Geçiş yap...

UIBD ► Kaynaklar ► Dergi Hakkında

Uluslararası İnsan Bilimleri (ISSN:1303-5134) hakemli bir dergidir.Türkçe veya diğer dillerde her tür bilimsel çalışma yayınlanır.1 Ocak ve 1 Temmuz tarihlerinde ardışık sayılar olarak, yılda iki kez çevirimiçi yayınlanır.Gönderilecek çalışmaların hiçbir yerde yayınlanmamış olması gerekir. Ancak yayınlanmış çalışmalargüncellemek koşuluyla gönderilebilir.Yayın politikası olarak ULAKBİM Dergi Değerlendirme Kriterleri esas alınmaktadır.

İnsan bilimleri, insanın kendisini anlamak için giriştiği faaliyetin sonucunda doğmuş bir disiplindir. İnsanoğlu “hiçbirşey göründüğü gibi değildir” cümlesiyle ifade bulan bir çıkarıma en güçlü şekilde, kendisini anlama faaliyetinetuttuğunda ulaşmıştır. Psikoloji, sosyoloji, sosyal psikoloji, antropoloji gibi insanın kendisiyle, çevresiyle ve diğerçevrelerin birbirleriyle ilişkilerini inceleyen ve bu yolda düşünceler üreten bilim dalları “insan bilimleri”adlandırmasıyla karşımıza çıkmaktadır. İnsanın evreni anlama çalışması da bir bakıma kendisini anlamakistemesiyle ilintilidir. Bu bağlamda insan için en büyük bilinmez kendisidir. İnsan, yaşadığı çevreyianlamlandırabildiği ölçüde kendisini de ifade etmiş olacaktır.

Bu elektronik dergide yapılmak istenen de insan denilen meçhulü farklı farklı yönleriyle ele alan disiplinlere mensupbilim ve düşünce insanlarına, bu faaliyetlerini açıklama imkânı vermektir. Teknolojinin imkanlarından yararlanarakbilgiyi rahatça ulaşılabilir hale getirmek ve insanı tanıma girişimine katkı sağlamak, bu bilimsel platformun temelamaçlarından biridir. Gözlemek, denemek, gözlem ve deneyler üzerine düşünmek, düşünceler hakkında tartışarak,yeni doğruları bir süreklilik dahilinde sunmak platformumuzun bir diğer amacıdır. Bu çerçevede bilim insanlarımızı“çevre”mize davet ediyoruz.

A. Yılmaz Soyyer

Dergi Hakkında

Kişiler

» İletişim için» Editörler

Politikalar

» Odak ve kapsam» Bölüm Politikaları» Hakem değerlendirme süreci» Yayın sıklığı» Açık Erişim Politikası» Arşivleme

Yazı Gönderme

» Siteden yazı gönderme» Yazarlar için rehber» Telif Hakkı Konusunda» Gizlilik Beyanı

Diğer

» Dergi Destekleme

UIBD: Dergi Hakkında http://insanbilimleri.com/mod/resource/view.php?id=5

1 -> 2 19.04.2013 15:53

» Site Haritası» Bu yayınlama sistemi hakkında» İstatistikler

Künye

Name of Journal: International Journal of Human SciencesISSN: 1303-5134http: www.insanbilimleri.com/enShort Name: IJHSLanguage: Turkish and EnglishPublication Periods: 2 Issues at January 1 and July 1Indexes:

1- EBSCO2- ICAAP: The International Consortium for the Advancement of Academic Publication3- Directory of Open Access Journals (DOAJ)4- INTUTE: Social Sciences5- Western Michigan University Libraries Catalog6- WestCat, University Libraries Catalog7- Michigan State University Library Catalog8- WorldCat9- Cahit Arf Bilgi Merkezi, ULAKBİM Süreli Yayınlar Konu Kataloğu10- MeLCat11- J-Gate Gateway12- ScientificCommons.org13- Ulrich's Periodicals Directory: Social Sciences: Comprehensive Works14- Genamics

Editorial: M. Cüneyt Birkök

©2002 Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi / International Journal of Human Sciences ISSN: 1303-5134

Son değiştirme: 29 Ekim 2010, Cuma, 12:30

Giriş yapmadınız. (.)

UIBD

UIBD: Dergi Hakkında http://insanbilimleri.com/mod/resource/view.php?id=5

2 -> 2 19.04.2013 15:53

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

USER

Username

Password

Remember me

0

ARTICLESUBSCRIPTION

Enter youremail

address:

Delivered byFeedBurner

NOTIFICATIONS

ViewSubscribe/Unsubscribe

ANNOUNCEMENTS

JOURNALCONTENTSearch

All

BrowseBy IssueByAuthorBy Title

FONT SIZE

International Journal of Human SciencesISSN:1303-5134HOME ABOUT LOG IN REGISTER SEARCHCURRENT ARCHIVES ANNOUNCEMENTS SUPPORTMANUSCRIPT TEMPLATE J-HUMANSCIENCES.COM

Home > About the Journal > People

People

Referee BoardHüseyin Çalışkan, Sakarya University, Turkey

Wichian Sittiprapaporn, Mahasarakham University, Thailand

Aycan Çiçek Sağlam, Turkey

Erdem Uçar, Gediz University, Turkey

Hasan Özgür, Trakya University, Turkey

Tuncer Bülbül, Turkey

Turan Cakir, Sakarya University, Turkey

Turkan Argon, Abant Izzet Baysal University, Turkey

Mustafa Tekin, İstanbul University, Turkey

Cemal İyem, Sakarya University, Turkey

Rajmund Mirdala, Technical University of Košice, Slovakia

Ali Kemal Tekin, Department of Early Childhood Education,College of Education, Sultan Qaboos University, Muscat, OMAN,Oman

Hikmet Asutay, Trakya University, Turkey

Serpil Umuzdaş, Gaziosmanpaşa University, Turkey

Selcuk Kirbac, Sakarya University, Turkey

Sefa Bulut, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim FakültesiRehberlik ve Psikolojik Danışmanlık ABD, Turkey

Yelkin Diker Coskun, Yeditepe University

Ebru Oğuz, Mimar Sinan Fine Arts University, Turkey

Binali Tunç, Mersin University, Turkey

Sirvan Sen Demir, Süleyman Demirel University, Turkey

Gülay Taşdemir Yiğitoğlu, Pamukkale University, Denizli School ofHealth, Turkey

Funda Kızıler Emer, Sakarya University, Turkey

Mohsen Shafiei Nikabadi, Assistant Professor of IndustrialManagement Department, Iran, Islamic Republic Of

Mehmet Serkan Umuzdas, Gaziosmanpasa University, Turkey

Arif Unal, Sakarya University, Turkey

Gulden Uyanik Balat, Marmara Unıversity, Turkey

Murat Ciftci, Trakya University, Turkey

Ozlem Ozkivrak, Trakya University, Turkey

Charalambos Tsekeris, Panteion University of Social and PoliticalSciences, Greece

Eyüp Artvinli, Eskisehir Osmangazi University, Turkey

Saban Inam, Selçuk University, Turkey

Oguz Ozbek, Selçuk University, Turkey

Mujde Ker-Dincer, Ege Universty, Turkey

Harun Tuncel, Bilecik University, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

INFORMATION

ForReadersForAuthorsForLibrarians

KEYWORDSAdolescentAttitudeFootballGenderReliabilitySport TennisTurkeyValidityanxiety bilgibodycompositioneducationexerciseknowledgemotivationnursingreliabilitysağlıksociologyvalidity

Journal Help

OPENJOURNALSYSTEMS

Lutfi Ihsan Sezer, Ege University, Turkey

Turgut Subasi, Sakarya University, Turkey

Hasan Tatli, Çanakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Ahmet Tokgözlu, Süleyman Demirel University, Turkey

Ersin Yazıcı, Selçuk University, Turkey

Yaşar Türkben, Artvin Çoruh University, Turkey

Ali Yilmaz, Ondokuz Mayız University, Turkey

Haci Ismail Arslantas, Kilis 7 Aralık University, Turkey

M. Semih Summak, Gaziantep University, Turkey

Murat Iskender, Sakarya University, Turkey

Ali Haydar Sar, Sakarya University, Turkey

Ibrahim Fevzi Sahin, Atatürk University, Turkey

Serhat Zaman, Atatürk University, Turkey

Nazmiye Ozguc, İstanbul Univerisity, Turkey

Serkan Perkmen, Balıkesir University, Turkey

Alper Kesten, Ondokuz Mayıs University, Turkey

Mevlut Koyuncu, Sakarya University, Turkey

Celal Kudat, Uludağ University, Turkey

Mariana Mendoza

Pedro Morouço, Research Center for Human Movement Sciences- Polytechnics Institute of Leiria, Portugal

Selhan Ozbey, Celal Bayar University, Turkey

Erol Karakirik, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Georges G Cravins, United States

Vedat Caliskan, Çanakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Can Bilgili, Yeditepe University, Turkey

Ibrahim Bayazit, Erciyes University, Turkey

Gonul babayigit Irez, Muğla University, Turkey

Selver Ozozen Kahraman, Çanakkale Onsekiz Mart University,Turkey

Nihal Ötken , İstanbul Technical University, Turkey

Cem Cuhadar, Trakya University, Turkey

Osman Cardak, Selçuk University, Turkey

Ilknur Aydin Avci, Ondokuz Mayıs University, Turkey

Dicle Aydin, Selçuk Universitesi, Turkey

Tuncay Ayas, Turkey

Selahattin Avsaroglu, Selçuk University, Turkey

Arda Arıkan, Akdeniz University, Turkey

Sibel Arik, Marmara University, Turkey

Duygu Anil, Hacettepe University, Turkey

Mustafa Demir, Sakarya University, Turkey

Ali Demirci, Fatih University, Turkey

Timucin Gencer, Ege University, Turkey

Ozge Hacıfazlıoglu, Bahcesehir University, Turkey

Serkan Hazar, Niğde University, Turkey

Ismail Hira, Sakarya University, Turkey

Abdullah Işıklar, Aksaray üniversitesi

Murat Karabulut, Kahramanmaraş Sütçü İmam University, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

