d!i..i~r! ve kui,turler!nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/tez/24179.pdf · 2015. 10. 8. · !q!ndek!ler...
TRANSCRIPT
/
!STANBUL UN!YERS!T
EDEB!YAT FAK ....... ...,..'.Jiowl
(
ESK!QAa. D!I..I~R! ve KUI,TURLER! BOLtlMtt
KLls!K F!LOLOJ! ANAB!L!M DALI , ·.
MEZUN!YE.l! TEZ! '
LUCRET!US(DE RERUM NATURA III )
YO NET EN
Prof.Dr.Zafer T~LIKLI~LU
Ya~ar OKUR.
No: 3069
BK!M-1982 !STANBOL
\
!Q!NDEK!LER
SAH!FE NO
ONsOz ••••••••• '................. 1
I • G!R!~•••••••••••••••••••••••••• 3 II. T!TUS LUCRAT!US OARUS ••••• -. • • • • 6 III.DE RERUM ~ATURA'NIN ;.OU K!TABI 16
A • RUHUN YAPISI ve B!LE9!M!....... 19 1 • RUH !NSAN VARLI~ININ BlrR PARQA-
-SIDIR.......................... .21
2 • RUH :tiC:t KISIMDAN OLU~UR. • • • • • • • 23 3 • RUH B!R O!S!MD!R............... 25 4. RUH ~UN B!LE9!M! •• • •••••••••••• :1 . 26 5 • RUH !LE VUOUT ARASINDAK! BA~LI-
LIK. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 30 6 • AN!MUS ve AN!MA'NIN YAijAM UZE-
R!NDEK! ONEM!.................. 32 a···. RuH OLUMLUntJR • • • • • • • • • • • • • • • • • • _ 34 RUHUN TEK BA9INA VAR OLAMIYAOA~INI !LER! StlRh~ KANITLAR••••••••••••••• 40 -
SONUQ ••••••••••••• ~ ••••••••• ·••• 43 BlBL!~RAF!A................... 45
I,
:./ ., ~~'
-,
ONSOZ
Diinya uygarlJ.klarJ.nJ.n temeltaf}larJ. olan ki.iltiir·~ser;_ leri dort ayrJ. dalda • ( Latin - Yunan - !slam - Do~u ). ·. gibi bi.iyiik klasikleridir.' Benda bunlardan Latin II.~!TUS LUCRET!US CARUS'uun HayatJ. - Felsefesi ( Ruhun yapJ.sJ. ) nJ. sunmak: amacJ.nJ. giiderekyazmJ.fJ bulunuyoru~. LUCRET!US \ gibi 'biiyiik klasik Latin yazarlar1n1n eserlerinden yeterince faydalanamaJp.J.f} bulunmaktayJ.z.O~encive halk.kitlesi olarak kendimize mal etti~imiz soylenemez.
Esas ama~ tezimin hazJ.rlanmasJ. iken de~if}ik k~aklardan yararlanarak bir eser meydana getirmenin gururunu tattJ.~J.mJ. aQJ.kqa soylemek isteriil~ BatJ. kiiltiiriiniin temeliolan Latin ve Yunan dii9ilncesinin ana iiriinleri ; yani bilim, felsefe,edebiyat ve sanat eserleri Uzerinde gerekti~i gibi g aticak Tanzimat ve de Cumhuriyet doneminde az da olsa durul-: muf}tur.
\
Edebiyat Fatultesi Klasik Filoloji Anabilim DalJ.,diinya medeniyetinin temeli olan dort uygarl1klan ikisini ; Latince ve Yunanca yJ.'Universite O~encilerine sJ.narken
.4. .... •
bizleri yeti~tirmenin ba~ar1s1n1 goatermi~ bulunuyor
lar.Bize verdikleri gorevi yerine getirmenin fi&re!i ile
tezimin haz1rlanmas1nda bana 1~1k tutan say1n hocam
Prof • Dr. Zafer TA.eLIJ{IflOOLU 'na ve Di~er Hoc am Doo.
Dr. Y.Kenan YONARSOY'a sonsuz Te~ekkiirii hir bor<; bilirim J
.Sayg1larimla
3069 ,
Ya~ar OKUR ,_ - .
