din telimleri 1 hisse

3

BIRINCI DRS

ISLAM ICTIMAI DINDIR

Islam digr din v mktblrdn frqlndirn

xsusiyytlrdn biri d onun ictimai din olmasdr. Burada

tkc ayr-ayr frdlrin deyil, ictimaiyytin islah olunmasna v

onun dz yolu seib saflamasna diqqt yetirilir.

Dediklrimiz aydnlq gtirmk n qeyd etmliyik ki,

insanlarn qarlarna qoyduqlar n balca mqsd onlarn

sadt v xobxtliy nail olmalardr.

Hr bir insan hamdan stn olmasn v ixtiyarnda olan

eylrin n yaxsna yiylnmsini istyir. Onlar daim n

yksk mqamlara nail olmaa v atmazlqlar aradan

qaldraraq xobxt hyat trzi srmy can atrlar.

Bu bir hqiqtdir ki, hr bir insan dnnindn daha yax

yaamaa can atr v mmkn qdr ox var-dvlt sahibi

olmaq istyir.

Kamal v sadt nail olmaq istyi il yana, insanlar bu

yolda mxtlif mane v tinliklrl qarlama v tnzzl

urama sevmirlr. Bu sbbdn d tinliklrl zlrkn

zlrind bir nv narahatlq v midsizlik hiss edirlr. Bu

xsusiyyti islam alimlri kamillik axtaran fitrt adlandrrlar.

Bel nzr arpr ki, bel bir fitri xsusiyyt insanda hanssa

kk v trddd olunas xs trfindn vcuda glmmidir.

Btn din v ideoloji mktblr yekdillikl bel bir xsusiyytin

insan fitrtind mvcud olduunu etiraf etmi, lakin bir-

birindn frqli olaraq insann sadt v kamala atmas n

briyyt mxtlif sullar tqdim etmilr. Yaranm ixtilaf

4

da yalnz insann kamala atmas n ona tqdim olunan

yollarn hansnn haqq v hqiqt olmasndan ibartdir.

Istr ilahi, istrs d qeyri-ilahi mktblrin prinsiplrini

nzrdn keirdikd bel qnat glmk olur ki, onlarn hr

biri insann kamala atmas n yalnz z ideya v amallarnn

hqiqt olduunu hesab edir. Bu sbbdn d dey bilrik ki,

dinlr arasnda mvcud olan n balca frq insann xobxt

hyat v sadt nec atmasndadr. O, buna nail olmaq n

grsn hans yollar kemli v hans xlaqi xsusiyytlr

malik olmaldr?

Qeyd etdik ki, insan xobxt hyata meyl etmkl yana bu

yksliin he vaxt sona atmamasn da arzu edir. Buradan

bel bir nticy glmk olur ki, insann arzu etdiyi sadt v

xobxt hyat, sonsuz xobxtlikdir. gr bunu qbul edriks,

szn sl mnasnda islam dininin briyyt tqdim etdiyi

sadti qbul etmi olarq. Bu is Allaha yaxnlq v Onun

razln qazanmaq demkdir. nki, varlqlar arasnda yegan

sonsuz v mtlq qvv Allahn mqdds vcudu v zatdr.

Insan kamala yalnz o zaman nail ola bilr ki, Allahn razln

qazanmaqla Ona yaxnlam olsun. Bunun is yegan yolu

ibadt v ilahi gstrilr layiqinc ml etmkdir.

Islam nqteyi-nzrindn Allahdan baqa hr bir ey fani v

mhduddur. Insann daimi istk v ehtiyaclarn tmin edn

yegan v mtlq varlq Allahn mqdds vcududur. Bu

sbbdn d xobxtliyi var-dvltd grnlr byk shv yol

vermi olurlar. nki, pul v var-dvlt n qdr ox olarsa,

yen d fani v tknsidir. Var-dvlt ox olduqda bel, insan

bir ox hallarda qarlad tinliklri pulla aradan qaldrb

hr eyi onunla ld ed bilmir v xyalnda yaradb-yaatd

xobxtliy atmr. Almlri yaradan, btn xeyir v

gzlliklrin sbbkar olan Allah is fani deyil, bdidir. Insan

5

yalnz Allaha arxalanmaqla z ehtiyaclarn dy v

bdiyyt qovua bilr.

Fatir sursinin 15-ci aysind bu haqda deyilir:

Ey insanlar! Siz Allaha mhtacsnz. Allah is [he ny, o

cmldn sizin ibadtiniz] mhtac deyildir v hr cr kr,

trif layiqdir! [Onun btn ilri bynilndir].

Imam Hseyn () rf duasnda bu mtlb iar edrk

buyurur:

Ilahi! Sni itirn xs nyi axtarr v Sni tapan xs nyi

itirmi olur?

Imam Hseyn () bu ifadlri byan etmkl Allahn n

kamil varlq olmasna iar etmidir.

Allahdan qeyrisin z tutan xs sanki pulua v faniliy

doru hrkt edir v hr eydn mhrum olur. Lakin Allaha

z tutan xs btn ehtiyac v nqsanlarn aradan qaldrm

olur.

Bs islam dini insann kamala atmas n hans yolu

nzrd tutmudur?

Bu suala cavab tapmaq n Qurana mracit edirik. Khf

sursinin 110-cu aysind deyilir:

...Kim Rbbi il qarlaacana [qiyamt gn dirilib haqq-

hesab n Allahn hzurunda duracana] mid bslyirs,

[yaxud qiyamtdn qorxursa], yax i grsn v Rbbin etdiyi

ibadt he ksi rik qomasn.

Grndy kimi bu ayd Allah-taala insann dnya v

axirt sadtin qovumas v Onun razln qazanmas n

qarya iki sas rt qoyur:

1. mli-saleh i grmk;

2. Allahn birliyin iman gtirib ibadti saf niyytl yerin

yetirmk.

6

Dey bilrik ki, islam nqteyi-nzrindn insann kamala

atmasnn n balca rti Allahn razln qazanmaq mqsdi

il ilahi gstrilr ml etmk v Onun qoyduu yasaq v

qadaalara tabe olmaqdr.

Insan, Allahn razlna v Onun tknmz maddi v

mnvi nemtlrin yalnz ibadt yolu il nail ola bilr.

Ilahi gstrilr [istr ibadi olsun, istr qeyri-ibadi] diqqt

yetirdikd bu hqiqtin ahidi oluruq ki, onlarn ksriyytinin

insan cmiyyti il sx ball vardr v rit hkmlrinin ox

az bir qismi ayr-ayr frdlr aid olur.

Baqa szl desk islam, insann Allaha yaxnlamasn

yalnz saf niyytl hyata keiriln ibadtd grr. Amma bu

he d o demk deyildir ki, o, cmiyytdn uzaq drk

mrn-gnn ibadtd keirmlidir. Insan daim zn

cmiyytin bir zv bilmli, yaranm tinliklrin aradan

qaldrlmasnda onlarla qarlql hmkarlq v dostluq laqlri

qurmaldr.

Ilahi gstrilrin bir oxu ictimai olmaqla yana, ktlvi

halda da hyata keirilir. Htta etikaf kimi msthbbi ml

d mscidlrd myyn rait v qanunlar rivsind cm

halda hyata keirilir. Buradan n balca mqsd nfsin

saflamas v insann yksk xlaqi dyrlr yiylnmsidir.

Etikafn sas rtlrindn biri onun mumi kild mscidlrd

tkil olunmas v oradan yalnz zruri hallarda xlmasdr.

Etikaf gnlrind insan hqiqi sadt atmaq n z

mnviyyatn safladrr v qardan gln imtahanlar n

batini gc toplayr.

Diqqt yetirils mlum olar ki, bel bir xlaqi v mnvi

mlin hyata keirilmsi yalnz ictimai laqlrin brqrar

olunmasndan asldr.

7

Qeyd etmk lazmdr ki, insann xudpsndlik v

pisliklrdn kinm qabiliyyti cmiyyt zvlri il nsiyytd

olarkn zn daha da bruz verir.

Bel bir nticy glirik ki, insan z sadt v xobxtliyin

tklik v guniinlikd deyil, cmiyytd v cmiyyt zvlri

il nsiyytd olmaqla nail ola bilr.

Islamn ictimai msllr yetirdiyi diqqti nzr alaraq, bir

ne ictimai hkm v tvsiylr iar edirik:

CAMAAT NAMAZI

Ilk nvbd bel nzr arpr ki, namaz hr bir xsin axirt

dnyasna v onun bdi nemtlrin nail olmas n zrin

dn n balca ibadi vzifdir. Lakin bilmk lazmdr ki,

islamda namazn cm halda qlnmasna o qdr byk diqqt

yetirilmidir ki, zruri hallar istisna olunmaqla, qalan hallarda

namazn cm halda qlnmasnn vacib olduu tsvvr edilir.

Qurani-Krimd bu haqda deyilir:

Namaz qln, zkat verin v rku ednlrl birlikd rku

edin.1

Islamn vvllrind ba vern btn mhariblrd

dmnlrin tam nzartd saxlanlmas v onlarn he bir

hrktini gzdn qarmamaq zrurtin baxmayaraq,

Peymbr (s) namazlarn cm halda qlnmasna xsusi diqqt

yetirrdi. Aura gn imam Hseyn ()-n ox ar raitd hr

trfli mhasiry alnd shn tarixin hamya blli olan

shiflrindndir. Lakin bel bir ar raitd imam Hseyn ()

gnorta namazn cm halda qld. Imam Hseyn () v onun

arxasnda namaz qlanlar qorumaq mqsdi il Sid ibni

1 Bqr-43.

8

Abdullah adl shab ox byk bir fdakarlq gstrdi v z

bdnini onlara qar ynln oxlarn qarsnda sipr edrk

hadt rbtini idi.

Peymbrdn (s) nql olunmu bir hdisd deyilir:

zrl hallar istisna olmaqla, qalan hallarda camaatla

qlnmayan namazlar [Allah drgahnda qbul olunmaz].1

Bu hdis istinad etmkl, fiqh alimlri z risallrind

camaat namazna dair ayrca fsl ayrm v zrl olmadan

camaat namazlarnn trk olunmasn dzgn hesab

etmmilr.

Namazlar frdi [ayrlqda] qlndqda bel, insana z mmin

qardalarn nzrd tutmas tvsiy olunur.

Bel ki, gndlik namazlarda dflrl oxunan hmd

sursind Yalnz Sn ibadt edirik v yalnz Sndn

kmk dilyirik v hminin salamlarda Salam olsun

biz v mli saleh xslr cm kilisindn istifad

olunmudur.

CM NAMAZI

Islam dinind cm gnnn gnorta namaznn yerin

tyin olunan cm namazna xsusi diqqt yetirilmidir.

Cm namaz xsusi raitd cm halda qlnr.

Imam cm namaza balamazdan vvl oxuduu birinci

xtbd cmiyyti maraqlandran gnn mhm msllrin

toxunmal, ictimai problemlri aradrmal v eyni zamanda

onlar zrlrin dn vziflrl tan etmlidir.

1 Vsailu-i, 8-ci cild, 293-c sh.

9

XEYIRLI ILR DVT, PIS ILRDN

KINDIRMK

Allah-taalann Qurani-Krimd mslman mmtin vacib

etdiyi msllrdn biri d xeyirli ilr dvt v pis ilrdn

kindirmkdir. Ali Imran sursinin 110-cu aysind bu haqda

deyilir:

[Ey mslmanlar!] Siz insanlar n zahir xarlm n

yax mmtsiniz. [Onlara] yax ilr grmyi mr edir, pis

mllri qadaan edir v Allaha inanrsnz...

Bu mzmunda kifayt qdr hdis v rvayt nql

olunmudur. Lakin yalnz bir eyi qeyd etmk istyirik ki, bu

zruri hkmn hyata keirilmsindn n balca mqsd, hr

bir frdin yaad cmiyytin xlaqi dyrlr hans sviyyd

riayt olunmasna nzart etmsi v ya baqa szl desk, xalq

zrind ictimai nzartin brqrar olunmasdr. mumilikd

gtrsk, zruri hesab olunan bu iki ey, ayr-ayr frdlrin v

cmiyytin islah olunmas n ktlvi tdbir xarakteri dayr.

XMS V ZKAT

Islamn cmiyyt n [maddi vziyyti imkan verdiyi

tqdird] vacib etdiyi eylrdn biri d xms v zkat adlanan

vergilrin dnilmsidir.

Bel ki, hr bir mslman imkan daxilind malnn bir

qismini yardm mqsdi il ehtiyac olanlara ayrmal v onu

lazm xslr atdrmaq n dini hakimin [rhbrin]

ixtiyarna qoymaldr.

Zkatn dnilmsi o qdr byk hmiyyt ksb edir ki, bu

hkm Qurani-Krimin bir ox aylrind namazla birlikd

qeyd olunmudur:

10

...Namaz qln, zkat verin v rku ednlrl rku edin!1

O kslr ki, gr onlar yer znd yerldirsk [onlara bir

yer versk] namaz qlar, zkat verr...2

Bqr sursinin 83-c, Nisa sursinin 77-ci, Maid sursinin

55-ci v bir ox baqa aylr d hmin mzmuna dlalt edir.

Islam dininin ictimai yn malik olan msllri tkc

yuxarda adlarn kdiyimiz hkmlrl bitmir v qeyd

olunanlar onlarn yalnz bir qismi idi. Cihad, yetim v

kimssizlr l tutmaq, mslht v mvrt, mumi ilrd

qarlql hmkarlq, mslmanlarn tinliklri il

maraqlanmaq v bu kimi digr vziflri onlara misal kmk

olar.

Bir szl, islam dini hmrylik, z ardcllarn sadt v

xobxtliy atdran, insan yaad cmiyytl sx nsiyyt

saxlamaa svq edn bir dindir.

Hr bir mslmann zrin dn frdi v ri vziflri

yaad cmiyytd ictimai laqlr yaratmaqla icra etmsini

zruri v labd hesab edriks, bunu da qbul etmliyik ki,

cmiyyt zvlri ilk nvbd bir-birlrin qar tyin olunan

hquq v vziflrl tan olmal v onlara riayt etmlidirlr.

