9

Atatürk'e ait denilerek Çanakkale An›tlar›na kaz›nan "Bizim‹çin Conilerle Mehmetçikler Aras›nda Fark Yoktur" sözlerinin

Atatürk'e ait olmad›¤› saptand›.

1915 Çanakkale Savafl›An›tlar›na Kaz›nan

"Conilerle MehmetçiklerAras›nda Fark Yoktur"

SözleriAtatürk’e Ait De¤il

OtopsiCengiz Özak›nc›

2

anakkale Savafl›'nda ANZAK

Avustralya ve Yeni Zelanda

Ordu Birlikleri'nin "25

Nisan 1915 Gelibolu Ǜkart-

mas›"n› konu alan; Canberra'da

(Avustralya), Wellington'da (YeniZelanda) ve Ar›burnu'nda (Türkiye)dikilmifl yaz›tlara "Atatürk 1934"imzas›yla kaz›nan ve içinde

Ç

10

'dan "Mustapha Kemal Pasha"yabir telgraf gelir: "25 Nisan GeliboluÇ›kartmas›'n›n y›ldönümü dolay›s›y-la Avustralyal›lara bir mesaj gönde-rilmesinden mutluluk duyulacakt›r.- Star Gazetesi, Melbourne."

Avustralya gazetesinin bu telgra-f›na Atatürk'ün yan›t› çok k›sa ve

"Bizim için ConilerleMehmetler aras›nda farkyoktur" (There is nodifference between theJohnnies and theMehmets to us) ibaresigeçen sözlerin Atatürk'eait olmad›¤› gerçe¤ini;geçti¤imiz ay, dergimizinMart 2015 say›s›nda, busözlerin kayna¤› olarakgösterilen "Atatürk'ün fiükrü Kaya

taraf›ndan okunan söylevi"ni, 84

y›l sonra bulup, ilk kez t›pk›bas›m

ve tam metin halinde yay›mlayarak

ortaya koymufltuk. Atatürk, bundanbaflka, 1934 y›l›nda "25 Nisan 1915

Gelibolu Ç›kartmas›" ve "Çanakka-

le Savafl›"ndaki çarp›flmalar› konualan resmi yaz›l› bir demeç vermifltir;ancak, bu demeçte de, sözünü etti¤i-miz an›tlara "Atatürk 1934" imzas›ile kaz›nm›fl bulunan sözler yeralmamaktad›r. fiöyle ki:

18 Nisan 1934 günü, Avustralya

Avustralya'da Sydney flehir merkezindeki Anzak An›t›’n›n bulundu¤u Hyde Park’ta, bu y›l›nfiubat ay›nda aç›l›fl› yap›lan Atatürk An›t›’nda, alt›na "Atatürk 1934" yaz›lan sözler; ‹ngilizceve Türkçe yanyana iki sütun olarak kaz›nm›flt›r. Türkçe sütunda yer almayan "Coniler veMehmetler aras›nda fark yoktur" ibaresinin, Türkçe metnin çevirisi olarak gösterilen‹ngilizce sütunda "there is no difference between the Johnnies and the Mehmets" olarakyer ald›¤› görülmektedir. (Hürriyet, 20.02.2015)

Avustralya Melbourne'de yay›mlanan TheStar gazetesinin Atatürk'e gönderdi¤i 18.04.1934 günlü telgraf. (Cumhurbaflkanl›¤›Arflivi'nden aktaran: Sermet Atacanl›, "Atatürkve Çanakkale'nin Komutanlar›", ‹fl Kültür y.,fiubat 2015, s. 571.) [kırmızı vurgular-C.Ö.]

11

BD N‹SAN 2015

Atatürk'ün, Frans›zca'ya çevrilerek, Cumhurbaflkan› Ge-nel Sekreteri Hasan R›za imzas›yla Avustralya'n›n TheStar gazetesine gönderilen telgraf›. (Cumhurbaflkanl›¤› Ar-flivi, A; VIII-I, D:95, F:5'den aktaran: Sermet Atacanl›, "Atatürkve Çanakkale'nin Komutanlar›", ‹fl Kültür y., fiubat 2015, s.572.)

