crossing spain on foot

18γεωδρ μιο

Τριάντα δύο μέρες περπατώντας στο Camino de Santiago de Compostela, έναν από τους πιο σημαντικούς προσκυνηματικούς δρόμους της Ευρώπης. Ξεκίνησα από τη Γαλλία, ανέβηκα τα Πυρηναία κι έτσι αποφάσισα να διασχίσω όλη την Ισπανία, φτάνοντας μέχρι τον Ατλαντικό ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ

Γαλλία-Ισπανία-Ατλ αντικός με τα πόδια

χ ι λ ι ό μ ε τ ρ α ο δ ο ι π ο ρ ι κ ό900

19γεωδρ μιο

Γαλλία-Ισπανία-Ατλ αντικός με τα πόδια

Οι τεράστιες πεδιάδες της Καστίλης

Saint JeanPied de Port

Roncesvalles

272829303132 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Santiago deCompostela

Finisterre

Negreira Portomarín

Torresdel Rio

El CebreiroSarria

Estella

Sahagún

Hontanas

Belorado Nájera Logroño

Larrasoaña

Burgos Agès

Frómista

Ponferrada

Foncebadón

Astorga

Triacastela

Villafrancadel Bierzo

Hospitalde Órbigo

Mansilla delas Mulas

Puentela Reina

Pamplona

San Domingode la CalzadaCarrión de

los Condes

León

Melide

ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ

ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΡΤΗ

Olveiroa

30

Negreira184 Μ.


258 Μ.

1625,120,422,938,5 21,5 30,754,3213534 22,6 29,7 25 27,122,420,521,227,320,931,428 2330,934,740,435,825,3 15,4 23 27,6 29,9ΣΕΧΛΜ

ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ

HMΕΡΕΣ

2

Larrasoaña500 Μ.

Roncesvalles950 Μ.

1


320 Μ.

Roncesvalles950 Μ.

3

Pamplona446 Μ.

Larrasoaña500 Μ.

4

Puentela Reina350 Μ.

Pamplona446 Μ.

5

Estella420 Μ.

Puentela Reina

350 Μ.

6

Τorresdel Rio459 Μ.

Estella420 Μ.

7

Logroño380 Μ.


8

Nájera500 Μ.

Logroño380 Μ.

9

San Domingode la Calzada645 Μ.

Nájera500 Μ.

10

Belorado770 Μ.

San Domingode la Calzada

645 Μ.

14

Frómista785 Μ.

Hontanas870 Μ.

15

Carrión delos Condes840 Μ.

Frómista785 Μ.

16

Sahagún815 Μ.

Carrión delos Condes

840 Μ.

17

Mansilla delas Mulas795 Μ.

Sahagún815 Μ.

18

León835 Μ.


795 Μ.

19

Hospitalde Órbigo820 Μ.

León835 Μ.

28

Melide456 Μ.

Portomarín350 Μ.

Samos-Sarria513 Μ.

27

Portomarín350 Μ.

Sarria513 Μ.

26

Samos-Sarria513 Μ.

Triacastela665 Μ.

25

Triacastela665 Μ.

El Cebreiro1.297 Μ.

24El Cebreiro1.297 Μ.


505 Μ.

23

Villafrancadel Bierzo505 Μ.

Ponferrada500 Μ.

11

Belorado770 Μ.

Agès966 Μ.

12Agès

966 Μ.

Burgos860 Μ.

13

Hontanas870 Μ.

Burgos860 Μ.

900ΧΛΜ.

ΣΕ 32

12 KIΛΑΤΟ ΒΑΡΟΣΤΟΥ ΣΑΚΟΥ

ΩΡΑΑΦΥΠΝΙΣΗΣ:

5:00 Π.Μ.

ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ

ΚΟΣΤΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ:

5 ΕΩΣ 10€

ΚΑΘΕ 5 ΜΕ 10 ΧΛΜ.

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

ΑΦΕΤΗΡΙΑ

ΤΕΡΜΑ

29

Santiago deCompostela258 Μ.

Melide456 Μ.

31

Olveiroa

Negreira184 Μ.

32

Finisterre

Olveiroa

21Foncebadón1.430 Μ.

Astorga870 Μ.

22

Ponferrada500 Μ.

Foncebadón1.430 Μ.

20

Astorga870 Μ. Hospital

de Órbigo820 Μ.

20γεωδρ μιο

Ο ∆ Ο Ι Π Ο Ρ Ι Κ Ο

Θυµάµαι αρκετά χρόνια πριν, ταξιδεύοντας στην Ιν-δία, µου είχε κάνει µεγάλη εντύπωση ότι κατά µήκος των εθνικών και των επαρ-

χιακών δρόµων έβλεπα οµάδες ανθρώ-πων να κινούνται ξυπόλητοι, κρατώντας σηµαίες και λάβαρα, πεζοπορώντας πολ-λά χιλιόµετρα, µε σκοπό την εκπλήρωση κάποιου προσκυνήµατος ή θρησκευτι-κού τάµατος. Τα προσκυνήµατα είναι συ-νυφασµένα µε τη θρησκευτική και πνευ-µατική κουλτούρα πολλών λαών και πο-λιτισµών σε όλα τα µήκη και πλάτη του πλανήτη. Οι Αιγύπτιοι, οι Ινδοί, οι Φοίνι-κες, οι Έλληνες, οι Ιουδαίοι και οι Ρωµαί-οι είχαν προσκυνήµατα, µε απώτερο σκο-πό να λάβουν κάποιο χρησµό, κάποια ευ-λογία ή την άφεση αµαρτιών. Το Camino de Santiago de Compostela, που έχει ξε-κινήσει από την περίοδο του Μεσαίω-να, είναι ένας από τους σηµαντικότερους προσκυνηµατικούς δρόµους της Ευρώ-πης και ολόκληρου του κόσµου, αλλά και ένα από τα 3 σηµαντικότερα προσκυ-νήµατα για τους καθολικούς µαζί µε αυ-τό του Αγίου Πέτρου της Ρώµης και των Αγίων Τόπων στα Ιεροσόλυµα. Αποτελεί-ται από πολλές εναλλακτικές διαδροµές εντός και εκτός Ισπανίας όπου η πιο δι-άσηµη το «Καµίνο Φρανθές», η γαλλική διαδροµή. Για το Camino de Santiago de Compostela ο περισσότερος κόσµος έχει πληροφορηθεί µέσα από τα βιβλία του Πάουλο Κοέλιο και της Σίρλεϊ Μακλέιν ή τώρα τελευταία από την ταινία The Way (2010) µε τον Martin Sheen του Emilio Estevez. Εγώ πρώτη φορά είχα ακούσει για αυτό το ιδιαίτερο περπάτηµα από τον φίλο µου, τον Νικόλα, πριν από µια δε-καετία. Μου το είχε παρουσιάσει σαν µια πολύ δυνατή εµπειρία ζωής που θα ήθελε πολύ να το ζήσει. ∆εν είχα καταλάβει πε-ρί τίνος πρόκειται, αλλά το είχα κρατήσει µέσα στην ψυχή σαν κάτι µοναδικό και ιδιαίτερο. Πριν από δύο χρόνια είχα µό-νο 20 µέρες στη διάθεσή µου και αποφά-σισα να περπατήσω 550 χιλιόµετρα αυ-τού του δρόµου χωρίς να κάνω όλη τη δι-αδροµή. Φέτος όµως η ιδέα είχε ωριµά-σει µέσα µου και είπα να τον κάνω όλο τον «γαλλικό δρόµο», το «Καµίνο Φραν-θές». Ξεκινώντας από τη Γαλλία, ανεβαί-νοντας τα Πυρηναία, αποφάσισα να δια-σχίσω όλη την Ισπανία, φτάνοντας µέχρι τον Ατλαντικό.

Το προσκύνηµαΣίγουρα αυτό το περπάτηµα δεν είναι µό-νο το «ρεκόρ» των 900 περίπου χιλιοµέ-τρων που πραγµατοποιήθηκε µέσα σε 32 µέρες συνεχούς και επίπονης προσπά-θειας. Όποιος µένει µόνο σε αυτό, χάνει την ουσία της διαδροµής. Ο πρωταρχι-κός σκοπός του κοπιαστικού οδοιπορι-


Roncesvalles

272829303132 26 25 24 23 22 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1


Finisterre

Negreira Portomarín

Torresdel Rio

El CebreiroSarria

Estella

Sahagún

Hontanas

Belorado Nájera Logroño

Larrasoaña

Burgos Agès

Frómista

Ponferrada

Foncebadón

Astorga

Triacastela


Hospitalde Órbigo


Puentela Reina

Pamplona

San Domingode la CalzadaCarrión de

los Condes

León

Melide

ΙΣΠΑΝΙΑ ΓΑΛΛΙΑ

ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΑΡΤΗ

Olveiroa

30

Negreira184 Μ.


258 Μ.

1625,120,422,938,5 21,5 30,754,3213534 22,6 29,7 25 27,122,420,521,227,320,931,428 2330,934,740,435,825,3 15,4 23 27,6 29,9ΣΕΧΛΜ

ΟΙ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ

HMΕΡΕΣ

2

Larrasoaña500 Μ.

Roncesvalles950 Μ.

1


320 Μ.

Roncesvalles950 Μ.

3

Pamplona446 Μ.

Larrasoaña500 Μ.

4

Puentela Reina350 Μ.

Pamplona446 Μ.

5

Estella420 Μ.

Puentela Reina

350 Μ.

6


Estella420 Μ.

7

Logroño380 Μ.


8

Nájera500 Μ.

Logroño380 Μ.

9

San Domingode la Calzada645 Μ.

Nájera500 Μ.

10

Belorado770 Μ.

San Domingode la Calzada

645 Μ.

14

Frómista785 Μ.

Hontanas870 Μ.

15

Carrión delos Condes840 Μ.

Frómista785 Μ.

16

Sahagún815 Μ.

Carrión delos Condes

840 Μ.

17

Mansilla delas Mulas795 Μ.

Sahagún815 Μ.

18

León835 Μ.


795 Μ.

19

Hospitalde Órbigo820 Μ.

León835 Μ.

28

Melide456 Μ.

Portomarín350 Μ.

Samos-Sarria513 Μ.

27

Portomarín350 Μ.

Sarria513 Μ.

26

Samos-Sarria513 Μ.

Triacastela665 Μ.

25

Triacastela665 Μ.

El Cebreiro1.297 Μ.

24El Cebreiro1.297 Μ.


505 Μ.

23

Villafrancadel Bierzo505 Μ.

Ponferrada500 Μ.

11

Belorado770 Μ.

Agès966 Μ.

12Agès

966 Μ.

Burgos860 Μ.

13

Hontanas870 Μ.

Burgos860 Μ.

900ΧΛΜ.

