การขับเคลื่อนทางวัฒนธรรม...

วารสารวชาการมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ปท 23 ฉบบท 43กนยายน - ธนวาคม 2558

147

จากสมยใหม (Modernism) สหลงสมยใหม

(Postmodernism): การขบเคลอนทางวฒนธรรม

สศลปะกบธรรมชาต

From Modernism to Postmodernism: The Driven

Path of Culture to Art and Nature

ทกษณา พพธกล*

บทคดยอ

บทความน น�าเสนอมโนทศนหลกและความเปลยนแปลงจากโลกสมยใหม

สสภาวะหลงสมยใหมของตะวนตก จากครสตศตวรรษท 19 วธคดแบบสงคมอตสาหกรรม

ในยคสมยใหมซงมรากฐานคดจากมนษยนยมไดสงผลตอการเปลยนแปลงอยาง

รวดเรวตอสงคม วถชวต วฒนธรรมและการสรางสรรคทางศลปกรรมเพอตอบรบความ

ตองการของมนษยแบบมวลผลต จนกระทงผานพนมาถงชวงหลงสมยใหมในครสต

ศตวรรษท 20 กบมโนทศนทพลกผนสการใหคณคากบอดต มรดกทางวฒนธรรม

และสงแวดลอม มโนทศนแบบหลงสมยใหมค�านงถงความหลากหลายและสงตาง ๆ

รอบตวทตองอยอาศยอยางพงพง โดยมนษยมไดตดขาดจากอดตหรอแยกตนเอง

ออกมาอยางเอกเทศ แตเปนสวนหนงในการผสานศาสตร สรรพความคด และสรรพ

สงเขาสความสมพนธแบบเปนองครวม ซงความผนแปรทางความคดและวฒนธรรม

ไดถกบนทกและถายทอดออกสผลงานศลปกรรม

ค�าหลก: สมยใหม, หลงสมยใหม, ศลปะกบธรรมชาต

Abstract

This article presents the concept and the changing of Modern and

Postmodern notion in western world. From the 19th century, the notion of

* รองศาสตราจารย ภาควชาทศนศลป คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพ

148 วารสารวชาการมนษยศาสตรและสงคมศาสตร ปท 23 ฉบบท 43กนยายน - ธนวาคม 2558

industrial society which based on Humanism concept had changed the

environment, lifestyle, cultural and artistic creativity dramatically. This is to

meet with human needs for mass production in modern world. Until the

arrival of the Postmodernity in the 20th century with the returning to the value

of the past, cultural heritage and nature, a postmodern conception is to value

diversity and things with its interdisciplinary. A man is not separated from

their past neither nor stand alone independently. A man is a part of the

blending of knowledge, thoughts and things as a whole. The changing of

notion and culture is written and conveyed through the arts

Keywords: Modern, Postmodern, Art and Nature

บทน�า

อลวน ทอฟฟเลอร (Alvin Toffler) นกคดและนกวจารณรวมสมยชาวอเมรกน

เสนอกรอบแนวคดของการเปลยนแปลงโครงสรางทางสงคมเศรษฐกจจากมนษย

ในโลกโบราณสโลกปจจบนผานหนงสอ The Third Wave (คลนลกทสาม) ตพมพเมอ

ป ค.ศ. 1980 วาการเปลยนแปลงพฒนาของสงคมโลกม 3 ยคดวยกน “ยคแรกคอ

คลนลกท 1 เปนสงคมเกษตรกรรมซงเกดขนเมอหลายพนปมาแลว คลนลกท 2 เปน

การปฏวตอตสาหกรรมก�าเนดขนในสงคมยโรปราว 200 ปทแลวและปจจบนคอ

คลนลกท 3 เปนสงคมเทคโนโลยสารสนเทศหรอยคแหงขอมลขาวสาร” (สมชาย

ภคภาสนววฒน, 2555, ออนไลน) การแบงชวงววฒนาการของสงคมโลกดงกลาว

ท�าใหเราเหนภาพการเปลยนแปลงไมเพยงแตดานเศรษฐกจเทานน แตหมายรวมไป

ถงวถชวตและวฒนธรรมของผคนในสงคมโลกยคตางๆ โดยเฉพาะอยางยงการ

เปลยนผานจากชวตในสงคมวฒนธรรมแบบเกษตรกรรมหรอเรยกวากอนสมยใหม

(Pre-modern) สความเปนสมยใหม (Modernity) และหลงสมยใหม (Postmodernity)

ตามล�าดบ


149

ภาพท 1 The Three Waves of Economic Change ภาพประกอบจากบทความคลนลกท 3

กบทฤษฏความยงเหยง (Chaos Theory). ของสมชาย ภคภาสนววฒน (ทมา: http://

chaoprayanews.com/blog/politicaleconomy/2012/02/04

ความเปนสมยใหม (Modernity) ลทธสมยใหม (Modernism) และศลปะ

สมยใหม (Modern Art)

จรโชค วระสย (2555, ออนไลน กลาววา “ความเปนสมยใหม หมายถง

ยคทนสมยหรอสมยใหม ซงหมายรวมถงความคดและสไตล หรอวถการด�ารง

ชวตทเกยวเนองกนในประวตศาสตรความคดวทยาการ (History of Thoughts)

ความเปนสมยใหม หมายถง ชวงสบตอจากยคกลาง (Middle Ages) ของยโรปและ

ยคเรอเนซองส (Renaissance) ชวงเวลาดงกลาวมการเปลยนแปลงทส�าคญคอ

เปนสงคมแบบประเพณน�า (Traditional Society) ถกทดแทนโดยรปลกษณตางๆ

ทางสงคมทเปนสมยใหม...ซงมกเกยวโยงกบพฤตกรรมทเนนการใชเหตผลหรอ

ความสมเหตสมผล (Rationality) … เนนความส�าคญของสจธรรม (Truth) และ

วทยาศาสตรธรรมชาตซงเนนตวเลขและการทดลอง” นนหมายความวามโนทศน

ของความเปนสมยใหมเปนการแทนทความเชอดวยเหตผล ความศรทธาถกแทนท

ดวยความรและความจรงจะตองไดรบการพสจนดวยการทดลอง ดงนน วธคดแบบ

วทยาศาสตรจงไดรบการยกยองวาเปนศาสตรแหงการประเทองปญญาและเปนเครอง

The Three Waves of Economic Change


มอในการแสวงหาความรตาง ๆ ส�าหรบมนษยในโลกสมยใหมในครสตศตวรรษท 19

อนเปนชวงเวลาทการแสวงหาความรทางวทยาศาสตรงอกงามอยางเตมทจนน�ามาส

การปฏวตอตสาหกรรมและการปฏวตเทคโนโลยซงสามารถเปลยนวถการใชชวต

ของผคนแบบสงคมเกษตรกรรมสการใชชวตแบบสงคมเมอง

ลทธสมยใหม (Modernism)

