dİn gÖrevlİlerİ sinavlara hazirliksoru bankasi yılmaz Şen - Ümit yalÇin - seyit ali erÇİn...

DİN GÖREVLİLERİ SINAVLARA HAZIRLIK

veSORU BANKASI

Yılmaz ŞEN - Ümit YALÇIN - Seyit Ali ERÇİN

İstanbul 2011

Din Görevlileri Sınavlara Hazırlık ve Soru BankasıISBN: 978-605-61592-0-6

Dizgi :YılmazŞENRedaksiyon :SeyitAliErçinKapak :MusaKayaMizanpaj :SamiKayaYayınevi :KubbeYayınları

BasımYeri :İ�stanbulBasımTarihi :2011

İÇİNDEKİLER

Ö� nso� z ....................................................................................................................................................... 4KitapHakkındaKimNeDedi? ...................................................................................................... 5

DİN GÖREVLİSİNİN BAŞUCU KİTABI / 7

DinlerTarihi ......................................................................................................................................... 9Fıkıh ......................................................................................................................................................... 31Temizlik .................................................................................................................................................. 37Namaz ..................................................................................................................................................... 43Öruç.......................................................................................................................................................... 87Zeka� t ........................................................................................................................................................ 95HacVeUmre ......................................................................................................................................... 109Kurban .................................................................................................................................................... 137Kefa� retler ............................................................................................................................................... 141DiyanetKurulKararları ................................................................................................................... 145HaramlarVeHela� ller ........................................................................................................................ 159AileHukuku .......................................................................................................................................... 173TicaretHukuku ................................................................................................................................... 179 Kur’an-ıKerim ..................................................................................................................................... 183Tecvid ...................................................................................................................................................... 191Siyer ......................................................................................................................................................... 199Hadis ........................................................................................................................................................ 209Diyanetİ�şleriBaşkanlıg� ıTeşkilatı .............................................................................................. 215

DİN GÖREVLİLERİ SORU BANKASI / 245İ�tikadTesti ............................................................................................................................................ 247DinlerTarihiTesti .............................................................................................................................. 256HadisTesti ............................................................................................................................................. 261Kur’an-ıKerimTesti .......................................................................................................................... 266TecvidTesti ........................................................................................................................................... 276FıkıhTesti .............................................................................................................................................. 281TemizlikTesti ....................................................................................................................................... 288NamazTesti .......................................................................................................................................... 293ÖruçTesti .............................................................................................................................................. 304Zeka� tTesti ............................................................................................................................................. 309HacTesti ................................................................................................................................................. 312AileVeTicaretHukukuTesti ......................................................................................................... 326SiyerTesti .............................................................................................................................................. 330GenelKu� ltu� rTesti .............................................................................................................................. 341CevapAnahtarları .............................................................................................................................. 357

ÖNSÖZ

Elinizdeki kitap, Diyanet İ�şleri Başkanlıg� ı’nın yaptıg� ı ve yapacag� ı yazı-lı sınavlaravemu� la�ka� tlarahazırlanmadakaynaksıkıntısı çekenadaylarvemeslekı�bilgisinigu� nceltutmakisteyendingo� revlileriiçinkalemealınmıştır.

Kitapikibo� lu�mdenoluşmaktadır.Konuanlatımınınyeraldıg� ı“Sınavlara Hazırlık”vetestsorularınınyeraldıg� ı“Soru Bankası”bo� lu�mu� .

Sınavlara Hazırlıkbo� lu�mu� ndedingo� revlisininbilmesigerekenen önemli ayrıntılarayerverilmiştir.Kitaptakibilgiler,Diyanetİ�şleriBaşkanlıg� ı’nındingo� revlilerinetavsiyeettig� ikaynakkitaplararasındano� zenleseçilmiş;gerek-sizdetaylaragirilmemiş,kısaveo� zbilgilerleyetinilmiştir.Bo�ylecesınavlarahazırlananadayınvedin go� revlisinin çokkısa zamandameslekı� bilgilerinigu� ncellemesihedeflenmiştir.

Soru Bankasıbo� lu�mu� nde iseDiyanet İ�şleriBaşkanlıg� ı’nınbugu� nekadaryaptıg� ı ima�m-hatı�p ve mu� ezzin-kayyım yeterlik; Kur’a�n Kursu Ö� g� reticilig� iVaizelik;yurtdışı,hacveumresınavlarındasordug�usorularkıstasalınarakçıkmasımuhtemelsorularhazırlanmıştır.Bubo� lu�mdehazırlanansorulardanamaç,adaylarınilkbo� lu�mdeedindig� ibilgilerisoruço� zmeyoluylapekiştirme-leriveBaşkanlıg� ımızınsorumantıg� ınıkavramalarıdır.

Kısacasıbizbukitapta,bilgiyiharmanladıkvebirkapsu� lha� linegetirdik.Sizedu� şenelinizdekikitabınSınavlara Hazırlıkbo� lu�mu� neçalışmakveSoru Bankasıbo� lu�mu� ndekisorularısabırlaço� zmektir.

Bu çalışmanın ortaya çıkış sürecinde akademisyenlerden Doç Dr. Selahat-tin YILDIRIM, müftülerimizden Dr. Abdullah ERÇİN, Abdurrahman AYDIN ve Osman ŞEKERCİ, , vâizlerimizden Ahmet YÖNDEM başta olmak üzere, değerli görüşlerini bizimle paylaşan, bize muhtelif şekillerde destek olan tüm hocaları-mıza ve dostlarımıza teşekkürü borç biliriz.

Gayretbizden,tevfı�kYu� ceAllah’tan…

Şubat2011-İ�stanbul

YılmazŞENU� mitYALÇİN

SeyitAliERÇİ�N

KİTAP HAKKINDA KİM NE DEDİ?

Dinolgusu insanlık tarihiyleyaşıt, insanog� lunun fıtrat tarlasınaYaratıcıtarafındanekilmişbirolgudur.Dolayısıyladinolgusununsag� lam,sahı�hbirbilgiye dayalı kaynaktan beslenmesi ve yaşatılması çok o� nemlidir. Yine bubag� lamdabu faaliyeti gerçekleştirecekvedini en iyi şekilde temsil edecekbireylerinyetişmesiçoko� nemlidir.

Diyanetİ�şleriBaşkanlıg� ımız,yukarıdaifa�deettig� imhususlardog� rultusunda“Dingo� revlisi”dedig� imiz“Dingo� nu� llu� leri”ninyetişmesivedonanımlıbireylerolmasınoktasındasonyıllardaadetabireg� itimseferberlig� ibaşlatmış,bubag� -lamdaMBSTSdenilen“MeslekiBilgilerSeviyeTespitSınavını”ihda� setmiştir.

İ�şteelinizdekibueser,busınavavebubag� lamdakibirçoksınavaışıktuta-cak,kaynaklıkedeceknitelikteolup,gerçektenbuişiniçindengelenarkadaş-lartarafındanhazırlanmıştır.

Benbo�yle bir çalışmayı hayatiyete geçirdiklerindendolayı kardeşlerimikutluyorum.

Sınavlaragirecekherkeseyu� ceRabbimdenmuvaffakiyetlerdiliyorum. Osman ŞEKERCİ-Mu� ftu�

“Diyanetİ�şleriBaşkanlıg� ımızınyapmaktaoldug�u“Go� revdeyu� kselme-Hac-Yurtdışı”gibibazıgo� revlereatamasınavlarınahazırlanmak;o� nceleridahazorveuzunzamanalmaktaikenelinizdekikitapsayesindebuzorluko� nemlio� lçu� degiderilmiştir.Geçmişdo� nemlerdesorulmuşsorulardano� rneklerverilerekso-rununcevabınayo� neliktemelbilgininaçıklanarakveriliyorolmasıokuyucuyugireceg� isınavkonusundabu� yu� ko� lçu� debiro� nhazırlıg�akavuşturmuşolmakta-dır.Ö� nemlibirboşlug�udoldurdug�uiçinkitabıhazırlayanekibitebrikediyor;burehbervehazırlayıcıkitapışıg� ındadig� erkaynakeserlerdendeyararlanıla-rakgirileceksınavdahazırlanıcınınbaşarıyaulaşacag� ınıu�midediyorum.”

Dr.Abdullah ERÇİN - Mu� ftu�

“Efradınıca�mi’,ag�ya� rınıma�ni’nitelig� indebireserolmuş.Buo� zellig� iylesı-navlaragirsinveyagirmesinherdingo� revlisininistifa�deedebileceg� i,elindebulunmasıgerekenbireseroldug�udu� şu� ncesindeyim.”

Ahmet YÖNDEM-Vaiz

6 / Dİ�NGÖ� REVLİ�Sİ�Nİ�NBAŞUCUKİ�TABİ

“Bueserinhemima�m-hatı�plisesiveilahiyato� g� rencileriiçindı�nı�birkay-nakolacag� ıhemdeDiyanetİ�şleriBaşkanlıg� ı’nınaçmışoldug�usınavlardatu�mo� g� rencileriçinbirhazırlıkkitabıolacag� ıkanaatindeyim.”

Selami ÜSTÜNDAĞ -İ�lahiyatçı(İ�mam-Hatı�p)

“Birdingo� revlisininbilmesigerekeneno� nemlikonularakısaveo� zlu� şe-kildeyerverilmişvebunlarsorularlapekiştirilerekdingo� revlisiarkadaşlarınhizmetinesunulmuş.Gu� zelbirçalışmaolmuş.”

M. Atıf YILDIRIM-İ�lahiyatçı

“Biradamabirkitapsattıg� ınzaman,onayalnızcayarımkiloka�g� ıt,mu� rek-kepvetutkalsatmışolunmaz,onatamamenyeniyeniufuklarsatmışolursu-nuz...Ökumakbirinsanıdoldurur,insanlarlakonuşmakhazırlar,yazmakiseolgunlaştırır...İ�ştekardeşlerimizinbu� yu� kemeklersarfederekortayakoyduk-larıbueserinherokuyanabirçokkonudaışıktutacag� ımuhakkaktır..“

Ömer KAHRAMAN-İ�lahiyatçı(İ�mam-Hatı�p)

“Dingo� revlilerininsınavlarahazırlanırkençalışacag� ı,başvuracag� ımu� kem-melbirbilgikaynag� ınitelig� indebireser.Fazladetayagirmeden,işino� zu� nu� benimseterekdingo� revlilerinina� zamı�istifa�deetmesiyolunagidilmiş.Mesle-kibilgilerinitekrargo� zdengeçirmekisteyenmeslektaşlarımıziçinvedingo� -revlileriharicindekikişilerinderahatlıklaistifa�deedebilecekleribirkaynak.Herkesinistifa�deetmesinidiliyorum.”

Namık ONSEKİZOĞLU-İ�lahiyatçı(İ�mam-Hatı�p)

“Birdingo� revlisiolarakBaşkanlıg� ınkalifiyeelemanyetiştirmeadınayap-tıg� ıçalışmalarıçokfaydalıbuluyorum.Bubag� lamdainceledig� imçalışmalariçerisindeenfaydalıveenpratikolanbukitabıtu�mdingo� revlisiarkadaşları-matavsiyeediyorum.”

Ömer DAŞTAN-İ�mam-Hatı�p

DİN GÖREVLİLERİ SINAVLARA HAZIRLIK

KİTABI

1.Bo� lu�m

DİNLER TARİHİ

Din:Akılsahibiinsanlarıkenditercihleriylebizzathayırlıolanşeylerego� -tu� renila�hı�birkanundur.

DİNLERİN TASNİFİ

1.Tektanrılı(ila�hı�)dinler.

2.Du� alist(ikitanrılı)dinler(Mecu� sı�lik).

3.Çoktanrılıdinler(EskiYunan,RomaveMısırdinlerigibi).

4.Tanrıkonusundaaçıkvenetolmayanlar(Budizm,Şintoizmgibi).

Sosyolojik-tarihı�açıdanyapılandintasniflerindenbirisişuşekildedir:

a)Kurucusuolandinler(Yahu� dı�lik,Hıristiyanlık,İ�sla�m,Budizmgibi).

b)Gelenekseldinler(kiminteblig� ettig� ibelliolmayandinler,ilkeldinler,EskiYunan,EskiMısırdinigibi).

İ�sla�mı�kaynaklardavahyedayanandinleriçingenellikle“milel”,ba� tıldin-leriçin“nihal”kelimeleridekullanılır.Nihle(çog�ulunihal)kelimesi,diniçin-deoluşanfırkaanlamındadakullanılır.

Birdig� ertasnifiseşo� yledir:

1. İlkel dinler. Bundanmaksat,bazılarınındinı�gelişmeninilkbasamag� ıolarakdu� şu� ndu� klerianimizm,natu� rizm,totemizm,fetişizmgibiaslındasa-decebirku� ltolarakdikkatealınabileceknazariyelerdeg� il,ilkelkabı�ledinleri-dir(Nuer,Dinka,Gadinlerigibi).

2. Millî dinler. Genelliklebirkurucusundanso� zedilmeyen,sadecebirmille-teaitolangelenekselyapıdakidinlerdir(EskiYunan,Mısır,Romadinlerigibi).

3. Dünya dinleri.Hıristiyanlıkveİ�sla�mgibi.

Cog� rafı�-tarihı� açıdan ise dinler; Örtadog�u veya Sa�mi grubu (Yahu� dı�lik,Hıristiyanlıkve İ�sla�m),Hintgrubu(Hinduizm,Budizm, Jainizm),Çin-Japongrubu(Konfu� çyu� sçu� lu� k,Taoizm,Şintoizm),Afrikagrubuşeklindebirayırımata�bitutulabilir.


Mecûsîlik:EneskidinlerdenbiriydiveZerdu� şt’u� ngetirdig� idininbozul-muşşeklineverilenaddır.

