ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲

معرفتهاي مشق مدودفتر

هابامعرفت سيري در عرفان کهن يوتا پيش از پيدايش دين مان

ير ی ژاک الکاري نوشته

ی مهرداد مهربان بازنوشته

:درست کردمنترنت يافته در ايطرح روي جلد را با آميزش سه تصوير )رفتهکار نيز بهداخلي نيز هاي تزئين صفحهکه در ( ويليام بليکی هيي از يک نگار ، عکسي از آسمان شبانه، و تکه عرفانی ه مار چنبر زدقلمي از سياه

MM02_Bamarefatha_Screen_v2012-01

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳

فهرست

۶..................................................................................................................................................پيشخوان

۷......................................................................................................................................................پيشباز

۹...........................................................................................................................ير ژاک الکاري ی هدربار

۱۲................................................................................................................................................پيشگفتار

۱۶......................................................................................................................................... جهانی همحاکم

۱۷....................................................................................................................................................پارگي

۲۵...............................................................................................................................................آتش سياه

۳۳.....................................................................................................................................................بيگانه

۴۲........................................................................................................................................بدگويي از تن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴

۵۰.................................................................................................................................ها فرقه, آدميان, تاريخ

۵۱......................................................................................................................................هاي سامره جاده

۶۶......................................................................................................................................استادان حکمت

۸۸........................................................................................................................................ مطلقی هتجرب

۹۸................................................................................................................................خاکستر و ستارگان

۱۱۷..................................................................................................................................... ناممکنی هآيين

۱۲۸.........................................................................................................................................هاي معرفت راه

۱۲۹......................................................................................................................................آوارگان جهان

۱۳۶...................................................................................................................................صفاي کوهستان

۱۴۳......................................................................................................................................باز جهاني معرفت

۱۴۴....................................................................................................................................................اينک

۱۵۲.....................................................................................................................................راهياب مطالعه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵

۱۵۲.........................................................................................................................................هاي عرفاني نوشته

۱۵۴........................................................................................................................................هاي مسيحي نوشته

۱۵۷......................................................................................................................................شناسي جديد عرفان

۱۶۰......................................................................................................................... معرفتیها شقم: پيوست

۱۶۱............................................................................................................... معرفتیها مشقیوچرا چون

۱۶۶..................................................................................................................... معرفتیها فهرست مشق

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶

پيشخوان :هاي زير توجه داشته باش در هرحال، به نکته. را بخواني» مشقهاي معرفتيچون و چرا«اگر با اين مجموعه آشنايي قبلي نداري، شايد بهتر باشد که نخست در پيوست پايان کتاب

ی هنندبه تو خوا را يي از آنها پس از چندسال، سرانجام دودلي را کنار گذاشته نمونه اکنون و رساندم، انيپا بهدر حد توانم رغم کمبود امکانات، ، و بهکردمغاز کنج تنهايي آ در را ها مشق هر يک از اين) * .نارواست آن ازطلبانه کاسبکارانه و جاه ييسودجوهرنوع و هيهد نيا فروش و ديخر هرگونه که داستيپ نگفته. ديآ کارت به يشخص يتعال راه در و بخورد دردت به که ديام نيا به ،کنم يم ناشناس تقديم

ممکن جهيدرنت ام، داده انجام يکنفره خودم را مشق نيا يوتريکامپ ودستي يکارها گريد ی ههم و ، و آرايشيجلدساز ،خوشنويسي ،يبند صفحه ،يريغلطگ و يبازخوان پ،يتا ،يسيبازنونگارش، ترجمه، ) * .برطرف کنم تا يده تذکر کرده لطف و ينيبب را هاي کارم نقص تو که دوارميام اما باشد، خطا و کمبود دچار کارم حاصل که ستا

چاپ و پخش کاغذي در توانم سفانه امامتأ. دهند هنوز هم فراوان است هاي کامپيوتري، شمار کساني که همچو خودم کتاب کاغذي را ترجيح مي رغم گسترش روزافزون اينترنت و رسانه دانم که به مي) *به هيچ دولت و که ابميبو ناسودجو يفرهنگ يانجمن وارمديامسپاري اين نمونه کار، با بروناينست که . شان را ندارم بر اين، بسي الزامهاي مدني و حقوقي دارد که راستش وقت و حوصله نيست، و افزون

رامؤلفان اصلي و فرعي حقوق ی هادار و کسب و رايت کپي ی همسأل ويژه به م،يکارها قانونيانتشار روندبتواند کافي باشد که شد اما داراي توان مالي و رسمي مذهبي وابسته نبای هسازمان سياسي و فرقاش را در خدمت به مظاهر فرهنگ کهن ايران سود احتماليفروش رساند و صفانه بهيي چاپ و پخش کند و به بهايي من ديگرم را با رعايت ضوابط حرفهی هنيز متعهد شود که هر کتاب و رسان و گيرد، برعهده

. تواني تماس بگيري و پيشنهادهاي مشخصي عرضه کني تا شايد بتوانيم به توافقي ثمربخش برسيم پسندي، مي چنين انجمني هستي و اين يا آن کارم را ميی هکه نمايند در صورتي. کار اندازد بهاز دارايي مشتاق که همچو خودم، دوستداراني نيز بيابم که برخالف خودم دارا باشند و منش و درويشعالوه بر همشاگرديان کاردان و کارگراحتماال که اينست هانمونه کار نيا سپاري برون از گرميد ديام) *

مادي بگذرم، نذرهاي يها راهبنداناز گذشته و حال ازتر را برعهده گيرند تا بتوانم آسانبراي آينده ام بي و پژوهشيهاي هنري، اد يک يا چندي از طرحی هکنندگي و هزين تهيهمايه بگذارند، يعنيسرخود آينده را نيز يهايم برا ز کارهاي ناتمام و طرحيي ا شده، نمونه تمامي از کارهايعالوه بر متن کامل برخ. زبان ن دريخردورزا کارگرداني کنم، و حاصل را پيشکش حقجويان و تر ا خيالي راحتام را ب معنوي

.کنم ام عرضه مي تدريج در پايگاه اينترنتي بهCopyright©mTadayon

حاضر ی هفرآورد. مده مقايسه کرد که در وبالگم آMD5توان کدرمز آن را با برای اطمينان از اصالت آن می. شود اش مي شخصيی هشدن شناس اين فايل کدگذاري شده و هرگونه تغييري در آن موجب باطلگذارم و مي تو شخصي در اختيار ی هرايگان و براي استفاد آن را به .ميگو ينم نه برسد راست يدست از که يي يارانه به و کنم يم يزندگ فقر در گرچه ندارم، يمال و توقعهدف آن از شخصااما ،است تيرا يکپ

کارم از اگر. است ممنوع داياک رنديگ يم پول کاربران از عنوان آن اي نيا به که ييرهاسرو و تهايسا در ميکارها گذاشتن. يکن يتجار و ليما يبردار بهره کارم از که يهند حقبه خودت اميدوارم که تو هم .مهرداد مهربانبا سپاس، .باشم تماس در کاربرانم با بتوانم تر ساده هم من تا يده ونديپ خودم وبالگ به نستيا راه نيبهتر د،يآ يم خوشت

http://manenow.wordpress.com

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷

پيشباز ؛اند مناسبنا کودکان و آدمهای نابالغ ي براهايي سخن رفته که گاه از موضوعکتاب حاضردر

!شته شودايشان دور نگاهداو گوشرس چشمرس اين کتاب از دسترس و آنکهبايسته پس

بسيگرچهکتاب اين فرانسوي اصل. ١ير يک الکارا ژی هنوشت» غنوسيان«ست از يي روايت آزادانه» ها بامعرفت« اينجا و آنجا بلکه ،ماند نميمحدود مدرسيقراردادهايچارچوب در يعني, دانشگاهي نيست، اما کاري دانشورانه است

ام آزادانه به زبان مادري ام که آن را به خود اجازه دادهمن هم. گيرد د ميبه خو و حتا شخصي ،شاعرانه, طفييي عاجنبهرا » امانت در لفظ«ام، هرجا صالح دانستهعبارت ديگر، به. شود» خودماني «اصل کارم در حد امکانح تا نمک» بازنويسي«

اما از آنجا که , نويسنده تغييري ندهم اصلينظورام که در م البته کوشيده.امکرده موضوع و رواني نثرهنکهدايت به قرباني» آزادانهروايت«کارم را , ام يا از آن حذف کردهو هايي به متن افزودهام و گاه نکته هتغيير داد رابيان مطلب ی ه نحوگاه اين يها جملهبهاگر اهل پژوهش دانشگاهي هستي، نشايد که ويژه به خواننده، ي اينست که تو.»ترجمه«و نه م ناخو مي

مسؤوليت خطاهای احتمالی را برعهده نگفته پيداست که .ي فرانسوي ارجاع دهی هعنوان نقل قول از نويسند بهبازنوشت

1 Jacques Lacarrière : Les Gnostiques. Editions Albins Michel. Pais, 1994.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸

.گيرم می را gnosticisme, ام ترجمه کرده» معرفت« را غالبا gnose فرنگيی ه کتاب، واژدر سراسر اينکهمهم ديگر ی هنکت

­ ام، اين واژه ديدهچاپ ايرانتا آنجا که که در کتابهاي . »بامعرفت«و يا , »اهل معرفت«, »عارف« ا رgnostiqueو , »عرفان«

،»گنوستيک«, »يسمگنستيس «,»گنوس«صورت کنند و بهترجمه نمي فارسي بهمعموال يي حرفهمترجمان را ي اصال يونانيها) اسالميعرفان ( در معناي رايجش در ايران »عرفان«واننده آنها را با خواهند که خالبد مي. نويسندميو مانند اينها » غنوسي«

, فراوان هست» آشنا « عرفانيي و مفهومهاهاصطالحاگرچه در کتاب حاضر باش که ياد داشته بهدرهرحال،. عوضي نگيرد .دگردبرميآن از پيدايش به بيش از چهارصد سال پيش وربطي به اسالم ندارد هيچ در اينجاه مطالع موردمعرفتاما

ميالدي۲۰۰۳شت هارديب، مهربانمهرداد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹

ير ژاک الکاري ی هدربار شخصيی هاجاز انتشار اين دفترمشق ي براي از و، اظهار ارادتبا تماس بگيرم ويرژاک الکاري برآن بودم تا با

.اديادش گرامي ب. به گوشم رسيد۲۰۰۵ خبر درگذشتش در ماه سپتامبر ، امابخواهمندگي وي ز. به دنيا آمد ۱۹۲۵ر سال د ،امروز است ی ه معرفت در فرانسمعروفهاي يکي از چهره ، کهيرژاک الکاري

.هارويدر رابطه با اين پياده و نوشتننوشتن , سپسو , درنورديدنبا پاي پياده سرزميني را , نخست: عمدتا دو جنبه داشتبه ) موسآ مونت(چندين سفر به يونان کرد و در خداکوه , ني عالقمند شد آغاز جواني به زبان و فرهنگ هلدروي

يي از نوشته و شعر و نگاره و عکس در کتاب مجموعه بيروني اين سفرهاي عرفاني ی هنتيج. نشيني و غور پرداختخلوت . نمايشييرهايکاهمچنين و , هرودوت و سوفوکل ی هو نيز کارهايي پژوهشي دربار, بود٢»سپنتاکوه, خداکوه«

به بررسيدر اين زمينه يو. بوديردر مرکز توجه ژاک الکاريهميشه ،با وجدان خويشنيز و ،انسان با خدا ی هرابط ديگري و،٣»مستان خدااز «يکيدوکتاب رهروانه؛ ،راه سفر فراهم آورددو توشهپرداخت و کوير عارفانزندگيتاريخ

.) منتشر کرد۱۹۷۳ در سال يزبان فرانسو بهي که وست تين کتابيدرواقع نخس که( ٤»بامعرفتها«

2 . Mont Athos, montagne sainte (1954). 3. Les hommes ivres de Dieu (1961). 4. Les Gnostiques (1973).

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰

سرزمين روي در به پيادهکرد و قطع اين کشوربه را ير سفرهايش ژاک الکاري, پس از کودتاي سرهنگها در يوناناميدوارم که... است٥»انهرهرو«مشهورش زيباي وگذارها کتابدستاوردهاي اين گشتيکي از . پرداخت فرانسه اش مادري

. نصيبم شودمان زبان مادرياش به روزي فرصت بازنويسيي در اين و.داد را بيرون ٦»تابستان يوناني « وويراست اش را يادداشتهاي يونانيير بود که الکاريدر همين دوران نيز در هماهنگي با خدا و يي تازهپردازد که در آن نسل نويني از آدميان هواي زندگي به تصوير کشوري رؤيايي ميکتاب

جانوران رسوخ کند و با رازآميز به جهانديکوش, ٧» زير پوستهکشور«, در کتاب ديگرش. ر دارندطبيعت در سوجانوران و و ٨»سورات « انتشار دو کتابحاصل سفرهايش در بيابانهاي تونس و روستاهاي فرانسه. جانهاي ايشان وارد گفتگو شود

که شخصيت اصلي نخستين شديي آشنا تازهی ه و با چهروي دوباره به يونان و مصر سري زد ،پسترس. بود ٩»هاولگردي« .نشين کويرخلوت, مريم مصري: خترمانش را سا

سي ب رمزآميز زبانتا اندازهاي گوناگون زندگي باز بود و به وي کمک کردروي چشمير همواره به ژاک الکاريچشم و هم به عرفان عرفان بودايي راه بردبه هم , حقچنين است که در جستجوي. د بفهمد و بفهمانهاي جهان رااز پديده

5. Chemin faisant 6. L�été grec (1973). 7. Le pays sous l�écorce (1980). 8. Sourates (1982). 9. Errances (1983).

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱

. محول کردصوفيرا به يک ١٠»غبار جهان«تا آنجاکه نقش اصلي دومين رمانش , اسالميبزرگ آکادمي ی هحتا اعطاي جايز. داعتنا بو بي و مال و به نام و جاهرفتميير همواره سر به راه خود ژاک الکاري

يو. رد دست بردامعاصر ی هآثارش موجب نشد که وي از نقد فرهنگ حاکم بر فرانس ی ه به مجموع۱۹۹۱فرانسه در سال را سرزمينهاي کند و ميهن اصلي جانش حس مي» بيگانه « فرانسه که خودش را در زادگاهش گفتيهاي مختلفمناسبتدر

.داندميشرق

)ورساليس اونيی هز دانشنام برگرفته اياطالعات عموم(

10. La poussière du monde (1997).

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲

پيشگفتارهژده قرن که در . هژده قرن فاصله هست،اندمعروف شده» غنوسي«يا » کيتگنوس « به کهميان ما و نخستين عارفان،

توان جرأت ميمعرفتي چنان فراوان بوده که بهسوزي و بي و کتابسوزي و تفتيش عقايد و آدمش جنگ و زورگويي طول . بنگرندياعتماد حق داشتند که به دنيا و اهل دنيا به چشم بيکهن عارفان: گفت

ي ها جنگ, ي گوناگون ايدئولوژيهافريبي عوام, آدميتحقير روزافزون شرافت : يخ معاصر بيندازيم به تارنگاهي ... وفصل اختالفات و کينه در حل زوريابيمنزلتو ،در زندگيآزادي خوارداري ،قدرتهاابر و مداخالت نظاميمتناوب

پيامد ، و اينست» کشيحق« که نامش نديي واحد فاجعهگوناگونهاي نمايش بامعرفت آدم در چشماينها ی ههم .استفتار کردهگردر آن و خويش راآدميزاد خود که ستباري وضع نکبتگريزناپذير

اس بودند که اضطراب چنان حس, نه اغماض بري بود به جهان از هرگو که نگاهشانبودندبين چنان روشن کهنرفاناع ی ه سرکشانبينيپيامدهاي جهانسادگي بهکه ،ادقص چنانو ،نديافتدرميناپذيرش تحملابديتي موعود اما مردود را تا عمق

.پذيرفتند ميشخصارا دخو روشن و معناييالدي مهاي نخستدر سدهاما , دهدمبهم شده و معنيهاي مختلفي ميبسي »عارف«اصطالح البته امروزه

تازه داشت کودکي همچو هنگاميکه مسيحيت هنوز , مصر وسامره, در سوريه, هاي شرقي مديترانهدر کناره. ممتازي داشت

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳

ي کسان, زودگذرپرمدعا و هاي فرقه و ح پيغمبر و مسي امام و ازبودر هاي شرق پجادههنوز کهيهنگام گرفت،ميياد رفتن راه ، وبداند، داناست آدمي که چيز.بودند» بامعرفت«, داشتند» معرفت«چراکه , لقب گرفتند» عارف«که هم حضور داشتند

هرگونه بدداني و بدکاري بري که از است دانشورز شخصعارف اما آن. دانايي که دانشش را به کار بندد، دانشمند استسادگي ، منظورمان به»بامعرفت«ست گوييم فالني آدميهنگاميکه مي. کندباشد و تنها نيکوداني و نيکوکاري را مرام خود

.ماندهرحال در راستاي اخالقي زندگي باقي مي اما به،کندکند و چه نميداند چه مياينست که وي خوب ميه در بررسي عرفان يي کنخستين نکته. خودويژگيهايي دارندهايشکند که آموزه معموال از استادي پيروي ميهر عارفي

.دن اساسي داريتفاوت دورانو دانشهاي رايج دينهاي اصول شرعيات وکند اينست که تعليمات عرفاني باتوجه را جلب ميدر اين يا آن لحظه از تاريخ، به اين يا آن دليل، دگرانديشي در . شدهمترادف » دگرانديشي«به همين دليل است که عرفان با

دانند، و گروهي آن را با شکوفايي فرهنگي مي ی هگروهي آن را نشان. شود و يا سرکوب مي...ابدييک جامعه رواج مي .کنندارتداد و کفر يکسان قلمداد مي

برآنم که در اين مقدمه .بيشتر باز خواهم کردرا در جريان کتاب اين نکته . است»پيچيده« و هم» ساده «همپيام عارفان عارفان کهن تصويري که . و معرفت يعني شناخت؛يعني معرفت» گنوس«يوناني ی هواژ. ياد کنماش خطهاي اصليتنها از

معرفت بر اصل عرفان يعني . در معنای رايج» ايمان« و نه بر ،استوار بود) داني نيکيا (» معرفت«کشيدند بر ميهستي از شوند خويشکاري در , ماده و تن واقعيطبعباخبري از , ي که هست يا نيستچيزهر ی هزندگي و مرگ، آگاهي از ريش

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴

باخبري از ی هنتيج يا، و عارف باشد شخصي تأملهاي حاصلستتواناين معرفت مي. جهاني که آدمي جزئي از آن استاين معرفت , در هر دو حال. عرفان يي افسانهايان ونياکانسيحمسياوشان و ، همان راز و رمزهاي به ياد مانده از»اسرار نهان«

!است بودهانسان دشمن يانگار خلق کرده،که دنيا را » قادر متعال«آن ، »ي رايجخدا« که کردميتلقين کهنبه عارفست اثريانا آدمي و انديشه و سرنوشت وي در جهان همگفت که زيستدروني و ردنکردني به او مي, احساسي بطئي

رمهايي ج جهان انگاريمواد ی ههم, انسان پراکنده در تن شمار بيهاي تا ياخته آسمان گرفته دوردستاز ستارگان. ناتمام !دهد که از شرشان خالص شويممکان به ما اتواندمي حق طريقتتنهاپس ، اند و نامتعاليناقص

نوري از , تعاالقح از هستيياين يقين مطلق بود که در دل آدمي جرقه ,موجوداتيي از ديگر اين انتقاد ريشه ی هجنبو جهانام منحرف که با نظخوب خدايي ؛کوتاه است از دامنشدست تن ماخانه در دوردستها دارد، و خداي راستين که

, گذرددر واقعيت طلسم ازوبرهاند خود را از منجالب وهم ست که اين که آدم باشدآدمي ی هوظيف. بيگانه استجامعه عشق ي خوببا خدا, به اصل خويش وصل شود, بازگرددهن راستين ميبه جان را دريابد، حقيقت يکي شود، شهروند

.يگانگي آغازين بپيوندد به» شهر معرفت« و در ،باشدپايه منقضي و بي را و شريعتهاهاي پيشينمذهبو نظامهاي فکري ی هتقريبا هميي بود که آموزهباورهاي قلبيبازتاب اين

به اما, گرفتميپيغمبر و کتاب ديني مفهومهايي را وام يا و فکري از اين يا آن نظامگاهي رفان اگرچه ع. کرداعالم مي . و همين موجب شد که عارفان غالبا مخالف جريانهاي رايج شنا کنندسيد،رهايي ديگر ميهيجتن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵

خود ی هپس در زندگي روزمر. کنندحکومت مي» هاآدمسايه«و » اشباح«يقين داشتند که بر جهان نه آدميان بلکه ايشان ؛ از هرگونه ساخت و پاخت با نهادهاي موجود گزيدند دوري مي هنجارمنداز هرگونه تجمع و سازمانتوانستند تا مي

.شمردندهاي وقت را هم بر خود حرام مي و فرمانبرداري از حکومت،توليدمثل, خانواده, ؛ ازدواجورزيدندخودداري مي الخلقگيناقص, بايد بگوييم که در چشم آنان, تر خالصه کنيم را از اين هم ساده کهنضعگيري عارفاناگر بخواهيم مو

ها اگر آدم. داردبازمي يابی و نجاتجويي او را از معرفتود شدهو تن خان با جان و رو آدمي جهان موجب بيگانگي موجب االبته غالبراهي بود که , عارفان اختيار کردندراهي که . ست شان هم شبحي از آگاهيپس آگاهي, اندسايه آدم

د خود در کرداربتوان ويکه ارزاني کند معرفت آن اندازهشخصهر اما هدفي جز اين نداشت که به ،ان شدتکفيرش . از دام دنيا بگريزدهمواره

به محاکمهيکسره اعي را هاي فکري و نهادهاي اجتم زمين و زمان و آسمان و انسان و نظامعارفانچنين بود که ! آسمانيعني از بازجويي, نخستين پرونده را بگشاييم و دادخواهي را هم از آغاز بياغازيم بياپس. کشيدند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶

جهان ی همحاکم »! فاشيسمهاي اي سوخته در کورههاش او را کشته همانقدر پرمعناست که مرگ آدم مرگ زنبورعسلي که ملکه«

يوليريمون آبه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۷

پارگيعذرمان موجه , و حتا فيلسوفان هم ديگر چيزي براي گفتن ندارند،نديآدرمي پيچيده نادرست از آب اتمحاسب ی هنگاميکه همه«

»!شويمتوسل م اختران دوردست ی ه پرندگان يا به وزناتفاقي جيکاست اگر به جيک مارگريت يورسنار

از هرسو تا هرسو گسترده است و ببين چگونه . تحسين و آفرين و ،انگيزدشوق برمي, در نگاه نخست, آسمانی همنظر

!پهنا و بيسنجيدنيست ناييپهنه ی هسنجچگونه , ست بري انساني حقيرهايگيري و اندازههاسبت چگونه از ن,بيکرانهرازگاهي , ندا آننوازخوشسرايان نغمه همانا که بامدادان و نيمروزان و شامگاهان،اما در اين همخواني ظاهرا طبيعي

چه !ستبودن ديگر زياديبد نيست؛ اما بيکران, گسترده بودن:ز شنيدنيدستگاه توان نواهايي مخالفخوان و خارج از ميانگاري همگي زل اينجاست که هزاران هزار ستاره و کره دارد که مسألهاما ؛ کره دارد اينهمه ستاره وخوب که آسمان

و ،دارداندازه تواني فرا آسمان نيروي ي،حدس ی هدر چنين منظر !زنندهايمان را ديد مي دارند خواب و آدميانبه مااند زده ست، ينگران ی هماي کارشان هايي در کارند که دقتچرخدنده آسادستگاه غولدر اين . ورآيي بيمجلوهاش رخشندگي

! چنين گرماگرم کارنده عليه ک يا وهه معلوم نيست براي کراکچ پشتش هم که ؛اند گرفتهمورآسا ...ي ديگرها جرمبسا زير و بااليش را اختر و کهکشان و , سماني که باالي سر ماستآ

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۸

, اين بخشهاي يکپارچه غرق در ظلمتهاي خالي، اين پهنه, سياههاي تکه همه راستي اين!رسدخالي و تاريک به نظر مي !ر از تاريکي؟چيستند؟ هيچ اند يا پوچ؟ تهي از نورند يا پ, اند يخکوب شدهگويي ستارگان بر آنها مهاي تيره که اين سايه

آن ند؟ يا درخش شب ميشمارش بر بستر اقيانوس بين چشماکدام است؟ آن که نور دارد و» حقيقي « راستين ياآسمان است؟خاموش ش گرفته و جاهايير گش ييهاجا کهسراسري ی هپارچآن , درخشددرخشد و هم نميکه هم مي

: ددي واقعيت روبرو مييي غاتماهي ی هعارف دو هزار سال پيش خود را با مسأل, به گنبد آسمان نگرانيبا چنين نگاهر به نظر ميآسمان ی همادگاه نوراني و گاه ظلماني؟ آيا بخش, گاه شفاف و گاه کدر, تهيد و گاه آي چيست که گاه پ

هاي آسماني که ميان زمين ما و نورافکنست يا اينکه جرم مشخصي؟ يعني نبود نور است،ستي نوعي ني همانا آسمانسياه به ما برسد؟يخوب بهگذارد نور گرفته و نميقرار

عارفانهاي استفهمامي از روشستوني اما,دنلوحانه به نظر آيساده ي امروزممکن است براي يک دانشمندها اين پرسشسازد همان است را مي انسانيي که بدنماده, کيهان استيي از خود تکهزادآدمي, به نظر ايشان. ددناد را تشکيل ميکهن­ خردههمي انسان جهان است و ندهگهمانا کيهان . هستندي مشترکانونهاي قپيروهر دو و بنابراين ،ساختهنيز را فضاکه

د،خوروان و تنکيهانکي که در , تابدبازميستي را در خود سراسر ه ی ه که تصوير فشردستکوچکي ی هنيآآدمي . جهان !هاي تاريکمحله دارد و هم افکننور هم ، آسمانهمچو

يا اينکه ، واحدندييبخشهاي روشن و آن بخشهاي تاريک دو شکل مختلف مادهاين آيا : پس پرسشمان را تکرار کنيم

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۹

مندانسان انديشعنوان بهمان يها گزينش ی هممان ه در سراسر زندگي ي متضاد با يکديگرند؟لکمختلف و به ی هدو ماد, نهچرايي براي شتندگ ميعارفان در درخشش و تاريکي آسمان به دنبال پاسخي, درواقع. شود پرسش خالصه مي هميندر

. در زندگي آدمي رفتاردوگانگي جاگيريکه کدورت و سياهي و همهبل ستارگان کرد نه درخششآنچه چشم ايشان را خيره مي, هاي دراز مصر در شب

يديوار, از تاريکيستييخيمهانگاري باالي سرمان اين آسمان !کردهستارگان را محاصره انگاريظلمتي بود که درزنور به آن اينجاوآنجا خوشبختانهيي ظلماني که دايره؛همان را احاطه کرد يط زندگي يعني مح،تيره که زمين ي وسراسر­خياسور سوراخ عظيمديگآسمان همانا . کنيمتصور جهاني ديگر را کورسوهاي دوردستدهد که به ما امکان ميکرده

!زيرش بزاييم قرار استي انگارچنانکه ايم که زيرش ماندهست هاي شکلاين به ها را و ستارههاي ريز تعبيه کرده در سقف آسمان روزنه،ساخته خالق يا صانعي که جهان راخداي چرا

اين همه . نقش بزند خاصيخواسته طرحميالبد , داشته؟ البد منظوريکار گذاشته اسرارآميز در آنلي آشنا وچيننقطه ! مهمستپيامي ی ه حتما دربردارندييچنين نمايش استادانه. معنا باشدتواند بيي نشانه بر گنبد آسمان نم

اژدها يا مار ) »صورت فلکي«يا (سمان اها معناي کل هستي را در نقشپرات ی هق اعضاي فر، براي نمونه،چنين بود کهتواند در کسي مي کمتر و با اينحالستهاي سپهر شمالي مار يکي از وسيعترين صورتدر نجوم، . کردندخالصه مي

,خوردپيچ و تاب مي) اصغردب اکبر و دب(هين کهين و خرس مخرسميان . اش را ببيندنخستين نگاه نقش آسماني

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۰

هندسي البته طرح مار نه دقت. رو به قطب آسمان داردستپهلو و سرش که سهرودپيش مي) جوزا(تا ژرفاي دوپيکر دمش و از همين رو ، ناف آسمان استياما چنان نقش خورده که انگار. و نه جديت کژدم را, نه خوشقامتي قو را, خرس را دارد

.خود گرفته استوغريبي به نمادين عجيب معنايي و هايهميد که چرا در طول تاريخ چنين بارتوان فمي و هموست ،هاست هموست که صاحب قديميترين آگاهي . استمار نخستين موجود بامعرفت در کيهان, اهاز نظر پراتي مار نيز در سرنوشت آدميزاد تأثير پس صورت فلک. آگاه کند به خوبي را در عدن يا باغ بهشت نخستين که کوشيد آدم

تصوير زيباي ماري را که بر خود چنبر زده در شکم آسمان , کسي که با چشم بينا به باال بنگرد«: گفتندايشان مي. دارد . » مار شکل نگرفته است نقش بي...خواهد ديد و خواهد دانست که هيچ موجودي نه در آسمان و نه در زمين و نه در دوزخ

خصوص ه ب, فهميد راشانهايي که بايد معني نشانه، يعنيهاي آسماني گوياي تاريخ آغازين جهان اند ين ترتيب شکلبه ادر زمين هم مار , آسمان پيچيده ژرفايماري بزرگيم که دورشاهد اگر باالي سرمان . يي دارد در زمين قرينهيکهرکه

­ افسانهدرست مانند, شناخت زمين است ی هنخستين سرچشم, سمانآ پس ! حلقه زدهدانش درخت عدن را داريم که دور

.دريابند آنها را معناي مخفي کنند تا مجددتفسيرکوشيدند آنها را بشکافند و هاي عهد قديم که عارفان مي ی همنظوم(خورشيدي ی هسامان توانيممي, گوييم سخن کهنشناسي عارفان اگر بخواهيم به زبان امروزي از کيهان

سپس . »ثانيفلک « چرخ دوم يايا کهکشان خودمان را» راه شيري«بدانيم و » اولفلک « نخستين چرخ يا را)شمسيشمار بهکه دربرگيرنده و منشأ سراسر کيهان آنهارسيم به آخرين اند تا مي سپهرهاي ديگر يکي پس از ديگري قرارگرفته

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۱

و کشف و شهود و الهام و وحي مراقبه وتنها از راه و عارف ،ان به چشم ديدتورا نمي» افالک« از اين يکالبته هيچ. رودمي يونانهاي انند فيزيکدان هم کهنعارفان, درواقع. شودعقلي و قلبي از وجودشان باخبر ميهاي راهيعني از ، »چشم دل«

همان بودش دليل وجودش است و ، يعني است» ماتقدم«هستي همانا که گذاشتند مي باورهايشان را بر اين اساس باستان .نداردبيشتر نيازي به استدالل

ها يعنی » فنومن« همان،زدنينکردني اما حدسهاي ثابت اين جهان, کردنياين سپهرهاي نديدني اما حسگمانم به .اندمعروف شده» نيانبوهان فراکهکشا«و ) نبولوز(» ابرگونگان«به ) آسترونومي(در اخترشناسي هستند که امروزه ها» پديده«

هاي کره سپهر در فراسويها و و سياره دومسپهردر وراي که ،را چنين عالمي چون بازيليدجالب است که عارف کهني نيروي, خداي بر همه اوال, »حق تعاال« جايگاه همانجاستکه گويد و مينامدمي» عالم ماوراي کيهان«, ثابت قرارگرفته

نه اماستانديشيدني که البتهي جاويدذر آ؛ها از اوست ها و ممکنها و قوه رمها و شوندها و جروند ی ه که همشريفيوجود بهجهاني را که در آنيم اش به سپهرهاي پاييني نازل شده و که تخم پاشيده باردارزهداني ؛کردني لمسنه ديدني و

.آورده, آدمم تخ. ستايک از آنهجرمداري و سنگيني هر مختلف هايدرجهدرواقع , کندها را از هم متمايز مي آنچه اين فلک

ازلي و بذرهاي , ترتيبهمينبه. شوددار و باوزن مي و اندازهکندرشد مي, استوزن تقريبا بي وناچيز و ناديدنيرمي که ج .شوندتر ميدارتر و فشرده وزن،کنندتر هبوط ميهاي پست همانطور که به جهانهان نيزيم ماوراي کهاي عالقوه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۲

معال ی ه که ويژکمال» آذرين «نخست حالت. اند چندين حالت قائل بودهه براي ماد کهنعارفانکه رسد پس به نظر مي و ،شودمي کمترو روشني صافي سبکي و ی هدرج, ييمآد تر فروکه به پايينباالتري از هر. ها و سپس ساير حالت،ستاعال

و جانوران و آدميان زمين و , دنياي ما ی هدهند تشکيل ی هماد, عبارت ديگر به. بيشتر،گرفتگي و تاريکي جرمسنگيني و و نزول کرده و از نور دور افتاده يي هريک تا اندازه اما ،ست باالم عالهمان جنس اعالياز گياهان و ديگر چيزها، در اصل

!استو حتا بد شده پست و سنگين و کدر گاه بسي پس از وقوع . ا شدهست که در ازل روي داده و موجب پيدايش کهکشان مگويا اتفاق ناگواريهم دليل اين تنزل مقام

سرانجام در ،هاي مختلف رسوب کرده اليه در فلکاليه, نور مثل گردوغبار به هر سويي پراکنده شدههايذره, اين حادثه !اند هاي آفتابي گمشده نشينتهجانداران ی ههم, کهنر چشم عارفاند. اند نشين شدهدنياي ما ته ی هعمق ورطها درخشش ستاره. دديتواند را ميبهشت برين ي تنها کورسويي از باالجهان تاريک است که آدميزاد از گودايچنين

! کند اما شب تاريک را روز روشن نمي...زيباست: بتاب استهاي ش همچون درخشش کرم چون ؛ وبايد بگوييم که از همه سنگينتر و تاريکتر است, هاي بااليي مقايسه کنيم را با جهانآدمييم جهان اگر بخواه

جز تماشاي گردش گويي که ييهسته, ي بيش نيستاتم ی ه هستانگاري. تر نيز هستجنبشاز همه بي, چنين است ناگزير به آخرين ،و يا بدني که آتش زندگي ترکش کرده ،مرده ی هو سردي مادنجنبي . آيدپيرامونيانش کاري ازش برنمي

!خواهد برد راه يعني به صفر مطلقمرگ ی همرحل

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۳

, وزنيسنگين. کند بااليي جدا ميهاي جهانيي تاريک ما را از پرده. وخيم اندجدي و حتا پيامدهاي چنين بينشي بس با درواقع، . کنند را تعيين ميو نيز سرنوشت و مرگمان ،ند آدميان اما شرايط زيستهاي گياز ويژسرما و نامنقولي

؛ شويم شوممان ميييم و درواقع شريک جرم سرنوشتافزابه وزن خودمان و زمينمان ميهي کردن خوردن و توليدمثلغذاعبارت به. يمدهميتن در مرگ ي باهمکار بهآنجاکه شويم تاتر ميپست و پست, يمکنميمديد را ت» اولهبوط « يعني !شودبد اندر بدزندگان ی ه زندگي براي همکنيم تا وضعيد ميآيهرچه از دستمان برمعنوان نوع بشر گويي به, ترساده

رچيز و که سرنوشت هندد شده بو اين حقيقتمتوجه, شکلي خام و ناکاملاگرچه به, کهنبينيم که عارفانميپس . ايستد بازجنبش اينست که سرانجام از چيز همه

عارف چيست؟ ی هوظيف, در چنين شرايطيدر هر دو معناي (را » جهانسراشيب« پس عارف بايد !ست نيز ه سرباالييرسرپاييني از ديدگاه مقابل هماناه, خوشبختانه

واند بتدهجانش سبکبار شتا بکاهد روانش و تنکم از وزن يعني کم, بگيرد و تا اصل خويش باال رود) اش عيني و مجازي اينست هدف فنا؛,ناچيز شدن, ماده نبودن, نهايت سبک شدن بي:گرددر عالم باال شود و به زادگاه خويش بجذب

!عارفان» محيرالعقول« يم؟هستاسيرش اکنون که انجاميدبه پيدايش دنياييچگونه چرا پيش آمد و» اتفاق ناگوار«آن اما

.ها» اقنوم«يعني يکي از , ود بم ماورا عالاهاليهمان يکي از آن » مقصر« ياگوکه پاسخ کوتاه در اين پيشگفتار اينست

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۴

نيرومند « هويتيک رواج دارد و بيشتر به معني کهنهاي عرفاني در متن و ستسوريانيلي و باباصال »اقنوم« ی هواژ روزي باري، ...).، امشاسپند فرشته,کمل ,خالق, صانع ,ايزد(کند به شکل مشخصي بروز رود که به کار مي» جاويد

.تعادل عالم اعال را به هم زدقنومها يکي از اين اگويا , در ازلروزگاري چرا؟

کرد و بيجا ی ه مداخل، بودعيب که تا آن هنگام بي،هرحال در روند هستي هاما ب, شايد از روي غرور.دانيمدقيقا نميست که قرار جهاني که ما در آن در حال مردنيم جهاني !کمالوجب پيدايش نقص در ، يعني مشدو تنازل لرزهآسمانباعث ­ما همچو کشتي, در اين گرداب مهلک!ست و جعليبي قالپس, دهپديد آم» سوء تفاهم«در اثر يک اما ،پديد آيدنبوده

بمانيم و گيريعني زمين, بچسبيمزمين ی هپاربه تختهپناه و تنها اما محکوميم که بيايمجان سالم به در برده, مشکستگاني هايروزنهاين , کورسوهاي آسماني, اما, از بخت خوش! شدهبر جهان حاکمحق را ناحق کرده و قرباني ظلمي شويم که

همينکه آسمان .فرارمان باشند ازبراي اميد ی هافروزند توانندمياين ستارگان مهربان , اين درزهاي درخشان, سقف زندان ، خراب نشدهم باال و عالماي رابط ميان ها پل ی ههمخداراشکر، که شودروشن ميچشم عارف ، رستاره پ باشد و شبصاف شريف و به اصليم را در دور باطل دنيا اسير کرده بشکن ما باعث اين نکبت شده و که طلسم کهني رايمادا که بتوانشپس

!يمخود بازگرد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۵

آتش سياه آن آور تهوععنصري از سست,شودهرچه در جهان خراب مي , شود ميدرستهرچه در جهان . کم استبر جهان بيداد حا«

»... دادهرويست که در دل نيستي افتضاحي گويي ماده محصول نشاني دارد؛ سيوران

ن زير ت تلخ که محکوميم به زيستواقعييعني درک اين , شناخت وضع موجود استتفکر عرفاني ی هنخستين مرحل

همچو آميب , عاجز و درمانده, همچو گياهي آبزي؛يدرپ و فلکهاي پيهاتاريکي و ورطهطبقات مختلف عظيمي از ی هتود .دخورلول ميوالي گلتي زير خت و پو کرم کوري که ل

رسيمزمين ت ی هکر از انايشتصويري که . رفتگزمين را نيز نشانه مي, بود تنها متوجه آسمان ن کهناما نگاه قاطع عارفانهاي خشک و داغش از يکسو و مناطق باتالقي و حاصلخيز کويرها و کوه, مصر ی هسوخت کشور آفتاب يادآور بيشترردندک

­ خيره آفتاب ميانبيرحمانه ی همبارز, متناقضهاي سرزمين همزيستي شکل, مصر. تاطراف رود نيل از سوي ديگر اس

!چنانکه گويي هر عنصري تنها از آن رو هست که با عناصر ديگر در تضاد باشد, شبسرد ی هسايو و سوزروز ی هکنندآسمان صاف بود و . بودم اسکندريه رفتهبيرون شهر زدن به گامپاييز براي آغاز در ها از شبيآيد که شبيادم ميگذراند از مشامم ميها را بوي تند مرداب شد و از زمين بلند ميبخار عجيبي. درخشيدندانگيزي ميحرس ی هگونستارگان به

