DIJITALLESEH DİN[Medya ve Din 2]

Editörler:Mete Çamdereli

Betül Önay Doğan, Nihal Kocabay Şener

K Ö P R ÜKİTAP LA R I

KÖPRÜ KİTAPLARI 21 Araştırma İnceleme

Kitabın Adı:Dljitalleşen Din

Yazan:Kolektif

Yayın Yönetmeni:Mustafa Ganioğlu

Yayına Hazırlayan:Erdinç K ılıç

Kapak Tasarımı:Yılmaz Avşin

Mizanpaj:Rengin Medya

ISBN: 978-605-64981-5-2 1. Basım Nisan 2015, İstanbul

Baskı ve Cilt:Step Ajans

Göztepe Mah. Bosna Cad. No: 11 Bağcılar / İstanbul

Tel: 0 212 446 88 46

K Ö P R ÜKİTAPLARI

KÖPRÜ KİTAPLARI Al.ıykoşku Cad. Küçük Sok. No: 4/3 Cağaloğlu / İstanbul

Tel-Faks: 0212S26 23 99 www.koprukitaplari.com | bilgi@ koprukitapiarl.com

GENEL DAĞITIM Cağaloğlu Dağıtım

Alaykoşkü Cad. Küçük Sok. No: 2 Cağaoğlu - İstanbul Tel: 0212 512 77 38 - 528 90 54 Faks: 0212 526 23 99

e-posta: caKalnRludaKittm@yahoo.com

(D Kftl'KÜ KİTAP Hu k lM lım tüm lu k la r ı KOl'ltO KlTAP'a aittir, l/.lıısl* kiipyjUn.im.ty. y^ jjklır, krfyıuk nn<t''ı l l i ' ir k j l ı t ı l ı yiipıl-ılHlh

İç in d e k ile r

Post Seküler Din Halleri ve Dinin D ijitalleşm esi............................ 13

F a ru k K a ra a rs la n

İslam ve İn tern et......................................................................................... 45

M eh m et H ab erli

Sanal Cem aatte Çevrimiçi İbadet.........................................................69

H aldun N arm anlıoğ lu

Dini Organizasyonların D ijitalleşm esi........................................... 109

R ecep Vardi

Dinin dijitalleşm esi ve Mobil uygulamalar.................................... 151

Ö m er M en ek şe

Dijital Din ve Diyanet.............................................................................. 175

M ustafa Ç uhad ar

Dlııl Kimlik Biçim lenm e Sürecinde İn ternet................................223

H etü lÖ nay Doğan

Tıkl.ıma Kültürü ve Din: Cinsiyet Bağlamında

İlli Değerlendirm e (lııstagram Ö rneği)......................................... 2 4 7

lliiııu O kutan

Dlıı 11l/metlel'Inlıı Yürütülm esinde Mir İmkan ve

Meyil.ııı Oktıın.ı Ol.ıı.ık Medya............................................................2H9

Dijitalleşen Din | 151

DİNİN DİJİTALLEŞMESİ VE MOBIL UYGULAMALAR

Ö m er MENEKŞE

G iriş

İletişim ve teknolojin in insana tanıdığı im kanlarla m odern

ılılııyanın küresel boyutta büyük bir dönüşüm yaşadığı günümüzde,

lıı/lı bilgi üretim ine bağlı olarak her alanda sürekli yenilikler ve de-

v.ıs.ı gelişm eler meydana gelm ektedir. Bilgi ve iletişim teknolojile-

ı indeki bu gelişm eler, insanlığa yepyeni im kânlar sunmaktadır.

Hızlı iletişim ağları sayesinde ülkeler, hatta kıtalar arasında ha­

lın Irşmeler, kültürel ve bilişsel a lışverişler kolayca yapılabilm ekte,

yüksek erişim vasıtalarıyla devasa hacim li bilgi term inallerinden ih-

My.ıv duyulan veriler rahatlıkla alınabilm ektedir. Nitekim bugün uy-

'ııl.ır, bilgisayarlar, akıllı telefonlar, m obil cihazlar sunduğu hizm et-

li'i lc bilgiyi yanı başım ıza kadar getirm ektedir.

Kitle iletişim araçları ve küreselleşm e dalgası, zaman ve mekan

' m kIiIikIarinı ve fiziki sınırlan ortadan kaldırm ış ve dünyayı küresel

Ş;iı koyı* dönüştürm üş, insanlar arası iletişim ve beraberinde etkile-

fiııı de ivme kazanm ıştır.

Yeni medya (internet, mobil iletişim, dijital platformlar, sosy;ıl

ağlar vb.) olarak isimlendirilen ve insanlar arası etkileşimi gelenek

sel medyaya (gazete, dergi, radyo, TV, sinema vb.) oranla müthiş biı

hıza ulaştıran yeni iletişim teknolojilerinin yaygınlaşması sosyal,

kültürel ve siyasal alanlarda olduğu kadar din alanında da bir dizi

yeni açılım ve değişimlere zemin hazırlamıştır.

