ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး

© အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ ၂ဝ၁၇ ဤအစရငခစာပါအေၾကာငးအရာမားသည Creative Commons အရ လငစငယထားပါသည။ (ရညညႊနးခကေပးျခငး၊ စးပြားျဖစမဟတျခငး၊ ဆငပြားအကးအျမတမရျခငးႏင အျပညျပညဆငရာ ၄.ဝ) https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode ေနာကထပသလပါက မမတ႕၏ ဝကဆက www.amnesty.org မ ခြငျပခကမား စာမကႏာတြင ၾကညပါ။ ျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ မဟတပ အျခားမပငခြင ပငရငတစဦးဦးက

မကႏာဖးဓာတပ- ဆညတညးရြာမ အမးသမးမား လကပေတာငးေတာငကၾကညေနပ။ မပင-အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕

ပထမအႀကမ - ၂ဝ၁၇ ျပညျပညဆငရာ လြတျငမးခမးသာခြင လမတက မ ထတေဝသည။ Peter Benenson House, 1 Easton Street London WC1X 0DW, UK အညႊနး - ASA ၁၆/ ၅၅၆၄ / ၂ဝ၁၇ မရငး-အဂၤလပဘာသာ

amnesty.org

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြင အဖြ႕သည တကၾကြလႈပရားသေပါငး၊ ေထာကခအားေပးသေပါငး ၇ သနးေကာ ပါဝငေသာ ကမာၻတဝနးလး လ႕အခြငအေရးက ရရခစားနငေစရန ႀကးပမးလႈ႕ေဆာေနသည အဖြ႕ ျဖစသည။ ကၽြႏပတ႔၏ ေမာမနးခကမာ လသားတငး ကလသမဂၢ၏ လ႔အခြငအေရး ေၾကညာစာတမးပါအခြငအေရးမားႏင အျခားေသာ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးစႏႈနးမားက ရရခစားႏငေစရန ျဖစသည။ ကၽြႏပတ႕သည အစးရ၊ ႏငငေရးအယဝါဒ၊ စးပြားေရးအကးအျမတႏင ဘာသာေရး တ႔မ ကငးလြတေသာအဖြ႕တစခ ျဖစၿပး အဓကရနပေငြအျဖစ အဖြ႔ဝငေၾကးႏင လဒါနးေငြမားျဖင ရပတညေနေသာ အဖြ႔ျဖစသည။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 3

မာတကာ

၁။ အကဥးခပ 4

နညးလမးမား 7

၂။ ေနာကခသမငး 11

၂.၁ မရြာစမကနး- အဓကအခကမား 11

၂.၂ မရြာ စမကနးတြင ပါဝငလပကငလကရေသာ ကမၸဏမား 12

၂.၃ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕၏ ၂၀၁၅ ခ အစရငခစာပါ အဓက ေတြ႕ရခကမားႏင အႀကျပခကမား 14

၃။ အဓမၼ ဖယရားခရမည အႏရာယ ဆကရေနျခငး 17

၄။ သဘာဝပတဝနးကငႏင ေဘးအႏရာယကငးရငးေရးဆငရာ အထးစးရမရခကမား 25

၄.၁ ၂၀၁၅ ေရႀကးမႈမား 26

၄.၂ ၂၀၁၅-၂၀၁၆ အတြငး ညစညမးေသာေရဆးမား လထြကျခငး 28

၄.၃ လယသမားမားအတြက သတငးအခကအလကမရရျခငးႏင ျပနလညျပငဆငကစားေပးခကမား မရျခငး 31

၅။ သတတြငးမားက ဆန႔ကငေနသမားအား ဆကလက ေႏာကယကဖႏပမႈ 34

၅.၁ ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပသမားက အေရးယ အျပစေပးျခငး 35

၅.၂ ႏငငေတာလၿခေရးတပဖြ႔မား၏ အၾကမးဖကမႈအေပၚတာဝနခမႈ မရျခငး 37

၆။ နဂးႏင အႀကျပခကမား 39

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 4

၁။အကဥးခပ

ရာစႏစတဝကခန႔ အထးကနေနခၿပးေနာက ျမနမာႏငငတြင ႏငငေရးႏင စးပြားေရး အေျပာငးအလမား ျဖစေပၚခသည။ ၂၀၁၁ ခႏစမ စတငခေသာ စစအာဏာရငစနစမ အရပသားအစးရသ႔ အေျပာငးအလက ၂၀၁၆ ခႏစတြင ေဒၚေအာငဆနးစၾကညႏင အမးသားဒမကေရစအဖြ႔ခပ တကေရာကလာသညက ေတြ႔ျမငခရသည။ မဝါဒအေျပာငးအလမား ခမတလပေဆာငလာရာ အစးရက ယခငအစးရလကထကက စတငခေသာ စးပြားေရးျပျပငေျပာငးလမႈမားက ပမတးျမငလပေဆာငရနႏင ႏငငျခားရငးႏးျမပႏမႈမားတးတကရရေအာင လပေဆာငရန ကတျပခသည။

ဤကာလအတြငးမာပင အစးရ၏ ျပျပငေျပာငးလမႈမားက တ႔ျပနသညအေနႏင အေနာကႏငင အစးရမားက ယငးတ႔ ခမတထားေသာ ပတဆ႔အေရးယမႈမားက ဖယရားေပးခၿပး ျမနမာႏငငတြင စးပြားေရးလပလေသာ ကမၸဏမားအေပၚ ကန႔သတမႈမားကလညး ေျဖေလာေပးခသည။ ၂၀၁၆ စကတငဘာလက သမၼတအဘားမားႏင ေဒၚေအာငဆနးစၾကညတ႔ အမျဖေတာတြင ေတြ႔ဆအၿပးတြင ကနရေနေသးေသာ အေမရကန၏ ပတဆ႔အေရးယမႈမား အားလးက ဖယရားေပးခသည။

အစးရက ႏငငျခားရငးႏးျမပႏမႈမား ဝငလာေစခငေသာ က႑တစခမာ သတတြငး က႑ျဖစသည။ ျမနမာႏငငတြင တြငးထြက သယဇာတမား ေပါၾကြယေသာလညး ယငး က႑မာ ဖြ႔ၿဖးမႈေနာကကနေနဆ ျဖစသည။ ယငးက႑တြင ရငးႏးျမပႏမႈမား သညျမနမာႏငင၏ လမႈေရးႏင စးပြားေရးအကးအျမတမား ျဖစပြားလာႏငေသာ အလားအလာရပါသည။ သ႔ရာတြင တြငးထြကသယဇာတတးေဖာေသာ လပငနး၊ အထးသျဖင သတတြငး လပငနးႀကးမားသည လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ျဖစေစႏငေသာ အႏရာယလညး ရေနပါသည။ ယငးလပငနးႀကးမားမာ ေျမယာမားသမးဆညးရန လအပျခငးႏင သတမငးမားေၾကာင ထြကေပၚလာေသာ အႏရာယျဖစႏငသည ေဘးထြကပစၥညးမားက စနစတကစမခန႔ခြရနလအပျခငးေၾကာင ျဖစသည။ အႏရာယရႏငသညဆသညမာ သအရသကသကမဟတပါ။ ၂၀၁၄ ခႏစမာ စၿပး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြင အဖြ႔ႀကးသည စစကငးတငး၊ မရြာရ ျမနမာႏငင၏ အႀကးဆး သတမငးႀကးႏင ဆကစပေနေသာ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားႏင တရားမဝငလပေဆာငမႈမားအေၾကာငး မတတမးျပစခပါသည။

ရြာစမကနးတြင လကပေတာငး၊ စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာင သတမငးမားႏင မးႀကးဆာလျဖရစ အကစစစကရတ႔ ပါဝငသည။ ၂၀၁၀ ခႏစမစၿပး ယငးသတတြငးမားက တရတႏငငမ ဝမေပါငသသတတြငးလမတက ႏင ျမနမာတပမေတာပင ျမနမာစးပြားေရးဥးပငလမတက ႏင အမတ (၁) သတတြငးလပငနးတ႔က ဖကစပလပကငလာခသည။ ဥးပငလမတကသည ျမနမာစစတပအပငျဖစျပး အေမရကနအစးရ၏ စးပြားေရးပတဆ႔အေရးယမႈ စာရငးတြငပါဝငခဖးေသာ ကမၸဏ တစခ ျဖစသည။

၂၀၁၄-၂၀၁၅ ခႏစအတြငး တစႏစတာ အခနယ ေလလာစစမးခကမားအရ မရြာစမကနးတြင အတငးအဓမၼႏငထတမႈမား၊ ေဒသခမား၏ ကနးမာေရး အႏရာယျဖစေစႏငေသာ သဘာဝပတဝနးကင ထမးသမးေစာငေရာကမႈအားနညးခကမား၊ သတတြငးမားက ဆႏၵျပေသာသမားအား ရဖနရခါ ရကစကစြာဖႏပမႈမားအပါအဝင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ရေနေၾကာငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ႀကးက ေဖာထတခသည။ ဤေဖာထတခကမားက ၂၀၁၅ ေဖေဖၚဝါရလက “စးပြားေရး

ဒကၡေတာငတနးျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 5

တခါးဖြငျခငးလား၊ ျမနမာေၾကးနစမကနးမ လပငနးႀကးမား၏ ရာဇဝတမႈမား ႏင ခးေဖာကမႈမား” အမညျဖင အစရငခစာထတျပနခၿပး ျဖစသည။၁1

လကပေတာငးသတတြငးက ဝမေပါငသတကမၸဏ၏ ကမၸဏခြျဖစေသာ ျမနမာ ဝမေပါငသတတြငး ေၾကးနလမတကက လပကငလကရသည။ ၂၀၁၆ ခႏစေမလတြင ျမနမာဝမေပါငက လကပနေတာငးသတတြငးမ ေၾကးနမား ပထမဆးအႀကမ စတငထတလပေနၿပျဖစေၾကာငးေၾကညာခရာ ရြာသားမား၏ ဆႏၵျပမႈမား ထပမျဖစပြားခသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က မရြာသ႔ ေလလာသမားေစလႊတ၍ အေျခအေနတးတကမႈ ရမရ၊ ေဒသခမား ဆကလကၿပး လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကခေနရျခငးမား ရမရ စစမးေစခသည။ ယငးေလလာစစမးခကအရ အေျခအေနမား တးတကေကာငးမြနလာျခငးမရေသးသလ လကပနေတာငးသတတြငးႏငဆကစပေနေသာ ဆးရြားသည လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားကလညး ကငတြယေျဖရငးေပးျခငးမရေသးသညက ေတြ႔ခရသည။

ေထာငေပါငးမားစြာေသာလမား ေနရပမ အဓမၼႏငထတခရမည အႏရာယဆကရေနျခငး

သတတြငး၏ အနးတဝကတြငေနထငေနၾကေသာ ရာေပါငးမားစြာေသာ မသားစမားမာ ၎တ႔၏ေနအမမား၊ လယယာေျမမားမ အတငးဖယရားခရနငသည အႏရာယႏင ဆကလကရငဆငေနရဆျဖစသည။ ျမနမာဝမေပါင ကမၸဏက သတတြငး၏ အဝနးအဝငးက ေနာကထပ ဧက ႏစေထာငခန႔ တးခ ႕ရနလေနေသးေၾကာငး ေျပာထားသည။ ယငးသ႔တးခ႕လင ထခကႏငသည လမားအားလးႏင အေလးအနက ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား ျပလပခသညဟ ကမၸဏက ေျပာေသာလညး အမနတကယ မဟတေၾကာငးေတြ႔ရသည။ ဥပမာ အဆးဆးထခကခရႏငသည ရြာေလးရြာမ လမားက ေဆြးေႏြးပြမားတြင လးဝမထညသြငးခေပ။ ယငးရြာသားမားမာ လယယာေျမမားဆးရႈးျခငး၊ ၎တ႔ဆႏၵႏင ဆန႔ကငၿပး ေနရာသစတစခတြင ေျပာငးေရႊ႕ေနထငရျခငး မားႏင ရငဆငေနရသည။

သဘာဝပတဝနးကငစမခန႔ခြမႈဆငရာ လစဟာခကမားႏင ကနးမာေရးႏင သကေမြးဝမးေကာငးမႈဆငရာ အႏရာယမားဆကရေနျခငး

ျမနမာဝမေပါငသည လကပေတာငးသတတြငး၏ သဘာဝပတဝနးကငက ထခကႏငမႈမားက ျပညစစြာ ေလလာဆနးစစ ထားျခငးမရသညအတြကလညး အနးပတဝနးကငတြင ေနထငၾကသမားအတြက အႏရာယရေနပါသည။ ဤသတတြငးႀကးမာ ေျမငလငမားႏင ေရႀကးမႈမား ျဖစႏငေသာ ေဒသတြင တညရသညအတြက ယငးအႏရာယမားမာ လြနစြာႀကးမားပါသည။ ဤေဘးအႏရာယတမးမး ျဖစလာလင သတတြငးမ ဓာတပစၥညးမားပါဝငေနသည စြန႔ပစပစၥညးမား ပတဝနးကငသ႔ ျပန႔ႏ႔ေရာကရသြားႏငပါသည။ ယငးသ႔ ျဖစလာလင မေမာမနးႏငေသာ ဆးကးမား ျဖစေစႏငေၾကာငး ျမနမာဝမေပါငက အသအမတျပထားၿပး ျဖစသည။ ယငးအႏရာယျဖစႏငေခက ၂၀၁၅ ၾသဂတလက ေရႀကးမႈႀကးျဖစစဥက ေတြ႔ခရသည။ တာတမျဖင ကာဆးထားေသာလညး ေရမားမာ သတတြငးအတြငးသ႔ ဝငေရာကသြားခသည။ ယငးျဖစစဥတြင သတတြငးအတြငးမ ဓာတပစၥညးမား အျပငသ႔ လးဝထြကမသြားေအာင ကာကြယႏငခသညဟ ျမနမာဝမေပါငက ေျပာေသာလညး သကေသအေထာကအထား တစတရာ မျပခပါ။

ေနာကထပျဖစရပတစခကလညး သတတြငးက စမခန႔ခြပႏင ပတသကၿပး ေလးေလးနကနကေမးခြနးထတစရာ ျဖစလာသည။ သတတြငးမ အႏရာယရႏငသည စြန႔ပစပစၥညးမားထြကရျခငးက ကမၸဏက တားဆးျခငး မျပႏငခေၾကာငး ၂၀၁၅ ခႏစ ႏဝငဘာလတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က မတတမးျပစခသည။ ယငးအခနက သတတြငးႏင မတာ ၅၀၀ ခန႔အကြာအေဝးတြငတညရသည ဝကေမးရြာသားမားက သတတြငး၏ စညးရးတေလာကတးေဖာထားေသာ တးေျမာငးမ ေရမား လထြကေနသညက ေတြ႔ခၾကသည။ လယသမားမားက ေဒသအာဏာပငမားႏင ျမနမာဝမေပါငကမၸဏက ဆယရကအတြငး အေၾကာငးၾကားခေသာလညး ေရမားက ၎တ႔၏ လယကြငးမားအတြငးသ႔ ေနာကထပ ရကသတပတအေတာမားမားဆကၿပး စးဝငေနခသညဟ လယသမားတစဥးက

1 ၁ ရႈရန- အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕ အစရငခစာ “စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ ျမနမာေၾကးနစမကနးမ လပငနးႀကးမား၏ ရာဇဝတမႈမား ႏင ခးေဖာကမႈမား” (Index: ASA 16/003/2015), available at: https://www.amnesty.org/en/documents/asa16/0003/2015/en/

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 6

ေျပာျပသည။ ယငးေရမားေၾကာင ၎တ႔ စကမးထားေသာ ဂႏင ပခငးမားပကစးရေၾကာငး လယသမားတစဥးက ယခကသ႔ ေျပာျပသည။

“အပငတငး ပကစးတာေပါ၊ အားလးေသကနတယ။ ေရဝငတေနရာတငးက အပငေတြ ေသတယ။ တေျဖးေျဖးခငးေသတာ၊ ဆယရကေလာက ၾကာတယ။ အပငေတြက ပထမ ညးသြားၿပး ေနာကေတာေသကနတယ။”

၂၀၁၆ ဇြနလတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ ေလလာသမားက ေရမားလထြကခသညဟ ရြာသားမားေျပာျပေသာ ေနရာႏစေနရာမ ေျမနမနာမား ယခသည။ ယငး ေျမနမနာမားက ယေကႏငင အတစတာၿမ႕ရ ဂရငးပစ ဓာတခြခနးတြင စမးသပစစေဆးခသည။ ရလဒအေျဖက သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ သပၸပညာရငတစဥးက ခြျခမးစတျဖာ ေလလာခသည။ ၎က စြန႔ထြကေရမားသည အႏရာယရႏငေသာ ဓာတပစၥညးမား ပါဝငေနရန “ျဖစႏငေခမားစြာ” ရသညဟ ေကာကခကခပါသည။

“ေျမနမမားအရ ေရေတြလထြကလာတအခန တးေျမာငးထမာ ရေနတ ေရဆးေတြထမာ သတဓာတပစၥညးေတြ ေတာေတာျမငျမငမားမား ပါေနပါတယ။ အထးသျဖငေတာ အာဆငးနစ၊ ေၾကးနန႔ ခ ဓာတေတြပါ။ အဒါက သတတြငးက ေရေတြမာ ညစညမးေနၿပး ေရထက သတဓာတပစၥညးေတြ ထြကေနတယဆတာက အမားႀကး ျဖစႏငပါတယ။”

အစးရကေရာ ဝမေပါငကပါ လယသမားမားက မညသညအေၾကာငးေၾကာင ေရမား လထြကကခသညက ရငးမျပခသလ၊ ေရဆးမားတြင မညသညဓာတမားပါဝငေနသည၊ ကနးမာေရးအတြက အႏရာယရႏင မရႏင ဆသညမားကလညး ေျပာမျပခေပ။ ေရဆးမားက သန႔စငသြားေအာင ရငးလငးဖယရားေပးျခငး မရသလ သးႏမား ဆးရႈးျခငးအတြကလညးေလာေၾကးမေပးခေပ။

ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပမႈမားက ဖႏပျခငး

သတမငးက စမလပကငပမားအေပၚ မရြာစမကနးဧရယာတဝကတြငေနထငေနၾကေသာ လမားက လးဝေၾကနပမႈ မရၾကေပ။ လယယာေျမဆးရႈးျခငးမားက ၎တ႔၏ စကပးေရးႏင သကေမြးဝမးေၾကာငးမႈမား ဆးရႈးၿပး အနာဂတဘဝ အေျခအေန မေရရာမႈမားႏင ရငဆငၾကရသည။ သဘာဝပတဝနးကင ပကစးၿပး ၎တ႔၏ မသားစမား ကနးမာေရးဆးဝါးထခကမႈႏင ရငဆငရမည အႏရာယမားကလညး စးရမၾကသည။ အစးရက ကမၸဏနငေဒသခမားအၾကားက ကြလြမႈမားက ေျဖရငေပးမညဟ ကတျပထားသည။ သ႔ရာတြင မရြာစမကနးက ဆန႔ကငသ ရြာသားမားႏင တကၾကြလႈပရားသမားသည ဖမးဆးအေရးယခရမည အႏရာယႏင ဆကရငဆငေနရဆျဖစသည။ ျမနမာဝမေပါငႏင အာဏာပငမားက ရာဇဝတဥပေဒပါ ပဒမ ၁၄၄ က ဆကအသးျပေနဆျဖစသည။ ဤပဒမအရ တရားသႀကးက ဧရယာတစခက ကန႔သတနယေျမအျဖစ သတမတျပဌာနးၿပး ဝငထြကခြင ကန႔သတႏငပါသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစ အစရငခစာအတြက ေလလာခကအရ အာဏာပငမားက ဤပဒမက အသးျပ၍ သတမငး ႏစခ အနးရ ဧရယာက ကန႔သတနယေျမအျဖစ သတမတၿပး ကမၸဏမားေရ႕တြင ဆန႕ကငဆႏၵျပေသာ ရြာသားမားကလညး တရားစြဆ အေရးယခေၾကာငးေတြ႔ရသည။ ၂၀၁၆ ခႏစတြငလညး ဤပဒမက ဆကသးေနေသးေၾကာငးေတြ႔ရသည။ ဥပမာ စပါယေတာငႏငေၾကးစငေတာင သတတြငး၏ ဂတအဝ ဆႏၵျပပြတြင ပါဝငခေသာ ရြာသား သးဥးမာ ကန႔သတနယေျမအတြငး ဝငေရာကမႈျဖင တရားစြဆခခရပါသည။

နဂးႏင အႀကျပခကမား

လ႔အခြငအေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ စးရမရေသာအခကမားက ေျဖရငးမေပးႏငေသးခငႏင ေနာကထပ ခးေဖာကမႈမားက တားဆးႏငေသာ လပငနးစဥမား မခမတႏငေသးခင သတတြငးလပငနးမားက ရပတန႔ထားပါရန ျမနမာအစးရအား အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ တကတြနးအပပါသည။

အထးအားျဖင အျပညျပညဆငရာလ႔အခြငအေရးဥပေဒအရ ကာကြယေစာငေရာကေပးသည လပငနးစဥမား မရေသးမ ျမနမာဝမေပါငက ရြာသားမားက ၎တ႔၏ေနအမမားႏင လယယာေျမမားမ ႏငထတျခငးမား ေနာကထပမျပလပေအာင အစးရအေနႏင တားဆးေပးရန၊ ျမနမာဝမေပါငႏင ၎၏ဖကစပ ကမၸဏမား အေနႏင

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 7

သဘာဝပတဝနးကငက အႏရာယျဖစေစႏငေသာ ၎တ႔၏ စမလပေဆာငမႈမားတြင လအပခကမားက ျပငဆငလပကငေစရန၊ အေဆာကအဥမား ေဆာကလပရာတြငလညး ေနာကဆး ပစက လထက အသေပးချပရန၊ သဘာဝပတဝနးကင၊ လမႈေရးႏင လ႕အခြငအေရးဆငရာ သကေရာကမႈမားက ျပညစလေလာကစြာ ဆနးစစ အကျဖတခကမားျပလပၿပး ထခကခရမည လထႏင အေၾကအလညေဆြးေႏြး ေစရန လပေဆာငေပးရမည။

၂၀၁၅ ခႏစက ဝကေမးရြာတြင ျဖစခေသာ ေရဆးမားစမထြကျခငး အေၾကာငးရငးႏင ယငး၏ အကးဆက၊ ၂၀၁၅ ခႏစက ေရႀကးေရလမႈ၏ သကေရာကမႈမားက ဝမေပါငသတကမၸဏႏင ဥးပငလမတကတ႔က စစမးေဖာထတ၍ ေတြ႔ရခကမားက ထတျပနေပးသငပါသည။ ပတဝနးကငရ ထခကခရမည လထႏင စစမနေသာေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပ၍ လ႔အခြငအေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငထခကမႈ အႏရာယမားက မေျဖရငးႏငေသးခနတြင စမကနးဧရယာကတးခ႕ျခငး၊ လကပေတာငး သတတြငးတြင အေဆာကအဥ ေဆာကလပျခငးမား ရပဆငးထားပါမညဟ စမကနးက လပကငေနေသာ ကမၸဏႏစခစလးက လသရငၾကား ေၾကညာရန။

ပ၍ ကယျပန႕ေသာ လပငနးစဥအျဖစ ျမနမာအစးရသည သတတးေဖာျခငးလပငနးကသ႔ ႀကးမားေသာ စမကနးႀကးမားက ထနးသမး ကြပကြႏငေရးအတြက ဥပေဒေရးရာမေဘာငမားအား ေကာငးေအာင ေဆာငရြကရန လပါသည။ ထ႔အျပင အဓမၼဖယရားမႈမားက တားျမစျခငးႏင လေလာကေသာေနထငစရာ ရပငခြင ဆငရာ ႏငငတကာစႏႈနးမားက အေျခခ၍ လယယာေျမသမးဆညးျခငးႏင ပတသကေသာ ျပညစလေလာကသည မေဘာငမား ထားရရန၊ ေဒသချပညသမား ခစားခရၿပးေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားအတြက ထေရာကသည ကစားေျဖရငးခကမား ေပးအပႏငေရးက အစးရေရာ ဝမေပါငကမၸဏကပါ လပေဆာငေပးရနလပါသည။