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۶

آسماني چنان بلورين که هر باالها،باالآن : ناپذير واقعيت را ببينمآشتي ی هتوانستم دو چهرمي. برد ميها با خود به آسمانو ­ ميهاي آخرش را داشت نفسي زميني چنان سوزان که انگار،پاييناين و ؛درخشيدميزدن جاي چشمکبه اش ستاره

! من و ما تنند عرق گزير افتادهپستزميني هلهل، اينجا صفاي پاک معدن آسمانآنجا. کشيدتماعي ج اهاي نظام تاريخ و آشوبو نه حتا سردرگمي, آسمان و زمين ی هده دربارپاافتاهاي پيشنه اين داده, اما راستش

توان حس کرد که خوبي ميبه. توضيح دهد جهان راهبايشان ی هگرانتواند نگاه تفتيشک نمييهيچ, کهن دوران عارفاندرتهوع از ستيياحساسي که آميخته, گيرده سرچشمه مي نسبت به مادشانانسان و زمين از احساس کلي ی هنان دربارآ بينش

عارف اهل , اپيفانه براي نمونه، برعکس،؛منظور اين نيست که ايشان قادر نبودند زيبايي جهان و آسمان را ببينند. و تأثرکي از ييي دارد که هنوز هم نوشتهعدالت و عشق , خورشيد, زمين ی هدربار, سالگي جوانمرگ شداسکندريه که در هفده

شد ميعارفانمشغوليت خاطر ی ه آنچه پيش از هر چيز ديگر مايدرواقع،. استهاي تاريخ بشر گيراترين متنزيباترين و ، کورکورانه و تقليديدانستند، نمايشي ميکيهان ی هنتباه يا انحرافي در ساماشا ی هنتيجرا ي مادهانجکه بوداين

به سنگيني و عجزي موجودات ی ههم, از پشه گرفته تا آدم, از هوا گرفته تا سنگ. بهشت برينکاريکاتوري ناشيانه از آزار ی هت کرده و مايبه روان سراياين سنگيني از ماده و جسم , بدتراز اين هم !ست ابدي نفرينيپيامد يدچارند که انگار

اين وضع . همان بندوبارها, همان ديوارها. بدنشممنوعيتهايجنس از همان ستناتوانيهاييآدمي دچار ی ه انديش!جان شدهکند که وزن براي را بازي ميخواب براي روان همان نقشي . کردندميتشبيه » خوابرفتگي« به کهنناگوار را بيشتر عارفان

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۷

در سراسر دوران زيستمان غرقه در . خوابيمدر ما . به حال مرگ نزديکتر است،تر باشد تر و سنگينهرچه عميق, جسم ديوارهاي رکود فکري را که بيدار شويم ويم اميدوار باشيمتوان آگاهي يابيم ميواقعيتکه بر اين تنها در صورتي. خوابيم

چادر سياه شب سرانجامو ...يم تا بدرخشد و بدرخشدامکان دههست ماننوري که در ته وجود ی هبه جرق و ترک کنيم ! حق روشن شودار، چنانکه چشم دلمان به ديدجسماني را بجرد

کنيم، که نگاهيي عارفانه ی ههر نوشتبه ... نگاهبانينگراني، , يدارزندهشب, نخوابيدن, بيدارشدن, از خواب برخاستن. عارفان استميان درهاس يکي از پرطرفدارترين چهرهرمبيهوده نيست که ه. اصطالحهاگونهپر است از اينبينيم مي

. »با قلم زرينش هر چشم خوابالودي را بيدار کند«توانست قول هومر ميهکسي بود که ب, » بيدارانشاه «معروف به ,هرمس کسي هرگاهيعني , بود» ارواحشايعانم«هرمس نيز جزو , آپولون و اورفهانند م،استانهمچو برخي ديگر از خدايان يونان ب

چشمي همدر عمق ظلمت که قادر بود حتا و،کردميمشايعت ) قضات ثالثه(داوران سه روحش را تا محضر، ويمردمياي مختلف هرمس و مرشداني چون او تا چه نام و صفتهاينکه . بيدار بماند هم مرگگورستان و در ،داشته باشدبين روشنمهم اينست که . چندان اهميتي ندارد, ست در باورهاي شرقي» ادريس« و آيا او همان واقعيت داشتهاز لحاظ تاريخي اندازه

جستجو از راه رياضت و براي , بريمبيک جستجو پي واقعيتبه باورهاي عرفانيهاي افسانه و وتاببتوانيم در وراي پيچ، در يک بيدار ماندنهماره , نپذيرفتن را خوابهرگز , داشتنباز نگاههمواره چشمان خويش را : معجزآسايافتن تواني

!کالم، بامعرفت زيستن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۸

به وضع ست و بازگشتيزندست که با مرگ پهلو ميايندليلش , دانندزندگي مينماد اگر عارفان خواب را شومترين .نامنقول و تعطيل جهان

او را , ابي ماهتخدابانو, هنلهسه. شبي در زير نور ماه خوابيده بود, يوناني ی هافسانچوپان جوان و خوشروي , ونيميندا , ترتيباين به.او را تا ابد در خواب نگهدارد کهاو شد که از زئوس خواست ی هرفت خوابزيباي صورت ديد و چنان عاشق

زندهزندهرا اين جواندرواقع، خدايان يونان !ستهاي اين زيبايي جاودانه خوابي ابدي اما ب،ماندانديميون همواره زيبا ميدهد که خدايان تا چه و نشان ميتقدير انسان استدر نظر اهل معرفت مثالي از » تراژيک« اين سرنوشت !اند کردهموميايي

محروم راستيناز زندگيشند اما کرا نمي کجوان: ند باشبکارناو » منحرف«و حتا » خودخواه«و »جبار «تواننداندازه مياينگونه تواند به مي»خدا«ست که تنها يک بديهي !؟ انحرافي هست»ساديسم« آيا باالتر از اين آزاررساني و اين !کنندمي

اقنومي زيرا،يستپرستيدني نچنين خدايي ! تراز انسان است» زيرک«آنهم به اين دليل ساده که , دهدميدانانحرافي اميال را بر جهان تحميل کرده و ما اسارتوزن و زمان, هستي دست بردهدر تاريخکه شرفصانعي بي, شدهپست فطرت

!ولي بپنداريم که بيداريمدر خواب باشيم يکسره زندگيمان بيچارگان را واداشته که در­ در اينجا » بدبد« يا »شر« البته .شر است قلمرو و دنيا نه جاي زندگي که محل مرگ, عارفان نظردر, عبارت ديگربه

هاي هستي از جعلي, شدهبندي مضحک و سرهمست که مخلوقي ماده استهمين بد. اخالقينه شناختي دارد زيستيايمعن­ ا و دادهچيزه و در تصور کنيميتعموهومات را واقکه شود باعث ميو دچارش هستيم که همين خوابي, باالم عالمتعال

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۲۹

مان و ديگر حواسعقل. زندمان بيرون مي گنديدني بدنهاي از منفذست کهعرقي نبدي همچو. گرفتار بمانيم» دنيوي«ي ها مظاهر ی ههماز خودمان حالمان به هم خواهد خورد اگر ! تنمان کربني به ترکيب مغزمانهمانقدر به بدي جوش خورده که

مان چنگ بر هستيواهد ختا کي ميريشه دوانده و تا کجا بدخيم ی هغداين که و ببينيم شمريمررا ب انساني جهان بدي, دولت, قدرت, تاريخ, زمان, انسانيهاي و نهادکارها ی ههم. وريمدر آن غوطه و ما دهوست آل بدي همچو دريايي!زداندا

از آن کثافت مطلقتابي چرک, بدون استثنا, پرداختهو هرچه که آدمي ساخته و ها اين ی ه هم...خانواده, ملت, نژاد, شريعت !دار استيم، به اين يا آن نوع، دامنمان لکهسي که باش هرک!اند

سابون «و براي چنين شستشويي به کنيم، » پاک«خواهيم به اصل شريفمان بازگرديم، بايد خودمان را اگر ميپس . نياز داريم١١»معرفت

­ميهاي بدبينانه گيري نتيجهگونه اگر عارفان به اين کهر اين گمانم ب من, نويسان خبسياري از تاري ی هبرخالف عقيد

شان نظام فکريخواستند از و نه اينکه مي،کردند و در رفتار آدمي تأمل ميدنيا اين بود که در طبيعت دليلش, رسيدند­ دستاين داشت که همواره نشاني از ندر نظر آنا, هرقدر هم کوچک, هر واقعيتي. يرون بکشندب» منطقي«ي هانتيجه

خودداري تواند از آن نمي جانوري هرحال هيچه که ب را در نظر بگيريمتغذيه ی هساد ی هپديدبراي نمونه، . استاندرکار

.دهخدادر لغتنامة » صابون«نگاه کن به ! بوده) حضرت ادريس(جالب اينکه مخترع سابون هم گويا خود هرمس ) ۱۱

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۰

نمردن يعني هماناهدف از غذاخوردن: فکرش را بکن. مثالي از درگيري در دور باطل دنياستهمين در چشم عارف. کندآنچه ! يا نشودده باشدموجب مرگ موجودي ديگر نشنوعي بهاش تهيهتوان خورد که اما هيچ غذايي نمي ت؛دن اسمانزنده

تعداد غذاخوران بهزادوولد هموارهبا !گيريمدهد، پس هرچه که بخوريم، درواقع جانش را ميخوريم به ما جان ميمي !ن دور بطال ماندن در اين هم يعني.يابد ميدان عمل مرگ گسترش مي،درواقعپس ،شودافزوده مي

نقض , و بخوريم و بخوابيم و توليدمثل کنيم که نفس بکشيم باشداينبر مان صرفا زندگيبناي اگر تر،زبان سادهبه !ايم کمک کردهها هخورندگان و خور ی ه به رشد شرورانزيرا ،ايم شدهمرگ ی هباطل و عملشريک و ايم غرض کرده

بر نقص و گواه بارزي بود کهندر چشم عارفان, ناميد» ضرورت تنازع بقا«آنچه که صدها سال بعد داروين , درواقع و حواآدمقصر را و م» معصيت اول« را معلول نقص انسانيهودي و مسيحي که اما برخالف شارعان ! و اهل آنانحراف دنيا

ي خدا «هم شرتحميل شده و مقصآدميزاد و ديگر جانداران بر يکسره نه، دنيا و گناهانش کهگفتندميعارفان , دانستندميچنين ظالمانه دنيايي ی ههمويي که نقش, درب که از آزار بندگانش لذت ميپرمدعاييهمان خالق , است)دميورگوس(» صانع

.کشيدهرا شود که مگر مي! ساخته باشد؟ »علي« يک را»دني« اينشود که مگر مي! ، محل فرومايگي»جهان پست«يعني » دنيا«هايي چنين ظالم زندگان است، طبيعتي چنين بيرحم و انسان ی هو دوستدار همکاردان و دادگر ي عالي، که حتما خدا

از اين همه يست زی هوگرنه زنجير, خدايي بد و شلخته و بيدادگر است خالق دنيا حتما!شود نه نميآفريده باشد؟

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۱

حتما مخش عيب دارد وگرنه کاري ،ش آخوندک باشد مخلوقاتي که يکي ازخالق. شد نميکشتار تشکيل ی هچرخدند هاي کدام خداي مريضي به زنبور ياد داده که کرم! بخوردخارت خارتنر را بکند و ی ه اين حشره کلی هکرد که مادنمي

بخورند؟ کدام خداي هيوالصفتي نوعي کرم زنده آنها را زندههايش ابريشم را نيش بزند و بيحس کند تا بچهی هبيچارل ثم دخو» همسر«هاي در بخشي از روده, که صد برابر کوچکتر از نرش است, اش آفريده که ماده» لينهبو«نام دريايي به

!انحرافي؟ها و طرزکارهاي نقشهاين ريزکيست برنامهد؟ نمي کزندگي گر يک شکنجه , دوهزار سال پيششايد. کنماداي مطلب ميام امروزيتکيه به اطالعات شخصيدارم با من نگفته پيداست که البته

مرگ و زندگي در اين بازيهاي ديگراما نمونه. لي خبر نداشتندزنبور و کرم بونه آخوندک و ی ه از مراسم تغذيعارفان . ببيندش خودن و يا در وجودمونوعي در پيراآنها را به در هر زمانيتواند ميطبيعت کم نبوده و نيست و هرکسي

ست ديگريگواه ويژه انسان، ه در رفتار جانوران و ب جنسيی ه غريزتقسيم جانداران به نر و ماده و اهميتافزون بر اين، و جنسي ی ه به مسأل کهن عارفان انتقاديبرخي از روانکاوان امروزي به برخوردبه همين دليل هم . خالق جهانبر بدنهادي

.کنند نگاه مييي تازهيدمثل با تفاهم و عالقهتولبنا آنچه اميدوارم تا اينجا نشان داده باشم اينست که . کردم خواهتر باز کتابی ه آيندهاي را در بخشاه اين نکتهی ههم

مثابه هب بدي ,شريعني قلمرو , است» سياهآتش«حريق سرد يا فلک, فلکي که دنياي ما به آن وابسته استبه عرفان کهن، ­ فرو ميسراپاي ما آدميان بر اش اسيدي و رگباراند کندهپرادرون و در بيرون هر موجودي در امواجش که نيرويي منفي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۲

.دکنفکرمان رسوخ ميعمق طرزز استخوان و غ و تا مدريزده، در محلي چنين نده و پوسانندنيايي چنين پوسکنيم که چرا در درک سادگيتوانيم بهمي, اين را که فهميديم

دوردستي ی ه يا کر محکومي که به جزيرههمچو, کندهمواره احساس تنهايي و غربت ميعارف , از عالم نوردورافتاده ! در سرزمين خويشيي بيگانهيا افتاده در سرزمين دشمن، کيا سربازي ت, باشدتبعيد شده

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۳

بيگانههاي مختلف استثمار شکلهاي بلندبااليي از متعهد ليست مبارزان و نخواهاترقيسياسي هاي توانيم در نوشتهامروزه مي

ها اين افشاگرينست که يکند اخود جلب ميهمان را به اما حقيقتي که بالفاصله توج. بيمازخودبيگانگي بياعدالتي و و بيهاي رژيمتلخ ی هتجرب .شوندهاي اجتماعي و اقتصادي و سياسي محدود مياند ولي درعين حال به جنبه گرچه ضروري

تنهايي هيچ دگرگوني مثبتي در وضع واقعي بشر بهدهد که تغيير در رژيم سياسي و اقتصادي خوبي نشان ميبهيستي کمون ی همسأل, کهنهمچنانکه در عصر عارفان, بديهي و انکارناپذير اينست که امروزه نيز و هواقعيت ساد. کندايجاد نمي

آنوقت تازه , اش را از ميان برداشتيم ي و سياسيهاي اقتصادي و اجتماع لت عاگرست که يي کليهازخودبيگانگي بشر مسأل ی هدر فرانس) يا کارپوکرات, والنتين, بازيليدمثال ( کهنيکي از عارفاناگر گمانم به !خواهد دادنشان را عمق معنايش

ی ه وقف مبارزسراسررا اش زندگي , برعکسياو ،ستج سياسي دوري مي فعاليتکلي از هريا به, زيست مييامروز او اين دو برخورد متضاد درواقع دو شکل مختلف چون در نظر,توانست وجود داشته باشدحد وسطي نمي. ردکانقالبي مي

»هکشان کسازمان رنجبران«هايي با امضاي شد و مثال در خيابان اعالميهحاال اگر فرض کنيم مبارز مي. اند يک رياضتبايد کامال انقالبيراستي در نظر او يک نبرد بهچراکه , از حد تنگ اين مبارزه فراتر رود کهکوشيدحتما مي, کردپخش مي

مبادالت , روابط توليدي را دگرگون کردن, در چشم او. يعني به علت حضور انسان در جهان بپردازد،انقالبي باشد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۴

راستين در سطح فکر آدمي پارسايياگر همراه با , ا از اين گروه گرفتن و به آن گروه دادندارايي ر, اقتصادي را تغييردادن ازميان بردارد و نوع نوعي ازخودبيگانگي را, ها را با هم عوض کند جاي قدرت کهشتداخواهد حاصلي جز اين ن, نباشد

. جايش بگذاردديگري رااند که دانستهايشان مي. اند تر نبوده» خيالبي«تماعي از ديگران مسائل اجی هعارفان در زمين, برخالف گمان رايج

اگر به تاريخ , وانگهي. ندراد يت خشم کساني شود که نسبت به فقر مالي و مادي حساسی ه مايتواندهايشان مي موضعگيريپيامدهاي سياسي ندهاند که همواره به آرمانهاي خويش وفادار ما نيم که تنها عارفان بودهبيمي, نگاهي بيندازيم

, کرد روم سرکوبشان ميدولتپس از مدتي که . را انتاريخ مسيحيياد آوريم هب. اند هفتهاي خود را پذير وضعگيريمآدم که هر کاري و چه کردند؟ همان . امپراتوري روم را هم در اختيار گرفتند حتارسميت شناخته شدند وسرانجام به

سراسر جريان ! و کشتار مخالفانسرکوبآزار و تعقيب و :شودرسد و ظالم ميدرت ميهنگاميکه به قکند مظلومي مي­ منشأ ازخودبيگانگي, در هر شکلش, عارفانه است که قدرتی هاثبات درستي اين نظري, چه مسيحيت و چه غير آن, تاريخ

گرفته به آنان اميد رفتن به بهشت در قوز باالي قوز هم اينست که غالبا شارعان حاکم از فقر مادي بينوايان بهره . ست !دهندآخرت مي همواره مسائل واقعي زمانه را پشت گوش انداخته ش،آور و عذاب وجدانکن عقيمهاي انسانبا قصه, مسيحيشريعت

, اما, نعارفا. است اجتماعي و پذيراندن فرمانبرداري از قدرتمداران فعاالنه شرکت کردههايعدالتي بيدادنجلودر موجه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۵

شرع . شدندهاي مسيحي و غيرمسيحي قائل نمي و هيچ تفاوتي هم ميان قدرتکردندسرپيچي از قدرت را توصيه ميراستي يي بههايي هستند که شيوه تنها انسان, برعکس, عارفان. اندازدتا ابدالدهر به تأخير ميحي حل مسائل روزمره را يمس

اما منطبق است بر اين احساس و , بي که البته رفتارکردن به آن کار هرکسي نيست انقالييشيوه, گيرندمنطقي درپيش مي مگر آنکه ؛کلي بيگانه با خود و محکوم به اسارتي جاودانهست بهجانوري, اصطالح عاقلاين موجود به, انديشه که آدميزاد

.نه زندگی کند و شخصا عارفا خوابي که در آن فرو رفته معرفت يابدی هبيدار شود و بر گستر کليسا وشريعت و قانون ونهاد: خيلي ساده است) از آنمنو يا برداشت (طرز فکر عارفان در اين زمينه , بگويمخالصه

زير در مقياسي کيهاني , ما اگر زير استثماريم!دار و دنبالهساله گولي هزاران, است و دامبازيهمه , دولت و غيرهو هم ما که ست، يعني همان کارفرمايي» خدا« نام داري به سرمايهاستثمارگرمان, اي رنجبريماستثماريم؛ و اگر پرولتاري

به هر جزئش و ستمزور که ي خاکيي ما بردگاني هستيم تبعيدشده به کره! را خلق کرده رادنيا ی هکارگران و هم کارخان .ايم هاي آسماني گمشده ما رسوب. گره خورده

کنيم؟پس چرا اينقدر احساس بيگانگي مي ،اما اگر ما اهل زمينيموضع » وغريبي عجيب«ها بازي کنم اما همين خواهم با واژه نمي!دهد و غريب معني عجيب هم مي؛بيگانه يعني غريب

وغريب نيست که نوع بشر آيا عجيب. بپردازند منشأ و چگونگي آن ی هباربه جستجو در شد عارفان موجبست که آدمي صفات نيک ی هآيد؟ انسان بالقوه هم؟ اين دوگانگي از کجا ميشته اما غالبا در نکبت زيستههاي واال در سر داهغالبا انديش

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۶

به کشيده و يي خوبخدا از استعداد و ظالمانگار نقاشي کمست که کاريکاتوري, اما درعمل،عالم اعال را در خود دارد »غريبه« و »بيگانه« در مقابلزبان محاوره،در . دروغين وست نادرستتي بيگانگي طبعا وضعي!مغاک آتش سياه در انداخته

کيست؟خوديپس , يمياماگر بيگانه . بريمکار ميرا به» خودي« اصطالحيي که از نظر سياسي و مدني و انساني درمقابل واژه, يعني کم وبيش دوهزار سال پيش, هاي دوردست در آن دوران

ه درست شده و ب» سرزمين«و » خود«اين ترکيب از دو جزء . بودautokhthôn» اتوکتون«, برده شدکار به» بيگانه «ی هواژخود کلمه ست که با توجه به معني بديهياما . شد مياطالقکرد شهر زندگي ميان در همکسي که در آتن به دنيا آمده

رد کآنچه عارفان را از ديگران جدا مي. است» توناتوک«يا » خودي«يي در شهر خودش بيگانههر توان نتيجه گرفت که مينه آن فلک , نه اين آسمان اول که درست باالي سرمان است, ما نه زمين که آسمان است جانزادگاه :گفتنداين بود که مي

ا آنج, ايم هاگر اينجا بيگان. ماندهبرايمان باقييي از آن بلکه آسماني دوردست و گمشده که تنها خاطره, ...دوم و سوم ! بازگرديمپس بايد به ميهن خود. خودي هستيم

­ رفتار مي» بيگانه «عنواناينکه ديگران با عارفان به, عبارت ديگربه. ست جغرافيايي بلکه کيهانينهاما جدايي ما از ميهن

يک مريخي کارت اقامت بخواهد به ي اتباع خارجي کشوری ه که امروز ادارمدآ به نظر ايشان همانقدر ابلهانه ميکردندتبعيدياني بيش نيستند و تبعيدگاهشان هم همين , خود ندانندممکن است اگرچه , آدميانی ههم, از ديد ايشان!بدهدموقت

!ايم همه غريبه, نيست» خودي« هيچکس اينجا . خاکي خودمان استی هکر

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۷

, جامعهی هحاشيدر هايي بودند دشان فرقهبود که خونکته کرد اين آنچه اين احساس را در ميان عارفان تقويت مي يا يونان يا روم دانستن در نظر آنان ابلهانه مصرسوريه يا ايران يا اهل شکي نيست که خود را . انغريبگغريبگاني درميان

که تنها در بل) در فرانسه و آلمان کنوني(هايي نظير گل و ژرماني نه در سرزمين کهنهاي عرفانياتفاقي نيست که گروه. دبوهاي مختلف بودند و احساس دوري انطاکيه و روم يعني در شهرهايي گسترش پيداکردند که مردمانش از مليت, اسکندريه

ها در همين دوران هاي جهان مديترانه دگرگونيترينفراموش نکنيم که اساسي. پرورش يابدتوانستميا ج در آناز وطنگويي آب و خاک تاريخي اين ناحيه براي . و در همين شهرها به وقوع پيوست اول تا چهارم ميالديی هاز سديعني

.پرورش احساس غربت مساعد بود خود را در آن آدم بامعرفتست که خوبي گوياي وضعي بههرفانا قصار عی هاين جمل. »از دنيا نيستم اگرچه در دنيايم«هايي يکي با اندام تنيتپانده در, يي دورافتاده در کرهمحبوس ,ها کهکشانی هدر ته تاريک اقيانوسي به گودي هم. بيندمي

غربت سنگينخميده زير بار , هاي بازنشدني از گرههست پيچيديياسير بدني که خود مجموعه, تراز ديگري مشکوکتمام نبوغش را اما بدجنس است که زيرکخالق آزارگر و منحرفي که دنيا را ساخته و ما را در آن انداخته مهندسي !روح

!امکان رهايي ما از بند تن و از زندان زمين به صفر برسدکار برده تا بهاينک در , ست» خودي« برين و در آن جهانرسدکه اصلش به عالم اعالي غيب مي, آدمي: قضيه ساده است, بنابراين

.دربسر ميعيد بهدر حال تب, در تن حقيري که زندان روح است, که زندان نوع بشر است خاکی هکر

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۸

واقعيت هم . دشون کم وبيش هي تکرار ميي عرفانياين تعريفها و تصويرها, اي متوجه شدهدت حتما تا اينجا چنانکه خوخواهند گويي در هر تکرار مي. کنند حرفهايشان را تکرار ميپيوسته وضع بشر ی ه دربارشانهاياينست که عارفان در نوشته

برند کار ميهايي که براي دنيا به اصطالح.شود ميعشانها مانهاي زندان واژهدر اين راه نيز ميلهبگويند اما يي را تازهی هنکتو ... »باتالق«, »بند«, »خرقه«, »گور «:و براي تن انسان. »چاه خال«, »کثافتخانه«, »زندان«, » دربستهی هقلع«: استز اين قبيل ا

انسان نيز مانند جهان ؟ آغازين کيهان استی هوبيش تکرار همان فاجعه يا مضحکممگر نه اينکه تاريخ بشر هم خود ک اصل البته اين جعل!چپکي و دروغينشبيه اوست اما , تقليدي ناشيانه از انسان راستين؛ عکس آدم است, ناقصستمخلوقي

پس . ستآسماني هاي جسمگان و ساير ستارتر از انسان قابل دسترسجسمزيرا , شود تا در جهاندر آدمي بهتر ديده مي .ايم بکوشيم ببينيم چگونه و چرا چنين شده

تصويري از , خداي راستيندر ذهن, عقل اول ی هدر داير, نباشندههاي ها و هستي ممکنی هدر پهن, در اصل, در آغازاز روزي خواست مي راستينخداي الگويي ذهني که شايد, گرفت؛ انساني که امکاني بيش نبودشکل» آلايده «انسان

يک روز اين , نام دارند» ١٢تآرخون «و» آرکن «که در متنهاي عرفاني, اما خداهايي دروغين. بيافريندانساني راستين رويش پس آن. اش شدند اما آن را ديدند و مات و مبهوت روشني و توان و زيبايي و هماهنگي. دانيمچگونه؟ نمي. الگو را ديدند

ا به اين نکته اشاره نشده، اما شهرت نامة دهخد گرچه در لغت. تبديل شده» آخوند«شايد همين واژة يوناني بوده که با گذر از زبان سوريانی مانوي به ايران آمده و به ) ۱۲

.کند خاص آخوندها به خالفت خودسرانه بر مردم اين حدس را قوي مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۳۹

!جعل کردندجع تقليد قرار دادند و را مرالگو پيشتاريخ حساسی هبا اين لحظ وي در رابطه. که در زمان آدريانوس در انطاکيه شاگرداني داشتبودساتورنن عارفي

ما «: به خود گفتند، الگوي زيباي انسان راستين را ديدندهمينکهکه آرخوندها گويد مي. پرمعنا گزارشي دارد انسان آسماني­ سرهم کردند که هنوز نميريختي بيهيوالي. گل برداشتند و دست به کار شدند» !ست شبيهش را بسازيم اوبهم خ

ها امروز چندان به کسي البته اين حرف. »خزيدمثل کرم روي خاک مي« و هنوز بايستدرمقشبي هايتوانست روي پا تصويرهاي زيباي آفرينش چه ايشان،زدان ميدر آن زمان خيلي توي ذوق مسيحي ولي شکي نيست که ،خوردبرنمي

.حضرت آدم در انجيل عهد قديم را درذهن داشتندبا يک نگاه به . يادآور دوزيستان است,بخزد» در گل و الي سياه «زحمت که بهعرضهيک موجود بيست که بديهي

نگاه کن به . بوددور ن چندان مدرنشناسيزيستعارفان از که باورهاي توانيم دريابيمهاي علمي امروزه مي پژوهش, مثال ايکتيوستگا, نددورآ و به زندگي در خشکي روي تصويري از نخستين دوزيستاني که محيط آب را ترک کردند

دک و پوزي دارند که هنوز خوب . روندشمار مي اجداد خزندگان بهازاين مخلوقات دوران دوم , افياکودون, سيمورياو دست و پايي بس کوتاه که هنوز خيلي مانده تا بتواند وزن بدن را تحمل , بدنشان چسبيده لزج ی ه مادشکل نگرفته و به

.کند لياقتي او و بيدلش براي, خزد اينور و آنور ميزحمت هنگاميکه ديد اين موجود بدبخت دارد بهباري، خداي راستين

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۰

, ي اللوپادستکرم بي و همين باعث شد که ،نور دميديي از وجود خودش در اين کرم خاکي ذره. آرخوندها سوختيي از کرمي هستيم که خداي باگذشت تصحيحمان کرده و ذره!اينست علت دوگانگي طبع ما. شودي ناطقآدم دوپا

!در وجودمان کاشته متعالش را آفتابآنچه , شودنع از سبکبالي ما مياش ما آنچه قدرت جاذبه:ست ديهي بشناسي عارفانهي اين درس انسان اخالقی هنتيج

. سازد را ميتنمانست که خالييهمين چاه کثافت و پوسنده و ی هدماهمين , بردکند و در خوابمان فروميسنگينمان ميبه آتش , و از طريق رياضتي مناسبدريابيم در اندرونمان خداي راستين را نهانی هتنها راه نجاتمان اينست که آن جرق

!آتش را تيز کنيم و از بند تن آزاد شويم, يمتبديلش کن اين پذيرش منطقي پيامدهايمتوجهآيا , س و آب درست شدهل يعني از خاک ر از گنوجودما يمپذيراميکه ميهنگ

,روانش نيز از رس است, اخته شده اگر بدن آدمي از رس س! ظرفي سفالين نفوذ کنندتوانند درهستيم؟ آب و هوا نميامروزه براي مسدودکردن راه . انسان نفوذ کندتواند در روان سختي مينور عالم باال به, عبارت ديگربه. ترسي لطيفگيريم ر

فيلترهاي روان ما هم بس نفوذناپذيرند و آدم بايد . ست که از جنس چينييمکناز نوعي فيلتر استفاده مي, ها برخي از ويروساضت بکشد تا بتواند به پرتوهاي نور اصيل امکان دهد که در روانش نفوذ کنند و خيلي بيدار و هشيار باشد و خيلي ري

.جانش را روشن گردانند) در هيچ متن عرفاني به اين صورت نيامده شوتابهاي است و آبمنکه البته برداشت (پس بکوشيم با اين برداشت

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۱

رواني که کارش يزداني اما درعين حال داراي يي داراي جرقه, کرمي اصالح شده: از انسان بدهيمتر تعريفي دقيق وجودش نورها را درها را بشکافد و آن اين پرده که بايد اين باشد بيدارآدم هدف !ست نورهاي آسمانيگذاری جلوي ه پرد

صل از بند دنيا برهد و به ا, زمين پديدآوردی هجاذب ترتيب در خود يک نيروي ضد اين افزايششان دهد و به, جمع کند !اش واصل شود آسماني

هم جسمي و هم , و اين هم يعني بيداري, ستدگيورمقي و رخوت و خوابالمبارزه با بي, راه رسيدن به اين هدف, »عاقالنه و پيگيرانه, يي تدريجينهگو به حواسی ههاي هم دگرگون کردن عادت«درست، يعني با » رياضت«از راه , فکري

! دگرزيستي ودگرانديشي: کالمدودر . حاکم بر دنيا روحيکردن بر نظام مادي وغلبه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۲

بدگويي از تن

مآيات ميبه سينه ،جا آورم بهتا مراسم

، رايش موزون به کشور پيش از زا بازگشتمراسم .کهن را ی هنشان حيواني خلس

،پيش نهم آيم تا هديهات ميبه سينهآري، !يعني مرهم و زهر

نتروژه ژيلبر لوک

همين بهشايدوديم ب ميسهيل ی ه اگر اهل ستار!انسان: و يک نام, يک مغز, دو چشم, دو پا,دو دست, پنج انگشتيا از , اند مدهآ )سيريوستيشتر، ( سهيلکردند که از شايد عارفان هم احساس مي. يمردک ميانسان را توصيفنوع سادگي

که نگاهشان به آدمي و وضعش همين خاطر است شايد به. سهيليي آنسوي دنيااز , انگيزترشگفت, دنيايي باز هم دورتر

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۳

از شکم آسمان به شکل نگرفتهخوب که هنوز انسان جنيني بودهيانگار. نادوستانه و حتا تحقيرآميز است, چنين غريبانه !دزنافتاده و دارد پياپي رنج به دنياآمدنش را جيغ مي زمين ی هگهوار

کيهان و ی هزيرا ديدگاهشان دربار, ستند از کشفيات فرويد و فرويديان خوشحال شوندتوان ميشکي نيست که عارفاناين , آرخوندها اشتباه !گيالخلق و ناقص زودزادگيی هواردشده بر انسان در نتيج» روحيی هضرب «ر است از اثراتانسان پ

درواقع مثل آن بود که دانشجوي پزشکي, راستين در تقليد از خدايابتکار عمل بيجا و بيخودشان, خداهاي دست دوم هم البته همين نابکارانهعملي چنين نتيجه. بپردازد است شکم مادرکه هنوز دريي نطفهاستعداد و ناواردي به جراحي کم

!کند مثل کرم زندگي مي،و يا بهتر بگوييم ،شودکه زندگي کردن بلد نيستآدمي مي بر همين تصور, دستگاه کيهان و کلبشرنژاد , جامعه, به انسان کهن برخورد عارفانی هرسد که شيوبه نظرم مي

از پيله بيرون آورده , هنوز پروانه نشده, شان تمام نشدههايي هستند که هنوز دگرديسي ها کرم آدم: بنا شده»زودزادگي« ، و بهتر بگويم،»تولد«يعني ،نزديک است» يسنسگ «ی ه به واژ) معرفتياعرفان (» گنوسيس «ی هواژ, وانگهي. اند شده

) موجود دچار نسيان يا فراموشي(» انسان«. معرفت يعني تولدي ديگر, عارفانی هواقعيت هم اينست که در نظر هم. »تکوين« ادگيز ناقصاز , اصلش شريفش را به ياد آورددهد که زيرا معرفت به او امکان مي, شودمي» آدم« معرفت ريافتتنها با د

.بالغ شودراستي فراگذرد و به. هاي ديگر هم دارد روايتبسا هاي عرفاني نيامده و البته تاريخ پيدايش انسان تنها به شکلي که تا اينجا گفتم در متن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۴

ی ه که تا چه اندازه مسألدهدنشان مي, رغم تفاوت در شرح ماجرا در مصر است که به والنتين نظرات پيروان اشنمونه .کندخود مشغول ميفکروذهن عارفان را به» تين لحظهنخس«

در اختيارمان ي بيشتر و گوياتر اما جزئيات،ستاوبيش شبيه آنچه تا اينجا گفتم شناسي والنتين کم خطوط اصلي کهياناندکه دورش را سي فلک گرفته. خداي نيکي قرار دارد, در مرکز معقول آن،يا بهتر بگويم, در صدر کيهان:گذاردمي

اين . هر فلکي اقنومي دارد که نگهبان آن است.رسدشود تا به دنياي ما ميتر ميپست يکي پس از ديگريمراتبشان سلسلهمخزني مملو از , خرد هاي گوناگونيا پرستاني از چهره, يعني عقلستاني پر, بناميم) رمپله (»گاه هآکند«توانيم مجموعه را مي

­ صوفيا به تماشاي زيبايي درخشان آکندگان ميي روز.است) حکمت(صوفيا مانام اقنوم سي. کمالذاتهاي مشحون از

فلک آخر . تاب تحمل اوکمتر و ،دوشرخشندگي بيشتر مي, ودر به فلک باالتر ميهمانطور که نگاهش از هر فلکي. پردازد کجا؟ توي ...افتدکند و ميسقوط مي, رودسرش گيج مي, شوندکلي خيره مي به صوفياچشمهايچنان رخشان است که

!دنياي مااين احساس را بيان کرده بودند که انسان له مه سهی هيونانيان باستان در افسان. البته منشأ اين داستان کامال عرفاني نيست

سرانجام طاقتش طاق , ه او را نديدی ه هرگز چهراست و زئوسی ه معشوقلهمهسه. آمادگي و توانايي ديدن کمال را ندارد­ مه اما سه.ستدهد که اين کار خطرناکي ميهشدارزئوس به او . خواهد که صورتش را به او بنمايدشود و از زئوس ميمي

دپذيرد و صورت رباني و کمال متشعشع خوزئوس هم سرانجام مي. ورزددارد که اصرار مي» حق«ديدار به شوقيله چنان

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۵

!ميردميدرجا افتد و کند و به زمين ميگيرد که از آسمان سقوط مي را ميلهمهسهبرق حيرت چنان . ندکرا بر او نمايان ميگذارد خود کار ميرانی کشالهآورد و آن را در جنين را بيرون مي, کندزئوس شکمش را باز مي, چون آبستن مرده است

و مادرش را »آذرخش« ديونيزوس را چنين است که پدر. صورت ديونيزوس متولد شوددهد تا سرانجام بهو پرورش مي .اند لقب داده »زياده کنجکاو«

ييشود و بچه آبستن ميخداي راستين،در نورستان ش گشت و گذارهايصوفياخانم، چراکه او هم در برگرديم به باري، ­ها که اين را ميآرخوند . لمسش کندرسدتمي حتا که مادر بيچارهسانيي چنان زشت و هيوالبچه, زايدمي هالخلقناقص

کنند و انسان را آن موجود مهيب را اصالح مي, گذاشتنوزيادکردن و از خود مايهدهند و با کمبينند دست به دست هم مي که پيش از کورشدن کوتاهی ه در اين داستان اينست که خوشبختانه از همان لحظآورشادي ی هتنها نکت. آورندميوجود به

, قول يکي از عارفانو به, عکسي از غيب, خداييييجرقه, رسدارثي به کودک مي ، حق را ببيندی ه چهر بودمادر توانسته .ستزندانيما فرزندان صوفيا که در سياهچال جسم و روان» چيزو نوري نا رنگي از بيرنگي«

آمدن دنياوچراي به چون کهاند ين درست شدهبراي ا, ورآسوکه هم جذابند و هم کاب, هااين افسانهست که بديهيخوبي در وجود خودمان توانيم بهپيامدهاي اين دوگانگي را مي. هاي او و امکان کمالش را توضيح دهند انسان و نقص

عجز بدني پيوندپستي و روحي را با واالي تمناهاي و سراسر چنان درست شده که دربرابر نور مقاومت کندجسم ما. بينيمب, شکي نيست که عارفان ! خودمان شرکت کنيمی هايم تا هر روزه در تشييع جناز همچو گوري که در آن زنده مانده, زند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۶

نيز ) گور(» سما«و ) تن(» سما «شکليهماز , آگاه بودند) تولد(» گنسيس«و ) معرفت(» گنوسيس« ميان شباهتهمچنانکه از بيني، دهان، و پوست که تنها بخش بسيار , چشم, گوش, نماحسيهاي اندام ی ههم, اعضاي بدنمان ی ههم. خبر داشتند

سراسر , خونمان,اعصابمان, مان استخوانبندي,کنندهاي جهان را دريافت مي و ديگر صفتها ها و نورها و مزه کمي از موجاند که ميدان عمل ما را محدود همه و همه چنان ساخته شده, مانجسمي و رواني, وجودمان و هريک از کارکردهاي حياتي

ميدان عمل مرگ را گسترش حال و درعينست دوباره به تغذيه بنگريم که شرط حيات آدمي!کنند و زندگيمان را ناقص اغلب همچو ،توانستاگر مي, ديگر موجودات را از زندگي محروم کند خودی هاگر انسان مجبور نبود براي تغذي. دهدمي

جاي دريدن و بلعيدن به بود به مياگر قادر , زيست خود ادامه دهد بهيي صرفا شيميايي معادلهاز طريقيعني عادالنه ،گياهان و مثال ديگر امکان جنگ شدمييکسره زيرورو شايد کل تاريخ جهان , و نه ويرانگرانه بپردازد» سازنده«جذب و دفعي

!رفتازميان ميسبک بيان اين را به اين نکته راستش عارفان هم هرگز . دنرسب بيهودهد به نظر نتوانميد که ان چنان گندهها » اگر«البته اين

خود را در , ست دنيايتجزو ماهکه , زيرا نظام شر. ترديدي ندارم که موضعشان کم وبيش همين بودهاما . اند نکردهناخواه جنگ و تغذيه که خواهو جهانشمولگير ضرورتي چنان همه, دهد دريدن و کشتن و ويران کردن نشان ميضرورت