ΣΕ 32

12 KIΛΑΤΟ ΒΑΡΟΣΤΟΥ ΣΑΚΟΥ

ΩΡΑΑΦΥΠΝΙΣΗΣ:

5:00 Π.Μ.

ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ

ΚΟΣΤΟΣ ΔΙΑΜΟΝΗΣ:

5 ΕΩΣ 10€

ΚΑΘΕ 5 ΜΕ 10 ΧΛΜ.

ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ

ΑΦΕΤΗΡΙΑ

ΤΕΡΜΑ

29

Santiago deCompostela258 Μ.

Melide456 Μ.

31

Olveiroa

Negreira184 Μ.

32

Finisterre

Olveiroa

21Foncebadón1.430 Μ.

Astorga870 Μ.

22

Ponferrada500 Μ.

Foncebadón1.430 Μ.

20

Astorga870 Μ. Hospital

de Órbigo820 Μ.

u

S A N J E A N P I E R D E P O R T

22γεωδρ μιο

κού ήταν και είναι το προσκύνημα στον ναό του Αγίου Ιακώβου, στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, όπου πιστεύεται ότι υπάρ-χουν τα οστά του αποστόλου. Από τότε κάθε «προσκυνητής» έχει ένα πλήθος λό-γους για τους οποίους περπατάει, που ξε-περνάνε τα όρια ενός θρησκευτικού «τά-ματος». Το Καμίνο για μένα ήταν τέσσε-ρα πράγματα. Πρώτον, μια άμεση επαφή με τη φύση της Ιβηρικής χερσονήσου, τα βουνά της, τα δάση της, τους κάμπους και τα χωράφια της. Δεύτερον, μια βαθιά γνω-ριμία με τον πολιτισμό της ισπανικής γης, με την αρχιτεκτονική των μεγάλων της πόλεων και την απλότητα των μικρών χωριών της, τα ήθη και τα έθιμά της, τις μουσικές της, τα εδέσματά της. Τρίτον, η γνωριμία με ανθρώπους από όλα τα μή-κη και πλάτη της υφηλίου, αφού γνώρι-σα ανθρώπους από την Ιαπωνία, την Κί-να, την Κορέα και την Ινδονησία μέχρι το Μεξικό, τη Βολιβία, το Περού και τη Βρα-ζιλία. Όμως το πιο δυνατό και σημαντικό-τερο στοιχείο του περπατήματος ήταν αυ-τή η μοναδική, πολύ ιδιαίτερη και βιωμα-τική σχέση που αναπτύσσει κάθε άνθρω-πος με τον εαυτό του. Εδώ τα βήματά σου γίνονται «κλειδιά» που ανοίγουν σκονι-σμένες πόρτες και οδηγούν σε ανυποψία-στα δωμάτια. Περπατώντας, μαθαίνεις και τακτοποιείς. Αμβλύνεις τα όριά σου, αφού συνειδητοποιείς ότι δεν είσαι μόνο αυτό που σου δείχνει ο καθρέφτης της καθημε-ρινότητας που έχεις επιλέξει να ονομάζεις «ο εαυτός μου», «η ζωή μου».

Στους πρόποδες των ΠυρηναίωνΤο λεωφορείο με άφησε στην πλατεία του Σαν Ζαν Πιέ ντε Πορτ στους πρόποδες των Πυρηναίων. Ζαλισμένος από τη δι-αδρομή, πήρα τον σάκο μου, που στο αε-ροδρόμιο είχα δει ότι ζύγιζε πάνω από 12 κιλά και άρχισα να κάνω τα πρώτα μου βήματα στο παραμεθόριο γαλλικό χωριό. Μαζί μου περπατούσαν και κάποιοι άλ-λοι με σακίδια πλάτης, όπου η κοινή λο-γική έλεγε ότι ήταν «προσκυνητές». Όλοι μαζί, χωρίς πολλά λόγια, κατευθυνθήκα-με προς αναζήτηση κρεβατιού σε κάποιο καταφύγιο-κατάλυμα όπου θα ξαποσταί-ναμε πριν από το ξεκίνημά μας. Ο Χου-άν Κάρλος από τη Γαλικία της Ισπανίας, ο Όσκαρ από την Ιορδανία και ο Τζέιμς από την Αγγλία, ένα πολυεθνικό χαρμά-νι περπατητών. Πρώτα φτάσαμε στο Γρα-φείο Προσκυνητών του χωριού, δώσαμε τα στοιχεία μας και πήραμε το διαβατήριο του προσκυνητή, απαραίτητο για τη δια-μονή μας στα καταλύματα που ονομάζο-νται αλμπέργκε. Μαζί με την κάρτα πή-ραμε ένα όστρακο και συγκεκριμένα ένα χτένι, σύμβολο του περπατήματος, αφού οι αυλακώσεις του συμβολίζουν τους δρό-μους που όλοι καταλήγουν στο Σαντιάγο. Το κρεμάσαμε στον σάκο μας για να μας

San Jean Pier De Port, ένα γραφικό σκηνικό, ιδανικό για ξεκίνημα

23γεωδρ μιο

Π Υ Ρ Η Ν Α Ι Α

24γεωδρ μιο

Οροπέδιο στα Πυρηναία μετά την ομίχλη

Πρωταρχικός σκοπός του κοπιαστικού

οδοιπορικού ήταν και είναι το προσκύνημα στον ναό

του Αγίου Ιακώβου, στο Σαντιάγο ντε

Κομποστέλα. Από τότε κάθε

«προσκυνητής» έχει ένα πλήθος λόγους για τους οποίους περπατάει, που ξεπερνάνε τα όρια ενός

θρησκευτικού «τάματος»

25γεωδρ μιο

Π Υ Ρ Η Ν Α Ι Α

26γεωδρ μιο

δίνει δύναμη στον μακρύ μας δρόμο. Η διαμονή κόστιζε 8 ευρώ το άτομο και εί-χε και δωρεάν πρωινό. Σε όλη τη διαδρο-μή μέχρι το Σαντιάγο και το Φινιστέρε, κάθε 5 με 10 χιλιόμετρα, υπάρχουν κα-ταλύματα με διαφορετικό κόστος (5 έως 10 ευρώ). Έτσι, ο προσκυνητής μπορεί να επιλέξει τη δική του διαδρομή ανά-λογα με τις αντοχές του και τον διαθέ-σιμο χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι περισσότε-ροι προσκυνητές-περιπατητές είχαν έρ-θει να περπατήσουν μόνοι τους και γι’ αυτό τον λόγο ήταν ανοιχτοί στην επι-κοινωνία με τους άλλους. Όλοι ελεύθε-ρα μιλούσανε με όλους αφού είχαν κοινά

προβλήματα να αντιμετωπίσουν, κοινές απορίες, κοινές αγωνίες. Τη νύχτα όλοι ξαπλώσαμε νωρίς, αφού οι πόρτες του καταλύματος έκλειναν στις 10 το βράδυ, κυρίως γιατί λόγω της ζέστης το περπά-τημα ξεκινά πριν το ξημέρωμα. Ακούγοντας τις πολυπληθείς ανάσες γύ-ρω μου ένιωθα κάπως μαγκωμένος μέσα στην αίθουσα με τα πολυάριθμα δίπατα κρεβάτια, αφήνοντας πίσω μου τη συνη-θισμένη ασυλία του ήσυχου υπνοδωμα-τίου του σπιτιού μου. Κατά τη διάρκεια της νύχτας ανακάλυψα ποσό απαραίτη-το αξεσουάρ ήταν οι ωτοασπίδες για να μπορέσω να απομονωθώ από τον θόρυ-βο ανεξέλεγκτων κακόηχων ρόγχων...

Το πέρασμα των ΠυρηναίωνΟι πρώτοι θόρυβοι από τα σακίδια που ανοιγόκλειναν ξεκίνησαν πριν από τις 5 το πρωί. Όλοι σιγά σιγά ακούγοντας ο ένας τον άλλο σηκώνονταν όρθιοι και ετοιμά-ζονταν. Η πρώτη μέρα θεωρείται από πολ-λούς από τις δυσκολότερες του οδοιπορι-κού, αφού ο πρώτος συνήθης σταθμός εί-ναι στο Ροντεσβάγες, που απέχει από το Σαν Ζαν 27 χιλιόμετρα κοπιαστικής ανη-φόρας και απότομης κατηφόρας. Η πρω-ινή υγρασία στους πρόποδες των Πυρη-ναίων τρυπούσε κόκαλα και η θερμοκρα-σία τις πρώτες πρωινές ώρες ήταν γύρω στους 10 βαθμούς παρόλο που βρισκόμα-στε στην καρδιά του καλοκαιριού. Η πά-χνη κάλυπτε τα πάντα. Ήχοι της φύσης, όπως θροΐσματα από δέντρα, ρυάκια με νερό, βελάσματα και τιτιβίσματα, ηχούσαν παντού. Μυρωδιές χορταριών και λου-λουδιών άλλαζαν από μέρος σε μέρος, δί-νοντάς σου ακόμα ένα κίνητρο να περπα-τήσεις όλο και πιο γρήγορα, όλο και πιο κεφάτα. Όλο αυτό το σκηνικό ξυπνά το σώμα και του δίνει αυτό που χρειάζεται. Λόγο για να ζει φυσικά, απλά, απέριττα. Εδώ μαθαίνεις να ζεις χωρίς πολυτέλει-ες, με τα απολύτως απαραίτητα. Μαθαί-νεις ότι ο καταναλωτισμός δεν είναι εσω-τερική ανάγκη αλλά έξωθεν επιβαλλόμε-νη συνήθεια. Το περπάτημα σού μαθαίνει τη βαρύτητα που έχει η απλότητα. Ο δρό-μος σιγά σιγά γίνεται όλο και πιο ανηφο-ρικός, τα βήματα όλο και πιο βαριά όλο και πιο δύσκολα. Η κλίση της ανηφόρας σε πολλά σημεία είναι πολύ μεγάλη και το σακίδιο στην πλάτη γίνεται συνεχώς όλο και πιο ανασταλτικός παράγοντας να κι-νείσαι άνετα. Καθώς ανεβαίνουμε, το σκη-νικό γίνεται πιο ατμοσφαιρικό. Τοπίο σχε-δόν γυμνό από δέντρα, χαμηλό χορτάρι και σκόρπια πάνω στις πλαγιές κοπάδια από αιγοπρόβατα και σωροί από βράχους που μοιάζουν με κοπάδια. Σιγά σιγά μια παχιά ομίχλη καλύπτει τα πάντα. Η ορα-τότητα μειώνεται στο ελάχιστο. Νιώθω ότι περπατώ μέσα σε σύννεφο. Μια περίερ-γη αίσθηση ουρανού. Μια επίγευση πα-ραδείσου. Το σώμα ελαφραίνει. Περπατά-ει μόνο του. Χωρίς τα πόδια. Χωρίς καμιά προσπάθεια. Δεν κατάλαβα πότε από τα 200 μέτρα στο Σαν Ζαν έφτασα στα 1.400 μέτρα. Δεν κατάλαβα πώς πέρασαν τό-σες ώρες χωρίς καμία στάση. Είχαμε ήδη μπει στην Ισπανία. Κατεβαίνοντας, το δά-σος άρχισε να πυκνώνει, ενώ τα πεσμένα στο έδαφος φύλλα αρχίζουν να σχηματί-ζουν πυκνό χαλί που ανακουφίζει τα κου-ρασμένα μας πόδια. Σιγά σιγά το κατέβα-σμα γίνεται όλο και πιο απότομο. Τα γόνα-τα και τα πόδια αναγκάζονται να κρατά-νε φρένο. Όσοι έχουν μπατόν (ορειβατικά μπαστούνια) δεν ζορίζονται τόσο. Εγώ δεν ανήκω σε αυτούς. Λόγω της μεγάλης κλί-σης γλιστρώ και πέφτω, όμως εξαιτίας της

