dil ve din - cengiz Özakıncı

8/12/2019 Dil Ve Din - Cengiz zaknc

1/281

PAYEL YAYINLARI : 129Bilim Kitaplar : 45

ISBN 9753881088

DizgiDizgi operatrDzeltiKapak filmleri

Kapak basksCilt

Payel YayneviNuray YaarBirgl KlEbru grafik

pomet MatbaasEsra Mcellithanesi


2/281

1954 ylnda Krklareli'de doan Cengiz zaknc, ilkokulu sparta, Antalya, Burdur ve zmir'de, ortaokuluKtahya'da, liseyi stanbul'da okudu ve AmerikanSchool of Modern Photography'den sanat eitimi ald.Grsel sanatlarn resim, grafik, fotoraf alanlarnda yaptlar veren ve sergiler aan zaknc'nn sanat felsefesine ilikin kuramsal yazlar ve sanat eletirileri, Gsteri, Argos, n Vivo, kibine Doru gibi dergilerde ya

ymland. 1979'da yazd ve basmdan nce elkonulan Marksist Adan Kemalist Devrim kitab veyaymlad "Yeni Demokratik i Birlii" imzal bildiriler nedeniyle 12 Eyll'de yarglanp 5 yl tutsak kalan Cengiz zaknc, zgrlne kavutuktan sonra

grsel, yazl, szel iletiim, dil ve felsefe zerinde younlam olup, Arap, brani, Grek, Latin, Gktrk yaz ve dilleri zerinde almaktadr.Dil ve Din'denbaka, toplatma istemiyle yarglananletiim anda Aydn Kirlenmesi; Nomos ve Aydn adl bir kitab, eitlidergi, gazete, radyo ve televizyonlarda yaymlanmpek ok yaz, sylei, rportaj ve konumalar vardr.


3/281

Yapitin adi: Dil ve Din

Yayin baklan : Cengiz Ozakinci

U$iincii basimin yayin haklari : Payel Yayinevi

Birinci basim: Kasim 1994 (Bellek Yayinevi)

Ikinci basim: Temmuz 1995 (Bellek Yayinevi)

U(iincii basim: Haziran 1998

Kapak resmi: Domenico Zampieri

"Hz. Ibrahim ve kurban"


4/281

CENGZ OZAKINCI

DLveDN

PAYEL YAYINEV


5/281

NDEKLER

nc Basma nsz 9Giri 23

BRNC BLMTRK DLNN BOZULMASI VE DN

I. Kutsal Saylann Glnletirilmesini nleme Kaygs 29II. Arap Dilini Kutsallatrma abalan 38

El. Bilgilik:, Sekinlik, stnlk Taslama 47IV. Kur'an'daki Kavramlarn Trkede Karl Yoktur Sav 52V. Dilde Yabanclama ve Dnce retme Yetisi 83

KNC BLMTRK YAZISININ BOZULMASI VE DNI. Arap Yazsnn Kutsallatrlmas 159

I. Arap Yazsnn Trkleri Birletirdii Sav 188

SONU 209

NC BASIMA EKLERBabil Kulesinden Son Trk Dil Kurultay'na 215

ztrkecilik ada Uygarla Kart Deildir .. 220"The Trke" 224TDK Bakan Prof. Dr. Hasan Eren'e 230Kur'an'da Kadnlar Dvn Buyruu Yok 234Bizim Dede Korkutlanmza Ne Oldu? 244Kurtulu Sava'n Osmanlcayla Deil Trkeyle Kazandk 249

BASINDA IKAN YAZILARDAN SEMELER , 255Kaynaka 261

Dizin 277


6/281

Sorun'un z din deil dildirK. Atatrk

NC BASIMA NSZ

'L ve din ilikileri konusundaki almalarma, 1989 ylnda, dinaalannn rgtl biimde lke ynetimini ele geirmeye aday olduklar; dinsmrc yaynlarn grlmemi lde artt; ynlarn artan bir ivmeyle dinsmrc rgtlerin ats altnda toplanp, bekbek dinaalarnn gdmne girdikleri; tpk gemite ran'da komnist TUDEH'ilerin dinaas Humeyrii'yle ibirlii yaptklar gibi, biz

deki birtakm solcularn da dinaalaryla ibirlii yapmaya baladklar; Humeyni'nin ran'daki baarsna yknen yerli dinaalarnn, soluda, blcleri de yanlarna ekerek, ynetimi ellerine geirmek zereolduklar; lkenin geleceinin gerekten karard bir ortamda; susmann ihanetten baka bir ey olmadn kavrayarak, ulusumuzu bu karanlk gelecekten ancak bilimsel usyrtmenin kurtarabileceini dnerek, ortaya ynlar dinaalarnn karanlk gdmnden kurtarc nitelikte bilimsel almalar koymak, onlar din konusunda bilimsel us

yrtmenin yla aydnlatmak ve dinaalarnn kendilerini srkledii karanlk sondan uzaklatrmak dileiyle balamtm.

Kitabm oluturduum 1989, 1990, 1992, 1994 yllar arasnda,dinsmrc yobazlar kendi grlerine kart grler savunan aydnlarmza ynelik kanl saldrlarda bulunuyorlar; lkemizi Cezayir'e,ran'a dntrecekleri yolunda, rk estiren yaynlar yapmaktan ekinmiyorlard. Savam izgileri bana gre yanl olsa da, yazlarndakarlatm bilime aykr kimi grlere katlmyor ve eletiriyor olsam da, dinsmrclne kar yaynlar yapan aydnlarmzdan Muammer Aksoy, etin Eme, Uur Mumcu, Bahriye ok ve TuranDursun, hep o yllarda ldrlm; Sivas'ta 37 aydnmz yine o yllar


7/281

10 DL VE DN

da, stelik gvenlik glerinin gzleri nnde, dinsmrclerce k

krtlan yobazlarca yaklmt. nc basks elinizde olan kitabm,1989'da baladm almann bir rn olarak, 1992'de ite byle birortamda yazlm; 1994'te yine byle bir ortamda yaymlanm ve ancak imdilerde (Milli Gvenlik Kurulu'nun 28 ubat 1997 toplantsnda aklanan Yeni Ulusal Savunma izgisinde, dinsmrcl blclkle birlikte badman sayldktan ve ordu dinsmrclere karklcn knndan syrdktan sonra) gven iinde korkusuzca tartlmaya balanan "din dilinin Trkeletirilmesi" konusu, bugnk grece

gvenlik ortamndan drt yl nce, o karanlk ortamda, bu kitabmdaortaya konmutur.

1994 Kasm aynda yaplan birinci basm 02.03.1995 gnl YeniYzyl gazetesinin ok satan kitaplar listesinde onuncu srada yer alankitabmn, ikinci basm 1995 lkbaharnda yaplm ve bu iki basmgerekletiren nceki yaynevinin isorunlan nedeniyle nc basmgerekletirilemediinden, 1996'dan bu yana ok sorulan fakat basks

bulunmayan kitaplar arasna girmiti. 1997 'nin son aylarnda "Trkeibadet" konusu kamuoyunun tartma gndemine oturunca, kitabm daha da aranr oldu; kitabm duyan fakat kitaplarda bulamayan kimiokuyucular, dorudan beni arayp, bana ulaarak, kitabm nereden venasl edinebileceklerini benden sorar oldular. Kitabmn nc basmna yazdm bu nsze, okuyucularn youn ilgisine ve nc basm gerekletiren Payel Yaynevi'ne teekkr ederek balamak isti

yorum.

Kitabmn ilk basm yaymlandktan sonra, tantc yazlar yazarak,benimle paneller, syleiler, televizyon konumalar yaparak, kitabmn ve grlerimin yaylmasna ok emekleri geen deerli aydnlarmzn almalarn da burada saygyla anmak istiyorum:

""Cumhuriyet gazetesi yazan, stanbul niversitesi letiim Fakltesi ve Mimar Sinan niversitesi SinemaTelevizyon Fakltesi retimyelerinden, Sayn Prof. Metin Erksan, 19 Kasm 1994 gnl Cumhuriyet'in ikinci sayfasnda yaymlanan ke yazsnda,Dil ve Dini "Cahil, gafil, karayobaz ve karaaydnlarn yerden mantar biter gibi oald ve Trk toplumunu zehirledii bu zamanda, bir panzehir gibi alg


8/281

NC BASIMA NSZ 11

lanacak; vazgeilmez, zorunlu, kesin bir baucu kitab," olarak deerlendirdi.

ada Yaam Destekleme Dernei ve Sivil Toplum KurulularBirlii Giriim Kurulu Bakan Prof. Dr. Sayn Trkan Saylan, Cumhuriyet Kitap Eki'nin 07.09.1995 gnl saysnda yaymlanan "Cengizzaknc'dan ilgin bir alma" balkl yazsnda Dil ve Dini tantt; Atatrk'n dil ve yaz devrimlerini anlamak isteyen herkese ve zellikle genlerimize nerdi.

*Eski Kltr Bakanlarmzdan Beyaz Nokta Vakf Bakan Sayn

Tnaz Titiz,Dil ve Din'iTrk insannn sorun zme yetisini gelitirici, ezbersiz eitime ynelik deerli bir alma olarak selamlad.05.06.1995 gn Kanal 6'da katld bir syleide konunun "D/7 veDin" okunmakszn tartlamayacan vurgulayan Sayn Tnaz Titiz,Trkiye Biliim Vakf'nca yaymlanan 12.04.1996 gnl BT Haberdergisinde "Hedefe Tayc Bir Proje" balkl ke yazsnda, bir kezdahaDil ve Dinzerinde durdu.

stanbul niversitesi Yabanc Diller Blm Trke Birimi re

tim Grevlisi, deerli dilcimiz Sayn Yusuf otukske,Gsteri dergisinin Ocak 1995 saysnda yaymlanan yazsnda, aydnlarmzn dikkatiniDil ve Din'eekti ve onu "1994'te yaymlanan en ilgin kitap," olarak deerlendirdi.

Marmara niversitesi Atatrk Eitim Fakltesi Trk Dili Ana Bilim Dal retim Grevlisi, Yard. Do. Dr. Sayn Mustafa S. Kaalin,Dil veD j/f i rencilerine yardmc kitap olarak nerdi.

Antropolog yazar Sayn Nevval (izgen) Sevindi, 02.02. 1995gnl Yeni Yzyl'ayaymlanan "Kltrel Kimlie Yabanclama" ve30.03.1995 gnlCumhuriyet Kitap Eki'ndeyaymlanan "Cengiz zaknc'dan ilgin bir kitap: Kltrel kimliine yabanclaan Trk dilininyks" balkl iki yazsyla, Dil ve Din'i tantp okurlarn dikkatinesundu.

Eyll Psikiatri Dernei, 27.03.1995 gn,Dil ve Din zerine birsylei gerekletirdi.

*Hrriyet Gsteri Dergisi, Haziran 1995 saysnda, Dil ve Din'eilikin bir rportaj yaymlad.


9/281

12 DL VE DN

*27.09.1995 gnl orum Haber Gazetesi'ndeDil ve Din tantld.*29.01.1996 gn Pimapen Kltr Evi'de gerekletirilen "Dilin

kemii yok" konulu syleideDil ve Dinzerine bir konuma yaptm.*30.01.1996 gnl Sabah gazetesi,Dil ve Dinzerine yaptm ko

numaya yer verdi.*30.01.1996 gnlYeni Gnaydngazetesi,Dil ve Dinkonusunda

ki grlerime yer verdi.*31.01.1996 gnl Gazeteciler Cemiyeti yayn organBizim Gaze

te, Dil ve Dinzerine konumam aktard.

*Beyaz Nokta Vakfi'nn 01.02.1996 gn Dedeman otelinde yaplan toplantsna arldm veDil ve Din zerine bir konuma yaptm.*Matbatdergisi, 18.02.1996 gnl saysnda beniDil ve Din dola

ysyla "ayn yazar" seerek kitabmla ilgili uzun bir sylei yaymlad.

*Fla TV., 17.03.1996'da Bahadr Tokmak ve Turgay Yldz'nDilve Din'le ilgili olarak benimle gerekletirdikleri bir saatlik syleiyi

yaymlad.

*30.03.1996 gn anl olduum Genlik Kitabevi Kltr SanatPlatformundaDil ve Dinzerine bir konuma yaptm.

*Beyaz Nokta Vakfi'nn 01.04.1996 gnl blteninde Dil veDin'den alntlar yaymland.

*03.08.1996 gn, Hr FM'de Dil ve Din'lt ilgili bir saatlik birsyleiye katldm

*Sayn Yaar Ba, iviyazlan'ndan Ocak 1997'de yaymlananKltr Din Tanr adl kitabnn 133 ve 134'nc sayfalarnda, Dil veDm'den alntlar verdi.

*Sayn Zehra Kurttekin'in 19.01.1997 gn TRT2'de yaymlanan"Bolua Dokunmak" adl yapmndaDil ve Dinzerine konutum. Bukonuma 17.05.1997'de TRT3'te bir kez daha yaymland.

*02.06.1997 gn Kanal E'de yaymlanan, stanbul niversitesiletiim Fakltesi Dekan Prof. Dr. Sayn Nkhet Gz'n ynettii "7st 7" programnda,Dil ve Dintantld ve benimle yaplan bir konu

ma yaymland.* 13.07.1997'de Kent TV.de Mehmet Ali Yula, hazrlayp sunduu"Koltuk" programnda, benimle konusuDil ve Dinolan bir saatlik birsylei yap.


10/281

NC BASIMA NSZ 13

* 18.07.1997 gn Kanal E'de yaymlanan bir programda, Gnaydn gazetesi ke yazar Sayn Hseyin Movid,Dil ve Dini tantt.

* 23.07.1997 gnl Radikal gazetesinde, Dil ve Dinden alntlarverildi.

*25.08.1997 gn, Capitol FM'de yaplan bir saatlik syleide,Dilve Dinzerine konutum.

*30.12.1997 gnlAkamGazetesinde yaymlanan ke yazsnda,Sayn Birsen AltnerDil ve Din'i tantt.

*Yeni Hayat dergisinin Ocak 1998 gnl 39. saysnda, Sayn Hanifi Alta, Dil ve Din'den alntlar verdi.

*26. 01.1998 gn Kanal E'de letiim Fakltesi Dekan Prof. Dr.Sayn Nkhet Gz, "7 st 7" programn bir kez daha "Trke badet"konusuna ayrarak, benimle Dil ve Din zerine bir saatlik ikinci birsylei gerekletirdi.