Bununla yana xalq arasnda bir sra xlaq normalar v

ictimai qayda-qanunlar da vardr ki, insani dyrlrin

qorunmas, mumi asayi v tarazln tnzim olunmas onlara

nec riayt etmkdn asldr. Tbiidir ki, bu normalara dzgn

yanamayan xslr cmiyytdn uzaqladrlacaq v kimsnin

etimadn qazanmayacaqdr.

Glck drslrd mhz hmin ictimai qayda-qanunlar

haqqnda qsa v mumi kild shbt aacaq.

1 Bqr-43. 2 Hcc-41.

11

DRSIN XLASSI

1. Islam nqteyi-nzrindn insann kamillik v xobxtliyi

Allaha yaxnlamaqdadr.

2. Allahdan baqa btn varlqlarn fani olduunu qbul

edriks, mtlq kamilliy Allaha arxalanmaqla nail olma

drk edrik.

Allah-taala Qurani-Krimd insann Ona yaxnlamasn

yalnz iki eyl mmkn hesab edir:

1. mli-saleh ilr grmk;

2. Saf niyytl ibadt etmk.

Bu iki xisltin hr bir insanda formalamas onun z hyatn

trki-dnyalq v guniinlikd keirmsi il deyil, cmiyyt

zvlri il sx ictimai laqlr qurmas il mmkndr.

SUALLAR V TAPIRIQLAR

1. Kamillik v sadt axtaran fitrtin mnas ndir?

2. Islam nqteyi-nzrindn insann hqiqi sadt atmas

n sas rt ndn ibartdir?

3. Yalnz ictimai laqlrin brqrar olunmas il insann

hqiqi sadt atmas mmkndrm?

4. Peymbr (s) camaat namaz bard n buyurmudur?

5. Allah-taala Qurani-Krimd xeyirli ilr dvt, pis

ilrdn kindirmk bard n buyurmudur?

6. Islam dini xms v zkatn dnilmsini n n

hmiyytli hesab edir?

12

IKINCI DRS

ISLAM QARDALII

Mdiny daxil olduqdan sonra Peymbrin (s) grdy ilk

tdbirlrdn biri mslmanlar arasnda bir nfr nsarla bir

nfr mhacirqardalq hd peymann balamaq, qartlr,

qrnlar v ard-aras ksilmyn mhariblr adt etmi

praknd rb qbillri arasnda vhdt v birliyi brqrar

etmk oldu.

Irqindn, milliyytindn v rngindn asl olmayaraq, islam

dinind btn mslmanlar bir-birlri il qarda v brabr

hquqa malikdirlr. Birinin digrindn stn olmasna sas

meyar cismi salamlq, maddi rifah, elmi sviyy deyil, tqva

v iman hesab olunur.

Hucurat sursinin 13-c aysind insanlarn brabrliyi v

onlarn yalnz tqva il bir-birlrindn stn olmalar haqda

deyilir:

Ey iman gtirnlr! Biz sizi bir kii v bir qadndan [Adm

v Hvvadan] yaratdq. Sonra bir-birinizi tanyasnz

[kimliyinizi bilsiniz] dey, sizi xalqlara v qbillr ayrdq.

Allah yannda n hrmtli olannz Allahdan n ox

qorxannz, pis mllrdn n ox kinninizdir. Hqiqtn,

Allah [hr eyi] bilndir, [hr eydn] xbrdardr.

Islam dini zaman, mkan v raitdn asl olmayaraq,

mxtlif milltlr arasnda hakim olan qeyri-insani dyr v

meyarlar knara qoyaraq, mslmanlar arasnda vhdt v

qardaln bnvrsini qoydu.

Allah-taala Qurani-Krimd bir daha mminlr xatrladr

ki, onlar cahiliyyt dvrnd davt, kin-kdurt bataqlnda

13

qrq olduqlar bir halda, qardalq v brabrlik nemtini

onlara bx edrk nicat vermidir.

Hamnz bir yerd Allahn ipindn [dinindn] mhkm

yapn, bir-birinizdn ayrlmayn! Allahn siz verdiyi

nemtini xatrlayn ki, siz bir-biriniz dmn ikn O, sizin

qlblrinizi [islam il] birldirdi v Onun nemti saysind

bir-birinizl qarda oldunuz. Siz oddan ibart olan bir

uurumun knarnda ikn, O, sizi oradan xilas etdi. Allah z

aylrini sizin n bu kild aydnladrr ki, blk haqq yola

ynlmi olasnz.1

Peymbr (s) v onun davamlar olan Msum imamlar ()

bu msly xsusi diqqt yetirmi v z klamlarnda bu

ictimai xsusiyytin mnvi hmiyytin tkidl

yanamlar.

Peymbrdn (s) nql olunmu rvaytd deyilir:

Hr kim Allaha xatir mmin bir xsl qardalq edrs,

Allah-taala onun n cnntd el bir mqam tyin edr ki,

mllrinin he biri il ona nail ola bilmz.2

Baqa bir rvaytd deyilir:

Qiyamt gn zlri bdrlnmi ay tk parlaq olan bzi

xslr n rin knarnda taxtlar ucaldlar. Insanlarn bir

oxu qorxaraq nal etdiklri bir halda onlar n qorxar, n d

nigaranlq krlr. Onlar Allaha yaxn olduqlar n he

ndn qorxmazlar.

Shablrdn biri Peymbrdn (s) sorudu: Ya Rsulllah!

Onlar kimlrdirlr?

Buyurdu: Onlar bir-birlrini Allha xatir sevn [mli saleh]

kslrdir.3

1 Ali Imran-103. 2 l-hqaiq, sh-318. 3 Ehyaul-ulumdb-rkan v nsiyyt fsli.

14

Allah-taala buyurur: Mnim istk v mhbbtim o kslr

nsib olar ki, Mn xatir bir-birlri il grb hal-hval

tutsunlar. Mnim istk v mhbbtim o kslr nsib olar ki,

Mn xatir bir-birlrin kmk v yardm etsinlr. Mnim istk

v mhbbtim o kslr nsib olar ki, Mn xatir bir-birlrin

mhbbt gstrrk sevmi olsunlar. Mnim istk v

mhbbtim o kslr nsib olar ki, Mn xatir z mallarndan

bir-birlrin ehsan v sdq vermi olsunlar.1

Imam Sadiq () buyurur:

Bir gn Peymbr (s) shablr mracit edrk onlardan

sorudu:

Imann n balca rti ndn ibartdir?

Onlar dedilr: Allah v Onun Peymbri hr eyi daha

yax bilir. Sonra onlardan bzilri namazn, bzilri d zkat,

oruc, hcc, mr v ya cihad olmasn dedilr.

Peymbr (s) onlar dinldikdn sonra buyurdu:

Dediklrinizin hr birinin ayr-ayrlqda savab v fzilti vardr.

Lakin onlardan he biri imann n balca rti deyildir. Imann

n balca rti Allaha xatir sevmk v Ona xatir dmnilik

etmkdir. Hminin Allahn dostlar il dostluq, dmnlri il

d dmnilik etmkdir.2

Grndy kimi burada da Allaha xatir dostluq v

dmniliyin dinin sas rtlrindn biri olduu gstrilir.

Bel ki, hr iki meyar (yni, istr dostluq, istrs d

dmnilik) baqa mqsd n deyil, yalnz Allaha xatir

olmal v insann mnvi safln daha da gclndirmlidir.

Allah-taala Qurani-Krimd mminlri bir-birlri il qarda

adlandrr:

1 Musnd-hmd ibni Hnbl, 4-c cild sh.386. 2 Biharul-nvar, 69-cu cild, sh-242.

15

Hqiqtn mminlr bir-birlri il qardadrlar.

Bu sbbdn d hr bir mmin Allahn ona vacib etdiyi

mr tabe olmal v z mmin qardana ehtiramla

yanamaldr. Mminlrin bir-birlrini sevib qarda olmalar

onlarn Allaha olan etiqad, Onun mrlrin tabe olmalar, eyni

qibly z tutmalar v eyni kitaba iman gtirmlrindn irli

glir.

Bu sbbdn d maddi v dnyvi maraqlara saslanan

dostluq laqlri, zahiri istk v mhbbt islam nqteyi-

nzrindn batil v sst hesab olunur.

Maddi maraq mqsdil baqalarna ehtiramla yanaan

xslr bu smimiyyti ya var-dvlt ld etmk n, ya

hmin xsdn asl olduundan v ya myyn bir thlkdn

yaynmaqdan tr edir. O, istyin nail olduqda v ya ehtiram

etdiyi xs tutduu yksk mvqedn mhrum olduqda tbii

ki, bu nv dostluq laqlrin d son qoyulur. Lakin islam

dininin tvsiy etdiyi dostluq v qardalq prinsiplri

mqdds ilahi dyrlrdn qaynaqland n daha mhkm

v sarslmaz olur. Mminlr bir-birlrin qar qay v

mhbbt gstrdiklri n maddi v sinfi ixtilaflar onlar n

he bir hmiyyt ksb etmir. Tarix nzr saldqda hzrt

Peymbr (s)-n z qulluqular il bir sfr arxasnda

oturmasnn v onlarn yediklri yemklrdn yemsinin ahidi

oluruq.

Cahiliyyt dvrnd rblr dvlrinin, vladlarnn,

bzilri htta qbirlrinin oxluu il fxr edir v rbin

cmdn, a drilinin qara drilidn stn olduunu hesab

edirdilr. Hzrt Peymbr (s) is qara drili shab olan Bilal

Hbini n yksk iftixarlardan birin layiq grrk onu

mzzin (azan vern) tyin edir v milliytc fars olan Salmana

Slmane Muhmmdi lqbini verrk onu z ail zvndn

16

biri hesab edir. Hminin mhur varl qbil basnn qz

Zulfan Cuvybr adl olduqca yoxsul bir znciy r verir. Bu

kimi hallarda hzrt Peymbr (s) buyurard:

Mmin mminin rikidir.

Bellikl, hzrt Peymbr (s), shablr cahiliyyt

dvrnd adt olan nnlrin batil v etibarsz olduunu bir

daha sbuta yetirir.

Qeyd olunanlardan bel nticy glmk olur ki,

baqalarnn razln qazanmaq mqsdil v ya maddi maraq

v mnftlr zrind qurulan dostluq laqlri islam nqteyi-

nzrindn he bir hmiyyt ksb etmir v bir nv irk hesab

olunur. nki, insanda baqa birisin qar olan mhbbt hissi

yalnz o zaman yaranr ki, hmin xs batini, v ya zahiri

chtdn hans bir gzl xsusiyyt v ya xislt malik olsun.

Btn gzlliklrin mnyi is Allahn mqdds zatndadr.

gr bir xsi Allaha xatir deyil, yalnz zahiri gzlliyin gr

seviriks, szn sl mnasnda irk yol vermi oluruq.

Bununla da, islam nqteyi-nzrindn tkc Allaha gr

qurulan dostluq v qardaln etibarl hesab edilmsinin

sbbi aydnlar. Islam bizlri mmin v mli-saleh cslrl

dostlua svq etmkd iki sas mqsd nzrd tutur:

1. Hr hans bir xsl dostluq laqlrinin qurulmas onun

z dostlar il d dostluq laqlrinin yaranmasna sbb olur.

Demk, Allah sevmk, Ona yaxn olan iman gtirmi mli-

saleh insanlar v vliyalar sevmyimiz d sbb olmaldr;

2. Allaha yaxn olan insanlar sevmk bizi daim Allah

xatrlamaa,onlarn gzl xsusiyytlrindn bhrlnmy v

nticd Allaha yaxnlamaa kmklik edir.

Dostluq v mhbbtin yalnz Allaha xatir olduunu

bildikdn sonra, bel bir nticy glmk olar ki, mmin xs

Allaha yaxn olan vliya v mli-saleh insanlar sevdiyi kimi,

17

Allahn dmnlrin v kafirlr qar da ks mvqe tutmal

v onlar z dmni hesab etmlidir. Tbii ki, he bir xs

baqalarnn onun sevdiyi xs hrmtsizlikl yanamalarn

v ona qar etinasz olmalarn istmz. Bu sbbdn d

Allaha yaxn olan v Onun eqi il yaayan xslr Allaha iman

v etiqad olmayanlara qar nifrt edr v daim onlardan uzaq

olmaq istr. Bir szl dey bilrik ki, mminlr Allahn dostlar

il dost, dmnlri il dmn olmaldrlar. Fth sursinin 29-

cu aysind bu haqda deyilir:

Mhmmd leyhisslam Allahn peymbridir. Onunla

birlikd olanlar [mminlr] kafirlr qar srt, bir-birin [z

aralarnda] is mrhmtlidirlr...

Mminlr Allah sevdiklri kimi Ona yaxn olan mli-saleh

insanlar v vliyalar da sevr, onlara hrmtl yanaarlar.

Allahla dmnilik edn xslr qar xar v onlara dmn

ksilrlr.

Aura ziyartind imam Hseyn ()-a xitab olunaraq deyilir:

Mn qiyamt gnndk sninl slh edn xslrl slh

edck, dyn xslrl dycym.

Allah v Onun eqi il yaayan insanlara olan mhbbt v

onlarla dmnilik edn xslr qar dmnilik hissi

insann btn ilahi gstrilr tabe olmasn tlb edir. Allah-

taala bizlr hyat v saysz-hesabsz nemtlr bx etmkl z

bndlrin olan yksk sevgi v mhbbtini gstrmidir. Biz

d Allaha olan istk v mhbbtimizi gstrmk n Onun

btn gstrilrin tabe olmalyq.


gr [Mn] kr etsniz, siz olan nemtlrimi

artracaam.1

1 Ibrahim-7.

18

Nemtlr artmaqla insan Allah drgahnda n yksk

mqamlara nail olur. Ictimai hyatda ata-anaya, qohum-

qrbaya, qonulara v yoxsullara qar diqqtli olmamzla

yana, bizdn mmin qardalarmza sevgi v qay

gstrmk d tlb olunur. Bir mslman kimi zrimiz dn

vziflri layiqinc yerin yetirmli v mmin qardalarmzn

hquqlarna riayt etmliyik. Kafirlr v Allah dmnlri il

sx dostluq laqlri brqrar etmk is bizlri tdricl Allahdan

uzaqladrr v gnbgn gnaha doru svq edir. Bu

sbbdn d ictimai laqlrin brqrar olunmasnda kimlrl

laqd olub-olmamamza xsusi diqqt yetirmliyik.


