ditë - fes.org.mk · pdf filepolitika monetare dhe fiskale ... politika jo të plota,...

Progres Instituti për demokraci sociale 2

555 DITË

TË QEVERISJES KONZERVATIVE NË MAQEDONI

M‐r Marija Stambollieva

M‐r Dragan Tevdovski

Aleksandar L. Spasov

Mars 2008

555 ditë të qeverisjes konzervative në Maqedoni 3

Botimin i publikimit është mbështetur nga

Fondacioni Fridrih Ebert

Zyra – Shkup

QËNDRIMET E PARAQITUR TË EKSPERTËVE NUK DUHET MEDOEMOS TË JENË NË PËRPUTHJE ME QËNDRIMET E FONDACIONIT FRIDRIH EBERT


PËRMBAJTJE

1. DEMOKRACIA DHE SUNDIMI I TË DREJTËS ..................................................................................... 6 1.1.1. Pozita kushtetuese dhe ligjore .............................................................................................. 6 1.1.2. Konstatime të përgjithshme për marrëdhëniet e aktorëve në sistemin politik të Maqedonisë .................................................................................................................................... 6 1.1.4. Kuvendi‐makinë votuese ose dialog demokratik? ................................................................ 7

1.2. Administrata publike‐burokrat profesional ose pre partiake? ............................................... 9 1.3. Jurisprudenca – rreth magjik në kërkimin e të drejtës ......................................................... 10 1.3.1. Gjyqësia‐mungesë e pavarsisë dhe efikasitet i dobët ......................................................... 10 1.3.2. Prokuroria publike‐vonesë me reformat dhe ndikim i theksuar i politikës ....................... 11

1.4. Korrupsioni ‐ pengesë serioze për integrimin Evro‐atlantik ................................................. 12 2. ZHVILLIMI EKONOMIK ................................................................................................................... 14 2.1. Zhvillimi i pamjaftueshëm ekonomik .................................................................................... 14 2.2. Strukturë e pavolitshme e eksportit dhe importit ................................................................ 15 2.3. Niveli i investimeve të drejtpërdrejta të huaja nuk është përmirësuar ............................... 17 2.4. Ekonimia informale dhe papunësia ...................................................................................... 17 2.5. Ecuri inflatore ........................................................................................................................ 18 2.6. Politika monetare dhe fiskale ............................................................................................... 19

3. POLITIKA SOCIALE ......................................................................................................................... 20 3.1. Politika jo të plota, jo përkatëse dhe jokomplementare për nxitjen e punësimit ................ 20 3.2. Sistemi resktriktiv i mbrojtjes sociale‐bazë për përjashtueshmëri ....................................... 21 3.3. Pabarazitë po thellohen ........................................................................................................ 22 3.4. Dialogu social nuk funkcionon .................................................................................................. 24 3.5. Mbrojtje shëndetësore ......................................................................................................... 25 3.6. Arsimi dhe shkenca ............................................................................................................... 26


HYRJE huajse në mesin e mandatit të Qeverisë1 të Republikës së Maqedonisë, është e

domosdoshme të bëhet një pasqyrë sistemore e asaj që është bërë në periudhën e kaluar, me qëllim që të shihet përparimi i Republikës së Maqedonisë në procesin e aderimit në Familjen Evropiane, duke marrë parasysh gjendjen me cilësinë e jetës së qytetarëve. Përveç raportit të Komisionit Evropian, i cili njëherë në vit e përcjellë progresin në plotësimin e obligimeve për aderim në anëtarësi, nuk ekzistojnë analiza sistemore, të cilat do ta përcjellnin procesin e reformave, që do të jepnin vlerësime në lidhje me masat e ndërmarra ose të lëshuara dhe me këtë do të kontribuonin në formimin e pasqyrës komplete të gjendjes në sfera të ndryshme të jetës shoqërore‐politike.

Sëkëndejmi, qëllimi i këtij publikimi është që të bëhet një analizë e gjithëmbarshme dhe objektive e punës së Qeverisë, duke e marr parasysh si pikë nisëse momentin e formimit të saj në gusht të vitit 2006. Me rastin e vlerësimit të gjendjes merren parasysh gjendja e gjetur më 26 gusht të vitit 2006 dhe përcillen ndryshimet deri më 03.mars të vitit 2008. Si referencë janë shfrytëzuar përcaktimet e caktuara në Programin e punës të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë për periudhën e viteve 2006‐2010 dhe reformat të parashikuara për realizim përmes Programit nacional për miratimin e legjislacionit të Bashkimit Evropian. Me këtë rast janë shfrytëzuar analiza kvalitative dhe kvantitative për vlerësimin e ndryshimeve. Mirëpo, medoemos duhet të shënohet se shpesh mungojnë informacine të plota, sikurse që janë raporte për punën e disa Ministrive ose të Qeverisë, kështuqë analiza në mënyrë të pavarur i përpunon dhe sistemon të dhënat që janë në disponim nga burime të ndryshme. Analiza nuk ka për qëllim vetëm në mënyrë taksative

ti numroj aktivitetet e Qeverisë, por që ta vlerësoj efektin e tyre të drejtpërdrejtë ose indirekt mbi cilësinë e jetës së qytetarëve në ndonjë sferë të caktuar. Në bazë të vëzhgimeve dhe vlerësimeve, publikimi ka për qëllim të jep rekomandime për zgjedhjen e strategjisë për ballafaqim me probleme të caktuara dhe për përmirësimin e gjendjes.

Si fusha prioritare ky publikim i veçon fushat tematike në suazat e demokracisë dhe sundimin e të drejtës, që janë pjesë e kritereve politike për anëtarësim në Bashkimin Evropian, si dhe çështje nga sfera e fushës ekonomike‐sociale, që janë pjesë e kritereve ekonomike për anëtarësim. Përveç si kritere për anëtarësim, këto fusha tematike janë veçuar edhe për arsye të rëndësisë së tyre për jetën e njerëzve në shoqërinë maqedonase. Janë identifikuar mungesa të shumta në (mos)zbatimin e reformave, të cilat, nga njëra anë, si pasojë kanë zbrapsimin ose së paku stagnimin në procesin e aderimit drejt Bashkimit Evropian, kurse, nga ana tjetër, ndikim negativ mbi jetën e qytetarëve. Sikurse që do të tregon teksti i mëtutjeshëm, kjo shihet nga marrja e hapave pa vlerësime dhe analiza të kryera përkatëse të problemeve dhe nevojave, marrja e masave jopërkatëse ose në përgjithësi mosmarrje e masave, vonesa me reformat, propozimi i strategjive jokomplete me ndarje shpeshhere të paqartë midis qëllimeve dhe masave për arritjen e tyre, ndikim i madh i politikës në vend të profesionalizmit dhe respektimit të parimeve dhe rregullave të lojës.

Prandaj, 555 ditët e kaluara të punës së Qeverisë (26.08.2006 – 03.03.2008) ky publikim i mbledh si tre vlerësime negative në indeksin e Qeverisë: 555.

Autorët

T


1. DEMOKRACIA DHE SUNDIMI I TË DREJTËS

1.1. Institucione demokratike dhe dialogu politik

Për ndërtimin dhe qëndrueshmërinë e demokracisë efektive dhe funkcionale kyç është funkcionimi i institucioneve demokratike politike, e veçanarisht në demokracitë e reja sikurse që është Republika e Maqedonisë. Pikërisht vendosja kushtetuese e institucioneve kyçe demokratike si dhe refleksioni i pozitës juridike mbi marrëdhëniet e tyre të ndërsjellta, janë temë e kësaj analize. Në periudhën e kaluar prej 555 ditë nga zgjedhja e përbërjes aktuale të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë pas zgjedhjeve parlamentare të 5 korrikut të vitit 2006, marrëdhëniet e dy degëve të pushtetit ekzekutiv dykrerësh (Presidenti i RM‐së dhe Qeveria), si dhe kapaciteti demokratik dhe puna e Kuvendit të Republikës së Maqedonisë, ishin çështje kyçe në debatin politik dhe burim i konflikteve politike.

1.1.1. Pozita kushtetuese dhe ligjore

Në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë (Parlamenti i Maqedonisë) është bartës i pushtetit legjislativ në Maqedoni. Kompetencë kryesore e Kuvendit është miratimi i ligjeve (ku bëjnë pjesë edhe ndryshimet kushtetuese me çka Kuvendi është edhe organ kushtetues). Kompetencë e dytë themelore e Kuvendit është zgjedhje e Qeverisë dhe kontrolli politik i punës së saj në tërësi si organ kolektiv dhe individualisht i ministrive si organe më të larta administrative.

Pushteti ekzekutiv është specifikisht i vendosur, respektivisht është bicefal (dykrerësh): e përbëjnë Presidenti i Republikës si organ inokos (njëanëtarësh) dhe Qeveria si organ kolektiv.

Presidenti, edhepse nga aspekti formalo‐juridik është bartësi më i lartë i pushtetit ekzekutiv, megjithatë, paraqet organ me numër të madh, kryesisht kompetenca protokolare (ceremoniale). Megjithatë, ky institucion ka veçanarisht kompetenca të rëndësishme në politikën e jashtme dhe të mbrojtjes, që e bën lojtar të rëndësishëm në sistemin politik. Veçanarisht të rëndësishme janë kompetencat e Presidentit edhe në pjesën e proklamimit të ligjeve me dekret dhe e drejta e vetosë suspenzive (pezulluese), me çka pengohet hyrja e ndonjë ligji në fuqi dhe me këtë zbatimi i tij.

Qeveria është organ kolektiv dhe në interakcionin real politik paraqet bartës të kompetencave më të rëndësishme në pushtetin ekzekutiv. Qeveria përcakton politika për zbatimin e ligjeve dhe miraton rregullore (akte juridike më të rëndësishme pas ligjeve) me të cilat i detajon ligjet

dhe me këtë praktikisht e kryen administrimin me veprimtarinë e përditëshme të shtetit. Organizimi i Qeverisë dhe mënyra e punës janë rregulluar me Ligjin për Qeverinë dhe Rregulloren për punën e Qeverisë. Pozita dhe ndikimi politik i kryetarit të Qeverisë, edhepse rregulluar normativisht është, megjithatë, rezultat i kapaciteteve politike të personit që e kryen këtë funkcion. Kapaciteti politik dhe ndikimi i kryeministrit aktual, Nikolla Gruevski, është me rëndësi të posaçme për marrëdhëniet në sistemin politik dhe ka vend qendror në analizën e mëtejshme.

1.1.2. Konstatime të përgjithshme për marrëdhëniet e aktorëve në sistemin politik të Maqedonisë

Zgjedhjet parlamentare të 5 korrikut të vitit 2006, sollën ndryshime të forcave në skenën politike. Më së shumti vota fitoi partia e djathtë (sipas përcaktimit vetanak) VMRO‐DPMNE dhe koalicioni i saj “Për Maqedoni më të mirë”. Deri atëherë partia prijëse – Lidhja socialdemokrate e Maqedonisë bashkë me partnerët e vetë politik të koalicionit “Për Maqedoni bashkarisht” kaloi në opozitë. Edhepse VMRO‐DPMNE‐ja vetë fitoi 37 deputet, bashkë me partnerët e koalicionit para zgjedhjeve (Partia socialiste e Maqedonisë dhe Partia liberale) dhe partnerët e ri të koalicionit – Partia demokratike e Shqiptarëve (PDSH) dhe Partia e re socialdemokrate e ish politikanit të LSDM‐së, Tito Petkovski, arriti të fitoj shumicën prej 63 deputetësh dhe me këtë e formoi Qeverinë.

Përshtypje e përgjithshme për zgjedhjet ishte se VMRO‐DPMNE‐ja nuk fitoi përkrahje aq të madhe se sa LSDM‐ja dhe kryeministri i atëhershëm Vllado Buçkovski humbën vota në krahasim me zgjedhjet e mëparshme në vitin 2002. Për një krahasim: LSDM‐ja me koalicionin e vetë në vitin 2002 fitoi 49% të votave dhe 60 deputet, për dallim nga viti 2006, kur fitoi 32% të votave, respektivisht 17% vota më pak në rezultatin e përgjithshëm dhe me këtë fitoi 32 deputet (vetëm LSDM‐ja 24 deputet). Unioni demokratik për integrim (BDI), parti kjo që i përfaqëson interesat e popullatës shqiptare dhe deklarohet si parti e majtë, ish partner i koalicionit të LSDM‐së në Qeveri, fitoi 14 deputet, respektivisht 3 deputet më shumë nga PDSH‐ja, një parti tjetër e Shqiptarëve të Maqedonisë dhe me këtë e përsëriti suksesin zgjedhor të vitit 2002.2

Bashkimi Evropian i vlersoi zgjedhjet përgjithësishtë si fer dhe demokratike në pajtim me standardet e OSBE‐ODIHR, edhepse me një numër të caktuar incidentesh, të cilat nuk ndikuan në rezultatin zgjedhor në përgjithësi. Sukses i posaçëm ishte roli i opozitës së deri atëhershme në përgatitjen e Kodit të ri zgjedhor nga marsi i vitit 2006. Anëtarët e komisioneve lokale zgjedhore ishin nëpunës publik


me çka u evitua përzierje e drejtpërdrejtë e partive në procesin zgjedhor (Commission Staff Working Document 2006, 5‐6).

Në raportin e vetë për progresin e Maqedonisë në vitin 2007, Bashkimi Evropian vërejti se, për dallim nga prishësit e dënuar të procesit zgjedhor në Zgjedhjet lokale të vitit 2005, gjyqësia tregoi dobësi në vitin 2007 për arsye se nuk i dënoi shkelësit. Edhe përkundër asaj se rregullat për financimin e fushatave politike nuk u respektuan nga ana e partive, reagime kishte vetëm nga ana e Komisionit shtetëror për pengimin e korrupsionit dhe Entit shtetëror për revidim, por nuk u shqiptua kurrfarë sanksioni për partitë. Veçanarisht u theksuan donacionet e paparaqitura në formë të publiciteteve (reklamave) në mediumet në bazë të çmimeve paraprakisht të deklaruara për publicitet (Commission Staff Working Document 2007, 6). Sipas vlerësimit tonë, Komisioni shtetëror për pengimin e korrupsionit ishte veçanarisht i dobët në reagimin dhe shfrytëzimin e mundësive të veta ligjore. Kjo ndodhi si rezultat i zgjedhjes kontestuese të anëtarëve të ri të Komisionit (opozita protestonte për shkak të relacioneve partiake të disave prej tyre me pushtetin).

Një konstatim i përgjithshëm është se marrëdhëniet midis aktorëve kryesor politik pas formimit të Qeverisë së re (gusht i vitit 2006) u përcollën me një komunikim të dobët, me konflikte të shpeshta dhe munges të bashkëpunimi.Veçanarish shqetëson kontestimi i legjitimitetit të Presidentit nga ana e Qeverisë që solli deri në periudha me një komunikim jashtëzakonisht të dobët ose të ndërprerë në pushtetin ekzekutiv. OSBE‐ja i vlerësoi zgjedhjet presidenciale të vitit 2005, si përgjithësisht fer dhe demokratike edhe përkundër incidenteve të izoluara dhe dukurisë së votimit familjar. Megjithatë, Qeveria konsideron se presidenti aktual Branko Cërvenkovski është jolegjitim.

Në analizën e mëtejshme do ti analizojmë marrëdhëniet e Presidentit dhe Qeverisë dhe marrëdhëniet e partive politike në Kuvendin e Maqedonisë dhe relacionet e Kuvendit me Qeverinë.

1.1.3. Qeveria‐Presidenti: A kanë ndjenjë për interesin e përgjithshëm të qytetarëve?

Sikurse që paraprakisht theksuam, marrëdhëniet midis Presidentit të Republikës së Maqedonisë, Branko Cërvenkovski, dhe Qeverisë të VMRO‐DPMNE‐së, kryesuar nga Kryeministri, Nikolla Gruevski, ishin burim i vazhdueshëm i mospajtimeve, konflikteve dhe krizave politike.