Brahmanizm:Çoktanrılıbirdindir.HintlilerTanrı’nınkendisinitarihinherdevresindeçeşitlişahsiyetlerebu� ru� nerekinsanlarago� sterdig� ineinanırlar.

Zımmî: İ�sla�mdevletindekigayr-imu� slimvatandaş.Zımmı�ler, cizyever-diklerindeikihakortayaçıkar:Önlaradokunulmaz.Hima�yeedilirler.Doku-nulmazlıklarıileemniyetvegu� veniçindeyaşarlar,hima�yeedilmeleriileteh-likevezarardankorunmuşolurlar.

Müsteşrik: Dog�umemleketlerini,din,dilvetarihleribaştaolmaku� zereheryo� ndenaraştırıptesbı�teçalışanbatılıilimadamı.Garplıbilgin,oryanta-list,şarkiyatçı.

Yehova Şâhitleri: AmerikaBirleşikDevletleri’ndeCh.ŞarlRusseltarafın-dan1872’dekurulan,1931senesindensonrakendilerinibuadlatanıtmayaçalışanmezhepvemisyonerteşkila� tınaverilenad.

Reenkarnasyon: “Eskiyenelbiselerimizideg� iştirmemizgibieskiyenbe-denideg� iştiren”birruhunyani“ruhgo� çu� ”inancı.

Tenâsüh:Ö� leninsanlarınruhununbirhayvanyadabirinsanbedeninegir-mesiinancı,ruhgo� çu� dedenilir.Tena� su� hinancı,Hindistan’daHinduizm’dendog�muşveburadanHintAdaları,Tibet,Çin,Kore, JaponyaveeskiYunan’ayayılmıştır.Buinanç,Hinduizm(Brahmanizm)ileberaber,Budizm,Taoizm,Caynizm,ManiheizmgibiAsya’nıneskidinlerindedego� ru� lu� r.Tena� su� hinancıHinduizm’inesasıdır.Mu� slu�manlararasındançıkıpdaİ�sla�mdiniilealakasıkesilmişgula� t-ışı�’a(mu� fritşiı�ler)gibibazımezheblerdetena� su� hinancınıal-mışlardır.Mu’tezile’denAhmedb.Ha�bıt,Ahmedb.Eyyu� b,Ahmetb.Muham-medel-Kahtı�,tena� su� hinancınıeskiYunan’danalıpkabuletmişlerdir.

Hulûl:(Vahdet-i Vücud)Birşeyinmevcu� diyetinindig� erininmevcu� diyetiileaynıolmasımanasındadır.İ�la�hı�Za� t’ınveyasıfatların,yaratıklardanbirine,birkısmınayahuttamamınaintikaledip,onlarlabirleşmesi,Allah’ıninsanveyabaşkabirmaddivarlıkgo� ru� nu�mu� ndeortayaçıkmasıdiyetanımlanmıştır.

YAHUDİLİK (MUSEVİLİK)

Musevi;Mu� sa� ’yainanan,Mu� sa� ’nınizindengidenanlamındadır.Yahu� dı�ke-limesininko� ku� tariho� ncesiYehudaKrallıg� ı’nauzanır.Musevilikdininegeçe-bilmek içino� zelbir to� renuygulanmasıgerekir.Bugu� n tu�mdu� nyadakendi-

Dİ�NLERTARİ�Hİ� / 11

leriniYahu� dı�kabuledenlerinsayısıyaklaşık14milyon’dur.1948’deFilistinadı verilen bo� lgede İ�sra� il Devleti’nin kurulmasıyla du� nyanın her yerindenYahu� dı�lerburayago� çedipyerleşmişlerdir.

Yahudinu� fusunungu� nu�mu� zdeençokyaşadıg� ıu� lkeİ�sra� il’dir(yu� zde80).SonraABD(yu� zde3,4),buikiu� lkenindışındaFransa,İ�ngiltere,Arjantin,Uk-rayna,RusyaveKanadabaştaolmaku� zereiçlerindeTu� rkiye’nindebulundu-g�udu� nyanınbirçoku� lkesinedag� ılmışolarakyaşamaktadırlar.

Yahu� dı�lik,kutsalkitaplarındaAhd’egenişyerayırmasındandolayıbirAhitdini olarakda anılır.Musevi geleneg� ine go� re tanrı Yahu� dı� halkıylabir ahit(antlaşma)yapmış,emirleriniveyasalarınıTevratşeklindeYahu� dı�lerever-miştir.

ÖrtodoksMusevilerevedindarMusevilerinçog�unago� reİ�bra�hı�mPeygam-berilkİ�brani’dir.Nuh’tansonraputperestlig� ireddedenvetektanrıcılıg� ısavu-nanilkkişioldug�unainanırlar.Tanrı, İ�bra�hı�m’eog�ullarıolacag� ınımu� jdeler.İ�sma� ı�lveİ�sha�kisimliikiog� luolur.İ�sha�k,tanrınınbildirdig� işekildebabasınınmisyonunadevameder.KenanU� lkesiİ�sha�kPeygamber’etanrıtarafındanva-adedilmiştir.İ�sha�k’ınog� luYa�ku� pMısır’ago� çedervezamaniçerisindehalkıMısırlılarınko� lesiolur.Ya�ku� p’unonikiog� lundanbiriolanLevi’ninsoyundangelenMu� sa� ,İ�sra� ilog�ulları’nıMısır’dankaçırarakSinaDag� ı’nagetirir.BuradatanrıtarafındankendisineverilmişolanTevrat’ıhalkınaverirveonlarıKenanU� lkesi’nego� tu� ru� r.Mu� sa� ’nınkardeşiHarunveonunsoyundangelenerkekler,tanrıtarafından“yu� ksekdinadamlarısınıfı”olarakatanırlar.

İ�sra� ilog�ullarıKenanU� lkesi’neyerleşirlerveŞilohtapınag� ınıinşa� ederler.Butapınag� ındikilikaldıg� ı300yılboyuncaİ�sra� ilog�ullarıtanrıtarafındançe-şitlimusı�betlerleveişgallerletestedilirler.Sapkınlıklarıdorug�aulaştıg� ındatanrı,KenanU� lkesi’ningu� neydog�usahillerindeyaşayanFilistinliler’inŞilohTapınag� ınıelegeçirmelerineizinverir. İ�sra� ilog�ullarıdig� ermilletlergibisu� -reklilikarzeden,sabitbirkrallıkkurmakisterler.

Bo� lgedezamaniçindegu� çlenenİ�branilerHa�kimlerdo� nemindensonrabirYahu� dı�krallıg� ıkurarlarvebaşınaYahu� dı�lerinkralıolarakŞaulgeçer.Şaul’uno� lu�mu� ndensonra,Yahu� dı�Krallıg� ı’nınbaşınaDavudgeçer.Davud’uno� lmesiy-leYahu� dı�Krallıg� ı’nınbaşınaDavud’unog� luSu� leymangeçer.Su� leymando� ne-mindeYahu� dı�Krallıg� ıaltınçag� larınıyaşar.Kudu� sşehriYahu� dı�lerineno� nemlişehriha� linegelir.Su� leymanKudu� s’eBethHamikdaşdenilenbu� yu� kbirmabedinşaettirir.BethHamikdaş’ınbugu� nsadeceBatıDuvarısag� lamkalmıştır.BuduvaraAg� lamaDuvarıdenmektedir.


Yahu� dı�ler,Yehova’nın(Tanrı)Sina’dabukavmikendineseçtig� ini,Tevrat’ıMu� sa� ’nınşahsındaonlarago� nderdig� ineinanırlar.Hristiyanlık’takiMu� sa� bah-siYahu� dı�likteki ileaynı, İ�sla�miyet’tekiMu� sa� bahsideYahu� dı�lik ileoldukçaparaleldir.

Yahûdîlik’teki Önemli Semboller:Kudu� s’tekiMabed,Yahu� dı�lig� inodaknoktasını teşkiletmektedir.Yahu� dı�lig� insembolleriarasındaeno� nemliyeriYediKolluŞamdan(Menora)ileAltıKo� şeliYıldız(Davud’unYıldızı)tutar.

Kutsal Günleri: Eno� nemli bayramYılbaşıBayramı’dır (Roşaşana), ar-dındanongu� nsonra26saatsu� recekolanoruçgu� nu� gelirkibunaKeffa� retGu� nu� anlamınagelen (Yom Kipur) adı verilir.Kipur’dan sonraYahu� dı�lerinMısır’dançıktıktansonrakırkyılço� ldedolaşmalarıanısına7gu� nsu� renÇar-dakBayramı(Sukot)vebiryıliçindeTevrat’ıntu�mbo� lu�mlerinokunmasınıntamamlandıg� ıveyenidenbaşlandıg� ı(Simhat Torah)AralıkayındaHanuka,Mart-NisanarasıBabil’dezamanınMusevidu� şmanı(Antisemit)Hamanta-rafındanYahu� dı�lerinkıyımaug� ratılmasıolayınınsonandaEstertarafındanengellenmesininanısına2gu� n,Mısır’danMu� sa� ’nıno� nderlig� indeayrılıpko� le-liktenkurtulmasınınkutlandıg� ıPesah.Bundan49gu� nsonragelen10Emirinalınmasınınkutlandıg� ıŞavuotveYazaylarınadenkgelenTapınag� ınyıkılmasıveçeşitlitalihsizolaylarınanıldıg� ıvebirmatemgu� nu� olanTişa Beavo� nemligu� nlerdendir.

Haram Davranış Ve Yiyecekler:Domuzetivepulsuzbalıklarıneti,çifttırnaklıvegevişgetirmeyenhayvanlarveTevrat’taadıgeçen20kuş’uvebun-lardançıkanu� ru� nleriyemekyasaktır.Yılınbirdo� nemindeMısır’dançıkışınanısına8gu� nboyuncamayasızekmek(Matsa)yenir.

Yahûdî Mezhepleri:Hristiyanlıko� ncesindekimezhepler:Ferisiler,Sadu-kiler,Esseniler.İ�sla�m’dansonrakimezhepler:İ�sha�kiyye,Yudganiyye,Karaim.Gu� nu�mu� zmezhepleri:Muhafazaka� rYahu� dı�ler,ÖrtadoksYahu� dı�ler,ReformistYahu� dı�ler.YenidenYapılanmacılar.

Hac: Tevrat’ta yılda u� ç defa (Fısıh, Sukkot ve Fiavuot) hac iba�deti em-redilmektedir. Başlangıçta hacca gerekli o� nemi go� stermemişler, Su� leymanMabedi’ninBabillilertarafındanyıkılmasındansonramillibirlig� insag� lanma-sıamacıyladahaçoko� nemverilmiş,MabedinRomalılartarafındanyıkılma-sındansonrasembolikbirha� lalmıştır.Gu� nu�mu� zdeKudu� s’tekiAg� lamaDuva-rıhaciba�detyeriolarakkabuledilmektedir.Ancakbuhaczorunludeg� ilisteg�ebag� lıdır.

Kutsal kitapları:Talmud(MişnaveGemaraadlıeserlerintoplamı)veTa-


nah(Tora).Hristiyanlar’ınEskiAntlaşmaadınıverdikleriTanah;Tora(Tev-rat),NevimveKetuvimolmaku� zereu� çbo� lu�mdenoluşur.

KutsalKitapdışındaMusevitasavvufunavegizemcilig� ineKabalaadıve-rilir.Yahu� dı�lerin,Mu� slu�manlıkveHristiyanlık’taoldug�ugibibellibaşlıiman(13madde) esaslarınakavuşmaları filozofMaymonides’lemu�mku� n olabil-miştir.

Yahu� dı�lersinagoglardaTevrat’tanbazıparçalarıseslibirşeklideokurkenbazıbo� lu�mlerisesessizokunur.Tevratrulolarınınkılıfındançıkarılarakhazantarafındanokunması,iba�detineno� nemlianıdır.Yahu� dı�liktesinagogdışındaevlerdedeiba�detedilebilirancakcemaatileiba�detdahamakbulsayılır.

Musevievleriningirişkapılarınınvetuvalet-banyohariçherkapısınınsag� pervazında“Mezuza”denilen,ruloha� linegetirilmişTevrat’tancu�mlelerinya-zılıoldug�ukutucuklarçakılıdır.Evegiriş-çıkıştaYahu� dı�lerbukutucug�adoku-narakparmaklarınıo� perler.İ�badet,dog�uyo� nu� neyo� nelerekyapılır.BaşaKipa,adıverilentakketakılır,erkeklerhersabahsırtlarınabeyazrenktevemaviçizgileriolandua� şalıTaletgiyerler.Kadınlarıniba�detekatılmamecburiyetiyoktur,ancakbaşlarıo� rtu� lu� olarakiba�detekatılabilirler.

Yahu� dı�dinindeiba�detesasınıila�hileroluşturur.İ�badetsırasındaokunanbazı kalıplaşmış dua� ve ila�hiler vardır. Dua� , dindar Yahu� dı�nin yaşamındao� nemlibiryerişgaleder.Yahu� dı�likteiba�detgu� nlu� kvehaftalıkolmaku� zereikiyeayrılır.Gu� nlu� k iba�detsabah,o� g� leveakşamyapılır.Haftalık iba�det iseCumartesi(Şabat, Yom HaŞabat)gu� nu� havra(sinagog)’dayapılır.

Yahu� dı�lersabahayinindebirdua� şalı(Talet)kuşanırlar.BayramveCumar-tesigu� nleridışındasabahayininde,solpazu(solaklarsag� pazuya)ilealınla-rınaiçindeTora’danbo� lu�mlerinbulundug�uku� çu� kkutucuklarıntakılıoldug�ubirerdua� kayışıTefilinbag� lanır.Dua� larayakta,oturarakvu� cudusallayarakvebazeno� nehafifçeeg� ilerekokunur.Topludua� lar13yaşınagirmişenaz10erkeg� inMinyaniştirakiyleyapılır.