Ey iman gtirnlr! Mminlri qoyub kafirlri dost

tutmayn! Mgr Allaha z leyhiniz aq bir dlilmi vermk

istyirsiniz?1

Ey iman gtirnlr! N Mnim dmnimi, n d znzn

dmnini dost tutun!...2

DRSIN XLASSI

1. Mdiny daxil olduqdan sonra Peymbrin (s) grdy

n balca ilrdn biri nsarla mhacirlr arasnda qardalq

hd-peymann balamaq oldu;

2. Insanlarn bir-birlrindn stn olmalarnn n balca

meyar iman v tqva hesab olunur. Istr sevgi v ya dostluq,

istrs d dmnilik Allah yolunda v Allaha xatir olmaldr.

1 Nisa-144. 2 Mumthin-1.

19

Allah-taala insanlara kimlrl dostluq etmyin mslht

olmasn v kimlrl laqlrin tamamil ksilmsini v onlarla

dmnilik etmyin vacib olmasn myyn etmidir.

SUALLAR V TAPIRIQLARLAR

1. Hcurat sursind insanlarn bir-birlrindn stn

olmasn gstrn n balca meyar ndir?

2. Peymbr (s) mminlrin qardalq mnasibti v

smimi laqlri haqda n buyurur?

3. Peymbr (s) hans eyi imann sas rtlrindn biri

hesab edir?

4. Islam n n bizlr mmin v vliyalarla smimi

olma tvsiy edir?

5. Qurani-Krimd Peymbrin (s) shablri haqda n

deyilir?

6. Allahla dostluq v Onun dmnlri il dmnilik etmk

dedikd n nzrd tutulur?

20

NC DRS

VALIDEYNIN HQUQU

Artq ken drsdn mlum oldu ki, Islam dini ictimai bir

dindir. Onun davamlar Allaha xatir bir-birlrini sevir v

smimi dostluq laqlri qururlar. Burada insanlarn sadt v

xobxtliyi yaranm laqlrin kamillmsi il, baqa szl

desk, bu rabitlrin ilahilmsi il tmin olunur. Buna gr

d bir mslman kimi zrimiz dn dini vziflrin bir

qismi cmiyytl bal olduu halda formalar. Bu vziflri

drk edib onlara layiqinc ml etmk hm Allahn razlna,

hm d bizim dnya v axirt xobxtliyimiz sbb olur. gr

bu vziflrin ndn ibart olduunu bilmk istsk, ilk

nvbd baqalarnn bizim zrimizd hans hquqlara malik

olduqlarn bilmliyik.

Bu drsdn etibarn valideyn-vlad, mminlr v saleh

insanlar, qohum-qrba, r-arvad, dost-tan v qonularn

qarlql olaraq bir-birinin zrind olan hquqlar haqda

shbt aacaq.

ATA-ANAYA YAXILIQ

Mqdds islam dinind bu msly xsusi diqqt yetirilir.

Bel ki, Allaha ibadtdn sonra ata-anaya yaxlq hr bir

insann zrin dn n md vziflrdn biri saylr. Isra

sursinin 23-25-ci aylrind bu haqda deyilir:

Rbbin yalnz Ona ibadt etmyi v valideynlr yaxlq

etmyi [onlara yax baxb, gzl davranma] buyurmudur.

gr onlarn biri v ya hr ikisi snin yannda [yaayb]

21

qocaln n dgn ana yetrs, onlara: Uf!bel dem,

stlrin qqrb ac sz sylm. Onlarla xo dan!

Onlarn hr ikisin acyaraq mrhmt qanadnn altna alb:

Prvrdigara! Onlar mni krpliyimdn [nvazil] trbiy

edib bsldiklri kimi, Snd onlara rhm et! -de.

Rbbiniz rklrinizd olanlar [qlblrinizin sirlrini] n

yax bilndir. gr mli saleh olsanz [ata-ananza bilmdn

etdiyiniz pislikdn peman olub tvb etsniz v bundan sonra

onlarla yax davransanz, bilin ki] Rbbiniz, hqiqtn,

tvbkarlar balayandr!

Grndy kimi Allah-taala insanlar ibadt mr etdikdn

sonra drhal onlara ata-anaya yaxlq etmyi tvsiy edir.

Imam Sadiq () aynin izahnda buyurur:

Yaxlq v xeyirxahlq bundan ibartdir ki, onlarla

[valideynlrl] xo rftar etmi olasan.

Onlara o qdr diqqt yetirmlisn ki, ehtiyac duyduqlar

eylri onlar istmzdn vvl drk edib onlarn ixtiyarna

qoymalsan.

Hdislrdn birind deyilir:

Peymbrdn (s) ata-anann vladn zrind hans

hquqa malik olduu haqda soruduqda:

Onlar snin hm cnntin, hm d chnnmindirlr.1

Yni, insann cnnt v chnnm getmsi valideynlrin

gstrdiklri qaydan asldr.

Peymbrdn (s) bu mzmunda nql olunmu baqa bir

rvaytd deyilir:

Cnnt analarn ayaqlar altndadr. (Yni, cnnt

analara layiqinc qay gstrmkl nail olun).

1 t-trib vt-trhib, 3-c cild sh-316.

22

Baqa szl desk, vladlar z zrin dn borclarn

yerin yetirmli v layiqinc analarn haqlarn dmlidirlr.

Baqa bir rvaytd cnntin valideynlrin ayaqlar altnda

olduu gstrilir. Yni, insan cnnt nail olmaq n ata-

anann qarsnda z vladlq borcunu layiqinc yerin

yetirmlidir.

Imam Sccad ()-dan Hquq risalsi ad il nql olunmu

mhur bir rvaytd deyilir:

zrin dn n balca vzif anann, sonra atann, sonra

da vladlarnn haqqn dmkdir.1

Hdisin davamnda imam Sccad () anann haqqnn

dnilmsinin hmiyyti bard buyurur:

Anann snin zrind olan haqq hr eydn bykdr. O,

kimsnin nvazi etmsi mmkn olmayan bir yerd sni

nvazi etmi v kimsnin yemk vermsi mmkn olmayan

bir yerd z can v qan il qidalandrmdr. Bil ki, o, sni

gz, qula, l-aya, drisi v bir szl btn varl il

qorumu, dnyaya gldiyin vaxtadk ar v tinliklr dzb,

sbr v tmkinl keiyind durmudur. z ac olsa da sni

doyurmu, susuz olsa da sn su vermi, yar lpaq olsa da sni

geyindirmi, qzmar gnin altnda dursa da z bdnini snin

n klg etmi, geclri yatmayb snin irin yuxuya

dalman n zab-ziyytlr dzmdr. Unutma ki, ana

btni snin ilk evin, quca ilk beiyin, sinsi qidan, bdni is

siprin olmudur. Ar v tinliklri uzaqladrmaq n sn

gr istiy-soyua dzmli olmudur. El is onun qdrini bil

v layiqinc haqqn d. V yadnda saxla ki, onun haqqn

yalnz Allahn kmyi il dy bilrsn.2

1 Biharul-nvar, 74-c cild, sh-3. 2 Biharul-nvar, 74-c cild, fsil-1.

23

Sonra imam Sccad () vladn atann qarsnda z borcunu

nec dmsi haqda buyurur:

Bil ki, atan snin kk v gvdn, sns onun budasan; O

olmasayd sn d olmazdn; Snd olan btn gzl

xsusiyytlrin kk v mnyi atandr. El is btn bu

nemtlrin qarsnda onun layiqinc qdrini bil v Allaha kr

v sna et.1

XOA GLMZ RFTARLARDAN KINMK

Allah-taala Maid sursinin 23-c aysind insanlara ata-ana

il gzl rftar etmyin vacib olmasn xatrlatdqdan sonra

onlarla kobud rftar etmyi qti qadaan edrk buyurur:

...Uf!-bel dem, stlrin qqrb ac sz sylm...

Diqqt yetirmk lazmdr ki, insann hr hans bir shv v ya

kobudluqla rastlaarkn etiraz lamti olaraq dil gtirdiyi n

sad v mnasib sz uf! klmsidir. Demk Allah-taala

bizlr valideynlr qar htta bel bir kiik kobudlua yol

vermmyimizi d qti qadaan etmidir.

Imam Sadiq () bu haqda buyurur:

n sad kobudluq uf! demkdir. gr bundan da sad

ifad olsayd, Allah-taala onu da qadaan edrdi2.

gr valideyinlr uf! demkl narazlq bildirmk

kobudluq saylrsa, onda onlar dymk, symk v thqir

etmyin n drcd qbaht v haram olmas mlum

msldir.

1 Biharul-nvar, 74-c cild, sh-6. 2 Biharul-nvar, 74-c cild, sh-6.

24

Msum imamlardan () nql olunmu bir ox hdis v

rvaytlrd valideyn qar kobudluq ednlrin ar zablarla

czalandrlacaqlar gstrilir.

Peymbrdn (s) nql olunmu hdisd ata-anaya qar pis

rftar etmk Allaha rik qomaq, dy meydann trk etmk

kimi byk gnahlardan biri saylr.

Qiyamt gn Allah drgahnda byk gnahlardan biri d

Allaha rik qomaq, gnahsz mmin bir xsi ldrmk,

frarilik v valideyn qar pis rftar etmkdir.1

Baqa bir hdisd deyilir:

Allah trfindn (valideynlrl pis rftar ednlr) bel bir

xitab olunar: Istdiyin hr bir ii gr v bil ki, sni

balamayacaam.2

Yni, valideynin zn qaydanlar n qdr xeyirxah ilr

grslr d bel, Allahn nzrindn uzaq olarlar. Lakin

unutmaq olmaz ki, btn gnahlar tvb etmkl aradan

aparmaq mmkndr v bu gnah n qdr byk olsa da

insan peman olaraq Allah-taaladan balanmasn dily bilr.

Valideynlr qar ediln kobud rftarlar haqda iki mhm

mtlb iar etmk lazmdr:

1. Rvaytlrd gstriln valideynlr qar kobud

rftarlarn nmunlri;

Imam Sccad ()-dan nql olunmu rvaytd deyilir:

Ata-anaya acqla baxmaq v onlara qzblnmk valideyn

qar kobudluq hesab olunur.3.

Peymbrdn (s) nql olunmu rvaytd deyilir:

1 t-trib vt-trhib, 3-c cild, sh-327. 2 Knzul-ummal. 3 Biharul-nvar, 74-c cild sh-61

25

Valideyni kdrlndirn xs onlara qar kobud rftar

etmi olur.1

Isra sursinin 24-c aysindn v bu mzmunda nql

olunmu bir ox rvayt v hdislrdn bu nticy glmk

olur ki, valideyn qar olunan hr hans bir hrmtsizlik v

kobud rftar islam nqteyi-nzrindn haram v byk

gnahlardan hesab olunur. Valideyn vladna qar haqszla

yol vers bel, vlad onlara qar kobudlua yol vermmlidir.

Imam Sadiq ()-dan nql olunmu rvaytd deyilir:

Allah-taala valideyn - vladna qar haqszla yol vers

bel - acqla baxan xslrin namazlarn qbul etmz.2.

2. Kobud rftar etmkdn kinmk v gzl davranman

vacibliyi tkc mmin v mslman valideynlr deyil, elc

d qeyri-mslman v mrik valideynlr d aid olunur.

Yni, valideyn qeyri-mslman v mrik olsa da bel, onlarla

gzl rftar edilmli v he bir kobudlua yol verilmmlidir.

Loman sursinin 14-15-ci aylrind bu haqda buyurulur:

Biz insana ata-anasna yaxlq etmyi [valideynin yax

baxma, onlarla gzl davranma] tvsiy etdik. Anas onu

[btnind] ox zif bir halda damd. Uan sddn

ksilmsi is iki il rzind olur. [Biz insana buyurduq]: Mn v

ata-anana kr et. Axr dn Mndir!

gr ata-anan bilmdiyin bir eyi Mn rik qomana

chd gstrslr, [bu id] onlara itat etm. [Qalan] dnya

ilrind onlarla gzl kein [onlara itat et]...

Aynin mzmunundan bel bir qnat glmk olur ki,

valideyn qeyri-mslman, mrik olsa v vladn Allaha rik

1 Knzul-ummal. 2 Biharul-nvar, 74-c cild, sh-61.

26

qomaa v ya Onu inkar etmy vadar ets d bel, onlarla

gzl davranlmal v kobudlua yol verilmmlidir.

bhsiz ki, bel bir rftar onlarda islama qar rbt

hissinin yaranmasna, htta onu qbul etmlrin d sbb ola

bilr.

Tarixd ba vermi hadislrdn birind deyilir: Imam Sadiq

()-n vasitsi il islam qbul etmi Zkriyya ibni Ibrahim

deyir: Imam Sadiq () mni islam dini il tan etdikdn sonra

bu ilahi dini rbtl qarlayb [qbul edib] ondan sorudum:

Atam, anam v qohum-qrbalarmn hams msihidirlr v

anamn gzlri grmr. Mn onlarla birlikd yaayr, bir qabda

yemk yeyirm. Bunun bir nqsan vardrm? Imam Sadiq ()

sorudu:

Onlar donuz ti yeyirlrmi?

Dedim, ninki yemir, htta ona l d vurmurlar. Imam Sadiq

() buyurdu:

El is bunun he bir nqsan yoxdur. Anann qaysna qal,

onunla gzl rftar et v dnyasn dyidikd onun dfnini z

zrin gtr.

Zkriyya deyir: Kufy imam Sadiq ()-n yanna

qaydanadk onun tvsiylrini yerin yetirirdim. Anama

yemk verir, paltarlarn yuyur v daim ona qulluq edirdim. Bir

gn anam mn dedi: Olum! N qdr ki, bizim dinimizd

idin mn n bel qay gstrir, n d bel qulluq edirdin.

Dedim: Biz bu xeyirxah ii Peymbrin (s) vladlarndan biri

tvsiy etmidir.