Prej momentit të zgjedhjes Qeveria, veçanarisht kryetari i saj, qëndrimin e mëparshëm partiak për kontestimin e legjitimitetit të Presidentit e institucionalizuan dhe me këtë konflikti politik u bë

konflikt institucional. Që në fjalimin e parë me rastin e zgjedhjes së Qeverisë, kryeministri Gruevski e injoroi Presidentin dhe nevojën kushtetuese për bashkëpunim. Në programin e Qeverisë për punë e saj në periudhën 2006‐2010, në pjesën për integrimet evropiane dhe evroatlantike dhe në sferën e politikës së jashtme dhe të mbrojtjes, askund nuk përmendet bashkëpunimi me Presidentin dhe administratën e tij në realizimin e prioriteteve të jashtme politike të Maqedonisë (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 18‐21). Politika e injorimit fillestar u rrit në një konflikt të hapur për qëndrimet e politikës së jashtme të Maqedonisë (për shembull: Statusi i Kosovës, marrëdhëniet me institucionet e Bashkimit Evropian në Bruksel), emërimi i ambasadorëve të Maqedonisë në botën e jashtme, koordinimi i shërbimeve të sigurisë dhe sistemi i avancimit në Armatë. Si pasojë e konfliktit numër i madh i përfaqësive diplomatiko‐konzulare të Maqedonisë mbetën pa ambasadorë një kohë më të gjatë. Gjat muajit shkurt pjesë e madhe e ambasadave dhe misioneve u plotësuan me ambasadorë në pajtim me Ligjin për punë të jashtme.3 Sa u takon reformave në Armatën e Republikës së Maqedonisë, në vigjile të aderimit në NATO, edhe Presidenti edhe Shtabi i përgjithsëm, nga njëra anë, dhe Ministria e mbrojtjes, nga ana tjetër, i ndalën deklaratat konfrontuese në opinion dhe deklaruan bashkëpunim.

Në lidhje me politikën ndaj Kosovës, Presidenti dhe Qeveria arritën pajtim për një qëndrim të përbashkët (Commission Staff Working Document 2007, 8).

Raporti midis Presidentit dhe Qeverisë u shënua edhe me shumë trivialitete. Kryeministri dhe anëtarët e Qeverisë nuk morrën pjesë në fjalimin vjetor të Presidentit para Kuvendit në fund të vitit 2006, në pajtim me qëndrimin e tyre të deklaruar për injorim (Commission Staff Working Document 2007, 7). Në vitin 2007 Kryeministri morri pjesë në fjalimin vjetor.

1.1.4. Kuvendi‐makinë votuese ose dialog demokratik?

Menjëhere pas konstituimit të përbërjes së re të Kuvendit (gusht i vitit 2006), filluan konfliktet e para midis VMRO‐DPMNE‐së dhe BDI‐së, veçanarisht gjatë procesit të konstituimit të Qeverisë së re të Maqedonisë. Në rastin e parë (zgjedhja e partnerëve të koalicionit në Qeveri), Kryeministri e zgjodhi partinë më të vogël të Shqiptarëve etnik – PDSH‐në, dhe kjo zgjedhje, madje në pajtim me Kushtetutën, ishte legale dhe legjitime.

Mirëpo, në vend që të hap një dialog të gjërë politik me të gjithë aktorët në Parlament, VMRO‐DPMNE‐ja filloi ta mbështes konfliktin e hapur midis PDSH‐së dhe BDI‐së dhe deklaratat e pamatura të


liderit të PDSH‐së, Menduh Thaçi për politikanët e BDI‐së dhe Presidentin e shtetit. Konflikti u shëndrua në armiqësi të hapur rreth sistemit të votimit (e ashtuquajtur Shumicë e Bandinterit), ngecje në punën e komisioneve ku kryesojnë deputetët e BDI‐së dhe përfundimisht me bojkotimin e Parlamentit nga ana e BDI‐së. Edhepse Qeveria u obligua që ta vazhdoj me një tempo intenzive rrugën evropiane të Maqedonisë dhe, para se gjithash, të punoj në stabilitetin politik të shtetit (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 2) dukej se konfliktet partiake dhe urrejtja u ngritën lartë në listën prioritare. Kompromisi u gjet në të ashtuquajturën Marrëveshje të Majit midis Kryeministrit dhe BDI‐së, në të cilën nënvizohen prioritetet për realizimin e tërësishëm të Marrëveshjes së Ohrit sikurse që janë: Ligji për gjuhët, Statusi social i ish pjesëtarëve të të ashtuquajturës UÇK dhe biseda për kërkesat e BDI‐së për zbatimin e parimit të Badinterit gjatë zgjedhjes së Qeverisë. Pas kompromisit BDI‐ja u kthye në

Parlament në fund të muajit maj, kurse PDSH‐ja ende e konteston legjitimitetin e marrëveshjes së arritur.

Edhe përkundër fillimit të shkrirjes të procesit politik dhe takimeve të rregullta të liderëve midis partive më të mëdha politika (LSDM, VMRO‐DPMNE, BDI dhe PDSH), megjithatë, dialogu mbetet jashtë Parlamentit (Commission Staff Working Document 2007, 7). Injorimi i Parlamentit është një praktik jashtëzakonisht e keqe politike në saje të pozitës qendrore politike të këtij organi sipas dispozitave pozitive maqedonase.

Puna e Parlamentit në mënyrë të plotësuar u rëndua edhe për shkak të kontestit rreth Rregullores së re për punën e Parlamentit në të cilën opozita (para se gjithash LSDM‐ja) vërejti tentim për kufizimin e të drejtës demokratike për debat të deputetëve. E gjithë kjo solli deri te një ngecje të rëndësishme të veprimtarisë legjislative të Kuvendit (Commission Staff Working Document 2007, 7).

Konkluzione dhe rekomandime:

Përparimi i Maqedonisë është i lidhur pandashëm me stabilitetin e institucioneve demokratike dhe dialogun e vazhdueshëm politik.

Çdo aktor në procesin politik është përgjegjës për funkcionimin efikas të demokracisë. Megjithatë, mazhoranca politike e ka përgjegjësinë më të madhe në saje të ndikimit më të madh që e realizon në vendimet e institucioneve.

Qeveria dhe partitë qeveritare, VMRO‐DPMNE dhe PDSH, duhet urgjentisht ta njohin legjitimitetin e Presidentit të shtetit dhe të ndalin me nxitjen e deklaratave ekstreme me ofendime dhe nënçmime ndaj Presidentit Branko Cërvenkovski. Gjithashtu, Qeveria dhe Presidenti, nga ana e vetë, duhet aktivisht të bashkëpunojnë në realizimin e prioriteteve politike të Maqedonisë, veçanarisht në politikën e jashtme dhe të mbrojtjes.

Takimet e rregullta të liderëve të partive relevante politike janë praktikë e mirë politike. Megjithatë, gradualisht dialogu duhet të drejtohet drejt institucioneve, para se gjithash, drejt Kuvendit dhe duhet të kyçet numër më i madh i përfaqësuesve me çka do të evitohet zëvëndësimi i demokracisë përfaqësuese dhe ate elitiste.

Edhe përkundër të drejtës legjitime të Kryeministrit Gruevski që ta zgjedh partnerin e vetë të koalicionit, megjithatë, kur inspiron vendime politike që drejtpërdrejti e prekin etnikumin shqiptar në Maqedoni, duhet të tentoj që të arrij kompromis me partinë për të cilën janë përcaktuar shumica e votuesve Shqiptar në Maqedoni. BDI‐ja nga ana e vetë, duhet të bëhet opozitë konstruktive dhe të bashkëpunoj me partnerin e vetë nga qeveria e mëparshme LSDM‐në, në bazë të afërsisë ideologjike, e jo vetëm nga pozita e partisë me agjendë etnike politike.

Komiteti për marrëdhënie midis bashkësive të jetë faktor aktiv në procesin e vendimmarrjes në Kuvend, me çka do të sigurohet reprezentimi i drejtë edhe i bashkësive më të vogëla etnike dhe do të efektuohet karakteri multietnik i shoqërisë të Maqedonisë në vendimet politike.

Rregullorja e re për punën e Kuvendit medoemos të harmonizohet midis të gjitha grupeve të deputetëve në Kuvend, mbase Kuvendi është institucioni më demokratik përfaqësues në jetën politike, që e shpreh pluralizmin politik.

Partitë politike duhet të parashikojnë mekanizma për një participim më të madh të politikanëve nga bashkësitë më të vogëla etnike në suazat e partive më të mëdha politike dhe të nxisin profilimin e tyre ideologjik.


1.2. Administrata publike‐burokrat profesional ose pre partiake?

Ndërtimi i administratës profesionale, respektivisht forsimi i administratës të partizuar, joprofesionale dhe të ngadalshme nga ana e partive politike është një nga problemet kryesore për progresin e Maqedonisë në integrimet evropiane dhe evroatlantike.

Në gjysmën e dytë të vitit 2006 dhe në vitin 2007 u shënuan avancime të caktuara pozitive në riregullimin normativ dhe implementimin e dispozitave ligjore, e para se gjithash Ligji për administratorë shtetëror (Gazeta zyrtare 59/00 dhe ndryshimet., shiko www.pravo.org.mk). Në kuadrin e këtyre proceseve u plotësua Kodi etnik i administratorëve publik me obligim për paraqitjen e veprimeve ilegale. Në gjysmën e parë të vitit 2007, Agjencioni për administratorë shtetëror nisi 59 procedura disiplinore kundër administratorëve shtetëror në krahasim me 44 gjatë tërë vitit 2006. Gjatë vitit 2006, Avokati i popullit informoi se në 75% të rasteve organet shtetërore i kanë marr parasysh instrukcionet e tij.

Pozitiv është ndryshimi në organizatën e linjës në Ministritë me krijimin e sektorit për integrimin evropian në çdo ministri (Commission Staff Working Document 2007, 8).

Veçanarisht i rëndësishëm ishte procesi i miratimit të Ligjit të ri për policinë. Pas një seriali konfliktesh, veçanarisht midis Qeverisë dhe BDI‐së opozitare, Ligji u miratua në nëntor të vitit 2007. Partia opozitare LSDM‐ja, vazhdimisht tregon në partizimin e zgjedhjes të kryeshefave të stacioneve policore dhe në mosbashkëpunimin e autoriteteve qendrore policore me komunat.

Në Programin e vetë të punës Qeveria u obligua në ndershmëri, transparencë, përgjegjësi në punën e vetë. Qeveria, gjithashtu, u obligua se do ta përforcoj kapacitetin institucional të administratës. Qeveria theksoi se koncesionet, lejet dhe shitjet e pronës shtetërore do të zhvillohen përmes tenderave publike, fer dhe me transparencë, pa shfrytëzimin e marrëveshjeve të drejtpërdrejta, përveç në raste të jashtëzakonshme, të të ashtuquajtura grindfild‐investimeve të kompanive të njohura ndërkombëtare (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 22‐23).

Megjithatë, puna e Qeverisë në përgjithsëi dhe e organeve shtetërore, në periudhën e kaluar prej 555 ditë, u përcoll me disa kontraversa, dyshime për korrupsion dhe nepotizëm. Sikurse që shënoi në Raportin e vetë vjetor për vitin 2007, asociacioni civil me ndikim për luftë kundër korrupsionit,

Transparentnost Makedonija (Transparencë Maqedoni), “nga njëra anë janë harxhuar mjete të mëdha për propagimin dhe publicitetin e projekteve të ndryshme qeveritare... të shoqëruara me shumë teknika populliste për rritjen e efekteve politike... kurse nga ana tjetër u filluan dhe u zbatuan reforma shumë të mëdha shoqërore dhe politike në shumë sektorë të shtetit pa u konsultuar fare për ato opinioni profesional dhe më i gjërë”. (Transparentnost Makedonija 2007, 8).

Menjëhere pas konstituimit të Qeverisë së re ndodhi “degradimi i administratorëve me përmasa të mëdha...që e ilustroi politizimin e emërimeve në administratën publike në të gjitha nivelet dhe e pengoi funkcionimin e saj të mirë në vitin 2007”. (Commission Staff Working Document 2007, 9).

Veçanarisht është problematike politika qeveritare për forsimin e nepotizmit në emërimet përmes vendosjes në pozicione të larta të bashkëshortëve, kusherinjëve, farefisëve në bazë të kumbarisë dhe miqësisë intime. Për fat të keq, Komisioni shtetëror për luftë kundër korrupsionit fare nuk reagoi ose reagoi dobët në lidhje me këto dukuri, edhepse shpesh thirreshte jo vetëm nga ana e partive opozitare politike, por edhe nga ana e asociacioneve të qytetarëve.

Goditje e madhe aspiratave evropiane të Maqedonisë u dha me transferimin e 40 të punësuarëve (thuajse 2/3 nga numri i përgjithshëm i të punësuarëve) nga Sektori për integrime evropiane në vende tjera të punës me argumentime se janë emëruar ilegalisht dhe pa sqarime plotësuese. Një pjesë e madhe prej tyre u degraduan dhe u vendosën në vende më të ulta të punës, ndonjëhere edhe papërkatëse me arsimimin e tyre profesional. Komisioni evropian në Raportin për avancimin e Maqedonisë në vitin 2007, konstatoi se “riorganizimi strukturor i ministrive më shumë kishte tendencë më të madhe që ti akomodoj kuadrot që erdhën me ndryshimet se sa tu përgjigjet nevojave strukturore dhe funkcionale (Commission Staff Working Document 2007, 9).

Të gjitha këto procedura, për fat të keq, panevojshëm i sollën pika negative Maqedonisë te Bashkimi Evropian dhe e ngadalsuan avancimin e saj.4

Kontestuese ishin edhe disa raste të caktuara të konfliktit të interesit kur funkcionarë të lartë shtetëror, drejtpërsëdrejti ose në mënyrë indirekte fituan dobi pronësore dhe privilegje duke shfrytëzuar pozicione edhe në pushtetin qendror edhe në pushtetin lokal. Këto raste, gjithashtu, nuk kanë përfundim juridik.5



Harmonizimi i legjislacionit në fushën e administratës publike me të drejtën e Bashkimit Evropian medoemos duhet ta përcjell edhe implementimi i dispozitave dhe miratimi i praktikës pozitive të vendeve‐anëtare të Bashkimit Evropian në këtë fushë. Në të kundërtën, ndryshimet do të mbeten formale dhe teknike pa kurrfarë ndikimi real.

Publiciteti (reklamimi) i masave qeveritare patjetër duhet të rregullohet me një Ligj të posaçëm, për promovimin e politikave qeveritare me të cilin veçanarisht do të përcaktohet në çfarë mënyre Qeveria mund të shfrytëzoj material promovues dhe veçanarisht do të sigurohet transparencë në shfrytëzimin e mjeteve publike për dedikime të këtilla.

Zgjedhja e anëtarëve të Komisionit shtetëror për pengimin e korrupsionit patjetër duhet të realizohet me një konsenzus të mundshëm maksimal (jo vetëm konsenzus të partive kryesore politike), kurse vërejtjet për punën e tij edhe nga asociacionet e qytetarëve me përvojë dhe profesionalitet të dëshmuar në luftën kundër korrupsionit patjetër duhet të merren parasyash kur do të shqyrtohet raporti për punën e tij nga ana e Kuvendit.

Nëse puna e komisionit të lartpërmendur, megjithatë, tregohet si joproduktive, duhet menduar për zëvendësimin e Komisionit me organe për luftë kundër korrupsionit në kuadrin e çdo institucioni shtetëror.

Duhet të forcohet pozicioni i Agjensionit për administratorë shtetëror dhe administratorët shtetëror të punësohen përmes konkurseve publike dhe transparente dhe në bazë të Akteve paraprakisht të përgatitur për sistematizimin e vendeve të punës. Ky parim duhet të zbatohet pa përjashtime.