*02.02.1998 gnl Akam gazetesinde Sayn Birsen Altner, keyazsnda yeniden Dil ve Din'e deindi.

* ubat 1998'de,Dil ve Din stanbul niversitesi letiim Fakltesi lisansst rencileri iin kaynak kitap olarak benimsendi.

*MK.Dergisinin Mart 1998 saysnda, Sayn Fikret Otyam,Dil veD/'n'den alntlar aktard.

D/7ve Din'e ilikin gazete, dergi, televizyon ve radyo yaynlaryla,panel ve syleilerin bir dkmnden oluan bu dizini,Dil ve Din'inlisansst rencileri iin kaynak kitap olarak gsterilmesi ve ileride konuya eilecek aratrmaclara yardmc olaca dncesiyle yayml

yor; gericiliin gemi azya ald bir dnemde yobazlkla savamda

DilveDin'itantc yaynlar yapan tm bu deerli, yrekli aydnlarmza sayglar sunuyor ve kendilerine yrek dolusu teekkrler ediyorum.

Dokuz yl nce aratrma gndemime aldm ve drt yl nce yaymlanan kitabmla toplumumuzun dikkatine sunduum "din dilininTrkeletirilmesi" konusunun, bugn aydnlarmz arasnda birok

yanda bulmu, savunuluyor olmasndan mutluyum. Sayn Cemal Kutay'n 1997'nin son aylarnda yaymlad Trke badet adl kitabndan sonra, basn yaynmzn "din dilinin Trkelemesi" konusunu l

ke gndemine alp tartmaya amas; Sayn Hulki Cevizolu'nun Kanal 6'da yaymlanan "Cevizkabuu"nda konuyu deerli tarihi Sayn


11/281

14 DL VE DN

Cemal Kutay ve i Partisi Bakan Sayn Dou Perinek'le tartmas, ardndan Sayn Ali Krca'nn Atv.'de yaymlanan bir "Siyaset Mey

dan"n bu konuya ayrmas, ok yerinde, dinsel aydnlanma asndanok gerekli ve sevindirici gelimelerdi. Ancak, bu youn tartmalardan sonra "din dilinin Trkeletirilmesi" ynnde birtakm somutadmlar anlamam olmas, Trkeletirmenin ne denli gerekli olduukonusunun bu tartmalarda topluma yeterince inandrc biimde kavratlamadn dndrmektedir. Sanrm ulusal dilde ibadet konusunun yeniden gndeme getirilmesi ve bu kez bilimsel, kuramsal dzeyde tartlmas gerekiyor.

Sayn Birsen Altmer, 02.02.1998 gnlAkam gazetesinde yaymlanan "Dinde reform tartmalar" balkl ke yazsnda, din dilininTrkeletirilmesi konulu tartmalarda ortaya kan deiik grleridrt bekte toplayarak, yle zetlemiti:

Anadilde ibadet konusunda gzlemlediim kadaryla drt farkl gr olutu. Birincisi Cemal Kutay'n; her yerde ve her ekilde anadilde ibadet yaplmasnn gerekliliini savunan gr. kinci gr ise bu konuya lml yaklaanYaar Nuri ztrk'e ait. O, Trke ibadetin dinin daha kolay anlalmas ve renilmesini salayacan, Arapa'y yanl kulland iin hata yapabileceklerini dnenlerin ibadetlerinde Trke dualar okuyabileceini ama, bu iin eitimini alan szgelimi cami imamlarnn byle bir hata yaprnas sz konusu olmad iin Arapa dualar okumalarn ve cenaattekilerin de imama uymasgerektiini sylyor. nc gr, deil anadilde ibadeti kabul etmek, bu konuda konumann bile gnah olduuna inanyor.

Gelelim drdncsne: Bu gr Atv'de Ali Krca'nn sunduu Siyaset

Meydan'nda yer almayan Cengiz zaknc'ya ait. Cengiz zaknc, KanalE'de yaymlanan "7 st 7" programnda, sadece dinin deil, felsefe, bilim, hukuk ve dnce dilinin de Trke olmas gerektiini syleyerek olaya bilimselbir adan yaklat.

Sayn Altner'in "din dilinin Trkeletirilmesi" konulu tartmalarsrasnda ortaya kan gr ayrlklarna ve benim bu gr ayrhklanndaki yerime ilikin saptamalar dorudur. Gerekten de, kitabmda,

din dilinin Trkeletirilmesinin niin gerektiini/nce dilbilimsel, anlambilimsel verilere, sonra da dinsel verilere dayanarak aklarken; konuyu yalnzca din alanyla snrl tutmayp, tm dnsel alanlarda


12/281

NC BASIMA NSZ 15

kullandmz dilin ve zellikle de yabanc kkenli kavram adlarnnTrkeletirilmesini savundum. ncelii din dilinin Trkeletirilme

sine vermi olmamn, lkenin o yllarda hzla dinsel bir karanla srkleniyor olmasndan baka, lke bu durumda olmasayd bile bana bukitab yazdrtacak ok zel ve ok nemli bir nedeni vardr. yle ki:

Hegel; "Din, var oluunu felsefeye borlu deildir, felsefe yokkendin vard; fakat felsefe var oluunu dine borludur, din olmakszn felsefe var olamazd," derken, bir gerei dile getirmitir. Gerekten de,din ve felsefe, ayn soruyu yantlamay amalayan iki dnsel alandr.Ortak sorular udur:

"Evren nasl olup da var oldu? Bir zamanlar ortada evren diye birey yoktu, sonsuz bir hilik vard da, bir sre sonra evren bu sonsuzhiliin iinde mi var oldu; yoksa evren zaman iinde bir balangc olmakszn hep var myd?.."

Gerek din, gerekse felsefe, ite bu soruyu yantlamay amalar. Busoru, kiisoyunun en nemli sorusudur; nk insan, byle bir soruyusormakla yeryzndeki teki canl trlerinden en kesin bir kopula ayrlp insan olabilmitir. Gelgeldim yeryznde kendi kendilerine busoruyu hi sormadan yaayan, "evren nasl var oldu" demeyen, yaamlarn byle bir sorudan uzak, salt gndelik geim sorunlaryla geirenmilyarlarca insan vardr; bunlar biimsel olarak insan grnmndedirler, fakat dnsel olarak daha insan olamamlardr. te din ve felsefe, insan teki yaratklardan en kesin biimde ayran, insan insanyapan bu can alc soruyu, "evren nasl var oldu" sorusunu tm insanln beynine sokmaya ve yantlamaya adanm iki karde gibidir. Dini

de felsefeyi de douran ayn soru olduu iin, kullandklar kavram adlan da ortaktr. Felsefe alannda kullanlan kavram adlarnn neredeysetm, nce din alannda domu, bin yllarca din alannda kullanlm,sonra felsefede yer almtr. Demek ki, dinsel kavramlarn ulusal dileevrilmesi baarlmakszn, felsefe dilinin ulusallamas da salanamazve dolaysla ulus felsefe alannda tkanr. Felsefe alannda tkanan birulusun bilim ve sanat alannda ilerleyemeyecei de apaktr. nk

bir toplumun ne kadar ok sayda yesi "evren nasl var oldu" sorusu

nu kendi kendisine sorarsa, o toplum o denli srlkten kar, bilime,felsefeye, sanata ilgi duyan bilinli insanlar toplumuna dnr. a


13/281

16 DL VE DN

mzn en nemli bilginlerinden Albert Einstein, kimi yazlarnda, bugerei yle vurgulamtr:

Duyabileceimiz en gzel ey, hayatn esrarl yandr. (Evren nasl var ol

du, sorusudur.eb.) Sanatn ve gerek bilimin beiinde bu ana duygu vardr.

Onu bilmeyen, dnya karsnda aknlk ve hayranlk duymayan kimse, ne de

olsa l ve gz kapal gibidir. Hayatn srlaryla kar karya gelmek, korku

ile de kararak dinleri yaratmtr... Ulaamayacamz bir eylerin var oldu

unu bilmek, ancak en ilkel bir biimde anlayabileceimiz en derin akln ve en

parlak gzelliin belirtilerini grmek, bu bilgi ve bu gerek dindarln ta ken

disidir. te bu anlamda, ve yalnz bu anlamda, derinden dindar olan insanlarakatlyorum... Hayatn sonsuzluundaki sr ve gerein akllar aan kuruluu

na bak, bir de tabiatta kendini gsteren akln, ne kadar kk olursa olsun bir

paracn kavramak iin gstereceimiz o iten aba yetiyor bana. (Albert

Einstein,Dnyamza Bak, Alan yaynclk, 2. basm, Mart 1987. evirenler:

S. Eybolu, A. Erhat, V. Gnyol, . ztrk, Y. Anday. s. 611, Dnyay nasl

gryorum.)

(Evren nasl var oldu, diye soran) nsanolu, insan isteklerinin ve amalarnn boluunu, tabiatta ve dnce dnyasnda kendini gsteren o akl durdu

ran dzenin yceliini grr. Hayat ona bir eit zindan gibi gelir ve anlam do

lu bir btn olarak hayat toptan kavramak ister. Bu "kozmik din duygusu'Yun

ilk izleri, dnmn ilk basamanda, rnein Davud'un baz mezamirlerinde

ve baz peygamberlerde bulunmaktadr. Kozmik din duygusu, budizmde ve he

le Schopenhauer'in esiz yazlarnda ar basar. Btn alarn dinsel dehala

r,, "kozmik din duygusu" ile kendilerini gstermilerdir... Btn alarn sap

kn denilen insanlan arasnda bu yce din duygusuyla ykl olan ve ok kezadalarnca dinsiz, kimi zaman da ermi saylan insanlar vardr. Demokritos,

Assisi'li Francesso ve Spinoza bu bakmdan birbirlerine yakndrlar. "Kozmik

din duygusu", insandan insana nasl geebilir? Bence bu duyguyu, ona yatkn

olanlarda uyandrmak ve diri tutmak, sanatla bilimin en nemli grevidir...

Bylece, dinle bilim arasnda allagelenden baka bir iliki dncesine geli

yoruz. Tarihsel adan insan bilimle dini anlamaz iki kutup olarak grebilir...

Ama ben, "kozmik din duygusu"nun bilimsel aratrmada en gl ve en soy

lu itme gc olduuna inanyorum. Yalnz byk abalarn ve hele fedakarln (ki onlarsz yeni yollar aan bilimsel yaratma gerekleemez), yalnz bun

larn deerini bilenler gndelik kayglan aan bir almay douran duygu g


14/281

NC BASIMA NSZ 17

cne (kozmik din duygusuna) nem verebilirler. Kepler'le Newton'un uzun yl

lar tek balarna alarak, gk mekaniinin ileyiini aydnlatabilmeleri iin,

dnyann kuruluundaki aklsalla derin bir inanlar olmas, ve bu akln dn

yadaki yanssn olsun yakalamak yolunda ne ateli bir istekleri olmas gerekir

di!.. Ancak hayatn bylesine yksek amalara adayan kimse, bu byk insan

lar coturan ve onlar, saysz baarszlklara ramen, amalarna bal tutan

gcn ne olduunu anlayabilir. Bu trl gleri "kozmik din duygusu" cmert

e verir insana. Bir adamz hakl olarak yle demitir: En ciddi bilginler,

ilerinde derinden derine bir dinsel duygu tayanlardr...(a.g.y., s. 1318,Bilim

ve Din)Bilimin derinlerine inerseniz, kendince bir dinsellii olmayan bir bilim ka

fasna zor rastlarsnz. Ama bu din duygusu, basit insanlarnkinden apayrdr..

Onun din duygusu, tabiat yasalarnn dzeni karsnda akn bir hayranlktr.

Bu duygu, btn alarda yaratc din adamlarnn iini dolduran duygunun

benzeridir, (a.g.y.,s. 19, Din duygusu ve aratrma.)

Bir bilim adam olan Albert Einstein'n bu saptamalar, ok ilgin

bir biimde sanat Andrey Tarkovski'nin u szleriyle rt'mektedir:

Ksa bir sre nce bir toplantda ve daha sonra, bu dncelerimden sz etmitim. Sonra da basnda "Ne kadar garip, Tarkovski tinsellikten sz ediyor!"diye yazdlar. Doal olarak onlar iin bu ok garip; nk neden sz ettiimianlayamyorlar. nk ben insann neden yaadn bilmesi gerektii anlamnda bir tinsellii dnyorum; insan, yaamnn anlam stne kafa yormakzorundadr. Tm bu sorunlar stne dnmeye balam bir insan, zaten iindeki kla belirli bir biimde aydnlanm demektir; artk bu sorun, onun heran aklndadr, yola koyulmutur bir kez. Buna karn, byle bir soruyu kendine hi sormam olanlar, tinsellikten yoksun olarak yaarlar; pragmatik bir biimde, tpk hayvan gibi. Bir gazeteci benim bu szlerim karsnda aknladyorsa eminim ki yle dnyordur: madem ki Tarkovski tinsellikten szediyor, o halde szn ettii Ortodoks kilisesidir, klerikalizm gibi bir eydir.Bu gazeteci benim insan ruhu sorununu ya da insann tm yaam boyunca harcamas gereken manevi aba sorununu ortaya atabileceimi dnemiyor."