Cengiz Karagozoglu, Marmara University, Turkey

Arife Karadag, Ege University, Turkey

Ismail Gundogdu, Sakarya University, Turkey

Figen Eres, Gazi Universit y, Turkey

Barbaros Gönencgil, İstanbul University, Turkey

Yasemin Gödek Altuk, Ahi Evran University, Turkey

Ulku Eser Unaldi, Gazi University, Turkey

Erhan Ertekin, Selçuk University

Alparslan Kemal Erman, Akdeniz University, Turkey

Deniz Ekinci, İstanbul University, Turkey

Hilmi Demirkaya, Mehmet Akif Ersoy University, Turkey

Ahmet Akin, Sakarya University, Turkey

Nurhan Papatya, Süleyman Demirel University, Turkey

Tufan Adıgüzel, Bahçeşehir University

Gurcan Papatya, Süleyman Demirel University, Turkey

Neriman Aral, Ankara University, Turkey

Mustafa Yavuz, Selçuk University, Turkey

Gökalp Parasız, Atatürk University, Turkey

Candan Öztürk, Dokuz Eylül University, Turkey

Suayip Ozdemir, Afyon Kocatepe University, Turkey

Arslan Topakkaya, Erciyes University, Turkey

Lütfiye Cengizhan, Trakya University, Turkey

Mustafa Şahin, Dokuz Eylül University, Turkey

Oya Levendoğlu Öner, Erciyes University, Turkey

Kamile Akgul, Turkey

Uzeyir Ok, Cumhuriyet University, Turkey

Bünyamin Atıcı, Firat University, Turkey

Aytekin Albuz, Gazi University, Turkey

Damla Bulut, Niğde University, Turkey

Ilhami Sigirci, Kırıkkale University, Turkey

Mahmut Demir, Süleyman Demirel University, Turkey

Sebnem Aslan, Selçuk University, Turkey

D. Ali Arslan, Mersin University, Turkey

Savaş Baştürk, Marmara University, Turkey

Zafer Cirhinlioglu, Cumhuriyet University, Turkey

Kafiye Eroglu, Hacettepe University, Turkey

Ertugrul Gelen, Sakarya University, Turkey

Tolga Guyer, Gazi University, Turkey

Özge Genc, Turkey

Zekeriya Goktas, Balikesir University, Turkey

Ismail Gorkem, Erciyes University, Turkey

Yüksel Guclu, Sakarya University, Turkey

Kursad Gulbeyaz, Dicle University, Turkey

Ismail Gulec, Sakarya University, Turkey

Nese Guler, Sakarya University, Turkey

Emet Gurel, Ege University, Turkey

Hamit Hancı, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

Syed Tajuddin Syed Hasaan, Professor Dr., Malaysia

Jana Marie Havigerova, University of Hradec Králové, CzechRepublic

Gulten Herguner, Sakarya University, Turkey

Gholamreza Jandaghi, University of Tehran, Qom Campus,Faculty of Management, Iran, Islamic Republic Of

Katerina Juklova, University of Hradec Králové, Czech Republic

Hülya Guvenc, Çanakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Ahmet Resit Ersay, Çanakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Ersan Ersoy , İnönü University, Turkey

Gül Ertem, Ege University, Turkey

Cafer Gariper, Süleyman Demirel University, Turkey

Eric Gass, Medical College of Wisconsin, United States

Rıza Gökler, Gaziosmanpaşa University, Turkey

Nevzat Gumus, Dokuz Eylül University, Turkey

Hasan Basri Gunduz, Yıldız Technical University, Turkey

Semseddin Gunduz, Selçuk University, Turkey

Oksan Gurtuna, Turkey

Abdülkadir Kabadayı, Selçuk University, Turkey

Gulcin Yahya Kacar, Gazi University, Turkey

H. Tolga Kahraman, Gazi University, Turkey

Eda Kesen, Turkey

Hafize Keser, Turkey

Ümit Kesim, Marmara University, Turkey

Nurcan Kilinc Ata, University of Exeter, United Kingdom

Telat Koc, Çanakkale Onsekiz Mart Universty, Turkey

Mustafa Koç, Suleyman Demirel University, Turkey

Recep Kocak, Gazi Osman Paşa University, Turkey

Yasemin Kocak Usluel, Hacettepe Universty, Turkey

Beyhan Nazli Kocbeker Eid, Konya Necmettin Erbakan University,Turkey

Bekir Kocadas, Turkey

Bünyamin Kocaoglu, Sakarya University, Turkey

Saliha Koday, Atatürk Universty, Turkey

Ayla Keçeci, Düzce Universty, Turkey

Abdullah Kose, Balıkesir Universty, Turkey

Ibrahim Kamil, Turkey

Adnan Kan, Gazi University, Turkey

Nevin Kanan, İstanbul Universty, Turkey

Nuran Kandaz, Sakarya Universty, Turkey

Kursat Karacabey, Gaziantep Universty, Turkey

Sirin Karadeniz, Bahçeşehir University, Turkey

Rahmi Karakuş, Sakarya University, Turkey

Selcuk Karaman, Atatürk University, Turkey

Serçin Karataş, Gazi University, Turkey

Güngör Karauguz, Selcuk University, Turkey

Erdogan Kartal, Turkey

Sadık Kartal, Mehmet Akif University, Turkey

Hasan Kayıklık, Cumhuriyet University, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

Emine Kolac, Anadolu University, Turkey

Ahmet Ozen, Dokuz Eylül University, Turkey

Meral Bayat, Erciyes University, Turkey

Betul Bayazıt, Kocaeli University, Turkey

Hulya Baybek, Turkey

Levent Bayraktar, Gazi University, Turkey

Binnaz Baytekin, Sakarya University, Turkey

Sait Baser, Sakarya University, Turkey

Fatma Adile Baser, Sakarya University, Turkey

Gülsah Basol, Gaziosmanpaşa University, Turkey

Ozgun Bener, Hacettepe University, Turkey

Kadir Beycioglu, Turkey

Senol Besoluk, Sakarya University, Turkey

Erhan Bingolbali, University of Gaziantep, Turkey

M. Cüneyt Birkök, Sakarya University, Turkey

Ugur Bati, Yeditepe University, Turkey

Sehnaz Baltaci Goktalay, Uludağ University, Turkey

Ramazan Ozey, Marmara University, Turkey

Recep Ozkan, Niğde University, Turkey

Ergun Ozturk, Sakarya University, Turkey

Ahmet Ozyazicioglu, Bursa High Specialized Hospital, Turkey

Handan Isin Ozisik Karaman, Çanakkale Onsekiz Mart University,Turkey

Emre Unal, Niğde University, Turkey

Huseyin Unlu, Aksaray University, Turkey

Eda Üstünel, Mugla University, Turkey

Ibrahim Murat Cakmakci, Trakya University, Turkey

Emine Babaoglan, Mehmet Akif Ersoy University, Turkey

Zuhal Bahar, Dokuz Eylül University, Turkey

Filiz Baloglu, İstanbul University, Turkey

Hasan Bozgeyikli, Selçuk University, Turkey

Mehmet Bulut, Gazi University, Turkey

Abdullah Dinckol, Doğuş University, Turkey

Mihaela Dinu, Romanian American University, Romania

Elife Dogan Kilic, Harran University, Turkey

Tayfun Dogan, Sakarya University, Turkey

Suna Doganer, İstanbul University, Turkey

Mustafa Dogan, Selçuk University, Turkey

Mithat Durak, Turkey

Serap Durusoy, Abant İzzet Baysal University, Turkey

A. Serkan Ece, Abant İzzet Baysal Üniversity, Turkey

Metin Ekici, Turkey

Levent Eraslan, Kırıkkale Üniversity, Turkey

Nülüfer Erbil, Ordu University, Turkey

Ali Rıza Erdem, Pamukkale University, Turkey

Bihterin Dinckol, Marmara University, Turkey

Bulent Dilmac, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

Ayse Rezan Cecen, Çukurova University, Turkey

Muberra Celebi, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Hüseyin Certel, Süleyman Demirel University, Turkey

William W Cobern, Western Michigan University, United States

Joaquim Luís Coimbra, Universidade do Porto, Portugal

Gulnur Conkir, Turkey

Semra Dasci, Ege University, Turkey

Yüksel Dede, Berlin Freie University, Germany

Gian Carlo Delgado, Ceiich, UNAM., Mexico

Ali Delice, Marmara University, Turkey

Yavuz Demirel, Aksaray University, Turkey

M. Engin Deniz, Selcuk University, Turkey

Kemal Deniz, Turkey

Günhan Erdem, Çanakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Nuran Taslıgil, Marmara University, Turkey

Huseyin Uzunboylu, Yakın Doğu University, Turkey

Seyit Battal Uğurlu, Yüzüncü Yıl University, Turkey

Murat Cemal Yalcintan, Mimar Sinan Universtiy, Turkey

Cetin Yaman, Sakarya University, Turkey

Metin Yaman, Sakarya University, Turkey

Erkan Yaman, Sakarya University, Turkey

Havva Yaman, Sakarya Üniversitesi, Turkey

Cengiz Yanıklar, Kafkas University, Turkey

İlyas Yazar, Turkey

Zeliha Yazıcı, Akdeniz University, Turkey

Gulendam Hakverdioglu Yönt, Ege University, Turkey

Ayfer Yücelis Alper, Turkey

Mehmet Uysal, Süleyman Demirel University, Turkey

Ertugrul Usta, Turkey

Yahya Kemal Tastan, Gazi University, Turkey

Nuray Tastan, Kırıkkale University, Turkey

Songul Tumkaya, Çukurova University, Turkey

Celal Turer, Erciyes University, Turkey

Fikret Turkmen, Ege University, Turkey

Ibrahim Tekdemir, Ankara University, Turkey

Erkan Tekinarslan, Abant Izzet Baysal University, Turkey

Osman Titrek, Sakarya University, Turkey

Emel Tok, Pamukkale University, Turkey

Ahmet - Tolunay, Süleyman Demirel University, Turkey

Nilgün Tosun, Trakya University, Turkey

Ömer F Tutkun, Sakarya University, Turkey

Talip Tuztas, Sakarya University, Turkey

Fulya Yüksel-Şahin, Yıldız Teknik University, Turkey

Nevin Hotun Sahin, İstanbul University, Turkey

Sami Sahin, Gazi University, Turkey

Kemalettin Sahin, Ondokuz Mayıs University, Turkey

Ismail Sahin, Selçuklu University, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

Unal Senel, Celal Bayar University, Turkey

Mustafa Veli Sahin, Turkey

Ibrahim Sahin, Aksaray University, Turkey

Cevdet Sanlı, Sakarya University, Turkey

Ahmet Simsek, University of Marmara, Turkey

Cercis Ikiel, Sakarya University, Department of Geography,Turkey

F.Gonca İlbeyi Demir, Anadolu University, Turkey

Aytekin Isman, Sakarya University, Turkey

Kürşad Yılmaz, Dumlupınar University, Turkey

Engin Yılmaz, Sakarya University, Turkey

Nalan Yetim, Mersin University, Turkey

Sunay Yıldırım Dogru, Selçuk University, Turkey

Mehmet Zeydin Yıldız, Yüzüncü Yıl University, Turkey

Emel Yilmaz, Celal Bayar University, Turkey

Müfide Yoruç Çotuk, Marmara University, Turkey

Funda Yurdakul, Gazi University, Turkey

Atila Yıldırım, Selçuk University, Turkey

Turan Yıldırım, Marmara University, Turkey

Zeki Yıldırım, Mehmet Akif Ersoy University, Turkey

Yasemin Yıldırım Usta, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Zuleyha Yıldız, Turkey

Sadi Yılmaz, Adnan Menderes University, Turkey

Mehmet Akif Helvacı, Uşak University, Turkey

Zeynep Tarım Ertug, İstanbul University, Turkey

Joseph Kretovics, Western Michigan University, United States

Zekeriya Nartgun, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Senay Nartgun, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Ngboawaji Daniel Nte, Novena University, Nigeria