Κάθοδος προς το Roncesvalles

u

27γεωδρ μιο

Πυρηναία, μπροστά μας μεγάλη ανηφόρα και ομίχλη

«Σημαδεμένα» πρόβατα

ν α β α ρ α

28γεωδρ μιο

από την Puente la Reina στην Estella

Η περίφημη γέφυρα στο χωριό Puente la Reina

29γεωδρ μιο

Περπατώντας, μαθαίνεις και τακτοποιείς. Αμβλύνεις τα όριά σου, αφού συνειδητοποιείς ότι δεν είσαι μόνο αυτό που σου δείχνει ο καθρέφτης της καθημερινότητας που

έχεις επιλέξει να ονομάζεις «ο εαυτός μου», «η ζωή μου»

Αφίσα υπέρ της ανεξαρτησίας των Βάσκων

ν α β α ρ α

30γεωδρ μιο

έντονης αδρεναλίνης που εκκρίνει το σώ-μα μου από την υπερπροσπάθεια σηκώ-νομαι αμέσως. Χρειάζονται ένα στήριγμα. Παρατηρώ τα δέντρα γύρω και κόβω ένα κλαδί που με βολεύει. Αυτό το «μπαστού-νι» θα με συντροφεύει σε όλο το οδοιπο-ρικό μου. Τελικά στο Ροντεσβάγες έφτα-σα από τους πρώτους. Πριν ακόμα ανοί-ξει το αλμπέργκε. Ώρα για διατάσεις γιατί οι μύες μετά από τόσα χιλιόμετρα πονάνε υπερβολικά. Ευτυχώς το αλμπέργκε είναι σχετικά καθαρό και άνετο. Ώρα για καλό φαγητό και κρασί. Το κρασί μετριάζει κάθε μυϊκό πόνο και γεμίζει το ρεζερβουάρ για την επόμενη μέρα. Όμως κάνει το σημα-ντικότερο. Ανοίγει τις καρδιές των περι-πατητών. Και όλοι οι άνθρωποι που έχουν έρθει εδώ από τα 4 σημεία του ορίζοντα νιώθουν ότι μένουν στην ίδια γειτονιά.

ναβάρα: Η γειτονιά των βάσκων Στο βορειοανατολικό τμήμα της Ιβηρι-κής χερσονήσου, τα Πυρηναία χωρί-ζουν τη Γαλλία από την Ισπανία. Εκεί υπάρχουν δύο αυτόνομες περιοχές: Το Εουσκάδι (όπως ονομάζουν οι Βάσκοι τη χώρα τους) και η Ναβάρα. Αυτές οι δύο περιοχές συνδέονται από πολύ πα-λιά με κοινή γλώσσα, την euskera, που είναι διαδεδομένη με πολλές παραλλα-γές στην ευρύτερη περιοχή. Εντύπωση μου έκανε ότι σε αρκετά χωριά και πό-λης της Ναβάρα είδα βασκικές σημαίες και σε κάποιους τοίχους αφίσες και συν-θήματα του τύπου: «Επισκέπτη, μην ξε-χνάς ότι δεν είσαι ούτε στην Ισπανία ού-τε στη Γαλλία, αλλά στη χώρα των Βά-σκων»!! Από το Ροντεσβάγες, περπατώ-ντας μέσα από πυκνά δάση και γραφικά χωριά, όπως το Burguete, το Lintzoan, το Zubiri και το Larrasoana, φτάσαμε στην πρωτεύουσα της Ναβάρα, την Πα-μπλόνα ή Ιρούνια όπως τη λένε οι ντό-πιοι. Εκείνες τις μέρες η πόλη προετοι-μαζόταν πυρετωδώς για τη γιορτή του Σαν Φερμίν. Αυτή τη γιορτή την είχε κά-νει διάσημη ο Έρνεστ Χεμινγουέι στο έρ-γο του και ο Ήλιος ανατέλλει. Κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής, ελεύθεροι ταύροι κινούνται μέσα στους δρόμους της πόλης κυνηγώντας τολμηρούς ντό-πιους και επισκέπτες, που τους προκα-λούν να παραβγούν μαζί τους σε ένα αλ-λόκοτο κυνηγητό που οδηγεί σε μια αρέ-να όπου διεξάγονται ταυρομαχίες. Όμως το πιο δυνατό χαρτί αυτής της πόλης εί-ναι η κουζίνα της. Ανυποψίαστοι μια παρέα οδοιπόρων μπήκαμε μέσα σε ένα από τα πολλά μπαρ που βρίσκονται κο-ντά στην ατμοσφαιρική πλάθα ντελ Κα-στίγιο. Αν και νωρίς το μεσημέρι, τα μα-γαζιά ήταν γεμάτα κόσμο που με ένα πο-τήρι κρασί στο χέρι γεύονταν μια μεγά-λη ποικιλία από τα περίφημα πίντσος. Τα πίντσος είναι μικρότερα από τα κλασικά u

Δίλημμα μπροστά σε σταυροδρόμι

Ελεύθερα άλογα πριν από τη Larrasoana

31γεωδρ μιο

Στο δημαρχείο της Παμπλόνα

ν α β α ρ α

32γεωδρ μιο

ισπανικά τάπας, ένα είδος μεζέδων, αλ-λά όσον αφορά τη γεύση τους φτάνουν σε πολύ υψηλά επίπεδα γαστρονομίας, συνδυάζοντας φαινομενικά ετερόκλη-τες γεύσεις και προκαλώντας μοναδικές γευστικές εμπειρίες.

Σκηνικό από μακρινές εποχές Μετά την Παμπλόνα μέσα στα όρια της Ναβάρα, ανεβαίνοντας σε ένα δύσκο-λο πέρασμα στο alto de perdon, όπου υπήρχαν οι εικαστικές φιγούρες προ-σκυνητών δίνοντας ένα ιδιαίτερο χρώ-μα στο πέρασμα. Αξιοσημείωτο στοιχείο της κορυφογραμμής ήταν μια πληθώρα από τεράστιες ανεμογεννήτριες που έδε-ναν αρμονικά με το γύρω σκηνικό. Γε-νικά σε όλη τη διαδρομή οι ανεμογεν-νήτριες κυριαρχούσαν και αυτό όχι τυ-χαία γιατί η Ισπανία είναι η τρίτη χώρα σε παραγωγή αιολικής ενέργειας στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Μάλιστα έμαθα ότι απασχολούνται πά-νω από 40.000 εργαζόμενοι στα αιολι-κά της πάρκα, γεγονός που σε μια πε-ρίοδο ύφεσης αποτελεί μια ελπιδοφόρα προοπτική. Επόμενος σταθμός το χωριό Puente la Reina όπου δεσπόζει μια εντυ-πωσιακή πέτρινη γέφυρα που δημιουρ-γεί μαζί με τα γύρω σπίτια του χωριού ένα σκηνικό που παραπέμπει σε μακρι-νές εποχές του παρελθόντος. Εκεί δια-σταυρώνεται το Camino Frances με το Camino Aragones. Στην επόμενη στάση, την Estella, το Toledo του βορρά όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, έτυχε να βρεθού-με σε μια τοπική γιορτή όπου όλοι οι κά-τοικοι της πόλης ήταν τους δρόμους φο-ρώντας τοπικές ενδυμασίες, χορεύοντας και τραγουδώντας κινούμενοι σαν λιτα-νεία, όπου το θρησκευτικό μπλεκόταν με το παραδοσιακό και φολκλόρ με τρό-πο ιδιαίτερα γοητευτικό. Περνώντας έξω από μια αρένα όπου διεξάγονταν ταυρο-μαχίες, μου έκανε εντύπωση η ωμότητα με την οποία ο σκοτωμένος ταύρος μετα-φερόταν πάνω σε ένα κλαρκ για να μπει μέσα σε ένα φορτηγό-ψυγείο όπου αμέ-σως μετά θα γινόταν μπριζόλες και κο-ψίδια έτοιμα προς βρώση και κατανάλω-ση. Φεύγοντας από την Estella περάσα-με έξω από την Bodega Irache που για μεγάλη μου έκπληξη και ευχαρίστηση υπήρχε μια κρήνη που είχε νερό και κρα-σί προσφορά της οινοποιίας στους ταλαί-πωρους προσκυνητές. Η αλήθεια είναι ότι 6 ώρα το πρωί δεν είχα ξαναπιεί κρα-σί ποτέ στη ζωή μου για πρωινό, όμως ακολουθώντας το έθιμο έβαλα το στόμα μου κάτω από τη βρύση και το ρούφηξα σαν νερό. Το αποτέλεσμα ήταν να προ-χωρώ με ένα τρελό κέφι τραγουδώντας ακατάπαυτα. Η διαδρομή μέχρι το Torres del rio θα μου μείνει βαθιά χαραγμένη στην ψυχή για το μοναδικό φως της. Η u

Mια στάση στο Alto del Pedrόn

Κοντράστ χρωμάτων και φωτός στον ουρανό της ναβάρα

33γεωδρ μιο

Γιορτινή πομπή στην Estella

ρ ι ο χ α

34γεωδρ μιο

Το φαινομενικά αδιάφορο τοπίο των χωραφιών και των χαμηλών λόφων μετατρεπόταν σε ένα πολύ ιδιαίτερο σκηνικό που ξεπερνούσε τα όρια του χωροχρόνου

35γεωδρ μιο

Όταν ζωγραφίζει ο θεός

ρ ι ο χ α

36γεωδρ μιο

ποιότητα του φωτός εδώ έχει μια μαγεία. Το φαινομενικά αδιάφορο τοπίο των χω-ραφιών και χαμηλών λόφων μετατρεπό-ταν σε ένα πολύ ιδιαίτερο σκηνικό που ξεπερνούσε τα όρια του χωροχρόνου. Τα βήματά μου ήταν ανάλαφρα και εκστασι-ασμένος από την ατμόσφαιρα του τοπίου δεν ένιωθα τις φουσκάλες που άρχισαν να πληθαίνουν στις πατούσες μου ού-τε τους φυσιολογικούς μυϊκούς πόνους λόγω της υπερπροσπάθειας. Δεν ένιωθα ότι περπατούσα αλλά ότι πετούσα... Φτά-νοντας στο Torres del rio συνάντησα ένα ζευγάρι Πορτογάλων που ξεκινούσε ένα οδοιπορικό από τη Λισαβόνα, διαμέσου του Καμίνο ντε Σαντιάγο, μέχρι τα Ιερο-σόλυμα! Το βράδυ πάντως στο μοναδικό μπαρ στην πλατεία του χωριού καταφέ-ραμε εγώ, ο Ενρίκε από τη Μάλαγα και ο Βισέντε από το Βέλγιο με μια κιθάρα να κάνουμε τους υπεύθυνους του κοιτώνα μας να παρατείνουν τα όρια του σιωπη-τηρίου και να μας αφήσουν να πάμε για ύπνο μετά τις 23.00. Νύχτα κραιπάλης για τα δεδομένα του Καμίνο...