Bilgin Albert Einstein ve Sanat Andrey Tarkovski'nin bu akla

malar, dinin insanl geriletmekten ve kandkciil kkrtmaktanbaka bir ie yaramad biimindeki nyarglann yanlln apak


15/281

18 DL VE DN

ortaya koymaktadr. Evet, din duygular kt amalarla smiirldn

de boazlamalara, gerilemeye yol aabiliyor; fakat insan insan yapan,felsefeyi, bilimi, sanat ve yargy douran abalarn banda da, felsefeden nce tm dinlerin ortak konusu olmu olan ve daha sonra felsefeyi douran "evren nasl var oldu" sorusu gelmektedir. Bir toplumundnsel bir srama yaparak bilimde, sanatta ve felsefede ilerleyebilmesinin nkoulu, btn dinlerin ortak sorusu olan ve insan insan yapan "evren nasl var oldu" sorusunun, topluma alabildiine yaylmasdr; nk bir toplumda bilime, sanata, felsefeye ilgi, bu sorunun o top

luma yaylmasyla balar.te. benim iin din dilinin Trkeletirilmesi de bu balamda can

ahc bir nem tamaktadr. Din dilinin ve zellikle de dnsel birerdm oluturan dinsel kavram adlarnn Trkeletirilmesi, insan insan yapan "evren nasl var oldu" sorusunun ulusumuzun tm bireylerine yaylmasna yol aacak ve bylelikle ulusumuzda, bu soruya yantarayan dier alanlara, bilime, felsefeye, sanata da ilgi artacaktr. D

nsel kavram adlarnn Trkeletirilmesine din alannda kullanlanArapa kavram adlarndan balanmas, ulusumuzun felsefe, bilim, yasa, yarg ve sanat alanlarna ynelik ilgisini ve kavrayn derinletirecei iindir ki. ben ncelii din dilinin Trkeletirilmesine veriyorum.Biliyorum ki, lkemizde yasa ve yarg dili de en az din dili denli, belki din dilinden bile daha adal, daha anlalmaz bir Arapaya boyunemi durumdadr. Trkiye'deki Arapa younluklu yasa ve yarg dilini, neredeyse yarglardan ve avukatlardan baka kimse anlayamaz du

rumdadr."Bu ne biim laik yasa ve yargdr ki, kulland dil ancak dinsm

rclerinin anlayabilecei trden adal Arapa dinsel kavram adlarndan olumaktadr?! Laik yasa ve yarg, irtica diliyle badar m?.."

Bu soruyu, ilk kez 13.07.1997 gn Kent tv.'de Sayn Mehmet AliYula'nn gerekletirdii syleimde dile getirdim. Canl yayn sonras aldmz telefonlar bu arpklktan ou yurttalarmzn da yaka

silktiklerini ortaya koydu. Grmce ulusumuzun felsefe, bilim, sanat, yasa ve yarg gibi dnsel alanlarda ilerleyebilmesinin nkoulu,din dilinin Trkeletirilmesinden gemektedir. Bu yolun doru bir yololduunu Alman deneyiminde grebiliyoruz.ncil'inLuther tarafndan


16/281

NC BASIMA NSZ 19

Alman diline evrilmesinden nce, Alman Felsefesi neredeyse yok gibiydi. Ne zaman ki ncil Alman diline evrildi, ite ondan sonra Alman

Felsefesi dodu.Evet, Trkiye'de Kur'an yllar nce, yzyllar nce, bin yl nceTrkeye evrilmi bulunuyor. lk Kuran evirileri bin yl nce balamtr. Fakat bunlarn halka yaylmas sz konusu deildi ve ilk evirilerde ok yksek olan Trkeletirme oran, giderek gerilemi ve evirilerin kendileri youn Arapa, Farsa szcklerle dolmaya balamt;dinsel nem tayan kavram adlar bu evirilerde hi Trkeletirilmeksizin Arapa olarak braklyordu. Oysa,Kr'an'da geen Arapa

dinsel kavram adlar en yetkin biimde Trkeye evrilmedike, bu eviriler kendilerinden beklenen yarar salayamayacaktr. Bata din dilini Trkeletirmeden, toplumumuzun felsefeye, bilime ve sanata youn ilgi duyan, salkl dnceler reten bir ulusa dnemeyeceinisavunuyorum. Bu yzden dil almalarm, "dil ve bilim", "dil ve felsefe", "dil ve sanat", "dil ve yasa" konularnda srdrmekteyim.

nc basmdan nce, kitabm dizgi yanllarn dzelterek yeniden okurken, anlama gl douran ya da akcl bozan kimi tm

celeri elden geirip dzelttim. Kimi yerlerde kart grlere sert saylabilecek, ineleyici, actc eletirilerde bulunduumu biliyorum. Ancak, kitabmn ilk basksnn zerinden drt yl gibi uzunca bir sregemi olmasna karn, o grlerin savunucular bu eletirilerimihenz yantlam deildirler. Televizyon konumalarmdan sonra telefonlar ederek fkelerini sunacaklarna, onlar da benim grlerimieletiren yazlar yaymlasnlar, dzeyli bir tartma ortam dosun isterdim; olmad.

Kitabm yazarken, anlatacaklarm yabanc kkenli szckler kullanmadan anlatmaya zen gsterdim. Din, bilim, dn, sanat, yasa veyarg dillerinin ztrke olmas gerektiini, bunun olanakl olduunusavunan bu kitabmn dorudan kendisi, yzde 98'lere varan ztrkeszck oranyla, savm gerekleyen balbana bir rnektir. Olabildiince yabanc kkenli szler kullanmakszn yazlm pek ok kitapta,

bu amaca ulalrken anlalrhn ve akcln yitirildiini zntylegryoruz. ztrke szck oran yksek, buna karlk anlalrhk,

akclk oran ok dk pek ok yapt var. Ben, elinizdeki kitabmda


17/281

20 DL VE DN

hem ztrke oran yksek, hem anlahrh, akcl olan bir yaptvermeyi amaladm. Ne olursa olsun ztrke deil; herkesin dil kuru

mu szlklerine bakmakszn anlayabilecei bir "yaayan ztrke"yle yazmaya yneldim; yle ki, hem konunun uzman olan dilbilimciler, hem de dil konusunda hibir uzmanl olmayan okuyucular kolayca anlayabilsinler. Trkiye'de aydnlarla ynlar arasndaki dil kopukluunun ancak "yaayan ztrke" ile alabileceini; dil devriminin amacnn bu olduunu ve dil devriminin bu amaca artk ulatn,yazdm bu kitapta kullandm dille gstermek istedim. Bunu byk

lde baarabildiimi sanyorum.Kitabm nc bask ncesi gzden geirirken, blmlemeyi ye

niden yaptm; ilk basklardaki blm balklarn ok uzun bularak ksalttm ve arabalklar ekledim.Dil ve Dinkonusunda eitli dergileregnderdiim kimi yaymlanm kimi yaymlanmam yazlarm ve basnda yaymlanm kitabmla ilgili deerlendirme yazlarn sona ekledim.

Bu kitabmda, konuyu ne denli dil ve din ilikileriyle snrl tutmaya alm olsam da, Trk, Arap, brani, Grek ve Latin dillerine ynelik kkbilimsel aratrmalarm beni olduka nemli bulgularn eiinedek getirdi. Kitabmn beinci blmnde, dil ile dnce arasndaki

balanty yle aklamtm:

Bir ulusun dilindeki u ya da bu szck kknn, kendisinden tretilenszcklerle arasndaki anlam balants, gerekte o dili yapanlarn, bu (kkde)

szcklerle adlandrdklar gerek olgular da birbirleriyle balantl saydklarn ele vermektedir.

Szckler arasndaki kkdelik; bu (kkde) szcklerin ad olduklar olgular arasnda bir kardelik, kandalk, soyba dnldnn gstergesidir.imdi:

1 Somut, nesnel olgular arasnda dnsel balantlar kurma abas "dnce retmek" anlamna geliyor ise.

2 Dil alannda bir kkten kkde szckler tretmek demek; dncealannda bu kkde szcklerin ad olarak verildii olgular da birbirleriyle

balantl grmek demek ise.


18/281

NC BASIMA NSZ 21

3 Bu durumda, bir ulusun dilindeki kkde szckler, o ulusun gerek

yaamda hangi nesnel olgular birbiriyle ne biimde balantl saydnn da birgstergesidir, demektir.

Sonu olarak; bir dili konuan toplumun "szck tretme yetisi" ile o dili

konuan toplumun "dnce retme yetisi", biri tekiyle belirlenen balantl

olgulardr. Birinin gerilemesi, tekinin de gerilemesine; birinin gelimesi te

kinin de gelimesine neden olacak denli yapk kardelerdir bunlar.

Bir ulusun z dilinin szl incelemeye alnr; bu szlkteki szck kk

leri seilip ayrlr; btn bu kkler kendilerinden tretilen szcklerle birlikte

ayr ayr beklenir; her bir kk kendisinden treyen szcklerle ayn bir aaolarak dikilir; sonra da kkdelikle birbirlerine bal olan bu szcklerin ad

olarak verildii gerek olgular bir bir ortaya kartlr ise; o ulusun gerek ya

amdaki hangi olgular birbirleriyle hangi ynden balantl grd: dolay

syla da, o ulusun nasl bir dnce retme biimi olduu ortaya karlm

olur... Ben buna "Masaba Antropolojisi"

imdi, kitabmn beinci blmnde eiine vardm bu alana

"Masaba Antropolojisi" demek yerine "Linguistik Antropoloji" (Dil

bilimsel nsanbilimi) ya da "Semantik Antropoloji" (Anlambilimsel n

sanbilimi) demenin daha doru olacan dnyor ve dil konusunda

ki almalarm bu dorultuda srdryorum.

22 ubat 1998, Mecidiyeky

Cengiz zaknc


19/281

GR

Biz cehaletimiz yznden dini bu halegetirdik; din de bizi bu hale getirdi

M. Akif Ersoy

'L, kiiolunun en nemli organdr.Varsayalm, bir anda yeryzndeki tm kiioullarnn dilleri tutul

sun. Byle bir durumu gznzn nne getirin. Bu bir karabasan olacaktr kukusuz. nk uyurken yaadmz karabasanlarn pek ouda, olanca gcmzle bardmz, ancak sesimizi kimselere duyuramadmz dlerdir. Kan ter iinde uyanr, grdmzn bir d olduunu anlaynca, seviniriz.

Meryemana'nn yaad toplumda oru (baa) yalnzca gn boyu

yemekten imekten kesilerek deil, gn boyu hi kimseyle konumamak biiminde tutuluyordu. Orulu kii, dilini yok sayyor; deyim yerindeyse dilini yutuyordu. Meryemolu sa da, "Kiiyi kirleten azndan girenler deil, azndan kanlardr," demi. Bu da onun azdankan szlere, dile verdii nemi gsteriyor. Azdan kan szckler,kiinin kirlenmesine neden olabiliyor. Dil, en kaba tanmyla, bir iletiim arac. Duygularn, dncelerin bakalarna iletilmesinin arac. Ancak, elinizdeki incelemede, bir dildeki szck tretiminin "bir tr d

nce retimi" olduu konu edilmektedir.Dilin, kiiolunun tm dnsel retiminde, bilimde, dinde, tm

dnsel etkinliklerde bagrevi stlendiini; dilin bulanklamasnn,dnsel gerilemeye; dilin akseikliinin ise dnsel gelimeye yolatn, bu alma boyunca greceiz.

Uzun dnem sren dil bulankl, ulusumuzun dnsel ortamnnda bulanmasna neden olmutur. Ulusumuzun dilini bulandran etkenlerin bandaysa, kkl yerli szcklerin atlarak, yerlerine kksz ya

banc szcklerin konulmas gelir. Ulusumuzun dili, teki uluslann dil


20/281

24 DtLVEDtN .

lerinden alman ok sayda yabanc szckle bulanmtr. Bu olgu, hangi dnemde nasl balad, nasl bugnlere gelindi, dilimiz nasl bozul

du? Bu sorulara yant ararken, grdk ki, dilimizin bulanmasnda ilkbyk etki, gemite Arapa, Farsa szcklerin dilimizde yapt bozgunculuktur. Arapa, Farsa szcklerin dilimize neden, niin dolutuunu; bunun yol at sonular irdelediimizde, grdk ki, dinin yararna denilerek yaplan kimi Arapa, Farsa szck almlar, dini anlamann nnde engel oluturmutur.

Bu aratrma, dil ile dinin karlkl etkileimini; bir ulusun dili bu

landka, o ulusun dinsel yanlglara da deceini; bu nedenle, eerdinsel bozunumlardan korunmak isteniyorsa, en bata ulusumuzun dilinin arlnn yeniden salanmas gerektiini gstermeye alacaktr.

Son yllarda (19861992) Sovyetler Birlii'nin dalmasyla balayan ulusal beklenmeler, dil ve din sorununu scak bir biimde gndeme getirmitir. Ulusallk ve dinsellik kabaca birbirinin karsna konularak, eer bir toplum, ulusal deerlere dayal bir dzen kurarsa, dineaykr bir yola sapm; yok eer dinsel deerlere dayal bir dzen ku

rarsa, ulusal deerlere aykr bir yola sapm saylyor. Bu yarg bir lde dorudur. Ancak, grmz odur ki, ulusal deerlere dayal birdzen kurmakla, bir toplumu dinden karmak olanakl olmad gibi;dinsel deerlere dayal bir dzen kurmakla, toplumu ulusal deerlerden

btnyle yoksun brakabilmek de olanakl deildir. Yalnzca birineyaklatnzda dierinden biraz uzaklam olursunuz; hepsi bu... Gerek buyken, Dalan Sovyetlerdeki Trk toplumlarnn geleceiyle il

gili olarak, iletiim organlarndan yaylan bilgilere baknca gryoruzki; eer bu toplumlardan herhangi biri Arap yazsn kullanmaya geecek olursa, o toplum Araplar'n, iranllar'in gznde dini semi, ulusulua srtn dnm saylyor. Azerbaycanl dinaalanndan Allahakr Paazade, 16 Ocak 1992 gnlMilliyetGazetesinde yaymlanandemecinde, sanki Arap yazs ulusuluu olanaksz klan byl bir yazym gibi; "Latin yazs eytann yazsdr. Arap yazsKur'an, Allah

yazsdr. Latin yazsna gemeyin. Arap yazma gein." diyor. Grlecei zere, yaz seimi bile, dinsel bir zorunlulukmu gibi, Tanr buynuymu gibi ele alnmaktadr. Arap yazma kutsallk ykleyenler,Arapa szcklere de kutsallk yklemekte, bir ulusun dilindeki kkl


21/281

GR 25

yerli szckleri o ulusun dilinden atp, yerlerine Arapa szckleri sok

may, sanki bir Tanr buyruuymu gibi gstermektedirler.