แนวคดแบบลทธสมยใหม (Modernism) มกรอบมโนทศนจากความเปน

สมยใหม (Modernity) ซงวาดวยเรองการสรางสงคมและโลกใหมทดขนดวยความ

ศรทธาทมตอวทยาศาสตรและเทคโนโลย แนวคดแบบลทธสมยใหมมรากฐาน

ความคดมาจากสมยเรอเนซองส (ราวครสตศตวรรษท 14-17) หรอทเรยกวาชวงเวลา

แหงการฟนฟศลปะและวทยาการ (Classical Revival) ปรชญาแนวคดหลกอนส�าคญ

ของเรอเนซองส คอ แนวคดแบบมนษยนยม (Humanism) “เปนแนวคดทยกยอง

และใหความส�าคญกบมนษย โดยมมนษยเปนจดศนยกลางของทกสงทกอยาง

แนวคดมนษยนยมสนบสนนใหมนษยศกษาหาความร ดวยการใชเหตผลและ

การสงเกตไมใชความเชอ ฐานความคดแบบมนษยนยมซงฟ นฟขนมาจากกรก

และโรมนโบราณนไดเปลยนแปลงความเชอเดมจากในสมยกลางวา มนษยเกดมา

เพอไถบาปอนเปนความเชอทท�าใหคนในสมยกลางตององอยกบสถาบนศาสนา

เปนอยางมาก มาส มนษยคอผ กมชะตาชวตของตนเอง” (คณะอกษรศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540, หนา 30-31)

ในครสตศตวรรษท 16 แนวคดแบบมนษยนยมไดผลกดนใหเกดการปฏรป

ศาสนา1 อนเปนการแยกตวจากศาสนจกรคาทอลกของนกายโปรเตสแตนท การปฏรป

1 “ลกษณะทท�าใหเกดการปฏรปศาสนาซงนอกจากจะเปนเรองของคนยโรปเองแลว

จดส�าคญทส งผลตอโลกตอทฤษฏการเมองกบปรชญาในอนาคต คอ ลทธปจเจกชนนยม

(Individualism) การเกดความเปนตวบคคลทตองรบผดชอบตอตวเองในดานตางๆ.ลทธปจเจกชน

นยมตอมากลายเปนพนฐานใหกบปรชญาทางการเมองแนวเสรนยม (Liberalism) ทส�าคญของ

ตะวนตกรวมทงของโลก เนองจากคตวาพนฐานของสงคม ของรฐ ของอ�านาจ ไมวาจะเปนอ�านาจ

ทางจตวญญาณ การเมอง คณธรรม ศลธรรม เศรษฐกจ มาจากตวบคคล เพราะฉะนนทกคนมสทธ

เสรภาพ มอ�านาจ คตนเปนพนฐานใหญในการพฒนาทฤษฏการเมองประชาธปไตย” (ธรยทธ

บญม, 2546, หนา 33-34)


151

ศาสนาชวยเนนความเปนปจเจกชนของชาวยโรป ท�าใหคนมสทธใชวจารณญาณใน

การเลอกนบถอศาสนา มความใครรศกษาในเรองศาสนาและมความเชอมนในตนเอง

มากยงขน ในแงของการสรางสรรคทางศลปกรรมแนวคดแบบมนษยนยม (Humanism)

ผลกดนใหศลปนสรางสรรคงานดวยการสงเกตเพอถายทอดธรรมชาตและสงตาง ๆ

รอบตวตามตาเหนอยางมทฤษฏและหลกการ ดงเหนไดจากตวอยางผลงานจตรกรรม

ภาพเหมอน โมนาลซา (Mona Lisa) ของลโอนารโด ดา วนช (Leonardo da Vinci,

ค.ศ. 1542-1519) ศลปน สถาปนก นกประดษฐ วศวกรและนกวทยาศาสตรผมาก

ความสามารถในยคเรอเนซองส ลโอนารโดใหความสนใจตอการเขยนภาพเหมอน

ของสามญชน สตรผซงเปนภรยาของนกธรกจผร�ารวยในเมองฟลอเรนซ (Florence)

นอกจากการเขยนกายวภาคของมนษยอยางถกตองและความสนใจตอการวาดภาพ

ทวทศนเบองหลงรปสตรผงดงามแลวภาพโมนา ลซา (Mona Lisa) ไดน�าเสนอมตใหม

ในการใหคาตางของแสงและเงา (Chiaroscuro) ตามหลกการสงเกตซงเปนการสราง

มต ปรมาตร พนทวาง (Space) และระยะใกลไกลใหกบภาพอกแบบหนง อกทงการ

วาดภาพเกลยสใหมความนมนวลฟงกระกายคลายหมอกหรอเรยกวาเทคนคสฟมาโต

(Sfumato) ซงเทคนคดงกลาวไดสรางความนาฉงนและความนาหลงใหลใหกบงาน

จตรกรรมอนลอชอ เมอเปรยบเทยบกบงานจตรกรรมในสมยกลางซงยดมนอยกบ

การใชสญลกษณเพอสอสารเรองราวทางศาสนาภาพเขยนโมนาลซาจะใหความรสก

ถงความเปนมนษย มการแสดงออกอารมณผานใบหนา ทาทางและการใชสซงม

ความเปนธรรมชาต

ภาพท 2 ภาพ Madonna Enthroned with Angels

and Prophets (1280) ของ Cimabue (ค.ศ.1251-1302)

จตรกรเรอเนซองสยคบกเบก ผลงานยงคงแสดงถง

อทธพลจากศลปะยคกลางบางประการ ดงปรากฏในเรอง

ของขนาดของบคคลในภาพตามล�าดบ ความส�าคญการ

ใชสทองเพอเปนสญลกษณทางศาสนา

(ทมา: http://www.proprofs.com/

flashcards/story.php?title=western-art-history_1)


ความคดแบบมนษยนยมในสมยเรอเนซองสสงผลใหเกดบรรยากาศทาง

ภมปญญาในครสตศตวรรษท 18 หรอเรยกวายคเรองปญญา (The Enlightenment)

เปนลทธทางปญญาเนนความคดเชงเหตผล ซงท�าใหเกดการปฏรปทางปรชญา

ความคด2 การปฏวตทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย โดยอาศยการสงเกตและการใช

หลกเหตผลในการศกษาธรรมชาต นกวทยาศาสตรไดสรางการคนพบทยงใหญทได

เผยใหเหนความจรงมากมาย ซงมความขดแยงตอความจรงทเคยไดรบการปลกฝง

จากสถาบนศาสนามาเปนพน ๆ ป เชน ความจรงทางวทยาศาสตรทวา โลกกลม

โลกหมนรอบดวงอาทตย และหลกการค�านวณทางคณตศาสตรตาง ๆ ยคเรองปญญา

ยกยองความคดแบบเหตผลนยมวาเปนสดยอดของความร ปญญาชนในยคนละทง

และปฏเสธการแสวงหาค�าตอบจากความเชอ พวกเขามความคดเหนวาการแสวงหา

ความจรงดวยเหตผลจะปลดปลอยใหมนษยเปนอสระหลดออกจากการครอบง�าและ

การกดขจากสถาบนตาง ๆ เชน โบสถและสถาบนกษตรย และการแสวงหาความจรง

ดวยการใชเหตผลกจะท�าใหมนษยสามารถรสงตาง ๆ ดวยตนเอง

ยคเรองปญญา ถอเปนยคแหงการก�าเนดนกคดทมความเชอวามนษย

ควรมอสระ “จากการคนพบกฎความโนมถวงของโลกโดยนกวทยาศาสตรนวตน

ภาพท 3 ภาพจตรกรรมสน�ามน Mona Lisa

ของ Leonardo da Vinci

สรางสรรคขนเมอป ค.ศ. 1503-1507

ปจจบนอยพพธภณฑลฟร

(ทมา: http://th.wikipedia.org/wiki)