Nëse Qeveria dëshiron që ti ruaj parimet të cilat vetë i ka nënvizuar: “ndershmëri, transparencë, përgjegjësi”, duhet ti nxitë institucionet që ti shqyrtojnë rastet e theksuar nga ana e opinionit për nepotizëm dhe konflikt të interesave dhe ata të marrin një përfundim juridik.

1.3. Jurisprudenca – rreth magjik në kërkimin e të drejtës

Kriter themelor për aderim në Bashkimin Evropian është plotësimi i kritereve politike për anëtarësim, që supozojnë stabilitetin e institucioneve për sigurimin e demokracisë, sundimit të të drejtës, të drejtat e njeriut si dhe respektimi dhe mbrotje e minoriteve (pakicave). Kriteret politike janë supozim edhe për plotësimin e kritereve ekonomike, mbase funkcionimi i tregut kërkon shtet funkcional juridik, garantues i të cilit është sistemi gjyqësor. Sëkëndejmi, sistemi gjyqësor do të jetë temë e kësaj analize. Edhe përkundër asaj që gjyqësia është shtylla e tretë në sistemin e ndarjes së pushtetit, kurse kjo analizë ka të bëj, para se gjithash, me punën e pushtetit ekzekutiv, megjithatë, procesi i reformimit të sistemit gjyqësor është në kompetencën e Qeverisë, si bartës i propozimit dhe zbatimit të reformave dhe prandaj gjendja në këtë sferë në Republikën e Maqedonisë nga viti 2006 deri në fund të vitit 2007 dhe fillimin e vitit 2008, do të jenë temë e analizës.

Në pajtim me amandamentet e Kushtetutës të Republikës së Maqedonisë, të miratuar nga ana e Kuvendit më 7 dhjetor të vitit 2005, parashikohen ndryshime të shumtra në drejtim të krijimit të një gjyqësie të pavarur dhe profesionale, që duhet të mundësoj një mbrojtje efektive të të drejtave të qytetarëve, si dhe të përforcoj kapacitetin demokratik

të sistemit juridiko‐politik të Maqedonisë. Zgjidhjet e reja kushtetuese në vehte i ndërtojnë standardet evropiane në sferën e drejtësisë, të caktuara në dokumentat ndërkombëtare të kësaj fushe, dhe sëkëndejmi, pas miratimit të tyre, procesi i zbatimit të tyre është në të vërtet edhe proces i harmonizimit të legjislacionit vendas me legjislacionin e vendeve të Bashkimit Evropian. Në vazhdim do të shqyrtohet avancimi në zbatimin e disa zgjidhjeve të caktuara në Kushtetutën, si dhe masat e ndërmarra, respektivisht masat e lëshuara reformike..

1.3.1. Gjyqësia‐mungesë e pavarsisë dhe efikasitet i dobët

Qëllimi kryesor i reformave të Këshillit gjqyësor si organ i pavarur i gjyqësisë në Republikën e Maqedonisë është depolitizimi i mënyrës të zgjedhjes së gjykatësve, me çka garantohet pavarsia e pushtetit gjyqësor. Kjo do të realizohet “nëse në krijimin e përbërjes së tij mundësohet që ajo pjesë e anëtarsisë së tij që vjen nga rradhët e gjykatësve të dominoj në procesin e zgjedhjes të gjykatësve të ri në raport me atë pjesë të anëtarësisë që vjen nga pushteti legjislativ dhe pushteti ekzekutiv”. (Ministria e drejtësisë e Republikës së Maqedonisë 2005, 200). Në janar të vitit 2007 u konstitua Këshilli gjyqësor, mirëpo jo në përbërje të plotë, respektivisht me 10 nga gjithsejt 15 anëtarë, sa duhet ta përbëjnë. Problem i veçant në kompletimin e Këshillit ishte zgjedhja e anëtarëve nga ana e Kuvendit të


Republikës së Maqedonisë dhe emërimi i anëtarëve nga ana e Presidentit të Republikës. Sëkëndejmi shihet se edhe përkundër idesë për depolitizimin e gjyqësisë, në atë pjesë ku përbërja e Këshillit gjyqësor ka pika prekëse me politikën, aktorët politik nuk e lëshojnë mundësinë që ti theksojnë interesat e veta politike para interesit për forcimin e pavarësisë të pushtetit gjyqësor. Dhe përgjithësisht, tërë vitin 2007 e karakterizojnë shembuj të shumtë për tentimin për ndikim politik mbi gjyqësinë.

Sa i takon Këshillit gjyqësor, më 13.12.2007 ilegalisht u zgjat mandati i kryetarit të Këshillit. Edhe përkundër plotësimit të kushtit për pension në bazë të moshës, që sipas Ligjit për Këshillin gjyqësor të Republikës së Maqedonisë (Gazeta zyrtare 60/06) është bazë për përfundimin e mandatit të anëtarit të Këshillit, Këshilli gjyqësor në mënyrë arbitrare dhe në kundërshtim me ligjin e zgjati mandatin e kryetarit. Me potezin e këtillë në mënyrë më të drejtpërdrejtë kërcnohet esenca e pushtetit të tretë, që përndryshe duhet të jetë garancion për respektimin e të drejtës.

Amandamenti XX i Kushtetutës të Republikës së Maqedonisë jep bazë për vendosjen e një Gjyqi administrativ, si instancë e shkallës së dytë kundër vendimit përfundimtar për kundërvajtje, shqiptuar nga ana e organit të administratës shtetërore ose organizatë dhe organ tjetër që kryen autorizime publike. Qëllimi për formimin e Gjyqit administrativ, sipas kompetencave, është arritje e efikasitetit më të madh në mbrojtjen gjyqësore, përmes lehtësimit të gjyqeve themelore nga tema kundërvajtëse, që në masë të madhe kontribuojnë për joazhurnitetin e gjyqësisë. Mirëpo, edhe përkundër përcaktimeve kushtetuese për reformimin e gjyqësisë në drejtim të funkcionimit të papenguar të shtetit juridik, procesi i formimit të Gjyqit administrativ ishte edhe një shembull për politizimin dhe partizimin e gjyqësisë. Kryesisht, pengesat për kompletimin e Këshillit gjyqësor kishin ndikim të drejtpërdrejtë mbi zgjatjen e zgjedhjes të gjykatësve për Gjyqin administrativ, i cili në vend në muajin maj të vitit 2007 u konstitua më 30 tetor të vitit 2007. Nga ana tjetër, madje, pavarësisht nga vonesa, çështje plotësuese relevante për përbërjen e gjyqit, si dhe për atë në çfarë mase ndikimi politik nga ana e koalicionit qeveritar është i pranishëm dhe vendimtare gjatë zgjedhjes së gjykatësve. Është i dukshëm dominimi i relacioneve fisnore‐partiake i anëtarëve të gjyqit me përfaqësues të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë, me çka lehet hapsirë për dyshime në qëllimet e vërteta të subjekteve që kanë për detyre zbatimin e reformave në drejtim të krijimit të një gjyqësie efikase dhe të pavarur, të liruar nga ndikime dhe presione politike. Dilemat e njejta vërehen edhe me rastin e emërimit të kryetarëve të gjyqeve, si dhe me rastin e zgjedhjes së gjykatësve për Gjyqin e ri të apelit në Gostivar.

Pengesë plotësuese në krijimin e gjyqësisë efikase dhe të pavarur është zvogëlimi i buxhetit gjyqësor në vitin 2007 për 0,6% krahasuar me vitin 2006. Mjetet financiare të parashikuara për vitin 2007 nuk janë të mjaftueshme për mbulimin e shpenzimeve vijuese dhe borxhet e gjyqeve (Commission Staff Working Document 2007, 50). Sëkëndejmi, varësia financiare e bën gjyqësinë veçanarisht të lëndueshme.

Hapi i vetëm në drejtim të aftësimit profesional, e me këtë edhe profesionalizëm më i madh i gjyqësisë, është formimi i Akademisë për trajnimin e gjykatësve dhe prokurorëve publik, me vërejtje se kjo po ndodh para konstituimit të kësaj Qeverie (Ligji për Akademinë për trajnimin e gjykatësve dhe prokurorëve publik, Gazeta zyrtare numër 13 më 01.02.2006). Edhe gjatë periudhës që është temë e kësaj analize, Akademija vazhdon me realizimin e aktiviteteve të parashikuara për mbajtjen e trajnimeve të para, siguruar me mbështetje të huaj (KARDS – Projekti 2004, OPDAT, Misioni i OSBE‐së në Shkup, GTZ).

Është hap sektori për teknologji informative‐komunikime (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2007, 8), i cili duhet të siguroj ndërlidhje të të gjithë gjyqeve në një sistem të vetëm kompjuteristik, kurse në saje të ndihmës së huaj, e një pjesë edhe nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë, sigurohet paisje kompjuteristike për gjyqet. Në vitin 2007 u bë trajnimi i rreth 250 administratorëve gjyqësor6 të cilët do të punojnë në regjistrimin elektronik të lëndëve. Kjo është me qëllim që të lehtësohet puna e gjyqeve dhe efikasiteti në shqiptimin e të drejtës. Megjithatë, në praktikë edhe mëtej ekzistojnë numër i madh gjyqesh të cilët ende nuk kanë paisje themelore kompjuteristike, dhe gjithashtu, edhe ndërlidhja e rasteve gjyqësore përmes bazave elektronike të të dhënave (sistemi informativ) mbetet që në të ardhmën të implementohet, si sfidë për Ministrinë e drejtësisë për periudhën e ardhëshme.

1.3.2. Prokuroria publike‐vonesë me reformat dhe ndikim i theksuar i politikës

Në drejtim të krijimit të gjyqësisë së pavarur, kompetente dhe profesionale janë edhe ndryshimet e Kushtetutës të Republikës së Maedonisë, që janë në lidhje me reformimin e organit të vetëm dhe të pavarur shtetëror, i cili i ndjek kryerësit e veprave penale dhe të tjera me ligj të caktuara ndëshkuese, respektivisht prokuroria publike. Amandamenti XXX i Kushtetutës të Republikës së Maqedonisë parashikon që zgjedhja dhe shkarkimi i prokurorëve publik, përveç prokurorit publik të Republikës së Maqedonisë, të cilin e emëron dhe shkarkon Kuvendi, të jetë në kompetencën e Këshillit të prokurorëve publik. Me këtë zgjidhje “Qeveria e Republikës së


Maqedonisë si segment i pushtetit ekzekutiv përjashtohet si kreator i mundshëm i zgjidhjeve kadrovike në lidhje me prokuroritë, me çka prokurorëve u garantohet pavarësia e nevojshme për realizimin efikas të funkcionit (Ministria e drejtësisë e Republikës së Maqedonisë 2005, 207. Për arsye të realizimit të këtyre garancioneve kushtetuese për neutralizimin e ndikimit të pushtetit ekzekutiv ndaj prokurorisë, Kushtetuta parashikon që në mënyrë ligjore të rregullohen çështjet nga kompetenca, përbërja dhe struktura e Këshillit, mandati i anëtarëve të tij, si dhe bazat dhe procedura për mbarimin e mandatit dhe shkarkimin e anëtarit të Këshillit. Megjithatë, edhe përkundër asaj që baza për zbatimin e këtyre reformave është miratimi i Ligjit për Këshillin e prokurorëve publik dhe Ligjit për prokurori publike, sikurse edhe në rastin me zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit gjyqësor, vonesa më të mëdha u regjistruan pikërisht në miratimin e këtyre ligjeve. Madje, pas kritikave të ashpra nga ana e Bashkimit Evropian (Commission Staff Working Document 2007, 11) u deblokua procesi dhe u arrit një konsenzus politik midis koalicionit qeveritar dhe opozitës në lidhje me këto ligje, me çka ata u miratuan në dhjetor të vitit 2007. Përveç këtij shembulli, vonesa të mëdha u regjistruan në emërimin e prokurorit publik, me ç’rast pas shkarkimit të prokurorit të mëparshëm publik, menjëhere pas formimit të Qeverisë së re, në një periudhë prej disa muajve u la një shpraztirë juridike në fushën e përndjekjes penale, që është, përndryshe, një nga parakushtet për funkcionimin normal të gjyqësisë. Duke e patur parasysh të lartpërmendurën, është e qartë se edhe prokuroria publike, si pjesë përbërse e pushtetit të tretë, nuk u kursye nga tentimet për sigurimin e ndikimit politik, përmes anashkalimit të garancioneve kushtetuese për forcimin e pavarësisë dhe mvehtësisë në këtë sferë.

Dhe sikurse u përmend më lart, tërë vitin 2007 e karakterizonin përpjekje për ndikim politik mbi gjyqësinë. Një nga kritikat kryesore nga ana e Komisionet Evropian është në lidhje me “mangësitë serioze të sistemit gjyqësor, veçanarisht në lidhje me mungesën e pavarësisë dhe efikasitetit të dobët” (Commission Staff Working Document 2007, 10). Prandaj, e qenësishme është që të parashtrohet pyetja për realitetin e angazhimeve të Qeverisë për pavarësinë e gjyqësisë nga pushteti ekzekutiv dhe legjislativ (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 25).

1.4. Korrupsioni ‐ pengesë serioze për integrimin Evro‐atlantik

Problemi me korrupsionin, që është gjërësisht e shpërndarë (Commission Staff Working Document 2007, 11), në sfera të ndryshme shoqërore dhe

institucione, paraqet një nga pengesat më serioze për integrimin Evro‐atlantik, sepse po e rrezikon funkcionimin demokratik të sistemit juridiko‐politik, e përmes kësaj në mënyrë indirekte ndikon në zhvillimin e dobët ekonomik. Qeveria e Republikës së Maqedonisë në Programin e vetë të punës për periudhën 2006‐2010 i kushton vëmendje të rëndësishme “luftës kundër korrupsionit”, dhe prandaj temë e kësaj analize do të jenë aktivitetet në këtë sferë për periudhën e parashikuar.

Ndryshimet e Ligjit për pengimin e korrupsionit (Gazeta zyrtare 70/07) janë drejtuar ndaj pengimit të keqëpërdimeve të pushtetit nga ana e subjekteve politike, si dhe të personave që kryejnë autorizime publike, dhe arritje e një shkalle më të lartë të transparencës dhe përgjegjësisë të pushtetit. Midis dispozitave tjera, ndryshimet në Ligjin për pengimin e korrupsionit parashikojnë detyrim të funkcionarëve të zgjedhur dhe të emëruar, persona zyrtar që kryejnë autorizime publike, nga momenti i emërimit të tyre, më së voni në një afat prej 30 ditëve, përmes plotësimit të një fletankete ta paraqesin pronën e vetë dhe pronën e anëtarëve të familjes së vetë para Komisionit shtetëror për pengimin e korrupsionit dhe Drejtorisë për të ardhura publike. Por, pikërisht në zbatimin e këtyre dispozitave ligjore vërehen lëshime të rëndësishme, në kuptimin e mosrespektimit të dispozitave ligjore nga ana e funkcionarëve ose administratorëve të caktuar shtetëror. Nga ana tjetër, aktivitetet, respektivisht joaktivitetet e Komisionit shtetëror për pengimin e korrupsionit në sigurimin e respektimit të ligjit është temë e kritikave, për shkak të “kapaciteteve të kufizuara për shpalljen e të dhënave nga fletanketa7, për kontrollimin e saktësisë të këtyre të dhënave dhe për shkak të dënimeve të buta” (Commission Staff Working Document 2007, 12). Sëkëndejmi, është relevante të parashtrohet pyetja: Në çka bazohet sjellja e këtillë e Komisionit shtetëror dhe a thua politika ka ndikim mbi punën e këtij institucioni shtetëror?”.

