dizgi, grafik, tasar - pdf kitap İ · pdf fileede bi yat; olay, dü şün ce, duy gu...

Konu Özeti

Etkinlikler

Testler

Üniversiteye Giriş Sınav Soruları

Ünite Sonu Yazılıları

Genel Yazılılar

Etkinlik ve Yazılıların Çözümleri

Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 14.07.2005 tarih, 197 sayılı kararı ve

15.07.2011 ekleme tarihi ile kabul edilen öğretim programına göre hazırlanmıştır.

Baskı

Dizgi, Grafik, TasarımEsen Dizgi Servisi

Görsel TasarımMustafa Uzun

Bu kitabın tüm hakları yazarına ve Esen Basın Yayın Dağıtım Limitet Şirketi’ne aittir. Kitabın tamamının ya da bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

Genel Müdür

Temel Ateş

Genel Koordinatör

Akın Ateş

Eğitim Koordinatörü

Nevzat Asma

www.esenyayinlari.com.tr

Bahçekapı Mah. 2460. Sok. Nu.:706369 Şaşmaz / ANKARA

Tel : (0312) 278 34 84 (pbx)www.tunamatbaacilik.com.tr

Sertifika Nu: 16102

İsteme Adresi

ESEN BASIN YAYIN DAĞITIM LTD.ŞTİ.

Bayındır 2. Sokak Nu.: 34/11-12 Kızılay/ANKARA

Telefon: (0312) 417 34 43 – 417 65 87

Faks: (0312) 417 15 78

ISBN : 978 – 9944 – 777 – 07 – 0

Baskı Tarihi2013 – XI

Ede bi yat; olay, dü şün ce, duy gu ve ha yal le rin dil ara cı lı ğıy la söz lü ve ya ya zı lı ola rak bi çim len di ril me si dir. Ede-bi yat, gü cü nü “dil”den alır. Di le ge re ken öne mi ver me yen bi rey ler; çok par lak ha yal, duy gu ve dü şün ce le re sa hip ol sa lar bi le bu nu ak tar ma ola na ğın dan yok sun ola cak lar dır.

Ede bi yat; ya şa mın için den ge len ve ya şa ma gü zel lik pen ce re sin den bak ma mı zı sağ la yan bir gü zel sa nat lar et kin li ği dir. Dün ya ya bu pen ce re den bak ma mak, ba ka ma mak çok önem li bir ek sik lik tir. Bu dün ya nın gü zel lik le ri ni fark et mek, o gü zel lik ler le gön lü dol dur mak sa nat la, ede bi yat la müm kün ola cak tır. Ki ta bı mız; bu gü zel lik le ri her ke se gös te re cek tir, id di asın da de ği liz an cak ki ta bı mı zın özel lik le öğ ret men ve öğ ren ci le ri mi ze bir ba kış açı sı ka zan dı ra-ca ğı dü şün ce sin de yiz.

Ki ta bı mı zı ha zır lar ken ye ni prog ra mın et kin lik ve ka za nım la rı, en önem li reh be ri miz ol muş tur. Bu na gö re ki ta-bı mız, ye di te mel üze ri ne otur muş tur:

1. Ko nu Özet le ri

Her ko nu nun ba şın da ve ri len, ko nu nun ka za nım la rı na ve ye ni prog ra mın ru hu na uy gun kı sa bil gi ler dir.

2. Et kin lik ler

“Et kin lik ler” bö lü mü, ki ta bı mı zın omur ga sı nı oluş tur mak ta dır çün kü ez be rin dı şı na çı kıl dı ğı, bil gi nin, uy gu la ma-lar la ka lı cı lık ka zan dı ğı bö lüm dür.

Bu bö lüm de; ko nu yu kav ra ta cak, ni te lik li ve çe şit li me tin le re ve bu me tin ler le il gi li so ru la ra yer ve ril miş tir.

3. Test ler

Ko nu nun ni te li ği ne bağ lı ola rak ko nu son la rın da yer alan, çok tan seç me li so ru lar dan olu şan bö lüm dür.

4. Üniversiteye Giriş Sınav Soruları

Bu sı nav lar dün ya sın da öğ ren ci le ri mi zi yal nız bı rak ma mak, on la ra yol gös ter mek, ge rek li bil gi bi ri ki mi ni ve uy gu la ma la rı ak tar mak da ki ta bı mı zın amaç la rı ara sın da dır. Bu bö lüm de, ko nu la rı mız la il gi li ola rak üniversite sına-vında çık mış so ru la rı ve bu so ru la rın ce vap la rı nı bu la cak sı nız.

5. Üni te So nu Ya zı lı la rı

Her üni te nin so nun da; üni te yi çok yön lü ola rak ta ra yan, fark lı ve ni te lik li so ru lar dan olu şan ya zı lı so ru la rı nın bu lun du ğu bö lüm dür.

6. Ge nel Ya zı lı lar

Ki ta bı mı zın so nun da; yıl lık pla na gö re oluş tu rul muş ve okul sı nav la rı na ha zır lan ma la rın da öğ ren ci le ri mi ze kat-kı sağ la ya cak ge nel ya zı lı la rın bu lun du ğu bö lüm dür.

7. Et kin lik ve Ya zı lı la rın Çö züm le ri

Etkinlik ve yazılıların çözümleri, öğrencilerin ölçme-değerlendirme yapabilmelerini, konuları tekrar etmelerini ve fark lı açı lar dan düşünmelerini sağ la ya cak tır. Bu dü şün cey le, “Et kin lik ve Ya zı lı la rın Çö züm le ri” bö lüm le ri ne çok önem ver dik.

Ki ta bı mı zın, eği tim ca mi amı za ya rar lı ol ma sı di le ğiy le...

MUS TA FA UZUN www.yazarmustafauzun.com

I. ÜNİTE: GÜZEL SANATLAR VE EDEBİYAT ...................................................................... 71. GÜZEL SANATLARDA EDEBİYATIN YERİ ...................................................................................... 8 Bilim ......................................................................................................................................................8 Güzel Sanatlar ......................................................................................................................................8 Güzel Sanatların Sınıflandırılması ........................................................................................................8 Zanaat (Endüstriyel Sanatlar) ...............................................................................................................9 Edebiyat ................................................................................................................................................9 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................102. EDEBİYATIN BİLİMLERLE İLİŞKİSİ ................................................................................................14 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................153. DİLİN İNSAN VE TOPLUM HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ..........................................................19 Dil ......................................................................................................................................................19 Kültür ..................................................................................................................................................19 Kültürün Taşıyıcısı Olarak Dil .............................................................................................................19 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................204. METİN ....................................................................................................................................................24 Öğretici (Didaktik) Metinler .................................................................................................................24 Sanat Metinleri ...................................................................................................................................24 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................255. EDEBÎ METİN ........................................................................................................................................27 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................28 Genel Tekrar Testleri...........................................................................................................................32 Yazılı Sınavlar ...................................................................................................................................37ETKİNLİK VE YAZILILARIN ÇÖZÜMLERİ ...............................................................................................47

II. ÜNİTE: COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR) .................... 571. ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ ...................................................................................................................58 A. Şiir ve Zihniyet .............................................................................................................................58 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................60 Test ....................................................................................................................................................64 B. Şiirde Yapı ....................................................................................................................................66 I. Nazım Birimi ....................................................................................................................................66 Dize (Mısra) ................................................................................................................................66 Beyit ............................................................................................................................................66 Dörtlük ........................................................................................................................................67 Bent ............................................................................................................................................67 Türk Edebiyatının Dönemleri ..............................................................................................................68 II. Nazım Biçimi (Şekli) ve Nazım Türü ..............................................................................................69 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................88 Test ....................................................................................................................................................96 C. Şiirde Tema ..................................................................................................................................98 Etkinlik Soruları...................................................................................................................................99 Test ..................................................................................................................................................103 Ç. Şiir Dili ........................................................................................................................................106 İmge ..................................................................................................................................................106 Söz Sanatları (Edebî Sanatlar) ........................................................................................................107 Etkinlik Soruları................................................................................................................................. 116 Test ..................................................................................................................................................122 D. Şiirde Ahenk (Ses ve Ritim) ......................................................................................................124 Vurgu-Tonlama-Ritim ........................................................................................................................124 Ölçü (Vezin) ......................................................................................................................................124 Uyak (Kafiye) ....................................................................................................................................125 Redif .................................................................................................................................................127 Aliterasyon ve Asonans ....................................................................................................................127 Tekrir (Yineleme) ..............................................................................................................................127 Cinas ................................................................................................................................................128 Seci (İç Kafiye) .................................................................................................................................128 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................128 Test ..................................................................................................................................................133

E. Şiirde Gerçeklik ve Anlam .........................................................................................................135 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................136 Test ..................................................................................................................................................140 F. Şiir ve Gelenek ...........................................................................................................................142 Destan Dönemi .................................................................................................................................142 Din (İslam Uygarlığı) Çevresinde Gelişen Türk Edebiyatı ................................................................143 Modern Dönem (Yenileşme Dönemi) ...............................................................................................145 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................146 Test ..................................................................................................................................................151 G. Yorum .........................................................................................................................................153 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................154 Test ..................................................................................................................................................159 ⁄. Metin ve Şair ................................................................................................................................161 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................162 Test ..................................................................................................................................................1672. MANZUME VE ŞİİR .............................................................................................................................169 Şiir Türleri .........................................................................................................................................169 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................172 Test ..................................................................................................................................................1773. MANZUME VE ŞİİR ÖRNEKLERİNİ İNCELEME ...............................................................................179 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................179 Test ..................................................................................................................................................183

Yazılı Sınavlar .................................................................................................................................185

Üniversiteye Giriş Sınav Soruları .................................................................................................197ETKİNLİK VE YAZILILARIN ÇÖZÜMLERİ .............................................................................................203

III. ÜNİTE: OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER ............................. 2391. OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLERİ TANIMA VE GRUPLANDIRMA ......................240 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................2422. ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLERİ İNCELEME YÖNTEMİ .....................................................246 A. Metin ve Zihniyet........................................................................................................................246 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................246 B. Yapı (Olay Örgüsü, Kişiler, Mekân, Zaman) ...............................................................................251 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................252 C. Tema............................................................................................................................................256 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................256 Ç. Dil ve Anlatım .............................................................................................................................260 İlahî Bakış Açısı ................................................................................................................................260 Kahraman Anlatıcının Bakış Açısı ....................................................................................................260 Gözlemci Anlatıcının Bakış Açısı ......................................................................................................260 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................261 D. Metin ve Gelenek .......................................................................................................................265 E. Anlama ve Yorumlama ..............................................................................................................265 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................266 F. Metin ve Yazar ............................................................................................................................2703. ANLATMA ESASINA BAĞLI METİNLERİ OKUMA VE İNCELEME (Masal ve Destandan Hikâye ve Romana) ..........................................................................................................................271 Masal ................................................................................................................................................271 Destan (Epope) ................................................................................................................................271 Halk Hikâyeleri..................................................................................................................................277 Mesnevi ............................................................................................................................................278 Manzum Hikâye ................................................................................................................................279 Hikâye (Öykü) ...................................................................................................................................279 Roman ..............................................................................................................................................281 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................283 Test ..................................................................................................................................................288

4. GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER (Karagöz ve Seyirlik Oyunlardan Modern Tiyatro Metinlerine) .............................................................................................................292 A. Göstermeye Bağlı Edebî Metinleri Tanıma (Tiyatro) ..............................................................292 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................296 B. Göstermeye Bağlı Edebî Metinleri Okuma ve İnceleme ........................................................299 I. Geleneksel Türk Tiyatrosu ............................................................................................................299 Karagöz ....................................................................................................................................299 Orta Oyunu ...............................................................................................................................302 Meddahlık .................................................................................................................................303 Köy Seyirlik Oyunları ................................................................................................................304 II. Modern Türk Tiyatrosu .................................................................................................................304 Tragedya (Trajedi) ....................................................................................................................304 Komedya (Komedi) ...................................................................................................................305 Dram .........................................................................................................................................306 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................307 Test ..................................................................................................................................................310 Yazılı Sınavlar .................................................................................................................................315 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları .................................................................................................327ETKİNLİK VE YAZILILARIN ÇÖZÜMLERİ .............................................................................................329

IV. ÜNİTE: ÖĞRETİCİ METİNLER .................................................................... 3491. ÖĞRETİCİ METİNLERİ İNCELEME YÖNTEMİ ..................................................................................350 A. Metin ve Zihniyet........................................................................................................................350 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................350 B. Yapı (Plan) ..................................................................................................................................353 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................353 C. Ana Düşünce ..............................................................................................................................356 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................356 Ç. Dil ve Anlatım .............................................................................................................................358 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................359 D. Metin ve Gelenek .......................................................................................................................361 E. Anlam ..........................................................................................................................................362 F. Metin ve Yazar ............................................................................................................................362 G. Yorum .........................................................................................................................................362 Metin ve Gelenek – Anlam – Metin ve Yazar – Yorum Konularıyla İlgili Etkinlik .............................3632. ÖĞRETİCİ METİNLERİ OKUMA VE ÇÖZÜMLEME ...........................................................................366 Tarihî Metinler ...................................................................................................................................366 Felsefi Metinler .................................................................................................................................366 Bilimsel Metinler ...............................................................................................................................366 Gazete Çevresinde Gelişen Metin Türleri ........................................................................................367 Makale ......................................................................................................................................367 Deneme ....................................................................................................................................367 Sohbet (Söyleşi) .......................................................................................................................367 Fıkra .........................................................................................................................................368 Eleştiri .......................................................................................................................................368 Röportaj ....................................................................................................................................368 Kişisel Hayatı Konu Alan Metin Türleri .............................................................................................369 Hatıra (Anı) ...............................................................................................................................369 Gezi Yazısı ...............................................................................................................................369 Biyografi (Yaşam Öyküsü) ........................................................................................................369 Mektup ......................................................................................................................................370 Günlük (Günce) ........................................................................................................................371 Etkinlik Soruları.................................................................................................................................371 Yazılı Sınavlar .................................................................................................................................374 Üniversiteye Giriş Sınav Soruları .................................................................................................383ETKİNLİK VE YAZILILARIN ÇÖZÜMLERİ .............................................................................................385

GENEL YAZILI SINAVLAR............................................................................................. 395KAYNAKÇA ................................................................................................................. 415

GÜZEL SANATLAR VEGÜZEL SANATLAR VEEDEBİYATEDEBİYAT

1. GÜZEL SANATLARDA EDEBİYATIN YERİ

2. EDEBİYATIN BİLİMLERLE İLİŞKİSİ

3. DİLİN İNSAN VE TOPLUM HAYATINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

4. METİN

5. EDEBÎ METİN

1.1.1. ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE

Güzel Sanatlar ve Edebiyat

8

A. Bİ LİM

⁕ İn san, var ol du ğu gün den bu ya na, bir yan dan ev ren de olup bi ten le ri an la ma, ta nı ma, onun sır la rı nı çöz me; öte yan dan do ğa yı kon trol al tı na ala rak da ha ra hat ve gü ven li bir ya şam sür dür me is te ği duy muş tur. Bu is tek doğ rul tu sun da sür dü rü len sis tem li ça ba lar so nu cu bi lim oluş muş tur.

⁕ Bi lim, tek no lo jik uy gu la ma la rıy la hem insanların ya şam koşullarını de ğiş tir mek te hem de düşüncelerini bi çim-len di re rek dün ya görüşlerini et ki le mek te dir. Ge rek bi rey le rin ge rek se top lum la rın ya şan tı la rı nı önem li öl çü de et ki le yen bi lim, ay nı za man da top lum sal ge liş me ve çağdaşlaşmanın te mel öl çü tü ola rak ka bul edil mek te dir.

Bi lim Ne dir?

⁕ Ev re nin ve ya olay la rın bir bö lü mü nü ko nu ola rak se çen, de ne ye da ya nan yön tem ler ve ger çek lik ten ya rar-la na rak so nuç çı kar ma ya ça lı şan dü zen li bil gi ye “bi lim” de nir (TDK, Türk çe Söz lük). Bu ta nı mın dı şın da bi lim, bi lim adam la rı ta ra fın dan fark lı şe kil ler de de ta nım lan mış tır. Bu ta nım lar dan ba zı la rı şun lar dır:

“Nes nel sağlamlığı olan bil gi ler bü tü nü dür.”, “Ne den-so nuç iliş ki le ri nin ifa de edil di ği sis te ma tik bil gi ler bi ri ki mi-dir.”, “İnsanoğlunun biriktirdiği kay de dil miş sis te ma tik bil gi dir.”, “Ka nıt lan mış ve sis tem li hâle ge ti ril miş bil gi ler-dir.”

⁕ Bilimle ilgili or tak ve tek bir ta nı mın ya pı la ma yı şın da bi li min hız la ge li şen, çok yön lü ve de vin gen bir et kin lik olu-şu önem li rol oy na mış tır. Bu tanımların ortak yönleri dü şü nül dü ğün de bi lim, “ge çer li ği ka nıt lan mış sis tem li bil gi ler bü tü nü” ola rak ta nım lan mak ta dır.

B. GÜ ZEL SA NAT LAR

⁕ Bir duy gu, ta sa rı, gü zel lik vb.nin an la tı mın da kul la nı lan yön tem le rin ta ma mı ve ya bu an la tım so nu cun da or ta ya çı kan üs tün yaratıcılığa sa nat de nir.

⁕ İn san, ta rih bo yun ca di ğer can lı lar dan fark lı ola rak gü ze li, doğ ru yu, iyi yi, ya rar lı yı ara mış, bul muş ve pay laş mış-tır. İn san, bu ey le mi ni fark lı yol lar la ger çek leş tir miş tir. İn san et kin lik le ri nin te me lin de bi lim ve gü zel sa nat lar var dır. İn san; bi li mi, de ney sel yön tem ler den ya rar la na rak doğ ru yu, iyi yi, ya rar lı yı bul mak için kul lan mış tır. Gü zel sa nat la rın ve ede bi ya tın ama cı ise gü zel lik ya rat mak ol muş tur.

⁕ Sa nat çı, bi lim ada mın dan fark lı ola rak nes nel ger çek lik le re, de ğiş mez ya sa la ra ulaş ma yı he def ola rak seç me-miş tir. O, il gi ala nı na gi ren her şe yi, ha yal gü cün den de ya rar la na rak gü zel bi çim ler oluş tu ra cak şe kil de ye ni den yo rum la ma yı amaç la mış tır.

⁕ Gü zel sa nat la rın ama cı bi lim den fark lı dır. Sa na tın ama cı öğ ret mek, bil gi ver mek de ğil dir. Sa nat his set ti-rir, sez di rir, çağ rış tı rır. Bu özel lik ten de an la şı la ca ğı gi bi sa nat, bi lim sel ve nes nel özel lik ta şı maz. Sa nat biriciktir, bütün özellikleriyle başka esere benzemez.

⁕ Sa nat; ki şi nin için de bu lun du ğu dö ne me, kül tür bi ri ki mi ne, gö rü şü ne gö re de ği şir. Bü tün bu özel lik ler as lın da sa na tın tam bir ta nı mı nın ya pı la ma ya ca ğı nı gös te rir.

⁕ Sa nat, in sa nın “var lık şart la rı”ndan bi ri dir. İn sa nın ol du ğu her yer de gü zel sa nat et kin li ği de ol muş tur. Bu sü reç içe ri sin de sa nat ta mam lan ma mış ve ka lıp laş ma mış tır. Bu du rum da sa nat her an de ği şen, ge niş le yen bir in san et kin li ği dir.

C. GÜ ZEL SA NAT LA RIN SI NIF LAN DI RIL MA SI

⁕ Gü zel sa nat la rı bir bi rin den ayı ran te mel fark bu sa nat la rın kul lan dık la rı mal ze meler dir.

⁕ Mal ze me de ğiş tik çe, sa na tın de ği şik ad la ra ay rıl ma sı müm kün ola bi li yor. An cak, sa na tı sı nıf lan dı rır ken sa de ce mal ze me yö nüy le sı nıf lan dır ma yap mak doğ ru de ğil dir.


9

EDE Bİ YAT

⁕ İşit sel (fo ne tik) sa nat la rın bir da lı olan ede bi yat; olay, dü şün ce, duy gu ve ha yal le rin dil ara cı lı ğıy la söz lü ve ya ya zı lı ola rak biçimlendirilmesi sanatıdır.

⁕ Edebiyat, dille gerçekleştirilen güzel sanat etkinliğidir. Ta nım dan da an la şı la ca ğı gi bi ede bi ya tı gü zel sa-nat la rın di ğer dal la rın dan ayı ran; kul lan dı ğı mal ze me, ya ni dil dir.

NOTNOT Fo ne tik ve plastik sa nat la ra öz gü mal ze me le rin ka rı şı mıy la olu şan sa nat lar da var dır: Si ne ma ve ti yat-ro, ede bi yat tan; ba le ve dans, mü zik ten ay rı dü şü nü le mez. Bu şe kil de or tak mal ze me kul la nan baş ka sa nat lar da var dır. Bu sa nat la ra kar ma sa nat lar de nir.

Mal ze me nin ya nı sı ra, ifa de ediş bi çi mi ve ya da ha kap sam lı bir söy le yiş le öz gün lük, bu sı nıf lan dır ma da önem li bir et ken dir. Söz ge li mi bir res sam da bo ya yı kul la nır, bir bo ya cı us ta sı da. Fa kat res sa mın, bo ya yı kul lan ma şek li ile boyacınınki ay nı de ğil dir. Res sam, bi çim len dir me si ni alı şıl mı şın dı şın da, ye ni ve ya ra tı cı bir bi çim de ya par ken bo ya cı; alı şıl mış, bi li nen ve ya tek rar edi len bir şekilde bo ya yı kul la nır. Bu ba kım dan sa nat ge nel ola rak ön ce iki gru ba ay rı lır:

a) Za na at (En düs tri yel Sa nat lar)

⁕ İn san la rın mad de ye da ya nan ge rek si nim le ri ni kar şı la mak için ya pı lan, öğ re nim le bir lik te de ne yim, be-ce ri ve us ta lık ge rek ti ren iş le re zanaat de nir. Plastik sanatlar zanaatı doğurmuştur. Ta nım dan da an la şı-la ca ğı gi bi za na at çı, mad de yi fayda sağ la mak, bir ih ti ya cı gi der mek için iş ler. Sa nat çı nın ama cı ise gü zel lik ya rat mak tır.

⁕ Mü cev her iş çi li ği, ayak ka bı cı lık, ma ran goz luk, do ku ma cı lık vb. za na at tır.

b) Gü zel sa nat lar

⁕ Sa nat eser le ri bi ri cik tir. Bü tün özel lik le riy le di ğer eser ler den ay rı lır.

⁕ Sa nat çı nın ama cı fay da lı ol mak, bir ih ti ya cı kar şı la mak ya da bi lim ada mı nın yap tı ğı gi bi ev ren de olup bi ten le ri an la mak, ta nı mak, onun sır la rı nı çöz mek, do ğa yı kon trol al tı na ala rak in san la rın da ha ra hat ve gü ven li bir ya-şam sür dür meleri ni sağ la mak de ğil dir.

⁕ Ede bi yat, ti yat ro, si ne ma, mi ma ri, hey kel, mü zik vb. sa nat tır.

İŞİTSEL (FONETİK) SANATLAR

EDEBİYAT

MÜZİK

TİYATRO

SİNEMA

DANS

BALE

OPERA

DRAMATİK (RİTMİK) SANATLAR

GÜ ZEL SA NAT LA RIN SI NIF LAN DI RIL MA SI

MİMARİ

HEYKEL

RESİM

HAT

MİNYATÜR

GÖRSEL (PLASTİK) SANATLAR


10

ÇA NAK KA LE ŞEHİTLERİNEŞu Bo ğaz har bi ne dir? Var mı ki dün ya da eşi? En ke sif or du la rın yük le ni yor dör dü be şi,-Te pe den yol bu la rak geç mek için Mar ma ra’ya-Kaç do nan may la sa rıl mış ufa cık bir ka ra ya.Ne ha yâ sız ca te haş şüd ki ufuk lar ka pa lı!Ner de -gös ter di ği vah şet le “bu bir Av ru pa lı!”De di rir- yır tı cı, his yok su lu, sırt lan kü me si,Var sa gel miş, açı lıp mah be si, yâ hud ka fe si!

Es ki Dün ya, Ye ni Dün ya, bü tün ak vâm-ı be şer,Kay nı yor kum gi bi, tû fan gi bi, mah şer mah şer.Ye di ik li mi ci hâ nın du ru yor kar şı sın da,Os tral ya’yla be ra ber ba kı yor sun: Ka na da!Çeh re ler baş ka, li san lar, de ri ler ren gâ renk;Sâ de bir hâ di se var or ta da: Vah şet ler denk.Ki mi Hin dû, ki mi yam yam, ki mi bil mem ne be lâ...Ha ni, tâ’ûna da zül dür bu re zil is ti lâ!Ah, o yir min ci asır yok mu, o mah lûk-i asil,Ne ka dar göz de si mev cud ise hak kıy le se fil,Kus tu Meh met çi ğin ay lar ca du rup kar şı sı na;Dök tü kar nın da ki es râ rı ha yâ sız ca sı na.Mas ke yır tıl ma sa hâ lâ bi ze âfet ti o yüz...Me de niy yet de ni len kah be, ha ki kat, yüz süz.Son ra mel’un da ki tah ri be mü vek kel es bâb,Öy le müd hiş ki: Eder her bi ri bir mül kü ha râb.(...) Meh met Âkif ER SOY

te haş şüd : Yı ğıl ma.mah bes : Ha pis ha ne.ak vâm-ı be şer : İn san ka vim le ri.tâ’un : Ve ba.mü vek kel : Ve kil olan.es bâb : Va sı ta lar, se bep ler.

1. Ça nak ka le Sa va şı’yla ilgi li bir tür kü de, “Ça nak ka le Şehitlerine” şi i ri ve Ça nak ka le Şehitleri Anı tı’nda ay nı ko nu fark lı tek nik ler le iş len miş tir. Bu ya pıt la rı, ko nu yu iş le me tek nik le ri ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız.

2. İn san et kin lik le ri, bil gi alan la rıy la; gü zel, doğ ru, iyi ve fay da lı kav ram la rı ara sın da na sıl bir iliş ki var dır?

3. “Ça nak ka le Şehitlerine” şi i rin de ki “En ke sif or du la rın yük le ni yor dör dü be şi,”, “ Kay nı yor kum gi bi, tû fan gi-bi, mah şer mah şer.”, “Çeh re ler baş ka, li san lar, de ri ler ren gâ renk;” di ze le ri, baş ka han gi sa nat lar la ve na sıl an la tı la bi lir?

4. Ata türk’ün sa nat la il gi li öz de yiş le ri ni bu lu nuz.


11

YAĞMUR

Uyu! Göz le rin de renk siz bir per de,Bir par ça uzak laş ke der le rin den.Bir ruh gü lüm sü yor gi bi de rin den,Meh ta bın ör dü ğü sa at ler ner de?

Var sın bah çe ler de rüz gâr ge zin sin,Yağ mur in ce in ce top ra ğa sin sin,Bir baş ka âlem den gel miş gi bi sin,Dal mış göz le rin le pen ce re ler de...

Ah met Ham di TAN PI NAR

YAĞMUR0.5 mm’den da ha bü yük sı vı su dam la la rı şek lin de ki ya ğı şa yağ mur de nir. Eğer ha va da ğı lır sa dam la lar da ha da

kü çü le bi lir. Yağ mur, me tar ve göz lem ler de “R” ile ra por edi lir. Yağ mu run yo ğun lu ğu, düş me ora nı na bağ lı dır. “Çok

ha fif (R- -)” yağ mu run an la mı, yağ mur dam la la rı nın ye ri tam ola rak ıs lat ma ma sı dır. “Ha fif (R-)” yağ mu run an la mı,

bir sa at için de 1 inç ten da ha faz la ya ğış bı rak ma sı; “or ta kuv vet li (R)” yağ mu run an la mı, sa at te 0.11 ile 0.30 inç

ara sı ya ğış bı rak ma sı; “kuv vet li yağ mu run (R+)” an la mı ise sa at te 0.3 inç ten da ha faz la yağ mur düş me si dir (1 inç,

2.54 san ti met re ye eşit tir.).

1. “Yağ mur” ad lı par çay la “Yağ mur” ve “Bu Yağ mur” şi ir le ri ni, ya zı lış ama çları ve dil özellikleri ba kı mın-dan kar şı laş tı rı nız. Bun lar ara sın da ki fark lı lık la rı ne den le riy le açık la yı nız.

2. Şiir, her han gi bir re sim, sey ret ti ği niz bir si ne ma fil mi vb. tür le ri an la tım yol la rı ba kı mın dan de ğer len-di ri niz.

3. Şiir, han gi sa nat da lı na ör nek ola bi lir?

4. “Yağ mur” ve “Bu Yağ mur” şi ir le ri nin bir bi rin den fark lı ol ma sı, sa nat ve sa nat çı iliş ki si ba kı mın dan ne le ri dü şün dür mek te dir?

BU YAĞMURBu yağ mur, bu yağ mur, bu kıl dan in ce,Ne fes ten yu mu şak, ya ğan bu yağ mur.Bu yağ mur, bu yağ mur, bir gün di nin ce,Ay na lar yü zü mü ta nı maz olur.

Bu yağ mur, ka nı mı bo ğan bir ip lik,Te nim de acı sız ya tan bir bı çak.Bu yağ mur, yer de taş ve ben de ke mik,Da yan dık ça çi sil çi sil ya ğa cak.

Bu yağ mur, de li lik veh min den üs tün,Ka ran lık, ko vul maz dü şün ce ler den.Cin le rin bey nim de yap tı ğı dü ğün,Su lar dan, ses ler den ve ge ce ler den...

Necip Fazıl KISAKÜREK


12

1. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye re uy gun söz cü ğü ya zı nız.

Ti yat ro da kullanılan unsurlar in san, de kor, sah ne; res min mal ze me si bo ya, ede bi ya tın mal ze me si ise …………………. dir.

2. I. Ti yat ro

II. Pan do mim

II I. Si ne ma

IV. Mü zik

V. Mi ma ri

Yu ka rı da ki sa nat dal la rın dan han gi le ri ede bi yat la iliş ki li de ğil dir?

A) I. ve II. B) II I. ve IV. C) I. ve V. D) II I. ve V. E) II. ve V.

3. Aşa ğı da ki cüm le le rin kar şı sı na yar gı lar doğ ru ise (D), yan lış ise (Y) ya zı nız.

Gü zel sa nat la rın en önem li ama cı top lu ma yol gös ter mek, ya rar sağ la mak tır. ( )

Sa nat çı, bi lim ada mın dan fark lı ola rak nes nel ger çek lik le re ulaş ma yı he def ola rak seç me miş tir. ( )

4. Aşa ğı da ki ler den han gi si ede bî me tin ola maz?

A) Dost luk ko nu su nu iş le yen me tin

B) Do ğa sev gi si ni iş le yen me tin

C) Va tan ko nu su nu iş le yen me tin

D) İç Ana do lu’nun bit ki ör tü sü nü an la tan me tin

E) Sev gi nin gü cü nü an la tan me tin

5. Sa nat çı do ğa ya kar şı de ğil, sa na ta kar şı dü rüst ol ma lı dır. Do ğa nın en ger çek çi tak li din den sa nat çık maz ama bir ya pıt ta bü tün do ğa sön müş olup da o eser yi ne öv gü ye de ğer ola bi lir.

Bu par ça da sa na tın han gi özel li ği vur gu lan mak ta dır?

6. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye re uy gun söz cü ğü ya zı nız.

Za naa tın sa nat tan far kı ……………….. ol ma sı dır.


13

7. Ti yat ro bir eğ len ce dir, di yor lar. Hal kın, bir gü nün so nun da dış dün yay la il-gi si ni ke se rek eğ le ne ce ği, za man ge çi re ce ği bir yer ola rak gö rü yor lar ti-yat ro yu. Bu dü şün ce ye kar şı çı ka bi lir, ha yır di ye bi lir mi yiz? Doğ ru su ben de ka tı lı yo rum ti yat ro yu böy le gö ren le re. Eğ len me nin kar şıt kav ra mı ne? Sı kıl mak. İn sa noğ lu da du rup du rur ken sı kıl mak için gi der mi ti yat ro ya?

Bu par ça da ti yat ro sa na tı nın han gi özel li ği vur gu lan mak ta dır?

A) Pa ha lı bir sa nat ol du ğu

B) Eği ti ci ro lü nün ol ma sı ge rek ti ği

C) Bir eğ len ce ol du ğu

D) Di ğer sa nat lar dan üs tün ol du ğu

E) Bü tün top lu mu ku cak la ma sı ge rek ti ği

8. Aşa ğı da ki le rin han gi sin de bil gi yan lı şı yok tur?

A) Sa nat çı, sa de ce var ola nı ve top lu mun bek len ti le ri ni an la tır.

B) Sa nat çı; ger çek ler den ya rar la na bi lir an cak ger çe ği, ol du ğu gi bi yan sıt maz.

C) Sa nat çı nın gö re vi do ğa yı hiç de ğiş tir me den iş le mek tir.

D) Sa nat çı, ya pı tı nı oluş tu rur ken bi lim sel ve nes nel yön tem le ri kul la nır.

E) Sa nat çı nın ama cı ya şan mış olay la rı iş le mek tir.

9. “Ba zı çev re le rin yön len dir me siy le yaz mak tan sa ka le mi mi kır ma yı ter cih ede rim.” di yen sa nat çı ne yi vur gu-la mak ta dır?


İn sa nın ol du ğu her yer de gü zel sa nat et kin li ği de var dır. ( )

Fo ne tik ve plas tik sa nat la ra öz gü mal ze me le rin ka rı şı mıy la olu şan sa nat lar da var dır. ( )

11. Aşa ğı da ki sa nat dal la rın dan han gi si ede bi yat la iliş ki li dir?

A) Mi ma ri B) Re sim C) Ba le D) Mü zik E) Hey kel

12. I. Ede bi ya tın mal ze me si dil dir.

II. Ope ra, dra ma tik (rit mik) sa nat lar dan dır.

II I. Sa nat ese ri öğ ret mez ve fay da sağ la mak için ya zıl maz.

IV. Hat, plas tik (gör sel ) sa nat lar dan dır.

V. Ede bi yat, dra ma tik (rit mik) sa nat lar dan dır.

Yu ka rı da ki yar gı la rın han gi sin de bil gi yan lı şı var dır?

A) I. B) II. C) II I. D) IV. E) V.


14

⁕ Edebiyatın konusu insandır, dolayısıyla edebiyatın, insanı konu alan diğer bilim dallarıyla da ilişkisi vardır. Di-ğer bilimlerde olduğu gibi edebiyat da dış dünyada var olan nesnelerden, objelerden yararlanır; insanlığın her türlü birikimini malzeme olarak kullanır. Bu bağlamda edebiyatı bilimden ayıran, kullandığı yöntemdir. Edebiyat olaylara ve nesnelere “güzellik” penceresinden bakar.

⁕ Edebiyat; kurmaca dünyasını yaratırken sosyoloji, psikoloji, felsefe, tarih vb. bilimlerden yararlanır. Bilimlerden yararlanması, edebî eserin bilimsel bir yapıt olduğunu göstermez.

⁕ Diğer bilimlerden yararlanılmadan insan gerçeği çok yönlü olarak ele alınamaz. Buna göre edebiyat şu bilim-lerden yararlanır:

a. Edebiyat-Tarih İlişkisi

⁕ Tarih; toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anla-tan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilimdir.

⁕ Bir edebiyatçının hangi türde yazarsa yazsın tarihi bilmesi, tarihî gerçeklerden haberdar olması gerekir. Tarihî romanlarda, epik şiirlerde vb. bu özellikler kullanılacaktır.

b. Edebiyat-Sosyoloji İlişkisi

⁕ Sosyoloji, toplum bilimi demektir. Edebî eserler de belli sosyal çevrelerde ortaya çıkar. Sosyal çevrenin ve geleneğin özellikleri edebî metinlerde belli oranda dile getirilir.

⁕ Edebî metnin oluştuğu sosyolojik ortamın bilinmesi; edebî metinlerdeki bazı ifade, olay ve görünüşlerin anla-şılmasına yardım eder.

c. Edebiyat-Psikoloji İlişkisi

⁕ Ruh bilimini; bir grubu, bir bireyi belirleyen hareket etme, düşünme, duygulanma biçimlerinin bütünü olarak tanımlarız.

⁕ Edebî metni oluşturan kişinin de edebî metinlerdeki kahramanların da psikolojisi vardır. Bu psikolojik durumlara dikkat edilmeden edebî eser tam olarak anlaşılamaz.

⁕ Herhangi bir edebiyat ürününde; kişilerin kişiliklerini belirleyen duyuş, düşünüş, davranış biçimleri ve ruhsal çözümlemeler psikolojiden yararlanılarak oluşturulur.

ç. Edebiyat–Felsefe İlişkisi

⁕ Felsefe, bir bilimin veya bilgi alanının temelini oluşturan ilkeler bütünüdür. Felsefe, dünya görüşünün dile geti-rilmesidir.

⁕ Her edebî metnin arkasında bir düşüncenin, dünya görüşünün bulunması doğaldır. Edebî metnin bir felsefesi bulunmazsa eser bir yönüyle eksik kalacak ve eserde bütünlük oluşturulamayacaktır.

NOT: Bir hikâye, tiyatro ya da romanda bilimsel buluşlara, yeniliklere, felsefi düşüncelere yer veren bölümler bulunabilir. Bu bölümlerin bulunması, edebî metinlerin; bilimsel buluşları, yenilikleri, icatları anlatmak, felsefe yapmak amacıyla yazıldığı anlamına gelmez. Edebiyat, bu gerçekleri kendine özgü yöntemlerle yorumlayıp kurmaca bir dünya oluşturur.

15

Alp Dağ la rı iş te bun lar daGör mü yo ruz de me yin insanlardanAşa ğı iner se niz Ve ne dik kont la rıUyu yun Ro ma so kak la rın da öğ le üs tüUnut ma yın der si miz coğ raf ya dır

Ba kın bu ra sı da Pa ris de ni ziBri gitt Bar dot kra li çe si nin elin deDa ha yu kar da İn gi liz Ulu sal Ban ka sıYü rü tün is ter lin le ri sı ra sı gel miş kenKork ma yın der si miz coğ raf ya dır

Bu gün lük bu ka dar bir baş ka ders teAme ri ka’yı gö rü rüz Gary Co or per’leAma sa rı lın ko ca la rı nı za siz şim di denKo ca la rı nız da al dır maz sa nı rım bu naUnut ma yın der si miz coğ raf ya dır

Sâlah BİRSEL

1. “Şüphesiz ki ede bi yat bil gi nin ken di si de ğil dir ve bel ki hiç bir şey öğ ret mez fa kat ze kâ yı en yük sek dü şün ce ye gö tü ren uyan dı rı cı ve sıç ra tı cı et ki ye va ra bil me si için ede bi ya tın her bi lim hak kın da fi kir sa hi bi ol ma sı ge re kir.” cüm le sin de ede bi ya tın han gi yö nü vur gu lan mak ta dır?

2. “Coğ raf ya Der si” şi i rin de han gi bi lim ve bil gi da lın dan ya rar la nıl dı ğı nı ge rek çe siy le açık la yı nız.

3. Fark lı bi lim ler den ya rar la nıl ma sı yu ka rı da ki ede bî met ne bi lim sel bir eser ni te li ği ka zan dır mış mı dır? Ni çin?

4. “Coğ raf ya Der si” şi i ri ni ede bi yat-bi lim iliş ki si açı sın dan in ce le yi niz.

COĞRAFYA DERSİBu gün kü der si miz coğ raf ya dırKork ma dan yak la şın insanlaraİş te Bo lu Or man la rı şu kar şı sıAşk ge zi si ne çı kın sa bah sa bahÇe kin me yin der si miz coğ raf ya dır

Ba kın bu ra sı As ya de dik le ri yerBe yoğ lu Cad de si Hong-Kong bu ra sı daAman ya vaş olun Çin li le re bas ma yınDol du run çan ta nı za en sa rı la rı nıUnut ma yın der si miz coğ raf ya dır

An la mış tım böy le ola ca ğı nı benKal kü ta fil le ri ni ez di niz iş teDu run Hi ma la ya’ya tır ma nın ba riEl bi se le ri ni zi çı kar tın Ti bet Yay la sı’ndaSı kıl ma yın der si miz coğ raf ya dır



16

AY’IN ÇEV RE SİN DE SE YA HATSa at onu vur du ğun da Mic hel Ar dan, Bar bi ca ne ve Nic holl yer yü zün de bı rak tık la rı dost la rı na ve da et ti ler. Üç yol cu, dök me de mir den ya pıl mış dev gi bi bir tü pün ağ zı na yak laş tı lar; bir dö ner vinç on la rı mer mi nin ko ni bi çi min de ki baş-lı ğı na ka dar in dir di. Nic holl, ar ka daş la rıy la bir lik te mer mi nin içi ne gir dik ten son ra güç lü ba sınç vi da la rıy la içe ri den sı kış tı rı lan sağ lam bir lev ha ile bu de li ği ka pa ma ya ça lış tı. Me tal ha pis ha ne le ri ne sım sı kı ka pa tıl mış olan yol cu lar de rin bir ka ran lı ğın içi ne gö mül müş ler di. Mic hel Ar dan, çiz me si nin ta ba nı na sür te rek yak tı ğı kib ri ti, mer mi nin ge rek ay dın lan ma sı ge rek ısın ma sı için al tı gün al tı ge ce ye te cek ka dar yük sek ba sınç lı kar bon lu hid ro jen dol du rul muş olan ka bın ağ zı na yak laş tır dı. Gaz lı lam ba yan dı. Ay dın la nan mer mi, bir an da iç du var la rı yu mu şak bir dol gu mad-de siy le kap lan mış, ön le ri ne çe pe çev re di van lar yer leş ti ril miş, ta va nı kub be gi bi yu var lak laş tı rıl mış kon for lu bir oda olu ver di. De rin ses siz li ği sa de ce kro no met re nin sa ni ye de bir vu ruş la rı bo zu yor du. Bir den çok kor kunç bir sar sın tı ol du, pi rok si lin tu tuş ma sıy la gen le şen al tı mil yar lit re ga zın iti şiy le mer mi boş lu ğa fır la dı.

“Dost la rım!” de di baş kan cid di bir ses le, “Ne re ye git ti ği mi zi bil mi yo rum, yer kü re yi bir da ha gö rüp gö re me ye ce ği-mi zi bil mi yo rum. Yi ne de bu ça lış ma lar bir gün tür deş le ri mi zin işi ne ya ra ya cak mış gi bi ha re ket ede lim. Ka fa mı zı tüm kay gı lar dan arın dı ra lım. Biz ler gök bi lim ci yiz. Bu mer mi Cam brid ge Göz le me vi’nin uza ya ta şın mış bir ça lış ma oda sı. Göz lem ya pa lım.”

O sı ra da sa at, ak şam üç bu çuk tu. Mer mi, Ay’ın çev re sin de çiz di ği eğ ri yi iz li yor du. Aca ba yö rün ge si gök ta şı ile bir kez da ha de ği şik li ğe uğ ra mış mıy dı? İş te bun dan kor ku lur du. Mer mi yi ne de ras yo nel me ka nik ya sa la rıy la ke sin ola rak be lir len miş bir eğ ri çi zi yor ol ma lıy dı. Bar bi ca ne, bu eğ ri nin hi per bol den çok pa ra bol ol du ğu na inan ma eği li-mi gös te ri yor du. Yi ne de eğer bu bir pa ra bol ise mer mi boş luk ta Gü neş’in ter si yö nü ne düş müş göl ge ko ni sin den ol duk ça ça buk çık mış ol ma lıy dı.

Ju les VER NE

1. “O sı ra da sa at, ak şam üç bu çuk tu. Mer mi, Ay’ın çev re sin de çiz di ği eğ ri yi iz li yor du. Aca ba yö rün ge si gök ta şı ile bir kez da ha de ği şik li ğe uğ ra mış mıy dı? İş te bun dan kor ku lur du. Mer mi yi ne de ras yo nel me ka nik ya sa la rıy la ke sin ola rak be lir len miş bir eğ ri çi zi yor ol ma lıy dı. Bar bi ca ne, bu eğ ri nin hi per bol den çok pa ra bol ol du ğu na inan ma eği li mi gös te ri yor du. Yi ne de eğer bu bir pa ra bol ise mer mi boş luk ta Gü neş’in ter si yö nü ne düş müş göl ge ko ni sin den ol duk ça ça buk çık mış ol ma lıy dı.”

“Ay’ın Çev re sin de Se ya hat” ad lı ro man dan alı nan yu ka rı da ki par ça nın han gi bi lim dal la rıy la il gi li ol du-ğu nu ne den le riy le açık la yı nız.

2. “Ay’ın çev re sin de Se ya hat” ad lı ro man da, gü nü mü zün bi lim sel ger çek le riy le ör tüş me yen yön ler ne ler dir?

3. “Dost la rım!” de di baş kan cid di bir ses le, “Ne re ye git ti ği mi zi bil mi yo rum, yer kü re yi bir da ha gö rüp gö re me ye-ce ği mi zi bil mi yo rum. Yi ne de bu ça lış ma lar bir gün tür deş le ri mi zin işi ne ya ra ya cak mış gi bi ha re ket ede lim. Ka fa mı zı tüm kay gı lar dan arın dı ra lım. Biz ler gök bi lim ci yiz. Bu mer mi Cam brid ge Göz le me vi’nin uza ya ta şın-mış bir ça lış ma oda sı. Göz lem ya pa lım.”

Bu par ça da, kah ra ma nı mız söz ko nu su yol cu luk la rı nın han gi yö nü ne dik kat çek mek te dir?

4. 19. yy.da Ju les Ver ne ta ra fın dan ya zı lan bi lim kur gu tü rün de ki bu ro man si ze ede bi yat-bi lim iliş ki si hak kın da ne ler dü şün dür mek te dir?


17

1. “… O zaman Suad’ın gözleri müşfik bakışlarını kaybetmeksizin Necip’e döndü ve bu bakış o kadar derin, sı-

cak bir muhabbet ile nemliydi ki Necip ruhu eriyor zannetti. Bir saniye, mesut bir heyecanla titredi. Evet böyle

bir bakışla insan, dünyanın öbür ucuna gider, diye düşündü; çöllere gider, dağlara gider…”

Mehmet RAUF

Yukarıdaki parçadan hareketle aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız.

Bu edebî metinde, ……………………. biliminden yararlanılmıştır.

2. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Kurtuluş Savaşı’nı anlatan bir edebî metin, tarih biliminden yararlanır. ( )

Sosyal çevreyi yansıtan bir edebî metin, felsefe biliminden yararlanır. ( )

3. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) Edebiyat, insanı konu alan diğer bilim dallarıyla ilişkilidir.

B) Edebî eserlerde; her türlü insan etkinliğinden, doğal varlık ve görünüşten yararlanılır.

C) Belli bir dünya görüşünü yansıtan edebî metin, felsefeden yararlanmıştır.

D) Sanatçı, diğer bilimlerden yararlanırken kendini bilim adamının yerine koymaz.

E) Sanatçı, olaylara bilim adamı gibi yaklaşmazsa başarılı olamaz.

4. Dil üze rin de ki ti tiz li ği miz, yal nız ede bî eser le re da ya nı yor. Bi lim sel eser ler de, di lin düz gün ol ma sı na ge rek var mı yok mu çok de fa dü şün mü yo ruz bi le. Ör ne ğin; bir bi lim ada mı, de mek is te di ği ni bi ze iyi kö tü an la tı yor mu bu bi ze ye ti yor. Cüm le si nin düz gün, an la tı şı nın ra hat ol ma sı na bak mı yo ruz. Onun da bir ede bi yat çı ka dar dil üze rin de dü şün me si, hiç ol maz sa yan lış lar la do lu bo zuk bir dil kul lan ma ma sı ge rek ti ği ni ak lı mı za ge tir mi yo ruz.

Bu parçada neden yakınılmaktadır?

5. Jules Verne’in yapıtına güncelliğin tanım lanamaz bir kokusu sinmiştir. Geçmiş za man, şimdiki zaman ve gele-cek zaman sanki bu yapıtta insana özgü bir sonsuzluk içinde birbirine karışmış ve yazar, dağılmış bu eski giz-ler arasından yeni bir gize ulaş mıştır. Bu yapıtta bilim ve teknik, gitgide sönen modern dönem ile yerleşmek için acele eden çağdaş dönem arasında ilerle yişini sürdürür.

Yukarıdaki parçaya göre Jules Verne’in eseri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Eser, güncelliğini yitirmemiştir.

B) Jules Verne’in eserinde sosyal bilimlerden yararlanılmıştır.

C) Jules Verne’in eserinde, bilim ve teknikten yararlanılmıştır.

D) Zaman, Jules Verne’in eserinde har manlanmış bir şekilde görülmektedir.

E) Yapıtında birkaç dönem bir arada gö rülmektedir.


18


Tarih bilimi, insanın ruhsal bakımdan rahatlamasını sağlar. ( )

Şiir, insanın iç zenginliğini artırır. ( )

7. …Pro tes to mi ting le ri ya pıl mak ta dır. İs tan bul’da bir bi rin den fark lı çev re ler de bir mü ca de le ar zu su uyan mış tır. Tam bu gün ler de, İs tan bul, İn gi liz ler ta ra fın dan iş gal edi lir. İş gal ci ler, ken di le ri ne mu ha lif olan la rın ile ri ge len-le ri ni sür gü ne gön der me ye baş lar. Ay şe’nin evi ara nır. Ay şe, İs tan bul lu genç le rin gö zün de İz mir’in ve kur tu lu-şun sem bo lü dür. Pe ya mi ve ar ka da şı İh san, Ay şe ile bir lik te Ku va-yı Mil lî ye’ye ka tıl mak üze re Ana do lu’ya ge-çer ler.

Halide Edip ADIVAR

Yukarıdaki parçadan hareketle aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız.

Bu edebî metinde, ……………………. biliminden yararlanılmıştır.


Bir hikâye ya da romanda bilimsel buluşlara, yeniliklere yer verilen bölümlerin bulunması bu eserlerin bilimsel buluşları, yenilikleri, icatları anlatmak amacıyla yazıldığı göstermez. ( )

Felsefe, insanın sosyalleşmesini sağlar. ( )

Mantık ile söz söyleme sanatı, insana tartışma yeteneği kazandırır. ( )

9. Yazarlık da ozanlık da bir dil işçiliğidir, her şeyden önce hayatın ve yaşananların dil yoluyla sergilenmesidir. Dil işçiliğinde yetkinleşip yoğrulmamış, dilin tadına varamamış bir sanatçı, yaşadığı günlerin sınırını aşamaz; yeni bir ses de getiremez.

Bu parçada aşağıdakilerin hangisinden söz edilmemiştir?

A) Diğer bilimlerden yararlanmayan sanatçıların geleceğe kalamayacaklarından

B) Dilin tadına varamayan sanatçıların özgün bir yaklaşım sergileyemeyeceklerinden

C) Dili iyi kullanan sanatçıların kalıcı olacaklarından

D) Yazar ve şairlerin malzemesinin dil olduğundan

E) Sanatçıların; hayatı, dili kullanarak yansıttıklarından

10. I. Bilim, kişiden kişiye değişme özelliği göstermez.

II. Bilimde gözlemlerden yararlanılır.

III. Bilim, öznel verileri ölçüt alır.

IV. Bilim, eleştirel yaklaşıma açıktır.

V. Bilimsel yargılar mantıksaldır.

Yukarıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.


19

DİL

⁕ İn san la rın dü şün dük le ri ni ve duy duk la rı nı bil dir mek için ke li me ler le ve ya işa ret ler le yap tık la rı an laş ma ya dil denir. Ta nım dan da an la şı la ca ğı gi bi dil, bi rey ler ara sın da an laş ma yı sağ la yan bir araç tır.

⁕ Dil, bi rey le rin do ğay la, çev re le riy le ve öte ki bi rey ler le kur duk la rı iliş ki ler den ve bu iliş ki ler çer çe ve sin de ki çe şit li ge rek si nim le rin den doğ muş tur. Bu iliş ki, yal nız in san lar da de ğil, hay van la rın bir ara da ya şa ma la rı nın te me lin de ve ile ti şim bi çi min de de var dır. Ör ne ğin; kuş la rın, çı kar dık la rı ses le ri ile ti şim ama cıy la kul lan dık la rı nı gö rü rüz.

⁕ Dil, hem top lum sal hem de kül tü rel özel lik ta şır. Ya şan tı lar dil ara cı lı ğıy la top lum sal la şır, ye ni ku şak la ra ak ta rı lır ve bi rey ler ta ra fın dan öğ re ni lir.

⁕ İn san, gün lük ih ti yaç la rı nı kar şı lar ken do ğal di lin ola nak la rın dan ya rar la nır. Ko nuş ma di li nin en önem li özel li ği, gün lük ih ti yaç la ra ce vap ver me si dir. İçi ne ba zı un sur lar ka rış sa bi le o, bi lim sel ve ede bî amaç ta şı maz. Bi lim sel ya pıt lar da ise dil, nes nel ve ke sin ola nı ifa de ede cek bir bi çim ve söy le yiş özel li ği ka za nır. Tek bir bi lim di li yok tur. Tıp, hu kuk, fi zik, kim ya, ma te ma tik, bi yo lo ji, coğ raf ya vb. her bi li min ken di ne öz gü te rim ve işa ret-ler den olu şan bir di li var dır. Bilimde terimler, felsefede kavramlar, sanatta ise imgeler esastır.

KÜL TÜR

⁕ Ta rih sel, top lum sal ge liş me sü re ci için de ya ra tı lan bü tün mad di ve ma ne vi de ğer ler ile bun la rı ya rat ma da, son ra ki ne sil le re ilet me de kul la nı lan, in sa nın do ğal ve top lum sal çev re si ne ege men li ği nin öl çü sü nü gös te ren araç la rın bü tü nü ne de nir.

KÜL TÜ RÜN TAŞIYICISI OLA RAK DİL

⁕ Zi ya Gö kalp, di li kül tü rün te mel un su ru sa yar. O, bu gö rü şün de hak lı dır. Zi ra dil,duy gu ve dü şün ce nin âde ta ka bı dır. Bir mil le tin bü tün duy gu ve dü şün ce ha zi ne si, dil ka bı na ve ya ka lı bı na dö kü lür ve bu dil ka bı ile yer den ye re, ne-sil den nes le ak ta rı lır. Bu yönüyle dil, kültürün taşıyıcısıdır. Ya zı, di lin se si ni kay de den bir va sı ta ola rak di lin bir par ça sı dır.

⁕ Dil, kül tü rün te me li ol du ğu na gö re bir mil le tin dil ile ifa de et ti ği söz lü, ya zı lı her şey kül tür kav ra mı na gi rer. Sa bah tan ak şa ma ka dar ev de, so kak ta, çar şı da, iş ye rin de ko nu şan halk, far kın da ol ma dan dil tar la sı nı eker, bi çer. Di lin duy gu ve dü şün ce ile dol ma sı nın se be bi, gün lük ha ya ta çok ya kın ol ma sı dır. As lın da di li ya ra tan ha yat, da ha doğ ru su sos yal ha yat tır. (…)

⁕ Her mil let, di li ni ve kül tü rü nü yüz yıl lar bo yun ca yo ğu rur. Bu es na da o, akan bir ne hir gi bi için den geç ti ği her top-rak tan ba zı un sur la rı alır. Her me de ni mil le tin ko nuş ma ve ya zı di li, kar şı laş tı ğı me de ni yet ler den alın ma ke li me ve de yim ler le do lu dur. Bu ba kım dan her mil le tin di li, o mil le tin çağ lar bo yun ca ya şa dı ğı ta ri hin âde ta öze ti dir. Di le bu göz le ba kı lı rsa anlam ka za nır. (…)

Meh met KAP LAN Kül tür ve Dil


20

1. Hay van lar la in san la rı ya şam ve ile ti şim bi çim le ri ba kı mın dan ayı ran te mel özel lik ne dir?

2. İlk çağ lar da ya şa yan in san lar la gü nü müz in sa nı ara sın da fark var mı dır? Ne den le riy le açık la yı nız.

3. “Üst te ma vi gök alt ta ya ğız yer kı lın dık ta, iki si ara sın da in sa noğ lu

Orhun Yazıtları

kı lın mış. İn sa noğ lu nun üze ri ne ec da dım Bu min Ka ğan, İs te mi Ka ğan otur muş. Otu ra rak Türk mil le ti nin ili si ni, tö re si ni tu tu ver-miş, dü zen le yi ver miş. Dört ta raf hep düş man imiş. Or du sevk ede rek dört ta raf ta ki mil le ti hep al mış, hep tâ bi kıl mış. Baş lı ya baş eğ dir miş, diz li ye diz çök tür müş.

(...)

Türk, Oğuz bey le ri, mil le ti işit: Üst te gök bas ma sa, alt ta yer de-lin me se; Türk mil le ti, ili ni, tö re ni kim bo za bi le cek ti? Türk mil le ti, vaz geç, piş man ol! Di sip lin siz li ğin den do la yı, bes le miş olan ka-ğa nı na, hür ve müs ta kil iyi ili ne kar şı ken din ha ta et tin, kö tü hâ-le sok tun...”

Bil ge Ka ğan Âbi de si’nden

Bil ge Ka ğan Âbi de si’nden alı nan bu ya zı dan o dö nem le il gi li ba zı bil gi ler edi ni yo ruz, bu du rum di lin han gi iş le vi ni gös ter mek te dir?

4. “Dil dü şün ce nin ay na sı dır. (Prof. Dr. Mu har rem Er gin)” Bu cüm le de di lin han gi özel li ği vur gu lan mak ta dır?


21

1. “Di li ni bil me di ği miz bir ül ke de, et ra fı mız da mil yon lar ca in san kay naş sa da ken di mi zi yal nız his se de riz.” Yu-karıdaki cümlede belirtilen durumun ne de ni ne ola bi lir?

2. “Arap ça da de ve nin renk nü ans la rı nı an la tan yü ze ya kın söz cük var mış. Biz ulus ola rak de ve nin ren giy le il gi-li tek bir söz cük bi li riz: de ve tü yü ren gi. Türk çe de hay van ad la rı nın Türk çe ol ma sı na kar şı lık bit ki ad la rı ge nel-de ya ban cı dır.”

Bu cüm le ler de be lir ti len du rum lar di lin han gi özel li ği ni gös ter mek te dir?

3. “... Biz on do ku zun cu yüz yıl dan son ra Ba tı me de ni ye ti ni be nim se me ye baş la dık. Bu nun so nu cun da Türk çe-ye Ba tı dil le rin den bin ler ce ke li me gir di. Bu da dil ile kül tür ve me de ni yet ara sın da ki iliş ki yi gös te rir. Türk ler İs-lam me de ni ye ti çev re si ne gir dik ten son ra bu me de ni ye ti öğ ren dik le ri ka vim ler den (Fars ve Arap lar dan) bin ler-ce ke li me al mış lar dır. Ana do lu’ya gel dik ten son ra Türk çe ye, bir lik te ya şa dı ğı mız Müs lü man ol ma yan ka vim-le rin dil le rin den de yüz ler ce ke li me gir miş tir. Sı nır, efen di ve ır gat ke li me le ri nin Rum ca dan alın ma sı, sa de ce dil de ğil, kül tür ba kı mın dan da önem li dir. Bu na kar şı lık biz de asır lar ca ida re miz al tın da ya şa yan ka vim le re, bin ler ce ke li me ver mi şiz. Bu da bi zim on la ra yap mış ol du ğu muz et ki yi gös te rir...”

Türk çe ye baş ka dil ler den ke li me le rin gir me si ve Türk çe den, baş ka dil le re ke li me le rin geç me si par ça-da han gi ne de ne bağ lan mış tır?

4. “Türk ler ta ri hin en es ki, en sa vaş çı kav mi ol duk la rı ve yet miş iki mil let le bir ara da ya şa dık la rı hâl de ulu sal ben-lik le ri ni kay bet me miş ler dir.” cüm le sin de be lir ti len du ru mun ne de ni ne ola bi lir?


22

1. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız.

İnsan, her türlü birikimini…………… …. aracılığıyla sonraki kuşaklara aktarır.

2. Aynı dili konuşan insan topluluklarının en önemli kazanımı nedir?


Her türlü sosyal ve tarihî olay, kuşaktan kuşağa dil aracılığıyla aktarılır. ( ) Dilin günlük kullanımıyla bilim, felsefe ve edebiyat eserlerindeki kullanımı arasında fark yoktur. ( )

4. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden hangisi dilin günlük kullanımının dışındadır?

A) Yaralı insanları hastaneye taşıyorlardı. B) Kar, dağların eteklerinden kalktı. C) Üç dilim kavun kestim, birini ben yedim. D) Evet, kimsesizdim ama umudum vardı. E) Vektör sorusunu yapamadığım için çok üzüldüm.

5. Gündelik hayattaki konuşma dili farklıdır; bilimde……………, felsefede…………….., sanatta ise…………… kullanılır.

Bu cümlede boş bırakılan yere sırasıyla aşağıdaki sözcüklerden hangileri getirilmelidir?

A) imge, terim, kavram B) terim, kavram, imge C) kavram, imge, terim D) terim, imge, kavram E) imge, kavram, terim

6. Eskiyi olduğu gibi benimsemek elbette beklenemez. Ancak kültür, geçmişten gü nümüze akan bir nehirdir. Nehrin çıkışını, geçtiği yolları bilmezsek, bunu yeniyle bir leştirmezsek çağı yakalayama yız. Batı kül türüyle kendi kültürümüzün sen tezini yap mak açısından bu gerekli dir.

Bu parçaya göre çağdaşlaşma neye bağlıdır?

A) Geçmişe önem vermeye B) Sadece Batı’ya yönelmeye C) Eski değerlerle yeni de ğerleri kaynaştırmaya D) Ekonomik koşulları iyileştirmeye E) Kültürel değerlere önem vermeye


İnsanların ulusları, ülkeleri birbirinden farklı olsa da insanlar, biyolojik olarak birbirlerine benzerler ama inanç, düşünce, tutum ve olayları algılayış tarzı bakımından farklıdırlar. Bu farklılığı ortaya çıkaran etkenlerin başın-da içinde yetiştikleri………………… yapı gelir.


23

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir terim, kavram ya da imge kullanılmamıştır?

A) Annesinden izin alıp arkadaşının evine gitmiş. B) İlkyaz ağaçlarının yaprakları çok üzgün. C) Dokunsak yıkılır korkunun duvarları. D) Osmanlı’da tımar sistemi zamanla bozulmuştur. E) Örselenmiş söz yığınları bırakıyorsun bana.


Tinsel tabaka (kültür tabakası – manevi alan); insanların kişisel projeleriyle oluşur. ( ) Dil bir sistemdir; bu sistemde yer alan ögeler, bireylerin istek ve amaçlarına göre bireysel biçimde kullanı-

labilir. ( )

10. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı yoktur?

A) Dil sadece iletişim için kullanılır. B) Toplumlar, birikimlerini geleceğe zengin insanlarla taşır. C) Dil, bireyin kültürel kimliğini meydana getirir. D) Dilin farklı kullanıldığı metinlerin bulunması, olumsuz bir durumdur. E) Doğal dil, bilimsel nitelik taşır ve terimlerden oluşur.

11. ---- Çünkü gerçek bir şiirin dili, bizim genel düşüncelerimizi ifade eden ve ortak işaret lerden oluşan ihtiyaç di-limizden ta mamen farklıdır ve kullanılan sözcükler herkesin bildiği anlama gelmez.

Bu parçanın başına getirilebilecek en uygun cümle aşağıdakilerden hangisi dir?

A) İyi şiir, her zaman okuyucu kitlesine ulaşır. B) İyi bir şiiri düz yazıya çevirmek mümkün değildir. C) Düz yazı şiirden daha üstündür. D) Konuşma diliyle yazılan şiirler halk ta ra fından daha çok benimsenir. E) Gerçek şiir, hayatla iç içe olandır.

12. Aşağıdaki altı çizili sözcüklerden han gisi “terim” anlamıyla kullanılmıştır?

A) Herkes karbon atomunun sembolünün “C” olduğunu bilir. B) Çok kitap okuyor, olaylara farklı açılardan bakabiliyordu. C) Şiiri tam okuyamayınca çocuğun gözleri doldu. D) Yeni havalanan uçağın kanadına kuş sürüsü çarpmıştı. E) Sahnede heyecanlanmamış, rolünü çok iyi oynamıştı.


24

⁕ Bir ya zı yı bi çim, an la tım ve nok ta la ma özel lik le riy le oluş tu ran ke li me le-rin bü tü nü ne “metin (tekst)” denir.

⁕ Me tin bir ör gü, sis tem dir. Bu ör gü; ses le rin, söz cük le ri; söz cük le rin, cüm le le ri; cüm le le rin, pa rag raf la rı oluş tur ma sıy la do ku nur. Bu ör gü, bir ile ti şim; ya ni an-lat ma ve an laş ma ara cı dır.

⁕ İle ti şi min ama cı, te ma sı, kul la nı lan ile ti şim ka na lı ve he def kit le met nin dil ve an la tım özel lik le ri ni oluş tu rur. Bu du rum da; ha ber ya zı sı, açık la ma ya zı sı, eleş ti ri ya zı sı, fel se fi, ede bî ya zı lar bir bi rin den fark lı dır.

⁕ Metinler, manzum (şiir) ve mensur (düzyazı) olarak iki gruba ayrılır.

⁕ Me tin ler; gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından te mel de iki ye ay rı lır:

a. Öğretici (Didaktik) Metinler

⁕ Anlatmaya, açıklamaya, bilgi vermeye dönük metinlerdir.

b. Sanat Metinleri

⁕ Sezdirmeye, duygulandırmaya ve coşku uyandırmaya yönelik metinlerdir.

METİNLER

ÖĞRETİCİ METİNLER SANAT METİNLERİ

Bilimsel Metinler

Tarihî Metinler

Felsefi Metinler

Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler (anı, biyografi, otobiyogra-fi, gezi yazısı, günlük, mektup)

Gazete Çevresinde Gelişen Metinler (deneme, makale, eleştiri, fıkra, sohbet, röportaj, mülakat, haber yazısı)

Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler

Olay Çevresinde Geli-şen Edebî Metinler

Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler

Göstermeye Bağ-lı Edebî Metinler

Geleneksel Türk Tiyatrosu

Karagöz

Orta oyunu

Meddah

Köy seyirlik oyunları

Modern Türk Tiyatrosu

Trajedi

Komedi

Dram

Destan

Masal

Halk hikâyesi

Mesnevi

Manzum hikâye

Hikâye

Roman

Şiir


25

KÖK HÜC RE DEN MİN YA TÜR KALP

Bi lim adam la rı, la bo ra tu var or ta mın da min ya tür kalp ya rat tı. Kök hüc re le rin la-bo ra tu var or ta mın da ço ğal tı la rak kalp gi bi at ma sı ve kan pom pa la ma sı, sağ la-nan min ya tür kal bin mil yon lar ca kalp has ta sı na umut ışı ğı ola ca ğı nı gös ter di.

İs ra il’in Hay fa ken tin de ki Tek no lo ji Ens ti tü sü bi lim adam la rı, kök hüc re ler den el de et tik le ri üç çe şit kalp hüc re si ni la bo ra tu var or ta mın da tek bir ça tı al tın da top la ya rak ço ğalt ma yı ba şar dı lar. La bo ra tu var da ço ğal tı lan hüc re ler bir ara ya ge ti ri le rek “kalp gi bi atan ve kan pom pa la ma özel li ği olan” bir san ti met re ka re-den da ha kü çük do ku lar oluş tu rul du. Kalp te ki ha sar lı böl ge ye en jek te edi len do ku lar, ha sar lı do ku la rın ye ri ni ala rak mev cut so ru nun gi de ril me si ni sağ lı yor. Araş tır ma cı lar dan Prof. Li or Geps te in, “min ya tür kalp” adı nı ver dik le ri do ku nun kalp te ki ha sar lı böl ge de ona rı cı bir et ki yap tı ğı nı ve kalp nak li ih ti ya cı nı mi ni-mum se vi ye ye in dir di ği ni ifa de et ti. Ha yat kur ta ran kalp nak li ame li yat la rı nın min ya tür kalp sa ye sin de ar tık ta ri he ka rı şa ca ğı nı ifa de eden Prof. Li or, “Bu, bir çe şit kalp ona rı mı. Ama çok et ki li bir ona rım yön te mi.” di ye ko nuş tu. İn-san lar üze rin de de ne me ler de ya pan eki bin olum lu so nuç lar el de et tik le ri be lir til di.

Hür ri yet, 11 Mart 2007 Pa zar

GÜ VER CİN

Bir den fır la dı. Ba şı nın üs tün den ge çen ka rar tıy la bü zü lüp kü-çülü ver di ol du ğu yer de. Yo lu nu şa şı rıp içe ri dü şen ikin ci gü-ver cin di bu. Du var la ra çar pıp du ru yor du ken di ni. Da ha te dir-gin, umut suz bir gü ver cin. Ken di ni du var dan du va ra vu ru yor-du. Et li, dol gun pa tır tı lar la çar pı yor, dü şü yor, he men ha va la-nıp yi ne du var la rı aş ma ça ba sı na gi ri şi yor du aman sız ca. Bir ara ba şı nın üs tün den geç ti rüz gâ rı, ya nın da ki du va ra olan ca hı zıy la çarp tı ve ye re düş tü. Adam uzan dı, ya vaş ça avuç la-rı na al dı gü ver ci ni. Sı cak tı. Tı kır tı kır atı yor du yü re ci ği. Şaş-kın göz ler le ba kış tı lar yu mu şa cık kü çük ga ga sın da per de den ka pak çık la rın kı pır tı sı var dı. Göz le ri yus yu var lak tı, kor ku do-luy du, acı lıy dı.Eği lip ga ga sın dan öp tü. To par lak, kı pır tı lı ba şı nı ka çır dı kuş, tit re di. Yük se len in ce bir per de cik, kır mı zı par lak göz-le ri ni örtünce kork tu adam.

— Aç gü zel göz le ri ni ku şum, kork ma, kork ma.


26

Per de cik in di göz le rin den, kır mı zı kır mı zı bak tı gü ver cin.

— Kor ku yor sun. Da ha çok ye ni sin bu ra da. Şaşkınsın. Ben ay lar dır bu ra da yım. Hem bir ba şı ma yım.

Anah ta rın, ki li din için de dö nü şü nü geç duy du adam. Ka pı açı lıp içe ri gir dik le rin de bo ğa zı acı mış, göz le ri ne yaş in-miş ti. Kuş ür ke rek çır pın dı. Adam, ka çır ma mak için ku şa sa rıl dı. Sı ca cık tı. Ka nat la rı nı boş luk ta do lu do lu çırp tı. El-le ri yan dı ku şun ka nat vu ruş la rın dan. Kan sız yüz le ri, zor ba ba kış la rıy la dur du lar kar şı sın da. Kuş bir ka na dı nı kur-tar dı, çırp tı. Adam ya ka la dı boş luk ta çır pı nan ka na dı.

— Kim le ko nu şu yor dun?

Ür per di adam bu tüy lü, çiz gi li ses ten. Ba kış tı lar. Yü zün den bir gü lüm se me geç ti.

— Gü ver cin le, de di.

— Ver onu, de di ler.

Gü ver ci ni göğ sü ne bas tır dı. Sık tı. Ca nı nın içi ne göm dü san ki.

— Ver mem!

— Ver mem si ze gü ver ci ni.

Bu nu der ken iki eliy le sı kı sı kı kav ra dı ğı gü ver ci ni öne doğ ru uzat mış tı. Du va rın üs tün de ki de mir par mak lık lı pen-ce re ye fır lat tı gü ver ci ni. Par mak lık de mi ri ne çarp tı ama bu kez içe ri ye de ğil, dı şa rı ya, yük sek ka pı nın bu en üs tün-de ki kat tan par mak lı ğın öte si ne, bi lin mez bir ay dın lı ğa düş tü git ti ölü gü ver cin.

Erdal ÖZ

GUR BET Gur bet o ka dar acıKi, ne var sa içim de,Hep si ba na ya ban cıHep si baş ka bi çim de.

Eri yo rum git gi de,El ve da her ümi de!Gur bet ben li ği mi deBi tir di bir içim de.

Ne ar zum ne eme lim...Ya ra lan mış bir el’im...Ben gur bet te de ği lim,Gur bet be nim içim de. Ke ma let tin KA MU

1. “Kök Hücreden Minyatür Kalp”, “Güvercin ve Gurbet” adlı me tin le ri ya zı lış amaç la rı ba kı mın dan kar-şı laş tı rı nız.

2. “Gü ver cin” adlı öyküden ha re ket le bir met ni oluş tu ran bi rim le rin ne ler ola bi le ce ği ni açık la yı nız.

3. Yu ka rı da ki me tin le rin han gi le rin de me caz, yan an lam de ğe ri ta şı yan ve oku yu cu nun an la yı şı na, sez-gi si ne bı ra kı lan ifa de le re yer ve ril miş tir? Se bep le riy le açık la yı nız.

4. Me tin ler de ge çen “Et li, dol gun pa tır tı lar la du va ra çar pı yor...”, “Zor ba ba kış la rıy la dur du lar kar şı sın da.”, “Ür-per di adam bu tüy lü, çiz gi li ses ten, ca nı nın içi ne göm dü san ki.”, “Gur bet ben li ği mi de / Bi tir di bir içim de” cüm-lelerinin han gi an la ma gel di ği ni açık la yı nız.


27

⁕ Me tin; bir ya zı yı bi çim, an la tım ve nok ta la ma özel lik le riy le oluş tu ran ke li me le rin bü tü nü dür. Ede bi yat ise olay, dü şün ce, duy gu ve ha yal le rin dil ara cı lı ğıy la söz lü ve ya ya zı lı ola rak bi çim len di ril me si sa na tı dır. Bu du rum da ede bî me tin, mal ze me si dil olan gü zel sa nat et kin li ği dir.

⁕ Ede bî me tin le ri di ğer ya zı lar dan ayı ran özel lik ler şun lar dır:

a. Ede bî me tin ler kurmacadır. Kurmaca, “olmadığı hâlde varmış gibi tasarlanmış, kurgulanmış” demektir. Bu durumda edebî metinler ta-sar la na rak üre ti lir. Edebî metinlerin an lam la rı da bi çim le ri de sa nat, gü zel lik a rat mak ama cıy la oluş tu ru lur.

b. Edebî olmayan metinler öğreticidir, edebî metinler ise sanat et-kinliğidir. Ede bî me tin ler bil gi ver mez, öğ ret mez; du yu rur, sez di rir, çağ rış tı rır...

c. Ede bî me tin ler de ger çek, ol du ğu gi bi ak ta rıl maz; sa nat çı nın duy gu ve dü şün ce süz ge cin den ge çi ri le rek ye ni den oluş tu ru lur.

Ede bî me tin ya zı lır ken dö ne min özel lik le rin den ve o dö nem de ki her tür lü ger çek lik ten ya rar la nı lır. An cak bu ya rar lan ma, bi li min ger çek lik ten ya rar lan ma sın dan fark lı dır.

Ede bî me tin de dö ne min il mî, fel se fi, tek nik ve sos yal alan da ki ve ri le ri, si ya sî tar tış ma la rı kur ma ca nın ola-nak la rıy la iş le nir. Ör ne ğin, Pe ya mi Sa fa’nın “9. Ha ri ci ye Ko ğu şu” ad lı ro ma nın da ko nu ba sit ve ger çek ha yat ta kar şı la şa bi le ce ği miz bir olay üze ri ne ku rul muş tur. Ro man kah ra ma nı on beş ya şın da dır. Ye di ya-şın dan be ri ba ca ğın da ki ke mik has ta lı ğı yü zün den acı çek mek te dir. Has ta ne has ta ne do laş mak ta dır. Ak-ra ba sı nın kı zı Nüz het’e âşık tır fa kat Nüz het, bir dok tor la ev len miş tir. Ço cuk on la rı kıs ka nır; bu na lım lı, acı gün ler ya şar… Pe ya mi Sa fa bu ro man da, bi lin çal tı na in miş, in san ru hu nun en ka ran lık yön le ri ni bi linç üs tü-ne çı kar ma ya ça lış mış tır. Pe ya mi Sa fa bun la rı, ede bi ya tın ken di ne öz gü dün ya sın da yap mış, ta sar la mış ve kur gu la mış tır. Bu ay rın tı; “9. Ha ri ci ye Ko ğu şu” ad lı ro ma nı psi ko lo ji ki ta bı ol mak tan çı kar mış, psi ko lo ji den ve ger çek lik ten ya rar la nan bir ede bî me tin yap mış tır.

ç. Ede bî me tin ler de dil, şiirsel (poetik) işlevde kullanılır.

d. Ede bî me tin ler de dil, gün lük do ğal dil den doğ muş tur fa kat ya zar her dü zey de ki dil öge le ri ne ye ni an lam lar yük ler. Bu da yan an lam lı, me caz lı, çağ rı şım lı söz ler le ger çek leş ti ri lir.

e. İn sa nın ede bî me tin ler le ken di ni ifa de et me si üç yol la olur:

► İn san ya şa dı ğı her tür lü ruh du ru mu nu, he ye ca nı nı, duy gu su nu, coş ku su nu di le ge tir mek is ter ve bu nu şiirle ya par.

► Di ğer ifa de bi çi mi an lat ma dır. İn san; dü şün-dük le ri ni, gör dük le ri ni, ta sar la dık la rı nı an lat-mak is ter. Bu is te ğe bağ lı ola rak an lat ma ya da-ya lı sa nat lar olan ro man, öy kü vb. doğ muş tur.

► İn sa nın ken di ni ifa de et me bi çim le rin den bi ri de gös ter me, mey dan da ya da sah ne de can-lan dır ma dır. İn san, bu is te ği ni de tiyatroyla ser gi ler.


28

İS TAN BUL’UN FET Hİ

29 Ma yıs sa ba hı sa vaş baş la dı. Hü cu mun ilk dal ga sı nı,müm kün ola bil di ği ka dar çok Bi zans as ke ri ni öl dür me ye ni-yet li ace mi as ker ler olan Azap lar oluş tu ru yor du. Ay rı ca Ha-liç’ten de bas kı uy gu la ya bil mek için ge ce yağ lı kü tük ler üze rin de ka ra dan Ha liç’e ta şı nan ge mi ler, o sa bah Bi zans as ker le ri ne kö tü bir sür priz ol muş tu. Ana do lu lu lar dan olu şan ikin ci dal ga, şeh rin ku zey do ğu sun da ki, top la kıs men ha sar al mış Blac her na e (bla ker na i)’nin bir bö lü mü ne odak lan mış-tı. Uzun sü ren bu çar pış ma lar so nu cun da, Ulu bat lı Ha san, Os man lı san ca ğı nı sur la ra dik miş, bu nun la ateş le nen Os-man lı or du su 29 Ma yıs 1453’te İs tan bul’un sur la rı nı aş mış-tı.

An cak sa vaş he nüz bit me miş ti. Ha yat ta ka lan Bi zans as-ker le ri, Os man lı as ker le riy le so kak ara la rın da çar pı şı yor lar dı. Kı sa sü ren bu ça tış ma lar dan son ra Bi zans or du su ye nil miş ve Sul tan II. Meh met ön der li ğin de ki Os man lı or du su İs tan bul’a ta ma men hâ kim ol muş tu.

İS TAN BUL

İstanbul, Tür ki ye’nin en ka la ba lık ili dir. Adı nı ver di ği İs tan bul Bo-ğa zı’nın iki ya ka sı na ku rul muş tur. Ar tık il sı nır la rı ile şe hir sı nır la rı-nın ka rış tı ğı böl ge de, dün ya ta ri hi bo yun ca dün ya nın en ka la ba lık şe hir le rin den bi ri olan İs tan bul yer alır.

İs tan bul’da bu lu nan, Av ru pa ve As ya Kı ta la rı’nın sı nı rı nı be lir le-yen Bo ğa zi çi, Ka ra de niz ile Mar ma ra De ni zi’nin ara sın da ki sı nı rı da be lir ler. Bu nun ya nı sı ra Bo ğa zi çi, çev re si ile ye di te pe nin et ra fın da ki ala nı sim ge ler. Av ru pa ya ka sın da; Tak sim, Eyüp, Sa rı yer, Emir gân, Be bek, Ka ba taş, Be şik taş; As ya Kı ta sı’nda Bey koz, üs kü dar, Ka dı köy, Mo da, Bos tan cı ve Ada lar gi bi ün lü tu ris tik yer le ri için de bu lun du rur.


29

İS TAN BUL’UN FET Hİ

Gün bat ma da İs tan bul’un üs tün de Ha liç’ten, Bir ren ge bü rün müş ya nı yor Mar ma ra iç ten.Dur gun la şıp en gin, si li nir ken kı rı şık lar,Ok lar gi bi fış kır ma da her yan dan ışık lar...Bir pem be bu lut bağ rı de lin miş ka na mak ta,Yor gun uyu yan tek ne ler al tın da uzak ta.Al tın dır ufuk çiz gi si, al tın dır akis ler,Al tın toz u hâl in de iner her ya na sis ler...Dur gun su lar üs tün de ke sik vak va ka lar la,Uç mak ta gü müş mar tı lar, al tın ga ga lar la.Gök şim di ye şil, şim di kı zıl, şim di tu run cu,Ca mi le rin an dır ma da mer mer le ri tun cuKan dır da ğı lan şim di gü nün bat tı ğı ter den,Kan dır sı zan et ra fa alev pen ce re ler den.Kan dır gö rü nen Fa tih’in al tın ale min de,Fet hin yi ne İs tan bul o en kan lı de min de: Orhan Seyfi ORHON

RO ME O VE JU LI ET

RO ME O — Or ta lık ağar dık ça bah tı mız ka ra rı yor. DA DI — Kü çük Ha nım!JU LI ET — Ne var da dı?DA DI — Ha nım an nen oda na ge li yor kı zım, Tan ağar dı; dik kat li ol, oda nı dü zelt!JU LI ET — Öy ley se ey pen ce re, gün gir sin de içe ri, Ha yat çık sın dı şa rı!RO ME O — Hoş ça kal sev gi lim, el ve da!JU LI ET — Gi di yor sun öy le mi, sev gi lim! Her gün, her sa at ha ber bek li yo rum sen den, Ah, bu he sap la iyi ce yaş lan mış ola ca ğım Ro me o’mu bir da ha gö rün ce ye ka dar.RO ME O — Hoş ça kal! Hiç bir fır sa tı ka çır ma ya ca ğım, Se la mı mı, sev gi mi ilet mek için sa na.

1. Bu etkinlikteki me tin le ri, iş le dik le ri ko nu la rı ele alış la rı ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız.2. “İs tan bul’un Fet hi” şi i riy le İs tan bul’un fet hi nin an la tıl dı ğı met ni dil ve an la tım özel lik le ri ba kı mın dan

kar şı laş tı rı nız.3. “İs tan bul, Tür ki ye’nin en ka la ba lık ili dir.” cüm le siy le ay nı an la ma ge le bi le cek bir cüm le ku ra bi lir mi yiz?

Bu, Türk çe nin han gi özel li ği ni gös te rir?4. “İs tan bul’un Fet hi” şi i rin de ki “Ok lar gi bi fış kır ma da her yan dan ışık lar... / Bir pem be bu lut bağ rı de lin miş

ka na mak ta, / Tunç top la rın ağ zıy la ho mur dan ma da dev ler... / Her ham le yi bir ham le ku cak lar ye ni baş tan, / Bir bur ca za fer san ca ğı dik miş Ulu bat lı...” vb. di ze le ri düz cüm le bi çi min de ifa de et ti ği miz de ne de ği şir?


30

1. I. bundan II. paydos III. küçük IV. sonra V. heyecanlara

Yukarıdaki sözcüklerle anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturulursa sıralama nasıl olmalıdır?

A) V – I – IV – III – II

B) V – III – I – II – IV

C) IV – I – III – II – V

D) I – IV – III – V – II

E) I – IV – III – II – V


Metinler; sanat metinleri ve öğretici metinler olmak üzere işlevleri bakımından ikiye ayrılır. ( )

Bir metnin yazılış amacına bağlı olarak kullanılan dilde de farklılık olur. ( )

3. Kurmaca metinlerin gerçeklikle ilişkisini açıklayınız.


Metinde doğrudan anlatılmayan hususlar, ………………............ özelliği taşıyan sözcükler sayesinde anlam-landırılır.

5. “Bir romanda anlatılan coğrafi bölgeyle, o yeri anlatan coğrafya metni anlatım tarzları bakımından farklıdır.”

Yukarıda belirtilen metinlerin anlatım biçimlerinin farklı olmasının nedenini açıklayınız.

6. “Edebî metinlerin her okunuşta farklı anlamlar taşıması onun …………………………. ile ilgilidir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) tek anlamlı olması B) çok anlamlı olması C) somut anlamlı olması D) terim anlamlı olması E) nesnel anlamlı olması


31

7. I. Edebî metinler tek anlamlıdır.

II. Edebî metinlerde dil şiirsel işlevi dışında kullanılır.

III. Edebî metinlerin amacı öğretmek ve bilgi vermektir.

IV. Edebî metinler terim ve kavramlarla yazılır.

V. Edebî metinler yan anlam değeri bakımından zengindir.

Yukarıda edebî metinlerle ilgili verilen yargılardan hangisi doğrudur?


8. Okuduğumuz bir romandaki olayların ya da seyrettiğimiz bir filmde anlatılanların ve görülenlerin ger-çek hayatta olmaması edebî metnin hangi özelliğiyle açıklanabilir?

9. Edebiyatın bir söz sanatı olduğuna şüphe yoktur, bütün edebî metinler kelimelerden yapılmıştır; fakat ----

Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanabilir?

A) edebî eserin malzemesi dildir.

B) sözcük, bir edebî eser için en önemli yapı taşıdır.

C) edebî eser sadece söz veya kelimele rin toplamından oluşmaz.

D) roman diğer türlerden daha kapsamlıdır.

E) topluma yol göstermek edebiyatın en önemli işlevidir.

10. Edebiyatın ve bütün güzel sanatların me deniyeti yarattığı ve onun en canlı ifa desi olduğu şüphe götürmez. Toplumlarda ideal yarattığı da bir gerçek. Dolayısıyla in sanın duygusal ihtiyaçlarına cevap vermesi ba kı-mından sanatın faydalı olduğuna inan mak gerekir.

Bu parçadan, aşağıdaki yargıların han gisi çıkarılamaz?

A) Edebiyatın, güzel sanatların en önemli kolu olduğu

B) Güzel sanatların, uygarlığı oluşturan en önemli etkenlerden biri olduğu

C) Edebiyatın, toplumu belli bir amaca yön lendirdiği

D) Edebiyatın, medeniyetin güçlü bir anlatımı olduğu

E) Sanatın, insanın iç dünyasını zengin leştirmesi bakımından yararlı olduğu


Bir edebî metnin, kendinden önce ve sonra yazılan metinlerle ilişkisi vardır. ( )

Bir edebî metni, yazıldığı dönemin dışında değerlendirmek gerekir. ( )


32

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. İn san; bi li mi, de ney sel yön tem ler den ya rar la na-rak doğ ru yu, iyi yi, ya rar lı yı bul mak için kul lan mış-tır. Gü zel sa nat la rın ve ede bi ya tın ama cı ise ---- .

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakiler-den hangisi getirilmelidir?

A) dili kullanarak kalıcı eserler yaratmaktır

B) sanatçının rahat yaşamasını sağlamaktır

C) güzellik yaratmaktır

D) insanlık için yararlı olmaktır

E) nesnel gerçekliğe ulaşmaktır

2. I. Plastik sanatlar, zanaatın doğmasını sağla-mıştır.

II. İnsan olan her yerde güzel sanat etkinliği vardır.

III. Sanat eseri, biricik olduğu için başka esere benzemez.

IV. Edebiyatın sanat olarak malzemesi kitaptır.

V. Zanaat, sanata “fayda” boyutu kazandırmış-tır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangi-sinde bir bilgi yanlışı vardır?


3. Edebiyatı; tarih, sosyoloji, psikoloji, felsefe gibi bilimlerden ayıran temel özellik aşağıda-kilerden hangisidir?

A) Olaylara güzellik penceresinden bakması

B) Farklı anlatım türlerinin kullanılması

C) İnsanı konu olarak alması

D) Toplumların gelişmesine katkı sağlaması

E) Uygarlık tarihinde bir yere sahip olması

4. I. Edebî eserlerde; her insan etkinliğinden, do-ğal varlık ve görünüşten yararlanılır. (D)

II. Kültür alanı, bilimle ve bilimin olanaklarıyla oluşturulur. (Y)

III. İnsan, her türlü birikimini dil aracılığıyla son-raki kuşaklara aktarır. (Y)

IV. Bilimde terimler, felsefede kavramlar, sanatta ise imgeler esastır. (D)

V. İnsan, günlük ihtiyaçlarını karşılarken bilim dilinin olanaklarından yararlanır. (D)

Yukarıdaki doğru-yanlış belirlemelerinden han-gileri yanlıştır?

A) I. ve II. B) III. ve IV. C) I. ve V.

D) II. ve IV. E) III. ve V.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yan-lışı vardır?

A) Metinler manzum, mensur ve tiyatro olmak üzere üçe ayrılır.

B) Bir edebî eserde anlatılanlar, olduğu gibi ya-şanmaz.

C) Her türlü insan etkinliğinden, doğal varlık ve görünüşten edebî eserlerde yararlanılır.

D) Dilin günlük kullanımıyla bilim, felsefe ve edebiyat eserlerindeki kullanımı arasında fark vardır.

E) Edebiyat, diğer bilim ve bilgi alanlarının orta-ya koyduğu verilerden yararlanır.

GENEL TEKRAR TESTİ - 1


33

6.

Güzel sanatların sınıflandırılması şemasında numaralanmış yerlerin hangilerinde yanlışlık yapılmıştır?

A) 1. ve 8. B) 3. ve 10. C) 2. ve 9.

D) 4. ve 5. E) 6. ve 7.

7. I. Öykü

II. Roman

III. Bilim ve teknikle ilgili makale

IV. Şiir

V. Dilekçe

Yukarıdakilerden hangileri gerçekliği ele alış-ları bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) I. ve II. B) III. ve IV. C) I. ve V.

D) II. ve IV. E) III. ve V.

8. Masallarda iki tel birbirine Sürtülürse yardıma devler koşar Senin saçların öyle gür ki Rüzgâr esse kıyamet kopar

Yukarıdaki metinle ilgili olarak aşağıda verilen-lerden hangisi yanlıştır?

A) Edebî metin özelliği taşımaktadır.

B) Gerçeklik, olduğu gibi dile getirilmiştir.

C) Bir durum, olduğundan büyük gösterilmiştir.

D) Öznel bir anlatım vardır.

E) Bir durum, şiire özgü gerçeklikle yansıtılmış-tır.

9. I. Metin Galatasaray’da toplanan binlerce hayvan

hakları savunucusu, Hayvan Hakları Koruma Kanunu’nda yapılması planlanan değişikliği pro-testo etti. Aralarında spor ve sanat dünyasın-dan tanınmış kişilerin de bulunduğu eylemciler, “Ölüm Yasasına Hayır”, “Yaşamak onların da hakkı”, “Her eve 3 Kedi” gibi dövizleri taşıdılar.

II. Metin Ellerini alıyorum sabaha kadar seviyorum Ellerin beyaz tekrar beyaz tekrar beyaz Ellerinin bu kadar beyaz olmasından korkuyorum İstasyonda tiren oluyor biraz Ben bazen istasyonu bulamayan bir adamım

Cemal Süreya

Bu metinlerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I. Metin mensur, II. Metin manzumdur.

B) I. Metin öğretici metin, II. Metin sanat metnidir.

C) İki metinde de dil, göndergesel işlevdedir.

D) I. Metin nesnel bir anlatım vardır.

E) II. Metin’in bilgi vermek gibi bir amacı yoktur.

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

3.Tiyatro

7.Sinema

5.Heykel

9.Opera

1.Edebiyat

2.Müzik

4.Mimari

8.Dans

6.Resim

10.Hat

İŞİTSEL SANATLAR

DRAMATİK SANATLAR

GÖRSEL SANATLAR

GÜZEL SANATLARIN SINIFLANDIRILMASI


34

GENEL TEKRAR TESTİ - 2

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Yavaş yavaş sallanıyor I

Yapraklar, ağaçlarda II

Uzaklarda, çok uzaklarda III

Sucuların hiç durmayan çıngırakları IV

İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı V

Yukarıdaki edebî metinde altı çizili sözlerden hangisinde gerçeklik değiştirilmiştir?