Anam dedi: O peymbrdirmi? Dedim: Xeyir, lakin

peymbr vladdr. Dedi: Yox, o peymbrdir. nki, bu

peymbr tvsiylrindndir. Dedim: Yox, ana o peymbr

deyildir. nki, bizim peymbrdn (Hzrt Mhmmddn

(s)) sonra yer zn he bir peymbr glmyckdir v o

27

peymbr vladdr. Anam dedi: Olum! Snin qbul etdiyin

din, dinlrin n yaxsdr; Mni bu dinl tan et.

Islam dini haqda ona bzi mlumatlar verdim v o da

dediklrimi qbul edib mslman oldu. Ona namaz qlma

yrtdim; Gnorta v axam namazlarn qld v hmin gn

vziyyti arlad v dnyasn dyidi. Onu mslmanlarla

birlikd islam qayda-qanunlar il dfn etdik.

MEHRIBANILIQ

Isra sursinin 24-c aysind valideynlrl gzl rftar etmk

v onlarla glrz v mehribanlqla davranmaq tvsiy olunur.

Imam Sadiq () aynin izahnda buyurur:

Onlara glr zl nzr sal, ssini onlarn ssindn ucaltma,

onlara l qaldrma v yol gedrkn onlardan irli kem.

O hzrt hmin aynin Prvrdigara! Onlar mni

krpliyimdn [nvazil] trbiy edib bsldiklri kimi, Sn

d onlara rhm et hisssin atdqda buyurdu:

Sni dydklri zaman (mehribanlqla) syl: Allah sizi

balasn!1

DRSIN XLASSI

1. Islam ictimai bir dindir. Onun davamlar Allaha xatir bir-

birlri il sx laq yaradr v smimi nsiyytd olurlar.

Bzi dini vziflrimiz cmiyytl laqli olduu n

ictimai xarakter dayr. zrimiz dn msuliyytlri

tanmaq n baqalarnn bizim zrimizd n kimi hquqa

malik olduqlarn bilmliyik.

1 Biharul-nvar, 74-c cild, sh-39, suli-kafi, 2-ci cild, sh-158

28

2. zrimiz dn msuliyytlrdn biri d valideyinlrl

gzl rftar etmk v onlara qay gstrmkdn ibartdir. Bel

ki, Allah-taala Qurani-Krimd bunun zrimiz dn n

mhm vziflrdn biri olduunu xatrladr. Hzrt

Peymbrdn (s) bu haqda nql olunmu hdisd deyilir:

Valideyinlriniz sizin cnnt v chnnminizdirlr. Bu

sbbdn d istr mslman olsun, istrs d qeyri-mslman

v mrik, onlarla gzl rftar edib qaylarna qaln.

SUALLAR V TAPIRIQLARLAR

1. Allah-taala Qurani-Krimd ata-anaya yaxlq haqda n

buyurur?

2. Imam Sccad () Hquq risalsi hdisind anann haqq

bard n buyurur?

3. Peymbr (s) valideynlrin zn a olmaq bard n

buyurur?

4. Nql olunmu rvaytd sasn valideyn qar olunan

kobudluqlarn bir nesini misal kin.

5. Imam Sadiq () Isra sursinin 24-c aysinin izahnda n

buyurur?

29

DRDNC DRS

QOHUM-QRBA IL GZL NSIYYT

Hr bir mslmann zrin dn digr ictimai vziflrdn

biri d ona yaxn olan qohum-qraba il sx nsiyytd olmas

v onlarla gzl rftar etmsidir. O, vaxtar z mslman

qardann grn getmli v onlarn vziyyti il yaxndan

maraqlanmaldr. Qarladqlar tinliklrd onlara yardm

etmli, qm-qsslrind rik olmaldr ki, onlar zlrini tk

hiss etmyib tslli tapa bilsinlr. Eyni zamanda onlarn hm

sevinc, hm d kdrlrin rik olmaldr ki, aralarndak

dostluq v qardalq laqlri daha da gclnsin. Shv yol

verdiklri zaman bir mslman kimi onlara tvsiy etmli,

gnahdan kinmkd kmklik gstrmlidir.

tinliklrl qarladmz v hr hans bir shv yol

verdiyimiz zaman yaxn qohum-qrbalarmzn biz kmklik

gstrmsini v problemlrimizin hllind yardm olmalarn

istdiyimiz kimi, tbii ki, bel bir rftar onlar da bizdn

gzlyirlr.

Demk, yaxn qohum-qraba il sx nsiyytd olmaq ilk

nvbd buna riayt edn xslr n faydaldr.

li () bu haqda buyurur:

Ey camaat! Bu bir hqiqtdir ki, var-dvlt sahibi olsanz da

qohum-qrbanzdan v onlarn himaysindn ehtiyacsz

deyilsiniz. Hr bir xsin qohum-qrbas v ail zvlri ona

n byk arxa v yardmdrlar. Qarlad tinliklrd

hamdan ox onlar maraqlanar, tinliklrin aradan

qaldrlmasnda alarlar.1

1 Nhcl-bla, 23-c xtb.

30

Agah olun ki, maddi vziyytiniz imkan verdiyi tqdird

qohum-qrbalarnz tinliklrl zlrkn onlardan z

dndrib tk qoymamalsnz. Var-dvltiniz onlardan

gizltmkl artmayacaqdr v gr onlarn yolunda srf

edrsinizs yen d azalmayacaqdr. Bilin ki, gr qohum-

qrba il laqni ksrsinzs onlar edcyiniz yardmdan,

znz is hr eydn mhrum etmi olursunuz. Onlarla

gzl davranb mehribanlqla rftar etdikd is, qohumluq

laqlrini daha da mhkmltmi olursunuz.

Bildiyimiz kimi ail zvlrinin hr biri mxtlif

xsusiyytlr malikdir. Onlardan bzilri yksk zehni v

cismi istedadlara malikdir, bzilri d bunlardan myyn

mnada v ya tamamil mhrumdurlar. Bzilri dvltlidir,

bzilri d yoxsul, bzilri xsusi ictimai mvqey malikdir,

bzilri is cmiyytd el d yksk vzif v mqam qazana

bilmir. Bzilri urlu v istedadldr, bzilri d savadsz

olduundan he bir mlumata malik deyildir.

Ictimaiyytd yaranm sinfi ixtilaflar aradan qaldrmaq,

cmiyyt zvlrinin malik olduqlar bacarq v istedadlardan

lazmnca bhrlnmk v nhayt onlar tkaml v inkiafa

doru ynltmk n yalnz cmiyyt zvlri arasnda sx

dostluq, qardalq v qarlql hmkarlq laqlri

qurulmaldr. Varllar yoxsul tbqy, gcllr gcszlr l

tutmaqla v qarladqlar tinliklri birlikd aradan

qaldrmaqla zlrinin xarici v batini [mnvi] dmnlrin

qalib gl bilrlr. ks tqdird, bzilrin yoxsulluq,

bzilrin ziflik v digrlrin d daxili v xarici dmnlr

zrb vurub sarsdacaqdr.

Bu sbbdn d islam mmti z birliyini qoruyub saxlamal

v gnbgn daha da inkiaf edib z mvqeini gclndirmy

almaldr. Nql olunmu bir ox rvaytlrd qohum-qrba

31

il gzl nsiyytd olmaq htta dinin bir hisssi kimi

qiymtlndirilmi, mrn uzanmasna v insann cnntl

mkafatlandrlmasna sbb olduu gstrilmidir.

Misal olaraq Peymbrdn (s) v Msum imamlardan ()

nql olunmu bir ne hdis iar edirik:

Mni grb-eidnlr, burada olmayanlara, hl ata

belind v ana btnind olan mmtimin glck nslin

tvsiy edirm ki, qohum-qrba il aralarndak fasil bir illik

msaf olsa bel, sx nsiyytd olsunlar. nki bu, dinin bir

hisssidir.1

Imam li ibni Hseyn () Peymbrdn (s) nql etdiyi

hdisd deyir:

Allah hr kimin mrn uzadb ruzisini bol edrs sevinr

v daim ad olar. Onlar da qohum-qrba il gzl rftar edr

v onlarla sx nsiyytd olarlar. Hqiqtn Sileyi-rhim

[qohum-qrba il sx nsiyytd olmaq] dil aaraq Allah-

taalaya deyr: Ilahi! z qohum-qrbas il gzl laqd

olanlara qar rhimli v mrhmtli ol. Onlarla laqsini

ksnlrl laqni ks v rhmt drgahndan uzaq et.2

Baqa bir rvaytd Imam Riza () Peymbrdn (s) nql

edrk deyir:

Hr kim mn bir ey zmant verrs, mn onun n

drd ey zamin olaram: Qohum-qrba il gzl rftar ednlri

Allahn sevmsin, ruzisinin artmasna, mrnn uzanmasna

v Allahn vd verdiyi cnnt daxil etmsin.3

Imam Mhmmd Baqir ()-dan nql olunmu hdisd

deyilir:

1 Biharul-nvar, 74-c cild. 2 Biharul-nvar, 74-c cild-Qohum-qrba il gzl laq fsli. 3 Biharul-nvar, 74-c cild.

32

Qohum-qrba il gzl laqd olmaq insann mllrini

safladrr. Var-dvltini oxaldr, tinliklrini hll edir v

clini txir salr.1

Mlum oldu ki, qohum-qrba il gzl rftar etmk, onlarla

sx mnasibt saxlamaq, qm-qsslrin rik olmaq,

qarladqlar tinliklrd onlara kmklik etmk hr bir

mslmann zrin dn n balca vziflrdn biridir.

Bu msl byk hmiyyt ksb etdiyi n hzrt

Peymbr (s) v Msum imamlardan bu bard onlarla hdis

v rvayt nql olunmu v bunun hyata keirilmsin tkid

edilmidir. Bzn kimlrs yolun uzaqln, iin oxluunu v

bu kimi digr bhanlri llrind sas tutaraq qohumluq

laqlrinin brqrar olunmasn qeyri-mmkn hesab edir v

bellikl zlrini zrl sanmaa alrlar. Bzn d qohum-

qrbann soyuq mnasibtlrini dlil gtirrk zrlrin

dn bu dini vzifdn boyun qarmaq istyirlr. Lakin,

btn bunlar vvlcdn hzrt Peymbr (s) v Imamlar ()-

n diqqtindn yaynmam, bu bard z davamlarna zaman

v mkan nzr alaraq dyrli tvsiylr etmilr. Hzrt

Peymbrin (s) tvsiylrinin birind buyurulur:

Bir il yol getmli olsan da bel, z qohum-qrbana ba

k.

Yni, gr qohum-qrbaya ba kmk bir il vaxt aparsa da

bel bunu yerin yetirmk lazmdr. Imam Sadiq ()-dan nql

olunmu baqa bir rvaytd deyilir:

Bir xs Peymbrin (s) yanna glib deyir: Ya Rsulllah!

Qohum -qrbam mn yax mnasibt bslmdiklri n

mn d onlardan uzaq olmaa alram. Peymbr (s)

buyurdu:

1 Biharul-nvar, 74-c cild.

33

Bel etsniz Allah sizin hamnz zndn uzaq edr.

Hmn xs sorudu: Bs n etmliym? Peymbr (s)

buyurdu:

Sni zndn uzaq ednlri balama (gzt getmyi)

bacar, sninl laqni ksnlrl laq yarat v sx nsiyytd

ol. Sn qar haqszlq v zlm ednlri fv et v bil ki, hr ey

qadir olan Allah onlarla mnasibtd sn arxa olacaqdr.1

Hzrt imam li () bu bard buyurur:

Qohum-qrbanz sizinl laqni kss d bel, onlarla sx

mnasibtd olun.

Imam Sadiq ()-dan nql olunmu hdisd deyilir:

Qohum-qrba il yaxn nsiyytd olmaq v onlara

xeyirxahlq etmk gnahlar azaldr v Qiyamt gnnn

soru-suallarn asanladrr.2

Hzrt Peymbr (s) bu haqda buyurur:

Salam vermkl olsa da bel, qohum-qrba il laq

saxlayn.3

Baqa bir hdisd deyilir:

Bir iimlik su qdr d olsa da bel, (yni mddti olduqca

az olsa bel) qohum-qrbanzla yax nsiyytd olun.

Qohumluq laqlrin gclnmsin sbb olan n balca amil

onlarla gzl rftar etmk, pislik v kobudluqdan

kinmkdir.4

1 Ehyaul-ulum-qohum qrba il laq v nsiyyt fsli. 2 Biharul-nvar, 74-c cild. 3 Biharul-nvar, 74-c cild. 4 Biharul-nvar, 74-c cild.

34

QOHUMLUQ LAQLRININ KSILMSI

Artq mlum oldu ki, qohum-qrba il gzl mnasibtd

olmaq, onlarn drd-qmin rik xmaq, qarladqlar

tinliklrd onlara kmklik etmk hr bir mslmann

zrin dn n balca vziflrdndir.

Hzrt Peymbr (s) v Msum imamlardan () bu

mzmunda bir ox hdis v rvaytlr nql olunmu v onun

hmiyyt is xsusi diqqt yetirilmidir.

Indi is baxaq grk qohumluq laqlrini ksmk n kimi

nticlr verir. Hr eydn vvl qeyd etmk lazmdr ki, bu

msl Qurani-Krimd d z ksini tapm v qohumluq

laqlrini ksnlr balanmayacaqlar haqda ciddi

xbrdarlq edilmidir. Mhmmd sursinin 22-ci aysind

deyilir:

gr [Mhmmd leyhisslamdan] z dndrsniz, sizdn

yer znd fitn-fsad trtmk v [cahiliyyt dvrnd olduu

kimi] qohumluq tellrini qrmaq gzlnilmzmi?!

Baqa bir ayd qohumluq mnasibtlrini ksnlr fitn-

fsad trdnlr v ziyana urayanlar adlandrlr:

O kslr ki, Allahla [Ona iman gtirmk v itat etmk

barsind] hd baladqdan sonra onu pozur, Allahn

birldirilmsini buyurduu eylri paralayr [mminlrl

dostluu, qohum-qrba il laqlri ksir] v yer znd fitn-

fsad trdirlr. Mhz bellri [dnyada v axirtd] ziyana

urayanlardr!1

Bu mzmunda hzrt Peymbrdn (s) nql olunmu

hdisd deyilir:

Qohumluq laqlrini ksnlr Allahn rhmti amil

olmayacaqdr.