ျမနမာႏငငတြင လပကငေနေသာ စးပြားေရးလပငနးႀကးမားက ပတသကေနေသာ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားသည မရြာစမကနးတစခတညးတြင ေတြ႔ရသည မဟတပါ။ ကမၸဏမားက စညးကမးသတမတၿပး ထခကခစားရေသာ လ႔အသငးအဝငးက အကာအကြယေပးရန ျမနမာအစးရက မစြမးေဆာငႏငျခငးႏင ယငးသ႔ျပလပရန ဆႏၵမရျခငး၊ တဖန ႏငငျခားကမၸဏမားကလညး ယငးအခကက အခြငေကာငးယ အသးခေနျခငးမားကသ႔ စးရမစရာေကာငးလေသာ ဥပမာမားက တကၾကြလႈပရားသမားႏင အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမားက ထတေဖာေထာကျပခၾကၿပးျဖစသည။

ျမနမာႏငငတြင လပငနးမားလပကငေနေသာ၊ သ႔မဟတ လပကငရနျပငဆငေနေသာ ႏငငျခားေကာပေရးရငးမားသည ၎တ႔၏ ရငးႏးျမပႏမႈမားေၾကာင လ႔အခြင အေရးခးေဖာကမႈမား မျဖစေစရန၊ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားတြင ပါဝငပတသကမႈမရေစရန သတထားရမည တာဝနရပါသည။ အေရးပါေသာ ပထမေျခလမးမာ ျမနမာႏငငတြငလပေဆာငရန စစဥထားသည စးပြားေရးလပငနးမားတြင အျပညျပညဆငရာ စးပြားေရးႏင လ႔အခြငအေရးစခနမားႏင ညညြတေအာင လ႔အခြငအေရးဆငရာ သတႏင ေစာငၾကညမႈမား ခမတျပလပရန ျဖစသည။ တရတအပါအဝင ျမနမာႏငငတြငလာေရာက ရငးႏးျမပႏေနေသာ ႏငငျခားကမၸဏမား၏ ဌာေနအစးရမားသညလညး ၎တ႔ႏငငသားကမၸဏမားက လပငနးမား မစတငမ လ႕အခြငအေရးဆငရာ အေလးထားေစာငၾကညမႈမား ျပလပရမညဆေသာ လအပခကက ခမတထားရမည။

နညးလမးမား ယခ အစရငခစာမာ ၂၀၁၅ ေဖေဖၚဝါရလက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ထတျပနခသည “စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ ျမနမာေၾကးနစမကနးမ လပငနးႀကးမား၏ ရာဇဝတမႈမား ႏင ခးေဖာကမႈမား” အစရငခစာ၏ အဆကျဖစသည။

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ ေလလာသမားသည ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလတြင ျမနမာႏငငသ႔ သြားေရာက၍ “စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ ျမနမာေၾကးနစမကနးမ လပငနးႀကးမား၏ ရာဇဝတမႈမား ႏင ခးေဖာကမႈမား” အစရငခစာထတြင ေထာကျပထားေသာ မရြာသတတြငးစမကနးႏင ပတသကၿပး လ႔အခြငအေရးဆငရာ စးရမရသည က႑သးရပက အာဏာပငမား သ႔မဟတ ကမၸဏမားမ တစတရာအေရးယေဆာငရြကချခငး ရမရ စစမးခပါသည။ ယငးက႑သးရပမာ အဓမၼေရႊ႔ေျပာငးခရမည

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 8

အႏရာယမားဆကရေနျခငး၊ ရြာသားမား၏ ကနးမာေရးက ထခကႏငသည သဘာဝပတဝနးကင ညစညမးမႈ ႏင ဆႏၵျပသမားက ဆကလကဖႏပေနမႈတ႔ ျဖစသည။

ေလလာသမားသည လကပေတာငး၊ စပါယႏင ေၾကးစငေတာင သတမငးမားတညရရာ စစကငးအတြငးရ မရြာခရငသ႔ သြားေရာကခၿပး သတတြငးေၾကာင ထခကခခရသည ရြာေပါငး ရစရြာမ လ ၃၅ ဥးက ေတြ႔ဆ ေမးျမနးခသည။ ထ႔အျပင ယငးတ႕ထမ ရြာေလးရြာမ လေပါငး ၆၅ ဥးခန႔ႏင အပစလက ေဆြးေႏြးပြ ေလးခ ျပလပခပါသည။ တစအပစစတြင လေပါငး ၁၀ ေယာကမ ၂၅ ေယာကအထ ပါဝငပါသည။ ယငး အပစလကေဆြးေႏြးပြမားတြင တစဥးခငးစေတြ႕ဆေမးျမနးခေသာ ၃၅ ဥးထမ ၂၈ ဥး ပါဝငပါသည။

ေလလာသမားသည စညပငသာယာေရး၊ ၿမ႕နယႏင ေဒသဆငရာ အရာရမား၊ ျပညေထာငစလႊတေတာ ကယစားလယမား၊ တကၾကြလႈပရားသမား၊ ေရ႕ေနမား၊ အစးရမဟတေသာအဖြ႔အစညးမားမ ကယစားလယမား၊ အလပသမားမားႏင မႏေလး၊ မရြာ၊ ေနျပညေတာႏင ရနကန ၿမ႕မားတြင ေတြ႔ဆေမးျမနးခသည။

သတစမကနးက ဆန႔ကငေသာ လႈပရားတကၾကြသမားႏင ရြာသားမားက ရက ဖမးဆးအေရးယခရမည အႏရာယဆကရေနသညအတြက ေမးျမနးခသမား၏ အမညမားက ယခအစရငခစာတြင ေဖာျပမထားပါ။

သဘာဝပတဝနးကငထခကမႈႏင ပတသက၍ ၂၀၁၅ အကနက လကပေတာငးသတတြငးမ အရညမားစမထြကခေသာ ဝကေမးရြာအနားမ ေျမနမနာမားကလညး ရယခသည။ ယငးနမနာမားက ယေကႏငင အတစတာၿမ႕ရ ဂရငးပစဓာတခြခနးတြင စမးသပခသည။

ထ႔အျပင၂၀၁၅ ၾသဂတလတြင ျဖစပြားခေသာ ေရႀကးမႈမား မျဖစခငႏင ျဖစပြားေနခနအတြငး မရြာခရငအား ၿဂဟတမ ရကယထားေသာ ဓာတပမားကလညး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕မ ရယေလလာခသည။ ဂရငးပစဓာတခြခနး၏ စမးသပမႈ အေျဖမားႏင ၿဂဟတဓာတပမားက သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ သပၸပညာရငတစဥးအား မေဝ၍ ၎၏ ပညာရငအျမငကလညး ရယခသည။

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔သည ျမနမာဝမေပါငကမၸဏမ ထတျပနထားေသာ သတတြငးက စမခန႔ခြမႈႏငဆငေသာ စာရြကစာတမး အခကအလကမားကလညး ေလလာခသည။

ေလလာသမားသည ၎တ႔ေရာကရေနခနအတြငး ျမနမာဝမေပါငမ တာဝနရသမားႏင ေတြ႔ဆခြငျပရန ေတာငးခခေသာလညး တ႔ျပနခကမရခပါ။ ထ႔အျပင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔သည ျမနမာဝမေပါင၏ မခငကမၸဏျဖစသည ဝမေပါငသတကမၸဏကလညး ၂၀၁၆ ဧၿပလႏင ဇြနလမားတြင လညးေကာငး၊ ၂၀၁၇ ခႏစ ဇနနဝါရလတြင လညးေကာငး စာေရးသား၍ ယခအစရငခစာပါ ေတြ႔ရခကမားက မေဝရနႏင ၎တ႔၏ ေနာကဆးျပလပခသည သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈေရးသကေရာကမႈ အကျဖတခကႏင ၎တ႔က လကပနေတာငးသတတြငးတြင လပငနးမား ျပနစေနျခငးႏင ပတသကေသာ အခကအလကမားက ေတာငးခခသည။ ေလလာသမားသည မရြာတြငရေနစဥ ေဒသတြငးမ အဆကအသြယမား၏ လၿခေရးအတြက ဥးပငကမၸဏႏင ေတြ႔ဆဖ႔ကမ မေတာငးခခပါ။

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေနာကပငးတြင ဥးပငကမၸဏထ စာေရးသား၍ အခကအလကမားေတာငးခခပါသည။ ဥးပငကမၸဏကလညး ေလလာသမားႏင ေနာကတစပတအၾကာတြင ေတြ႔ဆမညအေၾကာငး ျပနၾကားလာခသည။ ေလလာသမားမာ ျမနမာႏငငတြင အေျခစကသမား မဟတသျဖင ယငးကသ႔ အခနတအတြငး သြားေရာကရန မျဖစႏငခပါ။ ထ႔ေၾကာင တယလဖနးမ တဆငေဆြးေႏြးရန အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က အဆျပခပါသည။ သ႕ေသာ ဥးပငဘကမ အေၾကာငးမျပနၾကားခပါ။ အထကပါ ကမၸဏမားဘကမ အေၾကာငးျပနၾကားခကမားကလညး ယခအစရငခစာတြင ထညသြငးထားၿပး ေနာကဆကတြတြငေဖာျပထားပါသည။၂2

2 ၂ ၂၀၁၆ ေမလ ၂ရက ရကစြ ဝမေပါင ကမၸဏစာ။ ၂၀၁၆ ၾသဂတ ၅ ရကစြ ဥးပင ကမၸဏစာ။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 9

ေလလာသမားအေနႏင ၎တ႔ ေတြ႔ဆေမးျမနးခေသာ ျမနမာႏငငတြငးႏင အျခားေနရာအသးသးမ ပဂၢလမား၊ နညးလမးအမးမးျဖင အကအညေပးခသမားက ေကးဇးတငပါသည။ ေဒါကတာ အလနတငေဂးႏင ဂရငးပစဓာတခြခနးမ ဝနထမးမားကလညး ေကးဇးတငေၾကာငးေဖာျပအပပါသည။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 10

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 11

ေနာကခသမငး

ျမနမာႏငငသည ေရန၊ သဘာဝဓာတေငြ႔ႏင အဖးတနေကာကမကမားအပါအဝင တြငးထြကသယဇာတမား အထးၾကြယဝေသာလညး သယဇာတတးေဖာထတလပေရးက႑မာ ရငးႏးျမပႏမႈအားနညးျခငးႏင နညးပညာခ႕တျခငးမားေၾကာင မထြနးကားခေပ။ သ႔ေသာ ႏငငအတြငး ႏငငေရးႏင စးပြားေရးျပျပငေျပာငးလမႈမား ျဖစေပၚလာအၿပးတြင ႏငငတကာ ေရန၊ သဘာဝဓာတေငြ႔ႏင သတတြငးကမၸဏမားက ျမနမာႏငငတြငလာေရာကလပကငရန ပမစတဝငစားမႈရလာသျဖင ယငးအေျခအေနမာ ေျပာငးလသြားရန အလားအလာရေနပါသည။

တြငးထြကတးေဖာထတလပသညလပငနးတြင ႏငငျခားရငးႏးျမပႏမႈမားက ျမနမာႏငငသ႔ လမႈ စးပြား အကးအျမတမားက ေဆာငယလာေပးႏငသည အလားအလာမားရပါသည။ တစဖကတြငလညး တြငးထြကထတယသညလပငနးသည ေျမယာမားသမးပကရယရနလအပျခငးႏင စနစတကစမလပကငရန လအပသည အႏရာယရသည စြန႔ပစပစၥညးမားလညး ထြကေပၚလာတတျခငးတ႔ေၾကာင လ႔အခြငအေရးမားက ထပါးေစႏငသည အႏရာယလညး ရပါသည။

၂.၁ မရြာစမကနး - အဓက အခကမား ျမနမာႏငင အေနာကေျမာကပငး စစကငးတငးေဒသႀကး မရြာခရငတြင ေၾကးနသတသကႀကးေလးခ ရပါသည။ ၎တ႔သည ခငးတြငးျမစဝမးလြငျပင အတြငးမ ထးထြကေနေသာ ေတာငတနးမားတြင တညရေနၾကသည။၃3 ယငးသတသကမားက လကပေတာငး စမကနးႏင စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာင စမကနးဆေသာ ဆကစပေနသည လပငနးႏစချဖင တးေဖာထတလပလကရပါသည။ လကပေတာငး ေၾကးနသကမာ ေလးခအနက အႀကးဆးျဖစၿပး ေၾကးနရငး စစေပါငး၏ ၇၅ ရာခငႏႈနး ရေနသည။ ဤေၾကးနသကမ တစႏစက ကကသတေၾကးန တနခနတစသနးအထ ထြကရမညဟ ခန႔မနးထားသည။၄4 လကပေတာငး ေၾကးနသက တးေဖာျခငးလပငနးက ၂၀၁၁ ခႏစတြင စတငခၿပး သတမငးက တညေဆာကဆျဖစေသာလညး ၂၀၁၆ ေမလတြင ေၾကးနမား စတငထတလပခသည။၅ 5 ကန သတသက သးခမာ တစခႏငတစခ ကပလကတညရၿပး စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာငစမကနးအျဖစ ၁၉၇၈ ခႏစကတညးက စတငထတလပခသည။၆6 သတတြငးမားႏင အနးတဝက ငါးကလမတာအတြငးတြင ရြာေပါငး ၂၆ ရြာရၿပး လေပါငး ၂၅၀၀၀ ခန႔ေနထငလကရသည။ ဤရြာမားတြင ေနထငသအမားစမာ စကပးေရးျဖင အသကေမြးၾကသည။၇ 7

3 ၃ Knight Piésold Consulting ျမနမာ ဝမေပါင ေၾကးနသတတးေဖၚေရးလပငနး လမတက၊ လကပေတာငးေၾကးန စမကနး၊ သဘာဝပတဝနးကငနင႕ လမႈစးပြားဆငရာေလလာအကျဖတခက(Knight Piésold ESIA)။ မကႏာဖးအညႊနး PE701-00022/13, Rev. 6, January 2015, p 176 PE701-00022/13, Rev. 6, January 2015, p 176 4 ၄ Knight Piésold ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ ၁-၃

5 ၅ ျမနမာ ဝမေပါင၊ Mr. Chen Defang ဥကဌ၊ ဝမေပါငသတတးေဖၚေရးလပငနး ထမေပးစာ။ CSR အစရငခစာ ၂၀၁၅-၁၆၊ေမ ၁၇၊ စာ ၁၇။ http://www.myanmarwanbao.com.mm/images/stories/wanbao-pdfs/csr_2016_update.pdf 6 ၆ အငဗငဟး သတတးေဖၚေရးလပငနး လမတက။၂၀၀၂ (ေမ၂၀၊ ၂၀၀၃) ဒဇငဘာ ၃၁ ႏစကန၊ ႏစပတလည အခကအလကမား ျပနလညျပငဆငျခငး ပစ။ စာ ၂၂။ 7 ၇ Knight Piésold ESIA ၊ ေမ ၂၀၁၄၊ စာ ၁၁၇-၁၁၉

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 12

သတတြငး တညေဆာကခခနတြင လေထာငေပါငးမားစြာ ေျမယာႏင ေျမယာက လပကငခြငဆးရႈးခရသည (ဓာတပ - အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၊ ၂၀၁၆)

၂.၂ မရြာ စမကနးတြင ပါဝငလပကငလကရေသာ ကမၸဏမား ၂၀၁၀ ခႏစမ စတင၍ တရတအေျခစက ဝမေပါငသတတြငးလမတက (ဝမေပါငသတတြငး) သည ၎၏ ကမၸဏခြမားမ တဆငျမနမာႏငငမ ျမနမာစးပြားေရးဥးပငလမတကႏင ႏငငပင အမတ (၁) သတတြငးလပငနး

တ႕ႏင ဖကစပပးေပါငး၍ သတတြငးႏစခက တးေဖာလပကငလကရသည။၈8 လကရ ထတလပမႈ ခြေဝခစားခြင သေဘာတညခက (၂၀၁၃ ဇလငတြင ျပနလညျပငဆငထားသည) အရ ဝမေပါငသတကမၸဏႏင ဥးပငတ႔က အကးအျမတ၏ ၄၉ ရာခငႏႈနး၉ 9 ႏငကန ၅၁ ရာခငႏႈနးက ျမနမာအစးရက ကယစားျပေသာ အမတ (၁) သတတြငးလပငနးက ရရသည။၁၀ 10

ဝမေပါငသတတြငးက လးဝပငဆငေသာ လကခြကမၸဏ ျမနမာဝမေပါငေၾကးနသတတြငးလမတက (ျမနမာဝမေပါင) က လကပေတာငး သတတြငးက တးေဖာလပကငသည။ ဝမေပါင၏ အျခားကမၸဏခြတစချဖစသည ျမနမာယနစေၾကးနလမတကက စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာငတ႔က တးေဖာလပကငသည။ ဝမေပါငသတကမၸဏ၏ မခငကမၸဏမာ လကနကထတလပေရးႏင သတတးေဖာေရးလပငနးမား လပကငေနေသာ တရတအစးရပင NORINCO ကမၸဏျဖစသည။၁၁.11

ျမနမာစးပြားေရးဥးပငလမတကက စစအစးရက ၁၉၉၀ တြင တညေထာငခၿပး အခြနေပးေဆာငရျခငးမ ကငးလြတခြငရထားသညမာ ၂၀၁၁ ခႏစ ျပျပငေျပာငးလေရးမား စတငခနအထ ျဖစသည။၁၂12 စစအစးရက ဥးပငကမၸဏက ႏငငျခားရငးႏးျမပႏမႈ ကနထရကမား ဥးစားေပးရေစခၿပး၊ ဥးပငသည ေကာကမကလပငနး၊ စးကရကထတလပသည လပငနးမားက လကဝါးႀကးအပ လပကငခြင ရေနခသည။၁၃13

8 ၈UMEHL က ျမနမာစးပြားေရးဥးပင လမတက (သ႕) ဥးပငလမတက အျဖစ သၾကသည။ သယဇာတႏငသဘာဝပတဝနးကငထမးသမးေရးဝနၾကးဌာန၊ ႏငငျခားဖကစပ http://www.mining.gov.mm/ME-1/1.ME-1/details.asp?submenuID=11&sid=753# (last accessed 9 October 2016.) 9 ၉ သတငးမားအရ အကးအျမတ၏ ၁၉% က UMEHL ကရျပး ၃၀%က ျမနမာဝမေပါငကရမညဟဆသည။ ဥပမာ ရႈ- https://www.dvb.no/news/commission-approves-contract-giving-govt-larger-share-of-laptadaung-profits/29945 and http://www.reuters.com/article/2014/05/19/us-mynamar-mine-chinese-idUSBREA4I08420140519 10 ၁၀ သယဇာတႏငသဘာဝပတဝနးကငထမးသမးေရးဝနၾကးဌာန၊ႏငငျခားဖကစပ http://www.mining.gov.mm/ME-1/1.ME-1/details.asp?submenuID=11&sid=753# (last accessed 9 October 2016.) 11 ၁၁ ႏရငက ကမၸဏ (တရတေျမာကပငးစကမႈလပငနးအပစေကာပေရးရငး CNGC) က အေသးစတေလလာမႈက အျပညျပညဆငရာၿငမးခမးေရးသတငးအခကအလကဌာန (IPIS) ႏင အမဂါေဖာငေဒးရငးတ႔က ၂၀၁၄ ခႏစတြင ျပလပခသည။ ‘တရတေျမာကပငးစကမႈလပငနးအပစေကာပေရးရငး (CNGC) ႏငဆငေသာ ေလလာခကစာတမး’ - (၂၀၁၄ ေအာကတဘာ) တြငရႈhttps://omegaresearchfoundation.org/sites/default/files/uploads/Publications/Working%20paper%20on%20CNGC,%202014.pdf 12 ၁၂ ႏစစဥထပတနးအခြနေဆာငသမားစာရငးအရ အခြနမားတးတကရေနသည၊ ေအးသတာေကာ၊ ျမနမာတငးမစ (၂၂ မတ ၂၀၁၆) http://www.mmtimes.com/index.php/business/19586-annual-list-of-top-taxpayers-shows-payments-rising.html (၂၂ ဒဇငဘာ ၂၀၁၆ က ေနာကဆးၾကညရႈခ) 13 ၁၃ “ျမနမာစးပြားေရးျပျပငေျပာငးလမႈႏင စးပြားေရးလပငနးႀကးမား” (ေအာငမငးႏင တရဟရ ကဒ)၊ စာမကႏာ ၁၅၅၊ H. Lim ႏင Y. Yamada တ႔တညးျဖတၿပး၊ ဂပနျပညပ ကနသြယေရးအဖြ႔ႏင ဖြ႔ၿဖးဆစးပြားေရးအငစတက တ႔ထတေဝသည. ဘနေကာကသေတသနဌာနအစရငခစာ - ျမနမာႏငင၏ ကမၻာစးပြားေရးအတြငးေပါငးစညးဝငေရာကလာျခငး - အလားအလာႏင အခြငအလမးမားမ http://www.ide.go.jp/English/Publish/Download/Brc/13.html

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 13

ယေန႕အခနအထ ဥးပငလမတကသည ျမနမာႏငင၏ အႀကးဆး ကမၸဏႀကးတစချဖစၿပး ဘဏလပငနး၊ ကမၻာလညခရးသညလပငနး၊ သယယပ႔ေဆာငေရးလပငနး ႏင ဘယာခကလပငနးမား လပကငလကရသည။၁၄ 14 ဥးပငသည သတတြငးႏစခတြင ပါဝငလပကငလကရသလ ယငးသတတြငးမား အတြက လအပေသာ ဆာလျဖရစအကစစ ထတလပေပးသည မးႀကးစကရကလညး ပငဆငပါသည။၁၅ 15

ဥးပငကမၸဏသည မၾကာမကာလအတြငးတြငမ စ၍ ပြငလငးျမငသာမႈပရလာသည။ ဥးပငက လကရ ႏင အၿငမးစား တပမေတာအရာရမား ပငဆငေၾကာငး ကယကယျပန႔ျပန႕သထားၾကေသာလညး ၂၀၁၆ ခႏစ မတလတြင ဥးပငကမၸဏက ရနကနစေတာအတခနးတြင စာရငးတငထားလေၾကာငး ေၾကညာခနကမ ၎အား ပငဆငမႈပစက တရားဝငထတျပနလာခသည။၁၆16 ျမနမာစးပြားေရး ဥးပငလမတကက ရယယာရင ႏစမးႏစစားက ပငဆငၾကသည။ အစ “ေအ” ရယယာမားက ကာကြယေရးဝနႀကးဌာနႏင ကာကြယေရးပစၥညး ဝယယေရး ညႊနၾကားေရးမးရးက ပငဆငၿပး အစ “ဘ” အမးအစားရယယာမားက “တပမေတာသားမား၊ စစမႈထမးေဟာငးမား၊ တပရငး တပဖြ႔မားႏင စစမႈထမးေဟာငးမားပင အဖြ႔အစညးမား” က ပငဆငၾကသည။၁၇ 17