Mehmet Akif Ocak, Gazi University, Turkey

Ayse Okanli, Atatürk University, Turkey

Kenan Olgun, Yildirim Beyazit University, Turkey

Nazan Tuna Oran, Ege University, Turkey

Rıza Ograş, Mehmet Akif Ersoy University, Turkey

Ietje Pauw, University Katholieke Pabo Zwolle, Netherlands

Umit Osman Polat, Niğde University

Yahya Polat, Erciyes University, Turkey

Necla Mora, Turkey

Bergun Meric, University of Kocaeli, Turkey

Sema Kuguoglu, Emerates Professor from Marmara University,Turkey

Latha Rajendra Kumar, Physiology Unit, Faculty of Medicine,AIMST, Semeling Campus, Malaysia

Dr. Gulsun Eby, Anadolu University, Turkey

Ali Kusat, Erciyes University, Turkey

Ebru Kilic Cakmak, Gazi University, Turkey

Fatih Kılınc, Süleyman Demirel University, Turkey

Canan Lacin Simsek, Sakarya University, Turkey

Göran Lindberg, Lund University, Sweden

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

David F Marks, City University, United Kingdom

Roger Bruce Mason, Durban University of Technology, SouthAfrica

Hasan Fehmi Mavi, Eastern Illinois University, United States

Aysen Mentis Tas, Selçuk University, Turkey

Cihat Polat, Niğde University, Turkey

Jason L. Powell, University of Liverpool, United Kingdom

Liselotte Sels, Belgium

Onder Semsek, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Acar Sevim, Marmara University, Turkey

Umit Sevig, Erciyes University, Turkey

Boaz Shulruf, University of Auckland, New Zealand

Roman Sinkovsky, Hodesovice, Czech Republic

Martin Skutil, University of Hradec Králové, Czech Republic

Ebubekir Sofuoglu, Sakarya University, Turkey

Fikret Soyer, Sakarya University, Turkey

Abdullah Soykan, Balıkesir University, Turkey

Ferhan Soyuer, Erciyes University, Turkey

Yılmaz Ahmet Soyyer, Süleyman Demirel University, Turkey

Gulbu Tanriverdi, Çanakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Renee S. Schwartz, Western Michigan University, United States

Huseyin Suzek, Muğla University, Turkey

Hakan Poyraz, Sakarya University, Turkey

Oya Ramazan, Marmara University, Turkey

Ahmet Zeki Saka, Karadeniz Technical University, Turkey

Safak Cayan Sakarya, Hacettepe University, Turkey

Ahmet Sakin, Sakarya University, Education Faculty, Pre-schoolEducation Teacher Training Program, Turkey

María Sanchez-Agustí, Valladolid University, Spain

Despina Sapountzi-Krepia, Alexander Technological EducationalΙnstitute, Thessaloniki, Greece

Hatice Sezgi Saraç, Baskent University, Turkey

Emin Suel, Aksaray University, Turkey

Özcan Saygın, Muğla University, Turkey

Tuncay Sarıtas, Balikesir University, Turkey

Hakan Sarı, Selçuk University, Turkey

Ramazan Abacı, Sakarya University, Turkey

Mete Alım, Atatürk University, Turkey

Okechukwu Ethelbert Amah, Chevron Nigeria Limited, Nigeria

Faik Ardahan, Akdeniz University, Turkey

Yilmaz Ari, Balikesir Üniversitesi, Turkey

Sibel Arık, Marmara University, Turkey

Nart Bedin Atalay, Selçuk University, Turkey

Ibrahim Atalay, Dookuz Eylül University, Turkey

Meliha Atalay, Free Researcher, Netherlands

Cemalettin Ayas, The Ohio State University, United States

Remzi Altunisik, Sakarya University, Turkey

Mustafa Altun, Sakarya University, Turkey

People

http://www.insanbilimleri.com/ojs/index.php/uib/about/displayMembership/7#.UXE-28qwByY[19.04.2013 15:56:27]

Musa Yavuz Alptekin, Karadeniz Technical University, Turkey

Necla Acun Kapikiran, Pamukkale University, Turkey

Nurdan Akcay, Ege University, Turkey

Müge Akbag, Marmara University, Turkey

Ömur Akdemir, Karaelmas University, Turkey

Ozcan Erkan Akgun, Sakarya University, Turkey

Mustafa Aksoy, Turkey

Faruk Osman Akyol, İstanbul University, Turkey

Asiye Akyol, Ege University, Turkey

Canan Albayrak, Sakarya University, Turkey

Yalcin Alganer, Marmara University, Turkey

Berna Alpagut, Ankara University, Turkey

Ali Aycan, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Banu Cengelci, Ege University, Turkey

Bayram Cetin, Sakarya University, Turkey

Sebahattin Cevikbas, Muğla Sıtkı Koçman University, Turkey

Ayse Cevirme Sayan, Sakarya University, Turkey

Ahmet Naci Coklar, Selçuk University, Turkey

Dilsad Coknaz, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Ihsan Cicek, Ankara University, Turkey

Ismail Onder, Sakarya University, Turkey

Serdar Osen, Karabük University, Turkey

Metin Ozbek, Hacettepe University, Turkey

Faik Celik, Kocaeli University, Turkey

Mehmet Celik, Hacettepe University, Turkey

Celaleddin Celik, Erciyes University, Turkey

Emin Aydin, Marmara University, Turkey

Kamile Bahar Aydin, Mehmet Akif Ersoy University, Turkey

Bahri Aydin, Abant İzzet Baysal University, Turkey

Kiliç Aydinli, İstanbul University, Turkey

Bünyamin Ayhan, Selcuk University, Turkey

Huseyin Aykut, Sakarya University, Turkey

Atabek Astı, İstanbul University, Turkey

Vedat Caliskan, Canakkale Onsekiz Mart University, Turkey

Huseyin Camliyer, Celal Bayar University, Turkey

Canturk Capik, Kafkas University, Turkey

Koray Ozcan, Selçuk University, Turkey

0

USER

Username

Password

Remember me

Log In

ARTICLESUBSCRIPTION

Enter your emailaddress:

Delivered byFeedBurner

NOTIFICATIONS

ViewSubscribe /Unsubscribe

ANNOUNCEMENTS

JOURNALCONTENT

Search

All

Search

BrowseBy IssueBy AuthorBy Title

FONT SIZE

INFORMATION

For ReadersFor AuthorsFor Librarians

KEYWORDS

HOME ABOUT LOG IN REGISTER SEARCH CURRENT

ARCHIVES ANNOUNCEMENTS SUPPORT MANUSCRIPT TEMPLATE

J-HUMANSCIENCES.COM

Home > Archives > Vol 1, No 1 (2004)

Table of Contents

BiologyP element in the Drosophila melanogaster PDF

Hasibe CingilliHelicobacter pylori in peptic ulcer PDF (TÜRKÇE)

Hasibe CingilliA study on heavy metal concentration in Izmit gulf PDF

Hasibe Cingilli

DentistryThe Evaluation of the Effects of Different Patient InformationStrategy on Self-Performed Oral Hygiene in a Group ofTurkish Population

PDF

Adnan Tezel, Hatice Yagız, Cenk Fatih Canakcı, AyferTezel, M. Dursun Kaya, Fahri Kavrut

EcologyNew approaches energy problems on Turkey whichrelatıionship environmental programs

PDF (TÜRKÇE)

Rüştü Ilgar

EconomicsAn example of income distribution inequality problem inTurkey: Inequity created by wage policy in state economicenterprise on income distribution and its relation to humancapital theory

PDF (TÜRKÇE)

Erdem CamLiberalization PDF (TÜRKÇE)

İlhan Dağdelen

EducationThe appropriateness to level of values cultural forhumanities course in 3rd year of primary schools accordingto teachers' views (standart definition- Erzurum citysample)

PDF (TÜRKÇE)

Gürbüz OcakIlköğretim 1. sınıfa başlayan öğrencilerin hazırbulunuşlukdüzeyleri

PDF (TÜRKÇE)

Mehmet YapıcıÖğrenme-öğretme sürecinde olumsuz pekiştireç PDF (TÜRKÇE)

Mehmet YapıcıEğitim ve yabancılaşma PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Yapıcı0-5 Yaş arası çocukların yaratıcılığının geliştirilmesindeailenin rolü

PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Yapıcıİdeoloji ve eğitim PDF (TÜRKÇE)

Mehmet YapıcıÇocukta dil gelişimi PDF (TÜRKÇE)

Adolescent AttitudeFootball GenderReliability Sport Tennis

Turkey Validityanxiety bilgi bodycomposition educationexercise knowledgemotivation nursingreliability sağlıksociology validity

CURRENT ISSUE

Journal Help

OPEN JOURNALSYSTEMS

Şenay YapıcıAppropriateness of textbooks used in elementary schools interms of students' levels

PDF (TÜRKÇE)

Mehmet YapıcıEğitim programlarına felsefi ve kültürel temelin etkileri PDF (TÜRKÇE)

Gürbüz Ocak21st century's little men and women (An essay on thechanged identity of child)

PDF (TÜRKÇE)

Levent Eraslan

Fine ArtsÇoksesli müzikte üstün bir yetenek: Fazıl Say PDF (TÜRKÇE)

İlknur Tunçdemir

FolkloreDeath and the death of the young people in Turkish culture:Mourning and waling (Agit) in Turkish folklore

PDF (TÜRKÇE)

Ali Arslan

LawYargı kararlarının uygulanmaması sorunu PDF (TÜRKÇE)

Turan YıldırımHans Kelsen’in saf hukuk teorisi ve devlet anlayışı PDF (TÜRKÇE)

Süleyman Ruhi Aydemir

Language and LiteratureTürkçe öğretiminin tarihçesi PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Emin AğarTürk kültürünün önemli bir unsuru: Türk Dili PDF (TÜRKÇE)

Gökhan Savaş

LinguisticMartin Luther'in İncil çevirisinin ortak Alman dilininoluşmasındaki rolü

PDF (TÜRKÇE)

Acar Sevim

MedicineCarbohydrate metabolism after one year of using agestodene containing monophasic oral contraceptive

PDF

Ayşegül Yıldırım, Efe Onganer, Kemal ErkalCerrahi kliniklerinde tedavi edilen barsak tıkanmasıolgularının retrospektif değerlendirilmesi

PDF (TÜRKÇE)

Ayşegül Yıldırım, Nilüfer Kosku, Turgay SamancıDetecting chlamydial infection in women PDF

Ayşegül Yıldırım, Ümran Soyoğul Gürer, Adile ÇevikbaşYaşamın kutsallığı ve yaşama hakkından vazgeçme PDF (TÜRKÇE)

Ayşegül YıldırımDöllenme ve döllenme anomalilerinin yardımla üremetekniklerindeki önemi

PDF (TÜRKÇE)

Gürcan Bebitoğlu

Nursing and MidwiferyThe relationship between suicide attempt and self-careagency

PDF

Behice Erci, Ayşe OkanlıMothers’ practices: the time of stopping breastfeeding,reasons for stopping breastfeeding and methods which usedin this period

PDF

Reva Balcı Akpınar, Ayda ÇelebioğluMuğla merkez ilköğretim okulları anasınıfı öğrencilerinde kanbasıncı, kilo, boy, beden kütle indeksi değerleri ile obeziteve hipertansiyon durumlarının incelenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Mursayettin Eksen, Sunay Eksen, Ayşe KarakuşThe effectiveness of planned health education given toclimacteric women on menopausal symptoms, menopausalattitude and health behaviors