Cumartesiiba�deti,cumaakşamıgu� neşinbatmasıylabaşlar,cumartesiak-şamıgu� neşinbatışındansonrasonaerer.Buiba�detsinagogtayapılır.Bumak-satlacumartesigu� nu� ateşyakmak,çalışmak,taşıtkullanmakvb.yasaktır.

Musevı�lik’te Tanrının adını telaffuz etmek gu� nah sayıldıg� ından YHWHismiyerineElohim, Şaday,Adonaygibi isimlerkullanılırhattabunlarındayerineHaşemyani “İ�sim” kullanılır. YehovaMusevı�lerinmillı� ve ha�kimbirtanrısıdır. İ�nsandaÖ’nunkuludurumundadır. İ�nançlarınago� reYehova sa-


deceİ�sra� ilog�ulları’naşefaateden,kıskançbirTanrı’dır.İ�sra� ilog�ullarıyabancıbiru� lkededeÖ’nuntarafındankorunacaktır.Ö,İ�bra�hı�m,İ�sha�kveYa�ku� b’unTanrısı’dır.

Yahu� dı�lergo� çebeiken“Habiri”diyeanılırlardı.İ�sra� ilog�ullarıenparlakde-virleriniKrallarıSu� leymanzamanındayaşamışlardır.Su� leyman,İ�sla�m’ago� repeygamberdir.

HRİSTİYANLIK (İSEVİLİK)

HristiyankelimesiYunanca“khristianos”ko� ku� ndengelir,İ�sa� ’yabag� lanan,onunyolundangidenanlamınagelir.Hz.İ�sa� ’nınçarmıhagerilmişoldug�ununsimgeselresmiolanHaçsembololarakkabuledilir.Du� nyadaenyaygındindir.Hıristiyanlarınçog�uAvrupa,Amerika,Asya’dayaşamaktadırlar.

Kur’a�n-ıKerı�m’inbizeanlattıg� ıHz.İ�sa� veHz.Meryem’leİ�ncil’deanlatılan-lararasındaçoko� nemliinceayrımvardır.Hz.İ�sa� ’nına�kıbetihakkındafark-lılıklarvardır.Kur’a�n-ıKerı�m’ego� reHz.İ�sa� kesinlikleo� ldu� ru� lmedi.Çarmıhagerilenhava� rı�lerdenbiriydi,ihanetedenbirisiHz.İ�sa� ’nınsu� retinebu� ru� ndu� -ru� lmu� şveoçarmıhagerilmiştir. İ�ncillerego� reHz. İ�sa� o� ldu� ru� ldu� kten3gu� nsonrago� kyu� zu� neyaniAllah’ın(onlarago� reBaba’nın)katınayu� kseltildi.

Hıristiyanlık,Filistinbo� lgesindedog�muştur.Nasıralıİ�sa� ’yımerkezalanbirYahu� dı�-Mesihihareketidir.İ�sa� ,İ�sra� il’igelecekTanrıKrallıg� ınahazırlamakis-temiştir.Ancakbugu� nkiHristiyanlık,İ�sa� ’nınhava� rı�lerininarasınasonradangirenPavlus’unyorumlarıyladeg� işikbirhu� viyetkazanmıştır.

Pavlus’un,Hıristiyanlıkiçindeg� işmezprensiplerolarakila�nettig� ihusus-larşunlardır:

a)Hristiyanlıkbu� tu� ninsanlıg�ahita�bedenbirdindir.

b)Allah’ınog� luolanMesihİ�sa� ,insanlarıngu� nahlarınakeffa� retolmaku� ze-reHaç’tacanvermiştir.

c)İ�sa� veRuhu’l-Kuds,aynıderecedeTanrıdır.

d)Ö� lu� lerarasındandirilerekkalkmışolanİ�sa� ,semayaçıkarakBaba’sınınsag� yanınaoturmuştur.

Pavlus, İ�sa� ’nınveRuhu’l-Kuds’u� nTanrıoldukları inancını yerleştirmeg�eçalışmıştır.Ayrıcayineo,İ�sa� ’nınvaz’ettig� isu� nnetolmayıvedomuzetiyeme-meg� idekaldırmıştır.


İman esasları:

a)Tecessu� dinancı(Tanrınınİ�sa� şeklindezuhu� retmesi).

b)Hz.İ�sa� ’nıntanrılaştırılması.

c)Teslisinancı(baba-og�ul-ru� hu’l-kuds).

d) Tekfir inancı (Tanrının, bu� tu� n insanların gu� nahlarına keffa� ret olmaku� zereonlarınaffıiçininsankılıg� ınagiripızdırapçekereko� lmesi).

e)Ahirethayatı(İ�sla�miahiretinancıileparalellig� ivardır).

Peygamberinancıvardır.AncakHıristiyanlarHz.İ�sa� ’yıbirpeygamberolarakdeg� il,Tanrınınog� luvedolayısıylaTanrıolarakkabulederler.İ�badetyerleri,ki-lisedir.Dinadamları,papaz,piskopos,ra�hip,ra�hibevb.Kutsalgu� nleri,pazardır.Gu� nlu� kiba�detler,pazarayinlerivedig� ero� nemligu� nlerdekiiba�detlero� nemlidir.YılbaşıolarakdabilinenKristmas(Hz.İ�sa� ’nındog�umu)vePaskalyao� nemliikibayramlarıdır.Hristiyanlıkherkeseaçıkbirdindir.Hristiyanlıg� ıneno� nemliayin-lerivaftizveevharistiyaayinleridir.Vaftiz,Hıristiyanlıg�agirebilmekiçinkilisededinadamıtarafındançocug�usuyadaldırarakyadau� zerinesuserpilerekyapılanto� rendir.Dinegiriş,çog�unluklakişininkilisedevaftizedilmesiylegerçekleşir.BuişlemHristiyanlarcakabuledilenaslı�gu� nahtantemizlenmekiçinyapılır.Evharis-tiya,Hz.İ�sa� ilesimgeselbu� tu� nleşmesineyarayanekmek-şarapayinidir.Ö� ldu� ktensonradirilmeye,cennetvecehennemeinanılır.Ö� lu� lertoprag�ago�mu� lu� r.

Dînî Şeâir: a)Kilise,b)vaftiz,c)Tasdikvaftizipekiştirme, (confermati-on)d)Comminion(Kutsalsofta),e)terbe, f)Sonyag� lama,g)Ruhbanlıkh)Nika�h.

İbadetler: Dua� :Kilisedecemaatleveyaferdı�olarakı�fa� edilir.Önlarago� redua� MesihvasıtasıileAllah’ayaklaşmavesı�lesidir.İ�badetdı�nı�duyguveşuurubesler.Dua�yaHz.Mesih’in ismiylebaşlanır. İ�kinci şartı tam inançve ı�timatileyapılmasıdır.Öruç:Öruçtagayetefekku� r,tevbevema�nentoparlanmadır.Kırkgu� nolaraktutulur.Öruçesnasındanormalyiyeceg� inu� çtebiriyenir.Balıkdışındaetyenilmez.

Kutsal Metinler: Kutsal metinler deyince aklımıza kita�b-ı mukaddesgelir.Kita�b-ıMukaddesde ikikısmaayrılıyor:EskiahitveYeniahitolmaku� zere.Eskiahit;TevratveZebur’danmu� teşekkilmuharrefmetinlercetarihiva�kıa� larınanlatımıdır.YeniAhitdeİ�ncillerintoplamıkiMatta,Yuhanna,Mar-kos,Luka.Budo� rtincildenu� çu� kendiarasındaparalellikarzetmekteolupYu-hannaincilibunlardanfarklılıkgo� stermektedir.Barnaba inciliHristiyanlartarafındankabuledilmez.Çu� nku� ondaPeygamberimizHz.Muhammed’edair


işaretvardır.İ�ncillerinyazılıptoplanmasıilePeygamberimizinHadı�s-iŞerif-lerinintoplanıpyazılmasıarasındaparalelliklervardır.Dahadog� rusuİ�ncil-lerhava� rı�lerinHz.İ�sa� ’danduyduklarındanakıllarındakalanlarıyazmışlardır.Önlardaninciloluşmuştur.

Hac İbadeti: Ancak,M.S. 70 yılında toplanan ilk konsu� lde do� rtmeseledışındaTevrat’ınbag� layıcılıg� ınınkalmadıg� ınakararverilmiş,kurba�nvehaciba�detlerinesonverilmiştir.Pavlus,yaptıg� ıyorumlarlahac iba�detineba� tını�anlamlaryu� klemiş,Kudu� sbirhacmerkeziolmaktançıkarılmıştır.Sonrakido� -nemlerdeHz.İ�sa� ’nınyaşadıg� ıyerlerigo� rmearzusuhacziyaretinicanlandırsadabu,haciba�detigo� ru� ntu� su� ndenuzaktır.Gu� nu�mu� zdeHristiyankiliselerindehacvehacyerleriileilgilifarklıyaklaşımlarvardır.Kutsalmeka�na(tapınak)gelenHıristiyan,niyetlenmişoldug�uhaciba�detini(bedenî duâ, sessiz tevbede bulunma, su kullanma, ayak egzersizlerini çoğaltarak)yerinegetirebilir.

Roma Katolik Kilisesi, Hristiyan du� nyasında daha çok siyasi nu� fu� z eldeedebilmek amacıyla, Roma kentini hac merkezi ilan etmiş, Kudu� s’e gidenHristiyanhacılarıburayaçekmekiçinçeşitliteşviklerdebulunmuştur.Hris-tiyanlararasındahackonusundabirliksag� lanamasadaMeryem Ana Kilisesi, kutsalhacmerkezlerindenbirisiolmuştur.

Mezhepleri:Hristiyanlık inancı3bu� yu� kmezhebe(Katolik,ÖrtodoksveProtestanlık)vehermezhepdebirçokkolaayrılmıştır.Bunlararasındakes-kinfarklılıklarvardır.

Katoliklik:(RomaKatolikKilisesi)Hristiyandu� nyasınınenbu� yu� kveenko� klu� mezhebidir.İ�nançlarınago� rebumezhebi,hava� rı�lerinilkiolanPetruskurmuştur.KatolikMezhebi’ndenayrılarakortayaçıkanbazıku� çu� kmezhep-lervardır:Kelda�nı�Mezhebi,ErmeniMezhebi,Su� rya�nı�Mezhebi,Marunı�Mez-hebi,Kıptı�Mezhebi.

Örtodoks: Örtodoks du� nyasınındo� rtbu� yu� kpatriklig� i(İ�stanbul,İ�skende-riye,AntakyaveKudu� s)vardır.Dig� er,bo� lgelerdekimillı�kiliselerida� rı�yapıitiba-riylebudo� rtpatriklig� ebag� lıdır.Kuruluşdo� nemlerindebu� tu� nDog�uÖrtodoksKiliseleri,İ�stanbulÖrtodoksKilisesi’ninidarevekontrolu� altındaiken,dahasonralarıparçalanmalarolmuş,şukiliselerdog�muştur:Su� rya�nı�ÖrtodoksKili-sesi,RumÖrtodoksKilisesi,ErmeniÖrtodoksKilisesi,RusÖrtodoksKilisesi.

ProtestanMezhebi:XVİ.yu� zyıldaMartinLuther(1489-1546)’inRomaKa-tolikKilisesi’nekarşı;gu� nahlarıbag� ışlamak,gu� nahlarınbag� ışlanmasınıma� lı�birkaynakha� linegetirmek,İ�ncilyorumunukenditekelinealmak,ayindilininmutlakaLatinceolmasıvb.hususlaraitirazlarıilebaşlamıştır.MartinLuther


itirazlarınakısazamandataraftarbuluncaharekethızlabu� yu� yerekyayılmış-tır.Protestanmezhebisondo� rtyu� zyıliçindebaşlıcaikidı�nı�tu� rolarakkendinigo� stermiştir:KlasikProtestanlıkveRadikalProtestanlık.

Protestanmezhebi o� ncelikle kendi bu� nyesinde u� ç ana kola ayrılmıştır:Lutheryanizm, Kalvinizm, Anglikanizm. Bunların dışında çok daha radikalmezheplervegizlitarı�katlerdevardır.

Konsiller: Akı�de iba�det ve kilise nizamını du� zenlemek için emeklerin(Piskoposların)teşkilettig� işu� ra�ya“konsil”denir.Hristiyanlıktarihindeilkkonsu� l105yılındaKudu� s’tetoplanıp,Yahu� dı�olmayanlarınsu� nnetolmame-selesinigo� ru� ştu� veonlarınsu� nnetolmasıgerekmedig� ihu� kmu� nu� kararlaştır-dı.Konsillerdu� nyaçapındavemahallı�olmaku� zereikiçeşittir.

İ�lkkonsillerpapatarafındandeg� ilimparatortarafındanteşkiledilmiştir.Önların tek tek incelenmesi imparatorların konsillerde oynadıkları rolu� no� neminigo� stermektedir.

1-İ�znikkonsili(325):AzizArius’unkarşısındaolanlarınzaferiniteminetti.

2-İ�stanbull.konsili(381).

3-Efeskonsili(431).

4-Kadıko�ykonsili(451).

5-İ�stanbul2.konsili(553).

6-İ�stanbul3.konsili(680-681).

7-İ�znik2.konsili(787).

8-İ�stanbul4.konsili(869-870).

9-Trentekonsili(1545-1563):Bukonsil,Katolikdinesaslarınınhemenhemenhepsinigo� zdengeçirmişolmazsıitibarıileoldukçao� nemlidir.

10-Vatikanl.konsili(1869-1870).

11-Vatikan2.konsili(1962-1965):Hristiyanlıg� ınza�hirı�ihtişa�mıyo� nu� ylebuenbu� yu� kkonsilinakdedilmesi,PapaJean-13tarafından25Öcak1959’dailanedildi,ilkhazırlıklarıtakrı�benbirbuçukyılsu� rdu� .