Öyle ki din yeni gelişmelerin gerisinde kalmamaya, toplums.ıl

değişime ayak uydurmaya özen göstermiş, gelişen dijital teknolo|l

ile birlikte dinî bilgi ve mesajlarını, inanç, ilke ve doktrinlerini, kutSiil

metin ve ritüellerini fiziksel ortamdan sanal ortama taşımış, yüz yıl

ze başlayıp sesli, görsel ve sanal (internet) olarak iletişimini devanı

ettirmiş, böylelikle de çok sayıda sanal cemaatler, dinî aktivitelrr

(sanal ritüeller), kullanıcıların birbirleriyle etkileşimini ve bilgi pay'

laşımını sağlayan sanal alanlar (blog, haber grubu, forum vb.) olııj

muştur.

Nitekim bu kapsamda günümüzde bir kitle iletişim aracı olm;ı

nın ötesinde, günlük hayatın bir parçası haline gelen mobil uygul.ı

malar rahat erişimi, basit kullanımı ve interaktif yapısıyla dinî bil l̂

ye ulaşmada pratiklik sağlamıştır.

Çalışmanın amacı da dinin dijitalleşme sürecinin mobil uyguhı

malar boyutunu ortaya koymak, dijital din kavramı çerçevesinde dİ

nî mobil uygulamalar hakkında bilgi sunmaktır.

Çalışma; dinî mobil uygulamaların kişilerin pratik hayatına ıır

kattığı, uygulamaların din mensupları tarafından nasıl karşılandıflı,

söz konusu uygulamaları ortaya koyanların neyi hedeflediklerini

tespit edebilmeye yönelikbir deneme mahiyetindedir.

152 | Ömer Menekşe

Dijitalleşen Din | 153

Bu itibarla çalışmada öncelikle dinin dijitalleşme süreci ele a­

lınmış, mobil uygulamaların önemi vurgulanmış ve bu kapsamda

mobil platformlarda yer alan dinî uygulamaların muhtevası hakkın-

ıl.ı bilgi verilmiştir.

Dinî İletişim ve Dijitalleşme

Yirminci yüzyılın sonlarında iletişim teknolojilerinde yaşanan

İn/İl değişim, kitleleri beraberinde sürükleyerek bilgi ve enformas­

yonun toplum hayatına hâkim olduğu postmodern bir çağın kapısını

.içmiştir. İletişim teknolojilerinin özelikle de internetin sosyal haya­

lın her alanına nüfuz etmeye başlaması, iletişim kavramına yeni bir

boyut kazandırmış, interaktif bir iletişim ortamı meydana getirmiş­

tir. Din olgusu da bu yeni iletişim ortamındaki yerini almış, dinler

kendilerini temsil eden kitle iletişim araçları aracılığıyla vizyon ve

misyonlarını kitlelere ulaştırma imkanı elde etmişlerdir (Haberli,

•M) 13, s. 860-861).

Bu interaktif ortam da dinî iletişim açısından bir dönüm nokta-

»ı olmuştur; çünkü bu gelişme dinî eğilimlerin yükseliş trendi gös­

terdiği ve dinî hareketlerin toplumsal ivme kazandığı bir döneme

ılenk düşmüştür.

Dinî değerler modern dünyada tekrar keşfedilmeye başlanmış

ve toplumsal hayatın önemli aktörlerinden biri olmuştur. Modern­

leşme süreci ile sekülerleşme arasında pozitif bir korelasyon kuran

iııplum bilimciler, 1960 ve 1970'li yıllara kadar modernleşmeyle

lılı İlkte dinin toplumsal hayattan silineceği ve önemini kaybedeceği

lılıll.ısını tekrarlıyordu.

Batı Avrupa örneğinden hareket eden yani Avrupa'daki kilise

ıivellkleri ve cemaat sayısındaki belirgin düşüşü modernizmin ve a­

kılcılığın bir sonucu olarak yorumlayan bu toplum bilimciler, benzeı

bir sürecin dünyanın diğer bölgelerinde de yaşanacağını iddia edl

yordu. Ancak toplumsal olaylar ve dönüşümler bu beklentilerin y;ı

ni, modernleştikçe dinin ve maneviyatın gerileyeceği ve zamanl.ı

toplumsal hayattaki etkisini kaybedeceği, bireysel olarak dinî pr;ı

tikler, ibadetler ve ritüellere katılımın azalacağı, modern değerlerin

dini toplumsal hayatın dışına iteceği ve artık dinin toplum için biı

anlam ifade etmeyecek bir pozisyona gerileyeceği beklentilerinin

gerçekleşmediğini göstermiş, aksine din şaşırtıcı bir yükselişe gev

miştir (Berger, 2002, s. 27-31 ; Küçükcan, 2005, s. 1 1 0 ).