ين جامعه بتواند است براي آنکه جنگ روشي, اندازدر اين چشم, ترعبارت سادهبه. کندبه دو روي يک سکه تبديل ميرا !بخورد خام يا پختهآن جامعه را

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۷

ی هجنب» شکم ی هتخلي«. دندفع گنداب ب, بيرون ريختن مواد جذب نشده: پيامد طبيعي ديگري هم داردالبته تغذيه اين نظريه هم ی ه نتيج!دهدايم نشان مي که از آن ساخته شدهريقيا مستقيم ما را بی ه و رابطديگري از نظام طبيعي شر است

جسمش از شر , برسد اعاليي از معرفت ی هدرجکسي که به : ست که البته خيلي هم منطقيتر ست بس عجيبييفرضيهخورد و مي« هرچند عيساحضرت :گفت والنتين حتا در اغراق چنان پيش رفت که !هايي خالص خواهد شدچنين کثافتکاري

زيرا وجودش ،گنديدندقدرت معرفتش چنان زياد بود که مواد غذايي در بدنش نمي. کرد شکم نميی هتخليآشاميد اما مي !»بري از هر فسادي بود

افتيم به يي که براي زيستن مثل خوره ميشدههاي اصالح کرم, ايي هستيم ناطقهما جنين: ساده استقضيه, اين ترتيببه. ريزيمبيرون ميگندانيم و در گندگاه وجودمان ميخوريمکشيم و ميهرچه را هم که مي, يابيمهرچه دوروبرمان بجان

ديگر بيرونر کند و از سوراخ تآن را کثيف, به درون بکشدکثافتمثل دستگاهي که کارش اين باشد که از يک سوراخ !ريزد

يي را که که بشکنيم آيينه, نباشيمي تحصيلکردههايکه ديگر خوره, آيا راهي هست که از اين دور باطل بيرون زنيم حقيقت زيباي عالم اعال را ببينيم؟که گذارد دهد و نميجاودانه عکسمان را نشانمان مي

راه پرهيز از , راه خودداري. رد کنند دنيا را ی هنبال کردند تا بازي متقلبانهمان راهي که عارفان د, ي هستراه, آري باز, هرقدر هم در رياضت پيش برويم. غذا نخوردتوانالبته نمي . از زيستن ميان پرانتز نيستي و مرگراه گريز, توليدمثل

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۸

.توانيم کمتر بخوريمپس بايد هر چه مي. داريممقداري غذا الزم چرا کار را ساده نکنيم و خودمان را نکشيم؟ توان گفت که اصالالبته مي، با اين منطق

هيچ عارفي هرگز . تواند بکندست که انسان ميخودکشي بدترين کاريدر نظر عارفان اما بايد دانست که آري،و و رسيدن به بلکه فراگذشتن از اين هرد ، و آگاهييست زهمزمان نابودينه هدف عارف . خودکشي را توصيه نکرده

نوري که اگرچه کوچک است اما , تي از خداي خوب هستزيرا در وجود ما حج. زندگي حقيقي و معرفت اعالستهاي پارگي, ها کهکشان, آسماننوراني هايذره !بايد دريابيمشکه اما خوب لي نقيي ف هنشان ،ماب شريف سست بر نگواهي

نيز خودمان بافت تاريک جسمدر . وجود عالمي ديگربر واه گهايي هستند و روزنهدرزها , سياه باالي سرمانی ه خيمريز !چشم: سوي روشني هست بهياروزنه

کون و منفذهاي پوستي که به ناف و سوراخ دهان و همچون هاي بدن مانند ساير سوراخست اما آيا چشم سوراخي شد؟با بيرون رابطه و مبادله داشته باتا نددهجسم امکان مي

بيرون بري از مبادالتش با جهان که در بدن انسانست مهم که تنها منفذي اما با اين تفاوت، مثل آنهاست! و نهآريست که خوراکش نور است درحاليکه ساير عضويچشم تنها , عبارت بهتر به!دشوفساد است و منجر به گندافزايي نمي

. خودمان را جاي عارف دوهزار سال پيش بگذاريم و چشم را در نظر بگيريم !کنندتغذيه مينور هاي بدن از مواد بي قسمتهاي گوناگون ش فلکهاي مختلفطبقه, اند ها وکيهان يادآور کهکشان چشمی ههاي کر و نقشهاها و دانه و حلقهگردي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۴۹

تخم چشم و سرانجام شمار ي بهايها و لکه چيننقطه, چشمی هسفيد ی ههزارشاخ يمويرگها .آورندآسمان را به خاطر مي برگردانعکس اينها خيلي ساده ی ههم, هافتاد بازتاب نور خدا در آن يکه انگار, مردمک, مرکز عميق و پرمعنايش

که همچو در چاهيويمشميورغوطه, به تماشاي يک چشم که بنشينيم. دنکن هستي را در ذهن زنده ميکل از يکوچکچنين . زداهاي شبتاب و تاريکي گوگردين و جريانششجوهزاران کورسو و درخشش ريز و از ر است ها پ اعماق اقيانوس

با هم اش خدا و انسانيحرانگيزسدر ي که برخوردی هنقط, يابيم طبع غايي هستيمان را در اين جهانتوانيم دراست که مي !شونديکي مي

. کنمعارفان کاري نمياحساس انديشه و وتاب دادن به جز آبمن بازآميز به نظر رسد، اما در اينجا هم شايد اغراق و سراغ ايشان را از او ،حال چشم را از ستارگان پرسيدن, و ديدن راز چشم در ستارگان،ديدن راز ستارگان در چشم

وحدت کهدهدميست که به عارف امکان درنگي, عارفانه است» غور«, ستنوعي در خود و در خدا غرق شدن ا, گرفتن . کرانمند را با خداي بيکران دريابدانسان ذاتي

و و پرستارهوجويي که از شب تاريک پرس, اين ترتيببه. دهدهمين وحدت است که تنها راه نجات بشر را تشکيل مي !درچشممان باز آو مردمک کوچکايتهنما را به دنياي بي, شدپايان و عالم ماورا آغازهاي بي کهکشان

تيره که يي پرده, کيهاني دستخوش بازي اضدادخرده, اردآتشي خاکستر, روشنيعني موجودي سايه, نسانيمما ا !زندخوشبختانه هنوز از ياد خدا برق مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۰

هافرقه, آدميان, تاريخ ».دانستهيچکس نمي و...زيستمهزاران هزار سال بود که در ظلمت مي«

ارف گمنامدعاي عاز

».اما ناي فريادکشيدن ندارم. سايه است و جانم در شبجا همه, ممداوست مرا دردي«

آنتوان آرتو

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۱

هاي سامرهجاده ».من و تو يکي هستيم«

شمعون مجوس

سرعت در مختلف و پرشمار شکل گرفت و بهي و مرشدهايها توسط فرقه عرفانيی ه نخست ميالدي انديشی هدر دو سد بابليعني در , در همان مناطقي گسترش يافت که دينهاي يهودي و مسيحيفان عر, از نظر جغرافيايي. شرق پراکنده شد

وهاي مسيحايي بسي انديشهی ه پيغمبرخيز درواقع گهواری هاين منطق. مصر و آسياي صغير, سامره, سوريه, فلسطين، ايراني گونهيي در تاريکي در اينهارقهطبيعي بود که عارفان همچو ج. هاي مذهبي بود و پرورشگاه خيلي از فرقهآخرالزماني

.ها ظهور کنند سرزمينداستان زندگي آنان نيز دليلش اينست که , توانيم بشناسيمدرستي نمياگر امروز از نظر تاريخي بسياري از ايشان را به

که از نخستين خبرهايي عبارت ديگر، به. دچار همان سرنوشت سياهي شد که در چشم خودشان گريبانگير کل دنياستزدن و که تنها براي محکوم کردن و تهمت١٣»آباي کليسا« از نخست ی هو در وهل, داريم از مخالفانشان به ما رسيدهايشان

ي کليساو » اناجيل مشروع« و عنوان شرع کل مسيحيت ارائه دادند عيساي جليل کردند و آن را بههايآموزهبرداشتي حزبي از ست که لقب رسمي کساني, »آباي کليسا«) ۱۳

. ليک را بنيان گذاشتندرسمي کاتو

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۲

شان امروزه تنها بقاياي اندکي هاي فکري و از نظام عارفانهاي انديشه اصلاز, درواقع. اند يادکردهعارفانمرتدخواندن از لوگزامبورگ و يا روزا، ماخنو، نظريات تروتسکيی هدربار حقيقت راخواستيم مثال مي اگر:فکرش را بکن. جا ماندهبه

يانتکاران تجديدنظرطلبان و خی هدربار«يي با عنوان مثال جزوه و ،بودونيست شوروي ميحزب کمتنها مرجعمان و ،بدانيم !» پرولتارياحزب

کشف شده و جز چند متن اصلي معدود که در قرن نوزدهم البته به. توضع مدارک از اين بهتر نيس, در رابطه با عارفاناگرچه ).نگاه کن به راهياب مطالعه در پايان کتاب (دست آمدمصر به مهمتري که پس از جنگ دوم جهاني در ی همجموع

­ ها تنها به ه اين نقل قولست کاما بديهي, رسداند به نظر موثق مي هايي که پدران کليسا از عارفان آورده برخي از نقل قول

.اند هاي ضعف حريف انتخاب و از متن اصلي بريده شدهمنظور افشاگري و براي نشان دادن جنبه عظيم ی هفاصل: را هم بايد افزود مهم ديگريی ه مسأل,ستکه البته طرز رايج در هر جنگ فکري, به اين طرز مناظره

رغم آنکه به, ندبودعارفان از انجيل گرفته از هايي که برخي رغم وامبه. نشافکري و حسي ميان عارفان و مخالفان مسيحي ي آنانهانبايد فراموش کرد که دنياي فرهنگي و آموزه, شت دامسيحي عطروبوي اينجاوآنجا گاهي يشانهابعضي از انديشه

شريعتمداران مسيحي اصال حق . ز آن نه وفاداري به شرعيات است و نه ارتداد اهيچوجهمسأله به. بودازبيخ و بن متفاوت هرقدر در تاريخ جلو بياييم . آنان را پيرو ديني ديگر بداننديعني, شمار نياورندبه» برادران مؤمن«داشتند که عارفان را جزو

ی هانديش, به مسيحيت نزديک بود بازيليد و يا والنتين در نهايت ی هاگر فلسف. بينيم که اين فاصله بيشتر شده استمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۳

کي با شرع و جذماشترا ی هديگر هيچ نقط, ده قرن بعد در جنوب فرانسهکترهاينومانويان و مانويان و,نوادگان اخيرشان . مسيحي نداشتکليساي

. گرفتمي رفتن و تنازع بقا يادراهداشت تازه هنوز دين حاکم نشده بود و مسيحيت ،هاي نخست ميالدياما در سدههاي چراکه اينجاوآنجا به انجيل،يکي از نظر محتوا: آنهم در دو جنبه, د باشانگيزتوانست توهمفان ميعرهنوز اينست که

هاي سامره و در جادهروجان مسيحي چراکه تبليغگرانش مثل م،و ديگر از نظر ظاهري, کردمختلف و به حواريون تکيه مي .کردنددر بسياري از مناطق حتا با پيروان عيسا برخورد پيدا مي و رفتندميفلسطين و سوريه و آسياي صغير اينوروآنور

بررسي و تفسير که قصدمان در اين کتاب از آنجا. مجوسنام شمعوني بود بهولگردحکيم , پيغمبرعارف ترين قديمي با رکي که مورخانجزئيات مدا پردازم به ذکرنميکنم و خواننده رحم مي يتوبه , هاي عرفان نيست ريشهی هشناسانمتن

برخي از مورخان حتا حاضر , وانگهي.دان کرده تاريخ عرفان را ترسيم يا تکذيب ی هآنها اين شخصيت برجستاستناد به !شمار آورندنيستند شمعون را جزو عارفان به

چيست؟»عرفان« از مانمنظوراين پرسش برايم پيش آمد که راستي , اشبا بازخواني, يا بهتر بگويم, با نوشتن اين جمله که دادن به اين پرسشاما براي پاسخ. تعريف دارد و چندعرفان چندين. را طوري تعريف کندآنتواند هرکسي ميزيرا

!هاي ديگر را دورريختن و اين خود يعني تعريف, ها را بپذيريم اول بايد يکي از آن تعريف, »چه کسي جزو عارفان است« قانون ی ه به آن جنبارعيي ش که عدهستجذمياتيکه مرجعشان تهاس شريعت همان روشزيرا ،اين کار هم غلط است

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۴

هاي عارف اصال اينست که چارچوب تنگ يکي از هدف. يي منافات داردمعرفت عرفاني اصال با چنين شيوه. اند مطلق دادهتواند به د ميي خوها سامان دادن به انديشهعارف برايالبته . را به هم ريزد مشروعدرآوردي حاکمانهاي من قانونگذاري

» سنتز«نها براي خودش آيا از , ...)مسيحي, يهودي, افالتوني, بودايي , هندوايرانيهايانديشه(د ورآ روييمراجع مختلف .مانددرعين حال عارف باما و خالصه راه خودش را برود , بديعي بيافريندي فکری هشيو, يي بگشايدراههاي تازه, رديبگ

دو وجه مشخص اش ه زندگي و آموز وهاي اطراف سامره است وي اهل يکي از آبادي. پس برگرديم به شمعون عارفامروز . پيامبر شده» همسر« امروز ولي که گويا قبال روسپي بوده خانمنام هلنکند بهمياش ي زني همراهودرهر جا مي: رددا

من آسمان جاودانم و او , و او مادر کيهانپدر جهانممن , م و او آتنا من زئوس,من خورشيدم و او ماه کهگويدشمعون ميآسماني فرودآمده بر زمينحکمت !

و گردندرا مي ها و شهرهادر جادهدربه, دست در دست هم ,هستيپدرومادر اين , اين زوج نمونه, با اين اوصاف­ آنان ياد مي و عمليات محيرالعقول حتا از معجزات» ال رسوالناعم« کتاب .ورندآکنند و پيرو گير مي موعظه ميمعرفت

هاي شرقي تمدني که در کناره. گذرد ميالدي ميی هسد نخستين ی هنيم نخستيندر اين را هم بگويم که داستان . کند. نگرفتهوامقچيز چيز گفته شده اما هنوز هيچهمه. گذرانداش را مي هنوز دوران کودکي،امپراتوري روم متولد شده

ها نفر را ديد که قبال شايد شاگرد عيساي جليل توان دهمي, سامره و آسياي صغيرهاي ميان فلسطين و در راه, حداکثر و ضرورت راستين خداي ی هدربارکنند و عرفاني ميغاتياند و دارند تبلاند يا تازه به فالن گروهک عرفاني پيوسته بوده

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۵

اعال به زمين نازل عرشو مستقيما از خودم بودن شدن و خداي مجس و مسيحدور پيغمبر, ورد. دهندداد سخن ميرياضت يعني آنان که نه , نويسندگان معمولي آن دوران. در هيچ زماني خدا اينقدر پسر و نماينده روي زمين نداشته!شدن است

رسند و دم به دم از آسمان به زمين مي که دگوينن ميسخ ييم پيامبرانظ عی هبا تعجب و طنز از تود, اند و نه عارف مذهبيآخرالزمان نزديک «, »من قادر متعالم«, »من پسر خدايم «،»من حقم «,»من خدايم «:کنند به هدايت مردمبالفاصله شروع مي

واهد هرکه حرف مرا گوش کند رستگار خواهد شد و هرکه نکند در آتش دوزخ خ«, »آمده ام شما را نجات دهم«, »است ...»سوخت

کنند و حرفش را گوش ميبيشتري هاي آدمه کبا اين تفاوت , باقي پيغمبرهاميانست شمعون مجوس هم پيغمبرياما آنچه . هم که در همين حوالي در حال ترويج اند طرفداران کمي ندارندي جليلعيساحواريون البته . پيروش هستند

از پيام آن راتوانراحتي ميچنان بديع است که به پيام او. دارد بس تفاوت اصحاب کليسای هکند با موعظشمعون وعظ مي مشخصات يک پيام عرفاني فرد ی هست و خالصه همانقالبي, ستعقالني, داردم منطقيزيرا انسجا, ديگران بازشناخت

.استاعال را دار خالق جهان که فهميممي, تکوين عالمويژه در بخشبه, خوانيمهنگاميکه انجيل عهدقديم را مي, از نظر شمعون

اين خدا از وقتي کار خلق جهان را به پايان رسانده کار ديگري ندارد جز اينکه از انگاري . است»هوهي« نام قدرتمداري بهآدم و حوا را خلق کرده و گذاشته توي بهشت که چه؟ که حق نداشته باشند از !کند» حالگيري«قول معروف نوع بشر به

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۶

, کشدزوج از بهشت مياين بعد هم که کار به اخراج !خوب را از بد تشخيص دهندنتوانند يعني ، معرفت بچشندی هيوم ی هدنبال !روم کار را نبايد بکنيد و آن کار را بايد بکنيد وگرنه از کوره درميفرزندان آنهاست که اينباالي سر يهوه دائم

اما اين هم . کندتوفان نوح کار را يکسره مي باشود تا سرانجامشود و مي ميآنقدر عصباني, داستان هم که معلوم استمانند و همينطور صاعقه و بالست که به اين يا آن دليل بر نصيب نمياز آتش خشمش بيهم نوح فرزندان حتا , کافي نيسته غضبش حتا دامن فرشتگان را هم مظهر کاملي از خودکامگي ک, مستبد وبازپرس شرع است و قاضييهوه. باردسرشان مي

!گذاشتن استن اش در امور زمين چوب الي چرخ انسا و تنها دليل مداخله،گيردمياو منکر اشتباهات و جناياتي که . دهد هاي اين بدرفتاري را مورد شک قرار علتخواهدشمعون نمي, با اين موضعگيري

گذشتي با تصوير خدايي مهربان تصوير چنين خداي انتقامجو و بيکه نشان دهدخواهد بلکه مي. يستانسان مرتکب شده ننيز و ، اين جهان پر از خون و جنايت حقيقت داشته باشد کهاگر. آيدجور درنمي زندگي ی ه و آفرينندو انساندوست

ش ما طالبنيست که مهربانيآن خداياو گيريم که پس نتيجه مي, هاي گناهکار و جنايتکارش را همين يهوه آفريده انسان و منحرفي که در خود انجيل عهد قديم گر آزارهمان خالق يا صانع, خدايي دروغين,ستابد و ظالم يهوه خدايي . هستيم

! ياد شدهتوزکينهدررو و زودازکوره, حسود, عصباني, عنوان خدايي متوقع ههم از او ب نه تنها رسمي شريعت وحينفي. مغايرت داشتسمي عيسا رمواعظ حواريونکلي با يي بهست که چنين آموزهبديهي

که به تبليغ نظراتش ادامه دهد و حتا در خود اشتدبا اينحال شمعون ابايي ن. ي بود کافرانه و نپذيرفتن,شرمانهانقالبي بلکه بي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۷

منطقي بودن و نيز يافتن هاي او نشانگر وسواسش در ديدگاه. بدجنسي خداي عهدعتيق بگرددهاي دليلدنبال انجيل هم به­ناپذير ميهاي يهوه را بپردازد ناعادالنه و تحمل بهاي خودسريبايد در چشم او اينکه انسان . بشر استراهي براي نجات

با . مسئوليتي در امور دنيا داشته باشدبايدا نمنطقخدايي که , راستين برسيمخدايي بهيمحتما بايد راهي باشد که بتوان. دونم .ختسااش در رابطه با طبيعت انسان و سرنوشت ممکن او داربست مي براي نظام فکريه شمعون هاست ک ن گونه استداللاي

,ي وي و نهادساختمان فکري و اندامي, وين ال آدمسوشمايشکل. انسان تنها در کارکردهايش نقص دارد, در چشم اوجهان از انسان پرتو کوچکي از معقوالت خداي راستين است و , ههاي يهو رغم دخالتچراکه به. خود بد نيستندخوديبه

ست که زهداني, يا عدن, باغ بهشت. خلق انسان در بهشت استاش باز حکايت يک نمونه. دارداثريهنوز حق در خود که انسان چراکه اگر پذيرفتيم, گوييم نافمي. ست ناف زندگي و تا مدتي در آن پرورش يافته؛ پس شده آن زادهازآدم هرچه در آسمان . ست عظيمينهايتعالم هم آدمسان بيپس حتما خود , يي از کل عالم استشده کوچک نوعيی هنمون

آدم ازگل. رساندخوراک ميزمين به دارد است که دائمبهشت زهداني. هست جفتش در انسان يا در زمين هم هستآب جاري در نهر بزرگي که چهار شاخه و بهتر بگوييم چهار شاهرگ دارد همان , هخاک رس اما با آب بهشت سرشته شد

اما اگر در تن آدمي جويبارهايي !رساندکشي و خونياري بدن انسان سوخت ميو به دستگاه نفس) دوتا هوابر و دوتا خونبر(شکلي کيهان را بههاي زايان تخمکی هر خود همانسان د. تابدمي روحش نيز پرتوي از انوار حق بر, ستاز بهشت جاري

.اصل اول اين زايندگي هم آتش است. ريز دارد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۸

و غيره تأمل بسيار کرده وحتا ولرمي, گداختگي, وريش مثل شعلههاي گوناگون شکلشمعون در رابطه با آتش و سخن ر وجود انسان و حضور آن د, که بعدها اينقدر درميان کيمياگران رواج يافت ,»آتش سرد«ست که از نخستين کسي

که ،و جسمي, ) ميل به زايندگيبويژه(تمناست که همان , رواني: کند به دو شکل در انسان بروز ميايزديآتش . هگفتولرم شده و در وجود ما جريان , ثبات و ماليمت يافتهست کهخون آتشي, اگر آتش سرخ و داغ است. همان خون است

پس . در مرد و شير در زنمني : فرعي هم داردی هدو شاخ, اما اين آتش سيال در بدن. يدآحرارت بدن ما از خون مي. داردآتش تمنا هست و هم هم در او . ستداراي هر دو عنصر روحي و جسمي دارد دليلش اينست که زايندگي ی هاگر آدمي قو .آتش زندگي

پيامدهايي دارد , سوزد رباني مييي از آتشافتهيروايت تخفيفيي زنده که در آن تصويرکردن انسان چنانچون آتشکده­ راهي به, دگشاي دربرابر بشر براه نوينيکه دهد چراکه به شمعون اجازه مي،رم بسيار قابل توجه استنظکه يکي از آنها به

دوپا مکان روي اهمين شعله است که به او. يي در خود داردشعله از خدا گفتيم که انسان. کاتوليککلي متفاوت با شريعت ابدي اما, اند اين امتيازها اگرچه مادرزادي. کندز مييامدهد و او را از ساير جانداران متايستادن و عقل و زبان و غيره مي

.فضيلتهايي بالقوه که اگر انسان نتواند بپروردشان ازميان خواهند رفت, اند قابليت, اند امکان, واقعدر. نيستنداستاد زبان و هندسه در ما از نظر رواني اين قابليت را داريم که . زندشمعون مثالي مي, ته را بهتر بفهميمبراي اينکه اين نک

­ از دستشان خواهيم داد و حتا نخواهيم دانست که مي ،ها را درخودمان بپروريم دليلي نتوانيم اين تواناما اگر به. مشوي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۵۹

ست که بر بسترش آدمي بتواند ييهزمينلزوم که منظور شمعون ست بديهي !زباندان و مهندس شويميم ا هتوانست از ميان شاگردان :توان پرسيدمي. رود فراتر مي مذهب و خداشناسيچارچوباز نظر اين البته و , دپرورب را شاستعدادهاي

­بودند آخرالزمان قريبدر آن سالها که تقريبا همه مطمئن : توان پرسيد؟ حتا ميدندشهندس م يا دانشمعون چند نفر زبان

ميرند؟ زيرا اگر در آيا بودند کساني که بتوانند استعداد زندگي جاودانه را در وجودشان پرورش دهند و ن, الوقوع است زندگي, چرا استعداد ناميرايي نداشته باشيم؟ در چشم شمعون, هايي خدايي ازقبيل زبان و هندسه داريم تروحمان قابلي

­ به. درپيش گيردآن درستي نسبت به برخورد عمليی هشيو اگر انسان ، البتهودتواند واقعي شميت که سجاودانه نيز تواني

اگر انسان اين آتش خدايي را که در . بلکه فقط استعداد ناميرايي دارد،خودي خود ناميرا نيسته آدمي بروح, عبارت ديگر !ستوجودش هست درست نگاهباني نکند يکسره به نيستي خواهد پيو

روح انسان ناميراست , در نظر شارعان کاتوليک. رد داضاد ت مسيحييشرع تعليماتيي با نگفته پيداست که چنين آموزهي بهشت نصيب خواهد برد و در ها در حالت اول از نعمت. آن را رستگار کند يا به گناه بيااليديا تواند و آدمي تنها مي

بيهوده . است که اهميت دارد» اکنون و اينجا«تنها , اما, درنظر عارف. خواهد شدحالت دوم جاودانه به عذاب جهنم گرفتار شکايت ازالبته منظور . بيشتر عارفان شاهد نوعي اضطراب دربرابر زمان و کوتاهي عمر انسان هستيمهاي نيست که در نوشته

به روي يايي باشدتواند دروازهمان مي عمری هبلکه تأکيد بر اين هشدار است که هر دقيق, نيستخوری تأسفگذر عمر و !يا به سوي نيستيجاودانگي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۰

کنيمجهاني که در آن زندگي مي خالق: چنين بود عرفانيی هانديش ی هشالود, هاي ميالدي در نخستين سال: خالصه کنم و مذهبيعيات و نهادهاي و از شر, دنيا انسان اينست که از بازيی هوظيف. استخدايي بدجنس بلکه شبه, خداي راستيننه

و , خواهد و برکنار از دنيا ميييعارف هم از آغاز خود را انساني حاشيه, ترتيب اينبه. رتابدروي ب, گر آنند که توجيهدولتي ،همواره شاهد آنيم که عارفان نه در اجتماع, هاي عقيدتي گرايشدليل جامعه و چه بهخاطر تحول تاريخي چه به, هرحالبه

.پردازندي م معرفتهايي سري به آموزش پهلو با آن و حتا در سازمان هايي هم در همايشبلکهيعني به , را دريابدشآدمي بايد جان, مادهی هدر مبارزه عليه نظام ظالمان: ست اوليی ه اين آموزه نتيجی هدومين جنب

. کند آن را تقويت و روح خويش برسدراستينبخش نام بهخانميگفتيم که وي با . بستکار ميش چگونه اين رهنمود ها را بها ون خود در زندگي روزمرهحال ببينيم که شمع

ست طبيعي. بودمظهر حکمت خداي راستيننظر شمعون به, »يسابقا روسپ«اين بانوي , خانماين هلن. کردندگي ميزهلن خورشيد و ماه , زئوس و آتنا, شان را پدر و مادر جهانکه خودآدم دو نفر . نددرکمسخره ميرا اين ادعا انمسيحيکه

و عجيبدر آن زمان اينجور اظهارات. البته اغراق نکنيم!گردنديکنند يا دنبال دردسر مالبد يا شوخي مي, کنندمعرفي مي بود که آشکارا کرد اينآنچه ايشان را از ديگران متمايز مي. و منحصر به شمعون و هلن نبودرواج داشتغريب يادعاها

.زاييده شد بطن همين زوج ازهاي شمعون واقعيت هم اينست که آموزه. کردندصورت زوج زندگي و فعاليت ميبه ش نجاتی هتواند وسيلميدهد و همين انسان تخم خدا را در خود دارد و از طريق تمنا آن را سرايت مي, در نظر شمعون

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۱

خصوص زن که در انجيل عهد قديم از پهلوي مرد کنده و آفريده ه و ب،رع مسيحيدربرابر تصوير ناقص زوج در ش. باشدد مربادهد که در آن زن اعال را ارائه ميی هشمعون تصوير زوج اولي, آيدشمار نمي و همتراز او به»همسر «وجههيچشده و به

که به يکديگر متقابال ميل , شمعون و هلن, ن مااکنو. وجود بود اما يهوه در سرنوشتش دست برد و نگذاشت به دنيا بيايدهمدر , که يهوه تحريف کرده, برآنيم تا زوج راستين و نظام راستين جهان را احيا کنيم و پيام حق را, جسمي و روحي داريم

جهان نظميبه هم عشق بورزيد و با هم عشقبازي کنيد تا به بي, پس آهاي انسانها. شکل موثقش به گوش آدميان برسانيم !تا آتش مقدس در خون و شير و مني وجودمان زنده بماند, تا تمنا که حق ذاتي انسان است برآورده شود, پايان دهيد

در آن زمان در نظر مبلغان مسيحي , رسدنظر به پيش پا افتاده،»مدرن« يک آدم برايتواند که البته امروز مي, اين رهنمودآزاد « و )گويا سي نفر(بستند کار مي آن را بهکه در ميان پيروان شمعون بودند کساني که واقعاويژه به. نمودآميز ميافتضاح

آنچه .شدند حتا گفته شده که زوجهاي مختلف با يکديگر نيز وارد روابط جنسي مشترک مي.دادندتشکيل مي» زوجبالغ و آدمهاي عاقل و ی ه آزادانورزي اقع عشقدرو, »اسرار شمعونيان«اند اشتباه اسمش را گذاشتهنويسندگان مسيحي به

.خودمختار و داوطلب با يکديگر بود راهي, کلي متفاوتي درپيش گرفتند عارفان ديگري هم پيداشدند که راه بهدورانکه در همان دانيم مي, از سوي ديگر

مين است يکي ديگر از ويژگيهاي و ه.اش بود جنسي و توليدمثل جزو شرايط اساسيی هکه خودداري از هرگونه رابط ! اما در هرحال تا حد توان در آن پيش رفتن، کاري را کردن يا نکردن!سر دوراهي گذاشتن انسان: هم از آغاز عرفانجالب

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۲

اين روشها اگر جدا دنبال شود يک هر!از هرگونه تحريک جنسي پرهيختنکلي هاي جنسي سپردن يا به تيکسره تن به لذ ! خالصي شخص بينجامدبهتواند مي

بيرون از چارچوب شريعت و نهادهاي شرطي کهالبته به, در هرحال از نظر شمعون توليدمثل با نجات جهان منافات نداردبراي نشان دادن اينکه , مسيحيی هنويسند, هيپوليت. اند چرا که اينها همواره درپي سوء استفاده از آن،صورت گيردمذهبي

چه اهميتي دارد که . هر زميني زمين است«: جالببسيار آورد از او نقل قولي مي،ت شمعون وقيحانه استتا چه اندازه نظرا »!اينست توحيد واقعي, اختالط مردان و زنان.آدم کجا بذر بپاشد

» توحيد«اين منطقا زيرا. بدانيم» درکردن مردمتالش براي از راه به«و » دعوت به زناکاري« اشتباه است اگر اين جمله را اش و نتيجهگسالندميم هاي نهادي و احساسي را ازهوبارشود و بند و افراد بشر ميها تخمتمناها و شدن موجب يکي

مبارزه عليه . ستجدايي و تفرقه و پراکندگيطالق و دنيايي که اساسش , يعني گامي در راه پيروزي بر دنيا, است»آميزش«ها را از تهيگاهي که آدمپرکردن , نوری ههاي پراکند ذرهوريآگردهم, ستا انسان شدنبخشهر آنچه که موجب بخش

کشيده تا او شخص ديوارهايي که خداي دروغين دور هر و خالصه فروريزاندن, کندهم و بشر را از خداي راستين جدا مي يعني آنچه که, ها آدمتيدفر, ترتيب اين به!اينست معناي حقيقي پيام شمعون مجوس, ش حبس کندارا در تنهايي عاجزانه

, »او«و در » تو«و حل کردنش در » من«درهم ريختن . روداز ميان مي, سازد و درواقع زندان اوستهرفردي را مي» منم من« چنين است پيام شمعون, »من و تو يکي هستيم«. ست» ما« و پيدايش ضمير اين ضميرهای هاش محوشدن همنتيجه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۳

جا بهشياد و زيباعنوانهمين تنها متأسقانهکه ,»ضمير و يک آوا يک برداري از رازپرده«اس در کتابي با عنوان ضميرشن .مانده

آشنايي با اين . اند آباي کليسا و ساير مخالفان معرفت از خودشان درآوردهست که هايي داستان. باقي همه حرف استعرفان را کوشند ميزاهدانهست که با ظاهري کسانيچراکه خود نشانگر رياکاريفايده نيست هاي دروغين البته بي حکايت

­ در سامره مردي بود به«خوانيم که مي,هاي مسيحيت استترين نوشتهکه از قديمي, »اعمال رسوالن«مثال در . کنندآبروبي

دانست و همگان از کوچک و گي مياو خود را شخص بزر. کرد و مردمان سامره را مسحور ميساحر بودنام شمعون که .»چون مدت مديدي بود که همه را طلسم کرده بود و مسحور خويش نگهداشته بود... نداش بود بزرگ دلبسته

درواقع . هشد و حتا مزاحم تبليغاتشان ميهمعلوم است که پرطرفداربودن شمعون در سامره و روم خوشايند حواريون نبودتجمع و ترويج بود و حتا پتروس چندين بار مجبور شده بود او را تعقيب کند و درست بعد از شمعون رقيب آنان در مراکز

کتاب در از همينجاست آن حکايت ديگر !به راه کليسا بازگرداندکرده » زداييشمعون«او به موعظه بپردازد تا خاليق را شوند اري با کشيدن دست بر سر مؤمنان موفق ميمبني براينکه شمعون وقتي ديد که پتروس و يوحناي حو» اعمال رسوالن«

راي همين هم ب. جلو رفت و خواست به آنان پول بدهد تا اين قدرت را به او هم بدهند, القدس را در آنان حلول دهندروح دهري هرچه خريد و فروشی هقصد آگاهان«: چنين تعريف شده» شمعونگري« اصطالح ،»ع مسيحيفرهنگ حقوقي شر«در

!باز بوده حقهبلکه نداشته معجزه قدرت شمعونبه ما ثابت شود که که براي اين اينها ی ههم. »ه ذاتا روحي باشدک

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۴

­ که قبول نمي،شمعون در روم با پتروس, در اولي. در رابطه با مرگ شمعون دو روايت رواج پيدا کردجالب است که

از هم پتروس . تواند به آسمان برودکه ميادعاي شمعون اين بود . کردباحثه ميشته باشد، ميي داالعاده خارقتوانکرد وي اما پتروس دعايي خواند که موجب شد !بلند شد و رفت به هواناگهان شمعون هم . او خواست که حرفش را ثابت کند

­ تخرند که امامشان به مسيحياني که اين حکايت را سرهم کرده اند ظاهرا حتا مف!جا بميردشمعون به زمين سقوط کند و در

­ شمعون زير درختي نشسته و باز دارد با حواريون بحث و جدل مي, در روايت ديگر. بگذريم! دعا مرتکب قتل شدهضرب

. توانم مثل عيسا مسيح دوباره زنده شوممن مي«کند که حتا ادعا مي. کنم و چنان که من قادرم چنينددهکند و باز پز مي­ حواريون هم از خداخواسته شمعون را مي. » شدمسه روز ديگر دوباره زنده خواه. ه به گور کنيدمرا زند, گوييد نهمي

بر نگهباني سه روز : فکرش را بکن. کشند و سه روز انتظار ميکنند ميچالپاي درخت همانجا گذارند توي يک تابوت و !شودشمعون دوباره زنده نمي: حدس زده بودندهمانطور است که حواريونالبته آخر داستان هم ! قبر آدمي زنده به گور

وييم که وي مقتول مرده بايد بگ،اگر روايت آباي کليسا را قبول کنيم, سرانجام واقعي شمعون هرچه که بوده باشد هاي سامره در جاده و پرداختهمبارزه به هاي اصحاب کليسا به شدت عليه آموزهاش خصوص که در طول زندگيبه. است .پا کرده بودايي بهبلواه

حول و حوش که هايي را پردازيمعلوم است که معاصران وي قصه. مکتبش ازميان نرفت, اما پس از مرگ شمعون مهم در رابطه با شمعون اينست که ی هنکت. و بسياري راهش را ادامه دادنددندکرشد چندان باور نگي و مرگ او ميدزن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۵

­ و سنتي طي طريق ميهاي رايج برکنار از آموزه,سحرانگيز است, يي بديع داردرهاينجا هم عرفان مثل هرجاي ديگر چه

بزرگداشت , تصوير زوج اوالي آغازين: را تشکيل خواهدداد اش اصليی هرچه ها يي به خود گرفته که قرن و چهره,کند و زمينآغوش به بانويي گشادهيأت د آسمان در هرفرود خ, بخشآتشي رهايي, و ديوسوزمهارناپذير آتشي همچوتمنا

!از پرتو حق آبستن شونديکديگر در آميزش با همگان اش زنانگييمن تا به, آدميان ازبراي نجات

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۶

استادان حکمت

»السويه است علي و آن لذت، يا ارتکاب اين لذتبردن« بازيليد

»!مرگ را بميرانيد« والنتين

اما انگار هميشه از !راي خود بازکند؟ انديشه در کجا جريان دارد؟ در جسمراهي بتواند چگونه يک انديشه مي

به رود و ناگاه در هيأتي ديگر از ياد ميگاه ,خودش را داردخاص برهاي ها و ميانراهکوره, گذردمجراهاي جسمي نميهيچ مورخي , دانم مهم است و تا آنجاکه مي در رابطه با عرفان بسيار،رسدبپاافتاده ته که شايد به نظر پيشاين نک. آيدياد مي

گاه در , هستندموشکافيهاي کاردان و شناسان که قاعدتا آدم انم چرا تاريخدراستش نمي. هطور جدي به آن نپرداختبه در کتاب روبرت گرانت, براي نمونه.کنندبسنده ميکننده به دادن تذکرهايي سطحي و گمراهها توضيح علت پديده

ننويسد که اي بازيليد ميی ه بودايي و فلسفی هبراي توضيح شباهت ميان فلسف, »عرفان و مسيحيت آغازين«اش مندانهدانش

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۷

خواهم منکر نمي!»هاي بودايي آشنا شودميانجي بازرگانان هندي با انديشهبهبوده حتما در اسکندريه توانسته«عارف که آثارش نشانگر شناخت , بازيليدمعرفت توانم بفهمم که چگونه اما نمي, ومشبهندي نات فلسفي بازرگانان هندي و امعلوم

البته اگر (مورخي , مثل آنست که در قرنهاي آينده. تواند مديون آنان باشدمي, دوران خودش استايهاز دينژرف او ی هاطالعاتش دربار, » انسانيی هپديد«, براي نوشتن کتابش١٤بگويد که تـيـار دو شاردن) داشته باشد هنوز مورخي وجود

! گرفته استهرا از يک هيأت بازرگاني چيني که به اروپا اعزام شده بود) ۱۹۳۱فسيل کشف شده در چين در (نماچيني .اند قبيلن حاوي اظهاراتي از اي, حتا مشهورترينشان, کتابهاي تاريخيی همتأسفانه تقريبا هم, هرحال هب

نه تنها ازميان نرفت بلکه هايش انديشه شمعون پس از مرگدليلش اينست که از سويي, کنماگر اين پرسش را طرح مي مخفيانه و زيرزميني صورت شکلاين انتشار گويا به, از سوي ديگر, اما, در سامره و سوريه و حتا شايد مصرمنتشرشد

،ير مرشدان عرفان هم از اين بهتر نيستوضع سا, وانگهي. چراکه دشوار بتوان در اين رابطه مدارک موثقي يافت،گرفتدليل محتواي خاصش و براي مصون ماندن از به،معرفتشان رادانيم که رفته و مي ميانشان ازی هچون اصل آثار تقريبا هم

تين را نخسی ه عارفان دور,همين دليلبه. دادندهايي سري تعليم مي انجمنيي محدود آنهم در به عدهتنها ،گزند مخالفان با مسيحيان تقريبا در يک سطح قرار داشتند و هر دو هنوز ) دوم ميالديی ه سدی هتا پايان(زمان شناسيم چون در آن بهتر مي