Komisioni shtetëror për pengimin e korrupsionit ende nuk e ka publikuar raportin për punën e vetë për vitin 2007, për këtë shkak nuk ekzistojnë informacione komplete për masat e Komisionit shtetëror të ndërmarra në kuadrin e kompetencave të tij. Përveç informacione të kohëpaskohëshme të publikuara nga ana e Komisionit dhe përmes mediumeve, nuk ekzistojnë informacione të plota që do të mundësonin të vlerësohet puna e Komisionit në periudhën e kaluar. Ndërkaq, dritë negative mbi funkcionimin e këtij institucioni hodhi mosballafaqimi me rastin e vonesës në paraqitjen e gjendjes pronësore nga ana e Sasho Mijallkovit, Drejtor i Drejtorisë për siguri dhe kundërzbulim dhe farefis i afërt i Kryetarit të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë. Jo vetëm që Komisioni nuk reagoi në


mosrespektimin e këtillë të ligjit, madje edhe pas paraqitjeve publike nga ana e opozitës nuk përcaktoi nevojën që të shqiptoj masa për shkak të shkeljes së ligjit nga ana e funkcionarit shtetëror. Përveç shembujve të këtillë që janë bazë për dyshime në pavarësinë e komisionit dhe lirimi i saj nga ndikimi politik, me rizgjedhjen e kryetares së Komisionit, Mirjana Dimovska, në mandatin e dytë në mbledhjen e 7.02.2008, për çka opinioni u informua madje pas 5 ditë pas mbajtjes së saj, u dha bazë për dyshimin në sjelljen korruptive të vetë komisionit. Me ndryshimet e Ligjit për pengimin e korrupsionit (Gazeta zyrtare 126/06) ndryshon ndalimi i prerë për rizgjedhje të sërishme të Kryetarit të Komisionit pas skadimit të mandatit njëvjeçar, mirëpo, kjo njëherit s’do të thotë në mënyrë implicite të konkludohet se, megjithatë, rizgjedhja është e mundëshme, sepse e vetma gjë që ligji e parashikon është ajo se “Nga rradhët e anëtarëve ... Komisioni shtetëror e zgjedhë kryetarin me mandat njëvjeçar”.8 Nga njëra anë, është e qartë se paraqitet një dilemë juridike në lidhje me interpretimin e këtij neni, kurse, nga ana tjetër, parashtrohet pyetje cila ishte intenca, përgjithësisht,

për propozimin e një ndryshimi të këtillë, sepse e vetma gjë që në praktikë arrihet në lidhje me këtë është krijimi i dilemës juridike dhe mundësia për keqpërdorimin e të njejtës. Ndikimet e këtilla e diskreditojnë Komisionin shtetëror për pengimin e korrupsionit dhe e bëjnë të varur nga politika, e jo nga e drejta, prandaj në një konstelacion të këtillë parashtrohet pyetja për kuptimin e këtij institucioni shtetëror, i cili, përndryshe, duhet të paraqet një segment të rëndësishëm nga garancat institucionale për ballafaqimin me korrupsionin.

Nga e lartëpërmendura mund të konkludohet se periudha që nga fillimi i funksionimit të Qeverisë së re deri në fillimin e vitit 2008, në mënyrë karakteristike është theksuar ndikimi i pushtetit mbi institucionet që janë përgjegjëse për mbrojtjen e të drejtave të qytetarëve. Përpjekjet për ndikim politik, nga njëra anë, drejtpërdrejti e rrezikojnë pavarësinë e gjyqësisë dhe të institucioneve publike, kurse, nga ana tjetër, e ngadalsojnë procesin e reformave, që duhet të kontribuojnë për një efikasitet më të madh në shqiptimin dhe zbatimin e të drejtës.

Në këtë kuptim rekomandojmë:

Është e domosdoshme të ekziston vullneti politik, para se gjithash, nga ana e bartëseve politik të pushtetit, por edhe i subjekteve tjera politike për respektimin e rregullave të lojës, të përcaktuara me Kushtetutën dhe ligjet;

Subjektet politike duhet të përkufizohen nga përdorimi i ndikimit politik dhe tërësisht ti përkushtohen zbatimit të reformave;

Është e domosdoshme të sigurohet respektimi i tërësishëm dhe zbatimi i ligjeve, për çka nevoitet angazhimi i të gjithë subjekteve politike dhe organeve të pushtetit.


2. ZHVILLIMI EKONOMIK konomia e Maqedonisë në 18 vitet e kaluara nuk realizoi rezultate të kënaqëshme. Sot, Maqedonia është vendi më i varfër në rrethimin e Bashkimit Evropian (vende‐anëtare dhe vende me status kandidati). Bruto prodimi

vendas (BPV) për kokë banori është për 71,1% më i vogël nga BPV‐ja për kokë banori të Bashkimit Evropian – 27 vende.

Në këtë pjesë është diagnosticuar gjendja e ekonomisë në Maqedoni në 18 muaj të parë të qeverisjes të Qeverisë së re. Analizohen vendimet që janë sjellë, ligjet e miratuara dhe masat e implementuara, me theks në rezultatet ekonomike dhe në masat e aktiviteteve që duhet të mirren që këto rezultate të përmirësohen.

Për pikë nisëse është marr ekonomia dhe legjislativa e Bashkimit Evropian (BE), drejt të cilave Maqedonia synon.

2.1. Zhvillimi i pamjaftueshëm ekonomik Ekonomia e Maqedonisë ka rritje më të

dobët nga ekonomitë tjera në rajon. Në pasqyrën 1 janë paraqitur shkallët e rritjes të të dhënës më sintetike të aktivitetit të përgjithshëm ekonomik,

BPV‐ja reale në vitin 2006 dhe 2007 e Maqedonisë, Kroacisë, Turqisë, Sërbisë dhe Shqipërisë. BPV‐ja reale e Maqedonisë është më e vogël në këto dy vite të monitoruara. Shkalla e projektuar mesatare e rritjes të BPV‐së prej prej 6% deri 8% nga ana e Qeverisë nuk është realizuar në vitet 2006 dhe 2007.

Pasqyra 1: Rritja ekonomike e vendeve nga rajoni, viti 2006 dhe 2007

Burimi: Europian Commision, CCEQ, 4, përveç të dhënave për vitin 2007 për Sërbinë dhe Shqipërinë që janë marr nga The World Bank, Country Brief 2007.

*Vlerat janë fituar në bazë të parashikimeve.

Rritja reale e realizuar e Bruto prodhimit vendas në vitin 2007 është në saje, para se gjithash, të sektorëve të tregëtisë dhe të transportit. Bujqësia shënon rrënie prej 5,1% në kuartalin e tretë të vitit 2007.

Institucionet ndërkombëtare nuk parashikojnë rritje të rëndësishme ekonomike për Maqedoninë viteve të ardhëshme. Për shembull, Komisioni Ekonomik vlerëson se shkalla e rritjes në vitin 2008 do të jetë 5,5%, kurse në vitin 2009 ‐ 5,3% (Europian Commision, 4), ndërsa Instituti i Vjenës për studime ekonomike ndërkombëtare parashikon se shkalla e rritjes në vitin 2008 do të jetë 5% (WIIW, 41). Këto parashikime bazohen në ngjarjet aktuale në ekonominë e Maqedonisë.

Funkcionimi i ekonomisë së tregut është rrezikuar nga dobësitë e gjyqësisë dhe të istemit juridik, si dhe të numrit të rëndësishëm të pazgjidhur të të drejtave pronësore (Commission Staff Working Document 2007, 22).

Prodhimtaria industriale, që ka pjesëmarrje të rëndësishme në Bruto prodhimin vendas, realizoi shkallë relativisht të ultë të rritjes në vitin 2007 (3,5%). Në mesin e vitit 2007, niveli i prodhimtarisë industriale, madje ishte edhe dukshëm më i vogël në krahasim me një vit më parë. Kontributi më i madh për rritjen e tij del nga prodhimtaria e metaleve themelore dhe të ushqimit, ndërsa autputi i industrisë tekstile ishte dukshëm më i vogël se në vitin 2006. Në mënyrë plotësuese, numri i të

E


punësuarëve në industri në vitin 2006 dhe në vitin 2007 po bjen për ‐3,4% dhe ‐1,0%, respektivisht.

Në kuadrin e prodhimtarisë industriale shqetësuese është gjendja me prodhimin e energjisë elektrike, të gasit dhe ujit, prodhimtaria e të cilëve në vitin 2007 është zvogëluar për 9,5%. Për llogari të kësaj, në Maqedoni në dhjetë muaj të parë të vitit 2007 është importuar energji elektrike në shumë prej 203 milion dollarëve. Energjia elektrike është input i prodhimtarisë. Blerja e energjisë elektrike më të shtrenjtë e bën më të shtrenjtë prodhimtarinë në të gjithë sektorët e ekonomisë.

Maqedonia nuk posedon strategji për një zhvillim afatgjatë të sektorit energjetik (Commission Staff Working Document 2007, 41). Në vitin 2007 është bërë progres vetëm në rregullimin e tregut të brëndshëm. Ligji për energjetikë e futi konkurencën në këtë sektor. Qeveria doli me plane për krijimin e një sipërmarrjeje publike për transmision dhe menaxhment të gasit natyror, por pastaj e tërhoqi. Komisioni rregullator për energjetikë arriti një nivel të caktuar të pavarësisë në rregullimin e çmimeve të naftës, mirëpo, ai nuk ka pavarësi të mjaftueshme në procesin e definimit të çmimeve në tregjet ku ka konkurencë të vogël. Çmimet bazohen në vendimet e

Qeverisë dhe janë më të ulta nga ato që i rekomandon Komisioni rregullator. Demartamenti për energjetikë pran Ministrisë për financa karakterizohet me mungesë të kuadrit.

Në fushën e bujqësisë ekziston një përparim në politikën ekonomike. Qeveria e miratoi Strategjinë nacionale për bujqësi dhe zhvillim rural për periudhën e viteve 2007‐2013. Mirëpo, kapacitetet administrative të cilat duhet tu mundësojnë bujqëve qasje në fondet e Bashkimit Evropian nuk janë zhvilluar në mënyrë të mjaftueshme. Pilot‐projektet u zbatuan për instalimin e administratës së integruar dhe sistemit të kontrollit. Por, përgjegjësia administrative për grumbullimin dhe transmisionin e të dhënave të domosdoshme midis institucioneve të ndryshme nuk është e qartë. Nuk janë ndërmarr aktivitete që të vendoset sistemi i identifikimit të parcelave. Një pjesë e madhe e parcelave bujqësore nuk është regjistruar në katastër. Struktura e Ministrisë për ekonomi ishte e modifikuar, por kjo ende ka mangësi nga resurse të caktuara njerëzore. Nuk ekzison strategji për reforma në Inspektoratin shtetëror bujqësor. Kapacitetet e tij nuk janë të mjaftueshme të përgjigjet në obligimet vijuese dhe të ardhëshme.

Aktivitete dhe masa që duhet të ndërmerren që të përmirësohet gjendja:

Rritje e investimeve. Niveli i tanishëm i investimeve nuk është i mjaftueshëm që të shkaktoj rritje ekonomike dhe zhvillim në Maqedoni. Stimulimi i investitorëve vendas. Fokusi i Qeverisë është vendos vetëm në investitorët e huaj.

Rritje e kapacitetit të institucioneve në tre drejtime: E para, cilësia e menaxhimit, duke përfshirë këtu edhe shkallën e korrupsionit, të drejtat politike, efikasitetin në sektorin publik dhe cilësinë e rregullacionit qeveritar; e dyta, shkalla e mbrojtjes juridike e pronësisë private; dhe e treta, limitet dhe përkufizimet e elitave politike.

Përmirësimi i aftësisë për shfrytëzimin e ndihmës financiare të Bashkimit Evropian, në rradhë të parë IPA (Instrument for Pre‐Accession Assistance) dhe CARDS. Në vitin 2007 janë fituar 57 milion euro nga IPA. Prej vitit 2002 nga CARDS‐programi gjithsej janë fituar 195 milion euro.

Përmirësimi i kapitalit njerëzor. Njerëzit e arsimuar janë më produktiv, aplikojnë teknologji të reja dhe mësojnë nga gabimet e veta (Samuelson and Nordhaus 1995, 380). Në këtë drejtim duhet të tentohet që të pengohet edhe procesi “brain drain”.

2.2. Strukturë e pavolitshme e eksportit dhe importit

Shkëmbimi i jashtëm tregëtar është me rëndësi të posaçme për një vend të vogël sikurse që është Maqedonia. Ekzistojnë dy arsye themelore për këtë. E para, për shkak të territorit të vogël, Maqedonia nuk posedon resurse natyrore nga të gjitha llojet dhe kjo e bën të jetë e varur nga importi i lëndëve të para. E dyta, importi i kapitalit, teknologjia e re, know‐now, menaxhment‐ aftësitë dhe njohuritë profesionale (të gjitha të ndërlidhur me investime të jashtme) janë

kritik për procesin e zhvillimit ekonomik të Maqedonisë (Petkovski 2001).

Deficiti tregëtar është 857 milion dollarë në tre kuartalët e parë të vitit 2007. Si përqindje e Bruto prodhimit vendas, deficiti tregëtar është zvogëluar në krahasim me periudhën e njejtë të vitit të kaluar. Arsye për këtë është rritja e eksportit, kryesisht e çelikut, të metaleve, materijalit ndërtimor dhe tekstilit.

Saldoja e llogarisë vijuese në tre kuartalet e parë të vitit 2007 është pozitive. Faktor themelor për një gjendje të këtillë janë të hyrat e fuqishme të transfertave private të personave fizik. Neto


transfertat private në tre kuartalët e parë të vitit 2007 ishin 19% nga Bruto prodhimi vendas. Për krahasim, neto transfertat private për tërë vitin 2006 ishin 18% të BPV‐së. Këto neto transferta private, të ndihmuara nga rritja e eksportit, e tejkalojnë deficitin tregëtar. Deficiti i llogarisë vijuese është 2,8% (si përqindje e BPV‐së) dhe ai është dukshëm më i vogël nga të gjitha vendet tjera të rajonit. Për shembull, në Kroaci është 8,5%, në Turqi 7,9% dhe në Sërbi 17%. Është interesante që Bullgaria ka deficit të llogarisë vijuese prej 20% të BPV‐së, duke realizuar rritje reale të BPV‐së prej 6% në vitin 2007.

Përgjithësisht, mund të konkludohet se performasat e shkëmbimit të jashtëm tregëtar nuk janë të kënaqëshme. Edhe përkundër nivelit të lartë të hapurisë tregëtare, pjesëmarrja e eksportit në Bruto prodhimin vendas lëviz nën 20%, që është e pamjaftueshme. Për krahasim, pjesëmarrja e eksportit të ekonomive me madhësi të ngjajshme (Sllovenia, Estonia, Lituania) në periudhën para aderimit në Bashkimin Evropian ishte midis 50% dhe 70%.

Performansat e këqija në shkëmbimin e jashtëm tregëtar mund të shihen edhe me analizën e strukturës së eksportit dhe importit sipas dedikimit ekonomik të prodhimeve. Sikurse që tregon pasqyra 2, Maqedonia kryesisht eksporton prodhime për riprodhim (metale, tekstil dhe lëkurë), që po e vërteton mossuksesin e ristrukturimit të ekonomisë së

Maqedonisë. Karakteristikë themelore e mallrave për konsum të gjërë (ushqim, verë dhe duhan) që po eksportohen, është se kanë shkallë të ulët të përpunimit final, që flet se janë me çmime të ulta në tregjet ndërkombëtare. Në mënyrë plotësuese, një e katërta e eksportit të përgjithshëm të vendit është prodhuar sipas lon‐parimit, ku elementi i vetëm i vlerës së shtuar është fuqia e lirë e punës (Toshevska 2004, 586). Pasqyra e keqe për strukturën eksportuese e plotëson edhe eksporti i vogël i mjeteve për punë.

Faktori që e keqëson gjendjen e eksportit maqedonas është disperzimi tejet i madh i prodhimeve që eksportohen (Petkovski 1995, 117). Disperziteti i madh i eksportit e vështirëson organizimin e tij dhe e bën në mënyrë të plotësuar joekonomik (Kikerkova 2004, 328).