14 ၁၄ PricewaterhouseCoopers မ ၂၀၁၅ ဇလငလတြင ထတေဝေသာ ျမနမာစးပြားေရးလမးညႊန စာမကႏာ ၁၅၊ ဤေနရာတြင ဖတရႈႏငသည http://download.pwc.com/mm/gobig/index.html#featured-insights 15 ၁၅ အေရးေပၚ ေဘးအႏရာယကငးရငးေရးအေၾကာငးမားေၾကာင စကရက ကနကးရြာမ ခကျခငးေနရာေရႊ႕ေပးပါရန အစးရက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က တကတြနးခသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၆ ဇလင ၂၀ ရကေန႔က ထတျပနခက - ျမနမာ - ကနးမာေရးစးရမရခကမား ေနာကကြယမ ဆာလျဖရစအကစစစကရက ေနရာေရႊ႕႔ရမည https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/07/myanmar-relocate-sulphuric-acid-factory/ စးပြားေရးအတြက တခါးဖြငထားျခငး အစရငခစာ စာမကႏာ ၇၇ ရ ဥပေဒအထကတြင ရေနျခငး - ဥးပငကမၸဏလမတက၏ ဆာလျဖရစအကစစစကရ ကလညးရႈ 16 ၁၆ ၂၀၁၆ ဧၿပလ ၁ ရကေန႔ထတ ျမနမာတငးမစ သတငးစာပါ Clare Hammond ၏ ေဆာငးပါး၊ စစတပပင ဥးပငလမတကက အမားပငကမၸဏျဖစလာရန ေလာကထားျခငး http://www.mmtimes.com/index.php/business/19799-military-owned-mehl-applies-to-become-public-company.html (၂၀၁၆ စကတငဘာ ၂၃ က ေနာကဆးၾကညရႈခသည) 17 ၁၇ ၂၀၁၆ ဧၿပလ ၁ ရကေန႔ထတ ျမနမာတငးမစ သတငးစာပါ Clare Hammond ၏ ေဆာငးပါး၊ စစတပပင ဥးပငလမတကက အမားပငကမၸဏျဖစလာရန ေလာကထားျခငး http://www.mmtimes.com/index.php/business/19799-military-owned-mehl-applies-to-become-public-company.html (၂၀၁၆ စကတငဘာ ၂၃ က ေနာကဆးၾကညရႈခသည)

ျမနမာဝမေပါင ေၾကးနသတတြငးလမတက

(ျမနမာဝမေပါင)

ဝမေပါငသတကမၸဏ (NORINCO မပငသည)

ျမနမာယနစ ေၾကးနလမတက (ျမနမာယနစ)

လကပေတာငး သတတြငးက တးေဖာလပကင

စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာငတ႕႔က တးေဖာလပကင

ျမနမာစးပြားေရးဥးပင ႏင အမတ(၁) သတတြငးလပငနး

ဖကစပစမကနး

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 14

၂၀၀၃ ခႏစမစ၍ ဥးပငကမၸဏသည စစတပႏင ဆကစပေနေသာ အျခားအဖြ႔အစညးမား၊ လပဂၢလမားႏင အတ အေမရကနအစးရ၏ ဒဏခတအေရးယထားေသာ စာရငးတြင ပါဝငခသည။ အမးသား ဒမကေရစ အဖြ႔ခပ အစးရတကလာၿပးသညေနာက ၂၀၁၆ ခႏစ ေအာကတဘာလတြင အေမရကနက ယငး ပတဆ႔အေရးယထားမႈမားက ျပနရပသမးေပးခသည။၁၉18 “ႏငငေရးျပျပငေျပာငးလေရးႏင ကယျပန႔ေသာ စးပြားေရးတးတကဖြ႔ၿဖးမႈမား ျဖစလာေစေရး အရပသားအစးရႏင ျမနမာျပညသမား၏ ႀကးပမးမႈမားက အေထာကအကျပရန ယငး ပတဆ႔အေရးယမႈမားက ရပသမးေပးမညျဖစေၾကာငး” အေမရကနအစးရက ရငးျပခသည။

မရြာစမကနး - ရကစြစဥ ၁၉၇၈ - ျမနမာအစးရပင အမတ(၁) သတတြငးလပငနးက စပါယေတာငႏငေၾကးစငေတာင သတတြငးက စတင တးေဖာလပကငသည။

၁၉၉၆ - ကေနဒါ သတတြငးကမၸဏ အငဗငဟးသတတြငးလမတက၏ လကခြတစချဖစေသာ အငဗငဟးျမနမာဥးပငလမတကက ျမနမာသတလပငနး အမတ(၁)ႏင စမကနးက စတငဖကစပလပကငသည။ (အငဗငဟးသတတြငးက ယခ တာကြကေဟးရဆ႔စ အျဖစအမညေျပာငးထားသည။)

၁၉၉၆-၉၇ - စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာငသတမငးအတြက အစးရက လယယာေျမမားက ႏငငပင ျပလပသည။

၂၀၀၇ - စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာင သတတြငးအတြက အကဆစမား ထတလပေပးရန မးႀကးဆာလျဖရစအကဆစ စကရက ကနကနးေကးရြာနေဘးတြင ဥးပငလမတကက တညေဆာကခသည။ ၂၀၁၀ - မရြာစမကနးက ဝမေပါငႏင ဥးပငတ႔က စတငရယ လပကငသည။

၂၀၁၁ - လကပေတာငး သတတြငးက စတင တးေဖာသည လပငနးမားစတငသည။

ႏဝငဘာ ၂၀၁၂ - မရြာစမကနး၏ သကေရာကမႈမားက ေလလာစစမးရန ျမနမာသမၼတက လကပေတာငးေလလာစစမးေရး ေကာမရငက ဖြ႔စညးခသည။

မတ ၂၀၁၃ - မရြာစမကနးႏင ပတသကၿပး လကပေတာငးေကာမရငက အစးရႏင ကမၸဏမား လပေဆာငရန အႀကျပခကမားက ထတျပနခသည။ ယငးတ႔အထတြင ကမၸဏမားက ၎တ႔ သမးယခေသာ ေျမမားအတြက ကာလေပါကေစးႏင ေလာေၾကးေပးရနဆေသာ အခကပါဝငသည။ စမကနးက ပြငလငးျမငသာစြာ လပကငရနႏင စမကနးေၾကာင ထခကခရသမားႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးရနလညး ေကာမရငက တကတြနးခသည။၁၉19

ေမ ၂၀၁၆ - ျမနမာဝမေပါငက လကပေတာငးတြင ေၾကးနထတလပမႈ စတငသညအတြက ထခကခရေသာ လမားက ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပခသည။

၂.၃ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခ

အစရငခစာပါ အဓက ေတြ႔ရခကမားႏင အႀကျပခကမား အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခ အစရငခစာ “စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား” တြင မရြာစမကနးသည စတငလပကငခနမစၿပး ပငရငအဆငဆငေျပာငးလခသညကာလအတြငး ပြငလငးျမငသာမႈ ကငးမျခငးႏင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆးဆးဝါးဝါး ရချခငးတ႔က ေထာကျပခပါသည။

အစရငခစာတြင အစးရပငး၊ ျပညတြငးႏင ႏငငျခားကမၸဏမားပါဝင ပတသကေနေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈ အမးမးက မတတမးတငေထာကျပခသည။ ေတြ႔ရခကမားမာ -

18 ၁၈ အေမရကန ဘ႑ာေရးဌာန၏ ၂၀၁၆ ေအာကတဘာ ၇ ရကေန႔ ေန႕စြပါ ေၾကညာခက၊ ျမနမာႏငငအေပၚခမတထားေသာ ပတဆ႔အေရးယမႈ အစအစဥက ဘ႑ာေရးဌာန ရပဆငးျခငး၊ https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Documents/burma_fact_sheet_20161007.pdf 19 ၁၉ လကပေတာငးစစမးေလလာေရးေကာရင၏ အၿပးသတအစရငခစာ (မတလ ၂၀၁၃)၊ အလြတဘာသာျပနထားေသာ အစရငခစာ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ မတတမးတြင ရ

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 15

သတတြငးႏစခအတြက ေနရာေပးရန ေထာငေပါငးမားစြာေသာလမားက အစးရက ေနရပမ အဓမၼ ဖယရားခသည။ ယငးလပရပက ႏငငျခားကမၸဏမားက သရၿပး အခ႕ ကစၥမားတြင ၎တ႔ ကယတင ပါဝငလပေဆာငခသည။ ေနာကထပ ေထာငႏငခေသာလမား ေနရပမ ဖယရားခရမည အႏရာယ ဆကရေနေသးသည။

သတတြငးမားႏင ဆာလျဖရစအကဆစစကရတ႔၏ သဘာဝပတဝနးကငအေပၚထခကမႈမားက စနစတက ေလလာသးသပထားျခငး၊ စမခန႕ခြျခငးမရသညအတြက ေဒသခမား၏ အသကေမြးမႈႏင ကနးမာေရးက ေရရညအတြက ထခကေစႏငပါသည။

သတတြငးမားက ဆန႔ကငကန႔ကြကေသာ ေဒသခမားမာ ရမား၏ အငအားအလြနအကၽြသးၿပး ႏပကြပမႈကခရသည။ ၂၀၁၂ ခႏစတြင ျမနမာရမားက ႏငငတကာဥပေဒက ခးေဖာကၿပး မးေလာငလြယေသာ အျဖေရာငေဖာစဖရပပါသည လကနကခယမးမား အသးျပခသည အတြကၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပသမား ဒဏရာဆးဆးဝါးဝါးရခသည။ အျဖေရာငေဖာစဖရပပါသည လကနကခယမးမားအသးျပျခငးသည ညဥးပမးႏပစကမႈေျမာကပါသည။ ယငးတကခကမႈ တခ႕တဝကက ျမနမာဝမေပါင ကမၸဏ ၿခဝငးအတြငးမ ျပလပချခငးျဖစသည။

လကပေတာငးေလလာစစမးေရးေကာမရငက သတတြငးမား၏ သကေရာကမႈမားက စစေဆး၍ ထတျပနခေသာ အႀကျပခကမားကလညး အေကာငအထညေဖာချခငး မရေပ။

ဝမေပါငသတကမၸဏႏင ဥးပငလမတကတ႔က ကေနဒါကမၸဏ အငဗငဟးသတလပငနးလမတက (ယခ တာကြကေဟးရဆ႔စ အျဖစအမညေျပာငးထားသည)ထမ မရြာစမကနးက မညကသ႔ ရယခသလ ဆေသာ အခကမာ ပြငလငးျမငသာမႈ မရပါ။ ယငးအေရာငးအဝယသည ခမတထားေသာ ပတဆ႔အေရးယမႈ စညးကမးမားက ခးေဖာကရာ ေရာကႏငပါသည။၂၀20

ေျမမားသမးဆညးျခငးႏင သဘာဝပတဝနးကငက ကာကြယေစာငေရာကျခငးမားအတြက အစးရက ၂၀၁၁ ခႏစမ စတင၍ ဥပေဒဆငရာအေျပာငးအလမား လပေပးခေသာလညး ယငးတ႔မာ လေလာကမႈ မရဟ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က သးသပပါသည။

စးပြားေရးလပငနးမားအတြက ေျမယာမားက ရယသမးဆညးမႈမားႏင ဆကစပေသာ အဓမၼဖယရားခရျခငး၊ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကခရျခငးမားအတြက လထမာ အကာအကြယ မရႏငၾကေသးေပ။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ျမနမာအစးရ၊ ပတသကေနေသာ ကမၸဏမားႏင အျခားအစးရမားက အႀကျပခကမား အမားအျပားျပလပခပါသည။၂၁21

ျမနမာအစးရအေနႏင မရြာသတတြငးမားတြင ေနာကထပလ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား မျဖစေပၚေစရနႏင လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမား ခစားခရၿပးေသာ လမားအတြက ထေရာကေသာ ျပနလညကစားေပးခကမား ေပးအပႏငေအာင ေဆာလငစြာ အေရးယေဆာငရြကရန အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က တကတြနးပါသည။ လကပေတာငး ေၾကးနစမကနးကလညး ထခကနစနာေသာ ျပညသမားႏင ညႏႈငးေဆြးေႏြး၍ လ႔အခြငအေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ စးရမစရာ အေျခအေနမားက ကငတြယေျဖရငးၿပးခနအထ ရပဆငးထားသငသညဟ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က သးသပပါသည။ ျမနမာႏငငတြင လာေရာက စးပြားေရးလပကငေနၾကေသာ ႏငငျခား စးပြားေရးလပငနးမားသညလညး ကလသမဂၢ၏ စးပြားေရးႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ လမးညႊနခကအပါအဝင ႏငငတကာ စခနစညႊနးမားႏင ညညြတစြာ လပေဆာငႏငရန

သငေလာေသာ ေစာငၾကညၾကးၾကပမႈမားထားရရန တကတြနးပါသည။၂၂22 ျမနမာႏငငတြင စးပြားေရးလပငနးမား သြားေရာကလပကငမည ကမၸဏမား၏ မခငႏငင အစးရမားအေနႏငလညး ယငးကမၸဏမား ျမနမာႏငငတြင

20 ၂၀ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ- ၇ ၊ ဤအစရငခစာတြင ၎ပါကစၥရပမားအား ထပမထညသြငးမထားပါ။ 21 ၂၁ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ ၁၂၆-၁၃၀ 22 ၂၂ ကလသမဂၢလ႔အခြငအေရးမဟာမငးႀကးရးမ ထတေဝေသာ စးပြားေရးႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ လမးညႊနခကစညးမဥးမား - ကလသမဂၢ၏ “ကာကြယ၊ ေလးစား၊ ျပျပငကစား” မေပါငက အေကာငအညေဖာျခငး (၂၀၁၁)၊ UN Doc HR/PUB/11/04, ၾကညရႈနငေသာ အြနလငးစာမကႏာ www.ohchr.org/Documents/Publications/GuidingPrinciplesBusinessHR_EN.pdf (UN Guiding Principles).

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 16

ရငးႏးျမပႏမႈ လပငနးမားမစတငခင သငေလာေသာ ဂရစကေစာငၾကညမႈမား ထားရမႈက လအပခကတစရပအျဖစ လပေဆာငေစရန အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က တကတြနးပါသည။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 17

၃။ အဓမၼ ဖယရားခရမည အႏရာယ ဆကရေနျခငး

လကပေတာငးသတတြငးက တညေဆာကရာတြင အဓမၼဖယရားမႈမားအေၾကာငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစက ထတျပနခေသာ အစရငခစာ “စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ ျမနမာေၾကးနစမကနးမ လပငနးႀကးမား၏ ရာဇဝတမႈမား ႏင ခးေဖာကမႈမား”တြငအေသးစတေဖာျပထားသည။ အဓမၼဖယရားမႈမားေၾကာင ဆႏၵျပမႈမားျဖစလာခၿပး ေဒသချပညသမားႏင အစးရအၾကား၊ သတတြငးက လပကငေနေသာ ျမနမာဝမေပါငကမၸဏ၊ ဥးပငလမတကတ႔အၾကား ယၾကညမႈမား ပကျပားသြားခသည။

ျဖစရပတစခတြင အစးရက ရြာသားမားအား တမငလညျဖားခသည။ ၂၀၁၀ ခႏစ ဒဇငဘာလက ေဒသခအာဏာပငမားက ရြာသားမားက စကယႏရားမား ၎တ႔၏ လယယာေျမမားအေပၚ ျဖတသနးသြားမညျဖစရာ သးႏပကစးမႈမားအတြက ေလာေၾကးေပးမညဟ ေျပာၾကားခေၾကာငး ရြာသားမားက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေျပာျပၾကသည။၂၃23 လယယာေျမမား သမးဆညးမည၊ ရြာသားမားက ဖယရားမညဟ၍ လးဝမေျပာခေပ။ ၂၀၁၁ ခႏစတြင ျမနမာဝမေပါငက ၎တ႔ လယယာေျမမား အေပၚတြင သတတြငးက စတငေဆာကလပသည အခနတြငမ လယသမားမားက အျဖစမနက သခရသည။

ျမနမာဝမေပါငက သတတြငးက ဆကလကတးခ႕လပကငေနသညအတြက ေနာကထပ ေထာငခေသာ လမား ၎တ႔၏ ေျမယာမားမ အဓမၼဖယရားခရမည အႏရာယႏင ဆကရငဆငေနရပါသည။ လကပေတာငး သတတြငးသည လးဝေရႊ႕ေျပာငးရသည ဇးေတာ၊ ဆညတညး၊ ကနေတာႏင ဝကေမးရြာ ေလးရြာအပါအဝင ရြာေပါငး ၃၀မ ေျမယာ စစေပါငး ၆၇၈၅ ဧကက သမးယရနလအပေနပါသည။၂၄24 ၂၀၁၄ ခႏစ ဒဇငဘာလတြင ဆႏၵျပသတစဥးက ရမားက ပစသတခၿပးသညေနာက ျမနမာဝမေပါငက သတတြငးလပကြကဧရယာက တးခ ႕ေနျခငးက ရပနားထားမညျဖစေၾကာငး ေၾကညာခသည။ သ႔ေသာ လယယာေျမဧက ၂၀၀၀ ခန႔ႏင ရြာေလးရြာက ရယရန လအပေနဆျဖစသည။၂၅25

23 ၂၃ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၉ မတ ၂၀၁၆ 24 ၂၄ စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ- ၂၁ 25 ၂၅ ျမနမာဝမေပါင၊ စးပြာေရးလပငနးၾကးမား၏လမႈေရးဆငရာတာဝနခမႈ (CSR) အစရငခစာ ၂၀၁၅-၁၆၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာမကႏာ၄ http://www.myanmarwanbao.com.mm/images/stories/wanbao-pdfs/csr_2016_update.pdf

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 18

ေနရာမ ႏငထတခရျခငးမား ရကစြမတတမး

၂၀၁၁ - သတတးေဖာေရးလပငနးမား စတငခနတြင ျမနမာဝမေပါငက ပထမဆးအႀကမ ေနအမမား ေျမယာမားမ လမားက အဓမၼဖယရားခသည။

ဇလင - ေအာကတဘာ ၂၀၁၄ - ေဒသခမားႏင ဆကဆေရး ေကာငးမြနလာေစရန ရညရြယ၍ ျမနမာဝမေပါငက “စမကနးေၾကာင ထခကနစနာရေသာ ရြာသားတငး ျမနမာဝမေပါင အပခပေရးအဖြ႔ႏင တစဥးခငးစ ေဆြးေႏြးညႏႈငးခြငရခသည” ဟဆပါသည။

ဒဇငဘာ ၂၀၁၄ - ျမနမာဝမေပါငက ၎တ႔၏ လပကြကဧရယာက တးခ႕ရန သးႏစကခငးမားက ေျမတးစကႏင ထးေကာခသည။ ဆႏၵျပသမားႏင ရမား ထပတကေတြ႔မႈတြင ရက ပစခတ၍ မးႀကးျပငရြာက ေဒၚခငဝငးေသဆးခသည။ ျမနမာဝမေပါငက သတတြငးလပကြကေနရာ တးခ႕မႈက ရပဆငးထားခသည။

ေမ ၂၀၁၆ - ျမနမာဝမေပါငက လယယာဧက ၂၀၀၀ ႏင ရြာေလးရြာမ အမေပါငး ၁၄၁လးက ရယသမးပကရန ရညရြယခက ဆကရေနေသးေၾကာငး ေၾကညာခသည။ သ႔ေသာ မညသည အခနတြငသမးယမည၊ မညကသ႔ သမးယမည ဆေသာ အေသးစတအခကမားက ထတေျပာျခငးမရေပ။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 19

လကပေတာငးေၾကးနသတတြငးက ၂၀၁၆ ခႏစ ေဖေဖၚဝါရလ ၂၀ ရကေန႔က ေတြ႔ရစဥ။ အဝါေရာငမဥးမားက သတမငး၏ ဧရယာက ျပေနၿပး လေမၼာေရာင အကြကမားက (ESIA တြငေဖာျပထားသည အခကအလကမားအရ) သတမငးက တးခ႕မညဧရယာက ျပေနပါသည။ ဤဓာတပရကကးခနတြင သတမငး၏ ဧရယာမာ ၂၁ စတရနးမငခန႔ရၿပး ေနာကထပ ၉ စတရနးမငခန႔ တးခ႕မညျဖစသည။ ယငးသ႔တးခ႕ရာတြင တးခ႕မည ဧရယာအတြငးရ ရြာေပါငးေလးရြာ ဖယရားေပးရမည ျဖစသည။

ဤေတြ႔ရခကမားအေပၚ အေျခခ၍ ျမနမာဝမေပါငႏင ဥးပငကမၸဏတ႔သည ထခကနစနာမည လမားႏင ေနရာမဖယရားျခငး၊ ျပနလညေနရာခေပးျခငး၊ ေလာေၾကးေပးျခငးစသညတ႔က အေၾကအလည ေဆြးေႏြးညႏႈငးသည လပငနးစဥမား မရေသးမ ေဒသခမားက ၎တ႔၏ ေနအမမားႏင လယယာေျမမားေပၚမ ေနာကထပဖယရားျခငး

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 20

မလပပါဟ အတအလငးထတေဖာေၾကညာရန အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က အႀကျပတကတြနးပါသည။၂၆26 ၂၀၁၅ ခႏစ ဇြနလတြင ထတျပနေသာ သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈဘဝအေပၚသကေရာကမႈမား အကျဖတေလလာခကတြင ျမနမာဝမေပါငက ေဒသခလထ၏ စးရမမႈမားက ေျဖရငးေပးရန ေနာကထပ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား ျပလပခသညဟေဖာျပထားသည။၂၇27 ၂၀၁၄ ခႏစ ဒတယႏစဝကအတြငး ျပလပခေသာ ယငးေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားတြင ယခငက မလပခဖးေသာ ကမၸဏ၏ အႀကးတနးမနေနဂာမားက ဥးေဆာင၍ တစအမတကဆငးလကလ ေဆြးေႏြးခသညဟ ျမနမာဝမေပါငက ဆသည။

“သကေရာကမႈမားရလာမည ရြာသားမားအားလးႏင ထေရာကစြာ ေဆြးေႏြးႏငရနမာ ရြာမားတြင အပစလက ေဆြးေႏြးပြမား သကသကႏင မလေလာကေတာေပ။ တစအမတကဆငး လကလ၍ မကႏာခငးဆင ေဆြးေႏြးစကားေျပာရန လအပလာသည။ ထ႔ေၾကာင စမကနးေၾကာင ထခကမႈရသည ရြာသားအားလး ျမနမာဝမေပါင ေခါငးေဆာငမားႏင တစဥးခငးစ ေဆြးေႏြးႏငခသည။” ၂၈ 28

ယငးေဆြးေႏြးပြမား၏ ရလဒအျဖစ ျမနမာဝမေပါငက ၎တ႔ ေထာကပေရး အစအစဥတစရပက ေရးဆြႏငခသညဟ ဆသည။ ယငးအစအစဥမာ ေျမယာဆးရႈးသြားေသာ ရြာသားသည ေလာေၾကးက လစဥ ေထာကပေၾကးပစျဖင ရရရနျဖစသည။ (ေလာေၾကးေပးရျခငးမာ ထခကနစနာသ အားလးက ကမၸဏက သတတြငး တြင အလပမေပးႏငသညအတြက ျဖစသည။)၂၉29 ေျမယာဆးရႈးခသ သ႔မဟတ ဆးရႈးရနရသမားအနက အမားစ (ေကးရြာ ၃၅ ရြာမ ၈၃ ရာခငႏႈနး) က ၂၀၁၆ ခႏစ ေမလ အေရာကတြင ေလာေၾကးက လကခခၾကသညဟ ျမနမာဝမေပါငက ဆသည။၃၀30

ဤအခကက ျမနမာဝမေပါငႏင ေဒသခမားအၾကား ဆကဆေရး တးတကေကာငးမြနလာမႈ သကေသအျဖစ မတယသငၿပး ကမၸဏက လမႈေရးအရ လပပငခြင လငစင ရခၿပဟ ဆႏငေၾကာငး ျမနမာဝမေပါငက ေျပာသည။၃၁ 31 သ႔ေသာ စမကနးက ဆကလကကန႔ကြကေနသ “အနညးစကေလး” က “စစမနေသာ ေဆြးေႏြးမႈလပရန ကၽြႏပတ႔၏ ကမးလမးခက” က ျငငးဆခသည။၃၂ 32

ဝမေပါင၏ ေျပာၾကားခကမားက ယငးကမၸဏက ထတျပနေသာ အခကအလကမား၊ မတတမးမား၊ ေဒသချပညသမားႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးခကမားႏင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က တကဆငေလလာခသည။