۱۴ (Pierre Teilhard de Chardin) ۱۸۸۱ ‐ ۱۹۵۵ (منطق اسکوالستيک, آباي کليساهايست از آموزهيينظراتش آميخته. دوست مسيح وآبمصوفي, روحاني فرانسوي ,

. فلسفة اليبنيتس و مکاشفات خودش

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۸

تحميل » مسيحيت حقيقي«عنوان تنها هنوز کليساي کنوني خودش را به. رفتندشمار ميجزو نيروهاي مخالف حکومت بههنوز دشمن مشترکي وجود . بزند و دمار از روزگارش درآورد» مسيحي کاذب«ي انگ نکرده بود تا به هرگونه دگرانديش

انقالبي هاي جنبش اگر به انقالب روسيه و تاريخ ! به تعويق انداخته شود»باقر«با » حسابتصفيه«شد داشت که موجب مي, تزاريحکوميت (م وجود دشمني مشترک رغبه, هاي انقالبي کها و گروه احزاب و سازمانبينيم که مي, م نگاه کنياروپا

غربي ی هليبراليسم جامع: ساده استدليلش هم. دهندشان نيز ادامه ميهمواره به دعواهاي دروني) سرمايه داري حاکم ,ها به قدرت برسدمحض اينکه يکي از گروهبه. خيلي هم برايش مفيدند که ويژهبه ,کنداينگونه دعواها را تحمل مي

توان کرد تصورش را هم نمي حتا .کنند يا به فعاليت مخفي روي آورندجالي وطن اين ندارند که يا نوشتي جزسرسايرين با . رسميت شناخته شود شکل بگيرد و به»کراتيک خلقوهاي دمجمهوري ی هتحادي« بتواند در تروتسکيستي مثالجرياني کهکم رو به کاهش گذاشت و عارفان کمهاي عرفاني ن بقاي جريانامکا ، چهارم ميالديی هدر سدقدرت رسيدن مسيحيان به

انگيز نقش غم, ترتيب به اين. درآمد» اسرار مگو«صورت هايشان بهها و نوشتهدر شب سياه تاريخ ناپديد شدند و آموزه: سان آن استر نخست و خوراکی هاش مؤيد فاجعظهلح يي که هرفاجعه, شد افزوده به تصوير تراژدي انسان ديگري

! ازخودبيگانگي انسانی ه عمدی هاين سنج, در زمين؛ و زمانگيري زماناين واحد اندازه, تاريخ. تاريخی هفاجع چراکه انگار تاريخ ,توان و نبايد همچون تاريخي سنتي نوشت تاريخ جنبش عرفاني را نميماين خاطر است که به نظربه

, زماندرپي خالص کردن انسان از بند , اند درپي نفي تاريخ»مذبوحانه«اش پياپيهاياليه که ست ضدتاريخي,ستاشباح ا

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۶۹

رندپندا اگرچه ميبينيم کهمي, نگاه کنيمهاي ميالدينخستين دههترين مسيحيان و مؤمنترينبينروشناگر به . از قيد عمر راه جديدي در برابر ,کنندميريزي پي را عصري نويندارندحال به خيال خود اما درعين, الزمان نزديک استآخرکه

چه در سکوتشان هرگز اين هم و غم را ندارند ها وعارفان اما چه در نوشته. ش يابديي پرورگشايند تا انسان تازهجهانيان مي» اي پس از مرگدني« ايشان هرگز دلمشغول. ن استآنابيني پيامد طبيعي جهاناعتنايي اين بي.جا گذارندکه از خود اثري به

, درواقع. جلوي پاي آدميان پهن کردهد که دنياندانمي يهاي خورند و اينها را دام را نمي آيندهماندگاري و ی هغص, نيستند کساني را توان تاريخپس چگونه مي. »فرار آني«يعني , است» قرن حاکم«گرداندن از ترک دنيا و و روي آنانی هتوصي

شان تصويري ثابت از اشباحي کشيد که صفت ذاتيتواناند؟ چگونه مي هيچ تاريخي نبوده که هرگز خواهان نوشت ست؟فراري

. گرفت)فرا(آنان را توان نمي. کمي به ايشان نزديک شدتوان رد و تنها گاهي ميتوان تعقيب ک تنها از دور ميعارفان را البداز اوج عالم اعاليي که اگر ,رپوکراتايا کو ,والنتين, يدبازيل !در کردنشان همانگرفتن آنان همان و از راه به)فرا(

­ ؟ حتما ميگفتندچه مي, خواندندداختند و مثال کتاب حاضر را مياناکنون در آن آرميده اند نگاهي به عالم پست ما مي

دارم و خودم را جزو هوادارانشان نيتحسن م و گرچه ا ماندهچنگال تاريخ گرفتاردر نويسنده در دام دنيا و منگفتند که شايد تنها در . جديدي به قطر کلفت زمان بيفزايمی هم که قشر بيهودکن با نوشتن اين کتاب کاري جز اين نمياما, دانممي

يي از يافته تجسمی همن هم خودم جلو, دو هزار سال پس از ايشان, که امروزدادندصورتي در قضاوتشان تخفيف مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۰

باز هنوز کامال از مظان اتهام , باشم هم من چنين بامعرفت اما حتا اگر !ودمبميآدم بامعرفت عصر خودم , بودمميعرفت ميعني هنوز دارم دوري از ادوار , هنوز در تناسخم, هنوز روي زمين هستم دوهزار سال پس از ايشان،چراکه , ام بيرون نيامده

انوار خدايي , ام روحم را از جرم صاف نکرده, وزن دارم هنوز,ام مانده جسمدربند هنوز , گذرانمرا مي» جسمبهبازآيي«حاال جايم ،بودم آنان بامعرفت ميی هانداز اگر به!ام ام و خالصه هنوز آنقدرها هم بامعرفت نشده زندگي را آزاد نکرده

ی انديشه و از ،ا از ماده و از اين کتاب و از زبانره, جانخدا گاهبا هم آرميده بوديم در آکنده, بوددرکنار خودشان مي ی ههم به يانديشيدنهر گونه از رها ويژه ه و ب,رها از تاريخ و از زمان, هاي فکري و رواني مقولهی ههمز توي خواننده و ا

!ها چيزاينتا زند زور مي. نفوذناپذير استمي حريپي نفوذ به زيرا در!ست ااين کتاب بيهوده, نظر حقيقتا عرفانياز نقطه, بنابراين

برند تا ساختار اتمکار ميها به ست که فيزيکدان شبيه آن ابزارهاي زمختي!گشودتوانش نمی زوردري را بگشايد که بهآن ­ ميلتهمين عو به) هاي مصنوعيجرقه, ليزری هاشع, نور(اند ناخواه مادي که خواهيابزارهاي, مطالعه قراردهندد موررا

مورد مطالعه قرار دادن عرفان هم با ابزارهاي . زنند حتا به آن ضربه شوند و درمواردي»لعهامطموضوع مورد «توانند مزاحم .زدن استمزاحم آن شدن و به آن ضربهنوعي به, داريمناعارفان يي که ما فکري

قراردادي که با جز اما به! کتاب را ناتمام بگذارمبايد همينجا دست از نوشتن بردارم و اين, پس اگر بخواهم منطقي باشمعبارت به. رمبهرحال کتاب را به پايان ببهشود که بخواهم علت ديگري هم هست که عميقتر است و موجب مي, ام ناشر بسته

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۱

, دارم يمند دوست ا ه شدحلسکوتي را که در آن , دارم مياهل معرفت را دوست گرچه خودم عارف نيستم، امامن, ديگرهايي زيرزميني وجوددارند که و جريان رفتار ی هشيو, منشي, هنوز احساسيه همامروز کهاين واقعيت رادارم ميو دوست

شود که هست موجب مي» شدن«تناقضي که در خود . نددهميرا ادامه و پريروزديروز راه عارفان ي امروزيسبکبههنوز که هنوز است همه درپي آنيم که بدانيم چرا از . »جامعه«دنبال به » ضدجامعه«د و بياي» تاريخ«همواره پس از »ناتاريخ«

, البته همواره شکل واحدي نداشته» چيز«اين . اند گفته» نه« که به چيزي اند جا آدمهايي بودهقرنها پيش تا کنون هميشه و همهنبايد , کندشکل سياسي بروز ميبهغالبا اگر امروز اما, بخش شده بخشا و حتخود گرفتههاي مختلفي به پيوسته صورت

از خودشست که سياهيی هبلکه ساي, »نه«بگوييم شود که باعث ميست آن چيزيفراموش کنيم که دشمن واقعي نه خود !خته استاندابر ما و بر اندرون ما

مناندره و : دانيمم دونفرشان را مينا. برخي از پيروانش مکتبش را ادامه دادند, پس از مرگ شمعون مجوس, بارين با الهام از تعليمات ايشاک از يکمي نامنصفانه است چون هرايشان در رابطه با» پيرو «ی هکار بردن واژبهالبته . ساتورنن

ه خود عرفان هم در ذاتش با چسبيدن ب. و گاه از مرشد دور شد و گاه او را تکميل کرد استاد درواقع راه خودش را رفتنه , عرفان از آنجا که نه کليسايي داشت. خورند منافات داردنويسي مي معيارهاي ثابتي که در عمل فقط به درد تاريخ

درست برعکس . اند آنهايهاي گوناگوني بيافريند که همگي شاخه توانست طريقت, ظاميعشرعياتي و نه هيأت علماي . است»کفار« و »ملحدان«و » مرتدان«و » منافقان«بر » شريعتمداران«مسيحيت رسمي که تاريخش تاريخ جنگ و پيروزي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۲

در منش عرفاني تصور . اني باشد جريانهاي عرفی ههم ی هبايد تاريخ برابربينان, اگر کسي بخواهد آن را بنويسد, تاريخ عرفان .اينکه آنها را از خود براندنه گيردربر ميرا داع و زيرا معرفت ذاتا ان,ستمعنيبي» کفر«و » الحاد«و » ارتداد«و » نفاق«

جزئياتي را که . راني داشتکرد و گويا طرفداساتورنن نزديک صدسال پس از مرگ شمعون در انطاکيه زندگي مي »آرخوند«ول وضع دنيا را هم گويا او اقنومهاي مسؤ. م مديون اوييمگفتي خلق انسان و خداي راستين و بيگانه با دنيا ی هدربار

. اندهمان هفت سيارهاصال نام نهاده و گفته که , که با درخشيدن» امشاسپند«نوعي , اند بلکه موجوداتي زندهبيجان اخترانينه ها سياره،در علم نجوم يهوديان قديم

هاي رهاين سياکه را گرفت و برعکس کرد و گفت يهوديعرفان آن زمان اين بينش. اند جالل خداي راستينگوي آفرينآسماني که . درخشندشان باالي سر ما ميخود» شخصي« که تنها براي بزرگداشت شکوه اند دروغينسپنداني شاما, زنده

نگفته . خاليق را اداره کنندی هشدسرنوشت نفرين اينست که همترين آسمانهاست و کار آنهاپست, هاسترخوندقلمرو آ .گذاشت بدکاره اش احترام نمييها و به ستاره که ساتورنن به چنين آسمان منحرفيپيداست

­که به, ميالدي دومی هآنهم از همان آغاز سد, اما عرفان در مصر خيلي بيشتر از سوريه و فلسطين و سامره گل کرد

هاي خداها و آيينی هگيج سد, اما هنوزگنگ نبض تاريخ, هاي بزرگ و پر از تپشکننده ست عجيب و گيجييراستي سده !مرکز اين جوشش کجاست؟ اسکندريه. ي رنگارنگها برگشتگيها و ازدين منگ دوران ديناوري, پر شوروشرباهم ها و خداها و رؤياها آسمانی ههم که در آن ستيي هاون و کوره و خمره دوم ميالدي شبيهی ه سدی هاسکندري

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۳

هر جاي تاريخش را که , جاي شهر که باشيهر, نگريبه هر سو که ب. يندآ عمل ميجوشند ودرهم مي, شوندمخلوط مي را حفظ شهايمصر باستان هنوز پرستشگاه. قرن اين يا آناز, قارهاين يا آناز , بيني از اين يا آن نژادنشاني مي, بگردي

نيل است و گره اصلي دلتاي, اسکندريه. و فلسطين و بابل و ايران هم هريک براي خودش جايي داردکرده و يونان و روم .تنفسگاه: کند که ريه براي انسان و شاخه براي درختبراي اين رود مقدس همان نقشي را بازي مي

بيگانگاني که در آن زمان به اين . کند مير زماني به ذهن امروزي ما خطوی هالبته تنها با وجود فاصل, چنين تصويريدر . ومرجي از اعتقادات و مراسم مختلفد و هرجوبديدند شلوغي مي اول ی هدر وهلتنها چيزي که رسيدند حتما شهر مي

, احساس کند که در قلمرو تاريخي مبهم گم شده, چنين شرايطي آدم ممکن است اطمينانش را به هر چيزي از دست بدهد­ وس ميامپراتور آدريان به دوستش سرويان. ستاين همه ايمان که هر يک ناقض ديگري, مات ومبهوت اين همه تضاد

خداي (راپيس دانند ولي در مراسم بزرگداشت سهديد که خودشان را مسيحي ميهايي توان اسقفمياينجا «: نويسديا رياضيدان است يا , ه سامري چه مسيحي چه يهوديچ, هر کشيشي. کنندشرکت مي) مشترک يونانيان و مصريان باستان

را تا مسيح و همستايدراپيس را ميهم سهيد آخاخام وقتي به مصر مي حتا .در کالبدشکافي و فالبيني و غيره تبحر دارد »...همگان را خوش آيد

, بازيليد عارفان مهمي چون , ميالدي يعني در حدود سال صدوسي,اسکندريهن به ا سفر امپراتور آدريی هدر همين دوردرست است که عارفان هنوز هم : ا بايد گوشزد کنم رييدر اينجا نکته. کنندکارپوکرات و والنتين در اين شهر فعاليت مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۴

ويژه در اسکندريه هعرفان اکنون توانسته در شهرها و ب. نيستنداما ديگر پيامبراني آواره, کنندبه روم و يونان و قبرس سفر مي, ي مصريهاي چندخداي دين. هاي مختلف است مذهبهم پيوستن و رويارويي به دور،دور. براي خودش جا بازکند

هاي ديگر و بسي گرايش, کيش هرمسي, هاي نوافالتونيفلسفه, يهودي, مسيحي قبطييها دين, رومي, يونانيهندوايرانی، . دهندکنند و دربرابر هم قرار ميآنها از هم جدامي, مسيحيانويژههب, يي ديگرآميزند و عدهمييي آنها را با هم که عده

, اينست که بازيليد. دهند ازخودبيگانگي را تشکيل ميهاي زمينيايي و تقسيم و تفرقه راهجد, گفتيم که در نظر عارفان من در اينجا درپي نشان دادن منابع گوناگون لبتها. کنندمي شبينند اختيار ميخوبي ی هپديدکارپوکرات و والنتين هرجا

توان موادالبته مي. يعني خود عرفان, ريزندبه آن ميست که رودهاي گوناگون دريايي, آنچه برايم مهم است. عرفان نيستمعرفان , نتيجه هرچه بشود. هاي مختلف را با هم قاطي کرد و ريخت توي ديگي و زيرش را افروخت و هي به هم زد دين يعني ,کندي مسأله را روشن می ه منابع عرفان انتشاريافته تنها يک جنبی هکنون در زمين هايي که تا پژوهشی ههم. شودنمي

کلبي و هرمسي در , اپيکوري, رواقي, ي نوافالتونيهافلسفه, مسيحي, يهودي, هاي هندوايرانيانديشهدهد که نشان ميتواند بگيرد اينها را مي, عرفان ذات خودش را دارد. عرفان حاصلجمع و يا حتا تلفيقي از اينها نيستاما . اند داشتهتأثير عرفان

آغازينشست که از عناصر زايشي, عرفان ماهيتي دگرشونده دارد!يي بديع است همواره انديشهشحاصلما ا, و با هم بياميزد ! از نفي خودش هم ابايي نداردحتا, براي رفتن به ته تاريخ, باشدعرفان آنجا که الزم . کندميشان گذرد و حتا نفي ميفرا

معتقد است که منبع و مرکز جهان و نيز مرکز , ت در اسکندريهيکي از نخستين مرشدان معرف, چنين است که بازيليد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۵

.»خبريبي« : خيلي ساده استراه مبارزه با آن هم. دهد تشکيل مي»توهم«روان انسان را است که زبان » ناواقع«و » ناموجود«پيش رفته و چنان خواهان » نه«در اينجا با معرفتي سروکار داريم که چنان در طلب

گويم وقتي مي. زماني بود که هيچ نبود«, گويدچنانکه خود بازيليد مي, زيرا.ماندمي عاجزاش دن مقصود غاييهم در رسان !» نه هيچ وجود داشت و نه چيزبگويم کهرک و پوست کنده خواهم مي, نبوديمنظورم اين نيست که چيز, هيچ

اين هيچ که هجاهاي, شودق که انديشه در آن غرق مي مطلکالمي اين بي,آوراين هيچ سرگيجه, » هر چيزنبود«اين اين هيچ که گفتني نيست اما بايد گفتش تا بتوان , کنندمعنا ميچسبند و هر معنايي را بي به سراسر قلمرو فکرميتوصيفش

وجود هيچ چيزيعني «: شودتر ميکنندهاز آن که هست گيج, توضيح دهدآن را کوشد بازيليد ميهمينکه, انديشيدشيک معقول و نه يينه باشنده, نه بودي ساده و نه وجودي مرکب, ذاتنه حتا ماهيتي بي, نه جوهر و ذات, نه ماده, نداشت

از نه هر آنچه که بتوان نامي به آن داد يا نه انسان نه خدا و نه فرشته, حس بيي حساس و نه وجودينه بود, هستي نامعقول !نامدمي» نباشنده« را »ي خوبخدا«بازيليد , جالب است که در چنين حالتي. » کردفتشطريق حواس يا عقل دريا

پس جهان چگونه درست شده؟ اينجا هم باز , ست که نيست و هيچ چيز هم وجود ندارد هماني ي خوباما اگر خدا تا منظورم را گويم خواستمي. خواست که جهان را درست کندخداي نباشنده«: کنيمها گير مي واژههاي زندانپشت ميله

نباشنده جهان را از نباشندگان خداي, باري!تواند خواست و انديشه و حسي داشته باشدبفهميد وگرنه نباشنده که نمي !»درست کرد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۶

, ههنوز نگفته يا ننوشت, هر واژه. گيرد کشتي ميها واژهگنگيبا پيوسته دارد فکرمان که بينيم ميرسيم به اينجا که ميتوان با چگونه مي. زديميگيرد که حدسش را نمخود مي جهان صورتي بهی هشود و محاکمحک و اصالح و رد و نفي مي

و واقعيناتوان در بطن سوءتفاهمي به اين گندگي زيست که هرچه دور و برمان هست آنچه نيست مبارزه کرد؟ چگونه مي ؟ گولی هينيست از هيچ در آموهوم و تصوير پوچي

زيرا تنها در خواب است ؛نجومي موجوداتي نازنده خواب ی هرؤيايي زاييد, داندبازيليد کل جهان را وهمي کيهاني مياين نيست که جهاني که درآن » جهان توهم است« منظور بازيليد از اينکه, مگمانبه. گيريمکه اوهام را با واقعيت عوضي مي

هست انگاري چنانچون سراب که , وجود داردتوهم مثابه بهخواهد بگويد که اين جهان يبلکه م, ندارد بريم وجودسر ميبهآفريدن و ی هنيافريده که شايد وظيف جهاني موهوم از آب؛ يچنانکه سراب تصوير, است ديگر دنيا سراب جهاني!اما نيست

دل بريدن ,ه وجدانهاي بيدارشددنرسانهم به: پس تکليف عارف روشن است. باشد عارفانی هبهتر بگويم زاياندنش برعهد .فرار از دنيا, توهمی هين از کويرآشتنگذدر ,از سراببرخي از فيلسوفان يوناني و مسيحي . ستيي که بينش بازيليد تا چه اندازه ريشهدريابي تا دهم ديگري ميی هنمون

­ خدا در کالم نميوييمگاگر ب, گويد نخيرست و ميبازيليد با اين عقيده مخالف ا. گنجد که خدا در کالم نميندمعتقد

, اين ترتيببه. پس حتما حالتي هم دارد, است»موجود«, اما هرچه وجود داشته باشد. وجود داردخدا گنجد پذيرفته ايم که .را دريابيم» سکوت«گذريم و بايد از هرگونه کالم فرا , برسيم بازيليدی هحدمفرط انديشاگر بخواهيم به

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۷

آيد که وي مانند هاي مخالفان بازيليد چنين برمي از روايت. يعني به قلب تعليمات عرفاني, به سکوتبپردازيم پسشايد اين سکوت از سطح شاگردان فراتر . هکرد شاگردانش تحميل ميساله به سکوت پنجی هيک دور )ثفيثاغور (پيتاگور

که دانيم نمي بازيليد خبر چنداني نداريم و ی ه ما از زندگي و مدرس,هرحال هب. گرفتهرفته و خود استاد را هم دربرميمينيز دشوارترين شکل نبرد با و سکوت قاطعترين. ست گوياييی هين تحميل سکوت نکتهم اما ،کردهچگونه تدريس مي

بيدارماندن با ايد حال بماندن درعينساکت. نزدن نيستسکوت عرفاني البته صرفا به معني سروصدانکردن و حرف. دنياست درواقع سراپا گوش است و در هرلحظه ,پرهيزدعارفي که از سخن گفتن مي. توأم باشد و موجب ژرفندگي وجدان شود

» نباشندگان«از آنجا که اين دنيا از . حال کاري است و درعينزورناک ناسکوت سالحي. برديغناي معرفتش را باال مدربرابر سروصداي دنيا و امواج کوتاه و بلند حرف و . بايد بودش را با سکوت نفي کردپس براي مبارزه با آن , درست شدهتنها سکوت انسان است که . به سکوت انسان معنا دهد» صدابي«عارف برآن است تا , جهانی ه ناطق و فريبندی هکالم و ماد

!تواند بامعنا باشدميچيز را خواهد همهوچراي چيزهاي دنيوي دارد و مي ردن از چوناين ميلي که آدمي به سردرآو. اما اين کافي نيست

ي يکسره موهوم ستن چنين دان!ساخته از موهومات؟توان دانست در دنيايي چه مي. خودش ميلي مشکوک است, بداند. توپوچ اسهيچ چون ،تواند کمکمان کندحتا منطق هم نمي. سايه است, رؤياست, مورد ميل ما عکس است. خواهد بودتواند ميخبريتنها بي. کندکه بيهوده در مارپيچهاي پرسراب مغز آدم کار مي ست خالييييشتر موارد چرخدندهمنطق در ب

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۸

! بيابيمشاهراه نجات راتا ما کمک کند سکوتبه ز حال دنيا باخبر يي ااش کمي کوتاه بيايد و تا اندازه بود که از اين نظر افراطيمجبورهرحال بهست که بازيليد بديهي

­ موجب مي, اند ميوترديدهاي آددرپي که درواقع پژواک تکراري شکهاي پيدليلش هم شايد اين بود که اين نفي. باشد

مراسم . سرود ها شعر و بساوچهار جلد کتاب در رابطه با انجيل نوشت بيستگويا. کند» ارفاق «ماشد که وي تا حدودي به البته رهنمود عملي هم داشت . آوردگردانش درست کرده بود که کمتر کسي از آن سر درميپر رمز و رازي نيز براي شا

دربرابر فريبکاري کليسا و ديگر نهادها و قانونها و ايمانها , يبندگي واقعيتردربرابر ف. توان حدس زد از چه نوعي بودکه ميتعقيب و روميان شروع کردند به مثال وقتي , ترتيب اينهب! اخالقيبي: دستور اخالقي بازيليد خيلي ساده بود, و ممنوعيتها

اش براي نجات جانش منکر عقايد شخصييد اعالم کرد که هرکسي حق داردبازيل, عارفان و مسيحياندستگيري و آزار ن از بيرون ازدواج و وخاطر لذت و بدنسي را بايد آزادانه و بهگفت که ميل ج از طرف ديگر مي! توبه کندحتاشود و

زن و مرد را تنها داروي ی هالبته منظور اين نيست که بازيليد آميزش آزادان. چارچوبهاي نهادي و اجتماعي حاکم برآوردنبود و حتا به آن دسته از » زنبازي«اهل دانيم که مي, شودتا آنجاکه به خودش مربوط مي. دانستها مي انگيز انسانوضع غم

داد آن کنند که طبعا به ساير هوادارانش اجازه مي. بمانندپارسا کردگزيده بودند توصيه ميشاگردانش که راه سکوت را بر قانون و ممنوعيت نهوعارفان در آغاز هيچگ, صوفيانهاي اهل باطن و صوفيان و شبه برخالف جريان. خود صالح دانند

ده که بگذارند هرکسي به وسع خودش به معرفت هدفشان اين بوکه رسد نظر ميبيشتر به. کردنداصولي خاصي را وعظ نمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۷۹

آن گرايش عارفانه است که نسبت ی هبازيليد نمايند, درهرحال. بر او تحميل شودبندوباری بیا و يرياضت نکه آراه يابد بيو به بدي از ا معاصرانشی ه براي همين هم همکند وي ميتفاوتفاخرانه اعالم بيطرزي راستي و بهبهبه هر نظام اصولي

.اند يادکرده, هاي ازهم متمايز فلک, هاي آغازين زوج, هستيهاي نزاده, خداهاي ناموجود, آرخوند, از اقنومند ارهاي عرفاني پنوشتهها يادآوراز يکسو اين نوشته: شويمبا يک نگاه متوجه تضادي آشکار مي... هاي بلعنده آتش, کنعقيم انسانستارگان

نوعي خالصه کرد و برايشان تحليل ی هچند نمونتوان آنها را در و از اين جهت مي ،اند ي افسانهنا بس آشی هزمينچندان هايي سامانمند و دانشمندانه و البته نه ن تخيلي و هذيايهاي نظام, اما از سوي ديگر؛شناختي مشخصي قائل شد روان

­ مورد استفاده قرار مي منسجم يا ضداخالقي و اخالقاهنگ هم که همچون بستر و موتوري براي آموزش اصولي»عاقالنه«

.رسندفهم به نظر ميکسهاي انجيل بس ساده و همهافسانه, هاي عرفاني نظرپردازي که در مقايسه با ست بديهي. گيرندتي اينهمه راس آيا به چه نهفته دارد؟ نغز و ظريفشهايه و نکتهپيچيدهاي داستان درپشتعرفان : توان پرسيدپس مي

تا فقط هاي آسماني و اينهمه هبوط و سقوط و اشک و توبه و محاسبه و انحراف و غيره الزم است در فلکماجراپردازي ست؟بگوييم که زندگي حقيقي جاي ديگري

رفان و عاخودم را هوادار چون , کنمبا اينحال تالشم را مي. مده پرسش پاسخ ايندانم چگونه بهنميکنم که اعتراف ميدشوارفهم يهانوشتهبرخي خاطر وجود به تنها درست باشد يعنيام از ايشانکه طرفداريخواهم مي. دانممي ايشان ارادتمند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۰

.سربر يک پايش لنگ نزندو گاه حوصله پسر بزرگ چراغ پسر آرخوندآنگاه«: يمکنمطالعه آفرينش جهان ی ه از اخترشناسي بازيليد را درباريي تکهپس بيا

و پسر ؛همچنانکه او خودش مال خودش را در باال ازطريق تماس با نسبيت روشن کرده بود, آرخوند هفتگان را روشن کرد !»آرخوند هفتگان روشن شد و از نخستين کالم همچنان ترس برش داشت و به اشتباهش اعتراف کرد

يک رشتهبا انگاري . آن استپيچيدگي, رگ استکه بخش کوچکي از يک متن بز, نخستين ويژگي اين نقل قولاول برخي از . د آفرينش جهان خطايي روي دادهقرار است به ما فهمانده شود که چرا و چگونه در رون» چيرالتچيمچيا«

تراوش : تنگهبان باالترين فلک؛ نسبي: هفت آسمان يا هفت فلک پاييني؛ آرخوند بزرگ: هفتگان. را معني کنيمها واژه غيرقابل چنين که امروزه ،ها اين اصطالحالبته . ترواشي مرکب از سه جزء ظريف و کدر و نجس, از خداي نباشندهنسبي

رسد که نظر ميهرچند ظاهرا به. دادند ناعارفان هم آنها را مورد استفاده قرار ميا در آن زمان رايج بودند و حت،اند شدهفهم ی ه پيچيدست که عارف در توضيح رازاما شايد همين خود بازتاب مشکلي, لود استآ و هذيانانهبيان خودسر اين طرز

مسائلي هميشه اليعني توضيح , اينها با جهان معقول و خدا داردی هآفرينش جهان و ساختار مادي زندگي و آگاهي و رابطکننده روي همين نوع توضيحات گيجبه, اظهارنظر کنندشدند که در اين بارههرجا مجبور مي, حتا آباي کليسا هم. دشوار

و ساختارها و ها انون ق شناختدنيايي که, هاست دنياي ناشناخته رويارويي با،يي که با آن سروکار داريمقضيه. آوردندمي از اين قبيل ائلي هربار به مس مدرن همبيهوده نيست که دانشمندان. از حد توان ما بيرون استاش هوسودهندسمتنيروهاي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۱

آدم عادي د که فهمشان براي نپردازهاي پيچيده و متضادي ميها و داده ردن مثال کبراي توضيحش به رديف ,دنورخبرميماکس پالنک . دبه چشمم خورطور اتفاقي يي که درحين نوشتن اين کتاب بهنمونه, گويامبدهيي نمونه. دشوار استبس

نويسد کههايي ميمعاصر جملههاي فيزيکدان نوينبيني جهانی هبراي ارائ» زيک مدرنتصوير جهان در في«در کتابش :فهمند مي»از مابهتران«را فقط اشمعني, مرجع داده شودبايد معنايي نه يکجانبه يعني مستقل از نظام) فرکانس(اگر به فرض همترازي يک انرژي و يک بسامد «

انگيزه بايد معادل باشد با لق مطی هيعني انداز, همتراز باشد يک مجراي انگيزه با يک مجراي بسامدبايد, بر اصل نسبيت بنا !» انگيزهقارن است با جهتاش مت موجي که معموليمتقابل درازاي امواج با سطح

فيزيک مدرن را ي هادرک عقالني اين نوشته تنها مستلزم آن نيست که نخست برويم زبان و داده , برخالف گمان رايجيي شيوه, برخوردمان همان باشد که در فيزيک معاصر رواج داردی ه مهمترش اينست که روحيه و شيوی هالزم. گيريمفرا

مادي هاي مربوط به معماي جهان گيرند و پرسشهاي سابق مورد بازانديشي قرار مي نظام, يي نوکه در آن براساس فرضيه .دهند ميناکلي تغييرماهيت و معبه

الزاما پيوندي باهم ندارند مختلف را که ی هدو جريان متعلق به دو دورهاي بدون آنکه بخواهم نظرات و نوشته. که بينش عرفاني را هم بايد بدون توجه به طرزبيان رازآميزش بينشي نوآورانه دانستکنمفکر مي, درکنارهم قرار دهم

با پدرجد الکترون و نوترون که آدم فکرکند شودباعث مياش که خود واژه (»نوماق«توضيح ماهيت و رفتار و مسير يک

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۲

. کندريزد و احتمال را جانشين يقين ميق را به هم ميبهاي سا ست که چارچوب نظاممستلزم روش خاصي) !سروکار دارد رايج در هايي جهان به فرضيهراي درک و توضيح عقالنب صرفااما عارفان , رسدنظر اگرچه ممکن است که نقض غرض به

.آوردندميهاي دورودراز افسانه روي راهکردند و به سنگالخزمان خودشان تکيه مينشان دهم خواستم دليلش اين بود که مي, فيزيک مدرن افتادمی هيي از بحث اصلي دور شدم و به جاد هم لحظهمناگر

تواند امروزي مييک آدم ناوارد که سادگيهمانبه, ست يي ادهسکار کهن عارفانکردن نظامهاي فکريکه مسخره !را بخواند و از روي نفهمي به آنها بخندد, اين دانشمندان بامعرفت دوران جديد, هاي آينشتاين و پالنک و هايزنبرگنوشته

دشوارفهمي آن کرده،تين هاي والن در رابطه با يکي از نوشته، قديس مشهور مسيحي، که ايرنهستاين هم همان کاري که در آن مدوريشبه, ماهيتيبيشبه, هستاصلي ظاهرا شبهدر اينجا ... «: نويسد مورد تمسخر قرارداده ميپرانيرا با مزه

. گذارم مطلقا خاليدر اين کدوسان فضيلتي هست که من اسمش را مي. کدوسانگذارم فضيلتي هست که من اسمش را مي .کدوحلوايي: و لذيذخوردني, تراوند از هرجهت ديدنييي مي از خود ميوهيدن تراودون اين مطلقا خالي باين کدوسان و

کدوسان و مطلقا خالي و کدوحلوايي و گرمک از خود . گرمکاسمدر اين کدوحلوايي فضيلتي هست همانقدر توانا به ».ستتراوند که خيلي باب طبع والنتين اانواع و اقسام هندوانه مي

در شهري چنين ست که بديهي!کندريه در اسهاي باب طبعشوالنتين و هندوانهخود برويم سراغ همان بهتر که .بگذريم. خيالي ندارندهاي و ديگر گرمکقنومکنند که کاري جز پرداختن به اعارفان مشتي آدم بيعار جلوه مي, لود و پرمشغلهآ تب

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۳

ی ه اطالعات درستي از زندگي و رفتار روزانشانهايشده که منتقدان مسيحي در نوشتهمانع از آن » زباني بلبل«متأسفانه مسلم اينکه . اند بازيليد و يا والنتين تا چه حد در اسکندريه طرفدار داشتهدانيم واقعا نميينست کها. ندرسانعارفان به ما ب .کردند يوناني ترويج ميزبانره اکثر عارفان تعليماتشان را به چراکه در اين دو،س بوده اند در تماهاي يوناني بيشتر با محفل

وي برخالف بسياري از . مدتي به روم رفت و سالها در آنجا ماندگار شد،والنتين که در اسکندريه بزرگ شده بودکه ه زد ملحدانيها و حرفاما آنقدر دگرانديشي کرد . نخست مسيحي بود و حتا نزديک بود کشيش شود, ديگر عارفان

.پس به قبرس رفت و در آنجا هواداراني يافت. اش را برانگيخت و از کليسا رانده شد اطرافيان مسيحياعتمادي و دشمنيبيشايد هم دليلش اينست که . از ابهام فرورفته و دريافتش غالبا دشوار استيينظام فکري او نيز مانند پيشينيانش در پرده

, »انجيل حقيقت«, کتاب مهمشدانيم که هرحال مي هب. اند او را بفهمند اند نتوانسته ل قول آوردهمنتقدان مسيحي که از او نقخطايي که از , علت پيدايش جهان نه توهم بلکه خطاست, در نظر او. هاي اصلي عرفان اختصاص داشته به همان موضوع

اضطراب و , فراموشيی هسه پديد, درحال تکوين بيکران و خالي کيهانی ه که در پهن موجب شدسرزد و» پدر ناشناس«دنياي «والنتين دنياي ما را , براي همين. ايم و هرسه را درخود داريم منشأ گرفته حالها از اين سه ما انسان. وحشت زاده شوند

.خواندمي» کمبود ی هين است سرچشمو هم, اين خطاي آغازين موجب شد که تخم نقص و نارسيدگي در جهان نابالغ پراکنده شود

کمبود , آوريممي هميشه کم, خوردهگويي مهر فساد و نياز بر پيشانيمان . احساس تنهايي و گمگشتگي و بدحالي انسان

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۴

دنيايي که . خود در عرش اعال تنها مانده استی هنوب که بهو کمبود حق, عالم باالکمبود آتش, کمبود هواويژه هب, داريم بيجان است که ی ه اينهمه مادقابل لمسش ی همرگي مادي و کيهاني که نشان, دنياي مرگ استکنيم در آن زندگي مي

تدريج به, اش کنيم تکهتکه, مرگ را با هم تقسيم کنيمهاي اشتباه اينست که راه نجات از اين دايره. دوروبرمان را گرفتهتا مرگ از , تا حلش کنيد, کنيد چنانکه به ته برسانيدشبايد مرگ را بين خودتان تقسيم «: تا ته مصرفش کنيم, حلش کنيم

»!شما و در شما بميرد» مصرف«اين تر شاهد آنيم که هاي افراطيدر گروه. يابيمهاي عرفاني بازمي در بيشتر فرقه رانيت والنی هاين انديش, خوي دنيا دشمنکردن موادبا مصرف. کندمني بروز مي آبدادن به اميال جنسي و حتا مصرفشکل تنبه, زورکي مواد

, از آن رد شود و به حقيقت و جاودانگي گمشده باز رسد, آن را تمام کندتواند انسان مي ,مثل عشق تني و لذتهاي جسمانيو اما تخم خدا را هم در خود دارد , گرچه محل فساد و خطاست البته اين دنيا .شود» ناپذيرتخريب«قول والنتين تواند بهمي

: شوديي بس گويا متوسل مي در اينجا والنتين به مقايسه.ستحاوي شباهتي دورادور با حق و با الگوي راستين هستيهاي چرکتاب خدا پس انسان بايد عکس. »دنيا هم از اقنوم زندگي دور است, دور است شيک تصوير از اصلکه همانقدر«

مراحل مختلف اين , الگوهاي افالتون با تکيه بر ,والنتين, اين منظور به.را در اين دنيا مصرف کند تا به خود خدا برسد آتی ه کيهان قرار دارد و براي همين همی هترين منطقدنياي ما در پست. کندبخش را ترسيم ميرهايي» مصرف«توانند از کنند و نميهايي که زندگيشان را سراسر وقف دنيا مي آدم. دنريزي حاصل از خطاي نخستين به آن ميها آشغالو

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۵

رهايي را هايي هستند که هرگز لش تنه,کاهنداز وزن مادي آن نميدهند و که وضع موجود را ادامه ميکساني, آن بگذرنددو دايره يا دو فلک هوا و اثير , باالتر از دنياي ما. اند و چنين خواهند مرد صفت» مادي« يعني ١٥»هيوال«آنان . نخواهند چشيد

تواند به اين دو کسي مي. دهند آزادي را تشکيل ميگاه سبکتر و لطيفتر است و نخستين منزلشانی ه دارند که جنس مادقرارکند آنچه را که در زندگي مصرف مييعني, ات توانسته باشد آن را به روحيات تبديل کندمرحله برسد که با مصرف مادي

» جاندار«توان چنين انساني را مي. ذيه کند را تغداکش کند و از آن روح خوپ, رمش را بگيردج, بگذراندشاز صافي وجودو . براي رسيدن به کمال و آزادي بايد حق را يافت. جان بايد پيوندش را با حق بازيابد. داشتن کافي نيست» جان«اما . دانست

. يل شدهکهاي بامعرفت تش از آدم, ستکه نادرترين گروه ا, پس سومين گروه. توان يافتحق را تنها از طريق معرفت مي .صعودکنند, باشددکه همان آسمان خر, توانند به باالترين فلکهايي هستند که مي اينان تنها انسان

کرده تا به مقام بندي منطبق بر مراحل مختلفي بوده که يک شاگرد بايد در مکتب والنتين از آنها عبور ميشايد اين منزل» هيوالئيان«از نظر او . جامعه اشاره کردهدر اين سه حالتبه وجود دانيم که والنتين هرحال ميهب. هم نهشايد . عارفي برسد

هتر است مسيحيان وضعشان ب. خبرند بيدينياند و از حقايق جامعه هستند که در ماديات غرق شدههاي» معرفت بی«همان هاي سري او به ايشان نرسيده و عمق حقيقت پيام اما،اند ا را دريافتهعيسحضرت گرچه پيام آغازينآنان . اند» جاندار«چون

۱۵( hylique يوناني از ريشةhulè ة «و » چوب«معني بههماداما ،کار رفتههمين معني بهدر فارسي فلسفي نيز به» هيوال«. »اوليکه در زبان معمولي » سانديو«جازي معناي م

.ستپذيرفتنيکردني و درکپديد آمده کامال

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۶

.عارفان اند سوم هم ی هدست. اند را نگرفته قيدوبند ديگر از،رفت عرفاني رسيده باشد معی هدرهرصورت شکي نداريم که در نظر پيروان والنتين کسي که به مرحل