Aratrmalar srasnda, ulusumuzun dilinin dinsel kayglarla bozulduunu; bozulan dilin, bata din olmak zere btn alanlarda dnsel

kavray bozduunu gryoruz. "Dil dinden gitti; din dilden gitti," so

nucuna varyoruz. yle ki; bir din sorumlusu, eer dini yanl anlama

lardan korumak istiyorsa, dilimizden Arapa Farsa szcklerin atlp

yerlerine ztrkelerinin konulmas iin almaldr. Trklerin Ms

lmanl beyinlerinde kavrayp yreklerinde duyumsayabilmelerinin

nndeki biricik engel, Trk diline sokulan Arapa, Farsa szcklerin

ta kendileridir, diyoruz.Bunun nasl byle olabildiini, incelememizin sonunda birlikte g

receiz. Burada yalnzca bir giri tadml olarak, Trklerin kimi

Arapa szcklere yanl anlam yklemekten dolay din anlaylarnn

da bozulduu saptamasn, Mehmet Akif Ersoy'da da grdmz

belirtelim. lkemizdeki tm din beklerinin dine balln onayladk

lar Mslman bir dnr olan Mehmet Akif, unlar sylyor:

Biz Mslmanlar, ben yle gryorum, Allah ile pek laubaliyiz! Zannediyoruz ki, Cenab Hak oturduumuz yerden isteyivermekle hatrmz iin ilahikanunlarn deitirir. Zavall bizler. Sana emeksizce yaamak, almaksznamacna erimek hakkn, byle bir midi kim veriyor? Mslmanlk galiba.Belki. yle ya, Mslmanlar Allah'n sevgili kullardr. Hani Mslmanlk biruhuvvet (kardelik) husule getirecekti? Nerede? Bugn Mslmanlar kadarmteferrik (dank), mteettit (katlam) bir millet var m? Her tarafta Mslmanlk cehalet, Mslmanlar ise sefalet iinde mahvolup gidiyor... Mslmanlk bize dnya iin bir hayat tayyibe (temiz ve yksek bir yaam dzeyi)

vaad ediyordu. Niye vermedi? te hep bizim cehaletimiz yznden. Mslmanlarn hepsi cahil; Arab' cahil, Trk' cahil, Krd' cahil, Arnavud'u cahil, hepsi cahil. Hepimiz igvaata (kkrtmaya) kaplyoruz. Hani, mminlerkarde idi? O halde nedir Mslmanlarn bu hali? 350 milyon mu, 400 milyonmu, cihanda bu kadar Mslman var; arkta var, garpta var, imalde var, cenupta var; hepsi hirman iinde yayorlar. Biz diyoruz ki; "Mslmanz o halde Allah bize tevfk (stnlk, baar) vermelidir". Demek sen Mslmanlnla Allah' minnet altnda brakmak istiyorsun. Ne kadar cret Ne kadar hama

kat (ahmaklk). Dorusu, dnya dnya olal, gafletin cehaletin, krln, sarln bu mertebesi ne grlm ne itilmir. Dorusu, cehlin bu derecesi de


22/281

26 DL VE DN

mutlaka tahsil ile elde edilmek lazm gelecek. Ah, biz alk Mslmanlar. Naslolmu da bu kadar azim bir kitlenin umumu birden ktrmler gibi, hisden, ha

reketten mahrum kalm?1

Grlecei zere, Mehmet Akif'in Mslmanlara syledii bu sz

ler, yle yenilir yutulur trden deildir. stelik Akif, imdiki din ele

tirmenleri gibi, diyeceklerini kitaba yazp, kendisi saklanan trden biri

deildir. Yukardaki szler, onun camilerde cemaatin yzne kar

yapt konumalardan alnmtr. Akif, Mslmanlarn yzyllarca s

ren bir uyuukluk iinde alklap kaldklarn, Mslmanlarn yzleri

ne kar, stelik camilerde haykrmtr. Akif, bunun neden byle oldu

unu da anlamaya abalam; nedenlerden birini sezgileriyle yakala

m; ancak yeterince zerine gidememitir. Bakn neler sylyor:

"Kanaat"i, "tevekkl", "sabr", hepsini yanl anladk. "Sabr" nedir? Bize gre "sabr", sureti mutlakada "katlanmak" demektir. Neye katlanmak? Hereye. Daha dorusu katlanlmayacak eylere. Mesela zelil (aalk) olmaya,hakaret grmeye, dvlmeye, svlmeye; zetle insanlk onurumuzu lekeleyecek musibetlerin hepsine. Aman yarabbi.Kur'anne sylyor, biz ne anlyoruz."Sabr" katlanmak deil, gs germektir. Neye gs germek? Sonunda katlanlmayacak aclara katlanmak ztrabna mahkm olmamak iin, nceden hertrl edaide (zorbalklara), her trl mezahime (skntlara), mertcesine, insancasna gs germek. Hele "tevekkl" hi bizim anladmz mahiyette mi?'Tevekkl", Kur'an'n gsterdii, Hadis'in gsterdii "tevekkl", btn esba

ba sarldktan (tm yollan denedikten) sonra olan tevekkldr. Biz cehaletimiz(bilisizliimiz) yznden dini bu hale getirdik. Din de bizi bu hale getirdi. s

lam dini bir miskinlik (uyuukluk) dini oldu.2

Akif'in son szleri, zerinde olduka dnlmesi gereken somut

bir gerein dile getiriliidir:

"Dini bizler bu hale getirdik, Din de bizi bu hale getirdi."

Mehmet Akif'in lnda, dinin dille karlkl etkileiminin yol

at bozunumlar,Kur'an'da geen kimi szcklerin anlamnn sre

ierisinde kaymaya uramasnn dini yanl anlamaya yol atnn

^ b d u l k e r i m A b d u l k e r i m o l u : M ehm et Akif in Kur'an' Kerimi Tefsiri ;Mev' za ve Hutbeleri , s . 117 vd.

2Mehmet Akif Ersoy, a.g.y.


23/281

GR

vurgulanmas var... Ben de, "Dilimizi din bilgileri bozdu, din ise bo

zulan dilimiz yznden bozuldu," diyorum... Elinizdeki bu aratrma,nce dilimizin bozulma srecini ve bu bozulmaya yol aan etkenlerikonu edecek. Sonra da dini doru anlamann, ancak dili zletirmekle,salna kavuturmakla gerekleebileceini, somut belgeleriyle orta

ya' serecektir. /


24/281

BRNC BLM

TRK DLNN BOZULMASI VE DN

I Kutsal Saylann Glnlestirilmesini nleme Kaygs

BTN toplumlarn dillerinde, iliki kurduklar toplumlarn dillerinden szckler bulunur. Szgelimi, kimi ngiliz denizcilik terimleri,bu dile Arapadan gemitir. Endls Emeviler dnemindeki Arapngiliz ilikileri bize bu gibi szck alntlarm aklar. Ancak, ngiliz nneocuk ilikilerinde Arapa szcklere yer yoktur.1 Trkiye'de ise,Arapa, Farsa szckler, Trk anneocuk ilikilerine dein girmitir.Bu durum, szck alveriinin yalnzca kk oranda kalmadn,

Araplarla ilikileri sonucu Trklerin dilinin nemli oranda yabanclatn dndrmektedir.

Kii, durup dururken yabanc szckleri kendi diline doldurmaz.Tersine, kii, yabanc dilleri nce kmser. Kendi dili ona yeryznnen sevecen, en scak, en kolay, en doru dili gibi gelir. Eer evresinde anlayamayaca bir dille konuulmaya balanrsa, kii ilk elde bunudoatan yadrgar; itici, sevimsiz bulur. Tepkisini, bu yabanc konu

malar abartl yknmeler yaparak glnletirmek yoluyla davurabilir. Szgelimi: "Fang, fing, fonglar!" der. Ya da kzar. Anlayamadbir dille konuulmaya balanldnda, o ortamdan sklr. Bunun iindir ki; yabanc szckler bir toplumun anneocuk ilikilerine kolaylkla giremez. Anne ocuk ilikilerinde doatanlk egemendir ki, hibirana yabanc szcklerle doalama yapmaz.

Bir toplumun analar, kendi z ocuklarn yabanc bir dilden almszcklerle sevip okamaya balamlarsa, bu durumda, yabanc top

lum ile ilikiler, anadilde, annenin dilinde bir yabanclamaya yol a!Sir Stephen Runciman, "Avrupa Medeniyetinin Gelimesi zerindeki Islami

Tesirer".arkiyatmecmuasIII, ist. 1959.


25/281

30 DL VE DN

m demektir. Bir Trk kadn, ocuuna, Trke yaramaz diyeceiyerde, Arapa haylaz diyor ise; Trk evinde konuulan szckler

nemli lde Arapa, Farsa ise; bu durum yalnzca uluslararas alverile, ya da inan birlii ile aklanamaz. ok doru yapp balangta Mslman olmay Arap olmaktan ayr sayan Trkler, Mslmanolur olmaz Araplam deillerdir. Corci Zeydan,"Medeniyeti slami

ye Tarihrnde yle der:

Trkler (balangta) daima Trke konuurlard. Bazen Arapay renirler, fakat tekebbr saikasyla (byklk taslayarak) Arapa konumak istemezlerdi. Hatta Trkler kendi dillerini Araplara retmek iin szlkler bile meydana getirmilerdi. Abbasiler Devrinde, anas Trk olan Halife Mu'tasm'narls olarak Badat'a gelen Trklerin, ksa bir zamanda erklerini artrarakegemenlii salamalar, Trk Dilinin srmn artrm, Araplarda, FarslardaTrklere yaranmak iin Trkeyi renmek istei uyanmtr.2

Gerekten de Trklerin Araplarla iliki kurduklar ilk dnemde,

ulusal kiiliklerini korumaya zel bir nem verdikleri grlr. Dillerini koruma konusunda olduka duyarldrlar. yle ki bir Trk boyu, teki Trk boylarnn dillerinde bulunmayan yabanc bir sesi (H) kendidillerine kattlar diye, Trk saylmamaya balanmtr: Bunu KagarlMahmud'unDivan'ndanreniyoruz:

Xotanllarla Kenekliler, kelimenin nnde bulunan "E"leri "H "ye evirirler. Trk dilinde bulunmayan bir harfi kattklar iin, biz onlar Trk saymyo

ruz!3

Dier Trkler "baba"ya "ata" derken, bunlar kalkp "hata" demeyebalamlar. Bu nedenle, teki Trkler bunlar Trklkten avermi.Trklerin, uzak gemite ulusal kiiliklerini, dillerini bu lde koruyan bir toplum olduklar kesin olduuna gre, Mslman olduktan sonra bile uzun yllar bu davranlarm srdkleri bilindiine gre; nasl

^ o r c i Z ey da n,M edeniyet ' i slamiye tarihi,Zeki M agam iz evirisi, stanbul, kdambasm evi, 1328, c 3, s. 302 A kta ra n: A gh S i m Levend ,T arih Boyunca T rk Di l i,TrkDili Aratrmalar Yllr, Belleten, 1965. s. 128

3Divan' Lgati t Trk, c. 1, s. 32 ,ev:Besim Atalay, TDK: 521


26/281

TRK DtLNN BOZULMASI VE DtN 31

olup da sonradan analarnn dilleri bile Arapa, Farsa egemenliinegirmi bir topluma dntkleri, zerinde durulmaya deer bir konu

dur. Nasl olup da Trk anas, kendi ocuunu Arapa, Farsa szcklerle sever, okar, oynatr, uyutur olmutur?

Burada, bir dilden teki dile olaan dzeyi amayan lde bir szck karm deil, "anann dilinin yabanclamas" gibi nemli bir dnmden sz ediyoruz. Bunu yalnzca "Araplarn dinsel inanlarnnTrklerce benimsenmi olmasnn doal sonucu" olarak gremeyiz.Nedeni u ki, yaplan ilk Kur'an evirilerinde Arapa, Farsa szckoran neredeyse yzde yarmdr (250'de 1). Trkler, benimsedikleri di

nin Arapa kutsal yazlarn, neredeyse bire bir orannda Trkeye evirmilerdir. 1000 yllarnda yapld uzmanlarnca saptanan birKur'an evirisi, stanbul Trk ve slam Eserleri Mzesinde 73 numaraile korunmakta olup, Karahan Trkesiyle btn eksiksiz bir eviridir.Kur'an'daki btn Arapa dinsel terimler, deyimler, bu eviride Trkeletirilinitir.4Bu Trkeletirmenin ne lde baarl olduu deil,salt Trkeletirilmi olmas konumuz asndan nemlidir. Demek kiTrkler, benimsedikleri dinin Arapa kutsal yazlarn en banda ken

di dillerine btnyle Trke szcklerle evirecek denli, kendi dillerine de, benimsedikleri dini anlamaya da nem vermi kiilerdi. yi de,sonra neler olmu olabilir ki Trk analarnn dili bile Arapaya, Farsaya dnmtr!

Bunun kaynaklarn, nasl gerekletiini anlayabilmemiz iin biripucu olabilir dncesiyle, 1050 yllarnda Araplara Trke retmekiin yazlan Divan LgatitTrlc'ttn bir alnt veriyorum. (Byle

kz. Abdlkadir Erdoan: Kur'an Tercmelerinin Dil Bakmndan Deerleri Diyanet leri Bakanl yaynlan. TTK basmevi, Ankara, 1961. s. 47, 48.Bu Kur'an evirisinde; Allah=izi, Rahman=Barsak, Secde=Ynmek, Ka

dir=Oan, eytan=Yak, ahadet=Tanukluk, Nefs=pz, Ayet=Belg, Cennet=Uma,Cehennem=Tamu, Kitab=Bitik, Dnya=Acun, Mevta=lk, man=Girtgnmek, Sadk=nszl, Nur=Yarukluk, Kariye=Kent, Kalb=Gngl, Zalim=Gklmak, Ne

bi=Yalva, gibi ztrke szcklerle, Kur'an'n btn Trkeletirilmitir. VerilenTrke karlklarn, verilebilecek biricik ya da en doru karlklar olup olmad tartlabilirse de, nemli olan Kur'an'daki btn Arapa szcklere Trke karlklar verme tutkusu ve abasdr. Bu da bize, Trklerin Mslman olduktan iki yz yl sonra bile

dillerinin katkszln koruma eiliminde olduklarm kantlar. slam olmay baka,Araplamay baka saydklarn gsterir ki, dorusu da budur.


27/281

32 DL VE DN

"yz kzartc" bir alnt setiim iin balaynz, konumuz bunu ge

rektiriyor.)