1 Bqr-27.

35

Imam Baqir ()-dan nql olunmu rvaytd deyilir:

Peymbrin (s) kitabnda deyilirdi: Qohumluq laqlri

ksildiyi zaman var-dvlt fitn-fsad trdn xslrin lin

dr.1

Imam Baqir () hzrt li ()-dan bu mzmunda nql etdiyi

baqa bir rvaytd deyir:

Qohumluq laqlrinin ksilmsi nticsind insann var-

dvltinin soyunu v qartilrin lin dmsinin bir ne

sbbi ola bilr. Bunlardan biri d cmiyyt zvlrinin bir-

birlrin qar soyuq mnasibt bslmlri v

msuliyytsizlikdir. Tbii ki, bel bir raitd cmiyytd

mvcud olan bzi mnfi nsrlr onlara nfuz edrk

asanlqla var-dvltlrini mnimsy v ya qart ed bilrlr.

Imam Sadiq () Hzrt li ()-dan nql etdiyi rvaytd

deyilir:

Bu xislt malik olan xslr mllrinin nticsini

grmyinc dnyalarn dyimzlr. Zlmkarlar, qohumluq

laqlrini ksnlr, Allahla [dinl] mbariz mqsdi il and

in v yalan danan xslr.2

DRSIN XLASSI

zrimiz dn n balca vziflrdn biri sileyi-rhm

(qohum-qrba il gzl nsiyytd olmaq) qarladqlar

tinliklrd onlara maddi v mnvi yardm etmk, sevinc v

kdrlrind rik olmaqdr. Qohumluq laqlrini ksmk

insann tqva v bdi sadtdn mhrum olmasna sbb olur.

1 Biharul-nvar, 73-c cild. 2 Biharul-nvar, 74-c cild.

36


1. Sileyi-rhm deyildikd n nzrd tutulur?

2. Nql olunmu rvaytlrd sileyi-rhm haqda n

deyilir?

3. Imam Riza () siley-rhm haqda n buyurmudur?

4. Hzrt Peymbr (s) qohumluq laqlrinin ksilmsi

haqda n buyurmudur?

5. Imam Baqir () Hzrt li ()-dan nql etdiyi rvaytd

camaat n kimi xisltlrdn kinmy tvsiy edir?

37

BEINCI DRS

QONULARIN HQUQU

Mqdds islam dinind tvsiy olunan eylrdn biri d

qonularn hquqlarnn qorunmasdr. Imam Sadiq ()-dan bu

mzmunda nql olunmu rvaytd deyilir:

Qonularnzla gzl rftar edin. nki, bunu sizlr Allah-

taala mr etmidir.1

Rvaytd istinad olunan ilahi mr Nisa sursinin 36-c

aysinin mzmununu tkil edir. Orada deyilir:

Allaha ibadt edin v Ona he bir eyi rik qomayn! Ata-

anaya, qohum-qrbaya, yetimlr, yoxsullara, yaxn v uzaq

qonum-qonuya, yaxn yolda v dostlara, [pulu qurtarb yolda

qalan] msafirlr, sahib olduunuz qul v knizlr yaxlq

edin! Hqiqtn, Allah zn bynnlri v lovalq ednlri

sevmz!

Hzrt Peymbr (s) shablr qonularn hquqlarna

riayt etmyi tvsiy edr v bunun n il nticlncyi haqda

buyurard:

Cbrail qonular bard mn o qdr tvsiy edrdi ki,

qonunun qonudan irs aparmal olduunu gman edrdim.2

Hzrt imam li ()-dan nql olunmu baqa bir rvaytd

deyilir:

Qonularnzn hququna riayt etdikd Allah nzr aln

(yni hr zaman Allah xatrlayn v Onun buyuruqlarna tabe

olun). nki, bunu sizlr Peymbriniz tvsiy etmidir.

1 Biharul-nvar, 69-cu cild, 38-ci fsil, 11-ci hdis. 2 Knzul-ummal, 24913-c xtb.

38

Peymbr (s) bu msly o qdr diqqt yetirrdi ki, bel

gman edrdik qonularmz bizdn irs aparrlar.1

Burada hzrt Peymbrin (s) qonularn hququna riayt

etmy dair etdiyi tvsiylrin bir nesini gtirdik.

Mmin olmaq istyirsinizs qonularnzla gzl

davrann.2

Insan anasna hrmt etdiyi kimi qonusuna da hrmt

etmlidir.3

Hzrt Peymbrdn (s) soruurlar:

Ey Allahn peymbri! Zkatdan baqa insann var-

dvltin dck digr dnilr d varm? Hzrt (s)

buyurdu:

Bli, qohum-qrbaya v qonulara yaxlq etmk, qonusu

ac oludu bir halda tox qarna yatan xs mn iman

gtirmmidir.4

Bir xs Hzrt Peymbrin (s) yanna glib deyir:

Bir ev almaq istyirm, harada alsam daha yax olar?

Chin, Mzin, Sqif, yoxsa Qurey qbilsinin yanndam

alm? Hzrt Peymbr (s) buyurdu:

vvl qonunu sonra evi v vvl yolda se sonra

gedcyin yeri.5

Peymbr (s) bununla ev almaq v ya tikmk istyn

xslr glckd kimlrl qonu olacaqlarna diqqt

yetirmlrin tvsiy etmidir. gr onlar yax olarlarsa

hmn yerd ev alb sakin ol. Yola xmaq istyrkn d hr

1 Biharul-nvar, 74-c cild, Qonularn hququ fsli. 2 Biharul-nvar, 74-c cild. 3 Biharul-nvar, 14-c cild. 4 Biharul-nvar, 74-c cild, Qonunun hququ fsli. 5 Mizanul hikm 64-c fsil.

39

eydn vvl zn yax yol yolda se v yalnz sonra yola

x.

6. Peymbr (s), qonularn bir-birlrinin zrind olan

hquqlarn bel izah edir:

Qonularnzn sizin zrinizd n kimi hquqlara malik

olduqlarn bilirsinizmi?

Dedilr: Xeyr.

Hzrt (s) buyurdu:

gr onlar sizdn kmk istyirlrs yardm etmli, borc

istdikd [imkan daxilind] vermli, bir ey ehtiyac duyduqda

ehtiyaclarn tmin etmli, uur qazand zaman onu tbrik

edib sevincin rik olmas, xstlnrs grn getmli,

zizlrindn birini itirdiyi zaman ba sal vermli, dnyasn

dyidiyi zaman dfn mrasimind itirak etmli, ev tikdiyin

zaman icazsi olmadan onun evin klk v gnin

dmsinin qaban ksmmli v meyv aldn zaman ona

da vermlisn. gr bunu etmzsinizs he olmasa uaqlarnz

lind meyv ky xmasn. nki, yoxsul qonunuzun

uann meyvy tamah d bilr. Lziz yemklr biirdiyin

zaman onlara da bir pay verin v yemyin iyi il onlar buna

hsrt qoymayn.1

7. Imam Sccad () Hquq risalsind qonunun hquqlar

haqda buyurur:

Qonun sfrd olduu zaman (v ya evd olmad

mddt rzind) onu vz etmli, gldiyi zaman glr zl

qarlamal v ona z smimiyytinizi bildirmlisiniz. Hr hans

bir tinlikl qarlad v ya haqq tapdaland zaman

linizdn gln kmyi ona etmlisiniz. Bir eyi israr etdiyi

zaman boyun qarmayn. Pislik grdynz zaman gzt

1 Biharul-nvar 82-ci cild, zadarlq v Matm fsli.

40

getmyi bacarn v onlarn bu hrktlrin gz yumun.

Nsihtinizi qbul edcyini bildiyiniz zaman onlara nsiht

edin. tinliklrl qarladqlar zaman onlar tk qoymayn,

buraxdqlar shvlri dzltmy aln. Gnah etdiklri

zaman onlar balama v eyblrini rtmyi bacarn. V

nhayt onlarla gzl davranb, smimiyytl rftar edin.1

Bu mzmunda digr msum imamlardan da bir ox

nsihtamiz hdis v rvaytlr nql olunmudur. Imam Hsn

() buyurur:

Kiik yalarmda grrdim ki, anam hzrt Zhra () cm

gnlri axam namazndan sonra qonu v tand btn

xslrin adn kr v onlar n dua edrdi. Bir gn qulaq

asdm ki, grm z n d dua edirmi? Lakin n qdr

diqqt yetirdims, z istk v hactlrini dilin d gtirmdi.

Shr aldqda anamdan sorudum: Ana, dnn axam etdiyin

dualara qulaq asrdm, baqalarna xeyir-dua edir, amma zn

n sla dua etmdin. Anam buyurdu:

Olum, vvl qonu sonra evin ii.

hli-beyt () trfindn nql olunmu rvaytlrd

qonularla gzl rftar etmkl yana, hquqlarnn qorunmas

v onlarla smimi nsiyytd olmaq barsind d kifayt qdr

rvayt nql olunmudur.

Hzrt li () bu haqda buyurur:

Hr kim qonularna yaxlq edrs baqalarndan daha ox

qay grr.2

Baqa bir yerd buyurur:

Hr kim qonular il gzl rftar ets, qonularnn say bir

o qdr ox olar.3

1 Biharul-nvar, 74-c cild, 1-ci fsil. 2 urrul-hikm. 3 urrul-hikm.

41

Grndy kimi Hzrt li () znn birinci hdisind

bunu nzrd tutmudur ki, gr insan qonular il gzl rftar

etmi olarsa tbii ki, onlar da qarlad tinliklrd z

kmklrini ondan sirgmycklr.

Ikinci hdisd is buna iar edir ki, gr insan z qonular

il smimi nsiyyt brqrar edib onlara qar gzl xlaq

nmayi etdirrs, onlar da z nvblrind onunla

mehribanlqla rftar etmi olarlar. Bu is insan tnhalq v

qriblik hissi keirmy qoymaz, ham onun bu gzl

xsusiyytini grb onunla qonuluq etmk istyr.

Imam Sadiq () qonularn insana qar olan tsiri v xeyir-

brktlri haqda buyurur:

Yax qonuluq etmk ruzinin artmasna sbb olur.1

Baqa bir rvaytd buyurur:

Qonularla gzl rftar etmk mr uzadr v yerlrin

abadlamasna sbb olur.2

QONUNUN ZAB-ZIYYTI

Nql olunmu rvaytlrd qonularn hquqlarna riayt

olunmasna byk hmiyyt verildiyi kimi, onlara qar

hrmtsizlik v kobudluq edilmmsin d byk diqqt

yetirilmidir. Hzrt Peymbr (s) buyurur:

Allaha v axirt gnn iman gtirmi xs z qonusuna

ziyyt etmmlidir.3

nsardan biri hzrt Peymbrin (s) yanna glib deyir:

1 Biharul-nvar, 74-c cild. 2 suli-kafi, 2-ci cild. 3 Biharul-nvar, 43-c cild, 3-c fsil.

42

Ya Rsulllah! Filan qbilnin yannda bir ev aldm. Qonu

olacam xsdn mn xeyir dycyin mid etmirm,

hminin zrrinin yetimycyindn d arxaynam. Hzrt

Peymbr (s) zn imam li (), Salman, buzr v

Miqdada tutub buyurur:

Mscid gedib uca ssl deyin: Qonusu zab-ziyytindn

min olmayan xs iman gtirmmidir.1

Baqa bir rvaytd deyilir: Bir xs hzrt Peymbrin (s)

yanna glib z qonusundan ikaytlnir. Hzrt Peymbr

(s) ona sbr etmyi tvsiy edrk buyurur:

Sbr et! Blk o z rftarn dyisin.

ikayt n ikinci df hzrt Peymbrin (s) yanna

gldikd yen d ona sbr etmyi tvsiy edir. nc df

ikayt gldikd is hzrt Peymbr (s) buyurur:

Cm gn ev yalarn bayra xarb camaatn glib-

getdiyi yolun stn qoy. Onlar sndn bunun sbbini

soruduqda de ki, qonum mn ziyyt etdiyi n bel

edirm.

Hmin xs hzrt Peymbrin (s) dediyi kimi d edir.

Qonusu el arasnda rsvay olacan grb yalvar-yaxar

edrk evin qaytmasn xahi edir v sz verir ki, bundan

sonra bir daha onun narahatlna sbb olacaq he bir i

grmyckdir.

Nql olunmu rvaytlrd hminin qonularn tinliklri

il maraqlanmaa v bu id shlnkarla yol vermmy

tkid olunur. Hzrt Peymbr (s) buyurur:

Qonusu ac olduu bir halda tox qarna yatan xs

mslman deyildir.2

1 Vsailu-i, 8-ci cild, sh.487. 2 Knzul ummal, 24929-cu hdis.

43

Baqa bir rvaytd hzrt li () hzrt Peymbrdn (s)

nql edrk buyurur:

Qonusu ac olduu bir halda tox qarna yatan xs Allaha

v axirt gnn iman gtirmmidir.

Shablr heyrt glrk sorudular: El is vay bizim

halmza! Hzrt Peymbr (s) buyurdu:

Yediyiniz xurma v yemklrinizin art, pul, xlaq v artq

paltarlarnzla Allahn qzbini yatrn.

Yni yediyiniz yemk, geydiyiniz paltar, pul v s. eylri

sdq vermkl Allahn razln qazanmaa aln.1

Bunu da qeyd etmk lazmdr ki, rvaytlrd qonu

deyildikd drd trfdn trafdak qrx ev nzrd tutulur.

Hzrt li () buyurur:

Mscidin sahsi qrx addm, qonuluq is hr drd trfdn

qrx ev hesab olunur.2

Islamn byk alim v grkmli xsiyytlri hzrt

Peymbr (s) v msum imamlarn snnsin tabe olaraq

qonunun hququna riayt edilmsin byk diqqt

yetirmilr.