. زيرا جانش موفق شده بند نافش را از شکم دنيا ببرد، به خود بدهدکاري هر ی هتواند اجازمي مادي و فساد آزاد است وهپتولگويدمي, والنتينی هاز پيروان برجست, هم :»چرا که ( هيوالئي بتواند نجات يابد همانقدر که امکان ندارد يک انسان

همانطور که طال اگر توي . اسير شوددوباره تواند نميباز کند که بانسان بامعرفت هم هرکاري , )نيستيافتني هيوال نجاتش را ا معرفت و ذات شريف معنويعارف هم هرگز , شود حل نميکثافت و در بازد نمياش را خال هم بيفتد باز زريني

».ند نداراثر چراکه افعال دنيوي ديگر بر او،بازدنميآن عده , همين دليلبه«: نويسددر ادامه مي, ن را رسواکندآورد تا عارفا مسيحي که اين نقل قولها را مييسقد, هناير

خاطر ی ه بي دغدغ. استجزو منکراتشوند که اند بدون هيچ شرمي مرتکب اعمالي مي ازميان ايشان که به کمال رسيدهحتا بسياري از آنان به . کنندپرستان شرکت ميهاي بت جشنی هها درست شده و در هم تخورند که براي بهايي مي طعام

که هميشه منجر به ه دو نفرروند و حتا به تماشاي نبردهايتماشاي جنگ حيوانات که توهيني به انسان و به خداست ميبه تن بايد تن داد و به گويند که سپارند و ميهاي جسماني مي محابا تن به لذتيي ديگر از آنان بيعده. شودمرگ يکي مي

شوند علنا وقتي عاشق زني ميبرخي . کنندآبرو ميبيو کشانند شان ميهاي يي هم پنهانکي زناني را به محفلهعد. روح روحکنند که دارند با زني برخي هم که در آغاز تظاهر مي. گردانندربايند و همسر خود ميشرمي او را از شوهرش ميو بي هيچ

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۷

. که خواهر از برادر آبستن شدهشودرود و معلوم مياز مدتي آبرويشان ميپس , کنندمحترمانه و مثل يک خواهر رفتار ميکنيم خوانند چون ما از اين کارها نميلوح ميساده ما را ابله و ويندآ و بعد ميکنندهمه کثافتکاري و معصيت مياين

طف عالم باال شامل حالشان د که لگوينمي. دانندهاي برگزيده مي خودشان را اهل کمال و تخم. ترسيم از خدا ميچراکه ».وقفه خود را وقف جماع جنسي کنندبرند و براي همين هم بايد بيسر مياست و در وحدتي غيرقابل بيان با خدا به

رقم مه آگاهانه و داوطلبانه همه مکتب والنتين و پتوله که عارفانبايد بگوييم, را باورکنيمهاي ايرنه حرفاين اگر هايش را اين کارها در چشم کشيش مسيحي بگذريم و زخم زبان» آميزافتضاح «ی هاما اگر از جنب. کنندمي» بدکارهاي«

يقيني که البته در چشم مخالف , کند يقين دارددرهرحال به آنچه که مي »بدکاره«عارف شويم که متوجه مي, نديده بگيريماو را : در رابطه با زن هم که معلوم است. فسادناپذير است, ستدنينشعارف يقين دارد که خراب: ستاش شيطانيمسيحي

.است شاهراهي براي غلبه بر مرگ و اين آزادي, جنسي رای ههمچنانکه رابط, خواهدآزاد مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۸

مطلقی هتجرب :گويدست که با پررويي ميها قانوني قانونی هپوچترين هم«

.»به زن همسايه تمايل داشته باشيحق نداري « ».ستچنين قانوني منکر اشتراک و موجب پذيرش جدايي

اپيفانه

توجيه نوعي ضدطبيعت ... «: نويسدو برخورد کلي عارفان به دنيا ميهاي اسکندريه فرقهی هاليزنگانگ در کتابش دربار­خودبزرگ, هستدرهزار امکان تفاهم با ديگران اين احساس که تنها يک, هرگونه تالشخودداري از , جاي طبيعتبه

»...هاي شاخص يک آدم منحط صفت, تکروي, بيني !دانستمو خودم نمي هستمآدم منحطي البد هم پس من عجب، که گويم خود ميانم بکميبازخواني را که ها اين جمله

!دارمرا » شاخص يک آدم منحطهاي تصف« ديگر ی ه ولي هم,بين باشمچندان خودبزرگکه کنم البته راستش فکر نمي­اما خواه, هاي اول ميالدي هم همان معنا و بردي را داشته باشند که در سدههها امروز گرچه معلوم نيست که اين صفت

چنين صفاتي داشته باشد احساس اش با کسي که در زندگيکه بينم حتا مي. برايم آشنايندکه کنم ناخواه احساس مين وچنانکه هست و بد, حادهرچند, يي راهر مسأله, مثل عارفان, نست که آدم اگر انحطاط عبارت از اي.کنمميهمبستگي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۸۹

نشان هاي ازخودبيگانگي را ها و نهادهاي موجود چرخدنده ها و قانون يا در نظام, الپوشاني دربرابر معاصرانش طرح کندپس , اگر اينها انحطاط است, باري, ا نظر شک به جهان بنگرد و نخواهد که فرمانبردار وضع موجود باشديا همواره ب, دده

نه تنها , ها نيست و وادادگي دربرابر ناگزيريمعني استعفا برخوردي نه تنها بهی هزيرا چنين شيو! هر که منحط استزنده باد از خود و از جهانيان تا در هيچ موردي جاي ست روشنگرانه وجوييپرس, بلکه برعکس, فرار از پيچيدگي جهان نيست

ست بديهي. موجود را بايد به زير پرسش کشيدذهبيمهاي فلسفي و حلراهاما , رسدنظر طلبانه به شايد جاه!داقي نمانابهام ب در گرفتن رفتاريتواند به درپيشهاي رايج مي داشتن با عادت به مسائل و سر نازسازگارييي برخوردکردنکه ريشه البته منظورم ! انجاميدبه شکستچنانکه . تواند به شکست بينجامد و مي؛ باشد»زننده«از نظر ديگران منجر شود که زندگي

و » ضدطبيعت« زيرا آن ! جزو ماهيت عرفان است،پيروزنشدن در تاريخ و در دنيا .اصوليشکست ست و نه شکست تاريخيبود که » ضدنظام«بگويم يک مستلزم وجود يک نظام و بهتر دخو ی هنوب طالبش بودند به کهنکه عارفان» ضدزندگي«آن

اما خيلي زود فهميدند که ،خواستند نهادهاي موجود را درهم بريزند گرچه ميايشان. شکل بگيرد و بپايدتوانست طبيعتا نمياما آنان دلمشغول . بايد قواعد و قوانين نوين خاص خودش را اختراع کند، اگر بخواهد دوام بياورد،هم» ضدجامعه«يک

دند داپس به سازماندهي هم اهميتي نمي. نبودند و هدفي جز فرار از زير بار زنجيرهاي دنيا نداشتند قانونگذاريزدن ومکتب­ شان از هر نوع چارچوبرويگرداني, پردازينظاماعتنايي ايشان به هرگونه بي. بوداگذر کردندميخواه هرچه ناو خواه

که دهد اينها نشان مي ی ههم, واقعيت بخشيدن به طرحهاي دنيويشان از اريخودد وشان، يهاي عاصيانهسازي براي انديشه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۰

گيرند و مييي که ناگهان در آسمان شکل ابرهاي پراکندههمچو پاره, اينقدر کم عمرکردند کهنهاي عرفانيچرا فرقه .دشون ميبناگهان غي

و بديهي بود که هر , معرفت و مکتب و مدرسه و فرقهلبريز از پيام و, هاي مختلفاسکندريه شهري بود سرشار از تجربهالهامي و , داستاني و تاريخي داشته باشديکهاي عرفاني خاص خودش را داشته باشد که بيايند و بروند و هر نسلي گروه

مرئي يي ناه زنجيرچنانچون, شوديکي از مشخصات اين تاريخ هم همين است که پيوسته تجديد مي. زندگي و مرگي, پيامي .ديگر است ی هاش مستلزم مرگ حلق هر حلقهدکه تول

گويا اما ،از آنان اطالع زيادي نداريم البته.دده نمينشان کارپوکرات اين نکته را هيچ چيز بهتر از داستان پيروانيي از ابهام فرو در هالهمرشدان عرفاناين هاي متأسفانه چهره. يسته اندز در اسکندريه مي بازيليد و والنتين بوده ی هدورهم

اند که تصويري شخصي هاي آنان اشاره کرده هرگز الزم نديدهتنها به بخشي از آموزه چراکه نويسندگان معاصرشان ،رفتهفيلسوفان به شبيه »ظاهر« را از نظرعارفان آن زمانتوانيم مي, ندازيماکار اما اگر خيال خود را به. از خود ايشان قلم زنند

چگونه , محل سکونتشان چگونه بود, خوردندچه غذايي مي, پوشيدندالبته در اين باره که چه لباسي مي. ي تصور کنيميونانمستقيم ناهاي تنها از گواهي. جا نگذاشتهبه گزارشي ,مسيحينا چه مسيحي و چه ,ييهيچ نويسنده, دادند و غيرهدرس مي

. هياسکندر ی هشدهاي باسوادان يوناني يعني در محفل, واعظان مسيحياند که هکردهايي تبليغ مي که در همان مکاندانيم ميبلکه در » خواهر«يا » همسر«عنوان آنهم نه فقط به, دان کردهمي نقش بزرگي ايفاهاي عرفانينيز مطمئنيم که زنان در مدرسه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۱

.و حتا آموزگار و استاد, عارف, مقام شاگرد ی ه در جزيراو. تر بودهتر و جذابقابل توجهرسد که کارپوکرات به نظر مي, اسکندريهاز سه استاد بزرگ عرفان در

و همين پسر است که در مکتب پدر . اسم اپيفانه داشتالکساندرا و پسري بهنام سفالوني به دنيا آمده بود و زني به ييونان ی هدربار«ک پا استاد شد و کتابي نوشت با عنوان و عرفان يادگرفت و خيلي زود يعني در اوان جواني يافالتون ی هفلسفتنها . خاک سپردندزادگاهش بردند و با احترامات رباني به ی ه جسدش را به جزير! داشتسال هفده فقطوقتي مرد. »تلاعد

دانشي حيرت انگيزست نابغه با و نوجوان پسريالعاده فرزانه فوقپدرومادريجا مانده نشانگر تصويري که از بانيان فرقه به .اندازدمبو ميفرانسه ر ی هکه گاهي آدم را به ياد نابغ

کتب کارپوکرات بسيار شبيه باقي عارفان م هايساير آموزه, تناسخ روح را کنار بگذاريمفرد منحصربه ی هاگر نظريزيرا اصول اساسي عرفان را تا ،خشم نويسندگان مسيحي شدند ی هها بيش از ساير مرتدان ماي کارپوکراتي, بااينحال. است

از نظر ايشان دنيا و محتوايش کار . کردندمي عمل اکيداشانرهنمودهاي استادانبه دادند و مياش بسط نظري و عملينهايت دو اين دست بردن در نيت خدا هم. اند از خواست و نيت خداي راستين سوءاستفاده کرده فرومايه است که خدايناتعدادي

اصل خود دور و تابع قوانين اجتماعي از , خدا به هر انسان و هر حيوان است ی هکه عطي, يکي اينکه ميل جنسي: داشتهپيامد اگر : منطقي اين نظر هم خيلي ساده است ی هنتيج. شده؛ و دوم اينکه قانون خدا تحريف شده و قانون دنيا جايش را گرفته

اين هم ! تجاوز کنيقوانين دنيا ی ههماز بايد در هرجا و هر موقعيتي , يازيابخواهي تمناي راستين و قانون خدايي را بمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۲

برآنند که انسان براي نجات «ها کارپوکراتي, مسيحييقول منتقدبه. طبيعتا يعني نفي اخالق و سرپيچي از قوانين حاکم ».ي تن دردهدتعفخودش بايد به هرنوع بي

هاي اجتماعي تحريف ها بيشتر به شکل عاصيانه در اينست که کارپوکراتياي هانديشهاين جالب ی هجنب, بااينحالقانون خدا بر عدالت و برابري استوار , از نظر اپيفانه. عدالتي مظهر اصلي بي, يعني به مالکيت, کردندخواست خدا حمله ميبراي همين اپيفانه خواهان . ان انسانها تقسيم شودرايج مي ی هطرز ناعادالنهاي دنيا به خواسته که داراييبوده و خدا هرگز نمي

ت از خود او نقل قولي طوالني بهتر اس. استهمسرلغو هرگونه دارايي و بازگشت به اشتراک کامل در ثروت و مال و مؤثروحانه اما ل اگرچه سادهطرزيو فساد قوانين آن را بهساله بيداد حاکم بر جهان زدهشان چگونه جواني پانزدهيبياورم تا ببين

:کندافشا ميسرها و بر سراسر زمين تنها يک آسمان مشترک گسترده ی هباالي هم. عدالت يعني چه؟ يعني اشتراک در برابري«تنهاي تنها و , روز است شب و مادرکه پدر, خورشيدو, خواندرا به تماشاي ستارگان فراميشبي مشترک همگان . است

داشتن همگي در , آزاده و برده, عاقل و ديوانه, شاه و رعيت, دارا و گدا, انسانها. درخشدان ميازبراي همگان در اوج آسم کسي چه. موجودات نور بريزد و مال همگان باشد ی هخدا خواسته که خورشيد روي هم. اند کيربا يکديگر شد خورشي

ه همين خورشيد است که گياهان را براي مگر نه اينکش درآورد؟ ا نور خورشيد را به تملک شخصيکه کند جرأت مي؟ کندسيم ميطور مساوي بين همه تقعدالتش را بهمگر نه هموست که د؟ رويانحيوانات مي ی هگيري مشترک همبهره

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۳

نه براي اين يا آن خوک بلکه براي , دهدپرورش ميگاوان ی هخورشيد گياهان را نه براي اين يا آن گاو بلکه براي هم .جانوران ی ه ميان همست مشترکبرکتيعدالت . گوسپندان ی هنه براي اين يا آن گوسپند بلکه براي هم, انخوک ی ههم

مال همه است بدون هيچ مزيتي هرچه خوردني هست. شوداين قانون عدالت و برابري شامل هر چيز و هر موجودي مي«حيوانات با هم . بروبرگرد غلط خواهد بودوشته شود بيهر قانوني که براي تناسل ن. تناسل هم همينطور. براي اين و آن. که عدالت در وجودشان حک کردهي اشتراکانون آنهم با پيروي از ق،پردازندکنند و به توليد نسل ميجفتگيري مي

­ دمند و بيخر, مرد و زن, بي هيچ امتيازي بين نر و ماده, به همگان چشم داده و تنها قانونش عدالت است ما متعالدرپخدا

درست کرده تا انسانيهاي خاص انسان قانون. را نقض کنيمچطور قانون خداکه دهد اما قانون اين دنيا به ما ياد مي. خردمنظورش همينست که , شدممن تنها ازطريق قانون گناهکارکه گويد ميعيسا وقتي .کندو نابود تکه قانون خدا را تکه

براي , اما خدا هرچه آفريده. پايان اشتراک بودهماناها ازطريق قانون بر دنيا تحميل شد و اين تن» مال تو«و » مال من «عادتتاکي گنجشکان يا دزدان را از خود براند؟ اما درست ديده که آيا کسي تاکنون . هاميوه ی هغالت و هم, تاک, همه آفريده

.آمد وجوداز همان وقت دزد به, ابري معني ندادهاي بشري تحريف شد و ديگر بر از هنگاميکه اشتراک توسط قانون تا با اشتراک و داده ها درست کرده و به مرد و زن جفتگيري ياد انسان ی ههمينطور هم خدا لذت عشق را براي هم«

گويند مي. اند آمده وجود بهمنشيها منکر حقيقتي هستند که خود به اما انسان. بين آنها عدالت برقرار باشد, برابري در لذتخدا در هر انساني آتش . ... حال آنکه همه بايد بتوانند با او شريک شوند. زني دارد بايد او را براي خودش نگهداردهرکه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۴

گويند س اينکه ميپ... تواند آن را خاموش کنديي نميتمنايي روشن کرده تا نوع بشر توليد نسل کند و هيچ قانون و قاعده آن را از او ، که خودش اين ميل را به انسان داده،شود که خدامگر مي. حرفي بيهوده است»شته باش ميل ندا همسايهمالبه «

. »به زن همسايه تمايل داشته باشيحق نداري «: گويدست که با پررويي ميها قانوني قانون ی ه هم اما پوچترينگيرد؟س بازپ ».ستچنين قانوني منکر اشتراک و موجب پذيرش جدايي

اني انديشدگر, درواقع همان خواستي را دارند که پيش از اپيفانه. ها و حرفها حتما براي خواننده خيلي آشنايندن جملهاي­ ساده ی هجنب. خودش را نشان دادشرقي و غربي هاي اتوپيايي چون آنتيگون و اپيکور و ديوژن داشتند و بعدها هم در فلسفه

. پيامدهاي مورد نظر اپيفانه و پيروان اوست, مهم. به نظرم چندان اهميتي نداردهايشه اين اند ايدئولوژيکلوحانه و توهمنيز شکي . زيرا شکي نيست که ايشان هرجا که توانستند از اين اصول پيروي کردند و در دارايي و زن با هم شريک شدند

دليلش هم وحشت و .نگريستنده چشم تحقير ميکه به نهادهايي چون ازدواج و خانواده و کليسا و دولت و غيره نيز بنيست .ست که در مخالفان مسيحي خود برانگيختندتنفري

يعني با سالح خودش , هاي شر را به ته برساندذخيرهعارف اينست که ی هها وظيف پس فهميديم که در نظر کارپوکراتيکنيم تا نقدر بدي مي، ما هم آي دوروبرمان را گرفتهحاال که بد. بپردازد١٦»ئوپاتيکئوم« و به رياضتي برودهابه جنگ آن

در او بروز همان بيماريهاي نشانه ,الم مصرف کند بسيار رقيق که اگر مقدار بيشتري از آن را يک آدم سدهدبراي درمان بيمار به وي دوايي ميپزشک در ئومئوپاتي ) ۱۶

.خواهند کرد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۵

, ما هم با ارتکاب هرچه ممنوع است, سوزاند دارد ما را ميها ممنوعيتتش شرور آ حاال که!هرچه بدي هست مصرف شود !کنيم تا خوب بسوزد و خاموش شودتيزش مي

را زندگي چيزوح انسان موفق نشود پيش از مرگ همه اگر ر.يدآجا ميها به تناسخ روح هم از همين اعتقاد کارپوکراتي ،پس از مرگدر اينصورت , بديهاي وجودش را بيرون نريخته ی ه باشد و همها ممنوعيترعايت اگر هنوز قائل به , کند

هايش را به بدهي ی هتا آنکه هم«روحي آنقدر ادامه خواهد يافت » دري هدرب« و اين ،روحش به بدن ديگري خواهد رفتتعارف را کنار که کرده حتما به شاگرد کمک مي, شباهت نيستکه به نفرين بي, اين تهديد. »دهدارباب جهان پس

!يکجا پرداخت کند و راحت شود ارباب دنيا هبرا اش تا بدهي انجام دهدآيداز دستش برمي کار بدي بگذارد و هرقول منتقدان بهورزي آزادانه ياگرچه عشق. الزاما لهوولعبنوعي رياضت است و نه معني اين به, برخالف گمان رايج

.توانستند خيلي هم ناگوار باشندهاي بدکاري مي اما ديگر شکل، باشد»گوارا«توانست رياضتي مي» زناکاري«مسيحي گويد که خانم ميقديس ی ه ايرن رواج داشته؟ اين فرقهکشي هم در ميان و سقط جنين و بچهزناي با محارمواقعا آيا

و ثفيثاغورعيسا و ی ههايي به زر آراسته از چهر با نقاشي«به روم آمده بود تا , از پيروان کارپوکرات, نام مارسليناعارفي به­ کودکان را بگذاريد به«که بود هفتمسيح را تحريف کرده به مردم گعيساهاي او حرف. به تبليغ مرامش بپردازد» وطارس

!نددخور ميآوردهشان جنين را از شکم مادر بيرون هاي سري ها در ضيافت کارپوکراتيگوياحتا ! »بکشمشانسويم آيند تا ­ مورد جاي شکهاي عرفاني در اين نوشته!کرددار شود سقط جنين ميخواست بچهکه مادري که نمي بوداين اما واقعيت

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۶

چه معني دارد که عارف بچه به دنيا بياورد؟ که وقتي. صيه نکردهتوليد مثل را تو عرفان هرگز .گذارندوترديد باقي نمي خب . ممکن است زني آبستن شود, با هم عشقبازي کنندهيي آزادانوقتي عدهطبعا ! ترک دنيا کن؟بزرگتر شد به او بگويد

را کشي ها بچه يت نشده که ثابت کند کارپوکراتهيچ سندي ياف, از اينها که بگذريم. کنداگر خواست سقط جنين مي .اند کردهميتجويز

استفاده از مواد و دواهاي « و آن اشاره به ،هستهم ديگريجالب ی هدر انتقاد روحانيان مسيحي از عارفان نکتخوانند ورد هم مي, کنندايشان جادوگري هم مي«گويد که ميقديس ی هايرن. ست» ها ها و عياشي نشينيگوناگون در شب

روابط ديگر با مردگان جور و هم همه, خوابح ارواکنند و هم ح مردگان احضار ميارواهم . سازندهم ميو معجون اند که مدعيدان چنان به افراط ميدان داده. در دست ايشان استدنيا خاليقگويند که عنان اختيار اميران و زيرا مي. دارند

طبيعت انسان است که خوب را از اين که گويند چون مي،شوندکه هر عملي که دلشان خواست مرتکب همه رقم آزادند کنم بگويم و من جرأت نمي. تجربه کند چيز رابراي همين هم روح بايد از جسمي به جسم ديگر برود و همه. دهدبد تميز

روح بايد قبل : آن استهاي خودشان گوياي اما نوشته. يا بشنوم و يا حتا تصور کنم که اين چيزها در شهرهاي ما روي دادهگويند که بعد هم مي. ر به هيچ جسمي نياز نداردديگ, وقتي اين کار را کرد... از مرگ هر حالي را تجربه کرده باشد

­ مي. ن اسرار را فقط با رازدانان درميان بگذارندآهايي سري داده و از آنان خواسته که عيسا به شاگردانش درسحضرت

».نجات است و باقي همه حرف ی هگويند ايمان و عشق ماي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۷

جادو و ن در آ کهشدهمي هاي کارپوکراتي مراسمي اجرادر گردهمايي: رسيميي بديهي مي به نتيجهها حرفاز اين از طرزفکر بازيليد و والنتين بسيار دوريم و در اينجابينيم که مي. گرفتهمعجون و از اينجور چيزها مورد استفاده قرار مي

ی ههم: ديگري را هم نبايد فراموش کرد ی هنکت. عون مجوس که او هم به سحر و طلسم متهم بودديکيم به شمبيشتر نزيعني چون . ندا ههاي نامستقيم ديگران دسترسي داشت تنها به گواهي, که بعدا خواهيم ديدجز يک نفر به,نويسندگان مسيحي

هاي هرمسي ها را خوب نفهميده و يا حتا آنها را با گروه ارپوکراتيخودشان چيزي نديده بودند معني اين مراسم و رفتار کخودش , که حتما براي برانگيختن حواس و ميل جنسي بوده» معجون«استفاده از , بااينحال. اند غيرعرفاني عوضي گرفته

کسي , و غيرهعنبر و عود و احتماال هاجز اينولي به. يما هاي ديگري هم ديده فرقهدر چون آن را ،ستجالبي ی هنکتها فرعي پيداست که اينجور مراسم در آيين کارپوکراتي. از قبيل مخدرات و محرکات چيزي نگفتهمواد ديگري ی هدربار

, تني و روحي و اجتماعيست به قيام پيامي که دعوتي, بوده و آنچه اهميت داشته و هنوز هم دارد معناي پيام ايشان است .انين دنيوي را از بيخ و بن تحقير کندقو ی ه همدعوتي که

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۸

خاکستر و ستارگان ».ام در جاودانگي شب اي بيداريند هماناخود«

از سرودي عرفاني

عارف اشتباه ی هبا اپيفان (جا گذاشته به اپيفانهنام بهي مسيحعرفاني را قديسي ی هفرقيک ی هتنها گواهي مستقيم دربار که در زمان کردهمختلف عرفاني ياد ی هت فرقصاز ش, »دوا عليه ارتداد ی هجعب«, تابشاين روحاني مسيحي در ک. )نشود

, هرچند اهميتي ندارد, هرحال هاين تعداد ممکن است بيشتر بوده و ب. اند فعاليت داشته, چهارم ميالدي ی ه سديعني در, او .تي در سراسر خاورنزديک در آن دوران اسهاي عرفاننشانگر رونق انديشه

يعني براي درک و توضيح جهان از , اند همگي عرفاني: ندا در يک نکته مشترک, شانرغم چندگانگي به,هااين فرقه نوراني و نخستين و تقسيم جهان به دو بخش ی ه مانند فاجع،شا که عناصر اصليکنندي واحدي استفاده ميراهنماخط

ست که فاجعه در آن صورت گرفته و نيز رونديکندآن گروه تغيير ميآنچه از اين گروه به . اند همواره يکسان،ظلماني .باربلو و غيره, صوفيا, مادر, پدر, آرخوند, مانند اقنوم, نقشي دارديکهاي آسماني مختلفي که هر شخصيت

با ونهاي گوناگ فرقهيها تفاوتها و شناسي از اين کيهانيک عرفاني و دادن جزئيات مختلف هرتنوعبررسي اين ها و برجسته و مراسم و منشهاي نوعيام که از نمونه پس ترجيح داده. کتاب حاضر بيرون است ی هحوصل از يکديگر

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۹۹

شان خود معاصرساير جريانهاي مذهبيرا با شان تمايز وجههاي عرفاني حرف بزنم تا بتوانم جنبشها و نقاط مشترک بينشلزوم , نگراني براي سرنوشت بشر, ضرورت رد دنيا, کندک مييد به هم نزعارفان را ی هآنچه در عمل هم. مدهنشان

طور مادرزاد در به, حساس عارفانه است که انسان هرآنچه را که شايدوبايدو نيز اين ا, آن ی هدريافت جان خويش و تغذيگذراني اعي از بازي و وقتهاي مختلف نه انو ها و رياضت روشن است که مراسم و تمرين. اما بايد کشفش کند،خود دارد

.اند هايي خاص و بديع براي غلبه بر دنيا و رسيدن به جاودانگي بوده بلکه همواره روش» کارشناسان«البته شکي نيست که در نظر . هاو پرات, هاشيثي, هاافيسي: اند خيلي به هم نزديکتاها سهدر ميان اين فرقه

،کردن اين سه فرقهفرضاما دليلم براي نزديک دانستن و حتا يکي, دارد خودش خيلي جاي حرفمنعرفان اين حرف .مار: ست يحرکتشان هم يک ی ه که نقطويژههب, ستدررابطه با ازخودبيگانگيبينش يکسانشان

تاريخ يشان کل از ديد ا.دهدمي» مار« معنيophis ی ه در زبان يوناني واژنيز بخوانيم چون» ماريان«توانيم ها را ميافيسييعني تصوير ماري که دارد دم خود را نيش , مار در شکل کامل و جهانشمولش. شودجهان با مار شروع و به مار ختم مي

البته اين . آيدمي بازي به يکگيرود و از هم مي»گيهم« به »کيي«يي بسته که از چنبره, مثالي از شوند جهان است, زندميست بسيار مشخص و مشترک ميان يياما درواقع بيانگر و بازتاب انديشه, رسدنظر بهتواند خودسرانه مي تجريديهارنظرظا

هر ماري که بخواهد دم خودش را نيش . قانون حاکم بر جهان استنمادي ازپيچ و تاب بدن مار : بسياري از مردمان زمين رود ييتمساح يا اژدهاي افسانه(» وياتانله«, نخست :تا هسجهم در چشم عارفان همه دايره !شود به دايره تبديل مي،بزند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۰

ست که قلمرو ييرا دربرگرفته و درواقع حلقه) هفت فلک از زمين تا کيوان(سراسر هفتگان , هاي آسماني که در فلک) نيل زده؛ و ما حلقه ی ههاي دور و دراز و عظيمش دور کر اقيانوس در زمين که با مارپيچ, ؛ دومکندنور را از ظلمت جدا مي

! زيست اوست که جايگاه مسخ مواد و حفظ انسانتن در روده, سوم ی همار دور هم. در زمين و در آسمان, در انسان, توان يافتميي هاي جهان ماد سطح ی همار را در هم, اين ترتيببه

ست که اين تصوير را در بديهي. دگيرکند و زير حفاظت ميي مختلف آن را از هم جدامي حلقه زده و روندهازندگيهاي جواني و شناخت و سرچشمههمانا بهترين جا براي پيداکردن مار . يابيمهاي عارفانه نيز بازمي ها و خيالپردازيافسانهاو از طبيعت حقيقي . از مرگ فراگذردهاي مختلف از طريق دگرديسي کهمار قادر است. ستهاي درخت زندگيريشه

همين مار بود که عليه نظام !و هموست نخستين انقالبي تاريخ, هم از اينرو هموست نخستين آموزگار آدم. ستجهان مطلع ا ! در باغ بهشت قيام کرد و اسرار زندگي را با آدم درميان نهادخداي کاذب ی هخودکام

نخست حوا را : کرد؟ خيلي ساده» آزاد«چگونه آدم و حوا را مار . شودعرفاني به همين جا ختم نمي ی هالبته اين انديشآدم را هم اغوا و در آقاي جناب بلکه خانم حواجناب مار نه فقط گويند کهها ميشيثي. درک» دخول«و سپس در او » اغوا«

اين گروه از اين عمل در نظر . دوگشرا در اجداد انسان هيهاي لذت و آگا» دروازه«مار , عبارت ديگر به!او دخول کرد ،کردندميهم » لواط«دادند و و هيچ شکي نيست که برخي از ايشان همين را حجت قرار مي،نايي سمبليک داردعارفان مع

!شودچشم مي» بازشدن« موجب معتقد بودندچراکه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۱

) کونگايي(لواط . آيدتعبير عرفاني داستان باغ بهشت بدشان مياين چرا مسيحيان اينقدر از که توان فهميد حال ميزدن زبان مکيدن و, )ماده با ماده(گري لزبي, »معمولي«جنسي ی هرابط. هاست درميان ساير روشجنسي » نزديکي«از روشي

ی ه از مکاشفيي در چشم عارفان شکل ويژهاينهااز کيهر, )زندم خود را نيش ميست که دارد د يادآور ماريبسکه (مورد ) inversion( » وارونگي«ر روابط متنوع را زير عنوان اينجوشناسان غربيسکسامروزه جالب است که . استشهوت

جنسي هم مثل ساير ی هچراکه ايشان در زمين, مورد پسند عارفان قرارگيردتوانستعنواني که حتما مي, دهندمطالعه قرارمي . و روابط آدميان با يکديگر و با جهان بودندها کردن ارزشدرپي وارونهها زمينه

، استpéran يوناني اسم فاعل مصدر» پرات« يم چوننامب» سالکان«و يا » هنوردانر« ،»اهل طريقت «توانيم ميراها پراتهستيم که قوانين تناسل و ما تنها «: تر استکنندهدهند روشنشان مي ايتوضيحي که خود. »برگذشتن«و » درنورديدن «يعني

. » هستيم که بلديم اين راه را درنورديم و از فساد برگذريما ماهراين تن و بناب،شناسيم مين انسان را به دنيا آمدي طريقه­ همانطور که آهنربا فقط آهن را مي«: دادندانجام مي »مارآسا«ت ازطريق عمليا هارا پرات» برگذشتن«ست که اين بديهي

د درست پدر متعال باشند و ذاتشان همچو ذات از نژاد کهربمار هم تنها کساني را از اين دنيا مي, و کهربا فقط کاه راربايد .»او باشد

. همو که پس از مرگ هابيل به دنيا آمد, آيد يعني پسر سوم حضرت آدم ميSethيا ) بر وزن ليث(نام شيثي ها از شيث . بيشتري دارندأکيد جنسي امور ت ی هها بر جنبشيثي. است ليليثنامديوي بهمادر شيث نه حوا بلکه ماده, هاي هرمسي در متن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۲

از اول تا آخر شبيه يک رمان , ددبنکل تاريخ جهان در ذهنمان نقش مي ی ههاي ايشان دربارداستاني که از خالل نوشته .روندمي» ور«هايش دائم دارند باهم آميز است که قهرمانشهوت

،دانند مياندام جنسي زن را ممتاز, اظ شکلحبينيم که از لمي ,شهوت را عميقا تحليل کنيم ی هدربارها اگر بينش شيثيريخته خدا در آن »آب« که زهداني, سپيد است سياه و» جماع«و چشم مظهر روح خدا و محل , چراکه به چشم شبيه است

يشان البته در نزد ا. اند چون يادآور مار است امتياز بيشتري قائلاندام جنسي مردبراي ها ها و پراتافيسي, درمقابل!شده شود ترسيم ميميشکل رحچراکه کيهان به , توان بازيافت زن را در تصوير کلي جهان مياندام شهوانياولويت دادن به

هايي مانند کف دست خطآيد و ور ميکم کم حامله که درست مثل شکم زن, ريخته شدهها ممکن ی ه تخم همکه در آننگريستن , نگريستن به شکم يک زن حامله. اند هايي آبستن شکمزمين هم ی ه کر وآسمانگنبد . زندگينشانداردارد برمي

و ها دن ز بيانگر فشارها و زورخود عمل زاييدن زن حامله هم , تشبيه پرمعناايندر . يي از کيهان استشدهبه تصوير کوچک. شودموج ميج آيد و موکند و باال مييشکم دريا باد م, زير فشار.وجود داردت که در روند آفرينش جهان سييدردها

دم خدا تا آسمان باليد و از خدا نورگرفت و باردار از موجي که از فشار خالق, خود آدم هم اصال از موج زاده شدههاي آسماني گردبادها و رعدوبرق, هاي دريايي ها و گرداب کف!افتاد به زمين باز شد وها هاي گوناگون انسان سرنوشت

به دور خود حلقه , دهدزيرا اين باد شديد و وحشتناک همچو ماري بالدار به خود پيچ وتاب مي...«. ه از مار نشاني دارندهمها ريخته شد و نور و روح در زهدان پرآشوب آب. آفرينش جهان با همين مار بالدار آغاز شد. کنده بازميزند و حلقمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۳

.»در اين زهدان دخول کرد و نسل آدم را پديد آورد, اندزا آباست و نخستين ظلمت که باد, مارو , مرشد, عامل تناسلعنوان اين نقش مهمي که مار به, پايه مارشناسي جهاننتوان تصورکرد که ايخيلي ساده مي

مراسم دکي از انقديس ی هاپيفان. يافت بياني عملي نيز ميهافرقهاعضاي اين در رفتار و مراسم , کندبردار ايفاميبکارت .آوروميي از آن را ميرا شرح داده که در اينجا خالصهها افيسي

مار را از . شده هستدر آن ماري رامآورند که يي ميجعبهبعد . گذارندروي ميزي مقداري نان مي, در وسط تاالر ارشاد­به, و همين،خزد الي نانها اينوروآنور ميحيوان. خوانندکنند و در همين حال دعا ميجعبه بيرون آورده روي نانها ول مي

هرکسي , است) با حقصلتو(» کمونيون«در اين مراسم که نوعي . شودموجب تبرک نان مي, دعاهاي حاضران ی هاضاف .خورددارد و ميبرمييي نان متبرک تکهو سپس , زنديي بر دهان مار ميبوسه, آيدجلو مي

فراوان به مراسم اخاريستي مسيحيان شبيه است و از سوي ديگر با آن تفاوتسويي بساين مراسم از , بينيمچنانکه مييي شراب به مؤمن تبرک و جرعه مخميرخشکيي ، که امروزه هنوز برقرار است، کشيش تکهاخاريستي در مراسم .دارد

.خون حضرت عيساستيي از قطرهيي از گوشت و با اين باور که تکه،وراندخ يمآنچه . ممتاز جانوري،در چشم عارفان اما, ست ملعون و منفور درنظر مسيحيان حيوانيماردانيم که نگفته میي، بار

خود » ضدزندگي«عارفان در . دهدخوبي نشان ميها گذاشتيم در اينجا خودش را بهها و نشانه ارزش» وارونگي«نامش را شيث و مار و قابيل در نظر اين گروه . دهندو به آن خواص خوب ميرند گي ميدانندهاي سنتي بد مي هرچه را که مذهب

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۴

عنوان بنيانگذاران فرقه و مؤلفان فراوان قراردارند و حتا به مورد احتراماند و نخستين انقالبيان تاريخ جهانعارفاناز» عاصيان«ود به ضدتاريخي که شتاريخ افسانه هم تبديل مي, ترتيب اينبه. شودهاي سري عرفاني از ايشان ياد مي کتاب

به همخوني نه , چون برادرش هابيل را کشتستودند که قابيل را ميخبرداريم هاقابيلي ی هحتا از فرق. هستندقهرمانانش البته نبايد !لغو کرد, کن بشر استکه جزو نخستين نهادهاي ازخودبيگانه, گفت و نخستين کسي بود که خانواده را

, بود» تصوير«يک ستودند آنچه ايشان در قابيل مي. کردند برادرکشي را ترويج و يا به آن عمل ميهاليتصورکرد که قابيچيز چون قابيل در زماني که هنوز همه, که براي ايشان معناي بسيار مثبت داشت» نه« از يک عمليمثالي , ييالگويي افسانه

از توليد نسل صرفاها قابيلي, از آنجا که وضع تغييرکرده بود, آن پساز. بايستدظلمتکوشيده بود دربرابر نظام , ممکن بوددر توانست که مي ,گفتناما اين نه. کردندو از خانواده تشکيل دادن و پيروي از اجتماعات قانوني و حاکم خودداري مي

زسازي کنيم تا باز آن زماني بکوشيم يگانگي آغازين جهان را با: بودي معنايش يکهمواره, موردهاي مختلفي صورت گيرد کژراه و راهيي راه و کورهچرا هر فرقهکه توانيم بفهميم هم از اينجا مي!گناهکس بيچيز درست باشد و همهفرارسد که همه

، قديس مشهور ستينوسمثال آگو. ها صرفا مثالي يا سمبوليک بودند برخي از اين راه. کرد خودش را دنبال ميخاص, يندآهم مي برهنه گرد, مرد و زن,همگي «شانپيروان حضرت آدم يادکرده که در مراسم مذهبي ی ه از فرقکاتوليک،

که کليسايشان همان گويند مينوچ ؛آورندجامي مناسک بهبرهنه, خوانندبرهنه دعا مي, کنندبرهنه به موعظه گوش مي­گوني ميو بنابراين کيسه, ستازخودبيگانگيلباس موجب گفتند که مي» پوشانگوني«جالب ی هو يا فرق. »بهشت است

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۵

!نداشته باشد پوشيدند تا تفاوتي ميان غني و فقير وجودهاي در راههارفت و البته بعضيفش پيش ميسوي هدکرد و بهخاب مييي به وسع خود طريقي را انتهر فرقه, بنابراين

در رابطه با, توان حدس زداما همانطورکه مي. زدندمي ند و درجاماندهاي جزئي درميشدند و در سرکشي گم ميفرعيدر که هنوز هم ( بود روابط جنسي ی هزمين, بارترحال رسواييگوياتر و درعيناز همه ی هزمين, خواهي شورش و آزادي

.مشهور شدند» عفتعارفان بي«هايي که به هاي گروه يعني بستر آموزش, )هستبسياري جوامع نخست در , درس بگيرد» آباي کوير« مصر رفت تا در آنجا از به ميالدي ۳۳۵در سال قديس ی هيکه اپيفانهنگام

موجب اش گواهي اما ،بر خودش تأثير بد گذاشتهرچند کرد که » تلخي ی هتجرب«اسکندريه اقامت گزيد و همانجا بود که قديس هنوز بيست ی هدر آن هنگام اپيفان. داشته باشيمرسي دست يعرفان ی هيک فرق ی هشد که ما امروز به سند مهمي درباربراي همين هم پيشنهاد چند خانم جوان و زيباي عارف را . توهم بود ازپر شسرسال داشت و بنابراين هنوز حتما