2 การปฏวตทางความคด คอการใหค�าตอบทก ๆ ดานแกมนษยในลกษณะทคดคานตอ

ศาสนวทยา...ตงแตตนศตวรรษท 16-18 ไดเกดระบบความคดใหมขนมาแทนทครสตศาสนาในการ

ตอบค�าถาม...เกยวกบ 1) โลกและจกรวาล 2) การปกครองมนษย และ 3) ความจรงเกยวกบชวต

มนษยและจดมงหมายในชวตมนษย (ธรยทธ บญม, 2546, หนา 35)


153

(Sir Isaac Newton, 1642-1727) วาเปนกฏทมไดก�าหนดขนโดยใครไมแมกระทง

พระเจาแผนดน แตเปนกฏของโลกทมผลตอมนษยเทาเทยมกน” (อธยา โกมลกาญจน,

2541, หนา 430) สงผลใหเกดแนวคดใหมทงในทางเศรษฐศาสตร ศาสนา การเมอง

และการปกครอง “นกคดชาวฝรงเศส ชอง ชาคส รสโซ (Jean Jacques Rousseau,

1721-1778) น�ากฎของนวตนมาใชในทางการเมอง การปกครอง คอการตอตาน

อ�านาจเทวสทธของกษตรย เขาเชอวาควรปลอยใหประชาชนมโอกาสคดเองตาม

ธรรมชาต” (เลมเดยวกน, หนา 430) ครสตศตวรรษท 18 จงนบเปนชวงเวลาแหงการ

ปฏวตและการเปลยนแปลงซงเกดขนในหลากหลายรปแบบ โดยเกดการปฏวต

อตสาหกรรม (ราว ค.ศ.1760 - 1871) ในประเทศองกฤษกอน จากนนตดตามมา

ดวยการปฏวตทางการเมองโดยการประกาศอสรภาพจากองกฤษของสหรฐอเมรกา

ค.ศ. 1776 และตอมาการปฏวตนองเลอดในฝรงเศสเพอเรยกรองสทธและความเทา

เทยมในป ค.ศ.1789 การปฏวตทางการเมองท�าใหโครงสรางของสงคมซงเดมเคยม

ชนชนสงปกครองอยตองพงทลายลง ชนชนใหมซงไดเขามาแทนท คอ ชนชนกลาง

เปนผกมอ�านาจทางการคาและทางเศรษฐกจซงไดพฒนายโรปจากระบบศกดนา

และเกษตรกรรมมาสเศรษฐกจในแบบทนนยม (Capitalism) และประเทศอตสาหกรรม

แนวคดแบบลทธสมยใหม (Modernism) ซงพฒนาขนมาพรอมกบการปฏวต

อสาหกรรมสงผลใหครสตศตวรรษท 20 มาพรอมกบการเปลยนแปลงในดานตาง ๆ

ทงทเปนดานดและดานราย ความกาวหนาทางเทคโนโลยและการปฏวตอตสาหกรรม

อ�านวยใหมระบบการสอสารและการเดนทางใหสะดวกรวดเรวอยางทไมเคยมมากอน

Adams, L.S. (2002, p. 868) ใหภาพของสงคมตะวนตกชวงครสตศตวรรษท 19-20

ไววา “สงคมตะวนตกมไฟฟาใชราวทศวรรษ 1890 วทย (1895) รถยนต (ทศวรรษ

1900) ทวและคอมพวเตอร (ราวทศวรรษ 1950) ในป ค.ศ. 1969 ประเทศสหรฐอเมรกา

ไดสงนกบนอวกาศคนแรกขนสดวงจนทร ไอนสไตน (Albert Einstein, 1879 -1955)

คนพบทฤษฎสมพนธภาพ และฟรอยด (Sigmund Freud, 1856 -1939) ทฤษฎ

จตวเคราะห สวนในทางการเมองมความเปลยนแปลงครงใหญ คอ การปฏวต

ในรสเซย (1917) สงครามโลกครงท 1 (1914 -1918) และสงครามโลกครงท 2

(1939 – 1945)” (Adams, 2002, p. 868) ครสตวรรษท 19 ตงตนจากทศนคตทด

ตอการพฒนาดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย แตการระเบดขนของสงครามโลก

ทงสองครงในครสตศตวรรษท 20 ความโหดรายทารณ การเขนฆากนเองดวยอาวธ


ซงมอานภาพรายแรงและการฆาลางเผาพนธไดสรางความหายนะ ความปนปวน

ทางสงคมและจตใจตอสงคมโลกเปนอยางมาก ผลของสงครามทงสองครงท�าให

ความเชอความศรทธาทชาวตะวนตกเคยมตอความกาวหนาทางเทคโนโลยวา จะท�าให

ชวตดขนเรมเสอมถอยลง การเกดขนของสงครามไดพสจนใหเหนแลววา แนวคด

แบบสมยใหม (Modernism) มความผดพลาด ความเชอมนและความศรทธาตอ

ความคดแบบสมยใหม (Modernism) จงเรมถกทาทายสงคมตะวนตกตงค�าถาม

และตอตานตอระบบแนวคดแบบสมยใหมซงมรากฐานมาจากมนษยนยมทงหมด

ตอนปลายครสตศตวรรษท 20 จงนบเปนการสนสดของลทธสมยใหม (Modernism)

กระแสตอตานและกระบวนการตรวจสอบระบบความคดของลทธสมยใหม

(Modernism) ทเกดขนตามมา คอลทธหลงสมยใหม (Postmodernism)

ศลปะสมยใหม (Modern Art)

ศลปะสมยใหมกอก�าเนดจากปจจยหลายดาน ทงจากปจจยทางการเมองท

พฒนามาสการปกครองแบบประชาธปไตย ความเปนปจเจกชนของคนในยคสมยใหม

สงคมและเศรษฐกจแบบทนนยม ความกาวหนาทางวทยาการและเทคโนโลย เราจง

เหนงานศลปะสมยใหมมความเกยวของกบมโนทศนเรองความอสระและความ

กาวหนาทางวทยาศาสตร เชน ทฤษฏทางการรบรในเรองของส ดงปรากฎในงานของ

จตรกรอมเพรสชนนสม (Impressionism) ใชวธการแตะแตมสตามหลกทฤษฏของ

สแสงเพอใหสเหลานนผสมกนเองทางสายตา จตรกรลทธโพสตอมเพรสชนนสม

(Post Impressionism) และโฟวสม (Fauvism) ทใชสสดจากหลอดระบายเปนระนาบ

แบน ๆ อยางอสระหาวหาญลงบนผนผาใบเพอใชสเปนสอสญลกษณความหมาย

ทางจตวทยาไมใชการลอกเลยนแบบตามธรรมชาต หรอการวเคราะหแยกแยะสรรพสง

จนถงแกนองคประกอบพนฐานในงานจตรกรรมโครงสรางแบบ เดอ สตลจ (De Stijl)

รวมไปถงการแสดงทศนคตทดตอการสรางโลกใหมทดขนดวยเทคโนโลยผานงาน

ศลปกรรมสาขาตางๆ ดงปรากฏในผลงานของศลปนในลทธฟวเจอรสม (Futurism)

คอนสตรคตวสม (Constructivism) การออกแบบสถาปตยกรรมของเบาเฮาส

(Bauhas) และสถาปตยกรรมสมยใหมรปทรงเหลยมเรยบงายทตอบรบการขยายตว

ของสงคมเมองในครสตศตวรรษท 20 เปนตน


155

ภาพท 4 ผลงานของโมเนต (Claude Monet)

จตรกรลทธอมเพรสชนนสม

ชอภาพ Haystacks, (sunset)