PDF

Gülbu Tortumluoğlu, Behice ErciKlimakterik Dönemdeki Kadınlara Verilen Planlı SağlıkEğitiminin Menopozal Yakınma, Tutum Ve SağlıkDavranışlarına Etkisi

PDF (TÜRKÇE)

Gülbu TortumluoğluSağlık Çalışanlarının Mesleki Beklenti, Sorun Ve BuSorunlara Yönelik Çözüm Önerileri

PDF (TÜRKÇE)

Gülbu TortumluoğluKırsal Alandaki Yaşlıların Yaygın Sağlık ProbleThe old livingın rural areas apply for treating common health problemsthe definition of traditional health practicesmlerinde BaşVurdukları Geleneksel Uygulamalar

PDF (TÜRKÇE)

Gülbu TortumluoğluAsyalı ve Türk KadınlarındaMenopoz PDF (TÜRKÇE)

Gülbu TortumluoğluHastaların hasta hakları konusundaki bilgi düzeylerininbelirlenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Mursayettin Eksen, Nihal Karadağ, Çağdaş Işıkay, AyşeKarakuş

Determining Of Factors Effecting Sicknesses Of AlcoholismDiagnosed Patients

PDF (TÜRKÇE)

Mursayettin Eksen, Ayşe Karakuş1998-2002 Yılları Muğla İli Kanser KayıtlarınınDeğerlendirilmesi,

PDF (TÜRKÇE)

Hüseyin Süzek, Ayşe KarakuşDetermination of the knowledge level on obesity of patents PDF (TÜRKÇE)

Gülsen Türkcan, Mursayettin Eksen, Tahir GündoğanDetermining Knowledge Level And Application Self BreastCheck (Sbc) And Breast Cancer Of Women In Muğla County,Bayır, Yerkesik and Yeşilyurt Health Center Areas

PDF (TÜRKÇE)

Gülcihan ÇadırEpilepsili Hastaların Hastalıkları Konusundaki BilgiDüzeylerinin Belirlenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Hülya Baybek, Nilgün Turasay, Mursayettin Eksen, İnciBozyer

Muğla Devlet Hastanesi ve Sosyal Sigortalar Kurumu MuğlaHastanesi Dahiliye Kliniklerinde Yatan Diabetli HastalarınAyak Bakımına İlişkin Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi

PDF (TÜRKÇE)

İnci BozyerThe appraise of positions of obeying to the antibiotic usingprinciples of mothers

PDF (TÜRKÇE)

Nurten Kırcan, Hülya Baybek, Mursayettin EksenMuğla İlindeki Kronik Böbrek Yetmezliği Olan HastalarınTedavi İmkanları Ve Olgular

PDF (TÜRKÇE)

Hüseyin SüzekHemşirelik Bakımında Kültürel Yaklaşım ve Önemi PDF (TÜRKÇE)

Gülbu TortumluoğluKlimakterik Dönemdeki Kadının Temel Gereksinimleri Ve BuGereksinimleri Gidermede Hemşirenin Rolü

PDF (TÜRKÇE)

Gülbu TortumluoğluMuğla Devlet hastanesi Acil Servisine Başvuran Akrep VeYılan Sokma Vakalarının İncelenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Hüseyin Süzek, Halil EvrenMuğla Üniversitesi Muğla Sağlık Yüksekokulu ÖğrencilerininHasta Hakları Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Hülya Baybek, Feyza Dereli, İnci Bozyer, Arzu KıvrakAstım Nöbetini Ortaya Çıkaran Çevre Faktörleri HakkındaAnnelerin Bilgi Düzeylerinin Saptanması

PDF (TÜRKÇE)

Mursayettin Eksen, Nurten Kırcan2002-2003 Eğitim Öğretim Yılında Muğla SağlıkYüksekokulunda Okuyan Öğrencilerinin Hasta HaklarıKonusunda Bilgi Düzeylerinin Belirlenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Hüseyin SüzekMuğla Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sosyo-DemografikÖzelliklerinin Öz-Bakım Güçlerine Etkisinin Belirlenmesi

PDF (TÜRKÇE)

Hüseyin SüzekKNOWLEDGE AND APPLICATIONS OF THE MOTHERS ABOUTTHE TOY SELECTION

PDF (TÜRKÇE)

Duygu ArıkanNURSING STUDENTS’ KNOWLEDGE OF OSTEOPOROSISAND PREVENTING BEHAVIORS

PDF (TÜRKÇE)

Dilek Kılıç, Neziha Karabulut

LEVELS OF ANXIETY AND ANGER IN HYPERTENSIVEINDIVIDUALS

PDF (TÜRKÇE)

Neziha KarabulutLIFE SATISFACTION AND HOPELESNESS IN HEMODIALYSISPATIENTS

PDF (TÜRKÇE)

Neşe ErdemThe Impact of Planned Education Given To The Students toThe Menstruation Hygiene Behaviors

PDF (TÜRKÇE)

Duygu Arıkan, Gülbu Tortumluoğlu, NurcanÖzyazıcıoğlu

Utilization Conditions of The Maternal Child Health ServicesOffered by Public Health Centers by Mothers Aged 15-49Living in The Povincial Center of Erzurum and The AffectingFactors on The Utilization

PDF (TÜRKÇE)

Dilek KılıçDetermining Of Information Level Of Hand And BodyHygiene Of Workers Working At Food Sector In Mugla City

PDF (TÜRKÇE)

Mursayettin Eksen, Nihal Karadağ, Ayşe KarakuşInvestıgatıons Of The Hospıtalızatıons To The InternalDiseases Service In The Years 1999- 2000 In Mu laProvınce

PDF (TÜRKÇE)

Hülya Baybek, Mursayettin Eksen, İnci Bozyer, ArzuKıvrak, Feyza Dereli, Nilgün Turasay

Kadınlarda Mastektominin Psikososyal Etkileri PDF (TÜRKÇE)

Ayşe OkanlıÜriner Kateterizasyona Bağlı Enfeksiyonun ÖnlenmesindeHemşirenin Rolü

PDF (TÜRKÇE)

Reva Balcı AkpınarPostoperatif Ağrı Yönetimi Ve Alternatif Uygulamalar PDF (TÜRKÇE)

Sevban Arslan, Ayda ÇelebioğluDuygusal Yüz İfadelerini Anlama Becerisini GeliştirmeyeYönelik Örnek Bir Öğretim Programı

PDF (TÜRKÇE)

Reva Balcı AkpınarPSYCHOSOCIAL PROBLEMS EXPERIENCED BY THE FAMILIESWITH INTELLECTUALY DISABLED CHILDREN

PDF (TÜRKÇE)

Ayşe OkanlıAile içi İletişim PDF (TÜRKÇE)

Ayfer TezelYenidoğanın Hastaneye Kabulünde Ebeveynlerin DuygularıVe Hemşirelik Yaklaşımı

PDF (TÜRKÇE)

Ayda Çelebioğlu

Political ScienceEmergence of the Turkish bourgeoisie and business-politicalrelations in Turkey

PDF

Ali ArslanTurkish political elites PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanSocial anatomy of Turkish top political elites incontemporary turkey

PDF

Ali ArslanIdeology, religion and the army in Turkey PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanEducational backgrounds of contemporary Turkish elites PDF (TÜRKÇE)

Ali Arslan, Gülten Eren GümüştekinMedia and Politics PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanDevlet Bilimi Metodolojisi: “Hans Kelsen’in Saf HukukKuramı ve Devlet Anlayışı”

PDF (TÜRKÇE)

İlhan DağdelenInequalities in Turkish Politics: Since the Establishment ofthe Republic to 2000

PDF (TÜRKÇE)

Ali Arslan

PsychiatryDuyu ve kavramanın bozuklukları (Ruh hastalıklarının genelsemptamatolojisi)

PDF (TÜRKÇE)

Tahir ÖzakkaşPsikiyatrinin kısa tarihi (Azerbaycan Tıp EğitimindePsikiyatri)

PDF (TÜRKÇE)

Tahir ÖzakkaşThe prevalence of depression in elderly living at home ineastern Turkey: Erzurum

PDF

Mine Ekinci, Gülbu Tortumluoğlu, Ayşe Okanlı, SerapSezgin

PsychologyÇalışma yaşamında stres ve kamu kesiminde kadınçalışanlar

PDF (TÜRKÇE)

Erdem Cam

Public AdministrationAvusturya devletinde kamu yönetimi PDF (TÜRKÇE)

Dilara Şeker, Güven ŞekerBilişim Suçlarının Delillendirilmesinde Amerikan Uygulamasıve Ülkemizdeki Durum

PDF (TÜRKÇE)

Güven ŞekerKatılımcı Yerel Yönetim Anlayışında E-Belediyeciliğin Yeri veÖnemi

PDF (TÜRKÇE)

Burçin Henden

Social PsychologySarajevo 2000: the psychosocial consequences of war,Results of empirical research from the territory of formerYugoslavia,

PDF

Steve Powell, Elvira Durakovic-Belko

SociologySociological thinking and methodology PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökFrom modernism to post-modernism: New problems PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökBilgi sosyolojisi ışığında kimlik sorunu PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökA Conceptual Analysis Of Distance Educational PerspectivesAnd Functions In Sociology

PDF

Mehmet Cüneyt BirkökTürk kültürü ve temelleri PDF (TÜRKÇE)

Cemal EroğluDoğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri’nde terörün neden vesonuçları

PDF (TÜRKÇE)

Mustafa AksoyKırgız Gelenekleri ve Abramzon PDF (TÜRKÇE)

Mustafa Aksoy, Zekeriya KaradovutBir Kültür Sosyologu: "Mehmet Eröz" Kalkınma ve KürtçülükMeselesi

PDF (TÜRKÇE)

Mustafa AksoyKültür sosyolojisi açısından Nevruz kavramı PDF (TÜRKÇE)

Mustafa AksoySosyal Hayatımızdaki Başlık-Kalın ve Mehir KavramlarınınSosyolojik Tahlili

PDF (TÜRKÇE)

Mustafa AksoyTürk Kültüründe Alevilik PDF (TÜRKÇE)

Mustafa AksoyDoğu Ve Güneydoğu Anadolu'da Halk Takvimine Göre Yılbaşı PDF (TÜRKÇE)

Mustafa AksoyKültür ve Medya PDF (TÜRKÇE)

Bekir KocadaşA different modernization experience: Turkish modernizationand the army

PDF

Ali ArslanThe theories on inequality: class theory PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanThe meaning of law in the changing world PDF (TÜRKÇE)

Yasemin IşıktaçMedyanın profesyonellik ideolojisi ve toplumsal çevresi ileolan ilişkisi üzerine sosyolojik bir değerlendirme

PDF (TÜRKÇE)

Ali Arslan

Intellectuals and their characteristics PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökIdentity as a Problem in the Sociology of Knowledge(Tercüme: M. Cüneyt Birkök)

PDF (TÜRKÇE)

Peter BergerBilgisayar yönetimli çalışma ve endüstri sosyolojisi PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökUzaktan eğitimin sosyolojik kavramlarla analizi PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökThe Future of Intellectuals and the Rise of the New Class: AFrame of Reference, Theses, Conjectures, Arguments, andan Historical Perspective on the Role of Intellectuals andIntelligentsia in the International Class Contest of theModern Era

PDF (TÜRKÇE)

Alvin Ward GouldnerPoliste çatışma ve stres yönetimi PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökSosyal rol ve iş bölümü PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt BirkökKitle iletişim araçlarına eleştirel bir yaklaşım PDF (TÜRKÇE)

Gökhan SavaşTürkiye’nin modernleşme sürecinde Atatürk, Türk Ordusu veTürk Askeri elitleri

PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanMedyanın birey, toplum ve kültür üzerine etkileri PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanBir sosyolojik olgu olarak televizyon PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanMedia in Contemporary Turkey PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanBir Ankara köyü araştırması: köy sosyolojisinin bakışaçısından Kavaközü köyü

PDF (TÜRKÇE)

Ali ArslanTarihe 1000 canlı tanık, tarihte 1000 canlı çocuk ( Bir sözlütarih uygulamasından çıkarsamalar)

PDF (TÜRKÇE)

Levent EraslanÖğretmenlik mesleğine girişte Kamu Personeli Seçme Sınavı(KPSS) yönteminin değerlendirilmesi

PDF (TÜRKÇE)

Levent EraslanLiderlikte post-modern bir paradigma: dönüşümcü liderlik PDF (TÜRKÇE)

Levent EraslanAkademisyenlerin Araştırma Yaparken Ve YayınlatırkenKarşılaştıkları Güçlükler Ve Bunun Üzerinde DoktoraEğitiminin Etkisi

PDF (TÜRKÇE)

Gülbu Tortumluoğlu, Nurcan ÖzyazıcıoğluAhmet Altan’ın ‘Aldatmak’ı vesilesiyle Türk üst sınıfahlak(sızlığ)ı üzerine...