ριόχα: Σαν να λέμε «καλό κρασί»Δεν υπάρχει άνθρωπος στην Ισπανία που να μη γνωρίζει τη Ριόχα και αυτό εξαιτίας της φήμης που έχει για τα καλύτερα κόκ-κινα κρασιά της Ιβηρικής. Πρωτεύουσα της Ριόχα είναι το Λογκρόνιο, μέρος που φημίζεται ότι μπορείς να κάνεις ένα αξέ-χαστο «Barathon». Τι είναι το «Barathon»; Είναι η συνήθεια που έχουν οι Ισπανοί να ξεκινάνε από ένα μπαρ πίνοντας και τρώγοντας τάπας και να συνεχίζουν στα επόμενα, δοκιμάζοντας διαφορετικά κάθε φορά κρασιά και εδέσματα, κάνοντας μια «μαραθώνια» οινοποτοφαγία. Πέρα από το γραφικό αυτής της συνήθειας οφείλω να ομολογήσω ότι στο Λογκρόνιο δοκί-μασα κρασιά που θα μείνουν χαραγμένα στη γευστική μου μνήμη. Οι Ισπανοί λένε «Con pan y vino se anda el camino», που σημαίνει ότι «με ψωμί και κρασί περπατάς τον δρόμο». Το κρασί υπάρχει σε αφθο-νία στην περιοχή από τον Μεσαίωνα, εί-ναι πολύ φτηνό και αποτελεί συστατικό στοιχείο τόνωσης των προσκυνητών, που δεν κινδυνεύουν να γίνουν αλκοολικοί, αφού διανύοντας από 20 έως 30 χιλιόμε-τρα καθημερινά το σώμα κάνει τόσες καύ-σεις που το μετατρέπει αμέσως σε ενέρ-γεια πριν προλάβει να επηρεάσει αρνητι-κά τον οργανισμό. Στη Ριόχα παράγονται σήμερα πάνω από 25.000.000 λίτρα κρα-σί τον χρόνο και στην ευρύτερη περιοχή ανθίζει ένα είδος οινολογικού τουρισμού. Μετά από 28 χιλιόμετρα περπατήματος από το Λογκρόνιο φτάσαμε στη Νάχερα, που σημαίνει «ανάμεσα στα βράχια», πό-λη με ένδοξη ιστορία και ένα πολύ όμορ-φο παραποτάμιο πάρκο που προσφέρει δροσιά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μή-u

Πρωϊνό φως μετά το Logrono

Τα περίφημα κρασιά της ριόχα

37γεωδρ μιο

Παιχνίδι με τις σκιές μας

«Νάχερα», ανάμεσα στα βράχια

Logrono: Μετά το «Barathon» (τον μαραθώνιο των μπαρ)

κ α σ τ ι λ η

38γεωδρ μιο

Όλοι οι άνθρωποι που έχουν έρθει εδώ από τα 4 σημεία του ορίζοντα, νιώθουν ότι μένουν στην ίδια γειτονιά

στην είσοδο της καστίλης-λεόν

39γεωδρ μιο

Ο ξακουστός καθεδρικός ναός του Burgos


40γεωδρ μιο

νες. Αφού αφήσαμε τα σακίδιά μας στο χαοτικό κατάλυμα όπου σε μια αίθουσα υπήρχαν πάνω 100 κρεβάτια, μια παρέα προσκυνητών κατευθυνθήκαμε σε μια τοπική ταβέρνα. Εκεί ο Μαρσέλο από τη Βολιβία άρχισε να διηγείται μια ιστορία με κεντρικό πρόσωπο την κόρη του. Παρόλο που η ιστορία δεν είχε κάποια ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, άρ-χισε όλη η παρέα να κλαίει ασταμάτη-τα. Ήταν μια απροσδιόριστη έκρηξη συ-ναισθημάτων, που μας ξάφνιασε όλους. Αναφέρω αυτό το περιστατικό, γιατί θέ-λω να τονίσω ότι το αυθόρμητο γέλιο και κλάμα ήταν πολύ συνηθισμένη έκφαν-ση έκφρασης στο περπάτημά μας. Αυτό το γεγονός το αντιμετωπίσαμε όλοι ευ-χάριστα, αφού στην καθημερινότητα του δυτικού τρόπο ζωής που ζούμε, έχουμε μάθει να «καταπίνουμε» τα συναισθή-ματα με αποτέλεσμα να σωματοποιούμε προβλήματα συναισθηματικής φύσης. Εδώ στο Καμίνο όλα βγαίνουν έξω εύ-κολα και ένιωθες τη λύτρωση της ελεύ-θερης εκφρασης και της εξωστρέφειας, αδιαφορώντας αν εκείνη τη στιγμή εκτί-θεσαι ή όχι.

Ναός με κοτέτσι!Η επόμενη πόλη ήταν το Santo Domingo de la Calzada, μια πόλη με ένα ναό όπου μέσα υπάρχει ένα κοτέτσι με κοτόπουλα! Ο θρύλος που συνοδεύει αυτό το ιδιαίτε-ρο σκηνικό είναι ο εξής: μια οικογένεια από τη Γερμανία βρισκόταν στην περιο-χή βαδίζοντας στον δρόμο για το Σαντιά-γο. Τον γιο της οικογένειας τον ερωτεύ-τηκε μια ντόπια, αλλά αυτός δεν ανταπο-κρίθηκε. Έτσι αυτή για να τον εκδικηθεί του έβαλε κρυφά μέσα στην τσάντα του ένα ασημένιο κύπελλο. Οι αρχές έπια-σαν τον νέο, που κατηγορήθηκε για κλο-πή και καταδικάστηκε άμεσα σε απαγχο-νισμό. Οι γονείς έφυγαν για το Σαντιά-γο για να ζητήσουν τη βοήθεια του αγί-ου, όμως στον δρόμο τους φανερώθηκε ο άγιος και τους είπε να γυρίσουν πίσω γιατί ο γιος τους ζει. Αυτοί επέστρεψαν πίσω, είδαν ότι ως εκ θαύματος ζει το πα-λικάρι πάνω στη αγχόνη και πήγαν στον δικαστή να του αναφέρουν το θεόσταλτο σημάδι αδικίας. Ο δικαστής έτρωγε ένα πιάτο με κοτόπουλο, δεν πίστεψε στο γε-γονός και είπε «όσο ζωντανό είναι αυτό το κοτόπουλο που τρώω τόσο ζωντανός u

Πελαργοί στην εκκλησία του Belorado

ανηφόρα πριν από το San Juan de Ortega

41γεωδρ μιο

Ο δρόμος γίνεται όλο και πιο ανηφορικός, τα βήματα όλο και πιο βαριά, όλο και πιο δύσκολα. Η κλίση της ανηφόρας σε πολλά σημεία είναι πολύ μεγάλη και το σακίδιο στην πλάτη γίνεται συνεχώς όλο και πιο ανασταλτικός παράγοντας στο να κινείσαι άνετα

Ανάμεσα στα ηλιοτρόπια

Burgos, μια πόλη γεμάτη χρώματα


42γεωδρ μιο

είναι και ο γιος σας!». Και ως εκ θαύμα-τος το κοτόπουλο ζωντάνεψε και άρχι-σε να περπατάει πάνω στο τραπέζι! Από τότε ως ανάμνηση του γεγονότος φτιά-χτηκε ένα κοτέτσι μέσα στην εκκλησία και το κοκοράκι έγινε το σήμα κατατε-θέν της πόλης.

καστίλη: η γη των κάστρωνΗ επόμενη μέρα προς το Belorado θα

μείνει χαραγμένη στη μνήμη μου από το εξής γεγονός: Καθώς βάδιζα μόνος μου, είδα έναν περιπατητή να περπατάει με τις πατερίτσες του τη διαδρομή, έχοντας μόνο ένα πόδι και φορτωμένος ένα με-γάλο σακίδιο πλάτης. Μου κόπηκε η μι-λιά και είπα μόνο «Buen Camino» και έφυγα. Στο αλμπέργκε στο Belorado μι-λήσαμε και έμαθα ότι ήταν από την Κα-λιφόρνια και είχε χάσει το πόδι του σε

ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα. Η γυναίκα του τον ακολουθούσε με το λεωφορείο και τον φρόντιζε τα απογεύματα. Μας είπε, θέλοντας να σπάσει την αμηχανία μας καθώς τον κοιτούσαμε: «Τι με κοι-τάτε; Αφού το ξέρετε. Στο Καμίνο κανέ-νας δεν περπατάει με τα πόδια του αλλά με την ψυχή του!». Δεν θα ξεχάσω πότε το πηγαίο χαμόγελό του και την αυθόρ-μητη αισιοδοξία που εξέπεμπαν τα μάτια

τα παιδία παίζει στην Ages

43γεωδρ μιο

του. Από τότε σταμάτησα να διαμαρτύρο-μαι για τα πονεμένα μου πόδια.Συνεχίζοντας τον δρόμο μας, περάσαμε μέσα από όμορφο δάσος με κωνοφόρα. Όμως η απόλυτη ηρεμία του τοπίου δια-ταράχτηκε από ένα λιτό μνημείο στη μέ-ση του πουθενά. Ήταν ένα μνημείο από τον εμφύλιο του 1936, όπου σε εκείνο το σημείο είχαν τουφεκιστεί 300 αντιφρο-νούντες από τους οπαδούς του δικτάτο-

ρα Φράνκο. Μάθαμε ότι κοντά σε αυτή την περιοχή, στο Burgos, είχε το αρχη-γείο ο Φράνκο στην αρχή του εμφυλίου.Στον δρόμο για το Burgos συναντήσα-με το μοναστήρι του San Juan de Ortega που έχει μια εντυπωσιακή εκκλησία και ελάχιστα σπίτια. Ο ξενώνας βρίσκεται μέ-σα στο μοναστήρι και αποτελεί μια καλή εναλλακτική πρόταση για όποιον θέλει να απομονωθεί λίγο από το πολύβουο