Struktura e importit tregon vëllimin e pamjaftueshëm të importit të mjeteve për punë (11,8%) që flet për një frenim të tërësishëm të ciklit investues në vend. Për krahasim, kjo përqindje në vendet e suksesshme në tranzicion është 25% ‐ 30%. Importi i madh i prodhimeve për riprodhim (65,3%) tregon varësinë tejet të madhe të ekonomisë maq edonase nga importi i lëndëve të para dhe të repromaterijalit nga bota e jashtme. Kjo do të thotë edhe varësi të ekonomisë maqedonase nga ciklet ekonomike të vendeve – partnerë tregëtar.

Pasqyra 2: Struktura e eksportit dhe importit sipas dedikimit ekonomik të prodhimeve

Burimi: Enti shtetëror për statistikë i RM‐së, Kumtesë 7.1.7.13


Përcaktimi i prodhimeve të rëndësishme strategjike për eksport. Me këtë rast, duhet nisur nga dy kritere themelore: shkalla e finalizimit dhe ndjejshmëria e kostos të prodhimeve.


2.3. Niveli i investimeve të drejtpërdrejta të huaja nuk është përmirësuar

Niveli i lartë dhe rritës i tregëtisë së jashtme, zakonisht është i ndërlidhur me nivelin e lartë të investimeve. Vijimet e investimeve shpesh tentojnë që të distribuohen rajonalisht në mënyrë të ngjajshme me distribuimin e tregëtisë (Glligorov 1997, 2). Tregëtia duhet të përcillet nga investimet. Mirëpo, ky nuk është rasti me ekonominë e Maqedonisë. Maqedonia gjendet në fundin e vendeve të tranzicionit sipas investimeve të drejtpërdrejta të huaja. Kështu, në vitin 2006 investimet e drejtpërdrejta të huaja në Maqedoni ishin 344,8 milion euro (pjesa më e madhe prej tyre janë nga shitja e Elektroekonomisë së Maqedonisë), kurse, për shembull, në Bullgari ishin 4.363 milion euro, në Sërbi 3,487 milion euro dhe në Kroaci 2.747 milion euro.

Masat që i ndërmerr Qeveria janë si vijon: dy ministra pa portfel të ngarkuar për investime të huaja; promovimi i mundësive investuese në Maqedoni; formimi i agjensionit Invest‐Makedonija; privilegje tatimore, doganore, infrastrukturore dhe të tjera për firmat që do të punojnë në të ashtuquajtura zona zhvillimore teknologjiko‐industriale dhe të ngjajshme (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 11).

Mirëpo, gjendja e investimeve të drejtpërdrejta të huaja nuk është përmirësuar as në vitin 2007. Në dhjetë muaj të parë të vitit 2007, ata ishin 336,2 milion euro.

Shkaqet për nivelin e ultë të investimeve të drejtpërdrejta të huaja në Maqedoni mund të ndahen në tre grupe. Grupi i parë – shkaqe ekonomike, ku më të rëndësishme janë tregu i vogël dhe infrastruktura jopërkatëse. Grupi i dytë – sistemi juridik, ku më të theksuara janë të drejtat e papastruara pronësore, procedurat e ngadalshme juridike dhe obligimet fragmentare midis pushtetit qendror dhe atij lokal (Commission Staft Working Document 2007, 23). Në grupin e tretë bën pjesë situata politike dhe e sigurisë në Maqedoni. Siguria ndikon më shumë në investimet se sa që ndikon tregëtia, kështu që niveli i ultë i investimeve të drejtpërdrejta të huaja, veçanarisht ato që janë rajonale, do të jetë shenjë për një rrezik të lartë politik dhe të sigurisë (Glligorov 1997, 2).

Në rastin e ekonomisë maqedonase investimet e drejtpërdrejta të huaja janë të ndërlidhur, para se gjithash, me shitjen e ndonjë sipërmarrje publike (Telekom, Okta, Stopanska banka, etj.) Minore është pjesëmarrja e green‐field investimeve..


Investime në infrastrukturën e vendit.

Reforma e Katastrit.

Stimulimi i green‐field investimeve.

2.4. Ekonimia informale dhe papunësia Shkalla e papunësisë është njëra nga më të lartat

në Evropë (34,2% në kuartalin e tretë të vitit 2007). Ekzistojnë tri arsye themelore për një gjendje të këtillë. E para, tregu i fuqisë punëtore është rigjid dhe joefikas. E dyta, një pjesë e madhe e papunësisë është strukturore. Kjo mund të vërtetohet me lidhjen e dobët midis rritjes ekonomike dhe nivelit të punësimit. E treta, shkalla e lartë e papunësisë është trashëguar nga sistemi i mëparshëm (Në periudhën prej vitit 1989 deri në vitin 1990 shkalla e papunësisë ishte midis 21,4% dhe 23,9%).

Është shqetësues fakti që papunësia midis të rinjëve ende është shumë e lartë dhe gjatësia e

papunësisë në këtë grup moshe është e madhe (Commission Staft Working Document 2007, 19).

Mirëpo, papunësia është mbiçmuar (Commission Staft Working Document 2007, 23). Banka botërore, në një studim të vetë (World bank 2003), vlerësoi se papunësia në Maqedoni është 23% në vitin 2000 (në vitin 2000 shkalla zyrtare e papunësisë ishte 32,3%). Një pjesë e madhe e fuqisë punuese në Maqedoni punon në sektorin e ekonomisë informale (Tevdovski dhe Toshevska, 2006). Personat që punojnë në ekonominë informale regjistrohen në Agjensionin për punësim. Statusi i papunësuar u siguron mbrojtje shëndetësore (Mojsovska 2003). Në favor të pohimeve të lartpërdmendur është edhe analiza (Schneider, 2002), që përfshinë 22 vende në tranzicion. Në bazë të kësaj analize, në Maqedoni madhësia e sektorit të ekonomisë informale është 45,1% nga Bruto prodhimi vendas në vitin 2001..



Zvogëlimi i ekonomisë informale.

Ndryshime në Ligjin për marrëdhënie pune me të cilët do të arrihet fleksibilitet i fuqisë punuese.

Reforma në arsimin dhe trajnimin e fuqisë punuese me qëllim që të përmirësohet mobiliteti i fuqisë punuese. Kjo do të kontribuoj që të përmirësohet edhe konkurenca e ekonomisë maqedonase (Commission Staft Working Document 2007, 22).

Reforma në Agjensionin për punësime të Republikës së Maqedonisë. Agjensioni nuk e posedon kapacitetin e domosdoshëm teknik dhe njerëzor dhe ende nuk i ka bërë përgatitjet e domosdoshme për anëtarësim në European Employment Services Network (Commission Staft Working Document 2007, 26).

Përmirësimi i kapacitetit të inspektoratit të punës.

Miratimi i ligjit për rrogën më të ultë.

2.5. Ecuri inflatore Stabiliteti afatshkurtë makroekonomik është një determinant e rëndësishme e rritjes afatgjatë ekonomike të vendeve në tranzicion (Montiel 2003,

1). Ai siguron akumulimin e kapitalit fizik dhe njerëzor. Stabiliteti afatshkurtë makroekonomik kryesisht do të thotë nivel stabil i çmimeve, respektivisht evitimi i shkallëve të larta dhe të ndryshueshme të inflacionit.

Pasqyra 3: Rritje e çmimeve Pasqyra 4: Rritje e indekstit

të ushqimit dhe pijeve joalkoolike të shpenzimeve të jetës (COICOP)

Burimi: Enti shtetëror për statistik,, Burimi: Enti shtetëror për statistik

Kumtesa: 4.1.7.(09,16;23;31;38;45;54;60;68;76;83)dhe 4.1.8.02 Kumtesa: 4.1.7.(09,16;23;31;38;45;54;60;68;76;83)dhe 4.1.8.02.

Në periudhën prej vitit 1996, në Maqedoni inflacioni po mbahet në një nivel të ulët. Mirëpo, në kuartalin e fundit të vitit 2007, erdhi deri te ecuri të shprehura inflatore. Më i madh është shtrenjëtimi i ushqimit dhe i pijeve joalkoolike (pasqyra 3). Rritje e çmimeve është realizuar edhe te energjia dhe prodhimet për amvisëri. Rritje e nivelit të përgjithshëm të shpenzimeve të jetës është treguar në pasqyrën 4. Rritje e çmimeve e zvogëlon fuqinë blerëse të qytetarëve. Zvogëlimi i fuqisë blerëse në

disa sektor kompenzohet me rritjen e rrogave. Rritje e rrogës mesatare në dhjetor të vitit 2007 në krahasim me muajin e njejtë nga viti i mëparshëm është zvogëluar për 11,2%. Rritje e rrogës mesatare në industri është 4,6%, që është për 1,5% më pak nga rritja e shpenzimeve të jetës. Rritje më e madhe është realizuar në sektorët shërbyese: në shëndetësi dhe punë sociale, në ndërmjetësimin financiar dhe në arsim.


Ruajtje e nivelit të parashikueshëm dhe stabil të çmimeve që do të siguroj klimë për një zhvillim të shëndosh ekonomik.


2.6. Politika monetare dhe fiskale Banka Popullore e Republikës së Maqedonisë e

ruajti kursin stabil të denarit (61,2 denar/euro) dhe me këtë rast zhvillonte një politikë të zvogëlimit të butë të shkallës së kamatave. Shkalla e kamatës në letrat bankiere u zvogëlua prej 5,36% në shtator të vitit 2006 në 4,77% në dhjetor të vitit 2007. Shkallat e ponderuara të kamatave të bankava komerciale për depozitime të kursimit në denar u zvogëluan prej 11,1% në gusht të vitit 2006 në 10,1% në gusht të vitit 2007. rritje e kredive në sektorin privat ishte e lartë (25% në vitin 2006 dhe 33% në vitin 2007). Rritje vjetore e masës së parave M4 ishte 26% në kuartalin e parë të vitit 2007, 30% në kuartalin e tretë, kurse në tetor dhe nëntor ekspanzioni monetar ishte 27‐28% (ndryshimi vjetor i M4 në vitin 2007 ishte 29,5%).

Përparim i vogël është bërë në politikën monetare. Në dhjetor të vitit 2006 janë miratuar amandamente me të cilët përforcohet pavarësia e Bankës Popullore dhe pozicioni i Gubernatorit. Mirëpo, Banka Popullore nuk i merr të gjitha masat dhe aktivitetet e nevojshme për integrimin e saj në Sistemin evropian të bankave qendrore (ESCB).

Rezervat devizore të Bankës Popullore të Republikës së Maqedonisë ishin në nivel prej 1,531 miliard euro, që është ekuivalente me importin pesëmujor të mallrave dhe shërbimeve. Arsye themelore për rritjen e rezervave devizore janë transfertat private dhe të hyrat tjera të devizave përmes këmbimoreve.

Borxhi i jashtëm u zvogëlua nga 41,5% të Bruto prodhimit vendas në vitin 2006 në 33% të BPV‐së në vitin 2007, si rezultat i pagimit parakohe të borxhit Klubit parisien të kreditorëve, Fondit Monetar Ndërkombëtar, Bankës Botërore dhe Bankës Ivestuese Evropiane. Vendet me rritje më të mirë ekonomike nga Maqedonia kanë dukshëm më shumë borxhe. Për shembull, borxhi i jashtëm i Sllovenisë në vitin 2006 ishte 13 herë më i madh se borxhi i jashtëm i

Maqedonisë. Në mënyrë plotësuese, borxhi i Sllovenisë po rritet, kurse borxhi i Maqedonisë po zvogëlohet.

Politika fiskale u bë ekspanzioniste në fund të vitit 2006. Tatimi i vlerës së shtuar (TVSH) u zvogëlua prej 18% në 5% për prodhime të caktuara të prodhimtarisë bujqësore, për softver kompjuteristik dhe sisteme termale solare. Përfshirja e mekanikës bujqësore në listën e prodhimeve për të cilët po zvogëlohet TVSH‐ja nuk është në suazat e legjislacionit të Bashkimit Evropian. Përgjithësisht, tatimi indirekt është i ndërlidhur mirë me legjislacionin e Bashkimit Evropian.

Qeveria me Programin e ri për promovimin e investimeve (2007‐2010) bëri ndryshime me tatimin e drejtpërdrejt. Futet “takimi i rrafsh” me shkallë të vetme tatimore për tatimin në të ardhurat personale dhe tatimin e fitimit, me të cilët janë zvogëluar shkallët te këto tatime në 12%, duke filluar nga janari i vitit 2007. Gjithashtu, futet shkalla zero e tatimit të fitimit të riinvestuar. Tatimi i të ardhurave për të huaj (që nuk vlen për të huaj që vijnë nga vendet me të cilat është nënshkruar marrëveshje për tatimin e dyfishtë) nuk është në suazat e legjislacionit të Bashkimit Evropian.

Drejtoria për të ardhura publike e përmirësoi kapacitetin operativ dhe u kompjuterizua. Grumbullimi i tatimit të të ardhurave personale dhe tatimit të fitimit shënon rezultate më të mira nga ato të pritura në tre kuartalet e para të vitit 2007. Paguarja e TVSH‐së u përmirësua. Kthimi i TVSH‐së së paguar për periudhë prej 30 ditë u rrit prej 91,96% në 99,32%.

Kryesisht për shkak të arkëtimit më të mirë të tatimeve, Buxheti për vitin 2007 përmban rritje të shpenzimeve publike. Mirëpo, karakteristik e tij themelore është niveli i ulët i investimeve. Kështu, pjesëmarrja e shpenzimeve kapitale në Buxhetin e vitit 2007 ishte 10,89%, kurse e shpenzimeve vijuese 89,11%.


Përafrimi i politikës fiskale drejt standardeve të Bashkimit Evropian.

Përgatitja e Bankës Popullore për integrim në Sistemin evropian të bankava qendrore (ESCB).

Rritje e pjesëmarrjes të investimeve kapitale në Buxhet.

Fiskalizimi i tërësishëm i pjesës perendimore të Maqedonisë.


3. POLITIKA SOCIALE Bashkësia Evropiane ka kompetenca në

fushën e politikës sociale, që realizohen si plotësim i politikave sociale nacionale dhe kordinimi i tyre në nivel Evropian. Strategjia e miratuar në Samitin e liderëve të shteteve‐anëtare të Bashkimit Evropian, në mars të vitit 2007, përndryshe më e njohur si Strategji e Lisbonës, i kushton një kaptinë të posaçme temës: “Modernizimi i Modelit Social Evropian me investime në njerëz dhe ndërtim i shtetit aktiv social”. Se çështjet sociale fitojnë gjithnjë e më shumë rëndësi në nivel të Bashkimit Evropian shihet edhe nga procesi zhvillimor i aplikimit dhe revidimit të mëtejshëm të Strategjisë së Lisbonës. Sëkëndejmi, sikurse edhe në fushat tjera, ashtu edhe në sferën e politikës sociale, Republika e Maqedonisë duhet të ndërmerr masa për plotësimin e obligimeve që dalin nga aderimi drejt Bashkimit Evropian. Mirëpo, jo vetëm për arsye të nevojës për harmonizimin e legjislacionit nacional me atë evropian, si dhe arritje e një ekonomie stabile dhe zhvillimore e cila do të mund të duroj presionin e konkurencës me rastin e përfshirjes së hapur në tregun evropian, por edhe për arsye të nevojës që të ndërtohet një sistem funkcional social në interes të qytetarëve, kjo analizë e përfshinë punën e Qeverisë në këtë sferë në periudhën e kaluar. Para se të fillohet me analizën e aktiviteteve të Qeverisë, është e domosdoshme të kihet parasysh qasja e Qeverisë ndaj llojit të politikës sociale që do të ndërtohet për periudhën mandatore. Nëse shikohet Programi i punës i Qeverisë të Republikës së Maqedonisë për periudhën 2006‐2010, konkludohet se është miratuar një qasje neoliberale në trajtimin e çështjeve nga fusha e tregut të punës dhe mbrojtjes sociale, që karakterizohet me “rritjen e fleksibilitetit në procesin e punësimit dhe lëshimit nga puna” dhe rigjiditet në aspektin e sigurisë dhe mbrojtjes sociale. Programi i përkushton pak vëmendje çështjeve të “sigurisë dhe drejtësisë sociale”, në suazat e të cilit propozon masa për “krijimin e një sistemi efikas të mbrojtjes sociale”. Nga ana tjetër, duke patur parasysh atë se fokusi i programit qeveritar është në propozimin e “politikave për një zhvillim më dinamik ekonomik”, një qasje e këtillë në sferën e mbrojtjes sociale tregon se Qeveria drejtpërdrejti i ballafaqon rritjen ekonomike dhe drejtësinë sociale. Sëkëndejmi, që në vetë fillimin, përcaktimet programore të Qeverisë ndihmojnë që të sqarohet gjendja në sferën sociale në Republikën e Maqedonisë prej vitit 2006 deri në fund të vitit 2007 dhe fillimin e vitit 2008, ndërlidhur me hapat e Qeverisë. Në vazhdim do të bëhet një analizë më e detajuar në lidhje me aktivitetet e ndërmarra ose të lëshuara të Qeverisë, duke i shfrytëzuar obligimet e marra nga aderimi drejt Bashkimit Evropian si pikë nisëse.

