1 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

ตามรอย “อนทภาสบาท สย า”””

“สยาม” ค านมทมายาวนาน ตามรองรอยไดเปนพนปคกบค าวา “ไท-ไต” หากถงปจจบนกยงหาตนตอ

รากเหงาชนดกระจางแจงไมไดเสยท ลองตามรอยจากผรผศกษากนด

แนวคดของ จตร ภมศกด:

หนงสอของ จตร ภมศกด วาดวย “ความเปนมาของค าสยามฯ” ไดสบคนรองรอยของค า “สยาม” โดยรอบ

ถนอษาคเนยเรอยไปจนถงเอกสารของเมองจนยคจกรพรรดโบราณ เชน

กะฉนในพมาและยนาน อะฉาง ลาชในพมาเรยก “ซาม”

ปะหลองในพมาเรยก “ชอาม”

อสสม เรยก “ซาม หรอ ชาม”

ขาหมในยนาน เรยก “ซยาม”

ละวาในยนานและพมาเรยก “เซยม และ เชน”

มอญเรยก “เซม หรอ ซม”

เขมรเรยก เซยม เซม หรอ ซม”

พมาเรยก “ชาน”

จนเรยก “สาน สม เซยน เสยม และ เซยง”

เวยดนามเรยก “เซยม หรอ ซม”

จามเรยก “ซยม”

มลายเรยก “ซแญ”

โดยค าเรยกตางๆ ไมไดกนความเหมอนกนทงหมด มการจดแบงวา “สาน หรอ ชาน” หมายถงกลมคนพด

ไท-ไตทอยทางตอนเหนอของแมน าโขง และ “เซยน หรอ เซยม” หมายถงพวกคนพดไท-ไตทอยในบรเวณ

ประเทศไทยปจจบน

2 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

จตร ภมศกด ไดตามรองรอย “สยาม” ไปยงจารกทระเบยงนครวดเทวาสถานคตพราหมณ ซงสรางในสมย

พระเจาศรสรยวรมนท 2 ชวงพทธศตวรรษท 17 กบค าเรยกไพรพลทหารสยามเปนภาษาเขมร ถอดเปน

อกษรไทยวา “สย ากก” ตามรอยจากหนงสอฝรงทแสดงจารกในวหารเกาแกโปนาการแหงเมองญาตรง ซง

เปนของกษตรยแหงอาณาจกรจามปาปลายพทธศตวรรษท 16 ในค าเรยกเชลยชาวสยามวา “สย า syấṃ”

อาณาจกรจามปานมมาตงแตพทธศตวรรษท 7 ปกครองพนทกนบรเวณยาวลงมาตามชายฝงทะเลทาง

ตอนกลางถงตอนใตของเวยดนาม เปนหนงในคแขงขนคมเสนทางการคาทางทะเลระหวางจนและอนเดย

จนถงตะวนออกกลาง

และยงตามไปเจอจารกเกากอนนครวดของกษตรยภววรมนท 2 แหงอาณาจกรเจนละ กลาวถงชาวสยามลง

มหาศกราชซงตรงกบป พ.ศ.1182 ในพธรายร ากบค าวา “โปญ สย า” และพบจารกอกแหงสมยกอนนคร

ธมป พ.ศ.1226 ในค าเรยกทาสชาวสยามวา “ก สย า ๑ โกน ๑”

ส าหรบการเรยกสยามของเมองจนนน จตร ภมศกด ระบวาใชมาตงแตสมยสโขไทตอนตนยคพอขน

รามค าแหงครองราชยพทธศตวรรษท 19 เขยนภาษาจนเปนคนละตวกบพวกไทใหญ และชนชมลามจนใน

เมองสโขไททเกงภาษาจนเลอกเฟนตวเขยนอยางเหมาะสมและแปลความค า “เซยน” ไดดวาพระอาทตยข น

ซงตรงกบความหมายของเมอง “สข+อทย”

หากเขาใจวา สจตต วงษเทศ ไดใหความเหนทแตกตางไว คดจากหนาเพจ www.sujitwongthes.com หมวด

“สยามประเทศไทย” ซงลงในมตชนรายวน 23 มกราคม พ.ศ. 2555 ความวา

“1. สยามในจดหมายเหตจน หมายถงสพรรณบร ไมไดหมายถงสโขทย ถาจะหมายถง

สโขทย เอกสารจนระบชอเมองตรงๆ วา “สกโกไท” ประเดนนมนกปราชญนกวชาการเคย

เขยนอธบายไว ผมเคยเอามาพมพเผยแพรนานแลว

2. พอขนรามค าแหงไมเคยเสดจเมองจนแมแตครงเดยว เจานายทเสดจเมองจนแลว

จกรพรรดจนใหชางท าสงคโลกคอ“เจานครอนทร” เมองสพรรณบร ซงมเชอสายพระรวง

กรงสโขทย”

ในขณะท ตวน ล เซง เขยนอธบายไวในหนงสอ “ประวตศาสตรไทยในสายตาชาวจน” วาทางเมองจนพง

เรยกพวกสยามวา “เซยนหลอ” อยางเปนทางการครงแรกในปลายสมยสโขไทควบตนอยธยา พทธศตวรรษ

ท 20 จกรพรรดจนหมงถงกบมอบตราทองเปนอกษรจนวา “กษตรยเซยนหลอ” อาจารยคนนจบ

ประวตศาสตรไทยมาโดยเฉพาะ คนควาเอกสารตนฉบบภาษาจนทจดบนทกประวตศาสตรการตดตอ

ระหวางกนตงแตครงโบราณ

3 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

จตร ภมศกด บอกวาค าสยามในภาษาชาวจามปาปจจบน ถาเขยนเปนไทยจะเหลอเพยง “สย ” ซงแปลวาด,

งาม, พร, ชาวสยาม ในอสสมแปลวาเจา ประมขชาต ในภาษามาลายมค าวา “sayam” แปลวาสเหลอง ซง