2. Günün gözleri akın etti uykulu odama Oynadılar duvarın donuk tuğlaları arasında Ve ölü çiçekler canlanıverdi gülüşlerinden

Yukarıdaki dizelerde ---- kullanılarak gerçeklik değiştirilmiştir.

Yukarıdaki boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) kavram B) terim C) imge

D) bilim E) plastik sanat

3. Aşağıdakilerden hangisi güzel sanatlardan biri değildir?

A) Mimari B) Tiyatro C) Hat

D) Kültür E) Edebiyat

4. Sanat, insanın varlık şartlarından biridir. İnsanın I olduğu her yerde güzel sanat etkinliği de vardır. II Sanat eserlerinin bir kısmı göze, bir kısmı da

kulağa hitap eder: Bu sanat dallarından edebi-

yat ve müzik kulağa; resim, mimari, heykel de III IV göze hitap etmektedir. Bunlar arasında hem

göze hem kulağa hitap eden sanatlar da vardır:

tiyatro, hat, resim... V

Yukarıdaki altı çizili yerlerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?


5. İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ya-pılan bir eğitimin yanısıra deneyim ve ustalık gerektiren ve el emeğine dayanan faaliyetlere ---- denir.

Yukarıdaki boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) sanat B) zanaat C) kültür

D) güzel sanatlar E) bilim

6. Aşağıdakilerden hangisi edebî metinlerin bir özelliği değildir?

A) Didaktik bir amaçla oluşturulmaları

B) Güzellik yaratmak amacıyla oluşturulmaları

C) İmgelerden yararlanılarak oluşturulmaları

D) Kurmaca nitelik taşımaları

E) Sanata özgü gerçeklikten yararlanmaları


35

7. Vilayet memurları yemeğe çıkıyorlar. İstatistik müdürü Salim Bey, merdivenden inerken ayrı ayrı kalemlerden çıkmış birkaç genç, önü sıra iniyor, konuşup gülüşüyorlardı. İçlerinden biri, bi-razcık durup elini göğsüne vurarak arkadaşlarına meydan okur gibi, “Ben feministim, feminist...” dedi. Arkalarından gelen Salim Bey’i görüp sesle-rini kestiler, yol verdiler. Salim Bey geçti gitti ama bu “feminist” sözü aklına takıldı. Çokça kullanılan bir söz, anlamı ne olsa gerek? Yemekten sonra da dairede çalışırken yine aklına geldi. “Bir bilene soralım.” diye düşündü.

Yukarıdaki parçayla ilgili olarak aşağıdakiler-den hangisi söylenemez?

A) Bilimlerle ilişkili olduğu

B) Manzum bir nitelik taşıdığı

C) Edebî metin olduğu

D) Kurmaca özellik taşıdığı

E) Malzemesinin dil olduğu

8. Bir dil, konuşan kişinin kültür düzeyine göre fark-lılıklar gösterir. Bir kişinin bakkalda, alışverişte ya da sokakta konuştuğu dil ile resmî çevrelerde kullandığı dil farklıdır. Bu nedenle günlük yaşam-da alışverişte, eş dost arasında, bakkalda kullan-dığımız dile ---- denir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakiler-den hangisi getirilmelidir?

A) kültür dili B) yazı dili

C) konuşma dili D) bilim dili

E) imge

9. Her sanat dalının kendini ifade ediş tarzı farklıdır. Ressam renklerle, müzisyen seslerle, mimar ana maddesi toprak ve taş olan maddelerle sanatını oluşturur. Edebiyatın ise ana malzemesi dildir. Dil sayesinde duygular, düşünceler, sevinçler üzüntüler dile getirilir. Bu bakımdan dil olmadan edebiyat olmaz. Dil edebiyatı, edebiyat da dili besler, geliştirir. Edebî eserler sayesinde dil ge-lişir, anlam zenginliği kazanır ve sözcük sayısı artar.

Bu parçada aşağıdakilerden hangisine deği-nilmemiştir?

A) Edebiyatın malzemesinin “dil” olduğuna

B) Edebiyatın dili zenginleştirdiğine

C) Dilin edebiyatın gelişmesine katkı sağladığı-na

D) Resim ve mimarinin görsel (plastik) sanatlar-dan olduğuna

E) Her sanatın kendine özgü malzemesinin ol-duğuna

10. Gündelik hayatta konuşulan dil ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Duygu ve düşünceler kısa cümlelerle anlatılır.

B) Noktalama işaretlerine pek uyulmaz, onun yerine vurgu ve tonlamaya dikkat edilir.

C) Cümlede ögelerin yerleri genelde değiştirilir.

D) Yazı dilinden çok daha önce var olmuştur.

E) Duygu ve düşünceler terim, kavram ve imge kullanılarak aktarılır.

ES

EN

YA

YIN

LA

RI


36

11. Pansumanlar başladı. Kapının önünden, hasta bakıcı kadının kucağında yedi sekiz yaşlarında bir çocuk geçirdiler. Koridor tenhalaştı, sesler kesildi, koğuşun bütün ruhu sindi ve bütün zekâsı bir tek ıstırabın üstüne eğiliyor. Keskin bir çığlık, koridorun havasında büyük bir uçurum açarak ta diplere kadar gitti. Sonra ses kesildi. Mırıltılar, hafif bir çığlıkla karışan uzun bir inilti. Gerildim ve yatağın içinde sivrildim. Bir avucumda şilteyi sıkıyorum. Kolu sarılı bir çocuk daha geçiyor. Ses yok, ilerliyorum. Korkudan elimi yüreğime bastım. Kapımda bir adam... Bana, “Hazırlan, bundan sonra sıra sende.” dedi. Ne sırası? Bilmiyorum. Ameliyat mı? Pansuman mı? Ne yapacaklar?

Yukarıdaki metinle ilgili olarak aşağıdakiler-den hangisi yanlıştır?

A) Mecaz anlamlı kelimeler kullanılmıştır.

B) Mensur olarak yazılmıştır.

C) Öğretmek, bir konuya açıklık getirmek ama-cıyla oluşturulmuştur.

D) İmgeler ve çağrışım özelliği olan kelimeler kullanılmıştır.

E) Tıp bilimiyle ilişkilidir.

12. Aşağıdakilerden hangisi malzemesi ses ve söz olan güzel sanatların genel adıdır?

A) Dramatik sanatlar

B) Plastik sanatlar

C) Endüstriyel sanatlar

D) Fonetik sanatlar

E) Karma sanatlar

13. Dünyadaki çeşitli bildirişme dizgelerinin en geliş-mişi dildir. Dil olmadan insanların birlikte yaşa-maları, anlaşabilmeleri, bir toplumu oluşturmaları söz konusu değildir. Bir toplumu ulus yapan bağ-ların en güçlüsü dildir. Bireyleri ulusuna, yurdu-na, geçmişine sıkı sıkıya bağlar. Bir toplumun özellikleri, yaşayışı, gelenekleri, dünya görüşü, yaşam felsefesi, inançları, bilim, teknik ve sanata katkıları o toplumun diline yansır; o toplumun dilinden izlenebilir.

Yukarıdaki parçada dilin hangi işlevi üzerinde durulmamıştır?

A) Dilin toplumsal işlevi

B) Dilin sanatsal işlevi

C) Dilin iletişim aracı olması işlevi

D) Dilin millî bilinç oluşturma işlevi

E) Dilin kültür taşıyıcısı işlevi

14. Cümle, bir duyguyu ya da bir düşünceyi tam ola-rak anlatan ve bir yargı bildiren söz grubudur. Bir metnin en küçük anlamlı ögesi cümledir. Metinde cümlelerin arka arkaya anlamsal bir bağlantı kurularak sıralanmasından paragraflar oluşur. Paragrafta, bir ana düşünce etrafında sıralanmış cümleler bulunur. Metinde paragraflar düşünce birimidir. Bir paragraftan diğerine geçerken dil, düşünce ve anlam birliği sağlanır. Metindeki pa-ragrafın içinde giriş, gelişme ve sonuç bölümleri bulunur. Paragrafların bir araya gelmesinden de bir metin (makale, fıkra, söyleşi, deneme, hikâye, roman...) oluşur. Her metnin bir ana düşüncesi vardır. Metinde ana düşünceyi destekleyen yar-dımcı fikirler paragraflarda dile getirilir.

Yukarıdaki parçada metni meydana getiren unsurların hangisinden söz edilmemiştir?

A) Ana düşünce B) Cümle C) Paragraf

D) Yardımcı düşünceler E) Sözcük

ES

EN

YA

YIN

LA

RI


37

İn san lar ol gun laş mak için ba zı şey le re muh taç tır. Bir mil let ki re sim yap maz, bir mil let ki hey kel yap maz, bir mil let ki tek ni ğin ge rek tir di ği şey le ri yap maz, iti raf et me li ki o mil le tin, iler le me yo lun da ye ri yok tur. Hâl bu ki bi zim mil le ti miz, ger çek ni te lik le riy le me de ni ve ile ri ol ma ya la yık tır ve ola cak tır.

Mustafa Kemal ATATÜRK

1. Yu ka rı da ki par ça da gü zel sa nat la rın han gi özel li ği vur gu lan mak ta dır?

2. Top rak la ya da taş la du var ya pan bir us ta ile bun la rı çöm le ğe, se ra mi ğe, hey ke le dö nüş tü ren sa nat-çı nın yap tık la rı ara sın da ne fark var dır?


38

3. Ka rın ya ğı şıy la il gi li bir şi i ri oku yan ki şi nin, “Bu şi i ri oku ma dan ön ce ka rın ya ğı şı nın bu ka dar bü yü le yi ci ol du ğu nu hiç dü şün me miş tim.” sö züy le an lat mak is te di ği ne dir?

4. Aşa ğı da ki re sim lerin han gi sa nat dal la rı ile il gi li olduğunu ve bu sa nat dal la rı nın kul lan dık la rı mal ze-me le ri re sim le rin al tın da ki nok ta lı yer le re ya zı nız.

............................ ............................ ............................ ............................


Kur tu luş Sa va şı’nı an la tan bir ede bî me tin, ma te ma tik bi li min den ya rar la nır. ( ) Şair, di li, hey kel tı ra şın mer me ri kul lan ma sı gi bi kul la nır; onu öl çü ye, uya ğa, şek le gö re bi çim len di - re rek gü zel li ği mey da na çı ka rır. ( ) Ede bî me tin ler de an la tıl mak is te nen ler, bi lim sel ger çek li ğe uy gun ola rak nes nel bir üs lup la or - ta ya ko nur. ( ) Ço cuk luk tan ölü me ka dar te nef füs edi len ha va gi bi in san ha ya tı nın her anı na ka rı şan dil, ha ya tın ken di si ka dar can lı dır. ( )

Ede bî me tin ler, geç mi şin ve dö ne mi nin her tür lü bi ri ki min den ya rar la nır, on la rı mal ze me ola rak kul la nır. ( )

6. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cü kleri ya zı nız.

Za na at kâr, mad de yi, ya rar lı ol ma sı için; ................... ise gü zel ve fark lı ol ma sı için iş ler.

Ta rih, fel se fe, sos yo lo ji, psi ko lo ji, coğ raf ya vb. alan lar la ede bi yat ara sın da iliş ki var dır çün kü bun la rın hep -

si nin mer ke zin de ................... var dır.


39

7. Gü zel sa nat lar sı nıf lan dı rı lır ken han gi öl çüt le rin kul la nıl dı ğı nı ör nek ler le açık la yı nız.

8. Sav cı lar, ga ze te ler de çı kan ba zı ha ber le ri suç du yu ru su ola rak gö rüp il gi li ki şi ler hak kın da iş lem ya-pa bil mek te dir. Ben zer olay lar gazete haberi olarak değil de ede bî me tin ler de geç ti ği za man sav cı la rın tu tu mu nun ne ola ca ğı nı ne den le riy le açık la yı nız.

9. Aşa ğı da ki ler den han gi sin de ve ri len ler ay nı tür gü zel sa nat da lı için de yer al maz?

A) Mü zik – ede bi yat – ti yat ro

B) Si ne ma – ba le – ope ra

C) Mi ma ri – re sim – hey kel

D) Dans – ti yat ro – si ne ma

E) Hat – hey kel – mi ma ri

10. Yüz yıl lar bo yun ca di li mi ze fark lı dil ler den söz cük ler gir miş, fark lı kül tür ler le et ki le şim için de bu lu nul muş ve dil za man la de ği şik li ğe uğ ra mış tır. Bu du rum, di lin ....................... ol du ğu nu gös ter mek te dir.

Bu par ça da boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler den han gi si ge ti ril me li dir?

A) ulu sal bir ni te li ği nin

B) ev ren sel bir özel li ği nin

C) can lı bir var lık

D) ta şı yı cı özel li ği nin

E) kül tü rün ka lı bı

BAŞARILAR

(Her so ru 10 pu an dır.)


40

Ede bî eser ler, bir bi lim sel ya da fel se fî gö rü şü ge nel de içe rir (Mev la na’nın ve Yu nus’un mis tik, Ne dim’in Epi kür cü, Tev fik Fik ret’in ma ter ya list olu şu gi bi.).

Ba tı lı ro man cı la rın sos yal ve psi ko lo jik dü şün ce le ri, ro man ki şi le ri nin ko nuş ma la rın da ve ya iç di ya log la rın da gö rül-mek te dir. Pro ust, Gi de, Sar tre, vb. ro man cı la rın ya pıt la rın da sos yal dü şün ce ler gı da mad de le rin de ki vi ta min gi bi giz li de ğil, sand viç ek me ğin de ki pey nir gi bi bel li dir. Dün ya nın bir çok bü yük şa ir ve ro man cı sın da sos yal ve fel se fî dü şün ce açık bir eği lim ola rak gö rü lür.

Sa nat ese ri, sos yal ger çek lik ler den çok, ha yal den do ğan sen tez ler ol du ğu na gö re şi ir de ve ro man da sos yal çö-züm le me ler yap mak, sa na tın pren sip le ri ne ay kı rı dır. Bi li min, sa na tın sı nır la rı na gir di ği en di şe si ni ve ren dü şün ce ro man la rı ve şi ir le ri sa nat se ver ler ce de eleş ti ri ye uğ ra mış tır.

1. Yu ka rı da ki par ça dan da ya rar la na rak ede bî eser le rin bi lim sel ya da fel se fî gö rüş ler den bes len me le ri-nin ne den le rini açık la yı nız.

2. “Pro ust, Gi de, Sar tre, vb. ro man cı la rın ya pıt la rın da sos yal dü şün ce ler, gı da mad de le rin de ki vi ta min gi bi giz li de ğil, sand viç ek me ğin de ki pey nir gi bi bel li dir.”cüm le siy le an la tıl mak is te nen ne dir?

3. “Sa nat ese ri, sos yal ger çek lik ler den çok, ha yal den do ğan sen tez ler dir.” cüm le sin den ha re ket le sa nat çıy la bi lim ada mı ara sın da ki temel far kı be lir le yi niz.


41

4. Bi li min, sa na tın sı nı rı na gir me si ne de mek tir?

5. Ka fa sın da çok par lak ha yal ler ol du ğu hâl de şi ir ya za ma dı ğın dan şi kâ yet eden res sam ar ka da şı na Mal ler me “Dos tum, şi ir ha yal ler le de ğil, söz cük ler le ya zı lır.” der.

Yu ka rı da ki cüm le de Mal ler me, ar ka da şı nın şi ir ya za ma ma sı nı han gi ne de ne bağ la mak ta dır?

A) Şiirin düş gü cü ge rek tir me si ne

B) Şiirin zor bir tür ol ma sı na

C) Res sam la rın duy gu sal ol ma ma sı na

D) Ar ka da şı nın bil gi siz ol ma sı na

E) Ar ka da şı nın, ha yal le ri ni ke li me ler le ifa de ede me me si ne

6. İn sa nın ço cuk lu ğun dan ölü mü ne ka dar te nef füs et ti ği ha va gi bi ha ya tı nın her anı na ka rı şan dil, ha ya tın ken-di si ka dar ---- ve kar ma şık tır.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler den han gi si ge ti ri le bi lir?

A) can lı

B) zor

C) gü zel

D) ge çi ci

E) kı sa


Do ğa nın gü zel lik ve ha zi ne le ri ni gör mek ve yo rum la mak da bir kül tür me se le si dir. ( )

Kül tür söz cü ğü ede bi yat söz cü ğü ne gö re da ha dar bir an lam ta şır. ( )

8. Aşa ğı da ki ler den han gi si gü zel sa nat la rın bir tü rü de ğil dir?

A) Ope ra B) Ma ran goz luk C) Mi ma ri D) Hey kel E) Ba le


42

9. Aşa ğı da ki le rin han gi sin de doğ ru dan an la tı lan bir du rum var dır?

A) Ge ce nin gü zel li ği uza mış ta ri he ka dar.

B) Avuç la rın da öz le nen mev sim le rin ye miş le ri.

C) Gök yü zü nü bo ya rım her sa bah.

D) Gü neş do ğar ken yo la çık tık.

E) Ye şil çam lar al tın da uyu yor şim di ada.

10. Ay nı mal ze me le ri kul lan dık la rı hâl de ki mi sa nat çı lar şa he ser ler ya ra tı yor ki mi le ri ise o ka dar ba şa rı lı ola mı yor.

Bu cüm le de be lir ti len du ru mun asıl nedeni aşa ğı da ki ler den han gi si ola bi lir?

A) Sa nat çı nın ye tiş ti ği or tam

B) Sa nat çı nın sa na tı araç ola rak kul lan ma sı

C) Sa nat sal gü zel li ğin, mal ze me nin kul la nı lış bi çi mi ne bağ lı ol ma sı

D) Sa nat sal gü zel lik ya rat ma nın zor ol ma sı

E) Sa nat ta ba şa rı nın bü yük öz ve ri ge rek tir me si

BAŞARILAR



43

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Aşa ğı da ki ler den han gi sin de gü zel sa nat lar la il gi li bir bil gi yanlışı vardır?

A) Öğ ret mez; sez di rir, çağ rış tı rır. B) Tak lit et mez, ya ra tı cı lı ğa önem ve rir. C) Bi lim ler den ya rar la nır. D) An lam ve bi çim gü zel li ği ne önem ve rir. E) Gö re vi, ger çek le ri ol du ğu gi bi ak tar mak tır.

2 . Sa nat, mi ma ri siy le, res miy le, hey ke liy le, mü zi-ğiy le, şi iriy le bir bü tün dür. Bu be lir le me nin ba zı ek sik yan la rı var dır. Ör ne ğin, her bi na bir sa nat ese ri de ğil dir. Bir bi na nın mi ma ri bir sa nat ese ri ola bil me si için ----.

Bu par ça da boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ri le bi lir?

A) onu ben zer le rin den ayı ra cak es te tik özel lik-le ri nin ol ma sı ge re kir.

B) do ğal den ge yi boz ma ma sı, çev re bi lin ciy le oluş tu rul ma sı ge re kir.

C) dep rem yö net me li ği ne uy gun ola rak ya pıl-ma sı ge re kir.

D) sa na tın di ğer dal la rıy la il gi li ol ma sı ge re kir.

E) in sa nın te mel ih ti yaç la rı nın kar şı la ya bil me si ge re kir.

3. Ede bi yat ---- da ya nır. Bir şi ir de, hi kâ ye de, ro-man da, ti yat ro da bi ze he ye can ve ren o de rin duy gu lar, ka fa mı zın için de bir dün ya ya ra tan ha yal ler ve tas vir ler var lık la rı nı ve et ki le ri ni ---- borç lu dur.

Bu par ça da boş bı ra kı lan yer le re aşa ğı da ki-ler den han gi le ri ge ti ri le bi lir?

A) se se, bo ya ya

B) di le, söz cük le re

C) göz le me, bi lim sel li ğe

D) fi gü re, sa nat çı ya

E) rol yap ma ya, cüm le le re

4. Aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si sa nat ese ri nin öz gün ve bi ri cik ol ma sıy la il gi li dir?

A) Kül tü rün ta şı yı cı sı ol ma sı B) İn san la il gi li her şe yi iş le me si C) Dış dün ya yı ken di ne öz gü ba kış açı sıy la

yan sıt ma sı D) Geç mi şin bi ri kim le rin den ya rar lan ma sı E) Ça ğı nın özel lik le ri ni yan sıt ma sı

5. Aşa ğı da ki sa nat dal la rın dan han gi si ede bi-yat la iliş ki li de ğil dir?

A) Ti yat ro B) Si ne ma C) Ope ra D) Mü zik E) Pan do mim

6. 1. Bir ci na ye ti ko nu alan ga ze te met ni

2. Ka ra de niz’in bit ki ör tü sü nü an la tan bir me tin

3. Aşk ko nu su nu iş le yen bir me tin

4. Jo ule Ka nun la rı’nın an la tıl dı ğı bir me tin

5. Ya şam se vin ci nin iş len di ği bir me tin

Yu ka rı da ki ler den han gi le ri ede bî me tin ola bi-lir?

A) 1 ve 2. B) 2 ve 3. C) 1 ve 4.

D) 3 ve 5. E) 4 ve 5.

7. Mü zik te ses, re sim de bo ya, mi ma ri de taş ne ise ede bi yat ta da ---- odur.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ri le bi lir?

A) söz cük B) pa rag raf C) şi ir D) içe rik E) bi çim


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

44

8. Aşa ğı da ki ler den han gi si ede bi yat - ta rih iliş-ki siy le il gi li ula şı la bi le cek so nuç lar dan bi ri-dir?

A) Ede bî me tin le rin, ki şi le rin iç dün ya la rı nı yan-sıt ma sı

B) Ede bî me tin le rin, ba zı bi lim sel bu luş la ra ışık tut ma sı

C) Or hun Âbi de le ri’nin, De de Kor kut Hi kâ ye le-ri’nin vb. geç miş te ya şan mış olay la rı yan sıt-ma sı

D) Sos yal ha ya tı dü zen le yen iliş ki le rin ede bî me tin ler de ki ki şi iliş ki le ri ne mo del oluş tur ma-sı

E) Ede bî met nin ar ka pla nın da bel li bir dün ya gö rü şü nün bu lun ma sı

9. Aşa ğı da ki cüm le le rin han gi sin de me caz ya da te rim an lam ta şı yan söz cük kul la nıl ma-mış tır?

A) İki bü yük lük, iki ni ce lik ara sın da ki ba ğın tı ya oran de nir.

B) Bu in ce dav ra nı şı nız la bi zi çok mut lu et ti niz. C) Vic da nın da, geç mi şin le ke si ni yı ka mak is ti-

yor du. D) Sod yum kar bo nat, sa bun ya pı mın da kul la nıl-

mak ta dır. E) Kü tüp ha ne de ders ça lı şır ken uy kum gel miş-

ti.

10. 1. ço cuk lar

2. gir di ler

3. el le rin de

4. çi çek ler le

5. sa lo na

Yu ka rı da nu ma ra lan mış söz cük ler ku ral lı ve an lam lı bir cüm le hâ li ne ge ti ril di ğin de be şin-ci sı ra da söz cük ler den han gi si yer alır?

A) 1. B) 2. C) 3. D) 4. E) 5.

11. Ede bî met nin ama cı bil gi ver mek de ğil, es te tik

ba kış açı sı uyan dır mak tır. Bu amaç la sa nat çı di le

öz nel de ğer ler yük ler. Bu da ---- ger çek le şir.

Bu par ça da boş bı ra kı lan yer e aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ril me li dir?

A) me caz lı ifa de ler le B) te rim ler le C) kav ram lar la D) nes nel ifa de ler le E) do ğal dil le

12. Ede bî me tin ler, her okun du ğun da in san da fark lı duy gu lar uyan dı rır ve ye ni an lam lar ka za nır.

Aşa ğı da ki ler den han gi si, ede bî me tin ler le il gi-li yu ka rı da be lir ti len yar gı nın ne de ni ola maz?

A) Ede bî me tin ler, çok an lam lı lık özel li ği gös te rir. B) Ede bî me tin ler, dö ne min özel li ği ni yan sı tır. C) Ede bî me tin le rin an la mı, oku run bil gi bi ri ki mi

ve psi ko lo ji siy le il gi li dir. D) Ede bî me tin ler, yo ru ma açık tır. E) Ede bî me tin ler an lam tek yön lü ola rak or ta ya

kon maz.

13. Aşa ğı da ki me tin ler den han gi si ger çe ği ele alış ba kı mın dan di ğer le rin den fak lı dır?

A) Ma te ma tik le il gi li ma ka le B) Coğ raf ya ders ki ta bın da bir ko nu nun an la tıl-

ma sı C) Ga ze te ha be ri D) Öy kü E) Bi yog ra fi (ya şam öy kü sü)

14. “Şair-dil” ara sın da ki iliş ki aşa ğı da ki eş leş tir-me le rin han gi sin de var dır?

A) Yö net men – film

B) Mi mar – kent

C) Res sam – bo ya

D) Ak tör – se yir ci

E) Ses sa nat çı sı – sah ne


45

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

15. Ke li me ile ha yat ara sın da çok in ce da mar ve si-nir ağ la rı ile örü lü iliş ki ler var dır.

Bu cüm le ile an la tıl mak is te nen aşa ğı da ki ler-den han gi si dir?

A) Ke li me le rin, an laş ma yı sağ la yan bir araç ol-du ğu

B) Ke li me le rin ses ler den oluş tu ğu C) Ke li me le rin, di li oluş tur du ğu D) Ke li me le rin doğ ru kul la nıl ma sı ge rek ti ği E) Ke li me le rin ya şa mın can lı bir par ça sı ol du ğu

16. Ede bi yat; içe rik, şe kil ve üs lu bu ile ola ğan (gün-lük) ko nuş ma dan çok üs tün ol mak la bir lik te gün-lük ko nuş ma ya sı kı sı kı ya bağ lı dır.

Aşa ğı da ki ler den han gi si yu ka rı da ki cüm le ye an lam ca en ya kın dır?

A) Ede bi yat; ko nu, bi çim ve an la tım yö nüy le gün lük ko nuş ma di li nin üs tün de ve on dan fark lı ol du ğu hâl de bu di le bağ lı dır.

B) Ede bi yat; sı ra dan ko nuş ma la rın dı şın da, üs-lu bun önem li ol du ğu bir gü zel sa nat tü rü dür.

C) Ede bi yat, hal kın so run la rı nın gün lük ko nuş-ma di liy le yan sı tı la bil di ği öl çü de ba şa rı lı olur.

D) Gü zel sa nat la rı; ko nu, bi çim ve üs lup ba kı-mın dan gün lük ko nuş ma di lin den ay rı dü şü-ne me yiz.

E) Ede bi yat, di ğer tür ler den üs tün ve on la rın dı-şın da bir et kin lik tir.

17. Aşa ğı da ki cüm le le rin han gi sin de bil gi yan lı şı var dır?

A) Mi ma ri, bir plas tik sa nat tü rü dür.

B) Ede bî me tin ler de, o gü ne ka dar or ta ya ko-nul muş kül tür bi ri kim le rin den ya rar la nı lır.

C) İn sa nın do ğa da ki dü ze ni an la mak is te me si fi zik, kim ya, bi yo lo ji vb. bi lim le rin ge liş me si ni sağ la mış tır.

D) Sa nat çı, top lu mu bil gi len dir mek ama cıy la var ola nı tüm ger çek li ğiy le yan sı tır.

E) Sa nat; te rim le rin, göz lem le rin de ğil sez gi nin öne çık tı ğı eser ler or ta ya ko yar.

18. Aşa ğı da ki ler den han gi si kur ma ca me tin dir?

A) Ya şam öy kü sü B) Ro man C) Eleş ti ri D) Anı

E) Gün lük

19. Bir ulu sun ta rih bo yun ca or ta ya koy du ğu kül tü rel bi ri kim le ri ni son ra ki ku şak la ra ak ta ra bil me si, ----.

Bu cüm le aşa ğı da ki ler den han gi siy le sür dü-rü le bi lir?

A) bu ürün le rin sa de ce söz lü ola rak an la tıl ma-sıy la müm kün ol muş tur.

B) ya zı nın o ulus ta ra fın dan han gi yüz yıl da kul-la nıl ma ya baş lan dı ğıy la açık la na bi lir.

C) ya zı nın in sa noğ lu na ait her şe yin bil gi si ni za-man ve me kan için de ta şı ma gü cü ne sa hip ol ma sıy la il gi li dir.

D) ulus la rın sos yal dü ze ne önem ver me siy le doğ ru oran tı lı dır.

E) an cak top lum la rın ya şam ko şul la rı na ve ge-liş miş lik dü zey le ri ne bağ lı dır.

20. Halk ara sın da “ta vuk ve ba sı” ve tıp di lin de “avi-an inf lu en za” ola rak ad lan dı rı lan kuş gri bi, vi rüs-le rin yol aç tı ğı bir has ta lık tır. Geç miş yıl lar da in-san la ra bu laş ma yan bu vi rüs, ge ne tik ya pı sı nın de ğiş me siy le ar tık in san lar için de cid di bir teh dit du ru mun da dır.

Yu ka rı da ki par ça nın ya zı lış ama cı aşa ğı da ki-ler den han gi si dir?

A) Oku yu cu da be ğe ni oluş tur mak

B) Ki şi yi, gü ze le yön len dir mek

C) Oku yu cu nun yo rum gü cü nü ar tır mak

D) Sa na ta olan il gi yi ar tır mak

E) Bil gi ver mek, öğ ret mek

BAŞARILAR

(Her so ru 5 puan dır.)

COŞKU VE HEYECANICOŞKU VE HEYECANICOŞKU VE HEYECANIDİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

1. ŞİİR İNCELEME YÖNTEMİ

A. Şi i r ve Zihniyet

D. Şi i rde Ahenk (Ses ve Rit im)Ç. Şi i r Di l i

B. Şi i rde YapıC. Şi i rde Tema

E. Şi i rde Gerçekl ik ve AnlamF. Şi i r ve GelenekG. YorumĞ. Met in ve Şair

2. MANZUME VE ŞİİR

3. MANZUME VE ŞİİR ÖRNEKLERİNİ İNCELEME

2.2.2. ÜNİTE ÜNİTE ÜNİTE

Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (Şiir)

58

Önemli bazı şiir tanımları ise şunlardır:

⁕ Şiir; zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebî anlatım biçimidir.1

⁕ Şiir kalpten geçen bir hadisenin lisan hâlinde tecelli edişi; hissin birdenbire lisan oluşu ve lisan hâlinde kalışı-dır.2

⁕ Şiir, Allah’ı, sır ve güzellik yolundan arama işidir.3

⁕ Şiir gerek içerik, öz, gerekse söze dönüştürme, sunuş açısından özgün, etkilemeye, duygulandırmaya yönelik, yaratı niteliği taşıyan bir söz sanatı ürünüdür.4

⁕ Şiir, insanın kendi ana dili çalgısında söylenen bir türküdür.5

⁕ Şiir, bütün hususiyeti edâsında olan bir söz sanatıdır.6

ŞİİR

Ta nım la na bi lir lik, so mut ger çek lik, her ke sin ka bul edeceği ge nel ge çer so nuç la ra ulaşmak… po zi tif bi lim le re öz gü-dür. Sa nat ve do la yı sıy la şi ir ise bi lim sel or tam la ra so ku la ma yan, ge nel le me ler den ve nes nel öl çüt ler den çok, bi-rey sel de ğer le re bağ lı bir ol gu dur. Bu bağ lam da şi i rin tam bir ta nı mı nı yap mak çok da müm kün de ğil dir. Ta rih bo yun ca bir çok fi lo zof, ede bi yat bi lim ci si ve sa nat çı yüz ler ce de fa şi ir ta nı mı yap mış lar dır. Bun dan son ra da fark lı şi ir ta nım la rı ya pı la cak tır. Her ta nım da şi i rin bel li bir özel li ği esas alın mış ya da şi i re bel li bir gö rüş le yak la şıl mış tır.


59

1 Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara, 2005.2 Yahya Kemal Beyatlı, Edebiyata Dâir, İFC Yayınları, İstanbul, 1984.3 Necip Fazıl Kısakürek, Şiirlerim, Fatih Yayınları, İstanbul, 1969.4 Doğan Aksan, Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Beta Yayınları, Ankara, 1993.5 Cahit Külebi, Şiir Her Zaman, Başak Yayınları, Ankara.6 Orhan Veli Kanık, Bütün Şiirleri, Bilgi Yayınları, Ankara 1975.7 S. Kemal Tural, Millî Kültür, 1987.8 M. Kaya Bilgegil, Cehennem Meyvası, YTM Anonim Şirketi, İstanbul, 1944.9 Ahmet Haşim, Bütün Şiirleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1996.10 Peyami Safa, Sanat Edebiyat Tenkit, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1978. 11 T.S. Eliot, Edebiyat Üzerine Düşünceler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.12 Kleber Haedens, Şiirin Tanımı, Türk Dili Şiir Özel Sayısı, Ankara, 1961.13 Ord. Prof. M. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1983.

Şi’r için ‘gözyaşı’ derler; onu bilmem, yalnız,Aczimin giryesidir bence bütün âsârım!Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem;Dili yok kalbimin, ondan ne kadar bîzârım!

Mehmet Akif ERSOY

AnlatamıyorumAğlasam sesimi duyar mısınız,Mısralarımda;Dokunabilir misiniz,Gözyaşlarıma, ellerinizle?

Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel,Kelimelerinse kifayetsiz olduğunuBu derde düşmeden önce.

Bir yer var, biliyorum;Her şeyi söylemek mümkün;Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum;Anlatamıyorum.

Orhan Veli KANIK

ZİHNİYET

⁕ Zihniyet; bir dönemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, askerî, dinî güçlerin, sivil toplum örgütlerinin, ticari hayatın, eğitim etkinliklerinin birlikte oluşturdukları duygu, anlayış ve zevk bütünüdür. Ancak bu zevk ve anlayış, kendini meydana getiren unsurlardan herhangi birine indirgenemez.

⁕ Temel bazı nitelikleri olsa da şiir, öznel yaklaşımlarla oluşturulan bir türdür. Şiirle ilgili tartışılamayacak olan yön ise şiirin, oluşturulduğu dönemin dinî, siyasi, sosyal, ekonomik, askerî, kültürel vb. hayatın duygu, anlayış ve zevk bütününü yansıtması gerçeğidir ki buna da zihniyet denir.

⁕ Şiir, şuurun dil imbiğinden geçirilmiş hâlidir. Başka bir söyleyişle, şiir; his, hayal ve fikir unsurlarını en uygun tarzda ve ahenkli bir dille sunma sanatıdır. Şiir, estetik bir tefekkürdür.7

⁕ Şi ir, iç dün ya dan ve ya dış dün ya dan ge len gü zel lik ih sa sı nın do ğur du ğu gay ret his si ne li sa nın gü zel li ği ni kul la-na rak be den ver me sa na tı dır.8

⁕ Şiir bir hikâye değil, sessiz bir şarkıdır.9

⁕ Şiir, sırrın dilidir.10

⁕ En millî sanat dalıdır.11

⁕ Şiir tarif edilebilseydi yüz türlü değil, bin türlü şiir tarifi olurdu.12

⁕ Müzik ve raks ile beraber ve uygun olarak dinî yahut sihrî bir mahiyeti haiz olan sözlerdir.13


60

UYAN BU GAFLETTENDevri Cumhuriyet asırı yirmiUyan bu gafletten uyuma yurttaşDünya ayaklanmış aya gidiyorUyan bu gafletten uyuma yurttaş

Bırak sar’öküzü varsın yayılsınSet çekme gözlere herkes ayılsınHer köşeye bir fabrika koyulsunUyan bu gafletten uyuma yurttaş

Âşık VEYSEL

AŞKIN ALDI BENDEN BENİAşkın aldı benden beni bana seni gerek seniBen yanarım dün ü günü bana seni gerek seniNe varlığa sevinirim ne yokluğa yerinirimAşkın ile avunurum bana seni gerek seni

Aşkın âşıklar öldürür aşk denizine daldırırTecelli ile doldurur bana seni gerek seniAşkın şarabından içem Mecnun olup yola düşemSensin dün ü gün endişem bana seni gerek seni

Sûfîlere sohbet gerek Ahilere ahret gerekMecnunlara Leyla gerek bana seni gerek seniEğer beni öldüreler külüm göğe savuralarToprağım anda çağırır bana seni gerek seni

Yunus EMREProf. Dr. Şükrü ELÇİN, Halk Şiiri Antolojisi

GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE

1. Gel bir eğlence sunalım şu kederli, gamlı gönle; yürü gidelim salınarak yürüyen uzun boylu sevgilim Sa’dâbâd’a. İşte iskelede üç çifte kayık hazır, yürü gidelim salınarak yürüyen uzun boylu sevgilim Sa’d-âbâd’a.

2. Gülelim, eğlenelim; dünyadan istediğimizi (zevk) alalım. Tesnim Irmağı’nın (cennet suyu) suyunu meydandaki yeni çeşmeden içelim. Ejderhanın ağzından sonsuz hayat veren suyun aktığını görelim, yürü gidelim uzun boylu sevgilim Sa’d-âbâd’a.

3. Bir sen, bir ben, bir temiz edalı şarkıcı, iznin olursa eğer bir de aşktan çılgına dönmüş Nedim; diğer dostları bugünlük feda edip Sa’d-âbâd’a gidelim.

1. Bir şi ir, ken din den ön ce ki şi ir ge le nek le riy le han gi yön ler den iliş ki len di ri le bi lir?

2. Bu et kin lik te ki me tin le rin fark lı dö nem le re ait ol duk la rı nı gös te ren söz cük, kav ram ve söz le ri gös te ri niz.

3. Yu ka rı da ki me tin ler de, dö ne min zih ni ye ti ne ve sa nat an la yı şı na ait özel lik le ri yan sı tan öge le ri gös te-ri niz.

4. “Dün ya ayak lan mış aya gi di yor / Uyan bu gaf let ten uyu ma yurt taş / Set çek me göz le re her kes ayıl sın / Her kö şe ye bir fab ri ka ko yul sun / Ne var lı ğa se vi ni rim ne yok lu ğa ye ri ni rim / Aş kın ile avu nu rum ba na se ni ge rek se ni / Te cel li ile dol du rur ba na se ni ge rek se ni / Bir sa fâ bah şe de lim gel şu dil-i nâ-şa da / Gi de lim serv-i re-vâ nım yü rü Sa’d-âbâd’a / Gü le lim oy na ya lım kâm ala lım dün yâ dan” di ze le rin den yo la çı kı la rak dö ne min sos yal ha ya tıy la il gi li ne ler söy le ne bi lir?

ŞARKI

1. Bir safâ bahşedelim gel şu dil-i nâ-şada Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a İşte üç çifte kayık iskelede âmâde Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a

2. Gülelim oynayalım kâm alalım dünyâdan Mâ-i Tesnîm içelüm çeşme-i nev-peydâdan Görelim âb-ı hayât akdığın ejderhâdan Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a

3. Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pâkîze-edâ İznin olursa eger bir de Nedîm-i şeydâ Gayrı yârânı bugünlük edip ey şûh fedâ Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a Nedim


61


Bir şiirin yazıldığı dönemin özelliklerinin bilinmesi, şiirin yorumlanmasında okuyucuya yardımcı olur. ( ) Bir şiir, geleneği ne kadar çok yansıtırsa şiirin sanat değeri o kadar yüksek olur. ( ) Şairler, şiirlerinde dönemin zihniyetini yansıtırlar ancak bunu bilimsel eserlerden farklı bir yolla yaparlar. ( ) Şiir zihniyeti; şairin, yaşam gerçeğini kendi bakış açısıyla yorumlamasıdır. ( )

2. Tokat’a Doğru

Çamlıbel’den Tokat’a doğru Orda, derenin içinde Irmaklar gibi uzaklaşır Tozlu yolların aktığı ırmak! İki üç çırılçıplak Bir türkü kadar uzak Ben seni çoktan unuttum; Alçacık damı düşündükçe Tekerler iki çizgi bırakır, Sen de unuttun mu, dön geri bak. Gözlerim yaşarıyor, dön geri bak. Hamutlar şak şak eder, dön geri bak.

Cahit KÜLEBİ

hamut: Araba koşumunda atların boyunlarına geçirilen ağaç veya üstüne meşin geçirilmiş çember.

Bu şiirden hareketle dönemin hangi özelliğine ulaşılabilir?

3. Divan-ı Hikmet’ten Günümüz Türkçesiyle

Işkıng kıldı şeydâ mini Aşkın beni çılgına çevirdi, Cümle âlem bildi mini Herkes benim bu durumumu bildi. Kaygum sinsin tüni künü Gece gündüz kaygım sensin (Seni düşünüyorum.), Minge sin ok kireksin sin Bana sen gereksin sen.

Közüm açdım sini kördüm Gözümü açtım seni gördüm, Kül köngülni singe birdim Tüm kalbimi sana verdim. Uruğlarım terkin kıldım (Bu uğurda) akrabalarımı terk ettim, Minge sin ok kireksin sin Bana sen gereksin sen.

Hoca Ahmet YESEVİ

Bu şiirdeki hâkim zihniyeti açıklayınız.


62

4. Güzelliğin On Par’etmez

Güzelliğin on par’etmez Tabirin sığmaz kaleme Bu bendeki aşk olmasa Derdin dermandır yâreme Eğlenecek yer bulaman İsmin yayılmaz âleme Gönlümdeki köşk olmasa Âşıklarda meşk olmasa

Âşık Veysel

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Şair, ikinci dörtlükte “Derdin dermandır yâreme” dizesiyle ……………………………………… anlatmak istiyor.

5. Bedava

Dağ başında karaçalı, Kısmet vermiş aşktan yanı, Üzülmesi yoğa vara, Çaput bağlamak bedava. Seven kim, sevilen hani? Zaten talihçeğiz kara, Felek gözün kör olsun, Sözün kısacası yani, Kuru kuru bulutlara, Oturup ağlamak bedava. Gönül eğlemek bedava. Umut bağlamak bedava.

Abbas SAYAR

Yukarıdaki dizeler için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Çaput bağlamak, feleğin gözünün kör olması gibi ifadeler kullanılarak gelenekten yararlanıldığı

B) Sade bir dil kullanıldığı

C) Umutsuzluk temasının işlendiği

D) Ahenk unsurlarından yararlanıldığı

E) Şairin, biçim bakımından serbest gelenekten yararlandığı

6. Hayâle düşüp nefse uymak olmazNefsine uyan yoldan azar ola mı

Erenler sözini pişüre söylerErin nutkun candan sezer ola mı

Muhyiddin fâriğ ol sözi uzatmaSöyledikçe bu söz uzar ola mı Muhyiddin ABDAL

Gurbet ile düştü yolumAğlayup gezer yürürümEfkâr ile deli gönlüm Dağlayup gezer yürürüm

Oldum işimden âvâreYakarım sînemi nâreGönlümü zülf-i dilbereBağlayup gezer yürürüm KÂTİBÎ

Yukarıdaki şiirleri karşılaştırdığımızda aşağıdaki yargılardan hangisi doğru olur?

A) 11’li hece ölçüsüyle yazılmışlardır.

B) Nazım birimleri aynıdır.

C) Yabancı sözcükler kullanılmamıştır.

D) Uyak kullanılmıştır.

E) İkisinde de mahlas kullanılmıştır.


63

7. Gül devri ayş eyyâmıdır zevk u safâ hengâmıdır Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem

Nef’î

ayş: Yeme, içme, eğlenme. eyyâm: Günler. hengâm: Zaman. mevsim-i ferhunde-dem: Mutlu mevsim.

Yukarıdaki beyit, hangi dönemi ve zihniyeti yansıtmaktadır?

8. “Bu şehrin gecesi bir dişi papağan,” Diyordum, “hakkı bir demet maydanoz.” Demeye kalmadı, önümden bir çocuk geçti, Önünde bir çember, Çemberin içinde bir horoz.

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Yapı bakımından belli bir birlikteliğe sahip olmayıp serbest geleneğe bağlı olarak yazılmıştır. ( )

Halk edebiyatı zihniyetine bağlı olarak yazılmıştır. ( )

Şair, duygu ve düşüncelerini ifade ederken çağrışım özelliğine sahip sözcüklerden yararlanmamıştır. ( )

Herkes kendine göre bir anlam verebilir, yorumlanabilir olma özelliği taşımaktadır. ( )

9. Kardaş, senin dediklerin yok Halay çekilen toprak bu toprak değil. Çık hele Anadolu’ya Kamyonlarla gel, kağnılarla gel gayri, O kadar uzak değil

F. Hüsnü DAĞLARCA

Bu dizelerde kültür, dil ve geleneğimizle ilgili hangi sözlere yer verilmiştir?

10. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Şiiri oluşturan unsurlar (dil, üslup, nazım birimi, nazım biçimi, ölçü vb.); şiirin oluşturulduğu dönemin ………....... göre şekillenir.


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

64

1. Türk Köy lü sü

Top rak tan öğ re nip ki tap sız bi len dir, Ho ca Nas red din gi bi ağ la yan Bay burt lu Zih ni gi bi gü len dir. Fer had’dır. Ke rem’dir, ve Ke loğ lan’dır.

Na zım HİKMET

Bu di ze ler için aşa ğı da ki ler den han gi si söy le-ne mez?

A) Türk ede bi ya tın da yer tu tan ki şi le re de ği nil di ği B) Sa de bir dil kul la nıl dı ğı C) Köy lü ger çe ği nin iş len di ği D) Düz ya zı cüm le le ri gi bi ya zıl dı ğı E) Ağır bir di lin kul la nıl dı ğı

2. Al lah di ye lim da im Gel dil be rim kan ey le me Al lah gö re lim ney ler Se ni kan dan sa kı nı rım Yol da du ra lım ka im Do ğan ay dan esen yel den Al lah gö re lim ney ler Se ni gün den sa kı nı rım

Yu nus EM RE Âşık Ömer

Bu dört lük le rin kar şı laş tı rıl ma sıy la il gi li ola-rak aşa ğı da ve ri len yar gı lar dan han gi si doğ-ru dur?

A) 8’li he ce öl çü süy le ya zıl mış lar dır. B) Ay nı zih ni ye ti yan sıt mak ta dır lar. C) Ya ban cı söz cük ler kul la nıl ma mış tır. D) Coş ku lu bir söy le yiş var dır. E) Mah las kul la nıl mış tır.

3. Dut di bin de unum var Al lah’tan umu dum var O yâr be nim olur sa Tür be ye üç mu mum var

Yu ka rı da ki şi ir de dö ne min han gi zih ni ye ti yan sı tıl mış tır?

A) Dün ya yı al gı la yış B) Adak ve ina nış C) Gur bet acı sı nın da ya nıl maz lı ğı D) Sos yal ada let siz lik ler E) Di nî ya şam tar zı nı yay ma is te ği

4. Bo ğa zın dan lı kır lı kır ge çen Şu su yun kıy me ti ni bil Ne dir ki bu ma vi lik de me Pen ce re den gö re bil di ğin ka dar Gö ğün kıy me ti ni bil Kıy me ti ni bil çi çek aç mış ba de min Gü neş li oda nın ça mur lu so ka ğın

Ok tay RİFAT

Bu di ze ler le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han-gi si söy le ne mez?

A) Bi rey sel zevk le rin iş len di ği B) Di ze le rin düz ya zı ya yak laş tı rıl dı ğı C) Şe kil özel lik le ri ne önem ve ril me di ği D) Dö ne min zih ni ye ti nin yan sı tıl dı ğı E) Öğ re ti ci ni te lik ta şı dı ğı

5. De miş her gon ce ye âşık lı ğım râ zın sa bâ der ler El ağ zın tut mak ol maz kor ka ram ey gül sa nâ der ler

(Sa bah rüz gâ rı, giz le di ğim aş kı mı bü tün gon ca la ra söy-le miş. El ağ zı tu tul maz; ey gül yüz lü sev gi li, kor ka rım bu sır rı sa na da söy le ye cek ler.)

Bu be yit le il gi li ola rak aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) “Gon ca, gül” söz cük le ri ka lıp laş mış ifa de ler dir. B) Söz sa nat la rı kul la nıl mış tır. C) Top lum sal bir ko nu iş len miş tir. D) Dö ne min zih ni ye ti ni yan sı tan söz cük ler kul la-

nıl mış tır. E) Ağır bir dil kul la nıl mış tır.

6. Ba hâr gel di yi ne des te câm alın maz mı Bu gon ca dan bu he vâ lar da kâm alın maz mı

(Ba har gel di, yi ne ele ka deh alın maz mı? Bu ha va lar da, bu gon ca dan mu rat alın maz mı?)

Yu ka rı da ki şi ir par ça sın da dö ne min han gi zih-ni ye ti yan sı tıl mış tır?

A) İnsanların kö tü alış kan lık la ra düş kün lü ğü B) Eğ len me ve gü zel sev me C) Za ma nın ça buk geç me si D) Şa i rin, vus la tı (sev gi li ye ka vuş ma) is te me me si E) Dö ne min ko şul la rı nın zor lu ğu


65

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Hü dâ halk ey le di bu can ü te ni Ya ni ce bes le mez gi din ce be ni Ta ezel den ver miş kıs me tim gâ ni Bu fa ni dün ya ya gel mez den ev vel

Pir Sul tan AB DAL

Bu şi ir par ça sıy la il gi li ola rak aşa ğı da ki yar gı-lar dan han gi si yan lış tır?

A) Di ze son la rın da ses ben zer lik le ri var dır.

B) Ya ban cı söz cük ler kul la nıl mış tır.

C) Di nî ge le ne ği ne bağ lı ola rak ya zıl mış tır.

D) Al lah’ın, ya rat tı ğı ku lun kıs me ti ni çok ön ce-den ver di ği zih ni ye ti yan sı tıl mış tır.

E) Bir ki şi ye du yu lan aşk di le ge ti ril miş tir.

8. Aşa ğı da ki cüm le le rin han gi sin de bil gi yan lı şı var dır?

A) “Zih ni yet” te ri mi ile bir dö nem de ki duy gu, an-la yış ve zevk bü tü nü kas te dil mek te dir.

B) Bir şa i rin, dö ne mi nin kül tür ve sa nat ha ya tıy la iliş ki si var dır.

C) Bir şi ir de ğer len di ri lir ken şi i rin ya zıl dı ğı dö ne-min sos yal, si ya sî ve kül tü rel ha ya tı nın özel-lik le ri bi lin me li dir.

D) Bir top lum da, es ki den kal ma olup say gın tu tu-la rak ku şak tan ku şa ğa ile ti len kül tü rel ka lın tı-la ra şi ir de nir.

E ) Bir sa nat ese riy le dö ne mi nin zih ni ye ti ara sın-da iliş ki var dır.

9. Var git bah çe sin de açıl el le rin Di ken dil le ri ne değ mez gül le rin Man gal yü re ğim de aş kın ate şi Sön düy se se be bi gu rur kül le rin

Cemal SA Fİ

Yu ka rı da ki şi ir de şa ir ki me ses len mek te dir?

A) Sev gi li si ne B) Ar ka daş la rı na C) Düş man la rı na D) Bah çı va na E) Gu rur lu in san la ra

10. Yurd it me bi râ der bu gü zer gâh-ı fe nâ da Ol mül ket-i bâ kî de ki hub bü’l-va ta nı gör

Lâ mi î gü zer gâh-ı fe nâ: Ge çi ci yol. mül ket-i bâ kî : Ka lı cı ül ke. hub bü’l-va tan : Va tan sev gi si.

Bu şi ir par ça sın da şa ir han gi zih ni ye ti ifa de et mek te dir?

A) Va tan öz le mi nin bü yük lü ğü B) Yurt sev gi si C) Ge çi ci olan bu dün ya nın ger çek va tan ola ma-

ya ca ğı D) Gur bet te ya şa ma nın zor luk la rı E) Mem le ket so run la rı na eğil mek ge rek ti ği

11. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de kül tür ve uy-gar lı ğı mız dan iz ler yok tur?

A) Bi lir mi sin köy ler de ak şam olun ca Çe ki lir el ayak or ta lık tan... B) Boz bu la nık ır mak lar da çim din mi Ku lak ver din mi yü rek ten ka va la, sa za C) Ge ce le ri süt ko kan, güb re ko kan ev le ri Top rak tır hep dam la rı, du va rı ker piç... D) Se fer ber lik yıl la rı nı din ler ken ür pe re rek Tan dır baş la rın da uyu dun mu hiç? E) Ya nım dan İsveçli kız lar ge çi yor Dü şü nü le me ye cek ka dar gü zel kız lar

12. Kı lı ğın kı ya fe tin sar ma dı be ni Söy le di ğin tür kü ler bi zim tür kü müz de ğil Baş ka çeş me ler den dol dur muş sun ta sı nı Yü re ğin de na kış yok, acı yok biz den Bu lut lar rah me ti ni kes me den ya vaş ya vaş İnsanlar se lâ mı nı esir ge me den Sa vuş git içi miz den...

Yavuz Bü lent BAKİLER

Bu şi ir de şa ir “Sa vuş git içi miz den...” di ze sin de ki me ses len mek te dir?

A) Kı lık ve kı ya fe ti ne dik kat et me yen in san la ra B) Ulu sal kül tü rü mü ze ya ban cı laş mış in san la ra C) Türk çe söz lü tür kü le ri bil me yen le re D) Çok acı çek miş olan in san la ra E) Ge le nek le ri mi ze ya ban cı ol ma yan ki şi le re


66

Şiirle ilgili yapısal unsurlar, Türk edebiyatının dönemlerine, dönemin sanat anlayışına göre çok farklı özellikler gösterir. Şiire ait bu unsurlar, Türk edebiyatının dönemlerine bağlı olarak şu şekildedir:

I. NAZIM BİRİMİ

1. Dize (Mısra)⁕ Dize (mısra), ölçülü ve anlamlı bir satırlık nazım (şiir) parçasıdır. Mısra, en küçük nazım birimidir.

⁕ Mısra, bir şiirin parçası olabildiği gibi tek başına bir anlam da taşıyabilir. Bir şiire bağlı olmayan ve tek başına anlam taşıyan dizelere (Bu özellik divan şiirinde görülür.) mısra-ı âzâde denir. II. Mahmut’un hekimbaşısı Abdülhak Molla’nın levha olarak yazdırıp ecza dolabının üstüne astığı “Ne ararsan bulunur derde devâdan gayrı” ve Kırımlı Rahmî’nin “Gün doğmadan meşîme-i şebden neler doğar” mısraları buna örnektir. Bazen şiir içinde güzelliği ve anlam dolgunluğuyla göze çarpan, dillerde dolaşan bir dize, atasözü gibi kullanılmaya başlar. Bu tür dizelere de mısra-ı berceste (sıçramış, fırlamış dize) denir.

Âvezeyi bu âleme Dâvud gibi sal

Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş Bu beytin ikinci dizesi mısra-ı bercestedir.

Bâkî

2. Beyit⁕ Beyit, ölçü ve anlam bakımından birbirine bağlı iki dizeden oluşan nazım (şiir) parçasıdır. Beyit, divan

şiirinin nazım birimidir. Divan şiirinde öz ve anlam güzelliğiyle dikkat çeken yüzlerce beyit vardır ki bunlara da beyt-i berceste denir.

Örnek

Günümüz Türkçesiyle

Aşkın fermanına canla (severek) boyun eğeriz, kaderin hükmüne zerre kadar inadımız yok.


Gönlümün ateşinden başka kimse bana yanmaz ve sabah rüzgârından başka kimse kapımı açmaz.

Fermân-ı aşka cân ile var inkıyâdımız

Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdımız

Bâkî

Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge

Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı

Fuzûlî

Dünyâ talebiyle kimisi halkın emekde

Kimi oturup zevk ile dünyâyı yemekde

Bağdatlı Ruhî


Halkın bazısı dünya isteğiyle çalışıyor, bazısı da oturmuş zevk içinde dünyayı yiyor.


67

3. Dörtlük

⁕ Dört dizeden oluşan şiir parçasıdır.

Örnek

Yaz gelir de heveslenir bitersin Sanıyorum saçlarımı okşuyor bir el,Güz gelince başın alır gidersin Kıpırdamak istemiyor göz kapaklarım;Yavru niçin boynun eğri tutarsın Yan odadan bir ince ses diyor gibi gel!Senin derdin benden beter menevşe Ve hakikat bırakıyor hülyamı yarım.

Karacaoğlan Kemalettin KAMU

4. Bent

⁕ Bent, sözlük anlamıyla “bağ, bağlanan şey” demektir. Nazım birimi olarak ise birbirine ölçü ve uyakla bağlanmış ikiden çok dizeler topluluğudur. Bentler 3 – 10 dizeden oluşabilir. Bu anlamda bent, şiiri oluşturan bölümlerden her biridir. Bentlerden oluşan nazım şekilleri tek ya da birden çok bentliler olmak üzere ikiye ayrılır.

⁕ Beyit ve dörtlüklerde dize sayısı bellidir ancak bentlerde dize sayısı 3 ila 10 arasında değişebilir.

⁕ Bazı şiirlerde, bentleri oluşturan dizeler farklı sayılarda olabilir.

HAYVANAT BAHÇESİ SALINCAK

Öyle düşünceli bakma yüzüme Durup dinlenmeden akan bir ırmaklaSana vereceğim şeyler belli binsek ağrı dağının salıncağınaEt veririm istersen kolan vursak en hızlı rüzgârınlaYumurta veririm ne güzel bir orman dolusu yeşil yapraklaSüt veririm geçip gitmek kilometrelerce ıssızlığıDile dilediğin kadarSaadet duygumu al götür sen yaşamanın türküsünü sümbüle sorTepe tepe kullan darılmam gömütlerin pembe çiçeklerini geride bırak durup dinlenmeden ateşler yakArslan olmasına arslansın alevler sönse bile kalır biraz korİyi niyetlerim var senin için yunus pir sultan dizeleriyle yaşıyorİçine girilmedik düşüncelerim var okudukça bahar yağmuru çiseler içime

Bu pazardan tezi yok Ömer Faruk TOPRAKHepsini sana getirebilirimÖyle düşünceli bakma yüzümeSana vereceğim şeyler belliHürriyet veremem mesela Nevzat ÜSTÜN

Nevzat Üstün’ün “Hayvanat Bahçesi” şiiri Ömer Faruk Toprak’ın “Salıncak” adlı şiirinde birincisekizer dizelik bentlerden oluşmuştur. bent beş dizeden, ikinci bent ise altı dizeden oluşmuştur.

NOT: Top lum ola rak ta rih bo yun ca çe şit li coğ raf ya lar da kar şı laş tı ğı mız fark lı kül tür ve uy gar lık lar, ede bi-yat dün ya mı zı et ki le miş tir. Bu et ki çer çe ve sin de Türk edebiyatı üç ana dö ne me ayrılır.


68

1. Yu ka rı da ki mi ma ri eser le rin bir bir le rin den fark lı ol ma ne den le ri ni açık la yı nız.

2. Şi i ri; taş, tuğ la, çi men to, de mir, ağaç vb. mal ze me le rin bel li bir us ta lık ve plan dâ hi lin de kul la nıl ma-sıy la olu şan “mi ma ri ya pı”ya ben ze te bi lir mi yiz? Bu na gö re şi ir de ya pı na sıl oluş tu ru lur?

3. Aşa ğı da ki şi ir le ri na zım bi rim le ri ba kı mın dan in ce le yi niz.

ARILAR KARACAAHMET

Emdiniz arılarım elma çiçeklerini, Deryada sonsuzluğu zikretmeye ne zahmet!Doldurdunuz bahçenin bütün peteklerini Al sana, derya gibi sonsuz Karacaahmet!Şimdi, tutun baharın, tutun eteklerini,Gökte vızıldayarak uçun, uçun arılar. Göbeğinde yalancı şehrin, sahici belde; Ona sor, gidenlerden kalan şey neymiş elde?Beyaz beyaz dallara, çiçeklere kondunuz,Tepeler çıktınız, ovalara indiniz, Mezar, mezar, zıtların kenetlendiği nokta;Bir çiçekten emip bir bu ota döndünüz Mezar, mezar, varlığa yol veren geçit, yokta...Haydi tepemden halka halka geçin arılar. Onda sırların sırrı: Bulmak için kaybetmek.Böğürtlen içinde altın bir eviniz var, Parmakların saydığı ne varsa hep tüketmek.Odalarınız sarı sarı balla doludur, Beni de evinize davet edin bu bahar, Varmak o iklime ki, uğramaz ihtiyarlık;Sofranızda bana da bir yer açın arılar. Ebedi gençliğin taht kurduğu yer, mezarlık. Ceyhun Atuf KANSU Ebedî gençlik ölüm, desem kimse inanmaz; Taş ihtiyarlar, servi çürür, ölüm yıpranmaz.

(…)



69

1. Aşağıdaki şiir birimlerini karşılarındaki terimlerle uygun şekilde eşleştiriniz.

DİZE

BEYİT

DÖRTLÜK

BENT

İlkbaharı geldi Anadolu’nun,Silifke’de çiçek açtı nar şimdi,Her tarafı yeşillendi Bolu’nun,Sultan Dağı benek benek kar şimdi.

Abdürrahim KARAKOÇ

İşte akşam, tül, bakır ve yasHavada kuş tüyleri, ıssızlık...

Ayten MUTLU

Bir kadehle bizi sâkî gamdan âzâd eylediDehhanî

Bir damla inciydi kirpiklerinde,Aşkın ıstırapla dolu rüyası,Bir başka güzellik var kederinde,Bir başka âlem ki ruhunun yası,Sessiz incileşir kirpiklerinde...

Ahmet Hamdi TANPINAR

2. Eyerleyin kır atımın ikisin Fethedeyim düşmanların hepisin Sabah namazında Bağdat kapısın Allah Allah deyüp açtı Genç Osman

Kul Mustafa

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Varsağı nazım türüyle ve semai nazım biçimiyle yazılmıştır.

B) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

C) Mübalağa sanatından yararlanılmıştır.

D) Redif vardır.

E) Ulama vardır.


70


Beyit, divan şiiri nazım birimidir ancak halk şiirinde de kullanıldığı olmuştur. ( ) Dörtlük, Arap ve İran edebiyatından edebiyatımıza geçmiştir. ( ) Beyit ve dörtlüklerden farklı olarak bentlerde dize sayısı 3-10 arasında değişir. ( ) Bir şiir yapı bakımından incelenirken öncelikle şiiri kimin yazdığı, şiirin yazıldığı dönemin zihniyeti, içeriği gibi

özelliklerine bakılır. ( )

4. Bir kişiyi kötülemek, yermek; sosyal bir bozukluğu dile getirmek amacıyla yazılan şiirlerdir. Eleştirmek ama-cıyla yazılan bu şiirlere divan edebiyatında ---- halk edebiyatındaysa ---- denmiştir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere, verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisi getirilebilir?

A) mersiye – ağıt B) hicviye – taşlama C) ağıt – hicviye

D) kaside – ilahi E) mesnevi – taşlama

5. Aşağıdaki şiirlerin nazım biçimlerini karşılarındaki boşluğa yazarak açıklayınız.

1. Şiir Âşık olduğum zamanlarda ……………………………………………….. Şiir yazmak âdetim değildi. ……………………………………………….. Hâlbuki asıl şaheserimi ……………………………………………….. Onu en çok sevdiğimi Anladığım zaman yazdım

Onun için bu şiiri İlk önce ona okuyacağım Orhan Veli KANIK

2. Şiir Ey gönül yârı iste candan geç Ser-i kûyun gözet cihandan geç

Yâ tama’ kes hayât zevkınden Yâ leb-î la’l-i dil-sitandan geç

Milk-i tecrîddir ferâgat evi Terk-i mâl eyle hân-ü mandan geç

Lâ-mekan seyrinin azîmetin et ……………………………………………….. Bu harâb olacak mekândan geç ………………………………………………..

İ’tibâr etme mİlk-i dünyâya ………………………………………………..

İ’tibâr-ı ulüvv-i şandan geç

Ehl-i dünyânın olmaz âhıretî Ger bunu ister isen andan geç

Meskenin bezm-gâh-ı vahdetdir Ey Fuzûlî bu hâk-dandan geç Fuzûlî

3. Şiir

Gökte yıldız bir tutam Altın atan gül tutan ……………………………………………….. O yâr benim olursa ……………………………………………….. Yedi yıl oruç tutam ………………………………………………..

Anonim


71

6. Aşağıdaki şiirin yapısal özelliklerini yanındaki boşluğa yazınız.

Dolap niçin inilersin Derdim vardır inilerim Ben Mevlâ’ya âşık oldum Derdim vardır inilerim

Benim adım dertli dolap Suyum akar yalap yalap Böyle emreylemiş çalap Derdim vardır inilerim

Derviş Yûnus eydür ahî Gözyaşı döker günahı Hakk’a âşığım v’allahi Derdim vardır inilerim (…) Âşık Yunus

7. I. Felek bizi ayırdı

II. Bülbül ötmez her yerde

III. Armut dalda dal yerde

IV. Her birimiz bir yerde

Mâninin yukarıda parçalara ayrılan dizelerinin anlamlı ve doğru bir şekilde sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir?

A) IV - I - II - III B) II - III - IV - I C) III - II - I - IV D) I - III - IV - II E) IV - III - I - II


Bestelenmek için yazılan, divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı ve dörtlüklerden oluşan divan şiiri nazım biçimine ………….. denir.

9. Dut dibinde unum var Kaması var kını yok Bağda erik kaynana Allah’tan umudum var Pantolu var donu yok Dişin gedik kaynana O yâr benim olursa Kısılarak geliyor Oğlun çerez getirmiş Türbeye üç mumum var Bir mantılık unu yok Sensiz yedik kaynana

Aşağıdaki yargılardan hangisi yukarıdaki şiir parçalarının üçü için de geçerlidir?

A) Aşk konusu işlenmiştir.

B) Benzetme yapılmıştır.

C) Beyitler hâlinde yazılmıştır.

D) 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

E) Redif kullanılmamıştır.


72

10. Aşağıda divan ve halk edebiyatı nazım şekil ve türlerini bularak eşleştiriniz.

KOŞMA

GAZEL

MÜSTEZAT

NEFES

KASİDE

MEVLİD

TÜRKÜ

NAAT

ŞATHİYE

NİNNİ

SONE

KOÇAKLAMA

DEME

TERZARİMA

HALK EDEBİYATI

DİVAN EDEBİYATI


73

1. Ano nim halk ede bi ya tın da halk ez gi le riy le bes te le nen şi ir ler dir. Ge nel de önem li bir olay so nu cu duy gu lan ma-ya bağ lı ola rak do ğar. Bi çim ve ez gi ba kı mın dan sı nır la na maz. Bu şi ir le ri ilk kez söy le yen bi ri var dır an cak za-man la ki min söy le di ği unu tul muş tur.

Bu par ça da aşa ğı da ki le rin han gi sin den söz edil mek te dir?

A) Şar kı B) Ga zel C) Mâ ni D) Tür kü E) Ka si de

2. Divan şiirinde bir kişiyi övmek ya da yermek için en az 33 en çok 99 beyitle yazılan şiirlere kaside denir.

I

Terkib-i bentlerde, asıl bentlerin (terkib-hâne) dışında bir de bu bentleri bağlayan vasıta beyitleri vardır.

II

Tekkelerde mürşitlerin, tarikata yeni giren müritlere tarikat kurallarını, âdabını öğretmek için seslenerek

III

söyledikleri şiirlere ilahi denir. Âşık edebiyatındaki destanlar genelde tarihî olaylar ve savaşlarla ilgili olarak

IV

söylenmiştir. Mesnevilerde her beyit kendi arasında uyaklıdır (aa / bb / cc / dd vb.).

V

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisinde bilgi yanlışı vardır?


3. İnek gözlü desem bir kadına

Hakaret sayar bunu, gücenir

Oysa o mahzun bakışlı gözleri ineklerin

O iri gözleri nasıl da güzeldir

Ataol BEHRAMOĞLU

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?

A) Nazım birimi beyittir.

B) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

C) Redif kullanılmıştır.

D) Varsağı nazım biçimiyle yazılmıştır.

E) Şiir dili konuşma diline yaklaştırılmıştır.


74

4. Evvel sen de yücelerden uçardın Hasta oldun yastığını istersin Şimdi enginlere indin mi gönül? Kadir Mevlâ’m sağlığını göstersin Derya deniz dağ taş demez geçerdin Cennet-i âlâdan bir köşk dilersin Karadan menzilin aldın mı gönül? Boynunun farzını kıldın mı gönül?

Yiğitliğim elden gitti yel gibi Karac’oğlan der ki söyle sözünü Damağımda tadı kaldı bal gibi Hakk’a teslim eyle kendi özünü Hoyrat eli değmiş gonca gül gibi Nâs işine karalama yüzünü Bozulmuş bağlara döndün mü gönül? Yolun doğrusunu buldun mu gönül?

Karacaoğlan

Bu şiirle ilgili olarak aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Bu şiirde Karacaoğlan, çapkın ve uçarı bir söyleyişle sevgilisine olan aşkını dile getirmektedir. ( )

Şiirin uyak düzeni abab cccb dddb eeeb şeklindedir. ( )

11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. ( )

Nazım biçimi semaidir. ( )

Bütün dörtlüklerde redif kullanılmıştır. ( )

5. Harnâme

Bir eşek var idi zaîf ü nizâr Yük elinden katı şikeste vü zâr

Gâh odunda vü gâh suda idi Dün ü gün kahr ile kısuda idi

Ol kadar çeker idi yükler ağır Ki teninde tü komamıştı yağır

ice tü, kalmamıştı et ü deri Yükler altında kana batdı deri

Arkasından alınsa pâlânı Sanki it artığıydı kalanı

(…)

Şeyhî

Bu şiir parçası ile ilgili olarak aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazı-nız.

Nazım birimi beyittir. ( ) Nazım birimleri arasında konu birliği yoktur. ( ) Her birim aa bb cc dd ee… şeklinde kendi içinde uyaklıdır. ( ) Edebî sanatlara yer verilmemiştir. ( ) Kaside nazım biçimiyle yazılmıştır. ( )

6. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

Âşık edebiyatının en çok sevilen ve kullanılan nazım biçimidir. Divan şiirindeki gazelin karşılığıdır, ................ ölçüsüyle yazılan ………….; işlenilen konuya göre de güzelleme, koçaklama, ağıt, taşlama gibi adlar alır.

nizâr: Zayıf.

zâr: Ağlayan, inleyen.

kısu: Istırap, eziyet.

yağır: Yara.


75

7. 1. ŞİİR 2. ŞİİR Bir kuzucuk taş dibinde meliyor Katar katar olmuş giden durnalar Melemesi dağı taşı deliyor Sizler de bilirsiniz hallarımızı Komşularım bulamamış geliyor Sılada sevdiğim öz anam atam Yitirdim yavrumu yol kenarında Daha gözlemesin yollarımızı

Asker değil mektubunu yazdırsam Ben de Emrah idim kendi halıma Ölüsü yok mezarını kazdırsam Şahin kuşu kondururdum koluma Dağı taşı dört yanını gezdirsem İpek şedde kuşanırdım belime Yitirdim yavrumu yol kenarında Şimdi kendir sıkar kollarımızı Anonim Ercişli Emrah Yukarıdaki şiir parçalarını; ahenk, yapı ve konu bakımından karşılaştırınız.

8. Gül değil âteş-i ruhsârdadır gözlerimiz Ceyş-i pervâneye cây olmaz ocağ-ı yâkut

Şeyh Galip Yorumu Gözlerimiz gülde değil, ateş rengindeki yanaktadır. Yakut gibi gül de kırmızı renklidir ancak onlar yakmaz, sev-

gilinin kırmızı yanağı ise yakar. Pervane (âşık), ateşte yanmak istediği için gerçek ateş olmayan yakutun oca-ğına yerleşmez, ona gitmez.

Bu şiir parçasına göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız. Nazım birimi ---- tir.

---- sözcüklere yer verilen bir dil kullanılmıştır.

Biçim ve anlam özellikleri bakımından incelendiğinde bu şiir parçasının, ---- edebiyatının özelliklerini yansıttı-ğı görülür.

9. Örtün, evet ey hâ’ile... Örtün, evet, ey şehr;

Örtün ve müebbed uyu, ey Fâcire-i dehr!..

Yukarıdaki şiir parçası Tevfik Fikret’in, İstanbul’a dönük nefret ve lanet duygularını yüksek sesle di-le getirdiği “Sis” şiirinden alınmıştır. Bu şiir parçasıyla ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Verilen bu şiir parçasının birimi beyittir. B) “şehr, dehr” sözcüklerinde “-ehr” tam uyak oluşturmuştur. C) Redif kullanılmamıştır. D) Şiir dili düz yazıya yaklaştırılmıştır. E) “Örtün” sözcükleri tekrir sanatı oluşturmuştur.

10. Âşık Ömer Hak’tan murâdın dile Şair olan bunun mânâsın bile Bizden sonra nice şairler gele Ko desinler dilde destânımız var

Bu dizelere göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız. Bu dörtlükte olduğu gibi şairin, şiirin son parçasında adını kullanmasına ---- denir.


76

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. I. Ol pe rî veş kim me lâ hat mül kü nün sul ta nı dır II. Ben gü zel gör me dim sen den zi ya de

pe rî veş: Pe ri gi bi gü zel. me lâ hat: Gü zel lik.

Bi rin ci si Fu zû lî’den ikin ci si Ka ra ca oğ lan’dan alı nan bu iki di ze için, aşa ğı da ki ler den han gi-si söy le ne bi lir?

A) İki si de sa de bir Türk çey le ya zıl mış tır. B) İki sin de de ay nı öl çü kul la nıl mış tır. C) İki sin de de sev gi li nin gü zel li ği vur gu lan mış tır. D) Sev gi li nin gü zel li ği, ay nı im ge ler le an la tıl mış tır. E) İkisi de anonim özellik taşımaktadır.

2. “Na zım şe kil le ri, bir dü zen ge rek si ni mi çer çe-ve sin de oluş muş ve gü nü mü ze ka dar çok fark lı bi çim ler de or ta ya çık mış tır.”

Na zım şe kil le ri nin fark lı bi çim ler de or ta ya çık ma sı nın ge rek çe si aşa ğı da ki ler den han gi-si dir?

A) Gü nün eko no mik ko şul la rı nın de ğiş me si B) Zamana bağlı olarak bir değişimin olması C) Her dö nem de ar tan si ya si bas kı lar D) Şa ir le rin, yap tık la rı işi bir mes lek ola rak be-

nim se me me le ri E) Şi i rin, her dö nem de önem se nen bir tür ol ma sı

3. Di me kim yâr da yok cevr ü ce fâ dan gay rı

Ne di ler sen bu lu nur mihr ü ve fâ dan gay rı

Ne câ tî

cevr ü ce fâ: Acı, ezi yet. mihr ü ve fâ: Sö zün de dur ma ve gü ne ş (er de m).

Bu di ze ler, di van şi i riy le il gi li ola rak aşa ğı da ve ri len yay gın yar gı lar dan han gi siy le bağ daş-maz?

A) Bi çim ve söy le yiş özel lik le ri ne önem ve ril miş tir. B) Aruz öl çü süy le ya zıl mış tır. C) Or tak te ma lar iş len miş tir. D) Be yit na zım bi ri miy le ya zıl mış tır. E) Dün ya gö rü şü ve fel se fi ko nu lar iş len miş tir.

4. Şi ir bi rim le ri, bir ---- et ra fın da bir le şe rek ya pı yı oluş tu rur.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ril me li dir?

A) te ma B) be yit C) dört lük D) mıs ra E) öl çü

5. Aşa ğı da ki le rin han gi sin de bil gi yan lı şı var dır?

A) Mâ ni le rin ilk iki di ze si, uya ğı sağ la mak ve ya asıl sö ze gi riş yap mak için söy le nir.

B) He ce öl çü sü nün her ka lı bıy la ya zı la bi len ve halk ez gi le riy le bes te le nen şi ir ler dir.

C) Tek ke ler de mür şit le rin, ta ri ka ta ye ni gi ren mü rit le re ta ri kat ku ral la rı nı öğ ret mek için söy-le dik le ri şi ir le re ila hi de nir.

D) Dev ri ye, ta sav vuf ta “de vir” ola yı nı iş le yen şi ir-ler dir.

E) Koş ma nın uyak dü ze ni, abab cccb dddb ee eb... şek lin de dir.

6. “Şur dan şu ra ya ba tak lık tı. Şu ra lar sa hep fun da, Def ne, bö ğürt len… Yı lan geç mez bir ya ban,” Di yor, bas to nu nu kal dı rı yor Bir ka rış, yer den; “Ar kı şöy le aç mış tık. Su çe ki lin ce Uğ ra ya ma dık ya nı na. Bir ko ca ko kuy du ölü sü Ba tak lı ğın.

Gü ven TU RAN

Bu şi ir par ça sıy la il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne bi lir?

A) Şe kil özel li ği ne önem ve ril me miş tir.

B) Na zım bi ri mi dört lük tür.

C) Halk şi i ri nin özel lik le ri ni ta şı mak ta dır.

D) Di van şi i ri nin özel lik le ri ni ta şı mak ta dır.

E) Öl çü ve uyak kul la nıl mış tır.


77

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Aşa ğı da ki ler den han gi si tü müy le halk ede bi-ya tı ürün le ri nin ad la rı dır?

A) Şar kı – tür kü – koş ma – mâ ni – se ma i B) Tür kü – koş ma – mâ ni – var sa ğı – se ma i C) Ga zel – ka si de – var sa ğı – nin ni – ağıt D) Ağıt – nin ni – koş ma – mes ne vi – des tan E) Des tan – şar kı – ağıt – se mai – var sa ğı

8. Aşa ğı da ki ler den han gi si âşık ede bi ya tı ürün-le rin den de ğil dir?

A) Koş ma B) Se mai C) Var sağı

D) Taş la ma E) Nin ni

9. Aşa ğı da ki ler den han gi si halk şi i ri nin özel lik-le rin den bi ri de ğil dir?

A) Şi ir ler de na zım bi ri mi nin dört lük ol ma sı

B) Şi ir le rin gün lük ko nuş ma di liy le ya zıl ma sı

C) Di nî ko nu lar da ya zı lan şi ir le rin de ol ma sı

D) Be yit na zım bi ri miy le ya zıl mış hiç şi i rin bu lun-ma ma sı

E) Şi ir ler de he ce öl çü sü ve ge nel de ya rım uya-ğın kul la nıl ma sı

10. Aşa ğı da ki kav ram lar dan han gi si şi i rin ya pı sal özel li ğiy le il gi li de ğil dir?

A) İm ge B) Be yit C) Dört lük

D) Di ze E) Bent

11. Şi i rin bü tün lük ka zan ma sın da aşa ğı da ki un-sur lar dan han gi si et ki li de ğil dir?

A) Şi i rin ya pı sal özel lik le ri B) Şi i rin te ma sı C) Şi i rin yazılma tarihi D) Şi i rin ahenk özel lik le ri E) Şi i rin di li

12. Aşa ğı da ki ler den han gi si şi i re ait ya pı sal bi-rim dir?

A) Teş bih B) Se ci C) Ci nas

D) Te ma E) Di ze

13. Aşa ğı da ki şi ir par ça la rın dan han gi sin de ya pı-sal bü tün lü ğe önem ve ril me miş tir?

A) Gon ce sin gül bül bü lün kat li ne pey gân ey le miş Bül bül âçıl gan gü lü yü zü ne kal ka an ey le miş

B) Aş ka dü şen bâ de içer Yâr yo lu na can dan ge çer Bu dün ya da ko nan gö çer Bu il bi zim il ler de ğil

C) Da lın eğ ri büğ rü, yap ra ğın in ce Ren gin iğ de le şir rüz gâr esin ce Ya zın şem si ye sin yaş lı ya gen ce Gü zün de re le re ve rir sin öğüt

D) Dün ya lar var dır, dü şü ne mez si niz Çi çek ler gü rül tüy le açar Gü rül tüy le çı kar du man top rak tan

E) Zil, şal ve gül. Bu bah çe de rak sın bü tün hı zı Şevk ak şa mın da En dü lüs üç def’a kır mı zı

14. Aşa ğı da ki şi ir parçalarından han gi si fark lı bir dö ne me ait tir?

A) Gü zel ne gü zel ol muş sun Gö rül me yi gö rül me yi Si yah zül fün hal ka lan mış Örül me yi örül me yi

B) Ka pa lı du ran pen ce rem den Oda ma gi ren sa bah gü ne şi Gü nay dın di yor

C) Men di lim yu dum arıt tım Gü lün da lın da ku rut tum İs mim ne idi unut tum So rul ma yı so rul ma yı

D) İş te gel dim ka ra göz lüm Bu yer bi zim yer ler de ğil Bir gün bi le eğ le ne mem Bu çöl bi zim çöl ler de ğil

E) Eğer be nim ile git mek di ler sen Eğ len gü zel yaz ol sun da gi de lim Bi zim il ler kı raç lı dır aşıl maz Yol lar ça mur ku ru sun da gi de lim


78

⁕ Öğ re ti ci ve ya ede bî bir eser de iş le nen dü şün ce, ha yal ve ya gö rü şe te ma de nir.

⁕ Şiiri oluşturan birimler bir tema etrafında birleşir. Bu birimlerin ortak paydasının en kısa ifadesine şiirin teması adı verilir.

⁕ Tema, soyut bir kavram veya düşünce olarak eserin dışında da vardır. Metinde somutlaşan temaya ise “konu” denir.

⁕ Temanın belirli bir bağlamda kişi, yer, zaman ve durum bildiren dil birlikleriyle sınırlandırılması, somutlaştırıl-ması sonucu “konu” oluşur.

Ör ne ğin, “özgürlük” bir te ma dır. “Tür ki ye’de ka dın la rın öz gür lü ğü” ve ya “20. yy. baş la rın da An ka ra’nın her han gi bir sem tin de ya şa yan ka dın la rın öz gür lük le ri” ile bu te ma sı nır lan dı rıl mış, ya ni ko nu hâ li ne ge ti ril miş tir.

⁕ Di ze, be yit, bent gi bi ya pı sal un sur lar; bir duy gu, dü şün ce ya da ha yal et ra fın da bir le şe rek şi i ri oluş tu rur. Bu bağ lam da te ma , şi ir de bi rim le ri bir bi ri ne bağ la yan ve an lam bü tün lü ğü nü sağ la yan en önem li un surdur.

⁕ Te ma, şi i rin ya zıl dı ğı dö nem le iliş ki li dir.

⁕ Te ma, şa ir le iliş ki li dir.

⁕ Te ma, bir kav ram ve ya dü şün ce ola rak eser dı şın da da var dır.

SANAT

Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek, Fırtınayı andıran orkestra sesleri,

Bizim diyarımız da bin bir baharı saklar! Bir ürperiş getirir senin sinirlerine;

Kolumuzdan tutarak sen istersen bizi çek, Istırap çekenlerin acıklı nefesleri,

İncinir düz caddede dağda gezen ayaklar. Bizde geçer en hazin bir musikî yerine!

Sen kubbesinde ince bir mozaik arar da, Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun,

Gezersin kırk asırlık bir mâbedin içini. Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini;

Bizi sarsar bir sülüs yazı görsek duvarda, Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun,

Bize heyecan verir bir parça yeşil çini… Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini…

Sen raksına dalarken için titrer derinden, Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken,

Çiçekli bir sahnede bir beyaz kelebeğin; Yazılmamış bir destan gibi Anadolu’muz.

Bizim de kalbimizi kımıldatır yerinden, Arkadaş! Biz bu yolda türküler tuttururken,

Toprağa diz vuruşu dağ gibi bir zeybeğin. Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!

Faruk Nafiz ÇAMLIBEL

Bu şiirde tema, “sanat anlayışı”dır. Faruk Nafiz Çamlıbel, bu temayı “sanatta Anadolu’ya ve ulusal değerlere yö-nelmek” şeklinde somutlaştırarak konuyu oluşturmuştur.

Faruk Nafiz Çamlıbel, kendisi gibi düşünenleri, yani ulusal değerlerimize önem verenleri “biz”, bu değerlerden uzak olanları ise “sen” ifadeleriyle anlatmıştır.


79

MEMLEKET İSTERİM

Memleket isterimGök mavi, dal yeşil, tarla sarı olsun; Kuşların çiçeklerin diyarı olsun.

Memleket isterimNe başta dert ne gönülde hasret olsun;Kardeş kavgasına bir nihayet olsun.

Memleket isterimNe zengin fakir, ne sen ben farkı olsun;Kış günü herkesin evi barkı olsun.

Memleket isterimYaşamak, sevmek gibi gönülden olsun;Olursa bir şikâyet ölümden olsun.

Cahit Sıtkı TARANCI

1. “Memleket İsterim” şiirini oluşturan birimleri belirleyerek bu birimleri bir araya getiren unsurların neler olduğunu açıklayınız.

2. “Memleket İsterim” şiirinin temasını belirleyiniz.

3. Akıncı

Bin atlı, akınlarda çocuklar gibi şendik; Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik!

Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle! Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle…

Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan. Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan.

Bir gün dolu dizgin boşanan atlarımızla Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla…

Cennette bugün gülleri açmış görürüz de Hâlâ o kızıl hâtıra titrer gözümüzde!

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik, Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik!

Yahya Kemal BEYATLI


80

Koşma

Ala gözlerini sevdiğim dilber Karşımızdan gelen acep yâr m’ola Kokuya benzettim güller içinde Benim gibi yaralanmış zâr m’ola İnceciktir belin, hilâldir kaşın Benim sevdiceğim güzel var m’ola Selviye benzettim dallar içinde Hakk’ın yarattığı kullar içinde

Benim dostum gelişinden bellidir Karacaoğlan söyler biz de varalım Ak elleri deste deste güllüdür Kelpler rakip olmuş biz de görelim Güzel seven yiğitler de bellidir Hâlin, hatırını anın soralım Melil mahzun gezer iller içinde Götürüp giderler sallar içinde

Karacaoğlan

“Akıncı” ve “Koşma” şiirlerini oluşturan birimlerin, hangi duygu ve düşünceler etrafında birleştiklerini belirleyerek bunların gerçeklikle ilişkisini açıklayınız.

4. Temanın, şiirin yazıldığı dönemle ve şairle ilişkisini açıklayınız.


Bir şiirin yapısı ile teması arasında ilgi aranmaz. ( )

Bir şiirin teması ile başlığı arasında önemli bir bağ vardır. ( )

Te ma; na zım bi rim le ri ni bir bi ri ne bağ la yan ve an lam, duy gu, ha yal bü tün lü ğü nü sağ la yan en önem li un sur dur. ( )

2. Lodos Yağış Davet

Bu sözcüklerden hangisi aşağıdaki şiirin başlığı olamaz?

Sana lodos demişiz Bize alıştığın gibi gel Güneyden koku getir Dolu dolu bulutların önünde Es ince ince es ılık ılık Bir sabah kalkınca Karları erimiş bulalım Kabarmış bulalım tarlaları Buralara oturmuşuz Sevdir bize Selam getir Güldür bizi

Talip APAYDIN


81

3. Deniz Sarhoşları

Köpükten omuzları birbirine dayanmış, Yüksek, mağrur başları akşam rengiyle yanmış; Sahile koşuyorlar bak deniz sarhoşları!..

Bazen yırtık yelkenli bir sandala çarparak, Bazen ufkun kıpkızıl şarabına taparak Gitgide coşuyorlar bak deniz sarhoşları!..

Rüzgârların ıslığı en yakın yoldaşları… Yıllarca dövülerek içi yenmiş taşları Bir anda parçalayıp doyacak bu sarhoşlar!..

Çılgın gönüllerinde aşkın en büyük kini; Yosunlu kayaların o yeşil gözlerini Deli âşıklar gibi oyacak bu sarhoşlar!..

Ömer Bedrettin UŞAKLI

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözü yazınız.

Şiirin teması ………………………………………… dır.

4. “Deniz Sarhoşları” adlı şiiri yapı (nazım birimi) bakımından inceleyiniz.

5. “Deniz Sarhoşları” adlı şiiri ahenk unsurları bakımından inceleyiniz.

6. “Deniz Sarhoşları” adlı şiirde geçen imgeleri bulunuz.

7. Ben, gamlı, donuk kış güneşi Ben gördüm bu köyü, damlarının altında, Çıplak dallarda, sessiz dinleniyordum, Çocukları kızamık döküyor, Köyleri, yolları, dağı taşı Gözleri, göğüsleri, yüzleri, ah bırakılmış tarla, Isıtıyor, avutuyordum. Gelincikler arasında öyle masum bakıyor.

Bir köy gördüm ta uzaktan, Habersiz hepsi, kızamıktan ve ölümden, Dağlar ardında kalmış bilmezsiniz, Kirli yüzlerinde açan ölümden habersiz, Kar örtmüş, göremezsiniz karanlıktan Ve düşmüş bir gül oluyorlar birden, Yalnızlıkta üşür üşür de çaresiz. Bebekler ölüveriyor, ölümden habersiz. Ceyhun Atuf KANSU

Yukarıdaki şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?

A) Çok uzakta bulunan ve olanakları olmayan bir köyde, kızamıktan ölen çocukların anlatıldığı B) Şairin; gözlemlerini, “güneş”i kişileştirerek yansıttığı C) Uyak ve redif kullanıldığı D) İmgelerden yararlanıldığı E) Kuraklığın neden olduğu toplumsal sorunların işlendiği


82

8. Atom H H

Evimin bir odası var İçinde deli döner

Elektron

Çat burda çat ayın arkasında Hem burda hem ayın arkasında

Çekirdek

Fenerin kapısını çaldım Zırzopun biri açtı Melih Cevdet ANDAY


A) Şiiri oluşturan birimler, bilmece sorup bilmeceye cevap vererek oluşturulmuştur. B) Şiirde, sembolik bir üslupla fiziksel enerji anlatılmaktadır. C) Duygu ve lirizm ön plana çıkarılmıştır. D) Folklor malzemesi olarak bilmecelere yer verilmesi şiire masalsı bir hava katmıştır. E) İmgelerden yararlanılmıştır.

9. Ah bu türküler Türkülerimiz Ana sütü gibi candan Ana sütü gibi temiz Türkülerde tüter dağ dağ yayla yayla Köyümüz, köylümüz, memleketimiz

Bedri Rahmi EYÜBOĞLU

Yukarıdaki şiir parçasının temasını belirleyiniz.

10. Yakışmış Sana

Ne kadar kolaymış esirin olmak Tesadüf eseri bakışmış sana Sen derya olmuşsun ben coşkun ırmak I Sonrası çaresiz akışmış sana…

Kaçıncı kalbimi kırıp gidişin Aldığın vebali günahı düşün Adımı Mecnun’dan beter edişin II Leyla’dan daha çok yakışmış sana…

Bir gece aklına delin düşmedi Yaktığın ateşe külün düşmedi Yıllardır insafa yolun düşmedi III Merhamet ne kadar yokuşmuş sana...

Cemal SAFİ

Yukarıdaki şiiri oluşturan birimleri birbirine bağlayan ve anlam bütünlüğü sağlayan temel unsurun ne olduğunu açıklayınız.


83

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Bir şi ir de bi rim le ri bir bi ri ne bağ la yan en önem li un sur ---- dır.


A) te ma B) tek rir C) is tif ham

D) in tak E) baş lık

2. Bir ay na par ça sın dan baş ka be ni kim an lar

Bir mum gi bi erir ken bu bit me yen dü ğün de

Bir kar deş te sel li si ve rir ba na ay na lar

Ay na lar da ol ma sa işim ne yer yü zün de

Ca hit Sıt kı TA RAN CI

Yu ka rı da ki di ze ler de şa ir, ---- di le ge tir mek te dir.


A) ya şa ma se vin ci ni

B) yal nız lı ğı nı

C) mut lu lu ğu nu

D) pa ra sal sı kın tı la rı nı

E) sev gi li si nin gü zel li ği ni

3. Bil ki katıksız sancılara razıyım yokluğun olmasa Bil ki bir avuç biber gözlerime serpilen Ellerimde silinmemiş ellerin izleri Durup şiirler okuyorum yoluna

Türkân İLDENİZ

Bu şiirle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Bir kişiye olan özlem dile getirilmiştir.

B) Ölçüye bağlı kalınmamıştır.

C) İmgelerden yararlanılmıştır.

D) Çağrışımlı olarak kullanılan sözcükler vardır.