Din; insanlara bir hayat tarzı sunan, onları belli bir dünya göm

şü içinde toplayan kurum, bir değer biçme ve yaşama tarzı; aşkın

varlığa isteyerek bağlanma, birtakım şeyleri duyma, onlara inanııu

ve onlara uygun iradi faaliyette bulunma olgusu; inancın gerektirdi

ği düşünce ve uygulamaların bütünüdür (Arslantürk, 1998, s. 44).

Evrensellik iddiası ve en eski uluslar ötesi (supranasyonal veya

transnasyonal) hareket olma özellikleri itibarıyla dinler dr

(Rudolph, 1997) dinî bilgi ve mesajlarını kitle iletişim araçlarını vr

medyayı kullanarak bir taraftan kendi taraftarlarına daha etkin hlı

şekilde ulaştırmaya, diğer yandan da sahiplendikleri evrensel mes.ı

jı diğer insanlara iletmeye başlamışlardır. Öyle ki Johannes Guttun

berg'in (1 3 9 8 -1 4 6 8 ) matbaasında ilk basılan kitap, İncil olmuştııı

(Küçükcan, 2006 ; Bloom, 2003, s. 16). 1455 yılında Almanya'nın M.ı

inz kentinde Latince olarak basılan bu İncil, her sayfası 42 satırlık

sütundan oluşan 10 bölüm halinde, 643 yapraktan ibarettir. Ötey;ın

dan 24 Aralık 1906 yılında bir Noel gecesi dünyanın ilk radyo yayını

Amerikalı Reginald Aubrey Fessenden (1 8 6 6 -1 9 3 2 ) tarafından dini

bir ayinin ve İncil'den okunan pasajların yayını ile başlamıştır (0

154 | Ömer Menekşe

Dijitalleşen Din | 155

Neal, 2006 ; 2014).

Dinler; geçmişten günümüze geniş kitlelere mesajlarım ilete­

bilmek için her çağın gelişen ve değişen teknolojik imkânından ya­

rarlanmış, dinî söylem, telkin, propoganda ve dinî öğreti açısından

bireysel ve toplumsal hayatında derin etkiler oluşturmuştur. Nesil­

den nesile aktarılan dinî metinler, söz olarak başladığı yolculuğunda

önce harflerle yazılmış, baskı makinelerinde basılmış, radyo yayın­

ları ile evlere sesini ulaştırmış, televizyon ile görüntüsünü izleyiciye

aktarmış, bilgisayar ile yazı ve sesi birleştirmiş, internette bütün

geçmişi ile birlikte muhataplarına ulaşmış, son olarak da mobil ci­

hazlarda yerini alarak kullanıcıyla buluşmuştur (Vardi, 2012, s. 8 7 ).

Mobil uygulamalar da dinler açısından büyük önem kazanmış,

metin, görsel ve işitsel özelliklerinin yanı sıra interaktivitesiyle din­

lere geleneksel medyanın sunamadığı bir çok imkanı sağlamış, sade­

ce bilgi vermeyip, kendi mensuplarını eğitmeyi, sanal cem aatler o-

lıışturmayı ve ilgili dinin mesajlarını diğer inanç ve din mensupları­

na iletmeyi hedeflemiştir ( İslam, İslam, & Mazumder, 2014, s.72-

78).Teknolojik yenilikleri ve sosyal değişimleri takip eden dinî li­

derler, gruplar ve topluluklar bu değişimlerin gerisinde kalmamak

İyin bugün de çaba göstermektedir. Kitle iletişim araçları ve medya

organlarının sağladığı yeni imkanlardan yararlanarak, mesajlarını

küresel ölçekte iletme çabasında olan dinler, başta internet olmak ü-

/•■re elektronik ve dijital ortamın sunduğu fırsatları da değerlendi-

ıı>rek yeni atılımlar gerçekleştirmektedir. Artık görsel ve işitsel sa-

ıı.ıl dinî yayınlar yapılmakta, sanal camiler, kiliseler ve havralar açıl-

ııı.ıkta, sanal fetvalar ve sanal günah çıkarma imkanları sunulmakta,

ıllnlerin kutsal metinleri milyonlarca insanın erişebileceği şekilde

sanal ortama aktarılmaktadır (Küçükcan, 2004 , s. 213 ,227 , Ayrıca

bkz. Subaşı, 2001 ; Haberli, 2014.)

Mobil Uygulam alar ve Önemi

Teknolojik ürün ve gelişmeler, iletişim ve bilgi teknolojilerin­

den endüstriye kadar geniş bir yelpazede yer almaktadır. Bunlardan

birisi olan ve kullanım alanları gittikçe artan tablet ve akıllı telefon

(smartphone) gibi mobil cihazlar ve bu cihazlarda yer alan mobil uy­

gulamalar, toplumsal hayatımıza hızlı bir giriş yapmış, pek çok yeni­

likleri de beraberinde getirm iştir (Uysal, 2010 , s. 484).