' ·'
~ ~
Q "" .....
l.,,
:I. G!R!i; J • ; ·-
Eski Qai!;larJ.n ~iiri ; genellikle o~etic·i, ~i1gi veri-\
ci ve yol gost·ericg bir f)iircfir ~-.· · Oz~llikle " did~tik u di-i (' ,·
ye tanJ.nan tar, Felsefe ve bilim urilnudur. BugUn iqin ge
C(erlililtini kaybetmesine· ra~men,eski qa~larda' ·~iirin\ bir· ' ' '
gorev yiiklenmit;~ ·oldu~u goriiliir. Eski do~u t;~iiri ve etkisin-, • . ! . < ' ' " ' ~ ' '· '; ' .: .... "• •
de kaldJ.~J.ml.z !slam t;~iiri de bilgi ve.rmeyi, yol,gostermeyi
do~rularJ. ve aqJ.klaniayJ. Onemli bir gorev ol'arak yuklenmi~tir
Eski ~iirlerden tarih bilgelik,·~ Felsefe,ah.iak gibi. ~~dUlar1 ' . .., . ,' . ' " ,• . ~ (. . ' " "
siksik ele alJ.ndJ.~J.nJ. ve en onemli t;~iiri yaratJ.fillarl.nl. bu •f • .. ' ' • ' ~., • • ...
alanlarda gerc;eklefiltirildi~ini biliyoruz.;Eskiden t}airden·
et!;itic;i ve aydJ.nlatJ.dJ. bir gorevi oldu~u, BugtinkU~den <tok , • • . • • • • • •. : _'; ~"·. •• ,: ;: t : • ' ' • •. •
daha kesinlikle ve kuF}kuya yer vermeyec~k F}eki.lde kabul e
diliyordu. Bundan otiir~ ·filair'ferin :didaktik eser vermeleri,
yani O~etici ~~ e~i.tici. k)()nul~~J. ele .a.ima:1~~J.rida kimseyi
f}af}l.rtmJ.yordu, Batl. diinyas~n.J..n kiilt.iil:' kayna~l.n:t olu~turan
Yu~an edebiyat:tnda ~u tUr eserlerin ilk ornekleri veril
mit}tir. Hesiodos • un ahlSk c5~ti:i~lerini :ve tar1m · ifillerini a
QJ.klayan 11 !9Ll!;R V"e GU~.ER .tt .. tanr:tlar:tn ne dereceden ve
nasl.1 do~du~unu, evrenin kayna~l.n:tn ne oldu~unu aqJ.klayan
THEOGON!A adl:t uzun ~iirle.r yazd:t~Lnl. biliyoruz (1). tlnlu
Yunan :f'ilozofu
(1) • Macit G0KBERK, FEIBEFE TAR!H!, !STANBUL, 19?4, s.85
< •' I
Empedokles de ( ! .0 : 493 - 4;; ) Felsefesini aQJ.klamak a~· . mac~yla bir didaktik.~iir yazm~~~~r.
Yunan kiil tiiriiniin Roma uzerindeki etki.si . bti iilkenin· 't)..;. debiyat~ndada didaktik Qiirin on .plana geQmesine :neden .ol- :.· .. . d~. Latin ~iirinin ~abas~. ola:r_>aB:o:~!l~ul edil~I1 ENNituS, giinu.: ... , muzde ancak altm~~ m~sras~ kalan bir Qok didaktik ~iir yazm~~t~r,l). Ama !.0. 1. YUzy~lda LUC.HET!US DE-'RE~UM N~URA 'ile bu tiiriin en buyUk orne{:!;ini. verdi •. ·~.·
Lucretius her~eyden once ahlakla.yan~ insan~n .do~u yaf}amas~ ile ilgili ,bir amac~ ortaya koymak. istiyordu. Bu amaQ
insano~llln.u bat~l~ inanQlardan ve oliim kork:usundan kurtararak: gonul rahatl~~~na ve mtitlulu~una kavu~turmakt1r~ Bundari SttirU EpikurosQular ve Lucretius Fizi~a ilif}kinkonular1 sadece in!=Jan1 bat11 inanQlandan ve oteki. diinya korku~undan' .k~~armak' gonul rahatl~f:!;l.na kavuf}turmak ve mutlulu~a ulaf}tl.rmak amac1yia ele al1r ve inceler(2). ~ucretius insano~lunun mutiu olmay1~1-nl.n temel nedenlerini dinle ilgili bat1l inanQlarda ve yukselme ya da toplum iQinde kendini gosterme h1rs1nda buluyordu. Bu on yargl.lardan kurtulmasl. iqinde du~fincesine ve akll.na giivenmesinin maddesi felse~eyi kabul etmesinin gerekli oldu~nu duf}Unuyordu. Ba~ka bir deyif}le ; tanrJ.larl.n diinya i~lerine karl.f}madl.~~l. atomlardan oluf}an ruhun olfunii oldu~unu ve bundan otiirii bir oteki diinya bulunmadl.~l.nl. ve orda ceza gormek diye bir konunun sozu olmadl.~~nJ.kabul etmesi insano~lunun inutlu olmasl. iQin yeterliydi(?)e (1) Haeit GOKBERK FEIBEFE TAR!H! S.4? (2) : ,~DNARD to EXTRACT :.BR!TANN!CA ENCYLOPAED!A, VOL.B (1920)'
•.. w~~:~a;~
(;) JlW.tU·! BENTON AynJ.. eser .. Ciit:"i4~s;~·
-5-•f !