မမတ႔၏ေတြ႔ရခကအရ ဝမေပါငကမၸဏ၏ ေျပာၾကားခကမားမာ မမနကနပ၊ ထခကနစနာသ အားလးႏင ထေတြ႔ေျပာဆချခငးမရရမက လယယာေျမ သမးဆညးခရသ အမားအျပားကလညး ေဆြးေႏြးညႏႈငးရာတြင မထညသြငးခေၾကာငးေတြ႔ရသည။

26 ၂၆ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ ၂၁ 27 ၂၇ ျမနမာ ဝမေပါငက ဤသတငးအခကအလကမားက ဇြန ၂၀၁၅ တြငထတေသာ ESIA ၏ ေနာကဆးအစရငခစာတြငထတျပနခသည။ http://www.myanmarwanbao.com.mm/en/year-2015/53-june-2015/135-final-version-of-esia-report.html, its CSR report, available at: http://www.myanmarwanbao.com.mm/images/stories/wanbao-pdfs/csr_2016_update.pdf which was released in May 2016, and a letter to Amnesty International, sent in May 2016. 28 ၂၈ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၉ 29 ၂၉ ေလာေၾကးမာ လစဥ အေမရကနေဒၚလာ ၇၀မ ၁၆၀ အထ သမးဆညးထားေသာ ေျမယာပမာဏအလကျဖစသည။ ဤေလာေၾကးက စမကနးကာလ (ခန႕မနးေျခ ႏစ ၃၀ သ႕မဟတ မငးတြငးတြင အလပအကငမားရရသညအထ)တေလာကလးတြင ေပးအပသြားမညဟေျပာသည။ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၃ 30 ၃၀ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၃ 31 ၃၁ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၀ ေမ ၂၀၁၆၊ http://www.myanmarwanbao.com.mm/en/our-latest-news.html 32 ၃၂ ျမနမာ ဝမေပါင သတငးထတျပနခက၊ ၁၀ ေမ ၂၀၁၆၊ http://www.myanmarwanbao.com.mm/en/our-latest-news.html

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 21

ခနထားခခရသမားတြင လယယာေျမဆးရႈးရႏငသည လယပငရငမား၊ လယယာေျမေပၚအမျပ အလပလပေနရသည လယယာမမား ႏင လးဝေရႊ႕ေျပာငးခရမည ရြာေလးရြာမ ျပညသမား ပါဝငသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ေမလတြင ယငးရြာေလးရြာတြင ဆကလကေနထငလကရေသာ အမေထာငစေပါငး ၁၄၁ စရသညဟ ျမနမာဝမေပါငက ေျပာပါသည။၃၃ 33 ျမနမာဝမေပါငကယတင ထတျပနေသာ မတတမးမားတြငလညး ကမၸဏသည ထခကနစနာသအားလးႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးချခငး မျပေၾကာငးေဖာျပထားသည။ ၂၀၁၅ ဇနနဝါရလက ထတျပနေသာ သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈစးပြားအေပၚသကေရာကမႈေလလာခက (ESIA) တြင ကမၸဏသည ၂၀၁၄ ခႏစအတြငး ရြာေပါငး ၂၇ ရြာမ ေဒသခမားႏင တစအမတကဆငး ေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပခသည၊ သ႔ေသာ ရြာ ၈ ရြာတြငမ အစလကေကးရြာစညးေဝးပြမးသာ လပခေၾကာငး ေဖာျပထားသည။ ဤသညမာ ကမၸဏကယတငက “လအစအေဝးႀကးႏင ေကးရြာလထ အစညးအေဝးမး သကသကျဖင မလေလာကေၾကာငး” ဝနခထားလကႏင ျဖစသည။၃၄34 ESIA အစရငခစာတြင မညသညအတြကေၾကာင ယငးရြာရစရြာတြင တစအမတကဆငး ေဆြးေႏြးပြမား မလပႏငခသညက ေဖာျပမထားပါ။၃၅ 35

ယငးအစရငခစာထတြင ျမနမာဝမေပါငက ၂၀၁၄ ေဆြးေႏြးပြမားအတြငး တစအမတကဆငးေရာ၊ ေကးရြာလထ အစညးအေဝးမားတြငပါ စစေပါငး လ ၁၀၃၂ ဥးႏင ေဆြးေႏြးခၿပး ယငးတ႔အားလမာ ေျမပငရငမားျဖစၾကသညဟ ေဖာျပထားသည။ ယငးလဥးေရ မာ ေျမယာမား သမးဆညးခရၿပးသမား ျဖစေစ၊ ကမၸဏက ဆကလကသမးယမည အစအစဥေၾကာငျဖစေစ ဆးဆးဝါးဝါးထခကခရမည လဥးေရစစေပါငး၏ အနညးငယမေသာ အစတအပငေလးသာ ျဖစေပသည။ ေဒသခအာဏာပငမားႏင ဥးပငကမၸဏတ႔၏ စာရငးေကာကယမႈအရ စမကနးၿပးစးခနတြင စမကနး၏ သကေရာကမႈက ခရမည လဥးေရမာ ၁၆၆၉၄ ဥးရပါသည။၃၆36 ၎တ႔အထတြင ေတာေတာမားမားမာ လယပငရငမား မဟတၾကပ လယယာေျမက မခေနရသည သရငးဌားမား၊ ေျမယာက ကၽြႏြား စားကကအျဖစ မခေနရသမားႏင အျခားေျမယာက အမျပလပစားေနၾကရသမားျဖစသည။

ထ႔အျပင အထကတြငေဖာျပခသညအတငး အခ႕ရြာမားမာ ဝမေပါငကမၸဏ၏ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားတြင မပါဝငပ လးဝ ခနထားခခရသည။ ကေတာ၊ ဆညတညး၊ ဝကေမးႏင ဇးေတာရြာမားတြင တစဥးခငးစျဖစေစ ေကးရြာေဆြးေႏြးပြမားျဖစေစ ျပလပခသညဟေသာ မတတမး သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈစးပြားအေပၚ သကေရာကမႈအစရငခစာတြင မေတြ႔ရပါ။၃၇ 37 ယငးအခကက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ၂၀၁၆ ခႏစတြင ယငးေဒသအတြငးျပလပခသည ေတြ႔ဆေမးျမနးျခငးမားကလညး အတညျပေပးခပါသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေလလာသမားသည ဆညတညး၊ ဝကေမးႏင ဇးေတာရြာမားမ ၂၄ ေယာကပါ အပစအငတာဗး အပါအဝင ရြာသား ၃၇ ဥးႏငေတြ႔ဆေမးျမနးခပါသည။ ယငးရြာမားမ လမားမာ လယယာေျမမားသာမက ေနအမပါ ဆးရႈးရမည အေနအထားရေနသျဖင သတမငးေၾကာင အဆးဝါးဆးထခကခရသမားအထတြင ပါဝငပါသည။ ၎တ႔အား ေဆြးေႏြးမႈတြင မပါဝငေစပ ခနထားချခငးသည ျမနမာဝမေပါငက “သတစမကနးေၾကာင ထခကနစနာသ အားလးႏင တစအမတကဆငးျဖစေစ၊ ေကးရြာအစညးအေဝးမားျဖင ျဖစေစ ေဆြးေႏြးညႏႈငးခသည” ဟေျပာဆေနေသာ အခက မားယြငးေၾကာငး ေထာကျပေနပါသည။၃၈38

၂၀၁၄ ခႏစတြင ႏငငျခားသားမား ရြာကေရာကလာခေၾကာငး၊ သ႔ေသာ ၎တ႔က ဝမေပါငကမၸဏ၏ ကယစားလယမားမဟတဟ ဆၿပး မညသ႔အတြက အလပလပေပးေနသညဆသညကလညး မေျပာေၾကာငး ဇးေတာရြာသားတစေယာကက ဆသည။၃၉ 39 ၎တ႔က ရြာက ႏစႀကမလာၿပး ယငးအခနက ရြာတြငရေနေသာ လမားႏင ဘနးႀကးေကာငးတြင ေဆြးေႏြးၾကသည။ ႏစႀကမလးတြင အမးသား အမးသမး ဆယဥးခန႔စ

33 ၃၃ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၉၊ http://www.myanmarwanbao.com.mm/images/stories/wanbao-pdfs/csr_2016_update.pdf 34 ၃၄ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၉ 35 ၃၅ Knight Piésold, ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ ၂၂၁-၃ 36 ၃၆ Knight Piésold, ESIA ေမ ၂၀၁၄၊ ေနာကဆကတြအမတ T ၊ စာ -၁၁ 37 ၃၇ အဂၤလပလေဖာျပေသာ ရြာအမညမားမာ ကြျပားႏငပါသည။ ကးကားေသာအရငးျမစတြင စာလးေပါငးကြျပားသညကလြ၍ ဤအစရငခစာတြင ထအမညမားကသာ ေဖၚျပသြားပါမည။ 38 ၃၈ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၉ 39 ၃၉ ယငးႏငငျခားသားမားမာ ျမနမာဝမေပါငက ငားရမးထားေသာ အႀကေပးလပငနးတစခမ ျဖစႏငပါသည။ သ႔ေသာ ၎တ႔၏ လပစာကတႏင အျခားအေထာကအထားမား မထားခသျဖင ၎တ႔မညသမညဝါမနး ရြာသားမားက မသခၾကပါ။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 22

တကေရာကခသညဟ ဆသည။ ယငးႏငငျခားသားမားက ရြာသားမားႏင ျမနမာဝမေပါငအၾကား ေစစပညႏႈငးေပးလသညဟ ေျပာၾကားခၾကသညဟ ဆပါသည။ ဇးေတာရြာသားက -

“ေဒသခေတြရ႕ အခကအခေတြက ေမးၿပး ဝမေပါငကလေတြန႔ ေတြ႔ဖ႔ စစဥေပးမယလ႔ေျပာတယ။ သတ႔ႏစေခါကလာတယ၊ ဒါေပမယ ရြာက သတငးအခကအလကေတြ လာယတ ပမးပါပ။” ၄၀40

သတတြငးတဝက ျဖစစဥအေျခအေနက ႏစမားစြာ ေလလာေစာငၾကညေနခသ ဝကေမးရြာသားႏစဥးက ၂၀၁၄ ခႏစအတြငး ကမၸဏမ ကယစားလယတစဥး ရြာသ႔ လာေရာကခေၾကာငး ေလလာသမားက ေျပာျပသည။၄၁ 41 ယငးပဂၢလက ႀကတငအေၾကာငးၾကားျခငးမရပ ေရာကလာျခငးျဖစၿပး ရြာတြငအစညးအေဝးျပလပခသည။ ရြာသားအမားစက တစနာရေကာၾကာ စကားေျပာၿပး ရြာမထြကေပးၾကဖ႔ စညးရးေျပာဆသြားခသညဟ ဆသည။ ရြာသားမားႏင တစဥးခငးစ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈမား မျပလပခပါ။၄၂42

ျမနမာဝမေပါငက အထကတြငေဖာျပခေသာ ေထာကပေရးအစအစဥက လးဝေရႊ႕ေျပာငးေပးရမည ရြာမားထမ တစခ ျဖစေသာ ဆညတညးရြာမ ရြာသားမားႏင ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမားအၿပးတြင စတငျပလပခသညဟ ဆသည။၄၃43 အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕မ ေလလာသမားက ဆညတညးရြာတြင ရြာသား ၂၄ဥး နငေတြ႕ဆခၿပး ရြာသား ၅ဥးႏငလညး သးသန႕ေတြဆေမးျမနးမႈမားျပလပခပါသည။သ႔ရာတြင ျမနမာဝမေပါငမ မညသ တစဥးတစေယာကမ ရြာကလညး ေရာကမလာခ၊ ရြာသားမားကလညး ေဆြးေႏြးပြမားသ႔ ဖတၾကားချခငးမရဟ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ႏငေတြ႕ဆခသည ရြာသားအားလးက ေျပာျပခသည။၄၄ 44 မနမာဝမေပါငက ဆညတညးရြာမ ေျပာငးေရႊ႕ရန သေဘာတထားၿပးေသာ ရြာသားသးဥးက ေကးရြာတစခလး၏ ကယစားလယအျဖစ သတမတၿပး အျခားမညသႏငမ ေျပာဆေဆြးေႏြးျခငး မျပခဟ ရြာသားတစေယာကက ေျပာျပသည။

“စမကနးက ရြာန႔ေဆြးေႏြးခငတယဆရင ရြာကလာၿပး ကၽြနေတာတ႔န႔ ေဆြးေႏြးသငတာေပါ။ တကယတမးကေတာ သတ႔ေရြးထား ခန႔ထားတ လေတြန႔ပ သတ႔က စကားေျပာခငတာ။” အျခားရြာသားတစေယာကကလညး “ကမၸဏန႔ ဘာအစညးအေဝးမ မလပခရပါဘး။ ဘယအစးရ၊ ဘယ ဥးပင၊ ဘယ ဝမေပါငမ ဒက မလာဘး” ဟ ဆသည။ ၄၅45

ျမနမာဝမေပါင၏ ESIA အစရငခစာထတြင ရြာလးကၽြတေျပာငးေရႊ႕ေပးရမည ရြာေလးရြာကလညး ေဖာျပထားျခငးမရ၊ ရြာသားတငးကလညး ေဆြးေႏြးတငပငချခငးရေၾကာငး မေဖာျပထား၊ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ယငးရြာမားမ ရြာသားမားက ေတြ႔ဆေမးျမနးခရာတြငလညး မညသည တစအမတကဆငးေဆြးေႏြးမႈမ မရခေၾကာငး အတညျပခခနတြင ျမနမာဝမေပါငက ရြာသားအားလးႏင ေဆြးေႏြးခသညဟ မညသညအတြကေၾကာင ေျပာႏငပါသလဟ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေမးျမနးခပါသည။ ျမနမာဝမေပါငက မညသ႔မ တ႔ျပနေျဖၾကားျခငး မျပခပါ။ ၂၀၁၄ ခႏစက ဝကေမးရြာသ႔ သြားေရာကခသမားမာ မညသမညဝါ ျဖစပါသနညးဟေသာ အေမးကလညး ျပနလညေျဖၾကားျခငး မရခပါ။

၂၀၁၄ ခႏစ အကနကတညးက ေဒသခမားႏင ေနာကထပေဆြးေႏြးမႈမား မရခေတာေၾကာငး ျမနမာဝမေပါငကယတငက ဝနခထားပါသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ေလလာခကမား အရ ေနအမႏင လယယာေျမ ဆးရႈးမႈႏင ရငဆငေနရသည လမား ရာေပါငးမားစြာက ေဆြးေႏြးပြမားမ ခနလပ ထားခသည။ ၂၀၁၆ ခႏစေမလတြင ကမၸဏက ရြာေလးရြာအပါအဝင ကနရေနေသးေသာ ေျမယာမားက သမးယရန ရညရြယခကရေၾကာငး ေၾကညာခသည။၄၆46 သ႔ေသာ အေသးစတက ထတေျပာျခငးမရပ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က စကားေျပာဆခေသာ ဆညတညး၊ ဝကေမးႏင ဇးေတာရြာမ ရြာသားမားကလညး

40 ၄၀ အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ဇးေတာရြာတြင လေပါငး ၁၀ ဥးက ေတြ႔ဆေမးျမနးခသည။ ျမနမာဝမေပါငသည ၎တ႔ရြာတြင တစဥးခငးစ ေဆြးေႏြးမႈမားလးဝ မျပလပခဟ အားလးက အတညျပေျပာၾကသည။ ၂၀၁၆ ဇြနလ ၁၃ ရကေန႔တြင ျပလပခေသာေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမား။ 41 ၄၁ အစညးအေဝး ဘယႏစႀကမျပလပခသလ ဆသညအေပၚ ရြာသားတစဥးႏင တစဥး၏ အေျဖမားမတၾကပါ။ တစေယာကက တစႀကမလပခသည ဟေျပာၿပး ေနာကတစေယာကက သးႀကမဟ ဆသည။ လာေရာကသမာ တရတလမးတစဥးျဖစၿပး “ေလာဆြန” ဟေသာအမညမး ရၿပး ျမနမာဝမေပါငတြင “အာဏာအရဆးလ” ဟ ရြာသားမားက ေျပာသည။ 42 ၄၂ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၉ 43 ၄၃ စာက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ မတတမးတငထား 44 ၄၄ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ ေလလာသမားက ၁၃ဇြန ၂၀၁၅တြင ဇးေတာရြာမ အရြယေရာကျပးေသာရြာသား ၂၄ေယာကႏငေတြဆေမးျမနချပး ထအထမ ၅ေယာကနင တဥးခငးစ ေတြဆေမးျမနခသည။ 45 ၄၅ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၃ ဇြန ၂၀၁၆ 46 ၄၆ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ- ၄

ဒကၡေတာငတနးျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 23

ေျမယာမား မညသညအခနတြင သမးယခရမည၊ ၎တ႔၏ အနာဂတမညကသ႔ ျဖစလာမညက မသရေၾကာငး ေျပာျပၾကသည။

ေျမယာမား ရယသမးဆညးျခငးမ ျဖစေပၚလာေသာ ေနအမနင လယယာေျမမားမ ဖယရားေပးရျခငးမားတြင သကဆငသမားက သတငးအခကအလကမား ေပးရမညဟ ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးဥပေဒက ဆသည။ ဖယရားျခငးမား မျပလပမ ထခကနစနာသမားႏင စစမနစြာေဆြးေႏြးညႏႈငးၿပး ျဖစႏငသမ အျခားနညးလမးမားက ရာေဖြရမညဟလညး ျပဌာနးထားသည။၄၇ 47 သ႔ေသာ ယငးလအပခကမားက ရြာေလးရြာတြင လပေဆာငချပး၊ ေဆြးေႏြးပြမား ျပလပခသညဆေသာ ျမနမာဝမေပါင၏ ေၾကညာခကမားမာလညး လြမားေနသညအတြက အျခားရြာမား အမားအျပားတြငလညး မလပေဆာငခဟ ယဆႏငစရာရပါသည။ ေနအမမား လယယာေျမမား ဆးရႈးရႏငသည လမားႏင ျမနမာဝမေပါငက လေလာကေသာ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား မျပလပခပါ။ ၎တ႔အား ေျမယာသမးဆညးျခငး လပငနးစဥႏင ပတသက၍ တကေသာ သတငးအခကအလကကလညး မေပးခပါ။ ထ႔အတြကေၾကာင ကမၸဏက စမကနးဧရယာတးခ ႕သညအခါ ရြာသားမားမာ ၎တ႔၏ ေနရာမ အဓမၼဖယရားခရမႈႏင ရငဆငၾကရပါသည။၄၈48

ဒကၡေတာငတနးျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 24

47 ၄၇ စးပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈတငရာအခြငအေရးမားေကာမတ။ အေထြေထြမတခက ၇- အဓမၼေျပာငးေရႊ႕ျခငး (၁၆ၾကမေျမာကေဆြးေႏြးပြ၊ ၁၉၉၇) အပဒ ၁၄ ႏင ၁၆ 48 ၄၈ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ- ၄ 49 ၄၉ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၁၃ 50 ၅၀ ျမနမာ ဝမေပါင၏ အဆအရ ေျမယာဆးရႈးရသလအမားစ (ေကးရြာ ၃၅ခမ ၃၅%) က ေမ၂၀၁၆တြင ဤေလာေၾကးကလကခခသညဟဆသည။ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၅-၁၆၊ စာ ၁၃ 51 ၅၁ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ ၂၀

ဖအားေပးၿပး ေလာေၾကးလကခေစခသလား။

၂၀၁၄ ခႏစက ေဒသခမားႏငေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈမား ျပလပအၿပးတြင ေျမယာဆးရႈးရေသာ အမေထာငစမားက ရကေရာေသာေလာေၾကးေပးမႈမား ျပလပခသညဟ ျမနမာဝမေပါငက ဆသည။ ယငးေလာေၾကးမာ သမးယေသာေျမ ပမာဏကလက၍ တစလလင ေဒၚလာ ၇၀ မ ၁၆၀ အထ အမးမး ျဖစသည။ ကမၸဏက ယငးေလာေၾကးမားက ႏစ ၃၀ ဟ ခန႔မနးထားေသာ စမကနးကာလတေလာက ေပးသြားမည၊ သ႔မဟတ သတတြငးတြင အလပအကငမား ေပးႏငသညအထ ေပးသြားမညဟ ဆသည။၄၉49

ေဒသခအမားစက ယငးေလာေၾကး (ဝမေပါငက ေထာကပေရးအစအစဥဟ ေခၚသည) က လကခရန သေဘာတချခငးက ကမၸဏအေနႏင ထခကမႈရေသာ ေဒသခမား၏ ေထာကခမႈက ရလာၿပျဖစေၾကာငး သကေသတစရပဟ ျမနမာဝမေပါငက ေျပာပါသည။၅၀50

သ႔ေသာ ေလာေၾကးေပးသည အစအစဥက မညသ႔ပငေကာငးသညဟ ဆႏငေစကာမ လထက ေလာေၾကးလကခလကျခငးက စမကနးဟာ ေထာကခမႈအျဖစ ေကာကခကဆြျခငးမာ မားယြငးပါသည။ ေျမယာဆးရႈးသြားရသမားက ၎တ႔၏ မသားစ စားဝတေနေရးအတြက ဝငေငြရလမးက လကခရန သေဘာတလကျခငး ျဖစႏငသည၊ သ႔ေသာ ၎တ႔က စမကနးဆကရေနျခငးက သေဘာတေထာကခသညဟ မဆႏငေပ။ လအမားက ၎တ႔လပကငေနေသာ ေျမယာေပၚမ အတငးႏငထတခၿပး ၎တ႔၏ သကေမြးဝမးေကာငးမႈက လယလကၿပးေနာက ေလာေၾကးေပးျခငးသည လပရပအမားက ျပငဆငရန အနမဆးအဆင ေဆာငရြကေပးရမည လပငနးစဥျဖစသည။

၎အျပင ေလာေၾကးေပးမည အစအစဥက လကခရန မသားစမားက ကာလတစခအထ ဖအားေပးခေၾကာငး ကမၸဏ ကယတငက ဝနခထားပါသည။ သကဆငရာ ေကးရြာမ လ စစေပါငး၏ ၇၀ ရာခငႏႈနးက ေလာေၾကးက လကခရန သေဘာတမ ေလာေၾကးက ထတေပးမည ျဖစသည။ ကမၸဏက ေအာကပါအတငး ေဖာျပခသည။

“ရြာတစရြာက ေထာကပေၾကးေပးမညအစအစဥက လကခေၾကာငး စဥးစားေပးႏငရနအတြက ယငးရြာမ ထခကနစနာသ အနညးဆး ၇၀ ရာခငႏႈနးက ေထာကပေၾကးက လကခမညဟ သေဘာတရမညျဖစေၾကာငး စညးကမးခကတစခ ထားရခသည။ ယငး စညးကမးခကက ေနာကပငးတြင ေျဖေလာေပးခေသာလညး ဤအခကက ရြာသားမားအား ေဆြးေႏြးပြမားတြငပါဝငလာေစရန နညးလမးတစခ အျဖစသးစြႏငခသည။” ၅၁ 51

ထခကနစနာသ အမားစက ေထာကပေၾကးအစအစဥက လကခရနသေဘာမတခလင ေလာေၾကးေငြက မရႏငဟ လမားက ေျပာၾကားချခငးမာ စးရမစရာ အေျခအေနျဖစပါသည။ သေဘာတရန ဆႏၵမရသမားအေပၚ ႀကးမားေသာ ဖအားမား ရသြားႏငပါသည။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 25

၄။ သဘာဝပတဝနးကငႏင ေဘးအႏရာယကငးရငးေရးဆငရာ အထးစးရမရခကမား

သဘာဝပတဝနးကင ထခကမႈအပငးက အေသအခာစမလပေဆာငျခငး မျပႏငလင သတတြငးတးေဖာသည လပငနးမားမာ လ႔အခြငအေရးက ထခကႏငပါသည။ လကပေတာငးသတတြငးတြင အစးရက ကမၸဏမားက ထနးကြပရန ပကကြကခသည။ အကးဆကအားျဖင သတတြငး၏ ဒဇငးပစႏင စမခန႔ခြမႈတ႔အၾကား ႀကးမားေသာ လစဟာခကမား ရခပါသည။