ايي به او دادند ه و با اين و آن آشنا شد و کتاب،پذيرفت و دنبالشان رفت تا رسيدند به محل تجمع اعضاي فرقه» معصومانه«خراب بود که چنان حالش ،وقتي از آنجا بيرون آمد. که خواند و يک بار هم توانست در يکي از مراسم حضور يابد

نتيجه هم اين شد که هشتاد نفر . که ديده بود پرداختييها از صحنهايتيکراست دويد و رفت سراغ اسقف شهر و به شک .داز اعضاي فرقه لو رفتند و تکفير شدن

را » يارگيري« و ديگر اينکه ظاهرا کار ترويج و ،آيد يکي اهميت اين فرقه از نظر تعداد استآنچه از اين خالصه برمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۶

ند چراکه پس از ا ستهدانميو جزو کليسا ديگر اينکه اعضاي فرقه خود را مسيحي ی هنکت. اند داده انجام مي زيبارويزناناست که در اينجا مختصري » ناباربلوگنوسي«مورد نظر جزو جريان ی ه فرق.شوند ميآن اخراجبينيم که از ميافشاگري

.آسانتر شود داد ميي که سپستر شرحشان خواههافهم صحنه تاگويم مينظراتشان ی هدرباراز آنجا د و زي هشتم ميکدر فلو ست که از خداي ناشناس يعني از خداي راستين تراويده يي نام االههBarbéloباربلو

شود و که فرماندار آسمان هفتم ميSabaothزايد به نام سابائوث روزي پسري مي وي.ندکها را رهبري ميآرخوندخواهد از خداي راستين خواهد بپذيرد که زيردست مادرش باشد و نميسابائوث نمي. کندهموست که کارها را خراب مي

جز من . منمخداي جاويدتنها «: دوشميکل جهان ی هاند و مدعي ادارخوحتا خودش را خداي راستين مي. اطاعت کند سرنوشت جهان داردوث با غصب حق خدا ئشود و سابافهمد که اوضاع دارد خراب ميمي, باربلو, مادرش. »خدايي نيست

ها را آرخوند ی هيکي همکند يکيشروع مي: چگونه؟ خيلي ساده. خيزدپس به جبران برمي. کشاندبه انحراف ميرا ­ خودش را در هيأتي جذاب به ايشان نشان مي«رود جلوي آنها و مي يعني !کشيدن از زير نفوذ سابائوث بيرون واغواکردن

تا قدرت خويش را که در وجودهاي مختلف پراکنده شده به خود دريگمي ايشان را کند و منياغوايشان مي, دهددر افراد صورت آب مني تواني که به, ستتوان باربلويي» بازيافت«, جات جهانپس نخستين گام در راه ن .١٧»بازآورد

.ي تاريخ و اصول دين مانوي های معرفت، دفتر ششم، فشرده نگاه کن به مشق. ست ويژه مانوي هاي ايراني و به های مهر و ميترا در افسانه اين تصوير يادآور جلوه) ۱۷

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۷

.گوناگون نهفته استدر چنين مراسمي . باربلو, تقليد از بانوي مقدس: حدس زدچگونگي مراسم باربلوگنوسيان را سادگي توان بهاکنون مي

: شرکت کرد و وحشت برش داشتقديس ی هبود که اپيفان که زن و دارند شناساييعالمتيک بين خودشان , يي از راه برسدو اگر غريبه, شوندنانشان با هم شريک ميآنان در ز«

که يعني شخص دهنداشکي به کف دست يکديگر غلغلکي ميدهند يو هم دست مياوقتي ب: کنندمرد با هم ردوبدل مي­غذاهاي مطبوع مي. شودضيافت شروع مي, انشان نيستيي درميفهميدند که غريبههمينکه همه . وارد عضو فرقه استتازه

, چطور بگويم...وقتي خوب خوردند و سير شدند و . انحتا فقيرهايش, نوشند ميب شرا وخورندگوشت مي, آورنددر پاشو با اين برا«: گويدخيزد و به او ميشوهر از کنار زنش برمي. فحشاکنند به آنوقت شروع مي, رگهايشان پرقوت شد

عرق شرم بر کنندپردازند به لهوولعب با يکديگر و گرچه حتا از فکر کارهايي که ميها مي بدبختاين بعد هم » !عشق کنوقتي با هم , باري. شوندون خود ايشان بي هيچ شرمي مرتکب آن ميکشم چ خجالت نمي گفتنشازاما , نشيندام مي پيشاني

. کنند آسمان بلند ميسويکثافتکاري خودشان را به, بسشان نيست و روسپيگري اين جنايتکاريهنوز انگار , جماع کردند توي تکثافآيند و جلو مي ،اند و درحاليکه به آسمان چشم دوخته،ريزندمرد و زن آب مني مرد را توي دستشان مي

­ بعد دستشان را پايين مي. »کنيماين را که تن عيساست به تو هديه مي«: گويندکنند و مي متعال ميخدايدستشان را تقديم

است که ) کامراسم پ(مظهري از فصح . اين تن عيساست«: کهخوانندند و دعاي وحدت ميخور و آن کثافتها را ميآورند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۸

اين کارها را با عادت ی ههم. »دشوخاطرش کيش شهادت عيسا موعظه ميکه به, دنکشخاطرش رنج ميهاي ما بهتناين . »اين خون عيساست«: گويندو مي, گيرند و باز همان کارهاميکنند و خون حاصل از نجاست زن را زن هم مي ی هماهان

عمل !کنندآور را فقط براي لذت مي پس اينکارهاي شرم! نبايد درست کردگويند بچهکنند ولي ميها را با هم مي زديکينريزند و کشند و مني را توي دستشان ميه خود را عقب ميدهند تا ارضا شوند ولي بالفاصللذتبخش را آنقدر ادامه مي

».خورند را ميشانحاصل کثافتکاري؛ جنسي ی هاشتراک در رابط: تف خالصه کنيمو خا واوخ و آخهايي بدوندرنگي کنيم و بکوشيم اين مراسم را در جمله

­يا به» جماع منقطع«اسي انتخاب شود؛ خاص عاطفي و احسيح جخاطر ترهم بدون آنکه طرف مقابل بهجمعي عشقبازي

و تقديمتقديسو سرانجام ؛ بارداري زن شود ی هکشيدن مرد خود را پيش از آنکه آبش بيايد وماي بيرونتر سادهعبارتاگرچه . ديگر اينست که شاهد هيچگونه لواط نيستيم ی هنکت. داعنوان مظهر تن خبهزن ي و خون قاعدگ مردمني آب چون در افسانه و ،ما در اينجا طرفداري نداردا, نظر رسد براي جلوگيري از حاملگي به»راه«ترين واند سادهت ميگاييکون

زنانگي و با الگويي سروکار داريم که در آن, درواقع. نشده نقش سمبليکي به آن محول کهنمذهب اين دسته از عارفان .در مرکز روابط جنسي قرار دارد, وع بشر نخيرخواه ی هيعني طريقت باربلو االه, ابتکارعمل زن

, در زن ريخته و او را حامله کردهاش اما اگر مردي نتوانسته جلوي خودش را بگيرد و مني«: ادامه دهيمگزارش را آن , همينکه بتوانند جنين را با دو انگشت لمس کنند. از آنچه گفتم بازهم وحشتناکتر استکنند که اينجاست که کاري مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۰۹

هاي ديگر به کمي عسل و فلفل و ادويه, کوبندگيرند و توي هاون مياين تخم سقط را مي, کشند شکم مادر بيرون ميرا از دورمثل يک دسته خوک يا سگ کثيف بعد , بدش برود ی همز و بوريزند تا کمي هم روغن معطر رويش مي, زننديآن م

, بعد.خوانندو درهمان حال دعاي وحدت ميپردازند خميرشده مي ی هنطف به خوردن اين دوانگشتي شوند و جمع ميهماما اشتباه , گيرد اجازه نداديم که ما را به بازي ما به آرخوند لذت جسمي«: برند را با اين دعا به پايان مي شان»غذاي رباني«

مثال وقتي . کننداي شنيع ديگر هم ميالبته کاره. فصح استبه نظر ايشان اين خودش بهترين . »شويمبرادرمان را متقبل مي و رشانمالند و به همه جاي ديگهايشان را با دست به سروصورت خود ميکثافت آب مني, شونددر جلسه وارد خلسه مي

».کنند که ايشان را به خود بپذيردهايي چنين کثيف و تني کامال برهنه به درگاه خدا دعا مي با دست ،شدها پيداميهاي ديگري هم در رابطه با اينجور فرقه اگر گواهي. شکي نيستقديس ی هيفانگواهي اپدر موثق بودن

­ بستگي دارد و ميمورد قبول فرقه ی هها طبعا به افسان چگونگي اين صحنه.داد خبرميوبيش مشابههايي کماز صحنهحتما

. را دربرگيردخواريتا نطفهو ح, مکيدنزدن و زبان, جنسي خواهروبرادر ی هرابط ,تواند لواط ,خواريويژه نطفهبه, ده دا وي شرحههايي کالبته صحنه. يمدانبقديس را مرجعي مطلق ی هبااينحال نبايد گواهي اپيفان

ميت و گرايش روحانيان لوحي و معصومآبي و سادهاما نبايد فراموش کرد که عفيف, نظر رسندبه زننده يبس توانندميداشته » امروزي« يادشده برخوردي ايه نيز حتما موجب شده که ايشان نتوانند به صحنه جنسياميالزدن سمسيحي به پ

.راحت و بدون ارزشگذاري اخالقي و بدون بار عاطفي برخورد کنند ,نام گرفته» انحراف جنسي«يعني به آنچه که , باشند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۰

، تفاوتي دارد مدرنشناسانسکس ی همورد مطالعهاي رافبا انحکهن عارفان اين گروه از هاي راهيژکنم که کفکر مي. ندآگاهخوبي کنند و از پيامدهاي کارشان بهدانند که دارند چکار ميعارفان مي. آن است ی ه آگاهانکامال ی ه جنبو آن

و در وجدان ديگران صرفا نظر ديگران است, »نوعمم«ست کنند عملياند و آنچه مي بيرون رفته» راه راست«اينکه ايشان از يي که اساس اين اعمال را ها فياها و خيالبافسانهتوان پاسخ دادکه البته مي!چنين ارزشگذاري شده نه در وجدان خود ايشان

اما با تکرار اين سؤال که اول مرغ بوده يا تخم مرغ چه چيزي را . اند بازتاب ذهني اميال جنسيشاندهند خودتشکيل مي, گيريمقرار ميآگاهانه و مطلوب و عمدي » وارونگي«و » انحراف«يي از کنيم؟ هربار که درمقابل نمونهت ثابخواهيممي

روي هم قرار ه سروکار داريم که روبآيينهدو با , درواقع. دقيقا از کجا شروع شدهدانيم دايرهنمي: همين منوال استوضع بهاگر به تصوير اما . کنندي آن را در يکديگر منعکس مي» آگاهانهدرخواست«و »فشار جنسي ناخودآگاه«اند و گرفته

و » ميل« که محل تالقي ,عطف را ی هتوانيم اين نقطمي تر راحت,زند برگرديمم خود را نيش ميگوياي ماري که دارد د در, زبان عرفاني به:يعني, رسددرست همانجايي که دهان به کون مي: پيداکنيم, استترجمان عرفاني و بازتاب عملي آن

گر و تجزيههم رسيدن ناخودآگاه به ی هدر نقط, روانشناسانهزبان يا به, يکديگربا » يگانه«و » چندگانه«برخورد ی هنقطرفتارهاي جنسي گونهاين زاويه آنکوشم از اين يا دارم مي نويسندهمن که مپندارخواننده توي البته . گر ترکيبخودآگاه ام و تا پيش از خواندن گزارش هرگز نطفه نخورده.ي ندارمکششهيچ شخصا به اينگونه رفتارها , راستش. کنمرا توجيه

و نيز نابودي چارچوب اين رفتارهايينابودي بستر افسانهپس از , وانگهي!هم نکرده بودمقديس حتا فکرش را ی هاپيفان

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۱

جادوگري و صورت مراسمي صرفا در رابطه با رها هم مسخ شدند و به خود اين رفتا,شان بوديکه الزمه هيخواخالصي به مراسم باربلوگنوسيان باهت بي ش١٨لوسيفر طرفدارهاي در فرقه» دعاي سياه«مراسم . مانند اينها درآمدند ي ورستپشيطانادفي نيست که حتا امروز تص. شباهت به خدا نيستسابائوث هم بي. هايي دارد خود لوسيفر هم به سابائوث شباهت. نيست

هم تأثير ١٩لبته از قـباله معاصر بود که اهاي لوسيفريميان فرقههاي اينگونه مراسم درتوان شاهد برخي از جنبههم ميگرايش , درعمل اما. »عفتيبي«بگذرد و هم از »ارساييپ« ازتواند همراه عارف مي, گفتيم که از لحاظ نظري. اند گرفته

. در تاريخ بشرپرستان مختلف و گرايش دوم به شيطان،انجاميدنومانويان مانويان و نخست به چون آنها هم ،ها درنگي کنيمها و فيبيوتيتهاي گوناگون باربلوگنوسيان بر بوربوريت بد نيست از ميان گروهاکنون

اما هنوز , اند قرن است که ازميان رفتهها قرنهاي اين فرقه ی هاگرچه هم. نويسندگان مسيحي شدنداستفراغموجب وحشت و براي !شودقديس موي بر اندامشان راست مي ی هاز ياد آنان همچون پدرجدشان اپيفانم بسياري از نويسندگان مسيحي ه

:را بخوانيم » بوربوريت« ی ه را باز کنيم و معني واژ خداشناسي کاتوليک نوينفرهنگ, مثالها و ديگر بدکارگيحيايي نفرت انگيز و ترتوليان از بي. يي داشتندکنندهاخالقي منقلب که آراي غيرييعارفان آلوده«

. »آاليند ميگلزنند و روحشان را به مثل بز در لذائذ غلت مي«گويد که مان اسکندري ميلهکه. سخن گفته آنان معاصي

.)حامل(fer و )نور (lucisاز دو جزء , »نوربر« يعني Luciferما واژة ا. معادل مصطلح در زبانهاي فرنگي براي شيطان) ۱۸۱۹ (kabbaleست سنت رازگرايانة يهودي که بر تفسير اسرار تورات مبتني.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۲

براي همين است که مثل . شنيعي دارندهاي عادت دانلحاين م چون ,»گل« يعني ،آيد مي»سبوربور« ی هاسمشان هم از کلمآنان را . يي بيش نبوده يا اين استعارهاند ماليدهواقعا به خودشان گل ميکه البته معلوم نيست . شوندآلوده خوانده مي, گل

دهند و ن را جداگانه مياند که غذايشا آنقدر کثيف و آلوده. خورد غذا نميانچون هيچکس با آن. اند خواندهها نيز کداني ».اند فرومايه زيراشود ظرف نمي همايشانهيچکس با

هاي لغت هيچ تعريف درستي از , معاصر»فرهنگ«اين , »دانشنامه«شويم اينست که اين يي که متوجهش مينخستين نکته­ يعني مي. رابطه داردهاخود لغتبا , که مهمتر است, دومين نکته. کندبدگويي اکتفا ميتحقير و دهد و به نمينظر مورد

اين پديده را امروزه هم . اند خواندهميو چنان ايشان را چنين , ويژه مخالفان اين دسته از عارفان و بهفهميم که ديگران» تجديدنظرطلب«يا » ريويزيونيست« خودش را ، کمونيستيکه هيچ سازمانست بديهي. ديدتوان ي سياسي ميهادرميان فرقه

نام و ليست بلندبااليي از در آن ,هاي کمونيست سنتي را مطالعه کنيم حزب ی ه اگر تاريخچ!دخواننمي» ئن به خلقخا«و فکرش را . دکردنمسيحيان هم با دگرانديشان همين کار را مي. هاي مخالف داده شده يابيم که به جريان ميعنوان و انگ

را تنها با تکيه به » تجديدنظرطلب«هاي مورخ بخواهد تاريخ گروهيک, يي دوردر آينده, اگر چند قرن ديگر:بکندر رابطه با عارفان منظورم اينست که ما !د بوتا چه اندازه از حقيقت دور خواهدکارش , احزاب کمونيست بنويسداظهارات

ام را ممکن است صرفا اين ن. ها را درنظر بگيريميا بوربوريت» آلودانگل«همين ی هنمون. دچار همين مشکل هستيمکه در , اند ناميدهاما اين نيز امکان دارد که خوداعضاي اين فرقه خود را چنين مي. مسيحيان از روي تحقير به آنان داده باشند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۳

. »شدگان درستخاک و آباز «يعني , بوده انسان لت آغازيناين صورت حتما منظورشان نه آلودگي و کثافت بلکه حا .اند هنوز در ابتداي راه معرفت بودهاند که کردهبه کساني اطالق ميشايد هم اين را

اند ممکن خوردهاينکه ايشان جدا از ديگران غذا مي. از اين هم بيشتر است» هاکداني«احتمال درستي اين نظر در رابطه با از طريقت عرفاني آن گروه بوده خاصي ی هبلکه مرحل, نه نوعي تنبيه و تحقير, کاتوليک ی هدانشنامرخالف ادعاي ب است­رومي» انزوا«شاگرد به , شته و داردرواج دانيز هاي عرفاني ديگر دانيم در بسياري از فرقهميکه , ييدر چنين مرحله. باشد

ر هايش ذکقديس در نوشته ی ههايي که اپيفان نامبرخي از اگر به . بردسر مي يعني تا زمان مشخصي از ديگران جدا به،آوردهايي ممکن است عنوان» اولياء« و »اننفروت«, »سربازان«مثال . شودتر مي مطلب باز هم برايمان روشن,ي بيندازيمکرده نگاه

داده و معرفت را نشان مي ی هدو عنوان آخري شايد باالترين درج. شده ميداده بوده که به عارفان در مراحل مختلف تعالي .اند رسيده بوده» جاودانگي«و » فسادناپذيري« ی همرحلبه شده که مياطالقي انبه کس

, يي از يک فرقهسته جداگانه بوده باشند و چه رييچه فرقه, هاستفيبيونيتشان که نام يوناني, »اننفروت« , درهرحال­ را دنبال ميخاص و بديعي ی هشيو, و فسادناپذيرنددهندتن درنميلودگي آهيچگونه به ديگر که د هندنشان براي آنکه

يک از اين هر . پنج تاستو سيصدوشصتاعالعرش و زمين ميانهاي دايره تعداد, کيهاني ايشان ی هدر نظري. کردنداش را به هريک از اين فرمانداران بدهيبايد » فروتن«, قواي شر ی هبراي تخلي. ها اقنومي دارد که فرماندار آن است فلک

پنج مقاربت با وسيصدوشصتآنهم درطي , مني از خود بيرون بريزد, کند» تخمريزي«بار پنج وسيصدوشصتيعني , بپردازد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۴

چون بر تعداد روزهاي ،ستاما خيلي منطقي, آور استاگرچه بهتعدد به اين بزرگي ! پنج زن مختلفوسيصدوشصتاز روزهاي سال نام مقدسي براساسش مسيحيان براي هريک شود که ناشي مييياز همان افسانه شايدسال منطبق است و

مصرف کردن دنيايي که نور و روح : عرفاني سروکار داريم» معصيت «معناي غاييبا در اينجا , هرحالبه. اند درست کردهمصرف کردن و به ته کشاندن عناصر , ها مصرف کردن تخم انسان و روزهاي زندگي اقنوم, خدا را تجزيه و پارپار کرده

.بدي در زمين و زماندليلش هم اينست که . خشم بسياري از مسيحيان شد ی هگفتيم که رفتارهاي يادشده و تفسيري که از آنها رواج يافت ماي

حتاطلبان و نهکاران و نه اصالحنه محافظه, چنانکه فرويد نشان داده, ي کهوعني مم» جعبه«يعني با , رابطه داشت» سکس«با مشهورتنها عارفان بودند که دليرانه فرمان, در طول تاريخ. دباز کنکامال درش را هرگز جرأت نکردهيکهيچ, انقالبيان

اين باور خردمندانه را عرضه با آتش بازي کردند و با پندار و رفتارشان , را نشنيده گرفتند» !سوزيبچه دست نزن وگرنه مي« و برابريبايد در نخستين گام از آزادي, عنوي و اجتماعيهر نوع رهايي م, هرگونه اعتراض به دنيا, که هرگونه قيامکردند

اش اين نيست معنيبرخورد الزاما ی هباز هم تکرار مي کنم که اين شيو, اما همچنانکه چندين بار اشاره کردم. جنسي بگذرد بسياري از !يدندمالبه سروصورت هم ميکردند و آب مني پنج روز عياشي ميوسيصدوشصتسالي عارفان اين گروه از که

.ي کردند را وقف رياضتي صاف و ساده و جدشان زندگي,و در رأسشان بزرگاني چون بازيليد و والنتين, ايشان­فرقهزن در به ست که اهميتي, که در زمان خودش بسيار نوآورانه بود کهن عارفانبرخورد ی هيکي از پيامدهاي شيو

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۵

زن در ميان عارفان , عملي ی هچه از لحاظ نظري و مرامي و چه از جنب. شدداده ميهاي عرفاني و در روند نجات بشر رسد که اهل عرفان از حد تساوي زن و نظر مي بهحتا در مواردي. کند ايفا» همرشد«و » منيره«عنوان بهست نقشي برجستهتوان

برخالف روندي که از قرن !اصلي انساني » زاينده«هموست چراکه ،اند مرد فراتر رفته و براي زن امتيازهايي قائل شدهيعني برخالف روابط جنسي , هاي مدرن ادامه دارد دوساد شروع شد و امروزه در عياشي نوزدهم به بعد با آثار مارکي

يي براي وسيلهزن در ميان عارفان هرگز , ندارندخواه خالصييي و افسانه ی هکه هيچگونه جنبدر غرب رايج ی هآزادانبخش اند که در ميانشان زن داراي قدرتي خالق و رسالتي رهايي هاي تاريخ عارفان جزو معدود گروه. مردها نبودشهوتراني

يي ازيعني هر زني پاره. مثابه فرددارد و نه به» نوع مؤنث«عنوان زن اين قدرت و رسالت را به, کهنالبته در عرفان. استاش نزديکي و وحدت معني, عشقبازي با يک زن, درواقع. ست» صوفيا«يا » باربلو«ا ي» زنبزرگ«يا » زنانزن «ک االهه، ازي

,ستودند را ميجنسي ی هط رابي کهعارفان. تمام تفاوت قضيه هم در همين است. استبا نماينده يا مظهري از خدامادر اگر توانستند اين دو ايشان. تندپرهيخمي) بين يک مرد و يک زناحساس (جش يدر معناي را» عشق«درعين حال همواره از

درپي , مرد و زن, آنان!دليل ساده بود که هرچه عشق داشتند متوجه حق بوداين به, را از بيخ و بن از هم جدا کنندزمينه . بودندحقشدن با آميزش و يکي

يا ،شدنات و نورانيتنها راه نج, هر بدنياللود گدر خاکستردان, در شب تاريک اعماق هر جسمي, يبتتر اينبهيي زير خاکستر حاصل از سوخت و مصرف ماده. هاي شهواني شکوفاندن کامل خواهش يا ،ست و پارساييرياضت

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۶

سمندر فکر آدمي نيز . آفرين شودتواند شعلهاست و مي» زنده «هنوز آتشي سرخ هست که گرچه شعله ندارد اما, سوزنده !اال رودزند و تا عرش اعال برون از زير خاکستر تنش بيتواند روزي مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۷

ناممکن ی هآيين .گناهکاران سخنانش را شنيدند و همگي نجات يافتند, هنگاميکه عيسا به دوزخ رسيد«

,است» امتحان«کردند اينها همه که طبق معمول خيال مي, ارباب کليسااما ». و همگي به عذاب جاودانه گرفتار ماندند،سخنان عيسا را گوش نکردند

مرقيون فاني اسکندريه نبايد هاي عرفرقهدر گوناگون هاي جنسي و افسانهوغريبم عجيبورس, »ها کاريوارونه«, »ها کجراهي«

عنوان که صرفا بهندکنيا انحرافي جلوه ميو تنها هنگامي غيرعادي هااساسي شود که اين شيوه ی هموجب فراموشي اين نکتمحض اينکه سراغ خود عارفان برويم و پاي صحبت استادان و مرشدان و اما به. گرفته شوندکردار درنظرمراسم و عادت و

با همدورانشانهاي انسانبه بينيم که به جهان و ناگاه خود را با فرهيختگان و فرزانگاني روبرو مي, بنشينيمنشانآموزگارا­ بيعليه در لفاظي شان گسيختگيعنانرغم به, مسيحي همحتا نويسندگان . ندنگرميبين هايي کاوشگر و نافذ و روشن چشم

هاي انساني و درخشش معنوي کساني چون بازيليد و والنتين و اند منکر ارزش نتوانسته, هاي عرفانيفرقهبرخي از هاي عفتينش روشنگرانه و در همين باشد که از سويي بي عرفانيتضاد و غناشايد , درواقع. شوندکهنکارپوکرات و ديگر عارفان

رهنمودهايي چنان هوادارانشگاه براي زندگي روزمره به , از سوي ديگر, اما, ستهاي معنوي پاسخگوي الزام اش ييريشه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۸

س هاي نفحق و با شعله با آتشکردنواقعيت هم اينست که بازي. شوددهد که موجب پريشاني خاطر ميوغريب ميعجيب را که در آتشي که خود تيز کرده تونفائه ی ه افسانياد آوريمبه. دارددر بر وخيم عواقبي اهگو روان کار هرکسي نيست و

همچو بيشتر , يافتن از آنمنظور خالصي به اميال و فشارهاي جنسي بهدادنکه با تنجوياني معرفتاند بوده. ٢٠ سوخت،بود در پانزده تا بيست قرن پيش هنوز هيچگونه دانشي در ويژه کهبه. اند عمل کردهجادوگري ی هکارآموزي ناشي در مدرس

نيز پيشگامان و پيشمرگان ديگران البته شکي نيست که آنان در اين زمينه. رابطه با ساختار رواني انسان پديد نيامده بودارم که به سراغ ند جرياني هيچغرب ی ه در تاريخ انديشمن. هاي خود بسوزد آدمي حق دارد که در آتش هذيان. بودند نيست و صرفا در غربی عرفان تنها فراموش نکنيم کهالبته. خالق بوده باشد و متعالي و پربار و پرنطفهکهن عرفان ی هانداز

.غرب زاده نشد و اصل شرقي هم دارد

٭ ٭ ٭

۲۰ (Phaéton »هاي يوناني پسر هليوس در افسانه, »خورداد)بش مورد شک قرار . است) خورشيدنس ورشيد، براي آنکه پدري خود خ. رودسراغ پدر مي, رفتهگچون اصالت

پدر چون . مدت يک روز براندرا به آفتاب که بگذارد ارابة هدخواهم از او ميتون فائه. خواستي داشته باشد برآورده خواهدکرد که هر خوردرا به او ثابت کند، سوگند مي­ ا ميد که حتا بخشي از آن روشميد به تاخت و تاز ناشيانه و چنان به زمين نزديک کنميتون شروع فائه. رداسپميرا به پسر ناوارد اش و ارابه پذيردمي سوگند خورده

.ندکدرجا خاکستر ميتون را فائهفرستد وآذرخشي مي, براي آنکه کار خرابتر نشود, خداي خدايان, زئوس.سوزاند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۱۹

انگار شوم کهيمتوجه مبيشتر , زنمقلم ميديگر ی هيي از پس صفحروم و صفحههرقدر در نوشتن اين کتاب پيشتر مي

نويسي و نظرپردازي دانشگاهي و مدرسي فراتر روم و از چارچوب تاريخداردم کهخودش کرده و وامي» دچار« مرا عرفان . شومدرگير شخصا کنم که مطرح ميييدر هر مسأله

از هرچيز مرا به يشپ عرفان چيست؟ مگر نه اينکه معرفت بايد زبرداشت خودم ا, آنچه تا اينجا نوشتم ی هراستي در همشود و ست که در پيچ و تابش عرفان اين ميتاريخ نبرد عرفان با خود تاريخ و با شوندي, ؟ تاريخ عرفانخودم رجوع دهد

تر و عارف راستين با پرسشي ساده» عرفان چيست؟« به اين پرسش که .ماند اما در هيچ قالب مطلقي باقي نميشودآن مين را که تاريخ اشباح است بازخواني و نويسنده که دارم تاريخ عرفامن» يستي؟تو خودت چ «:گويدبامعناتر پاسخ مي

را عرفان ی هرازهاي سربستخواهم که ميمني کيستم يد؟آ برميمنام؟ چنين کاري آيا از خودم که, کنم ميبازنويسي­ را ساده کنم؟ و کيستي تويي که اينها را مياش هاي پيچيدهيا معني, اش را نشان دهم هاي مخفيانه يا نقب, آشکار کنم

؟انديشي و باز مي... خواني­تجربهچيز را همه: برخورد درست به رازهاي جهان است ی ه تنها راه ممکن و تنها شيوعرفان هاي يقين دارم که راه

زدن د انسان و پسوکردن خلخت, کردن شرايط زندگي انسانبرهنه, برداشتنچيز پردهاز همه, نچيز را بيان کردهمه, کردن

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۰

براي آنکه بتوان هم خويش٢١کردن و نامشروطدادن عادتترک, مان اجتماعي و تاريخي, رواني, هاي اندامي حجاب: گويممي, قلب عرفان را در يک کالم خالصه کنمبخواهم اگر .فت را پذيردد و هم سرنوشت خورانتخاب خود را ک

مگر آنکه از هر تواند برسدو به هيچ گزينش درستي نمي, به هيچ تأمل و تحليلي, اختيانسان به هيچ شن. »نامشروطي«در , »عفتيبي«و چه » رياضت«چه , رهنمودهاي عرفان. هد برکرده زمينه مشروط اين يا آناش را در بندوباري که زندگي

­ ابزارهايي ساده و بي, اند ي اجتماعي )consensus (هاها و همپذيره هرحال مستلزم زيرپاگذاشتن قوانين و رسوم و عادت

اش تکاني دهد و فتهربه خود خواب, اش را عوض کند فکري و جسمي, هاي رواني د که عادتيابآرايش تا انسان امکان .بيدار شود

همان , انگار انگارنه،اند و خواندهاند و نوشتهعرفان ی هکتاب دربار همهنهمه آدم اياينکنم که چطور راستش تعجب مي­ مطالعه ميهاي جالب اما خل و ديوانه را يک عده آدمه زندگينويسندگان و خوانندگان محترمي ک :اند اند که بوده مانده

اند اصال فکرش را اما بيشتر کساني که به تحليل آنها پرداخته, اند اند هنوز هم مطرح مسائلي که عارفان مطرح کرده!دکنن

۲۱ (déconditionner» و شرايط الزم بريم باش بيرون هر چيزي را که از حالت طبيعي. مدرن فرانسويوانشناسي ردرست با اين توضيح که اين اصطالحي, »نامشروط کردن

عادتي رايج در براي نمونه بهتوانمي, روانيدر زمينة .شده» مشروط «در قوطي کنسروکه مثال لوبيايي. ايم کرده» مشروط«, براي مقصود خاصي را بر آن تحميل کنيمدريابد که تواند دختر مي, شدن بماندبرخالف لوبيا که بايد در قوطي منتظر مصرف. ها به اينکه مادران فرداينددختربچه» مشروط کردن«: داشاره کرهاي سنتي خانواده

.کرده» نامشروط«ش را گوييم که در اين زمينه خود مي, پس اگر توانست خودش را از اين نقش خالص کند. نيستشدهتعيين اين نقش ازپيشکردنسرنوشتش الزاما بازي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۱

!دشومربوط مي مسائل به شخص خودشان که اينکنندهم نمي ی ه دلمشغول مسألمدتهاست که شخصا مناگر . شود هم مربوط ميخودشبه هرحال به, البته آدم هر نوع کتابي بنويسد

تواند ن کتاب هم ن و حتا خود ايباشد بيرون ماز خودآگاهشايد يي که البته در زمينه, حتما دليلي شخصي دارد ,عرفانمهمه ايندرميان چرااما . ام آن را از خواننده پنهان کرده, ناخواهخواه, نويسنده چراکه من،دهدارائه از آن روشني يرتصو

از چه از لحاظ تعداد و چه حال آنکه ايشان ،ام نشان دادهخاصي توجه » عفتبي« به شهورهاي مبه فرقه، يعرفانهاي جرياناين , »سکس«اند؟ آيا بدون آنکه خودم بدانم قرباني ي بيش از عارفان پارسا نداشتهاهميت هرگزنظر تاريخي و اجتماعي

ام و بنابراين نکرده»وطرنامش«در اين زمينه کافي خودم را ی هانداز؟ يا خودم هنوز بهقرن خودم هستمانحصاري ی هپديدست که به خاطر کليهاي جنسي يک مشغله ه ممنوعيتقيام عارفانه علي, نکه نهاي؟ يا دهممي به آن اولويت هنوز اينجاوآنجا

تا شرط اصلي اند پرده بيان کردهبيبدون خودخوري و که آن را اند شود و عارفان تنها کسانيها مربوط مي دوران ی ههم آزادگي راستين انسان را برآورده باشند؟

در رابطه با سمتگيري و , هرحالسلم است اينست که بهآنچه برايم م. در اين باره تصميمي بگيرمتوانمراستش فعال نمي هايام در عرفان دنبال آن نکته بلکه کوشيده, بنويسم» تاريخ عرفان«ام هرگز آگاهانه نخواسته, هايم در اين کتاب گزينشخود ي شخصتوان در زندگي امروز هم ميو , امروز هم حقيقت دارند, کننديي بگردم که امروز هم صدق ميبرجسته

و گاه از اشباح ،ام که محيط شدن بر آنها دشوار است البته اين احساس را هم دارم که گاه به مسائلي پرداخته.لمسشان کرد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۲

اينها را براي توجيه کمبودهاي اين . ام که ممکن است به اصل شباهت دقيقي نداشته باشند مورد مطالعه تصويرهايي کشيدههر قيمتي که شده ورم اينست که پرمدعايي و حتا ضدعرفاني خواهد بود اگر بخواهيم بهخيلي ساده منظ. گويمکتاب نمي

اند به تاريخ و به دنيا سر ناسازگاري داشته دنيا با تاريخ وشان باسکوت را به حرف بياوريم و کساني را که در سراسر زندگي .بازگردانيم

. ٢٢)ثنويت, دوآليسم (دوتابيني : غافل مانديمبسيار مهمي ی هاز نکت, ماز عرفان گفتاينجا تا هآنچه ک ی هدر هم, باريروح و , نور و ظلمت: داندقل و متضاد ميمست, ست که جهان را ساخته از دو عنصر جاويدانبينشي, منظور از دوتابيني

­ ميهاي عرفاني از مکتبهاي قديمي و نيز در برخي ها و فلسفه اصل دوگانگي را در بسياري از دين... نيکي و بدي, جسم

در عرفان مانوي جست که نيز بايد را شترين شکليافته کمالاي ايراني پديد آمد، وه شکل آن در دينترين کهن. توان ديدمثال گرچه از ديد . دوتابين نبودند کهن عارفان ی ههماما . ستا در تاريخ بشرحال عاليترين شکل عرفان پارسايانهدرعين

ان ظلمت جه, اما در نظر برخي ديگر از استادان معرفت, ناپذير خالق دو جهان متضادند دو خداي آشتي,شمعون مجوسدهد چرا همين تفاوت است که توضيح مي. هي در عالم نور پديد آمدهاخاطر بروز اشتب ندارد بلکه بهماهيتي مستقل و جاويد

از يک سقوط , ها از نوعي سوءتفاهم از آنجا که دنياي بدي. »ضداخالق«گروهي دارند و » اخالق«ي گروه عارفاندرميان

هيچ . اند که ازبيخ نادرست و حتا مغرضانه است ترجمه کرده» پرستي دوگانه«بسياري از مترجمان فارسي و حتا مدرسي، دوآليسم را . »يکتابيني«در مقابل » دوتابيني«) ۲۲ ! را و هم شيطان راهم خدا , هم نيکي را و هم بدي را, دوآليستي نيست که هم نور را بپرستد و هم ظلمت را

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۳

توان با تکيه بر آن به در خود دارد که مييزي هنوز چها پس حتما از دنياي خوبي, وجود آمدهو يا از يک انشعاب به, باشدجاويد که بدي مجزا و مستقل و در جهاني, در نظر اين گروه از عارفان. جهان پرداخت ی هصفيعظيم ت ی هوظيف

اين گروه از دوتابيني,عبارت ديگربه. مشکل بتوان تصور کرد که انسان قادر شود از شرش نجات يابد و به عالم اعال برسدالبته دوتابيني هم . بنيادي کيهاندوالزاما د و نه دهيعني بيشتر دوگانگي تکوين جهان و انسان معني مي, مطلق نيست عارفان

هايي مانند دوتابيني مطلق مانوي در جريانوبيش نزديک به کمهاي شکلان تاريخ متحول شده و به خودش در جري .ه بروز کرده استهاي بوسني و کترهاي فرانسبوگوميل

مرقيون جناب : که تا اينجا فرصت نشد حرفش را بزنمعارفي , توان يافتدوتابيني را نزد عارف مهم ديگري نيز ميMarcionوي مدتي پس از شمعون مجوس ظهور کرد . اند تأثير نبودههاي ماني بيدانيم آثارش در شکلگيري انديشهي که م

.چندان دوام نکردتاريخ ی ه اما در صحنبودبديع بس اگرچه کارش و , نيتأملي عقال: خواسته باشدشود که هميشه مييابد و همان ميعرفان مسيحي اصالتش را بازمي, با ظهور مرقيون

البته مرقيون به اين تأمل و تفکر چنان . کوششي براي درک منطقي جهان و انسان از طريق بازخواني و بازنويسي انجيل .درک کليسا سرانجام او را تکفير و اخراج ند کهبوديي ريشههايش چنان گيريهد و نتيجيبخشژرفايي

پدرش اسقف بود و همين موجب شد که وي با تعليمات . مد ميالدي در شمال آسياي صغير به دنيا آ۸۵مرقيون در سال اما . اند خوانده» دانشمندواقعا«ش از انجيل چنان باال بود که حتا مخالفانش وي را شناختو دانش او ی هدرج. مسيحي بار آيد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۴

رقيون هم قايقي گرفت و م. چنان از سنت مسيحي دور بود که همان پدرش او را از کليسا راندمرقيون ی هباورهاي نوآورانيي سکوت چند سال بعد در روم مستقر شد و سالهاي سال در گوشه. ددهج ا را روشهايبه سفر پرداخت تا انديشه

،»تزهاآنتي«: رسيد و منتشر شد ميالدي ۱۴۵اين رياضت در حدود سال ی هميو. به نوشتن همت گماشتاختيارکرد و و , کند را تعبير و تفسير مي عهد قديم و عهد جديدانجيل, دهدخود را توضيح ميبيني جهان وي در آنيي که مجموعه

.نهداصول تشکيل يک کليساي نوين را پيش ميبرخالف : يي را گوشزد کنمنخست نکتهاما . خواهم داد از اين اصول را ارائه کوچکيي در اينجا تنها خالصهالبته هاي خودش که انجيلشان نوشته بنيان گذاردهاي عرفاني باثباتي زند و جماعت کليسا بخواستمرقيون مي, پيشين عارفان

کليساي رسمي شد که واقعاچنان زيادبراي مدتي توانست هزاران پيرو پيداکند که تعدادشان وي رسد که نظر ميبه. باشندکليساهاي مرقيوني وريه شاهد وجود حتا سه قرن بعد هم هنوز در روم و قبرس و مصر و فلسطين و س. را به خطر انداخت

.هستيم را مشهوراين دو اصطالح (»عهد جديد« و »عهد عتيق«دو انجيل رسمي، . از نظر مرقيون مسئله در اصل خيلي ساده است

در انجيل عهد جديد شاهد خدايي . گويند، از دو جهان و از دو نظم متفاوت و ناهمساز سخن مي)خود مرقيون ابداع کردهدوستي بياموزد و نجاتشان شفقت و نوع, ها فرستاده تا به آنان برادري را به ميان انسانفرزندش که ان و نيکوکار هستيممهربمش دائم گريبانگير نوع بشر گر روبروييم که آتش خشبا خدايي سختگير و مجازات, برعکس, در انجيل عهد عتيق. دهد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۵