สรางสรรคขนเมอป ค.ศ. 1890–1891

(ทมา: http://en.wikipedia.org/wiki/

Impressionism)

ภาพท 5 ผลงานของวนเซนต แวน โกะ

(Vincent Van Gogh) สรางสรรคงาน

ในแนวทางโพสตอมเพรสชนนสม

ชองาน Bedroom at Arles

สรางสรรคขนเมอป ค.ศ. 1888

(ทมา: http://www.robinurton.com/history/

postimpressionism.htm)

ภาพท 6 ผลงานชอ Composition II

in Red, Blue, and Yellow


ของ Piet Mondrian

ศลปนคนส�าคญในกลม De Stijl

(ทมา: http://en.wikipedia.org/wiki/

Piet_Mondrian)

ภาพท 7 อาคาร IBM PLAZA สถาปตยกรรม

สมยใหม รปทรงสเหลยมเรยบงาย เนนประโยชน

ใชสอยมากกวาการตกแตงประดบประดา

ตงอยในเมองชคาโกประเทศสหรฐอเมรกา

ออกแบบโดย Ludwig Mies van der Rohe

สรางเมอป ค.ศ. 1970

(ทมา: http://en.wikipedia.org/wiki/Ludwig_

Mies_van_der_Rohe)


เขมรตน กองสข เปนหนงในศลปนอาวโสดานประตมากรรมของไทย

ผสรางสรรคงานจากฐานคดแบบศลปะสมยใหม ดวยการมองเขาไปในแกนสาระ

และเนอแทของรปทรง เขมรตน กองสข วเคราะหรปทรงของสรรพสงจนเขาไปถง

องคประกอบโครงสรางพนฐานโดยศลปนไดแสดงใหเหนวา รปทรงทงจากธรรมชาต

และวตถทมนษยสรางขนลวนประกอบขนจากโครงสรางรปทรงเรขาคณต ขอคด

เหนน ไดเผยใหเหนรปทรงพนฐานอนเปนองคประกอบรวมกนในสรรพสง การ

สรางสรรคงานดวยวธการวเคราะหรปทรงของเขมรตน กองสขเปนวธคดซงเปน

มมมองแบบวทยาศาสตรทไดเขามามอทธพลและเปลยนโลกการรบร ของศลปน

จากการถายทอดรปทรงตามตาเหนอยางตรงไปตรงมาสการเผยใหเหนความจรงแท

ซงถกซกซอนอยภายใน

ตงตนจากการสงเกตสรรพชวตรอบตว เขมรตน กองสขน�าเอาแรงบนดาลใจ

จากการพบเหนตวหนอนแดง (กงกอ) ทเกาะเกยวรดกนมาสรางสรรคงานประตมากรรม

สลกหน ดวยการวเคราะห แยกแยะ ตด เฉอน รปทรงทมรายละเอยดซบซอนใหเกด

เปนรปทรงเรยบงาย ผลงานประตมากรรมสลกหนของเขมรตน กองสขไดเผยใหเหน

รปทรงเรขาคณตซงมการเกาะเกยวสมพนธกนในรปแบบทรงกลม โดยศลปนเชอวา

“โครงสรางของเรขาคณตเปนรากฐานของรปทรงธรรมชาตทงมวล” (เขมรตน กองสข,

2525, หนา 11) จากความสนใจในรปทรงซงมการผนกตว เกาะเกยวและยดตดกน

ไดน�ามาสการสรางสรรคงานอกหลากหลายชน ซงเขมรตน กองสขยงคงมงความ

สนใจไปยงการศกษาโครงสราง การผนกกนของรปทรง โดยแสดงใหเหนถงแรง

กระท�าทรปทรงมตอกนระหวางความมอสระตามแบบอยางรปทรงทมการแผขยาย

ในธรรมชาต และความมระเบยบแบบแผนอนเปนคณลกษณะของรปทรงเรขาคณต


157

ภาพท 8 ผลงานชอ การผนกแหงรปทรง ป พ.ศ. 2518 เทคนค หนทราย ขนาด 36 x 46 ซม. และ

ภาพแสดงการ วเคราะหการออกแบบรปทรงโดยใชโครงสรางรปเรขาคณตทบซอนกน

(ทมา: เขมรตน กองสข, 2549, หนา 42)

สภาวะหลงสมยใหม (Post-modernity) ลทธหลงสมยใหม (Post-

modernism) และศลปะหลงสมยใหม (Post-modern Art)

เนองจากความเหนพองตองกนของนกวชาการในการใหความหมายตอค�าวา

ยคหลงสมยใหม (Post-modernity) ยงมนอย จนทน เจรญศร (2544) ผเขยนหนงสอ

โพสตโมเดรนกบสงคมวทยา ไดเสนอ ความหมายของยคหลงสมยใหมกวาง ๆ

2 แนวทาง คอ 1.1 หมายถงยคทางประวตศาสตรซงโบดรยาร (Jean Baudrillard)

และเลยวทาร (Jean Francois Lyothard) เหนพองตองกนวาเปนยคหลงอตสาหกรรม

(postindustrial society) ในขณะทเจมสน (Fredric Jameson) ไมไดใชศพทค�าน

ในความหมายดงกลาว คอ เขาเหนวา ยคหลงสมยใหมเปนเพยงตรรกะทางวฒนธรรม

ของยคทนนยมตอนปลาย การเปลยนยคดงกลาวเปนการเปลยนในบางมตเทานน

1.2 หมายถงประสบการณตอยคหลงสมยใหมท�าใหเราร สกตอความเปนจรงวา

เปนเพยงภาพลกษณ (จนทน เจรญศร, 2554, หนา 10-11) ซงลกษณะของการเกด

กระบวนการหลงสมยใหม (Postmodernization) นนประกอบไปดวยการพฒนา

ในการผลตสนคาสารสนเทศ อนน�าไปสความดกดนของวฒนธรรมเชงสญลกษณ

ทเปลยนแปลงอยตลอดเวลา (จนทน เจรญศร, 2554, หนา 13) และจรโชค วระสย

(2555) เรยก postindustrial society (ยคหลงอตสาหกรรม) วา สงคมโพนอตสาหกรรม

ซงมระบบการผลตทมรากฐานอย กบงานบรการและการใชเทคโนโลยระดบสง


(จรโชค วระสย, 2555, ออนไลน)

ค�าอธบายจากนกวชาการสองทานดงกลาวท�าใหเหนภาพรวมของสงคม

หลงสมยใหมเปนผลผลตออกมาจากยคสมยใหมซงมการปฏวตทางอตสาหกรรม

เทคโนโลยและวทยาศาสตร ผลผลตทางวทยาการระดบสงเหลานนไดรบการพฒนา

และถกน�ามาใชเพอตอบรบกบชวตของคนในยคปจจบน (ค.ศ. 2014) ทมการใช

เครองมอสารสนเทศในรปแบบหลากหลายเพอการตดตอสอสารและท�าธรกจกบ

สมาชกคนอนในสงคมซงอยในคนละซกโลกได นกลงทนสามารถเคลอนยายเงนทน

จากประเทศหนงไปอกประเทศหนงไดในเวลาอนรวดเรว คนจากชมชนหนงสามารถ

รบร ขาวสารจากดนแดนทหางไกลจากอกชมชนหนงไดอยางทวถงดวยเครองมอ

สอสารตาง ๆ หรอเหตการณภยพบตทางธรรมชาตซงเกดขน ณ มมใดมมหนง

ของโลกสามารถถกรบรและแบงปนความรสกรวมกนเสมอนคนในปจจบนมความ

เปนพลเมองโลกมากกวาเปนพลเมองของชาตใดชาตหนง

โดย จรโชค วระสย (2550) ไดเสนอลกษณะ 4 ประการของยคหลงสมยใหม

ทแตกตางไปจากยคสมยใหมโดยสรปใจความ คอ “1) มมตทางดานสงคมทชนชน

ทางสงคมมความส�าคญลดลง แตโครงสรางทางสงคมมลกษณะแบงแยกและมความ

สลบซบซอนโดยทการจ�าแนกแตกตาง (differentiation) ทางสถานเพศ (gender)