၂၀၁၅ ခႏစက သဘာဝပတဝနးကငေရးရာ ကၽြမးကငသ ေဒါကတာအလနတငေဂးက ျမနမာဝမေပါငရ႕ သဘာဝပတဝနးကငန႔ လမႈစးပြားအေပၚ သကေရာကမႈေလလာဆနးစစခက (ESIA) မၾကမးက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အတြက ေလလာခရာမာ အေရးတႀကး လအပခကမား အမားအျပား ပါဝငေနေၾကာငး ေတြ႔ခရသည။ ယငးလအပခကမားက ၂၀၁၅ ခႏစက ထတျပနခေသာ “စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ ျမနမာေၾကးနစမကနးမ လပငနးႀကးမား၏ ရာဇဝတမႈမား ႏင ခးေဖာကမႈမား” အစရငခစာတြင အေသးစတေဖာျပထားသည။၅၂52 သဘာဝပတဝနးကငက ထခကႏငသည အႏရာယကလညး ဆးဆးဝါးဝါးရသည။ သတမငးမ ထြကလာေသာ အကဆစႏင အျခားသတပစၥညးမားသည ေဒသခမား မခေနရေသာ ျမစေခာငး ကနမားႏင ေျမေအာကေရ အရငးအျမစမားက ထခကေစႏငသည။ လကပေတာငးသတတြငးႏင အနးအနားမ ေကးရြာမားအၾကားတြငလညး ၾကားခဇနဟ၍ မရပါ။ မရြာေဒသသည ေျမငလင၅၃ 53 ႏငေရႀကးေရလမႈမား ျဖစႏငေသာေဒသျဖစၿပး ႏစခစလးကလညး သတတြငးက ထခကပကစးၿပး အႏရာယရနငသည စြန႔ပစပစၥညးမား ျပန႔ႏ႔သြားေစနငပါသည။

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က အစရငခစာ ထတျပနခၿပး လအတနၾကာသညအခန ၂၀၁၅ ဇြနလတြင ျမနမာဝမေပါငက ၎၏ သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈစးပြားအေပၚသကေရာကမႈ ေလလာဆနးစစခက ESIA ေနာကဆးမက ကမၸဏ ဝကဆကတြင တငခသည။၅၄54 ျမနမာဝမေပါငက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ထသ႔ စာေရးၿပး ၎တ႔၏ ေလလာဆနးစစခကက ကာကြယ ေျပာၾကားခသည။

52 ၅၂ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ- ၈၆ 53 ၅၃ မရြာသည အထကတြငေဖာျပခသညအတငး ေျမငလငမားလႈပခတႏငသည ေဒသျဖစသည။ အေမရကနဘမသပၸအဖြ႔ (USGS) ၏ စာရငးမတတမးမားတြင ရာၾကညေသာအခါ ၁၉၇၃ ခႏစမ ၂၀၁၃ ခႏစအထြင လကပေတာငးသတမငးတညရရာေနရာမ ၂၀၀ ကလမတာအတြငး ငလင ၄၀၆ ႀကမလႈပဖးေၾကာငးေတြ႔ရသည။ ယငးတ႔အထတြင ျပငးအား ၇ ရ ငလငတစႀကမ၊ ၆.၈ တစႀကမႏင ၅.၀ မ ၅.၉ အၾကားရ ငလငေပါငး ၄၄ ႀကမ လႈပခသညဟ ေတြ႔ရသည။ ၂၀၁၃ ဇလငလ ၂၀ ရကေန႔တြင ျပငးအား ၄.ရ ရငလငတစခ လကပေတာငးမ အေနာကေတာငဘက ၇၀ ကလမတာအကြာတြငလႈပသြားခသည။ သတတြငးႏင အနးဆးတြငလႈပသြားေသာ ငလငမားမာ ၃.၆ ကလမတာတြင လႈပသြားေသာ ျပငးအား ၄ ရ ငလငႏင ၉.၁ ကလမတာအကြာတြင လႈပသြားေသာ ၄.၁ ျပငးအားရ ငလငတ႔ ျဖစသည။ 54 ၅၄Knight Piésold, ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 26

“ယခ ESIA မာ ျမနမာႏငငတြင ပထမဆးျပလပေသာ ေလလာဆနးစစခကျဖစၿပး ျမနမာအစးရႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ကၽြမးကငသမားက ၁၈ လၾကာ ေလလာေဆြးေႏြးသးသပမႈမား ျပလပခၿပးေနာက ၂၀၁၅ ခႏစ မတလတြင အစးရက အတညျပခသည။ ယငး ESIA တြင ႀကးမားေသာ လစဟာခကမားႏင အားနညးခကမား ပါဝငေနေသးေၾကာငး သငတ႔ဘကက ေကာကခကမညကသ႔ခခသညက ကၽြနပတ႔ နားမလညႏငပါ။” ၅၅55

ျမနမာဝမေပါင၏ ESIA ေနာကဆးမ က သးသပေလလာေပးရန ၂၀၁၆ ခႏစတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေဒါကတာအလနတငေဂးက ေျပာၾကားခသည။ ၿပးခသည မၾကမးတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေထာကျပခေသာ ခၽြတယြငးအားနညးခကမားက ယခေနာကဆးမတြငလညး ေျဖရငးမထားေၾကာငး ေတြ႔ရသညဟ ေဒါကတာတငေဂးက အေၾကာငးျပနခသည။ ယငးခၽြတယြငးအားနညးခကမားက အေသးစတ ေလလာသးသပထားခကမားက ၂၀၁၆ ဇြနလတြင ျမနမာဝမေပါငက ေပးအပခေသာလညး ကမၸဏဘကမ အေၾကာငးမျပနခပါ။

သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ အႏရာယမားႏငပတသက၍ ျမနမာဝမေပါင၏ ခဥးကပမႈတြင ႀကးမားေသာ ခၽြတယြငးခကမားရေနျခငးအေပၚ မးေမာငးထးျပေနေသာ မၾကာေသးခငက ျဖစရပႏစခက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ေလလာခကက ေတြ႔ရခပါသည။ ယငးတ႔မာ ၂၀၁၅ ၾသဂတလက ျဖစခေသာ ေရႀကးမႈႏင ၂၀၁၅ အကန၊ ၂၀၁၆ ႏစဆနးမာျဖစခတ သတတြငးက ေရဆးေတြ စမထြကမႈတ႔ ျဖစသည။ ယငးျဖစစဥမား ျဖစပြားခေသာ ေနရာမားသ႔ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလတြငသြားေရာက၍ ကမၸဏ၏ အေရးယေဆာငရြကမႈမားႏင ယငးျဖစရပမား၏ လ႔အခြငအေရးအေပၚ သကေရာကမႈမားက ေလလာဆနးစစခသည။

၄.၁။၂၀၁၅ ေရႀကးမႈမား လကပေတာငးသတတြငး၏ အေရ႕ဖကအစြနးသည ခငးတြငးျမစဝမးလြငျပငအတြငး ကေရာကေနသည။၅၆56 အလြနႀကးမားေသာ ေကာကဆငေကာကတးႀကးမား၅၇57 ႏင ေၾကးနတးေဖာရာတြငသးသည အကဆစေလာငးထားသည ေျမစာပမား၅၈ 58 က ေရႀကးေရလႏငေသာ ေဒသတြင လေနအမမားႏင အနးတဝကတြင ထားရျခငး၏ အႏရာယႀကးပက ျမနမာဝမေပါငက အသအမတျပထားသည။ အႏရာယမာ ႏစပငးရပါသည။ တစခမာ လတကလာေသာ ေရမား သတတြငးအထ ဝငေရာကလင အႏရာယရသည ပစၥညးမား ေရႏငအတ ျပန႔ႏ႔သြားႏငျခငးျဖစသည။၅၉59 အျခားအခကမာ သတမငးက ေရႀကးေရလမႈ တားဆးရန တာတမမား၊ ဆညမားကာရထားျခငးျဖင ခငးတြငးျမစေရက ထြကေပါကကဥးသြားေစၿပး ေရႀကးေရလမႈမား မၾကာခဏႏင ပ၍ဆးဝါးစြာ ျဖစေပၚႏငေသာ အေျခအေန ေရာကသြားႏငျခငးျဖစသည။၆၀60

ယငးသ႔ အႏရာယရႏငေၾကာငးက ၂၀၁၅ ခႏစတြငထငရားစြာေတြ႔ခရသည။ ဇလငလေႏာငးပငးမ စ၍ မးသညးထနစြာ ရြာသြနးမႈေၾကာင ႏငငအႏ႔အျပား ေရႀကးမႈမား ျဖစခရာ မရြာတြငလညး ခငးတြငးျမစေရႀကးခသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က သတတြငးဧရယာတစဝကက ရကယထားေသာ DigitalGlobe အဖြ႔မ ၿဂဟတဓာတပမားက ေလလာမႈ တစခ ျပလပခသည။ ေရႀကးမႈမား မျဖစေသးခင ၂၀၁၂ ခႏစ စကတငဘာ ၂၃ ရကေန႔က ရကယခေသာ ပမားႏင ၂၀၁၅ ၾသဂတလ ၆ ရကေန႔က ပမားက ႏႈငးယဥေလလာခသည။၆၁ 61 ပမားတြင

55 ၅၅ ျမနမာဝမေပါငက လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ထ စာႏစေစာင ေပးပ႔ခသည။ ၂၀၁၆ ေမလ ၂ ရကေန႔က ေနာကဆးေပးပ႔လာေသာစာက ယခအစရငခစာတြင ေနာကဆကတြအျဖစေဖာျပထားသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ဇနနဝါရလ ၂၉ ရကေန႔ရကစြျဖင ပ႔ခေသာ စာက စးပြားေရးအတြက တခါးဖြငထားသည အစရငခစာ၏ စာမကႏာ ၆၀ တြငေဖာျပထားပါသည။ 56 ၅၆ Knight Piésold ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ- ၁၇၆ 57 ၅၇ လကပေတာငးစမကနးမ တစႏစလင စြန႔ပစေကာကတး တန သနး ၃၀ ခန႔ထြကရမညဟ ခန႔မနးထားသည။ မနးဆထားသည သတမငး၏ သကတမး အႏစ ၃၀ အတြငးတြင စြန႔ပစပစၥညး တနေပါငး သနးတစေထာငခန႔ထြကရမည ျဖစသည။ Knight Piésold ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ-i (အေထြေထြ အကဥးခပ) တြင ရႈ၊ 58 ၅၈ ESIA က ေၾကးနထတေျမစာေဖာကနႏစခ (HLP1 ႏင HLP2) ၏ အေျခခ ဒဇငးပစက အေသးစတေဖာျပထားသည။ တစခစက ေနရာယထားေသာ ဧရယာမာ ၃.၄၆စတရနးကလမတာ ရၿပး (စစေပါငး ၆.၉၂စက) အျမငမာ ၈၄ မတာ ရသည။ သတမညးစတငထတလပၿပး ၁၄ ႏစအၾကာတြင ျပလပမည တတယေျမာက ေျမစာေဖာကန HLP3 ၏ အတငးအတာကမ ေဖာျပမထားပါ။ ေဖာကနတစခစ၏ ဧရယာေနရာယထားေသာ ပမာဧမာ ကမၻာစႏႈနးႏငၾကညလင လြနစြာႀကးမားေနၿပး ကမၻာေပၚတြင အႀကးဆးမားထတြင ပါဝငႏငသည။ ထ႔ေၾကာင စမေခၚခကတစခမာ မနတငးႏင ေရႀကးမႈမားျဖစေပၚလာလင ယငးေဖာကနမားထမ လထြကလာမည ပမာဏႀကးမားသည ေရမားက မညကသ႔ ျပလပမည၊ ထနးသမးမည ဆသညအခက ျဖစသည။ Knight Piésold ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ- ၁၆၆ ကရႈ 59 ၅၉ Knight Piésold ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ- ၂၂၆ 60 ၆၀ Knight Piésold ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ- ၂၁၉ 61 ၆၁ DigitalGlobe ၏ လကပေတာငးသတတြငးအနး ေရလမႈေပၚ လကတေလာ အကျဖတခက၊ ၂၀ ၾသဂတ ၂၀၁၅

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 27

သတတြငး၏ ေရဆးစြန႔ပစကနမားက ေရမားဖးလႊမးေနၿပး ေရျပငႀကးမာ အေနာကေျမာကဖက သတတြငးက စြန႔ထတပစၥညးမား စပထားမညဟ သတမတထားေသာေနရာႏင အနာဂတတြငတးေဖာမည သတတြငးမားေနရာအထ ဖးလႊမးေနေၾကာငး ေတြ႔ရရသည။ ျမစႏင သတတြငးအၾကားတြင တညရေသာ ရြာအမားအျပားမာလညး ေရႀကးေနသညက ေတြ႔ရရသည။

၂၀၁၅ခႏစက မးႀကးမႈေၾကာင ျမနမာႏငငအႏ႔အျပားတြင ေရႀကးေရလမႈမား ႀကးႀကးမားမား ျဖစခသည။ ၂၀၁၅ ၾသဂတလ ၆ ရကေန႔တြင ပထတြငေတြ႔ရသညအတငး ခငးတြငးျမစေရ လတက၍ သတတြငးႏင ျမစအၾကားရ ေနရာမားက ေရဖးလႊမးသြားခသည။ လကရသတတြငး ဧရယာအတြငးရ အကြကငယေလးတစကြကတြငလညး ေရမားျမပေနသညက ေတြ႔ရသည။ ေရႀကးေနေသာ ဝကေမးႏင ကနေတာေကးရြာမားမာ သတတြငးက ေနာကထပခ ႕မည ဧရယာအတြငးတြင ရေနပါသည။

ျမနမာဝမေပါငက ေရလမႈမာ မနးထားသညထက ပျမငခၿပး သတတြငးက အကာအကြယေပးရန တညေဆာကထားေသာ ယာယတာတမက ေကာလြနစးဝငခသညဟ ဆသည။၆၂ 62 ထ႔ေနာက ကမၸဏ၏ “စြန႔ထြကေရ သည မဝါဒႏငအည” သတတြငးထမ ထေရမားက အနားပတလညရ လယယာေျမမားထသ႔ စးဝငေရာကရမသြားရနလညး ကာကြယႏငခသညဟ ျမနမာဝမေပါငက ေျပာပါသည။ ထ႔ေၾကာင သတတြငးဧရယာ ျပငပေနရာမားသ႔ အႏရာယရႏငေသာ ပစၥညးမားေရာကရမသြားေအာင တားဆးႏငခသညဟ ဆပါသည။ အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ဝမေပါင၏ အဆက ေထာကခေပးမည အခကအလကမား ေပးပါရန ေတာငးဆခေသာလညး အေၾကာငးျပနၾကားခကမရခပါ။

အထကတြငေဖာျပခသညအတငး ဝမေပါငကမၸဏ၏ ESIA ကလညး သတတြငး၏ ေရႀကးမႈကာကြယေရး အရအတားမားသည ေရႀကးမႈက ပဆးဝါးသြားေစႏငေၾကာငး ေထာကျပထားခပါသည။ျမနမာဝမေပါငက ေလာေလာဆယ ယာယတာတမတစခကေဆာကလပထားၿပး အၿပးသတေဆာကလပမည တမမာ လကရတမထက ပ၍ျမငပါသည။၆၃63 အခ႕ေနရာမားတြင တမမာ နမလြနး၍ ေရမား သတတြငးအတြငး မဝငေရာကႏငေအာင တားဆးႏငျခငးမရပါ။ သ႔ေသာ တမေၾကာင ေရႀကးမႈမား ပဆးလာေစနငေသာ အႏရာယ ရေနဆျဖစပါသည။ သပၺနညးက အခကအလက အေထာကအထားမား မျပႏငၾကေသညလညး ေဒသခလမားၾကားတြငလညး 62 ၆၂ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ- ၇၇ 63 ၆၃ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ- ၇၇

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 28

ဤအတငးပင ကယကယျပန႔ျပန႔ မတယထားၾကသည။ ဥပမာ ဝကေမးရြာမ အသကအရြယႀကး အမးသားၾကးတစဥးက ယခကသ႔ ေျပာသည -

“ဒလမး ေရႀကးတာ တစခါမမေတြ႔ဖးဘး။ ေျမႀကးေတြက ပထားၿပး ေျခာကေပေလာကျမငတ တတငးႀကးလပထားေတာ ေရက အျပငက စးမထြကႏငေတာဘးေပါ။ အဒေတာ ရြာေတြဘက လညၿပး စးဝငကနေရာ။” ၆၄64

သတတြငး၏ ေရႀကးမႈကာကြယေရး အရအတားမားတညေဆာကျခငးက ေရႀကးမႈေတြ ပဆးသြားေစမလားဆသညက ေလလာဆနးစစမႈျပလပချခငးရမရ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ျမနမာဝမေပါငက ေမးျမနးခေသာလညး ယခ အစရငခစာက ထတေဝခနအထ အေၾကာငးျပနၾကားခကမရခပါ။ ၆၅65

၄.၂။ ၂၀၁၅ -၂၀၁၆ အတြငး ညစညမးေသာေရဆးမား

လထြကျခငး လကပေတာငးသတမငး အဝနးအဝငးတေလာက ျမနမာဝမေပါငက ၂ မတာခန႔နကေသာ တးေျမာငးက တးထားခသည။ ဤေရေျမာငး၏ ရညရြယခကမာ “စြန႔ထြကေရ သည မဝါဒႏငအည စမကနးအတြက ဌားရမးအသးျပေနေသာ ဧရယာအထမ မညသည ေရမး၊ အရညမးမ အျပငသ႔ စးမထြကေစရန” ျဖစသည။၆၆ 66 ယငးသ႔ တးေျမာငးရရန လအပခကမာ ရငးပါသည။ ESIA တြင သတတြငး စတငလညပတၿပဆပါက “သတတြငးထမ၊ စြန႔ပစေကာကတနးမားမ၊ ေၾကးနသန႔စငရာ ေျမပမားမ စမထြက စးထြကလာေသာ ေရဆးမား” သည “အႏရာယႀကးႀကးမားမား” ျဖစေစႏငေၾကာငး ေဖာျပထားသည။၆၇67

လကပေတာငးသတတြငးက ပတလညဝငးရထားေသာ ေရေျမာငးႏင အေနာကမ တာတမ၊ ယငးေနရာမ ေရမားစတင လထြကလာသညဟ ရြြာသားမားက ေျပာသည။ (ဓာတပ - အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၊ ၂၀၁၆)

64 ၆၄ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ၊ ၁၂ ဇြန ၂၀၁၆ 65 ၆၅ ျမနမာ ဝမေပါငသ႕ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ ေပးစာ၊ ၁၅ ဇြန ၂၀၁၆ 66 ၆၆ ျမနမာ ဝမေပါင ၂၀၁၅-၁၆ CSR Report ၊ ၁၇ ေမ ၂၀၁၆၊ စာ- ၇၆ 67 ၆၇ Knight Piésold, ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ ဇယားအမတ ၇.၅၊ စာ ၂၂၄-၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 29

၂၀၁၅ ခႏစ ႏဝငဘာလတြင တးေျမာငးမ ေရမား လထြကလာေနသညက ဝကေမးရြာမ လယသမားမားက ေတြ႔ခသည။ လယသမားမားက ေဒသအာဏာပငမားႏင ျမနမာဝမေပါငကမၸဏက ဆယရကအတြငး အေၾကာငးၾကားခေသာလညး ေရမားက ၎တ႔၏ လယကြငးမားအတြငးသ႔ ေနာကထပ ရကသတပတ အေတာမားမား ဆကၿပး စးဝငေနခသညဟ လယသမားတစဥးက ေျပာျပသည။၆၈ 68 GoogleEarth မ ရရေသာ ၿဂဟတဓာတပမားအရ ေရလထြကေနသညမာ အေစာဆး ၂၀၁၅ ႏဝငဘာလ ၁၄ ရကေန႔ျဖစၿပး ေနာကဆးအျဖစ ၂၀၁၆ ဇနနဝါရလ ၁၁ ရကေန႔ဟ ေတြ႔ရသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ေဖေဖၚဝါရလ ၂၀ ရကေန႔တြင ေနာကတစႀကမရရေသာ ဓာတပတြငမ ေရလေနသညက မေတြ႔ရေတာေပ။

၂၀၁၆ ခႏစ ဇနနဝရလ ၁၁ ရကေန႔က ၿဂဟတမ ရကကးခေသာ ဓာတပတြင သတတြငး၏ စညးရးတေလာကတြငရေသာ ေရေျမာငးမ ေရမားလထြကၿပး ဝကေမးရြာဘကသ႔ စးဆငး သြားေနသညက ေတြ႔ရသည။ (ဓာတပ - GoogleEarth ႏင Digital Globe)

လယသမားမားထတြင ယငးအခနက ရကကးခသညဆေသာ ဓာတပမားရရာ ယငးပမားထတြင ေရေျမာငးမ ေရမား စကပးထားေသာ လယယာေျမထ စးဝငေနသညက ေတြ႔ရသည။ လယသမားတစဥးက ယငးေရမားေၾကာင ၎တ႔ စကမးထားေသာ ဂႏင ပခငးမားပကစးရေၾကာငး ေျပာျပသည။ လယသမား ငါးဥး၏ စကခငးမား ထခကပကစးခရသညဟ ဆသည။

“အပငတငး ပကစးတာေပါ၊ အားလးေသကနတယ။ ေရဝငတေနရာတငးက အပငေတြ ေသတယ။ တေျဖးေျဖးခငးေသတာ၊ ဆယရကေလာက ၾကာတယ။ အပငေတြက ပထမ ညးသြားၿပး ေနာကေတာေသကနတယ။”၆၉69

68 ၆၈ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ၊ ၁၂ ဇြန ၂၀၁၆ 69 ၆၉ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ၊ ၁၂ ဇြန ၂၀၁၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 30

ေရလထြကေနမႈက လယသမားတစဥးက ၂၀၁၅ ႏဝငဘာလတြင ရကကးထားေသာ ဓာတပ၊ ဓာတပတြင သတမငးဧရယာအစပတေလာက တးထားေသာ ေရေျမာငးမ လထြကေနသညက ေတြ႔ႏငသည။

၂၀၁၆ ဇြနလတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ ေလလာသမားက လထြကလာေသာ ေရမားေၾကာင ထခကမႈရခသညဆေသာ ေနရာႏစေနရာမ ေျမနမနာမား ယခသည။၇၀ 70 ႏႈငးယဥၾကညႏငရန အနးအနားမ ေရဆးမားမထမေသာ ေျမနမနာကလညး ၎တ႔ကယလာခသည။ ယငး ေျမနမနာမားက ယေကႏငင အတစတာၿမ႕ရ ဂရငးပစဓာတခြခနးတြင စမးသပစစေဆးခသည။ ရလဒအေျဖက သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ သပၸပညာရင ေဒါကတာအလနတနေဂးက ခြျခမးစတျဖာေလလာခသည။ ေဒါကတာတငေဂးက စြန႔ထြကေရမားသည အႏရာယရႏငေသာ ဓာတပစၥညးမား ပါဝငေနရန “ျဖစႏငေခမားစြာ” ရသညဟ ေကာကခကခပါသည။

“ေျမနမမားအရ ေရေတြလထြကလာတအခန တးေျမာငးထမာ ရေနတ ေရဆးေတြထမာ သတဓာတပစၥညးေတြ ေတာေတာျမငျမငမားမား ပါေနပါတယ။ အထးသျဖငေတာ အာဆငးနစ၊ ေၾကးနန႔ ခ ဓာတေတြပါ။ အဒါက သတတြငးကေရေတြမာ ညစညမးေနၿပး ေရထက သတဓာတပစၥညးေတြ ထြကေနတယဆတာက အမားႀကး ျဖစႏငပါတယ။”၇၁ 71