و کشتار و جنايتريزيتاريخ جهان و انسان در اين انجيل از خون. شودگذشت و مدارا و رحم سرش نمييهوه . شودميالي چرخ چنين دنيايي حتما چوبي گيرکرده وگرنه يهوه . دهددرست شده و خبر از جهان و انساني بدذات و ناقص مي

گيرد که يجه مياز اينجا مرقيون نت. مجبور نبود هي مداخله کند و هي انسان را تهديد کند و برايش ممنوعيت بگذاردين اتواند پسر نمي, با آن همه مهرباني و عشق که در هر گفتار و کردارش هست, ) خدافرزندمثابه به عيساحضرت (خداپور

خداي . يهوه خداي راستين نيست: شبيه همان موضعگيري شمعون مجوس استگيرياين نتيجه. خداي بدجنس باشد .خالقش خدايي دروغين است, ستاديهرچه که م. راستين خالق اين دنيا نيست

بسيار عقالني آن است و نيز در تکيه اش بر تحليل جدي و دقيق ی هاما امتياز نظام فکري مرقيون نسبت به شمعون در جنبهاي هايش از حکايت مرقيون براي بيان ديدگاه, برخالف بسياري از عارفان پيشين. ي يهودي و مسيحيهاي دين متن

­ و توي ذوقيکي از پيامدهاي اين روش هم اگرچه ساده اما بس انقالبي. گيردطلسم و عجايب کمک نميجادوگرانه و

خداي اثر, يعني متني مقدس نيست؛ و حتا از اين هم بدتر, وحي شده باشد کتابي نيست که انجيل عهد قديم: زننده است !است براي تحميق و تهديد انسان کاذب

آورد در اينجا هاي مختلف انجيل مي داليلي را که مرقيون براي اثبات درستي نظراتش از بخشلزومي ندارد که جزئيات ی ه نتيج,آنچه اهميت دارد. هاي اوست و نه تأييد و تکذيب آنها زيرا هدف ما آشنايي مختصر با انديشه،مشرح دهروشن , دو خدا و دو پيام سروکار داريمحال که برايمان بديهي شد که با دو جهان و: رسدست که وي به آن ميصريحي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۶

. انجيل عهد جديد خداي از فقطيعني, است که بايد فقط از آن که خوب است پيروي کنيم پيرو عيسا هرچه دلشان خواسته به آن يهوديان!نخورده به ما نرسيدهصورتي دستمتأسفانه اما انجيل عهد جديد به

پس مرقيون براي جداکردن پيام راستين عيسا از اضافات . انجيل عهد قديم عرضه کنند ی هعنوان اداماند تا آن را به افزوده .دهدقرار مي» تزهاآنتي«در شيهاپردازد و متن اصلي را بيرون کشيده مبناي آموزهآن مي ی هبه تصفي, ديگرانمرقيون در آن زمان بسيار بديع و انقالبي رسد که اين کارنظرم ميبه, انگارانه بپردازم سادهييآنکه بخواهم به مقايسهبي

, تجديدنظر کندهاي مارکس در انديشه کهسوسياليستي بخواهد» تزآنتي«مثل اينکه امروز يکي بيايد و با انتشار يک , بودسيست مارک خودش راهرحال بهتوان گفت که لنينالبته مي! يي از آثار لنينشدهبه روايت تصحيح با تکيه منحصرا آنهم

بيند که آنها را با هاي عيسا نيست بلکه ضروري مي منظورم اما اينست که مرقيون تنها به دنبال متن اصلي حرف. دانستمي و خيلي رواج پيداکردهدر رابطه با مارکسيسم و سوسياليسم ٢٣ست که امروزهاينهم همان کاري. زمان خودش وفق دهد

درواقع , مرقيون کردکاري هم که . زنندس و مارکسيسم حرف ميمارک» بازخواني«مفسران مختلف از ضرورت ­ چون مي. گرفت» مرتد«براي همين کارش بديع و انقالبي بود و براي همين هم تکفير شد و لقب . انجيل بود» نويسيباز«

هاي راه, کشدهاي يهودي بيرون ير نفوذ انديشهزآن را از , خواست مسيحيت نوزاد را از چنگال عهدقديم خالص کند

.مارکسيستي در فرانسه نوشته شدههاي مارکسيستي و شبهجنبش چپ و رونق انديشه» عصر طاليي« يعني در ۱۹۷۰به ياد داشته باش که اصل اين کتاب در سالهاي ) ۲۳

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۷

.زند محک عقل هپيشنهادهاي انجيل را بد و درستي و نادرستي يي بگشايتازهنگفته . هاي مرقيون پيروي کرده بوديافت اگر از آموزه چه سرنوشتي مي رسمي مسيحيت که بدانيمتوانيم نميالبته

, که امروز کردهايي مي ي موضعگيري و شايد از همان قرن دوم ميالدشدي متفاوت ميکلاش به پيداست که سير تحولي. عتيق آماده نبود جهان هنوز براي گسست از عهد. مرقيون خيلي زود آمده بود. کندميکم دارد کم, يعني هژده قرن بعد

فرمان مسيحيتي که از ده, رؤياي مسيحيتي بالغ که بتواند به مسائل زمان خودش پاسخ دهد. ثمر نماندالبته تالش مرقيون بيرؤيايي بود که با مرگ مرقيون ازميان نرفت و هنوز هم در ميان بسياري از , عهد عتيق آزاد شده باشداز تحميالت سا و مو

­ آيينه, قديمدروغين ی ه و هم بيرون زدن از آيين،ستاما هم چشم برگرفتن از سراب دشوار ا. مسيحيان احساسي زنده است

چنانچون آليس در سرزمين , کندصرفا سرنوشت اين عکس را دنبال مي و بيندميرا ش دعکس خوآن يي که انسان در !عجايب

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۸

هاي معرفتراه ،هامان را گرفتههم هواي ريهبيداد و به کجا بايد حمله برد هنگاميکه بايد جنگيد هعليه ک«

،مان رايهاهم فضاي انديشه

» اختران را؟زدگيبهتهم و

سيوران

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۲۹

آوارگان جهان »!گذرانند وقتشان را ميوريجاين. اند هکنند يا خوابيدمينا هيچ کاري ي«

تيموته

, بلکه باز, ديگر نه در شهرها. تغيير مکان و معنا و جهتکند به شروع مي کهنعرفان, از قرن چهارم ميالدي به بعدو و ايران ) النهرينبين(در مياندورود , کند مصر را که ترک مي.زند شرق پرسه ميهايجاده ی هدر حاشي, همچو در آغاز

. گيردهاي بس تازه و متفاوتي به خود مي شود و شکليونان و بلغارستان و سپستر در بوسني و فرانسه پراکنده ميارمنستان و گريزند و همچو عارفان از شهرنشيني مي: خود هستيمرجعت به ی هتاريخ عرفان نيز شاهد داير ی هدر زمين, به اين ترتيب

ند و نوع گيربيشتر در مناطق دورافتاده شکل ميجوامع اشتراکي عرفاني . شوند و کوه ميو دشت جاده ی هآواراجدادشان اين آوارگي جديد و فرار از هرگونه . شودانگيزد و باز موجب تکفيرشان ميدشمني برمي باز زندگي و آداب و رسومشان

­ نظاموارگي ی ه و جنبيابدهش مي کانيزعرفاني ی ه آموزانسجام: ست همراه انيزپرمعناي ديگري ی هاستقرار دائمي با پديد

زياد ي فعال هنوزهاالبته تعداد فرقه. شوندمي ترکميابکمتر نوشته و بازد و آثار عرفاني افسانه رنگ مي, شوداش کمتر مي .بر يکي از آنها درنگي کنيم. است

شود که اگر ترجمه اش کنيم ميديآيي يوناني ميان از واژهصاليان مشهور شدند درواقع نامش به معارفاني که

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۰

» ازخودبيخودي«گيري خاصي دارد که بيشتر بر باورهايشان يادآور خط فکرهاي اصلي عرفان است ولي جهت. »انخواندعا«آغشته به جرم , ميتن و روح آد, ماده, چيزاز نظر ايشان دنيا مخلوق شيطان است و همه. ينعقالتفکر ست و کمتر بر مبتني

،تاريخ جهان را, بنابراين. اصال شيطان جسما و روحا در هر انساني حضور دارد و با جان او درآميخته, از اين هم بدتر. رشديوي را که که هر انساني موظف است . توان بازيافت در تاريخ وجود هر فرد نيز مي،نيک و بد است ی هکه تاريخ مبارز

از آنجا که . استفاده کند» هاي ضربتي روش«براي اينکار هم بايد از . ازميان برداردهديشه از خود بيرون ک شد وجودشانگل بايد زور پس براي خالصي خود, شيطان بر آن حاکم است ی ههر آدمي از هنگام تولد در جهاني ول شده که قانون وحشيان

روشن است که در !خت عليه شيطان پردا»قهرآميز« ی هبايد به مبارز, عبارت ديگربه. شيطاني را با نيروي روحاني پاسخ دادسالحهايي کارآ عفتي ديگر رياضت و بي, شيطانگريبراي پيروزشدن بر دشمني به زورمندي و حيله, اندازيچنين چشم

يي ذرهروز هر, کردن شرخسته. نتيجه ندهندکه دهند و هم اصال ممکن است زيرا هم خيلي دير نتيجه مي, روندشمار نميبها هتن. دردنخورندهايي کهنه و به از نظر مصاليان راه, کردند توصيه ميکهنها که عارفان کردن و اينجور راهاز بدي کم

دليلش ،»دعاخوانان«اند اگر اسمشان را گذاشته. البته نه دعاي سنتي و رايج!دعاست, دهد مييآن ی همؤثر که نتيجسالح شد و براي هميشه از روح مقدس باز ميحلولشان براي ضميرکردند و غش ميخواندند تا ه ايشان آنقدر دعا مياينست ک

ورد. بود » ازخودگيريجن«درواقع نوعي , شدکه با صداي بلند انجام مي, »دعاخواني«اين !شدندشر شيطان خالص مي رقصيدند وحال مي و در همانکردند ميشوقفه تکراريکه بمسيحي بود » پدر متعال«کوتاه دعاي رايج هم همان

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۱

از آوردند و يا کف به دهن مي, شدند نشئه مييا, رفتنديا در خلسه فرو مياين ترتيب به. نوشيدندهاي مختلف مي معجونهمين . برانندشيطان را از خود توانستند ميشد وفراهم مي» قطع عضو نامطلوب« و خالصه شرايط براي ...ندفتريحال م

اهل « شود اش مي امروزه معنياين اصطالح آخري نيز بنامند که »هاآنتوزياست«و » رقاصان«کارها باعث شد که آنان را .»ناقالن خدا« ولي در اصل يعني ،»شوقرگز ه, خاطرشان جنگيدن با شيطان بود ی هايشان که تنها مشغل. البته مشخصات جالب ديگري هم داشتند» اهل شوق«

نام ديگرشان هم و براي هميندادندتن نمي, چه دستي و چه فکري, به هيچ کار و شغلي. شان نبودندنگران وضع شخصيدسته دسته وسط روز . زيستند و زن و مرد با هم در اشتراک مال و منال ميکردنداز راه گدايي گذران مي. بود» ها تنبل«

ادس که همان اورفاي امروزي در اطراف ويژه به, ها بودندجاده ی هبيدند و آوارخواکشيدند و ميشد دراز ميهرجا که ميراه « نتوان به سادگيبهکه شد آنچه موجب مي. کردند سرپيچي مي چه مدني و چه دينيوقت قوانين ی ه از همايشان. باشد

, دانستندمي» اوليا«جزو ديگر خود را , نندرا بشانشيطان را از وجود شدندبرشان گرداند اين بود که وقتي موفق مي» راستچيز راستي همهاين بود که به. شوداند و هر کاري که بکنند موجب فسادشان نمي» معصوم«يعني جزوکساني که در هرحال

متي زير فشار حاکمان ظاهرا به هر ته, حال که باطنا در جهان معنوي خود غرق بودند و درعينشدالسويه ميبرايشان عليآن »مرتدان« ی هاسقف مسيحي که در قرن هفتم کتابي دربار, تيموته. دادند و يا قول وفاداري به کليسا ميکردندمياعتراف

, ديگريکزن و مرد پهلوي , خوابنددر هواي آزاد مي, شودشب که مي, تابستانها«: گويدصاليان ميم ی هدربار, نوشتهدوران

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۲

در غرق ها را بخورند و ترين طعامتوانند خوشمزه ميگويند که مي.شودپيشامدي نميوجب زديکي م نگويند که اينو مياين ی هرفتار سرکشان زده طلبمنزهراستي توي ذوق اين اسقف اما آنچه به. » اينکار عواقبي داشته باشدآنکه شوند بيلتجم

خواهند براي نميخواهند بخورند ولي مي«: ماندن است و اصرارشان به بيکاره کارهر از شانخودداريو ح ي وقيولگردها خالصه. ساعات شرعي روزه بي توجه به وآنهم در هر ساعت روز, خورندهرچه گيرشان بيايد مي. خوراک خود کار کنند

»!گذرانند وقتشان را ميوريجاين. اند هکنند يا خوابيدميا هيچ کاري نيو رفتار برخي از اعضايشان نه فقط , ٢٤ي به بعد در برخي مناطق شرق خيلي زياد بودها از قرن پنجم ميالدتعداد اين فرقه

داشت که به تکاپو واميهم را بلکه شريعتمداران مسيحي , شدموجب نگراني حکومتهاي وقت در رابطه با حفظ نظم مياما مصاليان براي . ارومارشان کنندبرگردانند يا ت» راه راست« را به ايشان انجام دهند تا يا يدآهرچه از دستشان برمي

توبه , ها روش خاص خودشان را داشتند که عبارت بود از اينکه در ظاهر هر تحميلي را قبول کنند خنثاکردن اين تالششرع راحتشان قاضي گويد بکنند تا سوگند بخورند و خالصه هرکاري که شرع مي, اعتراف کنند, دين بياورند, کنند

تيموته مدام از .گرفتند را ازسرميبندوبارشانبيها و زندگي توي جادهرفتندباز مي, کردندکه ولشان ميبعد همين. بگذارد

مصاليان روحانيان جهانگرد «: و حقيقت رنگ باختشد وغ با هم آميخته در اينجا نيز راست و در. در ايران هم سرنوشتي مشابه داشتند, مانند ساير دگرانديشان, مصاليان) ۲۴

عيسويان نهان داشتند و به حکم سمت و شغلي که داشتند داخل خانة ظاهري شدند و فساد اخالق بسيار در زير پردة زهد عيسوي شمرده ميگر بودند و نوعي درويشدريوزه .دهخدانامة لغت. » که قابل تعقيب و زجر بودندشد به روزگار خسروپرويز در ايران از فرقي شمرده مي اين فرقه.گشتندر مينکشدند و مرتکب فحشا و ممي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۳

. داند آن را دليلي بر دورويي ايشان مي، بفهمد رااش واقعي ی هتواند انگيزنميچون و ،کنداين رفتار مصاليان شکايت ميند و اددگويد که آنان به هر پرسشي پاسخ مثبت ميقديس مي ی هاپيفان. اند نيز خوانده» دروغگويان«آنان را , همين دليلبه

:آورد را ميرمثال زي .آري_ يد؟ هستآيا شما خاخام « .آري_ آيا پيغمبريد؟« .آري_ ايد؟ آيا فرشته« ».آري_ يد؟ هستآيا عيسامسيح«

و چه مجبورشان که کرد ميدين اعالمآنان را بيچه کليسا . معنا بودهرگونه بازپرسي و تکفيري بي, در چنين شرايطيهايي خواستند هرطور شده اتهامشق و کژانديش بودند که ميالبته کشيشان مسيحي آنقدر کله. نتيجه يکي بود, دين بياورند

تيموته , مونهبراي ن. کردندستفاده ميا» دورويي«زدند مستدل جلوه دهند و براي همين خودشان هم از را که به مصاليان ميخواهد به پس تظاهر کرد که مي. کردبازجويي مي »ها دلقک«سه نفر از اين داشت از گويد که يک روز اسقف ادس مي

گول , نبودند» گرحيله«آنقدر ها هم برخالف ادعاي مسيحيان که درواقع , آن سه مصالي بيچاره. مذهب آنان بگرودک از اصول و مراسم کليسا يکه در باور آنان شيطان در جلد انسان رفته و هيچخوردند و دست خود را روکردند و گفتند

تواند موجب شود که روح مقدس در تن شخص حلول تنها دعاخواني مصالي مي. تواند انسان را از چنگش نجات دهدنمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۴

.شان کند و تکفير توانست از متهمان اقرار بگيردد که قاضي شرعچنين بو. نجات دهدکند و او را از شر شيطان ­ چه بود؟ بديهيآور يخالصهاي ماهيت دقيق اين دعاها و رقص: کنديي مبهم جلب توجه ميدر مراسم مصاليان نکته

طرفداران مونتانوس سنتي را در همين در اين زمينه ,البته دو قرن پيشتر. کردندست که براي رقصيدن از موسيقي استفاده ميها مونتانوسي. آخرالزمان و ظهور مسيحايي نجاتبخشالوقوعيقريب اعتقاد به مبتني بود بردند که ريزي کرده بومناطق پايه

ی هاين گروه در منطق. را به چشم خود ببيندعيساحضرت دادي داشتند که به مؤمن اجازه ميآورگي نشئ رقصمراسمتا کنون هنوز شهرت از دوران باستاندبيخودکن آن دستگاه موسيقي پر ضرب و گيرا و ازخووجود آمده بود که بههفريجي

­ نواخته ميويژه ديونيزوس هاي خدايان و به دستگاه فريجي در يونان باستان با سازهاي بادي و در بزم. خود را حفظ کرده

معجون ،و رقص پيش از دعاخواني ،و عالوه بر اينکردند هاي مشابهي استفاده مي مصاليان هم حتما از سازها و دستگاه. شد, از روحانيان مسيحيييک, دوسير تئودوره.برسندجمعي نشئگي دستهبه حال شد که اينها موجب مي ی ه و همکشيدندسرمي

ها ادعاکنند که دارند از از اينکه به هوا بپرند و مثل بچهيي داشتند که عبارت بودهاي مسخره رقص «صاليانگويد که ممي .»شدندمرد و زن با هم قاطي ميانجاميد که در آن ميييهاي زننده بزم«ها هم معموال به ين رقصا. »پرندروي ديوها مي

, در نظر آنان.ايشان با عالم غيب است ی هيکي هم رابط, اتهاماتي که به مصاليان زده شده و به نظرم پرمعناست ديگراز به جهان نور ناآ کهدهد اين همزماني به عارف اجازه مي!بيرون رفتن ديو از وجود عارف همان و درآمدن فرشته همان

چنين ادعايي از کفر هم بدتر است و . »بينندخدا را به چشم سر ميکنند که آنان حتا ادعا مي«. هاي حق را ببيندبرسد و جلوه

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۵

خلسگي و نشئگي نوعي حالت. شد ه ميسپردآتش ی ه به هيمزندهکرد هر کس چنين ادعايي مي, که مدتي بعددانيممي­ که مي ,وتياتفاين بي. کندتفاوت ميبي, ست که شخص را نسبت به هر چيزي جز آنچه در آن غرق استازخودبيخودي

اما خدا . ي ممنوع در هر شرعي عبور کند و به خدا برسداز مرزها که دهدبه مؤمن اجازه مي, نيز توأم باشدي حستواند با بيترساي , اواگر پونتوسي. خودش رانهتوان ديد مظاهرش را ميتنها ،شودا از طريق عقل دريافته مي يعني تنه،معقول است

اما مصاليان . » که فرشتگان و يا مسيح را به چشم سر ببيني چون ديوانه خواهي شدنخواه«: گفتمي, کويرهاي مصر !جا راندهو از همه, کافر و ديوانه خوانده شدنددانيم که تنها مي.دانيمنمي, ديوانه شدند يا نشدند, ديدند يا نديدند. خواستند

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۶

صفاي کوهستان کنندم مياشراف را محکو, ندکنه ميمسخر هر باالدستي را ,از تزار بيزارند, دان آنان از ثروتمندان شاکي«

».سرپيچي کنندخواهند که از اربابانشان ميبردگان ی ه همازو کوسماس کشيش

اند در معناي اين همه گور و سنگ و قبر و گورستان که هزار هزار در شناسان و مورخان مانده است که باستاندو قرن

رويهشدکهاي حهاي سنگي و نوشته کاريکنده, تعداد زياد. کشف شدهگووين رزههاي بوسني ه ها و جنگل کوهستانمراتب و آداب و رسوم و اند و سلسله زيسته ميحوالير اين دهد که د خبر از وجود جوامع اشتراکي مهمي مياين قبرها

ن و که اين جوامع بيشتر از دهقاناحاکي از اينستمورد نظر ی همنطق. شناخته نشدهخوبي اند که هنوز به تاريخ خاصي داشته .ر امان بماندد تا از گزند کليساهاي اورتودوکس و کاتوليک صربستانشده تشکيل ميدر نقاط دوردست و دشوارياب

از نام مستعار » بوگوميل«عنوان . رسد و معما به نظر حل شده ميدهند مي بوگوميل نسبت »مرتدان«اين گورها را به در قرن نهم بودند که ي عارفانيارانبغ. ٢٥است» بغيار«تر، عبارت دقيق و به» يارخدا «معنايشآيد و بنيانگذار اين فرقه مي

.چکيدة پاکديني، فشردة تاريخ و آيين نومانويان اروپا: دفتر هفتمنگاه کن به مشقهای معرفت، ) ۲۵

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۷

شان هاي مختلفي از آنان منشعب شد که يکي ظهور کردند و سپستر گروهرهاي نومانوي در بلغارستانبا تکيه بر باوميالدي هايها و آباديها و قلعه دوام بياورد چراکه از حد گروهک فراتر رفت و توانست استاندر بوسنيتوانست چندين قرن

اما اين بار اجتماعات ملي تشکيل , شدغرب وارد تاريخ ر به شکلي ديگزعرفان با, اين ترتيببه. مختلفي را در اختيار گيردکشيشان و روحانيان ويژه پرورش داد و خالصه خودش تبديل شد به يک , کليساهاي مخصوص به خود درست کرد, داد

آمده ارمني که شايد نامشان از پلوس Pauliniciens(ا هپلوسي, يعني همزمان با مصاليان, البته پيشتر از آن. پا قدرت دنيوييي در دورافتاده ی ه در خانه يا گوشتو خليجاي کنج و به، درآورندتوانسته بودند عرفان را از حالت کيش مخفيانه) باشد اما حرکت تاريخ و ،ست از هر مرجع دنيوي نافرماني البتهاصلي عرفان ی ه ماي. تدريس کننددآن را در کليساهاي خو, کوير

عارفان را در مواردي واداشت که براي خودشان سازمان ديني و سياسي و اجتماعي بسازند تا بتوانند ته اين دسفشار از بيرون هاي سياسي و مذهبي عليه به شورش, ست که هرجا عرفان در اين شکل بروز کرد بديهي. خودمختاريشان را حفظ کنند

مهاجمان , بيزانسگاه عليه بهجا و گاه جابهاراني که خدادچنين بو. دامن زدبودسياسي آن ی هشرع و دولت که نمايندست که دهقانان بيشتر به وطبيعي. طرفداران ايشان بيشتر دهقان بودند. و اربابان اورتودوکس صربستان قيام کردند, اسالود که شهمين موجب . ددادنسياسي و اجتماعي عرفان بوگوميلي و کمتر به بعد مذهبي آن عالقه نشان ميي هاجنبه

, گرفتدهقان و کارگر روستايي را دربر مي گاه هزاران ي که تشکيالتاب, يکپارچه انقالبي سازمانييد باي پديد آهاي گروه .و قوانين دروني و حتا ارتش خاص خود را داشت

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۸

ن به عرفان که خواستش گسستن از تاريخ و جامعه و پيوست. تناقضي هست »وضع عرفاني«که در چنين نگفته پيداست سرنوشت تلخ و يي که تاريخ و جامعهالبته , گرفته که خودش تاريخ و جامعه تشکيل دادهچنان در اينجا کارش , حق است

.فجيعش هنوز که هنوز است درس عبرت ماست چهره واقعابايد بپذيريم که عرفان در ميان ايشان , اند ياران بوسني خفتهبغپس اگر راست باشد که زير اين همه گورستان

هستيم که از لحاظ عرفانييبراي نخستين بار شاهد جوامع. يافته باشدچنداني تغيير اش آنکه آموزه بوده بيعوض کرده­اما يک عارف مي. اند جا گذاشتهاند و از خود يادگارهاي مادي و آثار باستاني و هنري به بوده باثباتتاريخي و جغرافيايي

يا دستکم , عرفان هميشه. اند شک کند اند و آرامگاه آراسته روي اين گورها حکاکي کرده تواند در عارف بودن کساني کهباستاني و آثار ويژهبا اينجور طرز فکرها بيگانه بوده و هرگز نخواسته پشت سرش اثري دنيوي و به, تا پيش از آن هنگام

و بنابراين باب طبع , کندعمر مي, کشدول مييعني ط, هنر هم مثل تاريخ مستلزم و خادم زمان است. هنري باقي گذاردو ضرورت بيان و » باهودگي«نه؛ اما راستش , داندمياحساس هنري را بيهوده عارف منظورم نه اينست که . عارف نيست

ن که عارفان کهن مثل بازيليد و والنتين چنيتصورکنيم, به فرض محال, اگر. فهممبروز آن را به اين شکل براي عارفان نمي. رونده بودهيعني ازميان» نمانا«هرحال ههنر مورد نظرشان سمبوليک و آموزشي و ب ی هحتما نتيج, اند هايي داشته دلمشغولي

افراد يک جامعه ی هو زندگي روزمر, نبردها, ها بازي, مشخصا بيانگر رسومکار رفتهرهاي بوسني بهگودر اين اما هنري که مثالي بزنم از تصويرهايي که . ايشانلحظات مهمي از هستي زميني ی هشوندو عمدي و تکرار يعني بازتاب آگاهانه ,است

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۳۹

اشخاصي ,تيراندازي با کمان, نبرد سوارکاران, رقص زنان, هايي از زندگي روستايي و فئوداليصحنه: بينيمروي گورها ميشايد در حال , انگشتان از هم بازکرده ی هپنج, اندسوي آسمان افراشتهايستاده که دو دست و يا تنها دست راستشان را به

.ويژه ماه و خورشيدهاي آسماني و به نماد, و دوروبرشان و باالي سرشان, نيايش, ووسيسه, هاي پيداکردنشان عبارتند از راديمجله مهمترين محل. چندسال پيش بود که به تماشاي اين گورها رفتم

باران سنگ قبرها را خورده و گاهي . کند ميمحوو ها را جذب خزه پوشانده و دارد نقش بيشتر قبرها را .٢٦جونيلبو, ووهودوجود نقش آدم يا حيوان يا ستاره و عالمتي پي برد که انگار کشيده شده بوده بايد سنگ را با انگشت لمس کرد تا بتوان به

ها اسرارآميز جنگلي يا دشتستاني اين گورستانطمحي. يابدش را باز ميا کم ازميان رفته و سنگ دارد صافي اصلياما کم که البد قراراست مرده را از هر هاگور اين نقش. ي دربرابر آنپناهترس از مرگ و بي :گوياي احساسي اسرارآميز است

زست ايياند که آميخته رساناي پيامي گنگ, تجاوزي به حريمش مصون نگاهدارند و نقش محافظان روح او را بازي کنند اينها عارفانه نيست و من هنوز نسبت به تعلق واقعي اين قبرها يک ازهيچ. يقين و واهمه براي دلگرمي دادن و ترساندن

البته از . اند که تاريخي پرماجرا و طوالني داشتهآندهايي ها دليل بر وجود آدم مسلم اينست که اين گورستان. مشکوکم سبزه و درخت دارد ، زيرا در اين مناطق کوهستانيييحتا نه ويرانه, جا نمانده بهي آنان ديگر چيزيهاها و قلعه آبادي .بردعتا هر اثر تاريخي را ازميان ميپوشاند و طبي را مي زمينسراسر

26) Radimjle, Cicévo, Hodovo, Boljuni.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۰

ديگر تکفير و اخراج . مبارزه با عرفان نيز چهره عوض کرده: مهم ديگري نيز هست ی هنکت ی هاين خود نشان, درهرحالبا اين تفاوت که هدف سرکوب در اينجا برانداختن , شورش مذهبي و سياسي سرکوب را درپي دارد. کافي نيستو زندان

ها با خاک قلعه, روستاها به آتش کشيده شد. ياران تاريخ کشتار آنان نيز هستبغچنين است که تاريخ . نسل شورشيان استارتداد چه خطري در . ازميان برداشته شونددسته دستهيارانبغترتيب داده شد تا ي متناوبهاآدمسوزاني, يکسان گشت

هرگونه سازش عارفان ديگر ی ه هم مثل همبغياران به سرکوبشان بپردازند؟ رحمانهحاکمان را برانگيخت که چنين بيايشان ايشان عمال به ناسازگاري ن زمااما اين اعتقاد در متن تاريخي. دانستندبا دنياي موجود را که شر بر آن حاکم است مردود مي

. منجر شد ليککاتو کيش ی هپرستانبتکشيشان و مبارزه با مظاهر ی هکليساهاي رسمي و مخالفت با فساد و ثروت وقيحانبا در نظر ايشان اين مظهر . بر آن ميخکوب شده بيزار بودندعيسا حضرت ی هاز چليپاي کليسا که مجسمبغياران , براي نمونه

مريم و غيره حضرت بکارت قديم و عهدلانجي رايج از قبيل شرعيارکانآنان , از طرف ديگر. استي مسيحيان زجرپرستشان هرگونه تن دادن به لذتهاي جسماني چه نبودند بلکه مانند اجداد مانوي» عفتبي«آنان نه تنها . را نيز قبول نداشتند

و هرکه را از توليد مثل موافق نبودندازدواج و با . کردند را توصيه مي و پارساييدانستندشهواني و چه طعامي را گناه مي­ اعضاي جامعه را با هم برابر مي ی ه هم.شمردندبود حقير ميو جاه و مقام تخار فايا کسب دوزيانهرطريق درپي ثروت

و غذا پخته و لباس دوخته کاشته هرحال بايد زمين با اين تفاوت که چون جنبش در روستاها گسترش يافته بود و بهنددانست, نخست: کرديي گذاشته بودند که اعضا را به دو دسته تقسيم مي قاعده,گرفتشد وکارهاي ديگر جامعه انجام ميمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۱

­ پيوسته در رياضت به, بودنومانوی يعني کساني که زندگيشان وقف عرفان, کلمهمحدود در معناي بغيارانروحانيان يا

, »شنوندگان«, دوم. کردندبودند و تنها از راه صدقه گذران ميمراسم مذهبي مجري دادند و ن آموزش ميعرفا, بردندسرمي .کار و ازدواج و توليدمثل داشتند ی ه اجازمردم پيرو که ی هيعني تود

هزاران هزار . شد و طبعا ديري نپاييد که حاکمان واکنش نشان دادند ميشمردهاينها توهيني به مقدسات کليسا ی ههماز هيچ در راه پيشبرد هدفشان دانيم که ميخوب و , پرداختندبغيارانروستاهاي ی ه به محاصر,سرباز و کشيش بسيج شدند

کليسا و ی هشرمانتنها گواه بر سمجي بي, اما اين همه خون که ريخته شد. غارت و تجاوزي خودداري نکردندوحشيگري و ايشان ترجيح ه بلکه خيلي, کردندکرد که نه تنها توبه نمي به ايمانشان نيز حکايت ميبغيارانيغ دراز وفاداري بي, دولت نبود

.ندردبرنگ خويشدين از را در آتش بيندازند اماخود که دادند مي ننگ بر من اگر با شرع و ارتش شيطان بسازم يا از آنان !شايد اينست راه جديدي که عرفان درپيش گرفت, خودکشي

, چه باک, يعني اختيارم دست خودم است و براي حفظ صفاي جان و وجدانم اگر الزم باشد, نبرداري کنم؛ من عارفمفرما !سپارمتن به آتش مرگ مي

قرنهايي که تنها جنگ و شمشير و . يي از تقدس فرو بردتصوير ايشان را در هالهشهيد عارفان ی هقرنها اين رفتار شجاعان­ بيشکستبهتر است بگويم که درهم مي, ؟ نهدادشکست مي ...دادرا شکست مي بغفدايي هاي کچري, و قتل عامهيزم

در خلوت و سکوت , شکلي ديگربه, آورداز جاي ديگر سر در, شد زايل هرجازيرا عرفان . آنکه واقعا شکست دهد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۲

با کشتار هزاران هزار , خود ی هنوب که بهيينسهافرجنوب در , ژوادر آلبي, نهرههاي پي مثال در کوه, کوهستاني ديگر يک اهالي ی هي آن همطکه در , سگورکشتار مون. تکرار کردتر در مقياسي باز هم بزرگتر و فجيع تاريخ را نومانوي

.ستسمبل اين جنايت تاريخي, در آتش سوزانده شدندآبادي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۳

بازجهاني معرفتحالي که , کننددر ارتباط با کساني که حال را رد مي يعني ,يابدميجهان تنها در ارتباط با دگرانديشان تحول «

و هنر و زندگي توانند در علم تنها دگرانديشان مي. توان دادست که هست و تغييرش نميظاهرا هميشه هميني ».اند زندگي ی هماياند که جاودان تنها دگرانديشان. يي بيابندعناصر تازهاجتماعي

زامياتين

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۴

اينککتاب انگليسي ی هدر مقدمه اش بر ترجم۱۹۷۳ در سال ٢٧دورلرنس واين جمله را ال. »کندبازي ميجهاني که معرفت«

بازي تواند معرفتاما تنها مي, ها شبيه عصر عارفان کهن استگرچه از خيلي جهت, راستي هم که عصر ما. حاضر نوشتلندن و , پاريس. هاي عجوالنه پرهيخت کردننست که بايد از مقايسه اي.دروآدررا يعني تنها اداي بامعرفت بودن , کند

واقعيت اينست که . شونداما اسکندريه نمي, پر از فرقه و مسيح و پيغمبرهاي مدرن هستندنيويورک اگرچه شهرهاييخرده «و » ن بيکرانکال«هاي علمي جديد در رابطه با کشف. اعتراض در دوران ما شکل و حتا معناي ديگري به خود گرفته

هاي مهم مربوط به کيهان را امروز نه فيلسوفان و بينش. جا کرده را گسترش داده و جابه ميدان عمل و برد معرفت»بيکرانکارپوکرات و , والنتين, واکنش بازيليد: تصورش را بکن. دهندهاي اخترشناس ارائه مي عارفان بلکه فضاشناسان و فيزيکدان

که وجود ميليونهاميليون ستاره و سياره و کهکشان را ثابت قرن بيستم ی هالعادهاي خارق بود اگر از کشف مييا اپيفانه چهو توانيم عمق غربت کيهاني انسان واقعا هم که با دانش امروز بهتر مي!ديديد گفتيم گفتند؟ حتما ميشدندخبر ميکرده با

که از عرش گرفتهيي وزنآنان آدمي را ياخته. مجسم کنيمزمين ی هکرنام يي به دورافتادهغبارذرهرا روي تنهايي عظيمش هاي فضايي انديشگر و کاشف پولسارها و سياهچاليي امروزي شايد او را ياختهفضاشناس. دانستنداعال به زمين افتاده مي

۲۷ (Lawrence Durrelمسلک غربوست و پيرو هنري ميلر از نويسنگان عارف د.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۵

­ و آن سرخوشي عارفان کهن را بهامروزه آن احساس شگفتي. تعريف کند ٢٨)پراکند و دومي تاريکيکه اولي نور مي(

, ترين خوان توان, سهميشل ک, وز ريئوبرآثار . فتياتوان شناس ميهاي ستاره هاي برخي از فيزيکدانشکلي تازه در نوشتهانسان بامعرفت ست که بديهي. همانندانشان در چشمم رنگ و بويي عرفاني دارند و ٢٩کارل ساگان, ون وايبرگاستي

هايي که تا قعر وجود خود انسان را هم و ريزبينهاهاي فضاشناسي و ماهواره هاي دوربين ديدنيتواند نسبت به يامروزي نم: فيزيک مدرن است ی ها و کشف و انقالب بزرگش در همين دو شاخويژگي دوران م. تفاوت بمانددهند بينشان مي

. دهدرا مورد مطالعه قرار ميگيتي گيتي و خردهعني کالن يکي از دو سرحد کيهان ييککه هرشناسيفضاشناسي و جرم­ ييژگ وننهد که نخستيهايي پيش ميها ديدگاه کوانتومبلکه با تکيه به تئوري مبتني نيست يقينبر ايمان و فيزيک مدرن

شکلي بهتواند يهيچ دانشي نم. يک عارف راستين باشديتواند پاسخگوي تقاضانميشان است و بنابراين شان عدم قطعيت ی ه هدف دانش نه ترسيم تصويري ثابت و قطعي از جهان بلکه ارائ زيرا،قطعي تقاضاي راستين يک عارف را برآورد

کند که يقين براي يک دانشمند همان نقشي را بازي مي براي انسجام يک فرضيه. مل و منسجم از آن استتصويري محتاز لحاظ اصولي در تقابل با هم کهندر اين زمينه دانش جديد و عرفان. ارش راجست دليل وجودي نقش؛ يعنيآدم مؤمن

۲۸ (pulsarشيري راهخورشيدي ولي در درون که در خارج از منظومة شودناطيسي گفته ميغمبرقييي به منشأ اشعه)سياهچال فضايي «.قرار داشته باشد) کهکشان خودمان «

.کنديي از خود ساطع نمي هيچ اشعهگيرايشش چنان باالست که کهست بسيار غليظي تئوريکعينيت29) Hubert Reeves, Michel Cassé, Trinh Xuan Thuan, Steven Weiberg, Carl Sagan.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۶

نوين حال آنکه دانش،ددانستنجهان مادي را از لحاظ ساختار عميقا درهم وبرهم و نامنسجم ميقديم عارفان : قرار دارند کهن نظمي هيچ جذابيتي براي عارفچنين انسجام ومعلوم است که . انسجام و نظم آن را به ما نشان دهد کهکوشدمي

هاي چالهخود , انگيز استها جذاب و شگفتکه براي خيلي, اما دانش مدرن.٣٠تواند اضطرابش را کاهش دهدندارد و نميدر را هاي بشر انديشه» شناسيچاله«فراهم کرده و فکرفرورفتن انسان يي براي بهيي جلوي پاي بشر کنده و موجبات تازهتازه

.ضروري ساخته استقرن بيستم بيش از هر زمان ديگري ی هين پايانا در مورد عرفان منفي ی ه که تنها نکترسد نظرش خواننده بهگويم که شايد امروزپس از بازخواني اين کتاب به خودم مي

يهان و در نهاد همين دوپارگي احساسي و برطرف نشدني که در بافت ک, آن باشد» اسکيزوفرني«همين حالت دوضميري يا هر آدمي در جايي دوردست از فضاي بيکران که , همواره با اين انديشه زيستن که دو جهان هست و دو خدا. بيندانسان مي

ما همواره با اين انديشه زيستن که, نيافتهواقعيتاما ناب ي در شکلستراستي اعالي اوهمتا و يا همزادي دارد که هستي بهبااينحال هستند . بخش نيستآور و اطميناندلخوشي چندان, ايم خوردهودمان موجوداتي ترکدر تن و قلب و روح خ

از . اند تراژيک جهان منبعي براي دلخوشي و الهام و حتا تمسخر و سرخوشي يافته ضميريمعاصري که در همين دوبزرگان .مبيننزديک مي نوعيک بهيخودم را به هر هرا کچ ,کنمميان آنان چهار تن را ذکر مي

گانه دهدر باور آنان انسجام و نظم طبيعي فعال مطلوب است، زيرا زادة خويشکاری يزدان دواز. کند نگفته پيداست که اين برداشت در مورد عارفان مانوي صدق نمي) ۳۰

.نگاه کن به مشقهای معرفت، دفتر ششم، روشنديني. کار نجات جانان تسهيل شود کنند تا است که خواست و نقشة دقيق خداي روشني را بر کيهان مادي تحميل مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۷

, »داشتن وجود ی هوسوس«, »تجزيه ی هرسال«. ستکامال طبيعيمن به سيوران ی هعالق. اولي اميل سيوران است هستند که از ٣١هاي گوياي برخي از آثار سيوران عنوان»دگيانجر«و , » چه عيبي داردشدنزاده«, »هاي تلخکامي قياس«

هاي خواندني نه »باالي سر«هاي البته منظورم از کتاب. اند دادهي سرم را تشکيل ميهاي باال جنگ دوم جهاني به بعد کتابهمواره حس , گفتمنبعدها خودش به چنانکه , ست که سيورانبديهي. ستبلکه مطالعات لب پرتگاهي» پاتختخوابي«

وي بارها و ! بريمکار ميبراي درد به در همان معنا که »شديد«, دارد» شديدي« اشتراک فکري بسيار کرد که با عارفانمييي بيهوده نيست که در نامه. دارد اشاره کردهاز صرف هستي خويش برمي انسان ي کهيهايش به زخم عارفانهبارها در نوشته

هاي خالصه کردن انديشه. خواندمي» ب از غلظتش کاسته شدهي که در معاشرت با غراربغي«که برايم نوشته خودش را ­ام بسنده مي درآورده» گياندجر«کوچک که از ی ه به اين جمل پس.ممکن است و نقل قول آوردن از او دشوارناوران سي

:کنم .»ستزندگي جعل زندگي«

31) Emile Cioran: Précis de décomposition, La Tentation d'exister, Syllogismes de l'amertume, De l'inconvénient d'être né, Ecartèlement.