3.1. Politika jo të plota, jo përkatëse dhe jokomplementare për nxitjen e punësimit

Numri i personave të papunësuar në Republikën e Maqedonisë është dukshëm më i madh, thuajse katër herë më i madh nga mesatarja në Bashkimin Evropian. Sipas të dhënave të fundit të Entit shtetëror për statistikë, në kuartalin e tretë të vitit 2007, përqindja e personave të papunësuar nga popullata aktive është 34,2%. Në pjesën e mëparshme i përmendëm disa nga arsyet kryesore për shkallën e lartë të papunësisë. Në vazhdim do të analizohen aktivitetet e Qeverisë në drejtim të tejkalimit të këtij problemi.

Në dhjetor të vitit 2006, Qeveria e Republikës së Maqedonisë miratoi 2 dokumenta të drejtuar drejt zgjidhjes së problemit të papunësisë së madhe në vend: Strategjia nacionale për punësime 2010 dhe Plani nacional akcional për punësime 2006‐2008. Këto dokumenta bazohen në Programin e punës të Qeverisë të Republikës së Maqedonisë për periudhën 2006‐2010 dhe politikat të cilat planifikohen për periudhën deri në vitin 2010. Strategjia nacionale për punësime i mishëron edhe politikat për punësime nga Strategjia e reviduar e Lisbonës dhe Drejtimet e integruara të Bashkimit Evropian për rritje dhe vende të punës. Sikurse që mund të vërehet nga këto dokumenta strategjik, theksi është edhe mëtutje në politikat aktive për punësime. Sëkëndejmi, edhe në vitin 2007 Ministria e punës dhe politikës sociale dhe Agjencioni për punësime i vazhduan disa nga masat aktive të filluara qysh në periudhën e mëparshme, e të cilat zhvilloheshin, para se gjithash, me mbështetjen e donatorëve të huaj. Të këtillë janë, për shembull, projektet të cilët prej vitit 2003 zbatohen me mbështetjen e UNDP‐së, kurse përfshijnë programe për mbështetje komunale drejtuar drejt të të papunësuarëve afatgjatë, të rinjëve, grave dhe grupeve minoritare, programe për krijimin e vendeve të punës përmes punëve publike dhe subvencioneve për paga, ndërmjetësimi gjat punësimit të të rinjëve të papunësuar me arsimim të lartë dhe programi për mbështetjen e vetpunësimit. Disa programe ende janë në vijim e sipër, prandaj ende s’mund të analizohen efektet e tyre (për shembull: Mbështetja për vetpunësim). Por, madje edhe pas regjistrimit të kryer dhe sigurimit të mbështetjes financiare për vepunësim, mbetet e hapur çështja e qëndrueshmërisë. Problemi i qëndrueshmërisë veçanarisht shihet në suazat e programeve tjera, ku një numër i caktuar personash punësohen gjat kohëzgjatjes së projektit, mirëpo, pas përfundimit të tij përfundojnë edhe angazhimet. I këtillë është shembulli me aktivitetet për punësime në njësitë e vetëqeverisjes lokale ose angazhim i përkohshëm për kryerje të disa punëve të caktuara. Në lidhje me këtë


ekzistojnë vetëm disa të dhëna për numrin e personave që ishin të përfshirë me programin për trajnime, deri kualifikime dhe rikualifikime, prej të cilëve një pjesë kanë lidhë marrëdhënie pune. Por, edhe këtu është vështirë të vlerësohet sa punësimi i këtyre personave është në lidhje, kryesisht, me trajnimin ose është rezultat i faktorëve tjerë. Për këtë nuk ekzistojnë analiza përkatëse, që llogaritet si problem (Gerovska‐Mitev 2008, 100‐101), dhe prandaj “masat aktive për trajnime, deri kualifikime dhe rikualifikime mund të ristudjohen, sepse grupet më të ndijshme sociale – të papunësuarit pa kurrfarë kualifikime/shkollim9 s’mund ti shfrytëzojnë shërbimet e ofruara për trajnim”. Veçanarisht sa u takon grupeve më të ndijshme sociale, në këtë sferë nuk ka kurrfarë ose rezultate jo të rëndësishme: përveç subvencionimin e punësimit të 78 prindërve vetushqyes dhe fëmijve pa prindër10 si dhe angazhimi i përkohshëm i personave të papunësuar nga rajonet më të pazhvilluara, nuk ekzistojnë kurrfarë të dhëna të tjera për atë – a është ndërmarr diçka në lidhje me përmirësimin e gjendjes të personave me hendikep, minoritetet, personat të shpallur si tepricë teknologjike ose persona që e kanë humbur punën për arsye se sipërmarrja është në falimentim, gratë, të rinjtë dhe grupet tjera të ndijshme në tregun e punës. Për të rinjtë, përveç përfshirjes së numrit të caktuar të të rinjëve deri në moshën 27 vjeçare, me programin për punë praktike, nuk ekzistojnë lëvizje në lidhje me zvogëlimin e përqindjeve të larta të papunësisë midis të rinjëve. Për këtë sërisht do të bëhet fjalë në pjesën e inkluzionit (përfshirjes) sociale.

Duke i marr parasysh gjendjet e këtilla të pakënaqshme në fushën e tregut të punës, Komisioni Evropian në Raportin e vetë vjetor për përparimin e Republikës së Maqedonisë për vitin 2007 (Commission Staff Working Document 2007, 45), konsideron se qëllimet që janë vendosur në Strategjinë Nacionale për punësime 2010 dhe Plani nacional akcional për punësime 2006‐2008, janë mjaft ambicioz dhe se për momentin mungojnë kapacitete përkatëse për realizimin e tyre. Ndërlidhur me përforcimin e kapaciteteve, në të vërehet përparim në pjesën e ndërlidhur me përgatitjen për shfrytëzime të Fondit Social Evropian, përveç disa aktiviteve përgatitore për programimin e komponentës së katërt të IPA‐së – Zhvillimi i resurseve njerëzore.11

Nga qëndrimi i lartëpërmendur konkludim i përgjithshëm është se politikat aktive për punësime nuk janë gjithëpërfshirëse, por edhe nga ato kategori të personave të cilave u janë dedikuar, numër shumë i vogël i personave është përfshirë me të njejtit. Nga ana tjetër, politikat aktive të punësimit vetvetiu nuk do të mundeshin të japin rezultate nëse janë të izoluar dhe të drejtuar vetëm drejt personave që kërkojnë punë. Nevoitet komplementaritet të politikave

arsimore, shëndetësore dhe ekonomike me qëllim të arritjes të punësimit më të madh dhe të tërësishëm. Strategjia nacionale për punësime 2010, thërret në një komplementaritet të këtillë, mirëpo ende nuk janë ndërmarr hapat e nevojshëm për realizimin e qëllimeve të caktuara në atë, kurse një problem plotësues është çështja për atë sa masat që propozohen me Planin akcional për punësime për periudhën e viteve 2006‐2008, përgjithësisht janë përkatëse me qëllimet e planifikuara në këtë strategji dhe sa do të kontribuojnë për realizimin e tyre. Mëtutje, nuk janë bërë adaptimet e nevojshme për shfrytëzimin e fondeve të Bashkimit Evropian, që do të kontribuonin për përmirësimin e gjendjes në këtë sferë.

3.2. Sistemi resktriktiv i mbrojtjes sociale‐bazë për përjashtueshmëri

Në pajtim me përcaktimet programore të kësaj Qeverie për ndërtimin e sistemit restriktiv të mbrojtjes sociale nuk janë ndërmarr aktivitete në këtë sferë. Ministria e punës dhe politikës sociale paralajmroi mbikqyrje të fuqizuar dhe të vazhdueshme mbi aplikimin dhe zbatimin e dispozitave nga fusha e mbrojtjes sociale, realizimit të ndihmës sociale dhe llojet tjera të kompenzimeve në të holla, sikurse edhe mbi realizimin e shërbimeve nga mbrojtja sociale. Kështu që për derisa, sipas të dhënave të Agjencionit për punësime të Republikës së Maqedonisë, nga njëra anë, numri i personave shfrytëzues të kompenzimit në të holla si sigurim në rast të papunësisë dhe personat e përfshirë me të drejtën e shfrytëzimit të ndihmës sociale rëndësishëm po zvogëlohet (25.438 persona në dhjetor të vitit 2007, në krahasim me 30.572 persona në dhjetor të vitit 2006, burimi: Agjencioni për punësime të Republikës së Maqedonisë), po përforocohen masat kontrolluese dhe ndëshkuese nga ana e sektorit për mbikqyrje inspektoriale.

Përparim i vogël është shënuar me miratimin e Ligjit për siguri dhe shëndet gjat punës (Gazeta zyrtare numër 92/07), qëllimi i të cilit është miratimi i dispozitave nga Direktivat për shëndet dhe siguri të Bashkimit Evropian. Komisioni Evropian në raportin e vetë (Commission Staff Working Document 2007, 45), bën në dije atë se shkalla e harmonizimit mbetet të përcaktohet në mënyrë plotësuese. Në aspektin e reformave pensionale nuk ka ndonjë risi, përveç që po vazhdohet me përgatitjet për vendosjen e shtyllës së tretë të sigurimit vullnetar.

Është parashikuar miratimi i një Ligji të ri për mbrojtje sociale dhe siguri sociale, i cili gjenden në procedurë kuvendore, dhe prandaj nuk mund të bëhet pjesë e kësaj analize. Gjithashtu, në nivel të Qeverisë (15.01.2008), është miratua Programi për realizimin e mbrojtjes sociale për vitin 2008, dhe prandaj edhe ai nuk mund të bëhet pjesë e kësaj analize, veçanarisht


mbase në mënyrë plotësuese mbetet të shihet a i reflekton nevojat e vërteta, kurse pastaj dhe sa do të zbatohet në realitet dhe çfarë do të jenë efektet e tij.

Sëkëndejmi, po vërtetohet se qasja të cilën po e promovon Qeveria bazohet mbi parimin e ndëshkimit, në vend të inkluzionit, që është bazë për një përjashtueshmëri më të madhe sociale në shoqërinë e Maqedonisë. Me një sjellje të këtillë Qeveria jo vetëm se nuk ofron zgjidhje për problemet sikurse që janë: varfëria, margjinalizimi, pabarazia, por edhe kontribuon për rritjen e tyre. Dhe sipas të tjerëve, “targetimi i këtillë në mbrojtjen sociale... nuk e përmirëson gjendjen me daljen e shfrytëzuesve nga sistemi i mbrojtjes sociale dhe përfshirjen e tyre në tregun e punës” (Gerovska‐Mitev 2008, 101).

3.3. Pabarazitë po thellohen Sikurse shihet edhe nga ajo që u përmend më

lartë, asgjë nuk është bërë në aspektin e përmirësimit të pasqyrës në sferën e përfshirjes (inkluzionit) social, për çka pabarazitë në shoqërinë e Maqedonisë po thellohen. Është e qartë se çështjet sociale nuk janë prioritare për Qeverinë, që shihet kryesisht nga vetë Programi i punës të Qeverisë për periudhën e viteve 2006‐2010, por edhe nga aktivitetet në periudhën e kaluar, që mirren me problemin e papunësisë, kurse i lejnë anësh problemet tjera sociale, para se gjithash, nivelin e lartë të varfërisë.

Pasqyra 5: Varfëria relative në Republikën e Maqedonisë në periudhën e viteve 2004‐2006

Totali i indeksit të përgjithshëm – përqindje e personave që jetojnë nën vijën e varfërisë;

Indeksi i thellësisë së varfërisë – mungesë mesatare proporcionare e shpenzimeve për të gjithë popullatën (në vend të të gjithë personave të varfër)

Burimi: Enti shtetëror për statistikë, Kumtesë 4.1.7.47

Nga ana tjetër, përderisa mungesa e punës është arsye për gjenerimin e varfërisë dhe përjashtueshmërisë sociale, megjithatë, mungesa e punës nuk e garanton të kundërtën. Ekzistojnë shembuj të shumtë të eksploatimit të pamshirshëm të punës, sikurse që është puna në kushte të vështira, me paga shumë të ulta. Nga sistemi resktriktiv i

mbrojtjes sociale që e praktion Qeveria, janë të goditur të papunësuarit, por edhe personat që janë të punësuar, kurse jetojnë në ose në vijën e varfërisë. Deri tani nuk ekziston, madje as Qeveria nuk parashikon politikë, e cila do ta targetonte këtë problem!

0

5

10

15

20

25

30

35

2004 2005 2006

Totali i indeksit të përgjiths hëm Indeksi i thellësisë së varfërisë


Pasqyra 6: Struktura e varfërisë relative sipas statusit ekonomik të anëtarëve të amvisërisë, 2004‐2006

Burimi: Enti shtetëror për statistikë, Kumtesë 4.1.7.47

Në këtë drejtim janë edhe kritikat e Komisionit Evropian (Commission Staff Working Document 2007, 45), ku shprehet pakënaqësia nga zbatimi i strategjisë për përfshirje më të madhe të Romëve, edhe përkundër hapjes së dy qendrave në bashkëpunim me Ministrinë për punë dhe politike sociale dhe organizatave joqeveritare lokale rome. Komisioni Evropian veçanarisht e potencon problemin me nivelin e madh të varfërisë dhe mospatje të rezultateve nga politikat e Qeverisë për ballafaqimin me të njejtën. Sikurse që u përmend më lartë, jo vetëm që rezultatet ngecin, por, edhe përgjithësisht nuk ndërmerren masa për ballafaqimin me varfërinë, rezultatet e të cilit pastaj do të ishin temë e vlerësimit.

Në Programin për realizimin e mbrojtjes sociale për vitin 2008, trajtohen edhe çështje nga fusha e inkluzionit social. Dhe në kuadrin e këtij Programi, nga njëra anë, nuk ekziston definimi i saktë i grupeve të ndijshme në shoqërinë e Maqedonisë, kurse, nga ana tjetër, me përmendjen e rastësishme të disa masave të drejtuara drejt grupeve të caktuara të sakta të ndijshme, sikurse që janë: fëmijë nga rruga dhe fëmijë rrugor, të mitur me probleme edukativo‐sociale, persona me pengesa intelektuale dhe trupore, persona të moshuar dhe të lodhur, nuk lenë hapsirë që të nxirret një konkludim i përgjithshëm për universalitetin në qasjen për integrimin e të gjithë personave të goditur nga varfëria dhe pa kushte përkatëse për një përfshirje aktive në jetën shoqërore.