Atatürk'ün Frans›zca telgraf›n› ‹ngilizce çeviriyle birlikteyay›mlayan The Star gazetesinin 25.04.1934 günlü say›s›.(Bkz: Türkiye’nin Avustralya Canberra Büyükelçili¤i sitesi veSermet Atacanl›, "Atatürk ve Çanakkale'nin Komutanlar›", ‹flKültür y., fiubat 2015, s. 574.) [kırmızı vurgular-C.Ö.]

özdür: "25 Nisan 1915 Gelibolu ihraç(ç›kartma-C.Ö.) hareketi ve bu Yar›-mada'da cereyan eden bütün muha-rebeler, dünyaya orada kanlar›n›dökenlerin kahramanl›¤› ile beraber,bu mücadelenin sebep oldu¤uzayiat›n (yitimlerin-C.Ö.) milletleriiçin ne kadar elemli (üzücü-C.Ö.)

oldu-¤unugöstermifltir." [i]

Atatürk'ün bu Türkçe demeci,Avustralya gazetesine gönderilmedenönce, dönemin uluslararas› diplomatikdili olan Frans›zca'ya çevrilir ve 22nisan 1934 günü Cumhurbaflkan›

12

Genel Sekreteri Hasan R›za imzas›ylaMelbourne The Star gazetesinetellenir.

The Star gazetesi, 25.04.1934

günlü say›s›nda, Atatürk'ün Türkiye'den gönderilen Frans›zca telgraf›n›,‹ngilizce'ye çevirip Frans›zca metinlebir arada yay›mlarken "Eski Düflman,Türkiye, Hat›rl›yor!" (Turkey, OldFoe, Remembers) bafll›¤›n› atar;"Türkiye'nin Diktatörü Kemal

Pafla" (Kemal Pasha, dictator ofTurkey) nitemini kullan›r; ve yay›mla-d›¤› ‹ngilizce çeviriye, özgün telgrafmetninde bulunmayan "hiç bir

zaman unutulmayacakt›r" (willnever be forgotten) ibaresini sokar.

tatürk'ün telgraf›, Avustralyagazetesinde yay›mland›ktanbir gün sonra, ‹ngiltere'de,

The Times gazetesinin 26.04.1934günlü say›s›nda; do¤ruya daha yak›nbir çeviriyle; Avustralya gazetesinin‹ngilizce çeviriye soktu¤u "hiç bir

zaman unutulmayacakt›r" ibaresive "Türkiye'nin Diktatörü", "Eski

Düflman" nitemleri kullan›lmaks›z›nyay›nlan›r.

‹ngiliz The Times gazetesinin26.04.1934 günlü bu haberi, Türkiye'de 30.04.1934 günlü Cumhuriyet'tehaber olur ve Atatürk'ün Avustralyagazetesine gönderdi¤i Frans›zcatelgraf›n, ‹ngiltere'de The Times'daverilen ‹ngilizce çevirisi; Cumhuriyet'te, bu kez ‹ngilizce'den Türkçe'yeçevrilerek yay›mlan›r: "Geliboluyar›madas›nda yap›lan ihraç hareketive muharebeler burada kanlar›n›dökenlerin kahramanl›¤›n› bütün

dünyaya ispat etmifltir. Bu harbeifltirak eden milletler için bu savafl›nsebep oldu¤u zayiat ne kadar yüreklerac›s›d›r."