Sik: Erkeklik aygt... Mahmud der ki: Tann'nn kitabna kar sayg ve ululama olmak zere Trklerden bilgisiz erkek ve kadnlar yannda Kur'anokuyan kii; "ve atet klle vahidetin minhnne sikkiynen...", "ma yefteh Allahiililnasi min rahmetin fela mmsike leha ve maymsik..." ayetlerini okurken, sesini ksmaldr. nk, onlar bu ayetlerin anlamn bilmediklerinden, kendi dillerindeki anlama alrlar ve glerler. Bu yzden gnaha girerler. Yine bunun gi

bi: "in haza illa ehtlakun" ayeti okunurken dahi sesin kslmas gerekir; nkTrk dilinde "tlak" kadnn kadnlk aygtdr. Bunculayn bilgisiz Ouzlar yannda: "min el mzki am nahn..." ayeti okunurken, Arapada soru edatolan "am" kelimesi de yava sesle okunmaldr. nk onlarn dilinde "am", kadnlk organdr. Kelimenin anlamna vakf olanlara nasl okunursa okunsun, zarar yoktur." (1. cilt, s. 334)

Burada, aka, "kutsal saylann glnletirilmesini nleme kay

gs" grlmektedir. Kutsal ortamda kullanlan u ya da bu szcn,gln ya da utan verici anlamda kullanlan baka szckleri artrmas, yalnzca kimi Arapa szcklerin Trkler zerinde yarataca

bir etki deildir; Kur'an'da geen kimi szckler, dorudan Araplarnkendilerine de kullanm amacndan baka gln ya da yz kzartcyan anlamlar artrabilir. Bu durum, btn dillerde yaanr. Kii glnletirmek isterse, buna nasl engel olunabilir? Kiiolu yeryznnneresinde olursa olsun, nece konuursa konusun, glnletirmek iste

dii kiinin "azna yknerek" onun konumalarn glme konusuyapabilir. Ortaoyununda ska yaplrd bu. Meddahlar, konuma biimlerini abartarak, glmeyi salyorlard. Gnmzde bile byle

yaplyor. Demek ki bir Trk, benimsedii dinin Arapa kutsal yazlar okunurken duyduu kimi Arapa szckler kendisine Trkedeki kimi glnesi, kimi utanlas szckleri artrdnda, glebilir; kutsalortam bozabilir; ancak bu durum, o Trk'e, bu Arapa yazlarn Trk

e evirisi okunurken de ortaya kabilir. Bu, din grevlileri asndanolduu lde, inanrlar asndan da istenmeyen, nlenmesi gereklisaylan bir durumdur. Son kertede doal bir kaygdr. Kimse, kutsalyla dalga geilsin istemez. Bu, yalnzca din alannda deil, baka alan


28/281

TRK DLNN BOZULMASI VE DN 33

larda da byledir. retmen retirken; renci, retmenin szleriniglnletirirse, retmen doal olarak kar kar; bylesi bir duru

mun olumamas iin nlemler alr. te, Trkler Mslmanl benimsedikleri ilk yllarda, Arapa kutsal yazlarn btnn Trkeye evirmi olmalarna karn; sonraki yllar ierisinde giderek bu evirilerdeki Arapa, Farsa szck orannn artmas, bir lde, "kutsal saylannglnletirilmesini nleme kaygs"nn da bir rol olsa gerek.Kur'an'n szck daarc, Kur'an szlndeki szck says,2500'e yakndr. lk evirilerde bu 2500 Arapa szcn 2490'naTrke karlk bulunmuken, bu say, sre ierisinde yava yava

azalm, Kur'an evirilerindeki Trke kkenli szck says, yzde99'lardan yzde 2030'lara dmtr. Bu durumu aklamak zerebirok nedenler saylmtr. Sz konusu ettiimiz neden zerinde pekdurulmamtr. Ben, bunun da bir neden olduu dncesindeyim.

Bir szck, gldrclerin dillerine dolanmaya grsn. O szckartk erdem retilerinde, kutsal konularda kullanlamaz olur. te. ilkKur'an evirilerinde kullanlan pek ok ztrke szck, Trk toplumsal yaantsnn doal ak ierisinde, Trk gldrclnn ya da

Trk svgclnn zel deyimleri konumuna girmi; bu szcklergiderek yalnzca o alanlarda kullanlr olmu; sonuta artk Kur'an e

virilerinde ya da erdem retilerinde kullanlamaz olmutur. Bu olguya rnek olarak, 15.nci yzylda yaplm bir Kur'an evirisinden ualnty verebiliriz:

Dak ol vakit kim yarak eyledi anlara yaraklaryla..."5

O yzylda Trkeye evrilmi bir baka dinsel erdem retisinden:Bes Resul Aleylisselam eri yaran yidi, ashap klli yaraklandlar."6

Yine o yllarda yazlm baka bir dinsel retiden:5"'XV.yy. balarnda yaplm Kur'an tercmesi". Muhammed bin Hamza.

Hazrlayan: Dr. Ahmet Topalolu, Kltr Bakanl Yaynlan: 300, 1978. C. 2; s. 635(sure 12, ayet 59)

6znik'li Musa Bin Hac Hseyin'in yapt 'Tefsir'i Hazini" evirisi: "Enfes l

Cevahir" Bursa Ulucami kitapl: (63397, 64398) s, 234 Akt: Trk Dili Taramaszl: c. VI; s. 4320.


29/281

34 DL VE DN

"Her kimse kim mezzin avazn iitse, ana cevap tizcek verip andan yanavarmaa yaraklanmasa..."7

O, yllarda, camilerde namazdan nce el, yz, ayak ykanan yerlerede "namaza yaraklanma yeri" deniyordu.8Demek ki bu szck, bin yl akn bir sre boyunca 18. yzyla dein Trkler arasnda enufak bir utan verici arm dahi uyandrmyordu. Trk, bu szcduyduunda, baka yz kzartc nesneler dlemiyordu. Bu szck temizdi, 18. yzyla dek de temiz kald. Ancak, gnmzde bu szckKur'an evirilerinde, erdem retilerinde, gndelik konumalarda kullanlamaz olmutur. nk, bu szck Trk svgclnn zel birdeyimi olup kmtr. Bu nedenle eskiden bu szcn kullanld durumlarda, biz imdi Arapasn kullanyoruz: Hazrlk, tehizat.

1000 yl nceleri, secde etmek anlamna gelen ztrke "ykn"szc, kimi Trklerce "ykn etmek" kimi Trklerce "ykn klmak" diye syleniyordu. Ouzlar "kld" demiyorlar. nk "klmak"Ouzlarca kadnlarla iftlemek anlamna da kullanlyor. Bu nedenle

Ouzlar, "ykn klmak" (Namaz klmak) demiyorlar; "ykn etmek" diyorlar. Bir Ouz'a "ykn kl" denildiinde, utanyor, yzkzaryor; "ykn et" denildiinde ise, kutsallk bozulmu olmuyor.Gelgeldim, teki Trklerdeyse durum tam tersi. "Klmak" szcOuzlardan bakalarnca kadnlarla iftlemek anlamna kullanlmad iin, teki Trkler, "klmak" szcn dinsel alanda da kullanabilmektedirler.(Bkz: Divan' Lugatit Trkc.l, s. 171)

Benzer biimde, Trkler kendi dillerindeki kimi szckleri dinsel

alana zg sayp onu baka alanlara bulatrmamak gibi bir eilimi,"yalava", "yalafar" szcklerinde de gstermilerdir. Arapa "resul"szc, genel anlamda "eli", "gnderilmi" anlamlarna geliyor.Kur'an'da "resul" szc, yalnzca dinsel alana zg bir deyim olarak kullanlmyor; ou tmcelerde Tanr'nn elisini adlandrd gibi,kimi tmcelerde kiiler arasndaki elilii nitelendirmek zere de kullanlyor. 1000 yl nceki Trklerse, kendi dillerinde kiinin kiiye

7"Mnebbih rRakidin" Nuruosmaniye Kitapl no: 2611, Akt: Trk Dili TaramaSzl, c. VI; s. 4320.

8Trk Dili Tarama Szl. C. VI; s. 4321.


30/281


gnderdii eli anlamna gelen "yalava" szcn, Tann'nn kiioullarna gnderdii elilere de ad olarak kullanmaktan ekinip, kut

sal saylan ile kutsal saylmayan arasndaki nitel ayrl dilde gsterebilmek zere, kiiden kiiye eliler iin "yalava", Tann'dan kiioullarna gnderilmi eliler iin ise "yalafar'" szcn kullanmlardr.Trkler "yalafar" szcn, sonradan kendi z dillerinden kutsalkavram gereksinimiyle tretmilerdir. Bu tek rnek deildir. Yine oyllarda Trk dilindeki "krgag" szc, hakanlarn elleri altndaki grevlilere kzmasn dile getiriyordu. Trkler Tann'nn kullarna kzmas ile bir hakann evresindekilere kzmasn birbirinden ayrdetmek

zere, Tanr'nn kzmasn "kargag" szcyle adlandrm; kutsalolan ile olmayan arasnda gzettikleri ayrm, kutsal alanda kullanlmak zere zel yerli szckler treterek, dillerine yanstmlardr.(Bk::a.g.y.,c. 11, s. 288)

Demek ki Trkler, bin yl nceleri, kutsal alana zg deyimleri,kutsal alana zg kavram adlarn Arapadan. Farsadan almayp, kendi dillerinden tretebiliyorlard. Kutsal alana zg deyimleri Arapadan ya da baka dillerden almak iin zel bir aba ierisinde deiller

di. imdi ise, kutsal alana zg btn szckleri Arapadan, Farsadanedinmi durumdayz. Bu ise, belli bir dnemeten geirildiimizi gsterir. Dilimize tutkunluumuzun, bir evrede, bir biimde ykldngsterir.

Gndelik alanda ok rselenen kimi szcklerin kutsal alanda kullanlmasnn yakk almad durumlar, btn dillerde yaanabilir.Byle bir durum Tanr elisi Muhammed"in bana da gelmitir.Kur'an'da Bakara suresinin 104. ayeti yledir:

Ey Tanr'ya batlananlar; eliye seslenirken "Bize rai!" demeyin "Bizeunzur!" deyin ve dinleyin.9(eviri benim)

9Bakara suresi 104. ayetinde geen bu uyarnn nedenleri zerinde birok yorumcueitli aklamalar yapmlar. Bir kesimi, Yahudilerin dilinde "raina" szcnn kt

bir anlama geldiini, Araplar "raina" dedike Yahudilerin bu szc kendi dillerindekianlama ekerek gltklerini, uyarnn bu nedenle yapldn ileri srmektedirler. Ancak, "raina" szcnn Arapada da, hayvanlarla ilgili olarak kullanld zaman "gtmek" anlamna geldii, bu anlama ekilerek glmece konusu edilebilecei gerekesinisavunanlar da kmtr. Burada "bu nedenlerden doru olan udur," gibi bir grgetirmemekle birlikte; bir szcn kutsal syleme uygun bulunmayarak, yerine yakn


31/281

36 DtLVEDlN

Arapa "rai" ve "unzur" szckleri, Trkedeki "grmek" ve "gzetmek" szckleri gibi yakn anlamldrlar. Kimi yorumculara gre,

"rai" szc, kutsal saylan glnletiricilerce aykr bir anlama ekildii iin, Kur'an'da onun yerine yakn anlaml baka bir Arapa szcn (unzur) kullanlmas buyurulmu; ancak baka, (yabanc) bir dilden szck nerilmemitir. yleyse. Trkler niye Kur'an evirilerindeaykr anlama ekilebilecek bir Trke szck yerine, yakn anlaml bir

baka Trke szck koymamlar da, gidip Arapasn koymular?Kim bilir, Arapas koyulursa. bu Arapa szckler svgclerin dilkemirgenliinden korunabilir, diye dnmlerdir. Ancak, uras kesin ki, "yarak" szc yerine "donatm" ya da "gere" gibi Trkeszckler deil de, kalkp "hazrlk" ya da "tehizat" gibi Arapa szckler kullanmamz, bize Araplar buyurmu deildirler.

Savmz tantlayan bir baka olgu, bana benzer bir i gelen "barsak" szcmzdr. "Barsak" szc, 1000 yllarndaki Kur"anevirilerimizde, erdem retilerimizde, Arapa "merhamet", "rahmani

yet" kavramlarnn eanlamls olarak, son kertede yaygn biimde kul

lanlyor, yayordu. O yllarda, biri "barsak", teki "baursuk" olmak zere, sylenileri benzer, anlamlar ayr iki szck vard. "Baursuk", bugn barsak diye sylediimiz sindirim aygtnn adyd.10."Barsak" ise, ana karnndaki ocuu besleyen gbek ba, yaam ba kavramlaryla da, gs, bar (barna basmak) olgulanyla da ilintili bir szckt ki, Araplarn "rahm", "rahiym" szckleri de ite bukavram alann dile getirmektedir. Arapa "rahim" szc, yzyllar

anlaml kutsal syleme yakan bir baka szcn nerildiini gryoruz. brani dilinde:(R+A)= Kt, eytanca, gnahl, pis.(R+A+Y)= Otlatmak, obanlk etmek, klavuzluk etmek anlamna geliyor.

Yazllar, sylenileri arasnda kk bir ayrn olan bu iki szcn anlamlan arasnda byk bir uurum vardr. Dolaysyla dil oyunu yapmaya ok aktr. Demek ki sorun brani dili iin de vardr. Kur'an'in 4/46. ayeti, bu dil oyununu Yahudilerin Mslmanlar aalamak iin yaptn gstermektedir.

Kur'an'da Hz. Muhammed'in eliliini benimseyenler ile yadsyanlar arasnda karlkl sz atmalarnn olduu, bu atmalarda, yadsyclarm gUlnletiricilikle ortayaktn okuyoruz. Yadsyclarm Kur'an'a kar karken glnletirici szck oyunlarna bavurduklar Kur'an'da ska belirtilir.

10Bkz. Divan' Lugatit Trk, c. IV, "barsak", "baursuk" szckleri.