PDF (TÜRKÇE)

Şennur ÖzdemirHedefteki Gençlik: Siyasi ve İdeolojik Hareketler Açısından PDF (TÜRKÇE)

Bekir Kocadaş17 Ağustos Marmara Depremi sonrası Adapazarı’nda sosyalyapı problemleri: Bilişim ölçekleriyle sosyolojikdeğerlendirmeler, (Araştırma projesi ön sonuçları: I. Genelsorular değerlendirmesi)

PDF (TÜRKÇE)

Mehmet Cüneyt Birkök, Cemal Eroğlu

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 3.0 License.

Google Reklamları ► Pdf İn Pdf ► Pdf Pdf ► Pdf To Pdf ► Ali Aslan

© Uluslararası İnsan Bilimleri DergisiISSN: 1303-5134 www.insanbilimleri.com

Bilişim Suçlarının Delillendirilmesinde Amerikan Uygulaması ve Ülkemizdeki Durum

GÜVEN ŞEKER[1]

Abstract

We can say that computer evidence is odd. It lurks on computer hard disk drives, zip disks and floppy diskettes at three different levels. Such evidence is fragile and it can easily be destroyed through something as simple as the normal operation of the computer. So that Law enforcements have to use special programs.

In attempting to sketch the future of law practice, it is helpful to focus on some underlying

trends. Three such trends are not only influential today, but also signpost the direction in which

law practice will move over the next quarter of a century. The three trends in question are

dematerialisation, omnipresence and malleability. This trends will change IT ve practice next

years in our country .

We aim at describe the technique evidence process. The remainder of this article analyzes the

evidence of cyber crime.

Özet

Bilgisayar delillendirme süreci ilginç ve dikkat gerektiren bir süreçtir, 3 farklı seviyede

bilgisayar yedeklemesi yapılabilir, hard disk sürücüleri, zip diskleri, disketler ile. Bu iki

delillendirme çalışması hassas çalışmayı gerektirir, bilgisayarda yapılan normal çalışmalarda

çalışma aygıtında kolaylık ile bozulmalara neden olabilirler.

Yüzyılımızda üç tane süreç bizi hukuk uygulamaların elektronik değişimi ile ilgili zorunluluğu

açıklar. Bunlar maddi yapıdan çıkarım (dematerialisation), heryerde her zaman hazır sunum

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134www.InsanBilimleri.com

2

(omnipresence) ve her düzenlemeye uygunluk (malleability) gereklilikleridir. Bu şüreçler

ülkemizdeki bilgi teknolojisini ve uygulamasını önümüzdeki yıllarda değiştirecektir.

Amacımız delillendirme süreci tekniklerinin ortaya konmasıdır. Bu makalede bilişim suçlarının

delillendirilmesi ile ilgili olarak hazırlanmıştır.

ANAHTAR SÖZCÜKLER:

Key Words: Evidience process, Information, Cyber crime, Computer, Law Enforcments.

Anahtar Kelimeler: Delillendirme Süreci, Bilgi, Bilişim Suçu, Bilgisayar, Kanun Adamları.

Giriş

Bilgi teknolojisinin (IT) hızlı ilerleyişi hukuk dalında çalışma yapanları ilerleyen yıllarda

nasıl etkileyecektir? Sistemimiz ve onu işletenler bu duruma uyum sağlama için neler yapabilir,

sorunsalına uygun yaklaşımların geliştirilmesinin gerekliliği ortadadır.

İnternet elektronik bir dünya olarak, fiziksel dünya ile paralel gitmektedir. İnternet

yapısı önceden tasarlanmış bir network (ağ) yapısından çok, hızlı ilerleyen birçok bilgisayarın

dahil olduğu network (ağ) yapılarının büyük bir network (ağ) havuzunda birleşiminden

oluşmaktadır. Bugün artık entegre bir yapıya sahip olan internet, bilgilerin sunulduğu,

tartışıldığı, yenilerinin yaratıldığı, depolandığı, işlem gördüğü ve iletişim için kullanıldığı dünya

çapında bir çevreyi oluşturmuşturmaktadır.

İnternet ile bilgi, fiziksel dünyadan elektronik dünyaya doğru bir göç yaşamaktadır

(Buna bilişim dünyası, Siber Dünya da denilmektedir). Bu durum ilk olarak 2. Dünya Savaşı

sonrası süreçte gelişmiştir. Her ne kadar da kişisel bilgisayarlar 1970’ li yıllarda kullanılmaya

başladı ise de, bu geçiş çok yavaş ve birbirinden kopuk olmuştur. 1980 ve 90’ lı yıllarda artık bir

çok bilgi elektronik formatta yada kağıttan, elektronik ortama aktarım süreci yaşamıştır.

İnternetin ilk olarak orta ölçekte iletişimde kullanımı ile, bu süreç hızlanmış ve “kağıtsız büro”

kavramını ortaya çıkmıştır.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134www.InsanBilimleri.com

3

1. Bilgi Teknolojisi Ve Elektronik Uygulama Zorunluluğunun Etkisi

Teknolojideki hızlı değişimi ile ilgili şu ilginç olay bize değişimin hızını göstermektedir.

Aya ilk ayak basan insan olan Armstrong’ un hocası bir konferansında; “Benim babam uçağı

görmedi, görse de çelik yığınının havada uçabileceğine inanmazdı. Bense, uçağın icadına ve

sesten hızlı gidenine şahit oldum. Sonunda benim bir öğrencim , bir uzay aracı vasıtası ile aya

inmeyi başardı. Bütün bu gelişmelerin mazisi üç nesil yani yetmiş beş yılı kapsar” demiştir.

Değişimin bu yüzü tabi ki bilgisayar alanında bu hızdan daha büyük hızla ilerlemektedir.

Yüzyılımızdaki üç süreç bize hukuk uygulamaların elektronik değişimi ile ilgili zorunluluğu

açıklamaktadır. Bunlar; maddi yapıdan çıkarım (dematerialisation), her yerde her zaman hazır

sunum (omnipresence) ve her düzenlemeye uygunluktur (malleability).

Çalışma alanındaki bilgilerin içeriğinin fiziksel formattan, elektronik formata dönüşümü

yani bunların maddi yapıdan çıkarım (dematerialise) sürecinde olması konusuna eğilmek

gerekmektedir. Bu süreç tabi ki her yerde bankalarda, okullarda, alışveriş merkezlerinde,

kütüphanelerde, mahkemelerde, devlet kurumlarında, kontrollü veya kontrolsüz olarak

oluşmaktadır. Çok sağlam bürokratik yapıya giren yeni kavram eskinin yerine kesinlikle olmaz,

böyle bir şey mümkün değil, sistemi engeller, gibi bir yaklaşım her zaman var olacaktır. Ayrıca

yüz yüze iletişim üzerine kurulu fiziksel ortam yerine, elektronik etkileşim ile ilgili giderek daha

çok artan kullanım baskısı bizim bu konudaki girişimlerimizin daha hızlı olmasını

gerektirmektedir.

Her yerde her zaman hazır sunum (omnipresence) kavramı; maddi yapıdan çıkarım

(dematerialisation), bilgi yaklaşımının bir sonucu olarak ortaya çıkan bir kavramdır.

Dokümanlar ile insan ve mekanın durumları arasında bulunan fiziksel mesafe engel

oluşturabilecektir. Elektronik mesafe kavramı ise, coğrafik durumunuza bakılmaksızın sanki

aynı odadaymışsınız gibi, bilgi ve kurumların içine girilebilir gibi erişilebilir duruma

getirmektedir. Ayrıca bilgi ve kurumlar sadece bir yerde olmaz böylelikle her yerde

bulunabilirler. Ve sadece her yerde olmak ile kalınmayacak ve her yerde varlığını

hissettirecektir. Her yerde her zaman hazır sunum kavramı elektronik dünyanın dikkate değer

özelliklerinden biri olan aynı zamanda birçok yerde mevcut olma durumunu ifade etmektedir

(Widdison, 1997:143 - 163). Nitekim bu kavram Bilişim Şurasında “e- Devlet yapısına özgü

düzenlemelerin gerçekleştirilmesi”(bilisimsurasi.org.tr, 2002: 293) gerekliliği ortaya konarak

ulusal yapıdaki vatandaşın her yerden her zaman hazır olarak kurumlara elektronik ulaşımı

hedeflenmektedir.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

4

Her düzenlemeye uygunluk (malleability); yukarıdaki iki kavramı birleştiren bir

kavramdır. İlk olarak uygunluğa intibak kabiliyetini gösterir. Bilgisayarlar diğer şeylere oranla

insan yapısına uyum sağlayabilen dünyadaki çok az şeyden biridir. Daktilo devamlı daktilodur,

fotokopi makinesi fotokopi makinesidir, telefon bir telefondur. Bir bilgisayar, her ne kadar da

yazı yazsa, fotokopi çekse, telefon, faks aleti olarak kullanılabilse de günlük olarak, dosyalama

aracı olarak, grafik çizme aracı olarak, kütüphane olarak, kütüphaneci olarak ve sayılamayacak

kadar çok şeyi yapabilmektedir. Böylelikle bilgi teknolojisini (IT) her nerede kullanmak istiyor

isek orada kullanabiliriz. Var olan formları yenilikçi uygulamalar adına istediğimiz şekilde bilgi

teknolojisi ile sınıflandırıp sunabiliriz. Elektronik formdaki bilgi her bir bireysel kullanıcı

tarafından düzenlemeye, sınıflamaya, seçilmeye ve sunulmaya hazır bilgi anlamına

gelmektedir.