E) Dış dünyadan uzaklaşma teması işlenmiştir.

4. Ne ka çar sun ben den ey yü zü mâ hım Se ni se ven var mı ben den zi ya de Rûz ü şeb dur ma yıp alır sın ahım Âşı ğım ağ lat ma bun dan zi ya de

Gev he rî

mâh: Ay, ay yüz lü gü zel.

Rûz ü şeb: Gün düz, ge ce.

Bu dört lü ğün te ma sı aşa ğı da ki ler den han gi si-dir?

A) Sev gi li nin gü zel lik te ve zen gin lik te ben ze ri nin ol ma ma sı

B) Şa i rin ge ce gün düz sev gi li si ni dü şün me si an-cak sev gi li nin bun dan ha be ri nin ol ma ma sı

C) Şa i rin, aş kı na kar şı lık ver me ye rek acı çek ti-ren sev gi li si ne si tem et me si

D) Sev gi li nin, şa i rin ya şa mı na an lam kat ma sı

E) Şa i rin, aş kı nı sev gi li si ne açık la ya ma ma sı ve bun dan do la yı acı çek me si

5. Kurulalı neler çekmiş Yalan dünyaya sorsana Nice bin türlü kan etmiş Akan deryaya sorsana

Âşık ÖMER

Yu ka rı da ki dört lük le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar-dan han gi si yan lış tır?

A) Uyak kul la nıl mış tır.

B) Re dif var dır.

C) 8’li he ce öl çü süy le ya zıl mış tır.

D) Aşk acı sı ve sev gi li nin ver di ği üzün tü iş len-miş tir.

E) Sade bir dil kullanılmıştır.


84

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

6. Çiçeğin rengi soldu, bitti şarkısı kuşun.

Yol tenha, dal mecalsiz, su durgun.

Tabut yapılan tahta, ev ev taşınan odun.

Bahar, ümit yerine, ey kış, içimde korkun!

Ziya Osman SABA

Aşağıdakilerden hangisi bu şiir parçasının başlığı olabilir?

A) Güz B) Kış C) İlkbahar

D) Yaz E) Şarkı


A) Bir şi i rin te ma sı ya zıl dı ğı dö nem le il gi li dir.

B) İyi bir şi i rin her bi ri min de fark lı bir te ma iş le nir.

C) Şi ir de bi rim ler; bel li bir duy gu, dü şün ce ve ha-

yal et ra fın da top la nır.

D) Te ma nın, şa ir le il gi si var dır.

E) Ses ve an lam kay naş ma sın dan olu şan bi rim-

ler bir te ma et ra fın da bir le şir.

8. Tema, soyut bir kavram veya düşünce olarak

---- da vardır; metinde somutlaşan temaya da ----

denir.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan yer le re aşa ğı da ki-ler den han gi le ri ge ti ril me li dir?

A) eser dışında - biçim

B) metin - yardımcı düşünce

C) şairin kafasında - uyak

D) yapıtta - başlık

E) eser dışında - konu

9. Burçlarında ceylan taşıyan yücelere ey

Ayın hüzün saati gözlerinden

Kuytu yerlerine sümbüller dökülen

Nergisler açan eteklerinde

Göklerden muştular indiren güvercinleriyle

Dorukları bembeyaz yaşmaklarıyla

Güneşe uzanan ağaçlarıyla

Zamanı hiç geçmeyecekmiş gibi donduran

Ey bir yanıyla derin sulara dayanan

Ey dağlar nerdesiniz ey!

Erdem BEYAZIT

Aşa ğı da ki ler den han gi si bu şi i rin baş lı ğı ola-bi lir?

A) Ceylanlar B) Ay C) Dağlar

D) Güvercinler E) Sular

10. Kal bim yi ne üz gün se ni an dım da de rin den;

Geç tim yi ne dün es ki ha zan bah çe le rin den!

Üz gün ve kı rıl mış gi bi en in ce ye rin den,

Geç tim yi ne dün es ki ha zan bah çe le rin den

Sen den bo şa lan bağ rı ma göz yaş la rı dol muş!

Gör düm ki ya zın bas tı ğı mız ot la rı sol muş.

Son dem de bu mev sim gi bi ben zin de kül ol muş.

Geç tim yi ne dün es ki ha zan bah çe le rin den!

Yah ya Ke mal BE YAT LI

Yu ka rı da ki şi ir le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) Şa ir, “sen” di ye rek sev gi li si ni kas tet miş tir.

B) Uyak ve re dif kul la nıl mış tır.

C) Şa ir, sev gi li siy le bir lik te ya şa dı ğı gü zel gün le-

ri an mak ta dır.

D) Şi i rin te ma sı, son ba har mev si mi nin gü zel lik-

le ri dir.

E) Şi i rin na zım bi ri mi, dör der di ze den olu şan

bent ler dir.


85

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

11. Aşa ğı da ki di ze ler den han gi si nin te ma sı fark-lı dır?

A) Ka rac’oğ lan der ki işim zâr m’ola

Âşk ke men di boy nu mu za dar m’ola

B) Ela göz lü yâ rim ya kıp yan dır ma

Şay edip âle me bil dir me be ni

C) Ba şın dan aş ma ya yok tur ta ka tim,

Kal ma dı di zim de der ma nım dağ lar!

D) Aşk me ğer bir ku yuy muş

Göz ya şıy sa su yuy muş

E) Bir ke re sev da ya tu tul ma ya gör;

Ateş le re yan dı ğı nın res mi dir.

12. Hızla geç kalabalık caddeden;

Şoför milletine güven olmaz.

Çabucak sapıver sokağına;

Akşam karanlığı tekin değil.

Durma çal evinin kapısını,

Taş düşebilir komşu duvardan,

Ben geliyorum demez ki ölüm.


Bu şiirin teması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ölüm korkusu ve tehlikesi

B) Trafiğin hayatı zorlaştırması

C) Akşam ve karanlık korkusu

D) Deprem endişesi

E) Aile mutluluğu

13. Bu hükümet

Pir Sultan’a pasaport vermiyor,

Onu anladık.

Yunus Emre’ye de

Basın kartı vermiyor,

Onu da anladık.

Ama bu hükümet

Ferman çıkarmış

Karacaoğlan’ı

Otobüse bindirtmiyor.

Cemal SÜREYA

Yukarıdaki şiirle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Serbest ölçüyle yazılmıştır.

B) Uyak kullanılmamıştır.

C) Yorumlanabilir olma özelliği taşımaktadır.

D) Eleştirel nitelik taşımaktadır.

E) Birimleri, üçer dizeden oluşan bentlerdir.


86

DİL VE EDEBİYAT

Edebiyat dile dayanır. Bir şiirde, hikâyede, romanda, tiyatroda bize heyecan veren o derin ve ulvî hisler, kafamızın içinde bir dünya yaratan hayaller ve tasvirler, varlıklarını ve tesirlerini kelimelere borçludur. Musikide ses, resimde boya, mimaride taş ne ise edebiyatta da kelime odur.

Bir dil zanaatkârı olan gerçek edebiyatçı bunu çok iyi bilir. Kafasında çok parlak hayaller olduğu hâlde şiir yazama-dığından şikâyet eden ressam arkadaşına Mallarme: “Dostum, şiir hayallerle değil, kelimelerle yazılır.” der.

Duyulara, duygulara, hayallere en uygun kelimeleri nasıl bulmalı? Yazılan ve konuşulan dilde aşağı yukarı aynı anlama gelen beş altı kelime ve tabir vardır. Yazar bunlardan birini seçer. Sanat bu seçimle başlar.

Dil, insanın ve hayatın en canlı parçasıdır. Kelime ile hayat arasında çok ince damar ve sinir ağları ile örülü münasebetler vardır. Küçük ses organizmalarından oluşan dili, hayat kadar önemli yapan da budur. Yerinde kulla-nılmayan bir kelime ebedî olacak bir dizeyi topal ve sakat yapar.

Edebiyat, duygu ve düşünceleri günlük dilden kat kat daha kuvvetli ve daha güzel bir şekilde ifade eder. Duygular, düşünceler ve hayaller, kendilerine en uygun ifade şekillerini edebî eserlerde bulur. Edebiyat bu anlamda en derin, en yüksek, en ince ve en kuvvetli ifade şeklidir.

Edebiyat; içerik, şekil ve üslubu ile alelade konuşmadan çok üstün olmakla beraber, günlük konuşmaya, yani dile sıkı sıkıya bağlıdır. Edebiyat, dil ile vücuda gelen bir sanattır. Bundan dolayı denilebilir ki bir milletin dili ne ise edebiyatı da odur.

Tekrar edelim ki edebiyatçı ifade vasıtalarının büyük bir kısmını dilden alır. Zira dil, millet denilen ve milyonlarca insandan oluşan büyük kitlenin binlerce yıl işlediği muazzam bir kültür hazinesidir. Dili, kuru dilcilerin gördükleri gibi sadece sözlük ve dil bilgisi kurallarından ibaret zannetmemelidir. Dil, binlerce “ifade şekilleri” ile doludur. Dili kültür hazinesi yapan, çıplak dil kuralları ve sözlükler değil; duygu, düşünce ve çeşitli hayat tecrübelerini anlatmak için halkın yüzyıllar boyunca oluşturduğu sayısız ifade şekilleridir.

Mehmet KAPLAN, Kültür ve Dil

⁕ Doğal dil (günlük konuşma dili) ile şiir dili arasında fark vardır: Doğal dilde duygu ve düşünceler doğru-dan ifade edilir. Günlük dilin doğal kullanılışında, estetik zevk vermek, coşku ve heyecanı dile getirmek gibi bir amaç yoktur. Şiir zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimidir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi şiirin malzemesi dildir. Şiir dili, günlük konuşma dilinden doğar ancak coşku ve heyecanlar kişiye özgü duyarlılıkla dile getirildiğinden günlük hayatta kullanılan kelimeler yetersiz kalır çünkü dil göstergeleri sayılıdır, insan hayali ve düşüncesi ise sınırsızdır. Bu durumda şiir dili; zengin sembollerle, ritimli sözlerle, imgelerle, mecazlı, yan anlamlı, çağrışım değeri olan sözcüklerle ve seslerin uyumlu kullanımıyla kurulur.

İMGE

İmge farklı biçimlerde tanımlanabilir:

⁕ İmge; zihinde tasarlanan ve gerçekleşmesi özlenen şey, düş, hayal, hülya (TDK, Türkçe Sözlük).

⁕ İmge, gerçekliğin sanatsal çağrışımıdır. Sanatçının bilincinde tespit edilmiş hâliyle nesnel dünyanın düşünsel ya da ideal bir tablosudur (İhsan Turgut, Sanat Felsefesi).

İmge, sanatçının çeşitli duyularıyla algıladığı özel, özgün bir görüntünün dile aktarılışıdır (Doğan Aksan, Şiir Dili ve Türk Şiir Dili).

İmge; duyularla algıladığımız varlıkların, durumların zihnimizdeki görüntüleri, bunların şiire yansımış biçimleridir (Doğan Aksan, Şiir Dili ve Türk Şiir Dili)


87

SÖZ SANATLARI (EDEBÎ SANATLAR)

1. Teşbih (Benzetme)

⁕ Bir şeyin niteliğini etkili biçimde anlatmak için o niteliği daha güçlü bir biçimde taşıyan bir şeyi örnek olarak gösterme işine benzetme denir. Benzetmede anlamca zayıf olan güçlü olana benzetilir.

⁕ Benzetmede iki asıl (benzeyen ve kendisine benzetilen), iki de yardımcı öge (benzetme edatı ve benzetme yönü) bulunur. Bir sözün benzetme olması için bu ögelerin dördünün de bir arada bulunması gerekmez. Bu ögelerin bulunma durumlarına göre benzetme farklı adlar alır:

a. Ayrıntılı Benzetme: Ögelerinin tamamı bulunan benzetmedir.

Tavuk nar gibi kızarmıştı. benzeyen k. benzt. b. edatı b. yönü

b. Kısaltılmış Benzetme: Benzetme yönü bulunmayan benzetmedir.

Âteş gibi bir nehir akıyordu k.benzetilen b. edatı benzeyen

c. Pekiştirilmiş Benzetme: Benzetme edatı bulunmayan benzetmedir.

Yaşam bir yoldur uzun ve karışık benzeyen k. benzetilen b. yönü b. yönü

ç. Güzel Benzetme (Teşbih- i Beliğ): Sadece benzeyen ve kendisine benzetilenle yapılan benzetmedir.

Kalbim bir çiçektir, gündüzler ölgün benzeyen k. benzetilen

2. İstiare (Eğretileme – Deyim Aktarması)

⁕ Herhangi bir varlığın ya da kavramın çeşitli yönlerden benzediği başka bir varlığın özelliğiyle ifade edilmesidir.

⁕ İstiare, benzetme sanatına dayanır. Benzetmeden farklı olarak istiare, temel ögelerden sadece benzeyen veya kendisine benzetilenle yapılır.

⁕ Bir kişinin aslan gibi güçlü, yenilmez olduğunu anlatmak için onunla ilgili olarak “aslan gibi adam” şeklinde bir ifade kullanılırsa benzetme yapılmış olur. Bu kişiyi anlatmak için “Şu aslana bak / Etrafa korku salıyor” ifadesi kullanılırsa istiare [eğretileme (deyim aktarması)] yapılmış olur.

“İmge neden ve nasıl ortaya çıkar?”

⁕ İnsanı, hayatı ve dünyayı soyut ve somut yönleriyle ifade eden günlük dile ait sözcük, kavram ve deyişler sı-nırlıdır. İnsanın duygu, düşünce ve hayalleri sınırsızdır; evren ise her yönüyle büyük bir zenginliğe sahiptir. Bu durum karşısında şair, sınırsız duygularını dilin sınırlı olanaklarıyla karşılayamaz ve imgelere başvurur.

⁕ Şiirde dile getirilen duygu, hayal ve düşünce pek çok insan tarafından yaşanmış ve zihinde tasarlanmış olabilir. Bu durumda şair, insanların ortak duyuşlarını sıradan bir biçimde ifade edemeyeceği için özgün imgelere yö-nelir.

⁕ Şair, dış âlemin gerçekliğini yansıtmada çiğ nesnellikten kurtulmak için güzel bir çıkış yolu olarak imgelere başvurur.

NOT

İmge yaratmada, söz sanatlarından ve mecazlardan yararlanılır.


88

İstiare üç kısma ayrılır:

a. Açık İstiare: Benzeyenin bulunmadığı, sadece kendisine benzetilenle yapılan istiarelerdir.

Örnek

Gülüm beni terk edecek

Hasretiyle öldürecek

Şair, “gülüm” sözcüğüyle sevgilisini anlatmaktadır. “Sevgili”, “gül”e benzetilmiştir ancak dizelerde sevgili, yani ben-zeyen geçmemektedir.

b. Kapalı İstiare: Kendisine benzetilenin bulunmadığı, temel ögelerden sadece benzeyenle yapılan istiarelerdir.

⁕ Kapalı istiare karşımıza genelde insandan doğaya aktarma (kişileştirme) biçiminde çıkar, yani kişileştirmenin olduğu her yerde kapalı istiare de vardır.

Örnek

Geceleyin yıldızlarla flört eden

gül’leri ben yetiştirdim

Şair bu dizelerde “gül”leri “insan”a benzetmiş fakat kendisine benzetilen, yani insanı söylememiştir; sadece ben-zeyen varlık olan “gül” söylenmiştir. Bu dizelerde, insandan doğaya aktarma (kişileştirme) yoluyla kapalı istiare yapılmıştır.

⁕ Kapalı istiare, doğadan insana aktarma yoluyla da yapılır.

Örnek

Kalbim, yırtılıyor her nefesinde,

Kulağım, ruhumun kanat sesinde,


Birinci dizedeki “yırtılmak” sözcüğü kâğıt, kumaş gibi nesnelere özgü bir niteliktir fakat bu özellik doğadan insana aktarılmıştır. Bu durumda beyitte, benzeyen (kalp) söylenmiş ancak kendisine benzetilene (kâğıt ya da yırtılabi-lecek bir nesne) yer verilmemiştir.

İkinci dizede “kanat sesi” kuşlara özgü bir niteliktir fakat bu özellik insana aktarılmıştır. Bu dizede şair insana ait bir özelliği, yani insanın özünü (ruhu), kuşa benzetmiş ancak kendisine benzetilene (kuş) yer vermemiştir.

c. Temsilî İstiare (Yaygın Eğretileme): Genelde kendisine benzetilen ögeyle yapılan istiarenin şiirin ya da metnin tamamına yayılmasıdır.

⁕ Temsilî istiarede birden çok benzerlik ilgisi esastır, şiirin bütününde benzetmenin temel ögelerinden biri (genel-de kendisine benzetilen) kullanılır.

⁕ Temsilî istiarede; bir kişi, olay ya da dönem simgelerle anlatılır.

Abb

as S

AY

AR


89

Örnek

SESSİZ GEMİ

Artık demir almak günü gelmişse zamandan, Meçhûle giden bir gemi kalkar bu limandan.

Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.

Rıhtımda kalanlar bu seyâhatten elemli,Günlerce siyâh ufka bakar gözleri nemli.

Bîçâre gönüller! Ne giden son gemidir bu!Hicranlı hayâtın ne de son mâtemidir bu!

Dünyâda sevilmiş ve seven nâfile bekler;Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.

Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.

Yahya Kemal BEYATLI

Yahya Kemal’in, ölüm temini işleyen “Sessiz Gemi” şiiri temsilî istiareye örnektir. Bu şiirde “sessiz gemi” kendisine benzetilendir; benzeyen (ruh) ise şiirde verilmemiştir, bu durum şiirin bütününe yayılmıştır.

3. Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)

⁕ Bir sözün, benzetme amacı güdülmeden anlamca kendisiyle ilgili başka bir sözün yerine kullanılmasıdır.

⁕ Ad aktarmasında söylenen sözle anlatılmak istenen arasında benzerlik ilgisi dışında çeşitli anlam ilgileri (parça-bütün, iç-dış, sanatçı-eser, yer-kişi, eşya-insan, vb.) kurulur.

Örnek

Çok susadığım için şişeyi bir dikişte bitirdim.

“Şişeyi bir dikişte bitirdim.” sözüyle anlatılmak istenen “Bir şişe suyu bir dikişte içtim.”dir. Cümlede, benzetme amacı güdülmeden dış (şişe) söylenmiş, iç (su) kastedilmiştir.

4. Tariz [İğneleme (Dokundurma)]

⁕ Bir kişiyi küçük düşürmek, onunla alay etmek amacıyla, söylenecek sözü tam tersi olan bir sözle dokundurma yaparak, sitemli bir biçimde anlatma sanatıdır.

⁕ Tariz sanatında anlatılmak istenen; kapalı bir biçimde, dolaylı olarak anlatılır.

Örnek

Bir yetim görürsen vur dök dişiniÇalış ki bozasın halkın işiniGünde yüz adam vur kır başınıBir yarayı sarma için dolanma

Yusufelili HUZÛRÎ

Bu dizelerde şair; sitemde bulunmak, alay etmek amacıyla söylediklerinin tam tersini kastedecek dolaylı bir söy-leyişe (tarize) başvurmuştur.


90

5. Kinaye (Değinmece)

⁕ İki anlama gelebilecek bir sözün ikinci anlamını, yani mecaz anlamını kastedecek biçimde kullanma sanatıdır.

⁕ Kinayede mecaz anlam, gerçek anlamı bastırmış durumdadır ancak bu durum sözün gerçek anlamının da düşünülebilmesine engel değildir.

⁕ Kinayede kapalı, dokundurmalı bir söyleyişle alay ve sitem de söz konusu olabilir. (Kinaye bu özelliğiyle tarize yaklaşır. Tarizde alay etme durumu daha ağır basar. Ayrıca kinaye, sözcüğe; tariz ise anlama dayandırılır.)

⁕ Deyim ve atasözlerinde genelde kinayeli bir söyleyiş vardır.

Örnek 1

“Sporcularımızın aldığı sonuçlar herkesin yüzünü güldürdü.”

Bu cüm le de “yü zü nü gül dür mek” sö züy le asıl ola rak spor cu la rın al dı ğı so nuç lar la her ke si “mut lu et me le ri” an la-tıl mak ta dır. Bu, me caz an lam dır an cak bu söz ger çek an la-mıy la da doğ ru dur, ya ni bu an lam da dü şün dü rü lü yor.

Örnek 2

“Eh, bu hızla gidersek okula belki yarın sabah varırız.”

Bu cümlede iki anlam da düşündürülmektedir ancak kastedilen anlam mecazdır, yani yavaş gidildiğinin anlatılma-sıdır. Mecaz anlam kastedilirken söze alay, hafife alma ayrıntısı da katılmıştır.

6. Teşhis (Kişileştirme)

⁕ Can sız var lık la rı ve ya hay van la rı in san mış gi bi gös ter me, can lan dır ma, ya ni on la ra in-sa na ait ni te lik ler (şah si yet) ver me sa na tı dır.

Örnek

Bulutların arasından elini uzatıp

Sa çı mı zı çe ki yor Mart gü ne şi

Bu di ze ler de “eli ni uza tıp sa çı nı çek mek” in-sa na öz gü bir özel lik tir. Bu özel lik “Mart gü ne-şi”ne ak ta rı la rak ki şi leş tir me ya pıl mış tır.


91

7. İntak (Ko nuş tur ma)

⁕ İn sa nın dı şın da ki var lık la rın ko nuş tu rul ma sı dır.

Ör nek

“Dert et me ben va rım” de di suAteş se ni kor kut ma sın “Be nim iki yü züm var” de di ha va “Hem su ya kar de şim, hem ate şe”

Gö le var dım, top lan mış lar Göl, ağaç lar ve gü neşTa kı lı yor lar öy le si neAl dı lar be ni de iç le ri ne

Bir mu hab bet ki sor ma yınMe ğer der di var mış bun la rınBir be ni bi lir dim oy sa ben Hem kı şın ol du ğu, hem ba ha rın

An lat tı ön ce bir bir göl: “Sa kin kal mak, hem de bir ömürKo lay sa nır bil me yen lerİstemem mi ara da birBir iki dal ga fi rar”

Bu şi ir de in sa n dı şın da ki var lık lar (su, ha va, göl, ağaç lar), bir in san gi bi ko nuş tu rul muş tur.

8. Tev ri ye (İki An lam lı lık)

⁕ İki an la ma ge le bi len bir sö zün nük te yap mak ama cıy la uzak an la mı nın kas te di le rek kul la nıl ma sı dır. Tev ri ye de, ki na ye den fark lı ola rak her iki an lam da ger çek tir.

Ör nek

Bâ kî çe men de hay lî pe rî şân imiş va rak

Ben zer ki bir şi kâ ye ti var rûz gâr dan

Bâ kî

(Ey Ba ki! Yap rak lar çi men de çok da ğı nık mış. An la şı lan, on la rın da rüz gâr dan şi kâ-yet le ri var.)

Bu be yit te rüz gâr söz cü ğü iki an la ma ge le cek bi çim de kul la nıl mış tır:

1. İlk An lam: Ha va nın yer de ğiş tir me sin den olu şan esin ti, yel.

2. Uzak (Kas te di len) An lam: Za man ya da dö nem.

Atıldı ordan güneş: “Hem bensiz kalamazlarHem sakınır dururlarUzaktan bakışmaklaAlınır gönül sanırlar”

Dayanamadı ağaçlar: “Güya iyi ki varmışızSözüm ona devaymışızİşlerine gelmeyince Börtü böcek yaparmışız”

Ne diyeyim; haklılardıNe gölün dalgasınıNe güneşin yakınınıNe böcekli ağaçlarıSevmemiştim bir gün olsun

Çiğdem Bekar AĞABEYLOV


92

9. Tenasüp (Uygunluk)

⁕ Çeşitli imgeler yaratmak amacıyla, aralarında anlam ilgisi bulunan sözleri, karşıtlık ilgisi kurmadan, bir arada kullanma sanatıdır.

⁕ Divan şairleri anlamca ilgili sözcükleri bir arada kullanmaya önem vermişlerdir.

Örnek

Hem kadeh hem bâde hem bir şûh sâkîdir gönül

Ehl-i aşkın hâsılı sâhib-mezâkıdır gönül

Nef’î

(bâde: Şarap, içki. / şûh: Neşeli, şen. / sâkî: İçki sunan. / sâhib-mezâk: Zevk sahibi.)

Bu beyitte “kadeh, bâde, sâkî, ehl-i aşk, sâhib-mezâk, gönül” sözcükleri ara-sında anlam ilgisi vardır.

10. Tezat (Karşıtlık)

⁕ Aralarındaki ilgi nedeniyle anlamca karşıt düşünce, duygu, durum ya da olayların bir arada kullanılmasıdır.

⁕ Aynı varlığın karşıt özelliklerinin belirtilmesi de tezattır.

⁕ Tezat, heyecanın oluşturduğu çağrışımlar üzerine kurulur. Karşıt sözcükler, okuyucuya iki zıt durumu birlikte düşündürür.

Örnek

Kapı kapı bu yolun son kapısı ölümse;Her kapıda ağlayıp o kapıda gülümse!


Bu beyitte “ağlayıp” ile “gülümse” sözcükleri arasında tezat vardır.

11. Hüsnütalil (Güzel Nedene Bağlama)

⁕ Anlatıma güzellik katmak için bir olayın ya da durumun oluşunu, gerçek nedeni dışında daha güzel, hayalî bir sebebe bağlama sanatıdır.

⁕ Hüsnütalil sanatında olay, gerçek sebebi dışında heyecan uyandıran kesin bir yargıya dayandırılır.

Örnek

Sen görünür görünmez ufuklardaKarlar erir erir kaçar kaçar da

Sezai KARAKOÇ

Şair bu beyitte, sözünü ettiği kişi geldiği için karların eridiğini söylemektedir. Karların erimesi mevsimlerle ilgili bir durumdur fakat şair bu gerçeği göz ardı edip farklı (daha güzel) bir nedene bağlamıştır.


93

12. Tecahülüarif (Bilmezlikten Gelme)

⁕ Anlam inceliği oluşturmak ve nükte yapmak için şairin, bildiği bir şeyi bilmiyormuş gibi davranmasıdır.

⁕ Bu sanatın özünü oluşturan nükte; hayret ve şaşkınlık, neşelendirme, yüceltme gibi yollarla ortaya konur.

⁕ Bu sanatta, hiç bilmemek ya da bildiğini tamamen gizlemek söz konusu olmayıp bildiğini dolaylı yollardan an-latmak esastır.

⁕ Tecahülüarif sanatında, mübalağa ve istifham sanatlarından yararlanılabilir ancak nükte ağırlıklı olması, bilinen bir şeyin bilinmiyormuş gibi ifade edilmesi bu sanatın ayırt edici özelliğidir.

Örnek

Su insanı boğar, ateş yakarmış!Her doğan günün bir dert olduğunu,İnsan bu yaşa gelince anlarmış.


Cahit Sıtkı bu dizelerde, doğa kanunlarına göre suyun insanı boğması, ateşin yakması gerçeğini bilmesine karşın bilmiyormuş gibi davranmaktadır. Şairin burada, herkesçe bilinen bir gerçeği bilmiyormuş gibi ifade etmesinin ne-deni nükte yapmak, yani yaşamın çabuk geçmesi karşısında şaşkınlığını belirtmektir.

13. Mübalağa (Abartma)

⁕ Sö zün et ki si ni ar tır mak için bir du ru mu, ger çek te ola ma ya cak bi çim de, ol du ğun dan çok ya da az gös ter me sa-na tı dır.

Ör nek

Yal nız bu sem ti sev mek için öm rü müz kı sa...Yaz lar ya vaş ça bit me se, gün ler kı sal ma sa...


Şa ir; “Yal nız bu sem ti sev mek için öm rü müz kı sa...” di ze sin de İstanbul’a ve İstanbul’un bir sem ti ne olan sev-gi si nin bü yük lü ğü nü; bir öm rün bu sem ti sev mek için ye ter li ol ma ya ca ğı nı söy le ye rek abar tı lı bir şe kil de an lat mak-ta dır.

14. İstifham (So ru Sor ma)

⁕ Söy le yi şe çar pı cı lık ve güç kat mak için sö zü, ce vap bek le me den so ru bi çi min de or ta ya koy ma sa na tı dır.

⁕ İstifham duy gu ve he ye can dan do ğar, so ru bi çi min de oluş tu ru lan bu sa nat ta ya nıt bek len ti si yok tur.

⁕ İstifham sa na tıy la te ca hü lüa rif ka rış tı rıl ma ma lı dır çün kü her iki sa nat ta da so ru cüm le le ri ne yer ve ri lir.

⁕ Te ca hü lüa rif sa na tın da, bi li nen bir şey bi lin mi yor muş gi bi ak ta rı lır ken is tif ham sa na tın da söz de so ru cüm le le ri ile duy gu ve an lam güç len di ri lir.

Ör nek

Kim bu cen net va ta nın uğ ru na ol maz ki fe dâ?Şü he dâ fış kı ra cak top ra ğı sık san, şü he dâ!

Meh met Âkif ER SOY

İs tik lâl Mar şı şa i ri miz, “Kim bu cen net va ta nın uğ ru na ol maz ki fe dâ?” di ze sin de so ru sor mu yor, ya ni so ru cüm-le si bi çi min de ku ru lan bu cüm le biz den ya nıt bek le mi yor. Şa ir bu yol la hem bir ger çe ği onay la tı yor hem de söy le yi şe çar pı cı lık ve güç ka tı yor.


94

BEN SAVAŞÇI DEĞİL, GÜL YETİŞTİRİCİSİYİM1 İşte! Gene baharsaçlarım dolu rüzgârlarlaMerhaba! diyorumbir sürgün olarak yaşadığım yeryüzüneMerhaba! Böceklerin, yanardağların, rüzgârlarınve okyanusların eviBizim sevgili küçük bahçemizBenim doğduğum planetTakvimlere bakıyorum: Mart’ı gösteriyorBen’se Nisan’a çarpıyorumÖpüştüğüm güzelinadını soruyorsanız: MayısGeceleyin yıldızlarla flört edengül’leri ben yetiştirdimÇünkü ben savaşçı değil, gül yetiştiricisiyim

2Buz tutmuş Kuzey Denizi’ninüzerinde geziniyorumBuzları çelik burgularla delipuyuyan balıkları avlıyor İsveçlilerBulutların arasından elini uzatıpSaçımızı çekiyor Mart güneşiKafamda dünyaya dair ‘Karanlık düşünceler’korkuyorum insanın ‘Vahşet’indensilahlardan, savaşlardan ve dinlerden...Bir gün tüm umudumuyitirirsem ‘İnsan’lardanbu şiire gömün beniÇünkü ben savaşçı değil, gül yetiştiricisiyim

3.İşte! Gene Baharsaçlarım dolu rüzgarlarlaMerhaba! diyorumbir sürgün olarak yaşadığım Yeryüzü’neGeceleyin yıldızlarla flört edengül’leri ben yetiştirdimÇünkü ben savaşçı değil gül yetiştiricisiyim Özkan MERT

PARILTI

Âteş gibi bir nehr akıyorduRûhumla o rûhun arasındaBahsetti derinden ona hâlimAşkın bu onulmaz yarasından

Vurdukça bu nehrin ona aksiKaçtım o bakıştan, o dudaktanBaktım ona sessizce uzaktanVurdukça bu aşkın ona aksi

Ahmet HAŞİM

EYLÜL SONU

Günler kısaldı. Kanlıca’nın ihtiyarlarıBir bir hatırlamakta geçen sonbaharları.

Yalnız bu semti sevmek için ömrümüz kısa...Yazlar yavaşça bitmese, günler kısalmasa...

İçtik bu nâdir içkiyi yıllarca kanmadık...Bir böyle zevke tek bir ömür yetmiyor, yazık!

Ölmek kaderde var, bize ürküntü vermiyor;Lâkin vatandan ayrılışın ıstırâbı zor.

Hiç dönmemek ölüm gecesinden bu sâhile,Bitmez bir özleyiştir, ölümden beter bile.

Yahya Kemal BEYATLI


95

DOĞUM

Çiy düştü göklerden

Ve bir bahar günü doğdun sen.

Güvercinler geçti menekşelerden,Ve bir bahar günü doğdun sen.

Kendi kendine ayna olan nergislerden,Leylakların gün doğuşu ürperişinden,Zambakların kıyı kıyı bakışındanGeldin sen.Ve rüzgârlar karları süpürdüğündeVe insanı çıldırtan kuş sesleri işitildiğindeBirdenbire aydınlandı annenin yüzüVe bir bahar günü doğdun sen.

Güller dönüştüler yatak çarşaflarına,Leylaklar yaklaştılar korka korka,Nergisler benliğimizin ortasından bakaGelip fon oldular insanınBir kere dahaSende yeniden yaratılışınaBir bahar hâli yaratışına.

Bir bahar günü doğdun sen,Baharın ta kendisi oldun sen...

Sezai KARAKOÇ

1. Şiir dili ve günlük konuşma dilinin farkını açıklayınız.

2. “Ben’se Nisan’a çarpıyorum”, “Öpüştüğüm güzelin adını soruyorsanız: Mayıs”, “Geceleyin yıldızlarla flört eden gül’leri ben yetiştirdim”, “Güvercinler geçti menekşelerden”, “Kendi kendine ayna olan nergislerden”, “Güller dönüştüler yatak çarşaflarına” gibi ifadelerin somut gerçekliği var mıdır? Şiirde bu tür ifadeler niçin kullanılır?

3. “Ben Savaşçı Değil, Gül Yetiştiricisiyim” ve “Doğum” şiirlerinde kullanılan imgeleri belirleyiniz.

4. “Eylül Sonu” adlı şiirdeki “Hiç dönmemek ölüm gecesinden bu sâhile / Bitmez bir özleyiştir, ölümden beter bile.” dizelerinin, Türkçenin doğal söz dizimine uygun olup olmadığını gerekçeleriyle açıklayı-nız.

(Bu etkinlik “imge”yle ilgilidir.)

1. Aşağıdaki dizelerde kullanılan imgeleri bularak açıklayınız.

Bir han köşesinde kalmışım hasta Erzurum dağları kardır geçilmez Gözlerim kapıda kulağım seste Her adama gizli sırdır açılmaz Kendim gurbet ilde gönül sılada Ayrılık şerbeti zehir içilmez Gelme ecel gelme üç gün ara ver Gelme ecel gelme üç gün ara ver Al benim sevdâmı götür yâra ver Al benim sevdâmı götür yâra ver

Kerem


96

2. Hançer-i aşkınla açtın sîneme çok yâreler İşledi cangâhıma tîr-i firâkın pâreler

Ali Nihad TARLAN

Yukarıdaki dizelerde kullanılan imgeleri bulunuz.

3. Aşağıdaki dizelerde bulunan imgeleri, altlarını çizerek

belirtiniz.

sisler bulvarı’nda seni kaybettim sokak lambaları öksürüyordu yukarda bulutlar yürüyordu terk edilmiş bir çocuk gibiydim dokunsanız ağlayacaktım

Attilâ İLHAN

4. Evler, bir nara benzer, Odada bir pancurun Odada yığın yığın Nar tanesi, sofalar. Sofadadır güneşi; Gölgenin salkımları; Akşam, yol gibi gezer; Camlarda yanan korun Sofada yalnızlığın Sükûn, su gibi dolar. Düşer içime eşi. Duyulur adımları.

Sabri Esat SİYAVUŞGİL

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğruysa (D), yanlışsa (Y) yazınız.

Şiirde, mecaz anlam taşıyan sözcükler kullanılmıştır. ( ) Şiirde, benzetme yoluyla imge oluşturulmuştur. ( ) Şiirde, ahenk unsurlarına baş vurulmamıştır. ( ) Şiirde, nazım birimi “beyit”tir. ( ) Şiir, 7’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. ( )

5. Ve güneşin basamağından döndüm geri

I Üfür üfürü uçardı yalnızlık II Zamansızlığın kanadı yalnızlık III Hiç yıldız doğmadı ben gökte iken IV Ne düşlediğimi unuttum. V

Melih Cevdet ANDAY

Yukarıdaki numaralanmış dizelerin hangisinde imgeye başvurulmamıştır?


hançer-i aşk: Aşk hançeri.sîne: Yürek.yâre: Yara.tîr-i firâk: Ayrılık oku.pâre: Parça.


97

1. Aşağıda tanımları verilen söz sanatlarını, karşılarındaki şiirlerle uygun şekilde eşleştiriniz.

İstiare (Eğretileme): Bir sözün ben-zetme yoluyla kendi anlamı dışında kullanılmasıdır. Benzetmeden farklı olarak istiare, temel ögelerden sa-dece benzeyen veya kendisine ben-zetilenle yapılır.

Gönlünü Şirin’in aşkı sarınca,Yol almış hayatın ufuklarınca;O hızla dağları Ferhat yarınca,Başlamış akmaya çoban çeşmesi


Karşı yoldan üç atlı,Bir kuş gibi kanatlı,Geliyor köye doğru.


Hüsnütalil: Bir olayın oluşunu ger-çek sebebi dışında, güzel ve hayalî bir nedene bağlamaktır.

Dolaşıyorum ne zamandırKalbimde bir gül kesiği

Ahmet OKTAY

Teşbih (Benzetme): Aralarında ilgi bulunan iki şeyden anlamca zayıf olanın kuvvetli olana benzetilmesi-dir.

2. Atatürk’ün bir resmi vardı Buğday tarlası gibi ağardı

Melih Cevdet ANDAY

Bu dizelerde aşağıdaki sanatlardan hangisi vardır?

A) Telmih B) Benzetme C) Kinaye D) Tecahülüarif E) İstifham

3. Akıyordu _ su I

gösterip _ aynasında _ söğüt _ ağaçlarını. II III IV

Salkımsöğütler _ yıkıyordu _ suda _ saçlarını! V VI VII

Nazım Hikmet

Bu dizelerdeki numaralanmış yerlerin hangilerinde ulama vardır?

A) II. ve IV. B) I. ve VII. C) III. ve VI.

D) V. ve VII. E) I. ve IV.


98

4. Bir beytin ilk dizesinde en az iki şeyi söyleyip sonra onlardan her biriyle ilgili benzerlik veya karşıtlıkları kul-lanma sanatına “leff ü neşr” denir.

Bu tanıma göre aşağıdaki beyitte bulunan leff ü neşri gösteriniz.

Gönlümde ateştin, gözümde yaştın Ne diye tutuştun, ne diye taştın

5. Aşağıdaki altı çizili dizelerde bulunan söz sanatlarını, yanlarındaki boş bırakılan yerlere yazınız.

Bütün malım aldın ey kanlı zâlim Şikâyet ederim Hüdâ’ya seni ……………………………………………………………….. Garip Mecnun gibi perişan hâlim Şu fâni dünyada ağlattın beni

Nigârî

Bir gemi yaptırdım ayrık kökünden Bin pâre top düzdüm tâze soğanı ……………………………………………………………….. Mısır darısından hesapsız gülle Niyetim fethetmek Firengistan’ı

Bir karga getirdim gemiye bekçi Ak ipekli örümcekler yedekçi ……………………………………………………………….. Yüz bin serçe yazdım topçu tüfekçi Sivrisinek oynar kılıç kalkanı

Hengâmî

Sözü yazdımdı da kalmış öbür entâride Va’diniz bûse mi vuslat mı unuttum ne idi? ………………………………………………………………..

Yahya Kemal BEYATLI

bûse: Öpücük. vuslat: Kavuşma.

6. Görürüm, çıkmışlar, kararmış çatılardan, Kemik bir kol nasıl fırlarsa bir mezardan, Her ân, bir haberi kollar gibi yukardan, Dipsiz maviliğin esrarını kurcalar, Bacalar…


Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kişileştirme yapılmıştır. B) Benzetme vardır. C) Bütün dizelerde redif kullanılmıştır. D) Ulama vardır. E) Kapalı eğretileme vardır.


99

7. I. Yalnızlık bir tarihtir onlarda II. Gök dediğin iki kuşun arası III. Ey ilkyazlı gülüşlerin sonrası IV. Ansızın donuyor gül, bakışlarda

Hilmi YAVUZ


IV. dizede rücu sanatı yapılmıştır. ( ) I. ve II. dizelerde benzetme vardır. ( ) Dörtlük, sarma uyak oluşturacak şekilde düzenlenmiştir. ( ) Hepsinde 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır. ( )

8. Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç içindeki sözcük getirilirse tanım yanlış olur?

A) ---- sözün, kişiyi merakta bırakacak biçimde ve sonrasının ne olacağını sezdirmeden sürdürülüp hiç bek-lenmeyen bir şekilde bitirilmesidir. (terdit)

B) ---- bir düşüncenin kuvvetlendirilmesi ve inandırıcı kılınması için konu ile ilgili bir atasözü ya da özdeyiş söylenmesidir. (telmih)

C) Söyleyişe çarpıcılık ve güç katmak için sözü, cevap beklemeden soru biçiminde ortaya koyma sanatına ---- denir. (istifham)

D) Sözün etkisini artırmak için bir durumu, gerçekte olamayacak biçimde, olduğundan çok ya da az gösterme sanatına ---- denir. (mübalağa)

E) ---- çeşitli imgeler yaratmak amacıyla, aralarında anlam ilgisi bulunan sözleri, karşıtlık ilgisi kurmadan, bir arada kullanma sanatıdır. (tenasüp)

9. Tariz; bir kişiyi küçük düşürmek, onunla alay etmek amacıyla, söylenecek sözü tam tersi olan bir sözle do-kundurma yaparak sitemli bir biçimde anlatma sanatıdır.

Yukarıda tanımı verilen söz sanatının örneğini aşağıdaki şiir parçaları içinden bulunuz.

Hocam âşık olanların Doğru söz, bal ve yalan söz, soğan gibidir Üç parmak noksan ölç ölçersen kile İşi âh ile zar olur Soğan yeyip, ağzı acılandırma; bal ye. Tatlı söz konuşma bir kimse ile Hasretinden ol ma’şukun Yalan söz, hastalık ve doğru söz, şifa gibidir; Dört kuruşa sekiz kuruş et hile Gözi yaşı pınar olur Bu söz eskiden söylenmiş bir meseldir. Hilekârlık hoş sanattır usanma

Yunus EMRE Edip Ahmet YÜKNEKî Huzûrî

10. Kirpikleri uzundur yârin hayâle sığmaz Meşhur bir meseldir mızrak çuvala sığmaz

Havâî

Yukarıdaki beytin birinci dizesindeki söz sanatı aşağıdaki dizelerden hangisinde vardır?

A) Tok olanlar bilemez çektiğini aç kalanın B) Ağyar elemin çekme gönül nâfile gamdır C) Feryâdı gelmez oldu bu gülşende bülbülün D) Uğramam bahçelerin semtine gülden yandım E) Gömelim gel seni tarihe desem sığmazsın

ağyar: Yabancı.elem: Acı, üzüntü.nâfile: Boşuna.gülşen: Gül bahçesi.


100

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Aşa ğı da ki cüm le le rin han gi sin de, tır nak içi ne alın mış söz ler de bir ede bî sa nat var dır?

A) Bo zuk pa ra la rı sa na ve re yim an cak “kâ ğıt lar” ben de kal sın.

B) O, dü şün dü ğü müz ka dar “zen gin bir ki şi” de ğil. C) “Bir haf ta son ra” ta ti le gi de ce ğiz, de di. D) Ba zı “bi linç siz in san lar”, or man la rı mı zın kül

ol ma sı na ne den olu yor lar. E) “Ağır do la bı” ta şı ya bil mek için en az üç ki şi

ge re kir.

2. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de bir söz sa na tı yok tur?

A) Her zev ki bir ha râm olan ef sun lu cen ne tin Koy nun da var dı lez ze ti bin tür lü nî me tin

B) Mâ zî yo sun la ör tü lü bir göl ki yok di bi Mev sim se rin ve bah çe de yap rak yı ğın yı ğın

C) Kör fez de ki dal gın su ya bir bak, gö re cek sin Geç miş ge ce ler den bi ri dur mak ta de rin de

D) Hiç şaş ma yan sa at gi bi iş ler du rur ka der Bir gün sa at ça lar… Çok uzak lar dan ge lir ha ber

E) Ça dı rı mın üs tü ne yağ mur ya ğı yor Sa ros Kör fe zi’nden rüz gâr esi yor du

3. Kay bol mak üz re su ya dü şen bi le zik Bak, bü tün kı rı şık lar si lin di su dan

Bu di ze ler de ki söz sa na tı aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Teş bih B) Mü ba la ğa C) Me caz-ı mür sel

D) İs ti a re E) Telmih

4. Her nere gidersen eyle talanı Öyle yap ki ağlatasın güleni Bir saatte söyle yüz bin yalanı El bir doğru söz söylerse inanma Hu zû rî

Bu di ze ler de aşa ğı da ki ede bî sa nat lar dan han gi si kul la nıl mış tır?

A) Tel mih B) Leff ü neşr C) Ta riz D) İs ti a re E) Ben zet me

5. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de mü ba la ğa sa-na tı var dır?

A) Evim den uzak ta, an nem den uzak; Kim se siz kal mı şım yad el le rin de.

B) Gör me miş tir ci han da göz ler sen gi bi dil ber... Gü neş ler den en ver...

C) Asıl koç yi ğit ler pu su da sak lı Bel le ri kı lıç lı eli mız rak lı

D) Bo ğa zi çi’nin ufak bir is ke le sin de Do laş tı ğım ge ce ler ol du

E) Çe kil bu göl ge li yol da ge zin me Ya nı lıp gön lü me mi sa fir in me

6. Bül bül ye ti şir bağ rı mı hûn et di fi gaa nın Zabt ey le de hâ nın Han çer gi bi del di yü re ğim tîg-i ze bâ nın Te’sîr-i li sâ nın Ke çe ci zâ de İz zet Mol la

Bu di ze ler de ki “hûn (ka nat mak), han çer, del di, tîg-i ze bân (di li nin kı lı cı)” söz cük le ri bir ara da kul-la nı la rak ---- sa na tı ya pıl mış tır.

Yu ka rı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı-da ki ler den han gi si ge ti ril me li dir?

A) te ca hü lüa rif B) te na süp C) hüs nü ta lil D) tev ri ye E) rü cu

7. Her kö şe sin de bin çi çek li bah çe ler var dı I Gök le ri nin gü ne şin den gül ler ya ğar dı II Dağ la rı nın ye şil sa çı ni çin ağar dı II I Ge ce le rin ni çin has ret çe ker hi lâ le IV Se ni Türk’ün hic râ nı mı koy du bu hâ le V Fa ik Ali OZAN SOY

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış di ze le rin han gi le-rin de is tia re yok tur?

A) I. ve II. B) II I. ve IV. C) II I. ve V.

D) I. ve V. E) II. ve IV.


101

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

8. Kaş la rın ok sev di ğim Kir pi ğin çok sev di ğim Şu ci ha nın için de Me nen din yok sev di ğim

Bu şi i rin bi rin ci di ze sin de han gi söz sa na tı var dır?

A) Teş his B) İs tif ham C) Tev ri ye D) Ter dit E) Teş bih

9. Du yup kar şı mi na re de oku nan yat sı yı Ya ta ğı ma sı cak lı ğı nı ge ti ren rü ya Or han Veli KANIK

Bu di ze ler de “yat sı yı” söz cü ğü ben zet me ama cı gü dül me den ---- ye ri ni tut muş ve ---- sa na tı ya pıl-mış tır.

Yu ka rı da ki cüm le de boş bı ra kı lan yer le re aşa-ğı da ki ler den han gi le ri ge ti ril me li dir?

A) yat sı eza nı nın - me caz-ı mür sel B) ca mi nin - teş bih C) yat sı eza nı nın - te ca hü lüa rif D) mi na re nin - me caz-ı mür sel E) yat sı eza nı nın - hüs nü ta lil

10. Üşü yo rum, de di de niz Üs tü ne yağ dık ça yağ mur

Bu di ze ler de ki ede bî sa nat aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Ki şi leş tir me B) Rü cu C) İn tak D) Tel mih E) Abart ma

11. ve rüz gâr bir tö ren de ki gi bi çe kiş ti rir du rur yağ mur lu ğu mu

Bu di ze ler de ki ede bî sa nat, aşa ğı da ki di ze ler-den han gi sin de var dır?

A) Ni ha yet dam lar da ley lek ler gö rün dü B) Upu zun ga ga la rı nı ta kır da tan C) Uza ma ya baş la dı gün ler sa hi den D) Gü ne şin bat mak is te me di ği bel li E) Çi çek aç mış ağaç la ra bak ne gü zel

12. Bir sö zü, ki şi yi me rak ta bı ra ka cak şe kil de ve de-va mı nın ne ola ca ğı nı sez dir me den sür dü rüp hiç bek len me yen bir şe kil de bi ti re rek oku yu cu yu şa-şırt ma ya ……………… de nir.


A) ter dit B) in tak C) tev ri ye D) is tif ham E) is tia re

13. Gü zü duy ma ya gör sün ağaç, Ar tık her gü nü bir iş ken ce; Bir ha ya le da lar her ge ce, Ba şın da gök ür pe ren bir taç. Ca hit Sıt kı TA RAN CI Bu dört lük için aşa ğı da ki ler den han gi si söy le-

ne mez? A) Ki şi leş tir me sa na tı na baş vu rul muş tur. B) Sev gi li ye olan öz lem di le ge ti ril miş tir. C) Teş bih sa na tı var dır. D) Ki şi leş tir me yo luy la ka pa lı is tia re ya pıl mış tır. E) Öl çü ve uyak var dır.

14. Tan la ram Mec nûn ile Fer hâd’a kim ben var iken Mülk-i ış ka ni ce sul tân ol dı ol iki de li Me sî hî tan: Kü çük gör mek. mülk-i ışk: Aşk ül ke si. Bu be yit te ki al tı çi zi li söz cük ler le han gi söz

sa na tı ya pıl mış tır? A) Mü ba la ğa B) Ki na ye C) Tel mih D) Tev ri ye E) İs tif ham

15. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de im ge ye baş-vu rul ma mış tır?

A) Ey ka na tıl mış çiğ nen miş ba har gü nü Bir den bir çığ lık la ka pa tır yü zü nü B) Be bek ler, çi çe ği in san lı ğı mı zın Ve ge le ce ği mi zin bi ri cik umu du C) Ke der li yağ mur, usul ca dü şen ak şa ma Çığ lık. Bir ço cuk yü zü. Da ya lı ca ma D) Tam ot la rın sa rar dı ğı za man lar Ye re yü zü ko yun uza nı yo rum E) Öy le dal mı şım ki bu ak şa müs tü Kom şu ar sa dır gö züm de gök yü zü


102

⁕ Şiiri diğer türlerden ayıran özelliklerin başında “ahenk” gelir. Ahenk ise “uyum” anlamına gelmektedir.

⁕ Şiirde ahenk; ses akışı, söyleyiş, ritim, ölçü ve her türlü ses benzerliğiyle sağlanır. Bu özelliğiyle şiir, düzyazı-dan da ayrılır.

⁕ Ahengi (uyumu) oluşturan unsurları şu şekilde açıklayabiliriz:

A. VURGU

⁕ İki ya da daha fazla heceli bir sözcüğün bir hecesinin öteki hecelerden daha baskılı, daha dik, daha belirli söy-lenmesidir. Buna sözcük vurgusu da denir. Türkçede, iki ya da daha fazla heceli sözcüklerde vurgu genelde son hecededir. Vurgulu heceden sonra bir ek gelince vurgu eke kayar. Sözcük vurgusunda, vurgulu hece diğer hecelere göre belirli bir uzunluk da kazanır.

⁕ Cümle vurgusu ise bir sözcüğün diğer sözcüklere göre daha baskın söylenmesidir. Cümlede vurgu genelde yüklemden önceki ögededir.

B. TONLAMA

⁕ Konuşmada ya da şiirde, art arda gelen sesler hiçbir zaman aynı düzeyde ve renkte değildir; ses sürekli alçalır, yükselir, yumuşar, sertleşir, incelir, kalınlaşır... İşte sesin bu şekilde yükselip alçalmasına tonlama denir.

C. RİTİM

⁕ Şiirde vurgu, ölçü veya ses özelliklerinin, durakların düzenli bir biçimde tekrarlanmasından doğan ses uyumu-na ritim denir.

Örnek

İnce çektim / suyumu 4+3 duraklı, 7 heceli Yârim bilir / huyumu 4+3 duraklı, 7 heceli Teneşire / çıkınca 4+3 duraklı, 7 heceli Yârim koysun / suyumu 4+3 duraklı, 7 heceli

Ç. ÖLÇÜ (VEZİN)

⁕ Bir şiirin dizelerindeki hece sayılarının denk olmasına veya hecelerin uzunluk-kısalık (açıklık-kapalılık) bakı-mından düzenli bir şekilde sıralanmasına ölçü (vezin) denir. Türk şiirinde kullanılan ölçü çeşitleri şunlardır:

1. Hece Ölçüsü⁕ Türk şiirinin en eski, ulusal ölçüsüdür. Hece ölçüsü, dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine

dayanır, yani hece ölçüsünde hecelerin sayı eşitliği yeterli görülür.

⁕ Hece ölçüsü, şiirin duraklarındaki hece sayısına göre kesimlere ayrılır. Bu kesimler genelde 3, 4, 5, 6, 7, 8 heceli olur ve dizeler bu kesimlerle bölünür. Duraklar belirlenirken sözcükler ortalarından bölünmez. En çok kullanılan hece ölçüleri şunlardır: 4+3=7, 4+4=8, 6+5=11, 4+4+3=11, 7+7=14

Örnek

Ay yansın ağalar / güneş tutulsun 6+5 duraklı, 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. Parladı parladı / çalın kılıncı Oklar gıcırdasın / ayyuka çıksın Mevla’nın aşkına / basın kılıncı

Köroğlu


103

2. Aruz ÖlçüsüAruz öl çü sü Türk ede bi ya tı na, Türk le rin İslamiyeti ka bul et me sin den son ra Arap ve İran ede bi yat la rın dan geç miş-tir. Di van şi i rin de ahen gi oluş tu ran öl çü ye, aruz de nir. Aruz, ça dı rın or ta sı na di ki len di rek an la mı na gel mek te dir. Bir ça dı rı na sıl di rek ayak ta tu tar sa di van şi i ri ni de ayak ta tu tan en önem li un sur aruz dur. Aruz, he ce le rin sa yı sı nı de ğil şek li ni, ya ni ses de ğer le ri ni esas alır. Aruz ka lı bın da iki di ze nin he ce sa yı la rı bir ek sik ya da faz la ol sa bi le he ce le rin şe kil ce uy gun lu ğu aruz ka lı bı nı doğ ru lar. Çün kü aruz, he ce le rin uzun luk ve kı sa lık la rı na (ka pa lı lık ve açık lık la rı na) bağ lı bir öl çü dür.

a. Açık (Kısa) Hece: Sonu ünlüyle biten heceler açık (kısa) kabul edilir ve nokta (.) işaretiyle gösterilir:

Se-ve-ce-ğim . . .

b. Kapalı (Uzun) Heceler: Sonu ünsüzle biten heceler ve Arapça, Farsçadan dilimize geçmiş bazı sözcüklerde görülen uzun ünlüler (â,î,û) bu türe girer. Bu tür heceler çizgiyle (–) gösterilir.

Örnek

Bin atlı / akınlarda / çocuklar gi/bi şendik _ _ . . _ _ . . _ _ . . _ _

Bin atlı / o gün dev gi/bi bir ordu/yu yendik _ _ . . _ _ . . _ _ . . _ _

Yahya Kemal BEYATLI

Mef’ û lü / me fâ î lü / me fâ î lü / fe û lün _ _ . . _ _ . . _ _ . . _ _

3. Serbest ÖlçüCumhuriyet Dönemi Türk şiirinde görülen bir ölçüdür. Serbest ölçü, aslında ölçüsüzlüktür. Serbest ölçüyle yazan şairler; hece, aruz, uyak, redif vb. ahenk unsurlarını reddetmişlerdir. Serbest ölçüyle yazılan şiirlerde ahenk, söyleyişle ve ses akışıyla sağlanır.

Örnek

Kitabe-i Seng-i Mezar

Hiçbir şeyden çekmedi dünyadaNasırdan çektiği kadar;Hattâ çirkin yaratıldığından bileO kadar müteessir değildi;Kundurası vurmadığı zamanlardaAnmazdı ama Allah’ın adını,Günahkâr da sayılmazdı.Yazık oldu Süleyman Efendi’ye.

Orhan Veli KANIK

D. UYAK (KAFİYE)

Dize sonlarındaki ses benzerliklerine denir. Uyağı oluşturan ses, ek ya da sözcüklerin yazılışları aynı, işlevleri (görevleri) farklıdır. Bir sesin benzeşmesine yarım uyak, iki sesin benzeşmesine tam uyak, ikiden fazla sesin benzeşmesine zengin uyak denir.

Tunç uyak, zengin uyağı oluşturan sözcüğün diğer dizedeki bir sözcüğün içinde geçmesidir. Cinaslı uyak ise sesleri aynı anlamları farklı (sesteş) sözcüklerin dize sonlarında yinelenmesidir.


104

⁕ Şiirdeki dizilişlerine göre uyak şeması şu şekilde oluşturulur:

Düz Uyak: Düz uyağın beyitteki şekline “mesnevi tipi”, dörtlükteki biçimine ise “koşma tipi” uyak denir. Düz uyak aaaa, aaab veya aabb şeklindedir.

ÖrnekYaşamak zevki nedir bilmez ölümden korkan! aGür bir îmanla damarlarda ateşten bir kan aBirleşip böyle diyorlardı derin bir sesle, bYeri fethetmek için gelmiş o Fâtih nesle. b

Yahya Kemal BEYATLI

Çapraz Uyak: Bir dörtlüğün, 1 ve 3. dizeleriyle 2 ve 4. dizelerinin uyaklı olmasıdır. Çapraz uyakta sözcükler abab şeklinde uyaklanır.

ÖrnekGörmesem yüzünü kör olur gözüm; aGözlerim, yüzüne bakmak içündür. bAdında tutuşur en yakın sözüm; aHitabım, kalbini yakmak içündür!.. b

Hasan Ali YÜCEL

Sarma Uyak: Bir dörtlüğün, 1 ve 4. dizeleriyle 2 ve 3. dizelerinin uyaklı olmasıdır. Sarma uyakta sözcükler abba şeklinde uyaklanır.

ÖrnekBalkonlara, yalılara dalar düşünürüm aO günler uzaklaşan yelkenlerin peşi sıra bAkan bulutlar gibi geçmiş: ne iz, ne hâtıra! bSır şimdi bunca hayat, güzel ölüm! a Necati CUMALI

Örüşük Uyak: İtalyan edebiyatına ait bir nazım şekli olan terzarimaya özgü uyak biçimidir. Örüşük uyakta sözcük-ler aba bcb cdc d şeklinde uyaklanır.

ÖrnekSOKAK FENERİÖlü bir camdan ağlayan korku aİniyor serseri ve boş geceye; bKaldırımlar bütün sükut, uyku... a

Her duvar, her kovukta şimdi niye bBir büyük göz niyaz eder, ağlar c“Bitsin artık bu gizli şüphe!” diye? b

Korkarım... Saklanır heyulalar... cBana der: “İşte bir sahife oku, dSarı gölgemde hasta kalbin var!..” c

Ölü bir camdan ağlayan korku... d Ali Canip YÖNTEM


105

Mâni Tipi Uyak: Mâni nazım şeklinde kullanılan uyaktır. Mâni uyağı, aaba biçimindedir.

Örnek

Erciyes’ten yel eser aBuzu soluğum keser aBabam da zâlim çıktı bHer gün bir dünür küser a

E. REDİF

Dize sonlarındaki ses benzerliklerini oluşturan ses, ek ya da sözcüklerin anlam ve görevlerinin aynı olmasıdır.

Örnek

Senin her kirpiğinde bir dervişin ahı varMuhteris aynaların eskidiği yerdesinYüzünde en çaresiz devlerin günahı varZamanı sonsuzluğa bağlayan mahşerdesin

Nurullah GENÇ

F. ALİTERASYON

Şiir ve düzyazıda ahenk (uyum) sağlanmak için söz başlarında, ortalarında aynı ünsüzün veya aynı hecelerin tekrarlanmasına aliterasyon denir.

Örnek

Kenâr-ı âba dizilmiş, sükûn ile beklerFüsûn-ı mâha dalan pür-hayâl leylekler...

Ahmet HAŞİM

G. ASONANS

Ünlü harflerin dize, beyit ya da dörtlük içerisinde tekrarlanmasına asonans denir.

Örnek

Dünyada ne ikbal ne servet dilerizHattâ ne de ukbâda saadet dileriz

Yahya Kemal BEYATLI

⁄. TEKRİR (YİNELEME)

Şiirde ahengin sağlanması, anlamın kuvvetlendirilmesi için bazı sözcüklerin sık sık tekrar edilmesidir. (Tekrir, redif ve nakaratlarla da sağlanabilir.)

Örnek

Bir gün karşılaşırızBir gün, bir yarım akşam.

Behçet NECATİGİL


106

H. CİNAS

⁕ Sesleri (yazılışları) aynı, anlamları farklı (sesteş) sözcüklerin bir arada kullanılmasına cinas denir.

Örnek

Neyine

Üfleyeyim neyineVar davula vuradurNey üflemek neyine

Latif Öz

I. SECİ (İÇ UYAK)

⁕ Düz yazıda yapılan uyağa seci denir. Seci, genelde divan şiirinde “süslü nesir”de kullanılmıştır.

⁕ Dize içinde fazladan yapılan ve dize sonlarındaki uyakla uyumlu olan ses benzerlikleridir.

Örnek

Âlimsin ilmine gayet yok. Kadirsin kudretine nihayet yok.

Sinan PAŞA

MÂNİLER1.Sen gül dalında gonca, Ben dağ yolunda yonca. Sen açılıp gülersin, Ben sararıp solunca

2. Sevdi aldattı beni; Güldü, ağlattı beni! Gittim kölesi oldum; Götürdü sattı beni!

3. Can işte!.. Canan hani? Dert işte!.. Derman hani? Gönül sarayı bomboş, Beklenen sultan hani?

Orhan Seyfi ORHON


107

(Kars köylerinden Kiziroğlu Mustafa ile Bolu çevresinden Köroğlu adı ile ün yapmış iki eşkıya on altıncı asırda yaşamışlardır. Bir hâkimiyet mücadelesi sırasında Kiziroğlu, Köroğlu’nu öldürmek üzeredir. Köroğlu, karısı Nigâr’la helalleşme isteğinde bulunur. Evine gelir, düşmanının yiğitliğini aşağıdaki türkü ile anlatır.)

Bir fend-inen geldi peh peh pehKiziroğlu Mustafa Bey hey hey heyHışmı dağı deldi geçtiAğam kim paşam kimNigâr kim hanım kimKiziroğlu Mustafa Bey Bir beyin oğlu Hoş beyin oğlu

Bir atı var Alapaça peh peh pehMecal vermez Kır’at kaça hey hey heyAz kaldı ortamdan biçeAğam kim paşam kimNigâr kim hanım kimKiziroğlu Mustafa Bey Bir beyin oğlu Hoş beyin oğlu

Hay diyen de haya teper peh peh pehHuy diyen de huya teper hey hey heyKöroğlu’nu suya teperAğam kim paşam kimNigâr kim hanım kimKiziroğlu Mustafa Bey Bir beyin oğlu Hoş beyin oğlu Köroğlu

(Prof. Dr. Şükrü ELÇİN / Halk Şiiri Antolojisi)

1. “Kiziroğlu Mustafa Bey” adlı türkü nesre (düz yazıya) çevrildiğinde bu metinde ne gibi değişiklikler olur?

2. Söyleyiş bakımından şiiri düz yazıdan ayıran özellikler nelerdir?

3. “Mâniler” şiirinde ahengi sağlayan unsurları açıklayınız.

4. “Aruz ölçüsü, açık ve kapalı (kısa ve uzun) hecelerin belli bir düzen içinde sıralanmasına dayanır. Açık (kısa) heceler (.) ile, kapalı (uzun) heceler ise (–) ile gösterilir. Dizelerin son heceleri her zaman kapalı (–) kabul edilir.”

Yukarıdaki bilgiden hareketle “N’eyledüm ol yâr-ı âlî-şâne söylen söylesün” dizesini “Fâilâtün / fâilâtün / fâilâtün / fâilün” aruz kalıbına göre işaretleyiniz.

5. “Mâniler” şiirinin hecelerini sayarak duraklarını gösteriniz.


108

1. Meyden safâ-yi bâtın-ı humdur garaz hemân Erbâb-ı zâhir anlayamazlar murâdımız

Beytini, “mef’ûlü fâilâtü mefâîlü fâilün” aruz kalıbına göre işaretleyiniz.

2. Tam üç ay bekledi böyle sessiz böyle durgun aldırmaz böyle ne martılar ne serçeler

Güven TURAN

Yu ka rı da ki şi i re gö re aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye ri uy gun şe kil de ta mam-la yı nız.

Yu ka rı da ki şi ir de …………….. söz cü ğü …………….. için tek rir oluş tur muş tur.

3. Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü, sürmeli… Şeytan diyor ki sarmalı, yüz kerre öpmeli…

Yahya Kemal BEYATLI

Yukarıdaki beytin ilk dizesindeki aliterasyon ve asonansları gösteriniz.

4. Aşağıdaki şiirin ölçüsünü, uyak ve rediflerini bulunuz.

Gece ve Yas

Bir köşeye büzülüp Bir yağmur ince ince Dalarken gözümde yaş Böyle susmazdım ama Çarpıyor şimdi cama Ben böyle sonsuz gama Kapılardan süzülüp Hasret kaldım sevince Artıyor yavaş yavaş Gece doldu odama. Korku yüzümde yama. Damlardaki ağlama.

Behçet NECATİGİL


109

Gökyüzünü gözetme gurûr-ı cemâl ileKalmaz bilirsin ey yüzü hurşîd yerde âh

Necâti

Sakın, bir kimsenin gönlünü yıkma,Gerçek erenlerin sözünden çıkma.Eğer insan isen ölmezsin, korkma,Âşığı kurt yemez, ucda değildir.

Hacı Bektaş-ı Veli

Eskiler alıyorumAlıp yıldız yapıyorumMusiki ruhun gıdasıdırMusikiye bayılıyorumŞiir yazıyorum

Orhan Veli KANIK

5. Dokumada çalışan kızların günleri naylon iplik, ucuz keten emeğin, alın terinin ve aşkın kanı damlar kirpiklerinden

Refik DURBAŞ

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

1 ve 3. dizelerde “-ın” redif, 2 ve 4. dizelerde “-en” tam uyak oluşturacak şekilde kullanılmıştır. ( )

Dizelerde “alın teri ve emek” temasının yansıması söz konusudur. ( )


6. Ölüm geliyor aklıma birden ölüm Bir ağacın gövdesine sarılıyorum

Cemal SÜREYA

Yukarıdaki dizelerde ahengi sağlayan unsurları

açıklayınız.

7. Aşağıda tanımları verilen terimlerle şiirleri eşleştiriniz.

Hece Ölçüsü: Dizeleri oluşturan sözcüklerin hece sayılarının eşitliğine dayanır.

Aruz Ölçüsü: Hecelerin sayısına değil şekline, yani ses değerlerine bağlıdır.

Serbest Ölçü: Ölçüsüzlük, demektir. Herhangi bir kurala bağlı değildir.


110

8. Dökün yaprağınızı dallarım dökün

Akın yaşlı yaşlı sularım akın

Orhan Şaik GÖKYAY


Dizelerin sonundaki “-ün / -ın” sesleri redif olarak kullanılmıştır. ( )

“…dökün / …akın” sözcüklerindeki “-k” ünsüzleri yarım uyak oluşturmuştur. ( )

“Dökün yaprağınızı dallarım dökün Akın yaşlı yaşlı sularım akın”

Dizelerde kırmızıyla işaretlenmiş ünsüzler aliterasyondur. ( )

Dizelerde maviyle işaretlenmiş ünsüzler “seci”dir. ( )

“Dökün ve akın” sözcüklerinin tekrarlanması asonans oluşturmuştur. ( )

9. Aç kardelen aç, Dağın olayım, suyun olayım, Göğün olayım aç.

Sezen AKSU

Yukarıdaki dizelerde ahengi sağlayan unsurları gösteriniz.

10. Cihan-ârâ cihan içindedir ârâyı bilmezler O mâhîler ki deryâ içredir deryâyı bilmezler

Hayâlî

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.

Şiirde “–yı bilmezler” sözcükleri …........……. olarak,“ârâyı / deryâyı” sözcüklerindeki “–â” sesi ise ….......……. oluşturacak şekilde kullanılmıştır.


111

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Aşa ğı da ki ler den han gi si şi ir de ahen gi sağ la-yan un sur lar dan de ğil dir?

A) Uyak B) Re dif C) Ali te ras yon D) Aso nans E) İmge

2. Duy maz bel ki di ye rek İçinde kor ku sa at Hız lı hız lı de min cek On bi ri vur du sa at

Beh çet NECATİGİL

Bu şi ir par ça sı nın uyak dü ze ni aşa ğı da ki ler-den han gi si dir?

A) Düz uyak B) Çap raz uyak C) Sar ma uyak

D) Mâ ni uya ğı E) Örü şük uyak

3. I. Atın var ken yol ta nı Ağan var ken el ta nı

II. Bir ya nım da di rek ler Bir ya nım da bu du var

II I. Ker van lar kalk tı git ti Uyu du uyan dı ah et ti

IV. Ne hoş sa bah ak şam ya yan Git mek ay nı kal dı rım dan

V. Ve yol bo yun ca uza yan Yük sek bir du var di bin den

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış di ze le rin han gi sin-de fark lı tür de uyak kul la nıl mış tır?


4. Bir ke re mi sa fi re çık mış adın; İstesen de is te me sen de gi de cek sin.


Bu di ze ler de “i, e” ün lü le ri nin tek rar lan ma sı aşa ğı da ki ler den han gi si ne ör nek tir?

A) Ci nas B) Uyak C) Se ci

D) Ali te ras yon E) Aso nans

5. He ce öl çü sü, di ze le ri oluş tu ran söz cük le rin ---- eşit li ği ne da ya nır; aruz vez ni ise he ce le rin ---- bağ lı bir öl çü dür.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan yer le re sı ra sıy la aşa ğı da ki ler den han gi le ri ge ti ril me li dir?

A) uzun luk ve kı sa lık la rı nın - he ce sa yı la rı na B) harf le ri nin - uzun luk ve kı sa lık la rı na C) he ce sa yı la rı nın - uzun luk ve kı sa lık la rı na D) an lam la rı nın - açık lık ve ka pa lı lık la rı na E) açık lık ve ka pa lı lık la rı nın - eşit li ği ne

6. Akıl akıl ol say dı is mi gö nül olur du; Gö nül gön lü bul say dı boz kır lar gül olur du.

Ne cip Fa zıl KI SA KÜ REK

Bu di ze ler de ki al tı çi zi li ses ler aşa ğı da ki ler-den han gi si ne ör nek tir?

A) Ali te ras yon B) Aso nans C) Se ci

D) Re dif E) Tek rir

7. Aşa ğı da ki be yit le rin han gi sin de tunç uyak var dır?

A) Âşı ka ta’n et mek ol maz müb te lâ dur ney le sün Âde me mihr ü ma hab bet bir be lâ dur ney le sün

B) Ey fit ne si çok kav li ya lan yan dum elün den Bir nâz ile bin gö nül alan yan dum elün den

C) Subh-dem her gi ce ağ yâr ile ol yâr otu rur Dest-bâ zî kı lub ağ yâr ile oy nar otu rur

D) Ol du eş küm gül-şen-ârâ-yı he ves cû lar gi bi Ak dı gön lüm bir ni hâl-i iş ve ye su lar gi bi

E) Gen cî nen ol sam vî rân eder sin Âyî nen ol sam hay rân eder sin

8. Di ze için de faz la dan ya pı lan ve di ze son la rın da ki uyak la uyum lu olan ses ben zer lik le ri ne ---- de nir.


A) re dif B) vur gu C) ton la ma

D) uyak E) se ci


112

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

9. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de hem uyak hem re dif var dır?

A) Vey sel ne ne ge rek dün ya nın hâ li Ki mi ha sır do kur ki mi si ha lı

B) Ha be ri ni al dık ge le cek sin Bi ze ne şe ve re cek sin

C) Ni ce sev da lı lar la sev gi li ler Aş kı yol lar da böy le bek le di ler

D) Otur muş sev di ğim zül fü nü ta rar Gö nül Mec nun ol muş Ley lâ’yı arar.

E) El li sin de ya şım ya rı sın geç ti Alt mı şın da yo lum yo ku şa düş tü

10. Kaş ka ra kir pik si yah Mah mur göz ye di be ni Al ya nak üze ri ne Ku rul muş ye di be ni

Bu di ze ler de ol du ğu gi bi, söy le niş le ri bir, an lam-la rı fark lı iki sö zü bir ara da kul lan ma ya ---- de nir.


A) Se ci B) Tek rir C) Ci nas

D) Ali te ras yon E) Re dif

11. Se her ye li naz lı yâ re Bil dir be ni bil dir be ni Düş mü şüm el den ayak tan Kal dır be ni kal dır be ni

Kul AH MET

Bu dört lük le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han-gi si yan lış tır?

A) Ci nas kul la nıl mış tır.

B) Re dif var dır.

C) Tek rir var dır.

D) Ya rım uyak kul la nıl mış tır.

E) 8’li he ce öl çü süy le ya zıl mış tır.

12. Be ni ha tır la dık ça, I Ara sı ra gön lü mü al. II II I So kak ta gö rün ce gü lüm se, IV V Ya nı ma yak laş, VI Az elin elim de kal. VII VII I Zi ya Os man SA BA

Bu di ze ler de ki nu ma ra lan mış yer le rin han gi-le rin de ula ma var dır?

A) I. ve II. B) II I. ve IV. C) V. ve VI. D) VI I. ve VII I. E) I. ve VII I.

13. Aş kı, yağ mu ru, Tram vay se si ni, Otel ci yi… Ve bir mıs ra mı rıl da nı yo rum Sı cak bir ye mek lez ze tin de

Or han Ve li KA NIK

Bu şi ir le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si doğ ru dur?

A) He ce öl çü süy le ya zıl mış tır. B) Ser best öl çüy le ya zıl mış tır. C) Ya rım uyak kul la nıl mış tır. D) Re dif kul la nıl mış tır. E) Bi çim özel lik le ri ne önem ve ril miş tir.

14. Ka ran fil eker mi sin Bal ile şe ker mi sin Yâr ba na it ti ği ni Ah ret te çe ker mi sin

Bu şi ir le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) Mâ ni ti pi uyak dü ze ni kul la nıl mış tır. B) (4+3) du rak lı ola rak söy len miş tir. C) 7’li he ce öl çü süy le ya zıl mış tır. D) Re dif kul la nıl mış tır. E) Asıl an lam son iki di ze de or ta ya kon muş tur.


135

⁕ Ger çek; bir du rum, bir nes ne ve ya bir ni te lik ola rak var olan, var lı ğı in kâr edi le me yen, ol gu du ru mun da olan her şey dir. Ta nım dan da an la şı la ca ğı gi bi ger çek lik, var lı ğı de ney le ka nıt lan mış, ya ni so mut, nes nel ve du yu or gan la rıy la al gı la na bi lir ola nı ifa de et mek te dir. Şi ir ise zen gin sem bol ler le, ri tim li söz ler le, ses le rin uyum lu kul la nı mıy la oluş tu ru lan ve me ca za, düş gü cü ne, ha ya le, im ge ye da ya nan, gön le ses le nen, duy gu ve coş ku uyan dı ran bir an la tım yo lu dur. Bu yö nüy le şi ir, ki şi nin il gi si ne, sez gi si ne, kül tü rü ne, an la yış ve yo rum gü cü ne gö re al gı la nır, ya ni bi rey sel dir. Bü tün bu ta nım ve özel lik ler, ger çek lik le şi i rin fark lı ku tup lar da ol du ğu nu dü şün-dü re bi lir an cak bu pek de öy le de ğil dir.

⁕ İn san ürü nü olan şi ir; ger çek le il gi li dir, ger çe ği iş le ye bi lir an cak şi i rin ger çe ği iş le me si nes nel bir yak la şım la ol maz. Şa ir, nes nel li ği an lat ma yı, öğ ret me yi bir ke na ra ite rek şi i re öz gü bir ger çek lik oluş tu rur ki bu na da şi ir sel ger çek lik de nir.

⁕ Şiire özgü ger çek lik, ki şi nin her tür lü ye te nek, bi ri kim, yo rum ka za nım la rıy la olu şan bir üst ger çek lik tir.⁕ Şi i re öz gü ger çek li ğin te me lin de de ya şa nan ger çek lik ve onun özel lik le ri var dır. Ancak, şiirde gerçeklik, bireyin

yalnızca yaşadıklarıyla değil; sezgileri, tasarımları ve izlenimleriyle de ilgilidir. Şa ir, ger çe ği; dü şün ce ye, sez-gi ye, ta sa rı ma, iz le ni me bağ lı ola rak coş ku ve im ge ya ra ta cak şe kil de de ğiş ti rir, dö nüş tü rür, yorumlar ve ken di ne gö re ye ni den ya ra tır. Bu ya ra tım da araç dil dir. Dil, in san la rın dü şün dük le ri ni ve duy duk la rı nı bil dir mek için söz cük ler le ve ya işa ret ler le yap tık la rı an laş ma dır. Şi ir de di li kul la nan ken di ne öz gü bir ile ti şim ara cı dır. Şi ir di li do ğal dil den do ğar an cak şi i re öz gü ger çek lik bağ la mın da me caz, yan an lam, çağ rı şım, im ge vb. özel lik ler ta şı yan söz cük ler kul la nı la rak nes nel ger çek lik de ğiş ti ri lir. Bu şe kil de şi ir di lin de söz cük ler ilk an-lam la rın dan uzak laş mış ve yo ru ma, çağ rı şı ma, yan an la ma, im ge ye, ha ya le vb. açık ye ni bir kim lik ka zan mış olur.

GÖZ LE RİN İS TAN BUL OLU YOR BİR DEN RÜZ GÂR Se nin le bir yağ mur baş lı yor ip lik ip lik, Uçurt ma mı rüz gâr yırt tı dost la rım! Bir gü zel lik do ğu yor yü re ği me şi ir den. Ge lin du va ğın dan ko pan bir rüz gâr... Mar tı lar ko nu yor omuz la rı ma, Bu rüz gâr yü zün den bu lut lar ya rım; Göz le rin İs tan bul olu yor bir den. Bu rüz gâr yü zün den ba na olan lar... Ak şam lar dan, ge ce ler den, sen den uza ğım Şi ir le rim rüz gâr dır uzak dağ lar dan esen O ce viz dal la rı, o as ma, o dut, Dur gun su lar gi bi aza la ca ğım Gül gül, mek tup mek tup bü yü yen umut... Bir gün, bir den bi re çı kıp gel me sen. Yan gın dan yan gı na ar da kal mış tut. Şar kı lar la ge le cek sin, duy gu lu, in ce Mu hab bet sü rer miş bir rüz gâr ka dar. Yal nız göz le ri me bak di ye cek sin. Se zai KA RA KOÇ El le rim usul ca el le ri ne de ğin ce Kay bo lup gi de cek sin Bir elim se ni çi ze cek bü tün pen ce re le re Bir elim se ni si le cek. Kal bim: Ebem ku şa ğı; gün de bin ke re Se nin için ye ni baş tan can ke si le cek. Ne gü zel se ni bul mak bü tün yüz ler de Son ra se ni kay bet mek he men her yer de Ne gü zel bi ne ce ğim va pur la rı ka çır mak Ya pa yal nız kal mak is ke le ler de. Se nin le bir yağ mur baş lı yor ip lik ip lik, Bir gü zel lik do ğu yor yü re ği me şi ir den. Mar tı lar ko nu yor omuz la rı ma, Göz le rin İs tan bul olu yor bir den. Ya vuz Bü lent BA Kİ LER

İb ra him Safi


136

SENELER GEZİNTİ

Başıma ak düştü geçen baharla, İkiz hayaletler gibi yürüdükKalbim, kafam gibi örtülü karla, Puslu aydınlıkta o bahar günüDaha dün alevden bir anahtarla Gece, bir tepeden seyrettik, büyükSizdiniz bu kalbi kuran seneler! Yıldızların suya döküldüğünü.

Beni dertlerimle bırakarak tek, Ülker, Demirboğa, AltınkelepçeKurudu saksımda yegâne çiçek, Tılsımlı gülleri gök bahçesinin,Ey her gün incelip çizgileşerek Bir bir açıldılar…Ve ıssız gece,Yüzüme gölgesi vuran seneler! Suda tekrarlandı, ilhamlı, engin,

Durmak istemezken gönül pasında, Bir âlem kurulur gibi yenidenYine siz avutun onu yasında, Baştan başa hayal, düşünce, rüya,Siz iki âşina kalp arasında Billur bir kadehe benziyordun senSıradağlar gibi duran seneler Uzanan yüzünle bu parıltıya!

Kemalettin KAMU Ahmet Hamdi TANPINAR

1. “Seneler” ve “Gezinti” şiirlerini okuyan herkes bu şiirlerden aynı duygu ve düşünceleri mi çıkarır? Ni-çin?

2. Şiirdeki gerçekliğin, yaşadığımız dünyada aynen geçerli olup olmadığını açıklayınız.

3. Do ğal dil (ko nuş ma di li), ger çek li ği doğ ru dan ve tek yön lü ola rak ifa de eder ken şi ir di li nin bu ger çek-li ği fark lı bi çim ler de ve bo yut lar da iş le me si ni; şi ir-ger çek lik-oku yu cu iliş ki le ri açı sın dan açık la yı nız.

4. Aşağıdaki dizelerde şairin, gerçekliği değiştirirken hangi yolları kullandığını dizelerin karşısındaki noktalı bölümlere yazınız.

Dizeler Kullanılan Yol Kalbim, kafam gibi örtülü karla Daha dün alevden bir anahtarla ……………………………………….

Sizdiniz bu kalbi kuran seneler! ………………………………………

Ey her gün incelip çizgileşerek Yüzüme gölgesi vuran seneler! ……………………………………….

Gece, bir tepeden seyrettik, büyük Yıldızların suya döküldüğünü. ………………………………………..

Ülker, Demirboğa, Altınkelepçe Tılsımlı gülleri gök bahçesinin” ………………………………………..

Billur bir kadehe benziyordun sen Uzanan yüzünle bu parıltıya! ……………………………………….


137

1. Aşağıdaki şiir parçasında değişen gerçekliği belirleyiniz.

Çağlayıp akıyor bakarsın suya Yağan yağmurlardan zevk duya duya

Âşık Veysel ŞATIROĞLU

2. Aşağıdaki şiir parçalarında gerçekliğin hangi yollarla değiştirildiğini, şiirlerin altındaki noktalı bölüm-lere yazınız.

Dolmuşta sekiz kişi Plevne’den bir ses geldi Artık uçar camlarda serseri kelebekler,

Oyuncaklar gibiyiz O ses yüreğimi deldi Gölgeler kırık dökük… sanki bir şeyler bekler.

Cemal SÜREYA Süleyman NAZİF Ali Cânip YÖNTEM

……………………....... .………………………........ ………………………………………………......

3. Gümüş bir dumanla kapandı her yer; Yer ve gök bu akşam yayla dumanı! Sürüler, çimenler, sarı çiçekler, Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı!

Ömer Bedrettin UŞAKLI


Şiirin son iki dizesinde söylenenler gerçekte yaşanabilir. ( )

Şiirin ilk dizesinde benzetme yapılmıştır. ( )


138

4. Sen kanlı ter dökersin, kara taşlar bağ olur; Çevrendeki başaklar bir altından ağ olur, Sessizce kavruluşun içerime dağ olur, Yine de gülümsersin; nasıl kibarsın Ayşe!

Şukûfe Nihal BAŞAR

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

Yukarıdaki dizelerde ……………………… sanatlarına başvurulmuştur.

Bu dizelerde ………………… değiştirilerek ve şairin sezgisine göre ……………... yansıtılmıştır.

5. Sevdalıyım, yangın yeri bu sinem. Doksan yıldır çile çekmiş hep ninem. Pınarlardan su doldurur Emine’m, Mavi boncuk takışına ölürüm.

Dilaver CEBECİ

Yukarıdaki şiir parçasıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) İntak sanatının kullanıldığı

B) Benzetme sanatının kullanıldığı

C) Anlatılanların gerçeklikle ilgisinin olduğu

D) Uyak ve redifin kullanıldığı

E) Gelenekten yararlanıldığı

6. Dolunayı saran bulut Başında yaşmak ninemin Bebelere tek dileğim Yaşını aşmak ninemin

Ali AKBAŞ


Benzetme sanatından yararlanılmıştır. ( )

Sezgi ve yoruma yer verilmiştir. ( )

Aruz ölçüsüyle yazılmıştır. ( )

7. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

Şiirdeki bazı dizeler yaşadığımız dünyadaki ……………. yansıtabilir.

Şiirin, okuyucularda farklı duygular uyandırması şiiri oluşturan sözcüklerin ……………… özelliğine sahip olduğunu gösterir.

Nesteren GAZİOĞLU


139

8. Aşağıdaki metinleri, konuyu işleyişleri bakımından karşılaştırınız.

1. Metin Zaman Başaklar gibi bizi Biçip gidiyor zaman

Su gibi ömrümüzü İçip gidiyor zaman

Şimşekten atlarıyla Geçip gidiyor zaman Ayhan İNAL

2. Metin Zaman Nedir? Zaman iki hareket arasındaki süredir. Hareket ve madde-

nin nesnel durumu zamanla belirir. Zamanın olmadığı yerde nesnellik de yoktur. Bu sebeple zaman, cismin belirleyici faktörüdür. Hareketin hızı zamanın da hızıdır.

9. Aşağıdaki beytin hangi dizesi gerçekliğe daha yakındır?

Kuşlar öter, uçuşur yeşil dallara konar

Umutlar yaprak yaprak alevlenir de yanar

Nurullah GENÇ

10. Aşağıdaki şiir parçalarından hangisinin gerçeklikle ilgisi yoktur?

Dağ köyleri serin, kıyılar mavi Sırılsıklam bir gökyüzü çıktı ağlardan

Yaz sıcağında şehir Masmavi bütün balıkçılar

Bunaltır beni. Can YÜCEL

Behçet NECATİGİL


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

140

1. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de ger çek lik de-ğiş ti ril me miş tir?

A) Bu lu tu kes ti ler bu lut üç par ça

B) Bir ka dı nın yü zü ka çı yor du ye ti şe me dim

C) Gök yü zü nü kat la yıp bir kö şe ye koy muş tuk

D) Yıl dız lar kal dı rım la ra dö kül müş tü bü tün

E) Yağ mur da se ni dü şü ne rek yü rü yo rum

2. Şi ir de ger çek lik; bi re yin yal nız ca ya şa dık la rıy la de ğil, ---- de/da il gi li dir.


A) sez gi ve iz le nim le riy le

B) eko no mik du ru muy la

C) üni ver si te eği ti mi al mış ol ma sıy la

D) bü yük şe hir de ya şı yor ol ma sıy la

E) ai le or ta mıy la


A) Şa ir, ya şa nan ve ta sav vur edi len ger çek li ği yo rum la ya rak de ğiş ti rir.

B) Şi ir de söz cük ler ye ni an lam lar ka za nır.

C) Şi ir de söz cük ler te mel an lam la rı nın dı şın da kul la nı la bi lir.

D) Şi ir, dış dün ya yı nes nel ola rak ak tar ma lı dır.

E) Şi ir, sez gi ve yo ru ma açık bir tür dür.

4. Ben şa i rim, gai bi kur ca la yan çi lin gir

Bu di ze de şa ir ken di ni; gö rün me ye ni, bi lin me ye ni aç ma ya ça lı şan bir çi lin gi re ben ze te rek ---- de ğiş-tir miş tir.


A) ön ce ki dü şün ce le ri ni

B) do ğal ger çek li ği

C) in san la rın onun la il gi li dü şün ce le ri ni

D) şi i rin ta nı mı nı

E) şa i rin ger çek so rum lu lu ğu nu

5. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de söy le nen ler do ğal ger çek li ğe uy gun dur?

A) Ru hum da ki di kiş iz le ri bel li ol mak ta dır B) Evet de ğir men de bir ba şak ke de ri dir un C) Elim de yi ye cek fi le si, evi me doğ ru yü rü yo rum D) Göz le rin den tam ola rak ne re ye gi di lir bil mem E) Bir aşk tan di ğe ri ne kaç sa at te gi di li yor

6. Ceh li mi bil me ye cek mer te be câ hil de ği lim Bi li rim rüt be-i nok sâ nı mı kâ mil de ği lim

Ye ni şe hir li Avnî

ce hil: Bil mez lik, ca hil lik.

rüt be-i nok sân: Ek sik li ğin de re ce si.

kâ mil: Ol gun.

Bu di ze ler le il gi li aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Na zım bi ri mi be yit tir. B) Uyak kul la nıl mış tır. C) Re dif kul la nıl mış tır. D) Şa ir, ken di nin ne ol du ğu nu bil mek te dir. E) Ger çek ler mü ba la ğa lı ola rak yan sı tıl mış tır.

7. Bu dün ya bir ku yu, ha va sız çöm lek; Da ra lı yo rum!

Ke li me, ma na yı bo ğan bir göm lek! Pa ra lı yo rum!

Ne cip Fa zıl KI SA KÜ REK

Bu şi ir de ger çek lik, aşa ğı da ki ede bî sa nat lar-dan han gi si kullanılarak de ğiş ti ril miş tir?

A) Tel mih B) Teş his C) İn tak D) Teş bih E) Tev ri ye

8. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de söz cük le rin ta ma mı ger çek an la mın da kul la nıl mış tır?

A) Geceleri sokaklarda gezerdin B) Şeh re gi rer ken ışık lar uçu şu yor C) Su lar da yü zün den ya yı lan bir tat lı hü zün D) Dün ya ya de ğer em re den se sin de ki tat lı lık E) Gö ğe yük se li yor tap ta ze gü neş ler


141

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

9. Şi ir de ger çek lik de ğiş ti ri lir ken söz cük le re ---- yük-le nir.


A) tek an lam B) ye ni an lam lar C) te rim an la mı D) nes nel yar gı lar E) te mel an lam

10. Bir gül mah zun du rur bah çe de Yap rak la rı yor gun. Sen pem be gül le rin en pem be si! Has ta sol gun Ca hit KÜ LE Bİ

Bu di ze ler le il gi li aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Ki şi leş tir me sa na tı nın kul la nıl dı ğı B) Sez gi ve ha yal le re yer ve ril di ği C) Ya pı bü tün lü ğü nün, uyak ve re dif ler le sağ lan-

dı ğı D) Ben zet me sa na tı nın kul la nıl dı ğı E) Şi ir sel ger çek li ğe uy gun ol du ğu

11. Dört ki şi park ta çek tir mi şiz, Ben, Or han, Ok tay, bir de Şi na si... An la şı lan son ba har Ki mi miz pal to lu, ki mi miz ce ket li Yap rak sız ar ka mız da ki ağaç lar... Ba ba sı da ha öl me miş Ok tay’ın, Ben bı yık sı zım, Or han, Sü ley man efen di yi ta nı ma mış.

Ama ben hiç böy le mah zun ol ma dım; Ölü mü ha tır la tan ne var bu re sim de? Oy sa ha yat ta yız he pi miz.

Me lih Cev det AN DAY

Bu şi ir den aşa ğı da ki ler den han gi si çı ka rı la maz?

A) Göz lem den ya rar la nıl dı ğı B) Öl çü kul la nıl ma dı ğı C) Di ze le rin, düz ya zı cüm le le ri ne yak laş tı rıl dı ğı D) Söz cük le rin ger çek an lam la rı dı şın da kul la nıl-

dı ğı E) Ölüm te ma sı nın iş len di ği

12. Ölüm ara sı ra yok lu yor be ni Otu ru yor ge çip kar şı ma. Da ha, di yor, da ha vak tin gel me di Son ra dö nüp gi di yor baş ka sı na.