Lucretius insana ve onun ozgUrlu~une guveniyordu.!nsan
ott;lunun ozgur olarak davranabileoe~ini kabul ediyordu. !ra-\ ,< !_, .
de ozgfirlij~ij dedi~imiz bu durumda atomlar1n duz bir QiZgi iz
leyerek ~a~maz bir biQimde du~memeleri, kimi.zaman.bu dUz • ' • ' ·• • ' • • ' ~: ;, • : •• • ~ l • ~ \
qizgiden ~a~arak yada saparak beklenmedik devinimler goster-.. " • • " • • ' y • ,· ·' '
termeleri ile aq1kl1yordu. Soyleoe temeli madde ve zorunluk ' 1 ' •
olan bir dUnyada irade ozgtirlu~linUn yer ald1~1n1 a91kl1yordu. ' ,. ) ..
Yani kaderci inan1~1 redediyordu(l).
Lucretius • u inc'elemem , · yani fikirlerini' kayda geQmeinin .·
en onemli yan1 zaten bu rUb konusudur~ Goru~ler.inf kabul et·:..
mememe fikirlerine kat1lma ma ra~men xx. YUzy1la kadar hitap
eden ruh konusundaki debas1 onemlidir. !slam dini mensubu ol
du~umuz iqin·ruh konusunu ZJ.t yonliide inoeleyipmaneviyatJ.mJ.
ZJ.n sa~lam yoniine daha qok saygJ.lJ. olmamiz gerekir • . i
(1) • ~9aET1US,TOFm!S_ UYAR DE RERUM NA:CURA II .:l:stanbul-1974
S.;85
-6-
• J
II • T!TUS LUOBET!US OARUB '
Lucretiue'un hayat1 hakk1nda hemen hemen hiQ bir~ey
bilmiyormueuz · gibi az b:i.lgimize ra~man·, .· baz11ar1 tar~fm.:..
dan onun eoylu'bir Romali'oldu~unu soyluyorla.r. Do~um:ve 5;,;. . .
' .
lfun ta.rihlerinin;!.Oo : 95 ve 55 oldu~nu' kabul' edilir.
· Kieilf~i hakkJ.ndaki bu bilgisizli~imize ra~men, Lucretius;~: ·; ·
un, Roma EdebiyatJ. ve dii~uncesi iqinde oynam:l.fi. mldu~u rolii: ~.
ortaya koydu~ ese:tlin de~erini ve daha aonra yapt1~1:etk:iyi
aqJ.kqa gorUyoruz. ·
AltJ. kitaptan oluflan dortyu~ dizelik eseri
EYBEN1N YAPISI i dUnya lf.liirinin e~ biiyUk. ·orneklerinden bi-,
ridir. Eserin orjinal ad1 'JJE RERU~l'.NATURA'dJ.r. Ye kelime.
kelime qevrilecek. olursa ·" Esyanl.n Tabiat Ozerine".- yada ·
"Evrenin TabiatJ. Ozerine"· anlamJ.na.ge'lire·Lucretius bu goz
kamaetJ.rJ.cJ. uzun ~iirinde, varlJ.klarJ.n ozunU ve yap1s1n1 ,
evrenin temel niteliklerini anlatmak istemi~tir. Bundan 6.:..
tiirii, eserin qevrasinin ba~lJ.~J.,olarak bugUnkiidilimize en
uygun oldu~unu dii~iind~~umUz Evrenin Yap1s1 adJ.nJ. seqtik (1).