ρεύμα των προσκυνητών. Λίγα χιλιό-μετρα πιο κάτω βρίσκονται τα σπήλαια της Atapuerca όπου τα τελευταία χρόνια ανακαλύφθηκαν πολύ σημαντικά παλαι-οντολογικά ευρήματα, μεταξύ των οποί-ων και μια σιαγόνα από έναν άνθρωπο που έζησε 1.300.000 χρόνια πριν, γεγο-νός που διεύρυνε κατά πολύ την άπο-ψη των επιστημόνων για το πότε πρω-τοεμφανίστηκε ανθρώπινη ζωή στη γη-u

Μπροστά στα παλαιολιθικά σπήλαια της Atapuerca

Η διαδρομή είναι κουραστική αλλά συνεχίζουμε το ταξίδι με υπομονή και επιμονή

44γεωδρ μιο

Μ Ε Σ Ε Τ Α Σ Ε Ν Τ Ρ Α Λ - Π Α Λ Ε Ν Θ Ι Α

Πολλές φορές, βλέποντας τα στάχια να κυματίζουν, ένιωθα ότι βρίσκομαι μέσα στον ωκεανό ή σε κάποιο άλλο απόκοσμο μέρος τόσο απροσδιόριστα μακρινό, που νόμιζα ότι «κοσμοναυσιπλώ» στο Σύμπαν

45γεωδρ μιο

«Πλέοντας» στον ωκεανό του κάμπου


46γεωδρ μιο

ραιά ήπειρο. Έχουμε μπει για τα καλά στην επαρχία της Καστίλης που αποτελεί την καρδιά της Ισπανίας. Η Καστίλη, η γη των κάστρων όπως μαρτυρεί το όνο-μά της, ονομάστηκε έτσι από τα πολλά της κάστρα που δημιουργήθηκαν για να αμυνθούν οι Ισπανοί στο μουσουλμανι-κό χαλιφάτο της Κόρδοβας που είχε επι-κρατήσει στην ιβηρική μετά τον 8ο αιώ-να. Η Καστίλη έπαιξε καθοριστικό ρόλο

στη «Ρεκονκίστα», την επανάκτηση των κατειλημμένων εδαφών από τους μου-σουλμάνους, καθώς και στην περίοδο των ανακαλύψεων και των κονκισταδό-ρων τον 15ο και 16ο αιώνα. Είναι επίσης γνωστό ότι γλωσσικό ιδίωμα της Καστί-λης είναι αυτό που επικράτησε σε όλη την Ισπανία, καθώς και σε όλο τον ισπα-νόφωνο κόσμο, έτσι όταν λες σήμερα ότι μιλάς «καστελιάνικα» εννοείς ότι μιλάς

ισπανικά. Το Burgos είναι ουσιαστικά η πολιτισμική πρωτεύουσα της επαρχίας Καστίλης και Λεόν. Μπήκαμε στην πό-λη ακολουθώντας τον δρόμο δίπλα στο ποτάμι Αρλαθού. Αρκετά χιλιόμετρα πριν υπήρχε και από τις δύο πλευρές του πο-ταμού ένας πεζόδρομος γεμάτος δέντρα όπου κατέληγε στο πασέο ντε ελ πολόν, που έχει αποτελέσει πρότυπο για την κα-τασκευή παρόμοιων πασέο σε άλλες πό-

Με το ποδήλατο στην πλατεία της Formista

47γεωδρ μιο

λεις. Το Burgos έχει έναν από τους ση-μαντικότερους και ομορφότερους γοτθι-κούς ναούς, που είναι ξακουστός σε όλη την Ευρώπη. Είναι η πόλη του θρυλικού ηρωικού πολεμιστή Ελ Σιντ, που έσωσε την Καστίλη από τους Οθωμανούς και έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό από την κλασική ομώνυμη ταινία με πρωταγωνι-στή τον Τσάρλτον Ίστον. Το Burgos είναι όμως μια πόλη χάρμα για να την περπα-

τήσεις. Παρ’ όλα τα δεκάδες χιλιόμετρα που είχαμε κάνει το πρωί, όλο το από-γευμα κυριολεκτικά οργώσαμε την πόλη απ’ άκρη ως άκρη. Είναι μαγεία να κινεί-σαι στους ατμοσφαιρικούς δρόμους, στις γραφικές πλατείες και να ζεις στους ρυθ-μούς της. Απολαύσαμε εξαιρετικά τοπι-κά πιάτα, όπως τη μορθίγια δε Μπούρ-γος, ένα είδος λουκάνικου με ρύζι, αίμα και καρυκεύματα.

Ατέλειωτοι κάμποιΑπό το Burgos και μετά αρχίσαμε να περπατάμε στη Μεσέτα Σεντράλ, ένα με-γάλο επίπεδο οροπέδιο που καλύπτει το 40% της ισπανικής ενδοχώρας με μέσο όρο ύψους τα 660 μέτρα. Πολλοί περι-πατητές θεωρούν αυτό το μέρος ιδιαιτέ-ρα βαρετό και αποφεύγουν να το περπα-τήσουν γιατί είναι αρκετά επίπεδο, δεν υπάρχουν δέντρα που να προσφέρουν u

Η μπουγάδα των προσκυνητών στο Hontanas


48γεωδρ μιο

σκιά, επομένως τους ζεστούς καλοκαι-ρινούς μήνες το περπάτημα εκεί είναι ιδιαίτερα κοπιαστικό. Συζητώντας για το συγκεκριμένο κομμάτι με έναν Ιτα-λό κληρικό περιπατητή που συνάντη-σα στο Καμίνο, αισθάνθηκα έκπληκτος όταν μου είπε την άποψή του. «Διαφω-νώ κάθετα», μου είπε, «θεωρώ ότι το συ-γκεκριμένο κομμάτι είναι από τα πιο εν-διαφέροντα αφού η μονοτονία του τοπί-ου σου δίνει την αίσθηση ότι περπατάς στην έρημο και αυτό σου δίνει την ευκαι-ρία να κάνεις το περπάτημά σου περισ-σότερο πνευματικό και να συγκεντρω-θείς στον εαυτό σου». Τελικά είχε δίκιο. Αυτή η φαινομενικά αδιάφορη διαδρο-μή είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον. Πολλές φορές, βλέποντας τα στάχια να κυμα-τίζουν, ένιωθα ότι βρίσκομαι μέσα στον ωκεανό ή σε κάποιο άλλο απόκοσμο μέ-ρος τόσο απροσδιόριστα μακρινό που νό-μιζα ότι «κοσμοναυσιπλώ» στο Σύμπαν. Η ανθρώπινη παρουσία ελάχιστη γύρω μου και η μόνη μου συντροφιά μου ένα Mp3 με μουσική να μου θυμίζει ότι είμαι στη γη και είμαι Έλληνας. Σε μια στιγμή ο νόστος της πατρίδας ήταν τόσο έντο-νος ώστε σε κάποια φάση ακούγοντας το «Φεγγάρι, μάγια μου ’κανες και περπατώ στα ξένα...» του Θεοδωράκη, πέταξα τον σάκο μου χάμω και άρχισα να χορεύω u

Μπαίνοντας στο Castrojeriz

Σχεδόν στα μισά του δρόμου

49γεωδρ μιο

Carrion de los Condes, μια πόλη γεμάτη μουσική


50γεωδρ μιο

ζεϊμπέκικο μέσα στα στάχια. Επειδή η συ-γκεκριμένη περιοχή ήταν σχετικά επίπε-δη και είχα ήδη προπονηθεί αρκετά στο περπάτημα, με έκανε να αυξήσω τα χι-λιόμετρα της πεζοπορίας μου καθημερι-νά. Έτσι άρχισα να κάνω πάνω από 30 χι-λιόμετρα τη μέρα, περνώντας από ενδι-αφέροντα χωριά και κωμοπόλεις, όπως το Horgandas με το εκπληκτικό του νε-ρό, το παραμυθένιο Castrojeriz, τη γρα-

φική ερμίτα του Σαν Νικόλας δίπλα στη Puente Fitero, τις μοναδικές εκκλησί-ες της Formista, τη μουσικόφιλη πόλη του Carrion del los Condes. Στην τελευ-ταία πόλη έμεινα σε έναν κοιτώνα, όπου εθελοντικά τον διαχειρίζονταν μια ομάδα καλογριών όπου υποδέχονταν τους πε-ριπατητές με ορθάνοιχτα χαμόγελα και έπαιζαν κιθάρα και τραγουδούσαν. Και όλα αυτά χωρίς να κάνουν καθόλου προ-

παγάνδα υπέρ της καθολικής εκκλησίας. Η επόμενη μέρα ξεκίνησε δυναμικά και στην πρώτη στάση μετα από 17-18 χιλιό-μετρα στο χωριό Calzadilla de la Cueza, ο Ερυθρός Σταυρός περιποιούνταν τα πό-δια των ταλαιπωρημένων από τον δρό-μο περιπατητών. Σε αυτό το σημείο πή-ρα την απόφαση να ξεπεράσω τα όριά μου. Αν και η ζέστη ήταν έντονη, αποφά-σισα να περπατήσω μέχρι τη Sahagun,

Ζωντανό σκηνικό γουέστερν στο Hontanas

51γεωδρ μιο

σημαντικό θρησκευτικό κέντρο όπου συ-νυπήρχαν στο παρελθόν μουσουλμάνοι, Εβραίοι και μοναχοί του τάγματος του Κλουνί. Μετά από 41 χιλιόμετρα αστα-μάτητου περπατήματος έφτασα στις 3 το μεσημέρι εξαντλημένος από το περ-πάτημα και τον δυνατό ήλιο. Με αποζη-μίωσε ένα εκπληκτικό γεύμα στο εστια-τόριο Horno de Lenia. Έφαγα ένα πλού-σιο ριζότο με ποταμίσιες αστακοκαραβί-

δες, κουνέλι στο φούρνο με κρεμμύδια και πατάτες και ένα τοπικό γλυκό με τυ-ρί και κυδωνόπαστα. Ήπια ένα μπουκά-λι εμφιαλωμένο κρασί σαν νερό και όταν ζήτησα τον λογαριασμό είδα ότι έπρεπε να πληρώσω μόνο 10 ευρώ! Ήταν το δώ-ρο του Σαντιάγο για τον κόπο μου.