Ama her za man bu böy le ol maz Ço cuk lar, ih ti yar lar, ta ze ler Gö rü yo rum gi der, sı ra sı ra bek le şir Ha cı bay ram önün de ce na ze ler Ca hit KÜ LE Bİ Bu şi ir le il gi li aşa ğı da ki ler den han gi si söy le-

ne mez? A) İn tak sa na tı kul la nıl mış tır. B) Ya şam ger çek li ğin den ya rar la nıl mış tır. C) Ki şi leş tir me sa na tı var dır. D) İm ge kul la nıl mış tır. E) Ya şa ma de ğer ver mek ge rek ti ği an la tıl mış tır.

13. Tit rek sa hil le re gü neş do ğun ca,

I II Göz le rim, gö rün mez dağ la rı se lam lar... II I Bu ru şur elim de bir sa rı gon ca, IV V Ru hu ma bir ça mın şeb ne mi dam lar. VI Ömer Bed ret tin UŞAK LI Yu ka rı da ki al tı çi zi li söz cük ler den han gi le ri

ger çek an lam la rı dı şın da kul la nıl mış tır? A) I. ve V. B) II. ve II I. C) II I. ve IV. D) V. ve VI. E) I. ve VI.

14. Kı zı la bo yan mış koy nun da su lar, Yan dın mı bu gur bet elin de Ço ruh? Bay burt lu Zih nî’nin koş ma sı mı var Tür kü ler söy le yen di lin de Ço ruh?

Ömer Bed ret tin UŞAK LI Yukarıdaki metinle il gi li olarak aşa ğı da ki ler-

den han gi si söy le ne mez? A) Sa de ce ya şa nan ger çek lik ten ya rar la nıl dı ğı B) Şi i re öz gü ger çek li ğin kul la nıl dı ğı C) Uyak ve re dif kul la nıl dı ğı D) 11’li he ce öl çü süy le ya zıl dı ğı E) Ço ruh’a, in sa na öz gü ni te lik ve ril di ği


142

GELENEK

⁕ Ge le nek; bir top lum da, bir top lu luk ta es ki den kal mış ol ma la rı do la yı sıy la say gın tu tu lup ku şak tan ku şa ğa ile ti len, yap tı rım gü cü olan kül tü rel ka lın tı lar, alış kan lık lar, bil gi, tö re ve dav ra nış lar ola rak ta nım la nır. İn sa nın or ta ya koy du ğu her ya pıt geç miş ten ge le ce ğe uza nır. İn sa noğ lu ken di geç mi şin den al dı ğı nı bu lun du ğu ça ğın bil gi bi ri ki mi, gö re ne ği, zevk ve dü şün ce an la yı şı gibi özel lik le riy le yo ğu ra rak geleceğe ulaş tı rır. Bü tün bu sü reç, ge le ne ği oluş tu rur. Şi ir ge le ne ği de bu sü reç ve olu şu mun dı şın da de ğil dir; da ha ön ce ya şa mış şa ir le rin ya-pıt la rı, dü şün ce le ri, sos yal ve kül tü rel or tam la rın fark lı söy le yiş ve özel lik le ri şi ir ge le ne ği ni oluş tu rur.

⁕ Sos yal ve kül tü rel or ta mın şi i re ka zan dır dı ğı fark lı söy le yiş ve özel lik le ri var dır.

⁕ Her di lin ken di ne ait bir şi ir ge le ne ği var dır.

⁕ Her di lin ken di şi ir ge le ne ği, ta ri hî akış için de olu şur.

⁕ Şi ir ge le ne ği, da ha ön ce ya şa mış şa ir le rin eser le riy le olu şur ve ge le ne ği oluş tu ran şa ir ler ara sın da iliş ki ler var-dır.

⁕ Bir şi i rin tüm yön le riy le an la şı la bil me si için o şi i rin bağ lı ol du ğu ge le nek le il gi li bil gi sa hi bi ol mak ge-re kir. Bu na gö re Türk şi ir ge le ne ği nin dö nem le ri ve dö nem le rin özel lik le ri şunlardır:

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

A) DESTAN DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI

Kavmî (toplumsal, etnik) özelliklere bağlı olarak gelişmiştir.

I. SÖZLÜ EDEBİYAT

⁕ Türklerin, yazıyı kullanmadığı dönemde oluşmuştur.

⁕ Sözlü edebiyat, dinî törenlerden, av eğlencelerinden doğmuştur.

⁕ Şairler, şiirlerini kopuz adı verilen saz eşliğinde söylemişlerdir.

⁕ Bu dönem şairleri; oyun, ozan, şaman, kam, baksı gibi adlar almışlardır.

⁕ Şiirler; sığır, şölen, yuğ adı verilen törenlerde söylenmiştir.

⁕ Bu dönemde dil, yabancı etkilerden uzak olup sade Türkçedir.

⁕ Bu dönem ürünleri: koşuk, sagu, sav, destandır.

II. YAZILI EDEBİYAT

⁕ Ya zı lı ede bi yat, ya zı nın Türk ler ara sın da kul la nıl ma sıy la baş la mış tır. Bu dö nem, VIII. yüz yıl da baş lar X. yüz yı la ka dar de vam eder.

⁕ Söz lü ede bi yat ta ol du ğu gi bi ya zı lı ede bi yat da dil, an la tım, te ma, du yuş ve zevk ba kı mın dan es ki Türk le rin özel lik le ri ni yan sı tır.

⁕ Bu dönemde eserler Köktürk ve Uygur alfabesiyle yazılmıştır.

⁕ Bu dönemde ortaya konulan ürünler Köktürk ve Uygur Yazıtları’dır.

⁕ Bu metinlerde dil yalın ve yabancı etkilerden uzaktır.

⁕ Şiirde nazım birimi dörtlük, ölçü hecedir.


143

B) DİN (İSLAM UYGARLIĞI) ÇEVRESİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

Din etrafında oluşan medeniyetlere bağlı olarak gelişmiştir.

I. İSLAMÎ DÖNEMDE İLK DİL VE EDEBİYAT ÜRÜNLERİ (XI-XII. yüzyıl)

► Kutadgu Bilig

► Divânü Lügâti’t-Türk

► Atebetü’l Hakâyık

► Divan-ı Hikmet

II. O⁄UZ TÜRKÇESİNİN ANADOLU’DAKİ İLK ÜRÜNLERİ (13-14.yy.)

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

► İlahi

► Nefes

► Gazel

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBî METİNLER

► Battalnâme

► Dede Korkut Hikâyeleri

► Dânişmentnâme

► Mesneviler

ÖĞRETİCİ METİNLER

► Tasavvufî Metinler

► Nasrettin Hoca Fıkraları

III. XIV. YÜZYILDAN XIX. YÜZYIL ORTALARINA KADAR OSMANLI EDEBİYATI

COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)

1. Divan Şiiri

⁕ Divan şiiri, Türk ler İs la mi yeti ka bul et tik ten son ra ge li şmiştir. Arap ça nın bi lim, Fars ça nın sa nat di li ola rak ken di ni ka bul et tir me si, bu dil le ri bi len ler le (ay dın) bil me yen ler (ge niş halk kit le le ri) ara sın da sınıf fark la rı nın or ta ya çık-ma sı na ne den ol muş tur. Ay dın ta ba ka yı oluş tu ran ve med re se kül tü rüy le ye tiş miş şa ir ler di van şi i ri ni oluş tur muş-lar dır. Halk tan ko puk olan ve ge nel de top lum sal ko nu la ra de ğin me yen bu ede bi ya ta yük sek züm re ede bi ya tı, kla sik ede bi yat, sa ray ede bi ya tı; şi ir ler “di van” adı ve ri len bir ki tap ta top lan dı ğı için de di van ede bi ya tı adı ve ril miş tir.

⁕ Divan şiirinde aşk, şarap, kadın, tasavvuf, felsefî düşünceler gibi belli konular işlenmiştir.

⁕ Konudan çok konunun işlenişine, yani şekle (ölçü, uyak, nazım biçimi, nazım birimi, söz sanatları vb.) önem verilmiştir.

⁕ Kuralcı bir şiirdir, duygu ve düşünceler mazmun adı verilen kalıplaşmış sözlerle ortaya konmuştur.

⁕ Şiirde genelde parça bütünlüğüne önem verilmiştir, yani anlam beyitlerde tamamlanmıştır.

⁕ Soyut bir şiirdir, gözlemden çok hayallere yer verilmiştir.


144

⁕ Arapça ve Farsça sözcüklerden oluşan ağır bir dil kullanılmıştır.

⁕ Nazım birimi beyittir.

⁕ Aruz ölçüsü kullanılmıştır.

⁕ Genelde tam ve zengin uyak kullanılmıştır.

⁕ Arap ve İran ede bi ya tı nın na zım bi çim le ri: Ga zel, ka si de, ru ba i, mu sam mat lar (şar kı, mu rab ba, ter ki bi bent... kul la nıl mış tır.

2. Halk Şiiri

Halk şi i ri nin ve ede bi ya tı nın kay na ğı “Des tan Dö ne mi Türk Ede bi ya tı”dır. İs la mi yetin ka bul edil me siy le Des-tan Dö ne mi şi ir ge le ne ğin de de önem li de ği şik lik ler ol muş tur an cak ulu sal kay nak tan bes len me si, hal kın zev ki-ni, de ğer le ri ni, duy gu ve dü şün ce le ri ni yan sıt ma sı bu ede bi ya tın hem adı nı be lir le miş hem de gü nü mü ze ka dar ulaşmasını sağ la mış tır.

Halk şi i ri nin ge nel özel lik le ri şunlardır:

⁕ Halk ozanları genelde okuma yazma bilmedikleri için şiirler sözlü geleneğe bağlı olarak doğaçlamayla, belli bir ezgiyle ve saz eşliğinde söylenmiştir.

⁕ Divan şiirinden etkilenen bazı şairler dışında halkın anlayacağı bir dil kullanılmıştır.

⁕ Nazım birimi dörtlüktür.

⁕ Şiirler, genelde hece ölçüsünün 7, 8 ve 11’li kalıplarıyla oluşturulmuştur (Divan şiirinden etkilenen bazı ozanlar aruz veznini de kullanmıştır.)

⁕ Şiirlerde genellikle yarım ve cinaslı uyak kullanılmış, rediflere yer verilmiştir.

⁕ Divan şiirinde karşılaşılan edebî sanatlara ve kalıplaşmış ifadelere (mazmun), divan şiirinde görüldüğü kadar olmasa da, başvurulmuştur.

⁕ Tema genelde aşk, özlem, gurbet, doğa sevgisi, kahramanlık, tasavvuf, ölüm, toplumsal olaylar vb.dir. Bu temalar halk şiirinde, divan şiirinden farklı olarak somut ve gerçekçidir; şekil güzelliğinden çok, öze (anlama, konuya) önem verilmiştir.

⁕ Saz şairlerinin, kendilerinin veya başkalarının şiirlerini derledikleri, uzunlamasına açılan, deri kaplı deftere cönk denir.

a) Anonim Halk Şiiri (Mani, Türkü)

Söyleyeni bilinmeyen şiirlerdir. Bu şiirler, sözlü geleneğe bağlı olarak dilden dile dolaşarak yayılmıştır.

b) Âşık Tarzı Halk Şiiri (Koşma, Semai)

Din dışı konuların işlendiği ve “âşık” adı verilen halk ozanları tarafından genelde saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.

c) Dinî Tasavvufî Türk Şiiri (İlahi, Nefes, Deme…)

Di nî ko nu la rın iş len di ği, ta sav vuf (in sa noğ lu nun dün ya ve ahi ret mut lu lu ğu nu sağ la mak) dü şün ce si ni yay mak için ya zı lan şi ir ler dir. Şi ir ara cı lı ğıy la sev gi ve hoş gö rü ye da ya lı bir dün ya oluş tur ma dü şün ce si var dır. Bu nun için mu-ta sav vıf la rın şi ir le rin de ki he def kit le ne sadece oku muş (ay dın) ke sim ne de sa de ce ge le nek sel zev ke sa hip halk tır. O, tüm in san la ra ses len me yi amaç lar. Bu nun için di nî-ta sav vu fi Türk şi i ri; şe kil özel lik le ri (öl çü, na zım bi ri mi, na zım bi çi mi, dil vb.) yö nüy le ba zen di van şi i ri nin, ba zen de halk şi i ri nin özel lik le ri ni yan sı tır.


145

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

1. Anlatmaya Bağlı Edebî Metinler

► Halk Hikâyeleri

► Mesneviler

2. Göstermeye Bağlı Edebî Metinler (Temaşa)

► Karagöz

► Meddah

► Ortaoyunu

3. Öğretici Metinler

► Tezkire ► Tarih

► Seyahatname ► Mektup

► İlmî Eserler ► Dinî Eserler

C) MODERN DÖNEM (YENİLEŞME DÖNEMİ)

Akla önem verilmiş ve bireyin dünya ile ilişkisine bağlı olarak gelişmiştir.

I. TANZİMAT DÖNEMİ EDEBİYATI (1860-1896)

XIX. yüz yıl da Os man lı İm pa ra tor lu ğu za yıf düş müş ve Os man lı İm pa ra tor lu ğu’nun bü tün lü ğü nü ve ba ğım sız lı ğı nı ko ru ya bil mek için ça ğın ih ti yaç la rı na ve Ba tı esas la rı na gö re dev let ku rum la rı nın ye ni den dü zen len me si ge rek li li ği doğ muş tur. Bu na bağ lı ola rak ad lî, si ya sî, as ke rî, ma lî, ida rî vb. bir çok alan da Ba tı lı laş ma sü re ci baş la mış tır. Dev-let ve top lum ha ya tın da ki de ği şik lik ler bir sü re son ra sa nat ve ede bi yat ta et ki si ni gös ter miş tir. Kı sa ca sı Tan zi mat Dö ne miyle bir lik te her alan da bir Ba tı lı laş ma sü re ci ne gi ril miş tir. Tan zi mat ede bi ya tı iki dö ne me ay rıl mış tır. Bi rin ci Dö nemde “Top lum için sa nat” an la yı şı be nim sen miş, bu na bağ lı ola rak sos yal ve top lum sal ko nu lar iş len miş, Ba tı ede bi ya tı na ait ba zı tür ler (ro man, ti yat ro, öy kü, ga ze te, ma ka le vb.) ede bi ya tı mı za ka zan dı rıl mış tır. Di van şi i ri-nin dil ve bi çim özel lik le ri bı ra kı la ma mış an cak şi ir de, öz (ko nu) ba kı mın dan önem li de ği şik lik ler ol muş tur. İkin ci Dö nemde ise “sa nat için sa nat” an la yı şı na dö nül müş tek rar bi rey sel ko nu lar iş len miş tir an cak Ba tı lı laş ma sü re ci de vam et miş ve Ba tı lı an lam da ürün ler ve ril miş tir. Özel lik le şi ir de, di van şi i ri nin ka lıp la rı kı rıl ma ya baş lan mış tır.

II. SERVETİFÜNUN EDEBİYATI (1896-1901) VE FECRİÂTİ TOPLULUĞU (1909-1912)

“Servetifünun” ad lı der gi nin et ra fın da bir ara ya ge len sa nat çı la rın oluş tur du ğu bir dö nem dir. Bu dö nem le bir lik te Ba tı lı laş ma sü re ci hız lan mış, bir çok tür de Tan zi mat Dö ne mine gö re da ha yet kin ör nek ler ve ril miş tir. Dö ne min si ya si ko şul la rı na bağ lı ola rak “sa nat için sa nat” an la yı şı na bağ lı ola rak ge nel de bi rey sel ko nu lar iş len miş ve ağır bir dil kul la nıl mış tır. Aruz vez ni kul la nıl dı ğı hâl de di van şi i ri nin bi çim sel ka lıp la rı kı rıl mış “ser best müs te zat, so ne, ter za ri-ma vb.” na zım bi çim le ri kul la nıl mış tır.

Fecriâti top lu lu ğu sa nat çı la rı, ye te rin ce ye ni ol ma dık la rı nı dü şün dük le ri Servetifünun ede bi ya tı na tep ki ola rak or ta-ya çık mış lar an cak on lar dan fark lı bir şey or ta ya ko ya ma mış lar dır. Kı sa sü re son ra da bu top lu luk da ğıl mış, sa nat-çı la rı bi rey sel ola rak ürün ver miş ler dir.

III. MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ (1911-1923)

Bu dö nem sa nat çı la rı sa nat ta, ede bi yat ta ulu sal kay nak la ra yö nel me yi il ke edin miş ler dir. Ulu sal öl çü müz olan he ce öl çü sü nü kul lan mış lar dır. Sa de Türk çey le yaz mış lar, halk şi i ri na zım şe kil le rin den ya rar lan mış lar ve yurt ger çek le-ri ni iş le miş ler dir.


146

Gü nü müz Türk çe siyle

Âşı ğı Hı zır bi le ol sa onu da öl dü rür, bil miş ol. O sev gi ve mer ha me ti ol ma yan, ay gi bi gü zel olan sev gi li yi bil miş ol.

O gü ze lin oka ben ze yen süz gün yan ba kış la rı kar şı sın da bir an bi le ol sa dik kat siz lik yap ma çün kü o ba kış lar, an sı zın ge len be la dır, ken di ni his set tir mez.

Süz gün ba kış la rı, can kar ga şa lı ğı dır; al nın da ki saç la rı da be la tu za ğı dır. Baş tan aya ğa fit ne dir, o ken di ne âşık eden gü ze li bil miş ol.

Âşık la rın ha tı rı için hat tı na (yü zün de ki ay va tüy le ri) aman ver mez se, bu âhir za man fit ne si öl dü rür, bil miş ol.

Nef’i; şa ir mi dir, yok sa si hir baz mı dır? Kim se Bu nu bi le mez, an la ya maz. Üs lu bu kim se ye ben ze me yen Nef’î’nin ne ol du-ğu nu bi len yok, bu nu bil miş ol.

IV. CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI (1923 …)

Cum hu ri yet’in ilan edil me siy le Türk top lu mu her alan da çağ daş laş ma sü re ci ne gir miş tir. Bu sü re ce bağ lı ola rak çok ge niş olan ve fark lı ni te lik ler ta şı yan bir ede bi dö nem baş la mış tır. Bu dö nem de çok fark lı şi ir ge le nek le ri oluş-muş tur:

► Öz Şiir Anlayışını Sürdüren Şiir

► Serbest Nazım ve Toplumcu Şiir

► Millî Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdüren Şiir

► Garip Hareketi [I. Yeni (1940-1954)]

► Garip Dışında Yeniliği Sürdüren Şiir

► İkinci Yeni Şiiri (1954-1960)

► İkinci Yeni Sonrası Toplumcu Şiir (1960-1980)

► 1980 Sonrası Şiir

► Cumhuriyet Döneminde Halk Şiiri

GAZEL

Âşıkı Hızır olsa ger virmez amânı bilmiş olBilmez isen ol meh-i nâ-mihribânı bilmiş ol

Gaafil olma göz yumub açınca tîr-i gamzedenGörünüb gelmez belâ-yı nâ-gehânî bilmiş ol

Gamzesi âşûb-i cândır turresi dâm-ı belâFitnedir ser-tâ-kadem ol dil-sitânı bilmiş ol

Hâtır-ı uşşâk içün hattına virmezse amânÖldürür bu fitne-i âhir zemanı bilmiş ol

Kimse tahkîk idemez şâir midir sâhir midirBir bilür yok Nef’i-i mu’ciz-beyânı bilmiş ol

Nef’î


147

FAHRİYE ABLA

Hava keskin bir kömür kokusuyla dolar, Önce upuzun, sonra kesik saçın vardı;Kapanırdı daha gün batmadan kapılar. Tenin buğdaysı, boyun bir başak kadardı.Bu, afyon ruhu gibi baygın mahalleden, İçini gıcıklardı bütün erkeklerinHayalimde tek çizgi bir sen kalmışsın, sen! Altın bileziklerle dolu bileklerin.Hülyasındaki geniş aydınlığa gülen Açılırdı rüzgârda kısa eteklerin;Gözlerin, dişlerin ve ak pak gerdanınla Açık saçık şarkılar söylerdin en fazla.Ne güzel komşumuzdun sen, Fahriye abla! Ne çapkın komşumuzdun sen, Fahriye abla!

Eviniz kutu gibi küçücük bir evdi, Gönül verdin derlerdi o delikanlıya,Sarmaşıklarla balkonu örtük bir evdi; En sonunda varmışsın bir Erzincanlıya.Güneşin batmasına yakın saatlerde Bilmem şimdi hâlâ bu ilk kocanda mısın,Yıkanırdı gölgesi kuytu bir derede. Hâlâ dağları karlı Erzincan’da mısın?Yaz, kış yeşil bir saksı ıtır pencerede; Bırak, geçmiş günleri gönlüm hatırlasın;Bahçende akasyalar açardı baharla. Hatırada kalan şey değişmez zamanla.Ne şirin komşumuzdun sen, Fahriye abla! Ne vefalı komşumuzdun sen, Fahriye abla!

Ahmet Muhip DIRANAS

KOŞMA

Nasıl vasfedeyim güzelim seni Yüzünde görünür Yusuf nişanıRumeli Bosna’yı değer gözlerin Yüzünü görenler çeker efgânıDünyaya gelmemiş eşin akranın Büsbütün Gürcistan Erzurum Van’ıİzmir’i Konya’yı değer gözlerin Belh-i Buhara’yı değer gözlerin

Kimsede görmedim sendeki nazı Ruhsat’ım eyledim senin de methinTunus Tırabulus Mısır Hicaz’ı Al yanaktan bir buse ver himmetinKars’ı Kağızman’ı Acem Şiraz’ı Yüz bin sarraf gelse bilmez kıymetinGirit’i Yanya’yı değer gözlerin Âhırî dünyayı değer gözlerin

Ruhsatî

1. “Ge le nek” söz cü ğü nün an la mı nı ve şi ir ge le ne ği nin na sıl oluş tu ğu nu açık la yı nız.

2. “Ga zel”, “Fah ri ye Ab la” ve “Koş ma” ad lı şi ir le ri ahenk (ses ve ri tim), te ma ve ya pı özel lik le ri ba kı mın-dan in ce le yi niz.

3. “Ga zel”, “Fah ri ye Ab la” ve “Koş ma” ad lı şi ir ler de ay nı ko nu (sev gi li ve sev gi li nin gü zel li ği) iş len di ği hâl de bu şi ir le rin dil ve an la tım özel lik le ri nin de ği şik ol du ğu gö rül mek te dir. Bu fark lı lı ğın ge rek çe le ri ni açık la yı nız.


148


Bir dilin yapısı ve söyleyiş özellikleri tarihî akış içerisinde bazı değişikliklere uğrayabilir. ( )

Bir şairin başarılı olması, geçmişle bağını koparmasına bağlıdır. ( )

3. Ey firâk-ı leb-i cânan ciğerim hûn etdin firâk-ı leb-i cânan: Sevgilinin dudağından ayrılmak. Çihre-i zerdimi hûn-âb ile gül-gûn etdin hûn: Öldürmek, kanatmak. çihre-i zerd: Solgun çehre. Ciğerim kaanını göz yâşına töktün ey dil hûn-âb: Kanlı su, gözyaşı. Vara-vârâ bunu kulzüm onu ceyhûn etdin kulzüm: Deniz.

Fuzûlî

Yukarıdaki şiir hangi geleneğe aittir?

A) Destan geleneğine B) Modern şiir geleneğine C) Divan şiiri geleneğine

D) Serbest şiir geleneğine E) Halk şiiri geleneğine

Açılmadın incitdi seni zârı hezârınEy gonce-i ter gönlü müsün bülbül-ü zârın

Bülbüller öter güller açar şâd gönül yokHiç böyleliğin görmemişiz fasl-ı bahârın

Âgaazı güzel eyledin ey bülbül-i şeydâHoş gelmedi ammâ dil-i pür-şevke kararın

Şeyhülislam Yahya

zârı hezâr: Ağlayan, inleyen bülbül.Âgaaz: Başlamak.gonce-i ter: Islak, nemli gonca.bülbül-i şeydâ: Çılgın bülbül.bülbül-ü zâr: Ağlayan bülbül.dil-i pür-şevk: İstekle dolu gönül.

……………………….......................................

Mevlâm senin âşıkların Devrân ederler hû ile Yolundaki sâdıkların Cevlân ederler hû ile

Aşkın şarâbından içip Fâni alâyıktan geçip Vaslın hevâsından uçup Seyrân ederler hû ile

Aziz Mahmud HÜDÂÎ

devrân: Bir şeyin etrafını dolanma, dönme. cevlân: Dolaşma, dönme. vaslın hevâsı: Kavuşmanın verdiği zevk.

……………………….......................................

1 Aşağıdaki şiir parçalarının hangi geleneklere ait olduklarını şiirlerin altlarındaki noktalı yerlere yazınız.


149

4. Durduk bütün gece Hiçbir acıya varmadan kuytusunda yüreğimizin Sessizlikler yığınında sabrın yanı başında Zaman eğri bir kapı aralanan geleceğe Yoğunlaşması insan sevgilerinin unutulan bir şeyin yaşanmamış sözcüğün Toprakta buğunun yoğunlaşması ekmekte tuzun…

Sabri ALTINEL

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Yukarıdaki şiir, şekil özellikleri bakımından ……………………… geleneğine bağlıdır.

5. Karanfilin beyazı Etme yârim bu nazı Aç kapıyı sevdiğim Çok bekledim ayazı



Uyak ve redif kullanılmamıştır. ( )

Sade bir Türkçe kullanılmıştır. ( )

Tasavvuf şiiri geleneğine bağlı olarak yazılmıştır. ( )

Mâni nazım biçimiyle yazılmıştır. ( )

6. Gün doğmadan açıyorum dükkânı kuşlar uykuda daha, ağaçlar uykuda, yüreğim uykuda ağzımda akşamdan kalma kıyak bir cigara kulağımda elektrik zilleri, sirenler — Usta çayı demledim, bakır tavında

Bingöl’den geleli dört yıl fincan kadar bir dükkân işliğini giy ortalığı süpür tezgâhı düzenle

Bu şiirde tema olarak hangi sosyal çevre işlenmiştir?

A) Çiftçi B) İşçi C) Bilim adamı

D) Tüccar E) İş adamı


150

7. Bugün ben bir güzel gördüm Yeşil başlı gövel ördek,

Yeşiller giymiş ağ üzre Uçar gider göle karşı.

Aklımı başımdan aldı Eğricesin tel tel etmiş,

Durabilmem ayağ üzre Döker gider yâre karşı.

Âşık Ömer Karacaoğlan

Yukarıdaki şiir parçalarını inceleyerek aralarındaki benzerlikleri maddeler hâlinde yazınız.

8. Aşağıdaki şiir parçalarından hangileri, alındıkları nazım biçimlerinin son birimleridir?

Emrah der ki düştüm dile Fâni Karac’oğlan fâni, Kaygusuz Abdal nidelim Bülbül figan eder güle Veren alır tatlı canı. Ahd ile vefâ güdelim Güzel sevmek bir sarp kale Yakışmazsa öldür beni, Kaldırıp postu gidelim Ya alınır ya alınmaz Yeşil bağla ala karşı. Kırk gün oldu kaynatırım kaynamaz

9. Halı gibi beklerim Vay benim emeklerim İlmeği çala çala Yoruldu bileklerim

Bu şiirle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Koşma nazım şekliyle yazılmıştır.

B) 7’li hece ölçüsü kullanılmıştır.

C) Mâni nazım şekliyle yazılmıştır.

D) Teması halı dokuyan kızların duygu ve düşünceleridir.

E) Uyak düzeni “aaxa”dır.

10. Aşağıdaki şiir parçasının hangi geleneğe ait olduğunu belirtiniz.

Şimdi kavak ağaçları görünüyor, Penceresinden, Kanal boyunca. Gündüzleri yağmur yağıyor; Ay doğuyor geceleri Ve pazar kuruluyor, karşı meydanda. Onunsa daima; Yol mu, para mı, mektup mu; Bir düşündüğü var.

Orhan Veli KANIK


151

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Hafifçe ısırılmış bir elmanın dilindeyim Elmanın kokusundayım Anısındayım -kim bilir kimin-

Anılarda görünür, düşlerde görünmez insan Düşlerde görünen anlamlardır Özelliklerdir bir de belli belirsiz.

Ve İnsansız anı yoktur. Var mıdır?

Edip CANSEVER

Bu şi ir, aşa ğı da ki şi ir ge le nek le rin den han gi-si ne bağ lı ola rak ya zıl mış tır?

A) Halk şiiri B) Divan şiiri C) Saf şiir D) Serbest şiir E) Tasavvuf şiiri

2. Şiir geleneği, ---- oluşur.


A) da ha ön ce ya şa mış şa ir le rin eser le riy le B) ön ce den el de edi len ba şa rı lar la C) genç şa ir le re de ğer ve re rek D) top lum sal uz laş may la E) şa ir le rin, sa na tı ge çim ara cı ola rak gör me me-

siy le

3. Kara gözlüm benden Tanrı selâmın Keser gider misin kıyamete dek Bir kurulu yaydır kaşları keman Yaşar gider misin kıyamete dek

Öldürmeğe kail oldum ben özüm A benim sevdiğim hey iki gözüm Ayağın altına döşesem yüzüm Basar gider misin kıyamete dek

Âşık Halil

Yukarıdaki dizeler hangi şiir geleneğine aittir?

A) Halk şiiri geleneğine B) Modern şiir geleneğine C) Destan geleneğine D) Divan şiiri geleneğine E) Serbest şiir geleneğine

4. Hey Sümmânî gönül asla tek olmaz Konar göçer hiç kimseye yük olmaz Can emanet bir kimseye mülk olmaz Bu dünyaya gelen gitmek içindir

Sümmânî

Mü’min olanlarun çokdur cefâsı Âhiretde olur zevk u safâsı On sekiz bin âlemün Mustafâ’sı Adı güzel kendü güzel Muhammed

Âşık Yunus

Aşa ğı da ki ler den han gi si, yu ka rı da ki şi ir par-ça la rı ara sın da ki ben zer lik ler den bi ri de ğil dir?

A) Nazım birimlerinin dörtlük olması B) 11’li hece ölçüsüyle yazılmış olmaları C) Uyak ve redif kullanılmış olması D) Halk şiiri geleneğine bağlı olarak yazılmış

olmaları E) Aynı temanın ele alınmış olması

5. Düşer mî ictinâb etmek seninçün ağlayanlardan Sirişk-î çeşmimin bak farkı var mı çağlayanlardan

Vâsıf

Yukarıdaki dizeler hangi şiir geleneğine aittir?

A) Serbest şiir geleneğine B) Divan şiiri geleneğine C) Destan geleneğine D) Modern şiir geleneğine E) Halk şiiri geleneğine


A) Ge le nek, sa nat çı la rın, geç miş le bağ la rı nı ko-par ma la rıy la olu şur.

B) İn sa nın or ta ya koy du ğu bü tün ya pıt lar, hiç bir de ği şik li ğe uğ ra ma dan ge le ce ğe ta şı nır.

C) Da ha ön ce ya şa mış şa ir le rin ya pıt la rı, ge le-ne ğin oluş ma sın da be lir le yi ci de ğil dir.

D) Sa de ce sa nat gü cü yük sek şa ir ler ge le ne ği oluş tu rur.

E) Bir di lin söy le yiş özel lik le ri o dil de ki fark lı şi ir ge le nek le ri ne gö re de ği şik lik gös te rir.


152

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı vardır? A) Sos yal ve kül tü rel or ta mın, şi i re ka zan dır dı ğı

fark lı özel lik ler var dır. B) Her di lin ken di ne öz gü şi ir ge le ne kleri var dır. C) Şi ir ge le ne ği, sa de ce ge le ce ğe dö nük yak la-

şım la olu şur. D) Ge le ne ği oluş tu ran şa ir ler ara sın da iliş ki var-

dır. E) Şi ir ge le ne ği, ta ri hî akış içe ri sin de olu şur.

8. Evimizin içi duvar Duvarın yanında su var Ağlama yavrum ağlama Ninni diyem baban duyar E e e e ee ey

Bu şiir ---- geleneğine bağlıdır. Yu ka rı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı-

da ki ler den han gi si ge ti ril me li dir? A) modern şiir B) anonim halk şiiri C) divan şiiri D) serbest şiir E) tasavvuf şiiri

9. Ey güzel sancağım, solmasın yüzün, Biz henüz yaşarken ye’se bürünme! Hicrana takati yok gönlümüzün, Bu matem yüzüyle bize görünme! Orhan Seyfi ORHON ye’s: Ümitsizlik. hicran: Ayrılık.

Bu di ze ler de ki şi leş ti ri len var lık aşa ğı da ki ler-den han gi si dir?

A) Sancak B) Matem C) Çiçek D) Yüz E) İnsanlar

10. Bahar boldu vü gül meyli kılmadı könglüm Açıldı gonce vü lîkin açılmadı könglüm Ali Şir NEVÂÎ Bu şiir parçasıyla ilgili aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır? A) Tenasüp sanatından yararlanılmıştır. B) Uyak ve redif kullanılmıştır. C) Nazım birimi beyittir. D) Modern şiir geleneğinden yararlanılmıştır. E) “l” ünsüzü ile aliterasyon yapılmıştır.

11. Hüzün çocuklar için arada bir, yaşlılar için sürekli Atılan ağı dolduruyor ırmak Balığı deniyor terzi Yüreğini iğnesinden kurtarıp pazarları Ben sevgilenmeyi denerdim, bıraktım şimdi Gülten AKIN Yukarıdaki şiir hangi geleneğe aittir? A) Destan geleneğine B) Tasavvuf şiiri geleneğine C) Serbest şiir geleneğine D) Divan şiiri geleneğine E) Halk şiiri geleneğine

12. Ey Allah’ım beni senden ayırma Beni senin dîdârından ayırma

Seni sevmek benim dînim imânım İlahî dini imândan ayırma Eşrefoğlu dîdâr: Yüz, çehre. Bu şiir parçasıyla ilgili aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır? A) Di van şi i ri ge le ne ğin den et ki le nil miş tir. B) Na zım bi ri mi be yit tir. C) Âşık ede bi ya tı ge le ne ği ne bağ lı ola rak ya zıl-

mış tır. D) Redif kullanılmıştır. E) Uyak ve re dif kul la nıl mış tır.

13. “Çok eskiden yaşadım bu anı ben” Dersiniz şaşkınlık içinde. İlk girdiğiniz bir ev, bir merdiven, Birden güneş vuran pencere, Melih Cevdet ANDAY Sev di ğim in san la ra Kı za bi lir dim, Eğer sev mek ba na Mah zun dur ma yı Öğ ret me sey di Or han Ve li KA NIK Aşa ğı da ki ler den han gi si, yu ka rı da ki şi ir par-

ça la rı ara sın da ki ben zer lik ler den bi ri dir? A) Uyak ve re dif kul la nıl mış ol ma sı B) Mo dern şi ir ge le ne ği ne gö re ya zıl mış ol ma la rı C) Na zım bi rim le ri nin dört lük ol ma sı D) Telmih sanatına yer verilmiş olması E) Des tan ge le ne ği ne gö re ya zıl mış ol ma la rı


153

⁕ Bir ya zı nın ve ya bir sö zün bel li bir gö rü şe gö re açık lan ma sı na, an la şıl ma sı güç yön le ri nin ay dın lı ğa ka vuş tu-rul ma sı na yo rum de nir. Ta nım da da an la şı la ca ğı gi bi bir met nin yo rum la na bil me si için ön ce an lam sal ay rın tı-la rı nın al gı lan ma sı ge re kir. An lam ise bir söz cük ten, bir söz den, bir dav ra nış ve ya ol gu dan an la şı lan şey, bun la-rın ha tır lat tı ğı dü şün ce dir.

⁕ De mek ki an la mın kay na ğı söz cük, söz ya da ol gu lar dır. Şa ir; an lam kap sa mı ta ri hî sü reç için de oluş muş olan bu un sur la rı kul la nır, ya ni şa i rin mal ze me si do ğal dil dir. Şa ir; her ke sin or tak pay da sı olan di li ye ni an lam lar ta-şı ya bi le cek şe kil de kul la nır.

⁕ Şi ir, bi lim sel me tin ler den fark lı dır. Bi lim sel me tin le rin tek an la mı var dır, şi ir ise çok an lam lı lığa uygundur. Fark-lı ve ye ni an lam la rın oluş ma sın da şi i ri oluş tu ran bü tün öge ler (şi i rin ya pı sı, an la tı mı, te ma sı, ahenk un sur la rı, im ge ler vb.) et ki li dir.

⁕ Şi ir de açık ça di le ge ti ril miş un sur lar bu lun du ğu gi bi açık ça ifa de edil me miş, oku yu cu nun yo ru mu na bı ra kı lan an lam lar da var dır. Bu du rum, iyi bir şi i rin her okun du ğun da oku yu cu ya fark lı bir şey söy le me si ni ve fark lı bir tat ver me si ni sağ lar. Ta bi bu du ru mu sa de ce şi ir bağ la mın da ele al ma mak ge re kir. Bun da oku yu cu nun du ru-mu nun (psikolojik hâlinin) da ro lü var dır.

⁕ Şi ir; oku yu cu nun kül tü rü ne, an la yı şı na, zev ki ne, için de bu lun du ğu du ru ma ve psi ko lo jik hâ li ne gö re ye-ni an lam de ğer le ri ka za nır.

Pabl

o PI

CA

SSO


154

KI RIM-KON GO KA NA MA LI ATE Şİ

Kı rım-Kon go ka na ma lı ate şi, Af ri ka, As ya, Do ğu Av ru pa ve Or ta Do ğu ül ke le rin de gö-rü len öl dü rü cü bir vi ral has-ta lık tır. Bun ya vi ri da e ai le sin-den Na iro vi rus tü rü için de yer alan vi rü sün yol aç tı ğı bu has ta lık %3-30 ora nın da ölüm le ne ti ce le ni yor. Bu vi-rüs ler, zarf lı ve tek ip lik çik li RNA par ça cı ğın dan olu şu-yor. Na iro vi rus’le rin 34 tü rü bu lu nu yor ve bun la rın sa de-ce 3’ü in san lar da has ta lı ğa yol açı yor. Vi rüs ler, du yar lı hüc re ler üze rin de ki alı cı la ra tu tu nu yor ve hüc re içe ri si ne alı nı yor lar. Ge ne tik ya pı sında ki fark lı lık la ra gö re vi rüs 8 alt gru ba ay rı lı yor. Tür ki ye’de el de edi len vi rüs ler, Rus ve Bal kan vi rüs grup la rı na %99 ben zer lik gös te ri yor. Kı rım-Kon go ka na ma lı ate şi ni in san la ra ke ne ler ta şı yor. Hya-lom ma tü rün den ke ne ler, özel lik le de H. Mar gi na tum mar gi na tum, has ta lı ğın ta şın ma sın da ol duk ça et ki li. Dün ya ge ne lin de has ta lı ğın gö rül dü ğü böl ge ler le bu ke ne tü rü nün ya şam alan la rı ör tü şü yor. Vi rüs ta şı yan ke ne le rin ısır-ma sı so nu cun da ve ya has ta lı ğa ya ka lan mış in san lar la te ma sa bağ lı ola rak has ta lık bu la şa bi li yor. Bu gü ne ka dar vi rüs le te mas eden ve ya vi rüs ta şı yan hiç bir hay van da has ta lık tes pit edi le bil miş de ğil dir. Ke ne le ri ta şı ma ola sı lı ğı yük sek olan tav şan ve ya ban do mu zu sa yı sı nın ço ğal ma sı, o böl ge de has ta lı ğın art ma sı na yol aça bi li yor. Son yıl lar da, has ta lı ğı uzak ül ke le re ta şı ya bil me özel li ği ne sa hip olan göç men kuş lar üze rin de araş tır ma lar ya pı lı yor. Kı rım-Kon go ka na ma lı ate şi vi rü sü ne ek ola rak Bun ya vi ri da e ai le sin den Rift Va di si ate şi ve han ta vi rüs le ri bi yo te-rö rizm ajan la rı ara sın da sa yı lı yor. Has ta lı ğın çok ge niş bir coğ ra fi alan da gö rü le bil me si, yük sek ölüm ris ki ve vi rü-sün bi yo te rö rizm aja nı ola rak kul la nı la bil me özel li ği ne de niy le bu has ta lık ol duk ça önem li bir sağ lık so ru nu ka bul edi li yor. İlk ola rak 12. yüz yıl da Ta ci kis tan’da be lir ti le ri gö rü len bu has ta lı ğın kli nik ola rak ta nım lan ma sı 2. Dün ya Sa va şı sı ra sın da Kı rım’a gi den 200 Rus as ke rin de gö rül dük ten son ra ya pıl mış tır. Vi rüs, 1967 yı lın da ye ni do ğan fa re ler den el de edil di. Ül ke miz de ilk ola rak 2002 yı lın da gö rü len bu has ta lık 500’den faz la ki şi de tes pit edil di ve bun la rın 26’sı kay be dil di. Bu va ka la rın ne re dey se %90’ını, ak tif ça lış ma ya şın da olan, ke ne ısı rı ğı na ma ruz ka lan, ta rım ve hay van cı lık la uğ ra şan ki şi ler oluş tu ru yor. Has ta lık tan, ikin ci sı ra da et ki le nen grup ise sağ lık ça lı şan la rı dır.

(…)

Doç. Dr. Fer da ŞENEL An ka ra Dok tor Sa mi Ulus Ço cuk Has ta ne si Bi lim ve Tek nik der gi si


155

Gül

Gülün tam ortasında ağlıyorumHer akşam sokak ortasında öldükçeÖnümü arkamı bilmiyorumAzaldığını duyup duyup karanlıktaBeni ayakta tutan gözlerinin

Ellerini alıyorum sabaha kadar seviyorumEllerin beyaz tekrar beyaz tekrar beyazEllerinin bu kadar beyaz olmasından korkuyorumİstasyonda tren oluyor birazBen bazen istasyonu bulamayan bir adamım

Gülü alıyorum yüzüme sürüyorumHer nasılsa sokağa düşmüş Kolumu kanadımı kırıyorumBir kan oluyor bir kıyamet bir çalgıVe zurnanın ucunda yepyeni bir çingene

Cemal SÜREYA

1. “Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi” ve “Gül” adlı metinlerin temalarını belirleyiniz.

2. “Kırım-Kongo Kanamalı Ateşi” ve “Gül” adlı metinlerden hangisi anlam bakımından kişiden kişiye değişir, yani yoruma açıktır? Nedenini açıklayınız.

3. “Gül” şiirinin kaç birimden oluştuğunu belirleyerek şiirdeki ahenk unsurlarını açıklayınız.

4. Gül şiirinin üçüncü bendinde şair, “Kolumu kanadımı kırıyorum / Bir kan oluyor bir kıyamet bir çalgı / Ve zurnanın ucunda yepyeni bir çingene” dizeleriyle neyi anlatmak istiyor?


Bir sanat eseri değişik zamanlarda bize farklı şeyler anlatabilir. ( )

Şiirin malzemesi sözcüklerdir, aynı malzeme kullanıldığına göre her şiirden aynı tadı alırız. ( )


Şiir; …………….. bilgi birikimine, değişen ölçütlerine, kültürüne, içinde bulunduğu duruma göre yeniden değer-lendirilecek özellikleri içinde taşır.

Bir sanat eserine yeni anlamlar vermeye, onu yeniden değerlendirmeye ………….. denir.


156

3. Yukarıdaki resimlerle ilgili olarak herkes aynı düşünceyi mi ortaya koyar? Niçin?

4. Aşağıdaki metinlerden hangisi çok anlamlılık özelliği göstermez?

Havuz Kapı Meteoroloji

Akşam yine toplandı derinde… Ağacın yanından geçiyorum Meteoroloji, atmosferde meydana gelen Ağaç yerli yerinde hava olaylarının oluşumunu, gelişimini Cânân gülüyor eski yerinde Dönüp bakıversem birdenbire? sebepleriyle inceleyen ve bu olayların, Cânân ki gündüzleri gelmez canlılar ve dünya açısından doğuracağı Akşam görünür havz üzerinde, Soğuk taşlara basıyorum sonuçları araştıran bir bilim dalıdır. Bütün ısınıyor tenim Meh-tâb kemer tâze belinde Bu yangın bu kıyamet ne? Üstünde semâ gizli bir örtü Melih Cevdet ANDAY Yıldızlar onun güldür elinde… Ahmet HAŞİM

5. Aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Şiirde sözcükler ilk anlamları dışında farklı anlamlar taşıyacak şekilde kullanılır.

B) Şiir, düz yazıdan farklı olarak ahenk unsurlarına bağlı olarak yazılır.

C) Şiirde üzerinde durulan duyguya tema denir.

D) Şiire ait yapısal özellikler döneme ve geleneğe bağlı olarak bazı değişikliklere uğramıştır.

E) Şiir, bir düşünceyi yaymak ya da sosyal sorunları işlemek için yazılır.


157

6. Mağara

içimdeki mağarada kurumuş ölüler yatar zehirle gülen zümrüt ve yakut yatak içinde bir zaman beni uğurlamaya gelen haramîler içimdeki mağarada bir yığın kitap var bakınca yakından tasvirlerin gözleri oynar ve konuşur hepsinin yüzleri benim yüzüm gibi ve gözleri benim gözüm gibi

Asaf Halet ÇELEBİ

Yukarıdaki şiirden yola çıkılarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?

A) Şairin kendi iç benliğini sırlı bir biçimde değişik bir mağaraya benzettiğine

B) Şairin, üstü kapalı söyleyişlerden ve imgelerden yararlandığına

C) Şiirde masalsı bir anlatıma yer verildiğine

D) Şairin, insanlık tarihi kadar eski olan mağarayı bilimsel olarak işlediğine

E) Şiirdeki mağarada, hem ölülere hem de canlılık özelliği gösteren tasvirlere yer verildiğine

7. Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,

Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,

Ve bir zaman bakacaksın semâya ağlayarak…

Ahmet HAŞİM

Bu şiir parçasına göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Şiirde imgelere yer verilmiştir. ( )

Sembolik bir anlatıma sahip olan bu şiirde “merdiven” sözcüğü ile insanın yaşam yolunun basamakları (gün, ay, yıl) anlatılmaktadır. ( )

Bu şiiri okuyan herkes aynı duygu yoğunluğunu yaşar. ( )

Pablo PICASSO


158

8. Bu emel gurbetinin yoktur ucu,

Dâimâ yollar uzar, kalp üzülür.

Ömrü oldukça yürür her yolcu,

Varmadan menzile, bir yerde ölür.

Bu şiir parçası ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Erişilmesi güç bir hedefe gidişten söz edilmiştir.

B) Ahenk unsurlarından yararlanılmamıştır.

C) Yorumlanabilir olma özelliği taşımaktadır.

D) İnsanların isteklerinin sonunun olmadığına değinilmiştir.

E) Temel anlamının dışında kullanılan sözcüklere yer verilmiştir.

9. Bir şiirin yorumlanabilmesi için; şairin nereli olduğu, şiirin yazıldığı dönem, sanatçının şiir anlayışı, I. II. III.

şiirin dili ve söyleyiş özellikleri, şiirin teması vb. unsurlar üzerinde durmak gerekir. IV. V.

Yukarıdaki numaralı sözcüklerden hangisinde bilgi yanlışı vardır?


10. Aşağıdaki metinlerden hangisi farklı yorumlamalara açık olma özelliği taşımamaktadır?

Kır Uykusu Zilli Şiir İthaf

Ne hoştur kırlarda yazın uyumak! Biz memurlar, Şehir değil

Buluttan ufukta beyaz bir yumak, Saat dokuzda, saat on ikide, saat beşte, Tabut bu,

Ağaçlar bir derin hülyaya varmış, Biz bizeyizdir caddelerde. Kol kola dolaşıyor

Saçında yepyeni teller ağarmış. Böyle yazmış yazımızı Ulu Tanrı; Ölüler.

Ya paydos zilini bekleriz, Cahit IRGAT

Baş yorgun, yaslanır yeşil otlara. Ya aybaşını.

Göz dalgın, uzanır ta bulutlara, Orhan VELİ

Öğleyin bir uyku bir aralıktır,

Saf hava bir kanat gibi ılıktır.

Ahmet Kutsi TECER


159

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Ay nı şi ir fark lı in san grup la rı na fark lı şey ler dü-şün dü re bi lir, bu nun ne de ni şi i rin, ---- ol ma sı dır.


A) çok an lam lı B) te ma sı nın C) bi çim gü zel li ği ne sa hip D) ge le ne ği yan sı tı yor E) na zım bi ri mi nin

2. Aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) Şi ir de söz cük ler me caz ya da yan an lam da da kul la nı lır.

B) Şi ir met ni yo ru ma açık tır. C) Şi ir, coş ku ve he ye can uyan dı ran bir tür dür. D) Şi ir de ka pa lı ifa de le re de yer ve ri le bi lir. E) Şi ir, bir ger çe ği ka nıt la mak için ya zı lır.

3. — Fır tı na var… — Var sın ol sun, kı ya met ler ko par sın; Sen yo lun da bir bü yük dev adı mıy la iler le Dur ma, yü rü; ayak la rın yü rü mek ten ka bar sın; Ölüm ler den kur tu lu nur ile ri ye git mek le!..

Meh met Emin YUR DA KUL

Bu şi ir le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) Uyak ve redif kullanılmıştır. B) İn sa nın, iler le me yo lun da kar şı sı na çı ka cak

zor luk lar dan yıl ma ma sı ge rek ti ği iş len miş tir. C) Söz cük ler tek an lam ta şı ya cak şe kil de kul la-

nıl mış tır. D) Ko nuş ma cüm le si ne yer ve ril miş tir. E) Ser best ge le ne ğe bağ lı ola rak ya zıl mış tır.

4. Aşa ğı da ki di ze ler den han gi si farklı yorumlara açık ol ma özel li ği ta şı ma mak ta dır?

A) Her sa bah al nım dan öper ıs tı rap B) Sen yir mi ya şın da bir genç kız sın C) Sa na ufuk lar “gel!” di ye ba ğı rır D) Se ni gür se siy le ha yat ça ğı rır E) Göl gen de neş’enin rüz gâ rı eser

5. Şi ir de açık ça di le ge ti ril me miş ifa de ler, şi i rin ---- sağ lar.


A) nes nel ol ma sı nı B) ahenk li ol ma sı nı C) an la şı lır ol ma sı nı D) yo rum la na bil me si ni E) çe liş ki li ol ma sı nı

6. Şe hit ler te pe si boş de ğil, Bi ri var bek li yor… Ve bir gö ğüs ne fes al mak için Rüz gâr bek li yor.

Tür be si ya kış mış bu kut lu te pe ye, Yat tı ğı top rak bel li, Tut tu ğu bay rak bel li, Kim de miş “Meç hul As ker” di ye?

Arif Ni hat AS YA

Bu şi ir den yo la çı ka rak aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la maz?

A) Bütün söz cük le rin ger çek an lam la rın da kul la-nıl dı ğı na

B) Şi i rin des tan sı bir söy le yi şe sa hip ol du ğu na C) Uyak ve re dif kul la nıl dı ğı na D) Va tan için şe hit olan as ke rin, meç hul ola rak

ad lan dı rı la ma ya ca ğı na E) Şi i rin epik özel lik ta şı dı ğı na

7. Aşa ğı da ki di ze ler den han gi si farklı yorumlara açık ol ma özel li ği ta şı ma mak ta dır?

A) Cü ce akıl, bil me ce sa lın ca ğın da ço cuk “Bir ufa cık fı çı cık, içi do lu tur şu cuk” B) Bir tü fe ğin bur nu ha va da dır Ateş al mak üze re dir mer mi siz C) Ba na sor ma yın böy le ne re ye Ko şa ko şa gi di yo rum D) Rüz gâr hük me di yor in ce cik per de le re Ke di ler ha lı la rı par ça lı yor E) Fab ri ka du man la rın da res min Kir li ve te miz ha ri ta la rı dol dur muş sun


160

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

8. “Ge çen haf ta çok mut luy dum, bu şi ir ba na çok şey an lat tı; bu gün ise sus pus ol muş.”

Yu ka rı da ki cüm le ye gö re şi ir le il gi li bu du rum aşa ğı da ki ler den han gi siy le açık la na bi lir?

A) İş yo ğun lu ğu, şi i rin al gı la na ma ma sın da önem li bir et ken dir.

B) Şi ir, in sa nı her za man mut lu kı lar. C) Şi ir de; bü tün par çay la par ça da bü tün le dil,

ya pı ve an lam yö nün den iliş ki li dir. D) İn san la rın ruh sağ lık la rı na da dik kat et me le ri

ge re kir. E) Şi ir; oku yu cu nun için de bu lun du ğu psi ko lo jik

du ru ma gö re ye ni an lam de ğer le ri ka za na bi lir.

9. Ağ la ma be nim için Tür ki ye’m Ağ la ma yın yıl dız la rım, gö ğüm so ğuk ge ce le rim, çıp lak so kak la rım… Ben ge ne ge le ce ğim siz le re uzak de niz ler den, uzak kent ler den… Yü re ğim ba tık bir ge mi gi bi sar sıl sa da ge le ce ğim.

Öz kan MERT

Bu şi ir den yo la çı ka rak aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ula şı la maz?

A) Şa ir Tür ki ye’den uzak ta dır. B) Şa ir yurt dı şın da do ğup bü yü müş tür. C) Ben zet me sa na tı ya pıl mış tır. D) Yo rum la na bi lir ol ma özel li ği ta şı mak ta dır. E) “Tür ki ye’m” söz cü ğüy le me caz-ı mür sel sa na-

tı ya pıl mış tır.

10. Aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si doğ ru dur?

A) Bi lim sel ya zı lar da ki an lam la şi ir de ki an lam fark lı dır.

B) Şi ir de; ya pı, an lam ve te ma ara sın da il gi aran maz.

C) Ger çek şi ir, her kes te ay nı duy gu ve dü şün ce-yi uyan dı rır.

D) Şi ir, her okun du ğun da ay nı an la mı ver me li dir. E) Şiir, bilgi vermek amacıyla yazılır.

11. Yo lun ke na rın da de ve di ken le ri çi çek te Mor kan kır mı zı ve gü müş Toz bas mış du tun yap rak la rı na Ba şak bek li yor Ha sat ko ku su Ka şı nan göz ka pak la rı Upu zun bir uy ku suz luk tur kı sa ge ce Gü ven TU RAN

Bu şi ir le il gi li aşa ğı da ki yo rum lar dan han gi si yan lış tır?

A) Ser best şi ir ge le ne ği ne gö re ya zıl mış tır. B) Yaz mev si mi nin özel lik le ri yan sı tıl mış tır. C) Bi çim özel lik le ri ne önem ve ril me miş tir. D) Söz sa nat la rın dan ya rar la nıl ma mış tır. E) İm ge ler den ya rar la nıl mış tır.

12. “Kar lar et ra fı bem be yaz bir ka ran lı ğa göm dü”

di ze siy le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si doğ ru dur?

A) “Bem be yaz” ve “ka ran lık” söz cük le ri ara sın da tel mih sa na tı var dır.

B) So mut ger çek lik di le ge ti ril miş tir. C) Yo rum la na bi lir ol ma özel li ği ta şı mak ta dır. D) Söz cük ler ger çek an lam la rın da kul la nıl mış tır. E) Telmih sa na tın dan ya rar la nıl mış tır.

13. Çi çek ler de ki bu hoş ko ku Ne den? Yok sa bu ra dan Sev gi lim mi geç ti?

Bu di ze ler le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi-si doğ ru dur?

A) 11’li he ce öl çü süy le ya zıl mış tır. B) Bi li nen bir du rum, ger çek se be bi dı şın da fark lı

bir ne den le açık lan mış tır. C) Bir du rum, mü ba la ğa yo luy la ol du ğun dan kü-

çük gös te ril miş tir. D) Uyak ve re dif kul la nıl mış tır. E) İn sa nın dı şın da ki var lık lar ko nuş tu rul muş tur.


161

⁕ Sa nat; bir duy gu, ta sa rı, gü zel lik vb.nin an la tı mın da kul la nı lan yön tem le rin ta ma mı ve ya bu an la tım so nu cun da or ta ya çı kan üs tün ya ra tı cı lık tır. Ya rat ma, oluş tur ma ey le min de ese ri oluş tu ran ki şi yi dü şün me mek, onun la bağ kur ma mak ol maz.

⁕ Sa nat çıy la sa nat çı nın ese ri ara sın da bir çok yön den iliş ki var dır. An cak bu iliş ki yi, sa nat çı nın ya şam öy kü sü ne, özel ha ya tı na ve bi ri kim le ri ne in dir ge mek, her di ze nin ar ka sın da sa nat çı yı gör me ye ça lış mak çok da doğ ru de-ğil dir. Çün kü sa nat, özel lik le şi ir, fark lı bir çok öge nin bir ara ya gel me siy le olu şur.

⁕ Şi ir le şa ir ara sın da ki iliş ki ağı çok bo yut lu dur. Bu ağ; şa i rin ya şam öy kü sü, ki şi lik özel lik le ri, dün ya gö rü şü, kül-tü rel bi ri ki mi vb. ile ya şa dı ğı dö ne min şi ir zih ni ye ti, şi ir de iş le nen te ma, şi i rin ya pı sal özel lik le ri, ahenk un sur la rı gibi öge ler den olu şur.

Aşa ğı da bir şa i rin ha ya tı, şi ir le il gi li dü şün ce le ri ve ör nek şi i ri üze rin de du rul muş tur.

CA HİT SIT KI TA RAN CI (1910 - 1956)1

Di yar ba kır’da doğ du. İl ko kul dan son ra İs tan bul’a ge lip Sa int Jo seph’te baş la dı ğı or ta öğ re ni mi nin son üç yı lı nı, 1931’de, Ga la ta sa ray Li se si’nde ta mam la dı. İlk şi ir le ri li se öğ ren ci siy ken “Mu hit” ile “Servetifünun” der gi le rin de ya yım lan dı. Ya tı lı ola rak gir di ği Mül ki ye Mek te bi’ni bi tir me den ay rı la rak 1935’te, İs tan bul’da ki Yük sek Ti ca ret Oku lu’na ya zıl dı. Bir yan dan da Sü mer bank’ta me mur ola rak ça lış ma ya baş la dı. 1938’de si ya sal bil gi ler oku mak üze re Fran sa’ya git ti. Öğ re ni mi nin ya nı sı ra Pa ris Rad yo su’nda Türk çe ya yın lar spi ker li ği ya pı yor du. İkin ci Dün ya Sa va şı’nın baş la ma sı üze ri ne yur da dön mek zo run da kal dı. As ker lik hiz me ti ni bi ti rin ce 1943’te, bir yıl ka dar İs tan-bul’da ba ba sı nın iş ye rin de ça lış tı. Çe vir men ola rak An ka ra’ya, Ana do lu Ajan sı’na git ti. Ora dan Top rak Mah sul le ri Ofi si’ne ora dan da Ça lış ma Ba kan lı ğı’na geç ti. 1946’da “Otuz Beş Yaş” şi i riy le CHP Şi ir Ya rış ma sı’nı ka zan ma sı, adı nın bü tün ül ke de du yul ma sı nı sağ la dı. 1945’te ağır bir felç ge çi re rek ko nuş ma ye ti si ni yi tir di. İki yı lı ge çen bir sü re iyi leş me di ği gö rü lün ce Avus tur ya’ya gö tü rül dü. 12 Ekim 1956’da Vi ya na’da öl dü.

Şi ir ki tap la rı: Öm rüm de Sü kût, Otuz Beş Yaş, Düş ten Gü zel, Son ra sı.

Şi ir üze ri ne dü şü nen, özel lik le Ba ude lai re’i, Ver lai ne’i iyi bi len bir şa ir di. He ce öl çü sü nü ye ni uyum la ra, Türk çe nin de ği şik ses le ri ne aç tı. Du rak lar la oy na dı. Ya lın bir ko nuş ma di li ni iş le di. Ser best öl çü yü; bi çi me, ya pı ya önem ve-re rek uy gu la dı. Öy kü de yaz dı.

CA HİT SIT KI TA RAN CI’NIN ŞİİRLE İLGİLİ DÜŞÜNCELERİ2

“Şi ir ne dir?” di ye so ru yor su nuz. Ede bi yat yap ma yı, bü yük söz et me yi se ven ler için şi ir ne de ğil dir ki! Şi ir bir çığ lık tır, bir ilan-ı aşk tır, sal la nan bir yum ruk tur, bir umut tur, bir kur tu luş tur vb. Kuş ku suz, bun la rın hep si şi ir de ola bi lir fa kat bun lar ne sir de de olan şey ler dir. Şi i rin ne ol du ğu nu an la ya bil mek için onu ne sir den ayı ran özel lik le ri ara mak, on lar üze rin de dur mak da ha doğ ru olur sa nı yo rum. Dü şün ce mi bir ör nek le açık la ya yım: Ağ la rım ha tı ra gel dik çe gü lüş-tük le ri miz di ze si ni el bet te duy muş su nuz dur. Şa ir ne de mek is ti yor? Gü lüş tük le ri miz ha tı ra gel dik çe ağ la rım. Bu bir ne sir cüm le si dir. Şa ir ne yap mış? Bu ne sir cüm le si nin her söz cü ğü nü de ğer len di re rek bu duy gu yu son an la tı mı na ka vuş tur muş. Şa ir kar şı mız da ol sa gö re ce ği miz man za ra ne dir? Bir adam ağ lı yor. O hâl de di ze nin ilk söz cü ğü “ağ la rım” ola cak. Ne den ağ la dı ğı nı me rak et mez mi yiz? Bu kez onu söy le mek ge rek. Bir şey ler ha tır la dı ğı için. Öy-ley se, di ze nin ikin ci ve üçün cü söz cük le ri “ha tı ra gel dik çe” ola cak. Pe ki ney miş aca ba böy le ha tır la dık ça ağ la dı ğı şey? “Gü lüş tük le ri miz” di yor ve böy le ce her söz cük ye ri ni alı yor ve bil di ği miz di ze or ta ya çı kı yor. “Şi ir bir de yiş tir,

1 Me met Fu at, Çağ daş Türk Şi i ri An to lo ji si, Adam Ya yın la rı, 2000, İs tan bul.2 Ca hit Sıt kı Ta ran cı, Otuz Beş Yaş, Can Ya yın la rı, 2000, İs tan bul.


162

söz cük ler le gü zel bi çim le ri kur mak sa na tı dır.”, de nil me si bun dan dır. Şa ir bu sa na tı bi len adam dır. Bu sa na tın an la-tım ara cı dil ve ge re ci de söz cük ler ol du ğu na gö re şi ir yaz mak is te yen ada mın kul lan dı ğı di lin bü tün ku ral la rı nı iyi bel le me si, söz cük le ri ni sı nıf ar ka daş la rı gi bi ya kın dan ta nı ma sı, han gi söz cü ğün ne re de ve na sıl kul la nıl dı ğı za man ken di sin den bek le nen öde vi ye ri ne ge ti re ce ği ni bil me si ge re kir.

Şi ir yal nız duy mak la, par lak im ge ler bul mak la de ğil, dil ve söz cük ler ko nu sun da ki bu bil gi ler le, bu sev gi ler le, bu dik kat ler le ya zı la bi lir. Şa ir den bek le di ği miz iş te bu dav ra nış tır…

GÜN EK SİL ME SİN PEN CE REM DEN

Ne do ğan gü ne hük müm ge çer,Ne hâl den an la yan bu lu nur;Ah ak lım dan ölü müm ge çer;Son ra bu kuş, bu bah çe, bu nur.

Ve gö nül, Tan rı sı na der ki:— Per vam yok ver di ğin elem den;Her mih net ka bu lüm, ye ter kiGün ek sil me sin pen ce rem den!



Şair ile şairin eseri arasında birçok yönden ilişkinin olması doğaldır. ( )

Şairin hayatının, yaşam felsefesinin, sanat anlayışının, kişilik özelliklerinin şiire yansıması şiirin sanat değerini

düşürür. ( )

Bir metnin sanat eseri olabilmesinin tek koşulu, o metinde sanatçının kişilik özelliklerinin bulunmasıdır. ( )

2. (I) Şiir, sözcüklerle güzel biçimler kurma sanatıdır, başka bir şey değildir. (II) Bir anlamı, çağrışımı, gölgesi,

hatta bir rengi ve tadı olan nesnedir şiir. (III) Şiir sözcüklerle yazılır ama sözcükler boş bir kalıp değildir. (IV)

Şairin duyguları, düşünceleri, hayalleri, dünya görüşü, felsefesi, kişiliği, her şeyi şiirde belli olur. (V) Sözcükleri

sevmek, iyi kullanmayı bilmek gerekir.

Yukarıdaki parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde, şair ile şiir arasında ilişki kurulmuştur?



163

3. Aşağıda, üç şairin hayatlarının ve sanat anlayışlarının belirtildiği bölümler verilmiştir. Bu bölümleri, karşılarındaki şiir parçalarıyla eşleştiriniz.

NEF’Î Asıl adı Ömer’dir. 1572-1635 tarihleri arasında yaşamıştır. XVII. yüzyıl ve bütün Türk edebiyatının en büyük kaside şairi olarak tanınan Nef’î, bu yüzyılın başında yaşamıştır. Nef’î, gerek kendi zamanında gerekse sonraki yüzyıllarda kaside yazan bütün şairlere etki etmiştir. 1572’de doğmuştur. Kü-çük yaşlardan itibaren güçlü bir eğitim görmüştür. Öğrenimine Hasankale’de başlamış ve Erzurum’a gelerek eğitimine devam etmiştir. Burada Fars (İran) edebiyatının ünlü eserlerini okumuş ve öğrenmiştir. Nef’î, Erzurum’da öğreni-mini sürdürürken genç yaşında şiir yazmaya da başlamıştır. İlk mahlası Zarrî (zararlı)’dir. Şair ve tarihçi Müverrih Ali şiirlerini görmüş, beğenmiş ve bu genç şaire Nef’î (yararlı) mahlasını vermiştir. Devlet hizmetine girmiş ve bir süre farklı memurluklarda çalışmıştır. Daha sonraki dönemlerinde yıldızı parlamış ve sarayla yakın bir ilişki kurmuştur. Yergi, (eleştiri) ile ünlü olan Nef’î, hiciv-leriyle dönemin bir çok isminin nefretini ve öfkesini üstüne çekmiştir. Yine de uzunca bir süre IV. Murat tarafından korunmuş, daha sonraları IV. Murat ken-disinden hiciv yazmamasını istemiştir. Her ne kadar Nef’î padişah IV. Murat’a bu konuda söz verse de IV. Murat hakkında bir hicviye kaleme almıştır. Bu hicviyesinden dolayı 1635 yılında boğdurularak öldürülmüştür.

Güçlü bir kaside şairi olan Nef’î, dile ve nazım şekillerine hâkimdir. Eleş-tirel gücü, erkekçe söyleyişi, ahengi, hayal ve çağrışım gücüyle ünlüdür. Mü-balağa, hem yergilerine hem de övgülerine hâkimdir.

DADALOĞLU Dadaloğlu, Çukurova’da konargöçer Türkmen toplulukları arasında ye-tişmiş, çağına damgasını vurmuş bir âşıktır. Dadaloğlu’nda, âşık tipinin yanı sıra epik karakterli kavga şiirlerinde aşiretin ortak duygusunu yansıtan eski ozan tipinin izleride görülür. Dadaloğlu, 19. yüzyıl âşıkları içinde konargöçer Türkmen aşiretlerinin geleneksel dünyasını, törelerini yansıtan şiirleriyle öne çıkmıştır. Dadaloğlu yiğitlik, soyluluk, dayanışma gibi göçebe toplumun değer sistemlerinin değişmeye yüz tuttuğu bir çağda bu değerleri savunan bir aşiret şairi olarak öne çıkar. Dadaloğlu’nun şiirlerinde zorunlu iskanı (yerleşik ha-yatı) kabullenmeme ve toprağa bağlı yaşama uyum göstermeme iki önemli olgudur.

Dadaloğlu, aşiretler arası kavgaları doğaya bağlı göçebe bir insanın duyarlılığıyla dile getirmiştir. Yurtlarından sürülen aşiretlerin eski yurtlarına duyduğu özlemi sık sık işlemiştir. Kavga şiirlerindeki destansı söyleyiş, iskân sonrası şiirlerde yerini lirizm ve bazen de duygusal bir içlenmeye bırakır.

ORHAN VELİ KANIK 1914’te İstanbul’da doğmuş, burada başladığı ilk öğrenimini Ankara’da sürdürmüştür. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümüne devam eden şair, öğrenimini tamamlamamıştır. Farklı görevlerde bulunmuş, 1950’de İstanbul’da ölmüştür.

Orhan Veli, 1936’da Varlık dergisinde yayımladığı şiirleriyle tanınmış, Garip Akımı’nın öncüsü olmuştur. Şiiri kalıplardan, şairanelikten ve tekdü-ze benzetmelerden kurtarmış, serbest şiirin en güzel örneklerini vermiştir. İstanbul’u, denizi, kadını, günlük yaşamın içindeki sıradan insanların küçük sorunlarını sade bir dille ele almıştır.

Belimizde kılıcımız kirmanîTaşı deler mızrağımın temreniHakkımızda devlet etmiş fermanıFerman padişahın, dağlar bizimdir

Ne tuhaftır Ali Rıza ileAhmet’in hikâyesiBiri köyde oturur,Biri şehirdeVe her sabahŞehirdeki köye gider,Köydeki, şehre.

Bize kâfir demiş Müftî EfendiTutalum ben diyem ana MüselmanVaruldukda yarın rûz-ı cezâyaİkimizde çıkaruz anda yalan


164

1. Önce şiirde sevdim kavgayı Özgürlüğü kelime kelime şiirde Mısra mısra sevdim yaşamayı Öfkeyi de sevinci de

Rıfat ILGAZ

Yukarıdaki dörtlüğe göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Rıfat Ilgaz, yaşama ilişkin birçok şeyi ………… seviyor.

2. Anne, zannetme ki günler geçti de Değişti evvelki hissim gitgide! Bir hırçın çocuğum, değişmez huyum; Seneler geçse de ben yine buyum! Senden umuyorum teselli yine! Bugün şefkatine, muhabbetine Zanneder misin ki yok ihtiyacım? Belki eskisinden daha muhtacım!

Aşk, o bir masalmış, yalanmış meğer! Seven bir kalp için sığınacak yer Yalnız o kucakmış, yalnız o dizmiş… İnsanlar ne kadar merhametsizmiş. Orhan Seyfi ORHON

Yukarıdaki şiirden, şair ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?

A) Duygularının ve kişilik özelliklerinin değişmediği B) Aşka inanmadığı C) Annesinin sevgisine ihtiyacının olduğu D) İnsanlardan şefkat ve sevgi görmediği E) Yaşamı boyunca yokluk çektiği

3. Aç mısın kardeşim, gel olanı bölüşelim, Güzellikleri alır satarım, gelişim bu. Ama şiirlerimle seni doyuramam ki: Güzel tellalıyım ben; alan var mı? Neşem bu. Ta, yıldızlara değin uzansa bile elim, Güzelle yüceltirim insanlığı, işim bu, Daha ötelerine, daha… buyuramam ki Çirkini, kabayı ve hamı kayıramam ki.

Ahmet Muhip DIRANAS


Şair, iyilik ve güzelliği yaymayı varlık nedeni olarak görmektedir. ( )

Şair, sanatını, geçimini sağlamak için bir araç olarak görmektedir. ( )

Şair, bencil bir kişiliğe sahiptir. ( )


165

4. Biz ol ulvî nihâdânız ki meydân-ı hamiyette nihâdân: Yaratılış. Bize hâk-i mezâr ehven gelir hâk-i mezelletten hamiyet: Yurdunu, ailesini kurtarma gayreti. hâk-i mezâr: Mezar toprağı, ölüm. Ne gâm, pür-âteş-i hevl olsa da gavgaa-yı hürriyet! hâk-i mezellet: Alçalma toprağı. Kaçar mı mert olan bir can için meydân-ı gayretten pür-âteş-i hevl: Korku ateşi dolu.

Namık KEMAL

Bu şiirden, Namık Kemal ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz?

A) İçe dönük bir yapıya sahip olduğu B) Esir yaşamaktansa ölümü tercih edeceği C) Hürriyet için mücadelede hiçbir şeyden korkmadığı D) Özgürlük uğruna çalışmaktan kaçmadığı E) Düşüncelerini açıkça ortaya koymaktan çekinmediği


Sanatçının, yaşadığı her şeyi eserine olduğu gibi yansıtması kadar doğal bir şey yoktur. ( )

Şair, şiirine, ideolojisine göre biçim vermelidir. ( )

Şiir ne bir yaşam öyküsü ne de ruhsal bir durumun ifadesidir, gerçekliğin yorumlandığı bir güzel sanat etkinliğidir ( )

6. Gazel Günümüz Türkçesiyle

Benim tek hîç kim zâr u perîşân olmasın yâ Rab Allah’ım, hiç kimse benim gibi ağlayıp inlemesin, Esîr-i derd-i aşk u dâğ-ı hicrân olmasın yâ Rab acı çekmesin; aşk derdinin ve ayrılık yarasının tutsağı olmasın.

Cefâ vü cevr ile mu’tâdım anlarsız n’olur hâlim Sevgilinin bana acı çektirmesine alışmışım, bun- Cefâsına hadd u cevrine pâyân olmasın yâ Rab lar olmadan durumum nasıl olur? Allah’ım, (sev- Fuzûlî gilinin) acı ve eziyet vermesinin sonu olmasın.


Fu zû lî, aşk acı sı çek mek te dir ve baş ka la rı nın böy le bir acı çek me si ni di le me mek te dir. ( )

Fu zû lî, çek ti ği aşk sı kın tı sı nın bir an ön ce bit me si ni is te mek te dir. ( )

Fu zû lî; sev gi li den ay rı ol ma ya, bun dan do la yı acı çek me ye alış mış tır ve bu acı nın din me si ni is te me mek te dir. ( )


166

7. Nef’î yeter da’vâyı ko dünyâ ile gavgâyı ko

Eflâke istiğnâyı ko hâke yüzün sür lâ-cerem

Nef’î

Yukarıdaki beyitten hareketle şairin kişilik özelliğiyle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisine ula-şılabilir?

A) Yaşama sevinciyle dolu olduğuna B) Sempatik bir yapıya sahip olduğuna C) Zevk ve eğlenceye düşkün olduğuna D) Tartışmacı, eleştirel bir yapıya sahip olduğuna E) Kimseyi incitmeyen bir kişi olduğuna

8. Bir sanat eseri, farklı birçok ögenin birleşimiyle oluşur; bu nedenle sanatı sadece sanatçının özel yaşamına indirgemek doğru değildir.

Bu cümleye göre aşağıdakilerden hangisi sanat eserinin oluşmasında belirleyici bir faktör olamaz?

A) Sanatçının kişisel zevki B) Sanatçının kültür birikimi C) Sanatçının gençlik dönemini geride bırakmış olması D) Sanatçının yaşadığı dönemin zihniyeti E) Sanatçının yaratıcılık özelliği

9. Göz yumma güneşten, ne kadar nûru kararsa Sönmez ebedî, her gecenin gündüzü vardır. Tevfik FİKRET

Yukarıdaki şiir parçasına göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Tevfik Fikret bu dizelerde…………………………… vurgulamaktadır.

10. Güzel dil Türkçe bize, Başka dil gece bize, İstanbul konuşması En sâf, en ince bize.

Ziya GÖKALP


Ziya Gökalp bu dizelerde, yabancı etkilerden uzak, sade bir Türkçenin savunuculuğunu yapmaktadır. ( )

Ziya Gökalp, Türkçenin bölgelere göre farklı kullanımlara sahip olma- sını doğal karşılamaktadır. ( )

eflâk: Dünya, zaman.istiğnâ: Tokgözlülük, ihtiyaç duymamak, uğraşmamak.hâk: Toprak.lâ-cerem: Şüphesiz, kesinlikle.


167

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?

A) Şa i rin ya şam öy kü sü ile şi ir le ri ara sın da bağ yok tur.

B) Şa ir, iç dün ya sı nı şi i re yan sıt ma ma lı dır. C) Nes nel bir tür ol du ğun dan şi i re ki şi sel yar gı lar

yan sı tıl ma ma lı dır. D) Şi ir le il gi li bi çim sel ku ral la ra her şa ir uy ma lı dır. E) Şa i rin özel lik le riy le şi ir ara sın da iliş ki var dır.

2. Ölmek kaderde var, bize ürküntü vermiyor;

Lâkin vatandan ayrılışın ıstırâbı zor.

Yahya Kemal BEYATLI

I. Ölümden korkmamaktadır. II. Acı çekerek ölmekten korkmaktadır. III. Tarih bilinci çok güçlüdür. IV. Gurbet acısına dayanmanın zor olduğunu

düşünmektedir. V. Yaşama sevinciyle doludur.

Bu di ze ler den, şa ir le il gi li yu ka rı da ki yar gı lar-dan han gi le ri çı ka rı la bi lir?

A) I. ve II. B) III. ve IV. C) II. ve V.

D) I. ve IV. E) III. ve V.

3. Bugün Pazar. Bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar. Ve ben ömrümde ilk defa gökyüzünün bu kadar benden uzak bu kadar mavi bu kadar geniş olduğuna şaşarak kımıldanmadan durdum.

Nazım Hikmet RAN

Bu di ze ler den, şa ir le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar-dan han gi si çı ka rı la bi lir?

A) Her istediğini yapabilecek bir konumdadır. B) Gökyü zü onu ço cuk lu ğu na gö tür mek te dir. C) Gü ne şin ve gök yü zü nün, şa ir ler için önem li

bir te ma oluş tur du ğu nu dü şün mek te dir. D) Gök yü zü nün ken di sin den uzak ol du ğu nu söy-

le ye rek tu tuk lu olduğunu çağ rış tır mış tır. E) Öm rün de ilk de fa gü ne şi ve gök yü zü nü gör-

müş tür.

4. Şa i rin ---- ile şi ir ara sın da iliş ki var dır.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ri le mez?

A) ki şi lik özel lik le ri B) ai le fert le ri C) ya şa dı ğı kül tü rel or tam D) ya şam öy kü sü E) eği tim du ru mu

5. Ne şa ir yaş dö ker, ne âşık ağ lar, Ta ri he ka rış tı es ki sev da lar: Bey hu de ses le nir, bey hu de çağ lar Bir so la, bir sa ğa ço ban çeş me si!..

Fa ruk Na fiz ÇAM LI BEL


A) Ger çek aşk la rın kal ma ma sın dan ya kın mak ta dır. B) Şa ir le rin duy gu sal dav ran dı ğı nı dü şün mek te dir. C) Es ki aşk lar halk ara sın da an la tıl ma dı ğı için

şi kâ yet çi dir. D) Do ğa ya ge re ken öne min ve ril me di ği ka nı sın-

da dır. E) Aşk la rın es ki si ka dar uzun sür me me sin den

ya kın mak ta dır.

6. Biz dalgalar, fırtınalar kahramanı yiğitleriz. Ufuklardan ufuklara haber sorar, gezeriz. Güneşlerde uyuklayan yamaçları, Kalbi durgun tarlaları bıraktık. Gölge veren ağaçları Sevmiyoruz biz artık. Sevgilimiz, Ey deniz!

Enis Behiç KORYÜREK


A) Tarımla uğraşmaktadır. B) Karayı sevmektedir. C) Denizi sevmektedir. D) Balıkçılık yapmaktadır. E) Fırtına ve dalgalardan korkmaktadır.


168

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Aşa ğı da ki di ze ler den han gi sin de şa ir, var lı ğı-nı açık ça or ta ya koy ma mış tır?

A) Ben bir adam ola maz dım Ger çek dost lar ol ma say dı B) İs tan bul’da, Bo ğa zi çi’nde Bir fa kir Or han Ve li’yim C) Ka rac’oğ lan der ki yâ rim sa lı nır Bir ah çek sem yü ce dağ lar de li nir D) Ne ka dar se ve rim o in san la rı O in san la rı ki renk li, si lik E) Tah ta olur ev le ri nin ya pı sı Dar olur da mu han ne tin ka pı sı

8. Mecliste ârif ol kelâmı dinle El iki söylerse sen birin söyle Elinden geldikçe sen iy’lik eyle Hatıra dokunup yıkıcı olma Karacaoğlan Aşa ğı da ki ler den han gi si şa i rin ver di ği öğüt-

ler den de ğil dir? A) Toplum içerisinde akıllı davranmak gerektiği B) Az konuşup çok dinlemek gerektiği C) İyilik yapan insanları hatırlamak gerektiği D) İnsanların kalbini kırmamak gerektiği E) İyilik yapmak gerektiği

9. Benim gönlüm bir kelebek Dolaşıyor titreyerek. Zavallının bir baharlık Ömrü böyle tükenecek!

Ne şerefli bir adı var, Ne bir büyük maksadı var. Her gün biraz zedelenen İki ipek kanadı var Orhan Seyfi ORHON Bu şiirden, şairle ilgili aşağıdaki yargılardan

hangisi çıkarılamaz? A) Hayvansever bir kişiliğe sahiptir. B) Ömrünün kısa olduğunu düşünmektedir. C) Önemli bir hedefi yoktur. D) Çok büyük bir isme sahip değildir. E) Kalbini kelebeğe benzetmektedir.

10. Bir ga rip rü yâ ren giy le Uyuş muş gi bi her şe kil, Rüz gâr da uçan tüy bi le Be nim ka dar ha fif de ğil.

Ah met Ham di TAN PI NAR Bu di ze ler den, şa ir le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar-

dan han gi si çı ka rı la bi lir? A) Ken di si ni çok yor gun his set mek te dir. B) Her şe yi, rü ya day mış gi bi al gı lamaktadır. C) Çok mut lu bir yaşam sürmektedir. D) Kötü rüyalar görmektedir. E) Bütün eşyayı kendisine düşman görmektedir.

11. Yi ne ge ce, yi ne hü zün Ve yi ne içim de sen Ve yi ne bi li yor mu sun? İçim de sen olun ca hü zün de gü zel...

Ab dül hak Ha mit TAR HAN Bu şi ir den yo la çı kı la rak Ab dül hak Ha mit Tar-

han’la il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si ne ke sin lik le ula şı la maz?

A) “Sen” söz cü ğüy le sev gi li si ni kas tet ti ği ne B) Ge cey le bir lik te sev gi li si ni dü şün dü ğü ne C) Sev gi li si ni dü şü nün ce üzün tü sü nün gü zel leş-

ti ği ne D) Hüz nü her za man gü zel bul du ğu na E) Ge ce olun ca üzün tü duy du ğu na

12. Hereke’den çıktım yola, Selam verdim sağa sola, Haydi, benim bu dünyaya garip gelmiş şairim, Yolun açık ola! Orhan Veli KANIK “Hay di, be nim bu dün ya ya ga rip gel miş şa i rim,”

di ze sin de şa ir, “ga rip” söz cü ğüy le han gi özel-li ği ne vur gu yap mak ta dır?

A) Yolculuğu çok sevdiğine B) Yaşamın zorlukları karşısında yorulduğuna C) Gurbete yeni gidiyor olduğuna D) Çok duygusal olduğuna E) Alışılmışın dışında ve diğer insanlardan farklı

olduğuna


169

ŞİİR

⁕ Şi ir; zen gin sem bol ler le, ri tim li söz ler le, ses le rin uyum lu kul la nı mıy la or ta ya çı kan ede bî an la tım bi çi mi dir. Ta-nım dan an la şı la ca ğı gi bi şi i rin var lık ne de ni coş ku, he ye can, duy gu sal lık, gü zel lik, im ge, çağ rı şım vb. ya rat mak ol du ğun dan şi ir de ahenk un sur la rı na (uyak, re dif, söz sa nat la rı vb.) önem ve ri lir. Şi ir ya pı ba kı mın dan di ze, be yit, dört lük, bent gi bi biçimsel un sur lar dan olu şur.

⁕ Şi ir de şa i ra ne bir söy le yiş var dır. Bu, do ğal dil den do ğup rit me, coş ku ya, çağ rı şı ma, an lam yo ğun lu ğu na, yo ru-ma açık özel bir söy le yiş tir. Bu ne den le şi ir düzya zı ya çev ri le mez. Çev ril di ğin de şi i re ait o bü yü ve tat kay bo lur.

⁕ Şi ir de amaç bir ola yı an lat ma ya da gös ter me de ğil dir. Şi i rin, ger çek lik ve öğ re ti ci lik gi bi bir kay gı sı da yok tur. Do la yı sıy la şi ir de te ma, şa i rin ba kış açı sı na ve ya ra tı cı lı ğı na bağ lı ola rak yo ru ma açık bir şe kil de oluş-tu ru lur.

MANZUME

⁕ Man zu me, ya şan mış ya da ya şa na bi le cek olay la rın an lat ma ve gös ter me yo luy la ifa de edil me si dir. Bu durum-da manzumede anlatılanlar düzyazı olarak anlatılabilir.

⁕ Man zu me ler de de ahenk un sur la rı na yer ve ri le bi lir an cak amaç sa nat yap mak ol ma dı ğı için re dif, uyak, söz sa nat la rı ve ri tim un sur la rın da dü zen siz lik ola bi lir.

⁕ Di ze ler düzya zı ya yak laş tı rıl dı ğı için na zım bi ri mi, na zım bi çi mi gi bi un sur lar da kla sik kul la nım la rın dı şı na çı kı-la bi lir.

⁕ An la tım ba kı mın dan öy kü ye ya kın dır. Çün kü man zu me ler de, an lat ma ve gös ter me ye uygun bir olay ör gü sü var dır.

⁕ Di ze ler, şi ir sel lik ten bel li öl çü de uzak la şa rak düzya zı cüm le le ri ne yak la şır.⁕ Man zu me yi oluş tu ran söz cük ler çağ rı şım, im ge ya ra ta cak bi çim de çok an lam lı lık özel li ği ta şı mak zo run da de-

ğil dir.⁕ Bel li bir olay ör gü sü ne bağ lı olan man zu me le rin, ger çek lik ve öğ re ti ci lik gi bi bir yö nü de var dır. Bu na bağ lı

ola rak ya şan mış ya da ya şa na bi le cek ko nu lar man zu me ler de iş le nir.

⁕ Man zu me ler de ve şi ir ler de; li rik, di dak tik, epik, dra ma tik, sa ti rik, pas to ral anlatım değerlerinin et ki si var dır.

1. LİRİK ŞİİR

⁕ Eski Yunan’da “lir” adı verilen çalgı eşliğinde söylenen şiirlere lirik şiir denmiştir.⁕ Coşkulu bir söyleyişi olan, genellikle şairin kişisel duygularını yansıtan şiirdir.⁕ Lirik şiirde düşünceden çok, duygu, heyecan ve coşku dile getirilir.

ÖrnekBENİ SEVMENİ İSTİYORUMSeninle buluşmamız ne kadar zor olsa da, Bir gün bensiz kalsan da benimle yaşamanı,Senden sadece beni sevmeni istiyorum. Aşkımın değerini sır gibi taşımanı,Beş dakika baş başa kalmamız suç olsa da Nemli bakışlarınla resmimi okşamanıSenden sadece beni sevmeni istiyorum. Senden sadece beni sevmeni istiyorum. Cemal SAFİÇağırsam bile gelme, yorulma ne olursun,Sen üzülme, incinme, kırılma ne olursun,Beni yanlış anlama, darılma ne olursun,Senden sadece beni sevmeni istiyorum.


170

2. PASTORAL ŞİİR

Kır yaşantısını, özellikle çobanların aşk ve yaşayışlarını anlatan şiirlerdir. Pastoral şiir iki kısma ayrılır:

a. İdil: Kır yaşamı içinde aşk konusunu işleyen kısa şiirlerdir. Monolog şeklindedir, yani kır yaşamı ozanın ya da çobanın kendi ağzından yazılır.

b. Eg log: Di ya log (karşılıklı konuşma) bi çi min de dir, ya ni ço ban la rın kar şı lık lı ko nu şa rak oluş tur duk la rı kır, aşk ve do ğa üze ri ne dü şün ce le ri ni yan sıt tık la rı şi ir ler dir.

Örnek

ÇOBANIL

Ey tarlakuşlarının titreşip durduğu masmavi geniş alan,Güz geldi mi çiylerle ıslanan kırlar,Ey kül renkli ve iyi niyetli gökyüzü!Bulutlarını yola çıkarVe kurşuni bir sessizliğe boğ toprağı.Yine deVe yalnızcaİpinceBir yolda, uzak bir çavlanın sesiyle gürle.

Ali PÜSKÜLLÜOĞLU

3. DİDAKTİK ŞİİR

Öğ ret mek, öğüt ver mek, ahlaki bir ders çıkarmak ve her han gi bir ko nu hak kın da bil gi ver mek ama cıy la ya zı lan şi ir ler dir. Bi lim, sa nat, ta sav vuf, fel se fe, ah lak vb. ko nu lar da ki eği ti ci şi ir ler di dak tik tir.

Örnek

ÇİFTÇİLİK

— Altın, altın...— Hayır kardeş, sen bu fikri değiştir;Altın devri çoktan geçti, şimdi demir devridir.Dîvânedir o tembel ki, demirlere hor bakar;Ondan sonra gece, gündüz altın diye sayıklar.

Şu gördüğün hakir şeyler: Tohum, öküz, bel, orak...Senin akıl ummaklığın bunlar ile olacak;Bunlar saçmış, bunlar saçar her ocağa bereket;Sen bunları şu dünyada her şeyden çok takdis et.

Eğer biri elindeki sabanını isterse,“Ağırlığınca işte altın! Onu bırak, at!..” derse...Buna asla tamah etme, el uzatma sakın sen.

Çiftçi olmak büyük şeydir, ekin yurdu şenletir;Saban aziz bir âlettir, alın teri bir zevktir;Sen bu zevki bulamazsın başka yolda gidişten!

Mehmet Emin YURDAKUL


171

4. EPİK ŞİİR

⁕ Es ki Yu nan’da bu tür şi i re “epo pe”, Türk Ede bi ya tın da ise “des tan” de nir.⁕ Savaş, göç, doğal afetler, kahramanlık, yiğitlik, yurt sevgisi gibi konularla tarihsel olayları coşkulu bir anlatımla

dile getiren uzun şiirlere epik şiir denir.⁕ Epik şiirde olaylar, duygular, düşünceler olağanüstüdür.

Ör nekZA FERAn ne ler din di ri niz gön lü nü zün ya sı nı,Düş man ka nıy la sil dik pa la mı zın pa sı nı...Ye ni den çiz mek için va ta nın ha ri ta sı nıHep ateş ten ve kan dan bir sah ne ye çe vir dikGök le ri ça tır da yan bir va tan par ça sı nı.

An ne ler, ağ la ma yın dön me yen le ri ni zeYur da sal dı ran la rı iş te ge tir dik di ze.Şu dağ la rın ar dın dan yol arar ken de ni zeÇök tü hü cu mu muz dan düş man la dol du dağ larGök ler ge niş le ye rek de niz ler gel di di ze.

Biz, ta ze kan la rın hür ri ye te ka tanBir nes liz, ül ke miz de bi ziz bi ri cik sul tan,Tan ye ri nur alı yor gu rur lu al nı mız dan,Kar şı mı za çık ma yın ba şı du man lı dağ lar,Biz den za fer müj de si bek li yor ana va tan. Ke ma let tin KA MU

5. SA Tİ RİK ŞİİREleş ti ri, yer gi ile il gi li şi ir ler dir.

⁕ Sa ti rik şi ir ler de ki şi, toplum, dü şün ce, görenek ya da sos yal ada let siz likler açık ya da kapalı bir şekilde, iğ ne li ve alaycı bir dil le yerilir.

⁕ Yer gi şi i ri ne halk ede bi ya tın da taş la ma, di van ede bi ya tın da hi civ, Batı edebiyatında ise satirik şiir denir.

Ör nekKus ki ni ni, nef ret üfür, Na ra atın, ya pın man şet…İç gü dü nü, kal dır şa ha… Ye ri, gö ğü sar sın vah şet…Ağ zın, di lin, gö zün kü für, Ak sın kan lar, sür sün deh şet,Seç ti pi ni, sal dır da ha… Yam yam dol sun, bü tün sa ha…

Sağ du yu yu sal la çö pe, Can te kin der; Aman, ha var!Ba ba nı da bağ la tü pe… Ka ki min çı ka rı var?Fe sat lı ğı dol dur kü pe, Ye ter ar tık, pis ca na var!Kan ak tık ça, at kah ka ha… Kim ler biç ti sa na pa ha?