' \
(1) • BH!TANN1CA'ENOYOLEUPAE.D!A Cilt. 14, s. 466
-7-
:t.s.IV. YiizyJ.lda yaeamJ.E} olan Jerome tarafJ.ndan kalama alJ.nan Ohronica Evsebii'nin !.0.94'e ait kaydl. Q5yledir.,
" Q;air Titis Lucretius do~du • Daha .sonra qk ateE}i ile Quuru
bozuldu. Oinnetinin arasJ.nda Ciee~o'nunda te~bit etti~i gi.bi' ' '~ .. ! "
birkaQ kitap yazdl.ktan sonra, kendi elleri ~le kendini .~3· :ra~
E}J.ndayken oldiirdu. "Yada gene ayn1 yuz;r1lda ya(JamJ.E} olan Dona-
tus'un Vita Vergilii'd~ aoyledi~i gibi, "Lucretius Vergiliiis'un
Toga Virilis'i giydi~i gUn oldii"; ve bU: seneki konsii.l.ler, Tergi-;. ' ..
lius' un do~du~u seneki konsiillerle ayn:L. idi-. Uc;iinci.i olarak Ci
cero ad Ouintum Fratrem kardeE}i Ou~ntus'a !.0. 54. ~ubatmda
yazdJ.~J. bir mektupta l}oyle soyliiyordu(l): Seninde soyleai~in
gibi Lueretius'un E}iirleri dehanJ.n birQok iE}i~ini gosteriyor
ve ayrJ.ca bunlar sanat niteli~i ola.n eiirler" •· · ··- . '
Donatus!un gori.iE}lerine ve Cicero'nun mektuplarma
bak:arak: Lucretius'un !.0.55'de.oldii~iinden kuE}kumuz kalmaz.Je
rome'nin goruE}lerini.Donatus'un Gorueleri ile.ba~daetJ.rmak i
Qin :t.t:>.94 y11mda do~uf} oldu~un::: ~e 40 yaf}J.n~ayke·n Bldu~iinu kabul ediyornz. B'~nlardan. baeka Lu~retius 'un hayatJ. hakk:J.nda
hiQbir fi9Y bilmedi~imizdendir. Lucretius'un kiE}ili~i,·sanatJ.
ve dehasJ. hakkJ.nda ise eserinden QOk iyi bilgi edinebiliyoruz(2)
Lucretius ; Epikuros' a ba~lJ. olan inanc;larJ.ndan otiiri.i
Sosyal-ve Poiitik yaf}antJ.dan uzek,kend.I bae:lna '\)ir''Y:a~am·
(1) • DoQ. Dr. Muzehher ER~t LAT!N EDEB!YATI; 1979-1980. Ders yJ.lJ. notlar1.
(2) 0 DciQ.Dr. Mi.izehher ER1M,Jl9?9-1980 Ders yJ.lJ. notlar1 •.
....... • ··~· e
-8-
si.irdiirdu~i.inii kU~kusuzca.kabul edebiliriz. Di~er yandan cta~J.n1n edebi ki~ileriyle ba~lantJ. kurmam1~ olmas1 Qok muhtemel- ' dir. Qilnku 1ucretiue Qa~1D1n de~i1 daha onceki QS.~J.n edebiya
tJ.na ba~lJ. idi. Qiinkii 'Qicero ve .. Verg~lius • un eserlerinde ~~~- · ret ius I u iyi tanJ.dJ.klarJ.nl. ima eden yerler var. Ama ondarl . a~
. . . . ~
c;1kc;a soz ;edrldyorlar. Bunt! d.a beiki inanqlar:i.n:tn ~limiiyle ·bir~ birine ZJ.t olu~u ile aQJ.klayabiliriz.~Daha sonraki yazarlarJ.n bazJ.larJ.da kendinden'kah ovgii kah yergi ile, ama hep kJ.saca soz ediyorlar~· Soyledikl~ri felsefesi veya sanat1 ile ilgili ya~ant1s1yla de~il. !~te Lucretius•un yaQaml. ile ilgili olan hiQbir ~ey bi~meyiQimizi bu.kendi ba~1na_ya~ay1Q1, ve_gerek sanat gerekse'inan~ kopnkJ.uk: olmas1na ba~layabiliriz. ·
. ~ .,, . '
LU·ORET1US '\in buyuk o~etici destan~ DE BERUM· NM!URA
( Nesnelerin oz yapJ.sJ.·hakkmda). baQl1~1n19 Kolophonlu Ksenopha,nes ,Eleall. P_armenides, Agrigentumlu ·_Empedo}tles' in didaktik destanlar1n1n baF,Jl1~?- olan,. Ytmanca es'erler" Do~u Hakkmda " ismini almieiardJ.r(l). ·, ·
DE RERUM NATURA' da LUCRETiUS b~ili' bir' ~.ko~~yu sistembir ~;~ekilde .aQJ.klar• Orne~in; ·Hesiodos•un::t~ler ve Giinler Vergilius•un Georgica'sJ. Pope'un !NSAN UZER!NE DENEME adl1 , eserleri bu ~;~iir tiirUne .. , yan1 o~etici . ( didaktik fiiir tUrur,6_. ne,girer.Lucretius•uno~iirinde_aQl.klamJ.~ oldu~u goru~ . · · Epikuros Felsefesine ait k1sa· bir ac;1klama eserin If.Ki-
(1) • Wa~lUS Di ... ~UM .NATURA .II S B · · · • • 5 vd. ..