ชาตพนธและอายมบทบาทส�าคญมากยงขน 2) มตดานวฒนธรรม มการเปลยนแปลง

ในเรองรสนยม คานยม ความมศรทธา ความสนทรยชวตมนษยเกยวของกบเรองราว

ทางศลปวฒนธรรมมากยงขน 3) มตดานเศรษฐกจ จากเศรษฐกจถกครอบง�าโดยวธ

การแบบเฮนร ฟอรด (Henry Ford ค.ศ.1863-1947) ทมงประสทธภาพเปนเกณฑ

โดยถอประโยชนสงประหยดสด มาสระบบเศรษฐกจเปนแบบหลงฟอรด (post-

Fordist) คอ เนนผลตชนสวนเฉพาะอยางตามความตองการของตลาดมากขน

4) มตทางการเมองจากรฐบาลมลกษณะขนาดใหญ (big government) และเปน

รฐสวสดการเจาของกจการสาธารณปโภค สการสงเสรมเอกชนใหรฐลดบทบาท

ในการจดการดานเศรษฐกจ” (จรโชค วระสย, 2550, ออนไลน)

ลทธหลงสมยใหม (Post-modernism)

ความลมเหลวตอความศรทธาทคนเคยมตอวทยาศาสตร โดยเชอว า

วทยาศาสตรและการแสวงหาความรดวยตรรกะจะท�าใหมนษยมชวตทดขน มความ


159

กาวหนาและประสบผลส�าเรจในการแกไขปญหาตาง ๆ ทงทางดานเศรษฐกจ สงคม

และมชวตความเปนอยทดขน ท�าใหคนรสกสนหวง ครส ฮารมน กลาววา “แมแต

ในบรรดาประเทศอตสาหกรรมกาวหนา ค�ามนสญญาเรองความมงคงชวนรนดร

ความสขสบายชวนรนดร และการคอย ๆ สญหายไปของการแบงแยกทางชนชน

ซงเปนเรองทนสมยทเชอกนทวไปในทศวรรษ 1890 และอกครงในทศวรรษ 1950

กแสดงใหเหนแลววา มนเปนแคความฝนลม ๆ แลง ๆ” (ครส ฮารมน, 2557, หนา

969 - 970) และ “บอยครงทความกาวหนาทางอตสาหกรรมแปรเปลยนไปเปน

เครองมอแหงการท�าสงคราม หรอทนากลวยงกวานน คอเปนเครองมอส�าหรบสงหาร

ประชาชนจ�านวนมาก” (ครส ฮารมน, 2557, หนา 969) ดงปรากฏในเหตการณ

สงครามโลกถงสองครง สงครามเวยดนาม สงครามอาวเปอรเซยและอน ๆ นอกจาก

ภยคกคามดานสงครามและภาวะเศรษฐกจตกต�าในครสตศตวรรษท 20 “ ทรนแรง

ทสดเหนจะไดแก ภยคกคามจากความหายนะดานระบบนเวศ สงคมชนชนตาง ๆ

มแนวโนมเรยกรองตองการจากสงแวดลอมซงหลอเลยงประชากรมากเกนควร”

(ครส ฮารมน, 2557, หนา 975) ความลมเหลว ความหายนะ และความสนหวงทคน

เคยมตอวทยาศาสตร ไดท�าใหคนในยคหลงสมยใหมหนมาสวธคดและมมมอง

ในการด�ารงชวตอยางมสมพนธภาพกบสงตาง ๆ ทเคยถกละเลยและหลงลมไปมาก

ยงขน ไมวาจะเปนคณคาทางมรดก ขนบจารตทางดานวฒนธรรม และศลปะทคน

ในยคสมยใหมเคยมองวา เปนความลาหลงคร�าคราโบราณ3 ความงดงามของธรรมชาต

สตว และสงแวดลอม ทเคยถกมองวา เปนเพยงวตถดบทมนษยสามารถใชประโยชน

ครอบครองตามวธคดลทธอรรถประโยชนนยม (Utilitarianism) รวมไปถงวฒนธรรม

ชมชนชายขอบทแตกตางกนของคนจากหลากมมโลก ทเคยถกมองวา มคณคาดอย

กวาวฒนธรรมของคนผวขาวจากซกโลกตะวนตก กลาวไดวาแนวคดหลงสมยใหม

เปนการใหคณคากบความแตกตางหลากหลายทางวฒนธรรมมากขน และเชอใน

คณคาซงมความเชอมโยงกบบรบทวฒนธรรมชมชนพนถน

3 ดงค�าแถลงการณของนกเขยนอตาเลยนมารเนตต (Marinette) ซงมอทธพลตอศลปะ

ลทธฟวเจอรสม ตพมพครงแรกในวนท 5 กมภาพนธ 1909 “ ไดแสดงถงความไมเตมใจอยางรนแรง

เกยวกบความเกา ความโบราณคร�าคราทงหมด โดยเฉพาะอยางยงขนบจารตทางดานศลปะและ

การเมองในรปแบบเกา” (สมเกยรต ตงนโม, 2552, ออนไลน)


วรณ ตงเจรญ (2544) กลาวถงความคดหลงสมยใหมวา “...ความคดแบบ

หลงสมยใหมเปนกระแสความคดในเชงบรณาการทผสานสรรพความคด ชวต

ธรรมชาต สงแวดลอม ศาสตรและศลปเขาไวดวยกน เปนแนวความคดแบบองครวม

(Interdisciplinary) ทศลปะหรอศาสตรอนใดมไดแยกอยอยางรฐอสระ ตางเปน

สวนหนงของกนและกน พงพาอาศยกนตางไปจากระบบความคดแบบแยกสวน

หรอแบบสายพาน (Assembly line) ในระบบอตสาหกรรมเกา ทแยกศาสตรใคร

ศาสตรมน ตางคนตางคด ตางคนตางอย ตางคนตางท�า และตางคนตางฉลาด

และฉลาดไมฉลาด” (วรณ ตงเจรญ, 2544, หนา 31)

ศลปะหลงสมยใหม (Postmodern Art)