Tut sev gi yi, at ate şe,Kar deş vur sun, hep kar de şe… Mah mut CAN TE KİNBir kur şun da sık gü ne şe,Çöl ol sun yurt, bit sin va ha…


172

6. DRAMATİK ŞİİR⁕ Sahne oyununa özgü nitelik taşıyan şiirlerdir.⁕ Şiir biçiminde (Manzum) yazılmış tiyatro türündeki eserler dramatik şiirdir. Dramatik şiirin konusu olaydır.

Bu tür şiirlerde konu, tiyatro gibi canlandırılır. Eski Yunan’daki tragedyalar ile başlayan dramatik şiir, günümüz-de manzum tiyatrolarla varlığını sürdürmektedir.

ÖrnekEŞBER’DENAristo — Bilmem ne bu ihtiyar-ı halvet? İskender — Ah kâşke ben ilâh olaydım!İskender — Vay siz misiniz? Büyük mürüvvet. Hep bildiğimi hemen bulaydım.Aristo — Eş’ar okuyordunuz, işittim. Her yerde görüp o yârı elbet,İskender — Birkaç gecedir ki âdet ettim; Her lâhza eder idim muhabbet! Yıldızları eyledim temaşa; Hem etmek için muhabbet ibraz, Eş’ar ki Hâlik etmiş inşa! Her şeyden onu ederdim ifraz!Aristo — Bir nazarda bin cihanı rüyet Aristo — Şimdi dahi nezdinizde mevcut. Yani bu da bir muvaffakiyyet! İskender — Bir dür gibi kim denizde mevcut. Abdülhak Hamit TARHAN

ZELZELEBin üç yüz ondu… Henüz dün bu köhne izbeye senmisafir olmuştun,Ki hep sinirli ve hummâlı hastalar gibi yerbirdeniçin için ve uzunBir ihtilâc ile çırpındı, kırdı, yıktı… Keder Ve korku yüzleri soldurdu; evler, âilelerBirer döküntü; kalanlar bütün ezik, kurâda;Bir inkisâr-ı huşû en şerefli başlarda,minareler bile ser-be-zemîn.Beşer bu sadme-i meş’ûma böyle uğrar da biraz tenebbüh eder:biraz tenebbüh için bin belâ… Ne ders-i haşîn!

Sen işte böyle siyâh günlerin misâfirisinHayâtın elbetteKolay ve neş’e-fezâ bir seyâhat olamayacak;LâkinBu tîh-i mihnetteKolay neş’e-fezâ bir seyâhatin ancakHayâli vardır; uzak bir serâb için koşmakNihâyetinde yorulmak ve boş yorulmaktır;Hayâtı dîv-i hakikatle çarpışan kazanır;Zafer biraz da hasâr ister; Koşan cihâd-ı ma’âlîye şânlı, lâkin ağır,Mahûf adımlar atar,Önünde zelzeleler, arkasında zelzeleler! Tevfik FİKRET

İhtilâc: Çırpınma.Kurâ: Köyler, beldeler.inkisâr-ı huşû: Gönül alçaklığının kırılması.beşer: İnsan.sadme-i meş’ûm: Uğursuz vuruş.tenebbüh: Uyanıklık.ders-i haşîn: Yıkıcı, kırıcı ders.tîh-i mihnette: Musibet, bela çölü.dîv-i hakikat: Gerçek dev.cihâd-ı ma’âlîye: Ailece mücadele, savaş.mahûf: Korkunç.


173

1. “Zel ze le” ve “Ge ce Ya rı sı” ad lı me tin le ri ya pı ve dil özel lik le ri ba kı mın dan kar şı laş tı rı nız.

2. “Zel ze le” ve “Ge ce Ya rı sı” ad lı şi ir ler den han gi si düz ya zı şek lin de an la tıl ma ya uy gun dur, düz ya zı ya çev ril di ğin de da ha az an lam kay bı na uğ rar? Ni çin?

3. “Zel ze le” ve “Ge ce Ya rı sı” ad lı me tin le rin özel lik le rin den ya rar la na rak man zu me ile şi ir ara sın da ki fark-la rı açık la yı nız.

4. “Ge ce Ya rı sı” şi i rin de ki im ge le ri gös te ri niz.

5. Aşa ğı da ki man zu me ve şi ir par ça la rı nın; ko nu la rı na gö re ne tür şi ir ol duk la rı nı, alt la rın da ki nok ta lı yer-le re ya zı nız.

GECE YARISIGittikçe alçalır, yükselir tavan, Gözler parlayınca karanlıklarda,Duvarda küçülür, büyür parmaklar. Kemikten parmaklar terimi siler,Elbisem çivide canlanır o ân, Yan yana oturmuş, bekler dışarıda,İçinde bir başka vücudu saklar. Sarışın kediler, siyah kediler…

Birdenbire bir şey çıtırdar, derken, Necip Fazıl KISAKÜREKMerdivenden gelir bir ayak sesi.Basamaklar birer birer esnerken,Kilitli kapının düşer perdesi.

İlim İlim Bilmektirİlim ilim bilmektirİlim kendin bilmektirSen kendini bilmezsinYa bu nice okumaktır

Okumaktan mana neKişi Hakk’ı bilmektirÇün okudun bilmezsinHa bir kuru emektir

Okudum bildim demeÇok tâ’at kıldım demeEğer Hak bilmez isenAbes yere yelmektir

Yunus Emre

Bingöl ÇobanlarıDaha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum,Bu dağların en eski âşinasıdır soyum,Bekçileri gibiyiz ebenced buraların.Bu tenha derelerin, bu vahşi kayaların.

Görmediği gün yoktur sürü peşinde bizi,Her gün aynı pınardan doldurur destimizi,Kırlara açılırız çıngıraklarımızla;

Kemalettin KAMU

Çin KâsesiGel ey mahbûbe Çin’den!O şirin köşk içinden

Gülümser bir resimdin,Muhayyel sevgilimdin.

Bahârın neş’esindenUçan kuşlarla eğlen

Ve kırlangıçlarıyle,Semâ dalgıçlarıyle,

Ya mektup yolla Çin’den,Ya gel hulyâm içinden

Yahya Kemal BEYATLI

ŞİİR

............................................................................................................................................................ŞİİRİN TÜRÜ

LetâfetKoroAşk ü muhabbet nedirBilmez ise bir pederİşte ciğer-paresinBöyle perişan eder

MuhsinBiz bu işi işledikBelki hata eyledikErmek için maksadaPek de fena etmedikYaptığımız şey nedir?Hile ile izdivaç!..

Âli Bey

Han-ı YağmaBu sofracık, efendiler -ki iltikâma muntazırHuzûrunuzda titriyor- şu milletin hayâtıdır;Şu milletin ki muztarib, şu milletin ki muhtazır!Fakat sakın çekinmeyin, yiyin, yutun, hapır hapır

Yiyin, efendiler yiyin; bu han-ı iştiha sizin;Doyunca, tıksırınca, çatlayıncaya kadar yiyin!

Tevfik FİKRET

iltikâm: Yeme, yutma.muntazır: Gözleyen, bekleyen.muztarib: Sıkıntısı olan, çırpınıp duran.muhtazır: Can çekişen.

KoşmaYiğit olan gümbür gümbür gürlesinYiğidi doğuran ana bin yaşaAk gövdede kızıl kanlar şorlasın Yiğidi doğuran ana bin yaşa

Davlumbazlar yeğde yeğde vurandaÇarkacılar sağlı sollu dönendeEğri kılıç ak gövdeyi bölendeYiğidi doğuran ana bin yaşa

Köroğlu

ŞİİR

............................................................................................................................................................ŞİİRİN TÜRÜ


174

1. Gece Şarkısı

Âlemde gündüz gönlüme işkencedir; Yollar, yollar da nihayet içime denk, Bence bayram ufukta gün bitincedir. Sonsuzlaşarak başıboş gidincedir.

Günün geçit vermez karlı dağlarını Ben ister güleyim, ister ağlayayım, Sanki sihirbaz bir el eritincedir. Sesimi yalnız kendim işitincedir.

Bütün gün beklediğim bahar ki gece, Âlemde gündüz gönlüme işkencedir; Gökte yıldızların da ümidincedir. Bence bayram ufukta gün bitincedir.


Yukarıdaki şiirin, konusuna göre türünü belirleyiniz.


Şiir yönü ağır basan düz yazılara ……………………. denir.

3. Aşağıda verilen tanımları, karşılarındaki terimlerle eşleştiriniz.

Bilgi ve öğüt vermek amacıyla yazılan şiirlerdir. PASTORAL

DİDAKTİKDoğa güzelliklerinin, çoban ve kır hayatının anlatıldığı şiirlerdir.

SATİRİKSahne oyununa uygun olarak yazılan şiirlerdir.

DRAMATİKBir kişiyi yermeye ya da toplumun aksayan yönlerini eleştirmeye yönelik şiirlerdir.


Manzum hikâyelerde, ahenk unsurlarına ve söz sanatlarına yer verilmez. ( )

Şiir; bir olay örgüsüne bağlı olarak yazılması yönüyle manzumeden ayrılır. ( )


175

5. Doğuda kırmızı, batıda turunç, Yanık bir yörüğü andıran bu tunç, Bu renk âleminde ne yok ki bizden, Mavi: Marmara’dan, mor: Akdeniz’den! Yeşil: bir köşedir bana Bursa’dan, Kara: Erciyes’in yarları gibi, Sarıda gözü var Uzunyayla’nın, Beyaz: Erzurum’un karları gibi!

Kemalettin KAMU

Yukarıdaki şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Uyak kullanılmamıştır. B) Aruz ölçüsüyle yazılmıştır. C) Destan Dönemi Türk edebiyatı geleneğine göre yazılmıştır. D) Nazım birimi beyittir. E) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

6. Eylül sabahının serinliğini Yaprakların serinliğini Ciğerlerime dolduruyorum

Sessizlik ve serinlik Birleşiyor Yıkanmış güvercinler Ve çok uzak bir tren sesi

Ataol Behramoğlu


A) Modern Dönem geleneğine göre yazıldığı B) Herhangi bir ölçüye bağlı olmadığı C) Şiirin düz yazıya yaklaştırıldığı D) Konusuna göre epik şiir olduğu E) Günlük konuşma diliyle yazıldığı


Şiirde bir olayı tüm yönleriyle anlatmak ya da göstermek gibi bir amaç olmadığından şiirin, ………………… gibi bir kaygısı da yoktur.


176

8. Övün ey Çanakkale, cihan durdukça övün! Ömründe göstermedin bin düşmana bir gün. Sen bir büyük milletin savaşa girdiği gün, Başına yüz milletin birden üşüştüğü yersin!

Sen savaşa girince mızrakla, okla, yayla Karşına çıktı düşman çelikten bir alayla. Sen topun donanmayla, tüfeğin bataryayla, Neferin ordularla boy ölçüştüğü yersin!


Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Lirik B) Epik C) Dramatik D) Pastoral E) Didaktik

9. Bastığın yer tarihten yer alırmış, yok, değil: Çok değil göğsümüzün içine çizsek seni, Bir gününe bir tarih bağışlasak çok değil! İsterse bundan sonra ufuk yansın, gök yansın; Çok değil, kanımızın rengini süze süze, Çünkü sen bu milletin umduğu kahramansın... İsmini dövmelerle işlesek göğsümüze.. Gölgen bir nur işledi güneşe vardığı gün; Seni gördük sesimiz Hakk’a yalvardığı gün...

Fazıl Hüsnü DAĞLARCA

Bu şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Birinci dizede rücu sanatı yapılmıştır. B) Uyak ve redif kullanılmıştır. C) Satirik şiire özgü nitelik taşımaktadır. D) Coşkulu bir söyleyiş vardır. E) Mübalağa sanatı kullanılmıştır.

10. Aşkın ateşidir sinemi yakan Lûtfuna erer mi cevrini çeken Kolların boynuma dolanmış iken Seni öpmelere kıyamadım ben

Âşık ÖMER

Bu dörtlükle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Yaşanmış bir olayı dile getiren manzumedir. B) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. C) Türüne göre lirik şiirdir. D) Koşma nazım biçiminin özelliklerini taşımaktadır. E) Şair aşk acısı çekmektedir.


177

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Manzumeler, ---- nitelik taşır.


A) öğretici (didaktik) B) duygu ve coşku uyandırıcı C) tarihsel D) evrensel E) kişiye özgü

2. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı vardır? A) Man zu me ve şi ir de li rik, epik, dra ma tik, sa ti-

rik, pas to ral vb. an la tım lar var dır. B) Man zu me de an lat ma; şi ir de bi rey sel lik, duy-

gu ve çağ rı şım önem li dir. C) Man zu me de an la tı lan lar, düz ya zı ola rak da

ifa de edi le bi lir. D) Şi ir de, ya şan mış ya da ya şa na bi le cek olay lar

ele alı nır. E) Man zu me ve şi ir ara sın da ben zer ve fark lı

yön ler var dır.

3. Dört kardeştiler üç kız bir oğlan, Oğlana ne oldu ben bilemem, Uğramaz oldu gel zaman git zaman, Çil basmış yüzünde gözleri ağulu, On sekizinde kamyon şoförü.

İki küçük kız kardeş öyle dolaşır, Ana taş evlerin birinde çalışır, Ortanca okula gider yalnayak. Ocak yanmaz ki, aş pişmez ki, Kapısında küçük kızı görmese komşular, Boş sanacaklar evi, duman tütmez ki!

Ceyhun Atuf KANSU Bu di ze ler le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han-

gi si söy le ne mez? A) Ya şan mış ya da ya şa na bi le cek bir olay iş len-

miş tir.

B) Di ze ler, düz ya zı cüm le le ri gi bi ku rul muş tur.

C) Bi rey sel duy gu lar ve ya pı sal özel lik ön pla na çı ka rıl mış tır.

D) Bi çim sel özel lik ler ön pla na çı ka rıl ma mış tır.

E) Te ma, an lat ma yo luy la ele alın mış tır.

4. I. Ço ban ve kır ya şa mı nı, do ğa gü zel lik le ri ni an-la tan şi ir dir.

II. Ama cı bil gi ve öğüt ver mek, yol gös ter mek olan şi ir dir.

II I. Bir ki şi yi, bir du ru mu ve ya ola yı yer me ye, top-lu mun ak sa yan yön le ri ni iğ ne le me ye yö ne lik şi ir dir.

IV. Coş kun ve ateş li bir an la tı mı olan, top lu mun or tak ve ya şa i rin ki şi sel duy gu la rı nı yan sı tan şi ir dir.

Nu ma ra lı cüm le ler de, aşa ğı da ki şi ir tür le rin-den han gi si nin ta nı mı ve ril me miş tir?

A) Lirik B) Epik C) Satirik D) Didaktik E) Pastoral


A) Man zu me le rin sa nat sal özel lik ta şı yan la rı na men sur şi ir de nir.

B) Dra ma tik şi ir ler, sah ne oyu nu na öz gü ni te lik ta şır.

C) Man zu me ler, bir olay ör gü sü ne bağ lı ola rak ya zı lır.

D) Şi i rin ama cı, bir olay la il gi li bil gi ver mek ola-maz.

E) Şi ir ler; iş le dik le ri ko nu ya gö re ga zel, koş ma, mes ne vi vb. ad lar alır.

6. Elin kapısında karavaş olan Burnu sümüklü hem gözü yaş olan Bayramdan bayrama bir tıraş olan Berbere gelir de dükkân beğenmez.

Kazak ABDAL

Bu di ze ler de aşa ğı da ki şi ir tür le rin den han gi-si ne öz gü ni te lik ler ağır bas mak ta dır?

A) Sa ti rik B) Epik C) Li rik D) Pas to ral E) Di dak tik


178

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Usul bir ay doğ sa ço ban ate şi ne Ka val se si üf le se rüz gâr gi bi

Hü sa met tin EDE BA Lİ


A) Di dak tik B) Epik C) Li rik D) Pas to ral E) Sa ti rik

8. Kal’a gibi dik başın bulutlara yarışsın, Dalga dalga saçların rüzgârlara karışsın!

Adını nakşedelim, eski-kadim surlara Sesini haykıralım asırlardan asırlara...

Savletinden titresin yeniden Doğu, Batı, Ve kurulsun Allah’ın ebedî saltanatı...

Ufukları kaplasın bayraklarımız al, al, Göklerle zaferimizi çizsin vahşi bir kartal!..

Kahramanlar büyüsün masalda dev misali, Eğilsin öpsün gökler canım nazlı hilâli... Osman Yüksel SERDENGEÇTİ


A) Pas to ral B) Li rik C) Epik

D) Di dak tik E) Sa ti rik

9. Kim ne desin sen seni bilsen, Kimse bir şey göremez; görmen gerekeni görsen, Söz söyleme fazla, söyleyince öz söyle, Sus susman gerekince, Konuşmaksa gerek; durma öyle.

Bil çok şey, bilmekte var fayda, Dinle senden çok bileni; onu say da. Kalma geri bilenlerden sen de, İnsan değilsen; Mühim değil öğrenmesen de.

Mustafa DERELİ


A) Epik B) Di dak tik C) Pas to ral D) Li rik E) Sa ti rik

10. Aşağıdakilerin hangisinde, belirtilen özellik birlikte verildiği kavramla ilgili değildir?

A) Duygu ve coşkuya önem verme (Lirik şiir) B) Yerme ve iğneleme (Satirik şiir) C) Bilgi verme, öğretme (Didaktik şiir) D) Tiyatroya özgü olma (Dramatik şiir) E) Çoban ve kır yaşamını anlatma (Epik şiir)

11. Zil, şal ve gül. Bu bahçede raksın bütün hızı... Şevk akşamında Endülüs üç def’a kırmızı...

Raks ortasında bir durup oynar, yürür gibi; Bir baş çevirmesiyle bakar öldürür gibi...

Gül tenli, kor dudaklı, kömür gözlü sürmeli… Şeytan diyor ki sarmalı, yüz kerre öpmeli…

Gözler kamaştıran şala, meftûn eden güle, Her kalbi dolduran zile, her sîneden: “Ole!” Yahya Kemal BEYATLI


A) Lirik B) Didaktik C) Epik D) Pastoral E) Satirik

12. Yaşamaktan öte özür bulamayınca aşka sonuçları bir bir gözden geçiriyorum pulluklarla devrilen toprağın ıslaklığındaki can madenlerin buharından elde edilen büyü bazı yasak kitapların verdiği dinç duygular nelerse ki yaşamak sözünü asi kılan nelerse ki lekesiz, umutlu ve budala.

İsmet ÖZEL

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden han-gisi yanlıştır?

A) Dizeler, düz yazı cümlelerine yaklaştırılmıştır. B) Redif kullanılmamıştır. C) İmgelerden yararlanılmıştır. D) Tür bakımından pastoral şiirdir. E) Gerçek anlamı dışında kullanılan sözcükler

vardır.


179

a. “Gazel” adlı şiirin ritim ve ahenk unsurlarını bulunuz.

b. “Gazel” adlı şiirin nazım birimini belirleyip birimleri, aralarındaki anlam ilgisi bakımından inceleyiniz.

c. “Gazel” adlı şiiri dil ve anlatım özellikleri bakımından inceleyerek şiirin hangi geleneğe ve zihniyete bağlı olarak yazıldığını belirleyiniz.

2. Suda halkalar gibi yayılmalı sesimiz, yayılmalı ve büyümeli! Büyümeli ki daha gür çıksın, yayılmalı ki, herkes duysun! Duyulmalı ki uyuyanlar uyansın! Uyanmalıyız ki, Cumhuriyet sonsuza dek yaşasın!

Bu şiirdeki benzetme sanatının benzeyen ve kendisine benzetilen ögelerini bulunuz.

GAZELDil ki gözün sihrine meftûn değilSengdür ol kabil-i efsûn değil

Didi görüb Leyli’yi bir müddeîBu hod igen çâpük ü mevzûn değil

Leyli gülüp sözine anun didiBen ne diyem buna ki Mecnûn değil

Yoluna ey Husrev-i Şîrîn-dehenDîde mi var kim yaşı Gül-gûn değil

Lâ’lün içün dem mi olur k’Ahmed’ünGonca gibi yüreği pür-hûn değil Ahmed Paşa

GÜ NÜ MÜZ TÜRK ÇE SİYLEBir gö nül ki se nin gö zü nün bü yü sü ne âşık de ğil se, o, gö nül de ğil taş tır ve bü yü len me ye uy gun de ğil dir.

Bir id dia cı Ley lâ’yı gö rüp de di ki: Bu (Ley lâ), o ka dar bi çim li ve gü zel bi ri de ğil.

Ley lâ onun bu söz le ri ne gü lüp de di ki: Ben bu na ne di ye-yim? O, Mec nûn de ğil ki.

Ey Şi rin ağız lı Pa di şah se nin yo lu na gül renk li (kan lı) göz ya şı dök me yen göz mü var?

Se nin kır mı zı renk li du da ğın yü zün den Ah med’in yü re ği-nin gon ca gi bi kan do lu ol ma dı ğı bir an mı var ki?

1.


180


……………….. gazelden türetilmiş bir şekildir. Gazelin her dizesine, o gazelde uygulanan vezne uymak şar-tıyla bir kısa dize eklenerek oluşturulur.

…………………“ikili” anlamına gelmektedir ve edebiyatımıza İran edebiyatından geçmiştir. Bu nazım biçimi, Türk edebiyatının manzum romanları olarak kabul edilir.

4. ZAFER TÜRKÜSÜ

Yaşamaz ölümü göze almayan, Bu yolda herkes bir, ey delikanlı! Zafer göz yummadan koşana gider. Diriler şerefli, ölüler şanlı. Bayrağa kanının alı çalmayanın, Yurt için dövüşen başı dumanlı, Gözyaşı boşana boşana gider. Her zaman bu şandan, o şana gider...

Kazanmak istersen sen de zaferi, Faruk Nafiz ÇAMLIBEL Gürleyen sesinle doldur gökleri. Zafer dedikleri kahraman peri, Susandan kaçar da coşana gider.

Yukarıdaki şiire göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.

Bu şiirin, konusuna göre türü ………………. tir.

Şiirin birimi …………………………… tür.

Şiirde ahenk unsuru olarak ………………………… yer verilmiştir.

Şiirde ………………………………………………….. teması işlenmektedir.

5. Aşağıdaki şiir parçasında gerçekliğin hangi yolla değiştirildiğini, şiirin yanındaki noktalı bölüme yazı-nız.

Ahlat ağacı Ne de dolmaz çilen varmış İlk defa kırağı yaktı canını …………………………………………………… Aşkı sonra bulutların …………………………………………………... Rüzgârın cilvesi değil miydi Döken yapraklarını

Mehmet BAŞARAN


181

6. Koyun meler kuzu meler Yiğit yiğidin yoldaşı Sular hendeğine dolar At yiğidin öz kardaşı Ağlayanlar bir gün güler Sağlıktır her şeyin başı Gamlanma gönül gamlanma Gamlanma gönül gamlanma

Karacaoğlan



Nazım biçimi varsağıdır. ( )

Ritim ve ahenk unsurları kullanılmıştır. ( )

Şiirde, şiirin yazıldığı dönemi ve dönemin zihniyetini yansıtacak sözlere yer verilmiştir. ( )

Konusuna göre türü dramatik şiirdir. ( )

7. Aşağıdaki metinlerden hangisi farklı yorumlara açık olma özelliği taşımamaktadır?

1. Metin 2. Metin 3. Metin

Gün bitti lambayı hazırla; Gözleri kör edilmiş kanarya Hüseyin anlatıyordu Işık kalmadı girecek odamıza. ötüyor sırdaş sesiyle Bir candarma gelmiş bizim köye Çek perdeleri sevdiceğim; Keşkek komuşlar önüne yemiş Kanadı kırık bir akşam üzeri çiyli üzümler saatinde. -Sevmiş - Zonkluyor durmadan dışarda.

Metin ALTIOK Özdemir İNCE Enver GÖKÇE

8. Cep delik cepken delik Yen delik kaftan delik Don delik mintan delik

Kevgir misin be kardeş

Orhan Veli KANIK

Yu ka rı da ki şi i re gö re aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan yer le ri uy gun şe kil de ta mam la yı nız.

Na zım bi ri mi yö nün den de ğer len dir di ği miz de, şi ir de ………………………………………. gö rü rüz.

Di ze ler de “de lik” söz cü ğü nün tek rar edil me si, şi i re …………….. ka zan dır mış ve ………………. sa na tı oluş tur-muş tur.

“Cep ken, kaf tan, min tan” söz cük le rin de ki “-n” ses le ri …………………… oluş tur muş tur.

Di ze son la rın da kul la nı lan “de lik” söz cük le ri ……………………… ola rak kul la nıl mış tır.


182

9. Gençliğe Yürüyordum: Ağlıyordu ırmaklar;

Yürüyordum: Düşüyordu yapraklar;

Yürüyordum: Sararmıştı yaylalar;

Yürüyordum: Ekilmişti tarlalar.

Bir ses duydum, dönüp baktım, bir kadın:

Gözler dönük, kaşlar çatık, yüz dargın;

Derileri çatlak, bağrı kapkara,

Sağ elinin nasırında bir yara

Başında bir eski püskü peştemal

Koltuğunda bir yamalı boş çuval...

(…)

Mehmet Emin YURDAKUL

Yukarıdaki şiirden hareket ederek Mehmet Emin Yurdakul hakkında ne gibi bilgiler edinebiliriz?

10. Allah, Resûl aşkıyle yandım, bittim, kül oldum!..

Öyle zayıfladım ki, sonunda herkül oldum.



Şairin aşkı dinî nitelik taşımaktadır. ( )

Şiir tema bakımından tasavvuf geleneğindeki “fenafillah” kavramını anımsatmaktadır. ( )

Dize sonlarındaki “oldum” sözcükleri zengin uyak olarak kullanılmıştır. ( )

“Kül” sözcüğü ile “herkül” sözcüğü, tunç uyak oluşturacak biçimde kullanılmıştır. ( )

Söz sanatlarından yararlanılmamıştır. ( )


183

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. He vâ-yı aş ka uyub kûy-i yâ ra dek gi de riz Ne sîm-i sub ha re fî kiz ba hâ ra dek gi de riz

Nâi lî-i Ka dîm

(Aşk ar zu su na uya rak sev gi li nin bu lun du ğu ye re ka dar gi de riz.

Sa bah rüz gâ rı na ar ka daş ol mu şuz, ba ha ra ka dar gi de-riz.)


A) Di van şi i ri ge le ne ği ne bağ lı ola rak ya zıl mış tır. B) Dö ne mi nin zih ni ye ti ni yan sıt mak ta dır. C) Uyak ve re dif kul la nıl mış tır. D) Aruz öl çü süy le ya zıl mış tır. E) Şi i rin son bey ti dir.

2. Bu dün ya ya ver me gö nül Dün ya sa na ka lır de ğil Dün ya se ven dost ka tı na Yüz akıy la va rır de ğil

Bu dün ya nın mu hab be ti Şol ağu lu bal gi bi dir Ağu sun bi len ol ba la Par ma ğı nı ba nar de ğil

Eş re foğ lu RU Mİ

Bu di ze ler le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi-si yan lış tır?

A) Dün ya nın ge çi ci li ği üze rin de du rul muş tur. B) 8’li he ce öl çü süy le ya zıl mış tır. C) Mo dern Dö nem’e ait bir şi ir dir. D) Halk şi i ri ge le ne ği ne gö re ya zıl mış tır. E) Na zım bi ri mi dört lük tür.

3. Ar tık ne ge len, ne bek le nen var; Ten hâ yo lun or ta sın da rüz gâr


Bu be yit te, “n” ün sü zü yi ne le ne rek ---- ya pıl mış-tır.


A) telmih B) tekrir C) asonans D) aliterasyon E) seci

4. İnansınlar Gevherî’nin özüne, Beli deyip uydu yârın sözüne, Nokta benler konmuş ol mah yüzüne, Göz katlansa bile gönül kanar mı?

Gevherî Ela gözlerine kurban olduğum, Yüzüne bakmaya doyamadım ben. İbret için gelmiş derler cihana, Noktadır benlerin sayamadım ben.

Âşık Ömer Aşa ğı da ki ler den han gi si, yu ka rı da ki şi ir par-

ça la rı ara sın da ki ben zer lik ler den bi ri de ğil dir? A) 11’li hece ölçüsüyle yazılmaları B) Yabancı sözcüklerin kullanılmamış olması C) Uyak ve redif kullanılmış olması D) Âşık edebiyatı zihniyetiyle yazılmış olmaları E) Nazım birimlerinin dörtlük olması

5. Irmak kenarı düzdür Beyim atını gezdir Beni sana vermezler Hocaya muska yazdır


A) 7’li hece ölçüsü kullanılmıştır. B) Destan Dönemine ait bir şiirdir. C) Son dizede batıl inançla ilgili bir yargı vardır. D) Nazım birimi dörtlüktür. E) İlk iki dize doldurmadır.

6. Yön yön sarılmışım ne yana baksam; Sarılan olur da saran olmaz mı? Kim bu yüzü çizen sanatkâr ressam; Geçip de aynaya, soran olmaz mı?

Necip Fazıl KISAKÜREK Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden han-

gisi söylenebilir? A) 1. ve 3. dizelerde redif kullanılmıştır. B) 2. ve 4. dizelerde tam uyak vardır. C) Aruz vezniyle yazılmıştır. D) İstifham sanatı yapılmıştır. E) Serbest şiir geleneğine göre yazılmıştır.


184

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Etdi şehri şeref-i makdem-i sultân-ı cihân Reşk-i bağ-ı İrem ü gayret-i gülzâr-ı cinân

Bâki

Bu beyitte, “e, i, a” ünlüleri yinelenerek ………….. yapılmıştır.


A) aliterasyon B) tekrir C) asonans

D) cinas E) seci

8. I. 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır. II. Uyak kullanılmıştır. III. Modern Döneme ait bir şiirdir. IV. Nazım birimi dörtlüktür. V. Sev gi li den ay rıl ma ve gur bet te ma sı iş len miş-

tir.

Ağlayı ağlayı düştüm yollara Karışayım boz bulanık sellere Adı sanı bilinmedik illere Gitmeyince gönül yârdan ayrılmaz

Hadini de Karac’oğlan hadini Aramazlar gurbet ile gideni Ak göğsün üstünde çakır dikeni Bitmeyince gönül yârdan ayrılmaz

Karacaoğlan

Bu di ze ler le il gi li yu ka rı da ki nu ma ra lı bil gi ler-den han gi si yan lış tır?



A) Mâni, anonim halk edebiyatı ürünüdür. B) Halk edebiyatında asıl amaç sanat yapmaktır. C) Divan edebiyatında yabancı sözcüklere yer

verilmemiştir. D) Halk şairleri aruz ölçüsünü kullanmamışlardır. E) Tekke şairleri, şiirlerini semai nazım biçimiyle

söylemişlerdir.

10. Kalk yiğidim, yine dağ başını duman aldı... Parçalandı bir kıtanın toprakları, Aslan payını aslan olmayan aldı... Kalk yiğidim, yine dağ başını duman aldı. Tolgalı, tolgasız başlar alayı... Kanatlı, kanatsız kuşlar... Aşılmamış dağlar, çıkılmamış yokuşlar... Dağları, taşları akar sularıyla Şu tanıdık toprakta Bir büyük dünya parçası Fatihini aramakta. Arif Nihat ASYA Bu di ze ler de aşa ğı da ki şi ir tür le rin den han gi-

si ne öz gü ni te lik ler ağır bas mak ta dır? A) Pastoral B) Didaktik C) Satirik D) Lirik E) Epik

11. Bir plak gibi dönüyor gökte mavilik Sesi aşağıda, çok aşağıda Üstünde bir duvarın. Duvarsa Dondurma yiyen bir çocuğun eli sanki Taşmış akıyor Öpüyor toprağı kanatan nar çiçeklerini. Öpülüyorum bembeyaz çimlerinde yalnızlığımın Sonsuzluk yarın. Edip CANSEVER


A) Söz sanatlarından yararlanılmadığı B) İmgelerin kullanıldığı C) Ritim ve ahenk unsurlarına önem verilmediği D) Açıkça dile getirilmeyen yargıların bulunduğu E) Modern Döneme ait olduğu

12. ejderhalar çıkarıyorum duvar kovuklarından alevler çıkarıyorum yağmur karartılarında hazîn yürüyorum Asaf Halet ÇELEBİ Bu di ze ler le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi-

si yan lış tır? A) İm ge kul la nıl mış tır. B) Uyak ve redif kullanılmıştır. C) 9’lu he ce öl çü süy le ya zıl mış tır. D) Sa de bir dil kul la nıl mış tır. E) Üs tü ka pa lı ola rak di le ge ti ri len yar gı lar var dır.


185

1. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cük le ri ya zı nız.

…………………… te ri mi ile bir dö nem de ki sos yal, si ya sî, ida rî, ad lî, as ke rî, di nî güç le rin, si vil top lum ör güt-le ri nin, ti ca rî ha ya tın, eği tim et kin lik le ri nin bir lik te oluş tur duk la rı or tam ve bun la rın hiç bi ri ne in dir ge ne me yen duy gu, an la yış ve zevk bü tü nü kas te dil mek te dir.

Söy le yiş tar zı, ka fi ye, re dif, iç ka fi ye, ali te ras yon, aso nans gi bi ses ben zer lik le ri şi ir de ……………….. oluş-tur mak için kul la nı lır.

2. Se ni sey ret mek için reh gü zer-i gül şen de (Sa lı nan ser vi ler, gül bah çe si nin yo lu nun iki ya nın da se nin İki câ nib de du rur serv-i hı râ mân saf saf ge çi şi ni sey ret mek için saf saf du rur lar.)

Bâ kî

Yu ka rı da ki be yit te al tı çi zi li söz; sev gi li nin uzun, ser vi ağa cı na ben ze yen bo yu nu an lat mak için kul la-nıl mış tır. Bu bil gi den de ya rar la na rak yu ka rı da ki şi ir par ça sı nın ya zıl dı ğı dö nem de ki hâ kim zih ni ye ti açık la yı nız.


Uyak ve mıs ra dü ze ni koş ma ve des tan la ra ben ze yen, bü yük top lum fe la ket le ri, ölüm vb. olay lar kar şı sın da duy gu la rı di le ge ti ren şi ir le re ağıt de nir. ( )

Şa i rin, dö ne min kül tür ve sa nat ha ya tıy la iliş ki si ni, sa de ce ya şam öy kü sü nü oku ya rak öğ re ne bi li riz. ( )


186

4. Ga zel Gü nü müz Türk çe siyle

Ne dür bu han de ler bu iş ve ler bu nâz u is tiğ nâ Bu gü lüş ler, bu iş ve ler, bu naz ve umur sa maz lık Ne dür bu cil ve ler bu şî ve ler bu kâ met-i bâ lâ ne dir? Bu kı rıt ma lar, bu eda lar, bu uzun boy ne dir?

Bâ kî

Yu ka rı da ki şi ir par ça sı nı dil ve ahenk özel lik le ri ba kı mın dan in ce le yi niz.

5. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cük le ri ya zı nız.

Dil gös ter ge le ri sa yı lı ve be lir li dir, in san ha ya li ve dü şün ce si ise sı nır sız dır; sı nır lı olan la sı nır sı zı ifa de et mek çok da ola nak lı ol ma dı ğın dan şa ir duy gu ve ar zu la rı nı ………………….. ile ifa de eder.

………………… şi ir de söz cük le rin ken di an lam la rı dı şın da kul la nı la rak ka zan dık la rı an lam de ğer le ri dir; bu an lam de ğer le rin de söy le yiş ve se sin de ro lü var dır.

6. Pa zar gü nü geç mek bil mi yor Bir den bir ka vak fış kı rı yor pen ce re den Hız la ka pı yı ör tü yor bir so kak Bir kız sa ati ne ba kı yor alan da

Öz de mir İN CE

Yu ka rı da ki di ze ler de ge çen im ge le rin al tı nı çi ze rek han gi yol la oluş tu rul duk la rı nı açık la yı nız.


187

7. “Her ese ri mey da na ge ti ren kü çük bi rim ler var dır.”

Bu bil gi ye gö re aşa ğı da ki mimari yapıyı ve şiiri oluş tu ran bi rim le ri, alt la rın da ki boş bı ra kı lan yer le re ya zı nız.

Ka dir Mev lâ’m se ni öv müş ya rat mış Çi çek ler için de bir dir me nev şe Bi ter sin gül le rin hâ rı için de Kor ka rım yü zü ne ba tar me nev şe

Yaz ge lir de he ves le nir bi ter sin Güz ge lin ce ba şın alır gi der sin Yav ru ni çin boy nun eğ ri tu tar sın Se nin der din ben den be ter me nev şe

Ka ra ca oğ lan

…………………………………………...... ……………………………………………

8. Hâ tı ra lar

Bil mem ki hâ tı ra lar, San ma yın gül ler açar, Ne is ter si niz ben den, Bül bül de ğil dir öten; Ge lir gel mez son ba har? Bu rüz gâr baş ka rüz gâr.

Bu ka nat çır pış ne den? Ne is ter si niz ben den, Ca ma vu ra cak ne var, Bil mem ki hâ tı ra lar, Ey es ki hâ tı ra lar? Ge lir gel mez son ba har?


Yu ka rı da ki şi i re gö re aşa ğı da ki cüm le le rin kar şı sı na yar gı lar doğ ru ise (D), yan lış ise (Y) ya zı nız.

Na zım bi ri mi, üçer di ze den olu şan bent ler dir. ( )

Aruz öl çü süy le ya zıl mış tır. ( )

Şi i rin bi rim le ri; ha tı ra la rın, şa i re yaş lan dı ğı nı ha tır lat ma sı ve ölü mü anım sat ma sı te ma sı et ra fın da bir le şe rek ya pı yı oluş tur muş tur. ( )

Şi i rin ge ne lin de zen gin uyak kul la nıl mış tır. ( )

Bu şi ir den ha re ket le şa i rin ha ya ta ba kı şı ve sa nat an la yı şı ile il gi li bil gi edi ne bi li riz. ( )


188

9. “Şi ir de ger çek ve ger çek lik, so mut al gı la yış la sı nır lı de ğil dir.”

Bu bil gi ye gö re aşa ğı da ki şi ir par ça la rın da ger çek li ğin de ğiş ti ril di ği bö lüm le rin al tı nı çi zi niz.

Gel Ba harGel ba harSa çın da bay gın bir gül ko ku su var.Du dak la rın kı zıl ka ran fil gi biGöz le rin de gül sün yi ne ışık larSe sin le bü yü le çar pan her kal biBu ha yat za ten bir ef sa ne dir, gel!

Ha li de Nus ret ZOR LU TU NA

Yıl dız larGök yü züGök yü zün de yıl dız larÖlü le rin göz le ri yıl dız lar.

S. Kud ret AK SAL

Fo toğ raf

Du rak ta üç ki şi

Adam ka dın ve ço cuk

Ada mın el le ri cep le rin de

Ka dın ço cu ğun elin den tut muş

Ço cuk

Gü zel anı lar gi bi hü zün lü

Hü zün lü şar kı lar gi bi gü zel

Ce mal SÜ RE YA


189

10. Aşa ğı da ki tab lo da şi ir ge le ne ği, şi ir ge le ne ği nin te mel özel li ği ve ör nek me tin ka rı şık ola rak ve ril miş tir. Ay nı ge le ne ğe ait un sur la rı bo ya ya rak işa ret le yi niz.

ŞİİR GELENEĞİNİNTEMEL ÖZELLİKLERİ

ÖRNEK METİNŞİİR

GELENEĞİ

Türkler İslamiyeti kabul ettik-ten sonra gelişen, halktan ko-puk olan ve genelde toplum-sal konulara değinilmeyen bir edebiyat geleneğidir.

GazelBende Mecnun’dan füzun âşıklık isti’dâdı varÂşık-ı sâdık benem Mecnûn’un ancak adı var

Kıl tefâhür kim senin hem vâr ben tek âşıkınLeyli’nin Mecnûn’u Şirîn’in eğer Ferhâd’ı var

Ehl-i temkınem beni benzetme ey gül bülbüleDerde sabrı yok onun her lahza bin feryadı var

Öyle bed-hâlem ki ahvâlim görende şâd olurHer kimin kim devr cevrinden dil-î nâ-şâdı var

Gezme ey gönlüm kuşu gaafil fezâ-yı ışkdaKim bu sahrânın güzer-gâhında çok sayyâdı var

Ey Fuzûlî ışk men’in kılma nâsıhdan kabulAkl tedbîrîdir ol sanmâ ki bir bünyâdı var Fuzûlî

ÂŞIK TARZI HALK ŞİİRİ

Dinî konuların işlendiği şiirler-dir.

Coşkun değirmenler gibi dönerlerKol kola vermişler Hakk’a giderlerGönül Ka’be’sini tavaf ederlerMuhammed’in kösü çalınır bunda

Semada melekler kanat açarlarMü’minler üstüne rahmet saçarlarPerisi kılavuz Hakk’a uçarlarMuhammed’in kösü çalınır bunda

Derviş Yûnus eydür gör n’oldı banaAşk ile muhabbet dokundu banaAklını başına getür divaneOl sultanın demi sürülür bunda Âşık Yunus

MODERN ŞİİR

Akla önem verilen, bireyin dünya ile ilişkisine bağlı olarak gelişen ve kişisel yaklaşımlara göre çeşitlenen şiirlerdir.

Gözlerine bakarkengüneşli bir toprak kokusu vuruyor başıma,bir buğday tarlasında, ekinlerin içinde kayboluyorum...Yeşil pırıltılarla uçsuz bucaksız bir uçurum,durup dinlenmeden değişen ebedî madde gibi gözlerin:sırrını her gün bir parça verenfakat hiçbir zamanbüsbütün teslim olmayacak olan... Nazım Hikmet

DİVAN ŞİİRİ

Din dışı konuların işlendiği ve halk ozanları tarafından ge-nelde saz eşliğinde söylenen şiirlerdir.

KoşmaBad-ı saba selam söyle o yâre,Pek göresim geldi illerimizi.Gönül arzu çeker ama ne çare,N’ideyim tutan var yollarımız.

Yüküm gamdır gam alır satarım,Pervaneler gibi yanar tüterim,Kıyamette yakasını tutarım,Vermesin hoyrata gönüllerimizi.

Karac’oğlan der ki gümânım yoktur,Gayri rakiplere amanım yoktur.Sılaya varmaya dermanım yoktur,Nazlım beklemesin yârini. Karacaoğlan

TASAVVUFİ TÜRK ŞİİRİ


190

1. Köprü

İnsanlar köprüden geçmediği zaman Acaba köprü düşünür mü?

Çamaşır mandalını elinde sallayan meczubun geçtiğini Üsküdar İskelesi’nin kanepelerinde güneş banyosu yapanı Üsküdar kıyılarının ötesindeki Kastamonu, Sivas, Safranbolu… Erzurum’u.

Burada insanların içinde büyük dürbünler, Güller gibi açmıştır. Yufkacılar burada açarlar, koskocaman oklavalarla -İçlerindeki hamurdan - Şeffaf ve titrek memleket rüyalarını.

Al yanaklı, beyaz, kalın şekerciler; Akide ve bergamutlarını mermer tezgâhlara Vurdukları zamanki kasvetsiz hâllerini burada kaybeder, burada şairleşirler Hışırtı ile ve kocaman bıçaklarla kesilen tahan helvalarının kokusu ellerinde Askerî müzedeki balmumundan yeniçeri heykelleri gibi, güzel, büyük insanlar

Burada omuz omuza; (…)

Sait Faik ABASIYANIK

Bu şiirden hareketle manzume ve şiir arasındaki benzer ve farklı yönleri açıklayınız.


191

2. “Köprü” adlı şiirin temasını bulunuz. Şiirde hangi sosyal ve kültürel çevrenin yansıtıldığını örnekler-le açıklayınız.

3. “Köprü” adlı şiiri, gerçeklik ve kullanılan imgeler bakımından inceleyiniz.


Şairin hayat hikâyesi başta olmak üzere bilinen özellikleriyle şiir arasında ilişki kurulabilir. ( )

Halk şiiri, divan (klasik) şiiri ve modern şiir, aynı zihniyeti ve geleneği yansıtır. ( )

5. Dağ ile Sohbet

Hiç başın ağrır mı, yoruldun mu hiç Birine küstün mü, darıldın mı hiç Sevdin mi, öptün mü, sarıldın mı hiç Hasret nedir, ne değildir, de hele

Ormanın var, pınarın var, taşın var Dört mevsimde bulut saçlı başın var Bilmem ama bir uzunca yaşın var Mühlet nedir, ne değildir de hele

Abdurrahim KARAKOÇ

Yukarıdaki şiiri ahenk özellikleri bakımından inceleyiniz.


192

6. Hem yıllarca oyna gönül sahnemde Hem perdeyi kapat en mutlu demde Sitem oklarına hedef sinemde Açtığın yarayı sar da öyle git

Cemal SAFİ

Bu dizelerdeki söz sanatlarını bularak açıklayınız.

7. “Şiirde kapalı olarak ifade edilen yargılar, okuyucunun yorum gücünü harekete geçirir.”

Bu bilgiye göre aşağıdaki şiirlerden hangisinde yorumlanabilir olma durumu söz konusu değildir?

Beddua Kalp Kalesi Parkta Rastladığım Adam

Döner kebap dönmez olsun kalp kalesi! her dize Parkta rastladığım adamın bir gizli bahçedir Bir kolu kesikti bileğinden Taştan mantar tarlası sevda senin hisarın Çiftçiymiş Çok yaşasın ölüler! ah çeken kılıcın Tekirdağ’ın köylüklerinden bir düğüm olan adın Arif DİNO sonunun başındadır yaz Ataol BEHRAMOĞLU ve güller çözülsün Hilmi YAVUZ

8. Katil

Sen de bilirsin ki, iki kurşunla;

Bana kolay kolay gelmezdi ölüm.

İstedim ki sana ‘katil’ desinler:

Bunun için öldüm.

Arif Nihat ASYA

Bu şiire göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.

Şair, ölmesini gerçek sebebi dışında farklı bir nedene bağladığından …………………… sanatı yapmıştır.

“Kurşun, ölüm, katil” sözcükleri arasında anlam ilgisi olduğundan……………………. sanatı yapılmıştır.


193

9. Ilgaz

Yıldızlar çamlara değer de geçer, Dalı var; göklere yeşil direktir, Gün burdan başını eğer de geçer. Gölü var; dağlara düşmüş yürektir, Sular dizlerini döver de geçer. Yolu var; içinde yitsem gerektir. Bir Ilgaz, er Ilgaz, yâr Ilgaz!.. Bir Ilgaz, er Ilgaz, yâr Ilgaz!.. Zeki Ömer DEFNE Başında bir tavus tuğ gibi çamlar, Yollara dizilmiş tığ gibi çamlar, Karşıdan bir zümrüt çığ gibi çamlar. Bir Ilgaz, er Ilgaz, yâr Ilgaz!..

Bu şiirde aşağıdaki şiir türlerinden hangilerine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Lirik - epik B) Epik - didaktik C) Dramatik - satirik

D) Pastoral - lirik E) Didaktik - dramatik

10. Uçan Daireler

bu sonsuz gök canlıysa bu yıldızlar bizden midir değil midir toprağında can olmalı bu yıldızlar nefes alınmalıdır canlı mıdır cansız mı yaşanıp ölünmeli Bülent ECEVİT dostlar olmalı bu göğün içinde düşman olmalı

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?

A) Serbest şiir geleneğine bağlı olarak yazılmıştır.

B) Koşma nazım biçimiyle yazılmıştır.

C) Konusuna göre türü epik şiirdir.

D) 8’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

E) Nazım birimi beyittir.

BA ŞA RI LAR

( Her so ru 10 pu an dır.)


194

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Yo lun da genç li ğim sön se de, yi ne İçim de kız se nin aş kın var ye ter. Bay gın lık çök sün de kir pik le ri ne O kum ral saç lar la be ni sar ye ter.

Ömer Bed ret tin UŞAK LI


A) Li rik B) Pas to ral C) Epik D) Di dak tik E) Dra ma tik

2. Işık dedi ki: Renklerden, kokulardan, Seslerden önce koşup geldim.

Bu dizelerdeki edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) İntak B) Teşhis C) Teşbih D) İstiare E) Kinaye

3. Karşıki meşe dağlar Etrafı köşe dağlar Yârime kavuşursam Yüz bin yıl yaşa dağlar

Yu ka rı da ki şi ir le il gi li ola rak aşa ğı da ki yar gı-lar dan han gi si yan lış tır?

A) 7’li he ce öl çü süy le ya zıl mış tır. B) Asıl söy len mek is te nen son iki di ze de or ta ya

kon muş tur. C) Re dif var dır. D) Mâ ni tü rü nün özel lik le ri ni ta şı mak ta dır. E) Zengin uyak kullanılmıştır.

4. Efendim güzel Allah’ım Emrah der ki düştüm dile Medet eyle medet eyle Bülbül figân eder güle Rahmeti çok padişahım Güzel sevmek bir sarp kale Medet eyle medet eyle Ya alınır ya alınmaz

Aziz Mahmut HÜDÂYÎ Erzurumlu EMRAH

Yukarıdaki dörtlükleri karşılaştırdığımızda aşağıdaki yargılardan hangisi yanlış olur?

A) 8’li he ce öl çü süy le ya zıl mış lar dır. B) Halk şi i ri ge le ne ği ne bağ lı ola rak ya zıl mış lar-

dır. C) Uyak dü zen le ri ay nı de ğil dir. D) Ay nı te ma iş len miş tir. E) Fark lı zih ni ye ti yansı tır lar.

5. Dalıp sokaklar kadar esrarlı bir uykuya Ölse kaldırımların kara sevdalı eşi


Bu di ze ler de ki al tı çi zi li ses ler aşa ğı da ki ler-den han gi si ne ör nek tir?

A) Seci B) Asonans C) Aliterasyon

D) Tekrir E) Cinas

6. Bî-safâ-yı aşk olup bî-derd-i yâr olmak da güç Bir sitem-ger âfetin cevriyle zâr olmak da güç

Neşâti

Bu şiir parçası için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Aruz ölçüsüyle yazılmıştır. B) Şiirde ses akışı vardır. C) “Olmak da güç” sözü rediftir. D) Tam uyak kullanılmıştır. E) Gazelin ilk beytidir.


195

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Ben, kağnılarla yaylılarla büyüdüm geldim Çocuk yüreğimi yakan türküler dinleye dinleye. Mahzun kağnılarla, nazlı yaylılarınla Ve tozlu yollarınla sevdim seni Türkiye!

Yavuz Bülent BAKİLER

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden han-gisi söylenemez?

A) Kül tür ve uy gar lı ğı mı zın iz le ri var dır. B) Şa ir ile şi ir ara sın da iliş ki yok tur. C) Ki şi leş tir me ya pıl mış tır. D) Re dif kul la nıl ma mış tır. E) “l” ün sü zü tek rar la na rak ali te ras yon ya pıl mış tır.

8. Bir beyaz lerze, bir dumanlı uçuş, Eşini gâib eyleyen kuş

Cenap ŞAHABETTİN

Bu dizelerde “a, e, u” ünlülerinin tekrarlanması ---- oluşturmuştur.

Yukarıdaki cümlede boş bırakılan yere aşağı-dakilerden hangisi getirilmelidir?

A) asonans B) aliterasyon C) seci D) cinas E) teşhis

9. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de im ge kul la nıl-ma mış tır?

A) Is tı rap, yal nız kal dı ğım an lar da ki dos tum B) Yir mi yıl geç miş de mir par mak lık lar ar dın da C) Gü neş tir kır mı zı ve ben en çö me zi bir ren gin D) En gin de gün ba tı yor su la rın sü sü gi bi E) Su lar öy le te miz ki an ne min yü zü gi bi

10. Elektrikler söndü dün gece, Zor bela toplayıp satrancın taşlarını Mecburen yattık. Simsiyah kediler gibi dolaşıyor koğuşta Uyuyan dostların nefesleri

Can YÜCEL

Yu ka rı da ki şi ir le il gi li ola rak aşa ğı da ki yar gı-lar dan han gi si yan lış tır?

A) Duy gu ve çağ rı şım dan çok, an la tı ma bağ lı dır. B) Söz sa na tı kul la nıl ma mış tır. C) Düz ya zı ola rak da ifa de edi le bi lir. D) Ser best şi ir ge le ne ği ne bağ lı ola rak ya zıl mış tır. E) Uyak ve redif kullanılmamıştır.

11. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de düşsel ögeler yoktur?

A) Ne va kit Maç ka’dan geç sem Li man da hep ge mi ler olur du B) Ağaç lar kuş gi bi gü ler di Bir rüz gâr ak lı mı alır dı C) Ya ben den ön cey di ya da çok son ra Bir halk tür kü sü ne gül olan se sin D) Acı nın ver gi si ni ver din, gü lün ha ra cı nı öde din Hüz nü de mir baş lis te sin den düş me ye gel di sı ra E) Ben şim di ka rar tıl mış bir bu lu tun Rast ge le yol dan çe vir di ği bir şa i rim

12. ----, anlatma ve göstermeye uygunluk; ---- ise bireysellik, duygu ve çağrışım önemlidir.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan yer le re sı ra sıy la aşa ğı da ki söz cük ler den han gi le ri ge ti ril me li-dir?

A) Şiirde - manzumede B) Romanda - manzumede C) Manzumede - şiirde D) Şiirde - öyküde E) Manzumede - tiyatroda


A) Şa i rin ya şam hi kâ ye si baş ta ol mak üze re bi li-nen özel lik le ri ile şi ir ara sın da iliş ki var dır.

B) Her okun du ğun da ye ni an lam de ğer le ri ka-zan ma sı, şi i rin yo rum la na bi lir ol ma özel li ğiy le il gi li dir.

C) Her di lin ken di ne ait bir şi ir ge le ne ği var dır.

D) Şi ir de ki ger çek lik, bi re yin yal nız ca ya şa dık la-rıy la de ğil; sez gi le ri, ta sa rım la rı ve iz le nim le-riy le de il gi li dir.

E) Çağ rı şım, şi ir de söz cük le rin ilk an lam la rıy la kul la nıl ma sı dır.

14. Akşamın işi ile Göz eder kaşı ile Yârim bostan suluyor Gözünün yaşı ile

Bu şiirin teması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ayrılık B) Gizli sevda C) Mutluluk D) Kuraklık E) Üzüntü


196

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

15. Aşa ğı da ki le rin han gi sin de re dif kul la nıl ma-mış tır?

A) Kimisi pınar başında Kimisi yolun dışında B) Şekerden şerbet ezerler İnce tülbentten süzerler C) Gül menekşeye karışmış Küskün olanlar barışmış D) Ömer’im der ben de geldim Tazelendi eski derdim E) Öldürüp kanıma girme Her bir yâda gönül verme

16. Ağaç

Gün bitti. Ağaçta neş’e söndü. Yaprak âteş oldu. Kuş da yâkut. Yaprakla kuşun parıltısından Havzın suyu erguvâna döndü.

Ahmet HAŞİM

Yukarıdaki şiirle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Redif kullanılmamıştır. B) Birinci dizede kapalı istiare vardır. C) Benzetme sanatı vardır. D) Uyak kullanılmıştır. E) İmgelerden yararlanılmıştır.

17. İmgelerle söz sanatları arasında ilişki vardır. I Konuşma dili imgeye dayalıdır. II Ahenk ile ölçü ve uyak arasında ilişki vardır. III Şair, geleneği, eserlerinde yansıtır. IV Şiir dili ile doğal dil arasında fark vardır. V

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış cüm le le rin han gi-sin de bil gi yan lı şı var dır?


18. Sevdiğim sineye bir düzen vermiş Saçları, kaşları, şakağı güzel Beni âşık yaptı muhabbet kurmuş Gözleri, kirpiği, kapağı güzel

Rahmanî

Bu şi ir par ça sı nın uyak dü ze ni aşa ğı da ki ler-den han gi si dir?

A) Çapraz uyak B) Sarma uyak C) Düz uyak D) Örüşük uyak E) Mâni tipi uyak

19. I. Karac’oğlan der ki yiğitler öğer II. Açılmış meyvenin dalını eğer III. Güzellik kıymatı bin altun değer IV. N’itmeli güzeli huy olmayınca


A) “6 + 5” şeklinde duraklanmıştır. B) İlk üç dizede redif kullanılmıştır. C) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. D) I. ve II. dizelerde ulama vardır. E) Mahlas kullanılmıştır.

20. Aşa ğı da ki ler den han gi sin de ka si de na zım şek liy le il gi li bil gi yan lı şı var dır?

A) Ne sib ya da teş bib bö lü mün de, do ğa gü zel lik-le rin den söz edi lir.

B) Gi riz gâh, asıl ko nu ya gi ri şi sağ la mak için ya-zı lan be yit tir.

C) Met hi ye bö lü mün de, ka si de nin su nul du ğu ki-şi nin özel lik le ri abar tı lı bir öv güy le an la tı lır.

D) Fah ri ye bö lü mün de şa ir ken di si ni över. E) Te gaz zül bö lü mün de şa ir; öv dü ğü kişinin ba-

şa rı sı nın art ma sı için Al lah’a yal va rır.


197

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. He pi miz dün ya ya gel di ği miz de bir top lu mun, ai-le nin, kim li ğin için de bu lu ruz ken di mi zi. Ede bi yat iş te bu ka lıp la rı kır ma ara yı şın dan do ğar. Ha yal ve ger çek, ya şam ve ölüm, ben ve öte ki ara sın-da ki bü tün du var la rı bir bir yı kar. Böy le ce ken di ne öz gü bir bi çim de, ha ya tın ve in sa nın özü ne eği-le bil me yi, ona sev giy le ba ka bil me yi ola nak lı kı lar. Çün kü ro man, öy kü, şi ir gi bi ede bi yat ürün le ri bir baş ka sı nın acı sı nı ilik le rin de his se de bil me, ken-di ni bir baş ka in sa nın ye ri ne ko ya bil me ye te ne ği ka zan dı rır. Çok fark lı ke sim ler den in san la ra ses-le nir, on la rın ka pı la rı nı ça lar; bu yur edi lir. İn san-lar ve top lum lar ara sın da köp rü ler ku rar.

Bu par ça da ede bi ya tın iş lev le ri ara sın da aşa-ğı da ki ler den hangisine yer verilmemiştir?

A) Top lum sal so run la ra çö züm ler ge tir me B) Yer le şik de ğer le ri sor gu la ma gü cüy le do nat ma C) İn san la rın bir bi ri ni an la ma sı nı ko lay laş tır ma D) Kül tür le ri bir bi ri ne ya kın laş tır ma E) Ya şa mı, öz gün bir yak la şım la al gı la ma yı sağ-

la ma(2010 – LYS 3 / TDE)

2. Aşa ğı da ki di ze le rin han gi sin de ay raç için de ve ri len sa nat yok tur?

A) Bizden evvel buraya inen üç dört arkadaş Kurmuştular tutuşan ocağa karşı bağdaş

(Mürsel mecaz) B) Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü (Tezat) C) Sardı katil gece dünyayı siyah bir kefene Bir emel yıldızı göz kırpıyor ancak aradan (Teşhis) D) Öyle bir boşandın ki çöle benzer ömrüme Bir Nuh tufanı oldu, sel değil, sağanak değil (Telmih) E) Çiziyorum havaya dünyamı bir çiçekle Ve hayran bakıyorum bu rüya gibi şekle (İstifham)

(2010 – LYS 3 / TDE)

3. (I) Onun şi ir le rin de, ma sal, şi ir, de yiş gi bi halk ede bi ya tı ürün le ri nin et ki si gö rü lür. (II) Halk di li-ne yak laş ma ya da özen gös te ren bu sa nat çı nın di ze le ri top rak ko kan yağ mur dam la la rı gi bi dir.(II I) Sa tır la rın ara sın dan dö kü lür oku yu cu nun duy gu dün ya sı na. (IV) Da vet kâr dır, si zi ken di dün ya sı na ya vaş ça çe kip alır. (V) O se si ne za-man duy du nuz, eşi ği ne za man geç ti niz, an la-ya maz sı nız bi le. (VI) Bu an lam da, re sim le ri de şi ir le riy le bü yük ben zer lik gös te rir sa nat çı nın.

Bu par ça da ki nu ma ra lan mış cüm le ler den han gi le rin de sa nat lı ca bir söy le yiş yok tur?

A) I. ve IV. B) I. ve VI. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) V. ve VI.

(2010 – LYS 3 / TDE)

4. Paylaşırsa dost paylaşırmış

İnsanın derdini, sevincini

Dost ümidiyle ortalığa düşmeye gör

Hangi kapıyı çalsam kimseler yok

Hangi omza dokunsam yabancı çıkar

Aşa ğı da ki ler den han gi si içer di ği duy gu yö-nün den yu ka rı da ki şi i re an lam ca en ya kın dır?

A) Ne ya nar kim se ba na âteş-i dil den öz ge Ne açar kim se ka pım bâd-ı sa bâ dan gay rı

B) Hep se nin çün dür be nim dün yâ ce fâ sın çek ti ğim Yok sa öm rüm va rı sen siz ney le yim dün yâ yı ben

C) Gül mek ol gon ce ye mü nâ sib dir Ağ la mak bu dil-i ha zî ne ge rek

D) Bül bül ler öter gül ler açar şâd gö nül yok Hiç böy le li ğin gör me mi şiz fasl-ı ba hâ rın

E) Bâğ-ı deh rin hem ha zâ nın hem ba hâ rın gör mü şüz Biz ne şâ tın da ga mın da rûz gâ rın gör mü şüz

(2010 – LYS 3 / TDE)


198

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

5. Olmuyor neyleyim Olmuyor velinimetim efendim Olmuyor yirminci asırda Tarz-ı kadîm üzre gazeller söylemek


A) Es ki ede bî an la yı şa kar şı çı kan bir an la yış di le ge ti ril miş tir.

B) Ya ban cı kö ken li söz cük ler kul la nıl mış tır. C) Yi ne le me ye baş vu rul muş tur. D) Fark lı duy gu lar uyan dır ma ama cı gü dül müş-

tür. E) Dev rik cüm le le rin et ki le yi ci li ğin den ya rar la-

nıl mış tır.(2010 – LYS 3 / TDE)

6. Siyah ebrûların duruben çatma Gamzen oklarını âşıka atma Sana gönül verdim beni ağlatma Benim gözüm nuru gönlüm sürûru

I. 11’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur. II. Divan mazmunlarından yararlanılmıştır. III. Konusu aşktır. IV. Nazım türü ağıttır. V. Zengin uyak kullanılmıştır.

Yu ka rı da ki di ze ler le il gi li ola rak ve ri len nu ma-ra lan mış bilgilerden hangileri yanlıştır?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V.

(2010 – LYS 3 / TDE)

7. Güneş çekildi demin Gidene bak gidene Doğdu bir cenk akşamı Güller sarmış dikene Bu bütün günlerimin Mevlâ sabırlar versin İçime denk akşamı Gizli sevdâ çekene

I. 7’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur. II. Uyak (kafiye) şemaları aynıdır. III. Nazım birimleri aynıdır. IV. Doğaya özgü ögelerden yararlanılmıştır. V. Bir dilek belirtilmiştir.

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış bil gi ler den han gi le-ri ve ri len şi ir le rin or tak özel li ği de ğil dir?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve V. D) III. ve IV. E) IV. ve V.

(2010 – LYS 3 / TDE)

8. Bende Mecnûn’dan füzun âşıklık isti’dadı var Âşık-ı sâdık benim Mecnûn’un ancak adı var

Kıl tefâhur kim senin hem var benim tek âşıkın Leyli’nin Mecnûn’u Şîrîn’in eger Ferhâd’ı var

Bu di ze ler aşa ğı da ki na zım şe kil le rin den han-gi siy le ya zıl mış ola bi lir?

A) Muhammes B) Şarkı C) Rubai D) Gazel E) Mesnevî

(2010 – LYS 3 / TDE)

9. Türk ede bi ya tı nın ge li şi mi için de di van ede bi ya tı var lı ğı nı 13-19. yüz yıl lar ara sın da sür dür dü. Bu ede bi ya tın baş lı ca özel lik le ri şöy le sı ra la na bi lir: Sa nat ta ku ral la ra bağ lı ol mak, ön ce lik le ko nuş ma

I II di lin den ya rar lan mak, yük sek ta ba ka ya ses len - III mek, be lir li tür le rin ve ka lıp la rın dı şı na çık ma mak, IV Arap ça ve Fars ça nın dil ku ral la rı nı be nim se mek. V Bu par ça da ki nu ma ra lan mış söz ler den han gi-

si di van ede bi ya tı nın bir özel li ği de ğil dir?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.(2010 – LYS 3 / TDE)

10. Aşağıdaki dizelerin hangisinde şiirsellik daha sınırlıdır?

A) Deniz engin bir sudur, tuzlu, yeşil, dalgalı Kenarlarını süsler bazen küçük bir yalı

B) Ellerim takılırken rüzgârların saçına Asıldı arabamız bir dağın yamacına

C) Bir cümbüştür kopsa da gece yakamozlarda Münzevi balıklarız aynı kavanozlarda...

D) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?

E) Bir göz gibi süzüyor beni camdan gece Dönüyor etrafımda bir sürü kambur cüce

(2011 - LYS)


199

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

11. Bir kâsedir alev dolu gönlüm yana yana Men tâ senin yanında dahi hasretem sana Yaşlar dökende söndüremez âteşimi su Sunsan elinle kanımı içsem kana kana

Bu dörtlükte ilgili olarak aşağıdakilerden han-gisi yanlıştır?

A) Di van şi i ri ne öz gü ben zet me ler den ya rar la nıl-mış tır.

B) Tezat sanatına başvurulmuştur. C) Abartmaya başvurulmuştur. D) Yinelemelere yer verilmiştir. E) Didaktik bir boyut taşımaktadır.

(2011 - LYS)

12. Gül gülse dâim ağlasa bülbül aceb degül Zîrâ kimine ağla demişler kimine gül

Aşağıdakilerden hangisinde kullanılan uyak türü yukarıda verilen beyitle aynıdır?

A) Onlar, hiçbir şeyden yapılmamış adamlar Üşümüş, yorgun ve bütün gün adres soranlar B) Göz seni görmeli ağız seni söylemeli Bütün deniz kıyılarında seni beklemeli C) Derdim var beller gibi Söylemem eller gibi D) Zannetme ki şöyle böyle bir söz Gel sen dahi söyle böyle bir söz E) Yal nız at lar yı kı lır düz ler de su ya öz lem le rin den Bir ben mi yim yal nız lı ğa ye ni len sen, sen, sen

(2011 - LYS)

13. Ken di hüs nün den utan mış da kı zar mış ya na ğı Yü zün ör tüp ka pa mış saç la rı baş tan aşa ğı

Bu di ze ler de yer ve ri len sa nat aşa ğı da ki ler-den han gi si dir?

A) Hüs nü ta lil B) Te zat

C) Tev ri ye D) Ci nas

E) Me ca zı mür sel

(2012 - LYS)

14. Her şey yer li ye rin de; ma sa, sü ra hi, bar dak Ser pi len ay dın lık ta dal la rın ara sın dan Bü yü len miş bir cey lan gi bi ba kı yor za man Ses siz lik dö kü lü yor bir yer de yap rak yap rak Yu ka rı da ve ri len dört lük le il gi li ola rak aşa ğı-

da ki ler den han gi si söy le ne mez? A) Sar ma uyak kul la nıl mış tır.

B) So mut la ma ya baş vu rul muş tur.

C) He ce öl çü süy le ya zıl mış tır.

D) Söz cük le rin çağ rı şım gü cün den ya rar la nıl-mış tır.

E) Re dif var dır.(2012 - LYS)

15. (I) Gü neş ya vaş ya vaş yük se lir ken an tik kent ay-dın lan ma ya baş lı yor. (II) Gü neş le bir lik te, ken tin geç mi şin de ki bi lin me yen yön le rin de or ta ya çı ka-ca ğı nı sa nı yor in san; ama bir sü re son ra ya nıl dı-ğı nı an lı yor. (II I) Yüz yıl lar dır yal nız lı ğa alış mış, unu tul muş bu ken tin geç mi şi ni dü şü nü yor. (IV) Aca ba bu ti yat ro sah ne sin de kaç oyun ser gi len di, ode on da ne gi bi so run lar tar tı şıl dı, ölü mü ne sa-vaş lar na sıl ya şan dı bu ra lar da? (V) Bu gün, bü tün bun lar dan ha ber siz, ta rih sah ne sin de ki ro lü nü ta mam la mış ve mağ rur bir ses siz li ğe gö mül müş bir kent le kar şı kar şı ya yız.

Bu par ça da ki nu ma ra lan mış cüm le le rin han-gi le rin de ki şi leş tir me sa na tı var dır?

A) I. ve II. B) I. ve IV. C) III. ve IV. D) III. ve V. E) IV. ve V

(2006 - ÖSS)

16. Ela gözlerine kurban olduğum Yüzüne bakmaya doyamadım ben İbret için gelmiş derler cihana Noktadır benlerin sayamadım ben

Bu dört lük le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han-gi si yan lış tır?

A) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. B) Redif vardır. C) Tam uyak kullanılmıştır. D) Koşma türünün özelliklerini taşımaktadır. E) Benzetme sanatından yararlanılmıştır.

(2006 - ÖSS)


200

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

17. Bir kim se nin ölü mü üze ri ne du yu lan üzün tü ve acı yı an lat mak, onun er dem le ri ni, iyi yön le ri ni di le ge tir mek ama cıy la ya zı lan şi ir le re ve ri len ad dır. Ölen bir ki şi için ya zı lan bu tür şi ir le re di van ede bi-ya tın da ----, halk ede bi ya tın day sa ----, den miş tir.

Bu par ça da boş bı ra kı lan yer le re, ve ri len bil gi-le re gö re aşa ğı da ki ler den han gi si ge ti ri le bi lir?

A) mersiye – ilahi B) mesnevi - koşma

C) mevlit - koşma D) mersiye - ağıt

E) mersiye - ağıt

(2006 - ÖSS)

18. Divan edebiyatında modern öykü ve romanın I yerini tutan en önemli tür mesnevidir. Fuzûlî’nin II Hüsn ü Aşk, Süleyman Çelebi’nin Mevlid adlı III IV V yapıtları bu türün tanınmış örnekleridir.

Yukarıdaki numaralanmış sözlerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?


(2007 - ÖSS)

19. I. Biz de hafif olsaydık bir rüzgârdan

II. Yer alsaydık şu bulut kervanında

III. Güzele ve yeniye doğru koşan

IV. Bu sonrasız gidişin bir yanında


A) 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır.

B) Hepsinde redif kullanılmıştır.

C) Duraklarda belirli bir kurala uyulmamıştır.

D) I. ve II. dizelerde ulama vardır.

E) I. ve III. ile II. ve IV. dizelerde çapraz uyak (kafiye) görülmektedir.

(2007 - ÖSS)

20. Tam bir ka si de çe şit li bö lüm ler den olu şur. Bun-lar dan bi ri, ----.

Yukarıda verilen bilgiye göre boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) doğa güzelliklerinden söz eden nesib ya da teşbib bölümüdür

B) asıl konuya girişi sağlamak için yazılan girizgâh bölümüdür

C) ka si de nin su nul du ğu ki şi nin özel lik le ri nin abar tı lı bir öv güy le an la tıl dı ğı met hi ye bö lü-mü dür

D) şairin kendisini övdüğü dizelerden oluşan fahriye bölümüdür

E) şairin adının da geçtiği tegazzül bölümüdür

(2007 - ÖSS)

21. Aşağıdakilerin hangisinde verilen dizelerde uyak (kafiye) kullanılmamıştır?

A) Selam olsun karanfilin alına Selam, tomurcuklu defne dalına

B) Bu bohça, duygunun coşkun selidir İçimi coşturan bahar yelidir

C) O gün gelsin şöyle bir yarış olsun da gör Dünyayı hele sen bir barış olsun da gör

D) Öpe öpe uyandırdım, şiir yaptım sözcükleri Savaşta kalemime kurşun yaptım sözcükleri

E) Değirmen değirmen, beni de öğüt Ben meyvesiz ağaç, yürüyen söğüt

(2007 - ÖSS)

22. Kaman civarına bahar gelince Yıkılır ovadan yörük çadırları, Yücesinde pare pare duman tutmuş Düldül Dağı’n yaylasında mekân kurulur. Nisan ayı içinde donanır dağlar, Donanır yeşilinden, alından

Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangi-sine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Lirik B) Pastoral C) Epik

D) Didaktik E) Dramatik

(2006 - ÖSS)


201

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

23. Çocuğun birine sormuşlar: — Ne olacaksın? — Adam olacağım, demiş.

Çocuğun bu yanıtı aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir?

A) Benzetme B) Kinaye C) Tenasüp

D) Mecaz-ı mürsel E) Hüsnütalil

(1998 - ÖYS)

24. Gazelin ilk beytine matla, genellikle şairin adı I

bulunan son beytine tegazzül, en güzel beytine II

beytül gazel denir. Her beyti aynı konudan III

bahseden gazele yek-âhenk, her beyti aynı IV

derecede güzel gazele yek-âyâz adı verilir. V

Bu parçadaki numaralı terimlerden hangisinin açıklaması yanlıştır?


(1995 - ÖYS)

25. Hasret çekerek uğruna ölmek de kolaydı,

Görmek seni eğer ukbâdan mümkün olaydı.

Hâlâ yaşıyor gizlenerek rûhuma “Kâbil”,

İmkânı bulunsaydı bütün ömre mukâbil

Sırretmeye elden seni bir perde olurdum.

Toprak gibi her çiğnediğin yerde olurdum.

Bu dizelerde, aşağıdaki şiir türlerinden hangi-sine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Dramatik B) Lirik C) Pastoral

D) Didaktik E) Epik

(2013 - LYS)

26. Şiirin en önemli unsurlarından biri de söz sanatla-rıdır. Edebî sanatlar, dizelere çağrışım zenginliği ve çok boyutluluk katar.

Buna göre aşağıdakilerden hangisinin, çağrı-şım yönünden zengin olduğu söylenemez?

A) Kanı çekiliyor evlerin

Eriyip dökülüyor damlar

B) Sonsuzlaşan yollara dalmış

Tasalı gözler olur camlar

C) Bir bahar sabahının karanlığında ıssız

Gökte diz çökmüş iki titrek ışıklı yıldız

D) Güneşle beraber söndüğüm akşam

Ağlayacak hangi rüzgâr kim bilir

E) Mesut olmuş görmek isterdim hepinizi

Her bahar gününde dertliyi ümitsizi

(2013 - LYS)

27. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen sanat yoktur?

A) Dolu rüzgârla çıkıp ufka giden yelkenli Gidişin seçtiğin akşam saatinden belli (Hüsnütalil)

B) Uçuyor rüzgâr gibi altımdaki küheylan Ne kadar dizginlesem yavaşlayacak değil (Mübalağa)

C) Kuşlar küsmüş yuvaya, ağaçlar yaprak vermez Bu kavgalar bitecek zulüm ebedî değil (Teşhis)

D) Gerçek, hayali aştı, ufuklar uzak değil En olmaz isteklere uzanmak yasak değil (Tezat)

E) Gül yaprağına döndü tekmesi düşmanların Sunulan zehir değil, saplanan bıçak değil (Teşbih)

(2013 - LYS)

1. OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLERİ TANIMA VE GRUPLANDIRMA(Masal ve Destandan Hikâye ve Romana, Karagöz ve Seyir l ik OyunlardanModern Tiyatro Met in ler ine)

2. ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLERİ İNCELEME YÖNTEMİA. Met in ve ZihniyetB. Yapı (Olay Örgüsü, Kiş i ler , Mekân, Zaman)C. TemaÇ. Di l ve Anlat ımD. Met in ve GelenekE. Anlam ve YorumlamaF. Metin ve Yazar

3. ANLATMA ESASINA BAĞLI METİNLERİ OKUMA VE İNCELEME (Masal ve Destandan Hikâye ve Romana)

4. GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER (Karagöz ve Seyir l ik Oyunlardan Modern Tiyatro Met in ler ine)

A. Göstermeye Bağl ı Edebî Met in ler i Tanıma (Tiyatro)B. Göstermeye Bağl ı Edebî Met in ler i İnceleme

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞANOLAY ÇEVRESİNDE OLUŞANEDEBÎ METİNLEREDEBÎ METİNLER

3.3. ÜNİTE ÜNİTE

Olay Çevresinde Oluşan Edebî Metinler

240

İnsan her mekânda ve zamanda “anlatma, gösterme ve coşku ile dile getirme” biçimleriyle kendisini ifade etmiştir. “Anlatma” ile destandan modern romana kadar oluşan metinler; gösterme ile ilk tiyatro denemelerinden günümüze kadar gerçekleşen tiyatro metinleri; “coşku ile dile getirme” ile de her türlü şiir ortaya konmuştur.

Güzel sanatların en önemli kollarından biri olan edebiyatın temelini oluşturan bu ifade yollarını tablo ile gösterelim:

B. OLAY ÇEVRESİNDE

OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

1. ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLER

2. GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER

a. DESTAN

b. MASAL

c. HALK HİKÂYESİ

ç. MESNEVİ

d. MANZUM HİKÂYE

e. HİKÂYE

f. ROMAN

TİYATRO

I. GELENEKSEL

TİYATRO

II. MODERN

TİYATRO

a. TRAJEDİ

b. KOMEDİ

c. DRAM

a. KARAGÖZ

b. ORTA OYUNU

c. MEDDAH

ç. KÖY SEYİRLİK OYUNU

A. COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER

ŞİİR

A. COŞ KU VE HE YE CA NI Dİ LE GE Tİ REN ME TİN LER

Şİ İR

⁕ İşit sel sa nat lar dan ede bi ya tın bir tü rü olan şi ir; zen gin sem bol ler le, ri tim li söz ler le, ses le rin uyum lu kul la nı mıy la or ta ya çı kan ede bî an la tım bi çi mi dir.

⁕ Şi ir de amaç; zen gin sem bol ler le, ri tim li söz ler le, ses le rin uyum lu kul la nı mıy la coş ku ve he ye can oluş tur mak-tır.

B. OLAY ÇEV RE SİN DE OLU ŞAN EDEBÎ ME TİN LER

⁕ Olay çev re sin de olu şan ede bî me tin ler iki kıs ma ay rı lır:


241

1. AN LAT MA YA BA⁄ LI EDEBÎ ME TİN LER

⁕ Ede bî metin, mal ze me si dil olan gü zel sa nat et kin li ğidir. Ede bî me tin ler kur-ma ca dır, ya ni ta sar la na rak üre ti len ya pıt lar dır; an lam la rı da bi çim le ri de sa nat, gü zel lik ya rat mak ama cıy la oluş tu ru lur. Bu, bü tün ede bî me tin le rin or tak özel li ği dir.

⁕ An lat ma ya bağ lı ede bî me tin ler de sa-nat çı bir ola yı, ta sar la ya rak oku yu cu ya an la tır. An lat ma ya bağ lı ede bî me tin-ler de dil; ba zı olay la rı din le yi ci ye ya da oku yu cu ya an lat mak, nak let mek için kul la nı lır.

⁕ Do la yı sıy la an la tı lan la oku yu cu / din le yi ci ara sın da mut la ka bir an la tı cı var dır. An la tı cı; Söz lü Ede bi yat Dö ne-minde so mut tur, ya ni ma sal cı ya da hi kâ ye ci ola rak doğ ru dan din le yi ci nin kar şı sı na çı ka rak hi kâ ye si ni an la tır. Ya zı lı ede bi ya ta ge çil di ğin de özel lik le ro man ve öy kü de ise an la tı cı so yut tur, var ka bul edi le rek olay lar onun ağ zıy la an la tıl mış tır.

⁕ İn sa noğ lu, ta rih bo yun ca ba şın dan ge çen le ri, his set tik le ri ni bir bi ri ne an lat mış tır. Bu an la tım, ya zı nın kul la-nıl ma dı ğı dö nem ler de söz lü ge le ne ğe bağ lı ola rak ne sil den nes le ak ta rı la rak ger çek leş ti ril miş tir. Bu şe kil de; ma sal lar, des tan lar, halk hi kâ ye le ri doğ muş tur. Ya zı nın kul la nıl dı ğı dö nem ler de ise ede bî me tin ler le il gi li özel lik ler ve ku ral lar be lir gin leş me ye baş la mış ve bu na bağ lı ola rak mes ne vi, man zum hi kâ ye, hi kâ ye ve ro man tür le ri oluş muş tur.

2. GÖS TER ME YE BAĞLI EDEBÎ ME TİN LER

⁕ Ti yat ro ve si ne ma ya öz gü bir an la tım bi çi mi dir. Bu sa nat lar da önem li olan, olay la rın sah ne ya da per de de gös-te ril me si dir; ya ni bu sa nat lar gör me du yu su na iliş kin dir.

⁕ Gös ter me ye bağ lı me tin ler de bir olay, sah ne dü ze ni ne bağ lı ola rak top lu luk önün de can lan dı rı lır. Ti yat ro da olay lar se yir ci ye gös te ri le rek su nu lur.

⁕ Ya za rın dil ara cı lı ğıy la ve sah ne len-mek ama cıy la ka le me al dı ğı ede bî eser le re ti yat ro de nir.

⁕ Ti yat ro da an la tı cı yok tur; ya zar ese-rin de ki her şe yi, kah ra man la rı ko nuş-tu ra rak ifa de et mek du ru mun da dır.

⁕ Ti yat ro, ge le nek sel Türk ti yat ro su ve mo dern ti yat ro ol mak üze re iki kıs ma ay rı lır.

⁕ Ge le nek sel Türk ti yat ro sun da; Ka ra göz, or ta oyu nu, med dah ve köy se yir lik oyu nu yer alır. Mo dern ti yat-ro da ise tra je di, ko me di ve dram bu lu nur.


242

ÖMR-İ TE Hİ (BOŞ YA ŞAN TI)

Şim di kaç se ne olu yor ki böy le her gün sa bah le yin çan ta sı nı dol du ran mek tup la rı alır, çı kar dı. Yü rü mek ten kal-dı rım la ra sü rü ne sü rü ne bu yor gun ba cak la rı çe kip gö tür mek ten bez miş, usan mış dün ya nın bin ler ce kö şe sin den ge len bu kâ ğıt par ça la rı nı so kak so kak, ka pı ka pı gez di rip da ğıt mak tan, evet, ar tık nef ret eder ce si ne bık mış tı.

Şim di kaç se ne olu yor ki böy le gü neş ler de ya na rak, ateş püs kür ten yaz ha va la rın da ne fe si tı ka na rak, kış gün le rin-de yağ mur la rın al tın da ıs la nan sır tı nı ka bar ta rak, ru tu bet ten sız la yan ayak la rı nı ça mur la rın için den sü rük le ye rek, bu bü yük şeh rin bin ler ce so ka ğın da do laş mak tan, çan ta sı be li ne çar pa çar pa sa yı sız ada mın ha ber siz ha ber ci si ol mak tan ar tık iğ ren miş, bu nal mış tı.

Se ne ler… On la rın in saf sız sil si le si her gün meç hul emel ler le yük lü ba şı nı bi raz da ha in di re cek, bi raz da ha top rak-la ra yak laş tı ra cak dar be ler vu ra vu ra geç miş; güç süz, si nir le ri bo zuk yat tı ğı ge ce ler den son ra gün düz le ri açan her gü neş, ona: “Bu gün yi ne dün kü gi bi, her za man ki gi bi da ğı tı cı sın ve her za man böy le ola cak sın!” de miş ti.

Ah! Bu so kak la rın bit mez tü ken mez, ka rı şık do la şık çiz gi le ri ni, dur maz din le mez adım lar la bi na la rın ra kam la rı na ba ka rak dük kân lar dan isim so ra rak bir adam bul mak için sa at ler ce do la şa rak gez me ye tut sak olan se fil ya şam!..

İş te bu gün baş la ya rak inat çı ses siz li ğiy le so luk giy si le ri ni ke mik le ri ne ya pış tı ran, yır tık ayak ka bı la rın dan ço rap la-rı na ge çen yağ mur dan, bü tün küs kün lü ğü taş tı. Bir ye re sı ğın ma ya ge rek gör me ye rek şu ken di si ni kam çı la mak is te yen yağ mu ru kü çüm se mek için kaç ma ya rak he men ora ya ka pa lı bir dük kâ nın ke na rı na otur du; göz le ri nin önün de si yah ka bar cık lar la ça mur la rı kay na şan yağ mu run al tın da bir ce hen nem neh ri şek lin de akı yor sa nı lan so-ka ğa, ha ya tın o he ye can sah ne si ne bak tı.

İlk ön ce şem si ye le ri nin al tın da ko run muş ayak la rıy la sı kın tı için de ge çen le ri gör dü, son ra ça mur la rı ya ra rak akıp gi den ara ba la ra bak tı. Şüp he siz yağ mur bun la ra ait de ğil di.

Bu şem si ye li ler, bu ara ba lar, iş te za val lı çan ta sı nı dol du ran mek tup la rın sa hip le ri…

Bun la rın için de şu ha ya tın ara sın da ken di si ne idi? Dün ya ya bu adam la rın mek tup la rı nı ta şı mak için mi gel miş ti?

Ar tık so ka ğa bak ma dı, şim di es ki giy si si nin ke nar la rın dan sı za sı za dam la yan su la ra, ça mur lu pa ça la rı nın al tın da ağ lı yor sa nı lan ayak ka bı la rı na ba kı yor du.

Ah! Bu mek tup lar!.. Her kes ten ge lip her ke se gi den şey ler! O, bun la ra ya ban cı idi, ona ha ya tın da hiç bir mek tup gel me miş ti, o yal nız baş ka la rı nın mek tup la rı na me mur du; hiç bir kim se si yok tu ki on dan ge le cek mek tu bu ol sun.

Ha lit Zi ya UŞAK LI GİL

İBİŞ’İN RÜYASI

NAHİT — (Kalkar bir adım yaklaşır.) İsminiz?

HATİCE — Semra, efendim. Semra Semra.

NAHİT — (Tatlı) Yok yok. Asıl adınız?

HATİCE — (Dudağını ısırır. Sonra…) Hatice, efendim.

NAHİT — Peki… Hep Hatice kalsa olmuyor mu? (Bekler.) Yani bu işi hiç denemeseniz diyorum. Demek olmuyor?


243

HA Tİ CE — Çok, çok is ti yo rum efen dim… Son ra…

NA HİT — Evet?

HA Tİ CE — Ka rar ver dim, efen dim.

NA HİT — Evee et, pe ki ne den kan to? Da ha ön ce çık tı nız mı?

HA Tİ CE — Ha yır efen dim.

NA HİT — Ma dem öy le, ufak te fek rol ler den baş la sak… Bir gör sem?

HA Tİ CE — Lüt fen efen dim; çok, çok ri ca edi yo rum, kan to da gö rü nüz.

NA HİT — İyi ya… Bu yu run. Çal gı cı lar bek li yor.

HA Tİ CE — (Kı mıl da maz.) Efen dim…

NA HİT — De ne me ye mec bu ruz.

HA Tİ CE — De ne yin efen dim. El bet te. Sey re den ol ma sın ama siz den baş ka.

NA HİT — Kim se yok za ten.

HA Tİ CE — Çal gı cı lar da…

NA HİT — Na sıl? Çal gı cı lar da mı?

HA Tİ CE — Evet, lüt fen, efen dim!

NA HİT — Kan to ya çı ka cak sı nız? Yüz ler ce in san? Ama çal gı cılar da gör me sin? (Ba kar) Eh… Ne ya pa lım… Ona da pe ki. Buy run. (Oda dan çı kar lar.) Be nim le alay ede si niz di ye gön der me di ler ya si zi? Pe ki. Ne çal-sın lar?

HA Tİ CE — “Dam dan da ma at lar yâr.”

NA HİT — (Du rur, dü şü nür.) O na sıl şey öy le?

HA Tİ CE — “Püs kül le ri sar kar yâr.”

NA HİT — A! Ne gü zel.

HA Tİ CE — Çok, çok gü zel dir, efen dim.

(…)

Ta rık BUĞRA

1. “Boş Ya şan tı” ve “İbiş’in Rü ya sı” me tin le rin den han gi si an lat ma ya, han gi si gös ter me ye da ya lı dır?

Ne den le riy le açık la yı nız.

2. “İbiş’in Rü ya sı” ad lı me tin de ba zı ifa de le rin yay ay raç (pa ran tez) için de ve ril me si nin ne de ni ne dir?

3. “Boş Ya şan tı” ve “İbiş’in Rü ya sı” ad lı me tin ler le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar da boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cük le ri ya zı nız.

Ya pı sı nın, olay ör gü sü nün, ki şi le ri nin vb. bu lun ma sı ve kur ma ca ol ma sı, her iki ese rin de ………….. ol du ğu nu gös ter mek te dir.

Boş Ya şan tı ad lı me tin de an la tım, bir an la tı cı ta ra fın dan ……………… or ta ya kon muş tur.

İbiş’in Rü ya sı’nda an la tı cı yok tur; an la tım, kah ra man lar……………… or ta ya kon muş tur.


244

1. Aşağıdakilerden hangisi göstermeye bağlı edebî metinlerden değildir?

A) Karagöz B) Tiyatro C) Meddah D) Orta oyunu E) Hikâye

2. Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı edebî metinlerden değildir?

A) Roman B) Hikâye C) Mesnevi D) Tiyatro E) Masal


Tiyatroda anlatıcı yoktur, onun yerini diyalog cümleleri alır. ( )

Göstermeye bağlı metinlerde bir olay, sahne düzenine bağlı olarak topluluk önünde canlandırılır. ( )

4. Lala — Efendimiz, kalabalık bir bilginler topluluğu padişahımızı kutlamaya gelmişler.

Osman — Düğün değil bayram değil, lala, neyini kutlayacaklarmış padişahın?

Lala — Lehistan Seferi’ni, Hotin Zaferi’ni!

Osman — Benimle eğleniyor musun lala? Hotin Kalesi, o küçük hisar ancak biz döndükten sonra teslim oldu, antlaşmayla; yani biz eli boş döndük o seferden.

Turan OFLAZOĞLU, Genç Osman

Bu metinle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Konuşma cümlelerine yer verilmiştir. B) Anlatmaya bağlı bir metindir. C) Somut bir anlatıcı yoktur. D) Olay çevresinde oluşan edebî metinlerdendir. E) Sahnelenmeye uygundur.

5. Ne eski bir tango melodisi ne de siyah önlüklü bir mektepli kız resmi, hayır, beni on sekiz yıl evvelki o tatlı hatıraların âlemine atan, gazetede gördüğüm iki satırlık, kupkuru, alelade bir kiralık ilanı oldu. O anda Pendik sahilleri birden gözümde canlanıverdi. O köşk… O köşkün bizim bahçeye bakan penceresi. Ve o pencerede Mahinur… Sarı bukleleri, menekşe bakışları ile Mahinur…

Haldun TANER, Geçmiş Zaman Olur Ki

Bu metinle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur?

A) Anlatmaya bağlı bir metindir. B) Coşku ve heyecanı dile getirmek amacıyla yazılmıştır. C) Diyalog cümlelerine yer verilmiştir. D) Sahnelenmek amacıyla yazılmıştır. E) Anlatıcı yoktur.


245

6. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

Modern tiyatro; …………….. ,……………….. ve ………………. olmak üzere üçe ayrılır.

7. I. Köy seyirlik oyunu

II. Karagöz

III. Trajedi

IV. Komedi

V. Manzum hikâye

Yukarıdaki metinlerden hangisi göstermeye bağlı değildir?



Şiir, olay çevresinde oluşan edebî metindir. ( )

Tiyatro, coşku ve heyecanı dile getiren edebî metindir. ( )

9. Ben bu semtte çalışırım. Burada bir işim vardır. Bundan ötürü semtin insanlarının çoğunu tanıyorum. İşte şu iki çocuğun kim olduğunu, ne iş yaptıklarını bilirim. Birinin, uzun boylu sarışının, küçük tek katlı bir evi vardır. Güz yağmurlarıyla birlikte damı akmaya başlayan, bacası uçmaya hazır bir ev. Geçen kış o şiddetli soğuklara kadar anneannesiyle oturdu. Sonra ihtiyar ölünce o da bir başına kaldı tabi.

Sabahattin Kudret AKSAL, Meydan

Yukarıdaki metinden hareketle aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız.

Dil ve anlatım özelliklerinden hareketle bu paragrafın, ………………………...... bağlı edebî metinden alındığını söyleyebiliriz.

10. Döndü — (Elindeki sodayla sabunu Muhtar’ın eline tutuşturur.) Ah, sorma Muhtar, sorma! Rezil oldum rezil, iki paralık oldum.