Mobil cihazlar; 3G, Wi-Fi, GPS gibi teknolojileri destekleyerek,

hızlı internet erişimi, ücretsiz iletişim programları ve sosyal medya

ağlarına anında bağlanma imkanı sağlamakta, sahip oldukları büyük

dokunmatik ekranlar ve sensörler sayesinde gerek internette sörl

yaparken, oyun oynarken gerekse mobil programlar kullanırken ko­

laylık sunmaktadır. Artık müzik dinlemek için mp3 çalar, oyun oyna­

mak için taşınabilir oyun konsolu, internete bağlanmak için dizüstü

bilgisayar taşımak yerine, akıllı bir cihaz yetmektedir. Ayrıca bu akıl­

lı cihazlardaki gelişm eler hızla ilerlemektedir. Cihazların işlemci ve

bellek büyüklükleri artarken, sahip oldukları işletim sistemleri ye­

mlenmekte, üzerinde çalışan uygulamaların sayısı ise günden güne

artmaktadır (TBMM Araştırma Komisyonu Raporu, 2012, s. 2 5 9 ).

Nitekim Dünya Mobil Uygulama Market Raporu'na göre hızla

büyüyen ve 2010 yılında 6,8 milyar dolar olan küresel mobil uygula­

ma pazarının 2 0 1 5 ’te 25 milyar dolar olması beklenmektedir (mar

ketsandmarkets.com, 2010).

Ayrıca dünyanın önde gelen araştırma şirketlerinden Gartner'a

göre 2010 yılında 64 milyar olan indirilen uygulama sayısının 2017'

156 | Ömer Menekşe

Dijitalleşen Din | 157

ye gelindiğinde 300 milyara ulaşacağı öngörülmektedir (Stamford,

2013). Ayrıca mobil analiz firması GSMA Intelligence; günümüzde

kullanılan cihaz sayısının 7,3 milyarı geçtiğini belirtmekte, dünya

nüfusunun yüzde 20'sinin kişisel bilgisayar sahibi olurken, yüzde

22'sinin akıllı telefon ve yüzde 6'sımn da tablet bilgisayar cihazları

olduğunu ifade etmektedir.

Görülen odur ki, dünya çapında kullanımda yaklaşık 1,5 milyar

.ıkıllı telefon bulunmakta ve bu sayı her geçen gün büyümekte, kişi­

sel bilgisayarlar yerini artık akıllı telefonlara bırakmakta, haliyle

mobil uygulamalara olan ilgi de büyük oranda artmaktadır (connec

tedvivaki.com, 2014 ; www.gsmamobileeconomy.com).

Mobil teknolojiler gün geçtikçe daha vazgeçilmez bir nitelik ka­

zanmaktadır. Özellikle uygulama marketlerinin kullanıcılarına sun­

dukları uygulama seçenekleri; bu teknolojilerin vazgeçilmezliğini

perçinlemektedir. Hayatı kolaylaştıran, merak edilen konularda bilgi

sunan, eğlendiren, yeni beceriler kazanılmasına ve kişinin kendini

geliştirmesine imkan sağlayan uygulamalar, uygulama marketleri

altında sunulmaktadır. Nitekim önde gelen cihaz üreticilerinden

Apple'in Apple Store (50 milyarın üzerinde uygulama indirme, 1 mil­

yonun üzerinde uygulama); Google'in Android Play (1,5 milyonun

üzerinde uygulam a); Microsoft'un Windows Store (20 .000 'i aşkın

uygulama) gibi büyük yatırımlara girmesi bu pazarın büyüklüğünü

ve önemini açıkça ortaya koymaktadır.

Mobil uygulamaların yaygınlaşması ve buna bağlı olarak da mo­

bil cihazların hayatın her alanına dâhil olmasıyla birlikte sosyal ha-

y.ıtımız, toplumsal ilişkilerimiz, habere ulaşma biçimlerimiz, günlük

y.ışam pratiklerimiz, dünya ve çevre ile kurduğumuz iletişim bütü­

nüyle yeni teknolojik araçların imkânları çerçevesinde şekillenmek-

*

tedir. Kısaca bu durum insanın sosyalleşm e sürecini de etkilem ekte- •

d ir (Aktaş & Çaycı, 2 0 1 3 ) . Nitekim ünlü iletişim kuram cısı Marshall y

McLuhan ( 1 9 9 1 -1 9 8 0 ) "Teknolojileryalnızca insanların kullandığı i- |

çatlar değildir, insanlarıyeniden icat eden araçlardır." diyerek araçla­

rın insanı şekillendirdiğini belirtm ekted ir (Altay, 2 0 0 5 , s. 1 6 ) .