Ministria për punë dhe politikë sociale në vitin 2007 filloi aktivitete përgatitore për përgatitjen e një Memorandumi të përbashkët për inkluzion, i cili

duhet të paraqet një dokument bazik në përgatitjen e Republikës së Maqedonisë të merr pjesë në metodën e hapur12 të koordinimit të përfshirjes sociale. Rrumbullaksimi i Memorandumit të përbashkët për inkluzion bartet si obligim i Qeverisë për vitin 2008.

Edhe në fushën e realizimit të mundësive të barabarta dhe të antidiskriminimit nuk ka përparim. Vërejtjet kryesore të Komisionit Evropian (Commission Staff Working Document 2007, 46), në këtë pjesë janë në lidhje me ndryshimet e Ligjit për mbrojtje sociale (Gazeta zyrtare 40/07), që janë vetëm pjesërisht në pajtim me legjislacionin evropian, sepse nuk i përfshijnë të gjitha format e diskriminimit. Mëtutje, kritika është edhe drejt moszbatimit të Ligjit për mundësi të barabarta të grave dhe burrave (Gazeta zyrtare 66/06), definicionet e të cilëve, gjithashtu, nuk janë në pajtim të plotë me legjislacionin evropian. E vetma gjë që është arritur është emërimi i koordinatorëve për mundësi të barabarta të grave dhe burrave në kuadrin e disa ministrive përkatëse, që do të kenë për detyre ti koordinojnë punët nga kompetenca e Ministrisë përkatëse në këtë sferë dhe të bashkëpunojnë me Ministrinë për punë dhe politikë sociale. Koordinatorë për mundësi të barabarta gjinore u emëruan edhe në nivel lokal. Përveç përcaktimit formal të koordinatorëve, efektet e punës së tyre në mënyrë të plotësuar duhet të jenë temë e vlerësimeve të ardhëshme. Sikurse që u pa edhe më lartë, në pjesën e punësimit nuk janë ndërmarr kurrfarë masa për përmirësimin e pozitës së grave në tregun e punës. Sëkëndejmi, mbetet sfida për realizimin e mundësive të barabarta midis gjinive, si dhe mbrojtje reale nga


forma të ndryshme të diskriminimit në sferën sociale, që është edhe një parakusht për një nivel më të madh të përfshirjes sociale, kurse me këtë edhe një shkallë më e madhe e të drejtës sociale në shoqërinë maqedonase.

3.4. Dialogu social nuk funkcionon Qasja neoliberale e Qeverisë me orientim të

djathtë të Republikës së Maqedonisë veçanarisht vjen në shprehje përmes raportit të saj injorues ndaj sindikatave. Pozicioni i Këshillit ekonomiko‐social si trup trepalësh ku janë të përfaqësuar Qeveria e Republikës së Maqedonisë, Sindikatat dhe Punëdhënësit, përmes të cilit duhet të zhvillohet dialogu social midis partnerëve social është, para se gjithash, formal. Kjo, nga njëra anë, vërtetohet me takimet e rralla të këtij trupi, kurse, nga ana tjetër, me atë që Qeveria për çështjet nga sfera ekonomiko‐sociale bisedon dhe negocon me Konfederatën e sindikatave të lira, e cila, madje, nuk është e përfaqësuar në Këshillin ekonomiko‐social, ose në rastin më të keq, kompletisht i injoron përfaqësuesit e punëtorëve dhe miraton vendime të njëanëshme në sferën sociale. Sëkëndejmi, shihet qartë tentimi i Qeverisë për margjinalizimin e partnerëve tjerë social, para se gjithash, Lidhjen e sindikatave të Maqedonisë, që e hap çështjen për interesimin e vërtet të Qeverisë për një bashkëpunim dhe dialog me partnerët social. Në këtë kuptim është edhe sjellja e Qeverisë në lidhje me çështjen për miratimin e Ligjit për caktimin e rrogës më të ultë, propozuar nga një grupë deputetësh nga opozita (dorëzuar në Kuvend më 01.02.2008): nga njëra anë, Qeveria publikisht e kritikoi këtë propozim‐ligj, kurse, nga ana tjetër,

publikoi fillimin e negociatave me Konfederatën e sindikatave të lira për caktimin e rrogës më të ultë. Megjithatë, edhe kjo është deklarative, sepse nuk janë ndërmarr kurrfarë hapa konkrete në drejtim të garantimit të rrogës më të ultë.

Çështja e legjitimitetit dhe reprezentativitetit të partnerëve social në mënyrë plotësuese i komplikon punët dhe jep hapsirë për keqëpërdorime nga ana e pushtetit. Duke e patur parasysh këtë, veçanarisht në kushte të pluralizmit të organizimit sindikal, kërkesë për një definim të qartë të kritereve për reprezentativitet të sindikatave parashtron edhe Komisioni Evropian (Commission Staff Working Document 2007, 45). Nga ana tjetër, Komisioni konsideron se ndikim në një gjendje të këtillë në sferën e dialogut social kanë edhe problemet e brëndshme dhe dobësimi i sindikatave.

Duke patur parasysh se dialogu social është pjesë komplementare e metodës së hapur të koordinimit në kuadrin e Procesit të Lisbonës, për shkak të rolit thelbësor që sindikati e ka luajtur në krijimin e politikave gjithëpërfshirëse ekonomike‐sociale, Qeveria e Republikës së Maqedonisë nuk do të mund ta lën anësh obligimin e përfshirjes të një numri më të madh të partnerëve gjat krijimit dhe zbatimit të politikave që ndikojnë mbi jetën e qytetarëve. Kjo ka të bëj jo vetëm me sindikatat, por edhe me organizatat e qytetarëve, të cilat deri tani merrnin pjesë në disa forma jashtë institucionale të mbrojtjes sociale, e të cilat do të mundeshin ti ofrojnë partneritet të vërtet Qeverisë me rastin e identifikimit të problemeve, propozimin e zgjidhjeve dhe zbatimin e tyre.

Duke i patur parasysh gjendjen e sipërme, rekomandojmë:

Krijimi dhe propozimi i politikave të caktuara në sferën ekonomike‐sociale të bazohet në analiza paraprake gjithëpërfshirëse, me ç’rast do të identifikohen problemet dhe nevojat e vërteta;

Të aplikohet një qasje universale dhe integrale drejt politikave të punësimit, mbrojtjes sociale dhe inkluzionit social, e jo izolimi i tyre dhe aplikimi i kufizuar;

Politikat ekonomike‐sociale të bazohen në parimet e shansave të barabarta, jodiskriminimit dhe përfshirjes, me qëllim të arritjes të një shoqërie të drejtë sociale;

Politikat e punësimit, mbrojtjes sociale dhe inkluzionit social të jenë në korelacion dhe të trajtuar në mënyrë komplementare me politikat arsimore, shëndetësore dhe ekonomike;

Të zhvillohet një dialog i vërtet social dhe partnerët social aktivisht të kyçen në krijimin e politikave gjithëpërfshirëse ekonomike‐sociale;

Tërësisht të përcillet dhe në mënyrë të drejtë të zbatohet Agjenda evropiane dhe rekomandimet e Komisionit Evropian, për çka nevoitet, para se gjithash, vullnet politik dhe një përforcim plotësues i kapaciteteve;

Paralelisht me strategjitë për planifikimin e politikave dhe masave të caktuara të përgatiten edhe strategji për matjen e efekteve të të njejtave, përmes parashikimit të treguesve.


3.5. Mbrojtje shëndetësore Në Programin e vetë të punës për periudhën e

viteve 2006‐2010, Qeveria u obligua se do të punoj në përmirësimin e efikasitetit të shëndetësisë dhe të transparencës në punën e institucioneve shëndetësore, veçanarisht të atyre nga sfera shëndetësore‐financiare sikurse që është Fondi për sigurimin shëndetësor (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 31‐33). Qeveria vëmendje të posaçme në këtë Program i kushton transformimit të shëndetësisë publike përmes decentralizimit dhe autonomisë së institucioneve shëndetësore, vendosja e parimit të dy drejtorëve (ekspert dhe menaxher) dhe nënshkrimi i tyre i lidhur në menaxhimin me institucionet publike shëndetësore.

Në pjesën e sigurimit shëndetësor, Qeveria premton një pako të vetme të shërbimeve shëndetësore për të gjithë qytetarët, një sistem transparent të furnizimit me ilaçe dhe paisje mjekësore dhe transferi i tij nga fondi në spitalet. Në pjesën e farmacisë, parashikohet përmirësimi i furnizimit të barnatoreve me ilaçe nga e ashtuquajtura listë pozitive dhe thjeshtëzimi i procedurës për regjistrimin e ilaçeve.

Qeveria, gjithashtu, deklaroi se do të konsultohet me opinionin profesional dhe pacientët për ndryshimet e planifikuara.

Menjëhere pas formimit Qeveria filloi me ndryshimet e paralajmruara. Në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë gjithçka filloi nga mundësia për veprimtari plotësuese të mjekëve në shëndetësinë publike. Deputetët e mazhorancës e abroguan këtë mundësi ligjore, dhe menjëhere pas këtij vendimi një numër i caktuar i ekspertëve të revoltuar me renome nga Intitucioni publik shëndetësor Qendra klinike, e braktisën shëndetësinë publike dhe kaluan në atë private. Këtë ndryshim të Ligjit për mbrojtje shëndetësore më vonë Gjyqi kushtetues i Republikës së Maqedonisë e anuloi dhe debati mëshumëditor dhe insistimi nga ana e Qeverisë janë të pakuptimta.

Hapi pasues ishte Vendimi për ndarjen e Institucionit publik shëndetësor Qendra universitare klinike – Shkup, numër 19‐3888/1 me 26 qershor të vitit 2007 (“Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 102/2007), miratuar nga Qeveria

e Republikës së Maqedonisë. Me këtë vendim Qeveria e shpërndau Qendrën klinike e cila edhe përkundër të gjitha mangësive në funkcionimin e saj, ishte një model i mbrojtjes së integruar shëndetësore. Pas mvehtësimit, Klinikat duheshte të fitojnë autonomi financiare dhe dy drejtorë. Zgjedhja e drejtorëve profesional dhe të menaxherëve në Klinikat edhe pas 8 muajve nga Vendimi, nuk ka përfunduar, kurse ende nuk është bërë as bilanci i ndarjes midis Klinikave. Këtë potez Ministria për shëndetësi e bëri pa konsultime më të gjëra me organizatat shëndetësore, që ishte arsye më shumë herë ata të reagojnë në opinion.

Situata në mënyrë plotësuese u komplikua me Vendimin e Gjyqit kushtetues të Republikës së Maqedonisë që ta shqyrtoj kushtetushmërinë dhe ligjshmërinë e vendimit të lartëpërmendur të Qeverisë edhe atë pikërisht në pjesën e bartësit të Vendimit.13 Zatën, parashtruesit e inicijativës konsiderojnë se Vendimi i Qeverisë është në kundërshtim me nenin 34 paragrafi 1 dhe 2 të Ligjit për institucione publike, ku thuhet se vendimin për bashkimin dhe anulimin e institucionit publik mund ta miraton vetëm themeluesi, kurse në rastin e Qendrës universitare klinike, ky është Kuvendi i Republikës së Maqedonisë, e jo Qeveria (shiko më shumë: Transparentnost Makedonija 2007, 8).14

Në pjesën e shëndetësisë private Fondi nuk e rriti kapitacionin që shkaktoi vështërsi në funkcionimin e institucioneve private shëndetësore. Nëse merret parasysh se shëndetësinë primare publike qysh Qeveria e mëparshme e transformoi në ate private përmes koncesioneve të mjekëve të cilët punojshin në Entet shëndetësore, atëhere kjo politikë mundet në një afat të mesëm ta rrezikon ekzistimin e shëndetësisë primare.

Komisioni Evropian në Raportin për përparimin e Maqedonisë në vitin 2007, e përshëndet përparimin në linjën horizontale, respektivisht miratimin e teksteve ligjore për të drejtat e pacientëve dhe sigurimin shëndetësor me qëllim “që të përmirësohet cilësia e shërbimeve shëndetësore dhe të rritet transparenca dhe puna financiare”. Megjithatë, konstatohet se “alokimi i resurseve ndaj spitaleve ende është më e madhe se sa ndaj... shëndetësisë primare” dhe se “mungesa e strukturës përkatëse operative dhe financat adekuate janë pengesa kryesore në implementimin e programeve” (Commission Staff Working Document 2007, 61).


Rekomandime dhe konkluzione:

Transformimi i shëndetësisë terciale (Qendra klinike) duhet të bëhet në koordinim me mjekët, respektivisht me organizatat degë të tyre dhe pacientët, e jo si akt arbitrar i Ministrit të shëndetësisë dhe Qeverisë dhe pa presione partiake në emërimin e drejtorëve të Klinikave. Shëndetësia ekziston për pacientët, e jo për Qeverinë.

Urgjentisht duhet të rregullohet furnizimi me materijal mjekësor në institucionet shëndetësore që të mos ndodh mungesë e vazhdueshme dhe të rrezikohet jeta e pacientëve.

Urgjentisht duhet të rritet kapitacioni në shëndetësinë primare që të mundësohet ekzistimi i institucioneve shëndetësore primare private dhe private me koncesion, me qëllim ata të mund të ofrojnë shërbime cilësore shëndetësore dhe ta heqin barën nga shëndetësia sekundare, dhe veçanarisht të asaj terciale.

Qeveria duhet të përcaktohet – a dëshiron shëndetësi publike që do të jetë e qëndrueshme financiarisht, mirëpo nuk do të ketë për qëllim realizimin e profitit, por të mundësoj mbrotje cilësore shëndetësore për secilin, ose thjeshtë e intereson shëndetësia e cila do të gjeneroj profit.

3.6. Arsimi dhe shkenca Qeveria e Republikës së Maqedonisë në

Programin e vetë të punës si prioritete themelore në sferën e arsimit i thekson “politikën qendrore arsimore, administratën e decentralizuar të shkollave dhe menaxhmentin efikas me shkollat”. Si masa të posaçme që planifikon ti ndërmerr e thekson rritjen e mjeteve deri 5% nga Bruto prodhimi vendas (mesatare e Bashkimit Evropian dhe e OECD‐së) për arsimin, implementimin e sistemit të arsimit të përjetshëm, përfshirjen e informatikës në të gjitha shkollat, mësuarjen e hershme të gjuhëve të huaja, rinovimin e kapaciteteve ekzistuese për akomodimin e studentëve – konviktet e studentëve (Qeveria e Republikës së Maqedonisë 2006, 28‐29).

Problemi me numrin e madh të popullatës që është pa ose vetëm me arsimin fillor e përcjell Maqedoninë prej fillimit të transformimit shoqëror. Paarsimimi, veçanarisht është problem në tregun e punës dhe vazhdimisht e shtynë lartë shkallën e papunësisë. Sipas të dhënave statistikore, në strukturën e përgjithëshme të të papunësuarëve, ata pa arsimin e kryer filllor ose vetëm me arsim të kryer fillor marrin pjesë madje me 51.4%, me arsim të mesëm 24.8%, kurse me atë të lartë vetëm 5.1%. Te rinia deri në moshën 24 vjeçare raporti midis arsimit fillor dhe atij të mesëm është i njejtë me nga rreth 40%, përderisa te arsimi i lartë është diçka më i ultë 4.4% (Agjencioni për punësime i Republikës së Maqedonisë, Shkup, qershor i vitit 2007). Këto të dhëna tregojnë se investimi në dijeni, respektivisht në kapital njerëzor sjellë deri te zvogëlimi i dukshëm i papunësisë, respektivisht i përmirëson shansat dhe konkurencën në tregun e punës të personave me arsim të kryer të lartë dhe kualifikime profesionale. Treguesi i fundit për pjesëmarrje në numrin e të papunësuarëve të atyre me arsim të kryer fillor dhe të mesëm, i cili është i njejtë, është veçanarisht

shqetësues dhe tregon jocilësinë e mundëshme të arsimit të mesëm dhe nevojën për reforma urgjente.