ပကစးသြားေသာ သးႏမားက လယသမားမားက သမးဆညးမထားခသျဖင ေလလာသမားက နမနာ မယခႏငပါ၊ ထ႔အျပင ေျမသားနမနာမားကလညး ေရဆးမားက သးႏမားအေပၚသကေရာကမႈက အတညျပမေပးႏငခပါ။ သ႔ေသာ ေဒါကတာတငေဂးက - “ေျမသားက ညစညမးေနၿပဆရင ဒါက သးႏႀကးထြားႏႈနးက ထခကေစတယ၊ သးႏေတြက ပကစးေစတယ၊ ဒါေၾကာင ေျမန႔ေရ ညစညမးတ ေဒသေတြမာ ေနရတ လယသမားေတြရ႕ ဘဝေတြကလညး ထခကေစပါတယ။ သးႏေတြက ဓာတပစၥညးေတြ ပါေနတယလ႔ ယဆခရရင အဒသးႏက ေရာငးခႏငဖ႔လညး လယသမားအတြက အခကေတြ႔ေစႏငပါတယ။ ဒနညးန႔ တစဥးခငးစအေပၚ သကေရာကမႈေတြက ႀကးမားႏငပါတယ။”၇၂72

တးေျမာငးသည ေရလမႈမ ကာကြယရေအာင ေဆာကထားေသာ တာတမတြင အဆးသတၿပး တမလမးေၾကာငးတေလာက ေဖာကလပထားသညဟ ေဒါကတာတငေဂးက ေထာကျပသည။ ဓာတပမားအရ တမက စြန႔ပစေကာကတးမားျဖင တညေဆာကထားသညဟ ယဆရသည။ ယငးသ႔ ျဖစလင စြန႔ပစေကာကတးမား

70 ၇၀ ဤေျမနမမားမာ မတာ၂၀၀အကြာရ ေရေတြလထြကလာတအခန တးေျမာငးထမာ ရေနသည ေျမသားမားကယထားျခငးျဖစသည။ 71 ၇၁ ေဒါကတာ အလနတငေဂး မတခက၊ ၁၉ ၾသဂတ ၂၀၁၆ 72 ၇၂ ေဒါကတာ အလနတငေဂး မတခက၊ ၁၉ ၾသဂတ ၂၀၁၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 31

ကယတငက မးေရမားျဖင ထေတြ႔စးကၿပး သတဓာတမားျဖင ေရက ညစညမးေစေသာ အေျခအေနမး ျဖစလာႏငေစပါသည။ တာတမအတြက အသးမျပမ ေကာကတးမားက ၎တ႔တြငပါဝငေနေသာ သတဓာတမားက စစေဆးသငသညဟ ေဒါကတာတငေဂးက ေကာကခကခသည။

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ျမနမာဝမေပါငက ယငး ေရလထြကမႈအေၾကာငး ဆကသြယ ေမးျမနးခေသာလညး ယခအစရငခစာ ထတျပနခနအထ တ႔ျပနခကမရရခပါ။

၄.၃။ လယသမားမားအတြက သတငးအခကအလကမရရျခငးႏင

ျပနလညျပငဆငကစားေပးခကမား မရျခငး ESIA က ယငးကသ႔ အျဖစအပကမး ျဖစလာလငျမနမာဝမေပါငအေနႏင မညကသ႔ တ႔ျပနလပေဆာငသငသည ဆျခငးက ေဖာျပမထားေပ။ အႏရာယက ေလာပါးေစရန မညသည ေရဆးမးမ သဘာဝပတဝနးကငထ ေရာကမသြားေစရ ဟသာေဖာျပထားၿပး ေရမားလထြကလာလင ကမၸဏအေနႏင မညကသ႔ လပေဆာငရန စစဥထားသညဆသည အပငးကမ တတဆတေနခသည။၇၃ 73 အနားပတဝနးကငမ ျပညသမားအေပၚ ျဖစလာႏငသည အႏရာယက ခငတြကလင ယငးမာ ႀကးေလးသည ခၽြငးခနထားခကျဖစသည။

လ႔အခြငအေရးက ေလးစားလကနာရနတာဝနမာ ကမၸဏတငးသည “မမတ႔၏ လပေဆာငမႈေၾကာင လ႔အခြငအေရးမား ထခကနစနာရမည ကစၥရပမားက ေရာငၾကဥရနႏင ထခကနစနာမႈမားရလာပါက ကငတြယေျဖရငးေပးရနလအပသည။”၇၄74 ဤတာဝနက ယႏငရနအတြက ကမၸဏမားအေနႏင “မမတ႔လပေဆာငခကေၾကာငျဖစေစ၊ မမတ႔ႏင ဆကႏြယျဖစပြားမႈေၾကာင ျဖစေစ ျဖစေပၚလာေသာ လ႔အခြငအေရး ထခကမႈမားက ျပနလညျပငဆင ကစားေပးရန အစအစဥမား” ထားရသငသည။၇၅ 75 သ႔ရာတြင မေတာတဆျဖစမႈ တစခချဖစလာလင မညကသ႔ တ႔ျပနေဆာငရြကေပးမညဟ ျမနမာဝမေပါင က ႀကတငအသေပးထားျခငးမရသည အျပင ေရလထြကလာသည ျဖစရပတြင ကမၸဏ၏ တ႔ျပနေဆာငရြကခကက ပ၍ ဆးသြားေစပါသည။

ေရလထြကမႈေၾကာင မမတ႔လယယာေျမမား ထခကပကစးရသည ဆေသာ လယသမားငါးဥးအနက တစဥးက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေတြ႔ဆေမးျမနးခသည။ ၎ႏင အျခားလယသမားမားက ေရလထြကေနသညအေၾကာငး ျမနမာဝမေပါငက ၂၀၁၅ ႏဝငဘာလတြင အေၾကာငးၾကားခအၿပးတြင ကမၸဏက ဝနထမးမားက ရြာသ႔ေစလႊတလကသညဟ ဆသည။၇၆76 ယငးဝနထမးမားက ေရလထြကေနသည ဧရယာက တငးထြာ၊ ပကစးသြားေသာ သးႏပမာဏက တြကခကၿပး လယသမားမားက ၎တ႔ ဆးရႈးမႈအတြက ေလာေၾကး ေပးမညဟ ကတျပသြားခသည။

၂၀၁၆ ခႏစ ဇနနဝါရလတြင ထခကနစနာခရေသာ လယသမား ငါးဥးက ေရလထြကမႈအေၾကာငး ေဒသဆငရာႏင ႏငငေတာ အာဏာပငမားထ စာေရးအေၾကာငးၾကားခသည။၇၇ 77 ဧၿပလတြင ေဒသဆငရာ အာဏာပငအဖြ႔ တစဖြ႔ (ၿမ႔နယ လယယာေျမ စမခန႔ခြမႈ ေကာမတ) က ယငးေဒသသ႔ လာေရာကခသည။ ယငးအခနမစ၍ အစးရဘကမေရာ ကမၸဏဘကကပါ အဆကအသြယမလပေတာသလ ေလာေၾကးလညး လးဝမရေတာဟ လယသမားမားက ဆပါသည။

အစးရကေရာ ဝမေပါငကပါ လယသမားမားက မညသညအေၾကာငးေၾကာငေရမား လထြကကခသညက ရငးမျပခသလ၊ ေရဆးမားတြင မညသညဓာတမားပါဝငေနသည၊ ကနးမာေရးအတြက အႏရာယရႏင မရႏင ဆသညမားကလညး ေျပာမျပခေပ။ ေရဆးမားက သန႔စငသြားေအာင ရငးလငးဖယရားေပးျခငး မရသလ သးႏမား

73 ၇၃Knight Piésold, ESIA ဇနနဝါရ ၂၀၁၅၊ စာ ၂၁၉ 74 ၇၄ ကလသမဂၢ၏ စးပြားေရးလပငနးနင လ႕အခြငအေရးဆငရာစညးမဥးမား။ စဥးမဥး ၁၃ (က) 75 ၇၄ ကလသမဂၢ၏ စးပြားေရးလပငနးနင လ႕အခြငအေရးဆငရာစညးမဥးမား။ စဥးမဥး ၁၅ 76 ၇၆ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၂ ဇြန ၂၀၁၆ 77 ၇၇ စာက ခရငအဆင အေထြေထြအပခပေရးမႈး၊ စစကငးတငးဝနႀကးခပႏင ျမနမာႏငငေတာ သမၼတထသ႕ ၂၇ ဇနနဝါရ ၂၀၁၆ တြငပ႔ခ။ အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ မတတမးတြငရ။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 32

ဆးရႈးျခငးအတြကလညး ေလာေၾကးမေပးခေပ။ ျမနမာဝမေပါငက ၂၀၁၅ ခႏစက ထတျပနေသာ ေကာပေရးရငးမားက လမႈေရးအပငးတာဝနယမႈဆငရာ (CSR) အစရငခစာတြငလညး ေရလထြကျခငးအေၾကာငး ေဖာျပချခငးမရေပ။

ေရလထြကျခငးျဖစရပသည သတတြငးက စမခန႔ခြျခငးအပငးႏင ကမၸဏမားႏင အစးရတ႔က ေနာကဆကတြ တ႔ျပနပႏင ပတသကၿပး ေလးနကေသာ ေမးခြနးမား ထြကေပၚလာေစခပါသည။ ဘာေၾကာငျဖစခပါသလ။ မေတာတဆျဖစမႈလား ေရရညျဖစႏငတ ျပနာတစခလား။ အရညထတြင မညသညအရာမား ပါဝငေနပါသလ၊ ကနးမာေရးအတြက အႏရာယရႏငသလား၊ ရရင ဘယလအရာမးလ။ အာဏာပငမားက ယငး ေရလထြကမႈက မညသညအတြကေၾကာင စစမးစစေဆးမႈမလပပါသလ၊ အရညထတြင ပါဝငေနေသာ အရာမားက မညသညအတြကေၾကာင ထတေဖာမေျပာပါသလ။

စမထြကေသာအရညမားက ကနးမာေရးအတြက အႏရယရခငမ ရႏငမာျဖစေသာလညး မရႏငဘးဟ တစထစခ မမတယသငေပ၊ သးႏမားေသဆးကနသညက ၾကညျခငးျဖင စတပစရာေကာငးၿပး စစမးစစေဆး သငပါသည။

ေရလထြကမႈက ESIA ၏ အားနညးခကတစရပကလညး ေဖာျပေနသည။ အထးသျဖင ပတဝနးကင ညစညမးမႈ ျဖစေပၚလာလင ျမနမာဝမေပါငအေနနင မညကသ႔ေဆာငရြကမည၊ ေဒသခအာဏာပငမားႏင မညကသ႔ သတငးအခကအလက ေဝမမည၊ လယယာေျမမားႏင သးႏမားပကစးမႈ ရပါက မညကသ႔ သန႔ရငးေရး လပငနးမား လပေဆာငေပးမည၊ နစနာသမားအတြက ေလာေၾကးက မညသ႔ေဆာငရြကေပးမညဆေသာ အခကမားက ေဖာျပထညသြငးထားျခငး မရေပ။ ေနာကဆးတြင ယခ ေရလထြကမႈ ျဖစရပက သတမငးက တးေဖာလပကငေနေသာ လပငနးမားအေပၚ ေဒသဆငရာ အစးရ၏ ေစာငၾကည ႀကးၾကပႏငစြမးအားနညးမႈ ကလညး ျပသေနပါသည။

လကပေတာငးသတတြငးႏင ပတသကၿပး ျပညစလေလာကေသာ သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ေလလာအကျဖတခကတစရပ ျမနမာဝမေပါငက မလပႏငချခငးသည သတတြငး ပတဝနးကငတြင ေနထငၾကေသာ ျပညသမား၏ လၿခေရးအတြက အႏရာယရေစႏငသညဟ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က မတယပါသည။ ယငးေဒသသည ေျမငလငမားႏင ေရႀကးေရလမႈမား ျဖစႏငေသာေဒသ ျဖစေသာလညး ရြာမားႏင အကဆစပါသည စြန႔ပစပစၥညးမားႏင လပကငေနရေသာ သတတြငးအေဆာကအဥမားအၾကားတြင ၾကားခနယေျမလညး မထားရပါ။ သတတြငးမ အႏရာယရႏငေသာ စြန႔ပစပစၥညးမား ထြကရျပန႔ႏ႔သြားလင “အႏရာယႀကးမားသည ဆးကးမား” ျဖစေပၚလာႏငေၾကာငး ကမၸဏကယတငက ဝနခထားၿပးျဖစသည။၇၈78

အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစက ထတျပနခေသာ အစရငခစာ ထြကၿပးခနမ စ၍ ျမနမာဝမေပါငအေနႏင ESIA က ျပနလညသးသပ၍ မမတ႔ေထာကျပခေသာ အားနညးခကမားက ျပငဆငရန အခနမားစြာရခပါသည။ သ႔ရာတြင ယငးသ႔ျပလပခေၾကာငး လသရငၾကားေျပာဆချခငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔အား စာျဖင တ႔ျပနချခငးမးမရခပါ။ မရယမက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ေတြ႔ရခကမားက ပယခၿပး ယငးတ႔၏ ESIA မာ ႏငငတကာ အဆငအတနးႏင ကကညပါသညဟ ဆကလကေျပာဆေနပါသည။ အႏရာယႀကးမားျဖစလာႏငေသာ အေျခအေနက စဥးစား၍ အားနညးခကမားက ျပျပငရန ျမနမာဝမေပါင၊ ဥးပင ကမၸဏႏင အစးရတ႔က အျမနဆး ေဆာငရြကသငပါသည။

78 ၇၈ အေမရကန ကနးမာေရးႏင လသားဝနေဆာငမႈလပငနးဌာန၊ အဆပအေတာကျဖစေစႏငေသာ ပစၥညးမားႏင ေရာဂါ မတတမးေအဂငစ၏ ဆာလဖါထရငေအာကဆကႏင ဆာလျဖရစအကစစတ႔၏ အဆပအေတာကျဖစႏငမႈမတတမး (ဒဇငဘာ ၁၉၉၈) စာမကႏာ ၅

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 33

မးႀကး ဆာလျဖရစ အကဆစစကရ

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစ အစရငခစာတြင မရြာစမကနး၏ အျခားအစတအပငးမားမ သဘာဝပတဝနးကငႏင ပတသကၿပး အထးစးရမစရာမားက အေထာကအထားမားျဖင ေဖာျပခပါသည။ တစခမာ ေၾကးနသတတြငး ႏစခအတြက အကဆစမား ထတလပေပးေနေသာ မးႀကးဆာလျဖရစအကဆစ စကရျဖစပါသည။ ယငးစကရက ျမနမာစးပြားေရးဥးပင လမတကက ပငဆငပါသည။ စကရမာ ကကနးရြာအစြနတြငရၿပး စာသငေကာငးတစခႏင မတာ ၅၀ ခန႔အကြာတြငရသည။ စကရတဝကတြင လယယာခငးမား ရပါသည။ ႏငငတကာ လပထးလပနညးအရ အႏရာယရႏငေသာ ဓာတပစၥညးမား ထတလပသည

စကရႏင လထအၾကားတြင ၾကားခနယေျမတစခ ထားရရပါသည။ ဆာလျဖရစအကဆစႏင ထေတြ႔မလင အေရျပား၊ မကလး၊ အသကရႈလမးေၾကာငးႏင အစာအမႏင အလမးေၾကာငးတ႔ ထခကႏငပါသည။၇၉79

စကရႏင နးကပစြာေနထငရသျဖင ခစားရမႈမားက ေဒသခမားက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြင အဖြ႔က ၂၀၁၄ ခႏစ ႏင ၂၀၁၆ ခႏစမားတြင တငၾကားေျပာျပခၾကသည။ ဥပမာ စကရမ ထြကေပၚလာေသာ အန႔ဆးသည အေငြ႔မားေၾကာင ရြာသားမား ေခာငးဆျခငး၊ မကရညမားထြကျခငးတ႔ ခစားၾကရသညဟ ဆသည။ စကရႏင ကပလကရေသာ ယာခငးမားတြငလညး စကရမ ထြကေသာ အေငြ႔မားေၾကာင သးႏမားပကစးၾကရသညဟ ဆပါသည။၈၀80 ရြာသားမားက စကရက ေရႊ႕ေျပာငးေပးရန အႀကမႀကမေတာငးဆခၾကၿပး ေဒသခအာဏာပငမားကလညး ေထာကခခသညအတြက ၂၀၁၆ ခႏစ ေမလက စကရက ေနာကထပလငစငအသစ တးမေပးပ ထားခသည။ ယခေလာေလာဆယ အစးရမဟတသည ကၽြမးကငသမားက စကရ၏ ကနးမာေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငအေပၚ သကေရာကမႈမားက အကျဖတခကက ေစာငဆငးေနဆ ျဖစသည။၈၁ 81 ယငးအေျခအေနရေနေသာလညး စကရက ပ၍ျမငမားသည အာဏာပငအဖြ႔ျဖစသည စကမႈဝနႀကးဌာနက ထတေပးေသာ လငစငျဖင ဆကလက လညပတလကရသည။ ဝနႀကးဌာနက စကရ၏ လငစငက ၂၀၁၆ ခႏစ ေအာကတဘာလက တးေပးခသည။၈၂82

၂၀၁၆ ခႏစ ဇလငလ ၄ ရကေန႔တြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ဥးပငကမၸဏသ႔ စာေရးသား၍ မမတ႔ စးရမရေသာ အခကမားကေျပာျပခသလ၊ စကရက ခကျခငးေနရာေရႊ႕ေျပာငးေပးရန ျမနမာအစးရကလညး တကတြနးခသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ၾသဂတလတြင ဥးပငကမၸဏ၏ ဥးေဆာငညႊနၾကားေရးမးက စာျပနၾကားၿပး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ေလလာေတြ႔ရခကမားက ေမးခြနးထတခသည၊ စကရသည နငငတကာစခနစညႊနးမားႏင အည လပကငလညပတေနေၾကာငးလညး ေဖာျပခသည။၈၃ 83 ၎က စကရသည ISO 14001 လကမတ ရထားသညဟလညး ဆပါသည။

စကရက အႏရာယရႏငသည ဓာတပစၥညးမားက ထတလပေနေသာလညး ယငးက လရာေပါငးမားစြာေနထငေနသည အမရာမားႏင နးကပစြာတြငေဆာကလပထားၿပး ရြာမ အထကတနးေကာငးႏငလညး မတာ၅၀ပင မကြာေဝးေသာ ေနရာတြင တညရပါသည။ (ဓာတပ - GoogleEarth ႏင Digital Globe ၂၀၁၅)

ISO 14001 စခနစညႊနးဆသညမာ အဖြ႔အစညးတစခခက မမတ႔သေဘာဆႏၵအေလာက သဘာဝပတဝနးကငက စနစတကစမခန႔ခြပါမညဟေသာ စနစတစရပက လကခကငသးျခငးျဖစသည။ ယငးအဖြ႔အစညးက အမနတကယ သဘာဝပတဝနးကငေစာငေရာကေရး လပကငသလားဆသညက ေစာငၾကည အကျဖတျခငးမရေပ။ ဥးပငအဖြ႔က အငအကစအ လကမတရထားသညဆျခငးမာ ယငးကမၸဏသည လကေတြ႔တြင သဘာဝပတဝနးကင ညစညမးမႈက ကာကြယတားဆးရန လေလာကေသာ အစအမမား ခမတလပေဆာငေနသညဟ ဆလျခငးမဟတေပ။ သဘာဝပတဝနးကင ညစညမးမႈႏင အနားတြငေနထငသမား၏ ကနးမာေရးက ဆးဆးဝါးဝါးထခကမႈမား ျဖစေပၚေစနငေသာ အႏရာယရသည ပစၥညးမားထတလပေနေသာ စကရက ဆကလကလညပတေနျခငးျဖင ဥးပငကမၸဏသည ကနကနးရြာသားမား၏ ကနးမာစြာေနထငႏငခြင အခြငအေရးက ဆကလက ခးေဖာက ေနျခငးျဖစသည။ စကရက ခကျခငးေရႊ႕ေျပာငးရန ျမနမာအစးရက အမန႔ထတျပနရပါမည။

79 ၇၉ အေမရကန ကနးမာေရးႏင လသားဝနေဆာငမႈလပငနးဌာန၊ အဆပအေတာကျဖစေစႏငေသာ ပစၥညးမားႏင ေရာဂါ မတတမးေအဂငစ၏ ဆာလဖါထရငေအာကဆကႏင ဆာလျဖရစအကစစတ႔၏ အဆပအေတာကျဖစႏငမႈမတတမး (ဒဇငဘာ ၁၉၉၈) စာမကႏာ ၅ 80 ၈၀ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၂၆ မတ ၂၀၁၆ 81 ၈၁ ဆားလငးၾကးျမ႕နယ ဖြ႔ျဖးတးတကေရး ေကာမတ ဥကဌ ဥးကကႏငႏင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ ၁၁ ဇြန ၂၀၁၆ 82 ၈၂ စာက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ မတတမးတငထား 83 ၈၃ ဥးပငကမၸဏမ စာ၊ ၅ ၾသဂတ ၂၀၁၆၊ ေနာကဆကတြတြင ရႈ။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 34

၅။ သတတြငးမားက

ဆန႔ကငေနသမားအား

ဆကလက ေႏာကယကဖႏပမႈ

အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ အစရငခစာ “စးပြားေရးအတြကတခါးဖြငထားတယ” တြင အေသးစတေဖာျပခသညအတငး လ႔အခြငအေရးလႈပရားသမားႏင လကပေတာငးႏင စပါယေတာင ေၾကးစငေတာင သတတြငးမား အနးတြင ေနထငေသာ ျပညသမားသည သတမငးမားေၾကာင ေနရပမ အဓမၼဖယရားခရမႈမား၊ သကေမြးဝမးေကာငး ဆးရႈးမႈမားက ၾကာျမငစြာကပင ဆႏၵျပေနခသည။ ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပမႈမားက ရမားက အငအား အဆမတနသး၍ႏမနငးျခငး၊ ဆႏၵျပသမားက ဖမးဆးအေရးယျခငးမား ျပလပခသည။၈၄ 84

အျပညျပညဆငရာလြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ မၾကာေသးခငက ေလလာေတြ႔ရခကမားကလညး သတတြငးမားက ဆန႔ကငသမားက ဖႏပမႈမား ဆကရေနေသးေၾကာငးေတြ႔ရသည။ တဖကတြငလညး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ “စးပြားေရးအတြက တခါးဖြငထားတယ” အစရငခစာတြင ေဖာျပခသည ရမား၏ အလြနအကၽြအငအားသးမႈမားက အေရးယ အျပစေပးျခငး မရေသးေပ။

84 ၈၄ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ- ၄၁ ႏင စာ- ၅၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 35

ရာဇဝတကငထး ဥပေဒ ပဒမ ၁၄၄ က အသးျပျခငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစက အစရငခစာအတြက ေလလာသေတသနျပခရာတြင ျမနမာအာဏာပငမားသည ရာဇဝတကငထး ဥပေဒပဒမ ၁၄၄ ကအသးျပ၍ သတတြငးႏစခအနးသ႔ သြားလာခြင ကန႔သတခသညက ေတြ႔ရသည။ ဥပမာ အာဏာပငမားက ယငးပဒမက အသးျပ၍ လကပေတာငး သတတြငးအတြက လယသမားမားက ၎တ႔၏ လယေျမေပၚမ ဖယရားခသလ လယေျမမားေပၚတြင ထြနယကရနႀကးစားသမား၊ ဆႏၵျပပြတြင ပါဝငသမားကလညး တရားစြဆခသည။၈၅85