Misal olaraq onlardan bir nesin iar edirik:

Grkmli fiqh alimlrindn olan mrhum eyx Seyyid Cavad

Amili z xatirlrind yazr: Gnlrin bir gnnd axam

yemyini yediyim zaman illr boyu elmindn bhrlndiyim

mrhum ustad Bhrul-lumun xidmtilrindn biri qapn

dyb mni ssldi. Qapn adqda dedi: Ustad sizi arr,

am sfrsi knarnda ylib amma siz glmyinc yemy

lini yemy uzatmayacaq. Tlm-tlsik evdn xb ustadn

evin gldim. Ev daxil olduqda sbi halda zn mn tutub

1 Biharul-nvar, 77-ci cild, 7-ci fsil. 2 Biharul-nvar, 74-c cild, 9-cu fsil.

44

dedi: He Allahdan kinmirsn?! Ustadn bu szlrindn

heyrt glrk tccbl sorudum: Dey bilrsinizmi tqsirim

ndir? Dedi: Yeddi gndr qonun ailsi n yemk

tdark gr bilmir v ne mddtdir ki, qonuluqdak

dkandan ucuz xurmalar nisy gtrr. Bu gn d xurma

almaq n dkana gedib, dkan borcunun oxaldn

bhan gtirib ona nisy he bir ey vermyib. O da xcalt

krk kor-peiman evin qaydb v bu gn ailsi ac qalbdr.

Dedim: Ustad! And olsun Allaha, btn bunlardan

xbrsizm, yoxsa limdn gln kmyi sirgmzdim.

Dedi: Mni d narahat edn budur ki, n n bu mddt

rzind qonundan xbr tutmayb, ac qaldqlar gnlrd

onlara he bir kmklik etmmisn. gr xbrin olan halda

kmk etmsydin mslman yox, yhudi hesab olunardn.

Sonra yemkl dolu sinini mn verib dedi: Xidmti il

birlikd hmn xsin evin gedin v bu yemklri ona verib

deyin ki, bu gn am yemyini birlikd yeycyik. Sonra

ayaa qalxb bir qdr pul verib dedi: Bu pulu da sfrnin

altna qoyarsan....

Mrhum Seyyid Bhrul-luma bu haqda kimsnin mlumat

vermdiyi bir halda, btn bunlardan nec xbrdar olmas

shbtimizdn xaricdir. Lakin, dediklrimizdn bu nticy

glmk olur ki, bu kimi byk xsiyytlr yaadqlar

cmiyytin sosial vziyyti il yaxndan maraqlanm v

qonularn hquqlarnn riayt olunmasna xsusi diqqt

yetirmilr.

DRSIN XLASSI

Mqdds Islam dinind qonularn hquqlarna riayt

olunmasna xsusi diqqt yetirilmidir. Bel ki, hzrt

45

Peymbr (s) v Imamlar () nql etdiklri hdis v

rvaytlrd bu mlin ruzinin artmasna v mrn

uazanmasna sbb olduuna iar etmilr.

Eyni zamanda qonulara qar diqqtsizliyin Allahn

qzbin sbb olduu v onlara ziyyt edn xsin Allaha

iman gtirmdiyin dlalt etdiyi gstrilir.


1. Hzrt Peymbrin (s) qonular haqda etdiyi

tvsiylrdn birini deyin.

2. Hzrt li () qonularla gzl rftar etmk haqda n

buyurmudur?

3. Qonulara ziyyt etmk haqda nql olunmu rvayti

nql edin.

4. Seyyid Bhrul-lum qonusundan xbrsiz olan xs

bard n buyurmudur?

46

ALTINCI DRS

XLAQI DAVRANILAR

Cmiyyt arasnda dzgn laq v rabit brqrar etmk

n bir sra meyarlara riayt etmliyik ki, ilk nvbd

zmz gzl xsiyyt v bir ideal insan kimi tantdra bilk.

nki, bir trfdn gzl xlaq v davran trzi grmkl

camaatda biz qar rbt hissi yaranacaq, digr trfdn d

zmz insani [mnvi] dyrlr nail olacaq. V eyni

zamanda baqalarnn bizim zrimizd n kimi hquqlara

malik olduqlarn bilmli v onlarn hquqlarnn

tapdalanmasna yol vermmliyik.

Bu meyarlar mumiyytl iki hissy blnr: Onlardan biri

baqalarnn qarsnda nmayi etdirmli olduumuz

xsusiyyt v rftar normalar, digri is trk etmyimiz zruri

olan bzi xoaglmz xislt v xsusiyytlrdir. Baqa szl

desk, birinci dsty aid olan meyarlar islam dininin bizlr

tvsiy etdiyi gzl xlaqi xsusiyytlr, ikinci hissy aid

olanlar is ictimai hyatmzda trk etmyimiz zruri olan bir

sra mnfi xsusiyytlrdir. Demk, ictimai hyatn normal hal

tapmas n biz ilk nvbd mnfi xsusiyytlrdn kinmli

v gzl xlaqa malik olmalyq. Gzl xlaqa malik olmaq v

xoaglmz xsusiyytlrdn kinmy d xlaqi davran

deyilir. Bu drsimizd onlarn hr biri haqda ayr-ayrlqda

shbt aacaq.

GZL XSUSIYYT

Ictimai hyat v laqlrin brqrar olunmasnda ham

baqalarnn hrmt v ehtiramn qazanmaq istyir. Insanlarda

47

cmiyyt arasnda hrmt v nfuz sahibi olmaq mara,

onlarda qrbt v tklikdn qorxu hissindn yaranmdr.

nki, bir qdr vvl qeyd etdik ki, insann bir ox maddi-

mnvi v ruhi ehtiyaclar ictimai laqlri brqrar etmkl

tmin olunur. Bu kimi ehtiyaclarn tk bana tmin olunmas

sadc olaraq qeyri-mmkndr. Bu sbbdn d insan,

ehtiyaclarnn aradan qaldrlmasnda baqalarndan asl

olduunu hiss edir. Tklik v qrbt hissi onu kdrlndirir v

x yolu axtarmaa vadar edir. Bellikl d maddi-mnvi

ehtiyaclarnn aradan qaldrlamasn yaad cmiyytd

ictimai laqlrin brqrar olunmasnda grr. Normal

laqlrin brqrar olunmas n d ondan cmiyytin fal bir

zvn evrilmsi, ictimaiyytd myyn bir [msbt]

mvqey malik olmas tlb olunur. Bununla da insan

baqalarndan bir ox msbt xsusiyytlr yrnrk znn

insani xsusiyytlrini bruz verir, myyn stnlklr ld

edir v eyni zamanda maddi ehtiyaclarnn tmin olunmasna

nail olur. Insanlarn qlblrin yol tapman v onlarn

razlnn qazanlmasnn n balca amili gzl xlaq v

xsusiyyt malik olmaqdr. Gzl xlaq tkc insanlarn

razln ld etmyin balca amili deyil, bir ox digr insani

dyrlrin d sasn tkil edir. Yni, insan gzl xlaqa

malik olmaynca, onda digr insani dyrlr zn bruz

vermir. Msln, gzl xlaqa malik olmayan bir xsd

cat, sxavtlilik v bu kimi digr xsusiyytlr mahid

olunsa da, onlar z hqiqi dyrlrini tapmr. Glrz v

mehribanlqla verilmyn hdiyyni kims qbul etmir.

Demk, btn msbt keyfiyytlr yalnz o zaman znn

hqiqi dyrini tapa bilr ki, bu xsusiyytlr malik olan hr

bir xs gzl xlaqa yiylnmi olsun.

xlaqn trifind deyilir:

48

xlaq - el bir daxili hissiyyata deyilir ki, digr msbt

xsusiyytlrl yana, insan baqalar il gzl nsiyytd

olmaa da svq etmi olsun.

Imam Sadiq ()-dan nql olunmu rvaytl bu trif

arasnda sx ballq vardr. Bel ki, imam Sadiq ()-dan gzl

xlaq ndir? - dey soruduqda buyurur:

Gzl xlaq odur ki, baqalar il irin dill danb

mehribanlqla rftar etmi olasan v mslman qardanla

grdkd onu glr zl qarlayasan1

Gzl xlaqa yiylnmyin v baqalar il gzl nsiyytd

olman fzilti haqda hzrt Peymbr (s) v Msum

imamlardan kifayt qdr hdis v rvayt nql olunmudur.

Misal olaraq burada onlardan bir nesini gtiririk:

Sizin n yaxnz, n gzl xlaqa yiylnnlrinizdir. Gzl

xlaq sahiblri o kslrdir ki, bir-birlri il qarlaarkn

tvazkarlq edr v baqalar il daim gzl nsiyytd olaraq

evinin qapsn onlarn zn aq qoyarlar.2

Gzl xlaqa yiylnnlrin savab geclri ibadtl keirn

v gndzlri oruc tutan xsin savab qdr olar.3

Qiyamt gn insanlarn ml trzilrin qoyulacaq ilk ey

onlarn gzl xlaq olacaqdr.4

Qiyamt gn ml trzisind gzl xlaqdan ar ey

olmayacaqdr.5

Qiyamt gn mn n yaxn olannz v n sevimliniz

gzl xlaqa yiylniniz olacaqdr.6

1 Biharul nvar, 71-ci cild, 92-ci fsil. 2 suli-kafi, 2-ci cild. 3 suli-kafi, 2-ci cild. 4 Biharul nvar, 71-ci cild, 92-ci fsil. 5 Biharul nvar, 71-ci cild, 92-ci fsil. 6 Hmin mnb.

49

Hzrt imam li () buyurur:

Sizin n gzl xlaqdan yax he bir ey yoxdur.1

Imam Hsn () buyurur:

n gzl yaxlq, gzl xlaqdr.2

Imam Baqir () buyurur:

Sizin n yaxlarnz n xo rftar olanlarnzdr; Bel xslr

mlayimlikl bir-birlrin xidmt edr, digrlri il nsiyyt

yaradar v digrlri d onlarla lft taparlar; bu insanlarn

qaps hamnn zn aq olar.3

Btn bunlar msum imamlardan () xlaq barsind nql

olunmu rvaytlrin yalnz bir nesidir. Qlm sursinin 4-c

aysind Allah-taala z Peymbrini (s) bel bir gzl

ifadlrl vsf edir:

Dorudan da sn byk bir xlaq sahibisn!

Baqa bir ayd Allahn mrhmti saysind Peymbrin

(s) gzl xlaqa yiylnmsi, insanlarn ona iman gtirmsinin

sas sbbi kimi gstrilir:

Ya Mhmmd! Allahn mrhmti sbbin sn onlarla

yumaq rftar etdin. gr qaba, srt rkli olsaydn, lbtt

onlar snin trafndan dalb gedrdilr...4

Hzrt Peymbr (s) hamdan yaxn olan v onu hamdan

daha yax tanyan mirl-mminin li () o hzrtin

xsiyyti haqda buyurur:

O, hamdan mehriban, balayan, hvslli, dzdanan v

hd vfa edn idi. Ham il gzl rftar edr v xo nsiyytd

olard. Onu ilk df grnlr vcd glr, xlaq v rftarna

heyran olard. nsiyytd olan xslr drhal onu tanyr v

1 Hmin mnb. 2 Hmin mnb. 3 Hmin mnb. 4 Ali Imran sursi, ay 159.

50

onu sevmy balayardlar. Ondan vvl v sonra onun kimi

ikinci bir xs grmdim.1

li () Peymbrin (s) digr xsusiyytlri haqda deyrdi:

Hzrt Peymbr (s) bir yhudiy pul borclu idi. Gnlrin

bir gnnd hmn xs hzrt Peymbrin (s) yanna glib

borcunun qaytarlmasn istdi. Hzrt Peymbr (s) buyurdu:

Hllik snin pulunu qaytara bilmycym, bir qdr sbr

et!

Yhudi dedi: Pulumu qaytarmaynca buradan he bir yer

gedn deyilm. Peymbr (s) buyurdu:

El is mn d snin yannda oturacaam.

Onlar shrdn axamadk bir yerd oturdular v hzrt

Peymbr (s) namazlarn da el oradaca qld. Shablr bu

hvalatdan narahat olub hmn xs hd-qorxu glrk

xbrdarlq etmy baladlar. Peymbr (s) zn onlara

tutub buyurdu:

Bu nec rftardr onunla edirsiniz?

Dedilr: Ya Rsulllah! (Bu n idir,) el bil burada sizi hbs

etmidir. Buyurdu:

Allah-taala mni baqalarna zlm etmk n

peymbrliy gndrmmidir.

Hmin gnn shri zhr namaz vaxt hmn yhudi

mscid gldi v islam qbul edib mslman oldu.

Sonra zn Peymbr (s) trf tutub dedi: And olsun

Allaha! gr Tvratda snin barnd deyilnlri oxumasaydm

bel etmzdim. Orada snin barnd deyilir:

Allahn peymbri Mhmmd ibni Abdullahn doulduu

yer Mkk, hicrt edcyi yer is Mdindir. O n tnd

1 Biharul nvar, 16-c cild, 9-cu fsil, 35-ci hdis.

51

xasiyytli v n d sbidir. Baqalar il smimiyyt v

mehribanlqla rftar edr. Kimsni n syr, n d thqir edr.

Mn d Allahn birliyin v snin peymbrliyin iman

gtirib z var-dvltimi Allah yolunda sdq verirm. Bunlar

mnim var-dvltimdir. Istdiyin kimi hkm ver bilrsn.

Rvayti nql etmkd sas mqsd, hm hzrt

Peymbrin (s) xsusiyytlrindn biri, hm d hzab

sursinin 21-ci aysi il tanlqdr. Orada deyilir:

Hqiqtn, Allahn Rsulu Allaha, qiyamt gnn mid

bslynlr [Allahdan, qiyamt gnndn qorxanlar] v Allah

ox zikr ednlr n gzl nmundir!

Bilmliyik ki, islam zhur etdikdn sonra hzrt

Peymbrin (s) vasitsil islam qbul edn xslrin

ksriyyti mhz onunla nsiyytd olduqdan v onun gzl

insani xsusiyytlrinin ahidi olduqdan sonra bu ilahi dini

qbul etmilr.

XLAQ V GZL DAVRANIIN NTICLRI

Cmiyytd gzl xlaq nmayi etdirmk v insanlarla

gzl davranmaq bir ox msbt nticlr verir. Onlardan

bzilri o qdr akardr ki, sla izaha he bir ehtiyac yoxdur.