Konsilin Gayesi:Katolikinancınıgeliştiripkuvvetlendirmek,dı�nı�yaşayış-larındayenibirmoralvermek,dı�nı�mu� esseselerinimodernçag� ınihtiyaçvemetotlarınauyarlamak,ayrılanHristiyanlarıbirlig� eçag� ırmak.Konsillerbaş-langıçtadinimu� da� faavesı�lesiidiler.Sonramakamvenu� fu� zheveslisibazıdin


adamlarınıdoyuranimparatorlarınmaksatlarınaa� letha� linegeldiler.Bo�ylecedemuhtelifu� lkelerdekiHristiyanlararasındaayrılıksebebioldular.

Hristiyanlık’ta Reform Hareketleri:Reformunsebepleri;Papalıg� ınmut-lakha�kimiyeti,vergiler,bid’at,endu� lijans,Ro� nesans.Papalık,binsenedenfaz-labirzamanboyuncabatıAvrupalılaru� zerindetambirha�kimiyetsu� rdu� rmu� ş-tu� r.1202’deo� lenJoachimdeFloredanitibarenmu� thişbirmu� sa�mahasızlıklamuka�belego� rmesinerag�menkiliseyekarşıbazıitirazlarbirbirinitakipetmiş,memnunolmayanlarınsayısıartmış,halksınıflarıekseriya� zenginveçalışma-yandinadamlarısınıfınızatenkullanmayabaşlamıştı.Ayrıca14.ve15.asırdapapalar, 1305-1379 tarihleri arasındaFransa’da çirkin “Avignon esa� retine”maruzkalmıştır.1378-1417arasındada“bu� yu� ktefrika”skandalıortayaçık-mıştı.BusıradaHz.İ�sa� ’nınvekilioldug�unuso� yleyenikiveyabazenu� çpapabulunmuştu.Fitnenindinmesiiçinbirasırgeçti.BuaradaRo� nesans,dı�nı�ye-nilenmeyigerçekleştirecekunsurlarıdagetirdi.

Roma Katolik Kilisesi (Papalık):Ö� lenpapanınyerine,oradakikardinal-lertarafındanseçilir.Papalık,evrenselbirida� redir.Hiçbirsiyasigu� cebag� lıdeg� ildir.Papavalilikleri,Yu� ksekKurul,mahkemeler,taşrateşkilatıverahiplerşeklindeteşkilatlanmıştır.Katolikkilisesi,teşkilatbakımındanmua�sırdu� nya-nınensag� lam,enişlevlivebo� lmeleriyerliyerindebirpiramitgo� ru� nu�mu� arzedenorganizasyondur.

Modernizm,papalıg�ago� rehertu� rlu� bid’atinsenteziolarakalgılanır.Papa-lıkbatıdakikaybınıAsyaveAfrika’dayayılmagayretiiletelafietmeyeçalışır.Papalık,18.asrınsonlarındanitibarengo� ru� lenveHıristiyanlıkprensiplerin-dengittikçeuzaklaşancemiyetanlayışınakarşıbaşındanberi tepkigo� ster-miştir.AsrınAvrupası’ndakiekonomikvesosyalgelişmelerkiliseyebirtakımproblemlerçıkarmıştır.

İTİKÂDÎ FIRKALAR

Aka� idmezhepleri,Şı�a,Mu’tezile,Hava� ricgibibellitopluluklaranisbetedildi-g� igibikurucusunaiza� fetledeanılmıştır:Ma� tu� rı�dı�,Eş’arı�gibi…Anaaka� idmez-heplerininayrıldıg� ı kollarda fıkıhmezhepleri gibidaha çokbir şahsanisbetedilmiştir.Aka� idmezhepleriiçindahaçok“grup”anlamınagelen“fırka”(çog�ulufırak),“go� ru� ş”anlamınagelen“maka� le”(çog�ulumakala� t)ve“anlayıştarzı”ma-nasınagelen“nihle”(çog�ulunihal)kelimelerikullanılır.Aka� idmezhepleri,ehl-isu� nnet(fırka-ina� ciye)veehl-ibid’atolmaku� zereikiyeayrılarakincelenmiştir.


Ehl-i Sünnet: Hadı�ste geçen “kurtuluşa erenler” ifa�desinden hareketle“fırka-i nâciye”(kurtuluşaerengrup)adıdaverilmiştir.Ehl-isu� nnet,Allah’ınza� tı,sıfatları,a� leminyaratılışı,kader,peygamberlik,mu� cizevekera�met,şefa-at,haşirvea�hiretgibiİ�sla�maka� idinintemelkonularındafikirbirlig� iiçindeolmaklaberaber,bukonularındetaylarında,ı�za�hveyorumlanmasındafarklıgo� ru� şleredesahipolmuş,busebeplekendiarasında,Selefiyye,Ma� tu� rı�diyyeveEş’ariyyeolmaku� zereu� çeayrılmıştır.Selefiyye’ye“Ehl-i sünnet-i hâssa”,Ma� tu� rı�diyyeveEş’ariyye’ye“Ehl-i sünnet-i âmme”dedenilir.

Ehl-i Bid’at:Ehl-isu� nnet’emuhalefetedenmezhepvegruplaranlamın-dakullanılır.Bunago� reehl-ibid’at terimi,ehl-isu� nnet terimininkarşıtıdır.Galiyye,Ba� tıniyye,Yezı�diyyegibiehl-ibid’atsayılanmezheplerinbirkısmı,go� ru� şleriitibariyleİ�sla�mveimançerçevesinindışındakalırlar.Birkısmıdasu� nneteaykırıdavranmışolurlar;fakatgo� ru� şlerikendilerinidindışındabı-rakmaz.Bunlarehl-ikıbledirlerveİ�sla�mu�mmetinemensupturlar:Ha� riciyye,Mu’tezile,Şı�agibi...Bid’atçimezhepleri,Mu’tezile,Ha� riciyye,Şı�a,Mu� rcie,Mu� -şebbiheveCebriyyeolmaku� zeregeneldealtıgrubaayırmakmu�mku� ndu� r.

Selefiyye:İ�manesaslarıylailgilikonulardailkdo� nembilginleriniizleye-reka�yetvehadı�slerdekiifa�delerinza�hiriileyetinipbunlarıaynenkabuleden,teşbı�hvetecsı�medu� şmeyen(Allah’ıyaratıklarabenzetmeyevecisimgibidu� -şu� nmeyeyeltenmeyen),bunlarıbaşkabiranlamaçekme(te’vı�l)yolunagit-meyenEhl-isu� nnettoplulug�unubelirtmekiçinkullanılır.Allah’ınza� tı�,fiilı�vehaberı�sıfatlarınınhepsinite’vilsiz,nasılsao� ylekabulettig� iiçinSelefiyye’ye“Sıfâtiyye”dedenilmiştir.

İ�mamŞa� fiı�, İ�mamMa� lik,Ahmedb.Hanbelbir kısımgo� ru� şleri itibariyleEbu� Hanı�fe-Evzaı�,Sevrı�gibimu� ctehidima�mlar,Buha� rı�,Mu� slim,Ebu� Da�vu� d,Da� rimı�,İ�bnMende,İ�bnKuteybeveBeyhakı�gibihadı�sçiler,Taberı�,Hatı�bel-Bag�da�dı�,Taha�vı�,İ�bnu� ’l-Cevzı�veİ�bnKuda�megibibilginlerSelefdu� şu� ncesinino� ndegelenisimleriarasındasayılabilir.

İ�lkdo� nem(mu� tekaddimu� n)Selefiyyeanlayışınınenbelirgino� zellig� iaka� idsahasındaaklarolvermemek,a�yetvehadı�sleyetinmek,ma�nasıapaçıkolma-yan,busebepledebaşkama�nalaragelmeihtimalibulunana�yetvehadı�sleriyorumlamadan,bunlarıbilmeyiAllah’ahavaleetmektir.Sonrakido� neminenmeşhurSelefa� limleri(mu� teahhirı�n-iSelefiyye)arasındaİ�bnTeymiyye, İ�bnKayyimel-Cevziyye(o� .1350),İ�bnu� ’l-Vezı�r(o� .40/1436),Şevka�nı�(o� .1834)veMahmu� dŞu� krı�el-A� lu� sı�(o� .1924)sayılabilir.Enyog�unolduklarıu� lkelerSuudiArabistan,KuveytveKo� rfezu� lkeleridir.


Eş’ariyye:Aka� idkonusundaEbu� ’l-HasanAlib.İ�sma� ilel-Eş’arı�’ningo� ru� şleri-nibenimseyenEhl-isu� nnetmezhebineverilenisimdir.Mezhebinkurucusuolanİ�mamEş’arı�,(873)yılındaBasra’dadog�muş,kırkyaşınakadarMu’tezilemezhe-binebag� lıkalmış,sonra“u� çkardeşmeselesi”diyebilinenmeselenintartışma-sındahocasıEbu� Aliel-Cu� bba� ı�’ye (o� .916)u� stu� ngelmiş,hocasınıngo� ru� şlerinidoyurucubulmadıg� ı içinMu’tezile’den ayrılmış veEş’arı�lig� i kurmuştur. İ�mamEş’arı�,AllahTea� la� ’nınezelı�sıfatlarıbulundug�unukabuletmiş,inançkonularındaakladadeg�ervererek,a�yetvehadı�slerinyanındaaklı�delillerdekullanmıştır.

En meşhur Eş’arı� kela�m bilginleri arasında, Ba�kılla�nı� (o� . 1013), İ�bnFu� rek (o� . 1015), Cu� veynı� (o� . 1085), Gazza� lı� (o� . 1111), Şehrista�nı� (o� .1153),A� midı�(o� .1233),Fahreddiner-Ra�zı�(o� .1210),Ka�diBeyza�vı�(o� .1286),Teftaza�nı�(o� .1390)veCu� rca�nı�(o� .1413)sayılabilir.

Eş’arı�lik,dahaçokMu’tezile’yebirkarşıtezolarakdog�muştur.BusebepleEş’arı�lik,SelefinancınaMa� tu� rı�dı�lik’tendahauzakolarakgo� sterilebilir.Eş’arı�bilginlerzamanlate’vı�leçokfazlayervermişlerdir.Eş’arı�likdahaçokEndu� -lu� s,Hicaz,KuzeyAfrika,Mısır,İrak,SuriyeveEndonezya’dayayılmıştır.

Mâtürîdiyye:Aka� idkonusundaEbu� Mansu� rMuhammedb.Muhammedb. Mahmu� d el-Ma� tu� rı�dı�’nin go� ru� şlerini benimseyenlerin oluşturdug�u Ehl-isu� nnetmezhebininadıdır.Ma� tu� rı�dı�lik,akaidsahasındaa�yetvehadı�slebir-likte,aklıdadininanlaşılmasıiçingereklibirtemelkabuletmiştir.Eş’ariyyeileMu’tezile arasında yer almıştır.Hakı�m es-Semerkandı� (o� . 953), Ebu� Se-leme es-Semerkandı� (o� . İV/X. asır), Ebu� ’l-Yu� sr Muhammed el-Pezdevı� (o� .1100), Ebu� ’l-Maı�n (Muı�n) en-Nesefı� (o� . 1115), Ö� mer en-Nesefı� (o� . 1142),Ebu� ’l-Bereka� t Ha� fızu� ddin en-Nesefı� (o� . 1310), Burha�neddin en-Nesefı� (o� .1289),İ�bnu� ’l-Hu�ma�m(o� .1457),KadıCela� leddinza�deHızırBey(o� .1458)veBeya�zı�za�deAhmedEfendi(o� .1687)enmeşhurMa� tu� rı�dı�kela�mcılarıdır.

Ma� tu� rı�diyye;Ehl-isu� nnet’intemelprensiplerindeEş’arı�lerileaynıgo� ru� ş-teolmaklaberaber,şugo� ru� şleriyleonlardanayrılırlar:

1.Dinı�teblig� olmasadakişiakıllaAllah’ıbulabilir.

2.İ�yiveko� tu� ,gu� zelveçirkinakıllabilinebilir.AllahTea� la� birşeyigu� zelveiyioldug�uiçinemretmiş,ko� tu� veçirkinoldug�uiçinyasaklamıştır.

3.Kuldabaşlıbaşınabircu� z’ı�ira�devardır.Kulira�desiyleseçiminiyapar,Allahdakulunseçiminego� refiiliyaratır.

4.Yu� ceAllah’ındig� ersıfatlarıgibitekvı�nsıfatıdaezelı�dir.

5.Allahkulungu� cu� nu� nyetmeyeceg� işeylerikulayu� klemez.


6.Allah’ınfiillerininmuhakkakbirsebepvehikmetivardır.Fakatkulherzamanbusebepvehikmetleribilemeyebilir.

7.Peygamberlerdearananniteliklerdenbirideerkekolmaktır.Busebeplekadınpeygambergo� nderilmemiştir.

8.Allah’ınnefsı�kela�mıişitilemez.İ�şitilennefsı�kela�mınvarlıg� ınıgo� sterenlafzı�kela�myaniKur’a�n’ınharfvesesleridir.

Ma� tu� rı�diyye, Tu� rkiye, Balkanlar, Örta Asya, Çin, Hindistan, Pakis-tan ve Eritre’de yayılmıştır. Genellikle Tu� rkler fıkıhta Hanefı�, inançtaMa� tu� rı�dı�’dirler.