ราวทศวรรษ 1960 แนวโนมของศลปะสมยใหมซงมบทสรปอนส�าคญอยท

ความเปนเอกเทศของศลปะนามธรรมรปทรงบรสทธ (Art as seeing) ไดลดบทบาท

ลงและเปลยนผนสกระแสการสรางสรรคอนหลากหลาย ไมวาจะเปนการสรางสรรค

ในแนวคอนเซปชวล อารต (Conceptual Art) ซงเนนในเรองของความคด (Art as

Thinking) งานในรปแบบแสดงสด (Performance Art) ซงตวงานไมมความเปนสง

ถาวร หรองานในรปแบบจดวาง (Installation) ซงเนนความสมพนธระหวางตวงาน

และพนทแวดลอม เปนตน อ�านาจ เยนสบาย เสนอวา “ทามกลางการเปลยนแปลง

มสงทโดดเดนทเกดขนหลายประการ โดยประการหนงในหลายประการกคอ ผลงาน

ศลปะรวมสมยกบแนวคดแบบหลงสมยใหมไดใหความส�าคญตอเรองพนท เรอง

ธรรมชาตเรองสงแวดลอมและวถวฒนธรรมอยางมนย อยางมความเชอมโยงเชง

บรบท (context) และมลกษณะเปนวาทกรรม (discourse) ...ถอเปนความเคลอนไหว

ของศลปะททาทายผคนทตองการเรยนรในสงทเกดขนใหมเปนอยางยง โดยในชวง

ประมาณป ค.ศ. 1960 เปนตนมา ผลงานศลปะไดสะทอนใหเหนถงมโนทศนทสมพนธ

กบพนทและผนโลก (Earthworks and Siteworks) ทใหความสนใจในเรองขนาด

และพนทภายนอกอาคารทมอสระกวางขวางในเรองของการหวนกลบไปสการศกษา

รากเดมทางประวตศาสตรทเกดขนมากอน ไมวาจะเปนเรองของอนสาวรยหนหรอ

ปรชญาการจดสวนลทธเซนของตะวนออก” (Jones, Arthur F, 1992: 53 อางถงใน

อ�านาจ เยนสบาย, 2544, หนา 35-36)

ผลงานของศลปนชาวอเมรกน โรเบอรท สมธสน (Robert Smithson,


161

1938 -1973) ชอ Spiral Jetty สรางสรรคขนเมอป ค.ศ. 1970 เปนผลงานศลปะท

ไมไดอยในกรอบพนทหองสเหลยม แตศลปะไดขยายตวออกไปสผนแผนดนและ

ผนแผนน�าอนกวางใหญ ผลงานของเขาไมสามารถเคลอนยายไปทไหนหรอซอขาย

ในฐานะวตถทางศลปะทางศลปะได Spiral Jetty เปนตวแทนของงานศลปะแบบ

หลงสมยใหมทไดขยายความสมพนธระหวางตวงานศลปะออกสพนทซงมบรบทเฉพาะ

โดยโรเบอรท สมธสน ส�ารวจ ศกษาและเลอกใชพนททะเลสาบบรเวณเกรทซอลทเลค

(Great Salt Lake) ในรฐยทาห (Utah) พนทซงเตมไปดวยน�า หน ดน โคลนและผลก

เกลอ ดวยเปนพนทซงมธรรมชาตเปนพนหนขรขระและตดขาดจากแหลงน�าบรสทธ

อน ๆ (เนองจากมการถมสรางถนนทางรถไฟตดผาน) อกทงยงเปนสถานทอยใกล

แทนขดเจาะน�ามนเกาและมเศษซากอตสาหกรรมทงราง น�าในบรเวณแถบแถวจงนม

คณสมบตเฉพาะในเรองความเขมขนของสแดงอนเกดจากแรธาต สงมชวตจ�าพวก

แบคทเรยและสาหรายสายพนธทเตบโตในน�าเคมได โรเบอรท สมธสน วาจางบรษท

กอสรางในการเคลอนยายหนจากภเขาและถมลงสผนน�า รวมเวลา 6 สปดาหในการ

ขนยายและสรางรปวงโคงขดหอย “เจตนาเพอกระตนความคดเกยวกบสญลกษณ

ขดกนหอยสากล ซงมความสมพนธกบภาพสญลกษณสมยโบราณ การเตบโต

ตามธรรมชาตและการเกดใหม” (วรณ ตงเจรญ, 2544, หนา 19) สและทศนยภาพ

อนแปลกตาของน�าเกดจากแนวเขอนหนทกนน�าไมใหไหลเขาหากนและปฏกรยา

ความเขมขนจากการสะสมตวของแรธาตตาง ๆ แมสภาพของ Spiral Jetty จะเปลยน

แปลงไปตามสภาพดนฟาอากาศ บางครงกจมหรอผดโผลอยตามระดบของกระแสน�า

มาหลายทศวรรษ แตผลงานของ โรเบอรท สมธสน กยงเปนทกลาวขวญถง Spiral

Jetty ศลปะแบบแลนดอารต (Land Art) ทไดรบแรงบนดาลใจจากอารยธรรมโบราณ

ซงคนในยคกอนประวตศาสตรมกสรางศลปะขนาดใหญไวบนผนแผนดน เพอสอสาร

ตดตอกบเทพเจาเบองสงบนฟา สญลกษณรปทรงกนขดหอยทเรยบงายและมขนาด

ใหญน จงเปนภาษาสอสารกบอ�านาจศกดสทธทอยบนสรวงสวรรคแดนไกลใหมอง

ลงมาเหนได ในฐานะของงานศลปะหลงสมยใหม Spiral Jetty คอ ต�านานแหงการ

สรางสรรคทไดเปดประเดนเกยวกบความสมพนธระหวางศลปะและธรรมชาต Spiral

Jetty ไดน�าพาคนจากยคจกรกลออกสโลกธรรมชาตอนกวางใหญไพศาล มนคอ

หนทางทท�าใหคนไดสมผสกบคณคาของธรรมชาต ซงครงหนงเคยถกมองวาเปน

เพยงวตถดบทมนษยสามารถครอบครองและใชสอยตกตวงอยางไมจบสน


ผลกระทบอนรนแรงจากระบบการผลตแบบอตสาหกรรมทนนยมทสราง

ปญหาใหกบระบบนเวศน ยงผลใหความสนใจตอปญหาธรรมชาตและสงแวดลอม

ในแวดวงศลปกรรมยงคงด�าเนนไป ในอกสองทศวรรษตอมา ศลปนชาวองกฤษ

แอนด โกลดเวรทธ (Andy Goldsworthy, 1956 -ปจจบน) สรางสรรคผลงานทเปด

เผยใหเหนถงความนาอศจรรย ความลกลบและพลงอนยงใหญของธรรมชาต

โดยตวศลปนเองไดเดนทางเขาไปในพนทปาอทยาน ส�ารวจ ศกษาและคนพบหลาย

สงซงถกซอนเรน และบางสงทยนยนความเปนจรงธรรมดาสามญใหมนษยไดรบร

อกครง แอนด โกลดเวรทธตองการใหคนตระหนกถงความธรรมดาโลกโดยเฉพาะ

ในเรองการเกด เวลา การเปลยนแปลง และการสญสลายดวยการสรางสรรคงานท

ไมถาวร บางครงงานของเขาอยไดเพยงไมกชวโมง เพยง 1 วน หรอ 2 อาทตย โดย

ศลปนใชการบนทกภาพผลงานดวยสอภาพนงและภาพเคลอนไหวเพอน�าเสนอ

การเปลยนแปลงดงกลาวทเกดขน

ภาพท 9 ผลงาน Spiral Jetty

ของ Robert Smithson


(ทมา: http://www.robertsmithson.com/

earthworks/spiral_jetty.htm)

ภาพท 10 ลายเสนบนผนดนขนาดใหญ

บรเวณเมอง Nasca ทราบสงทะเลทราย

ทางตอนใตประเทศเปร นกธรณวทยาและ

ผเชยวชาญหลายคนระบวา รปสตวเหลาน

อาจมเกยวข องกบเส นทางชลประทาน

แผนทดวงดาว หรอทางเดนเพอพธกรรม

ในอารยธรรมโบราณ

(ทมา: http://ngm.nationalgeographic.