Bir ay kadar sonra, Avustralyagazetesi, Atatürk'ün telgraf›n› yay›m-lad›¤› 25.04.1934 günlü say›s›ndan 2nüshay›, 21.05.1934 günlü bir mektupekinde Atatürk'e gönderip teflekküreder ve ondan Çanakkale Savafllar›'ylailgili daha ayr›nt›l› bir demeç iste¤indebulunur. [ii]

Atatürk, Avustralya gazetesinindaha ayr›nt›l› demeç istemini bu kezyan›ts›z b›rak›r. Bunda, Avustralyagazetesinin, Atatürk'ün Frans›zcatelgraf›n›, ‹ngilizce'ye çevirirken,araya metinde bulunmayan "hiç birzaman unutulmayacakt›r" sözlerini

BD N‹SAN 2015

A Atatürk'ün Avustralya The Star gazetesinegönderdi¤i demeç, ‹ngiltere'de The Timesgazetesinin 26.04.1934 günlü say›s›nda.

sokuflturmufl olmas›n›n etkisi olabilir.fiöyle ki: Atatürk, 25.08.1931 günü,Çanakkale'de, Mehmetçik Abidesibafl›nda, fiükrü Kaya arac›l›¤›yla dün-yaya duyurulan ve tam metnini dergi-mizin Mart 2015 say›s›nda yay›mlad›-¤›m›z söylevinde: "Biz Türklermazinin her türlü manas›z, mant›ks›z,girift eziyetlerini unutarak yeni birhayat yaratt›¤›m›za kaniiz. Bu hayat,Türk'ün ilk ve medeni hayat›n›nalemflümul manas›n›n ihtiva edenbu kanaatimiz, fiiliyat›m›zla da sabitolmufltur. Karfl›m›zda mezarlar b›ra-kan milletler, bizim bu samimi ve çokyeni mahiyette noktai nazarlar›m›z›iyi telakki ederlerse bu karfl›l›kl›

mezarlar, aram›zdakin, husumet veölmez mübarezehisleri yerine mu-habbet, dostluktemin eder."demiflti.[iii]

Atatürk "geçmiflineziyetlerini unuta-rak dost olmak"görüflünü, DahiliyeVekili (‹çiflleri Baka-n›) ve Hariciye Ve-kaleti Vekili (D›flifl-leri Bakan› Vekili)olan fiükrü Kayataraf›ndan okunansöylevi arac›l›¤›yla1931'de dünyaya

duyurmufl oldu¤u halde; üç y›l sonra,onun 22.04.1934 günlü telgraf›n›yay›mlayan bu Avustralya gazetesinin"Eski Düflman, Türkiye,

Hat›rl›yor!" bafll›¤›n› at›p,"Türkiye'nin Diktatörü Kemal Pafla"nitemini kulanmas› ve telgraf›n‹ngilizce'ye çevirdikleri metnine,özgün Frans›zca metinde bulunmayan"hiç bir zaman unutulmayacakt›r"sözlerini sokuflturmas›; Atatürk'ün,bu gazetenin ikinci demeç isteminiyan›ts›z b›rakmas›na neden olmuflolabilir.

elgelelim ayn› Avustralyagazetesi, 1934'teki ikincidemeç isteminin yan›ts›z b›ra-

k›lmas›n› umursamaz ve bir y›l sonra,1935'te, bir mektupla yeniden baflvu-rarak, ANZAK'lar›n 25 Nisan 1915Gelibolu Ç›kartmas›'n›n 20. Y›ldönü-

13

BD N‹SAN 2015

Atatürk'ün Avustralya The Star gazetesinegönderdi¤i 22.04.1934 günlü demeci,26.04.1934 günlü ‹ngiliz The Times gazetesin-den Türkçe'ye çevirip aktaran Cumhuriyetgazetesinin 30.04.1934 günlü say›s›.