มาจากรากศพทสนสกฤตวา “ศยาม” แปลออกไปทางสด าสคล า เปนทนยมของนกวชาการหลายคน หาก

จตร ภมศกด ไมนยมการคนหาทมาของค าสยามในแบบน โดยเฉพาะใครทพยายามยดเอาภาษาบาลและ

สนสกฤตข นตนเพยงเพราะเชอวาเปนภาษาสวยศพทสงและดศกดสทธ หรอใครทพยายามแสวงหาแต

ความหมายดๆ หรอพวกทคนหาแตไมเขาใจถงพฒนาการความเปนมาของสงคมนนและรอบๆ ขาง

และทางหนงเปนไปไดวาวาค า “สยาม” หรอ “สาม” อาจมทมาจากการเขยนภาษาบาล เรยกขานชาว

ซามหรอเซยมในตางประเทศเมองลงกา แลวพวกปราชญคนไทยทเรยนพทธบาลรบเอามาใชอกทอดหนง

และค าวา “สามเทสะ” เปนภาษาบาลทหมายถงดนแดนชาวไทยเหนอปากน าปงขนไปเทานน ไมครอบคลม

ลงมาถงรฐละโวทางใต จนมการกอเกดรฐอยธยาค านจงขยายตวเคลอนต าลงใตมาเรอยๆ “ซาม” หรอ

“เซยม” อาจววฒนาการจากภาษาไท-ไตแทเกาแกค าหนงทางตอนเหนอแถวประเทศลาวถนลานชาง คอ

ค าวา “ซ า” หรอ “ซม” น าผดน าซมซบข นมาจากใตดน

จตร ภมศกด ไดสรปเปนสมมตฐานชวคราวไววา ค า “สยาม” ดงเดมจะตองมความเปนมาในลกษณะนคอ

เปนค าคลายคลงกบ ซาม-เซยม ในเชงนรกตศาสตร ตองแปลวาลมแมน าหรอน าเกยวของกบวถชวต

เกษตรกรรมของชาวไท-ไต ถาพงศาวดารจนจดไดถกตอง ค าเชน “ซ า” ทแปลวาน าผดน าซบจากใตดนอาจ

เขากบค า “สยาม” อาจมตนก าเนดจากพวกสยามกลมน ากก หรอมาจากภาษาพ นเมองทางตอนบนของ

แมน าโขง ทงฝงประเทศลาว, พมา และจน

น าทวมโลกและอารยธรรมปจจบนของมนษย:

จากขอมลธรณวทยาทวไป เมอราวหมนหาพนปทแลวทวปซนดา (Sunda) กวางใหญเคยเชอมรอยรด

แผนดนของพวก “คนพดไท” ในปจจบนสมย ไปจนถงปลายแถวแนวภเขาไฟของพวก “คนพดออสโตรน

เซยน” เขาเปนหนงเดยว เปนทวปทมขนาดใหญกวาทวปอนเดย, ทวปยโรป หรอใหญประมาณทวป

ออสเตรเลยในปจจบน แมน าเจาพระยาในครงนนไหลยาวผานพนทราบลมขนาดมหมา นองๆ ลมแมน ามส

ซสซปปของอเมรกา เปนสายน าหลกของทวปไหลไปลงปากอาวททะเลจนใต ชายฝงทะเลอยลกจาก

ระดบน าทะเลตอนนลงไปเปนรอยเมตร ไมนานหลงจากนนอากาศอบอนกเขามาแทนทมหายคน าแขงอน

ยาวนานนบแสนป ภเขาน าแขงแขงกนละลาย น าทะเลเพมระดบอยางรวดเรวสงถง 50-60 เมตร เมอผาน

ไปสถงหาพนปแรก เฉลยศตวรรษละหนงเมตรเศษ

น าทะเลคงทะลกเขามาจนถงแถวหวหน ระหวางฝงคาบสมทรมาลายและเขมร-ปลายแหลมญวน ยงไมขาด

จากกนเสยทเดยว แผนดนยงเชอมถงกนเพยงนงเรอขามฟากแมน าเจาพระยา ทกลายเปนชองแคบแถวๆ

เมองปตตาน-นราธวาส แตอาวไทยก าลงกลายเปนทะเลเกอบปดขนาดใหญ กวางเปนรอยและยาวหลาย

4 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

รอยกโลเมตร ในรปแบบเดยวกบทะเลเมดเตอรเรเนยนหรอทะเลด า คาดวาทะเลขยายตวแหงนยงคง

ลกษณะกงปดไดนานเปนพนป

สามสพนปตอมา หรอเจดพนปทแลว ถงคราวแพแตกแยกขาดจากกนโดยสนเชง น าทะเลหลากทวมข นมา

อก 50 เมตรเฉลยศตวรรษละหนงเมตรครง ถงจดสงสดทบวก 4 เมตรจากระดบน าทะเลในทกวนน

แบงแยกทวปทเคยกวางใหญออกเปนเกาะแกงเชน ชวา, กะลมนตน และสมาตรา ในขณะทแผนดนใหญน า

ทะเลทวมเขาไปจนถงอางทอง-สงหบร กนพนทราบลมเจาพระยาตอนลางเกอบทงหมด เจาพระยาทเคย

กวางใหญจงเหลอเพยงต านาน เปลยนเปนแมน าสายเลกๆ ไหลลงมาถงนครสวรรคกจะเขาเขตปากน า

แลว

หลงจากนนระดบน าทะเลจงคอยๆ ลดลงในอตราราวครงเมตรตอพนป จนมาอยในระดบปจจบน พนทลม

เจาพระยาตอนลางมลกษณะคลายแองเปนผนดนราบขนาดใหญ เอยงเทลงมาทางใตลงทะเลดวยมมนอย

มาก ระดบความสงของพนทสวนใหญต ากวาหาเมตรลงมา ถงเกอบเทาระดบน าทะเล เมอมองสภาพ

ภมศาสตรเขากบการหดตวของน าทะเลแลวนาจะบอกไดวา ในอดตพนทแหงนมสภาพเปนทะเลโคลนน าตน

เวลาน าลงชายหาดจะยนออกไปไกลมาก ถาข นทสงมองไปคงจะเหนแตปาชายเลนสดลกหลกตา มปาพร

พนทชมน าปลกตมอยทวไป มน าทวมขงเจงนองไมคอยไหลเวยนโดยเกอบตลอดชวงเวลา และมแมน า

เจาพระยาท าหนาทหลกคอยพดพาตะกอนดนทรายจากทางเหนอลงมาสะสมตวอยางชาๆ ทหนาปากอาว

หนไปดประวตศาสตรของผคนโดยไมเครงครดกบการจดล าดบยคในแบบเสนตรงมากนก จะเหนวามการ

คนพบอารยธรรมส าคญๆ ซงเปนตนทางสงอทธพลตอวถชวตและความเชอของสงคมมนษยมาจนถง

ปจจบน เจรญเตบโตขยายตวไปตามลมแมน าสายหลก หรอไมหางฝงทะเล ตงแตจนมาจนถงยโรป ในชวง

หาหกพนปทผานมาทงสน เปนอารยธรรมหลงยคน าแขง หลงน าทะเลทวมสงสด หยดการขยายตว และ

คอยๆ ลดระดบลงอยางเชองชาทงนน

เมอบรรยากาศเปลยนอารมณยอมเปลยนตาม ความกงวลของสงมชวตบนบกทงหลายทบนไมไดแบบนก

และตองพงพาอาศยแหลงน าหลอเลยงชวต ยอมไดรบการปลดปลอย หลงความเกบกดเรองน าทวมโลก ถก

ปลกฝงถายทอดทางสายกรรมพนธมายาวนานไมรกรนตอกรน จนกลายเปนต านานเลาขานของแตละ

เผาพนธทวทงโลก

การอพยพครงใหญของผคนจากทวปจมน าซนดา เกดข นราว 8,000 ปทแลว หลงรแนวาน าทะเลเพยงหยด

พกเอาแรง กระจดกระจายไปยงหมเกาะตางๆ ทเหลอรอดจากการทวมทน (Martin Richards, ค.ศ. 2016)

และอาจรวมถงการถอยรนข นไปทางแผนดนใหญแหงอษาคเนย

ต านานป แถน:

5 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

ในต านานเกาแกของพวกไท-ไต เชนพงศาวดารลานชาง เรอง “ป แถน” เทวดาผเปนใหญ ผสรางและดแล

โลกมนษย ทอนหนงกลาวไววา ป แถนไดเกดความโกรธ จงบนดาลใหน าทวมเมองลม ทวมทอยอาศยท ามา

หากนของผคนเบองลาง ครงใหญเสยคราวหนง เพราะผคนไมเชอฟงออกนอกลนอกแนวค าสงสอนของป

แถนกนไปเสยหมด จนพวกทเหลอรอดจากน าทวมตองพากนผกแพลอยคอตามกระแสน าออกไปถงเมองฟา

พอน าแหงไมนาน จงขอป แถนกลบมาอยเมองลมตามเดม

ซงเปนตวอยางต านานเรองเลาขานชนด ทสนบสนนวา “น าเคยทวมโลก” อนสอดคลองไปกบขอมลทาง

ธรณวทยา วาน าทะเลเคยรกทวมแผนดนครงลาสดเมอหมนกวาถงเจดพนปทแลวมา ดงนนจะปฏเสธ

พงศาวดารโบราณฉบบชาวบาน ทถายทอดกนปากตอปากจากรนสรนอยางกวางขวาง เชนเรองป แถนกคง

กระไรอย

หากหลงน าลด เหตผลใดพวกผคนทอพยพหนน าไปอาศยอยในเมองฟา จงไมกลบลงมาแบบเดยวกบ

ชาวเมองลมแหงดนแดนตะวนออกไกลและตะวนออกกลาง หรอตดใจนางฟานางสวรรคชนดาวดงส เขาเสพ

สมสขสนตใชชวตกนอยแบบเงยบๆ ถงหลายพนปจงคอยยองปนลงบนไดมาปรากฏตวใหชาวโลกไดสมผส

ตวเปนๆ เมอสองสามพนปทผานมา

“ฟนน” นครแหงนาค:

คาบสมทรมาลายานกวชาการหลายทานวาเปนทรจกของชาวจนตงแตยคราชวงศฮน (Han) ในเสนทางสาย

ไหมทางทะเลราวปทเรมนบครสตศกราชไมนาน กองเรอสนคาออกเดนทางเลาะเลยบลงมาตามชายฝง

เวยดนามออมแหลมญวนเขาอาวไทยไปยงชมพร-สราษฎรฯ ตดขามตะนาวศรหรอไมกลองลงไปออมชอง

แคบมะละกา แลวรวมกนไปตอยงอนเดย, ตะวนออกกลาง และอยปต-กรงโรม

อาณาจกรเขมแขงของชาวฟาจ าแลงฝงทะเลจนใต ทเปดเผยตวตนใหรจกกนในหมนกเดนเรอส ารวจและ

คาขาย ทงชาวจนอนเดยจนถงพโตเลมแหงโรมนคออาณาจกร “ฟนน” ตงแตตนครสตจกรหรอราวพทธ

ศตวรรษท 6 ซงวากนไมมชอนอยจรง แตหลกฐานชชดถงอาณาจกรใหญทมศนยกลางเมองทาการคาส าคญ

บนสนดอนปากแมน าโขงปลายแหลมญวนในชอ “Oc Eo” และเชอกนวาเปนอาณาจกรของชาวเขมรโบราณ

พโตเลมเรยกเมองทานวา “Kattigara” พยายามแปลกนในภาษาสนสกฤตวา “Kirti-nagara” หรอ “Kotti-

nagara” ท ามาคาขายเจรญรงเรองอยนานหลายรอยป

สนดอนแมโขงเดลตาโผลพนน าทะเลอายไมนาเกนสามสพนป เมองทานจงอาจเปนของชาวลมพวกใดพวก

หนงทอพยพหนน าทวมเมอครงโนน แลวพากนเทครวยายกนตามน าทะเลกนลงมาจากเมองฟา เพราะการ

กนการอยคงไมคอยถกปากถกคอเทาไรนก หรออาจถกเทวดาเจาทคอยกลนแกลงอยตลอดกเปนได ใน

ภาษาอนโดนเซย ผรกษาตนทางสนสกฤตไดดกวา ค าวา “katti” อาจเปนค าเดยวกบ “karta” ซงแปลวา