Esma — (Aynı anda) Seher’imi, biricik kızımı kaçırdılar.

Döndü — (Aynı anda) Su, bir yudum su, çarpıntım kalktı.

Muhtar — Ne tarafa gittiler? (Sodayla sabunu Esma’nın eline tutuşturur.)

Necati CUMALI, Nalınlar

Bu metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Yay ay raç la rın için de ve ri len yar gı lar; ko nu şa nın ha re ket le ri ni, du ru mu nu açık la mak ve gös ter mek için kul la-nıl mış tır. ( )

Olayın, konuşma cümleleriyle gözümüzün önünde canlandırılması bu metnin mesneviden alınmış bir bölüm olduğunu göstermektedir. ( )


246

⁕ Zihniyet; bir dönemdeki sosyal, siyasi, idari, adli, askerî, dinî güçlerin, sivil toplum örgütlerinin, ticari hayatın, eğitim etkinliklerinin birlikte oluşturdukları duygu, anlayış ve zevk bütünüdür.

⁕ İnsana özgü etkinliklerin hepsinde bir zihniyete bağlı olmak; yani döneminin dinî, siyasi, sosyal, ekonomik, askerî, kültürel vb. hayatını yansıtmak söz konusudur.

⁕ Her edebî ürün gibi anlatmaya bağlı edebî ürünler de içinde bulunduğu döneme tanıklık eder ve ayna tutar.

HİM MET ÇO CUK

— Şim di bi ze Uşak’a ka dar bir kı la vuz ve rin.Her kes bir bi riy le ko nuş tu; bi raz meş ve ret et ti, son ra:— Şu ço cuk si zi şo se ye çı kar sın, de di ler.

Ko ca man kurt de ri si go cuk, ka lın çiz me ler, yün baş lık ar tık ısıt mı yor, ya kı yor du. Bü tün gün ye mek ye me miş tik. Ya nı mız da ih ti ya ten alın mış ya rım çu val pek si met var dı ki o da da ha zi ya de ya nım da ki şo för le kam yon da ki iki mu-ha fız as ke re ait ti. Fa kat ne on lar ne ar ka daş lar, bi raz ev vel aç lık tan şi kâ yet et tik le ri hâl de, ye mek ar zu sun dan bir gü nah mış gi bi bah set mi yor lar dı. Yal nız ma ki ne yi dü zelt mek le meş gul gö rü nen ne fer şo fö rün bir şey söy le me den içi ni ya kan bir ar zu su kal bi me geç ti, ya vaş ça:

— Pek si me ti köy lü le re ve re lim mi, de dim.

Bu söz yan mak için bek le yen ku ru çı ra ile te mas eden bir kı vıl cım gi bi ol du. Na sıl ol du bil mi yo rum, üç ne fer pek-si met çu va lı nı ya ka la mış, tit re miş göl ge le re zor la da ğı tı yor lar dı. Va kur ve mü te ham mil bir ses:

— Uşak’ta bel ki ek mek bu la maz sı nız. Ya nı nız da kal sın, di yor du.

Yi ne kam yon hı rıl da dı, ho mur dan dı, ça tır da dı ve ka ran lı ğa, rüz gâ ra dal dı. Yer ol ma dı ğı için kı la vuz Him met kam yo nun ba sa ma ğın da, ya nım da ayak ta du ru yor du. Kam yo na tu tu nan kü çük ço cuk eli nin za afı nı, za val lı lı ğı nı gör mek le be ra ber İney’de ki kü çük le rin aç lık fer ya dıy la içim do lu gi biy di. Acı acı dü şü nü yo rum. Bu kaç se ne dir gez di ğim sa ha da kül olan, sük kâ nı aç ve öl me ye mah kum olan ka çın cı köy dü.

Ana do lu hil kat gün le ri nin ilk dev re le rin de ki yok sul luk, ha ra bî ve va sı ta sız lık için de idi. Ye ni Tür ki ye’yi in şa ede cek mil le te yi ne Haz ret-i Âdem’den son ra ki dev le re ben ze yen kud ret ve me sai ka bi li ye ti la zım dı. Ev siz, ek mek siz, me yus bir halk… Dün ya on la rın za fer des ta nı nı te ren nüm eder ken on lar ölü mün göz le ri nin içi ne ba kı yor lar dı. Mem le ke ti kim ya pa cak?

(…) Ha li de Edip ADI VAR


247

meş ve ret: Bir ko nu hak kın da bi ri nin dü şün ce si ni sor ma, da nış ma.

pek si met: Pi şi ril dik ten son ra di lim ler hâ lin de ke si le rek ısı ile ku ru tul muş, uzun sü re da ya na bi len ek mek.

sük kân: Sa kin ler, otu ran lar.

va kur: Ağır baş lı, onur lu.

mü te ham mil: Ta ham mül eden, da ya nan.

me yus: Ümit siz.

hil kat: Ya ra dı lış, ku ru luş.

te ren nüm et mek: An lat mak, ifa de et mek.

SER GÜ ZEŞT

O ge ce Dil ber’le be ra ber bir oda da ya tan Ça re saz; sü rek li Kaf kas ya’dan, kö le lik ten, ağ la ya ağ la ya bah se di yor du. Bü tün in san lık hü vi ye ti ni he ye ca na ge ti ren ke der, se si ne şid det li bir et ki, di li ne ga rip bir an lat ma gü cü ver miş ti ki Dil ber kö le lik yol da şı nın bu an la şıl ma mış hâ lin den üzün tü du ya rak:

— Ni çin ağ lı yor sun, di ye sor duk ça,

— “Hiç! Ağ la mak kö le li ğin en bü yük hak kı dır. Biz o hür ri ye te sa hi biz!” di yor du.

Ga rip şey! Aca ba bu biça re Ça re saz’ın kal bi ni kim kır mış tı ki Dil ber so yu nup da ya ta ğı na gir di ği hâl de yi ne sü rek li men dil le göz le ri ni si le rek ağ la ma sı na de vam edi yor du.

Dil ber ya ta ğın dan kal ka rak:

— Ça re saz! Yal nız dö kü len göz yaş la rı acı dır. Sen hiç bir der di ni ben den giz le mez ken bu ıs tı ra bı nın ne de ni ni ni çin sak lı yor sun? Mem le ke tin de ge çen bir şey mi ha tı rı na gel di? Yok sa ço cuk ken va li de nin ku ca ğın da ağ la dı ğı nı mı ha tır la dın? Sen kal bi ni ba na aç maz san bu ra da hâ li ne ha nım lar mı acı ya cak, bey ler mi ağ la ya cak?

— Oh! Yok yok! On la rın na za rın da ağ la yan bir esir mut lak da ya ğa, tek di re müs ta hak tır. İn sa nın ıs tı ra bın da, has-ta lı ğı na inan ma yıp da ya ta ğın dan kal dı ra rak has ta has ta hiz met et ti ren ler de kalp mi olur? Mer ha met mi bu lu nur? Se nin gön lün pek yu mu şak tır. Ba na acır sın bi li rim. Bir şey yok, şim di su sar, ya ta ğı ma gi re rim. Sen ra ha tı na bak, bir şey yok!

Da ha büs bü tün sa bah ol ma mış tı ki oda ya bir ka dın gi re rek Dil ber’i ya ta ğın dan kal dır dı.

Dil ber:

— Ne is ti yor su nuz, di ye sor du ğu za man:

— Kalk, boh ça nı top la yaş ma ğı nı yap. Se nin bu ev de kıs me tin bu ka dar mış… Ce va bı nı ver di.

Dil ber pe ri şan saç la rıy la ya ta ğın ayak ucun da du rup bir sev gi sa ba hı gi bi ye ni uya nan göz le ri ni el le riy le ovuş tu ra-rak bü yük bir hay ret le:

— Ne söy lü yor bu? An la ya mı yo rum, di yor du.

Zi ra bu genç zi hin, iki gün ev vel ki bir saa det gü nü nü böy le bir ma tem gü nü nün ta kip ede ce ği ni dü şü ne me di. Bu ka dın, bir mah kû mu öl dü re ce ği ye re da vet eden bir gar di yan gi bi, kı zın baş ucun da her tür lü his ler den uzak ola-rak du ru yor ve sü rek li “Ça buk ol! Sa bah ol ma dan bu ev den çı ka ca ğız… Efen di le ri nin em ri böy le.” sö zü nü tek rar edi yor du.

Dil ber; oda sın da ki çek me ce sin den yaş ma ğı nı, fe ra ce si ni çı ka rıp da ay na nın kar şı sın da ağ zın dan al dı ğı iğ ne ler le saç la rı nı kal dır dı ğı za man, bu ka dın ye rin den kı mıl da ma ya rak du ru yor; oda nın kö şe sin de ki Ça re saz ise ar tık se si işi ti le cek su ret te ağ lı yor du.


248

Dil ber’in, göz le rin de üzün tü göz yaş la rın dan eser gö rün mü yor du. Yal nız ren gi nin, yap tı ğı yaş mak tan far kı kal ma-mış tı. Fe ra ce si ni gi ye rek iler le yin ce Ça re saz ar ka sın dan ye ti şe rek bir müd det bir bir le ri nin yü zü ne bak tık tan son ra ku cak laş tı lar.

(…)

Sa mi pa şa za de SE ZA İ

biça re: Ça re siz, za val lı kim se.

tek dir: Azar la ma, pay la ma.

yaş mak: Ka dın la rın fe ra ce ile bir lik te kul lan dık la rı, göz le ri açık ta bı ra kan, in ce yüz ör tü sü.

fe ra ce: Ka dın la rın so kak ta giy dik le ri, man to ya ben zer, ar ka sı bol, ya ka sız, ço ğu kez etek le re ka dar uza yan üst giy si si.

1. “Ser gü zeşt” ad lı met nin te ma sı nı bu lu nuz.

2. “Him met Ço cuk” ve “Ser gü zeşt” ad lı me tin ler de dö ne min zih ni ye ti nin na sıl yan sı tıl dı ğı nı, me tin ler den ha re ket ede rek açık la yı nız.

3. “Him met Ço cuk” ve “Ser gü zeşt” ad lı me tin le rin ya zı lış ama cı ne dir?

1. Muharebe senelerinde bir sonbahardı. Vapurlar insandan ziyade yükle doluydu. Orta kat salonunda pencere önünde oturuyordum. Kadınlar kendilerine mahsus dar aralığa tıkıldılar. Birbiri üzerine yığıldılar. Hepsinin elinde, koltuğunda, kucağında ya bir sepet, bir bohça veya bir çocuk vardı.

Hüseyin Rahmi GÜRPINAR


Yazıldığı dönemin ekonomik hayatı ile ilgili bilgiler vermektedir. ( )

Yazıldığı dönemin sosyal hayatı yansıtılmıştır. ( )

2. Aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri anlamlı olarak tamamlayınız.

Bir edebî metin; yazıldığı dönemin ……………………………………………………… anlayışını yansıtır ancak bunların hiçbirine indirgenemez.


249

3. Benim yaptığım minyatürler, geleneksel minyatürlerden farklıdır. Geleneksel minyatürlerde insan yüzleri hep aynı çizilir, hepsi birbirine benzer, aynı kalemden çık mış gibidir, derinlik yoktur. Bense in san yüzlerini birbi-rinden farklı çiziyorum; derinliğe, perspektife önem veriyorum. Böylece bu klasik sanata çağdaş ve özgün bir hava katmaya çalışıyorum.

Paragrafta tanıtılan sanatçı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Klasik minyatürlerden yararlanmadığı B) Minyatürlerinde derinlik olduğu C) Çağdaş bir tekniğinin olduğu D) Farklı bir tarzının olduğu E) Döneminin en başarılı minyatür sanatçısı olduğu

4. Öm rü nü dört du var ara sın da ge çir miş, ço cuk la rın dan baş ka in san yü zü gör me miş te miz bir ev ka dı nı nın bir-den bi re de ğiş me si ne im kân yok tu. Bu de ği şik li ğin se be bi ni bel ki de onun bu ço cuk la ra olan faz la mu hab be tin-de ara mak la zım ge lir di. Ne de ol sa dü şün ce siz, saf bir ka dın dı. Faz la ile ri si ni gör me ye ka fa cı ğı izin ver me miş, sırf his le riy le, ço cuk la rı nın ne pa ha sı na olur sa ol sun ağ la ma la rı na en gel ol mak is te yen, za yıf ana his le riy le ha re ket et miş ti. İğ ren di ği ke sin olan bir çok şe ye, sırf on lar is ti yor di ye, on la rı mut lu et mek için kat la nı yor, bun ca se ne lik ko ca sı nı hır pa la mak tan çe kin mi yor du.

Reşat Nuri GÜNTEKİN

Paragrafta anlatılan kahramanla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kocasını hiç üzmediği B) Hayatını evde kapalı bir yerde geçirdiği C) Geleceği düşünemediği D) Çocuklarının isteklerine boyun eğdiği E) Çocuklarını çok sevdiği

5. Koğuştaki odam; bir demir karyola, başında bir küçük demir masa. Yerde kırmızı muşambalar. Çırılçıplak mavi duvarlar… Hep gittiler. Yapayalnızım. Çıt yok. Odaya şimdiye kadar hiç tanımadığım yabancı bir akşam giriyor. Gittikçe artan karanlık, iki parça eşyayı da benden uzaklaştırıyor ve beni daha yalnız bırakıyor.

Peyami SAFA

Bu paragrafta sözü edilen kişinin hangi durumu vurgulanmaktadır?

A) Odasının dekorunu beğenmediği B) Yalnızlık psikolojisi içinde bulunduğu C) Yaşamının her döneminde mutlu olduğu D) Karanlıktan korktuğu E) Sessizliği çok sevdiği


250

6. İstanbul’un küçük semtlerinden birinde, iskele meydanında duruyorum. Hava rüzgârlı, vapur bekliyorum. Boğaz vapurlarının gecikmelerini her zaman severim. Pek öyle aldırmam geçen zamana, kendi kendime, gel-meseler de olur, ben burada kalırım, oyalanacak bir şeyler bulurum elbette, derim. İçimde bir ses sabırsızlık etse, gelse şu vapur artık, diye dirense, yine içimde başka bir ses olarak karşılığı hazır. Ne çıkar, burada suyla, havayla, güneşle, ağaçla, rüzgârla kalırım. Hepsinin ayrı sözü var söyleyecek, ayrı tadı var.

Sabahattin Kudret AKSAL


Sözü edilen kişi basit şeylerden tat alabilmekte onlarla mutlu olabilmektedir. ( )

Sözü edilen kişi yaşadığı olumsuzluklardan ders çıkarabilmektedir. ( )

7. 622 yılının güzel bir gününde yürüyüş buyruğu verildi. Kürşad’ın tümeni öncü idi. Yüz bin atlı bir yol bile ardına bakmadan atlarını mahmuzladı. Akın oldu mu, savaş başladı mı, Türkler ata bindi mi artık onların gözleri yalnız ileriyi görür, geride bıraktıkları çocukları, eşleri, anaları akıllarına gelmezdi.

Hüseyin Nihal ATSIZ

Yukarıdaki metinden hareketle aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri anlamlı olarak tamamlayınız.

Yazar bu parçada tarihî bilgiler vermiştir ancak amacı ………………………………………… değildir.

8. Ah!.. Biçare hırpalanmış, ezilmiş hayat!.. Mai bir gece ile siyah bir gece arasında geçen şu zavallı, mutsuz ömür!.. Bir elmas yağmuru altında gelişerek şimdi bir siyah elmas yağmuru altında gömülen o emel çiçekleri!..

Halit Ziya UŞAKLIGİL

Yukarıdaki metinden hareketle aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri anlamlı olarak tamamlayınız.

Bu sözleri söyleyen kişi …………………………………………….. durumdadır.

9. Bir bayram günü çocuğu dadısıyla beraber büyük babasına gönderdiler. Dönüşte büyük efendi dedi ki: “Biraz dursana, Ferhunde! Senin hizmetine mükâfat zamanı geldi.” O zaman efendi çekmecesinin kapağını açtı, kalemini baş parmağının tırnağında çıtlattı, bir kâğıt çekti ve düşüne düşüne, her kelime için kalemini dört beş kere hokkasına batıra batıra uzun uzun yazdı, tekrar okudu, cebinden mührünü çıkarıp mürekkepledi ve ihtimamla kâğıda bastıktan sonra bu işleri dikkatle takip eden çocuğa uzatarak:

— Al Sabit! Dadına ver; artık rahat etsin, dedi.


Bu metinde dönemin zihniyetini yansıtan sözcükleri bulunuz; metin, hangi dönemin özelliklerini yan-sıtmaktadır?


251

Bü tü nün bir ara ya ge ti ri li şin de uyu lan sis te me ya pı de nir. Her ya pı, var oluş ne de ni ne ve ama cı na gö re be lir le nen bi rim le rin bir sis tem içe ri sin de bir leş me siy le olu şur. Ede bî me tin ler de bel li bir sis tem ve ya pı ya gö re ya zı lır. Ya zar söy le ye cek le ri ne na sıl baş la ya ca ğı nı, ola yı or ta ya na sıl ko ya ca ğı nı, na sıl bir so nu ca ula şa ca ğı nı bir ya pı ya bağ lı ola rak be lir ler. Bu ya pı yı oluş tu ran un sur lar olay ör gü sü, ki şi ler, me kân ve za man dır.

1. OLAY ÖRGÜSÜ: Olay; or ta ya çı kan, olu şan du rum, il gi çe ken ve ya çe ke bi le cek ni te lik te olan her tür lü iş tir. An lat ma ya ve gös ter me ye bağ lı ede bî me tin ler bir olay çev re sin de ger çek le şir. Bir şe yin an la tı la bil me si için bir ola yın bu lun ma sı ge re kir. Ola ya bağ lı ola rak da ki şi ler, me kân ve za man bu ya pı yı ta mam lar.

⁕ Olay ör gü sü ile ya şan mış olay fark lı dır: Olay örgüsü, anlatmaya bağlı edebî metinlerde olayların belli bir düzene göre sıralanmasıdır. Olay ör gü sü nün ya şan ma sı müm kün de ğil dir; olay ör gü sü, oku yu cu da ve ya din le yi ci de es te tik et ki uyan dır mak ama cıy la dü zen le nir. Gün de lik ha yat ta ya şa nan olay la rın an la tıl-ma sın da es te tik et ki de ğil, ger çek li ği di le ge tir mek esas tır.

⁕ Ede bi ya tın te mel özel lik le rin den bi ri kur ma ca (ta sar la ma) olmasıdır. Bu du rum da ya şan mış ola nı, so mut ger-çek li ği an lat mak ede bi ya tın ama cı değildir. Ede bi yat, so mut ger çek lik ten, ol muş ya da ola bi le cek olay lar dan ya rar la na bi lir an cak bu ger çek li ği ol du ğu gi bi yan sıt maz; in sa na öz gü ger çek lik ara cı lı ğıy la de ğiş ti rir, kur gu-lar.

⁕ İn sa na öz gü ger çek lik: İnsana özgü gerçeklik, yal nız ca ya şa nan so mut ger çek lik de ğil dir. Ha yal, ta sa rı, iz le nim ve ben ze ri hu sus lar da in sa na öz gü ger çek lik tir.

⁕ Olay lar, kur ma ca ya ve in sa na öz gü ger çek li ğe bağ lı bir dü zen için de bir ara ya ge le rek an lat ma ya bağ lı ede bî me tin le rin olay ör gü sü nü oluş tu rur. Olay ör gü sü ki şi le re bağ lı ola rak ge li şir, bir me kân da ger çek le şir, bel li bir za man di li min de olu şur ve bir an la tı cı ta ra fın dan ak ta rı lır.

2. KİŞİLER: Kişiler, olay örgüsünün ortaya çıkmasını ve gelişmesini sağlar. Kişi olmadan olayın olması ve geliş-mesi mümkün değildir.⁕ Anlatmaya bağlı edebî metinlerde kişi kadrosunu genelde insanlar oluşturur. İnsan dışındaki unsurlar da kişi-

leştirme yoluyla metin kişisi olabilirler.⁕ Anlatmaya bağlı edebî metinlerde olay örgüsü içinde ön planda olan, olaylara baştan sona yön veren, hare-

ketleriyle birinci derecede rol alan kişilere asıl kişiler (başkahramanlar) denir. Asıl kişiler dışında kalıp olay örgüsüne çeşitli zamanlarda giren ve geri planda kalan ikinci derecedeki kişiler vardır ki bunlara da yardımcı kişiler denir.

⁕ Edebî metinlerde kişiler, taşıdıkları özelliklere göre tip ya da karakter oluştururlar.

Tip: Belirli bir mesleği, zihniyeti ya da çevreyi temsil eden, kalıplaşmış davranışlar ve konuşmalar sergileyen, aynısı veya benzeri başka eserlerde de karşımıza çıkabilecek kahramanlara denir.

⁕ “Tip”ler ya tamamen iyi ya da kötüdür, yani tek yönlüdür.

Karakter: Duygu, düşünce, konuşma ve davranış yönüyle bireysel özellikler gösteren, kendine özgü kişilik özellikleriyle diğer insanlardan ayrılan, yer aldığı eserin olay örgüsü ve içeriği ile birlikte ele alınıp çözümlenebilen bu bakımdan başka eserlerdeki benzerlerinden ayırt edilebilen kahramanlara karakter denir.

⁕ Karakterler tek yönlü değildir. Farklı davranış özellikleri sergilerler.

3. ZAMAN: Anlatmaya bağlı edebî eserlerde olay örgüsü belli bir zaman diliminde gerçekleşir. Bu süre, “zaman” kavramıyla ifade edilir. Metindeki kurgu zamanı (anlatma zamanı) ile yaşanılan zaman (olay zamanı) farklıdır. Anlatma zamanı, olay örgüsünün bir anlatıcı tarafından okuyucuya anlatıldığı zamandır.

4. MEKÂN: Mekân, anlatmaya bağlı edebî metinlerde olay örgüsünün, kişilerin hareketlerinin geçtiği yerdir.


252

KUR BAN

Kö yün ya ma cın dan mo tor se si du yu lun ca kah ve de ki ler de bir kay naş ma ol du, hep si dı şa rı ya uğ ra dı lar.

“Müj de Ha lil Ağam, aha, se nin dört bey gir li va rı yo!..” di ye ba ğır dı uzak tan kö yün sı ğırt ma cı.

Ha lil Ağa, elin de ki tes bi hi şa kır da ta rak kah ve nin sun dur ma sı üze rin den oğ lu na ses len di:

“Mu rat, şu hay va na bi’ su içir se va bı na… Su suz gur ban ider sez ruz-i mah şer de da va cı olu’biz den.” de di.

Oğ lu, kah ve ci nin kir li fin can la rı için de yı ka dı ğı ko va yı al dı, tel ve ko kan su yu kah ve nin önün de ki toz lu yo la serp ti, toz la ka rı şık bir su bu ğu su yük sel di sı cak top rak tan. Git ti, çeş me nin ya la ğın dan ace le dol dur du ko va yı, ağa cın göl ge sin de ya tan Sa rı Öküz’ün önü ne koy du. Sa rı Öküz, üze ri ne ko nan si nek le ri kuy ru ğuy la, tem bel tem bel yel pa-ze li yor du. Ya rı uy ku lu göz le rin de sı cak tan, si nek ler den bez gin bir hâl var dı. Su ya bak ma dı bi le…

Mu rat’ın hay van la uğ ra şa cak vak ti yok tu. O, her kes ten faz la, ge len dört bey gir li yi me rak edi yor du. Hay va nı bı rak tı, yo kuş tan inen trak tö re doğ ru koş tu.

Trak tör, ye şil dal lar la, çi çek ler le ge lin gi bi süs len miş ti. Te ker lek le rin par mak lık la rı ara sı na kır mı zı ye şil Ja pon kâ-ğıt la rı örül müş tü. Ma ki nis tin me şin kas ke ti ne de ku la ğı üze rin den, kır mı zı bir sar dun ya çi çe ği so kul muş tu.

Kah ve ye yak la şın ca ma ki nist ga za bas tı, mo to ru bü yük bir gü rül tüy le ça lış tır dı, eg zo zu nu tü fenk gi bi pat lat tı. Ka-la ba lık ür ke rek açıl dı, bir çok la rı kor ku la rı nı giz le mek için kah ka ha at tı lar.

Ma ki nist, kah ve nin önün de trak tö rü dur dur du fa kat mo to ru stop et tir me di. Di rek si yo na yas la na rak et ra fı nı sa ran ka la ba lı ğa gu rur la bak tı.

Ha lil Ağa tes bi hi ni şa kır da ta rak yak laş tı:

“Hoş gel din bi zim oğ lan!..” de di ma ki nis te, “Bi zim dört bey gir li bu he?”

Ma ki nist kas ke ti ni ge ri at tı. Ku la ğı nın üze rin den dü şen çi çe ği tam za ma nın da ya ka la dı, sa pın dan dön dü re rek bur-nu na gö tür dü:

“Bu, Ağam.” de di “Na sıl, zor lu de ğil mi? Adı dört bey gir li ya, onun bir gün de yap tı ğı işin, on bey gir hak kın dan ge-le mez.”

Sö zü nü doğ ru la mak is ter gi bi, ga za bas tı, mo to ru ho mur dat tı. Çi çek ler, yap rak lar zan gır tıy la tit reş ti ler.

Ma ki nis tin öv gü sü nü du yan ya naş ma Re cep:

“Yok be?” di ye aç tı göz le ri ni…

Ya rı cı Os man:

“Vay ana sı nı!” di ye ba ğır dı.

Ha lil Ağa:

“Ma şal lah de’n!.. Na za ra ge lir ha!..” di ye azar la dı on la rı.

Trak tö rü sey re den ler, ağa nın bu çı kış ma sı üze ri ne:

“Ma şal lah, ma şal lah…”

“Al lah kem göz den, kem na zar dan sak la sın!..” de di ler.


253

Ca mi nin mü ez zi ni:

“İb ram Ho ca du ası nı oku yun ca na zar, mu zar iş le mez ona…” di ye ha tır lat tı.

Ha lil Ağa :

“Biz de öy le gö rüş tüy dük… Ha nı, nir de bi zim İb ram Ho ca?” di ye göz gez dir di et ra fı na. İmam, cüb be si ni uçu ra rak yu kar dan ge li yor du.

Yol aç tı lar.

İb ra him Ho ca ne fes ne fe se:

“Uğur lu ka dem li ol sun!” de di. Ha lil Ağa’nın eli ni al dı, sık tı.

Son ra ku şa ğın dan, yağ lı ğa sa rı lı bir şey ler çı kar dı:

“Na zar lık ha zır la dıy dım da on dan ge cik tim.” de di. Yağ lı ğın için den eşek bon cu ğu, ço cuk pa ti ği, kap lum ba ğa ke mi ği ile ya pıl mış bir na zar lık çı kar dı.

İb ra him Ho ca na zar lı ğı ma ki nis te uzat tı. Ma ki nist na zar lı ğı mo to run üze rin den ha va ya yük se len eg zoz bo ru su na bağ la dı.

Ha lil Ağa, trak tö rün te ker lek las tik le ri ni ok şa yan oğ lu na:

“Bre he rif, sen na sıl genç sin?” di ye ba ğır dı, “Ne za man dır sa bır sız la nır, du rur dun… Ne ye at la me yon dört bey gir li-nin üze ri ne? Se nin için al ma dık mı gâ vu run ma lı nı?”

Mu rat sıç ra dı ma ki nis tin ya nı na, ama aya ğı kay dı. Ma ki nist tut ma say dı, dü şe cek ti.

Ha lil Ağa tes bi hi ni şa kır dat tı:

“Alın ge lin, ba kam Sa rı Öküz’ü… Çok eme ği geç ti bi ze…

Ga sa ba ve rip mın dar gön der me ğe gön lüm ira zı ol ma dı. Gur ban lık mer te be si ne ulaş sın bâ li, de dim… İyi et me dim mi İb ram Ho ca?”

İb ra him Ho ca, kur ban dan as lan pa yı nın ken di ne dü şe ce ği ne se vi ne rek:

“Çok iyi et tin Ağam…” de di.

Ya naş ma Re cep, Sa rı Öküz’ün kan lı akı be ti ni gör me mek için kah ve ye gir di.

Sa rı Öküz’ü ge tir di ler, trak tö rün önü ne yık tı lar. Ma zot ko ku suy la bur nu ya nan hay van de be len di.

Ayak la rı nı ka lın bir ur gan la bağ la dı lar. Bir de mir par ça sı uğ ru na ca nı na kı yıl ma sı na esef eder gi bi, göz le rin den yaş gel di. Ba şı nı öbür ta ra fa dön dür dü, göz le ri ni yum du, ken di ni bı ça ğa tes lim et ti.

Ke mal BİL BA ŞAR

sı ğırt maç: Sı ğır gü den kim se, sı ğır ço ba nı.

ruz-i mah şer de: Mah şer gü nü.

tel ve: Fin ca nın di bi ne çö ken kah ve tor tu su.

ya naş ma: Ge nel lik le bir çift çi ya nın da ça lı şan iş çi, tut ma.

1. “Kur ban” hi kâ ye sin de olay la rı bir bi ri ne bağ la yan un sur lar ne ler dir?

2. “Kur ban” hi kâ ye si nin olay ör gü sü nü öy kü üze rin de işa ret le yi niz.

3. “Kur ban” ad lı hi kâ ye yi; ki şi ler, za man ve me kân ba kı mın dan in ce le yi niz.


254

1. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cük le ri ya zı nız.

Olay ör gü sü, ki şi ler, za man ve me kân; ede bî me tin ler de …………………. oluş tu ran un sur lar dır.

2. Adam, diz le ri ni dik miş ve kol la rı dir sek le rin den iti ba ren diz le rin den aşa ğı ya sark mış an la tıl maz aca yip bir va-

zi yet te otu ru yor du. Ka dın ise kıs men ar ka sı bi ze dö nük ve yü zü du va ra çev rik; âde ta, ge li şi miz den kız mış

gi bi gö rü nü yor du. Ana do lu ka dın la rı nın ya ban cı er kek ler önün de dai ma bu tav rı ta kın dık la rı nı bil di ği miz için

bun dan o ka dar alın mı yo ruz.

Ya kup Kad ri KA RA OS MA NOĞ LU

Bu met ne gö re aşa ğı da ki cüm le le rin kar şı sı na yar gı lar doğ ru ise (D), yan lış ise (Y) ya zı nız.

Kah ra man la rın ad la rı be lir til me miş tir. ( )

Bir dö ne min zih ni ye ti yan sı tıl mış tır. ( )

Ola yın han gi za man di li min de ger çek leş ti ği açık lan ma mış tır. ( )

3. İn ci’nin ba ba sı eve ne şey le gel di.

— Al, ha nım, de di, sak la şu nu bir ke na ra… Borç bi ni aş tı mı her gün ta vuk ye, de miş ler.

Ka dın, çey rek pi yan go bi le ti ne hay ret le bak tı:

— Ne bu ko ca cı ğım?

— Pi yan go bi le ti… Gi şe nin önün den ge çi yor dum. İçim de bir his, bir den bi re zınk, de dim dur dum. Şey tan dürt-

tü, kıy dım yüz yir mi be şe…

Or han KE MAL

Bu met ne gö re aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cük le ri ya zı nız.

Bu par ça nın kah ra man la rı……………………………………………………… dir/dır.

Bu par ça da ola yın geç ti ği me kân…………. dir.

4. Gök yü zün de so luk bir di lim ay, uç la rı sal kım sal kım buz tut muş iri çam dal la rı na ta kı lıp sal la na rak yük se li-

yor du. Çam la rın göl ge le ri sırt lar da, ya maç lar da uza nıp kı sa lı yor; kar lar üze rin de, yı kık ça tı lı, kı rık sü tun lu bir

ma bet ha ra be si nin ha ya li can la nı yor du.

Mah mut YE SA Rİ

Yu ka rı da ki par ça da al tı çi zi li söz grup la rı nın bu şe kil de kul la nıl ma la rı nın ne de ni ni açık la yı nız.


255

5. Ilık bi le ol ma yan bir gü neş ışı ğı, tek pen ce re den kü çü cük oda nın or ta sı na say dam sa rar tı sı nı uçuk bir ha lı es-

ki si gi bi yay dık ça, du var la rı ar ka la rın da kay bet miş ko yu cilt li ki tap la rın renk le ri mo rum su bir loş luk, so ğuk bir

göl ge için de bü tün bü tün ko yu gö rü nü yor du.

Bu met ne gö re aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye re uy gun söz cü ğü ya zı nız.

Bu par ça da ola yın geç ti ği me kân …………. dır.


A) Olay ör gü sü, es te tik kay gıy la dü zen le nir.

B) Olay ör gü sü, in sa na öz gü bir ger çek li ği ifa de eder.

C) Me tin de ki kur gu za ma nıy la ya şa nı lan za man fark lı dır.

D) Ki şi, za man ve me kân ara sın da bü tün lük var dır.

E) Ya şan mış olay ile olay ör gü sü ay nı şey dir.

7. Sa bah er ken olu yor bu ka sa ba da. Gü neş oda ma do lun ca sı cak tan uya nı yo rum. Üs tü me bir şey ler gi yip dı şa rı

çı kı yo rum. Kı yı da ki çay bah çe si nin dost ça ses le ni şi ne ku lak ve ri yor, gi dip bir ma sa ya otu ru yo rum. De niz ne-

şey le oy na şı yor ötem de. Renk renk ka yık lar su da din le ni yor. Uzak la ra ba kı yo rum. Kar şı te pe de ki ev ler, zey tin

ağaç la rı nın gü müş sü pı rıl tı la rı için de kay bo lu yor.

Yu ka rı da ki me tin de me kân ne re si dir ve na sıl ele alın mış tır?

8. Aşa ğı da ki ler den han gi si ede bî bir met nin ya pı un sur la rın dan bi ri de ğil dir?

A) Zih ni yet B) Ki şi ler C) Me kân D) Olay E) Za man

9. Kız “Hişt!” di ye ses le nin ce so lu ğu ke sil di de li kan lı nın, kız gel di onun ya nı na otur du. Ayak la rı nı Sa kar ya’nın

dur gun su yu na sar kıt tı. De li kan lı şa şır mış tı. Çe ki ne çe ki ne ba şı nı kal dı rıp kı za bak tı. Gü zel bir yüz ile kap ka ra,

par lak iki göz gör dü. Kız elin de “çe pis ka” de ni len sı cak mı sır ek me ği tu tu yor du. Ek me ğin bir par ça sı nı gü lüm-

se ye rek de li kan lı ya uzat tı.

Bu me tin le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si yan lış tır?

A) Ki şi ler, kız ve de li kan lı dır.

B) Me kân, Sa kar ya Ir ma ğı’nın ke na rı dır.

C) Za man, yaz mev si mi dir.

D) Be tim le me ya pıl mış tır.

E) An lat ma ya bağ lı ede bî me tin dir.


An la tı ma bağ lı ede bî me tin ler de “tip” ile “ka rak ter” ay nı an la ma ge lir. ( )

Ha yal, ta sa rı, iz le nim ve ben ze ri özel lik le rin in sa na öz gü ger çek lik te ye ri ve de ğe ri var dır. ( )


256

TEMA

⁕ Bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünceye tema denir. Dolayısıyla tema; anlatmaya bağlı edebî metinlerde olay örgüsünü oluşturan birimlerin kesiştiği yerdir, yani yapıttaki olaylar bir temaya bağlı olarak gelişir.

⁕ Olay örgüsünü meydana getiren parçalar arasındaki çatışma bizi metnin temasına götürür, yani tema; metin-deki temel çatışmanın en kısa ifadesidir.

⁕ Tema; sosyal hayatla, düşünce tarihiyle ve eserin yazıldığı dönemle ilişkilidir.

ÇATIŞMA

⁕ Her olay aslında insanın özlem, arzu, istek, hayal, ihtiras vb. istekleri sonucunda doğar. Bu durum bir kavgayı, zıtlığı veya bir sorunla karşılaşmayı da beraberinde getirir. Bu sorun çok yönlü olabilir, insanların birbirleriyle ve doğayla çatışmaları hatta kendi iç çatışmaları biçiminde gelişebilir. Bu çatışmaların oluşumu, gelişimi ve çözümü de olay örgüsünü var eder.

⁕ Amaçlar, içinde bulunulan durumlar, kişilik özellikleri... kahramanlar arasındaki çatışmayı doğurur; bu durum-ların yoğunluğuna bağlı olarak da çatışma keskinleşir.

⁕ Edebî metinlerde temel çatışmanın öz bir şekilde ifade edilmesi temayı oluşturur.

ŞEHİR FARESİ İLE TARLA FARESİ

Çok eskiden tarla faresi ile şehir faresi arkadaş olmuş. İkisi birbirlerini çok severmiş. Aralarında güzel bir dostluk kurulmuş. Şehir faresi sık sık tarla faresini ziyaret edermiş. Birlikte kırlarda güle oynaya vakit geçirirlermiş. Diledik-leri kadar koşar, zıplar, yuvarlanırlarmış...


257

Bir gün şehir faresi arkadaşını yemeğe davet etmiş.

— Bu akşam bize gel. Sana güzel bir sofra hazırlayayım. Azıcık miden bayram etsin, demiş.

Bu davete tarla faresi çok sevinmiş. Yiyeceği yemeklerin hayalini kurmaya başlamış. Bütün gece rüyasında pey-

nirler, tatlılar, pastalar görmüş. Bu arada şehir faresinin evinde bir telaş bir telaş... Çeşit çeşit yiyecekler, pastalar

hazırlanmış. Bütün gün koşturup durmuş.

Akşam tarla faresi kalkıp gelmiş. Bakmış, masanın üzeri çeşit çeşit yiyeceklerle dolu. Masada hiçbir şey eksik

değilmiş. Hemen sofraya oturmuşlar. Ziyafet neşeli başlamış.

Tarla faresi önce pastadan bir lokma alacakmış. Tam çatalını uzatmış, dışarıdan sesler gelmiş.

Şehir faresi hemen deliğine kaçmış. Ardından da tarla faresi kendini zor atmış deliğe.

Korkudan kalpleri küt küt atıyormuş.

Tarla faresi sormuş:

— Evin kedisi olabilir mi?

Şehir faresi cevap vermiş:

— Sanırım onun gürültüsüydü.

Yeniden sofraya oturmuşlar. Ama artık neşeleri kaçmış, tedirgin olmuşlar.

Tarla faresi bu kez çatalını böreğe uzatmış. Tam lokmayı ağzına atacakmış, yine sesler işitmişler. Apar topar ikisi

de kendilerini deliğe atmış. Yüzleri korkudan sapsarı olmuş.

Korkudan tir tir titriyorlarmış.

Tarla faresi sormuş:

— Evin hanımı olabilir mi?

Şehir faresi cevaplamış:

— Belki odur bilemem.

Sesler kesilince delikten çıkmışlar.

Şehir faresi:

— Kusura bakma. Bazen böyle şeyler oluyor. Haydi yemeğimize devam edelim, demiş.

Tarla faresi:

— Bu kadar yeter! Korku içinde yemek istemem, demiş. Yarın sen bana gel. Kuru ekmek yeriz belki ama kimse

de bizi korkutamaz.

La Fontaine Çeviri: Sema Aydın Mutlu Yayıncılık, Ocak 1998 – İstanbul

1. Olayları ölçüt alarak “Şehir Faresi ile Tarla Faresi” adlı metni parçalara ayırınız.

2. Temel çatışmadan hareketle metnin temasını bulunuz.

3. Yukarıdaki metinde, tema etrafında toplanan ve temayı sezdiren cümleleri belirleyiniz.


258

1. Her türlü ilişki, avuç içinde duran kum tane leri gibidir. Avucunuzu sıkmadan gevşekçe tutarsanız kum taneleri kaymaz, durur. Avucunuzu kapatıp sıkmaya başlarsanız kum taneleri parmaklarınızın arasından akmaya başlar.

Yukarıdaki paragrafın teması nedir? A) İnsanlarla ilişkilerde dürüst olunmamasının sorun doğurduğu B) Kum tanelerinin avuçta zor tutulduğu C) İlişkilerinde katı olmayı başaran kişilerin gerçek dostluğu kurabileceği D) İnsanlarla uğraşmanın çok zor bir iş olduğu E) İnsanlara özgürlük tanı nmazsa ilişkilerin bozulacağı

2. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. Tema; sosyal hayatla, düşünce tarihiyle ve eserin yazıldığı dönemle ilişkilidir. ( ) Tema, metindeki temel çatışmanın en kısa ifadesidir. ( )

3. Aşağıdaki sorulardan hangisi temayı bulmaya yöneliktir? A) Metinde üzerinde durulan temel duygu ve düşünce nedir? B) Metin niçin yazılmıştır? C) Metin nerede yazılmıştır? D) Metin nasıl oluşturulmuştur E) Metni kim yazmıştır?

4. İnsanlar aç da kalabilir uykusuz da. Ya dostsuz kalırlarsa? Dost, en çok ihtiyaç duyduğun anda yanında olan-dır. Boşuna dememiş atalarımız “Dost kara günde belli olur.” diye.

Bu metinde hangi tema üzerinde durulmaktadır? A) İnsanların aç kalabileceği B) İhtiyacı olan insanlara yardım edilmesi gerektiği C) Gerçek dostun niteliği ve önemi D) Arkadaşlıkların eskisi gibi kalıcı olmadığı E) Zor günlerden kurtulmanın, dayanışma sayesinde mümkün olacağı

5. Bir zamanlar Hansel ve Gretel adında iki kardeş varmış. Anneleri onlar daha bebekken ölmüş. Oduncu olan babaları, anneleri öldükten birkaç yıl sonra tekrar evlenmiş. Oduncunun yeni karısı hâli vakti yerinde bir aileden geliyormuş. Ormanın kıyısında virane bir kulübede oturmaktan ve kıt kanaat yaşamaktan nefret edi-yormuş. Üstelik üvey çocuklarını da hiç sevmiyormuş. Hansel ve Gretel çok soğuk bir kış gecesi, yataklarına yatmış uyumaya hazırlanırken, üvey annelerinin babalarına, “Çok az yiyeceğimiz kaldı. Eğer bu çocuklardan kurtulmazsak, hepimiz açlıktan öleceğiz.” dediğini duymuşlar. Babaları bağırarak karşı çıkmış. “Tartışmaya gerek yok,” demiş karısı. “Ben kararımı verdim. Yarın onları ormana götürüp bırakacağız.”

Grimm Kardeşler Bu metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. Tema; üvey anne ile Hansel ve Gretel adındaki iki kardeş arasındaki çatışma etrafında oluşmuştur. ( )

Olay, bilinen bir zaman içerisinde gerçekleşmiştir. ( )


259

6. Çoktandır tiyatroya gitmiyorum. Sa natla ilgi lenmediğim için değil, çocuklu ğumdan beri severim oyun görmeyi. Yoruluyorum şimdi, geceleri er ken yatmaz sam günlerce toparlayamıyorum ken dimi. Doğrusu yalnız bundan değil gitmeyi şim; yaşlandıkça bayağılığa daha çok sinir leniyorum, biz deki oyunlarda da bunlar eksik olmuyor.

Bu metne göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Yukarıdaki metinde yazar, ………………………………………….. teması üzerinde durmaktadır.

7. Kamyon; Zincirli Han’ın dar ve basık kapısından, yan duvarlara sürtünüp sıvaları dökerek ve üzerine bağlan-mış sepetlerle çuvalları dört tarafa fırlatarak ıkına sıkına çıktı. Şoför bir eliyle direksiyona yapışmış, dört metre genişliğindeki sokağın karşı tarafındaki berber dükkânlarına girmeden sola manevra yapabilmeye uğraşıyor, öteki eliyle de ağzına peynirli pide tıkıyordu. Toz, çamur, benzin, makine yağı tabakalarının altında elbisesinin ve yüzünün rengi pek belli olmayan şoför yamağı arka tarafta durmuş, iki yana koşarak şoföre: “İleri!.. Geri!.. Yana!..” diye işaretler veriyor, bir taraftan da soğan ekmek tıkınıyordu.

Sabahattin Ali

Bu metinle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Betimlemelerden yararlanılmıştır. B) Mekân belirtilmiştir. C) Kişiler üzerinde durulmuştur. D) Zaman kavramı üzerinde durulmuştur. E) Sanata özgü gerçeklik yansıtılmıştır.

8. Sıcak temmuz güneşi, Ömer dayının alnındaki boncuk boncuk terleri çoğaltıyordu. Ömer dayı, sabahın körün-den beri tarlasında buğday yoluyordu. Elindeki orak ışıl ışıldı. Güneş vurdukça şavkı gözlerini kamaştırıyordu. Arada sırada doğruluyor, geriniyor, belini kütürdetiyordu. “Karnım da yeğin acıktı… Bizim avrat nerede kaldı?”

Şevket BULUT Bu metinle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Mekânın belirtildiği B) Dönemin sosyal yapısından yararlanıldığı C) Kişiler üzerinde durulduğu D) Yöresel söyleyişlere yer verildiği E) Bilgi vermek, öğretmek amacıyla yazıldığı


Edebî metinlerde temel çatışmanın öz bir şekilde ifade edilmesi ………………. oluşturur.

10. — Kolunun diyetini benim verdiğimi unutuyorsun galiba! dedi. Ben olmasaydım şimdi çolak kalacaktın... Koca Ali yine karşılık vermedi. Acı acı gülümsedi. Kızardı. Sonra birden sarardı. Hızla döndü. Bilediği satırların en büyüğünü kaptı. Sıvalı kolunu, yüksek kıyma kütüğünün üstüne koydu. Kaldırdı, ağır satırı öyle bir indirdi ki... O anda kopan kolunu tuttu. Gördüğü şeyin ürperticiliğinden gözleri dışarı fırlayan Hacı Kasap’ın önüne:

— Al bakalım, şu diyetini verdiğin şeyi, diye hızla fırlattı. Sonra giysisinin kolsuz kalan yenini sıkı bir düğüm yaptı. Dükkândan çıktı. Onun bir zamanlar geldiği yer gibi, şimdi gittiği yeri de, kentte kimse öğrenemedi.

Yukarıdaki edebî metnin kişilerini bulunuz.


260

⁕ Bir duy gu yu, bir dü şün ce yi, bir ko nu yu söz ve ya ya zı ile bil dir me, ifa de et me ye an la tım de nir. An lat ma ve an-la ma, in san la rın bir bir le riy le ile ti şim kur ma la rın da vaz ge çil mez un sur lar dır. Bu ile ti şi min mal ze me si ise dil dir.

⁕ Dil en önem li ile ti şim ara cı dır. İn san lar an lat ma yı ve an la ma yı di lin ola nak la rıy la ger çek leş ti rir. İn san la rın ile ti-şim de kul lan dık la rı dil; do ğal dil, ya ni ko nuş ma di li dir. Gün lük ko nuş ma lar da dil ge nel de gön der ge sel iş lev de kul la nı lır.

Di lin gön der ge sel iş le vi: An la tıl mak is te nen doğ ru dan an la tı lır. İle ti; doğ ru dan (ol du ğu gi bi) yan sı tıl dı ğı için söz-cük ler ger çek an lam la rıy la kul la nı lır; şi ir sel an la tı ma, me caz, yan an lam ve im ge le re yer ve ril mez.

⁕ Ede bî me tin ler de ki dil, bi li nen özel lik le riy le kul la nıl maz. Kay na ğı do ğal dil dir fa kat do ğal dil den fark lı kul la-nı lır. Ede bî me tin ler de kul la nı lan dil; yan an lam lar la, dö ne min zevk ve an la yı şı na gö re zen gin leş ti ri le rek kul la-nı lır.

⁕ Ede bî me tin ler de an lat ım, olay ve te ma et ra fın da ge li şir ve ede bî met nin tü rü ne gö re fark lı özel lik ler ta şır.

⁕ An lat ma ya bağ lı ede bî me tin ler de, ya zar, an lat ma gö re vi ni ken di si yap maz; bir an la tı cı ya ve rir. An la tı cı, ya-şayan bir kişi değildir; olay la rı oku ra ak ta ran, an la tan kur ma ca bir ki şi dir. An la tı cı, bu açı dan an lat ma ya bağ lı ede bî me tin le rin ay rıl maz par ça sı dır. “Ola yı kim an la tı yor?” so ru su bi zi an la tı cı ya gö tü rür. Oku yu cu, eser de ki her şe yi an la tı cı dan öğ re nir.

⁕ An la tı cı, olay la rı oku yu cu ya ak ta rır ken ken di ne öz gü bir ba kış açı sı ge liş ti rir. An la tı cı nın du ru mu na bağ lı ola rak üç tip ba kış açı sı var dır:

1. İLAHÎ BA KIŞ AÇI SI

İla hî ba kış açı sı na sa hip an la tı cı, olay la rın içe ri sin de yer al ma ma sı na rağ men kah ra man la rın dü şün ce le ri ni, ruh sal du rum la rı nı, ni yet le ri ni, geç miş le ri ni ve ge le cek le ri ni bi lir; her za man ve her yer de dir, ay nı an da fark lı yer ler de mey da na ge len olay la rı be tim ler. Kı sa cası ila hî ba kış açı sı na sa hip an la tı cı, ola yın tüm ay rın tı la rı nı, gö rü-nen ve gö rün me yen tüm yön le ri ni bilir ve anlatmaya bağlı eserin tüm ve ri le ri ne ege men dir.

2. KAH RA MAN AN LA TI CI NIN BA KIŞ AÇI SI

Kah ra man an la tı cı nın ba kış açı sı na sa hip an la tı cı, ay nı za man da met nin asıl kah ra man la rın dan bi ri dir. Olay lar bu kişinin bilgisiyle sınırlıdır ve bu ki şi ta ra fın dan oku yu cu ya ak ta rı lır. Kah ra man an la tı cı nın ba kış açı sı na sa hip an la tı cı; ila hî ba kış açı sı na sa hip an la tı cı dan fark lı ola rak sa de ce bil dik le ri ni, gör dük le ri ni ve duy duk la rı nı oku yu-cu ya ak ta rır. Bil me dik le ri ni an lat ma du ru mu yok tur.

⁕ Kah ra man an la tı cı nın ba kış açı sı na sa hip an la tı cı, olayları genelde birinci tekil kişi (ben) kullanarak anlatır.

3. GÖZ LEM Cİ AN LA TI CI NIN BA KIŞ AÇI SI

Göz lem ci ba kış açı sı na sa hip an la tı cı, olay la rı sa de ce göz le me bağ lı ola rak yan sı tan ki şi dir. Bu ki şi, gör dü ğü nü duy du ğu nu nes nel ve ta raf sız bir bi çim de an la tır.

⁕ Bu ba kış açı sın da, kah ra man la rın dü şün ce le riy le il gi li bil gi le re ve öz nel li ğe yer ve ril mez. Bu ra da esas olan, olay la rın ka me ra ger çek li ğiy le ifade edilmesidir.

⁕ Anlatmaya bağlı bir ede bî me tin de, birden çok anlatıcı ve bakış açısıyla yazılmış parçalar bulunabilir.


261

MAİ ve SİYAH

Ah bu eser!.. Bir vakitler bunun için neler kurmuş, ondan neler beklemişti.

Fakat şimdi mademki Lamia elinden kaçıyor, mademki onu artık kendine bırakmıyorlar ve bütün o aşk rüyası bir yalandan başka bir şey değilmiş… O hâlde buna ne lüzum var.

Bu eserden nefret ediyor, kırık hayatının öcünü ondan almak istiyordu. Kapadı. Şimdi bu küçük defteri avucunun içinde zararlı böcek gibi sıkıyordu. Onu da öldürmek, ötekiler gibi bunu da varlık alanından kaldırmak istiyordu.

Birden aklına bir şey geldi. Sobasına koştu. Soba kıştan beri içine yırtılarak atılan küçük kâğıtlarla dolmuştu. Bir kibrit çakarak bunları tutuşturdu. Tümüyle yanması için bekledi. O zaman iki eliyle defteri ortasından ayırdı. Önce bir yaprak kopardı, bunu soktu. Kâğıt bir süre kızgın küllerin üzerinde tereddüt ediyor gibi durdu, sonra yer yer sarardı. Birdenbire duyulmuş bir acıyla kıvrandı. Daha sonra o sarı kıvrıntılardan bir ateş dalgası geçti. Ahmet Cemil, acı bir gülüşle bakıyordu. Kâğıtlar böyle yaprak yaprak birbirlerini izlediler. Nihayet son yaprağı attı. Bu son yaprağın üzerinden de alevden bir rüzgâr esti. Bir an içinde kıpkırmızı oldu. Daha sonra parça parça, dilim dilim yarılarak söndü.


HASAN BOĞULDU

Kazdağı’nın Adalar Denizi’ne bakan yamaçlarından birindeki bir Yörük obasına gidip dört beş gün kalacaktım.

Edremit pazarına çıra ve bal satmaya geldiği zamanlar ahbap olduğum ve devlet kapısında birkaç ufak işine yar-dım ettiğim uzun boylu, ak sakallı bir Yörük beni davet etmiş:

“Çadırda yatmayı gözün tutarsa buyur! Taze bal yersin, kana kana acı su içersin!” demişti.

Ben ona, bir daha kasabaya indiği zaman yanına katılıp geleceğimi söylediğim hâlde sıcak, rüzgârsız bir günün sabahında, aklıma esiverince yalnız başıma yola düşmüştüm. Yerini aşağı yukarı bildiğim obaya, uğradığım köy-lerde sora sora, öğlene kadar varacağımı umuyordum.

Yüzlerce, belki binlerce senelik zeytin ağaçlarının arasında uzanan, çukur, iki yanı böğürtlenlerle örülü yolda ağır ağır yürüyordum. Arkamdan yükselen güneş, gölgemi araba izlerinin kıvrımları üzerine serip uzaklara kadar götü-rüyor; deniz tarafından yüzüme doğru esen hafif fakat serin bir bahar rüzgârı, kasabadan uzaklaştığımı hatırlatı-yordu. Kırağı yemiş toprak ve taze çimen kokusu etrafı kaplamıştı. Tarla kuşlarıyla serçeler, ötüşe ötüşe ağaçtan ağaca sıçrıyor, güneşin vurduğu yerlerden dalgalı bir buğu yükseliyordu.

Sabahattin ALİ


262

UĞURSUZLUK

Beşinci şubeden Hayri geldi; otuz, otuz beş yaşlarında, bekâr, üstü başı düzgün, biraz saf, gayet terbiyeli bir me-mur; elinde imza edilecek evrak, göğsünü ilikleyip müsteşarın kapısına yaklaştı.

— Beyefendinin yanında kim var, diye hademeden sordu. Hademe dışarıda imiş, yeni gelmiş o da arkadaşına seslendi:

— Kim var Hasan?

— Ben bilmem; ben görmedim, Ali’ye sor…

Ali de ortada yok! İçeride kimin olduğu anlaşılamadı. Hayri Efendi bir lahza tereddüt etti sonra kapıya büsbütün yaklaşıp iki üç, işitilmez darbecik vurdu ve cevap beklemeyerek dikkatle, yavaşça tokmağı çevirdi.

Odada iki misafir ile bir de levazım müdürü varmış, misafirler bir köşede yavaş sesle sohbet ediyorlar, levazım müdürü de müsteşarın önünde ayakta duruyor, bir kâğıt okutturuyordu.

Memduh Şevket ESENDAL

lahza: Zamanın bölünemeyecek kadar kısa bir parçası, an.

levazım: Değişik iş kollarında gerekli olan şeyler, araç ve gereçler.

1. “Mai ve Si yah”, “Ha san Bo ğul du” ve “Uğur suz luk” ad lı me tin le rin, ki min ağ zıy la an la tıl dık la rı nı ör nek-ler le açık la yı nız.

2. “Mai ve Si yah”, “Ha san Bo ğul du” ve “Uğur suz luk” ad lı me tin le rin, han gi ba kış açı sıy la an la tıl dık la rı nı ör nek ler le açık la yı nız.

3. “Mai ve Si yah”, “Ha san Bo ğul du” ve “Uğur suz luk” ad lı me tin ler de an la tı cı, ya za rın ken di si mi dir? Ni çin?

4. “…kı rık ha ya tı nın öcü nü on dan al mak is ti yor du.”, “Şim di bu kü çük def te ri avu cu nun için de za rar lı bö cek gi bi

sı kı yor du.”, “Kâ ğıt bir sü re kız gın kül le rin üze rin de te red düt edi yor gi bi dur du…”, “Ar kam dan yük se len gü neş,

göl ge mi ara ba iz le ri nin kıv rım la rı üze ri ne se rip uzak la ra ka dar gö tü rü yor…” cüm le le rin de ki di li, do ğal dil ile kar şı laş tı ra rak me tin le rin dil özel li klerini be lir le yi niz.


Gözlemci bakış açısıyla yazılan metinlerde anlatıcı, olaylar ve kahramanlarla ilgili her şeyi bilir. ( )

Edebî metinlerde yazar, anlatıcı değildir; anlatıcı, kurmacanın sınırları içinde varlığından söz edilen bir kişidir. ( )


263

2. Irmaktan su taşıyan çocuklar dağ yolunda bir ihtiyar adamın yattığını haber verdiler. Hüsmen Hoca “Varıp bakalım.” dedi. Akşam yakındı. İki derenin birleştiği bu batak, çukur, sıtmalı araziye çeltiklerden kalkan kokulu, ağır bir duman yayılıyor; gövdeleri yarılmış, yanmış, beş on yaşlı, cansız söğüt arkasında güneş, bulanık bir ışık uzatarak arkların durgun sularını yer yer parlatıyordu.

Refik Halit KARAY

Yukarıdaki parça ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) İlahî bakış açısıyla yazıldığı

B) Üçüncü tekil kişinin ağzıyla yazıldığı

C) Sanatsal metinlere uygun bir dil kullanıldığı

D) Betimlemelere yer verilmiştir.

E) Zamanın belirtildiği

3. O akşam işimden erken çıkabilmiştim. Şöyle Beyoğlu’na kadar bir uzanayım, dedim. Köprüden saatlerdir pis hava ile dolmuş ciğerlerimin teneffüs hakkını vererek Haliç’i ve Boğaziçi’ni selamlayaraktan geçtim.

Ziya Osman SABA

Bu metne göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.

Yukarıdaki metin, …………………………………………………….. bakış açısıyla yazılmıştır.

Yukarıdaki metin, ……………………………………….. ağzıyla yazılmıştır.

4. Demirci Kasım Usta, ocağın başında bir sabana su veriyordu. Birden oğlunun acı acı bağırdığını duydu. İşini bırakıp sokağa fırladı. Kuduz bir köpeğin, oğlunu bacağından ısırdığını gördü. Taşlı sopalı bir kalabalık, köpeği kovalamaya başladı. Kasım Usta oğlunu hemen dükkâna soktu. Çırakları çocuğun elini, ayağını sıkıca tuttular. Kasım Usta yaralı bacağı oydu, ocaktaki kızgın demirlerden biriyle dağladı. Çocuk dayanamayıp bayıldı.

Yukarıdaki parça ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

A) Kahraman anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır.

B) Gözlemci bakış açısına sahip anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır.

C) İlahî bakış açısına sahip anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır.

D) Anlatıcı, olayın içinde kahraman olarak yer almıştır.

E) Metinde konuşmalara yer verilmiştir.


……………….. bakış açısında anlatıcı, olayları bir kamera tarafsızlığıyla ifade eder.


264

6. Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı edebî metinlerin özelliği değildir?

A) Anlatılanla okuyucu arasında mutlaka bir anlatıcının bulunması

B) Betimlemelerden yararlanılması

C) Sanatsal özellik taşıması

D) Sözcüklere farklı anlam değerleri kazandırılması

E) Bilgi verilmesi

7. Güzel bir nisan günüydü. Derse girmemiş, bahçeye çıkıp çimenler üzerine uzanarak bahar üzerine bir şiir düşünmeye başla mıştım. Aradan çok geçmemişti, yanı ba şımda bir ses duydum: “Ne o Özdemir Bey derse girmediniz mi?” istifimi bozmadan, hiç düşünmeden cevap verdiğimi hatırlıyo rum: “Hayır efendim, hava o ka-dar güzel ki, derse girmeye gönlüm elvermedi!”


Kahraman anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır. ( )

Birinci tekil kişinin ağzıyla yazılmıştır. ( )

İlahî bakış açısına sahip anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır. ( )

8. Adnan, yıllardan beri görmediği tanıdıklarına bugün Boğaziçi vapurunda rastladı. Salonlar, kamaralar o kadar kalabalıktı. Mermer yalıdaki ölüye ne çok kişi acımıştı! Bazıları yüzlerini mateme şimdiden hazırlıyordu. Bazı konuşanların, gülenlerin de mermer yalıda, sırayla gözleri dolacaktı.

Mithat Cemal KUNTAY

Yukarıdaki metnin anlatıcısının özelliklerini açıklayınız.

9. Anadolu’nun, dalları yerlere sarkan alçak gönüllü söğütleriyle boyları gökleri delmek isteyen gururlu kavakları altında, sularında keklikler yıkanan, kenarlarında tavşanlar oynaşan güleç, müzikli dere içleri vardır; buralara yabani güller, aşısız iğdeler ara sından kıvrıla kıvrıla dolaşan gölgeli, ko kulu yollardan inilir, tatlı pınarlara varı-lır.

Bu metni dil özellikleri bakımından inceleyiniz.


…………………, kurmacanın sınırları içinde olayları okuyucuya nakleden kişidir.


265

⁕ Dil bir iletişim aracıdır. Bu iletişim aracı aynı zamanda edebî metinlerin malzemesidir. İletişim sırasında, iletinin okuyucuda uyandırdığı her türlü etkiye ise anlam denir. Her edebî metnin bir anlamı vardır. Anlamsız bir yapı-dan söz etmek mümkün değildir.

⁕ Anlam ile yorumlama arasında ilgi vardır fakat bu kavramlar aynı anlama gelmez. Bir yazının veya bir sözün belli bir görüşe göre açıklanmasına, anlaşılması güç yönlerinin aydınlığa kavuşturulmasına yorum denir. An-lamdan hareketle yorum yapılır.

⁕ Bir metnin yorumlanabilmesi için önce anlamsal ayrıntılarının algılanması gerekir. Anlam ise bir sözcükten, bir sözden, bir davranış veya olgudan anlaşılan şey, bunların hatırlattığı düşüncedir.

⁕ Anlamın kaynağı sözcük, söz ya da olgulardır. Sanatçı, anlam kapsamı tarihî süreç içinde oluşmuş olan dili yeni anlamlar taşıyabilecek şekilde kullanır.

⁕ Edebî metinler, bilimsel metinlerden farklıdır. Bilimsel metinlerin tek anlamı vardır. Edebî metinler çok anlam-lıdır, yan anlam bakımından zengin olduğu için de her okunduğu zaman yeni anlamlar kazanır. Farklı ve yeni anlamların oluşmasında, olay çevresinde oluşturan edebî metinlere ait bütün ögeler (yapı, tema, gelenek, dil ve anlatım vb.) etkilidir.

⁕ Edebî metinlerde, açıkça dile getirilen unsurlar bulunduğu gibi açıkça ifade edilmeyen, okuyucunun yorumuna bırakılan anlamlar da vardır. Bu durum, edebî metnin, her okunduğunda okuyucuya farklı bir şey söylemesini ve farklı bir tat vermesini sağlar. Tabi bu durumu sadece edebî metin bağlamında ele almamak gerekir. Bunda okuyucunun durumunun, psikolojisinin de rolü vardır.

⁕ Olay çevresinde oluşan edebî metinler; okuyucunun kültürüne, anlayışına, zevkine, içinde bulunduğu duruma ve psikolojik hâline göre yeni anlam değerleri kazanır.

GELENEK

⁕ Gelenek; bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış olmaları dolayısıyla saygın tutulup kuşaktan kuşağa ile-tilen, yaptırım gücü olan kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi, töre ve davranışlardır.

⁕ İnsanın ortaya koyduğu her yapıt geçmişten geleceğe uzanır. İnsanoğlu kendi geçmişinden aldığını; bulunduğu çağın bilgi birikimi, göreneği, zevk ve düşünce anlayışı ile yoğurarak geleceğe taşır. Bütün bu süreç, geleneği oluşturur.

⁕ Olay çevresinde oluşan edebî metinler de bu süreç ve oluşumun dışında değildir; yani daha önce yaşamış sanatçıların yapıtları, düşünceleri, sosyal ve kültürel ortamların farklı söyleyiş ve özellikleri geleneği oluşturur. Bu durum, metin ile önceki metinler arasında; tema, yapı, dil ve anlatım bakımlarından ilişki oldu-ğunu ortaya koyar. Metnin, kendisinden önceki metinlerden etkilenip etkilenmediği sorgulanır.

⁕ Her metinde, kendi tarzında daha önce yazılmış birçok metinden yararlanılır; bu şekilde oluşturulan metin, daha sonra yazılacak metinlere kaynaklık edebilir.


266

BİZANS DEFİNESİ

Ama nasıl heyecan ve umut içinde günlerce didinir dururduk. Ara sıra hatırlıyorum; büyük ağabeyimin elinde kazma, ortancada kürek, küçüğünde sönük bir gaz lambası, onlar önden, ben birkaç adım geriden o korkunç mağaradan içeri giriverirdik. Önce ağabeylerim biraz aralarında konuşurlar, lambanın ışığını karanlık içinde bir gezdirirlerdi. Böcekler, akrepler, örümcekler ve daha bir sürü garip şekilli haşarat aydınlıktan korkup kaçardı. Ma-ğaranın içi uzun bir dehlize benzer, etrafta birtakım acayip şeyler varmış gibi görünür, durmadan tepeden damla damla su sızar, yer daima ıslak olurdu. Ağabeylerim bir müddet etrafı seyreder, lambayı koyacak uygun bir yer ararlar, sonra nereyi kazacaklarını kararlaştırırlardı. Küçük ağabeyim: “Bir de şurayı kazsak ha!” derdi. Gösterdiği yer çok karanlık olur, ortanca ağabeyim korkardı; lambanın ışığından ayrılmazdı. Aralarında konuşur, hafif sesle bir şeyler anlatırlardı. Sonra yavaş yavaş o karanlık köşeye doğru yürüyüp lambanın loş ve kasvetli ışığında kaz-maya, küreğe sarılırlardı.

Ben mağaranın kapısı önünde, bir ayağım içerde, bir ayağım dışarıda beklerdim. Bir kapkaranlık mağarayı, bir ışık içinde yüzen bahçeyi seyrederdim. Güneş, ağaçlardaki eriklerin üzerinde ışıldardı… Yaz akşamının tatlılığı geniş bahçeye, yeni açmış çiçeklere, meyve dolu ağaçlara sinerdi. Komşulardan birinin kuyudan su çektiği çıkrığın gıcır-tısı derinden gelir, bir yandan da ağabeylerimin sesleri, kazma ile küreğin toprağa çarpmasının gürültüsü işitilirdi.

(…)

Çocukluk yıllarım boyunca süren bu telaşlı, heyecanlı, umut içindeki didinmelerimizi şimdi acı bir sevinçle hatırıma getiriyorum. Hayallerimi durmaksızın besleyen bir şeyler vardı o zaman… Olur olmaz şeylerdi ama aldanmak iyiydi… Bizim böyle bol hayallerle yüklü bir Bizans definesi masalına ihtiyacımız vardı.

Oktay AKBAL

KU TUP LAR DA YA ŞAM

An tif riz ola rak bi li nen sı vı lar, so ğuk ha va lar da don ma sı nı ön le mek için araç la rın su yu na ka tı-lır. Bu sı vı lar su yun don ma nok ta sı nı dü şü rür.

Ben zer şe kil de ku tup lar da ya şa yan hay van-lar da an tif riz gi bi dav ra nan ba zı kim ya sal lar bu lu nur. Ku tup lar da ki so ğuk de niz ler de su-yun sı cak lı ğı sı fı rın al tı na ka dar dü şer. Ör-ne ğin, At lan tik De ni zi’nde su sı cak lı ğı –1 ile –4°C ara lı ğın da de ği şir.

Nor mal de ba lık la rın vü cu dun da bu lu nan su, yu ka rı da be lir ti len sı cak lık lar da don ma lıy dı ve ba lık la rın bu de niz ler de ya şa ya ma ma sı ge re kir di.


267

Ay rı ca bu böl ge de ki bö cek ler so ğuk kan lı hay van lar dır. Çev re nin sı cak lı ğı ek si de ğer le re ka dar düş tü ğün de, bu can lı la rın vü cut sı cak lı ğı da dü şer. Nor mal de bu sı cak lık lar da (–20) bö cek ler ya şa ya maz. An cak bir bö cek tü rü nün Ku zey Kut bu’nda ya şa dı ğı be lir len-miş tir. Bu bö cek, vü cu dun da ken di li ğin den bir çe şit an tif riz (gli se rin) üret mek te ve ken di ni don ma ya kar şı ko ru mak ta dır.

Ku tup lar da ya şa yan hay van lar, ha va so ğu duk ça vü-cut la rın da ki su mik ta rı nı azal ta rak ve sor bi tol ve ya gli se rin gi bi an tif riz mad de le ri nin mik ta rı nı ar tı rır. Bu sa ye de ba zı can lı lar –87°C’a ka dar ya şa ya bi lir ler.

1. “Bizans Definesi” ve “Kutuplarda Yaşam” adlı metinleri öznellik – nesnellik, dil ve anlatım özellikleri bakımından karşılaştırınız.

2. “Bizans Definesi” adlı metnin yorumlanabilir olma özelliği taşınmasını sağlayan unsurları açıklayınız.

3. “Bizans Definesi” adlı metinde çok anlamlı olabilecek söz ve söz gruplarını belirleyerek metindeki diğer unsurlarla ilişkilendiriniz.

4. “Bizans Definesi” adlı metni; yapı, tema ve anlatım özellikleri bakımından inceleyiniz.


268

1. Ah şu ka dın eş ya la rı, ça ma şır la rı, el bi se le ri sa tan ma ğa za lar… Dü şü nü yo rum ki bü tün o ça ma şır lar dan, el bi-se ler den is te di ğim ka dar ala cak pa ram ol sa da on la rı kul la na bi le cek “bü tün bun lar se nin için” di ye bi le ce ğim kim sem yok.

Zi ya Os man SA BA

Yu ka rı da ki met ne gö re aşa ğı da ki cüm le le rin kar şı sı na yar gı lar doğ ru ise (D), yan lış ise (Y) ya zı nız.

An la tı cı, var lık lı bir ki şi dir. ( )

An la tı cı nın se ve ni ve çev re si çok ge niş tir. ( )

2. Bir ay izin le git ti ği İs tan bul’dan, ka rı sı ve kı zıy la An ka ra’ya dö nü yor du. Ha ya tın dan mem nun du. Uzun, ya rı gü-neş li gü zel bir son ba har ayı nı, her da ki ka sın dan ay rı bir zevk ala rak bü tün yü re ğiy le sev di ği İs tan bul’da ka rı sı-nın o sı kı cı ter zi, kun du ra cı dük kân la rı na ve ak ra ba zi ya ret le ri ne onu da be ra ber sü rük le di ği gün ler müs tes na, he men he men ava re, di le di ği gi bi boş ve ra hat ge çir miş ti.

Be kir Sıt kı KUNT


Par ça da sö zü edi len ki şi, İs tan bul’dan An ka ra’ya dön dü ğü için üz gün dür. ( )

Par ça da sö zü edi len ki şi, gü zel bir son ba har ayı nı, İs tan bul’da boş ve ra hat bir şe kil de ge çir miş tir. ( )

3. Al tı ya şın day dım ama pek iyi ha tır lı yo rum. Be yoğ lu’nda, Ru me li Ha nı’nın cad de ye ba kan bir da ire sin de otu rur-duk. Be yoğ lu yi ne bu gün kü gi bi dar, kas vet li ve ka la ba lık tı. Ben he men bü tün vak ti mi oda mın pen ce re sin den so ka ğı sey ret mek le ge çi rir dim. Haf ta da bir kaç ke re ılık yaz sa bah la rın da, da dım la be ra ber Tak sim Bah çe si’ne de gi der dik. Ama an nem bu ge zin ti le ri mi ze üzün tü ile ra zı olur, biz yo la çık ma dan ev vel da dı ma bin bir ten bih te bu lu nur du. Zi ra o gün ler de bah çe le ri miz de so kak la rı mız gi bi, bi zim de ğil di. Bir bi ri ne ben ze me yen çe şit çe şit dil li bir sü rü ya ban cı as ker ler dol dur muş tu şeh ri mi zi.

Or han HAN ÇER Lİ OĞ LU

Bu me tin le il gi li aşa ğı da ki yo rum lar dan han gi si yan lış tır?

A) Betimlemeden yararlanılmıştır.

B) Za man, an la tı cı nın ço cuk luk gün le ri dir.

C) Ge le nek ten ya rar la nıl mış tır.

D) Me kân, iş gal al tın da ki İs tan bul’dur.

E) İla hî ba kış açı sı na sa hip an la tı cı nın ba kış açı sıy la ya zıl mış tır.


269

4. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye ri uy gun şe kil de ta mam la yı nız.

Ede bî me tin ler de ki an lam ………………. eser le rin an la mın dan fark lı dır.

5. Yol cu oto bü sü, sağ lı sol lu çam lık dağ yo lu nu dö ne dö ne yol alı yor du. Bir yo kuş ki geç miş te eşek le ri ter let miş, da ha da bi te ce ğe ben ze mez. Oto bü sü so ra cak olur sa nız, tık lım tık lım. Ba lık is ti fi ol muş yol cu lar. Şo fö rü kö-şe ye sı kış tır mış lar. Kam yon boz ma sı ara ba hır la yıp zır la dık ça şo för, kas ke ti ni en se ye it miş, ha ba bam vi tes de ğiş ti ri yor.

Meh met SEY DA

Bu me tin le il gi li aşa ğı da ki yo rum lar dan han gi si doğ ru dur?

A) Bil gi ver mek, öğ ret mek için ya zıl mış tır.

B) Duy gu ve dü şün ce ler, yo rum la na bi lir ol ma özel li ği ta şı ma mak ta dır.

C) Öz nel yar gı la ra yer ve ril miş tir.

D) Söz cük ler te mel an lam la rın da kul la nıl mış tır.

E) Göz lem ler den ya rar la nıl ma mış tır.

6. Her ak şam genç ba lık çı de ni ze açı lır, ağ la rı nı su la ra atar dı. Rüz gâr ka ra dan esi yor sa ya hiç bir şey ya ka la-ya maz ya da pek az şey tu ta bi lir di; zi ra bu, ka ra ka nat lı acı bir rüz gâr dı. Az gın dal ga lar onu kar şı la mak için gök le re çı kar dı. Fa kat rüz gâr kı yı ya doğ ru esin ce ba lık lar de rin ler den çı ka ge lir, ağı nın göz le ri ne do lu şur, genç ba lık çı da on la rı pa za ra gö tü rüp sa tar dı.

Os car WIL DE Yu ka rı da ki met ni ya pı özellikleri ve te ma ba kı mın dan in ce le yi niz.

7. Bir sa bah ih ti yar su fa re si, ba şı nı de li ğin den çı kar dı. Bon cuk gi bi par lak göz le ri, dim dik kur şu ni bı yık la rı var dı. Kuy ru ğu, upu zun ka ra bir las tik par ça sı gi biy-di. Tıp kı sa rı ka nar ya la ra ben ze yen bir sü rü yav ru ör dek, kü çük göl de yüz mek tey di. Kıp kır mı zı ba cak-la rı olan bem be yaz an ne ör dek de on la ra su da te pe-tak lak dur ma yı öğ ret me ye ça lı şı yor du.

Os car WIL DE


An la tı cı, göz lem le ri ne duy gu la rı nı kat mış tır. ( )

Me tin, sa nat ger çek li ği ne bağ lı ola rak ya zıl mış tır. ( )


270

8. I. Ede bî me tin; ki şi nin bil gi, gör gü ve psi ko lo jik du ru mu na gö re an lam ka za nır.

II. Ede bî me tin, ge le ne ği yan sı tır.

II I. Ede bî me tin, ya za rı hak kın da bel li öl çü de bil gi ve rir.

IV. Ede bî met nin bir olay ör gü sü var dır.

V. Ede bî me tin, yan an lam ba kı mın dan zen gin dir.

Yu ka rı da ki yar gı lar dan han gi le ri ede bî met nin yorumlanabilir olmasıyla il gi li dir?

A) I. ve II. B) II I. ve IV. C) I. ve V. D) I. ve II I. E) IV. ve V.

9. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye ri uy gun şe kil de ta mam la yı nız.

Bir met nin an la mı, ken di si ni mey da na ge ti ren …………………… top la mı de ğil dir.

10. Ekim ayı için de yağ mu run kar par ça la rı na dö ne rek rüz gâr lar önün de sav ru la sav ru la har man la ra yağ dı ğı sert bir ge cey di. Ser ver’in ev vel ce yat tı ğı ko ğuş ta ki ça vuş la ar ka da şı ön le ri ne man ga lı çek miş ler, man ga lın ka ran-lı ğın da si ga ra içe rek ko nu şu yor lar dı; ne fes le ri nin bu ha rı kö mür le rin kı zıl ışı ğı üze rin den ge çer ken pem bem si bir çi çek gi bi açı lı yor, son ra bir bir le ri nin yüz le ri ne çar pıp da ğı lı yor du.

Re fik Ha lit KA RAY

Yu ka rı da ki me tin de “…ne fes le ri nin bu ha rı kö mür le rin kı zıl ışı ğı üze rin den ge çer ken pem bem si bir çi çek gi bi açı lı yor, son ra bir bir le ri nin yüz le ri ne çar pıp da ğı lı yor du.” gi bi ifa de ler, met ne na sıl bir özel lik ka zan dır mış-tır?

⁕ Edebî metin, malzemesi dil olan güzel sanat etkinliğidir. Edebî metnin yazılmasındaki amaç güzellik oluştur-

maktır. Bu eylemin sahibi ise yazar, yani edebiyatçıdır. Bu durumda sanat ile sanatçı arasındaki ilişki, olması

gereken bir gerçektir.

⁕ Yazarın hayat hikâyesi başta olmak üzere bilinen özellikleriyle metin arasındaki ilişki vardır.

⁕ Yazar, yaşadıklarından, gördüklerinden ya da döneminin sosyal gerçeklerinden yararlanabilir ancak bu ya-

rarlanma, sanatın gerçekliği çerçevesindedir; yani yaşanan gerçeklik kurgulanarak, değiştirilerek, sanatın

süzgecinden geçirilerek metne yansıtılır.

⁕ Olay çevresinde oluşan edebî metinlerde belge niteliğinde yaşanmış gerçeklik söz konusu değildir.


271

ANLATMA ESASINA BAĞLI METİNLERİOKUMA VE İNCELEME

A. MASAL

Masal, genellikle halkın yarattığı, hayale dayanan, sözlü gelenekte yaşayan; çoğunlukla insanlar, hayvanlar ile ca-dı, cin, dev, peri vb. varlıkların başından geçen olağanüstü olayları anlatan edebî türdür.

Masalların Genel Özellikleri

⁕ Gerçekte var olmayan, hayalî olaylar üzerine söylenir.

⁕ Söyleyeni belli değildir, yani masallar anonim ürünler-dir.

⁕ Yer ve zaman kavramları belirsizdir.

⁕ Olağanüstü ögelere yer verilir.

⁕ İyi-kötü, alçakgönüllü-gururlu vb. karşıt durumların temsilcisi olan kişilerin mücadeleleri işlenir.

⁕ Masal kişileri: İnsanlar, hayvanlar ile cadı, cin, dev, peri vb. varlıklardır.

⁕ Masallarda, ulusal ve dinî niteliklere genelde yer verilmez.

⁕ Genelde didaktik (eğitici) nitelik taşır.

⁕ Belli bir üslupla söylenir: “Bir varmış, bir yokmuş…”, “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde…”, “Onlar ermiş muradına…”, “Gökten üç elma düştü…” vb.

⁕ Günümüzde söyleyeninin belli olduğu yapma masallar da vardır.

B. DESTAN (EPOPE)

⁕ Milletlerin yaşamlarında derin izler bırakan savaş, göç, doğal afet, kıtlık gibi olayları olağanüstü nitelikler taşıyacak şekilde anlatan uzun manzum hikâyelere destan denir.

⁕ Ulus la rı de rin den et ki le yen ta ri hî ve sos yal olay la rı ko nu alan des tan lar, ulus la rın ilk dö nem le ri ne ait olup hayalin imkânlarıyla zen gin leş ti ri le rek gü nü mü ze ka-dar ta şın mış tır.

⁕ Des tan lar, bi li min ve ak lın top lum ha ya tı na he nüz tam ola rak hâ kim ol ma dı ğı ilk çağ lar da or ta ya çık mış söz lü ede bi yat ürün le ri dir.

⁕ Türk ede bi ya tı ge le ne ği için de “des tan” te ri mi bir den faz la na zım şek li ve tü rü için kul la nıl mış ve kul la nıl mak ta-dır. Es ki Türk ede bi ya tı na zım şe kil le rin den mes ne vi le rin bir bö lü mü ve man zum hi kâ ye ler, ano nim ede bi yat ta ve âşık ede bi ya tın da koş ma ve ya mâ ni dört lük le ri ile ya zı lan ve ya söy le nen bireysel, sos yal, ta ri hî, acık lı ve ya gü lünç olay la rı çe şit li üs lup lar la ak ta ran na zım tü rü ne de des tan den miş tir.


272

⁕ Ko nu muz olan des tan; in san lı ğın, mil let le rin ya ra dı lı şı nı, ge li şi mi ni, ha yat ta kal ma mü ca de le le ri ni açık la yan ve Eski Yunan ede bi ya tın da epo pe te ri miy le anı lan eser ler dir.

⁕ Bü tün dün ya ede bi yat la rı nın baş lan gıç eser le ri olan des tan lar, çe şit li ko nu lar da ya ra dı lış hi kâ ye le ri ya nın da, mil let le rin ha ya tın da bü yük yan kı lar uyan dır mış bir kah ra ma nın ve ya ta rih ola yı nın mil let zih nin de or tak sem bol ve ifa de ler le zen gin leş ti ril miş uzun man zum hi kâ ye le ri dir.

⁕ Des tan lar; bü tün bir mil le tin or tak mü ca de le si ni or tak de ğer ler, ku ral lar, an lam lar bü tün lü ğü için de yo rum la dı ğı ve ya şa tıl dı ğı top lu mun geç mi şi ni ve ge le ce ği ni tem sil et ti ği için dün ya ede bi ya tı nın en ulu sal eser le ri ola rak ka bul edi lir.

⁕ Des tan lar, oluş tu rul ma bi çim le ri ne gö re iki kıs ma ay rı lır:

1. DO⁄AL DESTANLAR

⁕ Toplumları derinden sarsan bir olaya bağlı olarak kendiliğinden oluşan ve toplumun ortak malı (anonim) olan destanlardır. Doğal destanlar, yazının henüz kullanılmadığı dönemlerde doğmuş ve sözlü geleneğe bağlı olarak nesilden nesle aktarılmıştır.

Doğal Destanların Genel Özellikleri

⁕ Halkın ortak (anonim) kültür ürünleridir.

⁕ Şiir-düz yazı karışık olan destanlar da vardır ancak destanlar genelde manzumdur.

⁕ Gerçek ve gerçek dışı unsurlar iç içedir.

⁕ Kahramanlar, fiziksel ve karakter özellikleriyle olağanüstü özellikler de taşırlar.

⁕ Gerçek bir olaya bağlı olarak doğduğundan destanlarda anlatılan olayların zamanı aşağı yukarı bellidir.

⁕ Destanlar çok uzundur.

Doğal Destanların Oluşum Aşamaları

a. Çe kir dek Olay (Oluş Dö ne mi)

Bir ulu su de rin den et ki le ye cek; sa vaş, do ğal afet, dep rem, kıt lık vb. bir ola yın or ta ya çık ma sı dır.

b. Ya yıl ma Dö ne mi

Top lu mu de rin den et ki le yen bu olay kar şın da in san la rı bu lun duk la rı zor du rum dan kur ta ra cak ola ğa nüs tü özel lik-le re sa hip bir kah ra man or ta ya çı kar. Bu olay lar, söz lü ge le ne ğe bağ lı ola rak ku şak tan ku şa ğa ak ta rı lır.

Des tan lar, çı kış nok ta sı iti ba rıy la ger çek li ğe da ya nır an cak söz lü ge le ne ğe bağ lı ola rak ya yı lır ken ola ğa nüs tü ve ger çek dı şı bir çok un sur des tan la ra ek le nir.

c. Der len me Dö ne mi

Des tan, ya zı nın kul la nıl ma ya baş lan dı ğı dö nem de bir halk oza nı ta ra fın dan der le nip şi ir sel leş ti ri lir. Bu aşa ma da der le me ci de as lın da des tan da bu lun ma yan ba zı un sur la rı des ta na ek le ye bi lir.

2. YAPMA DESTANLAR

⁕ Bir ozanın, toplumu etkileyen bir olayı destan kurallarına bağlı olarak yazmasıyla oluşan destanlardır.

⁕ Yakın çağlarda oluşturulan bu destanların yazarları bellidir. Yapma destanlar, yazarının üslup özelliklerini yan-sıtır.


273

se siy le “Kib rit var, kib rit!” di ye ba ğı rı yor du. So kak tan ge çen le rin hiç bi ri ba şı nı çe vi rip bak mı yor du... Ah hiç ol maz sa ayak la rın da ter lik le ri ol say dı! Bi raz ön ce, so kak so kak do la şır ken, hız la ge çen bir ara ba nın önün den kaç mış, ka çar-ken ter lik le ri aya ğın dan fır la mış tı. Kar şı kal dı rı ma geç tik ten son ra, dö nüp bak mış hın zır bir ço cu ğun ter lik le ri ka pıp kaç tı ğı nı gör müş tü. Ar ka sın dan ses len miş ti ama ço cuk alay lı alay lı ses le ne rek ko şa ko şa uzak laş mış tı.

Kib rit çi kız bu nun üze ri ne bir ka pı nın gi rin ti si ne sı ğın mış, ora cı ğa kıv rı lıp otur muş tu. Par mak la rı don muş, sız la ma-ya baş la mış tı. Kız ca ğız bu acı ya da ya na ma dı, ku tu lar dan bi ri ni açıp bir kib rit çı kar dı. Par mak la rı uyuş muş tu, kib rit çö pü nü elin de güç lük le tu tu yor du. Eli tit re ye tit re ye çö pü du va ra sürt tü. Kib rit bir den alev al dı; tat lı, yu mu şa cık, tu run cu bir alev.

Za val lı kız, kib ri ti bir elin den öbür eli ne ge çi re rek, par mak la rı nı ısıt tı. İçi de ısın mış tı. San ki gü rül gü rül ya nan bir oca ğın kar şı sın day dı. Göz le ri ale ve di kil miş, düş le re dal mış tı: Gü zel bir oda da, bü yük bir oca ğın kar şı sın da otu ru-yor du. Ar ka sın da ka lın bir yün lü hır ka, ayak la rın da kürk lü ter lik ler var dı. Isın mış, ter le me ye bi le baş la mış tı... Der-ken kib rit sö nü ver di. Kib ri tin sön me siy le, o tat lı düş ler de so na er miş ti. Kız ca ğı zın par mak la rı ye ni den don ma ya, sız la ma ya baş la mış tı.

Bir kib rit da ha yak tı. Bu sı ra da so ğuk bir rüz gâr es ti. Kız kib rit sön me sin di ye, du var dan ya na dön dü. Öbür eli ni ale ve si per et ti. Ale ve ba kar ken kar şı sın da ki du var san ki eri di, bir den açıl dı, içe ri si gö rün dü. İçe ri de ge niş bir oda var dı. Kar gi bi bem be yaz ör tü ya yıl mış bir ma sa nın üze ri ne ta bak ta bak yi ye cek ler di zil miş ti. Sof ra da gü müş şam-dan lar ya nı yor, oda yı gün düz gi bi ay dın la tı yor du. Kız ca ğı zın göz le ri sof ra nın or ta sın da, bü yük bir ta ba ğa ko nul-muş, nar gi bi kıp kır mı zı kaz kı zart ma sı na di kil miş ti. Ağ zı su lan dı. Eli ni ora ya doğ ru uzat tı. Kib rit ya na ya na so nu na gel miş ti, par ma ğı nı ya kı yor du. Kız ca ğız çö pü ye re atı ver di. At ma sıy la bir lik te, yıl ba şı sof ra sı si li ni ver di, göz le ri nin önü ne taş du var ye ni den di kil di.

Üçün cü kib rit da ha faz la düş ler ya rat tı: Bir yaz ge ce si... Kib rit çi Kız kır da bir ağa cın al tı na otur muş, yıl dız la ra ba-kı yor. Ge ce ol du ğu hâl de ha va sı cak tı. Al tın da ki top rak, gün düz gü neş ten ısın mış, fı rın gi bi ya nı yor... Kü çük kız göz le ri ni yıl dız lar dan ayı ra mı yor du. Uzak tan uza ğa ge ce kuş la rı ötü yor, kur ba ğa lar bağ rı şı yor du.

Der ken bir yıl dız kay dı, gök yü zü ne ge niş bir yay çi ze rek uzak laş tı, sön dü. Kız ca ğız: “iş te, bi ri da ha öl dü.” di ye mı-rıl dan dı. Bir gün, ni ne si söy le miş ti: Her yıl dız düş tük çe yer yü zün den bi ri ölür müş... Ni ne si ni bir da ha gö re bil mek için bir kib rit da ha çak tı. So ğuk tan kas ka tı ke sil miş, bey ni dur muş tu. O şim di so kak or ta sın da ol du ğu nu unut muş, düş ler dün ya sı na dal mış tı. Kib ri tin ale vin de yi ne ni ne si ni gö rü yor, onun se si ni işi tir gi bi olu yor du. İş te ni ne si ge li-yor du. La pa la pa ya ğan kar la rın ara sın dan bir me lek gi bi ini yor du... Gel di, gel di... Kol la rı nı aç tı, to ru nu nu ku cak-la dı, al dı gök le re doğ ru gö tür dü...

Er te si sa bah, yol dan ge çen ler, bir evin ba sa ma ğın da don muş kal mış kız ca ğı zın ölü sü nü bul du lar. Ya nı ba şın da bir sü rü boş kib rit ku tu su var dı.

— Za val lı kız ısın mak için bü tün kib rit le ri ni yak mış, de di ler... Bu kib rit le rin ale vin de onun ne düş ler gör dü ğü nü bi le mez ler di ki.

Hans C. Andersen, Andersen Masalları, Remzi Kitabevi

1. Bu metinde gelenekle ilgili hangi özellikler yansıtılmıştır?

2. “Kibritçi Kız” masalını oluşturan olay örgüsünü belirleyiniz.

3. Bu masalda anlatılan olayların gerçeklikle ilişkisini açıklayınız.

4. Bu masal, hangi anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır?


274

5. “Kibritçi Kız” masalındaki kahramanla ilgili olarak aşağıdaki karakter / tip çözümleme tablosunu dol-durunuz.

6. “Kibritçi Kız” masalının zaman ve mekân özelliklerini belirleyiniz.

Oğuz Kağan Destanı

Ben sizlere kağan oldum. Ey oğullarım, ben çok dağ aştım. Yay ile kalkan alalım. Çok savaşlar gördüm. Talih bize nişan olsun. Çok mızrak, çok ok attım. Gök kurt bize savaş narası olsun. Atla çok yürüdüm. Demir mızraklar orman olsun. Yaban atı av yerinde yürüsün. Düşmanlarımı ağlattım, Daha deniz, daha ırmak, Dostlarımı güldürdüm, Gün tuğ olsun, gök çadır. Gök Tanrı’ya borcumu ödedim. Şimdi yurdumu size bırakıyorum.

W. Bang, R. Rahmeti ARAT

Uyuyan Güzel

Bun dan yıl lar ön ce uzak ül ke le rin bi rin de bir kral la gü zel ler gü ze li bir kra li çe ya şı yor du. Ko ca man gör kem li bir şa to da otu ran kral ve kra li çe yi ül ke nin hal kı çok se vi yor du. Özel-lik le gü zel ol du ğu ka dar iyi kalp li olan kra li çe ye her kes hay ran dı. Bu iyi yü rek li kra li çe nin ha yat ta ki en bü yük di le ği bir ço cuk sa hi bi ol mak tı. So nun da bu di le ği ger çek leş ti ve gü zel bir ilk ba har sa ba hı ha ri ka bir kız ço cu ğu dün ya ya ge tir di. Genç kral la kra li çe nin mut lu lu ğu na di ye cek yok tu.