Λεόν: Ζωντάνια και φινέτσαΤην επόμενη μέρα περπάτησα 36 χιλιό-

μετρα μέχρι τη Μansilla de las Mulas μια μικρή γραφική πόλη 21 χιλιόμετρα από τη Λεόν. Στο αλμπέργκε που μείνα-με υπήρχε μια διάσημη οικοδέσποινα, η Λάουρα, που ειδικευόταν στην περιποί-ηση των ταλαιπωρημένων ποδιών. Εί-χε μάλιστα και όλα τα σύνεργα, αποστει-ρωμένες βελόνες, γάζες, αντισηπτικά ως και ειδικό σκαμπό. Εγώ ντρεπόμουν να της ζητήσω κάτι τέτοιο. Αλλά την πρω-u

λ ε ο ν

52γεωδρ μιο

Στον ποταμό του Hospital de Orbigo

53γεωδρ μιο

Δάση με πυκνή βλάστηση, πορείες μέσα στην ομίχλη,

εικόνες αγροτικής ζωής και διάσπαρτες πετρόκτιστες

αποθήκες για τα σιτηρά

και το καλαμπόκι δημιουργούσαν ένα

ιδιαίτερο σκηνικό

λ ε ο ν

54γεωδρ μιο

Είναι μαγεία να κινείσαι στους ατμοσφαιρικούς δρόμους, στις γραφικές πλατείες και να ζεις στους ρυθμούς της πόλης

Βόλτα σε μια από τις πλατείες της λεόν

55γεωδρ μιο

λ ε ο ν

56γεωδρ μιο

τοβουλία πήρε ο φίλος μου ο Μαρσέλο και αυτή δέχτηκε μετά χαράς. Αυτό έγι-νε στον κοινόχρηστο χώρο της ρεσεψιόν που έσφυζε από κόσμο. Μου ζήτησε να ξεπληρώσω τη χάρη της περιποίησης των φουσκαλών που μου ταλαιπωρού-σαν τα πέλματα παίζοντας ένα ελληνι-κό τραγούδι στην κιθάρα που διέθετε το αλμπέργκε. Η βραδιά όμως δεν σταμά-τησε με ένα τραγούδι, αφού εκεί υπήρ-

χε και ένας άλλος κιθαρίστας Ισπανός, που κράτησε τον κόσμο μέχρι αργά το βράδυ.

Στην πόλη λιοντάριΤην επόμενη μέρα τα 21 χιλιόμετρα μέχρι τη Λεόν πέρασαν σαν αέρας. Είχα φτάσει ήδη από τις 10.30 το πρωί και είχα την ευκαιρία και τον χρόνο να απολαύσω μία της ομορφότερες και σημαντικότερες

πόλεις του δρόμου του Αγίου Ιακώβου. Η ιστορία της πόλης ξεκινά από το 68 μ.Χ., όταν εκεί είχε στρατοπεδεύσει η 7η ρωμαϊκή λεγεώνα. Η πόλη, που το όνο-μά της σημαίνει λιοντάρι και έχει σύμβο-λό της το λιοντάρι, διαθέτει πλήθος από αξιοθέατα, όπως ο καθεδρικός ναός με τα εντυπωσιακά του βιτρό, την Κάζα ντε λος Μποτίνες που είχε κατασκευάσει ο διάσημος Καταλανός αρχιτέκτονας Γκα-u

λεόν, στα πολύχρωμα σοκάκια

57γεωδρ μιο

Η εκκλησία στο Hospital de Orbigo

Λίγη ξεκούραση πριν από την Astorga

λ ε ο ν

58γεωδρ μιο

ουντί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ένα πα-λιό μοναστήρι, το San Marcos, που έχει μετατραπεί σε ένα ατμοσφαιρικό ξενοδο-χείο (parador) που λειτουργεί υπό κρα-τική διεύθυνση. Με μια βόλτα στη παλιά πόλη (Κάσκο Βιέχο) ανακαλύπτεις ατμο-σφαιρικές γοητευτικές γωνιές με προ-σεγμένες πλατείες, μικρομάγαζα, κα-φενεία, μπαρ και εστιατόρια, που αφή-νουν γοητευμένο κάθε επισκέπτη. Ιδιαί-

τερη εντύπωση μου έκανε ένα μαγαζί με είδη από δέρμα γουρουνιού, όπως κου-μπαράδες, μπαλόνια από έντερο έως και σπάγκοι από χοιρινό ειδικοί για μαγεί-ρεμα και ό,τι άλλο δεν μπορεί να φαντα-στεί ο πιο φανατικός λάτρης του χοιρι-νού! Φεύγοντας από τη Λεόν το σκηνικό ήταν λίγο αδιάφορο, γιατί ο κύριος δρό-μος του Καμίνο ήταν δίπλα στην εθνική οδό και η ηχορύπανση του δρόμου δεν

βοηθούσε στην ψυχική μου ηρεμία. Έτσι αποφάσισα να περπατήσω σε μια εναλ-λακτική διαδρομή κάνοντας πολύ περισ-σότερα χιλιόμετρα. Αυτό το έκανα αρκε-τές φορές, γιατί πέριξ της κλασικής δι-αδρομής υπήρχαν εξαιρετικές εναλλα-κτικές διαδρομές, τοπία και μνημεία. Η επιλογή μου να ακολουθήσω έναν μα-κρύτερο δρόμο με αποζημίωσε. Ελάχιστοι περιπατητές βάδιζαν εκεί και γενικότερα u

Στην κορυφή της La Cruz de la Hierro

Μια από τις πλατείες στη λεόν Ανηφόρα δίπλα στα στάχια

59γεωδρ μιο

Σαν ζωγραφιά Οι προσκυνητές αφήνουν τα παπούτσια τους στον δρόμο

Δροσιστικό μπάνιο στο πατάμι του Molinaseca

O καθεδρικός ναός της Λεόν

γ α λ ι κ ι α

60γεωδρ μιο

ανθισμένα μπαλκόνια στο Portomarin

Βρισκόμουν πλέον στη Γαλικία,

την πανέμορφη γη των Κελτών

61γεωδρ μιο


62γεωδρ μιο

υπήρχε μια ιαματική φυσική γαλήνη. Το τοπίο είχε χαμηλή βλάστηση και λίγα δέ-ντρα και έδινε την αίσθηση αφρικανικής σαβάνας. Ενώ περπατούσα με λιακάδα ξαφνικά ο ουρανός μαύρισε και έπιασε μια πολύ δυνατή καταιγίδα. Δεν υπήρχε τίποτα εκεί κοντά να σταθώ. Ευτυχώς το αδιάβροχο πόντσο μου κάλυψε εμένα και το σακίδιό μου. Το χώμα μέσα σε λίγα λε-πτά μετατράπηκε σε λάσπη και τα πέδι-λά μου κολλούσαν καθώς βάδιζα. Όμως δεν το έβαλα κάτω και το έριξα στο τρα-γούδι. «I am singing in the rain» όπως ο Gene Kelly στο κλασικό μιούζικαλ του 1952. Μετά από 37-38 περίπου χιλιόμε-τρα περπάτημα έφτασα στο Hospital de Orbigo, ένα παραποτάμιο χωριό, με μια πέτρινη γέφυρα μήκους αρκετών εκατο-ντάδων μέτρων. Στην εκκλησία του χω-ριού είχαν φωλιάσει πελαργοί, ενώ ψα-ράδες με το καλάμι τους χωμένοι μέσα στο ποτάμι μέχρι τη μέση πάλευαν για την ψαριά της ημέρας.

Χορεύοντας «σεβιλιάνα» Την επόμενη μέρα στη διαδρομή προς την Αστόργα, περνώντας δίπλα από έναν χωματένιο λόφο με κοκκινόχωμα, ξαφ-νιάστηκα ευχάριστα όταν είδα ότι ο λό-φος ήταν γεμάτος τρύπες από φωλιές πουλιών που τιτίβιζαν διαταράσσοντας χαριτωμένα τη γαλήνη του τοπίου. Σε έναν άλλο λόφο πριν από την πόλη είχε στήσει καρτέρι ένας τσιγγάνος με την κι-θάρα του, που σκάρωνε δίστιχα για κά-θε περιπατητή ανάλογα με την καταγω-γή ή τα χαρακτηριστικά του, επιζητώ-ντας ένα μικρό φιλοδώρημα. Φτάνοντας στην κεντρική πλατεία της Αστόργα συ-νάντησα και άλλους συνοδοιπόρους για έναν καφέ, απλώνοντας τα κουρασμένα πόδια μας κάτω από τον δυνατό ήλιο. Η αλήθεια είναι ότι το να πίνεις καφέ έπει-τα από τόσα χιλιόμετρα περπάτημα εί-ναι μια υπέρτατη απόλαυση. Κάθε γου-λιά αποκτά ζωογόνο δύναμη και είναι βάλσαμο. Από την Αστόργα, που βρίσκε-

ται σε υψόμετρο 800 μέτρων, ξεκινήσα-με μια ανάβαση 27 χιλιομέτρων. Η βλά-στηση άρχισε να πυκνώνει και οι βελα-νιδιές προσέφεραν σε αρκετά σημεία πα-χύ ίσκιο που μας προφύλασσε από την έντονη ηλιοφάνεια. Κατά μήκος του δρό-μου όπου υπήρχε περίφραξη, οι διερχό-μενοι οδοιπόροι είχαν φτιάξει εκατοντά-δες ξύλινους σταυρούς από κλαδιά δέ-ντρων και άφηναν φωτογραφίες αγα-πημένων προσώπων που «είχαν φύγει». Περνώντας από το χωριό Ραμπανάλ ντελ Καμίνο με τα περιποιημένα πέτρινα σπί-τια του, αποφασίσαμε να μείνουμε για δι-ανυκτέρευση στο χωριό Foncebadon στα 1.400 μέτρα. Εκεί ο Μανόλο και η Ιμα από την Ανδαλουσία ξεκίνησαν να τρα-γουδούν και να χορεύουν «σεβιλιάνα», έναν παραδοσιακό χορό της περιοχής τους, παρασύροντας όλους τους διαμέ-νοντες στο καταφύγιο. Το πρωί όμως ξυ-πνήσαμε με μια δυσάρεστη έκπληξη. Στο δωμάτιο υπήρχαν κοριοί που είχαν κυ-u