Decentralizimi i arsimit, caktimi i kurikullumit qendror shtetëror arsimor për institucionet arsimore, arsimi i detyrueshëm informatik dhe financimi publik i arsimit janë caktuar në Programin nacional për zhvillimin e arsimit në Republikën e Maqedonisë 2005‐2015, përgatitur nga një ekip i Ministrisë për arsim dhe shkencë dhe e verifikuar nga përbërja e mëparshme qeveritare e LSDM‐së, LDP‐së dhe BDI‐së, (Ministria e arsimit dhe shkencës 2006, 21‐35).

Në periudhën e analizuar Qeveria i ndërmerr këto hapa, si vijon: vendosi arsim të detyrueshëm të mesëm përmes ndryshimit të rregullativës ligjore, vendosi mësimin fetar në shkollat, e vazhdoi projektin për kompjuterizimin e shkollave filluar nga përbërja e mëparshme qeveritare, me vonesë e vazhdoi procesin e decentralizimit të arsimit dhe e propozoi Ligjin për arsimin e lartë i cili u miratua nga ana e Kuvendit. Komisioni i Bashkimit Evropian në raportin e vetë për përparimin e Maqedonisë në vitin 2007, e përshëndet vendosjen e arsimit të detyrueshëm të mesëm dhe progresin në implementimin e programit për arsim të përjetshëm.

Megjithatë, sipas të dhënave të Programit nacional, ekziston një numër i dukshëm i fëmijve që e braktisin shkollimin fillor (1,42%) ose e ndërpresin shkollimin fillor (0,29%) (Ministria e arsimit dhe shkencës 2006, 31). Në një situatë të këtillë, konsiderojmë se para se të kalohet drejt shkollimit të detyrueshëm të mesëm, do të ishte më mirë që të arrihet një përfshirje më e plotë në shkollimin fillor, respektivisht të pengohet braktisja gjatë shkollimit fillor. Kjo ka të bëj veçanarisht me bashkësinë rome, e cila është e margjinalizuar në aspektin arsimor.


Vendosja e mësimit fetar në shkollat shkaktoi polemika dhe ndarje të ashpra në Kuvendin e Maqedonisë. Qeveria aktuale e VMRO‐DPMNE‐së, për të dytën herë, u përpoq që ta përfshijë këtë lëndë në shkolla, edhe pse Gjyqi kushtetues e anuloi ndryshimin e mëparshëm ligjor inicuar nga Qeveria e VMRO‐DPMNE‐së në kohën e kryeministrit Lubço Georgievski. Opozita konsideronte se kjo është në kundërshtim me përcaktimin kushtetues për shtet sekular dhe se vendosja e mësimit fetar do të inicon segregacion plotësues të nxënësve mbi baza fetare. Partia opozitare – Partia Liberale‐Demokratike, e kontestoi ndryshimin ligjor edhe para Gjyqit kushtetues. Procedura në lidhje me këtë iniciativë është në vijim e sipër.

Sipas hulumtimit në kuadrin e Projektit “Opinioni publik për arsimin fetar”, 56.8% të të anketuarëve konsiderojnë se duhet të vendoset arsimi fetar, kurse 28.8% konsiderojnë se nuk duhet. Megjithatë, 28.8% (më së shumti) konsiderojnë se duhet të jetë në formë të mësimit për të gjitha religjionet (FIOOM 2007, 11‐12).

Në pajtim me iniciativën e Qeverisë arsimi fetar në Maqedoni do të jetë mësuarje për një religjion të cilin do ta zgjedhë nxënësi, respektivisht prindërit e tij.

Miratimi i Ligjit për arsimin e lartë, gjithashtu, shkaktoi pakënaqësi te një pjesë e opinionit universitar. Sipas mendimit tonë, Ligji ka dispozita kontestuese në pjesën e zgjedhjes/emërimit të organeve udhëheqëse të universiteteve dhe fakulteteve, përkufizimi në masë të madhe të autonomisë financiare të fakulteteve dhe centralizimi i universiteteve me numër të madh anëtarësh. Kjo e fundit veçanarisht ka të bëj me

universitetin më të vjetër shtetëror në Maqedoni “Shën Cirilli dhe Metodi”. Dispozitat kontestuese, sipas bindjes tonë, nuk korespondojnë me autonominë e garantuar kushtetuese të Universitetit.

Bashkimi Evropian në Raportin e vetë për vitin 2007 vëren se “mungesë e resurseve njerëzore dhe financiare është alocuar për implementimin efektiv të reformave në sistemin arsimor” (Commission Staff Working Document 2007, 58). Edhe përkundër qëllimit të deklaruar të Qeverisë, 5% nga Bruto prodhimi vendas të ndahen për sferën e arsimit, megjithatë, të dhënat në Buxhetin e Republikës së Maqedonisë për vitin 2008 janë katastrofale. Në buxhetin deri tani më të madh në Maqedoni, vetëm rreth 3% nga Buxheti janë për arsimin e lartë, kurse vetëm 0.6% për veprimtarinë shkencore‐hulumtuese. Kjo paraqet rreth 1.33% nga Bruto prodhimi vendas për arsimin e lartë dhe vetëm rreth 0.25% nga Bruto prodhimi vendas për shkencë dhe veprimtari hulumtuese.15 Në periudhën e kaluar lartësia e bursave dhe kredive studentore mbeti e njejtë, edhepse sipas të dhënave të Entit shtetëror për statistikë, Maqedonia po përjeton një shok të çmimeve dhe rritje të inflacionit në 2 muaj të parë të vitit 2008.

Në periudhën e kaluar Qeveria e realizoi edhe fushatën “Arsimi është fuqi”. Opinioni nuk morri përgjigje për mjetet financiare të harxhuara për këtë fushatë, madje as që u përgatit ndonjë instrument për matjen e efekteve të kësaj fushate. Edhe kjo fushatë shkaktoi hidhërim te opozita, sepse qëllimi i fushatës ishte i paqartë, efektet të panjohura, përveç nëse qëllimi i vetëm nuk ishte vet‐reklamimi i Qeverisë.


Qeveria duhet gradualisht, por rregullisht ti zmadhon mjetet financiare për arsim dhe veprimtari shkencore‐hulumtuese deri në 5% e dëshiruar nga Buxheti.

Detyrë prioritare e Ministrisë për arsim dhe shkencë është përfshirja e të gjithë fëmijve në arsimin fillor dhe ndërprerja e braktisjes të shkollimit fillor. Vëmendje e posaçme duhet ti kushtohet popullatës rome tek e cila vërehet ky trend.

Duhet të përgatitet dhe zbatohet reforma e arsimit profesional të mesëm në drejtim të aftësimit të maturantëve nga këto sjkolla për kyçje të drejtpërdrejtë në prodhimtari dhe konkurenca e tyre në tregun e punës. Puna efektive praktike gjat shkollimit për këto nxënës është veçanarishtë e rëndësishme.

Qeveria duhet ta respektoj autonominë e Universitetit, sikurse në realizimin e mësimit, ashtu edhe në zgjedhjen e gjeneratës së re shkencore dhe të financave.

Qeveria duhet urgjentisht të ndaj mjete financiare për pranimin e shkencëtarëve të ri në universitetet (veçanarisht në Universitetin “Shën Cirilli dhe Metodi”) që të zbutet mungesa masovike e kuadrit mësimdhënës.

Qeveria duhet urgjentisht të caktoj kritere precize për bursimin e studentëve, të ndërmerr masa për rritjen e bursave dhe kredive studentore dhe ata ta paguajnë rregullisht.


BIBLIOGRAFI

Blanchard, Olivier.2003.New Jersey: Macroeconomics, 3rd Edition, Prentice Hall.

Burda, Michael. And Wyplosy. Charles.2005. Macroeconomics, Oxford: Oxford University Press.

Commission Staff Working Document.2006. The Former Yugoslav Republic od Macedonia 2006 Progress report – COM (2006) 649 final – Brussels: Commission of the European Communities.

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/2006/nov/fyrom_sec_1387_en.pdf

Commission Staff Working Document 2007. The Former Yugoslav Republic od Macedonia 2006 Progress report – COM (2006) 649 final – Brussels: Commission of the European Communities.

http://ec.europa.eu/enlargement/pdf/key_documents/reports_nov_2007_en.htm

European Council.2000.Presidency Conclusions‐Lisbon European Council,23 and 24 March 2000

http://www.consillium.europa.eu/ueDocs/cms_Data/docs/pressData/en/ec/00100.r1.en0.htm

Fondacioni Instituti Shoqëria e Hapur Maqedoni.2007. Opinioni publik për mësimin fetar. Shkup:FIOOM

Gerovska‐Mitev, Maja.2008. “Proceset reformike dhe sfidat në politikën sociale në Maqedoni”, në Korrnizimi i politikës së re sociale: aktorë, dimensione dhe reforma, 99‐111. Shkup: Fondacioni Fridrih Ebert‐Zyra Shkup.

Gligorov, Vlladimir. 2007. Macedonia: Low Taxes are dhe Key. WIIW Research Reports 335.

Gligorov, Vlladimir. 1997. Trade in the Balkans. WIIW Monthly Report no.3

Kikerkova, Irena. 2004. Disa aspekte për problemet e shkëmbimit të jashtëm tregëtar të Republikës së Maqedonisë. Vjetor i Fakulteti Ekonomik – Shkup, Bleni 39: 323‐333.

Ministria për financa e Republikës së Maqedonisë, Buletini, janar/shkurt i vitit 2007.

Ministria e arsimit dhe shkencës. 2006. Programi nacional për zhvillimin e arsimit në RM‐së. 2005‐2015. Shkup; MASH

Ministria e drejtësisë e Republikës së Maqednisë. 2005. Procesi i ndryshimit të Kushtetutës të RM‐së – Reforma e sistemit gjyqësor. Shkup: MDRM

Ministria për punë dhe politikë sociale. 2006. Strategjia nacionale për punësime 2010, mund të gjindet në www.mtsp.gov.mk(dokumenti)

Ministria për punë dhe politikë sociale. 2006. Plani nacional akcional për punësime 2006‐2008, mund të gjindet në www.mtsp.gov.mk(dokumenti)

Mojsoska, Nikica (2003). What is the Optimal Leverl of Labor Market Flexibility in Macedonia. In: Bulletin, Ministry of Finance od the Republik of Macedonia, No.7‐8, Shkup.

Montiel, J. Peter. 2003. Macroeconomics in Emerging Markets. Cambridge . Cambridge University Press.

Ohrid Institute for Economic Strategies and International Affairs. 2007. Leadership Monitoring: report from dhe Performance Evaluation of the Government of the Republik of Macedonia for the period October‐November 2007.Skopje.

Petkovski, Mihail. 2001. External Economic Relations pf the Republic od Macedonia. South‐East Europe Review 3: 113‐124.

Republic Statistical Office. 2007. Economic Trends in the Republic of Serbia in 2007. Communication, 326. Belgrade.

Samuelson, A. Paul. And Qilliam D. Nordhaus. 1995. Macroeconomics, 15th Edition. New York: McGraw‐Hill, Inc.

Schneider, F. (2002). Scope and development of the grey economy in 22 countries in transition and 21 OECD countries, IZA Document for reviw No.514.

Tevdovski, Dragan and Katerina Tosevska. 2006. The Main Characteristics of the Unemployment in Macedonia. Proceedings from the International Scientific Conference ECOTREND.

Toshevska, Katerina. 2004. Përafrimi drejt Bashkimit Evropian nga aspekti i shkëmbimit të jashtëm tregëtar. Vjetori i Fakultetit Ekonomik – Shkup, Bleni: 39 : 577‐588.

Transparentnost Makedonija (Transparencë Maqedoni). 2007. Raporti vjetor 2007. Shkup: Transparentnost Makednija. http:www.transparentnost‐mk.org.mk/wp‐content/uploads/iyvestaj‐final.pdf.

Qeveria e Republikës së Maqedonisë. 2007. Azhurnimi i raportit për përparimin e Republikës së Maqedonisë në procesin e aderimit në Bashkimin Evropian për periudhën qershor 2007 – shtator 2007. Shkup: Qeveria e Republikës së Maqedonisë.

Qeveria e Republikës së Maqedonisë. 2006. Programi për punën e Qeverisë të Republikës së Maqedonisë për periudhën 2006‐2010, mund të shihet në www.vlada.mk (dokumente strategjike).

Qeveria e Republikës së Maqedonisë. 2008. Programi për realizimin e mbrojtjes sociale për vitin 2008. mund të shihet në www.mtsp.gov.mk. (dokumente).

World Bank. 2003. FYR Macedonia: Dealing with Unemployment.


SQARIME:

1.Qeveria e Republikës së Maqeodonisë u zgjodhë në senacën e Kuvendit më 26.08.2006.

2.http://www.sobranie.mk/mk/default.asp?vidi=izbrez2006 http://www.sobranie.mk/mk/default.asp?vidi‐izbrez2002

3.http://www.president.gov.mk/list_info.asp?SectionID=16, Dekrete për emërimin e ambasadorëve nga muaji shkurt/mars i vitit 2008.

4.Bashkimi Evropian përmes Komesarit për zgjerimin reagoi në ndryshimet dhe bëri në dijeni pasojat negative nga ndryshimet e partizuara, mirëpo Qeveria dobët reagonte dhe mbeti në ndryshimet e realizuara. Kjo është edhe një dëshmi se në administratën publike në Maqedoni më së shpeshti avancohet në bazë të meritave partiake, e jo në bazë të suksesit dhe meritave në punë. Në Programin e vetë Qeveria u obligua që ta aplikoj sistemin e meritave në punë me rastin e avancimit, mirëpo kjo tani për tani mbeti vetëm një deklaratë formale.

5.Në opinion një kohë më të gjatë ishin aktuale “rasti Zdravev” dhe ndryshimet në Planin urbanistik të detajuar të komunës Qendër, “rasti Kamçev” dhe hoteli në qendër të Shkupit, etj.

6.www.pravda.gov.mk

7.Të dhënat nga fletanketa paraqesin informacione me karakter publik, përveç të të dhënave të mbrojtura me ligj (neni 35 i Ligjit për ndryshime dhe plotësime të Ligjit për pengimin e korrupsionit , Gazeta zyrtare 126/06.

8.Neni 16 paragrafi 2 i Ligjit për ndryshime dhe plotësime të Ligjit për pengimin e korrupsionit, Gazeta zyrtare 126/06.

9.Për këtë shiko edhe kritika nga “Transparencë‐Zero korrupsion”, http://transparency.org.mk/ dhe “Transparentnost Makedonija, http://transparentnost‐mk.org.mk

10.Këto janë 51,3% nga të papunësuarit, sipas Raportit vjetor të Agjencionit për punësime të vitit 2006.

11.Treguesi nga Ministria për punë dhe politikë sociale deri në tetor të vitit 2007.

12.IPA‐Instrumenti për ndihmë paraaderuese (2007‐2013).

13.Metoda e hapur për koordinim midis shteteve‐anëtare të Bashkimit Evropian është mjeti themelor për zbatimin e prioriteteve të Strategjisë së Lisbonës.

14.http://www.usud.gov.mk/domino/WEVSUD.nsf, shqyrtimi i iniciativës për vlerësimin e kushtetushmërisë dhe ligjshmërisë më 05.03.2008, me numër 4.

15.Nëse Gjyqi kushtetues e anulon Vendimin e Qeverisë, pasojat do të jenë shumë të rënda. Kjo do të thotë se i gjithë procesi për të cilin u harxhuan kohë dhe mjete, do të duhet të kthehet nga fillimi. Pse Qeveria vendosi që të miratoj një vendim kundërligjor, tani më është e qartë se nuk ka arsyetim.

16.Shiko më shumë në: www.finance.gov.mk


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

ditë - fes.org.mk · pdf filepolitika monetare dhe fiskale ... politika jo të plota,...

Documents