Her düzenlemeye uygunluk, bilgi teknolojisi tabanlı çalışma araçlarının karakteristik

anahtar özelliği olmamakla birlikte, sosyal alanı ilgilendiren özellikle işin nasıl, ne zaman ve

nerede yapıldığı ile ilgilidir. 1970’ lerde kişisel bilgisayar kullanıcılarının ilk öncüleri devletlerin

ve diğer tabu haline getirilmiş değerlerin önünde bilgi teknolojisini özgür bırakmıştır. Bu bireyler

arasında bilgisayarın demokratik ortamda, dünyaya yayılan gücünün artık politik bir anahtar

ve sosyal bir nesne olması ile ilgilidir. Dünyadaki yapılan iş yeniden şekillenmiştir. Çalışanların

iş merkezli çalışmalarından esnek ev temelli ve kişi temelli çalışmaya dönük bir yol ortaya

çıkmıştır (Widdison, 1997:143 - 163). Maddi yapıdan çıkarım (dematerialisation), her yerde her

zaman hazır sunum (omnipresence) ve her düzenlemeye uygunluk (malleability) kavramları

alışkanlıkları ve çalışma yapılarını derinden etkileyebilecek kavramlar olarak sistemleri

zorlamaktadır. Bu etki ile yeniden yapılanan bilgi sistemi beraberinde belli sıkıntıları da

meydana getirmiştir. Tabi ki bu süreçte bu bilgi ile ilgili art niyetli ve bilginin suç aracı kullanımı

gibi bir durum ortaya çıkmıştır.

2. Elektronik Ortamda Suç ve Suçun Tespiti Bilişim suçları ile ilgili birçok hukuki boyutta bilişim suçunu hazırlayanlar ve işleyenler

ile ilgili makaleler yazılmaktadır[1] örneğin; bilgisayarla veya bilgisayar vasıtası ile işlenen

suçlar ile ilgili. Bu makalelerden çoğu bazı sosyal varsayımlara dayanarak yazılmakta ve

her şeyi bilişim suçuymuşçasına adlandırılmaktadır. Nitekim bizim ceza kanunumuzda

bilişim alanındaki suçlar,TCK’ nun 525/a, 525/b, 525/c ve 525/d maddeleri olmak üzere

toplam 4 maddeden oluşmaktadır. 525/a ve b ve c maddelerinde beş değişik suç söz

konusudur. 525/d maddesinde de yeni bir suç tipi yaratılmamış feri cezalar öngörülmüştür.

Tüm bu suçlar TCK’ nuna 3756 sayılı yasa ile 1991 yılında eklenerek 11. Babta

düzenlenmiştir.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

5

Bilişim suçlarının alanına hangi faaliyetlerin girdiğinin tespiti uygulamanın ve

yargılamanın başlıca sorunudur.

Bu soruna genel hatları ile değerlendirildiğinde ortaya şu sonuç çıkmaktadır.

Faaliyet bilgisayar sistemi ile mi temellendirilmektedir, yoksa bilgisayar o faaliyetin

gerçekleşmesinde yardımcı bir unsur olarak mı kullanılmaktadır. Bankaların A.T.M.

uygulaması bilgisayar temelli olduğu için bilişim faaliyetidir. Çünkü bu sistem çöktüğünde bu

faaliyet asla icra edilemez. Ancak Radyo ve Televizyon Yayıncılığı bilgisayar sistemlerini

faaliyetlerinin çeşitli aşmalarında kullanmakta ise de, bunların faaliyeti bilişim temelli değil,

iletişim temellidir. Yararlanma, bu yayınları bilgisayar temelli hale getirmez.

Bu suçların yargılaması da Asliye Ceza Mahkemelerinde yapılır ve takibi şikayete

bağlı suçlar olmadığından, kovuşturmaları da re’ sen yapılmaktadır. Ayrıca bilişim suçları

içinde en önemli alanlardan biri olan internet suçları ile ilgili 4756 sayılı kanun ile[2] yeni bir

düzenleme getirilmiş ve artık internet kaynaklı konularda basın kanunu altına alınmıştır.

Ayrıca bu alanda bir de, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundan yararlanılarak eser sayılan

metalar ile ilgili gerekli hükümler uygulanır.

Bilişim suçları diğer geleneksel suçlardan farklı olarak yeni kanunlar ve yeni araştırma

teknikleri gerektiren bir alandır (Brenner: 2001: 3.Prg.). Ayrıca siber alan ileride de ele

alınacağı üzere yeni çalışma teknik ve yöntemleri gerektiren bir konudur.

Suçlar sözde geleneksel anlamı ile gerçek yaşam alanı olarak adlandırılan ve fiziksel

gerçeklerin paylaşıldığı alan içinde kalmaktadırlar. Bu nedenle bilişim suçları özel hayata

müdahale, kamu haklarını ihlal gibi alanlarda değerlendirilmektedir. Modern ceza hukuku hala

esas varsayım olarak dış alandan yani fiziksel alandan ilişki kurulabilecek davranışların -konu

ile ilgili eylem yada eylemsizliğin hukuk ile ilgili alanın oluşmasını bekleyerek- beklenilmesini

iddia etmektedir. Ayrıca bu iddiasın da sorumluluk olarak başkaca bir şey yüklenilmesini

istemez (Brenner: 2001: 10.Prg.).

Siber alan; etki alanı ile var olan, fiziksel dünyadan ayrı bir alandır. “Sanal dünya”

deyimi ile kavramsal olarak gerçekliği paylaştığı kadar, fiziksel gerçeklik ile paylaşımda

bulunmaz. Fiziksel alan olmadığından beri, Ceza Hukukunun şimdiki ilkelerinin tartışılması ve

kolaycı yol ile suçlara kolaylıkla siber alemin avantajlarını belki de sömürerek çeşitli

yorumlamalarda bulunabiliriz. Bu kabul edilen yetersizlik, siber suçlar ve suç arasındaki maddi

farklılıklardan kaynaklanmaz, bu kusurların ve zararın her ikisinin de birlikteliğinden meydana

gelir (Brenner: 2001: 11.Prg.). Bu tür suçlar ile adli ve idari mücadelenin zorluğu da bu

nedenden kaynaklanmaktadır.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

6

3. Bilgisayar Delillendirme Süreci

Bilgisayar delillendirme süreci ilginç ve dikkat gerektiren bir süreçtir. Beş farklı seviyede

hard disk sürücüleri, zip diskleri, disketler, cdler, dvdler ile bilgisayar yedeklemesi yapılabilir. İlk

iki yedekleme bilgisayar kullanıcılarına anlamlı gelmeyebilir. Bu iki delillendirme çalışması

hassas çalışmayı gerektirir, bilgisayarda yapılan normal çalışmalarda çalışma aygıtında

kolaylık ile bozulmalara neden olabilirler. Elektro mıknatıs etki, zarar verici trojan(truva) atı ve

virüs, programları ve diğer belirsiz nedenler ile birkaç saniyede bilgisayar delilleri yok olabilir.

Bu konu ile ilgili başka benzer delillendirme süreçlerinde bu kadar araştırmacıya potansiyel

problem ve zorluk çıkaran başka bir alan bilinmemektedir. Önceleri Amerikan Adli Sisteminde

avukatlar ve savcılar delillendirme süreci ile ilgili çok şey bilmiyorlardı. Bu nedenle savunma

konuları çok karmaşık bir durumda idi. Zamanla durumlar değişti ve kanun adamları hukuk

alanında elektronik dokümanları keşif etmişlerdir. Ve zaman değişti, bir şeyleri kitaba göre

yapmadan daha önemli hale geldi.

Bilgisayar araştırmacıları sadece bilgisayarın sahibi tarafından oluşturulan yıkıcı

süreçler ve aygıtlardan endişelenmek ile kalmaz ayrıca, bilgisayar çalışma sistemi ve

aygıtlardan endişelenmelidir. Deliller tipik bellek içinde, tablolama programlarında, veri tabanı

ve kelime işlem dosyalarında bulunabilir. Ayrıca potansiyel deliller herhangi bir yerde, silinmiş

dosyalarda ve Windows’un geçici dosyalarında bulunabilir. Bu gibi deliller Windows’ un bilgi

parçalarında ve kolaylıkla üzerilerine bilgisayarın yeniden başlatılması ile ve/veya Microsoft

Windows’un çalışması ile yazılabilecek durumda bulunur. Windows başladığı zaman potansiyel

olarak yeni dosyalar oluşturur ve normal bir süreç olarak var olan dosyayı açar. Bu durum

silinmiş dosyaların üzerine yeniden yazılmayı ve Windows’ un geçici dosyalarının değişmesine

yada bozulmasına sebep olur. Ayrıca Windows normal işletim sürecinde dizin girişlerini

günceller, bu noktada tabi ki dosya zaman ve tarihleri delillendirme sürecinde çok önemlidir.

Bilgisayar araştırmacıları için bir diğer sıkıntı, konu olan bilgisayardaki bir diğer

programın çalışmış olmasıdır. Suçlular işletim sisteminde standart sistem komutları ile delilleri

yok edebileceklerdir. Nitekim bu konuda uygulamalı yapılan eğitimlerde delil olarak

düzenlenmiş düzeneğin “DIR” komutu ile yok edildiği gösterilmiştir. Yüksek teknolojik bilgilere

sahip olan suçlularca (Bugün artık bilgisayar okur yazarlığına sahip suçlularca) standart

program isimleri ve Windows program ikonlarının fonksiyonları değiştirilip yıkıcı ve ortadan

kaldırıcı etkilere sahip olundurulabilir.

Bilişim polislerinin kelime işlemcilerden Microsoft Word ve Word Perfect gibi

programlara dahi güvenmesi kendi adlarına bir tehlike yaratabilir. Bu programların çalışma

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

7

anlayışı; kelime işlemci dosyalar açıldığı ve göründüğü zaman, geçici dosyalar kelime işlemci

tarafından oluşturulmaktadır. Bu dosyalar geçici dosyalar üzerine daha önceden potansiyel

delil olarak kullanılabilecek bölümlerin üzerine yazar. Bilgisayar delillendirme süreci potansiyel

riskler taşıyan bir iştir. Bilgisayar araştırmacılarının omuzlarında bazı kritik materyallerin kayıp

olması yada önem arz eden işin devri gibi bir yük yükler. Birçok içsel problem bilgisayar

delillerinin üzerinde çalışma sürecinde kayıp olması gibi bir sonuç vermektedir.

Bilgisayar delillendirme de bilgisayarı güvene aldıktan sonra ilk yapılacak şey,

bilgisayarın bütün bilgilerinin bitlerini içeren yedeklemesinin (bit stream back up) üzerinde

çalışmadan ve tekrar gözden geçirmeden yapılmasıdır. Bilgisayar çalıştırılmadan önce bu

işlem normal olarak yapılmalıdır. Bütün suç ile ilgili işlemlerde delillerin sunulması öncelikli iştir,

bundan bilgisayar delillendirme işlemini soyutlayamayız. Delillendirmenin bu temel kuralı

değişmez. Bütün acemilerde bilir ki bedeli ne olursa olsun deliller adalete sunulmalıdır.