Mu’tezile:Ehl-isu� nnetbilginlerindenHasan-ıBasrı�’nin(o� .728)dersiniterkedenVa� sılb.Ata� (o� .148)ileonauyanlarınoluşturdug�umezhepbuisimleanılır.Mu’tezileisekendini“ehlu� ’l-adlve’t-tevhı�d”diyeadlandırır.AkılcıbirmezhepolanMu’tezile,mantıkkurallarıylaçelişirgo� rdu� g�u� a�yetvehadı�sleriEhl-isu� nnet’tenfarklıbiçimdeyorumlamışvebuyorumlarındaaklao� ncelikvermiştir.Bumezhep,aynızamandaiyibiredebiyatçıvetefsirciolanEbu� ’l-Hu� zeylel-Alla� f(o� .850),Nazza�m(o� .845),Ca�hiz(o� .869),Bişrb.Mutemir(o� .825),Cu� bba� ı� (o� .916),Ka�diAbdu� lcebba� r (o� .1025)veZemahşerı� (o� .1143)gibibu� yu� kkela�mcılaryetiştirmiştir.Abba� sı�lerdo� nemindeenparlakgu� nleriniyaşamışolanMu’teziledahasonraetkinlig� inihattabirmezhepolmahu� viye-tiniyitirmiştir.

Gu� nu�mu� zdeMu’tezilebaşlıbaşınabirmezhepolarakmevcutolmamaklabirliktego� ru� şleriŞia’nınCa’feriyyeveZeydiyyekollarıileHaricı�lig� inİ�ba� ziyyekolundayaşamaktadır.

Mu’tezile’nin go� ru� şleri beş prensip ha� linde sistemleştirilmiştir. Bunlarda;1.Allah’ınza� tvesıfatlarıyo� nu� ylebirkabuledilmesi(tevhid),2.Kullarınihtiya� rı�fiillerinihu� rira�deleriyleyaptıg� ıvekuliçinenuygunolanıyaratma-nınAllah’agereklioldug�u(adl),3.İ�yilikyapanınmu� ka� fa� t,ko� tu� lu� kyapanındaceza� go� rmesininzorunlulug�u(va’dvevaı�d),

4.Bu� yu� kgu� nahişleyeninimanileku� fu� rarasındafıskmertebesindeoldu-g�u(el-menzile beyne’l-menzileteyn),

5.İ�yilig� iyaptırmayaveko� tu� lu� g�u� o� nlemeyeçalışmanınbu� tu� nmu� slu�man-larafarzoldug�u(emr-i bi’l-ma’rûf nehy-i ani’l-münker)prensipleridir.

Cebriyye:İ�ra�dehu� rriyetikonusundaMu’tezile’yetabantabanazıtgo� ru� ş-leresahipolanCebriyyemezhebi,herşeyinAllah’ınilmiveira�desida�hilindecereyanettig� ini,insanınçizilmişbirkaderininoldug�u,insanınira�dehu� rriyeti,


seçmeimka�nıvefiilgu� cu� bulunmadıg� ını,insanfiilleriningerçekfa� ilininAl-laholdug�unu,kulunAllahtarafındano� ncedentakdiredilmişbulunanişleriyapmayamecburoldug�unusavunur.“Biz kapı gibiyiz, hareket ettiren olursa hareket ederiz”.

Hâricîlik: Ha� ricı�lik ekolu� (Hava� ric), Hz. Ali ileMua�viye arasında geçenSıffı�nSavaşı’ndan(657)sonrahalifetayinişihakemebırakılıncaortayaçık-mıştır.Budurumdabirgrup,Hz.Ali’yeisyanedipbu� yu� kgu� nahişleyenlerindindençıkacag� ıvegu� nahişleyendevletbaşkanınaitaatedilmeyeceg� inisavu-nur.Bumezhebinİ�ba� ziyyekolugu� nu�mu� zekadaryaşamaimka�nıbulmuştur.Gu� nu�mu� zdeİ�ba� zı�ler’edahaçokKuzeyAfrika,Madagaskar,ZengibarveUm-mansultanlıg� ındarastlanır.Kur’a�n’ınsadeceza�hirinedayanmalarısebebiyleEhl-isu� nnet’ego� rebazıfarklıfıkhı�go� ru� şleridevardır.Mutezile ve Hâricîlere göre iman, amelden bir cüzdür.

Şia:Ehl-isu� nnetgrubunundışındayeralan,gu� nu�mu� zekadarvarlıg� ınıko-ruyanveha� l-ihazırİ�sla�mdu� nyasındadao� nemlisayıdataraftarıbulunaneno� nemliitikadı�, fıkhı�vesiyası�mezheptir.Hz.Peygamber’invefa� tındansonraHz.Ali’yihalifelig� een la�yıkkişiolarakgo� renveonu ilkmeşru� halifekabuleden,vefa� tındansonradahila� feteAlievla�dınıngetirilmesigerektig� ine ina-nantopluluklarınortakadıolmuştur.Şia’nıngu� nu�mu� zeulaşanu� çbu� yu� kfır-kasıZeydiyye, İsmâiliyye ve İmâmiyye-İsnâ-aşeriyye’dir.

İmâmiyye:Çag� ımızdadu� nyamu� slu�manlarınınyaklaşıkyu� zdeonunuteşkiledenŞia’nınbu�yu� kçog�unlug�unubu� nyesindetoplayananakoldur.SadeceEhl-ibeyt’emensupra�vı�lerinhadı�sriva�yetinikabuleder,ilku� çhalı�feninhila� fetinimeşru� go� rmezvedevletbaşkanlıg� ınaHz.Alivesoyununnassiletayinedildig� iniyaniima�mlıg� ın(halı�felig� in)bunlaraaitoldug�unu,Hz.Peygamber’inbunuaçıkçabe-lirttig� ini vebunların vahiy almahariçpeygamberlerebenzer vasıflara sahipolupgu� nahişlemektenvehatayapmaktankorunmuş(mâsûm)olduklarınıid-diaederler.Ku� çu� kyaştaga� ipolanonikinciima�mınkurtarıcı(mehdî)olaraktek-rargerigeleceg� ineinanma,açıkvegizlibirtehlikeninbulundug�udurumlardainancıgizlemevefarklıgo� ru� nme(takiyye),Hz.Ali’yebia� tetmeyensaha�bı�lerekarşıtavıralmaveonlarıta’netmedeyinemezhebintemelo� nkabullerinden-dir.İ�ma�miyyeha� lenİ�ran’ınresmı�mezhebiolupİrak’taveAzerbaycan’dayaşa-yanmu� slu�manlarınyu� zdealtmışıdabumezhebemensuptur.

Zâhiriyye:Da�vu� dez-Za�hirı�(o� .883)veİ�bnHazm(o� .1064)ekolu� nikibu� -yu� kima�mıdır.Re’yictiha�dınaşiddetlekarşıçıkıpa�yetvehadı�slerinza�hirinetutunmanıntekyololdug�unusavunanbuekolhicrı� İV.asırdanitibarenbirsu� reetkiliolmuştur.


Ca’feriyye:Mut’anika�hını ca� iz go� rme, abdestte çıplakayaklarınu� stu� nemeshiyeterlisayma,boşamadaikişa�hitzorunlulug�u,beşvakitnamazıcem’yoluylau� çvakittekılma,zeka� tı(humus)dinadamlarıeliyletoplamagibibazıfarklıgo� ru� şveuygulamalarıvardır.

Zeydiyye:Mestu� zerinemeshi,gayr-imu� sliminkestig� iniyemeyiveEhl-ikitap’tanbirkadınlaevlenmeyica� izgo� rmezler.

İMAN

İmanso� zlu� kte,“birkişiyiso� yledig� iso� zdetasdiketmek,dog� rulamak,so� yle-dig� inikabullenmek,go�nu� lhuzuruilebenimsemek,karşısındakinegu�venvermek,gu� venlikteolmak,şu� pheyeyervermeyecekbiçimdeiçtenveyu� rekteninan-mak”anlamlarınagelir.

Terimolarakise,Hz.Peygamber’i,AllahTea� la� ’dangetirdig� ikesinolarakbi-linenhu� ku�mlerde(zarûrât-ı dîniyye)tasdiketmek,onunhaberverdig� işeyleritereddu� tsu� zkabuledipbunlarıngerçekvedog� ruoldug�unago� nu� ldeninan-makdemektir.

İcmâlî İman:İ�nanılacakşeylerekısacavetoptaninanmakdemektir

Tafsîlî İman:İ�nanılacakşeylerinherbirine,açıkvegenişşekilde,ayrıntılıolarakinanmayatafsı�lı�imandenilir.

Taklîdî ve Tahkîkî İman:Delilleredayalıolmaksızınsadeceçevrenintel-kini ilemeydanagelenvea�detakişininİ�sla�mtoplumundadog�upbu� yu�mu� şolmasınıntabiisonucuolarakgo� zu� kenimanataklı�dı� imandenilir.Delillere,bilgiye,araştırmavekavramayadayalıimanaisetahkı�kı�imandenir.

İmanın Geçerli Olmasının Şartları:Du� nyahayatındanu�mitkesme(ye’s)durumundagerçekleşmemişbulunmasıgerekir.

İslâm:İ�taatetmek,boyuneg�mek,bag� lanmak,birşeyeteslimolmak,esen-liktekılmak”anlamlarınagelir.Hermu� şrikka� firdir,fakatherka� firmu� şrikde-g� ildir.

Tekfîr:Mu� slu�manoldug�ubilinenbirkişiyi, inka� r o� zellig� i taşıyan inanç,so� zveyadavranışındano� tu� ru� ka� firsaymakdemektir.İ�rtida� tisemu� slu�manındindençıkmasıanlamınagelir.Dindençıkanamu� rteddenilir.

Allah’ın Varlığının Delilleri:Allah’ınvarlıg� ınıispatlamakiçininsanınfıt-ratenAllahinancınasahipoluşu(fıtrat delili),a� leminvea� lemdekivarlıkların


sonradanyaratılmışolupbiryaratıcıyamuhtaçoldug�u(hudûs delili),mu�m-kinbirvarlıkolana� leminvarolmasıiçinbirsebebeihtiyaçoldug�u(imkân delili),tabiatınbu� yu� kbira�hengeveşaşmazbirdu� zenesahipolupbununbiryaratıcınıneseriolmasınıngerektig� i (nizam delili)gibibazıdelillerortayakoymuşlardır.

Zâtî Sıfatlar:Busıfatlara tenzı�hı� sıfatlarveselbı� sıfatlardadenilmiştir.Za� tı�sıfatlarşunlardır:

1.Vu� cu� d.

2.Kıdem(zıddı:hudu� s,sonradanolma).

3.Beka(zıddı:fena� )

4.Muha� lefetu� nli’l-hava�dis(Sonradanolanşeylerebenzememek).

5.Vahda�niyyet.

6.Kıya�mbi-nefsihı�.

Sübûtî Sıfatlar:

1.Hayat.

2.İ�lim.(zıddı:cehl=bilgisizlik)

3.Semi’.

4.Basar.

5.İ�ra�de:iradesizlikvezorundaolmak(ı�ca�bbi’z-za� t)Allahhakkındadu� şu� -nu� lemez.Meşı�etdeira�deanlamınagelenbirkelimedir.

6.Kudret(zıddı:acz).

7.Kela�m.

8. Tekvı�n. Yaratmak, rızık vermek, diriltmek, o� ldu� rmek, nimet vermek,azapetmekveşekilvermektekvı�nsıfatınınsonuçlarıdır.

Tekvînî İrâde:Tekvı�nı�(yapma,yaratmaileilgili)ira�de;bu� tu� nyaratıklarıkapsamaktadır.

Teşrîî İrâde:Tekvı�nı� ira�dehayradaşerrede, iyilig� edeko� tu� lu� g� edeyo� -nelikolarakgerçekleştig� ihalde teşrı�ı� ira�de, sadecehayrave iyilig� eyo� nelikolarakgerçekleşir.


MELEKLERE İMAN

Meleklereinanmamak,dolaylıolarakvahyi,peygamberi,peygamberinge-tirdig� ikitabıveteblig� ettig� idinideinka� retmekanlamınagelir.

Cebrâîl: er-Ru� hu’l-emı�n. Ru� hu’l-kuds. Meleklerin efendisi” anlamındaseyyidu� ’l-mela� ikedenilmiştir.

Azrâîl: Meleku� l-mevt.

Kirâmen Kâtibîn: Hafazamelekleri.

Münker ve Nekir: Kabirdesorguilego� revliikimelektir.

Hamele-i Arş: Arşıtaşıyanmelekler.

Mukarrebûn ve İlliyyûn: Allah’açokyakınveÖ’nunkatındaşereflimev-kiibulunanmeleklerdir.

Rıdvân:Cennetbekçisi.

Mâlik:Cehennembekçisidir.

KİTAPLARA İMAN

İ�la�hı�kitaplaraAllahkatındanindirilmişolmasısebebiyle“ku� tu� b-imu� nze-le”veya“sema�vı�kitaplar”dadenilir.

Suhuf: Hz. A� dem’e 10 sayfa,Hz. Şı�t’e 50 sayfa,Hz. İ�drı�s’e 30 sayfa,Hz.İ�bra�him’e10sayfago� nderilmiştir.

Tevrat: Kanun, şeriat ve o� g� reti. Tevrat’a Ahd-i Atı�k ve Ahd-i Kadı�m de(EskiAhit)denilir.

Zebur:Yazılışeyvekitap.Zebur,ila�hı�kitaplarınenku� çu� g�u� olup,yenidinı�hu� ku�mlergetirmemiştir.Bugu� neldemevcutolanZeburnu� shaları,lirikso� yle-yişveila�hı�lerden,Allah’ao� vgu� vehikmetliso� zlerdenvebirtakımnasihatler-denmeydanagelmiştir.Mezmu� rlaradıylaEskiAhid’deyeralmaktadır.

İncil:Mu� jde, ta� limveo� g� retici. İ�ncil’eAhd-iCedı�dde (Yeni Ahit)denilir.Birmu� slu�mana o� nceki kutsal kitaplarda bulunan bir hususunhaber veril-mesidurumunda;eg� erbuhusus,Kur’a�nvesahı�hhadı�slerdekibilgilereuy-gunsakabuledilir.A� yetvehadı�slereaykırıisereddedilir.A� yetvehadı�slerdehiç bahsedilmiyor ve İ�sla�m’ın temel prensiplerine de zıt du� şmu�yorsa Hz.Peygamber’inşutavsiyesidog� rultusundahareketedilir:“Ehl-ikitabıtasdik


deetmeyin,tekzı�pde(yalanlamayın).BizAllah’a,bizeindirilene,İ�bra�hı�m’eindirileneinandıkdeyin”.