• I '•p
tab1nda verilmi~tir. -'' f, •• '
,. ... _ "'t·
De Rerum Nat~a bir hatip ~e Senatoya · ait partbin. ci~vl~t ada.In1, fakat de~ersiz bir ki~i olan. Gaius,..Memuni~~"il adanm1~tJ.r (1). Lucretius'un onu ni<;in de~ersiz.buidu~u.bii~:i.yoruz•.$iir
de ba~ka hiQbi <;a~daetan bB.hsedilmemi~~; .takat bazi 'yaz~iar Qi~ :·'
irde, Olodius ve. Caesar'la ilgili k1nayeler oidu~unu.duQiinmue-lerdir.
' !lk iki kitap atom ve bof}lu~un tarifesine ayr1lm1~t1r.Bu-
l !
rada. Demokrito.s ve Epikuros'un e~enin iki · btiyuk f~oruneC .A-. .
.<, ( ~
tom ve Bof}luk ) ait gorU~lerinden etkilendi~ini gorUyortiz. Bu
iki kita.b1·· ~oyle. ozetle;ebilirim..; ·Tar ~ian· ~•~ier yokluktan may-
dana gelmez ve yoklu~a. dBn~~~ier.·no~a.da hi<;bir eey yok olmaz,
sadece maddeler bir. irlerine doiitietirler~ ·. Nesnelerin ·en· ku~tik 'par-
Qalarua atom denir. Atomlar bol tinmezler. Do~a4a iki •. o~e vard1r :
~za.y ve madde ,-Uzaj ... maddeye hareket etme olana~1ni verir. Atom-
lar art1k ll8l:Unmener, en ktic;iik pa.rc;alard1r. Boltirimenin bir ·s1D1-
rJ. vardJ.r. ·E~er. olmasayd1 . varlJ.klar· zaman boyunca. zarar gori:neden ' .
varlJ.klarJ.nJ. surdUremezlerdi. ·Atomlar devaml:L deVI"inim halinde-
dirler. Boyle oldu~ halde, goznmuz gorfrnUr nesneleri bile hare
ketsiz goriir. Atomlar farkli biqim ve bUytikliiklerd.edirler. Fakat
bu farklar1n bir sJ.nJ.rJ. vard1r; E~er sonsuz biqimlerde olsaydJ.
lar hiqbir ~eyin B1DJ.rJ. olmazd1 ; ve sonstiz biiyuklUkte olsalardJ.
otamlardan bazJ.larJ.nJ. gorebilirdik •. ~~ca
(1) • LUOBET!US DE RERUM NATURA, Goat. Yer.
-10...: '="- · •••
' - . '" .. , .. atomlar renksiz, · kokusuz ·ve tatsJ.zdirlar. LUCRET:tus bu i'ki.
kitapta Harekletios•\m, Empedokles ve Atiak~~gooras'J. ·eleeti-• ' J • ~ • < • '
rir ve dilf}Uncelerinide delilerle <}Uriltilr • . \
ttoiincu kitapta LUCRETiUS RUH_ SORUNUNU ele alJ.yor •. Lucre-.• . . .
tius ruhu iki. kl.sJ.ma ayJ.rl.yor. ANlllUS . ( AkJ.l ) ve AN!NA . ( Ruh) • "' . . . . . . - .. ' ·~ '.' .. "
Fakat rub ve akl.l bir tek yapJ. ~lu~t~ruyorl~r. AkJ.l, .vi1c~tta
esas kJ.sJ.mdJ.r, insanJ. yonetir ve go~siin.orta yerinde_durur. . . ~ . . ' .. . '. . ..\ . . . . ·~ . . . ·. . .. : . . : ·. . ~- :' . \ .-·· . . .
Ruh is.e tUm viicuda ·dal!;l.lml.~ bir haldedir, ve Animus' a uyar.