ความเจรญรงเรองกาวหนา ใชเปนค าตอทายของหลายเมอง เชน “Jakarta” หรอ “Yogyakarta” และ

6 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

“gara” มาจาก “negara” ทแปลวานครแหงนาค รวมความวาความเรองรองของชาวนาค ซงเขากนกบ

สถานทตงของเมองบนสนดอนปากแมน าโขง หรออกนยปากพญานาคเปนอยางมาก นอกจากนน ถาค า

เมองเปนสนสกฤตจรง แสดงวาวฒนธรรมฮนดกคงเขามามอทธพลในยานนตงแตสองพนปนนแลว

อกอาณาจกรเลกๆ รวมสมยฟนน อานเจอวาปรากฏชออาณาจกร “จามปา” ซงมวฒนธรรมแตกตางจาก

กลมเมองฟาแผนดนใหญ นกวชาการเขาเชอวาเปนพวกชาวหมเกาะพดภาษาออสโตรนเซยน ทอพยพมา

จากทางเกาะบอรเนยวหลายรอยปกอนหนา และรบวฒนธรรมฮนดและภาษาสนสกฤตเขามาในชวงปลาย

พทธศตวรรษท 10 เดมชาวเวยดนามเรยก “Lâm Ấp” ชาวเมองเปลยนมาเรยกตวเองวา “จามปา” ใน

พทธศตวรรษท 12 ซงเปนชวงรงเรองข นมาของเมองทาการคาทางทะเลระหวางจนกบอนเดยทส าคญแทน

ฟนนทลมสลายไป และเปนคแขงกบอาณาจกรศรวชยบนเกาะสมาตรา

ถาหากแปล “Kattigara” วาเมองแหงปากพญานาค พวกทอาศยอยบน “Lâm Ấp” กอาจแปลไดวา เปน

พวกควาญนาคมอถอตะขอขหวควบคมการท าหนาทของพญานาค ค าวา “จามปา” เขาใจวาเปนภาษา

สนสกฤต “campaka” แปลวาดอกจ าปา กลนหอม ในภาษาอนโดนเซย ซงเขาใจวายมมาจากตนศพท

สนสกฤตเชนกน เรยก “cempaka อานวา เจมปากะ” แปลวาดอกไมหอม เชนดอกจ าปา ดอกลนทมกเรยก

“cempaka kubur” ชาวบานใชไหวเคารพศพวญญาณ แตชาวบาหลถอเปนดอกไมประจ าศาสนาฮนด ใช

ส าหรบกราบไหวสงศกดสทธโดยเฉพาะ จงแปลความค าเรยก “จามปา” วาเมองดอกไมของพระเปนเจา

และเขาใจวาคงตองการสอถงสถานะวาเปนตวแทนของเหลาเทพเจาสงสดในศาสนาฮนด

ไลลดเขาอาวไทยมองหาอาณาจกรชาวฟาชาวลมอพยพกบเขาบาง ตวน ล เซง เขยนบอกในหนงสอเลม

เดยวกนวา ตงแตพ.ศ.ทอาวไทยยงไมเกด แตปรากฏชอ “อาวจนหลง” อาวทองสวรรณภม เรยกขานรวม

สมยฮนสองพนปผาน มบานเมองในเสนทางเดนเรอเชน แถวสราษฎรธานมรฐ “อลมตหยวน” และ “เฉน

หล” ตรงภาคกลางตดกบอาวจนหลงมรฐ “จนหลง” อยตรงไหนกน

มคณะทตเดนทางจากกวางตงทางเรอผานคาบสมทรมาลายาไปยงอนเดยบนทกไววา “จากสเหวน เหอผ

ซงเปนดานของยอหนาน เดนทางโดยเรอเปนเวลา 5 เดอน มอาณาจกรตหยวน เมอแลนเรอไปอก 4 เดอน

มอาณาจกรอหลมอ และเมอแลนไปอก 80 วนเศษ มอาณาจกรเฉนหล เดนเทาอก 10 วนเศษ มอาณาจกร

ฟกนตหล และแลนเรอตออก 2 เดอนเศษ มอาณาจกรหวงจอ มขนบธรรมเนยมคลายกบจเอย” แปลเปน

ไทยวาอะไรบางคงตองตามรอยจากผเชยวชาญกนตอไป

อทอง-นคราปราตามา:

ในอาวไทยนกวชาการเขาวาคนเดนเรอจนสมย 2,000 ปเรยก “อาวจนหลง” มชมชนบานเมองตงอยหลาย

แหงตลอดทงอาวมากอนหนา นกโบราณคดบานไทวาเมองอทองเกาแกสดมมาตงแตสมยพทธกาล แตชออ

ทองนนมาภายหลงชอเดมตงตนไมมใครรแน เปนเมองส าคญในยานลมเจาพระยาตอนลางฝงตะวนตก ทม

7 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

หลกฐานการตดตอกบโลกภายนอกอยางคกคก รวมสมยกบฟนนรฐเรองรองแหงปากพญานาคหรอกอน

หนา

บางอางองโองการของพระเจาอโศกมหาราช วาเปนทหมายเมองสวรรณภมของพระเถระจากอนเดยเขามา

เผยแพรศาสนาพทธ บางส านกโตแยงวาอาจไมใชเพราะขาดหลกฐานรองรบทหนกแนน แตยอมรบวาเมอง

อทองเปนเมองพทธในครงโบราณ เปนชมชนใหญทประมาณกนวามชาวเมองอาศยอยทงในและนอกคเมอง

เปนหมนครอบครว ตวเมองมการขดคลองลอมรอบเปนวงร ขนาดไมนอยราว (1x2) หรอ 2 ตาราง

กโลเมตร (ตรกม.) มรองรอยการขดคลองเกาวงไปทางดานตะวนออก นยวาเปนเสนทางขนสงระหวางเมอง

และแมน าสายหลกคงเปนทาจน ถงปากอาวสมยกรงเทพยงจมบาดาลกไมเกนรอยหาสบกโลเมตร เปนเมอง

ตนแบบของเมองในยคตอๆ มาสมยทวารวด

จากการศกษาลาสดขนละเอยดเจาะเกบตวอยางดนชนกรงเทพ ตรวจสอบชนดตะกอน เกบเรณตนไม

โบราณ ตรวจวดคาหาอาย และตความการถอยรนของแนวชายฝงทะเล ในทราบลมเจาพระยาตอนลาง ใน

ยคโฮโลซน โดย สรประภา เทพวมลเพชรกล นกศกษาระดบปรญญาดษฎบณฑต สาขาโบราณคดสมย

ประวตศาสตร ภาควชาโบราณคด และตพมพลงในวารสารด ารงวชาการ ประจ าเดอน กรกฎาคม-ธนวาคม

พ.ศ. 2556 ปท 12 ฉบบท 2 ในชอวา “การเปลยนแปลงสภาพภมสณฐาน ในทราบลมภาคกลางตอนลาง

ทเกดจากการถอยรนของน าทะเล ในชวงสมยโฮโลซนตอนปลาย” พบวาแนวชายฝงทะเลสมยพทธกาล

ลดลงไปเยอะแลวอยแถวๆ กรงเทพมหานคร เหนอข นมามสภาพเปนทราบน าทวมขนาดใหญ เมองอทองจง

ไมใชเมองทาทอยใกลชดตดชายฝงทะเล การเดนเรอเขาถงเมองจงตองผานรองแมน าเทานน ซงกไมใช

อปสรรคแตอยางใด สามารถเปนเมองทาในแบบเดยวกบอยธยาได

วารสารด ารงวชาการยงอธบายดวยวา ในสภาพทเปนพนทราบน าทวมเกอบทงหมดและคงตวในระดบสง

จงไมปรากฏวามเมองชมชนตงอยในพนทชมน าทวมสงแบบนในชวงเวลานน ทกชมชนเมองตางกตงอยบนท

สงกวา 4 เมตรจากระดบน าทะเลทงสน จนพนกวาปใหหลงถงคอยมเมองบนสนโคกรมแมน า เชนเมอง

อยธยา

ถงม “อาวจนหลง” ตามบนทกของคนจน แตไมรวาเมองศนยกลางจนหลงอยทไหนของอาวไทย นก

โบราณคดหลายคนกอยากจะใหอทองคอตวแทนของสวรรณภม แตยงหาหลกฐานสนบสนนไมเขมแขงพอ

ในขณะทค าอางองฝายมอญรามญกนาสนใจ ทวาพระเจาอโศกสงสมณะทตมาเผยแพรศาสนาพทธในยาน

สวรรณภม ถงเปนสวรรณภมทอาจมศนยกลางอยทางเมองมอญ เขาอางถงจารกของกษตรยมอญพระนาม

“ธมมาศด” วาเมอครงพระเถระเดนทางมาถงสวรรณภมมกษตรยชอ “สรมาโสคา” เปนผปกครอง เมอง

หลวงอยทางตะวนออกเฉยงเหนอของภเขาคละสารจกกนในชอ “Goiamattikanagara” เปนเมองทอยไมหาง

จากชายฝงทะเลอาวเมาะตะมะมาตะบนและมดนโคลนมาก

8 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

ลองใชกเกลเอรทหาขนาดคเมองอทองเทยบกบเมองอนอยางคราวๆ เชน นครปฐมถนทวารวดราว

(2x3.8) 7.6 ตรกม., สโขไทราว (1.5x2) 3 ตรกม., เชยงใหม (1.6x1.6) 2.6 ตรกม., เกาะอโยธยาฯ