32/281


ncesinin Trkesindeki "barsak" szcyle anlamda olarak; bebein ana karnndaki yaamn gbek ba yardmyla, gven iindesrdrd yere gnderme yapan, trev bir szcktr. Ayrca "barna

basmak"ile de ilintilidir. "Barsak kii" deyimi, "merhametli insan"anlamyla, 1000 yllarnda yazlm Trk erdem retilerinde ok kezkullanlm, erdem alanna zg klnm, zel bir deyimdi. (Bkz: Kutadgu Bilig).11 lk Kur'an evirilerimizde de bu szck "Bismillahirrahmanirrahiym"in T\ke karl olarak kullanlmtr: "Ol barsakTanrnn adyla." Sonralar bu szck, Kur'an evirilerimizden de, erdem retilerimizden de yok oluvermitir. Kanmzca bunun nedeni,"barsak" szcnn, benzer tnl kt anlaml "baursuk" szcn artrmas; bu armn da "kutsal saylan glnletirici" birileve ak olmasdr. Bugn artk "baursuk" szc unutulmu, sindirim aygtn nitelemek zere "baursuk" yerine "barsak" szcn kullanr olmuuz; bu yzden artk Arapa "merhamet"in eanlamls olan "barsak" szcn bir erdemsel kavram ad olarak kullanamamaktayz. Ancak, bunun yerine de baka, yakn anlaml bir Trke

szck bulmak ya da yeni bir ztrke szck tretmek yerine, gidipArapasn almz. Bylece erdem alannn zel deyimlerini kapp onlar kendi alanlarna zg klan dil kemirgenlerinden korunmu bir szck edinmiiz: Merhamet..

te, byle byle Arapa. Farsa szckler Trk analarnn bebekleriyle ilikilerine dein sokulmutur. Artk Trk anas, bebeinin mamasn "yarak"layamaz; olsa olsaArapa bir biimde "hazrlayabilir.Trk ocuu, snavlarna Trke bir biimde "yarak"lanamaz; olsa ol

sa Arapa bir biimde "hazrlanabilir. Trk anas, z ocuuna karztrke bir biimde "barsak" olamaz; Arapa bir biimde "merhamet" gsterir..

Sonu olarak: "Trkler slamiyeti benimsedikten sonra, salt slamiyetin etkisiyle, salt bu d etkiyle, Arapa, Farsa szckler Trkeyebol bol girmitir," gibi bir aklama, stnkr, yzeysel bir aklamadr. nk bu aklama "nasl" sorusuna yant vermez. "Ne oldu?" sorusu, "nasl oldu" sorusuyla art arda gelir. Nasllk bilinmeden, olgu

zmlenmi saylmaz...

. Kutadgu Bilig, TDK yaynlan, "Barsak" szc.


33/281

38 DL VE DN

Szcklerin de bir yaam vardr. Szcklerin de balarna iyi ya da

kt eyler gelebilir. Genliinde el stnde tutulan kimi szckler,yalandklarnda itilip kaklmaya balanabilirler. Balangta sekinlerin dudaklarnda dolaan szckler, sonralar yalnzca ayaktakmnn diline debilir. Nasl "hayat kayan" insanlar varsa, ite yle "anlam kayan" szckler de vardr. Bir szck, sekinlerin konanda yaarken,gnn birinde dilenci etelerince karlp, eli kesilir, gz oyulur; sonra da dilendirilebilir. Gzlerini sekin konanda aan bir szck, yaamn Hac Hsrev'de ya da Sulukule'de sonlayabilir. Kendi doduklan

lkede grkl olmayan szckler; yabanc bir lkeye gittiklerinde, yldzlar parlayabilir; yabanellerde en byk saygy grebilirler.

Szcklerin yaam izgisinin deimesinde; gldrclerin, svgclerin azmsanmayacak bir etkisi vardr. Bunlar kendi amalarna uygun zgn szckler yaratmak yerine, analarnn dillerinden kimi arszckleri anr; sonra da bu szcklere analarnn yzleri kzarmakszn kullanamayacaklar baka anlamlar ykler; sonunda analarn artk

bu szckleri kullanamaz duruma drrler. Onlarn arp kirlettikle

ri kimi szcklerin yerine, baka ar szckler bulma ii, inann hi kolay deildir. Bulunan ar szcn yeniden kirletilmesini nleme kaygs da vardr. te bu kayg, kirletilmi Trke szckler yerine Arapalannm alnp konulmasnda etkili olmu olabilir.

Dilimize sokulan bunca Arapa, Farsa szcn tm de bu kayg ile dilimize alnm deildir; bunu biliyoruz. Bunun birok nedenivar; bunlar da az sonra ileyeceiz. Ancak, bu nedenlerden biri imdi

ye dek gizli kalmsa, bunu aa karmak da grevimizdir.

II Arap Dilini Kutsallatrma abalar

Ay, yavrusunu severken, vura vura ldrlm. te kimi ulusularn ulus sevgisi de byle, aynn yavrusunu severken ldrmesine benzer.

Banaz ulusuluk, uluslarn kimi yelerinde grlen bir tutark, birmanyaklktr. Bu kiiler kendi uluslarn teki uluslardan yce, kutsalsayarlar. Byle kiiler iin, kendi uluslarnn dili de, teki uluslarn di


34/281

TRK DtLNtN BOZULMASI VE DN 39

linden ycedir. Bunu kantlayabilmek iin didinirler. Yapay gerekeleruydururlar. Kendi dillerinin en eski, en yetkin, en engin dil olduunu

kantlama abasna dm Trkler olduu gibi, Araplar da vardr.Ar Arap Ulusular, Arapann teki dillerden yce bir dil olduunu kantlayabilmek iin; "Tann'nn kiioullarna zellikle!

Arap diliyle seslendiini" ne srerler. Bu onlarn "en salam" (?) gerekeleridir. teki uluslardan ou Mslmanlar da, bunun doruluuna kandrmlardr. Doaldr ki ancak kandrabileceklerini kandrmlardr; hepsini deil! rnein Mslman Trk bilgin Biruni, Arapdilinin, yazsnn yceliini yadsmtr. Ona gre Arap yazs, bilim di

li olarak kullanlamaz niteliktedir. nk bir matematik kesinliktenyoksundur.12Ben, Biruni'nin bu gerekesini doru bulmuyorum. Arapdiliyle bilim yaplabilecei, Arap yazsyla bilimsel yaptlar verilebilecei, verildii kansndaym. Ancak, benim amdan nemli olan, Biruni'nin salam bir Mslman olmasna, yle saylmasna karn, Arapdilinin, yazsnn dier yazlardan, dillerden daha kutsal, daha stn,daha yce olduu savna inanmaydr ki, ben de bu kandaym.

Gerek u ki; "Tann'nn kiioullarna Arap diliyle seslendii, bu

nedenle de Arap dilinin kutsal bir dil olduu" dncesine kaplmakiin, Arap ulususu olmak dahi gerekmez. Bilin dzeyi yetersiz btnMslmanlar byle bir dnceye saplanabilirler. "Bilin dzeyi yetersiz mslman" nitelemesini zellikle kullanyorum. nk, eer bilin

^CumhuriyetGazetesi. Bilim Teknik eki, Vehbi Belgil: "Yabanc dil nasl renilmez?" Kay: slam Ansiklopedisi, "Biruni" maddesi.

Biruni: "Arapann bir gl bitiik harfleridir. kincisi sesli harfi olmaydrDoulu uluslarda dikkatsizlik genel bir beladr. Bu neden. Arapann ciddi ve bilim

sel ilerde kullanlmasn gletirir. Bu dilin bu gl yznden, Oreibasius, Galanos,Paulus ve Discorides gibi Yunan yazarlarnn yaptlanndaki Yunanca adlar Arapayadoru aktanlanamtr. Bu durum bilim asndan byk bir eksikliktir. Eski yunan yaptlar yanl ve eksik aktarlmtr. Bylece Arapaya evrilen yaptlan bilip bilmemekarasnda ok bir ayrm yoktur."

Biruni bu eletirilerinde yalnz deildir. lhanllarn saraynda bir bilimler akademisi kurmu olan Reddin Tabib de ayn biimde dnmektedir. Hamza sfahan ise konuyu daha geni incelemi, Arap harfleriyle yazlm bir szcn iki yz biimde okunabiliceini bu yzden bilimsel kavramlarn ancak yaklak olarak renilebileceiniaka yazmtr". (A.g.y.)

Bence bu eletirilerde abart vardr. Eletiriciler kendi anlama yetilerinin snrl kald durumda, anlayamadklar dili ktlemektedirler.


35/281

40 DL VE DN

dzeyleri yeterli olsayd, balandklar kutsal bildirgede. Kur'an'dabyle bir niteleme bulunmadn bilirlerdi. Mslmanln kutsal bildirgesi Kur'an'da, Tann'nn pek ok toplulua, ok eitli dnemlerde,pek ok eli gnderdiini; Tanrf nn bu elilere zel bir dille deil,kendi uluslarnn o yllarda kullanageldikleri dille bildirimde bulunduunu, bilirlerdi. Tanrnn elisi Musa, Arapa konumuyordu. Tann'nn elisi sa, Arapa konumuyordu. Tanr'nn elisi Yusuf, Arapakonumuyordu. Tanr'nn elisi Nuh, Arapa konumuyordu. Tann'nnelisi brahim, Arapa konumuyordu. Tann'nn elisi Muhammed,

Arapa konuan ilk, tek eli olduuna gre, teki elilerin tmnn dilleri baka bakayd. Tanr, son elisi Muhanmed dndaki btn Elilere, iinde yaadklar toplumlarn konutuu Arapadan baka dillerle bildirimde bulunduuna gre; Tanr'nn Arap dilini dier dillerdendaha stn, dier dillerden daha kutsal saymad apaktr. Dinsel bilin dzeyi yeterli btn mslmanlar, bu gerei bilmektedirler.13Ancak, yine de Arap yazsnn, dilinin kutsal olduu; kiiolunun Tanr'yayalnzca Arapa seslenmesi gerektii; eer Tanr'ya Arapadan bakabir dille seslenirse, balanmas olanaksz bir su ilemi saylacadncesi, bilgisi yetersiz Mslmanlarda egemendir. te. Trk diline

Arapa szcklerin girmesinin bir nedeni de bu yanl inan olmutur.Bir nceki blmde, Trklerin z dillerini korumaya Mslman ol

duktan sonra bile zel bir nem verdiklerini; Mslmanl benimsemelerinin zerinden iki yzyl getikten sonra XI. yzylda bile, dillerinin arln byk lde korumu olduklarn; benimsedikleri dinin

kutsal bildirgesi Kur'an' btnyle Trkeye evirdiklerini belirtmitim. Trklerin yabanc dilleri benimsemeye kar yadrgayc tutumiinde olduklarn da sergilemitim. "Sonra ne oldu ki bugn Trklerindilleri bylesine youn bir biimde ArapaFarsa szcklerle doldu?"

''Kur'an'da : "Biz hibir eliyi kendi kavminin dilinden bakasyla gndermedik ki,onlara apak anlatsn" denilmektedir (14/4). Demek oluyor ki, Tann'nn bildirdikleri,btn uluslara kendi dilleri ile iletilmelidir. Bir ulusun Arapa bilen yeleri. Arapa bilmeyen yelerine, Tann'nn Arapa buyruklarn, ana dillerine evirerek onlara duyururlar. Bir ulusun din gerekesiyle dil deitirmesi gibi bir yaptnm, Tann buyruklan arasnda yoktur. Kendilerine bilmedikleri bir dille buyruklar verilen kiilerin, o buyruklar

yerine getirmemekten dolay sorumlu tutulamayaca, ok aktr. Yabanc dildeki szlerin anlalmasnn eviriden baka bir yolu yoktur.


36/281


sorusunun yantlarndan biri de, Trklere Arapann kutsal bir dil olduu savnn benimsetilmesidir. lgintir, bu benimsetme iinde Araplar

dan ok, Trk sekinlerinin etkisi byk olmutur. Szgelimi nlTrk dilcisi Ali ir Nevai, Trkleri Arap dilinin stnlne inandrmaya alm kiilerden biridir.

Ali ir Nevai'ye gre:

Arap dili, sekinlik ve ykseklik bakmndan dillerin en ilerisidir. Bu nokta zerinde hi kimsenin aykr dnd ve aykr bir dava gtt yoktur.

nk Tam, Kur'an' bu dille indirmitir; peygamberlerimizin hadisleri genebu dil ile sylenmitir; byk velilerin, din ulularnn ileri srdkleri gerek vedeimli dnceler gene bu dil ile meydana gelmitir.14

Ali ir Nevai. Farsann biricik yaz dili olarak benimsendii birdnemde tm gcyle Farsay ktleyip. Trkeyi yceltmeye alm; ancak sz Arapaya gelince Farsaya kar dikilen boynu, Arapannde eilmitir. Arapa deyince, akan sular durmutur. Nevai, Arap

dilinin stnln benimsemesine bir gereke olarak, Kur'an'n budille yazlm olduunu sylemektedir. Ancak Araplarn balangtaKur'an ayetleri kendilerine okunduu zaman, bu kutsal buyruklara da,Tanr'nn elisi Muhammed'e de, yine o Arap diliyle svdklerini unutuvermitir. "Peygamberimizin hadisleri bu dil ile sylenmitir." derken, dinden dnenlerin de yine o Arapay konuan Araplar olduunuunutuvermitir. Nevai. bir yandan Farsann stnln yadsyp,Trkenin stnln savunurken; te yandan Arapann Trkeden

de, btn teki dillerden de stn olduunu sylemitir. Binini ise, tersini dnmektedir. O, "Arapann ktlenmesini, Farsann yceltilmesine ye tutmaktadr."15 Araplarn teki uluslara, Arapann tekidillere stnln ileri srp buna inanmayanlar cahillikle (bilisizlikle), kfirlikle (Tanr'ya batlanmamakla) sulandran bn Kutey

be'ye kar kan Binini, gerekte Araplarn daha cahil (bilisiz) olup,

14A. K. Boronkov: "zbek yaz dilinin kurucusu Ali ir Nevai" f ev: ftgsime Uygun,

Trk Dili Aratrmalar Yll, Belleten, 1954. kinci bask: 1988 s. 5965.5Prof. Dr. Gnay Tmer, "Binini'ye gre dinler ve islam dini", Diyanet leri Bakanl yaynlar, 1986. s, 35.


37/281

42 DL VE DN

slam'a ayak diremede teki uluslardan daha iddetli olduklarn,

Kur'an'dan alntlarla kantlamtr.16 Biruni'ye gre, uluslarn birbirlerine stnlk taslamalar, bo bir davrantr, ktdr.