Rub ; QOk kilQlik ; ince, bafif ve yuvarlak atomlardan meydan-. . . .
agelmi~ bir o:lsimdir. Rub ·~uouda J.sl. ,;e ·hayatver~n ·h~yadl.r. ' . ·,. . . \
Bunlar organlarJ. terk etti~i zaman oliim olur. Bu teori Luc-. ' ', .':. .·
retius'un Sozilnde QOk onemli bir yer tutar.
Dordiinoii kitapta, gor~e vedi~er duyumla:r bakkJ.ndaki te
orisini a~J.klJ.yor. Bo~ duyu organl.mJ.zla edindi~imiz bilgile-.•• ~ • • . .• ; .... ' • "' ' . • • • . • ' ~. ) ! • • .
_ rin nef}ekilde oldu~u v.e. yanl.lmalarJ.mJ.Zl.~~~eden ileri geldi~i
aQJ.klanJ.yor. Lucretius ·butiln bilgilerimizin duyular sayesin
de oldu(!;unu ileri s~iiyor. Duyulax!9-~ baf}ka. hiQbir y~lla b~l-. . .......
gi edinemeyiz. Ona gore var oldu~unu farzetti~imiz, fakat hi~-. ·. ·• . ., , • r ... . "'
bir duyu ile algJ.layamadJ.~l.m;t.z ~eyle_;- hakkl.nd~ bilgi. sahibi • ' ' ' ... • i ~
olamayJ.z. Bu . goril~uy~e o, metafizik bilginin varll.i!;J.nJ.da ..
yads1yor. Bur ada biitlin bilginin duyular Ustiinp.e , (0~-'iu~nu ka...:
bul eden Platon ile taban tabana ZJ.t oldu~nu goruyoruz.
.J,. ·1'-
-11-
Beeinci kitapta, evrenin yap1s1n1n, hayat1n ve insan · . . . ' ' . •: .. - .. ' . : . : ' '; ; ~ ~ ~:_ ~ ~
to~lumunun tar~.tini yapar. DiinyanJ.n nasJ.l meydaria geldi~ini
ve bazJ. tabiat olaylarJ.nJ. te;tJ.~·J.yor. Ve bu~u y~p'arke.n 't·ama-. ' "" ..
mJ.yla gerc:;eklerden yola <;ikmasJ., olaylarJ. ilahi kuv~etie:61e:-·
aQlklamaya kalkmamasl, onun materyalist felse:f'esinin:oziiddr.
Bu kitabm ikinci boliimiinde i~~ ~ insan1J.~J. .i.le al:i.ycir··. ±risa.n..::
ll.~J.n geQirdi.~i evrimden basediyor. !lkel yaf}a~dan mode~n ya
eama geQi~ini, insanlJ.~J.n ge9irdi~i klllturel evrimi tart1~
el.l;J.yordu(l). ~ i ", . ' • -.•
Son kitap olan AltJ.ncJ. kitap muhtelif gorii~ler,iQ~r~r. ' • ' .'i, ,\._
Bu kitap ~im~ek, y1ld1r1m ve di~er fenomenler hakk1nda tartl.~-,. ' . .•. '
·' mayla baelar. Bu tiir olaylarl.n nedenlerini orneklerle anla~l.r.
. , , . ""'. . .. , . • • ,r,·, . ~ . '
·naha sonra magnetik kuvve~ gibi dikkat Qeken f}eylerin, tabiat ·~
olaylarJ. olduklarJ.nl. iddiaeder. M:~.knatJ.sJ.n 9ekme giiciinUn nede-
nini, atomlarl.nl.n akl.liJJ.nl.n 90k bJ.ZlJ. olmasJ.yla ac;l.kll.yor• MJ.k
natJ.sJ.n Qekme giici.ini.iri nedenini, . atomlarmm ·· ak:J.f}J.nJ.n vak hl.zlJ.,
olmasJ.yla SQiklJ.yor. MJ.knatJ.sJ.n her maddeyi c;ekmesini de bazJ.
tozlerin a~J.rlJ.klarl.yla yere qakJ.ldl.klarJ. gorU~iJijyle aq1kl1yor. ' :. . -. ~ . ' "' .