com/ 2010/03/nasca/hall-text)


163

ผลงานใบไมหลากสทพนอยรอบกงไมหลากชนดโดยใชน�าเปนตวยด สรางสรรค

ขนเมอป ค.ศ. 1999 แสดงใหเหนผลของการเปลยนแปลงจากใบไมสเหลองสด

เปลยนเปนสเหลองขน จนในทายทสดทงใบไมและกงไมกลายเปนสน�าตาลกลมกลน

อยกบธรรมชาตแวดลอม การเปลยนแปลงอนเปนธรรมดานไดแสดงใหเหนถงความ

ไมถาวรและความชวครชวยามของชวตความธรรมดาสามญ ซงเกดขนอยทกขณะ

แตมนษยเรามกหลงลมและมกทระนงตน

ความโดดเดนในผลงานของ แอนด โกลดเวรทธอกแงมมหนงของเขา กคอ

การใชวสดจากธรรมชาตไมวาจะเปนหมะ ใบไม กงไม กอนหน ดน และอน ๆ จาก

สภาพแวดลอม เขาจะไมน�าวสดจ�าพวกกาว เชอก หรออนใดตดตวไป ธรรมชาต คอ

สอสรางสรรคทเขาคนหาและน�ามาใช การสรางสรรคดวยการท�ามอของมนษย มทง

ความเปราะบาง ความไมมนคง และความกลมกลนกบธรรมชาต แตในขณะเดยวกน

ผลงานสรางสรรคเหลานนกมกแปลกแยกโดดเดนเปนทสงเกตดวยการจบกลมเรยงตว

กนของสและรปทรงทชวยขบเนนความสนใจ ชวนใหสงสย สงเกต และเปรยบเทยบ

ระหวางผลงานศลปะกบธรรมชาตวา ความงามทบงเกดอยตรงหนานนเกดขนจาก

การรวมตวกนจากวสดธรรมชาตแทจรงหรอไมอยางไร ผลงานของเขาหลายชนเสมอน

การฟนคนชวตทรวงหลนตามฤดกาลใหกลบขนมามชวตใหม มนปลกเราความรสก

ภาพท 11 ผลงานของ Andy Goldsworthy

ท�าขนจากใบไมพนอยรอบกงไมหลากชนด

ตดยดกนดวยน�า

สรางสรรคขนเมอ 12 ตลาคม 1999

(ทมา: http://www.kon.org/urc/v9/

Interconnected-Through-Art/binkly.pdf)


ดานความมชวตชวาทไมเคยหลบใหลของธรรมชาต ความสมพนธระหวางลม ฟา

แสงแดด ฤดกาล และผลผลตตาง ๆ อนเกดจากการเคลอนไหวเปลยนแปลงนน

อกทงผลงานของ แอนด โกลดเวรทธ ยงสงสะทอนความสมพนธระหวางมนษยกบ

ธรรมชาต ซงสดทายไมวามนษยจะพยายามควบคมธรรมชาตมากเทาไรแตธรรมชาต

กจะหนกลบมาควบคมทกสงในจกรวาล

การสรางสรรคงานของ แอนด โกลดเวรทธ เปนการน�าเสนอสอสรางสรรค

จากธรรมชาตซงเดมเปนวสดทมหลากหลายมากมายและมพรอมใหมาตงแตก�าเนด

โลกอยแลว แตเมอมนษยหลงลมและมองสงเหลานเปนเพยงวตถดบดานประโยชน

ใชสอย เปนความแปลกแยกออกไปจากวสดทมความเกยวพนกบการสรางสรรค

หรอศลปนอาจจะไดเคยหยบจบวสดธรรมชาตเหลาน มาใชอยางทไมไดเปดเผย

ใหเหนถง คณคาทแทจรงของมน แอนด โกลดเวรทธ ไดฟนคนคณคาของธรรมชาต

และพลงดงเดมของสงทมอยขนมาใหม ศลปนไดน�าตวเองและพาพวกเราเขาไปส

อาณาจกรแหงความมชวตชวา ลกลบ อาณาจกรแหงความเปนแมทคอยโอบอม

สรรพชวตใหด�ารงอยหรออาจเสอมสลายในชวพรบตา

ปญหาดานระบบนเวศนอนเปนผลจากสงคมอตสาหกรรมไมไดสงผล

กระทบตอศลปนเพยงในอเมรกาและยโรปเทานน เมอป พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006)

พน สาเสาร ศลปนไทยผศกษาและท�างานเชงนเวศนศลป (Ecological Art) ไดออก

เดนทางสอ�าเภอเชยงแสน จงหวดเชยงราย มงส ล�าน�าโขงแมน�าสายส�าคญของ

ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตซงไหลผานเขาพรมแดนประเทศไทย ลาวและพมา

ภาพท 12 ผลงานของ Andy Goldsworthy

ท�าขนจากใบไมสเหลองจากตนเอลม

วางอยบนกอนหน

สรางสรรคขนเมอ 15 ตลาคม 1991

ในเขตเมอง Dumfriesshire

ประเทศสกอตแลนด

(ทมา: Edward Lucie-Smith. (1999).

Artoday. p.126)