Kur’ân:Toplamak,okumak,birarayagetirmek.

PEYGAMBERLERE İMAN

Yeni bir kitap ve yeni bir şeriatla insanlara go� nderilenpeygamberede-nilir.Çog�ulu“rusül”ve“mu� rselu� n”du� r.NebîdeAllah’ınemirveyasaklarınıinsanlarahaberveren,fakatyenibirkitapveyenibirşeriatlago� nderilmeyip,o� ncekibirpeygamberinkitapveşeriatınıu�mmetinebildirmeyego� revliolanpeygamberdir.Çog�ulu“enbiya�”dır.

Peygamberlerin Sıfatları: Peygamberlerinsıfatlarıdeyinceonlardabu-lunmasıca� izolansıfatlarla,gerekli(va� cip)vezorunluolansıfatlaranlaşılır.Kur’a�n-ıKerı�m’inpekçokyerindevurgulandıg� ıgibipeygamberlerdeinsan-dır.Önlardadig� erinsanlargibioturupkalkar,yiyipiçerler,gezerler,evlenipçolukçocuksahibiolurlar,hastalanırveo� lu� rler;bugibio� zelliklere,peygam-berlerhakkındadu� şu� nu� lmesica� izo� zelliklerdenir.İ�la�hı�emirveyasaklarlayu� -ku�mlu� lu� kkonusundapeygamberlerdedig� erinsanlargibidirler.FakatonlarherhareketleriyleAllah’ın insanlar içinseçtig� ikullarıveelçileri, insanlarınkendilerinebakarakdavranışlarınaçekidu� zenverdikleribirero� rnekolduk-larınınbilinciiçindedirler.Busebeplefakirken,sıkıntıdaykenbileAllah’aşu� k-rederler.Hasetetmek,içidışınauymamakgibiko� tu� huylardanhiçbirionlardabulunmaz.

Herpeygamberdeinsanolmanındao� tesindebirtakımsıfatlarınbulunma-sıgereklivezorunludur.Bunlarava� cipsıfatlardenir.Busıfatlarşunlardır:

1-Sıdk:“Dog� ruolmak”demektir.Herpeygamberdog� ruso� zlu� vedu� ru� stbirinsandır.Önlaraslayalanso� ylemezler.Eg�erso� yleyecekolsalardıkendilerineinananhalkıngu� venduygusunukaybederlerdi.Özamandapeygambergo� n-dermektekigayevehikmetgerçekleşmemişolurdu.Sıdkınzıddıolanyalanso� ylemek(kizb),peygamberlerhakkındadu� şu� nu� lemez.Bu� tu� npeygamberlerpeygamberlikteno� ncedesonradayalanso� ylememişlerdir.

2-Emânet:Gu� venilirolmak.Ema�netsıfatınınzıddıhıya�nettir.

3-İsmet:Gu� nahişlememek,gu� nahtankorunmuşolmak.Peygamberlerinku� çu� khatalarına“zelle”denilir.İ�smetinkarşıtıma’siyettir.

4-Fetânet:Peygamberlerinakıllı,zekiveuyanıkolmaları.


5-Tebliğ:PeygamberlerinAllah’tanaldıklarıbuyruklarıveyasaklarıu�m-metlerineeksiksiziletmeleri.Teblig� inkarşıtıolangizlemek(kitma�n)tir.

Kur’ân’da Adı Geçen Peygamberler:A� dem, İ�drı�s,Nu� h,Hu� d,Sa� lih,Lu� t,İ�bra�him,İ�sma� il,İ�sha�k,Ya’kub,Yu� suf,Şuayb,Ha� ru� n,Mu� sa� ,Da�vu� d,Su� leyma�n,Eyyu� b,Zu� lkifl,Yu� nus,İ�lya� s,Elyesa’,Zekeriyya� ,Yahya� ,İ�sa� ,Muhammed.(Üze-yir, Lokmân ve ZülkarneynKur’a�n’dageçerancakpeygamberolupolmadık-larıkonusundaihtila� fvardır.)

Ulü’l-Azm: Hz.A� dem,Hz.Nu� h,Hz.İ�bra�him,Hz.Mu� sa� ,Hz.İ�sa� veHz.Mu-hammed(a.s)ulü’l-azmpeygamberlerdir,bu� tu� nzorluklarago� g�u� sgermedeazimvesebatgo� sterenpeygamberlerdemektir.

Peygamberlik ve Vahiy:Gizlikonuşma,go� nderme,emir,işaret,ilha�mgibianlamlaragelenvahiy,gizlivesu� ratlihaberleşmedir.

Vahyin Geliş Şekilleri:

1-Dog� ruru� yalar.

2-Peygamberimizuyanıkken,Cebra� ı�l tarafındanvahyinonunkalbinebı-rakılmasıdır.

3-Cebra� ı�l’ininsanşeklinegirerekgetirdig� ivahiy,vahyinenkolayşeklidir.Cibrı�lhadı�sidiyemeşhurolmuşhadı�sbuyollagelmiştir.

4-Cebra� ı�l,go� ru� nmedençıngıraksesinebenzerbirsesha� lindevahyingelme-sidir.Kendisindetehditvekorkutmaolana�yetlerbuçeşitvahiylegelmiştir.

5-Cebra� ı�l’inHz.Peygamber’euykuha� lindegetirdig� ivahiydir.Butu� rvahiy-lealınanso� z,Kur’a�ndeg� ildir.

6-Cebra� ı�l’inkendiaslı�şekliylegetirdig� ivahiydir.Buşekliylevahiyikidefagerçekleşmiştir.Birincisipeygamberlig� ininilkgu� nu� Hira’daiken,ikincisidemı�raçtameydanagelmiştir.

7-Vahyi,Hz.Peygamber’indog� rudanAllah’tanalmasıveyaperdearkasın-danAllah’lakonuşmasışeklindegerçekleşenvahiydir.Mı�raçtagerçekleşmiş-tir.

Mûcize: İ�nsanların benzerini getirmekten a� ciz kaldıg� ı olag�anu� stu� olay.Kur’a�n’damu� cizeterimiyerinea�yet,beyyinevebu� rha�nkavramlarıkullanı-lır.

İrhâs:Peygamberolacakşahsın,henu� zpeygamberolmadano� ncego� ster-dig� iolag�anu� stu� durumlardır.Hz.İ�sa� ’nınbeşikteikenkonuşmasıgibi.


Kerâmet: Peygamberine go� nu� lden bag� lı olan ve ona titizlikle uyan velı�kullarıngo� sterdikleriolag�anu� stu� hallerdir.

Meûnet:Yu� ceAllah’ınvelı�olmayanbirmu� slu�mankulunu,dardakaldıg� ıveyasıkıntıyadu� ştu� g�u� zaman,olag�anu� stu� birşekildebudarlıkvesıkıntıdankurtarmasıdır.

İstidrâc: Ka� fir ve gu� nahka� r kişilerden arzu ve isteklerine uygunolarakmeydanagelenolag�anu� stu� olaydır.

İhânet:Ka� firvegu� nahka� rkişilerden,arzuveisteklerineaykırıolarakmey-danagelenolaydır.Mesela� ,peygamberliktaslayaninka� rcılardanMu� seylime,tekgo� zu� ko� rolanbiradama,iyiolsundiyedua� etmiş,bununu� zerineadamıno� bu� rgo� zu� deko� rolmuştur.

ÂHİRETE İMAN

Yevmü’l-âhir:Songu� n,a�hiretgu� nu� .

Yevmü’l-ba’s:Dirilişgu� nu� .

Yevmü’l-kıyâme:Kıya�metgu� nu� .

Yevmü’d-dîn:Ceza� vemu� ka� fatgu� nu� .

Yevmü’l-hisâb:Hesapgu� nu� .

Yevmü’t-telâk:Kavuşmagu� nu� .

Yevmü’l-hasre:Hasretvepişmanlıkgu� nu� .

Din günü:Ceza� vemu� ka� fatgu� nu� .

Âhiret Hayatının Devreleri: Kabir (berzah) hayatı, kıya�met;ba’s (ye-nidendirilme).Kur’a�n’dakıya�metgu� nu� ; saat,va�kıa (kesinolarakmeydanagelecekolan),et-ta�mmetu� ’l-ku� bra� (enbu� yu� kfela�ketvebela� ),ha�kka(gerçekolan),g�a� şiye(şiddetiylebirdenbirehalkısaran),qa� ria(kapıyıçalacakger-çek)gibiisimlerledeanılmıştır.

Kıyâmet Alâmetleri: Eşra� tu� ’s-sa�at.

a)Ku� çu� kAla�metler: Dı�nı�emirlerinihmaledilmesiveahla�kınbozulmasıgibiinsanira�desinebag� lıolarakbu� yu� kala�metlerdençoko� ncemeydanagele-cekolanolaylardır.

b)Bu� yu� k Ala�metler: Kıya�metin kopmasının hemen o� ncesindemeydana


gelecekvebirbiriniizleyecekolanolaylardır.Bu� yu� kala�metler,tabiatkanun-larınıaşanveinsanira�desinindışındagerçekleşenolaylardır.Duman,Decca� l,Da�bbetu� ’l-arz, Gu� neşin batıdan dog�ması, Ye’cu� c ve Me’cu� c’u� n çıkması, Hz.İ�sa� ’nıngo� kteninmesi,yerço� ku� ntu� su� ,ateşçıkması.

Sûr ve Sûr’a Üfürüş: Nefha-ifeza’=korkuu� fu� ru� şu� ;nefha-isa� ik=o� lu�mu� fu� -ru� şu� ;nefha-ikıya�m=kalkışu� fu� ru� şu� .

Ba’s:Yenidendirilme,o� ldu� ktensonratekrardirilmek

Haşir ve Mahşer:Haşir,terimolarakyu� ceAllah’ıninsanlarıhesabaçek-meku� zeretekrardiriliştensonrabirarayatoplamasıdır.İ�nsanlarıntoplan-dıklarıyeremahşer veyaarasâtdenilir.

Şefâat:Allah’adua� ederekhesapvesorgununbirano� nceyapılmasınıis-ter.Buna“şefâat-i uzmâ”(enbu� yu� kşefa�at)denilir.

A’râf: Cennetle cehennemin arasında bulunan surun ve yu� ksek kısmınadıdır.

Cehennem:Kur’a�n’dacehennemiçinyediisimkullanılmıştır:Cehennem(derinkuyu),na� r(ateş),cahı�m(sonderecebu� yu� k,alevlerikatkatyu� kselenateş),ha�viye(du� şenlerinçog�unungerido� nmedig� iuçurum),saı�r(çılgınateşvealev),leza� (dumansızvekatıksızalev),sakar(ateş),hutame(oburvekız-gınateş).Bazıa� limlerbuyediismin,cehenneminyeditabakasıoldug�unuilerisu� rmu� şlerdir.

Cennet:Kur’a�n’dacennetiçinçeşitliisimlerkullanılmıştır.Cennetintaba-kalarıolmasıihtima� lidebulunanbuisimlerişo� ylesıralayabiliriz:Cennetu� ’l-me’va� (şehı�d vemu�minlerinbarınag� ı ve konag� ı olan cennet), cennet-i adn(ika�metveebedı�likcenneti),da� ru� ’l-huld(ebedı�likyurdu), firdevs(herşeyikapsayan cennet bahçesi), da� ru� ’s-sela�m (esenlik yurdu), da� ru� ’l-muka�me(ebedı� kalınacak yer), cenna� tu� ’n-naı�m (nimetlerle dolu cennetler), el-maka�mu� ’l-emı�n(gu� venlimakam).

Allah’ın Âhirette Görülmesi: Ru� ’yetullah.

Kader:Allah’ınilimveira�desıfatlarıylailgilibirkavramolankader,evre-ni,evrendekitu�mvarlıkveolaylarıbellibirniza�mveo� lçu� yego� redu� zenleyenila�hı�ka�nunuifa�deeder.

Kazâ:Cena�b-ıHakk’ınezeldeira�deettig� ivetakdirbuyurdug�uşeylerinza-manıgelince,herbirisiniezelı�ilim,ira�devetakdirineuygunbiçimdemeydanagetirmesiveyaratmasıdır.Kaza� ,Allah’ıntekvı�nsıfatıileilgilibirkavramdır.


İrâde:Eş’arı�ler,Allah’ınira�desininherşeyikuşattıg� ınıdikkatealarak,buira�deyeku� llı�(genel)ira�deadınıvermişlervebo�ylebirnitelendirmeileonu,kuluniradesindenayırtetmekistemişlerdir.Ma� tu� rı�dı�lerise,Allah’ınira�desineila�hı�veezelı�ira�dedemişler,ku� llı�vecu� z’ı� ira�deterimlerinikulunira�desininikiyo� nu� nu� belirtmektekullanmışlardır.

Ku� llı� ira�de,Allah tarafındankulaverilmişolan, yapmaveyayapmamayıtercihtearacıkabuledilenseçmeyeteneg� idir.Cu� z’ı�ira�deiseku� llı�ira�denin,ikitaraftanbirineaktifbiçimdeyo� nelmesindeniba� rettir.Ma� tu� rı�dı�lerbusebeplecu� z’ı�ira�deye,azm-i musammem(kesinleşmişkarar),ihtiyâr(seçim)vekasıt(yo� nelme)adınıdaverirler.