Hiç şüphesiz bu değişm enin ve şekillenm enin bir örneğini de

dinî m obil uygulam alarda görm ek mümkündür.

Mobil Platform ve Dinî UygulamalarDinî iletişim ; in ternetin yanı sıra m obil uygulam alarla birlikte

sınırsız kitleye ulaşm a im kanına kavuşmuştur. Öyle ki mobil uygula­

m alar; kolay taşınabilir, rahat erişim , b asit kullanım, yoğun dijital ve

in terak tif içerik leri sayesinde dinî bilgiye ulaşm ada en pratik yön­

tem olmuştur.

Mobil Cihazlar; insanların dinin inanç, ibadet, bilgi ve ahlak bo­

yutlarını tecrü be etm e im kanı bağlam ında önem li b ir araç haline

gelm iştir. Öyle ki dinî kimliği bulunan bütün kişi, kurum ve kuruluş­

lar m obil cihazları "dine hizm et” bağlam ında değerlendiriyor; dinî (

bilgi öğrenm ek, kutsal gün ve geceleri kutlam aya yönelik m esajlar

gönderm ek, dinî kitap ve m akaleler hakkında detaylı bilgi edinmek,

dinî bilgi ve duygu paylaşım ında bulunm ak, dinî konulardaki sorula­

rına cevap bulmak, d inlere ait gelenek ve inançları tanım ak, dinî içe­

rikli logo ve m üziklere ulaşm ak, dinî m ekanları sanal ortam da da ol­

sa ziyaret etm ek için yine m obil platform ları kullanıyorlar. Özellikle ,

bu platform larda yer alan dinî içerikli uygulam alar; kullanıcılarını

dinî hizm et hakkında bilgi edinm eye, dinî organizasyonlara katılm a­

ya teşvik ediyor, ayrıca onlara fiziksel ortam da gerçek leştirilen kut­

sal m etin okuma, dinî tören ve ayinler ile ibadet, m editasyon, dua et-

158 | Ömer Menekşe

Dijitalleşen Din | 159

m e/istem e/kom ünyon25 ve Puja26 gibi b ir kısım dinî ritü elleri zaman

ve m ekana bağlı kalm aksızın m obil ortam da tecrü be etm e im kanı da

tanıyor27.

Günümüzde neredeyse bütün inanç sistem leri m obil ortam da

temsil edilm ektedir. Dinlerin bu tem sil yelpazesi, Yahudilik, Hristi-

yanlık ve İslam iyet gibi sem avi dinlerden başlayıp. Hinduizm ve Bu­

dizm gibi uzak doğu dinlerinden m arjinal dinî gruplara kadar uzan­

maktadır. Bu tem sil çeşitliliği sonucunda, günümüzde dinî m obil uy­

gulam aların sayısı hızla artm ıştır.

Öyle ki artık çeşitli din m ensupları, kutsal m etin okumak, dua

etm ek, ibadet vakitlerini görm ek ve hatta favori ilahiler bulm ak ve

bilfiil bağış yapm ak için m obil uygulam alara yönelm ektedir (Kell-

ner, 2 0 1 4 ).

2! Komünyon: Evharistiya, Rabbin Akşam Yemeği veya Ekm ek-Şarap Ayini olarak

da bilinm ektedir. Şükretm ek anlam ına gelen bu ayin, Hristiyan inanç ve ibadeti­

nin tem elini oluşturan sakram entlerin en önem lilerindendir. Çarmıha gerilm e­

den önce İsa'nın h avarilerle yediği son akşam yem eğinin hatırasıd ır Hristiyanlar

bu ayini bir çeşit kurban olarak görürler. Bugün de kiliselerde yapılan bu ayinde

verilen ekm ek ve şarap kurban niteliğindedir. İsa, çarm ıhta kendini kurban ettiği

için şarap onun kanını, ekm ek ise bedenini tem sil etmektedir. H ristiyanlar bu a-

yini yapm akla bir nevi kurban edilen İsa'nın bedeniyle bütünleşm iş olurlar.

Hristiyanlarca çok erken dönem lerden itibaren düzenli olarak yapılan bu ayin,

K atoliklerce h er gün te k ra r edilm ektedir. Buna karşın Ortodokslar, Pazar ve bay­

ram günleri, P rotestan lar ise ayda bir veya yılda d ört defa kutlamaktadır. (Bkz.

Sarıkçı oğlu, 2 0 0 0 , s. 3 0 6 -3 0 7 ; Tüm er & Küçük, 2 0 0 2 , s. 2 9 7 )

Hinduizm'de tanrıyı tem sil eden sem bol ve su retle r önünde b ir takım hareketler

yaparak saygı su n m a. ( Sarıkçıoğlu, a.g.e, s .162 .)