165

บรเวณสามเหลยมทองค�า พน สาเสาร มองเหนปญหาทางสภาพแวดลอมตาง ๆ

ซงเกดขนกบแหลงน�าส�าคญ ศลปนจงตองการเดนทางเขาไปในพนทเพอส�ารวจ

และสรางสรรคงานศลปะจากธรรมชาตบรเวณล�าน�าโดยใชเวลา 142 วน พน สาเสาร

มความเหนวาการสรางสรรคงานกบสภาพแวดลอมนน ศลปนควรอย ในฐานะ

ของการเปนสวนหนงไมใชสงแปลกแยก ดงนน ศลปนจงไมไดน�าสงใดตดตวไป

นอกจากอปกรณยงชพและกลองถายภาพเพอบนทกผลงานสรางสรรคทเขาไดทง

รองรอยไวระหวางการเดนทาง พน สาเสาร สรางสรรคงานเชงนเวศนศลปอกครง

ในป พ.ศ. 2550 โดยเปนการลองล�าน�ายมจากอ�าเภอสองแคว จงหวดนาน สปาก

น�าโพ จงหวดนครสวรรค รวมเวลา 3 เดอน รวมระยะทาง 800 กโลเมตร การลองเรอ

เลกเพยงล�าพงไปตามอาณาบรเวณตาง ๆ ท�าใหเขาซมซบทงความงามอนยงใหญ

ความเรนลบนาอศจรรยและความเสอมโทรมของธรรมชาต นอกจากน เขายงได

พบวา ถอยค�า “หาด” ทเขาใชสอสารกบคนทองถนนน มความหมายแตกตางไป

จากความเขาใจของเขาอยางสนเชง จนท�าใหเขาตองตกอกตกใจเมอตองเผชญกบ

แกงน�าเชยวกรากอยางมไดคาดหวง ดงท พน สาเสาร (2552, หนา 44) เขยนบนทก

ไววา “แกงในความหมายของชาวบาน คอ ททมโขดหนขนาดใหญมหมาโผลพนน�า

ใหเหนชดเจน สวนทน�าเชยวกรากและมโขดหนปรมน�าหรอโผลพนน�าไมมาก กอน

ไมใหญนก ชาวบานเรยกหาด อยางเชน หาดน�าดง” การเดนทางเพอสรางสรรคงาน

นเวศนศลปไมเพยงท�าให พน สาเสาร สมผสกบธรรมชาต แตเขาไดมโอกาสพบปะ

กบผคนชมชนพนถนหลากหลาย ซงท�าใหเขาเรยนรวถวฒนธรรมทแตกตางจาก

ประสบการณตรง

บทสรป

การเปลยนแปลงทางสงคมวฒนธรรมจากสมยใหมส หลงสมยใหมเปน

ปรากฏการณซงสงผลกระทบตอการด�าเนนชวตของมนษยและผลปรากฏอนเกด

จากการเปลยนแปลงนนไดสงสะทอนออกมาสผลผลตตาง ๆ อยางเปนรปธรรม ไมวา

จะเปนการผลตสนคาแบบอตสาหกรรม หรอศลปกรรมอนเปนงานสรางสรรคจาก

ภมปญญาของมนษย ศลปะสมยใหมมความเกยวของกบมโนทศนเรองความอสระ

และความกาวหนาทางวทยาศาสตร โลกทศนของยคจกรกลสงสะทอนสงาน


ศลปกรรมหลากแขนง อาท อาคาร IBM PLAZA สถาปตยกรรมขนาดใหญรปเหลยม

เรยบงาย เนนประโยชนใชสอยไมเนนการตกแตงประดบประดา จตรกรรมสรางสรรค

จากองคประกอบและแมสพนฐานของจตรกร มอนเดรยน ซงแสดงใหเหนถงความ

อสระและความเปนเอกเทศของงานจตรกรรมเอง จตรกรรมไมจ�าเปนตองมความ

เกยวของกบสงใดจากโลกภายนอก แตจตรกรรม คอ การสรางสรรคอนวาดวยเรอง

แกนพนฐานของความเปนจตรกรรม ประตมากรรมของ เขมรตน กองสข จากแนวคด

ของการวเคราะหแยกแยะรปทรงตาง ๆ สโครงสรางพนฐาน ซงมงมองหาความเปน

สากลและรปทรงรวมพนฐานของสรรพสง ความเปนเอกเทศและความเปนสากล

ท�าใหศลปะสมยใหมมความอสระแยกตนเองออกมาจากศาสตรตาง ๆ เชนเดยวกบ

มนษยทไดแยกตนเองออกมาจากธรรมชาต และมองธรรมชาตเปนเพยงวตถดบ

เพยงเพอประโยชนใชสอย

ความตองการใชประโยชนจากสงแวดลอมมากเกนความพอดของมนษย

สงผลกระทบอยางชดเจนตอระบบนเวศน โลกหลงสมยใหมจงเปนสภาวะแหงการ

ตระหนกร และกระต นเตอนใหมนษยหวนยอนคนส มรดกทางวฒนธรรมและ

ภมปญญาโบราณ โดยเฉพาะอยางยงการกลบคนสธรรมชาตผซงเปนแหลงก�าเนด

และใหพลงสรางสรรคกบมนษยมาอยางชานาน ศลปะหลงสมยใหมจงสะทอน

วธคดของมนษยในการกลบคนสธรรมชาตอกครง ไมวาจะเปนการสรางสรรคผลงาน

ศลปะทสมพนธกบพนทและผนโลก (Earthworks and Siteworks) ทศลปนใหความ

สนใจในเรองขนาดและพนทภายนอกอาคารทมอสระกวางขวาง งานเชงนเวศนศลป

ของศลปนไทย พน สาเสาร ไดน�าตนเองไป เขาไปรบรและสมผสถงชวต ความหลาก

หลาย ความอดมสมบรณเชงนเวศนทเสอมถอยลงไปของแมน�า รวมไปถงการเรยนร

วฒนธรรมชมชนชายขอบทแตกตางกนของคนจากหลากทองท การสรางสรรคงาน

ของ พน สาเสาร เปนตวอยางของการน�าผลงานศลปะออกจากกรอบหองสเหลยม

สความสมพนธกบพนทธรรมชาตในบรบทเฉพาะ อนน�ามาซงการใหคณคากบความ

แตกตางหลากหลายทางวฒนธรรม และเชอในคณคาซงมความเชอมโยงกบบรบท

วฒนธรรมชมชนพนถน


167

บรรณานกรม

เขมรตน กองสข. (2525). การเจรญเตบโตและเบงบานแหงรปทรง. วทยานพนธ

ศลปมหาบณฑต, สาขาประตมากรรม, มหาวทยาลยศลปากร.

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. (2540). อารยธรรมสมยใหม- ปจจบน.

กรงเทพ ฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ครส ฮารมน. (2557). ประวตศาสตรโลกฉบบประชาชน:จากยคหนถงสหสวรรษใหม.

แปลโดย อรวรรณ คหเจรญ นาวายทธ. กรงเทพ ฯ: คบไฟ.

จนทน เจรญศร. (2554).โพสตโมเดรนกบสงคมวทยา. กรงเทพฯ: วภาษา.

จรโชค วระสย. (2555). ปรชญาVIPhilosophyofScienceนวสมยแนวทางศกษา

เชงสงคมศาสตรModernityandAcademicApproaches. วนทคนขอมล

20 พฤศจกายน 2557, จากhttp://www.phd.ru.ac.th/newszianfiles/20121

025_111142RU9902-25551028.pdf

_____ . (2550). วาดวย Post-modern. วารสารศาสนาและวฒนธรรม,1(2), 23-45.

วนทคนขอมล 20 พฤศจกายน 2557, จาก http://chamornmarn.blogspot.

com/2011/07/1-2-2550-23-45-23-post-modern.html

ธรยทธ บญม. (2546). Modern&PostModern. กรงเทพ ฯ: สายธาร.

พน สาเสาร. (2552). นเวศศลปร มน�าแมยม: เรองและภาพ. กรงเทพ ฯ: แพรว

ส�านกพมพ.

วรณ ตงเจรญ. (2544). ศลปะจากอดตถงรอยตอสหสวรรษใหม. ใน จนตภาพ.

กรงเทพ ฯ: สนตศรการพมพ.

สมเกยรต ตงนโม. (2552). 100 ปลทธฟวเจอรรสม: ลทธศลปะแหงการท�าลาย

(Futurism100). วนทคนขอมล 21 พฤศจกายน 2557, จาก http://v1.

midnightuniv.org/midnighttext/0009999758.html

สมชาย ภคภาสนววฒน. (2012). คลนลกท 3 กบทฤษฏความยงเหยง (Chaos

Theory). วนทคนขอมล 20 พฤศจกายน 2557, จาก http://chaoprayanews.

com/blog/politicaleconomy/2012/02/04/

อธยา โกมลกาญจน. (2541). อารยธรรมตะวนตก (พมพครงท 3) กรงเทพ ฯ:

มหาวทยาลยรามค�าแหง.


อ�านาจ เยนสบาย. (2544). ศลปน นกวจารณ ผลงานศลปะกบการรบรเชงวเคราะห

ในศลปะยคหลงสมยใหม. ใน จนตภาพ. กรงเทพฯ: สนตศรการพมพ.

Adams, L.S. (2002). ArtAcrossTime (2nd ed.). New York: McGraw-Hill.

Binkly, S. (n.d.). Interwined Through Time: Andy Goldworthy and His

Masterpieces. Retrived November 19, 2014, from http://www.kon.

org/urc/v9/Interconnected-Through-Art/binkly.pdf

Lucie-Smith, E. (1999). Artoday. London: Phaidon Press.

การขับเคลื่อนทางวัฒนธรรม...

Documents