Gelgeldim, yanl dnceler, bilgisiz kiileri abuk etkiliyor. Nedenli uygar, ne denli ileri olursa olsun, btn toplumlarda aydnlaraznlkta, bilgisizler ounlukta oluyor. Btn teki toplumlar gibi ounluu bilgisizlerden oluan Trkler de, Arap dilinin kutsal olduu gi

bi yanl bir dnceyi, dinbilgilerinin dayatmasyla, sre ierisinde

benimsemilerdir. Sonuta, Trkler, pek ok Arapa szc dillerinedolam, bu szckleri kullanrken kutsal bir i yaptklarn sanarak sevinmilerdir. Kendi dillerinde var olan kimi yerli szckleri atp, yerine Arapasn getirmilerdir. Anlamn bilerek, yreklerinde duyumsayarak kullandklar: "Ol barsak Tanr'nn adyla!.." sznn yerine;anlamn ilerinde o denli duyamadklar, kendilerine bir tekerleme gibi gelen, salt kutsal bir anlam olduuna inandklar iin sylenmesinde yarar olduunu dndkleri "Bismillahirrahmanirrahiym" szn

kullanmaya balamlardr. Trkler, kendi dillerince; "Yaratgan, trtgen, barsak Tanr" dediklerinde; evreni yaratan, nesneye yaam veren; kiioluna da, yaayan btn canl varlklara da zdevinim gcveren; onlarn yaamas iin btn gereksinimlerini salayan; ana karnnda bebein tm yaamsal gereksinimlerini karlayan gbek ba gi

bi, yarattklarn besleyen, byten, treten bir Tanr'y dnyorlard. Bu Trke szlerin yerine Arapa "Rahman, Rahiym Allah" szle

rini geirince, Trk'n imgeleminde bir boluk oluuyor, kk belleinde bulunmad iin dn de kuramad bu Arapa szlerin, yalnzca kutsal olduuna gvenerek avunuyordu. Kutsal, ancak yabanc;imgelemde etkisi yok... Bir Arap, "Rahiym Allah" dediinde, bu szcklerin kk onun belleinde imgeler olarak var bulunduu iin anlam annda gznde dleyebiliyor; gelgeldim, bu szlerin kkleriTrk'n sz daarcnda olmad iin "Rahiym Allah" szleriTrk'n imgelemini devindirmiyor, ldatmyor, sisle kaplyor; Trk,

Tanr'nn Arapa seslenilerden sevin duyduuna inandrlm olduuiin, Arapa sylemekle Tanr'ya kendini beendirdiini sanarak, gneniyor.

16A.g.y.,s. 34.


38/281

TRK DLNN BOZULMASI VE DtN 43

900 yl nce, Trkler, kendi z dillerindeki "idhi" szcn kulla

nrken; imgelemlerinde "eitici", "retici", "bildirici", "buyurucu""doru yolu gsterici", "anababalarn kendi ocuklar zerine titrediigibi kiiolunu ktlklerden uzaklatrp iyiliklere ynelten" soyut birvarlk ldyorken; Trkler bunun yerine Arapa "rab" demelerininTanr'yi sevindireceine kandrldktan sonra; "idhimiz yarl" diyecekleri yerde; "rabbimizin ferman" demeye balam; ancak, Arapa"rab" szcn kullandnda, Trk'n dnde, z dilindeki "idhi"szcnn artrd anlam ykl imge uyanmamtr. "Rab" sz

cn duyduunda, Arap'n imgeleminde oluan kesin anlam; "rab"szcn duyunca Trk'n imgeleminde oluamyor. nk Trk'ndilinden kendi z szc olan "idhi" koparlp atlm, unutturulmu,

yerine Arapa "rab" szc konulmu; bylece ltl, yaayan birTrke kavram atlm; yerine Trk iin anlam bulank Arapa bir szck konulmutur. Sonuta; Trklerin Tanryla ilikileri, kutsallk uruna bulandrlmtr.

Kiiolunun kendisini Tanr'nn nnde duruyor varsayarak, ona

kar saygsn davranlaryla, szleriyle gstermesi olgusuna, Arapada "essalat", Farsada "namaz" ad verilir. Bu edime girien kiinin,elini yzn ayaklarn ykamas, giyimini dzeltmesi, kendisine birekidzen vermesi gerektii denli; azndan kan kula duyacak, nedediini bilecek lde ayk olmas da gerekir. yle ki, Kur'an'da, ikili (esrik) olanlarn, ne dediklerini bilecek denli ayilmadka, bu edime girimemeleri, byle bir davrana kalkmamalar buyurulmutur.17 yleyse, Trklerin Tann'ya, anlamn bilmedikleri szlerle, ne

dediklerini bilmeden yakarmalar, Tann'ya sevimli gelebilir mi? Dnmek gerek.

Bizi bu yaz erevesinde ilgilendiren, dildir. Bu nedenle, Trklerindillerinden, kendi anladklar yerli szcklerin atlp, yerine anlamngzlerinde yetkince dleyemedikleri yabanc Arapa szcklerin sokulmas olgusunun nedenleri, nasllar, nkleri zerinde duruyoruz.Trklerin Mslman olduktan sonra iki yzyl boyunca dillerine sokmadklar Arapay, sonra nasl, ne iin dillerine soktuklar sorusuna

^'Nisa suresi 43. Ayeti: "Ey iman edenler; sarho olursanz, sylediiniz sz bilinceye kadar namaza yaklamayn."


39/281

44 DL VE DN

yant aryoruz. Bu sorunun yantlarndan biri de "Arapann kutsall

na inandrlm" olmalardr.Gerekten de bu etken, Trk diline Arapa, Farsa szckler dolu

masnda, teki etkenlerden daha ok i grmtr. Yan etkileri de tekilerden ok olmutur. Yan etkileri derken; "Trklerin dnsel geliiminin ksteklenmesi" gibi, olduka lmcl bir etkiden sz ediyorum.Bunu ilerideki blmlerde ayrntsyla greceiz.

Arap dilini, Arap yazsn kutsallatrma edimi; "Trkler anlamasa

lar bile, kutsal edimlerinde Arapa szckleri kullanmaldrlar; nkTanr kendisine Arapadan baka bir dille seslenilmesini sevmiyor;Arapadan baka bir dille istenirse, vermiyor," kandrmacasyla kiilere benimsetilmitir. yle ki, Arapa szcklere kimi sayrlklar iyiletirici bir etki dahi yaktnlmtr. Anlam: "Ey by klten, k byten Allah'm! Bu bendekini klt!" diye verilen Arapa biryakan, "sivilce duas" adyla belletilmekte; etkisinin ise bu szlerin an

cak Arapa sylenmesi durumunda gerekleecei vurgulanmakta!...18

'"Yusuf Tavasli, En gzel Seilmi Dualar, Hattat Tavasl yaynlan, s. 85. "Sivilceduas"... mam hatiplikten emekli Hattat Yusuf Tavasl, bu dualarn Arapa yazl olanlarnn altna nasl seslendireceini Latin abecesiyle yazm; dualann byle okunacan

belirtmi (a.g.y., s. 2). Arapa szcklerin nasl okunacan Latin yazsyla gstermesine karn: "Yeni yaz dediimiz bugn kullanmakta olduumuz Latin harfleriyleKur'an'i doru okumak mmkn deildir. nk Kur'an harflerinin birounun karl yeni yazda yoktur." diyor. Doru. Ancak sorun, yalnzca Arap dilindeki kimi seslerinLatin yazsyla gsterilememesi deil, Arap dilindeki kimi seslerin Trk dilinde hi var

olmaydr. Trk dilinde Arap dilindeki gibi grtlak sesleri yoktur. Sorun budur. Trk,Arap yazsn rense de, doru seslendirmesi ok youn bir eitim sonucu salanabilir.Bu durum, Trke konumak isteyen bir Arap iin de geerlidir. Bir Arap, Latin yazsn seslendirmeyi rense de, Trkeyi bir Trk denli przsz konuabilmesi ok zel

bir eitim iidir. Ksaca, uzmanlama iidir. Tavasl: "Kur'an' ancak kendi harfleriyledoru dzgn okumak makbul ve kabul olacaktr. (...) En byk ve en hayrl bir ibadetolan, hatta, insan cehennemden koruyup cennete gtrecek olan Kuran seslendirmeibadeti de ancak eksiksiz olan Arap harf ve malzemeleriyle kabul edilmeye layk bir amelolur." diyerek(a.g.y., s. 24,25) yalnzca zel eitim grm uzmanlarn yapabilecei bir

beceriyi, btn Trklerden bekliyor. Trklerin Arapa olan Kur'an' Arapa "seslendirmek ibadeti"ni gereince yapabilmeleri iin bir Arap denli Arapa konumas gerekmekte, yani bu ibadetin Tann'nn onayna eriebilmesi iin Trk'n Arapa yazl Kur'an birArap denli yetkin biimde seslendirmesi, bir koul olarak ne srlmektedir. Bir Arapdenli Araplamak gerekir. Yoksa Trk, "Kur'an seslendirme ibadeti"ni yerine getirmisaylmayacaktr. Bu "ibadet" eksik olunca, Trk de "cennete" giremeyecektir.


40/281


Kiiolunun yld sayrlklarnda, gcnn snrszlna gvendiiTanr'ya yakarmas, ondan yardm beklemesi ok doaldr. Ancak.Tann'ya yalnzca Arapa szcklerle seslenirse ondan yardm geleceine inanmas, Trke yakanrsa. Tann'nn kendisine yardm etmeyeceini sanmas, doal deildir. Kiiolunu Tanr'ya kendi z diliyle yakarmaktan alkoyan bu gibi abalar, Trklerin dillerinde niin bu denliok Arapa, Farsa szck bulunduunu bize aklar. "Bortan kurtulma duas", "okuyan zengin olur duas", "di ars iin dua", "karnca,

bereket duas" adlar verilerek, ancak Arapa sylenmesi kouluyla ieyarayaca belletilen bu yakarlar, dindarlara "Eer Trke sylenirseTanr bu yakarlar ileme koymaz; kesin sonu almak istiyorsanz, budualar Arapa yazn, syleyin," denilerek retilmektedir. Oysa, birTrk, bu yakarlar Arapay gerei gibi seslendirerek yapamaz. Arapdilinde yle sesler vardr ki, bunlara boaz sesleri denir ancakArap olanlar syleyebilirler. inde bylesi Trk grtlana yabanc sesler olan Arapa szckleri bir Trk sylemeye kalktnda, o sesi kartamayaca iin, onu andran baka bir ses karr. Bu durumda,

Arapa szcn anlam da deiir. Tpk "sevmek", "svmek", szcklerinde olduu gibi, Arapada da kk bir ses deiimi anlam tersine dntrebilmektedir; nk btn dillerde olduu gibi, Arapadada bylesi yakn sesli, ters anlaml szckler vardr. Bir Arap, Trkekonuurken nasl "sev" diyecei yerde, "sv" diyebilirse; bunun gibi,bir Trk de Tanr ya Arapa sesleneyim derken "fafr lena" (bizi yarla, koru) diyecei yerde, "fakfir lena" (Bizimle ilikini kes, bize bo

ver) diyebilir. nk, Arapada bulunan "" sesi, ok zel bir sestir.

Trk dilinde bu ses yoktur. Bir Trk, zel bir eitim almadka, bu ikiszcn syleniini birbirine kartracaktr.

Grlecei zere, Trk'n Tann'ya kendi diliyle deil de, seslendirmeyi beceremeyecei Arapa szcklerle yakarmas, her adan

Tanr elisi Muhammed'e bile yabanc, onun bilmedii bir dille buyurmad gibi,elisi Muhammed de, Araplara onlarn bilmedikleri bir dille buyruk iletmemitir. Tann'nn. kiiouUanna, anlamadklar bir dildeki yazy anlamadan seslendirmeyi buyurmad da bir gerektir, Tannya yakarmay bile Arapa syleme nkouluna balamakdayanakszdr. Kii sivilcelerinden kurtulmak iin Tann'ya Trke yakanrsa, Tanr bu

yakany geri evirir; kii ancak Arapa yakanrsa, Tann bunu benimseyip kulunun yardmna gelir, diye diye kandrlan atalarmz, byle byle kendi dillerine, kendi szcklerine yabanclatrlmtr.


41/281

46 DL VE DN

yanltr. Ancak Arapay tm vurgularyla konuabilenlerin becerebi

lecei bir edimi, Trklerin tmne buyurmann dayana yoktur.Trke szcklerin Tanr'y ululamakta yetersiz olduu sav da

rktr. "Allahu ekber" deyiminde geen "ekber" szc, Arapadayalnzca kutsal bir bykl gstermekte kullanlan dine zg bir deyim deildir. Araplar "ekber" szcn gndelik toplama kartma ilemlerinde, sz gelimi 4 saysnn 3 saysndan byk olduunu belirtmek iin de kullanmaktadrlar. Arapa "Allahu ekber"in Trke kar

l "Ulu Tann"dr; burada Arapa "ekber"in Trkesi olarak kullanlan "ulu" szc, Trkede saysal bir bykl nitelemek iin kullanlmaz; Trkede 4 says 3 saysndan "ulu"dur, denmez; nk"ulu" szc saysal deil tinsel, kutsal bir bykl anlatr. Araplar iin, bir yandan 4 says 3 saysndan "ekber"dir; te yandan "Allahekber"dir. Arapadaki "ekber" szcnn, o dilde yalnzca Yaradan'n bykln dile getiren kutsal alana zg bir szck olmadbilinip dururken; bu szck Trklere, sanki Arapada yalnzca Yaradan'n bykln dile getirmekte kullanlrm gibi yutturulmutur.Arap dili zerinde uzmanca bilgisi bulunmayan iyi niyetli MslmanTrkler de, bu gibi yanltmacalara kanmtr. Duyuru (ezan) Trkeokunduu yllarda; ou dinbilgileri bu giriime "Allah ekberdir, siznasl Arapa 'ekber' yerine Trke 'ulu' diyebilirsiniz? 'Ulu' szckltcdr," diye kar koymulardr. Oysa, Trke "ulu" szc,Arapa "ekber" szcnden kltc deil; tersine, daha yceltici

dir.te byle byle, Trk diline Arapa szckler doldurulmutur. o

u Arapa szckler, Arap dilinde tadklar anlamlar bozularak dilimize sokulmutur. Trk diline sokulan o Arapa szcklere de, kullanmdan drlp unutturulan o Trke szcklere de, yazk edilmitir.