Yukarıda da belirtildiği gibi deliller çok yönlü düzeylerde ve farklı bellek konumları içinde

bulunabilir. Bu düzeyler tahsis edilmiş dosyalar, silinebilir yada silinmeye uygun dosyaları ifade

eder. Hard diskin standart kopyalanmasında bu yeterli olmayabilir. Eğer böyle standart bir

yedekleme yapılır ise bilgilerin dosya alanından silinmesi yada bozulması mümkün

olabilecektir. Bir alanda delillerin yedeklenmeden üzerinde çalışmak bunları bozabilecek veya

üzerinde değişikliklere neden olabilecektir. Standart yedeklemedense bitlerini içeren

yedekleme çok daha fazla özenli yedeklemedir. Bit stream yedeklemesi bilgi saklama aracı

üzerindeki her bir biti birebir yedekler ve genelde bu işle uğraşanlar orijinal hard diskin iki

kopyasını yapmaktadırlar. Hangi süreç denenmek isteniyor ise yedeklenen kopya üzerinde bu

işlem yapılabilir. Daha önceden sıkıntı oluşturabilecek delillendirme süreci artık “kolay bir

süreç” haline gelir.

Unutulmamalıdır ki; bilgisayar delillendirme sürecinde kullanılabilecek sadece bir tek

hak vardır, bunu iyi kullanabilmek ancak kullanılan araçlar üzerinde tam hakimiyet ile olabilir

(Anderson, 2002).

A. Bilişim Suçlarının Delilendirilmesinde Program Kullanımı

Amerika’ da Federal kanun koruyucuları eğitim seminerindekiler tarafından 1989’ da ilk olarak bilgisayar kriminal bilimi kursunda bitleri içeren yedekleme konusu ihtiyacı belirtilmiştir. Paul Mace diye bir şirkette çalışan Micheal White tarafından geliştirilen ilk yedekleme işlem programı “IMDUMP” olarak isimlendirilmişti. Bu program 1991 yılına kadar şirketin programı başka bir şirkete satılmasına kadar delillendirme sürecinde Amerika’ da kullanılmaya devam edilmiştir. Daha sonra Sydex Inc. isimli firma bu faaliyete devam etmiştir. Bu şirkette elektronik suç alanı sunumunda devrim yapan “Safeback” isimli programı yapmıştır. “Safeback” bu süreçte birçok devlet gizli servislerinde, askeri servislerde ve kanun adamlarının tüm dünyada yapılan çalışmalarında kullanılmıştır. Normal yedekleme programlarından farklı

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

8

olarak “Safeback” hard disk üzerinde bulunan bütün bilgileri kopya etmekte ve sunmaktadır. Bu işlem kötü sektörlerdeki (bad sectors) gizli bilgileri ve CRC (Computer Recycling Center) bilgisayar geri dönüşüm kutusundaki tüm bilgileri yedekler. “Safeback” isimli programın üreticisi olan Sydex isimli (sydex.com, 2002) Amerikan şirketi kendi internet sitesi üzerinden, yönlendirme yapmakta[3] burada bahse konu New Technologies Inc. NTI (Yeni Teknolojiler Şirketi) isimli şirket sayfalarında Amerika’ daki askeri ve hukuk ile alakalı kamu kurum, kuruluşları ile Fortune 500’ deki büyük şirketlere bilgisayar delilleri bulma, bilgisayar bilgi sızmalarına karşı hizmet verdiğini bildirmektedir. Bu sitenin içerisinde programlar bölümü altında (forensics-intl.com, 2002) “Safeback” ile ilgili iletişime geçilebilecek adresler verilmekte ayrıca dellilendirme ve polisin bu süreçte kullanacağı diğer programlar başlık altında ortaya konmaktadır[4]. Bu suçun delillendirme sürecindeki yeni yaklaşım olan metotlar ile ilgili ciddi bir eğitim süreci gerektiği ortadadır, zaten konu ile ilgili programın satıcısı şirket eğitimlerin verilmesi ile ilgili yönlendirmeleri yapmaktadır.

Bu gibi konularda kanun adamlarına bu kadar yardım edebilecek başka bir program ise

yine kanun adamlarınca kolay kullanımından dolayı tercih edilen “Snapback” isimli programdır.

Bu program ne yazık ki “Safeback” isimli programdan daha pahalı ve orijinal programı

delillendirme süreci için tasarlanmamıştır (Anderson, 2002). Özellikle Windows NT ve Novell

Netware server ile ilgili yedekleme yapan program internet sitesinde (snapback.com, 2002)

“Gerçek imaj, bütün sistem dosyalarını, registry, açık dosyalar, bilgi bölgelerini kısa zamanda

yedekleme yapmaktadır” şeklinde tanıtımını yapmaktadır.

Delillendirme de her aşamada ortaya çıkan yanlış yedeklemede programın bir diğer

olumsuz yönüdür. Gerçekte bu program sistem yöneticilerince network ortamında yapılacak

yedeklemeler için tasarlanmıştır.

Hard disklerde yapılacak bit stream yedeklemesi ve disketlerde yapılacak standart Dos

Diskcopy işlemi olmadan yapılacak delillendirme işi ateş işe oynamak gibidir. Ayrıca bu

delillendirme ile ilgili ileride yapılacak talimatlarda bu konunun kesinlikle göz önüne alınması

gereklidir. Disket yedeklemelerinde Dos Diskcopy kullanıldığı zaman, DOS’ un 6.22 versiyonu

kullanılmalı ve /V (Bilgi Doğrulama - Data Verification) parametresi ana dizinde kullanılmalıdır.

Bilgisayarda bulunan verilerin delillendirmesi işleminde kullanılacak program ve dikkat

edilecek konular tabi ki bu kadar değildir. Bu konuda ileri teknik eğitim ve araştırmalara ihtiyaç

duyulmaktadır.

B. Delillendirmeye Karşı Yapılan Programlar

Amerika’ daki serbest piyasa ortamında devletin yaptığı kanuni çalışmalara karşı özel sektörde özel kişi veya kurumlara yönelik özde delillendirmeyi önleyecek makinenin hard diskindeki verilerin, bulunamayacak şekilde, istenilen zamanda ve/veya her makine açılıp kapandığında ortadan kaldıran programları piyasaya sürmüştürler. Bu yapılan çalışmada programlardan Kanıt Kaldırıcı “Evidence Eliminator” ve Siber Silici “CyberScrub” isimli iki program ortaya konmaya çalışılacaktır.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

9

Bunlardan ilk olarak Kanıt Kaldırıcı isimli Siber Silici‘den biraz daha profesyonel olan

programdan bahsedeceğiz. “Biliyor musunuz devlet ve polis ISP’ ler(İnternet servis

sağlayıcılar) aracılığı ile sizin internetten indirdiğiniz kanunsuz dosyaları kayıt ediyor ve sizin

internette yaptığınız gezinti ve dosya indirimleri kanıt için toplanıyor” başlığı ile programını

sunan şirket[5] devamında internet geçici belleği ve tarihi silmenin sizi koruyamayacağı

bilgisayarınızın hala bir delillendirme aracı olabileceğine dikkat çekilerek, bilgisayarınıza format

bile çekseniz yıllar sonra bile istenilen bütün bilgilere ulaşılabileceği belirtilerek, tüm bu

tehlikelere karşı internet erişiminizi yeni bir bilgisayarmışçasına güvenli ve hızlı yapın sloganı

ile Kanıt Kaldırıcı isimli programının sunumunu yapmaktadır. Ayrıca ilerleyen sunumda

Amerika’ da bütün şirketlerin % 73.5’ inin personelin tüm kayıtlarını tuttuğu ortaya konmakta,

bu nedenle internetteki dolaşılan yerler ile ilgili kanıt bırakmama için programın kullanımı

tavsiye edilmektedir[6]. Ayrıca programı “The Washington Times” dan “RocketDownload.com" a

kadar birçok kurum ve kişi önerileri internet sayfasında ortaya konmaktadır. Fiyatı oldukça

pahalı olan program özellikle üst gelir seviyesindeki kullanıcılara yönelik hizmet verdiği

düşünülmektedir.

Bir diğer program olan Siber Silici isimli program Kanıt Kaldırıcı programına göre

kullanımı biraz daha ev kullanıcısına uygun bulunan amatör bir programdır. “Hassas bilgileri

bilgisayarınızdan bir tuşa basarak uzaklaştırabilirsiniz” sloganı ile reklamını yapan program,

internete bağlandığınızda bilgisayarda bulunan bütün hareketlerin kaldırıldığı ve arkanızda

hiçbir delil bırakmadığınızı belirterek, özellikle rakibi olan Kanıt Kaldırıcı isimli programdan farklı

olarak yarı fiyatına aynı hizmetleri verdiğini vurgulamaktadır (cyberscrub.info, 2002).

4. FBI Bilişim Suçlarını Nasıl Soruşturur?

Bu bölümde bilişim suçlarını soruştururken FBI’ ın kullandığı izlenen yöntem, politika ve

kaynaklar ortaya konmaya çalışılacaktır. Bilgisayar suçları ile ilgili olarak FBI birçok karmaşık

teknik programın yanında gittikçe büyüyen bu alanda yeni metotlar ile mücadele etmektedir.

FBI’ ın resmi merkezi Amerika’ nın 41 Eyaletinde karmaşık yöntemler kullanarak bilişim

olaylarını tüm dünyada araştırmaya çalışmaktadır. Amerika‘ da Ulusal Altyapı Koruma

Merkezinde (NIPC) özel bir birim ile Amerika’ daki meydana gelen bilişim suçları koordine

edilmektedir.

FBI bilgisayar kriminal uzmanları yetiştirmeye yönelik, yaptığı çalışma ile Amerika’nın

51 FBI alanındaki memurlarına dijital kanıt elde etme ve sunabilme sertifika programı

düzenlemektedir.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

10

Amerika’da FBI dan herhangi bir olay olduğunda istenilecek yardım ile ilgili olarak

çeşitli yerlerde bilgilendirme yapılmaktadır. Ayrıca bu konu ile ilgili olarak akıla takılan olası

sorularda FBI’ ın yerel bürolarına başvurma gibi yönlendirme yapılmaktadır.

A. Bilişim Suçları Araştırmaları

Bilişim suçları kendi içinde iki kategoriye ayrılır; 1- Bilgisayar yardımı ile suç, 2- Hedefi Bilgisayar olan suç.

Bilgisayar yardımı ile suç, bir suç işlerken kullanılan bir alet edevat gibi bilgisayarın bir

araç olarak kullanıldığı suçlardır. Bu dolandırıcılık ile bilgileri kayıt etme, hatalı kimlik

tanımlama, telif haklarını ihlal ederek kopya yapmak ve dağıtmak, çocuk pornografisi ile ilgili

şeyleri toplamak ve dağıtmak, ve diğer suçları yapmayı ifade eder.

Bilgisayar ile işlenen suçlarda hedef diğer geleneksel suçlardaki hedeflere benzemez.

Teknoloji kim, ne, nerede, ne zaman ve nasıl sorularının sorulabilmesini zor bir duruma

sokmuştur. Böylece geçmişten farklı olarak teknoloji, elektronik ve dijital kanıtların toplanmasını

ve yürütülmesini farklı bir şekilde ortaya koymuştur.