SalgJ.nlarJ.n nedenini de gok1iizlinde uQ~up d~an, zehir ta~1yan ~ > • • • ' '. • • • \ ' • '
~:.. ~· .~.
sayJ.sJ.z atomlar1n bir raslantl. sonucu ki.imelef}ip havan1n denge-. _. . . . -~: ~ .. ' ~ .. ' .... ..
sini bozmalar1na ba~lJ.yor. Lu~retius bu·kitabJ., Thukydides'den > L • '• •••• • ' • • • o ~ •·," o '
esinlenmi~ oldu~u, Atl.na'nJ.n i~inde bulundu~u glic; durumlarJ.n ti ~ () ·:, .. ,. ' ' . . . \ :
bir tarifi ve en c;ok ka.~aml.Zl. karJ.~tJ.randl.r(2) •
(1)
(2)
• ~019; GOKBERK~aynJ..es~S~ 4j,55 ve BR!TANN!CA ENCYCLUEOPA-ED!A, cilt: 14, .Gost. yer. .
• LUCRET!US aYn~.e~. ·a. 90 .
' : I • ' •I ;~
-12-.
. . Boylece gorUlUyor ki Lucretius atomik Filozofinin ilk
orneklerini gozler onUne sermedikle i~e ba~1~yor,-~e sonu9 ~ . . .• • t ' ~
dort kitap da, Epikuros Fe1sefesinin bir.bolUmunU ~eki1len-· . ~ • .. • " • • ~ • "!
' ' ~ ', ' ' • < ' • ' t·•, ,·' '. ' j ~' ' • , I '
diren bu doktirinin baz~ oze1 durumlar~n~ tart~~~yor. 9iir ·'
in her bolUmunde pratik ve ah1ak bak~m~ndan QOk bi1imse1 o1-
mad1~1n~ gorijyoruz. Devam~~ ~oy1e.di~i gi bi, L~~;e.ti us' un ; . ~ - .. · ' ._ .. ; . . . ·, .. '
as~1 yapmak istedi~i ; hUr. insan kafas~~ bili~meyen ~ey1ere • .J ...,. • ~·. ~ •.
kar~~ duyulan korku ve esaretten kurtar~p .tabiat~n kanununu -. -~ ... ,. ~- .. ' . '
; -. . ' .. · ,; '
kabul ettirmektir. !~te bu neden1e o, ruhun o1UmsUz oldu~u . . . . .. .- . . . : .· ..• -_ * .. ·-·~.·
iddia eder·ve tanr~1ar~n insan hayat~nda ki onemini ciddiyet . ' ' .. '
i1e tart1e~ ve reddeder, ve gosterir ki dUnyada o1an he~ o- .
1ay~n aQ~klanabi1ir bir do~a1 nedeni vard~r. HiQbir .~ey .. i1ahi
kuvvet1erin rehber1i~i i1e o1maz (1) • · - .
·.·. . ~
Lucretius ~iirinde, Qa~dae1ar~n~ da arkaik o1du~unu ka-·- ...
· .... ~ -bul ettiklerini bildi~i bir sistemi benimsedi. Bunun do~rulu~
DE BERUI1 NATURA' da gorUliir. · ·
DE RERUM NATURA ; Cata11us 1 un PO~US · VE Thetis 1 i ile inuk:a
yese edilir .ise gorU1iir ki_bu eserde onun ile aynJ. 'tarihde:
yazJ.1mJ.etJ.r. NasJ.l ki Yunan destan vezni sonuna kadar Homeros
'un Form ve ke1ime1erini tak1it etti ise Lucretius•ta Enmius
'un Annales'ini model olarak kul1andJ.. Kendi ~iirinin ba~lan-, .
gJ.cJ.nda Ennius'u ~ereflendirdici sozlerle ovmU~tiir, ve arasJ.ra . - ..... - ·, . . . . . . .
ondan bazJ. bo1Um1eri o1du~u gibi almJ.~t1r. ~u da muhteme1dir · '
ki onun arkaizmi, Qa~1n1n Latin edebiyat1na kar~J. bir protes-
todur. · Bu zamanda Romal1lar arasJ.ndabiiyUk ede-·
' .
(1) • BR!TANN!CA ENCYCLOPAED!A, Ci1t:l4, gost.yer.
. ·r ' . .. -13-
bi bir hareket .vardJ.. Quin~_us Cicero, Gallia' da kJ.fJ ~ylarJ.':"'
nJ.n monotonlu~u. unutmak iQin .onbef} giinde dort traje,di yaz-~ " ' .
dJ.. Fakat bunlar kotu modellerin_ de~ersiz birer. t_aklJ.:fileriy
di. Lucretius!.un saf'. zevki revaQta. bulunan modaya karf}J. is-- .. ) '
yan etti ve onu Emnius' un yan1nda yer aldil.rdJ.. Daha sonra
Ennius 'unda "aearak Ytinan· ·edebiyatina · kareJ.- duruma g'eQti•, Boy
lece tilolojik inancJ. ve edabi zevki onu Catollius'un Coma. • I
Berenices' inda gordu~iimiiz' eaki ve· mitolo~ik' ·bilgilerden u
zaklaet~dJ.. Mitoloji ye inanmayJ. redetti ve sadece insanla
rm kalplerini temizlemek iQin guQ veren UQ ·hayatl·armJ. mut-
lu kJ.lan o~etilere de~er verdi.. . . .