27 Dinlerarası b ir perspektifle Sanal ritüeller hakkında yapılan kapsamlı çalışm alar

için bkz. (Taher, 2 0 0 6 ; Mohamed Taher, Cyber VVorship in Multifaith Perspecti-

ves, The Scarecrow Press, M aryland,2006; Haberli, Dini Tecrübe Aracı Olarak

Sanal Ritüeller, 2 0 1 3 ;)e ffre y & Duuglas, 2 0 0 0 , p. S.9)

Kutsal m etinleri günlük hayatın bir parçası haline getirm eye

yönelik bu uygulam alar "Tann'm n sözü yanınızda...” sloganıyla revaç

bulm uş, pratik ve kolay kullanım ı nedeniyle kullanıcılar tarafından

da benim senm iştir.

Mobil platform larda kutsal m etin lere erişim , m editasyon, anın­

da dua hatırlatm aları alm aya yönelik uygulam aların yanı sıra, helal

gıda ile hizm et veren en yakın restoranları bulm aya yönelik İslami

uygulam alar da (E-Halai, Zabihah vb.) bulunm aktadır.

Am erikalı gazeteci yazar, Cathleen Falsani bir makalesinde,

Apple uygulam alarında yer alan birçok dinî uygulama olduğunu be­

lirterek bu uygulam aların, 5 dolardan daha az ve hatta çoğunun üc­

retsiz uygulam alar olduğunu ifade ed er ve bunlardan örnekler su­

nar (Falsani, 2 0 1 4 ).

Edinburg Ü niversitesi'nde akadem isyen olan ve "Yeni Medya,

Din ve Dijital Kültür" alanlarında çalışm aları bulunan Doç. Dr. Heidi

Campbell bir m akalesinde; Texas A & M Ü niversitesi'nde Brian Al-

tenhofen, Wendi Bellar ve Jam es Cho'dan oluşan bir araştırm a gru­

bunca App Store'da, İslam iyet, Hristiyanlık, Yahudilik, Budizm vı*

Hinduizm'le ilgili 4 5 1 dinî mobil uygulama üzerine b ir araştırm a ya­

pıldığım ve bunların 11 ortak kategoride oluştuğunu gözlem ledikle­

rini kaydetm ekte, bu kategorileri de şöyle sıralam aktadır:

Dua, Meditasyon, Ritüel, Kutsal Metinler, Mistisizm, Din Hiz­

m etleri, Dinî Sosyal Medya, Dinî Oyunlar, Dinî Bilgelik ve Liderler, Di­

nî Medya Satış Mağazası, Çocuklar için Dinî Uygulamalar.

Bu araştırm anın da Itunes üzerinde "Din (Hristiyanlık, İslami­

yet ve Yahudilik gibi)", "maneviyat", "dinî uygulam alar”, "uygulama­

lar ve din” ve "özel dinî gelen ek ler” kavram ları üzerinden yapıldığım

belirten Campbell, Apple Store'de yer alan ve en yaygın olan "Yaşam

160 | Ömer Menekşe

Dijitalleşen Din | 161

Tarzı", "Referans", "Eğitim", "Eğlence", "Kitaplar", "Oyunlar", "Müzik"

ve diğer kategoriler baz alınarak aram a yapıldığını ve App Store'in

günlük alışkanlıkları ve yaşam seçenekleriyle ilgili uygulama işlev­

leri açıklayan ve geniş kapsam lı olarak hizm et sunan dinî ritüeller,

sosyal medya ve aile planlam ası gibi uygulam aları içeren, "Yaşam

Tarzı" kategorisinde 101 ; Din konusunda rehberlik ve eğitim uygu­

lam alarını içeren "Eğitim " kategorisinde 9 2 ; Kutsal dinî m etin leri re ­

ferans alan kitapların bulunduğu "K itaplar" kategorisinde 5 9 ; Dinî

bilgi yarışm alar ile, dijital oyunların bulunduğu "Oyun" kategorisin­

de 17; İlahilerin, dinî m üziklerin yer aldığı "Müzik" kategorisinde

13; kullanıcıların dua, m editasyon vb. dinî pratiklerine yardım cı ol­

mak, am acıyla sunulan "Kamu H izm etleri" kategorisinde 4 8 ; çocuk­

ların TV kanallarına erişim ini sağlam ak am acıyla "Eğlence" katego­

risinde 21 ; diğer kategorilerde ise toplam 1 0 0 uygulamanın incelen­

diğini kaydetm ektedir.