FBI bilgisayar suçları ile ilgili birkaç federal kanunu kullanmaktadır. FBI kurbanların her

türlü öneri ve isteklerine açık, olarak FBI ve Birleşik Devletler avukatları beklemekte, gerekirse

kurbanları önemseyerek çalışmaktadırlar. Amerika’ da bilgisayar suçlarında sık sık kullanılan

federal yasalar;

18 U.S.C. 875 Devletler arası iletişimler: Tehdidi , adam kaçırmayı, fidye istemeyi, zorla almayı

kapsayan.

18 U.S.C. 1029 Erişim Aygıtlarına Sahip Olma

18 U.S.C. 1030 Bilgisayara Hile Ve Bununla İlgili Aktivitelerle Sahip Olma

18 U.S.C. 1343 Kablo, Radyo veya Televizyon ile hile yapma

18 U.S.C. 1361 Devlet Mülkiyetine Zarar

18 U.S.C. 1362 Devlet İletişim Sistemleri

18 U.S.C. 1831 Ekonomik Casusluk Kanunu

18 U.S.C. 1832 Ticari Sırlar Kanunu

Ayrıca her bir federe devlet bilgisayar suçları ile ilgili değişik kanun ve prosedürlere sahiptir

(CERT Coordination Center, 2002).

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134www.InsanBilimleri.com

11

5. Ülkemizde Bilişim Suçlarının Delillendirilmesi

Ülkemizde bilgisayar ve bilgisayar ile işlenen suçlarda yaklaşım Bilişim Şurası

raporundaki “Kamu kurum ve kuruluşlarında bilgi işlem birimlerinin kurulmasının ya da eğer

mevcutsa bu (veya benzer) birimlerin kamuda Bilişim Teknolojisi kullanımı konusundaki

çalışmalara katılım açısından yetkili ve sorumlu oldukları yönünde yasal düzenleme

yapılmalıdır” (bilisimsurasi.org.tr, 2002: 300) şeklinde iyi niyetli isteklerden öteye geçememekte

ve yasal düzenlemenin yanında yapının yeniden ele alımının yapılmaması, delillendirme de

klasik yöntemler ile suç ve suçlu araştırılmaktadır. Bu noktada da ileri teknoloji bilgi ve aracına

sahip olan suç ve suçlu ile mücadelede delillendirilme ne yazık ki iyi yapılamamaktadır.

Örnek olaylarda yapılan tahkikatlarda polis elde edilen suç vasıtası olan bilgisayar

üzerinde görünen, silinmemiş, verileri tespit edip bunların yazılı olarak kağıttan çıktılarını

adalete sunmakta ise de delillendirme de esas olacak yer, zaman, kullanıcı vb. gibi tespitlerin

ileri teknoloji ürünü olan programların kullanılmaması dolayısı ile tespiti tam yapılamamakta

böylelikle suç ile mücadelede suçu işleyenler duruma göre adalet karşısında güçlü duruma

düşülebilmektedirler.

Özellikle silinmiş veya üzerinde işlem yapılmış verilere ulaşma ile ilgili polisin yasal ve

teknik anlamda yetkisi ve bilgisi tam olarak bulunmamaktadır.

Sonuç

Çalışmamıza ortaya koyduğumuz delillendirme sistemi Amerikan uygulamasında

gördüğümüz yeni bir alan olmasına rağmen 1980’ li yılların sonunda başlayan bilgisayar

suçlarının delillendirilmesi yol ve yöntemi ile ilgili çalışmalar, ne yazık ki bizde daha yeni

gelişmekte olan bir alandır. Özellikle hukuk sistemimiz içerisindeki aktörlerin kaynak ve eğitim

sıkıntıları bu süreçte karşılaşılan en önemli problemlerdir.

Yapılacak çalışmalarda yeni gelişen sistem ve tekniklere uygun esnek yapıda örgüt ve

çalışma sistemlerine ihtiyaç vardır. Amerika uygulamasından da gördüğümüz kadarı ile artık

bilişim sektöründe teknik ve bilgi üretenler her alandaki hakimiyeti sağlayacaklardır. Bu neden

ile oluşturulacak sistemlerde eğitim, proje üretme ve uygulama iç içe olmalı Amerikan yapısına

göre daha çok devletçi olan yapımızda tüm kamu kuruluşlarının ve gerekli ise bu konuda esnek

olarak özel sektörün katılımının da sağlandığı birliktelikler oluşturulmalıdır. Bu konuda Amerika’

da var olan ve Federal birimler ile birlikte çalışan Bilgisayar Güvenlik Enstitüsü (CSI)[7] gibi

birimlerin yapıları ile ilgili çalışmaların bu konudaki düzenlemelere ışık tutabileceği

görüşündeyiz.

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134www.InsanBilimleri.com

12

Bu gün artık teknolojinin sınır tanımamazlığı ile globalleşen dünyada süper

teknolojilere bir tıklama ile erişilmekte, gerektiğinde istenilmeyen delil olabilecek suç unsurları

bir program yardımı ile hemen ortadan kaldırılmaktadır. Böyle bir ortamda yapılacak

çalışmalarında paradigmaları oluşturarak temeli sağlam bir yapı geliştirmek gerekmektedir.

Hukuk sistemimizin aktörlerinden en önemlisi olan polisin, çağın gerektirdiği her türlü

teknik bilgiye erişmek zorunluluğunda, suç ve suçlunun delil yolu ile tespiti için gerekli tüm

teknik hazırlığı yapması beklenir. Polisin yapacağı çalışmalardaki becerisi önümüzdeki yıllarda

muhtemelen artması beklenen bilgisayar ile ilgili suç türlerindeki olayların çözümünde önemli

rol oynayacaktır. Çalışmamızın bu alandaki boşluğa ışık tutmasını diliyoruz.

Kaynakça

WIDDISON, Robin (1997), “Electronic Law Practice: An Exercise in Legal Futurology”, Modern Law Review, N: 60, ss.143-163.

Türkiye Bilişim Şurası (2002), “Türkiye Bilişim Şurası Raporu 10-12 Mayıs 2002-Ankara, http://www.bilisimsurasi.org.tr/home.php?golink=rapor, (18.08.2002), s.293-300.

BRENNER, Susan W.(2001), “Is There Such a Thing as "Virtual Crime"?”, California Criminal Law Journal, S.1.

ANDERSON, Michael R.(19.05.2002), “Computer Evidence Processing The Third Step - Preserve the Electronic Crime Scene”, http://www.forensics-intl.com/art7.html., (02.06.2002).

(http://www.forensics-intl.com/suite6.html, 24.08.2002) (http://www.evidence-eliminator.com/product.shtml, 24.08.2002) CERT Coordination Center(2002), “How the FBI Investigates Computer Crime”, http://www.cert.org/tech_tips/FBI_investigates_crime.html., (19.05.2002).

(http://www.cyberscrub.info, 24.08.2002)

(http://www.snapback.com, 24.08.2002)

(http://www.sydex.com, 24.08.2002)

[1] Özellikle bu konu daha popüler olarak Amerika ve Avrupa’da ele alınmakta ise de ülkemizde bu tip çalışmalar yeni başlamıştır. [2] Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, K.N. 4756, T. 21.05.2002. Bkz., RG. 15.05.2002, S. 24761, Md. 26( Ek Md.9). “EK MADDE 9. – Bu Kanunun yalan haber, hakaret ve benzeri

© Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi ISSN: 1303-5134

www.InsanBilimleri.com

13

fiillerden doğacak maddî ve manevî zararlarla ilgili hükümleri, bilişim teknolojileri ve internet ortamında sayfa açılması veya elektronik gazete, elektronik bülten vb. suretiyle yayınlanan her türlü yazı, resim, işaret, sesli veya sessiz görüntü ve benzerleri hakkında da uygulanır.” [3] http://www.forensics-intl.com/ isimli internet sitesine yönlendirme yapılmaktadır. [4] CRCMD5 isimli program bir yada iki dosyanın içeriğini göstermekte, DiskScrub isimli program harddiskten aranılan konular ile ilgili bilgileri bulmakta, DiskSig isimli program harddisk imaj yedeklemesi yapmakta, FileList isimli program bilgisayar kullanım zamanları cetveli hazırlayan program, Filter_I isimli program aranılan bilgi ile ilgili mantıksal filitre kullanarak çalışan program, GetFree isimli program ayrılan bilgileri toplamaya yarayan program, GetSlack isimli program gelişi güzel dağılan dosyaları toplamaya yarayan program, GetTime isimli program bilgisayar sistem zamanını tespit etmeye yarayan program, Graphics Image File Extractor isimli program çocuk pornografisi ile ilgili resimleri kontrol eden program, Net Threat Analyzer isimli program internet analiz programı, internet hesabi ile yapılan kötü kullanımları tespite yarayan program, NTI-Doc isimli program kayıt edilen dosyaların tarih, zamanı, uzantılarını kayıt etmeye yarayan program, Seized isimli program delil olarak kullanılan bilgisayarın güvenliğe alımı ve kilitlenmesi ile ilgili kullanılan program, Text Search Plus verilen anahtar kelimeyi diğer ürünlerden daha hızlı bulan program gibi bilgisayar delillendirme sürecinde kullanılabilecek programlar ortaya konmuş olsada burda konumuz dağılacağı endişesi ile bahse konu programların detayına girilmediği gibi zaten bu programlar ile ilgili detay bilgiler için bu programları satan şirket ile iletişime geçip belli bir süreci tamamladıktan sonra bilgilere erişilebilmektedir. [5] http://www.evidence-eliminator.com. [6] Konu ile ilgili Bkz. http://www.evidence-eliminator.com/product.shtml, 24.08.2002. Çalışmanın yapıldığı tarihlerde programın Amerika şatış fiyatı 149.95 Dolardır.

[7] 1974 yılında Bilişim güvenliği Profesyonelleri tarafından San Fransisko ‘da kurulmuş bulunan danışma birimidir. Dünya çapında binlerce üyesi olan ve değişik geniş çaplı bilgi veren ve uygulamadakilere eğitim veren, kamu ve özel örgütlere bilginin korunması ile ilgili olarak yardım eden bir örgüttür. FBI’da suç olarak ekonomik altyapı sistemlerine ve büyük bilgi sistemlerine zarar verebilecek şahıs veya gruplara yönelik olarak FBI’ ın merkezinde Milli Altyapı Koruma Merkezi(NIPC), Bölgesel Bilgisayar Sistemlerine Yönelik Saldırı Timi adında Amerika’nın baştan sona bölgelerinde seçilmiş memurlardan yapılanmış teşkilat oluşturmuştur. NIPC Federal Devlet Daireleri ve özel Endüstri ile birlikte Milli altyapıya yönelik saldırılar ile mücadele etmek ve devletin yönetim mekanizmasının bu alanda etkinliğini sağlama amaçlı olarak düzenlenmiştir. (Bu altyapı Telekominikasyon, Enerji, Ulaşım, Bankacılık ve Finans, İlkyardım Servisleri ve İşletimsel Devlet Kuruluşları). Bölgesel Bilgisayar sistemlerine saldırı timi Bilgisayar Dolandırıcılığı ve Kötüye Kullanma Kanununa göre Korsan bilgisayar yazılımı ve diğer suç vasıtaları ile halka açık network sistemlerine izinsiz girenlere, özel alana müdahale edenlere, büyük bilgisayar networklerine izinsiz girenlere, endistüriyel casusluk yapanlara yönelik soruşturmalarını yapar.