KİBRİTÇİ KIZ

Kibritçi Kız karakter mi, tip midir?

Karakter / tip, durağan mıdır; dinamik midir?

Bulunduğu ortam, karakteri / tipi nasıl etkilemiştir?

Karakter / tip, olağanüstü özelliklere sahip midir?

Gerçek yaşamda, bu masaldaki gibi bir karakterle / tiple karşılaşılabilir mi?


275

Küçük prensesin doğumunu kutlamak için o güne kadar görülmemiş bir şenlik düzenlendi. Bu şenliğe o ülkedeki bütün insanlar ve periler davet edilmişti. Şenlikler şatonun büyük salonlarında kutlanıyordu. Her taraf o günün şerefine süslenmişti. Bütün davetlilerin dikkati, yatağında uslu uslu yatan minik prensesin üzerindeydi. Melek yüzlü iyilik perileri beşiğin çevresinde toplanmıştı. Her biri sırayla bebeğe iyi dileklerde bulundular.

Ki mi ona gü zel lik, ki mi akıl, ki mi de cö mert lik ar ma ğan et ti. Fa kat bü yük bir ta lih siz lik ol muş ve yaş lı bir pe ri yi şen-li ğe da vet et me yi unut muş lar dı. Bü tün ko nuk lar ne şe için de eğ le nir ken yaş lı pe ri bir den or ta ya çı kı ver di. Şen li ğe da vet edil me di ği için çok kız mış tı. Öf key le kü çük pren se sin be şi ği ne yak la şa rak “On al tı ya şı na gel di ğin de par ma-ğı na bir iğ ne ba ta cak ve öle cek sin.” de di. Ora da ki her kes şaş kın lık tan do na kal mış tı.

İş te tam bu sı ra da he nüz di lek te bu lun ma yan pe ri le rin en gen ci ile ri atıl dı. “Üzül me yin, de di yav ru nuz öl me ye cek. Kü-çük pren ses yüz yıl sü re cek de rin bir uy ku ya da la cak ve bir prens ge lip onu öp tü ğün de bu uzun uy ku dan uya na cak.”

1. “Oğuz Kağan Destanı” adlı metinde geçen “Demir mızraklar orman olsun. / Yaban atı av yerinde yürüsün. / Daha deniz, daha ırmak, / Gün tuğ olsun, gök çadır.” dizelerinden yola çıkılarak o günün Türk toplumuyla ilgili hangi sonuçlara ulaşılabilir?

2. “Uyuyan Güzel” adlı metni yapı (olay örgüsü, kişiler, zaman, mekân ) bakımından inceleyiniz.

3. “Oğuz Kağan Destanı” ile “Uyuyan Güzel” adlı metinleri gerçeklik bakımından karşılaştırınız.

4. “Uyuyan Güzel” adlı metindeki olağanüstü durumları belirleyiniz.

5. “Oğuz Kağan Destanı” ve “Uyuyan Güzel” adlı metinleri ilgili aşağıda verilen cümlelerin karşısına yar-gılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

“Oğuz Kağan Destanı”, gözlemci bakış açısına sahip anlatıcının bakış açısıyla söylenmiştir. ( )

“Oğuz Kağan Destanı” ve “Uyuyan Güzel” adlı metnin yazarı belli değildir. ( )

6. Bü yü ka da’da, tem muz. Öğ le üs tü. Gü ne şin eri yip top rak la rı, yap rak la rı kav ra yıp ka vur du ğu, ya la yıp par lat tı ğı bir gün. Gök ten dö kü len sı cak, ya nak la rı ya kı yor, gö ğüs le ri ezi yor, ne fes le ri tı kı yor. El le tu tu la bi lir bir alev hâ li-ne ge li yor. Or ta lık göz le ri ka maş tı ra cak de re ce ay dın lık… Kar şı da ki çam lar ya nık, si yah bi rer le ke gi bi du ru yor. Bu ka dar nu ra da ya na ma yan göz ler sö nü yor ve ka pa nan göz ka pak la rı al tın da kı mıl dan mak is te mi yor du. Yer, gök bir kor hâ lin de için için ya nı yor du.

Ah met Hik met MÜF TÜ OĞ LU

Yukarıdaki metne göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Bu metinde sözcükler genelde ………………. dışında kullanılarak dil, doğal kullanımından uzaklaştırılmıştır.

7. Irmağa giden yol, kasabadan kurtulunca göz alabildiğine uzanan sayısız şeftali bahçesi arasından geçerdi. Akşamüzerleri hükümet memurları bu bahçelere gelirdi. Tıpkı Sadâbâd gibi burada da eğlenceler düzenlenir, gazeller okunurdu. Bu keyif düşkünü memurlar, suya sabuna dokunan işlere karışmadıklarından senelerce yerlerinde kalırlar, zevklerine bakarlardı.

Refik Halit KARAY


Sosyal ortam ve çevreden söz edilmiştir. ( )

Hükümet memurları dinamik tiplerdir. ( )


276

8. Oturduğumuz evin karşısında küçük bir kahve vardı. Zabitlerimiz burayı kendilerine mahsus kıraathane hâline koydular; bütün boş vakitlerini burada İstanbul gazetelerini, Ankara’dan gelen ajans haberlerini, kim bilir hangi tarihten kalmış bazı eski yazıları okumakla geçiriyorlardı. Bu kıraathaneye ara sıra ben de uğrardım; en yenisi on günlük gazeteler üzerine eğilmiş başlar, pencereden dışarıda yağan yağmura dalmış gözler, sürekli çay içen ve sigara dumanları ile dolup boşalan ağızlar…

Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU Bu metinle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Yazıldığı dönemin zihniyeti yansıtılmıştır. B) Kahraman anlatıcının bakış açısıyla yazılmıştır. C) Betimlemelerden yararlanılmıştır. D) Kahramanlar, durağan tiplerdir. E) Kahramanlar, karakter özelliği göstermektedir.

9. Leylâ vü Mecnûn Günümüz Türkçesiyle Gördi ki bir avcı dâm kurmış Tuzak kurmuş bir avcı gördü Dâmına gazâller yüz urmış Tuzağına ceylanlar gelmişti.

Bir âhu esir-i dâmı olmış Bir ceylan tuzağa kapılmıştı Kan yaşı kara gözine dolmış Kara gözlerine kanlı yaşlar dolmuştu

Boynı burulu ayağı bağlu Ayakları bağlı, boynu burulu, Şahlâ gözi nemlü cânı dağlu Şehlâ gözleri nemli, canı yaralıydı Fuzûlî Küfe Benim babam senin altında öldü, sen hâlâ Kurumla yat sokağın ortasında böyle daha! O anda karşıki evden bir orta yaşlı kadın Göründü: — Oh benim oğlum, gel etme kırma sakın!

Küfe resmi Ne istedin küfeden yavrum? Ağzı yok, dili yok, Baban sekiz sene kullandı… hem de derdi ki: “Çok Uğurlu bir küfedir, kalmadım hemen yüksüz… Baban gidince demek kaldı âdetâ öksüz! Onunla besliyeceksin ananla kardeşini. Bebek misin daha öğrenmedin mi sen işini?” Mehmet Akif ERSOY “Ley lâ vü Mec nûn” ve “Kü fe” ad lı me tin ler den ha re ket le mes ne vi tü rü ile man zum hi kâ ye tü rü nü kar-

şı laş tı rı nız.

10. Muhsin çelebi babadan kalma hayli yüklü mal varlığına rağmen sade, gösterişsiz bir yaşam süren dürüst, cesur, ülkesini çok seven bir kimsedir. Osmanlı devleti bir süredir aralarında büyük siyasî sorunlar bulunan dönemin İran şahına bir elçi göndermek ister. Görev oldukça risklidir. Gönderilecek elçi, şah karşısında canı pahasına da olsa Osmanlı devletinin ve padişahın onuruna yakışır cesareti göstermelidir.

Ömer SEYFETTİN Bu metinle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? A) Olay öyküsüdür. B) Durum (kesit) öyküsüdür. C) Dönemin zihniyeti yansıtılmıştır. D) Kişilerden söz edilmiştir. E) Anlatıcı, öykünün kahramanlarından biri değildir.


277

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. I. Masal II. Mesnevi III. Destan IV. Manzum hikâye V. Orta oyunu

Yukarıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı edebî metinlerden değildir?


2. Cae sar — Ne sa yık lı yor bu adam! Bı ra kın

gi de lim. Yü rü yün. (Hep si çı kar. Yal nız Bru tus’la Cas sı us ka lır.) Cas sı us — Ko şu yu gör me ye gi de cek mi sin? Bru tus — Ha yır, ben gel me ye ce ğim. Cas sı us — Ne olur, gel! Bru tus — Eğ len ce is te mi yor ca nım. Ben de pek ara ma An to ni us’un o ka bı na sığ ma yan coş ku su nu. Ama se nin is te ği ne en gel ol ma ya yım, Cas sı us; bı ra ka yım se ni.

William SHAKESPEARE

Bu metinle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Anlatmaya bağlı bir metindir. B) Olay çevresinde oluşan metindir. C) Diyalog cümlelerine yer verilmiştir. D) Anlatıcı yoktur. E) Sahnelenmeye uygundur.


A) Şi ir, coş ku ve he ye ca nı di le ge ti ren ede bî me-tin dir.

B) Tra je di, ko me di, dram; mo dern ti yat ro tür le ri-dir.

C) Ka ra göz, or ta oyu nu, med dah, köy se yir lik oyu nu; ge le nek sel ti yat ro tür le ri dir.

D) Mes ne vi, coş ku ve he ye ca nı di le ge ti ren ede-bî me tin dir.

E) Halk hi kâ ye si, an lat ma ya bağ lı ede bî me tin dir.

4. Şu bat için de Bey rut’ta yaz çok tan baş la mış gi-biy di. Yak la şan san dal la rın ten te le ri Hil mi Efen-di’ye Hıd rel lez de, Kâ ğıt ha ne’ye gi der ken gü neş-lik le ri ni ta kan İs tan bul ka yık la rı nı ha tır lat tı. Ha va za ten bir ba har se vin ci ile coş kun du; in sa na ta ze ça yır ko ku su nu ara tı yor, ful ya ve zer ren de met le-ri ni öz le ti yor du. Ge çen se ne, böy le bir gün de ka-rı sı ve kı zı ile Un ka pa nı’ndan ne şe li ne şe li Süt lü-ce’ye geç tik le ri ni, ka yık ta pey nir li pi de ye dik le ri ni dü şü ne rek bir yıl son ra ki şu ay rı lı ğa akıl er di re-me di.

Refik Halit KARAY

Bu metinle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) İla hî ba kış açı sıy la ya zıl mış tır.

B) Za man ve me kân be lir til miş tir.

C) Ba ha rın in sa na ver di ği mut lu luk te ma sı iş len-miş tir.

D) Dö ne mi nin sos yal ha ya tı ile il gi li bil gi ve ril miş tir.

E) Hil mi Efen di, mem le ke tin den ay rı dır.

5. I. Olay örgüsü II. Dil ve anlatım III. Kişi IV. Mekân V. Zaman

Yukarıdakilerden hangisi edebî bir metnin ya-pı unsurlarından biri değildir?


6. Mo dern ro man ve öy kü nün di van şi i rin de ki kar-şı lı ğı dır. Be yit ler ara sın da uyak bağ lan tı sı nın bu-lun ma ma sı ve be yit sa yı sın da bel li bir sı nı rın ol-ma ma sı ……………. na zım bi çi mi nin önem li özel lik le ri dir.

Bu par ça da boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ril me li dir?

A) ka si de B) man zum hi kâ ye C) des tan D) mes ne vi E) ga zel


278

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Aşa ğı da ki ler den han gi si do ğal des tan la rın özel lik le rin den de ğil dir?

A) De ği şik li ğe uğ ra ma dan gü nü mü ze ka dar gel di ği B) Olağanüstü özelliklere yer verildiği C) Oluşum aşamalarına bağlı olarak var olduğu D) Şiir şeklinde ortaya konduğu E) Ulusal nitelikler taşıdığı

8. Aşağıdaki destan - millet eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Şinto – Japon B) İgor – Rus C) Şehname – Fin D) Odysseia – Yunan E) Chansen de Röland – Fransız

9. Bu ço cu ğa Ana do lu’da rast la dım. Çan kı rı ile Kas-ta mo nu ara sın da, “Ke le han”da ko nak la mış tık. Ara ba mı zın bir hay va nı çat la mış, ağ zı kö pük le-ne rek ya ba ni bir hı rıl tı dan son ra ha nın ka pı sı na se ril miş, kı mıl da ma dan, çır pın ma dan, te pin me-den anın da ka tı laş mış tı. Ara ba cı, sağ ka lan hay-va nı nı ya tır dık tan son ra öf key le kar şı ma di kil di. — Efen di! Ben den ya na umu dun kal ma sın. Bu-ra dan ile ri ye bir adım ata mam. Bir ara ba bul.

Bu paragrafla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kahraman anlatıcının bakış açısıyla yazıldığı B) Dönemin zihniyetini yansıttığı C) Konuşma cümlesine yer verildiği D) Olay çevresinde oluşan edebî metin olduğu E) Öğretici bir metin olduğu

10. Aşağıdakilerden hangisi destan ve romanın ortak özelliğidir?

A) Anlatmaya bağlı edebî metinler olmaları B) Kısa yazılar olmaları C) Sözlü Döneme ait ürünler olmaları D) Anlatıcıların, eserleri yazan kişiler olmaları E) Millî konuların ön plana çıkarılması

11. Aşa ğı da ki ler den han gi si Türk des ta nı de ğil dir?

A) Alp Er Tunga B) Ergenekon C) Bozkurt D) Göç E) Gılgamış

12. (I) Ulus la rın en es ki ve yay gın tür ler den bi ri dir ma sal. (II) Ma sa lın ger çek le il gi siz olu şu, sa de-ce ola ğa nüs tü var lık la rı an lat ma sın dan kay nak-lan maz; ola ğan var lık la rın öy kü sü an la tı lır ken de ola ğa nüs tü öge le re yer ve ri lir. (II I) Ya za rı bel-li olan ma sal yok tur. (IV) Ma sal, söz lü ve ano nim bir tür dür. (V) Ma sal lar di dak tik özel lik ler ta şır.

Bu par ça da ki nu ma ra lan mış cüm le le rin han-gi sin de bil gi yan lı şı var dır?


13. Aşağıdakilerden hangisinde İslamiyetten son-raki Türk destanları bir arada verilmiştir?

A) Satuk Buğra Han – Manas – Battal Gazi B) Oğuz Kağan – Manas – Satuk Buğra Han C) Battal Gazi – Alp Er Tunga – Göç D) Türeyiş – Şu – Oğuz Kağan E) Danişment Gazi – Manas - Şu

14. Aşa ğı da ki le rin han gi sin de ve ri len le rin ta ma-mı yap ma des tan dır?

A) Kay bol muş Cen net – Kur ta rıl mış Ku düs – Şu B) Ae ne is – Oğuz Ka ğan – İla hi Ko med ya C) Ku va yı Mil lî ye – Alp Er Tun ga – Şeh na me D) İla hi Ko med ya – Çıl gın Or lan do – Üç Şe hit ler E) Kay bol muş Cen net – Çıl gın Or lan do – Gıl ga mış

15. Bir var mış, bir yok muş. De ve ler tel lal iken, pi re-ler ber ber iken, Ben an ne min be şi ği ni tın gır mın-gır sal lar iken, uç suz bu cak sız Kaf da ğı’nda gü-müş göz lü bir dev ya şar mış. Gü müş göz lü dev, di ğer dev ler gi bi ha in ve acı ma sız de ğil miş. Ak si-ne al tın gi bi bir kal bi var mış. Her ke se iyi lik dü şü-nür, her ke sin yar dı mı na ko şar mış. Ül ke hü küm-da rı olan sa rı dev za li min bi riy miş. En kü çük suç-la rı bi le ölüm le ce za lan dı rır, cel lat la ra emir ler yağ-dı rır mış.

Bu metin aşağıdaki edebî türlerden hangisine aittir?

A) Destan B) Masal C) Halk hikâyesi D) Manzum hikâye E) Mesnevi


279

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. “An tov Çe hov” aşa ğı da ki ler den han gi si nin ku-ru cu su sa yı lır?

A) Polisiye roman B) Tarihî roman C) Durum öyküsü D) Olay öyküsü E) Tezli roman

2. I. Kısa olmaları II. Anlatmaya bağlı edebî metin olmaları III. Bilgi vermek amacıyla yazılmaları IV. Kişi ve olayların çok ayrıntılı olarak işlenmesi V. Kurmaca özellik taşımaları Yukarıdakilerden hangileri öykü ve romanın

ortak özellikleridir? A) I. ve II. B) III. ve IV. C) III. ve V. D) II. ve V. E) I. ve IV.

3. Ro man, hi kâ ye, ti yat ro gi bi an la tı ma da ya lı ede bî me tin ler de; duy gu, dü şün ce, ko nuş ma ve dav ra-nış yö nüy le bi rey sel özel lik ler gös te ren; ken di ne öz gü özel lik le riy le di ğer in san lar dan ay rı lan ki şi-le re ---- de nir.


A) tip B) kahraman C) dublör D) aktör E) karakter

4. Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı edebî metinlerdendir?

A) Manzum hikâye B) Köy seyirlik oyunu C) Karagöz D) Meddah E) Tiyatro

5. Aşağıdaki edebî türlerden hangisi yazar – me-tin ilişkisi yönüyle diğerlerinden farklıdır?

A) Yaşam öyküsü B) Hikâye C) Günlük D) Anı E) Otobiyografi

6. Aşağıdaki destanlardan hangisi birlikte veril-diği ulusa ait değildir?

A) La Cid – İran B) İliada – Yunan C) Ramayana – Hint D) Manas – Türk E) Şinto – Japon

7. Otur du ğum yer den kalk tım, ağaç lı yo la in dim; or-ta da du rup ba ron la ka rı sı nın gel me le ri ni bek le-dim. Ara mız da beş adım ka lın ca şap ka mı çı ka-rıp se lam ver dim. Ka dı nın sır tın da, iyi ce ha tır lı-yo rum, ke nar la rı ten te li, uzun etek li, ga yet ge niş ipek bir el bi se var dı. Bo yu kı sa şiş man mı şiş-man. Bir ger da nı var, boy nu nu ka pı yor. Ya nak-la rı al al, göz le ri ufa cık, ba kı şı şir ret, ter bi ye siz ce bir ba kış, yü rü me sin de bir gu rur…

Dostoyevski

Bu metinle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Bi rin ci te kil ki şi ağ zıy la ya zıl mış tır. B) Kah ra man an la tı cı nın ba kış açı sıy la ya zıl mış-

tır. C) Za man ve me kân be lir til miş tir. D) An la tı cı, me tin de ki kah ra man lar dan bi ri dir. E) Be tim le me le re yer ve ril miş tir.

8. Şu Destanı’nda Türklerin İskender’le mücadelesi I an la tıl mış tır. Türk le rin, düş man la rın dan uzun sü-

re sak lan dık la rı de mir da ğı eri te rek çık tık la rı ola-yı an la tan Er ge ne kon Des tanı hâ lâ bel li tö ren ler le

II anılmaktadır. Bozkurt Destanı’nda Türklerin, III yurtlarını bırakarak göç etmeleri anlatılmıştır. Alp Er Tunga Destanı’nda İranlılarla yapılan sa- IV vaşlar ve Göç Destanı’nda da bir savaş sonunda V sağ ka lan tek Türk’ün di şi bir kurt ta ra fın dan bü-

yü tül me si ve Türk le rin tek rar güç len me si an la tıl-mak ta dır.

Bu paragraftaki bilgi yanlışı, numaralanmış bölümlerden hangilerinin değiştirilmesiyle gi-derilebilir?

A) I. ve II. B) III. ve IV. C) III. ve V. D) II. ve V. E) I. ve IV.


280

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

9. Si murg, Zâl’i sev di ği ni an cak git me si nin ken di si için ha yır lı ola ca ğı nı söy lü yor ve ona: Sen ya nın-da ka na dım dan bir tüy gö tü re rek her za man be-nim hi ma ye min göl ge si ne sı ğı na bi lir sin / Eğer düş-man la rın sa na bir güç lük çı ka rır lar sa iyi ve ya kö tü bir ha re ket te bu lu nur lar sa / Be nim tü yü mü ate şe at, iş te o za man kud re ti mi gö rür sün / Çün kü ben se ni ka na dı mın al tın da bes le dim, yav ru la rım la be-ra ber bü yüt tüm / Ben o za man ka ra bu lut gi bi ge-lir ve hiç in cit me den se ni yi ne bu ra ya ge ti ri rim.

Şehname – Firdevsî Simurg: Anka, masal kuşu. Zâl’i: Şehname’de adı geçen büyük bir kahraman.

Yukarıdaki metne göre destan türüyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılabilir?

A) Çok geniş bir zaman diliminde oluştuğu B) Çok uzun olduğu C) Tarihî belge niteliği taşıdığı D) Yazarının aynı zamanda destan kahramanı

olduğu E) Olağanüstü özelliklere yer verildiği

10. Be ni sa ran ve ba na ka rı şan her şe yin için de ya-şı yo rum. Gür ça yır lar, uç suz bu cak sız dağ yol la-rı, top top ka yın ağaç la rı, hiç bir göl ge nin ka rart-ma dı ğı ber rak su, dü şün cem de ya şa dı ğı nız için be nim bi rer par çam olu yor su nuz. Ay dın lık bah çe-le rin gül le ri! Siz al nı ma do ku nun ca, de ri mi alev-den öpü cük ler ay dın la tı yor. Her şey baş tan ba-şa sev gi, coş kun luk, gü zel lik, ür pe riş. Dün ya yı içip mut lu ol mu şum. Par la yan ve içi mi ay dın la tan her şe ye ka rı şıp öy le da ğı lı yor ve ço ğa lı yo rum ki gön lüm ken di ni kay be di yor ve se vin ci ni ba ğı ra ba ğı ra bo şal tı yor.

Bu met nin ya za rıy la il gi li ola rak aşa ğı da ki ler-den han gi si söy le ne bi lir?

A) Çocukluğunda yeterince sevgi görmemiştir. B) Hayatı sever, yaşama sevinciyle dolu dur. C) Doğanın bilinçsizce tüketilmesine tepkilidir. D) Yaşamın zorluklarıyla karşılaşmadığı için hep

olumlu düşünmektedir. E) Ekonomik sıkıntısı olmadığı için hayattan

zevk almaktadır.


A) Ma sal lar da te ker le me ve söz ka lıp la rın dan ya rar la nı lır.

B) Mes ne vi ler, an lat ma ya bağ lı ede bî me tin ler dir. C) Halk hi kâ ye le ri, düz an la tım şek lin de ya zı lır. D) Hi kâ ye her yö nüy le ro man dan da ha kı sa dır. E) Do ğal des tan la rın oluş ma sı kı sa bir za man da

ol maz.

12. Zor ve ya vaş ya za rım. Ya zar ken çok değiş ti ri rim. Ça-lış ma ya baş la yın ca ara ya her han gi bir şey gir mez se so nu na ka dar ay nı hız la de vam ede rim. Ara ve rin ce tek rar baş la mam için ay lar ge re kir. Ço ğu za man, sü-rek li ça lış mam için ese rin be ni bı rak ma ya cak ka dar iler le miş ol ma sı ve ka pı da ya yım cı nın ada mı nın bek-le me si ge re kir. Ko nu la rı, ça buk ve da ha çok ko nu şur-ken bu lu rum; fa kat ge liş ti rir ken zor luk çe ke rim.

Bu özel lik le re sa hip bir ya zar aşa ğı da ki ler den han gi si ni söy le miş ola maz?

A) Yaz ma sü re cim bö lün mez se ya zı mı ay nı hız-la sür dü rü rüm.

B) Yaz ma aşa ma sın da ya zı la rım da de ği şik lik ya pa rım.

C) Ara ver me den ça lış mam için be ni zor la ya cak ko şul la rın oluş ma sı ge re kir.

D) Ça lış ma ya baş la dı ğım da dik ka tim hiç da ğıl-maz ve yaz ma ya ara ver mem.

E) Güç ya za rım, ese ri mi bi tir mem za man alır.

13. Manas Destanı Bu Baybiçe Çıırıçı Manas’ı altın beşikte beledi Manas’ı Hızır korudu. Manas beşiğinden doğruldu Kâfir ile Müslüman’a Manas’ın haberi duyruldu, Manas kükredi ve daha Beşikte yatarken konuştu. Bu metne göre Manas Destanı’yla ilgili olarak

aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz? A) Geleneğe ait unsurlara yer verilmiştir. B) Olağanüstü özellikler taşıdığı C) İslamiyetin etkisinin görüldüğü D) Şiir şeklinde oluştuğu E) Yazarının belli olduğu


292

TİYATRO (DRAMA)

⁕ Ti yat ro, fark lı an lam la ra gel mek te dir. Ko nu muz-la il gi li olan bi çi miy le ti yat ro; ya za rın, dil ara-cı lı ğıy la ve sah ne len mek (tem sil) ama cıy la ka le me al dı ğı ede bî me tin ler dir.

⁕ Ti yat ro; oyun (edebî me tin), oyun cu, sah ne ta sa-rı mı, sah ne giy si si, sah ne tek ni ği, sah ne le me gi bi öge ler den oluş muş bir gü zel sa nat lar da lı dır. Bu yö nüy le ti yat ro, ken di ne öz gü ku ral la rı olan, ede-bi yat tan fark lı bir tür dür.

⁕ Ti yat ro yu ede bi yat la iliş ki len di ren nok ta ise ti yat ro nun, bir ede bî met ne bağ lı ola rak oluş-tu rul ma sı dır.

⁕ Ti yat ro, in san la bir lik te doğ muş tur. Ti yat ro te ri mi Yu nan ca the at ron söz cü ğün den gel mek te dir. Gü nü müz de ki an la mıy la ti yat ro nun baş lan gı cı, es ki Yu nan’da Bağ Bo zu mu Tan rı sı Di ony sos (Di ya ni zos) adı na ya pı lan din sel tö ren le re da-yan mak ta dır. Bu tö ren ler de ke çi pos tu giy miş in san lar ko ro hâ lin de şar kı lar, şi ir ler söy ler; dans eder ler di. Thes pis (Tes pis) adın da bir şa ir, MÖ VI. yüz yıl da ko ro nun kar şı sı na bir oyun cu (ak tör) çı ka ra rak di ya lo ğu baş lat tı. Da ha son ra Aiskh ylos (Ayk los) ikin ci oyun cu yu, Sop hok les (So fok les) üçün cü oyun cu yu sah ne ye çı kar dı. Böy le ce ko ro, gi de rek öne mi ni yi tir di ve mo dern ti yat ro nun ilk olu şum la rı baş la mış ol du.

Di ony sosDionysos; şa ra bın sa de ce sar hoş edi ci li ği ni de ğil,sos yal et ki le ri ni de tem sil eder ve ba rış âşı ğı dır.

TİYATRONUN ÖGELERİ

Tiyatro Eseri

⁕ Sahnede canlandırılmak amacıyla yazılan edebî metinlere tiyatro eseri denir. Tiyatro eserinde olaylar oluş hâlinde gösterilir, yazar varlığını hissettirmez ve bir anlatıcı bulunmaz.

⁕ Tiyatro metnindeki olay örgüsü (dramatik örgü) eserin kişileri tarafından doğrudan doğruya canlandırılır. Bir tiyatro eserinde olay, konu, kişiler, perdeler ve tablolar vardır. Her tiyatro eseri perde ve sahnelerden oluşur.


293

⁕ Edebiyatımıza Tanzimat’la giren bu tür eserler için tiyatro eseri, temaşa sanatı, piyes, oyun gibi adlar kulla-nılmıştır.

⁕ Genel olarak bir tiyatro eserini olay, kişiler, üslup (biçem) oluşturur.

Dramatik Örgü (Olay Örgüsü)

⁕ Tiyatro eserinde olay, genelde yaşamdan alınır ya da gerçeğe benzer; çünkü sahneleme zorluğu, olay örgü-sünde çok geniş olaylara, olağanüstülüklere ve dağınıklığa izin vermez.

⁕ Olay, çoğunlukla bir savaşımdan (mücadeleden), yani iki gücün çatışmasından doğar. Çatışan güçler, insanla insan, insanla hayvan, insanla doğa, insanla doğaüstü varlıklar vb. olabilir. Tiyatro eserinde olayların hareket hâlinde sergilenmesine aksiyon (eylem) denir.

Kişiler (Şahıs Kadrosu)

⁕ Tiyatro eserinde dramatik örgüyü var eden, yaşayan ve yaşatan insanlara şahıs kadrosu denir. Şahıs kadro-sunda temel unsur insandır ancak insanın dışındaki varlıkların (cin, peri, ejderha, ağaç, ev, hayvanlar vb.) da insani bir kimlikle şahıs kadrosu içinde yer alması mümkündür.

⁕ Tiyatroda kişiler, eylem içinde verilir. Kişiler, aralarında savaşım geçen varlıklardır. Kişiler, temsil ettikleri ka-rakterlere uygun eylemler sergilerler.

⁕ Oyun kişisi, ya insanın ortak ve genel özelliklerini simgeleyecek biçimde tip olarak ele alınır; ya da insanın kişisel özelliklerini yansıtacak biçimde karakter olarak işlenir.

Üslup

⁕ Bir sa nat çı ya, bir ça ğa ve ya bir ül ke ye öz gü tek nik, renk, bi çim len dir me ve söy le yiş özel li ği ne üs lup de nir. Her ti yat ro ya za rı nın ken di ne öz gü bir üs lu bu var dır. Ya zar, ese ri ni ken di du yuş, dü şü nüş ve an la tış özel lik le ri ne gö re oluş tu rur.

⁕ Ti yat ro da, top lu mun çe şit li ke sim le rin den ki şi ler ve olay lar can lan dı rı lır. Fa kat ki şi le rin ko nuş ma la rı nı ve olay la rı sah ne de ol du ğu gi bi yan sıt mak ye ter li ol maz. Ko nuş ma la rın ve olay la rın ak ta rı mın da ya za rın yo rum la ma sı da önem li dir. Ya za rın ki şi sel li ği, kul lan dı ğı di lin ya pı sı, an la tıl mak is te nen ko nu, ese rin ya zıl dı ğı za man, üs lu bun oluş ma sın da et ki li olan öge ler dir.

Oyuncu

⁕ Bir rolü oyunculuk sanatı uyarınca oynayan (sahnede canlandıran) sanatçıya oyuncu denir. Erkek oyuncuya aktör, kadın oyuncuya aktrist denir.

⁕ Oyuncular, tiyatro eserindeki olguyu canlandıran ögeler olduğu için tiyatronun olmazsa olmazlarıdır.

Sahne

⁕ Tiyatroda oyunun oynandığı, olayın geçtiği yerdir. Sahne, izleyicilerin kolayca görebilmeleri için genellikle yer-den belirli bir ölçüde yüksek olan; oyun, müzik gibi her türlü gösteri yapmaya uygun alandır.

⁕ Tiyatro eserinde bir perdelik bölümün dekor bakımından değişik olan küçük kısımlarına da sahne denir.

Seyirci

⁕ Tiyatro izleyicisine seyirci denir.

⁕ Tiyatroda, diğer sanatlardan farklı olarak seyirciyle oyuncuların aynı ortamda olması etkileşimde canlılığı geti-rir. Bu nedenle oyuncu ve izleyici arasında sürekli duygu alışverişi vardır. Tiyatroda seyirci ve oyuncu iki temel ögedir, birlikte duyar ve düşünürler.


294


……………….; oyun (edebî metin), oyuncu, sahne tasarımı, sahne giysisi, sahne tekniği, sahneleme gibi ögelerden oluşmuş bir güzel sanatlar dalıdır.

2. V. PERDE, II. SAHNE

HAMLET — Kraliçe’ye ne oldu?

KRAL — Yaralarınızın kanadığını görünce bayıldı.

KRALİÇE — Hayır hayır, içki içki! Ah canım Hamlet’im!

İçki içki! Zehirlendim!

HAMLET — Oh, alçaklar! Hey kilitleyin kapıları.

İhanet! Çıkarın ortaya!

LAERTES — Burada Hamlet. Hamlet, ölüyorsun.

Dünyanın hiçbir ilacı seni iyileştiremez artık.

Yarım saatlik bile ömrün kalmadı.

Hain alet işte senin elinde.

Ucu düğmesiz ve zehirli.

Bu iğrenç dolap beni de götürüyor sonunda.

İşte şuraya uzanıyorum… Bir daha kalkmamak

üzere.

Annen zehirlendi. Başka bir şey söyleyemem.

Kral, suçlu kral!

HAMLET — Kılıcı ucu zehirli, öyle mi?

Öyleyse, ey zehir, göster kendini!

(Kralı yaralar.)

KRAL — Oh, dostlar, koruyun beni. Yalnızca yaralandım!

HAMLET — Al şunu, ahlaksız katil, lanetli Danimarkalı,

İç bakalım.

(Krala zorla içirir.)

Kavuşma burada mı dersin?

Annemin peşinden git.

(Kral ölür.) W. SHAKESPEARE HAMLET Çeviren: Bülent BOZKURT

“Hamlet” adlı metnin dramatik örgüsünü belirleyiniz.


295

3. “Hamlet” adlı metni dil ve anlatım özellikleri bakımından inceleyiniz.

4. “Hamlet” adlı metindeki temel çatışmayı belirleyerek metinde bir anlatıcı olup olmadığını nedenleriyle açıklayınız.


Tiyatro, dramatik (ritmik) sanatlardandır. ( )

Tiyatro aynı zamanda kendine özgü kuralları ve özellikleri olan, edebiyattan ayrı bir sanat dalıdır. ( )

6. Aşağıdakilerden hangisi göstermeye bağlı edebî metinlere ait bir terim değildir?

A) Sahne B) Aksesuar C) Dram D) Suflör E) Anlatıcı

7. III. PERDE, XIII. SAHNE

TOINETTE — (Haykırarak) Aman Allah’ım! Ah!

Nedir bu felaket! Ne uğursuz bir

günmüş!

ANGELIQUE — Nen var, Toınette, neye ağlıyorsun?

TOINETTE — Ah! Nasıl ağlamayayım! Ne kara

haber bu!

ANGELIQUE — Aman ne oldu?

TOINETTE — Ah! Sormayın! Babanız öldü.

ANGELIQUE — Babam mı öldü, Toınette?

TOINETTE — Evet, bakın, işte orada. Az önce

bir fenalık geldi üzerine, aldı götür-

dü zavallıyı.

MOLİERE HASTALIK HASTASI Çeviren: Lûtfi AY

Bu metne göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

“Hastalık Hastası” adlı metinde temel ifade şekli ……………………….dır.

Göstermeye bağlı edebî metinlerde konuşanın hareketlerini ve durumunu açıklamak için ……………. kullanı-

lır.


296

8. I. Pandomim, jest ve mimiklerle sergilenen sözsüz oyundur. II. Trajedi, konusunu efsanelerden veya tarihsel olaylardan alan acıklı sonuçlara bağlanan bir tür tiyatro ese-

ridir. III. Diyalog; bir oyunda, kişilerden birinin kendi kendine yaptığı konuşmadır. IV. Temsil, bir tiyatro eserinin oynanmasıdır. V. Replik, sahne oyunlarında konuşanların birbirine söyledikleri sözlerden her biridir.

Yukarıdaki tiyatro terimlerinden hangisinin tanımı yanlıştır?


9. DÜN-BUGÜN’DEN VİYANA TABLOSU

ÇÖPÇÜ — Senin adın ne?

YENİÇERİ — Hüseyin oğlu Hasan. Ya senin?

ÇÖPÇÜ — Hasan oğlu Hüseyin. Ula bu ne acayip kılıktır nedir bu böyle yahu?

YENİÇERİ — Kanuni Sultan Süleyman Efendimizin serdengeçtileri böyle giyinirler.

ÇÖPÇÜ — Ha anladım, sen Faschinge (Faşinge) geldin Viyana’ya.

YENİÇERİ — Sen ne saçmalarsın bre zevzek, biz fütuhata (fethetmek) geldik buraya.

ÇÖPÇÜ — Kim getirdi sizi?

YENİÇERİ — Serdar-ı Ekrem Kara Mustafa Paşa.

ÇÖPÇÜ — Bu yeni bir turizm acentesi olacak. Biz Germain Air (Cermen Eyir)’le geliriz. Dolmuş uçağı

170 marka.

YENİÇERİ — Ne işin var, niye geldin buraya?

ÇÖPÇÜ — Çalışıp para kazanmaya.

YENİÇERİ — Ne iş görürsün?

ÇÖPÇÜ — Çöpçülük ederim aha gavurun pisliğini temizlerim dört bin şilinge.

YENİÇERİ — Hey senin…

ÇÖPÇÜ — Ula oğlum ne küfür edeysin? Ben mi getirdim bu hâle? Hem çalışmak ayıp mı?

YENİÇERİ — Çalışmanı anladık da hiç değilse Viyana’ya gelmeseydin, benim bayrak diktiğim yerde sen

çöpçülük etmese idin.

Haldun TANER

Bu metne göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

Yeniçeri,…………………………………………………………………… bir kişiliktir.

Çöpçü,…………………………………………………. için Viyana’ya gitmiştir.

10. “Dün - Bugün’den Viyana Tablosu” adlı metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Yeniçeri ve çöpçü, ait oldukları sosyal yapıya uygun konuşturulmuştur. ( )

Güldürücü ve üzüntü verici olaylara yer verilmiştir. ( )

Anlatmaya bağlı edebî metin olduğu için diyalog cümlelerine yer verilmiştir. ( )

Hayalî unsurlardan yararlanılmamış, yaşanmış bir olay gösterilmiştir. ( )


297

TİYATRO ÇEŞİTLERİ

⁕ Göstermeye bağlı edebî metinler, “konu” ve “tiyatro tekniği” ölçüt alınarak sınıflandırılır.

TÜRK TİYATROSU

I. GELENEKSEL TÜRK TİYATROSU II. MODERN TÜRK TİYATROSUa. KARAGÖZ

b. ORTA OYUNU

c. MEDDAH

ç. KÖY SEYİRLİK OYUNLARI

a. TRAJEDİ

b. KOMEDİ

c. DRAM

KONULARINA GÖRE GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER

1. TRAJEDİ 2. KOMEDİ 3. DRAM

⁕ Ka ra göz oyu nu nun kay na ğıy la il gi li fark lı

gö rüş ler var dır an cak halk ara sın da ki yay-

gın söy len ti ye gö re Ka ra göz ile Ha ci vat,

Or han Bey (XIV. yüz yıl) za ma nın da Bur-

sa’da bir ca mi ya pı mın da ça lış mış iş çi ler dir.

İki si ara sın da ki nük te li ko nuş ma lar, di ğer

iş çi le ri oya la dı ğı için Or han Bey’in em riy le

öl dü rül müş ler dir. Da ha son ra Şeyh Küş te-rî, Ha ci vat ve Ka ra göz’ün de ri den ya pıl mış

tas vir le ri ni oy nat mış ve on la rın şa ka la rı nı

tek rar la mış tır. Bu ne den le Ka ra göz per de-

si ne Küş te rî Mey da nı da de nir.

I. GE LE NEK SEL TÜRK Tİ YAT RO SU

A. KA RA GÖZ

⁕ Karagöz; de ve de ri sin den ve ya mu kav va dan ke si lip bo yan mış in san bi çim le ri ni ya da re sim le ri, be yaz bir per-de üze ri ne ar ka dan ışık ve re rek yan sıt ma yo luy la oy na tı lan, hareket taklitlerine ve konuşmaya dayalı seyirlik göl ge oyu nu dur. Perdede oynatılan kuklalara “tasvir” denir.


298

1. KA RA YAR KÖP RÜ SÜ

(Dok tor Şe rif Ce vat Bey, has ta olan otuz beş ya şın da ki ye ğe ni Cem’i te da vi ama cıy la evi ne alır an cak Cem, yen ge si Sem ra’ya âşık olur ve Şe rif Bey bu nu fark eder.)

ŞE RİF — Bü tün he sap la rın yan lış. Öle ce ğin fi lan yok. Sa pa sağ lam sın.

CEM — Na sıl… İyi le şi yor mu yum?

ŞE RİF — Has ta lı ğın za ten mü him bir şey de ğil di. Çok tan geç miş ol ma sı la zım.

CEM — (Ağır ağır dö ne rek) Pe ki ni çin ba na…

ŞE RİF — Mah sus söy le dim.

CEM — Mah sus mu? (Göz le ri ni hay ret le kır pış tı ra rak Şe rif’e ba kar.) Ne den?

ŞE RİF — Öz am ca sı nın ka rı sı na göz di ke cek ka dar pis bir in sa nın bu dün ya da ye ri yok da on dan! Kö tü bir ölüm den kur tul mak için o hap la rı he men alır sın da vü cu dun or ta dan kal kar san mış tım. Ol ma dı, uzat tın işi.

CEM — An la mı yo rum… Ya ni şim di… Be nim hiç bir şe yim yok mu?

ŞE RİF — Yok.

SEM RA — De mek be ni kıs kan dı ğın için yap tın bu işi? Bir de akıl lı ge çi nir sin, ba na ap tal der sin. Ne de gü zel plan kur muş sun…

Re fik ER DU RAN

Yu ka rı da ki met ni te ma, za man ve me kân ba kı mın dan in ce le yi niz.

2. “Ka ra yar Köp rü sü” ad lı met nin te mel ça tış ma sı aşa ğı da ki le rin han gi si dir?

A) Dok tor Şe rif Ce vat Bey’in, ye ğe ni Cem’i kıs kan ma sı ve ona kar şı kin duy ma sı

B) Dok tor Şe rif Ce vat Bey’in mes le ği ni tam ola rak ya pa ma ma sı

C) Cem’in çok has ta ol ma sı

D) Ai le ku ru mu na ge re ken öne min ve ril me me si

E) Dok tor Şe rif Ce vat Bey’in, Sem ra’yla ge çi ne me me si

3. “Ka ra yar Köp rü sü” ad lı me tin le il gi li aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye re uy gun söz cü ğü ya zı nız.

Sah ne len mek (tem sil) ama cıy la ka le me alın dı ğı için …………………………………….. bir me tin dir.


Gös ter me ye bağ lı ede bî me tin ler, ko nu la rı na gö re ge le nek se Türk ti yat ro su ve mo dern Türk ti yat ro su ol mak üze re iki kıs ma ay rı lır. ( )

Ka ra göz, ya ban cı söz cük ler le ko nuş ma yı ter cih eden ya rı ay dın bir tip tir. ( )


299

5. KO RO

Sah ne mi zi aç tı ğı mız şu gü zel Ve ro na’da Soy lu luk ta bir bi ri ne denk iki ai le Es ki bir düş man lık tan ge len ye ni bir kav ga da; Yurt taş ka nı yurt taş eli ni le ke ler bu ra da. İş te ölüm cül döl le rin den bu iki ai le nin Do ğar yıl dız la rı sö nük iki ta lih siz sev gi li, Yü rek par ça la yan acı yaz gı la rıy la bu iki genç Ölüm le riy le top ra ğa gö mer bü yük le rin ki ni ni.

Wil li am SHA KES PEA RE

(Ro me o ve Ju liet)

Yu ka rı da ki ti yat ro ese ri nin tü rü nü açık la yı nız.

6. HAS TA LIK HAS TA SI

AR GAN — Ben sa na ya lan söy le me yi öğ re ti rim şim di!

LO UI SON — (Diz le ri ne ka pa na rak) N’olur ba ba cı ğım, af fe din be ni. Ab lam si ze söy le me me mi tem bih et-miş ti de onun için söy le me dim ama hep si ni an la ta ca ğım si ze.

AR GAN — Ön ce ya lan söy le di ğin için so pa yı yi ye cek sin. Üst ta ra fı nı son ra dü şü nü rüz.

LO UI SON — Ba ba cı ğım, ca nım ba ba cı ğım be ni, n’olur döv me yin be ni.

AR GAN — Dö ve ce ğim.

LO UI SON — Al lah aş kı na döv me yin ba ba cı ğım!

AR GAN — (Döv mek için ya ka lar.) Değ ne ği ye de ak lın ba şı na gel sin.

LO UI SON — Ay! Ay! Ba ba cı ğım, ca nı mı yak tı nız, ya ra la dı nız be ni. Ay! Ay! Bı ra kın ölü yo rum, öl düm. (Öl-müş gi bi ya par.)

AR GAN — Ne! Ne olu yor? Lo uı son, Lo uı son! Aman Al lah; Lo uı son! Hişt! Kı zım! Ey vah! Bu da mı ba şı ma ge le cek ti, yav ru cu ğum öl dü. Ne halt et tim ben! Ah ye re ba ta sı değ nek! Ah! Elim kı rıl say dı da vu ra maz ol say dım! Ah! Be nim ta lih siz kı zım, za val lı Lo uı son’cu ğum!

Moliere


A) Ko nu gün lük ya şam dan alın mış tır.

B) Ki şi ler, gün lük ya şam da kar şı la şı la bi le cek ni te lik te dir.

C) Dil ve an la tım da soy lu luk ve gü zel lik aran ma mış tır.

D) Tü rü ko me di dir.

E) Çir kin sa yı lan vur ma, ya ra la ma gi bi olay la ra yer ve ril me miş tir.


300


A) Köy se yir lik oyu nu nun kök le ri, Des tan Dö ne mi top lum ya şa mın dan iz ler ta şır ve geç mi şe da ya nır.

B) Or ta oyu nu, ka ra göz oyu nu nun ger çek oyun cu lar la sah ne len miş bi çi mi dir.

C) Mu kad di me, ka ra göz oyu nu nun baş lan gıç bö lü mü dür.

D) Ya ban cı dil de ya zıl mış bir ese ri, yer li ad lar ile yer li ya şa ma uy du ra rak uyar la ma ya dik si yon de nir.

E) Taş la ma la ra da ya nan, ha fif mü zik li oyun la ra vod vil de nir.


Ti yat ro da dra ma tik ör gü, ila hî ba kış açı sı na sa hip an la tı cı ta ra fın dan an la tı lır. ( )

Ka ra göz ve Ha ci vat, gerçek hayatta ya şa dı ğı var sa yı lan kah ra man lar dır. ( )

9. I. Gül dü rü ye da ya lı sah ne oyu nu dur.

II. Acık lı, üzün tü lü olay la rı, ba zen gül dü rü cü yön le ri ni de ka ta rak ko nu alan sah ne oyu nu dur.

II I. Ge le nek sel Türk ti yat ro su nun mo dern ti yat ro ya en ya kın tü rü dür.

IV. Ki şi le rin ön pla na çı ka rıl dı ğı ve ka rak te ri nin gü lünç, ak sak yan la rı nı ko nu alan ko me di dir.

V. Or ta oyu nun da, ka ra göz oyu nun da ki Ha ci vat’ın kar şı lı ğı dır.

Nu ma ra lı cüm le ler de, aşa ğı da ki kav ram lar dan han gi si nin özel li ği ve ril me miş tir?

A) Dram B) Tö re ko me di si C) Or ta oyu nu D) Ko me di E) Pi şe kâr

10. Aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan yeri tamamlayınız.

Ti yat ro me tin le rin de ki te mel ifa de şek li …………………. dir.

Olay Çevresinde Oluflan Edebî Metinler

301


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. Oİ Dİ PUS — An lat tık la rın çok kuş ku lan dır dı be ni, pe ri şan et ti ak lı mı.

İO KAS TE — Ne var ki an lat tık la rım da? Oİ Dİ PUS — Ya nıl mı yor sam, Lai sos’un bir yol kav-

şa ğın da öl dü rül dü ğü nü söy le din? İO KAS TE — O za man da öy le de di ler, bu gün de

öy le di yor lar. Oİ Dİ PUS — Ne re de bu, Lai os’un öl dü rül dü ğü

yer? İO KAS TE — Pho kis’te, Dau lis ile Delp ho i’den

ge len yol la rın bir leş ti ği yer de. Oİ Dİ PUS — Ne za man du yul du bu olay? İO KAS TE — Sen bu ra ya kral ol ma dan ön ce. Oİ Dİ PUS — Ey Ze us! Be ni böy le mi yok ede cek-

tin? İO KAS TE — Ne var, se ni böy le bir den te la şa,

kor ku ya dü şü re cek? Oİ Dİ PUS — Ar tık ba na bir şey sor ma. Lai os’u

an lat ba na. Na sıl dı gö rü nü şü, kaç yaş la rın day dı?

İO KAS TE — Uzun boy luy du, saç la rı ağar ma ya baş la mış tı, bi raz da sa na ben zer di.

Oİ Dİ PUS — Kor ku yo rum, kâ hi nin de dik le ri çı-ka cak di ye kor ku yo rum. Ar tık her şe yin an la şıl ma sı için bir nok ta yı da ha ay dın lat ma nı is te ye ce ğim.

İO KAS TE — Be nim de içi mi kor ku al dı ama ne so rar san ce vap ve re ce ğim.

SOP HOK LES, KRAL Oİ Dİ PUS

Yu ka rı da ki ti yat ro ese ri nin tü rü aşa ğı da ki ler-den han gi si dir?

A) Tra je di B) Ko me di C) Dram D) Vod vil E) Skeç

2. Aşa ğı da ki ler den han gi si ko me di nin özel lik le-rin den de ğil dir?

A) Ko nu lar gün lük ya şam dan alı nır. B) Üç bir lik ku ra lı na uyu lur. C) Ki şi ler gün lük ha yat ta kar şı la şa ca ğı mız ni te-

lik te dir. D) Düz ya zı şek lin de ya zı lır. E) Acı ve ren olay lar se yir ci nin gö zü önün de can-

lan dı rı lır.

3. Oyun, ro man, hi kâ ye gi bi eser ler de iki ve ya da-ha çok kim se nin ko nuş ma sı na ne ad ve ri lir?

A) Mo no log B) Di ya log C) Sah ne D) Ti yat ro E) Ale go ri

4. Aşa ğı da ki ler den han gi si ge le nek sel Türk ti-yat ro su için de yer al maz?

A) Köy se yir lik oyu nu B) Ka ra göz C) Med dah lık D) Or ta oyu nu E) Ko me di

5. (I) Tra je di nin ko nu su ta rih ve mi to lo ji dir. (II) Tan-rı lar, tan rı ça lar, ya rı tan rı lar, kral lar, kra li çe ler ve soy lu lar tra je di nin ki şi le ri ni oluş tu rur. (II I) Tra je di de üç bir lik ku ra lı na uyul maz. (IV) Dil ve an la tım da da sa nat sal gü zel lik ve seç kin li ğe özen gös te ri lir. (V) Tra je di; iz le yi ci de kor ku, he ye can, acın dır ma duy-gu la rı uyan dı ra rak ders ver me yi amaç lar.

Bu pa rag raf ta nu ma ra lan mış cüm le le rin han-gi sin de bil gi yan lı şı var dır?


6. ----, ti yat ro nun bü tün ki şi le ri ni var lı ğın da bir leş ti-ren bir ak tör dür. Yük sek çe bir yer de otu ra rak bir öy kü yü ba şın dan so nu na ka dar, can lan dır dı ğı ki şi le ri özel lik le ri ne gö re ko nuş tu ra rak an la tır.

Bu me tin de boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ril me li dir?

A) Med dah B) Ka ra göz C) Ka vuk lu D) Pi şe kâr E) Zen ne

7. Dram tü rüy le il gi li ola rak aşa ğı da ve ri len bil gi-ler den han gi si yan lış tır?

A) Acık lı, üzün tü lü olay la rı, ba zen gül dü rü cü yön le ri ni de ka ta rak iş le yen ti yat ro tü rü dür.

B) Te mel ka rak ter le rin yük sek züm re den se çil-me si en önem li özel li ği dir.

C) Üç bir lik ku ra lı na uy ma zo run lu lu ğu yok tur. D) Hem şi ir le hem düz ya zıy la ya zı la bi lir. E) Ko nu lar gün lük ya şam dan ve ta rih ten alı nır.


302


8. Aşa ğı da ki ler den han gi si ka ra göz, med dah ve or ta oyu nu gi bi se yir lik halk oyun la rı nın or tak özel lik le rin den bi ri de ğil dir?

A) Gös ter me ye bağ lı ol ma la rı B) Gül dü rü öge si ne yer ver me le ri C) Ya zı lı bir met ne bağ lı ol ma ma la rı D) Us ta-çı rak iliş ki si ne bağ lı ola rak var lık la rı nı

sür dür me le ri E) Bir den çok ki şi ta ra fın dan oy nan ma la rı

9. HA Cİ VAT — Hoş ol sun kül ha ni, yık tın per de yi ey le din vi ran, va ra yım sa hi bi ne ha ber ve re yim he mân.

KA RA GÖZ — Her ne ka dar sürç-i li san et tik se af fo la. İn şal lah ya rın ak şam Kan lı Ni gâr oyu nun da ya kan eli me ge-çer se vay hâ li ne vay…

Bu me tin le il gi li aşa ğı da ki yar gı lar dan han gi si doğ ru dur?

A) Köy se yir lik oyu nun dan alın mış tır. B) Ka ra göz oyu nu nun gi riş bö lü mü dür. C) Or ta oyu nu nun bi tiş bö lü mü dür. D) Ka ra göz oyu nu nun bi tiş bö lü mü dür. E) Ka ra göz oyu nu nun mu ha ve re (söy leş me) bö-

lü mü dür.

10. Ka ra göz; kı sa ca, ha yal oyu nu ola rak anıl mış, bu oyu nu oy na tan sa nat çı la ra da ---- de nil miş tir.


A) ka ra göz B) us ta C) ha ya lî D) med dah E) cur cu na baz

11. Aşa ğı da ki ler den han gi si ka ra göz oyu nu nun bö lüm le rin den bi ri de ğil dir?

A) Ha yal bâz B) Mu kad di me C) Fa sıl D) Mu ha ve re E) Bi tiş


A) Ede bî me tin ler de; ki şi le rin du rum la rı, amaç-la rı, ha re ket le ri ba kı mın dan bir bir le ri ne kar şı ol ma la rı so nu cun da or ta ya çı kan ya şam kar-şıt lı ğı na “ça tış ma” de nir.

B) Bir ro lü oyun cu luk sa na tı uya rın ca can lan dı-ran sa nat çı ya “oyun cu” de nir; er kek oyun cu ya “ak tör”, ka dın oyun cu ya “ak trist” de nir.

C) “Epi zot”, Yu nan tra je di si nin öge le ri ni oluş tu-ran di ya log lu bö lüm le rin her bi ri dir; bu bö lüm-ler mo dern ti yat ro da “per de” adıy la bi li nir.

D) Bir oyun da, ki şi ler den bi ri nin ken di ken di ne yap tı ğı ko nuş ma ya “mo no log” de nir.

E) Jest ve mi mik ler le ser gi le nen söz süz oyu na “rep lik” de nir.

13. Med da hın iki ara cı var dır: Bi ri boy nu na do la dı ğı ---- öte ki de elin de tut tu ğu ---- dır.

Bu cüm le de boş bı ra kı lan yer le re aşa ğı da ki-ler den han gi le ri ge ti ril me li dir?

A) ipi-ma şa sı B) men di li-ku şa ğı C) kaş kol-so pa sı D) men di li-so pa sı E) men di li-ay na sı

14. I. Tra je di II. Köy se yir lik oyu nu II I. Or ta oyu nu IV. Ko me di V. Ma sal

Yu ka rı da nu ma ra lan mış ede bî tür ler den han-gi si nin met ni, gös ter me ye bağ lı ede bî me tin de ğil dir?


15. Ka ra göz oyu nun da de kor iş le vi gö ren çi çek, ağaç, ge mi gi bi süs le re ---- de nir.


A) ha ya lî B) gös ter me lik C) fa sıl D) mey dan E) mu ha ve re

ES

EN

YA

YIN

LA

RI


303


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. KAY SE Rİ Lİ — Mer ha ba, gö züm!

KA VUK LU — Mer ha ba, ka şım!

HIR BO — Hoş gel dün, hem şe rü.

KAY SE Rİ Lİ — Hoş bul duk em me, bu he ri fin de

ne ze ke ti yok.

KA VUK LU — Ne de din? Ona “ne ze ket” de-

mez ler, “ne za ket” der ler.

KAY SE Rİ Lİ — Hay di li ne eşek di ke ni bat sın!

Ban ğa if ran lık mı ör ge te cek sin?

Ben nek teb de ohu dum.

KA VUK LU — Hep si yan lış: “if ran lık” de ğil, “ir-

fan lık”; “ör ge te cek sin” de ğil, “öğ-

re te cek sin”; “nek teb” de ğil, “mek-

tep”; “ohu dum” de ğil, “oku dum”.

Cev det KUD RET


A) Gül dü rü öge si ne yer ve ril miş tir.

B) Or ta oyu nun dan alın mış bir bö lüm dür.

C) Ki şi ler şi ve özel lik le riy le ko nuş tu rul muş tur.

D) Gös ter me ye bağ lı ede bî me tin dir.

E) Med dah oyu nun dan alın mış bir bö lüm dür.

2. Oyu nun asıl bö lü mü dür. Ha ci vat ve Ka ra göz’ün

dı şın da ki oyun ki şi le ri de bu bö lüm de gö rü nür ler.

Ka ra göz oyun la rı ge nel lik le ad la rı nı bu bö lü mün

içe ri ğin den alır.

Ka ra göz oyu nu nun bu par ça da sö zü edi len bö lü mü aşa ğı da ki ler den han gi si dir?

A) Fa sıl B) Mu ha ve re C) Mu kad di me

D) Bi tiş E) Ön de yiş

3. I. Ki şi ler

II. Me kân

II I. Dil ve an la tım

IV. Dra ma tik ör gü

V. An la tı cı

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış un sur lar dan han gi-si ti yat roy la il gi li de ğil dir?


4. Aşa ğı da ki ler den han gi si mo dern Türk ti yat ro-su için de yer al mak ta dır?

A) Köy se yir lik oyu nu B) Or ta oyu nu

C) Ka ra göz D) Dram

E) Med dah

5. (I) Ka ra göz oyu nun da ki ki şi ler “tip” özel li ği ta şı-

mak ta dır. (II) Tra je di ler gi bi ko me di ler de bir bi ri ar-

ka sın dan sü rüp gi den “di ya log” ve “ko ro” bö lüm-

le rin den olu şur. (II I) Top lu mun ge le nek ve de ğer-

le ri nin gü lünç, ak sak yan la rı nı ko nu alan ko me di-

le re “en tri ka ko me di si” de nir. (IV) Tuz suz De li Be-

kir; ka ra göz oyu nun da, ken di le ri ne öz gü gi yi niş ve

ko nuş ma bi çi mi olan, ar go kul la nan, ba şı boş ka-

ba da yı ti pi dir. (V) Med dah; ki şi le rin ağız özel lik le-

ri ni tak lit et ti ği gi bi hay van la rın ve do ğa da ki can-

sız nes ne le rin ses le ri ni de tak lit eder.

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış cüm le le rin han gi-sin de bil gi yan lı şı var dır?



304


6. BE YA ZIT — (Bir fır tı na gi bi gi rer, kı lı cın dan hâ-lâ kan dam la mak ta dır. Göz le ri yu-va la rın dan fır la mış tır.) Ha ni ne re-de? Hün kâr ba ba mız ne re de? Ka-rın da şı mız Mus ta fa ne re de? Si ze so ra rım. Ne re de? (Hür rem’le Rüs-tem’in önün de du rur.) İşit tik Mus-ta fa kat le dil miş doğ ru mu?

HÜR REM — (Te laş lı) Ya ra lı sı nız oğ lum, ya ra lı-sı nız as la nım.

BE YA ZIT — Ha yır, bun lar be nim ka nım de ğil, be nim ka nım içi me akar. Bun lar ba na en gel ol mak is te yen kö pek-le rin ka nı.

HÜR REM — (Ken di ni top la ma ya ça lı şa rak) Is tı ra bı nı za hür met ede riz oğ lum, Mus ta fa de ğer li bir ço cuk tu. BE YA ZIT — (Kah re di ci bir ıs tı rap için de) O bi-

zim ışı ğı mız dı, sen sön dür dün. Şim di ne ola cak bi lir mi sin ha? Öz ev lat la rın bir bi ri ni yi ye cek!

Or han ASE NA, (Hür rem Sul tan)


A) Ki şi ler seç kin ta ba ka dan dır. B) Te ma, Şeh za de Mus ta fa’nın kat le dil me si nin

ver di ği acı dır. C) Ko nu su ta ri hî olay dan alın mış tır. D) Tra je di tü rü nün özel lik le ri ni ta şı mak ta dır. E) İla hî ba kış açı sı na sa hip an la tı cı nın ba kış açı-

sıy la ya zıl mış tır.

7. Ti yat roy la il gi li aşa ğı da ki te rim ler den han gi si yan lış ta nım lan mış tır?

A) De kor: Ti yat ro da sah ne yi ese rin ko nu su na gö re dö şe yip ha zır la ma da kul la nı lan eş ya nın ge nel adı.

B) Do ğaç la ma: Sah ne sa nat la rın da oyun cu la rın eser ki şi le ri ni sah ne de can lan dır ma la rı.

C) Se nar yo: Ti yat ro, si ne ma, te le viz yon ve ya rad yo ese ri nin sah ne le ri ni ve akı şı nı gös te ren ya zı lı me tin.

D) Suf lör: Ti yat ro da, ku lis te du ra rak, oyun cu la ra söz le ri ni fı sıl tıy la söy le yip, ha tır la tan yar dım cı.

E) Tem sil: Bir ti yat ro ese ri nin oy nan ma sı.

8. I. Oyu nu nun en önem li ki şi si dir, oku ma mış halk ada mı dır; söz cük le ri yan lış an la ya rak çe şit li nük te ler çı ka rır.

II. Ze kâ ba kı mın dan faz la ge liş me miş olan kam-bur cü ce bir tip tir.

II I. Ya rı ay dın bir tip tir, ya ban cı söz cük ler le ko-nuş ma yı ter cih eder.

IV. Genç bir mi ras ye di, zevk düş kü nü zen gin bir ki şi vb. ola rak kar şı mı za çı kan na zik, in ce bir tip tir.

V. Ba şı boş, ka ba da yı, ser se ri, sar hoş ve zor ba bir tip tir.

Nu ma ra lı cüm le ler de, aşa ğı da ki Ka ra göz oyu-nu tip le rin den han gi si nin özel li ği ve ril me miş-tir?

A) Ka ra göz B) Ha ci vat C) Çe le bi

D) Him met E) Be be ru hi

9. Aşa ğı da ki le rin han gi si tra je di ile ko me di nin or tak özel li ği de ğil dir?

A) Ah lak ve er de min, her şe yin üze rin de tu tul ma sı

B) Di ya log ve ko ro bö lüm le rin den oluş ma la rı

C) Üç bir lik ku ra lı na uy ma la rı

D) Şi ir şek lin de ya zıl ma la rı

E) Mo dern ti yat ro tü rü ol ma la rı

10. ---- da baş ka sa nat lar gi bi din sel tö ren ler den doğ-muş, son ra din den ba ğım sız la şa rak sa nat laş mış-tır. Kö ke nin de, il kel in sa nın do ğa olay la rı nı ken-di be den sel ha re ket le riy le sim ge sel ola rak tem sil et me ça ba la rı ya tar.

Bu pa rag raf ta boş bı ra kı lan ye re aşa ğı da ki ler-den han gi si ge ti ril me li dir?

A) Ro man B) Öy kü C) Ti yat ro

D) Ma sal E) Des tan

ES

EN

YA

YIN

LA

RI


305


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

11. Aşa ğı da ki ler den han gi si or ta oyu nu nun özel-lik le rin den de ğil dir?

A) Ya zı lı bir met ne bağ lı de ğil dir.

B) Mü zik ve rak sa (dan sa) yer ve ri lir.

C) Fark lı ulus lar dan tip ler, şi ve özel lik le riy le oyun da can lan dı rı lır.

D) Gi riş, söy leş me, oyun ve bi tiş ol mak üze re dört bö lüm den olu şur.

E) Tek ki şi nin, fark lı ki şi le ri ağız özel lik le riy le tak-lit et me siy le oy na nır.

12. Ti yat ro tü rüy le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Ko nu la rı na gö re tra je di, ko me di ve dram ol-mak üze re üçe ay rı lır.

B) Gör sel (plas tik) sa nat lar dan bi ri ol du ğu

C) Sah ne len mek ama cıy la ya zıl dı ğı

D) Mü zik ve dans öge le rin den de ya rar la nıl dı ğı

E) Gös ter me ye bağ lı bir ede bî tür ol du ğu

13. Gü nü müz de tek ki şiy le oy na nan ve gül dü rü ye da ya nan gös te ri le rin kay na ğı nın ---- ol du ğu söy-le ne bi lir.


A) Or ta oyu nu B) Köy se yir lik oyu nu

C) Ka ra göz D) Med dah

E) Ko med ya


A) Bir ti yat ro ese rin de, per de nin de kor ba kı mın-dan fark lı olan kü çük bö lüm le ri ne epi zot de-nir.

B) Tö re ko me di sin de, top lu mun gü lünç ve ak sak yön le ri ser gi le nir.

C) Bir ti yat ro ese ri nin sah ne ye kon ma sı, sah ne-ye gö re dü zen le nip yo rum lan ma sı na mi zan-sen de nir.

D) Ha yal oyu nu ola rak da ad lan dı rı lan ka ra göz oyu nu nu oy na tan sa nat çı la ra ha ya lî de nir.

E) Dram da hem yü ce hem de gü lünç tip le re yer ve ri lir.


306


1. GÜZ Çiçeğin rengi soldu, bitti şarkısı kuşun. Yol tenha, dal mecalsiz, su durgun. Tabut yapılan tahta, ev ev taşınan odun. Bahar, ümit yerine, ey kış, içimde korkun!

Allah’ım! Kararmasa şu göğün... Dal senin, ağaç senin, döktüğün Yapraklarla, mevsimlerle, gün gün. Geçip gidişi ömrün...

Ziya Osman SABA GÜĞÜM

Bir den bi re evi mi öz le dim. Anam bu ruş muş otu ru yor du. Ay va ağa cın da kuş var dı. Son ra pen ce re min al tı na, kes kin han çer yap rak lı, ka bu ğu ay rıl mış bu oka lip tü sü kim dik miş ti? Zey tin ye şi li yap rak la rı nı son ba har da ka dın lar ge lir, anam dan ri ca eder, top lar lar dı. Ök sü rük le re, so ğuk al gın lık la rı na bi re bir ge lir miş. Son ra bah-çe miz de se kiz ör dek le iki kü çük ör dek var dı. Un nap ağa cı di ken liy di. Kom şu da nar var dı. Un na bın ye mi şi, ye miş le rin iğ de ye en çok ben ze ye niy di. İğ de bi zim bah çe de yok tu. De niz ke na rın da, Bah çı van Mev lut Ağa’nın çöp lü ğün de bit miş ti.

Evi me dön me dim. Za ten dö ne mez dim. Va pur da yok tu. Or ta lık, otur du ğum ka ne pe de sa hi den ağar dı. Her şey, giz li ce kon muş am pul ler na sıl ya nar sa, bü yük pas ta ne ler de, öy le ce ısın ma ya baş la dı. İn ce in ce, toz hâ-lin de ilik le ri mi üşü ten, içi mi ka bar tan bir yağ mur baş la dı. Ce ke ti min ko lu na eli mi sü rün ce, elim yı kan mış gi bi ıs lak tı. Yol dan ge çen ha lat ara ba cı sı na işa ret et tim.

— At la ar ka ya, de di. Uzun za man git tik. O ka dar uyu şuk tum ki ara ba du run ca uyu ya kal mı şım. Ara ba cı, ku la ğı mın di bi ne: — Bu ra ya ka dar, di ye ba ğır dı. Ha di ba ka lım!.. — Ey val lah, de dim. Şim di de biz çe ke lim ara ba yı!.. Çe kik göz lü ara ba cı gül dü. Bir mey dan day dım. Yağ mur dur muş tu. Mey dan sis için dey di. Her şey yi ne ya pış ya pış tı. Bur nu ma ay va,

muş mu la ko ku su ge li yor du. Sa rı bir ay dın lık için dey dim. Bir sa lep çi nin ka lay lı gü ğü mü tü tü yor du. Üs tü ne bol zen ce fil ek tir di ğim sa lep fin ca nı nı iki elim le kav ra mış tım. Bur num ya nı yor, akı yor, eli min ter siy le si li yor; sa lep-çi nin, öte ki sa lep çi ye an lat tık la rı na gü lü yor dum.


Yukarıdaki metinlere göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

“Güz” adlı metin, coşku ve heyecanı dile getirmek için yazılan metinlerdendir. ( )

“Güğüm” adlı metin, olay çevresinde oluşturulan metinlerdendir. ( )


307


2. “Güğüm” adlı metni yapı (olay, kişiler, zaman, mekân) bakımından inceleyiniz.

3. “Güz” ve “Güğüm” adlı metinleri, tema, dil ve anlatım özellikleri bakımından karşılaştırınız.

4. “Güğüm” adlı metne göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.

Bu öykü, …………………….. anlatıcının bakış açısına göre yazılmıştır.

Güğüm, …………………. bağlı bir edebî metindir.

5. Aşağıdakilerin hangisinde verilenlerin tamamı doğal destandır?

A) Odysseia - Yaradılış - Ramayana

B) Bozkurt - Chansen de Röland - Kaybolmuş Cennet

C) Şinto - Ergenekon - Üç Şehitler Destanı

D) Kurtarılmış Kudüs - Göç - Alp Er Tunga

E) Battal Gazi - Çanakkale Şehitleri - Aeneis


308


6. MANAS DESTANI

Münasiptir uygundur Yakup Atlanalım gidelim Yakup Müslüman yolunu açalım Yakup Pekin’in yolunu basalım Yakup Hüda izin verirse çapalım Yakup

Genç bir at gibi gözünü oynatan Şimşek gibi içini kıvılcımlatan Yakup oğlu genç Manas Yıldırımlaşan er Manas On yaşında ok atmış

On dördüne gelince Otağ yıkıp han olmuş

Yukarıdaki metinde sözü edilen Manas’ın özelliklerini belirleyiniz.

7. “Atlanalım gidelim Yakup / Müslüman yolunu açalım Yakup / Pekin’in yolunu basalım Yakup” dizelerinden yola çıkarak Manas Destanı adlı metnin ait olduğu dönemin zihniyeti hakkında bilgi veriniz.

8. LEYLA İLE MECNUN

Gördi ki bir avcı dâm kurmış (Mecnûn) Bir avcının tuzak kurduğunu ve ceylanların Dâmına gazâllar yüz urmış o tuzağa yaklaştıklarını gördü.

Ol dâma cefâ-yı çerh-i gaddâr Zalim feleğin kötülüğü bir ceylanı tuzağa düşürmüş. Bir âhunı eylemiş giriftâr

Bir âhu esir-i dâmı olmış Bir ceylan, tuzağın tutsağı olmuş; kara gözlerine kanlı Kan yaşı kara gözine dolmış yaşlar dolmuş.

FUZÛLÎ

Leyla ile Mecnun adlı metnin şiirle ortak ve şiirden farklı yönlerini belirleyiniz.


309


9. Geleneksel Türk tiyatrosu türlerini modern Türk tiyatrosu türlerinden ayıran özellikler nelerdir?

10. Dün gece, çantamı hazırladıktan sonra yatmıştım… Uykumun arasında iri iri konuşma sesleri işitiyor fakat bir türlü kendimi açamıyordum. Birdenbire korkunç bir gürültüyle yataktan fırladım. Sofada bir şeyler yıkılıp devriliyor, gecenin sessizliği içinde çocuk feryatları, boğuk hırıltılar, sille tokat seslerine karışıyordu. Uyku ser-semliğiyle ilk aklıma gelen şey yangın oldu fakat yangına uğrayanlar her hâlde birbirini dövmezlerdi. Dağınık saçlarım, çıplak ayaklarımla odadan fırladım ve feci bir dayak olayıyla karşılaştım.

Reşat Nuri GÜNTEKİN, Çalıkuşu


Yukarıdaki metin ………………………………………. bakış açısıyla yazılmıştır.

BA ŞA RI LAR



310


1. HACİVAT — Vay, efendim akşamı şerifler hayır olsun!.. KARAGÖZ — (Tokat vurur.) Mendebur kargalar gözünü oysun... HACİVAT — (Gelir.) Birader küstün mü yoksa sözüme? KARAGÖZ — (Tokat vurur.) Görünme kerata sakın gözüme... HACİVAT — (Gelir.) Birader, böyle kavga ile ömür geçer mi? KARAGÖZ — (Gülerek) Ne yapalım, huyum kurusun, seni okşamadan içim rahat etmez... HACİVAT — Bak Karagöz’üm, insan için öğrenmenin yaşı yoktur. KARAGÖZ — Öyledir Hacivat, öyle. HACİVAT — Cahil adamsın. Şimdi Karagöz, sana bazı şeyler öğreteceğim, el şakası yerine dil şakası ile gönlümü alır,

hem de cahillikten kurtulur, bana da bol bol dua edersin... KARAGÖZ — Sahi mi Hacivat? HACİVAT — Tecrübe olarak sana birkaç şey söyleyeceğim. Sen de çabuk çabuk cevap ver, dediklerimi tekrar et... KARAGÖZ — Peki, Hacivat! HACİVAT — Âlâ... Bak Karagöz... Dikkat et, başlıyorum. KARAGÖZ — Başla, haydi... HACİVAT — Efendim, başlıyorum... KARAGÖZ — Çabuk ol... Şimdi ben başlayacağım ha! HACİVAT — İşte, efendim şu: Üç tunç tas kaysı hoşafı... Bunu çabuk çabuk dört beş defa söyleyebilirsen, o zaman

düdüğü çaldın. KARAGÖZ — Ay, bunu söyledikten sonra bir de düdük mü çalacağız? HACİVAT — Hayır efendim, söz temsili, yani işin ayna demek. KARAGÖZ — Bir tane kırık dökük var, ben konsol isterim, aynayı bırak. HACİVAT — Hayır a birader, bunu becerdin mi bu kadar, ötekileri kolayca söylersin. KARAGÖZ — Peki öyle olsun, Hacivat... Neydi şu söylenecek şey? HACİVAT — Efendim, üç tunç tas kaysı hoşafı... KARAGÖZ — Ulan bu hiçbir şey değil... Demek ben şimdi bunu söyledim mi artık her şeye aklım erecek, öyle mi? HACİVAT — Elbette... KARAGÖZ — Sen şunu bir kere daha söyle bakalım... HACİVAT — Efendim, üç tunç tas kaysı hoşafı... KARAGÖZ — Ha, geldi, geldi... Üç tuş taş kaysı yassı. HACİVAT — Olmadı Karagöz, olmadı... Anlaşılan bunu beceremeyeceksin... Dur sana biraz daha kolayını söyleyeyim

de bari onu söyle... KARAGÖZ — Olur, onu söyle Hacivat... HACİVAT — Şu ateşi kıvılcımlandırmalı mı, kıvılcımlandırmamalı mı? KARAGÖZ — Ha? (Bir iki sıçrayarak öksürür.) Şu ateşi kıvılcırmalı mıdır kıvılcırmamalı mıdır? HACİVAT — Bu da olmadı birader... Dur, bari sana bir tane daha söyleyeyim. Bari bu sefer dikkat et, mahcup etme,

başlıyorum.


311


KARAGÖZ — Başla, yoksa ben senin sülalenden başlıyorum...

HACİVAT — Aman Karagöz, göreyim seni... Şöyle can kulağıyla dinle de, bu iş olsun da bitsin...

KARAGÖZ — Hâlâ başlayacak mısın Hacivat? Sabrım tükeniyor. Yumruğumda bir kaşıntı hâsıl oldu...

HACİVAT — Canım efendim, bu gibi sözleri bir yana bırak. Sen hazır mısın?

KARAGÖZ — Hazırım, ha... zır. (Birkaç defa kolunu sallar.)

HACİVAT — Dinle, şu karşıda bir kuru dal, dala konmuş kırk kartal, kartal kalkar dal tartar, dal kalkar kartal tartar. Anladın mı?

KARAGÖZ — Ha, anladım: Bu iş kartalın başında mı Hacivat?

HACİVAT — Öyle ya birader, dikkat etsene: Bir kuru dala kırk kartal konmuş, kartal kalkar dal tartar, dal kalkar kartal tartar... Anladın mı?

KARAGÖZ — Nasıl anlamam? Kartal tarıt ratar aprt tar tar tarrr...

HACİVAT — Anlaşıldı bu tekerlemeye senin dilin dönmüyor.

KARAGÖZ — (Tokat atar.) Vay idare fitili, mum bacaklı adam... Hani ya şekerleme?

HACİVAT — Aman birader, senin bu işlere aklın erik değil.

KARAGÖZ — Benim erik değil muşmula ama seninki de turşuluk patlıcan mı?

HACİVAT — Vay echel-i cühelâ.

KARAGÖZ — Kim doldurdu o taze reçeli çuvala?

HACİVAT — Aman birader, bu akşam hazırcevaplılığın üzerinde.

KARAGÖZ — Öyle olacak.

HACİVAT — Bir nazire söylesem, cevabını verebilir misin?

KARAGÖZ — Hangi nazire o?

HACİVAT — Dinle birader.

KARAGÖZ — Söyle nazireni al benden cevabını.

HACİVAT — Of... Of...

Biz de gezerdik bir vakit kahramanlıkta

Çok yiğitlerle imtihan olduk pehlivanlıkta

İnzivaya çekilip guşe-i gönül bahçesinde

Şimdi karar kıldık perişanlıkta

KARAGÖZ — Hacivat, bunun nihayeti de, da mı olacak?

HACİVAT — Evet efendim.

KARAGÖZ — Of... Of...

Bir vakit eşek gibi semer taşıdım ben hamallıkta

Dün akşam sızmışım, sarhoşken samanlıkta

Bir hamama gidip, tellâk olacağım

Anam ağlıyor kış günü bahçevanlıkta.

KARAGÖZ — (Hacivat’a tokat atar, Hacivat gider.) Sen gidersin de ben burada durur muyum? Neyler çekilir gider iydgâha varır, dul ve dilber seyrine bakarım. Ayine-i devran ne suret gösterir.

PERDE Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosumendebur: Sünepe.echel-i cühelâ: Çok cahil.nazire: Bir şairin manzum bir eserine, başka bir şair tarafından aynı ölçü ve uyakta olmak üzere yapılan benzer.inziva: Bir köşeye çekilme, dünya işlerinden vazgeçme.guşe-i gönül: Gönül köşesi.iydgâh: Bayram yeri.ayine-i devran: Dünya denilen ayna.

Yukarıdaki Karagöz oyununun olay örgüsünü belirleyiniz.


312


2. Yukarıdaki metne göre Karagöz ve Hacivat’ın tip mi karakter mi olduklarını nedenleriyle açıklayınız.

3. Yukarıdaki Karagöz oyununun temel çatışmasını ve temasını açıklayınız.

4. Yukarıdaki Karagöz oyununu dil ve anlatım özellikleri bakımından inceleyiniz.

5. Karagöz oyununa göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Karagöz oyununda olay örgüsü, ilahî bakış açısına sahip anlatıcı tarafından aktarılmıştır. ( )

Karagöz oyunu, geleneksel Türk tiyatrosu içinde yer alır. ( )


A) Halk hikâyelerinde âşıklar; aşk, kahramanlık gibi konuları şiir ve düz anlatım olarak, saz eşliğinde anlatırlar.

B) Halk hikâyeleri sözlü geleneğe bağlı olarak oluşur.

C) Halk hikâyelerinde iyiler her zaman iyi, kötüler ise her zaman kötüdür.

D) Halk hikâyelerinin anlatıcısı; her şeyi gören, bilen (ilahî) bakış açısına sahiptir.

E) Halk hikâyelerinin kahramanları “karakter” özelliği taşımaktadır.


313


7. Aslan yan gelmiş yatmış, hor hor uykuya dalmış. Sıçanın biri deliğinden çıkmış. Başlamış aslanın üzerinde oynayıp cirit atmaya. Aslan uyanmış, tedirgin tedirgin bakınmış;

— Ne oluyor üstümde diye aranıyorken kapı önünden geçen bir tilki aslanın bu durumunu görünce, hemen taşı deliğine koymuş, aslanı alaya almış:

“Ne o aslan kardeş, sen de minicik bir sıçandan mı korktun? Ne ayıp ne ayıp? Aslanlığa bu yaraşır mı hiç?” demiş. Aslan burnundan solumuş:

— Sıçandan mıçandan korktuğum yok... Benimkisi sadece merak! Uyuyan koca aslanın üstünde kim, hangi kabadayı dolaşmayı göze almış? Ben asıl onu merak ettim, demiş.

Yukarıdaki metne göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız.

Yukarıdaki parça …………………. bağlı edebî metindir.

8. Bir nisan akşamı, yola çıkmıştık. Geceyi, o yanıp yanıp sönen ışıklar adasında geçirecek, sabah erkenden su üstü karagözüne çıkacaktık. Niyetimiz daha erken yola çıkmaktı ya. Hava bir tuhaftı. Uzakta fırtına bulutuna da benzer bir sis vardı. Bir rüzgâr bu sisi temizleyiverdi. Bu sefer de kara bir bulut gelip yağmurunu boşalttı. Sonra gökyüzünü boydan boya kaplayan bir ebemkuşağı görünce Kalafat:

— Selamet, dedi. Çıkalım artık. Hava düzeldi demektir. Kalafat’a göre fırtınalar atlatılmıştı. Gökyüzündeki bu yedi renk sessizliğe işaretti.


Yukarıdaki paragrafla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yazarın, öykünün kahramanlarından biri olduğu B) Konuşma cümlesine yer verildiği C) Göstermeye bağlı edebî tür olduğu D) Zaman kavramı üzerinde durulduğu E) Betimlemelerden yararlanıldığı

9. Destan türüyle masal türünün farklarını açıklayınız.

10. Aşağıdaki metin türlerinden hangileri anonimdir, hangileri anonim değildir? Halk hikâyeleri (……………………...) Masal (……………………...) Mesnevi (……………………...) Hikâye (……………………..) Meddahlık (……………………..)


314


1. SELMÂ

(…)

Sarıldı boynuma annem, girince ben içeri.

Diyordu ağlayarak: — Görme, Âkif’im çocuğu!

Senin değil, yedi kat ellerin yanar ciğeri,

Ölüm döşekleri üstünde görse yavrucuğu.

Şükür, bugün azıcık farklıdır, diyorduk dün…

O pembe pembe yanaklar kireç kesildi bugün!

Filân hekim, dediler. Geldi, baktı, anlamadı.

Hayır, filân daha bir anlayışlıdır, dediler.

Meğer yalan yere çıkmış o sersemin de adı!

Bırak ki anlasalar var mı çâre hiç? Ne gezer!

Hekim ilâçları, oğlum, bütün tesellîdir.

İlâç yiyip iyi olmak, o bir tecellîdir.

Sabahleyin dili, baktım, biraz ağırlaşıyor…

Melil melil bakıyor şimdi bülbül evladım!

Ne zâlim illet imiş: Bir çocukla uğraşıyor…

O olmasaydı da ben keşke hasta olsaydım.

Şikâyet olmasın amma tahammülüm bitti.

Mehmet Akif ERSOY

melil: Üzgün.

tecellî: Kader.

“Selmâ” adlı metnin yapısını oluşturan olay örgüsünü belirleyiniz.


315


2. “Selmâ” adlı metindeki temel çatışmayı ve metnin temasını bulunuz.

3. “Selmâ” adlı metnin şiirden farkını ve şiirle ortak özelliklerini belirleyiniz.


Doğal destanlar; çekirdek olay, yayılma ve derleme dönemlerine bağlı olarak oluşur. ( )

Öyküde; belirli bir düzen içinde verilen olay, çok yönlü ve ayrıntılı olarak işlenir. ( )

5. FAUST

FAUST — (Diz çöker.) Seven biri ayaklarına kapanıyor, bu acıya bir son vermen için.

MARGARETE — (Yanına diz çöker.) Azizlere yalvarmak için diz çökelim! Bak! Şu eşiğin, şu basamakların altında sanki cehennem kaynıyor! Kötü olan, büyük bir öfkeyle kıyametleri koparıyor.

FAUST — (Yüksek sesle) Gretchen! Gretchen!

MARGARETE — (Dikkatle dinler.) Bu sevgilimin sesiydi! (Yerinden sıçrar ve zincirler yere düşer.) Nerede o? Bana seslendiğini duydum. Özgürüm! Beni kimse tutmasın. Boynuna sarılacağım. Gretchen, diye seslendi! Kapı eşiğinde duruyordu. Cehennemin uğultusu ve gürültüsü ile şeytanın yaygarası arasında onun tatlı, sevgi dolu sesini duydum.

Bu metne göre aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde tamamlayınız.

Faust, göstermeye bağlı bir tür olduğundan ……………………………… amacıyla yazılmıştır.


316


6. Az çok her insanın bir şeye karşı iptilası oluyor. Karantina kâtipliğinden emekli Sebati Bey’in de varsa çiçekleri, yoksa çiçekleri… Onunkisi merak değil de illet artık. Bir mecliste İngiliz kralından mı bahis geçti, onun ilk aklına gelen çağrışım Kraliçe Viktorya ve dolayısıyla Viktorya gülleridir. Bir yerde gözüne oyma bir yazı takımı mı ilişti, hemen yaklaşıp tahtasını muayene edecek, ıhlamurdan mı imiş yoksa gül ağacından mı? Hatta insanları bile ikiye ayırıyor: Çiçek sevenler ve çiçekten anlamayanlar.

Haldun TANER

iptila: Bir şeye düşkün olma.

illet: Hastalık.

Yukarıdaki metinde sözü edilen kişinin temel özelliği nedir?

7. Karım, belirmeye başlayan pencerenin önünde oturuyordu; bütün geceyi orada geçirmişti.

— Sen hâlâ yatmayacak mısın, dedim. Doğruldu. Kül rengi pencerenin önünde sadece bir gölgeden ibaretti.

Fakat bu gölgede, beraber geçirdiğimiz yirmi küsur yılın her gününden bir şey vardı.

— Ezan okunuyor, diye mırıldandı. Sesi bana hüzün verdi.

Tarık BUĞRA

Bu metinle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Metinde konuşmalara yer verildiği

B) Dilin sadece göndergesel işlevinden yararlanıldığı

C) İmgelerden yararlanıldığı

D) Anlatmaya bağlı bir edebî metin olduğu

E) Metnin, kahraman anlatıcının bakış açısıyla yazıldığı

8. Anası, Antikacıların evini temizlemek için gittikten sonra yalnız kalan Ayşe, bahçedeki çıkrıklı kuyudan çektiği suyu sabahtan beri ocağın üstünde duran kazana döktü ve patiska entarisinin eteklerini kuşağına sıkıştırıp çömeldi; sepetteki çamaşırları çitilemeye başladı.

Refik Halit KARAY

Yukarıdaki metinde, dönemin sosyal yaşamıyla ilgili hangi özellikler yansıtılmıştır?


317


9. (…) Şen olur dilberi aman Güzel-Hisar’ın (Karagöz’le Hacivat karşılaşırlar.) Hacivat — Hoş olsun Karagöz’üm sağlığa. Karagöz — Hak bereket versin derelerde biten sazlığa. (Tokat) Hacivat — Bana ne vurursun elin kırılsın. Karagöz — Ekler, kenetler, gene vururum (Tokat) Hacivat — Hoş olsun külhânî, yıktın perdeyi eyledin viran, varayım sahibine haber vereyim hemân. Karagöz — Her ne kadar sürç-i lisan ettikse affola. İnşallah yarın akşamki oyunda yakan elime geçerse vay hâline vay.

Hayalî Küçük Ali, Muhittin Sevilen

Bu metinle ilgili olarak aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Bu metin, Karagöz oyununun bitiş bölümünden alınmıştır. ( )

Bu metin, gözlemci anlatıcının bakış açısıyla aktarılmıştır. ( )

10. Aşağıdaki destanları, karşılarındaki uluslarla eşleştirerek destanların hangi uluslara ait olduklarını belirleyiniz.

Alp Er Tunga Destanı İRAN

La Cid ALMAN

İliada ve Odysseia İSPANYOL

Şehname YUNAN

Niebelungen TÜRK

BA ŞA RI LAR

( Her so ru 10 pu an dır.)


318


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. I. Yü cel til miş söz ler le ya zı lan, kah ra ma nın iyi bir du rum dan kö tü bir du ru ma düş me siy le duy gu sal arın ma yı sağ la ya cak acı ma ve kor-ku duy gu la rı na yö ne len oyun tü rü.

II. İn san la rın ve olay la rın il ginç yan la rı nı, gül-dür mek ve dü şün dür mek ama cıy la sah ne ye yan sı tan ti yat ro tü rü.

II I. Or ta oyu nun da ol du ğu gi bi, ön ce den ya zıl mış bir met ne da yan ma dan, sah ne de ak la ge len söz ler le oy na nan halk ti yat ro su tü rü.

IV. Ro ma lı lar ta ra fın dan or ta ya atı lan, Türk ede-bi ya tı na Tan zi mat Dö ne min de gi ren, yal nız işa ret ler le oy na nan söz süz ti yat ro oyu nu.

Aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yu-karıda verilmemiştir?

A) Monolog B) Pandomim C) Tuluat

D) Komedi E) Tragedya

(2010 – LYS 3 / TDE)

2. Aşa ğı da ki le rin han gi si Ka ra göz oyu nu nun özel lik le rin den bi ri de ğil dir?

A) Ciddi ve ağırbaşlı bir hava taşıma B) Müzikten yararlanma C) Usta-çırak geleneği içinde sürdürülme D) Tiplerin aynı kişi tarafından seslendirilmesi E) Değişik ağız ve ses taklitlerine dayanma

(2010 – LYS 3 / TDE)

3. I. Or ta oyu nu

II. Med dah

II I. Tra je di

IV. Des tan

V. Ko me di

Yu ka rı da ki ler den han gi le ri ge le nek sel Türk an la tı la rı ara sın da yer alan tür ler den de ğil dir?

A) I. ve II. B) I. ve II I. C) II. ve II I.

D) II I. ve V. E) IV. ve V.

(2012 - LYS)

4. Ka ra göz oyu nuy la il gi li ola rak aşa ğı da ve ri-len ler den han gi si yan lış tır?

A) Gi riş, mu ha ve re, fa sıl ve bi tiş ol mak üze re dört bö lü mü var dır.

B) Tuz suz De li Be kir; zen gin, mi ras ye di, çıt kı rıl-dım bir tip tir ve İs tan bul ağ zıy la ko nu şur.

C) Kas ta mo nu lu, Ru me li li, Bo lu lu gi bi İs tan bul’a iş ara ma ya gel miş ve ya mes lek edin miş, yer-leş miş taş ra lı Türk tip le ri var dır.

D) Yar dak, Ka ra göz cü nün is te ği doğ rul tu sun da, per de ga zel le ri, şar kı lar, tür kü ler okur, tef ça lar.

E) Çe le bi, Frenk ve Zen ne önem li tip ler ara sın da yer alır.

(2012 - LYS)

5. Aşa ğı da ki le rin han gi si, Ka ra göz, med dah ve or ta oyu nu gi bi se yir lik halk oyun la rı nın or tak özel lik le rin den bi ri de ğil dir?

A) Gö ze ve ku la ğa ses len me le ri

B) Gül dü rü öğe si ne yer ver me le ri

C) Şi ve tak lit le rin den ya rar lan ma la rı

D) Tek ki şi lik gös te ri ol ma la rı

E) Söz lü ti yat ro ör ne ği ol ma la rı

(1992 - ÖYS)

6. Aşa ğı da ki ler den han gi si kla sik ko med ya nın özel lik le rin den bi ri de ğil dir?

A) Ka rak ter le ri ço ğun luk la üst ta ba ka dan, soy lu ki şi ler den seç me

B) Ko nu la rı, çağ daş top lum dan, gün lük ya şan tı-dan al ma

C) Top lum sal çe liş ki le rin gü lünç yan la rı nı vur gu-la ya rak dü şün dür me yi amaç la ma

D) Vur ma, ya ra la ma gi bi acı ve ri ci olay la rı iz le yi-ci nin gö zü önün de can lan dır ma

E) Bir bi ri ar dın ca ke sin ti siz sü rüp gi den di ya log ve ko ro bö lüm le rin den oluş ma

(1992 - ÖYS)


319


ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Tan zi mat’a ka dar Türk top lu mun da onun ye ri ni des tan lar, ef sa ne ler, mes ne vi ler ve halk hi kâ ye-le riy le ma sal lar tut muş tur. Bir ede bi yat tü rü ola-rak bi ze Tan zi mat’tan son ra Ba tı’dan gel miş tir. İlk ör nek ler Fran sız ede bi ya tın dan ya pıl ma çe vi ri ler-dir. Bun lar dan ilk ta nı dı ğı mız ya pıt, Yu suf Kâ mil Paşa’nın bir çe vi ri si dir.

