oe  Manzumeleri,  İ s tanbul  1947; 

Das  Altosmanische,  Philo/ogiae  Turcicae.  Fundamenta,  I ,  Wiesbaden 

1959,  s.  160­182. 

Olcay  Selahaddin,  Ebu'l­Leys  Semerkandî­Tezkiretü'l­evliyâ,  Înce leme­Met in­

îndeks.  Ankara  1965. 

Pekolcay  Necla,  İslâmî  Türk  Edebiyatı,  I ­ I I ,  İ s tanbul  1967,  1968. 

Şerefeddin  M .  (Yaltkaya),  Mevlânâ'da  Türkçe  kelimeler  ve  Türkçe  şiirler,  T ü r­

kiyat,  I V ,  İ s tanbul  1934,  s.  161­168. 

Tar lan  A l i Nihad,  Şeyhî  Divanını  Tedkik,  2.  baskı,  İ s tanbul  1967. 

Taeschner  Fr.,  £ıvei  Gazel's  von  Gülşehrî,  Fuad  Köprü lü  Armağan ı,  Ankara 

1953,  s. 479­485; Gülschehrî's  Mesnevi  auf  Achi  Evran,  Wiesbaden  1955. 

Thury  J.,  XIV.  asır  sonralarına  kadar  Türk  dili   yâdigârları,  Mil l î  Tetebbular 

M e c,  H/4,  İ s tanbul  1915,  s.  103­133. 

T imur taş  Faruk  K . ,  Şeyhî  Hayalı  ve  Eserleri  ­  Eserlerinden  Seçmeler,  İ s t a n b ul 

1968;  Şeyhî  ve  Çağdaşlarının  Eserleri  Üzerinde  Gramer  Araştırmaları, 

I .  Ses  bilgisi:  TDAY­Bel leten  1960,  s.  95­114;  I I . Şekil  bilgisi, 

T D A Y  1961,  s.  53­136;  Bâki'nin  Kanunî  Mersiyesinin  Dil  Bakımından 

İzahı:  T D E D,  X I I ,  1963,  s.  219­232;  Eski  Anadolu  Türkçesi,  T ü rk 

Dünyası  El  K i tab ı,  Ankara  1976. 

Yüksel  Şedit,  Işknâme­İnceleme,  Metin,  Ankara  1965. 

Zajaczkovvski  A. ,  Etudes  sur  la  langue vieille  Osmanli:  I .  Calila  et  Dimnaa,  K r a­

kowie  1934.  Etudes  sur  la  langue  vieille  Osmanli:  I I .  Traduction  du 

Qoran  (Cevâhirü'l­asdâf),  Krokowie  1937. 

S Ö Z L Ü K L E R 

Ahmed  Vef i k  Paşa,  Lehce­i  Osmanî,  İ s tanbul  1306. 

Hüseyin  K â z ım  Kad r i,  Büyük  Türk  Lügati,  I ­ I V ,  İ s tanbul  1927,  1928,  1943. 

368  : Farı'ıki   Ki­Tfıiiurtaş  'i 

Redhouse JvW.j  ­A  Turkish  and  English  Lexicon,  I s tanbul  1927;  '  '  ( /.">.; 

• Şemseddiri 'Sami,  Ramîts­i  Türkî;­  İ s tanbul  1317.  •  •  '••  

T ü rk  D i l : ! Eurumu,­  Tnmklafıyle  Tarama  Sözlüğü,  fcVl,*'Ahkâra*­Î963­1972." 

Zekî  Pafeallt t j^Oi^dJi/f^SFarf/r­Ö^Mii&n.mTerimleri  Sözlüğü',­  4­111,  İ s tanbul 

• iV ,.  •  :..  • 1:946­1€>567  ­"'  •  '• ^  •  • "•  

• : S ­ "V  •  }• !•  . ..  .  1  : T . E Z İ E R  V­  Vıi: 

. . . . .  ..;  D o üf o r'­d • T>ezl'ejr  i  i 

'  > i  •   ; 'i  '  "...  .  ..'.  ; • • .i..•  . • !''   '  o  .. 

Caripolat  Mustafa,  • 'Behcetü'l­Hau'âik  fV^tâHzeliH­HMâik'­'GmŞ­,  Yazı  özellik­

ler i ,  Ses  özellikleri,  Söz  yapılışı,  Söz ­bö lüm le r i,  'Dizin,  D T CF 

**''' '  " ' i ; ' 'K : ütüphanes i;  NöV'9,  Ankara'"1965.  •  '  ;  ; ­ '  •  •  ; v  ! 

Cunbı ır  Müjgân,  Gülselin  ve  Mantıki/t­Tavr'ıfTiTGF  ' K ü t ü p h a n e s i,  No.  74, 

Ankara  1952.  :  •  "  ^ : ^ i > s ­  f ­ y . ' ^ 

Pekolcay 'Neclâ,­  Türkçe" Mevlîd  Metinkri:,  İ ­ I I , ' T ü r k i y a t  Enst i tüsü  K t p .,  NÖ. 346,  İs tanbul  1950.  ; "   4  '..• • :««.­>.  .  .