ရာဇဝတကငထးဥပေဒပဒမ ၁၄၄ တြင တရားသႀကးမားက ကန႔သတေနရာတစခခသ႔ ခြငျပခကမရပ မညသမ ဝငေရာကျခငးမျပရန တားဆးႏငသည။ ပဒမ ၁၄၄ ထတျပနတားျမစထားမႈက ဆကလကအသကဝငေနေစရန ႏစလတစႀကမ သကတမးတးရသည။ ကန႔သတခကက လကနာရန ပကကြကသမားသည ပဒမ ၁၈၈ (ျပညသ႔ဝနထမးက ဥပေဒႏငအည ေပးေသာ အမန႔က မနာချခငး )၊ ပဒမ ၁၄၁ ႏင ၁၄၃ (တရားမဝင စေဝးျခငး)၊ ပဒမ ၄၄၇ (ေကာနငးျခငး) တ႔အရ တရားစြဆ အေရးယခရႏငသည။၈၆86

၅.၁။ ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပသမားက အေရးယ အျပစေပးျခငး

“ကၽြနမက ေလာေၾကးေတာငးေနတာ ေျခာကႏစရၿပဆေတာ ကၽြနမက သေနၾကၿပး ပစမတထားေတာတာေပါ။” ေဒၚမာခ၊ သရြာ ၈၇ 87

၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလ ၆ ရကေန႔တြင သရြာမ ရြာသႏစဥးသည ၎တ႔အား ျပစမႈဆငရာ ဥပေဒပဒမ ၄၂၇ (ပကစးနစနာေစေသာ အကးဖကဆးမႈ ) နင ဥပေဒပဒမ ၅၀၀ (အသေရဖကမႈ) တ႔ျဖင တရားစြဆထားေၾကာငး ဆားလငးႀကးၿမ႔နယတရားရးမ စာရရခသည။၈၈ 88 ေဒၚမာခႏင မစႏၵာတ႔ႏစဥးသည ၿပးခသည တစလခန႔က အျခားရြာသား ၂၀၀ ခန႔ႏငအတ လကပေတာငး သတတြငးတြင ေၾကးနမားစတငတးေဖာျခငးက ကန႔ကြကဆႏၵျပပြတြင ပါဝငခၾကသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ႏင ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈတြင ေဒၚမာခက ရြာသားမားမာ ၎တ႔ဆးရႈးသြားေသာ လယေျမမားအတြက ရရသည ေလာေၾကးမလေလာကမႈက ကန႔ကြကဆႏၵျပ ခၾကျခငးျဖစသညဟ ဆသည။ ၈၉ 89 သတတြငး၏ ဂတဝ မေရာကခငမတာ ၄၀၀ ခန႔တြင ရမားက ဆႏၵျပသမားက ပတဆ႔တားဆးခၾကသညဟ ေဒၚမာခက ေျပာျပသည။ ေဒၚမာခႏင မစႏၵာႏစဥးစလးက ဆႏၵျပပြသည ၿငမးခမးၿပး ကမၸဏ၏ မညသညပစၥညးမလညး ပကစးျခငးမရဟ ဆသည။ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔အေနႏငလညး ၎တ႔ ေျပာၾကားခကႏင ဆန႔ကငေသာ အေထာကအထား တစတရာမေတြ႔ခရပါ။

85 ၈၅ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ- ၁၇ ႏင စာ-၅၆ 86 ၈၆ ဥပမာ - စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ-၁၇ ႏင ကလသမဂၢအထးကယစားလယ ငါးဥးက ျမနမာႏငငတြင လ႔အခြငအေရးလႈပရားသမား၊ စးပြားေရးႏင လမႈေရးအခြငအေရးမားက ကာကြယျမငတငရန ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵထတေဖာသမားက ဆကလကပစမတထာညးေနျခငးႏင ပတသက၍ အလငအျမနအေရးယေဆာငရြကရန ေတာငးဆခကက ၂၀၁၃ ၾသဂတလ ၂၃ ရကေန႔က ဂနဗာၿမ႔ရ ကလသမဂၢရးႏင အျခားအစးရဆငရာ အဖြ႔အစညးမားသ႔ ျမနမာႏငငအၿမတနး ကယစားလယရးမ ျပနၾကားစာ https://spdb.ohchr.org/hrdb/24th/Myanmar_16.08.13_(10.2013).pdf 87 ၈၇ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၁ ဇြန ၂၀၁၆ 88 ၈၈ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၁ ဇြန ၂၀၁၆ 89 ၈၉ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၁ ဇြန ၂၀၁၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 36

တရားစြဆရျခငး၏ အေၾကာငးရငးက မရငးလငးသလ ဆငေခၚစာတြငလညး အေသးစတအခကအလကမား ေဖာျပမထားပါ။၉၀90 ျပစမႈထငရားေၾကာငးေတြ႔ရလ င အမးသမး ႏစဥးတ႔သည ေထာငဒဏေလးႏစအထ ကခရႏငဖြယ ရေနပါသည။ ယခအစရငခစာ ထတျပနခနအထ အမးသမးမား ေနာကထပ အခကအလကဘာမ မသရေသးပါ။

စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာင သတတြငးအတြက လယေျမမားဖယရားေပးလကရသျဖင ေလာေၾကးေတာငးဆေနေသာ လယသမားမားသညလညး တရားစြဆအေရးယမႈႏင ဆကလကရငဆငေနရဆ ျဖစသည။၉၁ 91 ၂၀၁၅ ေမလက လ ၅၀ ခန႔က စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာငသတတြငး၏ ပငမဂတအနးတြင ဆႏၵျပခအၿပးတြင ယငးသတတြငးက လပကငေနေသာျမနမာယနစကမၸဏ (ဝမေပါငသတကမၸဏ၏ လကခြ) က မးခငဥး၊ တငေအာငစးႏင ေသာတာေအာငတ႔ သးဥးက အမႈဖြငတငၾကားခသည။၉၂92 ကမၸဏက ၎တ႔သည ပဒမ ၁၄၄ ထတျပနတားျမစထားေသာေနရာက ကးေကာဝငေရာကခၿပး သတတြငး၏ ပငမဂတက ပတဆ႔ခသညဟ စြပစြခသည။၉၃ 93 ယငးသးဥးအနက ႏစဥးမာ ဆႏၵျပပြက ဥးေဆာငစစဥသမား ျဖစၿပး တစဥးမာ ျမနမာယနစကမၸဏ၏ ေဒသခဝနထမးျဖစသည။ ၎တ႔က ဂတဝကပတဆ႔ျခငး၊ ကမၸဏပငေျမေပၚ ကးေကာဝငေရာကျခငးမျပခဟ ျငငးဆထားပါသည။

၎တ႔က သတ႔သည သတတြငးဧရယာအတြငးသ႔ ဝငေရာကျခငးမရပ ရြာသားမား ဝငေရာကသြားလာခြင ရေနကျဖစသည ျခစညးရးကာထားသညေနရာ အျပငဖကတြငသာေနခေၾကာငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေျပာျပၾကသည။ ယငးေနရာတြင ကားရပနားကြငးရၿပး ရြာသားမား ေရခပသည ေရပကရသည ေနရာလညး ျဖစသညဟ ဆသည။ သးဥးစလးက ယငးေနရာက ဝငေရာကခြငတားျမစထားသည ဆျခငးက မသရေၾကာငး၊ သတေပး ဆငးဘတလညး လးဝမရေၾကာငး ေျပာၾကသည။ ကကနးရြာမ မးခငဥးက

“တရားရးေရာကမ အဒေနရာက ပဒမ ၁၄၄ ထတထားတာ သရတယ။ ရေကာ တျခားဘယသကမ ကြ နမတ႕က သတမေပးခဘး” ၉၄ 94 ဟ ဆပါသည။

ပဒမ၁၄၄ ႏငပတသကၿပး အသေပးထားျခငးမရေၾကာငးက ရြာသားမားအား တရားစြဆေသာ အခနတြင ေဆြပနးခငရြာအပခပေရးမး ဥးေဇာေ႒းက အတညျပေျပာၾကားခသည။ ရြာသားမားဆႏၵျပခေသာ ေနရာက ကန႕သတထားေၾကာငး အသေပးစာက မရရခဟ သက တရားရးတြင အစစခခသည။ “ကၽြနေတာေကးရြာ အပခပေရးမးအျဖစ သးႏစလပကငခသညအခနအတြငး ယငးေနရာက ပဒမ ၁၄၄ ထတျပနထားေၾကာငး အသေပးေသာစာ ယေန႔အထ မရရခဘးပါ။ ယခတရားရးက ေရာကမ ယငးသ႔ထတထားေၾကာငးသရပါသည” ဟ ဥးေဇာေ႒းက ရးေတာက ေျပာၾကားခသည။၉၅ 95

၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလတြင ရြာသားသးဥးက ရာဇသတႀကး ဥပေဒ ပဒမ ၄၄၇ (ေကာနငးျခငး)၊ ၁၄၃ (တရားမဝငအစအေဝးတြင ပါဝငျခငး)၊ နင ၃၄၁ (မတရားခပေႏာငျခငး)တ႔ျဖင အျပစရေၾကာငး ဆားလငးႀကးၿမ႕နယတရားရးက အမန႔ခခသည။၉၆ 96 တရားရးက ၎တ႔အား ဒဏေငြ ကပတစေသာငးခြ ေပးေဆာငရန သ႔မဟတပါက ေထာငဒဏ ၅၂ ရကကခရန ျပစဒဏခမတခသည။ ရြာသားမားက ျပစဒဏက အယခဝငခသည။၉၇ 97 သတတြငး အလပသမား ေသာတာေအာငကလညး ျမနမာယနစက ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလမစ၍ လစာမေပးပ အလပမ ရပနားလကသညဟ ၎က အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေျပာျပပါသည။၉၈98

90 ၉၀ ဆားလငးၾကးၿမ႕နယတရားရးမ စာ၊ ၆ ဇြန ၂၀၁၆၊ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႕ မတတမးတငထား 91 ၉၁ ေနာကခသမငး အတြက၊ ရႈရန- စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ-၁၅ 92 ၉၂ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ လသးေယာကစလးအား အငတာဗးခပါသည၊ ျမနမာ၊ ၁၀ ဇြန ၂၀၁၆ 93 ၉၃ ဆားလငးၾကးၿမ႕နယတရားရးက ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလ ၁ရကေန႔တြင အမႈအမတ ၄၂၂/၂၀၁၅ အေပၚခမတခေသာ အမန႔၊ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔တြင အလြတဘာသာျပနဆထားခက မတတမးအျဖစရ 94 ၉၄ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗးမား၊ ျမနမာ၊ ၁၀ ဇြန ၂၀၁၆ 95 ၉၅ ဆားလငးႀကး ၿမ႔နယတရားရးတြင ၂၀၁၆ ခႏစ မတလ ၂၅ ရကေန႔က ဥးေဇာေ႒း၏ သကေသထြကဆခက 96 ၉၆ ဆားလငးၾကးၿမ႕နယတရားရးက ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလ ၁ရကေန႔တြင အမႈအမတ ၄၂၂/၂၀၁၅ အေပၚခမတခေသာ အမန႔၊ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔တြင အလြတဘာသာျပနဆထားခက မတတမးအျဖစရ 97 ၉၇ ရြာသားမားက ဒဏေငြေဆာငခၿပး အယခဆကဝငခသည။ အယခက ခရငတရားရးက ၂၀၁၆ ခႏစ ဇလငလတြင ပယခခသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ဒဇငဘာလတြင စစကငးတငးတရားရးက ဒဏေငြပမာဏက ေလာေပါေပးခေသာလညး ရြာသားမား၏ အယခက ပယခခသည။ 98 ၉၈ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ၊ ၁၀ ဇြန ၂၀၁၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 37

ယခေဖာျပခေသာ အမႈႏစမႈအျပင အေရအတြကမသရေသာ လအမားအျပားလညး ယခငက ဆႏၵျပမႈမားတြင ပါဝငခသျဖင ရာဇဝတမႈျဖင တရားစြဆခေနရသည။ စစေပါငးအေရအတြကက မသႏငပါ။ ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလအတြငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က စကားေျပာဆခရေသာ ရြာအသးသးမ လပဂၢလအမားအျပားက ၎တ႔ ယခငက ဆႏၵျပမႈမားတြင ပါဝငခသျဖင ၎တ႔အား တရားစြဆထားျခငး ရမရ ကလညးေကာငး၊ စြဆထားေသာ အမႈမား ရပသမးေပးလကၿပလား ဆျခငးကလညးေကာငး အတအက မသရဟေျပာျပၾကသည။

ဥပမာ ဆညတညးရြာသတစဥးက ေျပာသညမာ

“ကၽြနမတ႔အားလးက တရားစြဆခထားရတယ၊ ဒါေပမယ ဆငေခၚစာေတာ တစခါမ မလာေသးဘး။ ကၽြနမေရာ ကၽြနမေယာကားပါဆ စြခကက ၂၀ ေကာတယ၊ ဒါေပမယ တစခါမ တရားရး မေရာကရေသးဘး။ သတ႔က နာမညသေနတ လတငးက တရားစြေတာတာပ”၉၉99

လတစဥးတစေယာကက တရားစြဆထားျခငးရမရ အေသအခာမသရျခငးက ႏငငေရးရညရြယခကျဖင စြဆေသာ အမႈမးတြင အမားဆးျဖစေလရေၾကာငး လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေတြ႔ရခရသည။၁၀၀ 100 ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈႏင တရားစြဆခရသတငးသည ၎တ႔အေပၚစြခကအမးအစားႏင မညသညအတြကေၾကာငစြဆရသညဆေသာ အခကတ႔က ေစာလငစြာ အေသးစတ သရခြငရသညဟ ျပဌာနးထားသည။၁၀၁ 101 စြခကမားက စာျဖငေရးသား ေျပာျပရမညျဖစၿပး ႏႈတျဖငေျပာဆခလငလညး စာျဖငအတညျပေပးရမည။၁၀၂ 102

တစခနတညးမာပင သတတြငးမားက ဆန႔ကငရာတြင ဥးေဆာငေနသမားဟ အသမားသမားသည ေစာငၾကညမႈက ဆကလကခေနရသည။ ဥပမာ လကပေတာငးမငးႏင အနးရရြာမ တကၾကြလႈပရားသ ေခါငးေဆာငအမးသမးတစဥးက ၂၀၁၆ ခႏစေမလက ၎ထသ႔ အစးရမဟတသည ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမ လမား လာေရာက ေတြ႔ဆသြားအၿပးတြင ရသတငးတပဖြ႔မ သ႔ထ တစပတၾကာေန႔စဥလာေရာကၿပး အနဂအမ လာသြားသမား မညသျဖစသညက ေမးျမနးခသညဟ ဆပါသည။၁၀၃ 103 လကပေတာငးက လာေရာကသတငးက မတတမးတငၿပး ျပနသတငးပ႔ရသညဟ ရအရာရမားက သ႔က ေျပာျပခၾကသည။ ၂၀၁၆ ခႏစ ဇြနလက အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔မ ေလလာသမား ရြာတစရြာက သြားေရာကခအၿပးတြငလညး ရအထးသတငးတပဖြ႔မ အရာရမား ယငးရြာသ႔ သြားေရာကၿပး ေရာကလာေသာ ႏငငျခားသားမားမာ မညသမညဝါျဖစသည၊ မညသညအတြကေၾကာငလာၾကသညဆသညက ေမးျမနးခပါသည။

၅.၂။ ႏငငေတာလၿခေရးတပဖြ႔မား၏ အၾကမးဖကမႈအေပၚတာဝနခမႈ

မရျခငး အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစအစရငခစာတြင သတတြငးက ဆန႕ကငကန႔ကြကေနေသာ အမားအားျဖင ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပသမားကရမားက အငအားအလြနအကၽြသး၍ ႏပကြပသညအေၾကာငး ေဖာျပခသည။ သတတြငးႏငအနးတဝကရ ေျမယာမားေပၚမ ရြာသားမားက အတငးအဓမၼဖယရားေနမႈက ကန႔ကြကဆႏၵျပပြတြင ပါဝငခသည ရြာသမႀကး ေဒၚခငဝငးမာ ရမားက ပစခတမႈေၾကာင ၂၀၁၄ ဒဇငဘာလ ၂၂ ရကေန႔က ေသဆးခသည။၂၀၁၂ ခႏစ ႏဝငဘာလကလညး သဃာေတာအမားအျပားပါဝငသည ဆႏၵျပေနသမားက ရက မးစနးအျဖဓာတပါဝငသည လကပစဗးမားျဖင ပစခတတကခကခသည။ လေပါငး ၁၀၀ေကာဒဏရာရခၿပး အခ႕မာ မးေလာငဒဏရာဆးဆးဝါးဝါးရခၿပး အခ႕မာ

99 ၉၉ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ၊ ၁၂ ဇြန ၂၀၁၆ 100 ၁၀၀ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ “ထတေဖာမႈအသစမားႏင ဖႏပမႈအေဟာငးမား ”ျမနမာႏငငတြင ႏငငေရးအရ ဖမးဆး ေထာငခေနမႈ သသရာအဆးသတေရး (အညႊနး- ASA 16/3430/2016) ၂၄ မတ ၂၀၁၆၊ စာ ၂၈ 101 ၁၀၁ လမႈေရးႏင ႏငငေရး အခြငအေရးမားဆငရာ အျပညျပညဆငရာသေဘာတညခက (ICPR) ပဒမ ၁၄(၃)(က) 102 ၁၀၂ ကလသမဂၢ လ႔အခြငအေရးေကာမတ၊ အေထြေထြမတခက အမတ ၃၂၊ ပဒမ ၁၄၊ တရားရးမား ခရးမားေရ႕ေမာကတြင တနးတညမရေရးႏင မတေသာ တရားစရငမႈ ရပငခြင၊ UN Doc. CCPR/C/GC/32 (2007 103 ၁၀၃ အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ အငတာဗး၊ ျမနမာ၊ ဇြန ၂၀၁၆

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 38

တစသကလး မသနမစြမးျဖစသြားခရသည။ လၿခေရးတပဖြ႔က ဆႏၵျပသမားက ဤကသ႕ မးစးအျဖဓာတႏင တကခကျခငးမာ ႏငငတကာဥပေဒအရ တားျမစထားေသာ ႏပစကညငးပမးမႈ ေျမာကပါသည။၁၀၄104

ယခအခနအထ လယသမႀကး ေဒၚခငဝငးေသဆးမႈႏင မးစနးအျဖႏငတကခကမႈမားတြင ပါဝငပတသကခသ မညသ တစဥးတစေယာကမ အေရးယျခငးမခရေသးပါ။၁၀၅ 105 ႏပစကညငးပမးမႈမာ ႏငငတကာဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈေျမာကၿပး ျမနမာအာဏာပငမားအေနႏင ယငးသ႔ ႏပစကညငးပမးမႈ စြပစြခကမားရလာပါက စစမးစစေဆးၿပး ကးလြနသညဟ ယဆႏငသမားက အေရးယရန တာဝနရ ပါသည။ တကခကခရသမားသညလညး ေလာေၾကးႏင အျခားကစားေပးမႈမား လးဝ မရရခပါ။ မမတ႔၏ အခြငအေရးမားႏင လြတလပမႈတ႔ ခးေဖာကခရေသာ မညသမဆ ထေရာကေသာ ေလာေၾကးႏင ျပနလညကစားခြငတ႔ရရရန ႏငငေတာအေနႏင ေဆာငရြကေပးရမညဟ ႏငငတကာလ႔အခြငအေရး ဥပေဒက ဆထားပါသည။

ေဒၚခငဝငးေသဆးမႈႏင ပတသက၍ ျမနမာႏငငအမးသား လ႔အခြငအေရးေကာမရငက စစမးစစေဆးမႈ တစခ ျပလပၿပး ေတြ႔ရခကမားက ၂၀၁၅ ဇနနဝါရလ ၁၅ ရကေန႔တြင ထတျပနခသည။၁၀၆ 106 ရမားက လက ေသေစႏငေလာကေသာလကနကမား မသးပ လစခြႏငရန မလပချခငးက ဒဏရာမား ရရေစခသညဟ ေကာမရငက ေကာကခကခခသည။ ပစခတမႈေၾကာင ေဒၚခငဝငးေသဆး ရျခငးျဖစၿပး ယငးပစခတမႈက ရတပဖြ႔မ စစမးစစေဆးသငသညဟလညး ေကာမရငက ေဖာျပခသည။ေနာကဆးတြင ေကာမရငက “လကပေတာငးေတာငေၾကးနစမကနးႏင စပလဥးေသာ လပငနးမားက ေဆာင႐ြကရာတြင လၿခေရး ဆငရာကစၥရပမားအား အဘကဘကမ အျပနအလန သးသပ၍ ထခကနစနာဆး႐ႈးမႈမား ထပမမျဖစေပၚေအာင အေကာငအထညေဖာေဆာင႐ြကသငေၾကာငး” အႀကျပခသည။ ျမနမာႏငငအမးသား လ႔အခြငအေရး ေကာမရင၏ အဆအရ ဤအႀကျပခကမားနငပတသက၍ အဓပၸယျပညဝေသာ တးတကမႈမရေသးေပ။ ၁၀၇ 107

ဤျဖစရပႏစခက ျမနမာလၿခေရးတပဖြ႔မားက ကးလြနေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက အေရးယအျပစေပးခရျခငးမ ကငးလြတေနေသာ ဓေလတစခစြၿမစြာရေနျခငးက ျပသေနပါသည။ ႏငငတကာဥပေဒအရ ရာဇဝတမႈေျမာကေသာ ျပစမႈမားအပါအဝင ယခငႏင ယခ လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားက ကးလြနခသ အမားစမာ ဥပေဒေၾကာငးအရ အေရးယခရျခငးမရၾကပါ။ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက စစမးစစေဆး၍ ကးလြနသမားက တာဝနခေစရန ပကကြကျခငးသည ယငးကသ႔ ကးလြနမႈမားက ျပစဒဏေပးျခငးမ ဆကလကကငးလြတေနမယဆေသာ စတပစရာ သတငးစကား ပါးလကသကသ႔ ျဖစေစပါသည။ ထ႔အျပင ခရသမားႏင ၎တ႔၏ မသားစမားကလညး အမနတရား၊ တရားမတမႈႏင ျပနလညကစားမႈရပငခြင အခြငအေရးမားက ျငငးပယရာေရာကၿပး ၎တ႔၏ အခြငအေရးမားက ဒတယအႀကမ လယခရသလ ျဖစေစပါသည။

ၿငမးခမးစြာဆႏၵျပမႈမားမာ လကပေတာငးသတတြငး၏ သဘာဝပတဝနးကငအေပၚထခကမႈမားႏင ေျမယာသမးဆညးခရမႈမားအေပၚ ရြာသားမား၏ သဘာဝကေသာ စးရမပပနမႈမားမ ျဖစေပၚလာျခငး ျဖစသည။ သ႔ရာတြင ႏငငတကာစခနစညႊနးမားႏငအည ယငးစးရမမႈမားက စစမနေသာ ေဆြးေႏြးညႏႈငးမႈမား ျဖငေျဖရငးျခငး၊ လအမား၏ အဓမၼႏငထတခရျခငးမ ကငးလြတပငခြငမားက အာမချခငးျပလပရမညအစား အာဏာပငမားႏင ကမၸဏမားသည ေဆြးေႏြးညႏႈငးျခငးနညးလမးက မသးပ ရတပဖြ႔က အသးျပ၍ တားဆးဟန႔တားျခငးမား ဆကလကျပလပေနဟန ရပါသည။