G

mü dolay›s›yla, Atatürk'ten üçüncükez demeç ister. Türkiye CumhuriyetiD›fliflleri Bakanl›¤›, bu gazeteyegönderilmek üzere bir demeç tasla¤›haz›rlar. ‹çerik, bu gazetenin Atatür-k'ün bir y›l önceki telgraf›n› "EskiDüflman Türkiye Hat›rl›yor!" bafll›¤›ile ve telgrafta olmayan "hiç birzaman unutulmayacak" ibaresini‹ngilizce çeviriye sokup çarp›tarakyay›mlam›fl olmas›na anlaml› birgönderme içermekte gibidir:

"Gelibolu siperlerindeharp etmifl olanlar›ncümlesinin, çekilenmeflakkatlar› (güçlükle-ri, zorluklar›, zahmetle-ri) her zamandan ziya-de (çok) bu gün tahat-tur etmelerini (hat›rla-malar›n›) ve sulhünmüdafaas› (bar›fl›nsavunulmas›) için bun-dan 20 sene evvel va-tanlar›n›n müdafaas›için gösterdikleri nis-bette (ölçüde) gayret vesecaat (yi¤itlik) göster-melerini temenniederim (dilerim)." [iv]Atatürk, D›fliflleri'ncehaz›rlan›p 28.04.1935

günü Cumhurbaflkan-l›¤›'na gönderilen ve 29.04.1935 günükendisine ulaflan (yani ANZAK'lar›nGelibolu Ç›kartmas›'n›n 20. y›ldönü-mü olan 25.04.1935 öncesine yetiflme-yen) bu demeç tasla¤›n›, o Avustralyagazetesine göndermemifl ve sonuçolarak, Avustralya gazetesinin buüçüncü demeç istemi de 1935 y›l›ndayan›ts›z kalm›flt›r.[v]

***vustralya, Yeni Zelanda veTürkiye'de, devletlercedikilen an›tlara "Atatürk

1934" imzas›yla ‹ngilizce olarakkaz›nan sözlerin, Türkçe çevirisi flöy-ledir: "Kanlar›n› döken ve yaflamlar›-n› yitiren kahramanlar... Sizler flimdidost bir ülkenin topra¤›nda yat›yor-sunuz. Bu nedenle huzur içinde yat›n.Ülkemizde yan yana yatt›klar› yerde

14

BD N‹SAN 2015

Avustralya The Star gazetesinin, Atatürk'tendaha ayr›nt›l› demeç istemi içeren 21.05.1934günlü mektubu. (Cumhurbaflkanl›¤› Arflivi, A:VIII-I, D:95, F:5-7'den aktaran Türkiye'ninCanberra Büyükelçili¤i sitesi, ayr›ca Bkz: SermetAtacanl›, "Atatürk ve Çanakkale'nin Komutanla-r›", ‹fl Kültür y., fiubat 2015, s. 388, s.575.)[kırmızı vurgular-C.Ö.]

A

BD N‹SAN 2015

15

bizim için Johnnyler ile Mehmetleraras›nda fark yoktur. Uzak ülkeler-den o¤ullar›n› gönderen analar,gözyafllar›n›z› silin; o¤ullar›n›z flimdiba¤r›m›zda huzur içinde yat›yor; butopraklarda yaflamlar›n› yitirdiktensonra, art›k onlar bizim o¤ullar›m›zolmufltur. Atatürk 1934" [vi]

ysa, Atatürk, 1934’te böylebir demeç vermemifltir.Atatürk'ün 1934'te Avustral-

yal›lara gönderdi¤i biricik demeç,yaz›m›z›n bafl›nda aktard›¤›m›z,Avustralya'da The Star gazetesinin25.04.1934 günlü say›s›nda yay›mlan-m›fl olan flu demeçtir:

"25 Nisan 1915 Gelibolu ihraçhareketi ve bu Yar›mada'da cereyaneden bütün muharebeler, dünyayaorada kanlar›n› dökenlerin kahraman-l›¤› ile beraber, bu mücadelenin sebepoldu¤u zayiat›n milletleri için ne kadarelemli oldu¤unu göstermifltir."