αγροικία πριν από τη Sarria

63γεωδρ μιο

Φτάνοντας στο Portomarin


64γεωδρ μιο

ριολεκτικά «γαζώσει» πολλούς από την παρέα. Διαμαρτυρήθηκα έντονα στους υπευθύνους, αλλά προσπάθησα να δια-τηρήσω την ηρεμία μου γιατί ήμασταν κοντά στο Cruz del Hierro. Σε αυτό το ση-μείο υπάρχει ένας ξύλινος στύλος όπου στην κορυφή του υπάρχει ένας σιδερέ-νιος σταυρός. Υπάρχει η συνήθεια, οι προσκυνητές να αφήνουν εκεί μια πέ-τρα στην οποία συνήθως γράφουν κά-τι. Αφήνοντας εκεί αυτή την πέτρα, θε-ωρείται ότι αφήνουν πίσω τους ένα κομ-μάτι της ζωής τους που θέλουν να αλ-λάξουν. Το εντυπωσιακό είναι ότι είχαν αφήσει οι διερχόμενοι τόσες πολλές πέ-τρες που κυριολεκτικά είχαν σχηματίσει έναν λοφίσκο στον οποίο ανέβαινες για να έρθεις σε επαφή με τον σταυρό. Αυ-τός ο τόπος είναι χώρος περισυλλογής και ησυχίας, θα έλεγα και κάποιας εσω-τερικής προσευχής, αφού δεν ακουγό-ταν ο παραμικρός θόρυβος. Μόνο ο ήχος των βημάτων μας. Κατηφορίζοντας το βουνό άρχισε να φαίνεται ο κάμπος της Ponferrada. Τα χωριά Acebo, Riego de Ambros και Molinaseca είχαν υπέροχο χρώμα και πετρόκτιστα σπίτια με σκεπές από μαύρες πέτρινες πλάκες. Στο τελευ-ταίο από αυτά υπήρχε ένα ποτάμι όπου οι κάτοικοι και διερχόμενοι προσκυνη-τές έκαναν τις βουτιές τους στα παγω-

μένα του νερά. Μετά την Ponferrada συ-νεχίσαμε με κατεύθυνση τη Villa Franca del Bierzo, την τελευταία μεγάλη πό-λη της Καστίλης-Λεόν, πριν από τη Γα-λικία. Στον δρόμο, περνώντας δίπλα σε κάποια χωράφια με κερασιές όπου γυάλιζαν φορτωμένες από κατακόκκι-να κεράσια, δεν άντεξα και έκανα «έφο-δο». Ήμουν εντελώς απενοχοποιημένος, όχι μόνο γιατί «ασθενής και οδοιπόρος αμαρτία ουκ έχει», αλλά γιατί γνώριζα ότι οι κάτοικοι αυτών των περιοχών φυ-τεύουν καρποφόρα πάνω στον δρόμο για να μπορούν οι διερχόμενοι προσκυνητές να «τρατάρονται». Στη Villa Franca βρε-θήκαμε πάνω σε ένα φεστιβάλ μουσικής που γινόταν δίπλα στο ποτάμι. Το μέρος ήταν τίγκα στον κόσμο. Η δυνατή μουσι-κή, το αλκοόλ και τα «τσιγάρα» δημιουρ-γούσαν ένα «αμαρτωλό» περιβάλλον για τους προσκυνητές. Πολλοί παρευρισκό-μενοι είχαν πετάξει τα ρούχα τους κά-νοντας γυμνισμό και άλλοτε τσαλαβου-τούσαν στα νερά, άλλοτε χόρευαν, άλλο-τε ερωτοτροπούσαν...

γαλικία: Η γη των κελτώνΤο πρωί στις 5.30, όταν ξυπνήσαμε για να ξεκινήσουμε το περπάτημά μας, πολ-λοί από αυτούς επέστρεφαν για ύπνο. Από τη Villa Franca ως το El Cebriero εί-

ναι 31 χιλιόμετρα περπάτημα και 700 μέ-τρα ανάβαση. Θεωρείται μια από τις δυ-σκολότερες μέρες της διαδρομής. Πλη-σιάζοντας προς τη Γαλικία η βλάστηση γίνεται όλο και πυκνότερη, αφού η περι-οχή έχει ωκεάνιο κλίμα με συχνές βρο-χοπτώσεις ακόμα και στη διάρκεια του καλοκαιριού, γεγονός που ευνοεί την ανάπτυξη φυτών και δέντρων. Τα τελευ-ταία 8 χιλιόμετρα η ανάβαση ήταν ιδιαί-τερα σκληρή και επίπονη γιατί η κλίση του εδάφους ήταν πολύ μεγάλη και εκεί-νη την ημέρα έκανε καύσωνα. Όταν εξα-ντλημένος κατάφερα να ανέβω το βου-νό, με αποζημίωσε η ομορφιά του χω-ριού και η υπέροχη θέα. Βρισκόμουν πλέον στη Γαλικία, τη γη των Κελτών, οι Γαλικιανοί ή «Galego» θεωρούν απογόνους τους εαυτούς τους. Η γλωσσά τους μοιάζει με τα πορτογα-λικά και στη μουσική τους πρωταγωνι-στούν οι γκάιντες γεγονός που παραπέ-μπει στην κελτική παράδοση. Κατά βά-ση αγροτική περιοχή, επί αιώνες ήταν η φτωχότερη περιοχή της Ισπανίας και για πολλούς αιώνες η πλειονότητα των μεταναστών για τη Νότια Αμερική ήταν από τη Γαλικία. Παρ’ όλα αυτά προσωπι-κότητες που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα είχαν γαλικιάνικη καταγωγή. Ο Φιντέλ Κάστρο αλλά και ο δικτάτορας Φράνκο u

Lugo, περίπατος στα τείχη

65γεωδρ μιο

Ανεβαίνοντας στο El Cebreiro

Στον δρόμο προς την Triacastela Βουκολικό σκηνικό

σ α ν τ ι α γ ο

66γεωδρ μιο

στους δρόμους του σαντιάγο

67γεωδρ μιο

Φιλόξενοι και χαμογελαστοί άνθρωποι μάς υποδέχτηκαν στο Σαντιάγο, την Ιθάκη των προσκυνητών

68γεωδρ μιο

σ α ν τ ι α γ ο

είχαν ρίζες από τη Γαλικία.Από το El Cebriero την επόμενη μέρα ξε-κίνησε μια κατάβαση 650 μέτρων μέχρι την Triacastela, περνώντας μέσα από μι-κρά κτηνοτροφικά χωριά με λίγους κα-τοίκους και πολλές αγελάδες. Από την Triacastela έκανα μια παράκαμψη αυ-ξάνοντας τον αριθμών των χιλιομέτρων μέχρι τη Sarria. Ήταν μια από τις ομορ-φότερες διαδρομές του οδοιπορικού μου, μέσα σε ένα δάσος κατάφυτο από δέντρα και μια πορεία στην κοίτη ενός ποταμού που κατά μήκος του υπήρχαν μεγάλα πλατάνια. Αυτός ο δρόμος οδη-γούσε στo Samos, ένα εντυπωσιακό με-γάλο μοναστήρι πνιγμένο στο πράσινο. Συνεχίζοντας την εναλλακτική μου πο-ρεία μέσα από απομονωμένα χωριά και δασόφυτες εκτάσεις έφτασα στη Sarria. Η Sarria απέχει περίπου 100 χιλιόμετρα από το Σαντιάγο και είναι το τελευταίο σημείο που κάποιος μπορεί να ξεκινήσει το περπάτημά του για να πάρει το «Κο-μποστέλα», δηλαδή τη βεβαίωση ότι έχει περπατήσει στον δρόμο του Αγ. Ιακώβου. Γι’ αυτό τον λόγο από εκείνο το σημείο ξεκινάνε ορδές προσκυνητών που έρχο-νται ομαδικά με λεωφορείο για να περ-πατήσουν τα τελευταία χιλιόμετρα. Εξαι-τίας αυτής της συγκυρίας ο χαρακτήρας του δρόμου αλλάζει κατά πολύ μετά τη Sarria. Οχλαγωγία, παράταιρες φωνές, ένα κλίμα μακριά από κάθε πνευματικό-τητα και γενικότερα μια κατάσταση που ξενίζει και κάνει να νιώθει άβολα όποιον έχει ξεκινήσει πολλά χιλιόμετρα πριν.

Μια στάση στο Lugo Στη Sarria όμως είχα μια ευχάριστη έκ-πληξη. Με περίμενε ο φίλος μου ο Jose από το Lugo, που τον είχα συναντήσει τυ-χαία την προηγούμενη φορά που ήμουν στη Γαλικία και είχαμε φάει μαζί για λί-γη ώρα. Είχε αναπτυχτεί μεταξύ μας μια βαθιά φιλία και αυτός θεώρησε υποχρέ-ωσή του αυτή τη φορά να με φιλοξενήσει στο σπίτι του. Ήρθε λοιπόν στη Σάρια και με πήρε με το αμάξι του και πήγαμε και φάγαμε στο σπίτι του σε ένα χωριό λίγο έξω από το Lugo. Σε μια αγροικία κτισμέ-νη με τεράστιες πέτρες μάς περίμενε η μητέρα του έχοντας του κόσμου τα καλά. Τοπική χορτόσουπα, κρεατόπιτα και ένα πιάτο με γαλέο και γαρίδες. Οι Γαλικια-νοί είναι άνθρωποι κλειστοί και γι’ αυ-τό τον λόγο μπορείς να τους παρεξηγή-σεις εύκολα. Αν όμως σε θεωρούν φίλο τους, δίνουν όλη την ψυχή τους για να σε ευχαριστήσουν. Κατόπιν πήγαμε μια βόλτα στο Lugo όπου εντυπωσιάστηκα από τα ρωμαϊκά του τείχη που περιβάλ-λουν ολόκληρη την πόλη και έχουν μεί-νει αναλλοίωτα αιώνες τώρα. Γυρίζοντας στο βράδυ στο χωριό ο Jose ετοίμασε για μένα ένα τοπικό ποτό, την κεϊμάδα, που u

Μπροστά στον ναό

Προσκυνητές εξαντλημένοι στην τελευταία λειτουργία

69γεωδρ μιο

Δειλινό πάνω από την πόλη

Η μέρα όπως και το ταξίδι μας, τελείωνε. Τα συναισθήματά μας ήταν ανάμεικτα.