Bu par ça da sö zü edi len ede bi yat tü rü aşa ğı-da ki ler den han gi si ola bi lir?

A) Hi kâ ye B) Ti yat ro C) Ge zi

D) Anı E) Ro man

(1996 - ÖYS)

8. Tra ged ya tü rü ile il gi li ola rak aşa ğı da ve ri len bil gi ler den han gi si yan lış tır?

A) Acık lı yö nü ağır ba san bir ti yat ro tü rü dür.

B) Ana ka rak ter le rin halk tan ol ma sı en önem li özel li ği dir.

C) Ko nu la rı, mi to lo ji den ve ta rih ten alı nır.

D) Za man, yer ve olay bir li ği ku ra lı na uyu lur.

E) Kla sik bir dil ve üs lup an la yı şıy la ya zı lır.

(1996 - ÖYS)

9. Halk hi kâ ye le riy le il gi li ola rak aşa ğı da ki yar gı-lar dan han gi si yan lış tır?

A) Sev gi ve kah ra man lık ko nu la rı iş le nir.

B) Ki şi ler ger çek ya şam da ki le re ya kın dır; ola ğa-nüs tü lük ler ol duk ça sı nır lı dır.

C) Oluş tuk la rı çağ da ki sos yal ya pı yı ve iç mü ca-de le le ri yan sı tır.

D) An la tım tü müy le nes re da ya lı dır.

E) An la tı cı la rı okur ya zar, az çok kül tür lü ki şi ler-dir.

(1997 - ÖYS)

10. Ace mi ce ya zıl dı ğı nı dü şün dü ğü müz, ba şı so nu ol ma yan öy kü le riy le okur la rın bel le ğin de yer et-miş tir. Öy kü le ri, bi çim, tek nik, dil ve an la tım özel-lik le ri ba kı mın dan “olay öy kü cü lü ğü”den ay rı lır. “Olay öy kü cü lü ğü”nü yay gın laş tır ma ya ça lı şan ---- et ki len mek le bir lik te, ken di çiz gi si ni ge liş ti-ren, ye ni bir öy kü cü lük akı mı nın ön cü sü olan ----, Cum hu ri yet Dö ne min de kla sik öy kü tek ni ği ni yık-mış tır. Böy le ce Türk öy kü cü lü ğün de bir dev rim ger çek leş tir miş tir.

Bu par ça da boş bı ra kı lan yer le re, ve ri len bil-gi le re gö re aşa ğı da ki ler den han gi si ge ti ril me-li dir?

A) Gus ta ve Flau bert’den - Ömer Sey fet tin

B) An ton Çe hov’dan - Sa ba hat tin Ali

C) Franz Kaf ka’dan - Mem duh Şev ket Esen dal

D) Guy De Ma up pas sant’tan - Sa it Fa ik Aba sı ya-nık

E) Alp hon se Dau det’den - Hal dun Ta ner

(2006 - ÖSS)

11. Orta oyunuyla ilgili aşağıdaki bilgilerden han-gisi yanlıştır?

A) Erkekler tarafından canlandırılan kadın tipine “Zenne” adı verilir.

B) Başoyuncu, okumuş, orta sınıf şehirliyi temsil eden “Kavuklu”dur.

C) Her han gi bir met ne bağ lı ka lın ma dan do ğaç-la ma ola rak oy na nır.

D) “Fasıl” oyunun asıl konusunun işlendiği bö-lümdür.

E) “Balama” ve “Frenk” oyuncu tiplerindendir.

(2008 - ÖSS)

1. ÖĞRETİCİ METİNLERİ İNCELEME YÖNTEMİA. Met in ve Zihniyet

B. Yapı (Plan)C. Ana Düşünce

Ç. Di l ve Anlat ım

D. Met in ve Gelenek

E. Anlam

F. Met in ve Yazar

G. Yorum

2. ÖĞRETİCİ METİNLERİ OKUMA VE ÇÖZÜMLEME

A. Tar ihî Met in ler

B. Felsef i Met in ler

C. Bi l imsel Met in ler

Ç. Gazete Çevresinde Gel işen Met in Tür ler i (Makale, Deneme, Sohbet, Fıkra, Eleşt i r i , Röportaj)

D. Kiş isel Hayatı Konu Alan Met in Tür ler i (Hatıra, Gezi Yazısı , Biyograf i , Mektup, Günlük)

ÖĞRETİCİ METİNLERÖĞRETİCİ METİNLER

4.4. ÜNİTE ÜNİTE

Öğretici Metinler

350

⁕ Öğ re ti ci me tin ler; bil gi ver mek, bir ko nu yu açık la mak, her han gi bir ko nu da dü şün ce le ri or ta ya koy mak vb. amaç lar la ka le me alı nan ya zı lar dır.

⁕ Zih ni yet kav ra mı nı ön ce ki üni te ler de, bir ede bî met nin oluş tu rul du ğu dö ne min di nî, si ya si, sos yal, eko-no mik, as ke rî, kül tü rel vb. ha ya tın duy gu, an la yış ve zevk bü tü nü ola rak ta nım la mış tık. Kur ma ca özel lik ta şı yan ede bî me tin ler, oluş tu rul du ğu dö ne min zih ni ye ti ni yan sıt tık la rı gi bi öğ re ti ci me tin ler de dö nem le ri nin zevk, an la yış ve so run la rı na ka yıt sız kal maz lar.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler, gün lük ha ya tın prob lem le riy le ya kın dan il gi len dik le ri, so mut ger çek lik le ri di le ge tir dik le ri için dö ne min sos yal, kül tü rel ve si ya si ya şa mı nı da ha yo ğun bir şe kil de yan sı tır.

1. YENİ ŞİİRİ ANLAMAK

Şu son gün ler de, ba kı yo rum da şi ir le il gi li kim se ler kar şı kar şı ya gel di ler mi, he men baş lı yor lar “an lam lı-an-lam sız” di ye. Gü nün ko nu su ol du bu akım. Bü tün öte ki so run la rı ar ka ya it ti. Da ha ön ce ço ğu “Pa zar Pos ta sı” için de dö ne ge len tar tış ma lar, açık la ma lar, de ğer len dir me ler baş ka der gi le re de at la ma ya, ya yıl ma ya baş la dı.

Ben de de rin le me si ne git me yen, işi dış gö rü nü şüy le ele alan iki ya zıy la bu ko nu ya do kun dum. (Ye di te pe, 15 Ekim 1958, 8 Ara lık 1958) Ama doğ ru dan doğ ru ya an lam sız şi ir üze ri ne de ğil di o ya zı lar. Ye ni şa ir le rin ken di-le rin den ön ce ki le re kar şı ta kın dık la rı ta vır ağ rı ma gi di yor du. Ye ni yi de ğer len dir mek için, es ki yi kü çült me ye ça-lış ma yı, es ki şa ir le ri “şi i rin ne ol du ğu nu bil me mek”le suç la ma yı gü nü mü zün sa nat çı la rı na ya kış tı ra mı yor dum. İlk ya zı mı yal nız ca bu nu be lirt mek ama cıy la yaz mış tım.

O ya zı ya kar şı Ok tay Ri fat’tan şu yar gı gel di: “İl han Berk an lam sız şi ir den ya na, Me met Fu at bu nu doğ ru bul mu yor.” (Ye di te pe 8 Ara lık 1958) Oy sa Ye di te pe’nin o sa yı sın dan se kiz gün ön ce “Var lık”ta çık mış olan “Alış kan lık Üze ri ne” baş lık lı ya zım da şu söz ler var dı: “Yah ya Ke mal’i se ven bir kim se, ne den Or han Ve li’yi sev me sin! Şi i re ka pa lı bir ya ra dı lı şı ol say dı, Yah ya Ke mal’e de alı şa maz, onu da se ve mez di. Da ha aşı rı gi de-rek bu nu şöy le de söy le ye bi li riz: Di van ede bi ya tı nı se ven bir kim se, ne den an lam sız şi i ri sev me sin! De mek ki bü tün iş alış kan lık la rın dan sıy rı lıp ye ni alış kan lık lar edi ne bil me si ni, da ha doğ ru su, alış kan lık la rı nı ge liş tir me si-ni, ge niş let me si ni bil mek te, sap la nıp kal ma mak ta, ya dır ga dı ğı için bir sa nat ya pı tı na uzak dur ma mak ta. Ha ni o in sa noğ lu nun kuş tü yü ya tak lar da bi le “Be nim ken di ya ta ğım baş ka, ben ya ta ğı mı ara rım doğ ru su!” de me si yok mu, iş te on dan kur tu la bil mek te.

Me met FU AT Yu ka rı da ki met nin ya zıl dı ğı dö ne min zih ni ye ti ni açık la yı nız.

2. “Yeni Şiiri Anlamak” adlı metin hangi amaçla yazılmıştır?

Öğretici Metinler

351

3. Yeni şairlerin kendilerinden öncekilere karşı takındıkları tavır ağrıma gidiyordu. Yeniyi değerlendirmek için, eskiyi küçültmeye çalışmayı, eski şairleri “şiirin ne olduğunu bilmemek”le suçlamayı günümüzün sanatçılarına yakıştıramıyordum.

Yazar yukarıdaki paragrafta neyden yakınmaktadır?

A) Yeni şairlerin bilgisiz olmalarından

B) Yeni şairlerin, eski şairleri küçük görmelerinden

C) Yeni şairlerin eski şiiri anlamamalarından

D) Eski şairlerin, geleceği görememiş olmalarından

E) Eski - yeni çatışmasının toplumu geri götürdüğünden

4. Yahya Kemal’i seven bir kimse, neden Orhan Veli’yi sevmesin! Şiire kapalı bir yaradılışı olsaydı, Yahya Kemal’e de alışamaz, onu da sevemezdi. Daha aşırı giderek bunu şöyle de söyleyebiliriz: Divan edebiyatını seven bir kimse, neden anlamsız şiiri sevmesin! Demek ki bütün iş alışkanlıklarından sıyrılıp yeni alışkanlıklar edinebilmesini, daha doğrusu, alışkanlıklarını geliştirmesini, genişletmesini bilmekte, saplanıp kalmamakta, yadırgadığı için bir sanat yapıtına uzak durmamakta.

Yukarıdaki paragrafta yazar hangi şiir anlayışlarından söz etmiştir?


Bir metindeki sosyal ve siyasî konuları ifade eden kelime, kelime grubu ve cümlelerden hareketle dönemin zihniyeti hakkında çıkarımda bulunulabilir. ( )

Öğretici metinlerin en önemli amacı dönemin zihniyetini yansıtmaktır. ( )

6. BEYOĞLU

Be nim genç li ği min, da ha da ön ce le ri ço cuk luk tan genç li ğe dö nü şüm yıl la rı mın ge niş bir za ma nı Be yoğ lu’nda geç ti. O dö ne min sa na ta bu laş mış tüm ki şi le ri gi bi ben de bu ge le ne ğin dı şın da ka la ma dım. O gün ler de bi ze gi zem-sel ge len bir tut kuy la bağ lıy dık Be yoğ lu’na. Za ma nı mı zın önem li bir bö lü mü nü o cad de de so lu duk. Şim di geç mi şe ba kı yo rum da ak şa ma doğ ru o sem te yö nel miş ta şıt lar da ne çok yüz gö rü yo rum. Ge ce ya rı sın dan son ra ne çok göl-ge ya Gü müş su yu’ndan ya Un ka pa nı’ndan ya yan ev le ri ne dö nü yor lar. Çev re miz dar gel miş de da ha ge niş bir alan da so luk al mak ge rek si ni miy le, ola na ğı mız ca er ken sa at ler de semt le ri miz den ya da işi mi zin ge rek tir di ği yer ler den sıy rıl-ma ya ba ka rak ni ce gün Be yoğ lu pas ta ne le rin den bi ri ne ka pa ğı at tık. Pas ta ne le ri si ne ma lar iz le di. Si ne ma çı kış la-rın da kah ve ler de otur duk. Ge ce geç sa at ler de bir ya şa mı ya rı da bı rak ma nın yı kı mıy la ev le ri mi ze dön dük. San ki sa-nat çı ol mak için Be yoğ lu’na gel mek, o kah ve ler de ki kü çük ka la ba lık la ra sa nat çı ki şi li ği ni onay lat mak ge re ki yor du.

Sabahattin Kudret AKSAL


Yukarıdaki metinde, yazıldığı dönemin ………………. hayatına dair bilgiler verilmektedir.

Öğretici Metinler

352

7. “Beyoğlu” adlı metinde aşağıdaki yargılardan hangisine değinilmemiştir?

A) Yazarın, gençlik ve çocukluk yıllarının büyük bir bölümünü Beyoğlu’nda geçirdiğine

B) Beyoğlu’nun, o dönem sanatçılarının zamanlarını geçirdikleri bir mekân olduğuna

C) Yazarın, Beyoğlu’ndan gece geç saatlerde eve dönerken üzüntü duyduğuna

D) Beyoğlu’nun, sanatçılar için sosyal bir ortam oluşturduğuna

E) Beyoğlu’nun, diğer semtlerden daha güzel olduğuna

8. İn sa noğ lu, ya şa mı nı de vam et ti re bil mek için top lum için-de ya şa ma ya ge rek si nim duy muş tur. Top lum sal ya şam, bi re yin ya şa mı na ko lay lık lar sağ la yan öge ler ge tir di ği gi bi bi re yin ya şa mı nı zor laş tı ran yan la rı da içer mek te dir. Top lum sal ya şam; gi de rek sa yı la rı ar tan ve bu na bağ lı ola rak çe şit le nen ge rek si nim le ri olan bi rey le rin, da ha ile ri tek no lo ji le ri üret me le ri, da ha ön ce ta rım sal üre tim ala nı olan böl ge le ri yer le şim ala nı ola rak kul lan ma la rı-na, sı nır lı kay nak la rı tü ket me le ri ne, ya şa dık la rı or tam la rı ki mi za man ona rıl maz bi çim de kir let me le ri ne ve do ğal kay nak la rı yok et me le ri ne ne den ol mak ta dır. Bu du rum-da ça ğı mız in sa nı na dü şen; tek no lo ji den et ki li bir bi çim-de na sıl ya rar la na bi le ce ği, or ta ya çı kan so run la rı na sıl çö züm le ye ce ği ve ge le cek te ki so run la rın or ta ya çık ma ola sı lı ğı nı na sıl en aza in di re bi le ce ği so ru la rı na ya nıt bul mak tır. Bu nun yo lu da çev re so run la rı hak kın da bil-gi len me, so run la rı çö züm le me ve so ru nun kay nak la rı nı or ta dan kal dır ma ko nu sun da bi linç len me dir.

Yrd. Doç. Dr. A. Sibel TÜRKÜM


Yukarıdaki metin; ……………………………………………….. amacıyla yazılmıştır.

Öğretici Metinler

353

1. Bo ğa zi çi Köp rü sü’nün as kı ha la tı fır tı na dan Ocak 2004’te, bağ lı ol du ğu pla ka dan ko pun ca bü yük bir en di şe ya şan mış tı. Test ler de 236 as kı ha la tın dan ye di si nin pla ka sın da “kıl cal çat lak” tes pit edil di. Me tal yor gun lu ğu ol du ğu ve sa de ce eni ne sa lı nı ma gö re di zayn edil di ği için çat lak lar olu şan pla ka lar de ğiş ti ril me ye baş lan dı. Ka ra yol la rı, tüm pla ka la rı tek tek test ten ge çir dik le ri ni be lir te rek 7 pla ka da göz le gö rül me yen kıl cal çat lak lar be lir len di ği ni an cak bu çat lak la rın sü rü cü ler açı sın dan risk oluş tur ma dı ğı nı be lirt ti.

Hür ri yet ga ze te si, 06.08.2007

Yukarıdaki metnin yazılış amacını belirleyiniz.

⁕ Öğretici metinlerin oluşmasında, metnin yazılış amacının ve hedeflenen okuyucu kitlesinin çok önemli rolü vardır.

Öğretici metnin amacı tır.

haber vermek

bilgi vermek

ikna etmek

uyarmak

kanıları değiştirmek

yönlendirmek

tanıtmak

düşündürmek

⁕ Her metin tamamlanmış bir yapıdır. Metnin yapısı, kendi içinde anlam bütünlüğü olan birimlerin bir düzene bağlı olarak birleşmesi sonucu oluşur. Öğretici metinlerde bütünü oluşturan birimler, kendi içinde anlam birliğine sahip cümle kümeleridir. Bu kümeler yeri, zamanı, mekânı, kişiyi ve durumu ifade eder.

⁕ Metnin iletisi ile metindeki anlam birlikleri arasında ilişki vardır. Anlamlı birimler, metnin iletisi etrafında birleşe-rek metnin ortaya çıkmasında araç olur.

⁕ Öğretici metinler, belli bir düzen içinde birleşerek ana düşünceyi şekillendiren anlamlı birimlerden oluşur. Bu birimlerin temelinde, dilin anlamlı en küçük parçası olan sözcük vardır. Sözcükler bir araya gelerek cümleleri, cümleler paragrafları ve paragraflar da metni oluşturur.

⁕ Öğretici metinler yapı bakımından incelenirken metni oluşturan birimlerin, metnin yazılış amacına ve hedef kitleye göre düzenlendiğine dikkat edilir.

Öğretici Metinler

354

2. “Ağaç güneşte serpilir fakat toprağın derinliklerindeki kökü ile beslenir, insanoğlu kendi ferdiyetini bile ancak içinde yaşadığı cemiyetle kavrar.” (Ahmet Hamdi TANPINAR)

Yukarıdaki cümleden bir sözcük ya da söz öbeği çıkarıldığında cümlenin yapısında ne gibi değişiklikler olur?

3. İMKB’de Yeni Seans ve Takas Saatleri

İs tan bul Men kul Kıy met ler Bor sa sı (İMKB) His se Se net le ri Pi ya sa sı ve Va de li İş lem ve Op si yon Bor sa sı’nda (VOB) se ans ve ta kas sa at le ri uy gu-la ma sı na ge çi le cek. İMKB’den ya pı lan açık la ma-ya gö re His se Se net le ri Pi ya sa sı se ans sa at le ri, İMKB Yö ne tim Ku ru lu’nun al dı ğı ka rar lar doğ rul-tu sun da ye ni den dü zen len di. Bu na gö re bi rin ci

se ans baş lan gı cın da ki açı lış se an sı nın top lam 30 da ki ka lık sü re si 15 da ki ka ya in di ri lir ken bu sü re bi rin ci se an-sın sü rek li mü za ye de bö lü mü ne ek len di. Ay rı ca ikin ci se an sın 16.30 olan bi tiş saa ti, se ans sü re si ya rım sa at uza tıl mak su re tiy le 17.00 ola rak be lir len di. Sabah gazetesi, 06.08.2007


“İMKB’de Yeni Seans ve Takas Saatleri” adlı metnin yazılış amacı…………………………….. dır / tir.

4. “İMKB’de Ye ni Se ans ve Ta kas Sa at le ri” ad lı me tin oluş tu ru lur ken han gi oku yu cu kit le si dik ka te alın mış tır?

5. OKUMAK

Gü zel ya zıl mış bir ya zı yı oku mak, sö nüp git miş bir var lı ğın fo toğ ra fı na bak mak gi bi dir. Da ha doğ ru su do nup kal mış, ses siz bir fo toğ raf de ğil; ko nu şan, dü şün dük le ri ni an la tan can lı ve ses li bir si ne ma. Onun için dir ki ya zı, bir çok ola ma maz lık-la rı olur yap mış tır.

Ölü di ril mez, yüz ku ru şa Ame ri ka’ya gi dil mez; her bü yük adam bi zim le ko nuş maz. Bu böy le dir de en bü yük yazarların her han gi bir ki ta bı pek gü zel yüz ku ru şa alı nır ve bu bü yük dü şü nü cü ile baş ba şa on gün, yir mi gün, bir ay otu rup ko nu şa bi lir si niz.

İn san lık için de; gü neş gi bi, ışı ğı ken din den çı kan ze kâ la ra yak laş mak, bi raz yan mak ol sa bi le pek çok ay dın-lan mak tır. On la rı an la mak, de dik le ri ni kav ra mak için di mağ de di ği miz dü şün me ma ki ne si ni iş let mek ve onu yor mak la zım dır. Han gi var lık yo rul ma dan iş ler ve yan ma dan par lar. Gü ne şin ken di bi le son suz ka ran lık la ra ışık la rı nı ve re bil mek için bir ateş ka za nı gi bi dur ma dan kay na mı yor mu?

Hasan Ali YÜCEL

Yukarıdaki metni birimlere ayırıp bu birimlerin, metnin iletisiyle ilişkisini belirleyiniz.

Öğretici Metinler

355

6. “Okumak” adlı metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Okumak adlı metin, düşündürmek amacıyla yazılmıştır. ( )

Okumak adlı metin, coşku ve heyecanı dile getirmek için yazılmıştır. ( )

7. Bizim halkımız için epeydir Batılı olmak, Batılılaşmak diye bir sorun var. Bu sorun, sadece sanatla ilgili değil; aksine toplumumuzun ve toplumsal çabalarımızın bütününü kucaklayan, büyük bir sorun. Epeyce zamandır yalnız sanatımızla değil, toplum olarak, ulus olarak da Batılı olmak istiyoruz.

Biz, “Batılı olmalıyız.” dedik mi, bu Batılı ulusların topluluğuna girmeliyiz, demiş oluyoruz. Bunun için tıpkı onlar gibi ulusal köklerimizi kaybetmeden, Batı uygarlığının yöntemleriyle, ulusal uygarlık bileşimimizi yapmamız gerekti. Kişiliğimizi, gelişimimizi, tarihsel köklerimizi yadsımayacaktık; tam tersine koruyacak, yeni koşulların getireceği yeni bir görüş ve düşünüş düzeni içerisinde gözden geçirecektik.

Attilâ İLHAN

Yukarıda aynı metinden iki paragraf verilmiştir. Bu paragraflarla ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi söylenemez?

A) Temel konu etrafında oluşturuldukları

B) Aynı konuyu farklı açılardan işledikleri

C) Anlamca birbiriyle çeliştikleri

D) Tek başlarına düşünce ve anlam taşıdıkları

E) Bilgi vermek, düşündürmek amacı taşıdıkları

8. I. “Acaba yeterince iyilik yapıyor muyuz?” diye kendimize sormalıyız.

II. İnsanların ekonomik sıkıntı çekmesi ulusal benliğe de zarar verir.

III. Başkalarını mutlu etmekten sevinç duyabiliyor muyuz?

IV. Kaç defa sokakta hiç tanımadığımız bir sokak ço cuğunu kendi çocuğumuzmuş gibi ok şa dık ki?

V. Zor durumda olan bir insanın elinden hiç tuttuk mu?

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerden hangisi farklı bir konuyu işlemektedir?


9. (I) Söz lü kül tür ler de ke li me ler bü yü lü dür; so mut an la mın dan öte, baş ka dün ya la rın için den ko pup gel miş ler dir. (II) Ke li me ler bü yü lü an lam la rı nı, bel lek ler de sak la nı la rak baş ka ku şak la ra ak ta rı lan söz lü kül tü rün hi kâ ye an-lat ma ge le nek le rin de bu lur. (II I) Sosyal konular, ders ki tap la rın da ye te rin ce iş len me mek te dir. (IV) Bu ürün ler, es ki za man lar dan be ri ku lak tan ku la ğa ak ta rı la gel miş tir. (V) Hem top lum sal ha fı za hem de ör nek alı na cak ders ler ola rak de ğer len di ri le bi le cek hi kâ ye ler, son ra la rı ya zı ya ge çi ril miş tir.

Yu ka rı da ki nu ma ra lı cüm le le rin han gi sin de fark lı bir ko nu iş len mek te dir?


Öğretici Metinler

356

⁕ Metnin tamamının iletmek istediği düşüncenin en kısa, yoğun ifadesine ana düşünce denir.

⁕ Düzenli yazılmış bir metinde cümleler anlamca ve yapıca birbiriyle uyumludur. Metni oluşturan birimlerin (cüm-le, paragraf), metnin tamamı dikkate alındığında tek bir duygu ve düşünce etrafında birleştiği görülür.

⁕ Bir metne sorulan “Bu metin hangi amaçla, niçin yazılmıştır?”, “Bu metinde asıl anlatılmak istenen nedir?”, “Bu metinde hangi düşünce vurgulanmaktadır?”, “Bu metinden çıkarılacak sonuç nedir?” vb. soruların cevabı ana düşüncedir.

⁕ Ana düşünce, bir cümle olarak metinde bulunabildiği gibi metnin tamamından çıkarılacak bir sonuç da olabilir ancak ana düşüncenin metin içinde bir cümlede açıkça ifadesi, az rastlanan bir durumdur.

Ana Düşüncenin Özellikleri

⁕ Ana düşünce metnin temeli, özüdür.

⁕ Ana düşünce, metnin tamamını karşılayan en kapsamlı yargıdır.

⁕ Ana düşünce; metnin yazıldığı dönemin özelliğine, metnin türüne, yazarın bakış açısına göre soyut bir kavramı, teknik bir gelişmeyi, siyasî bir düşünceyi, sosyal yeni bir buluşu vb. ifade eder.

⁕ Ana düşünce bulunurken metin esas alınır, yani metinde üzerinde durulan duygu ve düşüncelerin dışında bir yargıya varılamaz. Çünkü ana düşünce, metnin en kısa ve yoğun ifadesidir.


Öğretici bir metinden herkes kendine göre bir anlam çıkarabilir. ( )

Ana düşünce, paragrafta bir cümle olarak bulunmak zorundadır. ( )

2. Yazarlık da ozanlık da bir dil işçiliğidir, her şeyden önce yaşamın ve yaşananların dil yoluyla sergilenmesidir. Dil işçiliğinde yet kinleşip yoğrulmamış, dilin tadına vara mamış bir sanatçı, yaşadığı günlerin sını rını aşamaz; yeni bir ses, yeni bir soluk da getiremez.


Yukarıdaki parçada vurgulanan düşünce ……………………………………………………………dır/tır.

3. Eğitim; okulda edinilen bilgilerden, alınan ders kredilerinden, okunan kitaplardan, okulda geçirilen yılların toplamından oluş maz. Bir kişinin eğitimli olması için mutlaka okula gitmiş olması da gerek mez. Nice okul yü-zü görmemiş deryalar vardır ki in san onların yanında kendini ok yanusta bir damla gibi görür. Gerçek eğitim, kişide bulunan potansiyel durumdaki bilgi hazine lerinin kullanılabilir duruma ge tirilme sü re cidir.

Yukarıdaki parçanın ana düşüncesini bulunuz.

Öğretici Metinler

357

4. Okullar, çocuğun ailesinden sonra sığınabi leceği en güvenli yerlerdir. Aslına bakılırsa okul ve aile, çocukların davranış özellikleri kazandığı yerlerdir. Okulda öğretmen ler bir annenin bir babanın görevini üstle nir. Çocuk, ailede anne ve babadan aldığı ilgi ve şefkati okulda öğretmenlerinden gö rür.

Yukarıdaki paragrafta ortaya konan duygu ve düşünceleri bir cümle ile ifade ediniz.

5. Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı yoktur?

A) Bir metnin iletisinin kısa ve yoğun bir şekilde ortaya konmasına zihniyet denir.

B) Öğretici metinlerde ana düşünce her zaman metnin sonuç bölümünde bulunur.

C) Ana düşüncede, soyut bir kavram ifade edilebilir.

D) Ana düşüncede, siyasi görüşlerin ortaya konması doğru değildir.

E) Öğretici metinlerde amaç bilgi vermek değildir.

6. Büyük bir amaçtan, sıra dışı bir fikirden et ki lendiğinizde tüm düşünceleriniz zincirle rini koparır, zihniniz sınır-larını aşar, bilinci niz her yönde genişler ve kendinizi yeni, mü kemmel ve şaşırtıcı bir dünyada bulur su nuz. Uyuyan güçleriniz, yetenekleriniz ve bece ri leriniz canlanır.

Yukarıdaki metnin ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Büyük amaçlar, insanın harekete geçmesi için tek başına yeterli değildir.

B) Yüksek bir hedefin, farklı bir düşüncenin etkisine girmek; ki şinin kendini geliştirmesini, özündeki güçlerini harekete geçirmesini sağlar.

C) Sıra dışı düşünceler, çılgın fikirler; çevremizde bazen olumlu olarak karşılanmayabilir.

D) Zihnimizdeki düşüncelerin serbest kal masıyla yeni bir kişilik olarak dünyada var oluruz.

E) İnsanın, uyuyan güçlerini ve yeteneklerini canlandırması için çok kitap okuması ve bilgilerini eyleme geçir-mesi gerekir.

7. “Şiir nedir?” diye çok düşündüm. Yunus Emre ile Baudelaire’i, Yahya Kemal ile Cahit Sıtkı Tarancı’yı şair say-dırtan şeyin ne olduğunu aradım. Buradan şuna var dım: Şiir başlangıçtan beri vardı. Bugüne kadar yapılan tanımlar, şiire yaklaşır gibi olmaktan başka bir şey değildir. Şiir; tanım ların dar, tutucu kalıplarıyla karşılana-maz.


Bu parçada şiirin ……………………………………. vurgulanmaktadır.

8. Nesnel eleştiri denince herhangi bir sanat eserinin güzel olup olmadığını, beğenil meye değer olup olmadığını söylemek an laşılı yor. Bu söylenenler ise birer değer yargısıdır, değer yargısı işin içine girince de nesnellik kal-maz, öznellik başlar. Her hangi bir sanat eserini değerce yargıla maya kalkan eleştiri, öznel kalmak zorundadır.

Yukarıdaki metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Yukarıdaki metinde; bir yapıtın değerini belirleyen eleştirinin, kişisel duyguları mutlaka yansıtacağı yargısı vurgulanmıştır. ( )

Yukarıdaki metnin ana düşüncesi, “eleştirinin nesnel özellik taşıması gerektiği”dir. ( )

Öğretici Metinler

358

⁕ Öğretici metinler öğretmek, bilgi vermek amacıyla yazılır.

⁕ Öğreticiliğin amaçlandığı metinlerde dil genelde göndergesel işlevde kullanılır. Dilin göndergesel işlevinde, an-latılmak istenen doğrudan anlatılır; kelimeler gerçek anlamda kullanılır.

⁕ Öğretici metinlerde dilin işlevi aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Bu tabloya göre öğretici metinlerde dil; bir nes-neyi, bir kavramı, bir olayı anlatmak, açıklamak, bildirmek ve okuyucuyu (alıcıyı) uyarmak, harekete geçirmek üzere kullanılır.

ÖĞRETİCİ METİNLERDE DİLİN İŞLEVİ

OKUYUCUYU

a. Uyarmak b. Harekete Geçirmek a. Açıklamak

b. Anlatmak

c. Bildirmek

BİR NESNEYİ

KAVRAMI

OLAYI

⁕ Bir met nin di li; metnin yazılma amacına, ifa de edil mek is te nen dü şün ce ye, se çi len an la tım tü rü ne, hi tap edi len oku yu cu ya ve kul la nı lan ile ti şim ara cı na gö re de ği şir. Ör ne ğin, ders ki tap la rı nda ay nı ko nu nun il-köğ re tim, or ta öğ re tim ve üni ver si te dü ze yin de ki öğ ren ci le re fark lı an la tıl dı ğı nı gö rü rüz. Bu nun ne de ni hi tap edi-len oku yu cu dü zey le ri nin fark lı ol ma sı dır.

⁕ Me tin de ki te mel dü şün ce den ha re ket le, fark lı an la tım bi çim le riy le fark lı me tin ler oluş tu ru la bi lir. Bir soh bet ya zı-sın da ki dil ile eleş ti ri, bi lim sel ma ka le, de ne me, ge zi ya zı sı vb. tür ler de kul la nı lan dil ara sın da fark lı lık lar var dır. Bir fel se fe met ni ile özel ya şa mı ko nu alan me tin ay nı di li kul lan maz.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler de di lin açık ve an la şı lır ol ma sı çok önem li dir. Di li an la şıl ma yan bir me tin, oku yu cu ya bir şey öğ re te mez. Dil ve an la tım da ki ya lın lık, öğ re ti ci me tin le rin ken di için de ki an la tım tür le ri ne gö re fark lı lık gös te re-bi lir. Fel se fi, bi lim sel me tin ler, ta rih, ma ka le, eleş ti ri vb. tür le rin ya lın ol ma sı ge re kir. De ne me, fık ra, soh bet ve ki şi sel ya şa mı ko nu alan an la tım tür le rin de ya zar di li öz nel yak la şım la kul la na bil mek te dir.

⁕ Dil ve an la tı mın be lir len me sin de ba kış açı sı nın da önem li ro lü var dır. Ay nı man za ra ya fark lı açı lar dan ba kıl dı-ğın da ay nı şey ler gö rül mez. Fark lı lık “ba kış açı sı”ndan kay nak la nır.

⁕ Bir ko nu ya fark lı ba kış açı la rın dan yak la şı la bi lir. Bil gi, inanç, dü şün ce fark lı lı ğı, kül tü rel çev re, psi ko lo jik özel lik ler ba kış açı sı nı be lir ler.

Öğretici Metinler

359

ÖĞRETİCİ METİNLERİN TÜRLERİ

A. TARİHÎ METİNLER

B. FELSEFÎ METİNLER

1. MAKALE

2. DENEME

3. SOHBET

4. FIKRA

5. ELEŞTİRİ

6. RÖPORTAJ

C. BİLİMSEL METİNLER

Ç. GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER D. KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER

1. HATIRA

2. GEZİ YAZISI

3. BİYOGRAFİ

4. MEKTUP

5. GÜNLÜK

1. ŞAİR–ŞİİR–OKUYUCU

Şiir eleştirisi yapan kimseler, daha çok, şiirle şair arasındaki bağlar üzerinde dururlar. “Ne demek istemiş? Ne demiş? Nasıl demiş? Şiirleştirme yöntemlerinden nasıl yararlanmış?” gibi sorular sorulur. Ele alınan şiir bitmiş olarak görülür, şairin o şiiri bitirme yolundaki çalışmaları araştırılır, incelenir. Oysa şiir yazılıp bittikten sonra sanıldığı gibi bitmiyor. Şiirle okuyucu arasında da birtakım bağlar kurulması gerek. Okuyucunun bu bağları kurma çabası ise şiire kendi başına yaşama gücü, şairden, yaratıcısından uzaklaşma, kurtulma gücü kazandırıyor. “Olmaz öyle şey!” demeyin. Elimizde bir şiir olsa, on on beş kişi o şiiri okusak, hepimiz eş tatlar, eş anlamlar mı çıkarırız ondan? “Evet” diyebilir misiniz?

Memet FUAT Yukarıdaki metnin ana düşüncesini bulunuz.

2. “Şair-Şiir-Okuyucu” adlı metinde dil hangi işlevde kullanılmıştır?

3. “Şair-Şiir-Okuyucu” adlı metinde kullanılan dil ve anlatımı; açıklık, tutarlılık ve anlaşılırlık yönlerinden değerlendiriniz.


A) Makale, öğretici bir metindir.

B) Öğretici metinlerde dil göndergesel işleviyle kullanılır.

C) Bilgi, inanç, düşünce farklılığı, kültürel çevre, psikolojik özellikler bakış açısını belirler.

D) Bir metnin yazılış amacı, dil ve anlatım özelliklerinin belirlenmesinde önemli bir etkendir.

E) Dil, her metinde aynı özellikleri taşıyacak şekilde kullanılır.

Öğretici Metinler

360

5. ESKİ ZAMANLARDA RAMAZAN HAZIRLIĞI

Benim çocukluğumun ramazanları kara kışa rastlamıştı. Onun içindir ki kulağımda kalan ilk davul sesi oldukça kof ve hayli neşesizdir. Zira deri, rutubetten pörsümüş bulunur-du; ayrıca kapalı camlar ve kafesler ardından ses, içeriye boğuklaşarak girerdi.

Fa kat an ne min kış ra ma zan la rı nı ya zın ki le re ter cih et ti ği ni ha tır lı yo rum. Kı şın gün ler kı sa dır; in san bir de ba kar, top vak ti yak la şı ver miş. Hâl bu ki ya zın, sı cak tan bu nal ma nı zı, du dak la rı nı zın su suz luk tan bö cek ka bu ğu gi bi kas ka tı ke sil-me si ni bir ta ra fa bı ra kı nız, bir tür lü ak şam ol mak bil mez ki… Al lah, iş güç sa hi bi olan la rın yar dım cı sı ol sun!

Yaz ra ma za nı nı se ven ler de şöy le der ler di: Gün dü zün zah-met çe ki lir am ma kır da, bah çe ler de ku ru lan sof ra lar da oruç aç mak pek hoş tur. İf tar ma sa sı da çe şit çe şit sa la ta lar la, ca cık ve do ma tes le, şef ta li ler kar puz lar, ka vun lar la da ha renk li, da ha iş tah çe ki ci ve ke yif li olur.

Kıs me tim de iki mev sim ra ma za nı da gör mek var mış; hat ta, iş te tek rar kı şın ki ne de gi ri yo rum. La kin iki miz de –ra ma zan ve ben– ne ka dar de ğiş tik… O ra ma zan lar be ni ta nı ya maz-lar, ken di le ri ise ben den da ha ta nın maz hâl de!

Re fik Ha lit KA RAY

Yukarıdaki metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Metindeki altı çizili sözcükler gerçek anlamları dışında kullanılmıştır. ( )

Bu metinde konuşma cümlelerine yer verilmiştir. ( )

6. “Eski Zamanlarda Ramazan Hazırlığı” adlı metinde dil hangi amaçla kullanılmıştır?

7. “Eski Zamanlarda Ramazan Hazırlığı” adlı metinden yola çıkarak aşağıdaki cümlede boş bırakılan yere uygun sözcüğü yazınız.

Metnin türü ………………………dır.

Öğretici Metinler

361

8. KİLİS

Zey tin ağaç la rı nın ye şi li ye şil le rin ök sü zü dür. Ne ça yır ye şi li ne ben zer, ne de züm rü te. Küs kün, bit kin bir ye şil-

dir. Fa kat ürü nü nü ver me ye gör sün, yüz gül dü rür, ke se dol du rur, se pet dol du rur, so nun da da mi de dol du rur.

Şo se nin iki ya nı bağ ve zey tin lik sı ra lı. Zen gin bir böl ge Ki lis. Ki lis’in ev le ri düz lük. Ki lis’in so kak la rı dar. Ha va sı

sı cak mı sı cak. Si nek de var. Eğer yo lu nuz bir gün Ki lis’e dü şer se çar şı ya gi dip do la şın. Bir yer de ha sır ören ler

gö re cek si niz. Hep si yaş lı baş lı in san lar. On la rın el le ri ne ba kın. Ma ki ne gi bi el le ri ne…

Fikret OTYAM

Yukarıdaki metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yalın bir dil kullanıldığı

B) Mecaz anlamlı sözcüklerin kullanıldığı

C) Yazarın, kişisel yargılarına yer verdiği

D) Dilin, coşku ve heyecanı dile getirmek amacıyla kullanıldığı

E) Sanatlı söyleyişlere yer verildiği

9. “Kilis” adlı metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

Metnin türü otobiyografidir. ( )

Yazarın Kilis’i anlattığı bu yazı ile Kilis’te yaşayan bir kişinin yazacağı yazı arasında farklılığın olmasının ne-

deni bakış açısının farklı olmasıdır. ( )

⁕ İn sa noğ lu ken di geç mi şin den al dı ğı nı bu lun du ğu ça ğın bil gi bi ri ki mi, gö re ne ği, zevk ve dü şün ce an la yı şı vb. özel lik le riy le yo ğu ra rak ge le ce ğe ulaş tı rır. Bü tün bu sü reç, ge le ne ği oluş tu rur. Ede bi yat ala nın da da du rum ay-nı dır. Ge rek düzya zı da ge rek se şi ir de ilk le rin, son ra ki ler üze rin de et ki si var dır.

⁕ Di ğer ede bî tür ler de ol du ğu gi bi öğ re ti ci me tin ler de ya pı, te ma, dil ve an la tım gi bi ko nu lar da ta ri hî sü reç için de ken di ge le nek le ri ni oluş tu rur.

⁕ Her dö nem, ha zır bul du ğu ge le ne ğe ye ni öge ler ve de ğer ler ka ta rak ge le ne ği zen gin leş ti rir ve ge le ne ğin de va-mı nı sağ lar.

⁕ Ge le ne ğin oluş ma sın da dö ne min zih ni ye ti nin de önem li ro lü var dır çün kü zih ni yet, in san et kin lik le ri nin be lir le-yi ci si dir.

Öğretici Metinler

362

⁕ Bil gi ver mek ama cıy la ya zıl dı ğın dan öğ re ti ci me tin ler de söz cük ler ge nel de gerçek (ilk) an lam la rın da kul la nı lır. Söz cük ler ilk an lam la rın da kul la nıl dı ğı için bu me tin ler oku yu cu lar da ge nel de ay nı iz le nim le ri uyan dı rır (De ne-me ve fık ra gi bi tür ler de oku yu cu ya fark lı an lam lar sez di ri le bi lir.).

⁕ Öğ re ti ci me tin ler yo rum la nır ken met nin ya pı sı, an la tı mı ve ana düşüncesi bir bi riy le iliş ki len di ri lir.

⁕ Oku yu cu, in ce le di ği me tin de açık ça di le ge ti ril miş olan lar la, açık ça ifa de edil me miş olan la rı an lam çev re sin de iliş ki len di rir.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler ya zıl dık la rı dö ne min sos yal, si ya si ve kül tü rel ya şa mı nın özel lik le ri ni yan sı tır. Bu du rum da oku yu cu, met ni yo rum lar ken met nin ya zıl dı ğı dö nem le iliş ki si ni yan sı tan söz cük, söz cük grup la rı, ya pı ve an la tım özel lik le ri ni be lir ler.

⁕ Metinde her parça bütünle bağı içinde anlamlandırılır ve yorumlanır. Metinde bütün parçayla parça da bütünle dil, yapı ve anlam yönünden ilişkilendirilir.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler de ya zar la oku yu cu ara sın da öğ ret me-öğ ren me iliş ki si var dır. Bu iliş ki de metin, ya za rın duy gu ve dü şün ce le ri ni yansıtır, ya ni ya zar dan iz ler taşır.

⁕ Olay la rı al gı la ma, yo rum la ma, yan sıt ma gibi yönlerden her in sa nın bir ba kış açı sı var dır; bu du rum da me tin le ya zar ara sın da ba ğın ol ma ma sı dü şü nü le mez.

⁕ Ge rek sa nat me tin le ri ge rek se öğ re ti ci me tin ler bir ya za rın ka le min den çık tı ğın dan ya za rın dün ya gö rü-şü, ya şam de ne yi mi, üs lu bu eser de ken di ni his set ti rir.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler bel li bir amaç doğ rul tu sun da ya zı lır. Öğ re ti ci me tin ler de ya za rın ama cı bir nes ne yi, bir kav ra-mı, bir ola yı açık la mak, an lat mak bil dir mek ve oku yu cu yu uyar mak, ha re ke te ge çir mek tir. Öğ re ti ci me tin ler de an lam da bu ama ca uy gun ola rak or ta ya ko nur.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler de ya zar, met ni oluş tu rur ken (bil gi ver me yi ve öğ ret me yi amaç edin di ğin den) söz cük le ri ilk (ger çek) an lam la rıy la kul la nır.

⁕ Ya zar dil ve an la tım özel lik le ri ni so mut ger çek lik le re, var lık, olay ve du rum la ra bağ lı ola rak oluş tu rur.

⁕ Amaç an la şıl mak ol du ğun dan öğ re ti ci me tin ler de düş sel öge le re ve im ge le re müm kün ol du ğu ka dar yer ve-ril mez.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler de dil gön der ge sel iş le viy le kul la nı lır, ya ni an la tıl mak is te nen ler doğ ru dan ve an la şı lır bir an-la tım la or ta ya ko nur.

⁕ Öğ re ti ci me tin ler de an lam; oku yu cu, za man ve me kâ na gö re de ğiş mez an cak ya za rın dü şün ce le ri ne oku yu cu nun mut la ka ka tıl ma sı ge rek ti ği gi bi bir zo run lu luk da yok tur. Kı sa ca sı öğ re ti ci me tin ler den her kes ay nı an la mı çı ka rır an cak o ko nu da fark lı dü şün ce le re sa hip ola bi lir.

Öğretici Metinler

363

1. HA YAT VE FEL SE FE

Çok ga rip tir; ça ğı mız da iş ler o hâ le gel di ki fel se fe, an la yış lı in san lar ara sın da bi le, ne teo rik ne pra tik hiç bir ya ra rı ve de ğe ri ol ma yan boş ve ku ru bir laf olup kal dı. Ben ce bu nun se be bi, fel se fe nin ana yol la rı nı sar mış olan saf sa ta lar dır. Fel se fe yi, ço cuk lar için ula şıl maz, asık su rat lı, ça tık kaş lı ve be la lı gös ter mek bü yük bir ha-ta dır. Onun yü zü ne bu sah te, bu kas ka tı, bu çir kin mas ke yi kim tak mış? O ki hep bay ram ve hoş za man için de ya şa ma yı em re der bi ze. Gam lı ve buz gi bi so ğuk bir yüz, içi miz de fel se fe nin ba rı na ma dı ğı nı gös te rir.

Fel se fe yi ba rın dı ran ruh, ken di sağ lı ğıy la be de ni de sağ lam et me li. Hu zur ve ra ha tın ışı ğı ta dı şar dan gö-rün me li dir. Dış var lı ğı ken di ka lı bı na uy dur ma lı ve böy le ce ona se vim li bir gu rur, ha re ket li ve ne şe li bir ta vır, mem nun ve gü ler yüz lü bir hâl ver me li dir. Bil ge li ğin en açık gö rün tü sü, sü rek li bir se vinç tir.

MON TA IG NE

Yu ka rı da ki met nin ya zı lış ama cı nı, dil ve an la tım özel lik le ri ni göz önün de bu lun du ra rak met nin ve ya-za rın han gi ya zı ge le ne ği ne bağ lı ol du ğu nu be lir le yi niz.

2. “Ha yat ve Fel se fe” ad lı met ne gö re aşa ğı da ki cüm le le rin kar şı sı na yar gı lar doğ ru ise (D), yan lış ise (Y) ya zı nız.

“Ha yat ve Fel se fe” ad lı met nin ana dü şün ce si: “Fel se fi me tin ler de kav ram la ra yer ve ril me si ge rek ti ği”dir. ( )

“Ha yat ve Fel se fe” ad lı met ni oluş tu ran bi rim ler ay nı ko nu et ra fın da oluş tu rul muş tur. ( )

3. SAN DAL LAR

Ya lı la rın en do ğal ve en ge rek li ge zin ti va sı ta sı san dal lar. Sa de ya lı la rın mı? Bo ğa zi çi’nde her ke sin her an en çok on lar işi ne ya rı yor: Meh tap ta gez gin ci sa zen de köş kü on lar, seb ze dük kâ nı, don dur ma cı dük kâ nı on lar, Yö rük ma na vı ser gi si on lar, has ta sed ye si on lar… Bir köy den öbür kı yı me zar lı ğı na ce na ze gö tür dük le ri bi le olu yor. Di ye bi li rim ki Ana do lu yay la sı nın en gin top rak la rı üs tün de kağ nı, hal kı mı zın kaç ih ti ya cı na ya rı yor sa Bo ğaz’ın su ova sın da da san dal lar aha li ye o ka dar iş gö rü yor.

Ru şen Eş ref ÜNAY DIN

Yu ka rı da ki me tin de dö ne min sos yal ya şa mı nı yan sı tan söz cük le ri, söz öbek le ri ni ve yar gı la rı be lir le yi niz.

4. “San dal lar” ad lı me tin le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si söy le ne mez?

A) Ya za rın, çağrışım ve im ge ler den ya rar la na rak coş ku ve he ye ca nı di le ge tir di ği

B) Bir ola yı an lat mak ama cıy la ya zıl dı ğı

C) Benzetme sanatının kullanıldığı

D) Ya zıl dı ğı dö ne me ait ba zı özel lik le ri yan sıt tı ğı

E) Ya za rın, so mut olay ve du rum lar la il gi li bil gi ver di ği

Öğretici Metinler

364

5. “Sa nat ese ri ne dir?” di ye so ran la ra “Ki şi yi bık tır ma yan şey dir.” de me li. Du va ra as tı ğı mız res me her gün ba-kı yo ruz, bir ez gi yi iki de bir ye ni den din li yo ruz, bık mı yo ruz, usan mı yo ruz on lar dan. Oku du ğu muz ro man dan, şi ir den de bık ma ma lı yız. Me rak la oku du ğu nuz bir hi kâ ye yi, bir da ha oku ya maz sa nız, oku mak ar zu su nu duy-maz sa nız, on dan al dı ğı nız zevk, bi lin ki sa nat zev ki de ğil dir. Ya hut sa nat zev ki ni ta da bi le cek in san lar dan de ğil si niz. Yal nız sa nat ese rin den mi bık ma yız? Ha yır, gü ne şin do ğup bat ma sı na bak mak tan, ay ışı ğın da gez mek ten, bu gi bi şey ler den bık ma yan da var dır. Öy ley se ta mam la ma lı o ta nım la ma yı: “Sa nat ese ri in san eliy le, bir işe ya ra sın di ye de ğil, zevk ver sin di ye ya pıl mış, bık tır ma yan, zev ki tü ken me yen şey dir.” İşe ya ra sın di ye ya pıl mış şey ler de o zev ki ve re mez mi? Ve re bi len ler var dır, ama on la ra da bir sa nat pa yı ka rış mış tır.

Nu rul lah ATAÇ

Ana dü şün ce, yu ka rı da ki me tin de bir cüm le ola rak yer al mış tır. Bu na gö re met nin ana dü şün ce si ola-bi le cek yar gı yı be lir le yi niz.

6. MA Vİ YOL CU LUK

İlk ma vi yol cu lar dan bi ri ol du ğum hâl de “ma vi yol cu luk” ifa de sin den hoş lan maz hâ le gel dim. Çün kü “ma vi yol cu luk” la fı, ön ce en tel züp pe le rin, son ra da her ke-sin di li ne düş tü. Ar tık dar bu ka lı tu rist ler bi le top la nıp dar bu ka lı ma vi yol cu luk lar dü zen li yor lar ken di ara la rın da. Oy sa ilk ma vi yol cu lar, Sa ba hat tin Eyü boğ lu’nun özen le seç ti ği, ço ğu genç ay dın lar dı. Sa de ce gez mek toz mak için de ğil, Ege ve Ak de niz uy gar lık la rı nın ka lın tı la rı ko-nu sun da bil gi edin mek ve bu ara da o gü zel kı yı la rı ken di göz le riy le gör mek için ka tı lı nır dı bu ge zi le re. Tek ne miz yü zen bir se mi ne re dö nü şür dü ki mi za man. Ge-rek li ki tap la rı oku yup araş tır ma lar da bu lu nan yet ki li bi ri, gi de ce ği miz yer ler üs tüne bir konuşma yapar; o antik kentin tapınakları, anıtları filan ko nu sun da ön bil gi ve rir di. Son ra her han gi bir va sı ta ya, ge nel lik le bir kam yo na, do lu şup ora la ra gi der dik.

Mi na UR GAN

Yu ka rı da ki met ne gö re ya za rın, “ma vi yol cu luk” ifa de sin den hoş lan ma ma sı nın ne de ni ni ne dir?

7. “Ma vi Yol cu luk” ad lı met ne gö re aşa ğı da ki cüm le le rin kar şı sı na yar gı lar doğ ru ise (D), yan lış ise (Y) ya zı nız.

“Ma vi Yol cu luk” ad lı me tin, oku yu cu yu uyar mak ama cıy la ya zıl mış tır. ( )

“Ma vi Yol cu luk” ad lı me tin ile ya zar ara sın da iliş ki var dır. ( )

Öğretici Metinler

365

8. Öğ re ti ci me tin ler le il gi li ola rak aşa ğı da ki ler den han gi si yan lış tır?

A) Öğ re ti ci me tin ler, dö ne mi nin dil ve an la tım özel lik le ri ni yan sı tır.

B) Öğ re ti ci me tin ler de an lam, söz cük ler ge nel de ilk an lam la rın da kul la nı la rak oluş tu ru lur.

C) Öğ re ti ci me tin ler de açık ça di le ge ti ril me miş ifa de ler bu lu na maz.

D) Öğ re ti ci met ne ya za rın yük le di ği an lam la oku yu cu nun yo ru mu fark lı ola bi lir.

E) Amaç an la şıl mak ol du ğun dan öğ re ti ci me tin ler de düş sel öge le re ve im ge le re ge nel de yer ve ril mez.

9. ELEK TRO MAN YE TİK DAL GA LAR VE İN SAN SAĞ LI ĞI

Cep te le fon la rı nın ve baz is tas yon la rı nın yay dı ğı elek tro man ye tik rad-yas yo nun sağ lık üze ri ne et ki le ri ko nu sun da he nüz tam ola rak bi lin me yen bir çok nok ta bu lun mak ta dır. Bu gü ne ka dar ya pı lan la bo ra tu var de ney le ri, de ney hay van la rı ile ya pı lan ça lış ma lar ve epi de mi yo lo jik araş tır ma lar bu rad yas yo nun kan ser le bir iliş ki si ni or ta ya koy ma mış tır. Ya pı lan ça lış ma lar so nu cun da cep te le fon la rın dan ya yı lan elek tro man ye tik dal ga la rın be yin fonk si yon la rı nı kı sa sü re li et ki le di ği gös te ril mek le bir lik te bu de ği şim le rin baş ağ rı sı, uy ku suz luk ve ya psi ko lo jik bo zuk luk lar la iliş ki si ni gös te ren bi lim sel bir ka nıt el de edil me miş tir. Cep te le fo nu ve ya araç te le fo nu kul la nı mı nın bu gün için ka nıt lan mış tek et ki si araç sü rer ken ka za ris ki ni ar tır ma sı dır. Bu gü ne ka dar ya pı lan ça lış ma lar so nu cun da bi lim sel ola rak za rar la rı be lir le ne me miş ol mak la bir lik te, ko nu üze rin de ki ça lış ma la rın de vam et ti ği unu tul ma ma lı dır. Ko nu nun sağ lık açı sın dan öne mi göz önü ne alındığında, tüketiciler ve özellikle çocuklar bu araçları kulla nır ken aşı rı ya kaç ma ma lı, baz is tasyo-nu ve cep te le fon la rı stan dart la ra uy gun ola rak imal edil me li, baz is tas yon la rı an ten yer le şim le ri ya şam alan la rı göz önü ne alı na rak plan lan ma lı, pe ri yo dik kon trol le ri ya pıl ma lı dır. Elek tro man ye tik rad yas yo nu ya şa mı mız dan tü müy le çı kar ma mız ola sı de ğil dir. Do la yı sıy la, her ye ni tek no lo ji de ol du ğu gi bi cep telefonunun kul la nı mın da da dik kat li dav ran mak, ola sı za rar la rı nı göz le mek, bi lim ve tek no lo ji yi kul la na rak bu za rar la rı en aza in dir mek için ça lış mak en akıl cı yol ola rak gö rün mek te dir.

TÜ Bİ TAK

Yu ka rı da ki met ne gö re aşa ğı da ki cüm le ler de boş bı ra kı lan yer le re uy gun söz cük le ri ya zı nız.

Yu ka rı da ki met nin tü rü ……………………………… dir.

Yu ka rı da ki me tin oku yu cu yu ……………………… için ya zıl mış tır.

10. “Elek tro man ye tik Dal ga lar ve İn san Sağ lı ğı” ad lı met nin an la mı nın oku yu cu, za man ve me kâ na gö re de ği şip de ğiş me di ği ni ne den le riy le açık la yı nız.

Öğretici Metinler

366

2. ÖĞRETİCİ METİNLERİ OKUMA VE ÇÖZÜMLEME

A. TARİHÎ METİNLER

⁕ Tarih; toplumları, milletleri, kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkileri, daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını, karşılıklı etkilenmeleri, her milletin kurduğu medeniyetleri, kendi iç sorunlarını inceleyen bilimdir.

⁕ İnsanların geçmişi öğrenme istekleri tarih biliminin doğmasını sağlamıştır. Tarih bilimi insan topluluklarının yaşayışlarını, mücadelelerini, siyasi olaylarını, kültür ve uygarlıklarını inceler.

⁕ Tarih bu olayları incelerken sebep sonuç ilişkileri üzerinde durur. Olayları ilişkilendirir. Olayın geçtiği yeri ve zamanı belirler. Olayları belgelere dayalı olarak anlatır.

⁕ Bilgiyi aktarmak amaçlandığından tarihî metinlerde yalın ve duru bir anlatıma başvurulur.

⁕ Tarihî olay ve belgelerden hareketle oluşturulan öğretici metinlere “tarihî metin” denir. Bu metinlerde yorum ya da izlenimler değil nesnel bilgiler aktarılır.

⁕ Tarihî metinlerle tarihî bir olayı ele alan edebî metinler karıştırılmamalıdır. Edebî metinler kurmacadır tarihî metinler ise belge niteliği taşır ve nesnel verilere bağlı olarak oluşturulur. Bu durumda tarihî bir olayı ele alan roman ve öyküler tarihî metin değil, sanat eseridir. Bu metinlerde amaç öğretmek, nesnel bilgi vermek değil; sanat, güzellik yaratmaktır.

B. FELSEFİ METİNLER

⁕ Felsefe sözcüğü Yunancada phileo (sevgi) ve sophia (bilgelik) sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşur. Phileo-sophia (bilgelik sevgisi ya da hikmet arayışı), Yunanlı düşünürler için “bilgiyi sevmek, bilginin ardından koşmak” anlamına gelir.

⁕ Felsefe, varlık ve düşünmeyi oluşturan ilkeler, gerçeklik ve nedenselliğin araştırılmasıdır. Belirli bir konuda yoğun, sistematik ve yaratıcı olarak düşünmektir. Felsefe düşündürür, sorgulatır, soru sorar ve cevabını arar. Felsefeyi diğer bilimlerden ayıran en önemli özelliği, düşünürken mantıksal delillere ve akıl yürütmeye dayanmasıdır.

⁕ Felsefe, yaşamı ve yaşamda olan her şeyi bir şekilde anlamlandırma çabasıdır.

⁕ Felsefe konularını ve problemlerini ele alan metinlere ise felsefi metin denir.

⁕ Bilimsel metinler, terimler kullanarak bilimsel buluş ve gerçeklikleri işler. Felsefi metinlerde ise önemli olan kavramlardır. Felsefede düşünce, kavramlar kullanılarak ortaya konur.

⁕ Felsefede; “varlık”, “bilgi” ve “değer” kavramları üzerinde düşünülür ve bu problemlere yanıtlar aranır.

C. BİLİMSEL METİNLER

⁕ Bilim, evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten ya-rarlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgidir.

⁕ Bilim, genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgidir.

⁕ Bilimsel metinler, bilimsel bilgi ve buluşları aktarmak amacıyla oluşturulmuş metinlerdir.

⁕ Bilimsel makaleler, konferans raporları, değerlendirme yazıları, toplantı özetleri... bilimsel metinlerdir.

Öğretici Metinler

367

Ç. GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİN TÜRLERİ

1. MAKALE

⁕ Bilim, fen konularıyla siyasal, ekonomik ve toplumsal konuları açıklayıcı veya yorumlayıcı niteliği olan gazete ve dergi yazılarına makale denir.

⁕ Makale bilgi vermek, bir düşüncenin savunuculuğunu yapmak amacıyla yazılır. Makalede yazar, düşüncele-rini okuyucuya kabul ettirmeyi amaçladığından kanıtlayıcı bir anlatıma başvurur.

⁕ Makalede öne sürülen yargılar nesnel verilerle güçlendirilir; tanımlama, örnekleme, tanık gösterme, karşılaş-tırma gibi yollarla açıklanıp kanıtlanır.

⁕ Düşünceye dayalı bir metin türü olduğundan ve herhangi bir konuda okuyucunun kanılarının değiştirilmesi amaçlandığından makalede yalın ve duru bir anlatım kullanılır, sanatlı ve soyut ifadelerden uzak durulur.

⁕ Her konuda makale yazılabilir.

⁕ Makale, alanında belli bir bilgi birikimine sahip kişilerce araştırma ve incelemeye bağlı olarak yazılır. Belgeler-den yararlanılabilir.

⁕ Edebiyatımızdaki başlıca makale yazarları şunlardır: Şinasi, Ziya Paşa, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Şemsettin Sami, Hüseyin Cahit Yalçın, Ziya Gökalp, Fuat Köprülü, Süleyman Nazif, Yakup Kadri Karaosma-noğlu, Refik Halit Karay, Falih Rıfkı Atay, Ahmet Hamdi Tanpınar…

2. DENEME

⁕ Herhangi bir konuda yeni ve kişisel görüşlerle bezenmiş bir anlatım içinde sunulan düz yazı türüne deneme denir.

⁕ Deneme türünde yazar herhangi bir konudaki duygu ve düşüncelerini kesin yargı ve sonuçlara varmadan içten bir anlatımla ifade eder.

⁕ Deneme yazarının çıkış noktası kendisidir, yani deneme “ben” merkezli bir yazın türüdür.

⁕ Denemede kanıtlama, düşünceleri okuyucuya benimsetme, belge sunma gibi kaygılar güdülmez; denemenin inandırıcılığı, ele alınan konunun içtenlikle anlatılmasından kaynaklanır.

⁕ Denemede konu sınırı yoktur, her konuda deneme yazılabilir.

⁕ Deneme sade, yalın, duru ve içten bir anlatımla kaleme alınır.

⁕ Edebiyatımızdaki başlıca deneme yazarları şunlardır: Ahmet Haşim, Nurullah Ataç, Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yetkin, Ahmet Hamdi Tanpınar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Falih Rıfkı Atay, Salah Birsel, Melih Cev-det Anday, Cemil Meriç, Oktay Akbal, Mehmet Kaplan…

3. SOHBET (SÖYLEŞİ)

⁕ Bir bilim veya sanat konusunu, konuşmayı andıran biçimde inceleyerek anlatan edebiyat türüne sohbet denir.

⁕ Sohbet türünde yazar herhangi bir konuyu samimi bir üslupla, karşısında biri varmış gibi konuşma tutumu içinde kaleme alır.

⁕ Sohbet türünde kanıtlama, duygu ve düşünceleri okuyucuya benimsetme amacı güdülmez ve konu anla-tılırken fazla ayrıntıya girilmez.

⁕ Edebiyatımızdaki başlıca sohbet yazarları şunlardır: Ahmet Rasim, Nurullah Ataç, Şevket Rado, Suut Kemal Yetkin…

Öğretici Metinler

368

7. ŞİİR VE DÜNYA ÖLÇÜSÜ

Şiirin güzel sanatlar arasında garip bir talihi vardır. Örgüsünü veren malzeme, yani dil, itibarıyla hemen herkes için olan bu sanat, yine bu yüzden sınırları en dar olan sanattır. Bir resim, bir heykel, ortadan biraz üstün bir zekâ için ilk bakışta yakalanan, lezzetine az çok erilen bir şeydir. Mimari eserleri de böyledir. Her cinsten, her milletten insan, yetişme şartları derecesinde onunla ilk karşılaşışında zevk alır, beğenir, sever yahut reddeder. Anlaşılması için özel bir bilgiye az çok muhtaç olan müzik bile hiç olmazsa bir medeniyetin zevk çerçevesi içinde, dinlenme kabiliyetinden başka bir vasıtaya muhtaç olmadan tadılır. Bu sanatların her biri; milliyetlerin, sınırların üstünde, bütün insanlık için eşit olan özel dilleri kullanan sanatlardır. Hatta işi bu kadar karıştırmadan şunu söyleyebiliriz: Görmek ve duymak onları tatmak için yeterlidir. Yalnız şiirdir ki yazıldığı dilin malıdır.

Ahmet Hamdi TANPINAR

Yukarıdaki metninde şiirle ilgili olarak asıl anlatılmak istenen nedir?

8. “Şiir ve Dünya Ölçüsü” adlı metnin anlamının kişiden kişiye değişip değişmeyeceğini açıklayınız.

9. Türk romanının romantizmden realizme geçişini açıkça gösteren bir roman olarak tanınan, Samipaşazade Sezai’nin “Sergüzeşt”inde “Olay, bir gözlem ürünüdür.” deniyor. Ama olayları İstanbul’un günlük hayatı içinde geçen ve esaret sorununa eğildiği için tezli diyebileceğimiz bu romanın olay örgüsüne bakacak olursak Sami-paşazade Sezai’nin, belki farkında olmayarak, yine âşık hikâyelerinin kalıbını kullandığını görürüz.

Berna MORAN


Yukarıdaki metnin türü ……………………dir.

10. ORHAN VELİ KANIK

Orhan Veli Kanık, 13 Nisan 1914’te Beykoz’da doğdu. Orhan Veli’nin çocukluğu Beykoz ve Beşiktaş’ta geçti. Mütareke yıllarında Beşiktaş’ta Akaretler’deki ilkokulun ana sınıfına yazıldı. Bir yıl bu okula devam etti ve Galatasaray Lisesi’nin ilkokul kısmına yatılı verildi. Fransızcaya büyük bir ilgisi ve yeteneği vardı. İlk dört sınıfı Galatasaray’da okuyan Orhan Veli, 1925 yılında babasının isteğiyle annesiyle birlikte Ankara’ya gitti. Gazi ilkokulunun beşinci sınıfına yazıldı…

“Orhan Veli Kanık” adlı metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

“Orhan Veli Kanık” adlı metnin türü biyografidir. ( )

“Orhan Veli Kanık” adlı metnin türü otobiyografidir. ( )

Öğretici Metinler

369

1. ÇANKAYA’DAN

Ata türk, hal kı ye ni ya zı ya alış tır mak için meş hur se ya ha ti ne çık mış tı. Ge zi ci al fa be ho ca lı ğı ya pı-yor du. Hiç oku ma yaz ma bil me yen le rin ko lay ca öğ re ni ver dik le ri bu ya zı ya ısın ma la rı do ğal dı. Al-fa be de ki ti re ve ba zı işa ret le rin güç lük uyan dır dı-ğı nı gör dü ğü için hep si ni kal dır mış tı. Biz İs tan bul ga ze te le rin de her gün ye ni ya zı ör nek le ri neş re di-yor duk. Açık ça mu ha le fet yok sa da mu ha fa za kâr ilim ve ede bi yat çev re le ri bu ka dar kök ten bir de-ği şik li ğin aley hin dey di ler. Bü tün zor luk bi zim ne sil-ler için di. Es ki ya zıy la ye tiş miş tik. Her Türk çe ke li-me, bi zim için bir re sim di. Onu he ce le ye rek de ğil, gö re rek oku yor duk. Biz ler bu res mi kay de dip ye ri-ne

her ke li me nin ye ni bir res mi ni koy mak gi bi bel ki de öm rü mü zün so nu na ka dar ba şa ra ma ya ca ğı mız bir kül fet kar şı sın day dık. Ama bü tün okur ya zar lar mil le tin yüz de be şi ile onu ara sın day dık. Mil le tin yüz de be şi ile onu ara sın da ki bir azın lık, ge le cek ne sil ler he sa bı na bir fe da kâr lık ya pa cak tık.

Falih Rıfkı ATAY

Yukarıdaki metnin türünün ne olduğunu açıklayınız.

2. “Çankaya’dan” adlı metinden aşağıdaki yargıların hangisi çıkarılamaz?

A) Dönemin zihniyetinin yansıtıldığı

B) Arapça ya da Farsça bazı sözcüklere yer verildiği

C) Olayların; yaşandığı anda, günü gününe yazıldığı

D) Okuryazar kesimin, yeni alfabeyi öğrenirken bazı zorluklar yaşadığı

E) Öğretici bir metin olduğu

Öğretici Metinler

370

3. GEZİ ÜSTÜNE

Geziler; gençlerde eğitimin, yaşlılarda ise görgünün bir parçasıdır. Bir ülkeye oranın dilini biraz öğrenmeden giden kimse, geziye değil okula gitmiş olur. Gençlerin, bir eğitici gözetiminde geziye çıkmaları bence çok uy-gun bir şeydir. Ancak bu kişinin o ülke dilini bilmesi, daha önce oraya gitmiş olması, böylece nerelerde neler olduğunu, kimlerle tanışılacağını, o yerde neler yapılabileceğini, neler öğrenilebileceğini söyleyecek durumda olması gerekir. Ayrıca bir gezi günlüğü tutulmasından yanayım.

Francis BACON


Yazar, düşüncelerini okuyucuya kabul ettirmek için kanıtlayıcı bir anlatıma başvurmuştur. ( )

Bu metinde yazar “gezi”yle ilgili kişisel düşüncelerini ortaya koymuştur. ( )

4. “Gezi Üstüne” adlı metne göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

“Gezi Üstüne” adlı metnin türü …………………. dir.

5. YABAN

Sakarya Savaşı’ndan sonra düşman orduları Haymana, Mihalıççık ve Sivrihisar bölgelerini, bize yer yer ateş yığınlarıyla örtülü ıssız ve engin bir virane hâlinde bıraktı. O afetlerden arta kalmış halkın, bu taş yığınları ara-sında, ilk insanlardan farkı yoktu. Bunlar, yarı çıplak bir hâlde dolaşıyor; alevin kararttığı harman yerlerinde toprağa, çamura karışmış yanık buğday ve mısır tanelerini iki taş arasında ezerek öğütmeye çalışıyor; adı bi-linmez otlardan, ağaç köklerinden kendilerine bir nevi yiyecek çıkarıyor ve bir yabancının ayak sesini duyun-ca her biri bir yana kaçıp bir kovuğa saklanıyordu.

Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU

Bu metinle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi doğrudur?

A) Sahnelenmek amacıyla yazıldığı

B) Anlatmaya bağlı bir metin olduğu

C) Tarihî bir metin olduğu

D) Bilimsel metin olduğu

E) Felsefi metin olduğu

6. “Yaban” adlı metinde dil hangi işlevde kullanılmıştır?

Öğretici Metinler

371

7. Deneme ile makaleyi karşılaştırınız.

8. Aşağıdaki metin türleriyle bunlara ait örnekleri eşleştiriniz.

9. Sevgili Cevdet (Cevdet Kudret Solok), Aziz Kardeşim,

“Or ta Oyu nu” için te şek kür le ri mi ve se vin ci mi he men ya za ma dı ğım için be ni ba ğış la ya ca ğı nı uma rım. Oku ma-dan ön ce uzun uzun sey ret tim onu, böy le bir he di ye den ötü rü sa de ce dost lu ğun la övün mek le kal ma dım; ti tiz ça lış ma na, ak lı na, bil gi ne, cö mert çe ver di ğin eme ğe bir da ha hay ran ol dum.

Cum hu ri yet ga ze te sin de ki haf ta lık sü tu num da onu ko nu edin mek ten ne den li ke yif du ya ca ğı mı tah min eder sin sa nı rım. Ama bu nun ko lay bir iş ol ma dı ğı nı da dü şün mü yor de ği lim. Biz de ta nıt ma ya zı la rı, ge nel lik le çok yü-zey sel ol mak ta ne den se. Bu nun önem li ne den le rin den bi ri, ko la ya kaç mak ol sa ge rek. Se nin ki ta bın gi bi ko-nu yu bü tün ay rın tı la rıy la in ce le yen bir ya pıt için du rum çok fark lı bir ni te lik ka za nı yor…

Melih Cevdet ANDAY Yukarıdaki metne göre aşağıdaki cümlede boş bırakılan yeri uygun şekilde tamamlayınız.

Yazar bu mektubu ………………………………. amacıyla yazmıştır.

10. OKUMAK ÜZERİNE

“Su sam ve Zam bak lar”ı Pro ust (Prost) çe vir miş Fran sız ca ya. Rus kin’in bah çe si ne ol duk ça uzun bir re vak ta n (üs tü ör tü lü, önü açık yer, sun dur ma) gi ri yo ruz. Ro man cı, el li se kiz say fa lık bir gi riş le ese ri -da ha doğ ru su ken-di ni- an la tı yor. Ce mil ME RİÇ

Yukarıdaki metnin yazılış amacını açıklayınız.

GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİN TÜRLERİ

KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİN TÜRLERİ

BİYOGRAFİ

SOHBET

FIKRA

GÜNLÜK

GEZİ YAZISI

ELEŞTİRİ

HATIRA

RÖPORTAJ

Öğretici Metinler

372

1. Bir metinde kavramların çok olmasının o metnin türüyle ilgili olarak bizi hangi sonuca ulaştıracağını açıklayınız.

2. MİCHAEL FARADAY

Michael Faraday, İngiliz bir fizikçi ve kimyacıdır. Çalışmaları elektrik ve manyetizma üzerine olmuştur. Babası demirci olan Faraday, çok az bir resmi eğitim görmüştür. Ancak çalıştığı yerde birçok bilimsel kitabı okuduğu bilinmektedir. Londra’da Royal Enstitüsünde Humpry Davy’nin bir seminerine gitmiş ve Davy’i kendisini asis-tan olarak yanına almasına razı etmiştir. 1821’de Oersted’in “elektrik akının manyetik etkileri” üzerine yaptı-ğı çalışmayı incelemeye başlamış ve 1831’de bir mıknatısın bir tel bobin içerisine doğru hareket ettirildiğinde telde elektrik akımının oluştuğunu buldu. Bu onu ilk elektrik jeneratörünü (dinamo) yapmaya yönlendirdi. Da-ha sonra elektrolizi keşfetti ve kendi adıyla anılan elektroliz yasalarını ortaya koydu.

Yukarıdaki metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Anlaşılır bir dil kullanıldığı

B) Yazarın, kişisel düşüncelerine ağırlık verdiği

C) Dilin, açıklama amaçlı olarak kullanıldığı

D) Dilin, göndergesel işlevde kullanıldığı

E) Terimlere yer verildiği

3. “Michael Faraday” adlı metne göre aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız.

“Michael Faraday” adlı metnin türü yaşam öyküsüdür. ( )

“Michael Faraday” adlı metinde sözcükler ilk anlamlarında kullanıldığı için bu metin, okuyucularda aynı izle-nimleri uyandırır. ( )


Deneme ile fıkranın en önemli farkı; fıkranın, ……………………………. işlemesidir.

Öğretici Metinler

373

5. BİR HUZURSUZLUĞUN ROMANI: HUZUR

Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur’da her bir bölümü belli temalar etrafında kuruyor ve birtakım motiflerle destek-liyor. Dikkat edilirse birinci bölümde savaş teması ile temsil edilen toplumsal sorun ile ikinci ve üçüncü bölüm-lerde işlenen estetizm, dördüncü bölümde bir değerler çatışması hâlinde karşılaştırılıyor. Başka şekilde söy-lersek, romanın sonunda Mümtaz’ın bunalımına yol açan değerler çatışması, romanın yapısına da yansıyor. Huzur’a bütünlük kazandıran; biraz da bu temaların ve motiflerin ele alınış biçiminin, yapıyı bir müzik formuna yaklaştırmasıdır.

Berna MORAN

Yukarıdaki metnin türünü açıklayınız.

6. “Bir Huzursuzluğun Romanı: Huzur” adlı metinle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yazarın, düşüncelerini, inceleme ve araştırmaya bağlı olarak ortaya koyduğu

B) Yazının, gazete çevresinde gelişen metin türlerinden olduğu

C) Açıklayıcı anlatım tekniğinin kullanıldığı

D) Düşüncelerin, olumsuz yargılar üzerine temellendirildiği

E) Sade ve anlaşılır bir dil kullanıldığı

7. Oku yu cu bi lir mi ki hay ran ol du ğu ro ma nın olu şu mun da ken di si nin de bü yük bir pa yı var dır? Ger çi ro man onun eli ne ulaş ma dan çok ön ce ve onun hiç ha be ri ol ma dan, ro man cı nın ha ya lin de oluş ma ya baş la mış, kâ ğıt üs tün de son şek li ni al mış tır. Ke res te hâ li ne gel miş bir ağa cın bü yü me sin de ke res te müş te ri si nin hiç et ki si yok tur fa kat ro man la oku yu cu ara sın da ki giz li iliş ki, ağaç la ok si jen ara sın da ki ni an dı rır. Oku yu cu nun bu lun du ğu dü zey den ge len sos yal et ki atom-la rı, ro ma nı nı ta sar la ma ya baş lar ken ro man cı yı ku şa tır.

Yu ka rı da ki met nin ana dü şün ce si ni bu lu nuz.

Öğretici Metinler

374

8.

“Bu tablodan ben farklı anlamlar çıkardım, sıra arkadaşım ise daha başka anlamlar çıkardı.”

Yukarıdaki sözü söyleyen kişinin bu durumunu nasıl açıklayabiliriz?


A) Öğretici metinler; yazılış amaçları bakımından, coşkuyu dile getiren ve olay çevresinde oluşan metinlerden farklıdır.

B) Öğretici metinler; günlük hayatın problemleriyle yakından ilgilendikleri için dönemin sosyal, kültürel ve si-yasi yaşamını daha yoğun bir şekilde yansıtır.

C) Öğretici metinler yapı bakımından incelenirken metni oluşturan birimler, metnin yazılış amacına ve hedef kitleye göre düzenlenir.

D) Ana düşünce bulunurken metin esas alınır, yani metinde üzerinde durulan duygu ve düşüncelerin dışında bir yargıya varılamaz.

E) Coşku uyandırmak için yazıldığından öğretici metinlerde sözcükler genelde ilk anlamları dışında kullanılır.

10. 1977’de ar ka da şım Ada ir Mill’in ara ba sıy la İs tan bul’dan Lon dra’ya se kiz gün de git tik. Hiç bil me di ğim Avus tur-ya’yı çok gü zel bul dum. Kır sal böl ge nin ır mak la rı, göl le ri, pen ce re le ri çi çek ler le süs lü kü çük ah şap ev le ri, or-man la rı çok se vim liy di. Bu or man lar da öz gür ce ge zi nen ge yik ler oto mo bil yo lu na çık tık la rı için ge yik le re dik-kat et me le ri için sü rü cü le ri uya ran tra fik işa ret le ri ni öm rüm de ilk kez gör düm.

Mina UR GAN

Yu ka rı da ki met ne gö re aşa ğı da ki cüm le de boş bı ra kı lan ye ri uy gun şe kil de ta mam la yı nız.

Bu metnin türü ……………………. dır.

Öğretici Metinler

375

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

1. I. Makale açıklayıcı nitelik

II. Otobiyografi 3. kişili anlatım

III. Köşe yazısı güncel sorunlar

IV. Hitabet seslenme sözleri

V. Masal tekerlemeler

Yu ka rı da ki nu ma ra lan mış te rim ler den han gi-si, kar şı sın da kiy le iliş ki len di ri le mez?


(2010 – LYS 3 / TDE)

2. Ben ga ze te de ki kö şem de ro man eleş ti ri le ri yap-mam. Za ten bu kö şe nin gö re vi de eleş ti ri de ğil dir. Ama cım, oku yu cu ya ba zı gün lük so run la rı ta nıt-mak, bu so run lar hak kın da dü şün ce le ri mi, de rin-li ğe in me den, ka nıt la ma ya kalk ma dan söy le mek-tir. Kı sa, yo ğun, gü nü bir lik ya zı lar dır bun lar.

Diyen bir sanatçının özellikle hangi türde yaz-dığı söylenebilir?

A) Mektup B) Fıkra C) Deneme

D) Makale E) Anı

(1984 - ÖYS)

3. Her gün ya zı yo rum. Her gün ga ze te de çı kı yorbun lar. Gün cel so run lar ya nın da ede bi yat ya zı la-rı da ya zı yo rum. Bun la rı, hi kâ ye le re ben zer, hi-kâ ye cik ler bi çi min de oluş tu ru yo rum. Ya zı la rı mı bu tü rün bi li nen, alı şıl mış tek ni ğiy le de ğil, ken-di is te di ğim gi bi yaz dım ve oku yu cu da bu nu be-nim se di. Bu da be nim için sü rek li ede bi yat ça lış-ma sı olu yor.

Yazarın paragrafta sözünü ettiği yazı türü aşa-ğıdakilerden hangisi olabilir?

A) Mektup B) Fıkra C) Deneme

D) Hikâye E) Günlük

(1985 - ÖYS)

4. Ya zar, bir top lum ger çe ği ni be lirt mek is ti yor. Bir çev re yi, bu çev re nin ki şi le ri ni gör müş, bi li yor. Bun dan bir ro man çı kar mak is te miş. Ne var ki ro ma nı oku yup bi tir dik ten son ra, zih ni miz de yal-nız bir ta kım olay la rın iz le ri ka lı yor. Bir de ya za-rın bun la ra kar şı yer gi ci tu tu mu. Ya za rın tu tu mu-nu be ğe ni yor, öf ke si ne ka tı lı yo ruz. Ama bu, ki ta bı de ne me ile rö por taj ara sı bir ya pıt ol mak tan kur-ta ra mı yor. Da ha doğ ru su ona bir ro man ta dı ka-zan dır mı yor.

Bu par ça da, aşa ğı da ki ede bi yat tür le rin den han gi si ne öz gü ni te lik ler ağır bas mak ta dır?

A) Günlük B) Anı C) Eleştiri

D) Fıkra E) Makale

(1989 - ÖYS)

5. Biyografi türüyle benzerlik gösteren eserlere divan edebiyatında ne ad verilir?

A) Tezkire B) Münşeat C) Hamse

D) Vilayetname E) Siyer

(1991 - ÖYS)

6. Türk ede bi ya tın da bu tü rün ör nek le ri, Cum hu ri-yet’ ten son ra ve ril me ye baş lan mış tır. Ah met Ha-şim’in “Bi ze Gö re” ve “Gu ra bâ hâ ne-i Lak la kan” ad lı ya pıt la rın da ki ki mi par ça lar, ede bi ya tı mız da bu tü rün ilk ör nek le ri sa yı la bi lir. Tü rün en ba şa rı lı tem sil ci si ise, Nu rul lah Ataç ola rak bi li nir. Sa ba-hat tin Eyü boğ lu, Su ut Ke mal Yet kin de bu tü rün us ta la rı ara sın da yer alır.

Bu par ça da sö zü edi len ya zın sal tür aşa ğı da-ki ler den han gi si dir?

A) Öykü B) Anı C) Roman

D) Deneme E) Gezi

(1994 - ÖYS)

Öğretici Metinler

376

ES

EN

YA

YIN

LA

RI

7. Bu, son bir yıl için de oku du ğum ro man lar ara sın-da et ki sin den uzun sü re kur tu la ma dı ğım bir çe vi-ri ro man. Ya zar, bu ro ma nın da ön ce ki ler den fark-lı bir yol iz le miş. Bir kah ra ma nın çev re sin de ge-li şen bir öy kü kur gu la mış. Abar tıy la ya lın lı ğı, ko-me diy le tra je di nin özel lik le ri nin bir ara da kul lan-mış. Bir yıl gi bi bir za man di li mi ni çok az ge ri dö-nüş ler le an lat mış. Haf ta lar ca “çok sa tan lar” lis-te sin de yer alan bu çe vi ri ya pıt, Türk oku run dan gör dü ğü il gi yi Fran sız ve İn gi liz okur lar dan gör-me miş. Bu du rum, çe vir me nin ba şa rı sı ola rak de-ğer len di ri le bi lir.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangi-sine ait özellikler ağır basmaktadır?

A) Makale B) Deneme C) Eleş-tiri

D) Fıkra E) Günlük

(2006 - ÖSS)

8. Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç içindeki sözcük getirilirse tanım yanlış olur?

A) ---- ya za rın her han gi bir ko nu üze rin de ke sin so nuç la ra var ma dan, ki şi sel gö rüş ve dü şün-ce le ri ni sen li ben li bir an la tım için de ver di ği ya zı tü rü dür. (ma ka le)

B) ---- ün lü ki şi le rin ya şam la rı nı, yap tık la rı nı, ya-şa dık la rı dö ne me kat kı la rı nı an la tan ya zı ve ki tap la ra de nir. (bi yog ra fi)

C) Bir kim se nin ken di ya şam öy kü sü nü ken di si-nin ya zıp an lat tı ğı ya pıt la ra ---- de nir. (oto bi-yog ra fi)

D) Bir top lu luk önün de be lir li bir ko nu da ya pı lan et ki li ve inan dı rı cı ko nuş ma la ra ---- de nir. (nu-tuk)

E) Bir ya za rın, ba şın dan ge çen ya da ta nık ol-du ğu olay ve ol gu la rı bil gi le ri ne, göz lem le ri-ne da ya na rak an lat tı ğı ya zı tü rü ne ---- de nir. (anı)

(2007 - ÖSS)

377

Kaynakça

KAYNAKÇATDK, Yazım Kılavuzu, Ankara. (http://tdkterim.gov.tr/bts/)TDK, Türkçe Sözlük, Ankara. (http://www.tdk.gov.tr)Prof. Dr. Umay Günay, Türk Destanları, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.Prof. Dr. Şerif Aktaş (Komisyon), Lise Türk Edebiyatı 9, Bilge Ders Kitapları Yay. Dağ. ve Tic. Ltd. Ş, Ankara, 2005.Prof. Dr. Şerif Aktaş, Şiir Tahlili Teori - Uygulama, Akçağ, Ankara, 2011.Prof. Dr. Saim Sakaoğlu, Türk Gölge Oyunu Karagöz, Akçağ, Ankara, 2003.Prof. Dr. Şükrü Elçin, Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.Prof. Dr. İsmail Çetişli, Metin Tahlillerine Giriş (1-2), Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.Prof. Dr. Ahmet Mermer (Komisyon), Eski Türk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara, 2006.Prof. Dr. Abdurrahman Güzel, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.Prof. Dr. Özkul Çobanoğlu, Halk Edebiyatına Giriş I-II, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.Prof. Dr. Cemal Kurnaz, Eski Türk Edebiyatı, Berikan Yayınevi, Ankara, 2011.Prof. Dr. Şükrü Elçin, Halk Şiiri Antolojisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.Yrd. Doç. Dr. Canan İleri, Şiir Bilgisi, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.Yrd. Doç. Dr. Ali Öztürk, Geleneksel Halk Seyirlik Oyunları, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.Yrd. Doç. Dr. Bekir Sami Özsoy, Örnekleriyle Türk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005.Yrd. Doç. Dr. Muhsine Helimoğlu Yavuz, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.Metin And, Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri, İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1985.Metin And, Başlangıcından 1983’e Türk Tiyatro Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.Cevdet Kudret, Ortaoyunu, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1994.Cevdet Kudret, Karagöz, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1968.Cevdet Kudret, Karagöz, YKY, İstanbul, 2007.Cevdet Kudret, Örneklerle Edebiyat Bilgileri I-II, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 2003.Halûk İpekten, Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri, Birlik Yayınları, Ankara, 1985.Ömer Yıldız (Komisyon), Lise Edebî Metinler-1, MEB Devlet Kitapları, Evos Basım, Ankara, 2005.Ömer Yıldız (Komisyon), Lise Edebî Metinler-2, MEB Devlet Kitapları, Devlet Kitapları Müdürlüğü, Ankara, 2005.Komisyon, Türk Dili ve Edebiyatı Edebiyat-1, MEB Devlet Kitapları, Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 2000.Komisyon, Türk Dili ve Edebiyatı Edebiyat-II, MEB Devlet Kitapları, Uniprint, İstanbul, 2006.Dursun Ali Töker, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar, Akçağ Yayınları, Ankara, 2000.Mehmet Kaplan, Kültür ve Dil, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2006.Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1988.Mehmet Kaplan, Hikâye Tahlilleri, Dergâh Yayınları, İstanbul, 1986.Cem Dilçin, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, 2000.Erman Artun, Türk Halk Edebiyatına Giriş, Kitabevi, İstanbul, 2004.Erman Artun, Dinî – Tasavvufî halk Edebiyatı, Kitabevi, İstanbul, 2006.Erman Artun, Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri, Kitabevi, İstanbul, 2009.Doğan Kaya, Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.Emin Özdemir, Yazınsal Türler, Bilgi Yayınları, Ankara, 2002.Abdülbâki Gölpınarlı, Fuzûlî Divanı, İnkılap Kitabevi, İstanbul.Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1987.Nurullah Ataç, Günce, YKY, İstanbul, 2000.Nurullah Ataç, Söyleşiler, YKY, İstanbul, 2000.

378

Kaynakça

Necip Fazıl Kısakürek, Çile, Büyük Doğu Yayınları, İstanbul,1991.

http://www.meb.gov.tr/aok/Aok_Kitaplar/AolKitaplar/Turk_edebiyati_2/1.pdf

Cahit Külebi, Bütün Şiirleri, Adam Yayınları, İstanbul, 1999.

Behçet Necatigil, Sevgilerde, Can Yayınları, İstanbul, 2000.

Memet Fuat, Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, Adam Yayınları, İstanbul, 2000.

Mustafa Necati Karaer, Karacaoğlan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.

Orhan Veli Kanık, Bütün Şiirleri, Adam Yayınları, İstanbul, 2000.

Halil Erdoğan Cengiz, Divan Şiiri Antolojisi, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1983.

Montaigne, Denemeler, Cem Yayınevi, İstanbul, 1991.

Özdemir Nutku, Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, İş Bankası Yayınları, Ankara, 1976.

Özdemir Nutku (Çeviren), Romeo ve Julıet, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.

Sabahattin Eyüboğlu (Çeviren), Julıus Caesar, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.

Bülent Bozkurt (Çeviren), Hamlet, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.

Francis Bacon, Denemeler, YKY, İstanbul, 2000.

Berna Moran, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İletişim Yayınları, İstanbul, 1987.

Cahit Sıtkı Tarancı, Otuz Beş Yaş, Can Yayınları, İstanbul, 2000.

Gültekin Sâmanoğlu (Hazırlayan), Kemalettin Kamu Hayatı Sanatı ve Şiirleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Ya-yınları, Ankara, 1986.

İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul, 2004.

İskender Pala, Divan Edebiyatı, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1998.

Refik Halit Karay, Memleket Hikâyeleri, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.

Abdurrahman Güzel (Hazırlayan), Yunus Emre Güldeste, Akçağ Yayınları, Ankara.

İsa Kocakaplan, Açıklamalı Edebî Sanatlar, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul, 2005.

Ünver Oral, Meddah Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2006.

Halûk İpekten, Bâki Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2007.

Halûk İpekten, Nef’î Hayatı Sanatı Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara, 2004.

Aziz Çalışlar, Tiyatro Kavramları Sözlüğü, Mitos Boyut Yayınları, İstanbul, 1993.

Komisyon, Türk Tiyatrosu, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, Eskişehir.

Sabahattin Kudret Aksal, Denemeler Konuşmalar, YKY, İstanbul, 1998.

Mina Urgan, Bir Dinozorun Gezileri, YKY, İstanbul, 2000.

Mina Urgan, Bir Dinozorun Anıları, YKY, İstanbul, 2000.

Cemal Süreya, Sevda Sözleri, YKY, İstanbul, 2000.

Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 2003.

Ahmet Hamdi Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler, Dergâh Yayınevi, İstanbul, 2000.

Memet Fuat, Düşünceye Saygı, YKY, İstanbul, 1994.

Ömer Faruk Huyugüzel (Hazırlayan), Safahat, Feza Gazetecilik, İstanbul.

TDK, Güzel Yazılar Gezi-Hatıra, Ankara, 1997.

TDK, Güzel Yazılar Hikâyeler, Ankara, 2000.

TDK, Güzel Yazılar Romanlar, Ankara, 1999.

TDK, Güzel Yazılar Oğuz’dan Bugüne, Ankara, 1996.

TDK, Güzel Yazılar Mektuplar, Ankara, 1997.

dizgi, grafik, tasar - pdf kitap İ · pdf fileede bi yat; olay, dü şün ce, duy gu...

Documents