Buna baxmayaraq hzrt Peymbr (s) v msum

imamlardan () nql olunmu rvaytlrdn istifad edrk

onlardan bir nesi haqda shbt aacaq.

Peymbr (s) buyurur:

Gzl xlaq ruzinin artmasna sbb olur.1

Imam li () buyurur:

1 Biharul nvar, 71-ci cild.

52

Gzl xlaq ruzini artrr v dostlar bir-birlri il munis

edir.

Yni, daim bir-birlri il smimi nsiyytd olmalarna

sbb olur.1

Xoxasiyyt xslrl nsiyytd olmaq istynlr v onlar

sevnlrin say ox olar.2

Hqiqtn gzl xlaq v davran mr uzun, hrlri is

abad edir.

Gn drini qurutduu kimi, gzl rftar da shv v

gnahlar qurudub aradan aparr. Sirk bal xarab etdiyi kimi,

kobud rftar da mllri mhv edir.3

Grndy kimi Imamlar () bir trfdn bizlri gzl

davrana svq edir, digr trfdn is xoaglmz rftar v

davranlardan kindirrk bunun n il nticlncyini

atdrrlar.

Peymbr (s) buyurur:

Xoa glmz davran, balanmaz bir gnahdr.4

Imam li () buyurur:

Kobud rftar n pis xsusiyytdir.5

Pis davran hyatn acs v salamlq n bir

thlkdir).6

Kobud rftar smimiyyt v mehribanl aradan aparr,

insan daim qorxu iind saxlayr.7

1 urrul-hikm. 2 urrul-hikm. 3 Biharul nvar, 71-ci cild. 4 Mizanul-hikmt, 1115-ci fsil. 5 urrul-hikm. 6 urrul-hikm. 7 urrul-hikm.

53

Kobud rftar yaxnlar qorxudur, zglrin nifrtin sbb

olur.1

Peymbr (s) buyurur:

Bu iki xislti mminlrd grmk olmaz: Paxllq v kobud

rftar.2

DRSIN XLASSI

Cmiyytd normal v salam ictimai laqlrin brqrar

olunmas n hr bir xsin bir sra msbt xsusiyytlr

yiylnmsi v mnfi xsusiyytlrdn kinmsi zruri bir

haldr. Gzl xlaq v davran cmiyyt zvlrinin bir-birlri

il smimi nsiyytd olmalar n n balca amildir v hr

bir xsin bu xsusiyyt malik olmas salam cmiyyt n

byk hmiyyt ksb edir.


1. Islam alimlri xlaq nec trif etmilr?

2. Allah-taala Qurani-krimd Peymbrin (s) gzl

xlaqn nec vsf edir?

3. Peymbrin (s) xlaqi davranlardan birini nql edin.

4. Gzl davrann qoyduu tsirlrdn biri haqda dann.

5 Peymbr (s) kobud rftar haqda n buyurmudur?

1 urrul-hikm. 2 Mizanul-hikmt, 1115-ci fsil.

54

YEDDINCI DRS

TVAZKARLIQ

Gzl xlaqa malik olduqdan sonra yaad cmiyytd hr

bir xs zruri olan xsusiyytlrdn biri d tvazkarlqdr.

Allah-taala mli-saleh insanlarn mziyytlrini sadalayarkn

tvazkarl n mhm xsusiyytlrdn biri kimi gstrir.

Furqan sursinin 63-c aysind buyurulur:

Rhmann [sil] bndlri o kslrdir ki, onlar yer znd

tmkinl tvazkarlqla gzr, cahillr onlara sz atdqlar

[xolarna glmyn bir sz dediklri] zaman onlarla gzl,

yumuaq danarlar.

Grndy kimi, ayd gstriln tvazkarlq hr bir

mli-saleh insann yol getdiyi zaman zndn bruz verdiyi

n balca xsusiyytdir. nki, insan yol gedrkn zndn

asl olmayaraq batini xsusiyytlrini nmayi etdirir. Bel ki,

hr bir tvazkar v ya tkbbrl insan onun rftarndan, yol

getmyindn v ya oturub-durmasndan tanmaq olar.

Bu sbbdn d li () tvazkarl phrizkar v mli-saleh

insanlarn sciyyvi xsusiyyti kimi qiymtlndirib buyurur:

Phrizkarlar tvazkarlqla yol gedrlr.

Baqa bir ayd Allah-taala mminlr dindn xdqlar v

ya uzaq ddklri tqdird onlar baqa bir qvm il vz

edcyi haqda xbrdarlq edib buyurur:

Ey iman gtirnlr! Sizdn hr ks dinindn dns, [bil ki]

Allah [onun yerin] el bir tayf gtirr ki, Allah onlar, onlar da

Allah sevrlr. Onlar mminlr qar mlayim, kafirlr

qar is srt olar...1

1 Maid sursi 54.

55

Peymbr (s) tvazkarl insann vqar v ba ucal

hesab etmidir:

Hqiqtn tvazkarlq insana ba ucal v yksk mqam

nsib edir. El is tvazkar olun ki, Allah-taala sizlri ba uca

v vqarl etsin.1

Baqa bir yerd buyurulur:

Hr ks Allaha xatir tvazkarlq ets, Allah-taala onu

vqarl edr; hmn xs zn n qdr zif hesab edrs,

camaatn nzrind bir o qdr ucalar v hamnn rbtini

qazanm olar.2


Loman oluna tvsiy edrk buyurdu: Tvazkarlqdan

byk insana vqar v ba ucalq gtrin bir ey yoxdur.

Tvazkar insan, Allah qarsnda n yksk mqama nail

olar.3

Allahn mlklrindn ikisi daim insanlara nzart edrlr.

Allaha gr tvazkarlq ednlrin mqamn yksldr,

tkbbr v lovalq ednlri is xar v rsvay edrlr.4

Peymbr (s) v Msum imamlardan () tvazkarla dair

bir ox hdis v rvaytlr nql olunmudur v biz burada

onlardan bir nesini gtirmkl kifaytlnirik.

Imam li () buyurur:

rfli insann zinti tvazkarlqdr.5

Tvazkarlq rf v ucaln zkatdr.6

1 Biharul nvar, 18-ci cild, 4-c fsil, 2-ci hdis. 2 Knzul-ummal, 3-c cild, sh.113, 5137-c hdis. 3 Mikatul-nvar, 226-c shif. 4 Biharul nvar, 59-cu cild, 23-c fsil, 50-ci hdis. 5 Biharul nvar, 75-ci cild, 51-ci fsil, 11-ci hdis. 6 Biharul nvar, 75-ci cild, 51-ci fsil, 11-ci hdis.

56

Imam li () vlad imam Hsn Mctbaya etdiyi

tvsiylrin birind buyurur:

Sn tvazkar olma tvsiy edirm. nki, tvazkarlq

ibadtlrin n byydr.1

Imam Hsn sgri () buyurur:

Tvazkarlq el bir nemtdir ki, kims ona hsd

aparmayr.2

Diqqt yetirmk lazmdr ki, tvazkarlq dedikd hr bir

xs layiqinc ehtiram etmk v zmz onlardan stn

tutmamaq nzrd tutulur. Bunu da nzrdn qarmamalyq

ki, tvazkarlq yalnz Allaha xatir edilmli v bu id d n

balca mqsd Allahn razln qazanmaq olmaldr. Zalm,

lova, kafir v mrik xslr gldikd is, onlarn qarsnda

sla tvazkarlq edilmmlidir.

Tvazkarlq ayr-ayr xslrin dad ictimai mvqe,

vzif v mqamna gr deyil, onlarn iman v tqvasna gr

olmaldr.

Peymbr (s) v imam Sadiq ()-dan nql olunmu

rvaytd deyilir:

Varllarn var-dvltin xatir onlarn qarsnda

tvazkarlq edn xs dininin d ikisini itirmi olur.3

li () buyurur:

Dvltlilrin Allaha xatir [Onun razln ld etmk n]

yoxsullarn qarsnda tvazkarlq etmlri nec d gzl

xsusiyytdir. Ondan da yax rftar, yoxsullarn Allaha

arxalandqlar n, varllarn var-dvltin etinasz

yanamalardr.4

1 Biharul nvar, 75-ci cild, 51-ci fsil, 11-ci hdis. 2 Biharul nvar, 78-ci cild, 29-cu fsil, 1-ci hdis. 3 Biharul nvar, 73-c cild, 122-ci fsil, 58-ci hdis. 4 Biharul nvar, 72-ci cild, 94-c fsil, 57-ci hdis.

57

Islam dini iman v tqvadan savay baqa bir yksk meyar

tyin etmdiyi n, insanlarn var-dvltlrinin v

cmiyytd tutduqlar yksk mvqelrinin qarsnda deyil,

onlarn ali-mnvi xsiyytlrinin v tqvalarnn qarsnda

tvazkarlq etmlrini tvsiy edir. Bunu da nzr almalyq

ki, hr eyd olduu kimi, tvazkarlq etmkd d hddi ab

ifrat v tfrit varmamalyq. nki, tvazkarlq hddindn

artq edildikd insann xsiyytin xll gtirir v lazm

olduundan az edildikd is insanda lovalq v tkbbr

hisslrinin yaranmasna sbb olur. Bu sbbdn d

tkbbrdn qurtarmaqla yana, hddindn artq tvazkarlq

etmkdn d kinmk lazmdr. Qeyd etdiyimiz kimi,

tkbbrl xslrin qarsnda tvazkarlq etmk olmaz.

nki, bu i hmin xsin onlarn qarsnda kiilmsin, hm

d onlarn daha da lova v tkbbrl olmalarna sbb olur.

TVAZKARLIIN LAMT V LAZIMI

HDDI

Tvazkarln lamtlrini v hans hdd olmasn bilmk

n hr eydn vvl Msum imamlardan () bu bard nql

olunmu rvaytlr diqqt yetirmliyik. Imam Riza ()-dan

tvazkarln hans hdd olmasn soruduqda buyurur:

Insanlar sevdiyin qdr onlara qar tvazkar ol ki, onlar

da sn qar bir o qdr hrmt etsinlr.1


Tvazkarlq ona deyilir ki, itirak etdiyin mclis snin

sviyyndn aa olsa bel, orada olmana raz olasan;

qarladn hr bir xs il grb hal-hval tutasan; haql

1 Biharul nvar, 71-ci cild, 63-c fsil, 11-ci hdis.

58

olsan bel, mbahis etmkdn kinsn; unutma ki, btn

xeyir v yaxlqlar tvazkarlqdan irli glir.1

Baqa bir rvaytd buyurur:

Insan phrizkar olduuna gr baqalarnn onu

sevmlrin can atmamaldr.2

TVAZKARLIIN NTICLRI

Tvazkarln msbt nticlrindn biri imam Musa Kazm

()-dan nql olunmu rvaytd bel izah olunur:

Bel bir ilahi hikmt tvazkar insann qlbind zn yer

tapr, amma tkbbrl insanlar is bel bir gzl insani

xsusiyytdn mhrumdurlar. nki, Allah-taala tvazkarl

ql, tkbbr is chl v nadanlq n bir vasit qrar

vermidir.3

Buna oxar baqa bir rvaytd deyilir:

Gnlrin bir gn Isa () zn Hvarilrin tutub

buyurdu:

Bir istyim var, gr onu yerin yetircyiniz sz

verirsinizs, deyim.

Ham bir nfr kimi dedi: Hr nyi mr etsn tabe olacaq.

Isa () ayaa qalxb bir-bir onlarn ayaqlarn yudu. Hvarilr

utandqlarndan xcalt hissi keirdilr. Lakin tabe olacaqlarna

sz verdiklri n Isa ()-a bir sz demdilr. O da bir-bir

onlarn ayaqlarn yuyub ayaa qalxd. Hvarilr dedilr:

Sn bizim mllimimiz v trbiyimizsn, yax olard ki,

biz snin ayaqlarn yuyaq.

1 Biharul nvar, 75-ci cild 51-ci fsil, 20-ci hdis. 2 Biharul nvar, 2-ci cild, 17-ci fsil, 20-ci hdis. 3 Biharul nvar, 14-c cild, 21-ci fsil, 17-ci hdis.

59

Isa () buyurdu:

Bu ii grmkl insanlara xidmt etmyin n xeyirxah i

olduunu demk istyirdim. Bu il hm zm tvazkarlq

etmi oldum, hm d sizlr tvazkarlq drsini yrtdim.

Mndn sonra insanlarn hidayt olunmalarn z hdniz

gtrdkd tvazkarl hr eydn stn tutun v bilin ki,

toxum qayalqlarda yox, yumaq torpaqda bitdiyi kimi,

tvazkarlq da [salam qlblrd] zn yer tapr.

Hzrt li ()-dan nql olunmu rvaytlrd tvazkarln

verdiyi msbt nticlr bel byan olunur:

Tvazkarln smrsi dostluq v mhbbt, tkbbrn

smrsi is kin-kdurt v dmnilikdir.1

Tvazkarlq, salamatl snin n rman gtirr.2

Tvazkarlq sizlr vqar v ucalq libasn geyindirr.3

Peymbrdn (s) nql olunmu baqa bir rvaytd deyilir:

Allah-taala tvazkar olma mr etmidir ki, biriniz

digrinizin haqqn tapdayb ynmysiniz.4

Btn bunlar nzr alaraq bel bir nticy glmk olar ki,

slh v smimiyyt, dostluq v qardalq, salam hyat v

gzl xlaqla baa vurulan hyat tvazkarln verdiyi msbt

nticlrdndir.

Drsimizi Peymbr (s) v Msum imamlarn tvazkar

hyat trzlrin dlalt edn iki rvayti il baa vururuq:

1. Bir gn Peymbr (s) z shablri il sfr zaman bir

yerd drg qurmal olurlar. Bel qrara glirlr ki, bir qoyun

ksib tini kabab etsinlr. Shablrdn biri qoyunun

ksilmsini, baqa birisi soyulmasn, digri is biirilmsini z

1 rrul-hikm, 3-c cild, 327-ci sh. 2 Biharul nvar, 75-ci cild, 51-ci fsil, 11-ci hdis. 3 Biharul nvar, 77-ci cild, 14-c fsil, 1-ci hdis. 4 Knzl-mmal, 3-c cild, 110-cu shif, 5722-ci hdis.