(2x4) 8 ตรกม. และกรงเทพฯ (1.7x2.7) 4.6 ตรกม. และยงถาเทยบกบมหานครอเลกซานเดรยแหง

อยปตของพโตเลม สมยตนครสตศตวรรษขนาดกวา 10 ตรกม. หรอมหานครปาตาลปตระเมองหลวงของ

พระเจาอโศกมหาราช ทประมาณกนวามขนาดถงกวา 20 ตรกม. และมประชากรอาศยอยเกอบครงลานคน

เมองอทองถาเปนศนยกลางกคงจดวาเปนรนจวต ากวาเบอรเอสลงมา

แตถาเปนเมองนครปฐมคอยพอฟดพอเหวยง มเมองเกาทงพระประโทนขนาดใหญถง 8 ตรกม. และ

ก าแพงแสนนองๆ อทอง อยไมไกลจากแมน าทาจนเพยงสบกวากโลเมตร และจากทาจนถงปากน าชายทะเล

สมยกอนไมเกนหาสบกโลเมตร บางทเมองนครปฐมทรวมเมองเกาทงสองนนอาจจะรวมสมยถงเมองอทอง

ในอดตรนนนศนยกลางความรงเรองของอนเดยกระจายตวอยทางตอนเหนอในลมน าคงคา ซงไหล

ตะวนออกลงอาวเบงกอล ปาตาลปตระคอมหานครทยงใหญของโลก ด ารงสถานะเมองหลวงหลกของหลาย

ราชวงศนานหลายรอยป เรอส าเภาทกล าทออกทะเลคาขายขามทวป ขอเดาวาตองแวะทยานนถาอยากท า

ก าไรงาม

ระยะทางจากอาวเมาะตะมะรฐมอญเดนเทาเลาะรองเขามาทางใตผานดานเจดยสามองค ลงแมน าแควใหญ

เขาลมเจาพระยาเจอเมองทาอทองและนครปฐมใกลปากอาว ไมเกนสรอยกโลเมตรหรอไมเกนครงเดอนตน

ชางตนมา การคาขายทางทะเลจากจนข นไปอนเดยเหนอ หรอจากอนเดยลงไปเมองจน ถาเดนเรอออม

แหลมมาลายาคงใชเวลานานกวาอาจถงหลายเดอน เชอวาชาวเรอทงหลายคงคดได

ซงอาจเปนสาเหตหลกทผลกดนใหเกดเมองทาส าคญทางฝงอาวไทย เปนเมองทาทใชขนถายสนคาทพกคน

เดนทางพอคาและนายทาส ทงทางบกและทางทะเลระหวางจนและอนเดย ในขณะทเมองมอญกเปนเมอง

ทาส าคญทางฝงอาวเมาะตะมะ การถายเทผคนและศลปวฒนธรรมของสองฟากฝงคงท าผานสองเมองทาน

แตเอนเอยงอยภายใตอทธพลของอนเดยมากกวาทางจนแผนดนใหญ เชนการเผยแผศาสนาพทธในสมย

พระเจาอโศกมหาราช ลงมาทางเมาะตะมะเมองมอญและเขาอาวไทย โดยมเสนทางดานเจดยสามองคเปน

ทางดวนสายไหมเสนหลก

ค าวา “ทวารวด” ทแปลกนวาประตนน กอาจถกเรยกใชกนมากอนยค “tolo poti” ประตตะวนออกเชอม

ทองทะเลอาวไทยเขากบประตธมมาศดตะวนตกของทะเลเมาะตะมะ

และนกถงชอเมองและการเดนทางในสมยสองพนปตามบทความของ ตวน ล เซง วา “แลนไปอก 80 วน

เศษ มอาณาจกรเฉนหล เดนเทาอก 10 วนเศษ มอาณาจกรฟกนตหล และแลนเรอตออก 2 เดอนเศษ ม

อาณาจกรหวงจอ” เพราะค าวา 80 วนเศษอาจหมายถงการแลนเรอจากเมองการตานคราปลายแหลมญวน

9 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

ถงเฉนหลประตตะวนออก หรออทอง-นคราปราตามา เดนเทาขนเหนอปายตะวนตกสบกวาวนผานดาน

เจดยสามองค ถงฟกนตหลเมองมอญประตตะวนตกหนาอาวเมาะตะมะ...ตความพอเขาเคา

ค าวา “ธม” เคยใชเรยกปฐมเจดยมากอน ไมเคล ไรท ครฝรงผลวงลบ เคยใหค าจ ากดความไววาหมายถง

ใหญ เปนค ามาจากเขมร ซงอนทจรงค าวา “ธม” และ “ปฐม” มาจากภาษารวมรากพระเวท โดย “ปฐม”

มาจากภาษาบาล และ “ธม” นาจะมาจากภาษาสนสกฤตวา “prathama” (อางจาก

www.spokensanskrit.de) ในภาษาอนโดนเซยยงเรยก “pratama อานวา ปราตามา” รกษารปลกษณของ

ภาษาไดใกลเคยงกบตนฉบบมากกวา และทงสองตางแปลเหมอนกนวา กอนใคร, หนง, สงแรก, เปนหลก

และใหญโต เปนรากภาษาค ายมจากทเดยวกนทงเครอ

“เจนละ” นายทาสของชาวสยาม:

จตร ภมศกด เลาไวในหนงสอ “ความเปนมาของค าสยามฯ” ทใชเวลาปดบทสดทายยาวนานถงเจดปใน

สถานทอนจ ากดวา พวกเจนละรจกคนสยามมาตงแตพทธศตวรรษท 12 และ 13 ทงในสถานะชาวเมอง

ตางถนทมารวมพธเฉลมฉลองในรฐเจนละและในสถานะทาสและลกทาส อาณาจกรเจนละทวากนวาสราง

โดยผสบเชอสายมาจากผปกครองของฟนนในพทธศตวรรษท 11 และเปนเผาพนธตนตระกลเขมรวงศา

จตร ภมศกด เอยถงต านานไท-ไต เลาเรองเจนละศรกมพผานเมองโพธสารหลวง, เมองอนทปตถ และ

เมองนางนาคแหงลาวใตในทวงท านองวา เจาชายจากอนเดยมาไดธดาเจาเมองปากน าโขงจนทรวงศ และยง

ตามไปถงจารกของพวกจามและบนทกของชาวจนในแบบเดยวกน โดยคดวาเมองโพธสารหลวงนนคอฟนน

ตอนตน และอนทปตถคอฟนนทเจาชายอนเดยไดแตงงานครองเมองแลว สวนเมองนางนาคกคออาณาจกร

เจนละ

ค าวา “อนทปตถ” อาจสบสนกบค าวา “อนทรประ” เมองหลวงนครธม เพราะ “อนท” นาจะหมายถง

พระจนทรวงศาพระศวะ ณ เขาไกรลาส สวน “อนทร” นาจะหมายถงพระอนทรเทพสงสดประจ าเขาพระ

สเมร เครอวานของพระอาทตยพนองกบพระวษณ ในเรองโหราศาสตรไทยวาดวยการหาจดปฏสนธระหวาง

พระจนทรและพระอาทตย มมาแตครงโบราณถงการค านวณหลก “อนทภาส บาทจนทร” ซง “อนทภาส”

มาจากค าวา อนท+ภาส

“เจนละ” บางส านกวาเปนภาษาเขมรแปลวาทสง สรางบานแปงเมองอยแถวแมน าโขงตอนกลางทงฝงลาว

และอสาน และบางกแปลค าไปถงจนทรวงศซงเปนคนละคายกบอาทตยวงศ พอตงตวไดจงตลงใตสเขมรต า

จนจรดปากแมน าโขง พรอมกบการหมดอายขยของฟนนในยคของพระเจาอศานวรมน และยายเมองหลวง

จากทราบสงลงทราบต าแถบก าปงธมรมโตนเลสาบในนาม “อศานประ” เมองของพระอศวรโดยตวแทนของ

พระศวะ เดาวาเพอกมเสนทางการคาโพนทะเลแขงกบจามปาและศรวจายา

10 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

หลงจากนนไมนานเกนรอในชวงพทธศตวรรษท 13 “เจนละ” กขดแยงภายในจนถกแบงเปนสองฝงเรยก

“เจนละบก” ปกครองโดยอาทตยวงศกนอาณาเขตตอนเหนอบนทราบสง ในขณะทจนทรวงศยงครอบครอง

อาณาเขตทราบลมจรดชายฝงทงหมดรกนในนาม “เจนละน า” ออนแอลงอาจเปนเพราะพระจนทรถง

อยางไรกยงตองการแสงจากพระอาทตย

สถานะอนพเศษของ “มอญรามญ”:

ตรษจนผานไมนานลมหนาวก าลงไลหลง หยดแวะส าเภาเตมน าจดยดเสนสายททาเรอเมอง Oc Eo ปากแม

โขงบนอาณาจกรฟนนถนวษณและศวะ ยคปรบปรงพฒนาไมกรอยจะถงพนปหลงพทธกาล หลงไดเจาชาย

อนเดย Kambu มาเปนผน าแตงงานกบธดาเมองนาคนาง Mera พอสมแรงกเรงออกเรอลดเลาะตามชายฝง

ถงเกาะเลก จงตงใบลมฉยงพาฉวขามฟากอาวสยามหมายเขาหนปนสามรอยยอดทศตะวนตกปายเหนอ ถง

เมองปราณเมองกยถนดงเขาตะนาวศร ค าวา “tenasserim” แปลวาอะไร “ตานาศร” หรอ “ดานาศร” ถา

เปน “ตานาศร” หมายถงดนแดนแหงความรงเรอง หรอถา “ดานาศร” หมายถงฐานะล าซ า

จอดเตมน าส ารองกอนออมออกขามชายเลนทะเลโคลน ไปเลยบเขารองน าทาจนแลนเออยรอน าหนนลมสง

ใบ จนถงทาปลายทางเมองประตชยทศตะวนออกนคราปราธมมา นอนนบดาวจากบานมาครงคอนป

ส าเภาจนแองเคอรกนเรยงรายทงสองฝงของทาจน สวนบนฝงดานตะวนตกของแมน ากขวกไขวพลกพลาน

ดวยพอคา, นายหนาทงตางถนในเมอง, เจาอากร, นายทาตรวจคนเขาเมอง, เจาของกดง, รวมถงไตกง,

ลกเรออดอยาก, หญงงามเมอง, เจามอบอน, ข ยา และทาสงาน เมองหนาดานส าคญสดแหงอาณาจกรทขอ

ตงชอสวนตววา “ศรย าพทโธ”

(อางองเสนทางเดนเรอจาก “เสนทางนราศ เสนทางการคา”, วลยลกษณ ทรงศร, พ.ศ. 2545, มลนธ

เลก-ประไพ วรยะพนธ)

พอไดควเขาเทยบทาระดมกลสยามตวด า พนกงานสตวดอรงประจ าทาเรอชวยกนขนถายสนคาหลงแอน

พรอมข นรถบรรทกใหญเทยมงานหลายแรงวว เตรยมสงตรงเขาชองเขาตะนาวศรข นทางดวนมอเตอรเวย ต

ยาวไปตามล าน าแควดานเจดยสามองคปลายทางทาตอนเมาะตะมะ ไมเกนสบหาคน เสรจสรรพไมรอชา

ทยอยลงของน าเขาจากอนเดยฝงอตตรประเทศ ซงพกรอทกดงแลวเปนเดอน ใหเวลาเดกเรอหาสงส าราญ

รอลมตะเภาไมเกนเดอนคอยถอนสมอถอยเรอ

ไดยนนายทาหนาแขกเขาวาเมองทาหนาประตอยไมไกลจากเมองหลวง เวยงวงพวกเจานายจะเปนเชอวงศ

มอญรามญหรออยางไรไมเคยเหน จดเปนเมองรวมสมยรวมธรกจกบคแฝด “สะเทม” สธรรมมาวด

ประตชยเมองทาฝงทศตะวนตกของผปกครองมอญรามญยาบนปากน าสาละวน แบงสดสวนผลประโยชนกน

ทงขามาขาไปอยางไรไมอาจทราบ รแตวาพลกพลานไมแพปราธมมาในฐานะนายหนาพอคา คอยรบสง

11 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

สนคาไปมากบวงศอตตรประเทศลมน าคงคา ก าลงดงขนเทยบเพอนบานรฐใหญทางดานเหนอของชาวพย

(Pyu)

มอญและพยคงไดรบถายทอดความเชอวถพทธอยางใกลชดเปยมลน จนไมมทวางเหลอพอใหศาสนาอน

เชนพราหมณพระเวท ทแมมากอนยงตองหลบหลกเสนทาง ท าไดแตเพยงแทรกซมในรปของภาษา, มหาภา

รตะ, รามายณะ, วชาดวงดาวและโหราศาสตร ซงคงมการแลกเปลยนถายทอดและตอยอดศลปะวฒนธรรม

วทยาการอยางมากมายกบวงศกปตะ ทขนานนามกนวาเปนถง “golden age” ของอนเดย

ซงแตกตางจากเหลากอป แถน ผเชยวชาญการกสกรรมขอฝน, ท ากลองมโหระทก, เครองมอส ารด และนบ

ถอศาสนาผเปนสวนใหญ สรางสมวฒนธรรมเชงรบในแวดวงวถสงบสขมาแตเดม มากกวาทกษะเชงรกดาน

การรบการคาการสรางสงคมเมองขนาดใหญ ทตองอาศยฐานอ านาจก าลงอนเขมแขงคอยปกปอง

ผลประโยชน และคงไมใชเรองแปลกเลย ถาชาวมอญภาษามอญจะเปนผมอทธพลโดดเดนชน าการสราง

เมองออกแบบแปลนชยภมสรางพระกอเจดยวางฐานธรกจการคา กระทงเปนชนชนผปกครองในยานฝง

ทะเลสยามทเงยบสงบมานานนบพนๆ ปหลงน าทวมใหญ

“สยาม” เปนใคร:

นกวชาการมอญไดระบไววาชาวเขมรรจกชาวมอญมานานตงแตพทธศตวรรษท 11-12 คงพรอมๆ กบรจก

ชาวสยาม มชอปรากฏอยในจารกโบราณของเขมรวา “Raman” หรอ “Rmman” และ “Ramanya” หาก

ไมไดบอกวาเปนทาสทสยแบบนางสยามและลกหรอไม ซงชดเจนวารามญและสยามเปนคนละกลมกน

อยางนอยภาษาทใชพดจาสอสารตองบงบอกความแตกตาง

ถาเปรยบเทยบวฒนธรรมของผคนในยานน อาจพอเหนรองรอยวฒนธรรมเชงรบ-รก เชนจนและอนเดย

เปนสายรกขนาดใหญ ชวา, มาลาย, จามปา และเขมร รวมถงพมาในรนหลงนนตามมาในเชงรก ในขณะท

พะย, มอญ, ไท-ไต และสยามสวนมากกลบเปนฝายตงรบ

แตถาเทยบสายมอญโบราณกบลกหลานป แถนแลว ตองถอวามอญเปนฝายรกและลกหลานป แถนเปนฝาย

รบมากกวา จวบจนท าความรจกปรบตวเปลยนพฤตกรรมสายพนธดงเดม จงมเลอดผสมของสายรกเขา

แทรกซมอยในตวและส าแดงการรกออกมาในภายหลง แตกยงมลกษณะการตงรบมากกวาการรก

ซงสอดคลองกบสงท จตร ภมศกด ไดอธบายแนวคดไวในหนงสอ “สงคมไทยลมแมน าเจาพระยากอนสมย

ศรอยธยา” วาคตรปแบบของวฒนธรรมป แถนหรอพทธกบวฒนธรรมพระเวทนนแตกตางกน ฝายหนงนน

ไมมอ านาจศนยกลางทแทจรง หรอมกเปนแบบมนดาลากระจายพลงออกไปจากศนยกลาง ในขณะทฝาย

หลงนนมกยดรวมอ านาจสศนยกลางบอยๆ ซงตงแตยคกอตงรฐสโขไทไลลงมา อทธพลศนยกลางอ านาจใน

12 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

แบบพระเวทกเขามามบทบาทมากข นเรอยๆ เชนคตเรองพระอนทรทเปลยนสภาพป แถนไป, คตเรองราม

เกยรต, เรองเขาพระสเมร เปนตน

จตร ภมศกด ยงไดย าอยางหนกแนนวา พนทลมน าเจาพระยามผคนอาศยเปนเมองอยทวไป มรากฐาน

พฒนาการและความมนคงทางวฒนธรรมอยางสงมากอนหนากรงศรอยธยาจะกอตงเปนรอยๆ ปแลวตงแต

รนสโขไท โดยมศนยกลางอยสองฝงเจาพระยา คอสพรรณบรและลพบร ฝงหนงเปนพวกทยอยอพยพลงมา

จากทางเหนอเรยกวงศพระอนทร ในขณะทอกพวกเปนวงศพระราม มการแยงชงการน าในชวงหาสบปแรก

ของการกอตงกรงศรอยธยา และทสดสายพระอนทรไดรบชยชนะและคอยๆ กลนผสมวงศพระรามจนผสาน

เปนเนอเดยวกนในภายหลง

ในความเหนของผตามรอย เทาทคดและตรตรอง เมอตดบรรดาเชอพนธทมการเรยกอยางชชดในยาน

อษาคเนยออกไป ไมวาจะเปนเขมร, จามปา, ไดเวยด, พะย, มอญ, พมา, มาลาย และชวา กคงเหลอพวก

ใหญๆ ทยงไมถกเรยกขานก าหนดชอเพยงกลมเดยวคอ ลกหลานเหลากอป แถน จนอาจตความไดวา

“สยาม” ควรใกลชดกบไท-ไตมากกวาใครอน

อยางนอยพทธศตวรรษท 12-13 กมนาม “สยาม” ผดขนมาแลวถงเปนพวกทสยกตาม ในชวงนนแถบลม

เจาพระยากมบานเมองหลายเมองภายใตเขตอทธพลของทวารวดอยางทเขาศกษา และฟนธงกนวาเปน

สงคมของชาวมอญมากกวาจะเปนพวกวงศอนทรและวงศราม ถงอยางนนกยงไมใชหลกฐานชชดแบบหนก

แนน ไมเชนนนกคงกลายเปนพวกพระเวทกนไปหมดแลว

หากบอกวาเปนสงคมทมการผสมผสานของสามสเชอพนธ เชนชนเชอมอญเปนพวกชนปกครองทได

ผสมผสานรวมกบคนถนเดมแลว หรอเปนพวกกรคอยชน าชแนะแนวทางสงคม แบบนพอรบไดคอยคลอง

คอ ถงลกหลานป แถนจะเปนชนพนเมองทวๆ ไป ใชแรงงานในไรนาเปนกรรมกรแบกหามหรอทสยกไมเหน

นาดแคลน คอยซมซบวฒนธรรมและวทยาการเรยนรเตบโตจนกลาแกรงเปนตวของตวเองกลาประกาศนาม

ในทสด หมายถง “ตองมการอพยพคนถนเมองลมเดม” มานานปกอนก าเนดนาม “สยาม” และกอนการ

เกดเมอง “tolo poti ศรทวารวด” บางทบางอารมณอาจไลตามกลนดนตงแตน าทะเลเรมลดระดบนน

ทเดยว

หากค า “สยาม” เปนชอทเรยกขานโดยชาวบาน “สยาม” กอาจมาจากค าทมความหมายธรรมดาในแบบ

ใกลเคยงกบแนวคดของ จตร ภมศกด เปนค าพนเมอง แตกไมนาใชแปลมาจากค าวา “ซ า” เพราะค าน

เทาทรจกไมใชค าเฉพาะถน แถวเมองจนทของเจาแมกาไวควนคราบร กมค านเรยก “ข ซ า” ซงหมายถงดน

เละๆ ดนสกปรกมน าขง มกเกดทหลงบานหรอใตถนลานครว หรอถาขามทะเลไปฝงอนโดนเซย มค าวา

“sumber อานวา ซมเบอร” แปลวาน าผดจากใตดน, แองน าธรรมชาต, ทรพยากร และบอน ากได ซงคดวา

ถาชาวบานเรยกนามแทนพวกหรอแผนดนของตว ค าวา “ไต” หรอ “ไท” อาจเขาใจงายกวา

13 ตามรอย “อนทภาสบาท สย า” (สพฒน2557)

หากค า “สยาม” มาจากชอนครรฐหรอแผนดนของผคน ทชนชนปกครองรวมตวกนกอตง กนาจะมาจากค า

ทมความหมายเขากบยคสมยและวถทางแหงดวงดาว ในแบบเดยวกบชอเมองอาณาจกรทตงเรยงราย

รอบตวทงออกตกเหนอใต เชน อนทปตถ, อศานประ, Khmer (ซงสมาสจาก kambu+mera), จามปา, ศร

เกษตร, สธรรมมาวด, ทวารวด, ศรวจายา หรอไศเลนทรา...ซงฟงดแลวแนวโนมเขามาทางน

16 สงหาคม พ.ศ. 2557 (แกไขเพมเตม 19 มถนายน พ.ศ. 2560)