Sonuç olarak da ITunes'ta H ristiyanlık ve İslam iyet ile ilgili

uygulamaların daha yoğun olduğunun gözlem lendiğini, Temmuz

2 0 1 3 ’te yapılan bu araştırm ada, aram a kısm ında "İslam " yazıldığın­

da 3 .0 6 2 uygulama; Hristiyanlık yazıldığında 4 .1 8 0 uygulamanın

geldiğini, "Yahudilik”, 2 1 5 , "Budizm " 3 6 9 ve "Hinduizm" de 91 uygu­

lama gözüktüğünü belirtm ekted ir (Campbell, 2 0 1 4 , s. 16 9 ).

Hristiyan dünyası içerisinde başta Katolik, Ortodoks ve P rotes­

tanlık olm ak üzere çeşitli m ezhep ve cem aatlerce oluşturulan ve en

yaygın olan dinî uygulam aların; İncil okum aları, kutsal m etin yo­

rumları, dua, vaazlar, e-Kitap, bağış, günah çıkarm a (confession), ço-

t ııklar için dinî hikayeler, radyo, oyunlar, forum ve tartışm a blogları,

ıllıû m esaj ve duaları paylaşm aya yönelik m esaj ve kartpostal oluş­

turma uygulamaları, ilahiler ile önem li kutsal günleri içeren takvim-

170 | Ömer Menekşe

Campbell, H. (2 0 1 4 , May). There's a religious app for that! A fra-

m ew ork for studying religious m obile applications. Mobile Media &

Communication, 1 5 4 -1 7 2 .

Falsani, C. (2 0 1 4 ). Need Religion? There's An App For That. Ara­

lık 17, 2 0 1 4 tarihinde http://www.huffingtonpost.com /cathleen-

fa lsa n i/ n e e d -re lig io n -th e re s -a n -a _ b _ 7 8 9 4 2 3 .h tm l. ad resind en

alındı

Haberli, M. (2 0 1 3 ) . Dini Tecrübe Aracı Olarak Sanal Ritüeller.

Akademik Araştırmalar Dergisi[57), 17 -36 .

Haberli, M. (2 0 1 3 ). Dinlerin İn ternet O rtam ındaki Tem sili ve

Dağılımı. The Journal ofAcademic Social Science Studies (JASSS), 6(1),

8 5 9 -8 7 3 .

Haberli, M. (2 0 1 4 ). Sanal Din: Tarihsel, Kuramsal ve Pratik Bo­yutlarıyla İnternetveDin. İstanbul: Açılım Kitap.

http://christianiphoneapps.com. erişim tarihi: Aralık 2 0 ,2 0 1 4

http://christianmobileapps.com. erişim tarihi: Aralık 2 0 ,2 0 1 4

h ttp ://co n n ected v iv a k i.co m /d u n y a -g en elin d e-in tern et-

kullanimi-infografik. erişim tarihi: 2 0 1 4 , Ağustos 29

http://gsmamobileeconomy.com/GSMA_ME_Report_2014_R2_

WEB.pdf.http://islam icapp.com /w ebislam icplus/w eb erişim tarihi:

Aralık 1 4 ,2 0 1 4

http://jewishiphonecommunity.org erişim tarihi: Aralık İH,

2 0 1 4

h ttp :/ / m a rk e tsa n d m a rk e ts .c o m / P re ssR e le a se s/ m o b ile -

applications-m arket.asp. (2 0 1 0 , Ağustos), erişim tarihi: Aralık 16,

2 0 1 4 h ttp :/ / w w w .m a rk e tsa n d m a rk e ts .c o m / P re ssR e le a se s/

m obile-applications-m arket.asp. adresinden alındı

Dijitalleşen Din | 171

h ttp://mobiiuygulam a. diya n et.gov. t r

http://orbitislam .com /islam ic-apps-for-android. erişim tari­

hi: Aralık 1 2 ,2 0 1 4

http://orbitislam .com /islam ic-apps-for-w indow s. erişim ta­

rihi: Aralık 1 2 ,2 0 1 4

h ttp :/ / sin g leroo ts.com / b est-p h o n e-ap p s-fo r-ch ristian s-10-

w ere-digging-right-now. erişim tarih i: 2 0 1 4 , Ocak 29.

h ttp ://w w w .o h io .ed u /p eo p le/p o str/M R T /C m a sl906 .h tm . erişim tarihi: 2 0 1 4 ,1 2 20 . http://www.ohio.edu. adresinden alındı

https://www.adjust.com/assets/downloads/back-to-school-

media-2014-adjust.pdf.

İslam, R., İslam, R .,&M azum der,T.A. (2 0 1 4 ). Mobile Application

andIts GlobalImpact. Retrieved 12 1 2 ,2 0 1 4 , from http://www.ijens

.o rg / 107506-0909% 20ije t-ijen s.p d f: http://www.ijens.org

Jeffrey, K. H., & Duuglas, E. C. (2 0 0 0 ). Religion On The Internet: Research Prospects And Promises. NewYork: Elsevier Science Press.