Paris, Gallimard. آثارش به پاريس رفت و در آنجا ساکن ماند و از آن پس ۱۹۳۷سال در نوشت امازبان مادري اش ميکارهاي اوليه اش را به. در روماني به دنيا آمد) ۱۹۱۱ ‐ ۱۹۹۵(سيوران

.ام است هاي آيندهدر دستور کار مشق» جراندگي «. نوشتويرا همه به فرانس

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۸

زندگي . نوري عرفاني نهفته است L'Oeuvre au noir قلمکار ، سياهکتابش ی هدر هر صفح. دوم مارگريت يورسنارهاي حقجويي, که دائم درپي کشف منابع کيميا و راز ستارگان و چيستان بدن انسان استشخصيت اصلي داستان , زنون

و پژوهش در عمق تاريک بدن و کارکرد فيزيکي زندگي ی هاگرچه قرنها گذشته و مطالع. آورد کهن را به ياد ميعارفان. دور بيفتدبه جداد اهل اسکندريه اش شود که زنون از راه ااما اين موجب نمي, ضمير انسان شکل نويني به خود گرفته

ها در پرات. اپيفانه منبع زندگي و عدالت را در خورشيد يافته بود . ديديم که شمعون مجوس نقش خون را بررسي کرده بود وخود با چشمي بازجويانه ی هزنون هم به نوب. هاي آسمان چنبر زدهماري ديده بودند که بر ريشههاي شکم انسان روده

هستي شر را البتهمحتمل دانستن نيستي هم. پذيرد نيستي را ميامکان و با جديت و شجاعت نگردبه جهان ميخواهانه داد .کندناپذير ميتحمل

اگر چنانکه بايد و شايد دنياي «: برايم نوشتيي در نامه۱۹۷۱ماگريت يورسنار پس از دريافت کتاب حاضر در جرأت اند که مسيحيهاي شويم که ايشان تنها جريانمتوجه مي, ترها را وابسته به عرفان بدانيمها و ک بوگوميل ی همرموزماندمگر سر خود ما از . ها سرشان گيج برود معلوم است که همين موجب شده که بعضي. رو نگاه کننداز روبه بدي کردند به

»اين بابت گيج نرفته؟طور در جهاني که بهها يعني نه وجود بدي, داشته همين بودهمي شغول آنچه ذهن عارفان را همواره به خود م, آري

يشود آفريدگارش خدايادعا مي در روي زمين و در دنيايي که ها بلکه وجود بدي, اتفاقي از نيستي به هستي آمده

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۴۹

: اش اينست که خالصه پاسخ دادندي انديشه و احساس بابيني وخدا عارفان با دليري و روشن» بدنامي« به اين .ستونيک !جرخوردگي انسان از خدا

­نامه ی هاين آخرين جمل. »اما واقعيت فرسودني نيست و بايد در آن ماند, شوداست که فرسوده ميعمر اين زمان «: سوم

راستي عارفي اهل به نظرم بهاو . برايم نوشت کتاب فرانسوي اين ی هنسخ ی هلورنس دورل پس از مطالعست که يي­جرأت مي که بهاسکندريه است ی هچنان کافرانه دلباختهايش زيرا دورل در نوشته! است و توبه هم نخواهدکردسکندريها

هم به دور را هايي را که قادرند قرنهاي ازهم آدممن، و ٣٢کارپوکرات معاصر دانست و هم با کاوافيهم با توان او را روبروييم پرشماري در آثار دورل با جمع. دارمميه و حال باشند دوست بازهميابي گذشت ی ه و خود گهوارنزديک کنند

, مسيحي و عارف و قبطي, جانشبح و مجوس و مرتاض و درويش و روشن. که اعضايش همه با هم برادرند و همه اهل بزمروانسراي توان چهار کاي را م٣٣»چهارگاه اسکندريه«ش چهارجلد کتاب!کنندتي اهل راز بلند ميمسالبههايشان را جامهمه

ها ها و خلسه هاي مختلفي از عارفان و رازونيازها و رسوم و نشئگي دانست که هريک اقامتگاه موقت نسلبندوبار شبانه و بي

۳۲ (Constantin Cavafy) ۱۹۳۳_۱۸۶۳ (يونان در شعرهايش تعمق دربارة . در اسکندريه متولد شد. کرد که خيلي کم کارهايش را منتشرمسلک يونانيشاعر عارف

. تا نکبت باري وضع موجود به نقد کشيده شود هم آميخته شدههب و گذشته و حال باستان نقش مهمي دارد33) Lawrence Durrel : Quatuor d'Alexandrie, Editions Buchet-Castel, Paris.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۰

يمن به. ماست ی هشهر دورل شد و اکنون شهر هم, اسکندريه که شهر عارفان بود. ها و گفتارهاي ايشان است و سکوت در , هم مثل کارپوکرات و کاوافي و دورلمنام که دريافتههامروز, تگوهاي طوالنيمان با همکارهاي دورل و گف .ام اسکندريه متولد شده

دوست دارم . خواندن کتابتان را تمام کردم. بامداد است ی هساعت س«. دورل مرا با کارهاي هنري ميلر آشنا کرد: چهارم

ميلر ست که يياين بخشي از نامه »... زده کردهاين کتاب واقعا مرا هيجان ی هعبالفاصله چندخطي برايتان بنويسم چون مطال .برايم نوشت

کنم يي از آن را براي هنري ميلر فرستادم و البته اعتراف مينسخه, کتاب حاضر يانگليس ی هبالفاصله پس از انتشار ترجم آمد يا نه؟ آيا خوشش خواهد. واکنشي نشان خواهد داددانستم چه شده بود چون نميزيادکه ضربان قلبم از اين بابت

:پاسخ ميلر چنين بودحس کردم که , هنوز الي کتاب را باز نکرده! هاي تعجب و آفرين ايد پر شده از عالمت کتابي که برايم فرستادهنسخه«

».شنوديهش را مهاي آهنگ دلخوادرست مثل وقتي که آدم نخستين نغمه. خودم هستم ی هانگار در خانخوش دارم نقل قولي از او بياورم که . شناختيمگويي قرنها بود که يکديگر را مي. مکاتبات ما محدود اما خودماني بود

در آن هنگام در بيمارستان بستري بود . رايم نوشتبست که دو سال پيش از مرگش ييآخرين نامه ی هين جملدرواقع آخر

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۱

اين کتاب را دوباره خوانده بود و ،درست پيش از عمل. عفونت رگ دچار شده بودو قرار بود عملش کنند چون به نوعي ميلر که بگذارند يي مطمئنم که بازيليد و والنتين و کارپوکرات و بسياري عافان ديگر نيز حاضرند امضايشان را زير جمله

:برايم نوشتيي بيش نيست مرا سرشار از نديشه که دنيا مضحکهايد چون اين ا راستي مرا خوشحال کردهبدانيد که با اين کتاب به«

»!کندسرور مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۲

راهياب مطالعهاينست . ام از دادن مرجع تا حدممکن پرهيخته رواني مطالعهي برا در متن کتابای حتما متوجه شدهدت همانطور که خو

.ام را معرفي کنم عرفاني و منابع مورد مراجعهاي هکوشم نوشتهکه در اينجا مييعني آنچه خود عارفان , يکي خود متنهاي عرفاني: اند رک و اسناد الزم براي شناخت عرفان و تاريخ آن بر دو گونهمدا .ارتداد ی ههاي آورده شده در آثار آباي کليسا دربار و دوم نقل قول, اند و درطول تاريخ از بين نرفته نوشته

هاي عرفانينوشتهاست که ) ايمان و حکمت (Pistis Sophiaمشهورترينشان . ند بوديابکم خيلي قهاي عرفاني موث نوشته۱۹۴۵تا سال

۱۸۵۱اين کتاب به زبان قبطي نوشته شده و نخستين ترجمه اش به زبان آلماني در . در قرن هژدهم در مصر کشف شدههاي امل بسي نوشته شد شيي يافت مجموعهدر مصر, سال بعد. لينو توسط آمه۱۸۹۵صورت گرفت و سپس به فرانسوي در

و چند دعا »کتاب جئو« انندمي هاي متن توانبر اينها مي. حکمت عيسامسيح, اسرارمگوي يوحنا, انجيل مريم: عرفاني ازجمله . افزود نيزها را در رابطه با گذر روح از خالل آرخوندو نوشته

يي از کوشم خالصهدر اينجا مي. طورتر استها از همه کاملتر و قدر ميان اين نوشته) ايمان و حکمت(صوفيا پيستيس

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۳

­ هايي برمي به عبارت, هاي مختلف که بگذريم فلک ی هاش دربار کننده از توضيحات خستهمحتواي آن ارائه دهم چون

که بانوييهمان اقنوم(کتاب از چهار جلد تشکيل شده و اختصاص دارد به شرح سقوط صوفيا . راستي زيبايند بهخوريم که .وزاريهايش براي رهايي و سرانجام نجاتشرازونيازها و گريه, )هايش آشنا شديم با تناسخ »جهان ی همحاکم«ل در فص

و در بازگشتش به زمين شويمانگيزش به عرش اعال آشنا ميکتاب با معراج شگفت ی ه همان مسيح است و در دنبال»منجي« را کند و اسرار آفرينشتعريف واريونش جزئيات اين معراج را حما و براي تا نشينيم هايش مي دوازده سال پاي صحبت

.بازگويدرود و به هاي مختلف باال مي مسيح از خالل فلک. دهديارانش روي مي ی هزدهاي حيرت معراج مسيح جلوي چشم

پس. کنندتوانند نگاهشگيرد که يارانش ديگر نميدر اين هنگام وجودش چنان درخشيدن مي. رسدگاه خدا ميآکندهدر مراحل مختلفش در اين سفر کيهاني که . دهدهاي حواريون پاسخ مي گردد و به پرسشاش برمي دوباره به کالبد معمولي

هاي مختلف و نقش هريک و با چون و چراي هر با اقنوم, با تاريخ جهان و تکوين آن, شوندفلکها شرح داده مي ی ههمعقالني و ی هنويسنده در ارائخواست ی هنشاندهند, رغم تکيه بر افسانه اين کتاب به,اين ترتيببه. شويمچيزي آشنا مي

وجود انواع , دارايي و نداري, روز و شب, چون و چراي نور و تاريکي, زور, عدالتي بي, وجود شر. منطقي عرفان استالبته معلوم نيست . قرار گرفتهو تکرار همه و همه در اين کتاب توضيح داده شده و مورد تفسير , گوناگون حيوان و گياه

معموال آن را به والنتين نسبت . شود اساسي عرفان در نظر گرفته مييها جزو متنبااين حال ,يستک اين کتابی نويسنده

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۴

.داندهاي باربلوگنوسي ميدهند ولي اليزنگانگ با اين نظر مخالف است و آن را کار يکي از فرقهمياين کشف . هاي نجم حمادي تعداد زيادي دستنوشته کشف کردند مصر عليا در نزديکي درهقاندچند ۱۹۴۵در سال

عرفاني قرن پنجم ی هکامل متعلق به يک فرق ی ه چون به يک کتابخان،دوستداران عرفان شد ی هنشاط هم ی هاتفاقي ماي همت اسناد ی هبندي و مطالعقبطي به دستهشناس و متخصص اسناد باستان, ژان دورس. دسترسي پيداکرده بودندميالدي

اين مجموعه شامل پنجاه و يک نوشته است که بخش مهمي از آنها را .يي در اين زمينه منتشر کردگماشت و کارنامه .شود ميهاي هرمسيهاي نامشروع و رساله انجيلدهد و باقي هم شامل تشکيل مي عرفانيموثقهاي نوشته

هاي مسيحينوشتههاي تاريخ آن در خاور نزديک پيوسته در تعقيب آن بوده و ندگان مسيحي از بدو پيدايش عرفان تا آخرين لحظهنويس

منحصرا عليهگرفت و نه هاي ارتدادي و دگرانديش صورت مي جريان ی هالبته اين کوشش عليه هم. اند کوشيدهدر رد آن شانبه شرعياتکه بکوشندخود ی هنوبث شد که پدران کليسا بهعکردند بااما عمق مسائلي که عارفان مطرح مي. رفاناع

من , کرده اندتعداد منتقدان مسيحي بسيار زياد است اما چون بيشترشان از هم تقليد و حتا رونويسي . دقت و جزميت دهند .اند گذاشتهنکنم که مهمترين منابع اطالعاتي را در اختيارما ذکر مي را آنهاييتنها

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۵

عليه «و » دفاعيات«هاي ميالدي دو کتاب با عنوان۱۶۰ و ۱۵۰ترين ايشان ژوستينوس قديس است که بين سالهاي قديميشخص اخير در حدود . قديس هست ی ههايي از آنها در آثار ايرن قولاند اما نقل گور شدهونوشت که هر دو گم» مرقيون

سپس هيپوليت رومي را داريم که در . »عرفان ی هروشنگري و رد داعي« نوشت با عنوان ي ميالدي در شهر ليون کتاب۱۸۰سالها را نه او که کسي ديگر نوشته گويد که اين کتابالبته ژان دورس مي. نوشت» ارتدادها ی هرد هم« ده کتاب براي ۲۳۰سال

هم در يهاي جالب نقل قول. ردرا سرهم ک» دوا عليه ارتداد ی هجعب «۳۷۵قديس در سال ی هاپيفان. و به او نسبت داده يافت که البته بين قرن پنجم و هفتم توانو تيموته مي, تئودور دوسير, دوسزارهسندگان ديگري چون اوزبيکارهاي نو

هاي فکري و گاه رسوم ها و نظاماين آثار اطالعات اساسي و مهمي در رابطه با نوشته ی همجموع. اند ميالدي نوشته شده که رسدهايي آورده شده و به نظر مي قولاگرچه در برخي از آنها مستقيما از خود عارفان نقل. بر دارد در کهنعارفان

و ی هوارد رابطرفان ا عباقديس هيچ مسيحي ديگري خودش ی هجز اپيفانهاما ب, نويسنده کتاب اصلي را دراختيار داشتهاند که هايي بوده اند مسلما جزو خواندني ندگان مسيحي قرار گرفتههايي که مورد انتقاد نويس کتاب. مستقيمي نشده ی هتجرب

هاي براساس داده ,با اينحال. هاي اصلي و سري عرفان اند و نه کتاب گذاشتهميواردان تازهناآشنايان و عارفان در اختيار .ت قبلي بيفزاييمبه ليس کتاب عرفاني ديگر چند توانيممي, منتقدان

قول خود که به» يک ندا و يک نامبرداري از رازپرده « با عنوان شدهه شمعون مجوس نسبت دادهکتابي ب, ازجملههستي در آن ريشه دارد مهروموم شده و دربسته و نهفته در عمق سرايي که« و براي همين بوده» قادر متعال«شمعون اثر

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۶

جيل نوشته بوده و خودش هم انجيل و کتاب دعا داشته که اند که بازيليد بيست و چهار تفسير بر ان نيز گفته !»خواهد مانديي از آن نوشته که نسخه»انجيل حقيقت«کتابي به اسم والنتين هم گويا . اند کردهپيروانش در مراسم خود از آنها استفاده مي

عارف , اپيفانهکتاب. شوددر انستيتو يونگ زوريخ نگاهداري ميحمادي کشف شد و امروز نجم ی ه در مجموع۱۹۴۵در .از آن نقل قولي آورديم» مطلق ی هتجرب« که البته در بخش نبايد فراموش کردرا هم درباره عدالت ,جوان

آنها را ها کتاب ديگر داشتند که دههاي گوناگون مصر و سوريه اما فرقه. اينها بود مهمترين کارهاي استادان عرفان کهنها براي هريک از اين کتاب. دادند عيسا و مريم و حتا خدا و عالم غيب نسبت ميبه بزرگان و پيامبران خود مثل شيث و

اين «: شد خواندها بود ميشيثي ی هکه مورد استفاد» کتاب مقدس غايب کبير«مثال در . آميزي داشتخودش داستان معجزه از زمان پيامبران و .گيردرگز آفتاب نميکوهستاني چنان بلند که ه, نهاده کوهستانيبرکتاب را شيث کبير نوشته و آن را

شيث اين کتاب را نوشت و . به گوششان هم نرسيده بود. ها الهام نشده بود انصار و واعظان تاکنون هرگز نامش به قلبهمين . نقل از ژان دورس(» .وقتش و در آخرين لحظه آشکار گرددسپس آن را بر کوه قاف نهاد تا به. صدوسي سال نوشت

).تر مي پايينک, بخشهاي ديگري هم بودند که بيشتر رنگ و بويي جادوگرانه داشتند و شايد براي آن نوشته شده بودند که مثال به کتاب

اينها البته . ه را ببرد تا بتواند بگذرد و باالتر برودطد نام اقنوم مربويرسشخص اجازه دهند که پس از مرگ به هر فلکي که در طول , مربوط به نجات پس از مرگجادوگرانه و هاي هرحال اين گونه نوشتهبه. هاستصريم» کتاب مردگان«يادآور

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۷

هاي مختلف و مرموزي هستيم که نگهبان هاي بيشمار اقنوم ها شاهد ذکر نام زمان رو به فزوني گذاشت و در برخي متن يک فرمول جادويي برايت بياورم تا اگر ي ازکوتاه ی هشايد بد نباشد تک. هاي رابط ميان روح انسان و عرش اعاليند فلک

: و زير لب ورد بگيريکنيآن را ازبرخواهي مستقيما به عرش اعال بروي مي ! آخرالي... زائوزائز ئوئوئوتوئهئوزوآکوئههزائي ئهئهزازا ئه ززفازازززائيائيه ئوئيئيئائائا ئي

شناسي جديدعرفانخاطر البته هرچند به. شودجزو تاريخ مسيحيت درنظر گرفته مي »ارتداد«عنوان يک بهرسما امروزه در غرب عرفان

در کساني که ی هاما درعمل هم, اش هرگز در تاريخ مسيحيت محدود نمانده ي فلسفي و باطنيپيامدهاها و الزاممحتوا و البته توجهي که اهل کليسا به . داشتندگرامي ميبس را مسيح يا عيسابودند مسيحي يا به آن توجه نشان دادند غرب تاريخ

شان هايخنديدن به عجايب افسانه, مسخره کردن عارفان, در طول هژده قرن. آن بودهتحقير اند غالبا براي عرفان نشادن دادههاي بدون پيشداوري, کمتر کسي کوشيد بدون داوري عجوالنه. وديي بشان کار سادهو اخ و تف کردن به روابط جنسي

ی ه تحقيق دربارپذيرفت که برايکمتر کسي . هايشان را بفهمدسراغ آنان برود و معناي عميق آموزه , يني و اخالقيدربوط به شخص خود يي معرفاني مسأله ی هکند و بداند که مسأل» نامشروط«الزم است که نخست آدم خودش را عرفان

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۸

کهانري شارل پوئشادروان , از معدود کساني که چنين کرديکي . دهداوست و گذشت قرنها در اين حقيقت تغييري نميدر اش در رابطه با عرفان هاي اساسينوشته. ي نوشتو مان مبين دينويژه به و کهنعرفان ی ه چندين کتاب درباربود که

از چه ککه پوئدهد خود اين عنوان آخري خوب نشان مي. ٣٤»شناسي عرفانپديده«و » عرفان و زمان«عبارتند از معنای عام داشته مفيديتواند حاصليي که مييعني از تنها زاويه, اري آن در نظر عارفپديد ی هاز زاوي: پردازدبه عرفان مييي زاويه .هايي هستند که در اين زمينه سراغ دارم ترين پژوهش ترين و جدي احساس در اين رابطه پرکپوئاستاد هاي درس. باشد

هاي سري عارفان کتاب«. را ژان دورس نوشتهها کتابترين و غنيترين کامل, عرفانشناسيمتنتاريخ و ی هدر زمينو شرح أمهاي عارفانه را دربر دارد و دومي به انجيل تو نظام ی ه شامل دو جلد است که اولي تعريف کامل هم٣٥»مصر

.ام را از جلد اول اين کتاب گرفته والنتين يها» هندوانه« ی ههايم دربار نقل قول. اختصاص يافتهکشفيات نجم حمادي منتشر شده و از » دانم؟چه مي« ی هدر مجموع» عارفان« نيز نام ببرم که با عنوان ٣٦سرژ هوتن ی هالزم است از تحقيق ارزند

کند و آشنا ميطرزي روشن و کارشناسانه خواننده را با معماي عرفان نخست به.رودحد دادن اطالعاتي کلي واقعا فراتر ميهاي اين کتاب امتيازيکي از . ددهنشان ميفلسفي و ادبي آن را , هاي مختلف باطنيسپس از خالل تاريخ تا به امروز جنبه

34) Henri-Charles Puech, in : En quête de la gnose. 2 tomes. Gallimard, Paris, 1978.

.ام برخي از کارهاي استاد پوئک را در مشقهاي معرفت، دفترهاي چهارم، ششم، هشتم و دهم سرمشق قرارداده 35) Jean Doresse: Les livres secrets des gnostiques d'Egypte, Plon, Paris, 1958-1963. 36) Serge Hutin : Les gnostiques, Que sais-je? Paris.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۵۹

.دهداينست که عرفان را نه فقط در رابطه با خودش بلکه در ارتباط با عصر حاضر نيز مورد مطالعه قرار مياز نيم قرن . مخصوص رفتهايهتوان يافت و بايد به کتابخان را در بازار نميهاي ديگري هم هست که بيشترشان کتاب

هاي آلماني در اين زمينه هاي تاريخي مربوط به عرفان در آلمان صورت گرفته و نوشته مهمترين پژوهش, پيش تا کنوناين کتاب بيشتر از نظر . است٣٧انگاليزنگ ی هنوشت» معرفت« زمينه همانادر اين » کالسيک«کتاب مدرسي .اقعا پرشمارندو

ی ههم ی ههاي مفصلي دربار اما توضيح, )۱۹۲۴(ست پردازد و اگرچه خيلي قديميفلسفي و تئوريک به عرفان ميسرانجام . اند اما کتاب با فرزانگي تمام نوشته شده هاي نويسنده قابل بحث البته برخي از موضعگيري. هاي عرفاني دارد جريان

گرانت کتاب جالب ديگري هم . ياد کنم که روبرت گرانت در آمريکا منتشر کرده» عرفان و مسيحيت آغازين«بايد از شده را تا کنون يافت عرفانيهاي متن ی ههمتقريبا که ست کاملي ی همجموع ,»عرفان ی هگزيد«, دارد که برخالف نامش

.٣٨گيرددربرمي

37) H. Leisengang : La gnose, trad. de Jean Gouillard, Payot, Paris, 1951. 38) Robert Grant : Gnosticism and early Christinianity ; Anthology of Gnosticism.

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۰

های معرفت مشق نديکیاز کتاب زندگی تا دفترهای ز

كنم؛ طور مستقل منتشر مي ست كه به يي اصلي، آن فرآوردهي هجنب: هايم دو جنبه دارند خواني هاي معرفت چنانكه حافظ مشق .نويسم مي» من نو «ي هام در گاهنام ست كه از زندگي هايي فرعي گزارشي هو جنب

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۱

های معرفت وچرای مشق چونخواني و تمرين و گزارشهايم هستند از درسي هكنم، گزيد منتشر مي» من نو «ي هدر كنار گاهنام» تمشقهاي معرف«هايي كه زير عنوان نوشته

ام پس از آن كارهاي مهمتري به دست گرفته. حاضر تا سال دوهزار و چهاري ه سدي هنويسي در خردورزي و عرفان كهن و نوين، از آغاز مشقراستاي شناخت آيين زردشت و اميد ماني و مناسبتشان براي وجدان ايراني در دوران مدرن صورت اند، اما صريحا در كه گرچه آنها هم مشق

. دهم كه آنها را ديرتر و زير عنواني گوياتر منتشر كنم پس ترجيح مي. اند گرفتهم و اينجا و آنجا به نشر سپرده؛ گاه به سالهاي سال بسا چيزها نوشته بود. نشستم، هدفم انتشارشان نبود» هاي معرفت مشق«هنگاميكه به نوشتن

بار اما اين. ديگري اين بود كه موضوعي را با خواننده درميان گذارمي هنام خودم، گاه با نامي مستعار، و گاه به گمنامي، و هدفم مثل هر نويسندازنويسي بود براي آن كه درسم را خوب بفهمم و نوشتم فقط براي خودم و درواقع ب ام برگشته بودم، يعني هرچه مي راستي به دوران كودكي بهبه درد «هايي از كارهايم را بخوانند و بگويند كه بار پيش آمد كه تني چند از دوستان نزديكم گوشه اما دوسه. ذهن كنمي هقول معروف ملك به

نويسي مرا تا حدود ام، و همان مشق د داشتهو من هم دوست دارم كه به ديگران چيزي بدهم كه به دردشان بخورد، چون خودم در. است» بخوردردتر شوند و بنابراين يي از ديگران هم كم زيادي از دردها و ضعفهاي شخصي رها كرده؛ پس چه خوب اگر سهمي ادا كنم تا اگر شده عده

.آمادگي بيشتري براي معصومانه بازي كردن در زندگي داشته باشند! آدم الزم نيست منتظر شود تا همه شاعر يا دانشمند يا عارف شوند: يي اساسا يكنفره است انش رشتهخوبي عرفان اينست كه مانند هنر و د

ها و دينهاي رسمي و مذهبي ههم. بيني خرسند باشند اكثريت مردم شايد فعال دلشان بخواهد چيزي از علم فيزيك ندانند و به طالعيي حتما دور هم جمع شوند و سازمان و حزب هرحال عده جامعه پديد آيد، انقالبي بشود، يا بههاي سياسي نيازمند آنند كه تحولي در ايدئولوژي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۲

ست كه يك فرد در تنهايي هم راه معرفت هندوايراني اما چنانكه هنر موسيقي روشي. و دولتي بسازند تا بشود به هدفي مشترك دست يافتهمان منوال به. ط اجتماعي و اقتصادي و سياسي، در آرامش وجدان بزيد و شادمان بميردتواند در پيش گيرد، و در همين زندگي، در هر شراي مي

اش كند، يك آدم اهل يي دهد كه منافع مردمان را فداي آمال شخصي و فرقه كه يك ديكتاتور يا يك اقليت مافيايي وجدانا به خودش حق ميماعي را منوط به دگرديسي شخصي خودش بداند و تنها در راه تعالي معنوي تواند به خودش حق بدهد كه هر نوع آرمان اجت معرفت هم مي

.ام ترديد در راه اصالح اجتماعي نيز گام برداشته من اگر خودم را اصالح كنم، بي. شخص خودش گام برداردنويسي كردم و شكلي قابل انتشار به ام را بازخواني و باز هاي يكنفره كار شدم و دفترمشق چنين شد كه پس از مدتي ترديد، سرانجام دست بههيچوجه براي تظاهر به تواضع نيست، بلكه هشدار به اين مجموعه به» مشق«دادن عنوان . آنها دادم تا امكان مفيد افتادنشان براي ديگران باال رود

دگي تجربه دارم، اما واقعا خودم را در هيچ ام و در ژرفنديشي و نويسن رغم آنكه آدمي بسيار كتابخوانده به خواننده است تا بداند كه من، بهخواهم كه همواره حق خطا داشته باشم، من به شاگردي خوشم، چراكه شاگردي مستعد و بازيگوشم و مي. خواهم دانم و نمي يي استاد نمي زمينه

! خطاي كودكانهنويس قرار نيست حرفي از خودش مشق. پرسشمشق معموال يا رونوشتي دقيق از يك سرمشق است، يا حل يك مسأله و پاسخ به چند

. ست مشقش را پاكيزه و خوانا بنويسد و آن را براي تصحيح به آموزگار دهد كافي. يي بيابد و كشفيات كند حل تازه بيفزايد يا راهباالي سرم نبوده تا نقش آموزگار را هنگام انجامشان بزرگتر واقعا استادي اند، با اين تفاوت كه به من هم مشق كودكانه» هاي معرفتمشق«

مشقم را » ي خوبمدرسهبچه«ام اين نقش را هم خودم برعهده گيرم؛ يعني مثل يك اينست كه در نوشتنشان مجبور شده. برايم بازي كندام كه از تا مطمئن شده... رارام، و اين بازي را چندين و چند بار تك اغماض آنها را بازخواني و تصحيح كرده ام، و مثل يك آموزگار بي نوشته

.آيد اين بهتر از دستم برنمي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۳

مراتب از روخواني آن به تجربه فهميدم كه رونويسي از يك كتاب، به ردم،ك مي»بازي شب تكليف« در اين چندسالي كه با اين دفترهااين روند گرچه به . د تا موضوع را دنبال كندافزايميآدم هي بر سرعتش ، جذابي هنوشت يك هنگام خواندن به.تر استتر و سازنده لذتبخش

.شود كه بسي جزئيات را نبيندحال كند و زودتر به پايان آن برسد، اما موجب مي» داستان« كه با كل دهدوي اجازه ميات خواه سرعت پيشروينا ، خواهكني مورد پسندت يك رونوشت خوانا و تميز فراهم ي هحال اگر بكوشي به دست خودت از كتاب يا مقال

ي هيي را بدخط يا ناخوانا بنويسي، اگر دستت خط بخورد، شايد حتا مجبور شوي كه هم ؛ چون بايد حواست را جمع كني، اگر كلمهدشوكم ميكردن، سفر با پاي عبارت ديگر، چيزي را با چشم خواندن شبيه به سفر با هواپيماست، همان چيز را رونويسي به! صفحه را دوباره پاكنويس كني

روي از اين محله به آن ده و شهر و بيني؛ حال آنكه در پياده رسي اما بين راه چيز زيادي نمي سرعت به مقصد مي در سفر با هواپيما، به !پياده­م از خالل واژه، آرام آراپشتشوي يك الكمي. ست توي راه ببيني رسي و امكانش را داري كه هرچه را كه ديدني آبادي و وادي ديگر مي

در روخواني نديده فهمي كه ميبيني و ها ميبسا نكتهكني و و هضم ميجذبيكي يكينويسي كه بازمي را ييها، جملهگذريميهاي مختلف تصميم شخص از اين مهمتر، در هر لحظه، موضع و موقعيت و نظر و !نويسنده نبودهمستقيم مورد نظر چيزهايي كهشايد و نفهميده بودي، و حتا

چرا؟ شايد به اين دليل كه . شوي و به حقيقت زندگي خودت نزديكتر ميييابات بهتر و عميقتر درمي خودت را در رابطه با موضوع مورد مطالعهاري تواني خودت شاهك پس اگر نمي! كني سنگين مي ها را سبك واژه: اصلي كردهي هكني كه نويسند داري به دست خودت همان كاري را مي

!بيافريني، شاهكاري بياب و آن را با پاي خودت درنوردست كه بهترين و مشهورترين نمايندگانش در تاريخ رونويسي داوطلبانه از يك متن برگزيده يكي از روشهاي ورزش بدني و معنوي ايراني

البته كاتبان سنتي درواقع نقش . يي منفعل باقي نماندانندهدهد كه خواينگونه رونويسي به آدم اجازه مي. اند بشر همان كاتبان مانوي خودمان بوده. هاي كتاب بود گذاشتند خوشنويسي و آرايش صفحه كردند، و تنها چيزي كه از خود مايه مي ماشين چاپ را كه هنوز اختراع نشده بود بازي مي

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۴

.هاي ورزش معنوي شخصي باشد تواند يكي از بهترين راه يگونه رونويسي گرچه در دوران ما ديگر ضرورتي اجتماعي ندارد، اما هنوز هم م اينزبانهاي ام غالبا به درواقع، از آنجا كه منابع مورد استفاده. برداري در معناي دقيق كلمه نيستندنگفته پيداست كه مشقهاي من رونوشت

سرمشق قراردادن يك منبع، برداشتم از آن را به زبان هنگامهام بفهمم، ب زبان مادري ام مطلب را به خواسته اند و من مي فرانسوي و انگليسي بوده. يي ندارم رغم تجربه در كار ترجمه، هدفي حرفه ، اما من، بهستبردارينوعي رونويسي و نسخههرحال يي بهالبته هر ترجمه. ام خودم بازنوشته

البته يك . ي دانشگاهيان تهيه كنمبراي استفاده» دقيق«يي م ترجمهخواهام، اما نه تحصيالت دانشگاهي دارم و نه ميگرچه بسي دانشورزي كردهمن مشقم را . يي بگيرد، اما نبايد از من توقع بيجا داشته باشد كه الزامات استادي را رعايت كنم تواند از مشقهايم بهره دانشجو هم حتما مي

برايم اهميتي ندارد كه كارم از لحاظ . ام زدهه انگاري با خودم حرف ميام ك ي خودم؛ و آن را چنان نوشتهام، همين؛ به دست و سليقه نوشته .مدرسي معتبر است يا نه

يي براي اين و آن ناشر و يا استاد و دانشجوي دانشگاه كار كنم، اما عنوان مترجم حرفه البته بارها پيش آمده كه براي امرار معاش به كار ي تكنيكيمنظورم جنبه. باقي بمانم» وفادار«ترجمي م توانم بينم كه نمي م بپردازم، مي خودي هخواهم به مطلب مورد عالق هنگاميكه مي

پس . و خرسندم از بازنويسي يك متن كه آن را از آن خود كرده باشم» كنمحال مي«تنها هنگامي . اش را ندارم» توان وجداني«بلكه نيست،گيرم، و يي را كه خوب نفهمم و يا با عقلم جور درنيايد درز مي كنم، و هرجملهيسي ميمطلب را به زباني كه براي خودم روان باشد بازنو

از خود گاه و ،كنم آش را كم و زياد ميي و ادويهچاشني تأكيدها را پس و پيش ودهم، ميي اداي مطلب را تغييرناخواه نحوهبنابراين خواهبراي همين هم، گرچه . اند بفهمم و بازنويسم ره درپي آنم كه اصل مطلب را كه بزرگان گفتهافزايم، اما هموا آورم و به متن ميدرميحرفهايي . خوانممي» بازنوشتي آزادانه«، بلكه »برگردان«و يا » ترجمه«اند، اما كارم را نه هاي دقيق نويسندگان اصلي نيز فراوان هايم جمله در مشقق

اند و من شاگرد جز بازنويسي آنها به زبان خودم كاري نتوانم دردبخور را فرزانگان زده و به حرفهاي خوبي ه، زيرا معتقدم كه هم»بازنوشت«

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۵

. خودم باشم خواهم مسؤل خطاهاي احتمالي ، زيرا مي»آزادانه«كرد؛ است و به دقت و وك كم رسيد، حتما آن را بي يي از خود حضرت زردشت به دستم مي اگر نوشته: مثالي بزنم تا شايد منظورم واضحتر شود

ام را در پانويس و خواستم بيش از اين از خودم مايه بگذارم، دست باال برداشتها و تفسيرهاي شخصي كردم، و اگر هم مي پاكيزگي رونويسي ميردشت خودش نكته اما اينجاست كه ز. كند وبيش يك استاد ادبيات مثال با ديوان حافظ مي دادم؛ كاري كه كم يادداشتهاي آخر كتاب جا مي

ها بعد ديگران از روي يادمانهاي شفاهي نوشتند؛ سپس ما ايرانيان زبانهاي كهنمان را فراموش كرديم و هايش را قرن چيزي ننوشت و گفته، اوستي هرسد، نه از خود زردشت، بلكه منسوب به او و يا دربار مان به جايي رسيد كه امروزه آنچه از زردشت به دست من مي فراموشكاري

نويسند در اغلب موارد وامدار پژوهشگران آن بزرگوار ميي هتازه آن ايرانياني هم كه به زبان دري چيزي دربار! آنهم غالبا به زباني فرنگيك كارم به خواننده كمي هيي ترجمه كنم، نتيج سبك حرفه يي از استاد مري بويس را به اگر من نوشته! دهند اند و به ايشان ارجاع مي غربي

دانشگاهيان است، نه من كه تنها در پي آنم كه ي هاما چنين كاري وظيف. شناس برجسته آشنا شود خواهد كرد تا با آراي اين زردشت ! واينجاي خودم بيابم، دريابم و به كار بندم رهنمودهاي زردشت را براي زندگي اينك ببري و از هرچه كه در نظرت خوب آمد سرمشق بگيري، آن را از آن خود هاي من معرفتجو نصيبي در هر حال، اميدوارم كه تو هم از مشق

سبك خود بازآفريني، به شكل نوشته يا به هر شكل ديگري، شكلي كه از دست خودت برآيد و اثري خوب بر خودت و بر پيرامونت كني و به. يا جداگانه منتشر كنم» من نو«يي از آن را در فرآوردهاست، خوشحال خواهم شد كه » مشق معرفت«كني به نوعي اگر كاري كه مي. بگذارد

هرحال اميدوارم بكوشي چنان زندگي كني كه در منش و گويش و كنش هر روز وضعت بهتر از ديشب باشد، و چه در تنهايي و چه در جمع، به !چنان معصومانه بازي كني كه به حال حال دهي و به آينده اميد

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۶

ی معرفتها فهرست مشق ) ميالدي۲۰۰۴ سال تا(

:سپاری برونی هدفترهاي آماد )تدريج منتشر خواهم كرد اين دفترها را به( در برابر زوركارانيحكمت نازوركار !نه به زور: دفتر يكم

، سيري در عرفان كهن تا پيش از پيدايش دين مانويها بامعرفت: دفتر دوم براي تعالي در زندگي شخصينوين دانش و كهن، كليدهايي از عرفانراهياب كمال: دفتر سوم

آيد، عرفان و زمان يي بر عرفان، عرفان از كجا مي ، پنجره معرفتي هدريوز: دفتر چهارم ، آيين بودا در نگاهي كوتاه بيداردينيي هچكيد: دفتر پنجم

تاريخ و اصول دين مانويي ه، فشرد روشندينيي هچكيد: دفتر ششم اروپا تاريخ و آيين نومانوياني ه، فشرد پاكدينيي هچكيد: دفتر هفتم

ماني، رهايي از تاريكي در پرتو سيماي اهريمن: دفتر هشتم از تن تا من، از من تا خود: ، كتاب يكمخودورزيخودآموز : دفتر نهم

از خود تا خودآ: ، كتاب دومخودورزيخودآموز : دفتر دهم

ها بامعرفت:مدوهاي معرفت، دفتر مشق

۱۶۷

:تمام هاي نيمهدفتر

) توانست تمامشان كنمدانم كي خواهم كه فعال نمي( ، سرنوشت دوتابيني در اروپاي كاتوليكشريعت مسيحي و طريقت پاكديني

ش، با توضيح و تفسيرروايت همزاد عيسا بهي ه، سخنان سربستانجيل توأم روزي هترين خوانند هايم به كهن سپاري ، گزارش گوشزردشتم از شنيدچنين