60

hdsin gtrr. Bellikl, yemk hazrlamaq n hr z

zrin bir msuliyyt gtrd. Peymbr (s) hr ksin bir ii

zrin gtrdyn grb buyurur: El is odun ymaqda

mnim boynuma. Shablrdn biri dedi: Ya Rsulllah! Sizin

zhmt kmyiniz lazm deyil. Biz zmz n lazmsa

edcyik. Peymbr (s) buyurdu: Bilirm ki, siz bu ilri

grcksiniz. Lakin, Allah-taala zn baqalarndan

frqlndirn xslri sevmir. Bunu deyib shraya trf getdi v

kifayt qdr quru odun yd.

Imam Hsn sgri ()-dan nql olunan digr rvaytd

deyilir:

Bir gn li ()-n evin iki nfr qonaq glir. Onlardan biri

ata, digri is onun vlad idi. O hzrt onlar glr zl

qarlayb ev dvt etdi v z d onlarn qarsnda oturdu.

Sonra buyurdu ki, yemk gtirsinlr. Yemk yeyib

qurtardqdan sonra hzrtin xidmtisi Qnbr l yumaq n

lyn v su gtirdi. li () dolan Qnbrin lindn alb z

qonaqlarn lin su tkmy balad. Yaca byk olan xs

xcalt kdiyindn n edcyini bilmyib yerindn qalxaraq

dedi: Ya mirl-mminin! Allah snin mnim lim su

tkdyn grrm?

li () buyurdu:

Otur llrini yu. Allah hm sni, hm d zn sndn stn

tutmayan v axirtd dnya hlinin ona on df ox xidmt

etmk mqsdil sn xidmt edn bndsini d grr. Sonra

qona yerind oturdub buyurdu:

Sni and verirm Allaha! Qnbr lin su tkrkn zn n

qdr rahat hiss edirsns, indi d zn bir o qdr rahat hiss

et v llrini yu.

O hzrt szlrini bitirib suyu qonan llrin tkd. Yaca

byk olan qonaq llrini yuyub qurtardqdan sonra hzrt li

61

() dolan olu Mhmmd Hnfiyyy verib buyurdu: gr

bu olan tk mn qonaq glsydi, mn zm onun llrin su

tkrdim. Amma Allah-taala ata il oul arasnda eyni

sviyyd ehtiram qoyulmasn istmir. Ata, atann lin su

tkdy kimi, oul da oulun lin su tkmlidir. Mhmmd

Hnfiyy dolan alb qonan lin su tkd.

Imam Hsn sgri rvayti nql etdikdn sonra buyurur:

Hr kim lidn bel rnk gtrrs, onun hqiqi

trfdarlarndan olar.1

DRSIN XLASSI

Cmiyyt zvlri il nsiyytd olmaq n zruri olan gzl

xsusiyytlrdn biri d tvazkarlqdr. Allah-taala bunu mli-

saleh bndlrinin xsusiyytlrindn biri hesab edir. Tvazkar

olmaq insanlar arasnda dostluq, mhbbt v smimiyytin

artmasna sbb olur.


1. Tvazkarl izah edin.

2. Allah-taala Furqan sursinin 63-c aysind mli-saleh

insanlarn ilk nvbd hans xsusiyytini qeyd edir?

3. Imam Riza () tvazkarln lazmi hddi bard n buyurur?

4. Tvazkarlq n kimi msbt nticlr verir?

1 Biharul nvar, 41-ci cild, 105-ci fsil, 5-ci hdis.

62

SKKIZINCI DRS

HD VFALI OLMAQ

Ictimai laqlrin brqrar olunmasnda hr bir mslmana

zruri olan digr xlaqi xsusiyytlrdn biri d hd vfal

olmaqdr.

Qurani-Krimin bir ox aylrind v Msum imamlardan

nql olunmu rvaytlrd bu msly byk hmiyyt

verilmidir. Balanlan btn hd-peymanlara ml etmyi

Quran vacib hesab edir:

...hd vfa edin. nki [insan] hd barsind [qiyamt

gn] cavabdehdir. [Insan verdiyi hdi yerin yetirib-

yetirmdiyi haqda soru-suallara tutulacaqdr].1

Ey iman gtirnlr! hdlr sadiq olun...2

hd-peymana ml olunmasnn zruri olduunu qeyd

etmkl yana, onun pozulmamasna da ciddi xbrdarlq

edilir:

Ey iman gtirnlr! Etmycyiniz bir eyi niy

deyirsiniz?...

Etmycyiniz bir eyi demk Allah yannda byk qzb

sbb olar.3

Balanlan hd-peymana istr frdi olsun, istrs d mumi,

istr mslmanlarla olsun, istrs d mrik v kafirlrl, vfal

olmaq hr bir mslmana vacibdir. Allah-taala Qurani-

Krimd Peymbr (s) xitab edrk buyurur:

1 Isra-34. 2 Maid-1. 3 Sf 2-3.

63

...Onlarla hdiniz axra qdr [mddti bitndk] vfa

edin...1


halda kimsnin zr qbul olunmayr:

1. mantin z sahibin qaytarlmasnda (mal sahibinin

mli-saleh bir xs olub-olmamasndan asl olmayaraq);

2. Kimliyindn asl olmayaraq hd vfa etmdikd;

3. Ata-anaya yaxlq etmdikd (istr onlar mli-saleh

olsun, istrs d yox).2

Mlum msldir ki, cmiyytd nizam-intizam yaradlmas

v onun salam bir trzd inkiaf etdirilmsi n ilk nvbd

balanm hd-peymanlara riayt edilmlidir. nki, gr ayr-

ayr frdlr arasnda balanlan hd-peymanlara riayt

olunmazsa hrc-mrclik ba alb gedck v ictimai ilr z tbii

mcrasndan xacaqdr. Bel bir raitd yalnz gcllr davam

gtirck v z mnafelrini myyn mnada qoruyub

saxlaya bilcklr. Bu sbbdn d imam Sadiq () bu ey

(mantin qaytarlmas, hd vfal olmaq v valideyn yaxlq

etmk) riayt etmynlrin zrl hesab edilmycyini

buyurmudur.

li () Malik tri Misr vali gndrdiyi zaman bu haqda

ona xsusi gstrilr verib buyurur:

gr dmnlrinl onlara snacaq vercyin dair hd-

peyman balayarsansa, mant xyant etmdiyin kimi bu

hd-peymana da vfal ol. nki, fikir ayrlna baxmayaraq,

din v mzhbindn asl olmayaraq hamnn yekdillikl qbul

etdiyi eylrdn biri d hd vfal olmaqdr. Htta mriklr

d hd-peymana vfal olmaman aqibtini grdklri n

1 Tvb-4. 2 Biharul nvar, 74-c cild, 2-ci fsil, 46-c hdis.

64

mslmanlarla baladqlar hd-peymanlara v slh sazilrin

riayt etmilr. Bu sbbdn d zrin gtrdyn

msuliyyti zrl hesab etm v dmnlrini aldadb

baladn hd-peymana qar xma. Nadanlq zndn

Allaha qar yalnz inadkar v cahil insanlar xarlar.

Allah is rhmt qaplarn z bndlrinin zn am v

z rhmt drgahnda onlara snacaq vermidir. Onun

pnahna snanlar n aldadlar, n d onlarn haqq

tapdanlar.1

HD VFA ETMYIN HMIYYTI

hd vfal olman zruriliyi v n qdr hmiyytli

olduu artq biz blli oldu. Indi is baxaq grk islam nqteyi-

nzrindn digr mnvi dyrlrl yana hd vfal olman

n kimi hmiyyti vardr?

Burada bir ne msly diqqt yetirmk lazmdr:

1. Qurani-Krimd hd vfal olmaq, vd verdiklri

eylr ml etdikdn sonra mminlrin n balca

xsusiyytlrindn biri kimi gstrilir.

O mminlr ki, mantlrini v hdlrini qoruyub

saxlayarlar [onlara taprlm mant xyant etmz,

verdiklri sz yerin yetirrlr].2

Maric sursinin 33-c aysi d hmn mtlb iar edir.

Peymbr (s) bu haqda buyurur:

Allaha v Qiyamt gnn iman gtirmi hr bir xs

verdiyi vdy ml etmlidir.3

1 Nhcul Bla, Malik trin hdnamsi. 2 Muminun-8. 3 Biharul-nvar, 77-ci cild, 7-ci fsil, 1-ci hdis.

65

li () buyurur:

Mminlrin nianlrindn biri d onlarn hd vfal

olmalardr.1

Dinin stunlarndan biri d mant v hd vfa

etmkdir.

Qurani-Krimin baqa bir aysind hd vfa etmk mli-

saleh insanlarn xsusiyytlrindn biri kimi gstrilir:

Yax insanlar hd-peyman baladqda ona vfal olarlar.2

Baqa bir ayd Allah-taala hzrt Ismayl ()- vsf edrkn

buyurur:

[Ya Mhmmd!] Quranda Ismaili d yada sal! O z

vdin sadiq v [Bizim trfimizdn z mmtin] gndrilmi

bir peymbr idi.3

Hzrt Ismayl ()-n peymbrliyindn d vvl onun hd-

peymana sadiq olduu gstrilir. Bel ki, nql olunmu

rvaytlrdn birind deyilir:

Hzrt Ismayl () gnlrin bir gn onunla grmk

istyn bir xsl gr yeri tyin edir. O Hzrt vdin ml

edrk hr gn hmn yer gedir v hmn xsi gzlyir.

Lakin bir il ardcl getmsin baxmayaraq, hmn xsi gr

bilmir. Onu grnlr harada olduunu v n n vdsin

xilaf xdn soruurlar. Hmn xs nhayt hzrt Ismayl

()-n yanna glib gr unutduu n bu mddt rzind

glmdiyini bildirir. Hzrt Ismayl () tmkinl onu dinlyib

buyurur: And olsun Allaha! gr bu gnd glmsydin,

Qiyamt gnndk buraya glckdim.

Bu hvalatdan sonra Hzrt Ismayl ()-a Sadiqul vd

lqbi verildi.

1 Biharul-nvar,17-ci cild, 14-c fsil, 11-ci hdis. 2 Bqr-177. 3 Mrym-54.

66

4. Imam Sadiq ()-dan nql olunmu rvaytlrdn birind

hd vfal olmaq hr bir mslmann zrin dn

vziflrdn biri kimi gstrilir:

Mmin mminin qardadr. Gz tki ona yol gstrr v

he vaxt haqqn mnimsyib xyant etmz. Vd verdiyi

zaman aldatmadan hdin sadiq qalar.1

li () buyurur:

hd vfal olmaq sdaqtl yana olmaldr. V mn hd

vfadan mhkm bir ey tsvvr etmirm. Insan Allahn

hzuruna qaydacan bildiyi halda baqalarna qar nec

hiyl ild bilr?!

El bir dvranda yaayrq ki, hiylgrlik zirklik hesab

olunur v nadan insanlar bu xslri zirk v bacarql

adlandrrlar. Grsn onlar bundan n kimi mnft ld

edirlr? Allah onlar ldrsn! bhsiz ki, [hqiqi] zirk v

bacarql insanlar hiylgrliyin yolunu bilmirlr. Lakin ilahi

yasaq v qadaalar onlar bu idn kindirir. Bunu bacarsalar

da he vaxt hyata keirmirlr. Lakin, dinl he bir laqsi

olmayan xslr z gndlik hyatlarnda dflrl bu irkin i

l atarlar.2

Grndy kimi xtbd hd vfal olmaq sdaqtl eyni

mna dayr, hiyl v mkr il tamamil ziddiyyt tkil etdiyi

gstrilir. Iman sahiblri verdiklri vdy v baladqlar hd-

peymana daim sadiq qalarlar. Iman zif olanlar, din inam v

etiqad olmayan xslr is he ndn kinmdn z hd-

peymanlarna sadiq qalmaz v ox asanlqla hr eyi alt-st

etmy hazr olarlar. Bu bir hqiqtdir ki, Allaha iman gtirmi

1 Biharul-nvar, 74-c cild, 16-c fsil, 7-ci hdis. 2 Biharul-nvar, 75-ci cild, 47-ci fsil, 21-ci hdis.

67

mli-saleh xslr mxtlif bhanlr l atb verdiklri

vdy sla xilaf xmazlar.

Bu sbbdn d mriklrin baladqlar hd-peymanlara

riayt etmmlrin baxmayaraq, hzrt Peymbr (s) onlarn

ard-aras ksilmyn tziqlrin dzr v onlarla balad

hd-peymanlar pozmurdu.

Nhayt Tvb sursinin ilk aysi nazil oldu v mriklr

ox ciddi xbrdarlq edildi:

[Bu] Allahdan v Onun Peymbrindn sazi baladnz

mriklr [onlarla olan hdlrin pozulmas, laqlrin ksilmsi

haqqnda] xbrdarlqdr!1

Tvb sursinin bu v sonrak aylri nazil olduqdan sonra

bir ne qbillr istisna olmaqla, mslmanlarla mriklr

arasnda balanlan hd-peymanlara bir dflik son qoyuldu.

5. Istr hzrt Peymbr (s), istrs d onun davamlar

olan Msum imamlar () mslmanlarn baladqlar hd-

peymanlara v z vdlrin sadiq qalmalarna tkid etmi v

onlarn pozulmasna yol vermmlrini tvsiy etmilr.

Peymbr (s) bunu htta mnafiqlrin xsusiyytlrindn

biri kimi qiymtlndirib buyurur:

Bu ey mnafiqlrin xsusiyytlrindndir:

1. Bir ey dandqlar zaman yalan sylyr;

2. Baladqlar hd-peyman pozar;

3. Veriln mantlr xyant edr.2

li () Malik tr verdiyi gstrilrin birind buyurur:

Camaata vd verdiyin zaman z hdin sadiq qal. nki

hd vfa etmmk Allahla insanlar arasnda dmniliy

1 Tvb-1. 2 Biharul-nvar, 72

din telimleri 1 hisse

Documents