Χαρά για τον τερματισμό μας, αλλά μεγάλη λύπη που θα χώριζαν οι δρόμοι μας

φ ι ν ι σ τ ε ρ ε

70γεωδρ μιο

στο σημείο μηδέν του φινιστέρε

71γεωδρ μιο

Αγναντεύοντας το «τέλος του κόσμου» μετά το τέλος μιας αξέχαστης εμπειρίας


72γεωδρ μιο

βασίζεται σε ένα είδος ρακής που βράζε-ται μαζί με κόκκους καφέ και φρούτα. Το πρωί ξυπνήσαμε στις 5.00, φάγαμε φρέ-σκα αβγά τηγανητά και πήγαμε ξανά στη Σάρια να συνεχίσω τον δρόμο. Ο Jose με ακολούθησε μέχρι το Portomarin και έκ-πληκτος έμαθα ότι για πρώτη φορά περ-πατούσε τον δρόμο του Αγ. Ιακώβου. Έκανε πραγματικά σαν μικρό παιδί και υποσχέθηκε στον εαυτό του ότι σύντομα θα τον περπατήσει και θα λέει πως αφορ-μή στάθηκε ένας Έλληνας φίλος του! Έχοντας γεμίσει τις μπαταρίες μου από αυτή τη δυνατή, εγκάρδια και ανιδιοτε-λή κίνηση φιλοξενίας του Jose, περπάτη-σα από το Portomarin με τρομερή ευεξία. Εκείνη την ημέρα βάδιζα ασταμάτητα και μ’ έναν ρυθμό εξαιρετικά γρήγορο. Περ-πάτησα 39 χιλιόμετρα μέχρι το Melide, έχοντας ένα ισχυρό κίνητρο. Να συνα-ντήσω μια παρέα φίλων που είχαν φύ-γει λίγο μπροστά και για να φάω τη σπε-σιαλιτέ της πόλης: χταπόδι με πάπρικα. Την επόμενη μέρα τα βήματά μου ήταν βαριά και είχα τάσεις υπνηλίας. Ένιωθα ότι δεν είχα πολλές δυνάμεις να περπα-τήσω μακριά. Έπαιρνα κουράγιο από το γεγονός ότι το Σαντιάγο ήταν μόνο 55 χι-λιόμετρα μακριά. Στον δρόμο συνάντησα τον φίλο μου τον Μαρσέλο από τη Βο-λιβία και είπαμε να περπατήσουμε μαζί. Περπατώντας 35 χιλιόμετρα μέχρι το Πε-τρούσο δεν βρήκαμε να μείνουμε πουθε-νά, αφού τα γκρουπ των προσκυνητών, που είχαν ξεκινήσει από τη Σάρια, είχαν κλείσει ό,τι κατάλυμα υπήρχε στην περι-οχή. Έτσι, αφού μοιραστήκαμε μια κον-σέρβα που μου είχε μείνει στα δύο, πήρα-με την απόφαση να συνεχίσουμε μέχρι το Σαντιάγο. Τελικά περπατήσαμε εκεί-νη τη μέρα 50 χιλιόμετρα, μένοντας 5 χι-λιόμετρα από τον καθεδρικό του Σαντιά-γο. Ένα όνειρο τόσων ημερών βρίσκεται μπροστά στα μάτια μας.

στην ιθάκη των προσκυνητώνΗ ιστορία του ναού του Santiago de Compostela ( από λατινικό campo+stella=πεδίο των άστρων ή κοι-νώς Γαλαξίας) έχει σχέση με τα άστρα. Τον 9ο αιώνα, ένας ερημίτης από Γαλι-κία, ο Πελάγιος, είδε στον ύπνο του ένα όνειρο ότι ένα τεράστιο άστρο φώτιζε μια ερημική περιοχή. Ο επίσκοπος της πε-ριοχής διέταξε να σκάψουν στην περιο-χή και εκεί ανακαλύφθηκαν κάποια οστά που ο επίσκοπος κατάλαβε ότι ήταν του Αγ. Ιακώβου, αδελφού του Ιωάννη, που ήταν μαθητές του Ιησού. Ο ναός κτίστη-κε αμέσως μετά και έγινε ιερός τόπος λα-τρείας. Έτσι σιγά σιγά ξεκίνησε το προ-σκύνημα του Σαντιάγο. Παρέα με τον Μαρσέλο κατευθυνθήκαμε στην κεντρι-κή πλατεία Ομπαντόιρο, μπροστά από τον εντυπωσιακά ψηλό καθεδρικό, βλέ-u

Πυκνή βλάστηση στον δρόμο για το φινιστέρε

Πετρόχτιστες αποθήκες σιτηρών

73γεωδρ μιο

Ο φάρος του Φινιστέρε

Απέραντο γαλάζιο


74γεωδρ μιο

ποντας να καταφθάνουν εκεί φίλοι και γνωστοί με ανοιχτά χαμόγελα και δά-κρυα στα μάτια. Δυνατές αγκαλιές και φι-λία, γιατί σήμερα τελειώνει μια κοινή δι-αδρομή σχεδόν ενός μήνα και από αύριο αρκετοί θα πάρουν τον δρόμο της επι-στροφής για το σπίτι τους. Αφού πήγαμε στο γραφείο των προσκυνητών, δείξαμε τις στάμπες του διαβατηρίου μας με όλες τις σφραγίδες από τα καταλύματα που είχαμε μείνει, πήραμε το «Κομποστέλα» μας, το αποδεικτικό ότι είχαμε περπατή-σει τον δρόμο του αγίου. Στις 12.00 ξεκί-νησε η λειτουργία και ο ναός ήταν κατά-μεστος από προσκυνητές. Η λειτουργία έγινε σε πολλές γλώσσες και ένα τερά-στιο θυμιατήρι αιωρούνταν με ένα σχοινί μεγάλο σαν εκκρεμές πάνω από τους πι-στούς. Σακίδια και μπαστούνια στα στα-σίδια και στους τοίχους, άλλοι ξεσπού-σαν σε λυγμούς από τη συγκίνηση, άλ-λοι κοιμόντουσαν εξαντλημένοι από την υπερπροσπάθεια, ενώ αρκετοί περίμε-ναν να πάρουν σειρά να εξομολογηθούν στα εξομολογητήρια που λειτουργούσαν την ώρα της λειτουργίας.Το κλίμα στην πόλη συνήθως είναι ιδιαί-τερα γιορτινό, όμως εκείνες τις μέρες εί-χε συμβεί ένα τραγικό δυστύχημα όταν 88 επιβάτες-προσκυνητές είχαν σκοτω-θεί στην ανατροπή ενός τρένου λίγο έξω από το Σαντιάγο. Όλη η πόλη ήταν βυθι-σμένη σε βαρύ πένθος. Τα συναισθήμα-τά μας ήταν ανάμεικτα. Χαρά για τον τερ-ματισμό μας, αλλά μεγάλη λύπη για τα τεκταινόμενα.

στον δρόμο για το φινιστέρεΑν το περπάτημά μου τελείωνε στο Σα-ντιάγο, θα έχανα ίσως μία από τις ομορ-φότερες διαδρομές. Περίπου 90 χιλιόμε-τρα ακόμα, ο δρόμος προς το Φινιστέ-ρε, «το τέλος της γης», σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξης, μιας και είναι το δυτικότερο άκρο της Ισπανίας, έχει πο-λύ λιγότερους περιπατητές, επομένως η ησυχία και η ηρεμία είναι το κύριο χαρα-κτηριστικό της διαδρομής. Μετά τα πο-λύβουα και κοσμικά τελευταία χιλιόμε-τρα προς το Σαντιάγο, ο δρόμος προς το Φινιστέρε ήταν βάλσαμο για όσους περ-πατούσαν επιδιώκοντας την πνευματική τους άσκηση και αφύπνιση. Δάση με πυκνή βλάστηση, πορείες μέ-σα στην ομίχλη, εικόνες αγροτικής ζω-ής και διάσπαρτες πετρόκτιστες αποθή-κες για τα σιτηρά και το καλαμπόκι δημι-ουργούσαν ένα ιδιαίτερο σκηνικό. Στον δρόμο προς το Φινιστέρε συνάντησα και μερικά από τα γραφικότερα χωριά όλου του Καμίνο, όπως το Ponte Maceira, κυ-ριολεκτικά σκηνικό για παραμύθι. Κά-νοντας στάσεις στη Negreira και στην Olveiroa, η τελευταία μέρα του περπα-τήματος ξεκίνησε πολύ άσχημα γιατί εί-

Αγναντεύοντας το «τέλος του κόσμου»

75γεωδρ μιο

χα τρομερούς πόνους στις πατούσες μου. Όλα όμως τελείωσαν, όταν είδα μια ει-κόνα που είχαν να δουν πολύ καιρό τα μάτια μου: τη θάλασσα. Όταν πάνω από την πόλη Cee φάνηκε η θάλασσα, τα μά-τια μου έλαμψαν. Η ψυχή μου φώναξε το προαιώνιο ξενοφώντειο «θάλαττα, θά-λαττα!!!» ένδειξη ότι το DNA των Ελλή-νων δεν έχει αλλάξει για πολύ, εδώ και αιώνες. Σε αυτή την τελευταία διαδρο-μή ήμουν με τον Φελίπε από το Πόρτο, έναν από τους καλύτερους συντρόφους του Καμίνο. Ο Φελίπε, βλέποντας τη θέα της θάλασσας, βούτηξε με τα ρούχα του. Εγώ, πιο συγκρατημένος, προχωρούσα γελώντας και κλαίγοντας μαζί. Όμως η θέα της λευκής άμμου και των γαλανών νερών έγινε σειρήνα που με τράβηξε κο-ντά της. Πέταξα τον σάκο μου και βού-τηξα στα παγωμένα νερά του Φινιστέρε νιώθοντας το αλμυρό νερό να εξαγνίζει και να καθαρίζει την ψυχή μου ύστερα από 900 χιλιόμετρα πεζοπορίας. Από νωρίς το απόγευμα άρχιζε να μα-ζεύεται κόσμος στον φάρο, μερικά χιλιό-μετρα από την πόλη. Εκεί άλλοι έκαιγαν τα ρούχα τους, ακολουθώντας το έθιμο των προσκυνητών, άλλοι μεθοκοπού-σαν και τραγουδούσαν, άλλοι σιωπηλοί κοιτούσαν το βάθος της θάλασσας και το «τέλος του κόσμου». Εγώ με το μπαστού-νι μου, ένα στραβό κλαδί από τα Πυρη-ναία, που είχα κόψει και είχα μαζί μου από την πρώτη μέρα, στεκόμουν πάνω σε έναν απομακρυσμένο βράχο. Είχα δη-λώσει ότι όταν θα έφτανα στο Φινιστέ-ρε θα το πέταγα στη θάλασσα. Όμως με τι καρδιά να πετάξω τον «πιστό μου σύ-ντροφο»; Αυτό το κομμάτι ξύλο με είχε στηρίξει κυριολεκτικά και μεταφορικά σε όλο μου το ταξίδι. Τι να πετάξω λοι-πόν στην άγρια θάλασσα; Ένα κομμάτι της ψυχής μου; Δεν μπόρεσα να το κά-νω. Το σήκωσα ψηλά, κρατώντας το με τα δυο μου χέρια και έβγαλα μια δυνατή κραυγή, κοιτώντας τον απέραντο ωκεα-νό. Μετά το φίλησα, το κάρφωσα όρθιο σε έναν βράχο και υποσχέθηκα στον εαυ-τό μου να ξαναρθώ, σίγουρος ότι θα έχει βγάλει ρίζες και βλαστάρια.

Ένα κομμάτι ξύλο με είχε στηρίξει σε όλο μου το ταξίδι. Ήταν ένα κομμάτι της ψυχής μου. Το σήκωσα ψηλά και έβγαλα μια δυνατή κραυγή, κοιτώντας τον απέραντο ωκεανό

Πανηγυρικό φινάλε

crossing spain on foot

Documents