104 ၁၀၄ စးပြားေရး တခါးဖြငျခငးလား၊ စာ- ၄၁ 105 ၁၀၅ ေဒၚခငဝငးေဆြမးမား၏ ေရ႕ေနႏင အငတာဗး၊ ၂၂ ဒဇငဘာ ၂၀၁၆ 106 ၁၀၆ ၂၀၁၄ ဒဇငဘာလ ၂၂ ရကေန႔က ဆားလငးႀကးၿမ႔နယရ လကပေတာငးေၾကးနစမကနးတြင ျဖစပြားခေသာ ရနးရငးဆနခတျဖစမႈမားႏငပတသကၿပး ျမနမာႏငငအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရင၏ စစမးစစေဆးခကအေပၚ သတငးထတျပနခက အမတ ၁/၂၀၁၅။ ဤေနရာတြင ဖတရႈႏငသည http://www.mnhrc.org.mm/en/2015/01/myanmar-national-human-rights-commission-press-statement-on-the-inquiry-of-riots-of-22nd-december-2014-at-latpadaungtaung-copper-mine-project-in-salingyi-township/ 107 ၁၀၇ ျမနမာအမးသားလ႔အခြငအေရးေကာမရငက ေဒၚခငဝငး အမႈႏငပတသကၿပး ေနာကဆးအေျခအေနက ဝကဆကေပၚတငခသည http://www.mnhrc.org.mm/en/activity-no-3-2016-protection-daw-khin-win/ ။ ၂၀၁၇ ခႏစေဖေဖၚဝါရလ ၁ ရကေန႔က အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔ထ ျမနမာလ႔အခြငအေရးေကာမရငက ေပးပ႔လာေသာ အးေမးလတြင ျပညထေရးဝနႀကးဌာနက ပစခတမႈတြင ပါဝငပတသကခေသာ ရတပဖြ႔ဝငမားက အေရးယထားေၾကာငး ေကာမရငထအေၾကာငးၾကားခသညဟ ေဖာျပထားေသာလညး ေနာကထပအခကအလကမား မေဖာျပခပါ။

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 39

၆။ နဂးႏင အႀကျပခကမား

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ေနာကဆးသေတသနျပခကအရ လကပေတာငးသတတြငးႏင အနးတြငေနထငၾကေသာ ရာေပါငးမားစြာေသာ လမားသည ၎တ႔၏ လယယာေျမမားေပၚမ ဖယရားခရမည အႏရာယႏင ဆကလကရငဆငေနရၿပး ရြာေလးရြာမ လမားမာ ေနအမမားမပါ ဖယရားခရမည အေျခအေန ရေနပါသည။ ထ႔အျပင ယငးေဒသ အတြငးေနထငေသာ လေထာငေပါငးမားစြာမာလညး ေရႀကးမႈႏင ငလငဒဏခရႏငေသာ ဧရယာအတြငး တညရေနသည လကပေတာငးသတတြငးက ျမနမာဝမေပါငကမၸဏ၏ ျပညစလေလာကေသာ စမခန႔ခြမႈမရသညအတြက သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ ေဘးအႏရာယရေနပါသည။ သတတြငးအတြက သဘာဝပတဝနးကငႏင လမႈစးပြားဆငရာ ေလလာအကျဖတခက (ESIA) မာလညး အေျခခကေသာ လစဟာခကမားႏင အားနညးခကမား ပါဝငေနၿပး ျမနမာဝမေပါငက ယငးအခကမားက ေျဖရငး ကငတြယျခငး မရေသးပါ။

လ႔အခြငအေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ စးရမမႈမားက မေျဖရငးႏငမခငး အစးရအေနႏင လကပေတာငးသတတြငးက ဆကလကမတးေဖာပ ရပနားထားသငသညဟ ၂၀၁၅ ခႏစတြင အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ေကာကခကခခသည။ ယငး လ႔အခြငအေရးႏင သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ စးရမရခကမားက ေျဖရငးျခငးမရေသးေသာလညး ၂၀၁၆ ခႏစတြင သတတြငးမ ေၾကးနမား စတငတးေဖာ ေနၿပျဖစသည။ ယငးစးရမခကမားက ကငတြယေျဖရငးေနခနအတြငး သတတြငးတးေဖာျခငး လပငနးမားက ရပဆငးထားပါရန အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ထပမတကတြနးပါသည။

လကပေတာငးႏင စပါယေတာငႏငေၾကးစငေတာင သတတြငးမားတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားက တားဆးရန ႏင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ခစားရၿပးေသာ လမားအတြက ထေရာကေသာ ကစားခကမား ေပးအပျခငးက ေဆာလငစြာ ေဆာငရြကေပးပါရန ျမနမာအစးရအား အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔က ထပမ တကတြနး ပါသည။ သတတြငးစမကနးက ကန႔ကြကၿပး ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပပြမားတြင ပါဝငေသာ ရြာသားမားက ျပငးထနေသာ ဥပေဒမား အသးျပ၍ ေႏာကယကျခငး၊ တရားစြဆျခငးမားက ရပတန႔ရန

ပ၍ ကယျပန႕ေသာ လပငနးစဥအျဖစ ျမနမာအစးရသည သတတးေဖာျခငးလပငနးကသ႔ ႀကးမားေသာ စမကနးႀကးမားက ထနးသမးကြပကႏငေရးအတြက ဥပေဒေရးရာမေဘာငမားအား ေကာငးေအာင ေဆာငရြကရန လအပပါသည။ ထ႔အျပင အဓမၼဖယရားမႈမားက တားျမစျခငးႏင လေလာကေသာေနထငစရာ ရပငခြင ဆငရာ ႏငငတကာစႏႈနးမားက အေျခခ၍ လယယာေျမသမးဆညးျခငးႏင ပတသကေသာ ျပညစလေလာကသည မေဘာငမား ထားရရန၊ ေဒသချပညသမား ခစားခရၿပးေသာ လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမားအတြက ထေရာကသည ကစားေျဖရငးခကမား ေပးအပႏငေရးက အစးရေေကာ ဝမေပါငကမၸဏကပါ လပေဆာငေပးရန

ျမနမာႏငငတြင စးပြားေရးလပငနးမား လပကငေနေသာ၊ သ႔မဟတ လပကငရနစစဥေနေသာ ႏငငျခားကမၸဏမားအေနႏင မမတ႔၏ ရငးႏးျမပႏမႈမားက လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား မျဖစေပၚေစရန တာဝနရပါသည။ ႏငငျခား စးပြားေရးလပငနးမား အားလးသည ျမနမာႏငငတြင လပေဆာငရန စစဥလကရသည ၎တ၏ စးပြားေရးလပငနးမားတြင ႏငငတကာ စခနစႏႈနးမားႏငအည လ႔အခြငအေရးက ေစာငၾကပထနးသမးမႈ ပါဝငေစရန လပေဆာငသငပါသည။ ျမနမာဝမေပါင၏ မခငႏငငျဖစေသာ တရတအပါအဝင ျမနမာႏငငတြင

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 40

ရငးႏးျမပႏၾကေသာ ကမၸဏမား၏ မခငႏငငမားမ အစးရမားက ၎တ႔ႏငငမားက ကမၸဏမားအာလး လ႔အခြငအေရး ေစာငၾကပထနးသမးေရး ခမတလပေဆာငၾကရန ၾကပမတၾကရပါမည။

ျမနမာအစးရသ႔ အႀကျပခက ေအာကတြငေဖာျပထားေသာ အႀကျပခကမားက အေကာငအထညေဖာရန ဝနႀကးဌာနအေတာမားမားႏင ပါလမနတ႔၏ ဝငးဝနးလပေဆာငခကမား လအပၿပး အခ႕ကစၥမားတြင ဝနႀကးဌာနမား၏ ေပါငးစလပေဆာငမႈမား လအပပါသည။

လကပေတာငးသတတြငး တညေဆာကမႈမားက ေနာကထပမျပလပေတာပ ခကျခငးရပတန႔၍ စမကနးေၾကာင ျဖစေပၚလာရေသာ လ႔အခြငအေရးႏင သဘာဝပတဝနးကင ထခကမႈမားအေပၚ စးရမရခကမားက ထခကနစနာရသည ျပညသအားလးႏင စစမနေသာေဆြးေႏြးေျဖရငးမႈမား ျပလပမၿပးမခငး စမကနးက ရပထားရန

ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရးဥပေဒအရ လအပေသာ အကာအကြယေပးသည လပငနးစဥမား မခမတရေသးခင အဓမၼဖယရားမႈမားက ရပဆငးၿပး ေနာကထပဖယရားမႈ မားမျပလပရန

သတတြငးဧရယာအတြငး ထတျပနထားေသာ ပဒမ ၁၄၄ ကရပသမးရန

ဝမေပါငသတကမၸဏႏင ၎၏ ဖကစပကမၸဏမားက လကပေတာငးသတတြငး၏ ESIA တြငရေနေသာ အားနညးခကမားက ျပငဆင၍ အဓက အေဆာကအဥမား၏ ေနာကဆး ဒဇငးပစမားက အမားျပညသ ေလလာႏငရန ထတျပနေစၿပး သဘာဝပတဝနးကင၊ လမႈဘဝႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ သကေရာက ထခကမႈမားက ေဒသခမားႏင တငပငေဆြးေႏြးၿပး ျပညစစြာျပနလညသးသပေစရန

ျမနမာယနစက စပါယေတာငႏငေၾကးစငေတာင သတတြငးတြင လကရျဖစေနေသာ ပတဝနးကင ညစညမးမႈက အျပညအဝေလလာဆနးစစၿပး သန႔စငေအာငလပေစရန၊ ယငးလပငနးစဥမားက ပြငလငးျမငသာစြာ လပကငၿပး လြတလပေသာ ေစာငၾကညမႈရေစရနႏင နညးပညာပငးအရ ျဖစႏငသမ ျမနျမနၿပးစးေစရန၊ လကပနးေတာငးသတမငးက ဆကလကမလပကငမ စပါယေတာငႏငေၾကးစငေတာင စမကနးေၾကာင ျဖစေပၚခေသာ ဆးကးမားက အရင ေျဖရငးေပးေစရန

ဥးပငကမၸဏလမတကက ၎တ႔၏ မးႀကးဆာလျဖရစအကဆစစကရအား လေနအမေျခမားႏင အနညးဆးေဝးကြာရမည အႏရာယကငးသညေနရာသ႔ အေရးတႀကး ေရႊ႕ေစရန၊ ယငးသ႔ ေရႊ႕ေျပာငးမႈကလညး မလပကငမ၊ လပေနစဥႏင လပၿပးေနာက ထားရမည ေဘးအႏရာယကငးရငးေရး အစအစဥမားအားလးက ထတျပနေၾကညာေစရန၊ လတတေလာကာလအတြငး ႀကတငကာကြယထားသညအေနျဖင စကရလပငနးမားက ရပတန႔ထားေစရန

၂၀၁၂ခႏစ ႏဝငဘာလ ၂၉ ရကေန႔က ၿငမးခမးစြာဆႏၵျပေနသမားက မးေလာငေစေသာ အျဖေရာင မးစနးလကနကမား အသးျပၿပး တကခကခသမားႏင ဤတကခကမႈတြင ရတပဖြ႔ဝငမားက အကအညေပးခသမားက စစမးေဖာထတ၍ မတေသာတရားစရငမႈဆငရာ ႏငငတကာ စႏႈနးမားႏငအည တရားစြဆအေရးယရန

ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပေနသမားအေပၚ ရမားက အငအားအလြနအကၽြသးခသညဆေသာ ျဖစရပမားက လြပလပ၍ ဘကမလကေသာ ျပညစလေလာကသည စစမးစစေဆးမႈမားျပလပ၍ တာဝနရသမားက မ တေသာ တရားစရငမႈဆငရာ ႏငငတကာ စႏႈနးမားႏငအည အေရးယရန၊ ဖမးဆးထနးသမးမႈမား ျပလပစဥႏင လစခြရေသာ လပငနးစဥမားအတြငး အငအားသးျခငးႏင လကနကအသးျပျခငး စေသာ ရမားအသးျပေသာ နညးလမးမားက အေသးစတ ျပနလညသးသပ၍ ႏငငတကာစႏႈနးမားႏင ညညြတေအာငျပလပရန၊ ျပညသ႔ရတပဖြ႔ ရခပက ညႊနၾကားရန

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 41

ၿငမးခမးစြာ ဆႏၵျပျခငး၊ စေဝးျခငးမားတြင ပါဝငေသာ၊ စညးရးလႈပရားေသာ သမားအေပၚ စြဆထားေသာ စြခကမားက ခကျခငးရပသမးၿပး မမတ႔၏လ႔အခြငအေရးက ၿငမးခမးစြာ အသးျပခရျဖင ဖမးဆးေထာငခခေနရသမား အားလးက ျပနလႊတေပးရန

ထခကနစနာရသမားအားလး ထေရာကေသာ ျပနလညကစားေပးမႈႏင နစနာေၾကးမားရရေစရန အတြက ေဆာငရြကေပးရန၊ နစနာေၾကးဆရာတြင လယယာမားႏင ေနအမမားပကစးရသမားႏင ရမားလကခကေၾကာင ဒဏရာရသမားအတြက ေလာေၾကးေငြမား၊ ေဆးဝါးကသမႈ လအပသမားအတြက ေဆးဘကဆငရာ အကအည၊ ပတဝနးကင ညစညမးမႈအတြက ျပနလညသန႔စငေပးျခငးႏင လေလာကေသာ ျပနလညေနရာခထားေပးျခငးတ႔ ပါဝငသည။

အဓမၼဖယရားျခငးကတားျမစေသာ ဥပေဒျပဌာနးခကမားက ခမတ၍လကနာကငသးျခငး၊ ကလသမဂၢ၏ ဖြ႔ၿဖးမႈအေျခခ၍ျဖစေပၚလာေသာ ဖယရားျခငးမားႏင ေနရာေျပာငးေရႊ႕ရျခငးမားအတြက အေျခခစညးမဥးမားႏင လမးညႊနခကမား အပါအဝင ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး စခနစညႊနးမားႏင ကကညေသာ အကာအကြယမားကခမတ၍ ဖယရားျခငးမားမျပလပမ မျဖစမေနလပေဆာငေစရန

တြငးထြက တးေဖာထတလပေသာ စကမႈလပငနးမားေၾကာင ေရထ၊ ေလထႏင ေျမႀကး ညစညမးမႈမ လအမားအား အကာအကြယရရန သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ အကာအကြယမားက အေရးတႀကး တးျမင ခမတရန၊ သဘာဝပတဝနးကငအေပၚထခကမႈမားက လြတလပစြာအကျဖတ၍ ေစာငၾကညႏငေရးအတြက လအပပါက ႏငငတကာ၏ ပးေပါငးေဆာငရြကမႈႏင အကအညမားကရယၿပး သဘာဝသယဇာတႏင ပတဝနးကင ထနးသမးေရး ဝနႀကးဌာန၏ နညးပညာစြမးရညက ျမငတငရန

လြတလပစြာ ထတေဖာေျပာဆခြင၊ ၿငမးခမးစြာစေဝးခြငႏငသငးပငးဖြ႔စညးခြငတ႔က ခးေဖာကေသာ ရာဇဝတကငထးဥပေဒပါ ျပဌာနးခကမား၊ ၿငမးခမးစြာစေဝးခြငႏင စတနးလညလညခြငဥပေဒတ႔အပါအဝင ဥပေဒအားလးက ရပသမးျခငး သ႔မဟတ ျပနလညသးသပျပငဆငျခငး၊ ယငးဥပေဒမားႏင အျခားေသာ ဥပေဒမားက ႏငငတကာ လ႔အခြငအေရး စႏႈနးမားႏင ညညြတေအာငျပလပရန၊ ယငးဥပေဒမားက ႏငငတကာ စႏႈနးမားႏင ညညြတေအာငျပနလည ျပငဆငေနဆကာလတြင ယငးဥပေဒပါျပဌာနးခကမားျဖင မညသ တစဥးတစေယာကကမ ဖမးဆးျခငး ထနးသမးျခငးမျပလပရန

လ႔အခြငအေရးကာကြယသမားႏင ၿငမးခမးစြာ လႈပရားၾကသမားက ဖႏပေသာ ဥပေဒမားက အသးျပ၍ ရာဇဝတမႈျဖငၿခမးေျခာကျခငး၊ ခြျခားဆကဆျခငး၊ ေႏာကယကျခငး မားမျပလပေစျခငး၊ ၎တ႔၏ အေရးပါ၍ ဥပေဒႏငညညြတေသာ လပငနးမားက အႏရာယကငးရငးစြာ လပကငႏငခြငရရေစေရး ႏင

စပြားေရး၊ လမႈေရးႏင ယဥေကးမႈ အခြငအေရးမားဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတစာခပ၊ လမႈေရးႏင ႏငငေရး အခြငအေရးမားဆငရာ အျပညျပညဆငရာ သေဘာတစာခပ၊ ညငးပမးႏပစကျခငးႏင အျခား ရကစကေသာ၊ လ႔ဂဏသကၡာညးႏြမးေစေသာ အျပစေပးျခငးမားက ဆန႔ကငေသာ သေဘာတစာခပႏင အျခားဆကႏြယေနေသာ စာခပမားတြင ပါဝငလကမတေရးထးရန

ကမၸဏမားသ႔ အႀကျပခက ထခကနစနာမႈ ရႏငမည ျပညသမားႏင စစမနေသာ ေဆြးေႏြးမႈမားျပလပ၍ လ႔အခြငအေရးႏင

သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ စးရမခကမားကေျဖရငး၍ မၿပးမခငး လကပေတာငးသတတြငး၏ စမကနးဧရယာက တးခ႔ျခငး၊ အေဆာကအဥမား ေဆာကလပျခငးက ရပဆငးမညဟ ဝမေပါငသတကမၸဏနင ၎၏ ဖကစပ ဥးပငကမၸဏႏင အမတ (၁) ျမနမာသတတြငးလပငနး တ႔က လသရငၾကားေၾကညာရန

ဝမေပါငသတကမၸဏသည ၎တ႔၏ ESIA တြငရေနေသာ အားနညးခကမားက ျပငဆင၍ အဓက အေဆာကအဥမား၏ ေနာကဆး ဒဇငးပစမားက ထတျပနၿပး သဘာဝပတဝနးကင၊ လမႈဘဝႏင

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး အျပညျပညဆငရာလြတျငမးခမးသာခြင အဖြ႕ 42

လ႔အခြငအေရးဆငရာ သကေရာကထခကမႈမားက ေဒသခမားႏင တငပငေဆြးေႏြးၿပး ျပညစစြာျပနလည သးသပရန။

ဝမေပါငသတကမၸဏသည ၂၀၁၅ ခႏစက ျဖစခေသာ ေရႀကးမႈမားႏင ဝကေမးရြာ တြငေရဆးမား စမလထြကချခငးတ႔ ျဖစရေသာ အေၾကာငးအရငးမားႏင သကေရာကမႈမားက စစမးစစေဆး၍ ေတြ႔ရခကမားက ထတျပနရန

ျမနမာယနစသည စပါယေတာငႏငေၾကးစငေတာငသတတြငးတြင လကရ ႏင ယခငက

လပကငခမႈမားေၾကာင ျဖစပြားခေသာ ဆးကးမားက ေဒသခမားႏင တငပငေဆြးေႏြး၍ ျပျပင ျပငဆငေပးသငသည။

ကလသမဂၢ၏ စးပြားေရးႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ လမးညႊနခကမားႏငအည ကမၸဏတငးသည

လ႔အခြငအေရးႏင ပတသက၍ အေလးထား ေစာငၾကညသည လပငနးစဥမားက ခမတထားသငသည။

တရတအစးရသ႔အႀကျပခက မရြာစမကနးႏင ပတသကၿပး လ႔အခြငအေရး ခးေဖာကမႈမားက ဝမေပါငသတကမၸဏ၏ ကမၸဏခြမားက

ပါဝငပတသကမႈမား အတြက ျပနလညကစားေပးၿပး ေလာေၾကးမား ေပးေစရန ဝမေပါငကမၸဏႏင ခကျခငး ေဆြးေႏြးရန ႏင

တရတႏငငမ ကမၸဏမားႏင တရတတြင ရးခပအေျခစကေသာ ကမၸဏမားအား ၎တ႔၏ ကမၻာတဝနး လပကငလကရေသာ လပငနးမားတြင လ႔အခြငအေရးက ဂရထားလကနာေစရနအတြက ဥပေဒေရးရာႏင မဝါဒေရးရာ ျပျပငေျပာငးလမႈမား ေဖာေဆာငရန၊ ျမနမာႏငငတြင သြားေရာကရငးႏးျမပႏ လပငနးမားလပကငမည ကမၸဏတစခသည မသြားေရာကမ လ႔အခြငအေရးက ပ၍ဂရထားလကနာပါမည ဆေသာ တာဝနခမႈက မလပမေနရ လပေဆာငေစရန

ဆကသြယရန လကတြပါဝငရန

info@amnesty.org

+44 (0)20 7413 5500

www.facebook.com/AmnestyGlobal

@AmnestyOnline

အျပညျပညဆငရာ လြတၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔သည

လ႔အခြငအေရးမားအတြက ကမၻာတဝနး

လႈပရားမႈႀကး တစရပျဖစသည။

လတစဥး မတရားျပကငခရျခငးသည

လတငးက ထခကေစျခငး ျဖစသည။

အညႊနး - ASA ၁၆/ ၅၅၆၄ / ၂ဝ၁၇ ေဖေဖၚဝါရလ ၂ဝ၁၇ မရငး-အဂၤလပဘာသာ

amnesty.org

ဒကၡေတာငတနး ျမနမာႏငငမ လကပေတာငး သတတြငးတြင လ႔အခြငအေရးခးေဖာကမႈမား ဆကလကရေနျခငး

၂၀၁၆ ခႏစေမလတြင ျမနမာႏငင၏ အႀကးဆး ေၾကးနသတတြငးမ ထတလပမႈမား ပထမဆးအႀကမ စတငခသည။

စတငထတလပေၾကာငးေၾကညာလကသညႏင ေဒသခမား၏ ကန႔ကြကဆႏၵျပမႈမားလညး ျဖစေပၚခသည။ ယခအစရငခစာတြင လကပေတာငးေၾကးနသတတြငးတြင လကရျဖစေပၚေနေသာ လ႔အခြငအေရးအေျခအေနမားက

ေလလာတငျပထားပါသည။ သတတြငးက တးေဖာထတလပေနသည ဝမေပါငသတကမၺဏ၏ ကမၺဏခြက

လကရသတတြငး၏ ဧရယာက တးခ႕ရန ရညရြယထားသျဖင လရာေပါငးမားစြာ ၎တ႔၏ေနအမမားႏင လယယာေျမမား

ဆးရႈးရမည အေနအထားရေနပါသည။ ကမၺဏသည သတတြငး၏ သဘာဝပတဝနးကငက ထခကႏငမႈမားက

ျပညစစြာေလလာဆနးစစထားျခငးမရသညအတြကလညး အနးပတဝနးကငတြင ေနထငၾကသမားအတြက

အႏရာယရေနပါသည။ ဤသတတြငးႀကးမာ ေျမငလငမားႏင ေရႀကးမႈမား ျဖစႏငေသာ ေဒသတြငတညရသညအတြက

ယငးအႏရာယမားမာ လြနစြာႀကးမားပါသည။ ဤေဘးအႏရာယတမးမးျဖစလာလင သတတြငးမ

ဓာတပစၥညးမားပါဝငေနသည စြန႔ပစပစၥညးမား ပတဝနးကငသ႔ ျပန႔ႏ႔ေရာကရသြားၿပး မေမာမနးႏငေသာ ဆးကးမား

ျဖစေစႏငပါသည။ ထ႔အျပင ျမနမာအာဏာပငမားသည လကပေတာငးသတတြငးႏင အနးအနားမ စပါယေတာငႏင ေၾကးစငေတာင

သတတြငးမားက ကန႔ကြကေနသညရြာသားမားက ဖႏပသည ဥပေဒမား အသးျပ၍ ဆကလကေႏာကယကေနဆျဖစသည။

ယခအစရငခစာမာ အျပညျပညဆငရာလြနၿငမးခမးသာခြငအဖြ႔၏ ၂၀၁၅ ခႏစက ထတေဝခေသာ

“စးပြားေရးတခါးဖြငထားသည - ေၾကးနသတတြငးမ စးပြားေရးလပငနးမား၏ ရာဇဝတမႈမားႏင ဖႏပမႈမား” အစရငခစာ၏

အဆကျဖစသည။ လ႔အခြငအေရးဆငရာ စးရမရခကမားက ေျဖရငး၍ မၿပးမ သတတြငးမ လပငနးမားက

ရပဆငးထားပါရနလညး ယခအစရငခစာက ျမနမာအစးရက တကတြနးထားပါသည။