İnsanın Fiillerinin Yaratılması: İ�nsanınfiilleri,zorunlu(ıztırârî)fiillerveihtiya� rı�(ira�deli)fiillerolmaku� zereikiyeayrılır.Nefesalışımız,kalpatışımız,midemizinsindirimigibizorunluvereflekshareketlerimizinoluşturdug�ufiil-lereıztıra� rı�fiilleradıverilir.Bunlarınoluşumundainsanira�desininherhangibirrolu� yoktur.Dolayısıyladainsanbufiillerdensorumludeg� ildir.

Yazıyazmak,oturupkalkmak,namazkılmakveyakılmamak,hayırveyaşer,iyiveyako� tu� birşeyişlemekgibihu� rira�demizleseçerekyaptıg� ımızfiilleriseira�delifiillerimizdir.İ�ra�delifiillerimizinoluşumundaherhangibirbaskıvezorlamaaltındadeg� ilizdir.HerneşekildeolursaolsunbiziveyaptıklarımızıyaratanAllahTea� la� oldug�uiçin,bizimherikiçeşitfiilimiziyaratandaAllahTea� la� ’dır.

Ecel:Ehl-isu� nnetbilginlerinego� re,o� ldu� ru� lenşahısda(maktu� l)bu� tu� nin-sanlargibieceliyleo� lmu� ştu� r.

FIKIH

Fıkhın,şer’ı�delillerdeneldeedilenfıkhı�hu� ku�mlerisistematiktarzdaelealandalınafu� ru� -ifıkıh,delillerdenhu� ku�meldeetmemetodunuinceleyenda-lınadausu� l-ifıkıhdenir.

Ahvâl-i Şahsiyye:Şahsınhuku� ku.

Hidâyet-i Mürşîde:Yolgo� stericihida�yet.

FIKIH MEZHEPLERİ

Genelliklefıkıhmezhepleri,kurucularınınisimleriileanılır.Hanefı�mezhe-bi,Ma� likı�mezhebigibi.

Hanefî Mezhebi:Su� nnı�fıkıhekollerininkronolojiksıraitibariyleilkiolup,İ�ma�m-ıA’zamEbu� Hanı�fe’yenisbetedildig� iiçinbuisimleanılmıştır.İ�ma�m-ıA’zamEbu� Hanı�fe’ninasıladıNu’ma�nb.Sa�bit’tir.M.699yılındaKu� fe’dedog� -muş,767yılındaBag�dat’tavefa� tetmiştir.İ�stihsa�nmetodunusıklıklakullan-mıştır.Abba� sı�lerdevrindeEbu� Yu� suf’un“kâdi’l-kudât”(başkadı)olmasıiledevletinbaşlıcafıkıhmezhebiha� linegelmiştir.

Mâlikî Mezhebi:İ�mamMa� likb.Enes,m.712yılındaMedı�ne’dedu� nyayageldi,795yılındavefa� tetti.İ�mamMa� lik’infıkhınınenbelirgino� zellig� i,Medı�nehalkınınuygulamasınaçoko� nemvermesidir.Medı�neliler’inameli,mu� teva� tirsu� nnetmesa�besindedir. İ�mamMa� lik’in ve yakın o� g� rencilerinin go� ru� şlerinitoplayanel-Mu� devveneisimlihacimlieser,Muvatta’ ilebirlikteMa� likı�mez-hebinintemelikikitabısayılır.Gu� nu�mu� zdeMısır’da,KuzeyAfrika’da(Tunus,Ceza�yir,Fas,Sudan)Ma� likı�mezhebiçokyaygındır.

Şâfiî Mezhebi:KurucusuMuhammedb.İ�drı�seş-Şa� fiı�,m.767yılındaGazzeşehrinde(Filistin)dog�du,820’devefa� tetti. İ�mamMa� lik’tenMedı�nefıkhını,İ�mamMuhammed’denİrak fıkhınıo� g� rendi.Bugu� nŞa� fiı�mezhebiu� lkemizingu� neydog�uvedog�uilleriileyukarıdasayılanbo� lgelerdeyaygındurumdadır.

Hanbelî Mezhebi:KurucususayılanAhmedb.Hanbel,m.780’deBag�dat’ta


du� nyayageldi,855’tevefa� tetti.“Eşya�daaslolanmu� ba�hlıktır”.Re’yvekıya� stançoka�yet,hadı�s ve saha�bekavli gibinaklı� delilleredayanmasıdikkat çeker.Mezheptebirbakımahadı�sedayalıfıkıhanlayışıha�kimdir.

Deliller: Araştırılan hususta şer’ı�-amelı� nitelikteki hu� kme ulaştıranva� sıtayadelildenir.Fıkhı�birhu� kmu� ndı�nı�-huku� kı�dayanag� ı(edille-işer’ı�yye,edilletu� ’l-ahka�m)anlamındakullanılır.

Fıkıhliteratu� ru� ndeyaygıngenelkabu� lego� reşer’ı�delillerdenkita�p,su� n-net,icma� vekıya� saslî deliller;istihsa�n,istısla�h(mesa� lih-imu� rsele),istisha�b,sedd-izera�yi’gibidelillerdefer’îveyatâlidelillergrubundayeralır.Buaslı�delillerinbirdig� eradıda“do� rtdelil”dir(edille-ierbaa).

Kitâp:A� yetler, iman,ahla�k,a�da�b-ımua� şeret,geçmiştoplumlardankıssaveo� g�u� tler,genelinsa�nı�veaklı�deg�erler,beşerı�ilişkilergibikonulardaokuyu-cuyadog� rudananafikirvermektedir.

İcmâ:İ�cma� ;mu� ctehidlerinşer’ı�birmeseleninhu� kmu� nedairgo� ru� şleriniaynı yo� ndeolmaku� zere tek tekaçıklamaları yoluylameydanagelebileceg� igibi(sarîh icmâ),şer’ı�birmeselehakkındabirveyabirkaçmu� ctehidgo� ru� şbelirttiktensonra,bugo� ru� ştenhaberda� rolanodevirdekidig� ermu� ctehidle-rinaçıkçaaynıyo� ndekanaa� tbelirtmemeklebirlikteı�tira� zbeya�nındadabu-lunmayıpsu� ku� tetmelerisu� retiylede(sükûtî icmâ)oluşabilir.

Kıyâs:Naslarda(Kita�pveSu� nnet’te)hu� kmu� bulunmayanfıkhı�meseleye,aralarındaki illet (gerekçe)birlig� i sebebiyle,naslardadu� zenlenmişmesele-ninhu� kmu� nu� vermek”şeklindetanımlanır.

“Mu� sı�yi(vasiyetedeni)o� ldu� renmu� sa� -leh(vasiyetalacaklısının)vasiyet-tenmahrumolur.”Bo�ylece,naslardamu� sı�yio� ldu� renmu� sa� -lehhakkındao� zelbir hu� ku�mbulunmadıg� ı halde, kıya� s yoluyla bo�yle bir kimsenin vasiyettenmahrumolacag� ınahu� kmedilmişolur.

İstihsân:Mu� ctehidinbirmeselede,o� zelbirdelilsebebiyle,omeseleninbenzerlerinde verdig� i hu� ku�mden vazgeçip başka bir ço� zu�mu� benimseme-si,yadaikifarklıkıya� simka�nıbulundug�unda,ilkbakıştadikkatçekmeyenkıya� sı(kapalıkıya� sı)gerekçebirlig� iaçısındandahagu� çlu� buldug�uiçinaçıkkıya� sa tercih etmesidir. Buna go� re, istihsa�n çeşitlerini iki gruba ayırmakmu�mku� ndu� r:

1.Genelhu� ku�mdenistisna� yoluylayapılanistihsa�n.

2.Kapalıkıyasistihsanı.

FİKİH / 33

Istıslâh (Mesâlih-i Mürsele): İ�sla�m hukuk terminolojisinde maslahaterimi geniş anlamda kullanıldıg� ında, hem “yarar sag� lama”yı hem “zararısavma”yıifa�deeder.Maslahanınbuikiyo� nu� ayrıayrıanlatılmakistendig� indebirincisiiçin“celbu� ’l-menfaa”(celbu� ’l-maslaha),ikincisiiçin“def’u’l-mefsede”(def’u’l-mefsede)tabirikullanılır.Yorumyoluyladaolsanaslarınkapsamınagirmeyenyada“illet”bag� ıkurularak(kıya� syoluyla)nastadu� zenlenmişbirolayabag� lanamayanfıkhı�birmeseleninhu� kmu� nu� İ�sla�mfıkhınıngenelilkele-rinego� rebelirlemeyo� ntemine“ıstıslâh”,bumetoduuygulayarakhu� kmeula-şırkenesasalınanmaslahatlarada“mesa� lih-imu� rsele”denir.

Örf ve Âdet:Fakı�hlerego� rebirtoplumdakio� rfvea�detingeçerlilig� iiçinonunyaygınvesu� rekliolması,nasların lafzınaveru� hunayani İ�sla�mhuku� kununtemelilkelerineaykırıdu� şmemesigerekir.Buşartlarıtaşıyano� rfesahı�ho� rf,taşımayanadafa� sido� rfadıverilir.

Istıshâb:Dahao� ncevarlıg� ıbilinenbirdurumun-aksinedelilbulunmadık-ça-varlıg� ınıkorudug�unahu� kmetmeyo� ntemidir.“Şekkileyakı�nza� ilolmaz.”

İbâha-i Asliyye Istıshâbı:Bunago� rebirşeydenyararlanmaveyabirdav-ranıştabulunmahakkındanaslardao� zelbirhu� ku�myoksaveyakıya� syahutıstısla�hyoluylanaslardanbuhusustao� zelbirsonuççıkmıyorsa,“Eşyadaas-lolanmu� ba�hlıktır”.

Berâet-i Zimme Istıshâbı:Birkimseninborçluveyasuçluoldug�unadairdelilbulunmadıkçaborçsuzvesuçsuzkabuledilmesiesastır.Bunago� re,ala-caklı oldug�unu iddia eden kimse bunu isba� t edemedig� i takdirde davalınınborçluolmadıg� ına;yine,suçişledig� iiddia� edilenkişininbufiiliisba� tedilme-dikçeaynıprensibego� resuçluolmadıg� ınahu� kmedilir.

Vasıf Istıshâbı: Şer’anvarlıg� ı kabul edilenbirhu� kmu� n, sebebininorta-dankalktıg� ıisba� tedilmedig� isu� recesa�bitsayılmasıesastır.Mesela� ,satımvemı�rasçılıkgibibirmu� lkiyetsebebinebina�ensa�bitolanmu� lkiyetin,geçerlibirnika�hakdindensonrakurulanevlilikbag� ının,aradannekadarzamangeçersegeçsin,ortadankalktıg� ınıgo� sterenbirdelilolmadıg� ısu� recedevamettig� inehu� kmedilir.

İslâm Öncesi Şerîatler: Hz. Muhammed’den o� nceki ila�hı� dinlerin hu� -ku�mlerinden(şer’ü men kablenâ)Kur’a�n-ıKerı�m’deveyaHz.Peygamber’insu� nnetindeyeralmayanlarınmu� slu�manlariçinbag� layıcıolmadıg� ındaa� limlerfikirbirlig� iiçindedir.Hanefı�lerda�hilbirgrupİ�sla�ma� limibutu� rhu� ku�mlerindemu� slu�manlarhakkındadabag� layıcıdelilolacag� ıgo� ru� şu� ndedir.


Sedd-i Zerâî’:Harama,ko� tu� vezararlıbirsonucava� sıtaolandavranışlarınyasaklanması, ko� tu� lu� g� e giden yolların kapatılması demektir. “Ko� tu� lu� klerino� nlenmesi,menfaatlarıneldeedilmesindendahao� nceliklidir.”

Re’y ve İctihâd:Re’ykelimesifıkıhliteratu� ru� nde“hakkındaaçıkbirnasyani a�yet veya hadı�smetni bulunmayan fıkhı� bir konudamu� ctehidin bellimetotlar uygulayarakulaştıg� ı şahsı� go� ru� ş” anlamındakullanılanbir terim-dir.İ�ctiha�dso� zlu� kte“zorvemeşakkatlibirişigerçekleştirmeug� rundakişininolancagayretigo� stermesi”,fıkıhilmindeise“fakı�hinşer’ı�-amelı�birmeseleninhu� kmu� nu� ,ilgilidelillerdençıkarabilmekiçinolancagayretisarfetmesi”anla-mınagelir.Bumelekeyesahipolankimseyemu� ctehı�ddenir.

Ehliyet:Kişinindı�nı� vehuku� kı� hu� kmekonu(muha� tap)olmayaelverişlioluşudemektir.

Vücûb Ehliyeti:Kişininhaklarasahipolabilmeveborçaltınagirebilmeehliyetidir.Vu� cu� behliyetinintemelinizimmetvehuku� kı�kişilikteşkileder;buehliyetinyaş,akıl,temyizveru� şdileala�kasıyoktur.

Edâ Ehliyeti:Kişinindı�nenvehuku� kenmu� teberolacaktarzdadavranma-yavehuku� kı�işlemyapmayaelverişlioluşudemektir.

Hükmen Bulûğ Yaşı:Ebu� Hanı�fe’yego� reerkeklerde18,kızlarda17yaş,çog�unlug�ago� reherikisiiçinde15yaştır.

Hüküm:İ�sla�mdininin,insanlarındu� nya� vea�hiretmutlulug�unusag� lamaku� zeregetirdig� ikurallarınbu� tu� nu� neşer’ı�hu� ku�mler (ahka�m-ı şer’iyye)veyaila�hı�hu� ku�mler(ahka�m-ıila�hiyye)olaraktabiredilir.

Amelî Hükümler: İ�tikadı� hu� ku�mlere nisbetle ikinci derecede olduklarıiçinbunlaraahka�m-ıfer’iyyededenilir.Taabbu� dı�hu� ku�mler:iba�detlerleilgilidinı�hu� ku�mleredenilir.

Vaz’î Hüküm: İ�ki durumarasında şa� ri’in kurdug�ubag� ı ifa�de edenvaz’ı�hu� ku�m,kendiiçindesebep, şart ve mâni’şeklindeu� çeayrılır.