Atatürk'ün 1934'te Avustralyal›la-ra gönderilen bundan baflka demeci

yoktur ve bu demeç, 25 Nisan 1915günü Gelibolu'ya ç›kart›lan ANZAK(Avustralya ve Yeni Zelanda OrduBirlikleri) askerlerine özgülenmiflolmay›p; Çanakkale Savafllar›'nda,Gelibolu'da "ANZAK"larla çarp›flanaskerlerimizi kapsamaktad›r. Canber-ra'da (Avustralya), Wellington'da(Yeni Zelanda) ve Ar›burnu'nda(Türkiye) dikilmifl an›tlara "Atatürk

1934" imzas›yla ‹ngilizce olarakkaz›n›p yaln›zca "The Johnny"ler(ANZAK askerleri) ile onlar›n analar›naseslenen; ve içinde Avustralyal› AlanJ. Campbell'e ait oldu¤unu kan›tla-

d›¤›m›z "Conilerle Mehmetler ara-

s›nda bir fark yoktur" ibaresi bulu-nan sözler; Atatürk'e ait de¤ildir.

Sa¤l›¤›nda yay›mlanm›fl yaz›,söylev ve demeçleri, kendisinin dünyabar›fl›na yönelik özlü güzel sözleriyledopdoluyken; Atatürk'ün bar›flç›l›¤›n›,insanc›ll›¤›n›, kendisine ait sözlerleanlatmak yerine; baflkalar›na ait fliirselsözlerin alt›na onun imzas›n› koyarakanlatman›n gere¤i var m›d›r? •

cengizozakinci@butundunya.com.tr

Kaynakça:[i] Cumhurbaflkanl›¤› Arflivi, A; VIII-I, D:95, F:5-13'denaktaran: Sermet Atacanl›, "Atatürk ve Çanakkale'ninKomutanlar›", ‹fl Kültür y., fiubat 2015, s. 385.[ii] Sermet Atacanl›, "Atatürk ve Çanakkale'ninKomutanlar›", ‹fl Kültür y. fiubat 2015, s. 388, s.575.[iii] Hakimiyet-i Milliye gazetesinin 26.08.1931 günlüsay›s›nda yay›mlanan söylevin tam metni için, bkz:Cengiz Özak›nc›, "1915 Çanakkale Savafl› An›tlar›naKaz›nan 'Conilerle Mehmetçikler Aras›nda Fark Yoktur'Sözleri Atatürk'e Ait De¤il", Bütün Dünya Dergisi, Mart2015.[iv] Cumhurbaflkanl›¤› Arflivi, A: VIII-I, D:95, F:16. Akta-ran: Sermet Atacanl›, "Atatürk ve Çanakkale"nin Komu-tanlar›", ‹fl Bankas› Kültür Yay›nlar›, fiubat 2015. s.389.[v] Sermet Atacanl1, "Atatürk ve Çanakkale'ninKomutanlar›", ‹fl Kültür y. fiubat 2015, s.389.[vi] An›tlara kaz›l› ‹ngilizce sözler fiöyledir: "Thoseheroes that shed their blood and lost their lives... Youare now lying in the soil of a friendly country. Thereforerest in peace. There is no difference between the John-nies and the Mehmets to us where they lie side by sidehere in this country of ours ... You, the mothers, whosent their sons from far away countries wipe away yourtears; your sons are now lying in our bosom and arein peace. After having lost their lives on this land theyhave become our sons as well. Ataturk, 1934." An›tlar›nTürkçe sütunlar›nda, metnin ‹ngilizcesiyle tam olarakörtüflmeyen flu sözler kaz›l›d›r: "Bu memleketin toprak-lar› üstünde kanlar›n› döken kahramanlar! Burada dostbir vatan›n topra¤›ndas›n›z. Huzur ve sükûn içinde uyu-yunuz. Sizler Mehmetçiklerle yanyana koyun koyunas›n›z.Uzak diyarlardan evlatlar›n› harbe gönderen analar!Gözyafllar›n›z› dindiriniz. Evlatlar›n›z bizim ba¤r›m›zdad›r,huzur içindedirler ve huzur içinde rahat uyuyacaklard›r.Onlar bu topraklarda canlar›n› verdikten sonra art›kbizim evlatlar›m›z olmufllard›r. Atatürk, 1934."

O