Trk analarnn ocuklaryla ilikilerine dek szan Arapa, Farsa

szckler, durup dururken dilimize girmi deildir. Bundan 900 yl nce, kimi Arap, kimi Trk kandrc kiiler, Tanr ile Trklerin arasnadilden bir engel koydular. Trklerin Tann'ya Trke seslenmesininTanr'y kzdracan syleyerek, Trkleri bu yalana inandrdlar.Trkler Tann'nn yalnzca Arapa seslenilere ilgi gsterdiine kan


42/281


drldlar. Tanr'nn yalnzca Arapa dilekeleri, Arapa yakanlar ile

me koyduunu syleyen bu tilkilere inanan Trkler, bin yl akn birsredir azlarn Arapa szcklerle atklarnda kullanmdan drdkleri Trke szckleri peynir gibi yitiren kargalar konumuna dm; dilleri bozulmu, imgelemleri bulanm, anlama anlatma yetileridevingenliini, diriliini, tretgenliini tketmi durumdadrlar.

O tilkilerin torunlar, imdi de i banda.O kargalarn torunlar imdi de kandrlmakta...Dilimizdeki Arapa, Farsa szcklerin byk bir ounluu, ite

bu delikten dilimize girmi bulunuyor.

III Bilgilik, Sekinlik, stnlk Taslama

Kiiolu, genellikle kendini bakalarndan stn tutmak ister. Kiiler arasnda ak ya da st rtk bir stnlk yar vardr. Bakalarnca beenilmek iin bezenirler. Bu itki, kiiolunun yaamn kolayla

tran pek ok yan rn de vermitir. Uluslararasnda, uzaya egemen olma yar olmasayd, yaam kolaylatrc pek ok nesne, bugn retilmi, kullanmmza sunulmu olmayacakt. stnlk yarsyla gerekten yararl nesneler retildii gibi; yararl nesneler retmenin tek nedeni bu deil; bunu biliyoruz elinden yararl iler yapmak gelmeyenkiioullan da, gstermelik, yanltc bir stnlk; "yalancstnlk"salama abasndadrlar. Gerekte "sradan" olanlarn, kendilerini bakalarna "stn" imi gibi benimsetme abalar; "yapmackbilgin",

"yapmackdeer", "yapmackstnlk" olgularn dourmutur.Trklere Arapann tm dillerden stn bir dil, Arap yazsnn da

tm yazlardan stn, kutsal bir yaz olduu yanl, doru imi gibi benimsetildikten sonra; kendilerini evrelerine stn, bilgili biriymi gibigstermek isteyen saygnlk avclar, uradan buradan dillerine doladklar bir ka Arapa szc konumalarnn arasna sktrarak; bilgilik, stnlk, sekinlik taslamlardr. Agh Srr Levend, bu durumu yle zetler:

Anadilini kmseme, airlerden ve bilginlerden kk yazclara deinyaylmtr. Klalar ve okullar gibi resmi kurumlarda iae defterleriyle gnlk


43/281

48 DL VE DN

erzak listelerinde; ekmek, et, un, pirin, dan, odun gibi maddeler, man aziz,

gut, dakik, erz, erzen, hatab gibi ArapaFarsa kelimelerle karlanmtr. Bilgi grnmek merak, yazcy da halktan ve halk dilinden ayrmtr. Eskilerin

"tasalluf" kelimesiyle belirttikleri bilgi grnme merak, bilginden yarayd

na geince, konuma dili klie haline gelmi birok kelimeler, tamlamalar, bi

leik isimler ve sfatlarla dolmu, sz arasnda bunlar kullanmak moda haline

gelmitir.

Ezici ounluu Mslmanlardan oluan bir toplumda, zellikle

din grevlilerinin Arapa renmesi kukusuz gereklidir. Ancak, Arapa renmek, Arapa bilmesi gerekmeyen Mslman Trk ounlua.

Arapa dinsel yazlarda nelerin sylendiini en doru biimde Trke

olarak bildirmek iin gereklidir; yoksa, bu dili bilmeyenlere gsteri

yapmak, bilgilik taslamak iin deil. Oysa 03.02.1991 gnl Zaman

gazetesinde, yzde doksandokuzu Arapa bilmeyen bir topluma, yzde

yetmi be orannda Arapa szcklerle doldurulmu yle bir duyu

ruyla karlayoruz:

SALH EFEND HAZRETLER DE UFUL ETTSalih Efendi yle gzellikler ma'kesi birvcudu miran idiy ki; vicdan

pakiher anhamiyet, sadakat, vefa, mrvvet ve celaletlebirnabzgibi atar;dima idraki envar hikmet, esrar hakikat ve ezhar fikirle zonklarve irfanufkunda her lahza marifet afaklarbirbirinitakip ederdi... imdiKudreti Fatra'nn bu eseri mmtaz, bu sanat pr envar, bizleri izalesi imkansz gibigrnen birhzn elimiinde brakp, umihnet ve meakkatyurdundanHak

rahmetinin nmayan olduu meydan tayaran ervaha g edip gitti. Dahafazlasn yazmaya mteessir vicdanm muktedirdeil... Merhumun nam celilini kemali ihtiram ve takdis iletizkar ve zat mbereklerini rahmetle yadeder,evladu ehibbasna taziyetlerimi arz eylerim.

M. FETHULLAH GLEN

Duyuruyu yapan M. Fethullah Glen, kamuoyunda Fethullah Hocaadyla bilinmektedir. Yllar nceSzntdergisinde M. Fethullah Dah

hak imzasyla yazlar yaymlanan bir yazar vard. Arapa "dahhak"n

Trkesi "glen"dir. M. Fethullah Dahhak'n soyad Trkeye evril

diinde, M. Fethullan Glen oluyor.


44/281


Arapa szck oran yzde seksenlere varan bylesi bir duyuru, ki

iye ister istemez u soruyu sorduruyor: Eer Tanr, son elisini Araplardan deil de ngilizlerden seseydi; son kutsal bildirge Arapa deilde ngilizce olsayd, ne olacakt? Bu sorunun yant bellidir. Byle olsayd, Trk din adamlar birer "ngilizce uzman" imi gibi grnecekler; ngiliz dilini yeryznn en stn dili olarak yceltecekler; bylesi duyurularn yle yapacaklard:

Evet, Tanr son elisini Araplardan deil de ngilizlerden seip, son

bildirgesini Arapa deil de ngilizce yapsayd; Trklerin bu kez de ngilizceyi kutsallatrmalar, Trk dincilerinin kendilerini din bilginiolarak yutturma abasyla, yazlarn szlerini bol bol ngilizce szcklerle doldurmalar sz konusu olacakt. imdi karlatmz pekok Arapa kkenli Trk adlar, bylesi bir durumda hep ngilizcedendevirme olacak; "Fethullah" yerine "pen of God", "Nureddin" yerine "Light of religion", "Carullah" yerine "Neighbour of God", "Necmeddin" yerine "Star of religion" gibi adlar verilecekti Trk ocukla

rna...Trkler bugne dek balangtaki tutumlarn srdrerek, dillerinikorumu Mslmanlar olarak gelselerdi, o duyuru yle olurdu:

G E N T L E M A N S A L L H E F E N D I E X C E L L E N C E L A R I

D A D E C L IN I N G E T T IGentlemanSalih, yle gzelliklerreflector'1 birexistence of Hghtmanidi

ki,clean consignance'iher anhonourable, faithfull, fidelity, magnificents andgreatnessile birpulsegibi atar,perception of mind'i light of signes, misteriesof reality and provisions of ideaile zonklar, andhorizons of his spiritual knowledge'i hermoment, morning twilight oftalentlanbirbirini fallow' ederdi... imdi.The Power of Creator'nbuexcellent work'ii,buart of full light'ibizleriremoving'i impossible gibi grnen bir sadness and painiinde brakp, utrauble and hardshipyurdundan true compessionn aparentolduguarea offlieing

of spirits''e g edip gitti. The more ofthis'ini yazmayaafflicted consience'mpowerfull enoughtdegil.The diseased'n the title ofgreat'ini perfection of different and sanctificationile,intelligent and blessed personality'lanni compession ileremembranceeder,child and sweetharts'lerine condolence'larmpresentationeylerim.

P. O PE NO F G O D SMI LI NG


45/281

50 DLVEDN

SAYGIDEER SALH BEY DE SNMLENP GTT

Salih Bey, gzellikler yanstan ylesi ltl bir varlkt ki, arnm z heran koruyuculuk, doruculuk, ballk, erdemlilik, ululukla bir damar gibi atar;kavrama yetisi, yn verici ltlarla, gerein gizleriyle, dnsel prltlarlaserir; anlama yetisi evreninde her an bilgi bulgu akmlar birbirini izlerdi...imdi, Yaradan'n Gc'nn bu sekin yapt, bu salt nsal yarat, bizleri yeri doldurulamaz, giderilemez gibi grnen youn bir acyla, zntler iinde

brakp, u glkler, skntlar yurdundan, Tanr'nn Koruyuculuu'nun apa

k grlr olduu, tinlerin uutuu alana g edip gitti. Daha uzununu yazmaya iimdeki znt elvermiyor. Tanr'nn koruyuculuuyla mutulanmolan bu lnn yce adn, yetkin eksiksiz bir saygyla, ululayarak anar; saygdeer zlerini koruyarak anmsar, anmsatr; ocuklarna, sevdiklerine, yaknlarna basal dileklerimi sunarm...

imdi okuyucu, Zaman Gazetesinde yaymlanan duyurunun tkabasa adal Arapa kkenli szcklerle dolu ilk bimini dnp yeniden okusun; sonra dnsn o yaznn u Trke evirisini bir kez dahaokusun; ikisini karlatrp hangisini anladn bir dnsn isterim...Trkler, mslman olduktan sonra kendi dillerini bugne dek korumu,ilemi, gelitirmi olsalard, kanmca ok iyi ederlerdi. Byle olabilseydi, bir yandan Trklerle Tanr'nn te yandan Trklerle Trkler'inarasna bir dil engeli sokulmam olurdu. Din deitirmenin, dil deitirmeyi zorunlu klmad kansndaym.

Szckler, kiiler arasnda duygu, dnce alverii iin vardr.Szckler bunu salamak amacyla kullanlmyorsa; amac anlamak,anlatmak olmayan bir szck kullanmnn ilevi ne ola ki, diye sorarz. "Salih Efendi Hazretleri de uful etti" diye balayan, anlamn ounluun bilmedii Arapa szlerle dolu duyurunun amac, okuyanlara duygu, dnce aktarmak mdr? 1991 ylnda, 60 milyon Trk'e,bin Trk'n bile anlayamayaca lde ar bir Arapa ile seslenmenin amac; anlatmak, anlalmak olmasa gerekir. Bylesi duyurular,sekinlik, stnlk, bilgilik taslamann yan sra, Mslman yurtda

lanmz, "Arapa szckler kullanarak konumann bir Mslman ycelteceine" de zendirmektedir. Oysa Kur'an'da: "Kiioullarnn dillerinin, renklerinin baka baka olmasnn Tanr'nn ilerinden olduu;kiioullannn birbirlerine stnlnn, dillerine, renklerine bal ol


46/281


madii..." ak seik bildirilmitir.(Bkz:Rum Suresi, 22. ayeti.) yley

se, Arap dilini teki dillerden stn sayan kimi Trk din adamlar, ncelikle Kur'an'n bu bildirimini iniyorlar demektir.Burada bir rnek olarak verdiimiz duyuru, trnn tek rnei de

ildir. Bylesi pek ok rnek vardr. Bu yalnzca o duyuruyu yaymlayan kiiye zg ayrks bir durum deil, din adamlar arasnda yaygnbir eilimdir. Ayrca, unu da belirtmeliyim ki, o adal Arapa szlerle dolu duyuruyu bugnk Trkeye evirdiimde ortaya kan anlam,etkileyicidir. Ne olurdu bu gibi duyurular bylesi bir Trke ile yaym

lamayd, diye zldm. nk, ortaya gerekten ince bir duygu, gerekten gzel bir anlam kt. Ben bu duyuruyu gnmz Trkesine evirmekle, onu ok sayda Trk'n anlamasn saladm dncesindeyim. Yalnzca yanl yapan kiileri deil, yanln kendisini eletirikonusu ettik. Bylece, Trkeye Arapa, Farsa szckler sokulmasnda, "bilgilik .taslama abalan"nn kmsenmeyecek bir etkisi bulunduunu gsterebildik.

Buna bir rnek de, son yllarda dilimize youn ngilizce szckle

rin doldurulmasdr. 1.2.1996 gnl Milliyet gazetesinde Melih k'nkesinde yaymlanan u yazy birlikte okuyalm:

Sz fazla "long" etmeden\..iraan Saray'nda dn dzenlenen toplantda internet teknolojisiyle ilgili

son gelimeler aktarld. Toplantda konuulan dil pek ilginti. Firma temsilcisi, hizmetlerinden ne ekilde yararlanacamz baknz nasl anlatt:

Bir profile'nz var. Kendiniz yazyorsunuz ve isterseniz bunu bir foto

rafnzla birlikte mail ediyorsunuz. Bunu yaptktan sonra member olarak bumajora girme ansna sahipsiniz. Ciddi bir profile yazarsanz eer, bunu machetme ansnz da var. Bir tane user'm var, buna gre login yapyorsunuz hemen. Ve sisteme connect olmaya alyoruz imdi. Bu connection'u kullanarak herhangi bir kiiye mach ediyor. Bu kiinin specifcationlarn getiriyor.Ortak olanlanm buluyor. Bylece sistemde var olan herhangi bir kiiyle browse etmem mmkn... Ben burada application soruturarak Amerika'da bulunan

bir veri tabam zerindeki bilgileri deitirebilirim. Aynca gerek bir sistem

zerindeki bilgileri absurb etme ansna da sahibim. Sz fazla uzatmayaym;burada stoplamak istiyorum..."


47/281

52 DL VE DN

Grlecei zere, dile bu denli youn yabanc kkenli szckler

doluturarak konumak, yazmak, hibir ussal gerekeyle savunulamayacak denli arpk bir tutumdur.Toplumumuza genellikle dinbilgilerince benimsetilen Arapa,

Farsa szckler kullanarak konuma zentisi, gemite de pek ok glnesi olaylar yaratm. emsettin Sami'nin szlnde yer alan "balyemez" szcne ilikin aklama, bu glnlklerden birini dahabelgeliyor. Osmanl Dneminde, talya'dan "Balliemez" marka savatoplan (Murat Bardak'nn anlatsnda "Ballo Messo") getirtilmi. Bu

talyanca szck, Trk aznda sylene sylene "bal yemez" olmu.Oysa o talyanca szcn Trke "bal" ile, "

dil ve din - cengiz Özakıncı

Documents