Sebep: Şa� ri’in varlıg� ını hu� kmu� n varlıg� ı, yoklug�unuda hu� kmu� n yoklug�uiçinala�metkıldıg� ıdurumdur.Mesela� vakitnamazın,ramazanayınıngirmesiorucun,malınnisa�bmiktarınaulaşmasızeka� tınsebebidir.

Rükün: Bir şeyin varlıg� ı kendi varlıg� ına bag� lı olan ve onun yapısındanbirparça teşkiledenbirunsuru ifa�deeder. İ�ba�detlerderu� ku� nlervebunla-rınyanındasıhhatşartlarıoiba�detinfarzlarınıoluşturur.Bunlardanbirinineksikolmasıoiba�detigeçersiz(ba� tıl,fa� sid)kılar.NamazdaKur’a�nokumanın(kıra�at),ru� ku� veyasecdeninterkedilmesibo�yledir.

FİKİH / 35

Şart:Birhuku� kı�sonucunvarlıg� ıkendivarlıg� ınabag� lıolan,ancakkendisininvarlıg� ıonunvarlıg� ınızaru� rı�kılmayanveonunyapısındanbirparçateşkiletme-yenfiilveyavasıftır.Mesela� namaziçinabdest,nika�hakdindeşa�hitşarttır.

Sıhhat;birfiilingerekliru� ku� nveşartlarıtaşıması,butlân;ru� knu� nu� nveyakurucuunsurlarındanbirinineksikolması,fâsid;ru� knu� veunsurlarıtamamoldug�uhaldeşartlarınıneksikolmasıdır.

Bâtıl:Birhuku� kı�işleminba� tılolması,onunkurulmamışveyokhu� kmu� ndeolmasıvebuişlemehiçbirhuku� kı�sonucunbag� lanmamasıdır.

Müfsîd:Biriba�detibozanveyabirhuku� kı�işlemisakatlayanfiilveeksik-lig� edenir.

Teklîfî Hükümler:Mu� kellefinfiilleri.

Vâcip:Dı�nı�literatu� rdeva� cip,Hanefı�lerha� riçfakı�hlerinçog�unlug�unago� re,kesinbirdelillevekesinbirsu� retteyapılmasıistenendı�nı�yu� ku�mlu� lu� g�u� ifa�deedersedeHanefı�lerbunufarzveva� cipşeklindeikikademedeelealmayıuy-gungo� ru� rler.

Farz:Fıkıhilminde,AllahveRasu� lu� ’nu� nmu� kelleftenyapılmasınıkesinvebag� layıcı tarzda istedig� i fiildemektir.Hanefı�lerdelilinkat’ı�veyazannı�olu-şunago� rebirayırımyaparak,birfiilinyapılmasınıkesinvebag� layıcıtarzdaistendig� inigo� sterendelilkat’ı� isebunufarz,zannı� isebunuva� cipterimiyleifa�deederler.Farzıterkedenkimsefa� sıkdurumunadu� şer.Va� cibininka� rıku� f-ru� gerektirmez.

Farz-ı ayn:Şa� ri’inherbirmu� kellefinayrıayrıı�fa� etmesiniistedig� imu� kel-lefiyettir.

Farz-ı kifâye:Mu� slu�manlarınferdendeg� ildetoplumolaraksorumluol-duklarımu� kellefiyetlerdir.

Vâcip:Hanefı�lerva� cibiçog�uyerde“amelı�farz”olarakdaadlandırırlar.

Sünnet:Mu� ekkedveg�ayr-imu� ekkedçeşidine“hu� da� su� nneti”dedenir.Hz.Peygamber’in, insanolması itibariyleyaptıg� ınormalvebeşerı�davranışlaraisezeva� idsu� nnetveyaa�detsu� nnetidenilir.Farznamazlardano� ncevesonrakılınmasısu� nnetolannamazlariçin,Şa� fiı�mezhebindeayrıcavitirnamazıveşevvaldetutulanaltıgu� noruçiçinreva� tibsu� nnettabirikullanılır.

Haram li-aynihî: Şa� ri’in, bizzat kendisindeki ko� tu� lu� k sebebiyle, baştanitibarenvetemeldenharamlıg� ınahu� kmettig� ifiildir.


Haram li-ğayrihî:Aslındameşru� veserbestoldug�uhalde,haramkılınma-sınıgereklikılangeçicidurumlailgiliolanfiildir.

Azîmet:Farz,va� cip,su� nnet,mu� steha�pnitelig� indekibirdavranışınyapıl-masını;haram,mekru� hgibidavranışlarındayapılmamasınıifa�deedenbu� tu� nteklı�fı�hu� ku�mleriiçinealır.Hanefı�ler’ego� re,yolculukesnasındado� rtrek’atlıfarznamazlarınkısaltılarakikişerrek’atkılınmasıesasenbirazı�methu� kmu� -du� r.

Ruhsat:Fıkıhilminde“meşakkat,zaru� ret,ihtiyaçgibia� rızı�birsebebebag� -lıolarakazı�methu� kmu� nu� terketmeimka�nıverenveyalnızso� zkonusua� rızı�durumlasınırlıbulunanhafifletilmişvegeçicihu� kmu� ”ifa�deedenbirterim-dir.

İmâmeyn:İ�mamEbuYusufileİ�mamMuhammediçinkullanılır.

Tarafeyn.İ�ma�m-ıA’zamileİ�mamMuhammediçinkullanılır.

Şeyhayn: İ�ki şeyh, iki reis, iki bu� yu� k ima�m demektir. İ�ma�m-ı A’zam ileİ�mamEbu� Yusuf içinkullanılır.Enbu� yu� k ikihalı�feanlamındaHazret-iEbu� BekrileHazret-iÖ� meriçindekullanılır.

Sekaleyn:İ�nsanlarvecinleriçinkullanılır.Buikitoplulug�adapeygamberolarakgo� nderildig� iiçinPeygamberimizHz.Muhammed’eRasu� lu� ’s-Sekaleyndenir. Cin ve insanlara fetva� verene de,Mu� ftiyu� ’s-sekaleyn denir. (Şeyhu� ’l-İ�sla�mİ�bniKemalpaşa).

TEMİZLİK

Temizlik:Go� ru� nu� rkirvepislikleringiderilmesi“neca� settentaha� ret”,ab-destsizlikdurumununkaldırılmasıise“hadestentaha� ret”olarakadlandırılır.

Mâsivâ:Allah’ıngayrısındantemizlenme.

Hades:Hu� kmı�kirlilik.

Necîs:Dı�nenkirvepis.

Mutlak su–Mukayyet su:Yaratıldıg� ı tabı�ha� linikoruyan,ma�hiyetinide-g� iştirecekbaşkamaddelerkarışmamışsuyamutlaksudenilir.

1-Rengi,kokusuvetadıbozulmamış,içinepisbirmaddekarışmamış,kul-lanılmasımekru� hveşu� pheliha� legelmemişsularhemtemizhemdetemizle-yicisayılırlar.İ�nsanın,at,deve,sıg� ır,koyunvekeçigibietiyenenhayvanlarınvekuşlarınartıg� ısularda,busularamaddı�birpislikbulaşmadıg� ısu� receku-ralolarakhemtemizhemtemizleyicidir.

2-Temiz ve temizleyici olmakla birlikte kullanılmasımekru� h olan sular:Tavukgibietiyenen,kedigibietiyenmeyenevcilhayvanların,çaylak,dog�angibiyırtıcıkuşlarınartıg� ısularbo�yledirButu� rsularlaabdestalmakveyagus-letmekmekru� htur.Ancaknormalsubulunmadıg� ındabusularhemabdestvegusu� lgibihu� kmı�temizliktehemdemaddı�temizliktekullanılabilir.

3-Abdest, gusu� l gibi hu� kmı� temizlikte kullanılmış olan sular (ma� -imu� sta’mel),maddı�bakımdantemizolsalarbileikincidefahu� kmı�temizliktekullanılamaz.

Temiz ve temizleyici olmayan sular: İ�çinepislikdu� ştu� g�u� kesinolarakveyaga� lipzanilebilinen,tanımıaşag� ıdagelecekolanazmiktardakisularileiçinedu� şenpisliktendolayırengi,tadıveyakokusubozulanbu� yu� ksubirikin-tileriveakarsularbo�yledir.Ko� peg� in,etiyenmeyenvahşı�hayvanlarınartıg� ısulardatemizdeg� ildir.

1-Eşekveeşektendog�ankatırınartıg� ısularınhu� kmı�temizliktekullanılıpkullanılmayacag� ıiseşu� phelidir.Temizsubulunmadıg� ındabunlarlaabdestvegusu� lalınırveayrıcateyemmu�myapılır.


2-İ�çine temiz birmaddenin katılmasıyla incelik ve akıcılıg� ını kaybedenmutlaksularaveya tabiı�biroluşumlameydanagelipo� zelbir isimleanılansulara“mukayyetsu”denilir.Gu� lsuyu,meyvesuyu,madensuyu,dig� erhela� lmeşrubatgibi.

Durgun su-Akar su:Hanefı�ler’e go� re su, avuçlandıg� ında elindibedeg� -meyecekderinlikteolmasıkaydıyla,yu� zeyininyaklaşıkolarak50m2olması,Şa� fiı�veHanbelı�ler’ego� reisehacmininikikulle(yaklaşık206litre)vedahafazlamiktardaolmasıha� lindebu� yu� khavuzhu� kmu� nu� alır.Ma� likı�ler’ego� reisenormalabdestvegusu� lsuyukabınınalacag� ısu,azsuhu� kmu� ndedir.

Necâset:Anahatlarıylaifa�deetmekgerekirse,etininyenmesiisterhela� listerharamolsun,akıcıkanıolankarahayvanlarındandı�nı�usu� leuygunbi-çimdebog�azlanmadano� lenveyao� ldu� ru� lenvebuhu� ku�mdeolanhayvanlarınetlerinecistir.

Kan,domuzeti,sarhoşediciiçkiler,insanidrarı,dışkısıveag� ızdolusukus-mug�u,etininyenmesihela� lolmayanhayvanlarıneti, idrarıvedışkısıdı�nennecı�s(pis)oldug�undaittifakedilenmaddelerdir.Fakı�hlerinçog�unlug�uşarabıdamaddetennecı�ssaymışlardır.

EtiyenenhayvanlarınidrarvedışkısınıMa� likı�veHanbelı�lernecı�ssaymaz-kenŞa� fiı�lernecı�ssayar.Hanefı�ler’ego� retavuk,kazgibiku�meshayvanlarınındışkıları “necâset-i galîza” (ag� ırpislik), sıg� ır, koyun, geyikgibido� rt ayaklıhayvanlarınlaise“neca� set-iha� ffe”(hafif pislik)olaraknitelendirilir.

Hanefı�ler’ego� reat,eşekvekatırınidrarvedışkısıilehavadapislemelerisebebiylesakınılmasızoroldug�uiçin,atmaca,kartal,gu� vercingibikuşlarındışkıları,hafifpislikgrubundadır.Domuzveko� pekteihtila� folmaklabirliktecanlıhayvanlarınbedenlerinecisolmayıpsalya,idrarvedışkılarıetininhu� k-mu� neta�biolarakag� ırveyahafifnecissayılır.

Hayvanların derisi tabaklanınca temiz olur. Hanefı�ler domuz derisini,Şa� fiı�lerdomuzveko� pekderisiniha� riçtutarakmeytenin(murdarhayvan)de-risinin tabaklanınca temizolacag� ı go� ru� şu� ndedir.Meytenin, içinekannu� fu� zetmeyenboynuz,kemik,tu� y,dişgibikatıcu� zlerideHanefı�ler’ego� retemizdir.Hanefı�veMa� likı�ler’ego� remenı�,necı�solsadakurumuşiseovalamaklatemiz-lenmişsayılır.

Ag� ırsayılannecı�smaddeeg�erkatıiseyaklaşık3.5gramı(1dirhem),sıvıiseelayasını(avuçiçi)kapsayacakmiktarıvefazlasıvu� cut,elbiseveyanamazkılınacakyerdebulununcanamazınsıhhatineengelolur.Hafifneca� setinise

TEMİ�ZLİ�K / 39

bir uzvunveya onuo� rten elbisenindo� rtte birinden azmiktarınabulaşmışolmasınamazınsıhhatineengelolmaz.

İstibrâ, İstincâ ve İstinkâ:Ku� çu� kabdestbozduktansonraidraryolundakalabilecekidrardamlavesızıntılarınıntamamenkesilmesiiçinbirsu� rebek-leme,bundansonravu� cuttakiidrarsızıntılarınıtemizlemeişlemineistibrâ denilir.İstincâ;temizlikyanibu� yu� kabdestbozulduktansonradışkıveidraryollarındayapılacakdışkı,idrarvb.temizlig� idir.İstinkâ;taharetlenirkenhiçpislikkalmadıg� ınakanaatgetirinceyekadartemizlenmek,ayrıcaerkeklerinistibra� yapmasıdır.

İstiskâ:Yag�muryag�masıiçinistig� fardabulunup,dua� etmekdemektir.

ABDEST

Namazkılmak,Ka�be’yitava� fetmek,tila�vetsecdesiyapmak,Kur’a�n’ado-kunmakiçinabdestdı�nengereklidir.Su� nnı�mezheplerinçog�ubunlarınfarzoldug�unda go� ru� ş birlig� inde olup yalnız Hanefı�ler Ka�be’yi tava� fta abdestiva� cipgo� ru� rler.Kur’a�n’adokunmakiçinabdestinfarzoldug�uhu� kmu� ,Kur’a�n’ave Su� nnet’e dayandırılmakla birlikte esasenmu� slu�man

dİn gÖrevlİlerİ sinavlara hazirliksoru bankasi yılmaz Şen - Ümit yalÇin - seyit ali erÇİn...

Documents