Kellner, M. A. (2 0 1 4 ). erişim tarihi: 12 1 0 ,2 0 1 4 http://national.

ileseretnew s.com / article/ 1573/ Seeking-G od -T heres-an-ap p -for-

I lıat.html. adresinden alındı

Küçükcan, B. (2 0 0 6 ). Dünden Bugüne M atbaanın Serüveni. Milli Kütüphanemizin İlk YöneticisiLemanŞenalp'eArmağan (s. 1 5 8 -1 7 2 ).

K'inde İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi. Ara­

lık 2 0 ,2 0 1 4 tarihinde http ://eprints.rclis.org/8770/ adresinden a-

lııulı

Küçükcan, T. (2 0 0 4 ) . Dini Yayıncılıkta İnternet, Sanal Dini ileti­

cim Açısından Yeni Alanlar ve Yeni Stratejiler. II. Uluslar Arası Dini Ya-

vmalık Kongresi, Tebliğler-Müzakereler (s. 2 1 1 -2 2 0 ). Ankara: Diya-

ni't İşleri Başkanlığı Yayınları.

172 | Ömer Menekşe

Küçükcan, T. (2 0 0 5 ) . M odernleşm e ve Sekülerleşm e Kuramları

Bağlam ında Din,Toplumsal Değişme ve İslâm Dünyası. İslam Araştır»

malan Dergisi, 1 0 9 -1 2 8 .

Kurt, A. O. (2 0 1 0 ) . Yahudilikte K oşerve Koşer Ekonomisi. Cuııı-

huriyetüniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 2 4 (2 ), 1 0 3 -1 4 9 .

Lavvson, S. (2 0 1 4 ) . While mosteye mobilefor the bottom line, th#

Mormon church has higher goals. Retrieved Aralık 09 , 201 4 , Inmı

http ://w w w .pcw orld.com /article/2846592.

Miller, R. J. (2 0 1 2 ) . http://thejewishweek.com/blogs/jı*wM ^

techs/w hat-are-top-jew ish-apps. J

O'Neal, J. E. (2 0 0 6 ). Fessenden: WorId's First Broadcasteı ’ lu ifn

//w w w .rad iow orld .com : http://w w w .radiow orld.com /ui llcfclfl

fessen d en -w orld 39s-fırst-broad caster/ 15157 adresinden.ılım lı I

Rudolph, S. H. (1 9 9 7 ). lntroduction: Religion, States anıl 114NM

national Civil Society. İn S. Rudolph, & J. P iscatori, TransnatıontUr iv tf

gion Fading States (pp. 1 -2 3 ). Boulder, C0: W estview Press. f l

Sarıkçıoğlu, E. (2 0 0 0 ) . Başlangıcından Günümüze Diıılrı

İsparta: Fakülte Kitabevi. j

Stam ford, C. (2 0 1 3 ). Http://gartner.com/newsroı>nı, hl ‘4 § u

315. J

Subaşı, N. (2 0 0 1 ). Sanal Cem aat Örüntüleri. Bilişim

Giderken: Sosyoloji ve Hukukta Etkiler Sempozyumu (s. I«l'< 11 I A H

kara: Türkiye Bilişim Derneği.

Symonds, K. (2 0 1 0 ). http://fervr.net/entertalm iirni

m obile-apps-and-resources-for-christians-1-6.

Taher, M. (2 0 0 6 ). Cyber Worship in Multifuith /V

Maryland: The Scarecrow Press.

Dijitalleşen Din | 173

TBMM Bilgi Toplumu Olma Yolunda Bilişim Sektöründeki Geliş­

meler ile Internet Kullanımının Başta Çocuklar, Gençler ve Aile Yapısı

lherinde Olmak Üzere Sosyal Etkilerinin Araştırılması Amacıyla Ku­

mlun Araştırma Komisyonu Raporu. (2 0 1 2 , Haziran). 1 2 .1 2 .2 0 1 4 ta-

ı ılılııde h ttp :/ / w w w .tbm m .gov .tr: h ttp ://w w w .tbm m .gov.tr/

ı l ı t ıs.ıy i/donem 24/yil01/ss381.pdf adresinden alındı

Tiimer, G., & Küçük, A. (2 0 0 2 ). Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayın­

c ı ı

Uvs.ıl, M. P. (2 0 1 0 ). E-Öğrenm eden Mobil Öğrenmeye Teknoloji

'M M,ıı i t . ısı". G. T. YAMAMOTO, U. Demiray, & M. Kesim içinde, Türki-

Oçıreııme: Gelişmeler ve Uygulamalar (s. 4 8 1 -4 9 5 ). Ankara:

- • İnin Üniversitesi.

«ı «İl. K. (2 0 1 2 ) . İnternetve İslam: Din Sosyolojisi Açısından Dini

0 ■erine Hir Araştırma. İstanbul: M arm ara Üniv. Sosyal Bilim-

1 * l>«»Mor.ıTezi.