·- ·'- ·, ·'"; .... ' ,. ~."" : .. ~ .. ' ; ~ . Onun arkaizmi hem dilde hemde f}ekilde gorulUr. Vergili-
• I • '• I' ,., I '
us'un fark goz.eterekseQti~i bir QOk eski kelimeler ve f'orm-
lar kullanJ.r. Ve ayrJ.ca 'ondan· s.onra hiQ bir yazarda gormedi
~imiz birQokyeni kelimeler:uydurmuf}tur. Pekanlaf}J.ll.r olma
yan Lati~ce · bir kelime ·kullanmaktansa, oneml.i. GrekQe · .bir ke- ·
lime kull8.mnayJ.tercih.eder. Lucretius~ daha oncesi.Latin·e
debiy.atJ.nda goriilen· ·; Enniua ve. Plautus tarafmdan sJ.ks:Lk
ktillanJ.lan, bir ibarede a.yn1 sesin t_ekrarJ. ve kafiye sanat.-;
larJ.nJ. Qok sever, · Onun cumleleri :genellikle uzuri ve gevf}ek
olarak korulmuetur(l) • . : i
Anlam belirsizli~inde, Augustos· devrindeki varislerinin t • • • ~ ' ' ~ ~ --
hof} gormedikleribir kayJ.tsJ.zlJ.~l. vardJ.r. Ve kelimelerini ' . . .... ' .- ~ . ·'
·. s~a):_ayJ.fJ tarzJ. · bu stile yabancJ. olanl~;in EJa-
~ ' . -~
(1) • LUCRET!US, A;ynJ..6ser, II. Kitap, .. S.850, Keza krfJo
LUCRET!US·DE RERUM N~URA, I.:Kitap ·, S. ;a.
·t.-.w- ...
-14-
~J.rtl.r. G-unu da belirtmek gerekir ki onun tarzml. Enninus'un
tarzl. ile kar~l.la~tJ..rJ.rsak daha incele~tirmi~, saf hale koy-I
mu~ oldu~unu gorUruz. Fakat Vergilius~un kusursuz: ritminin
yanJ.nda, onun biraz daha. :uyuma :ihtiyacl. oldu~u·goriiltir." .
• I!,.,.
Eski felsefeoilerde de goruldu~u gibi Lucretius•un - , • ~ ..-A: . ., "· •. : -r ·,.~ .· .... ·, •;. .. - .. . • .. · · , . , •
gij.c;lu~u, arkaizme olan diif;Jktin~u~Und~ndir., diyebJliriz. ll'akat ,- . · · : ·· ··• • : : •. . . ·" .• t. · r • , -. '· ·,.t · .. -.. ..... " .. I . ·.
aynl. zamanda anla~J.lmasJ. guc; du~iincesini itade etmekte dilin .. , . :· .~ .. -· .. ~ '• . ' ' ' ·-:; ,' ' ·.· .. '·, •';., .. ,· -~ -~--
yetersizli~i de g{iQliik d~~uruyord.u. ~nD;~u~, .kasab~ .pir .ifade • t • ·, • ' '. ~ : - :. • • _; ' • ,. " : ' ': ., • • • ' • •• '.
ile daha onceki Roma Tarihini anlatmayl. ba~arml.~ idi. Fakat ., - ' . . . . . ' ... · :. . -• ~ ~ ' ' .i '
dil, Lucretius'un da Uc; defa te~ar e~ti~i gibi Politik, Ah
laki ve metafizik du~iinceleri ac;l.klayabilek-giic;te de~ildi.
Onun varm1e old~ bu ba~aninm en bfiyijk nedeni ; azimli c;a-.. '·
lJ.~masJ.ndandl.r(l) ·•
BirooklarJ. Lucretius'u seoti~i konu bak1m1ndan ~ansJ.z
oldu~nu dU~anUrler. Buyuk bir ~ait ~iirin basit ve duygulu olmas1 gerekti~ini soylemi~~ir. Filozofik bir du~finc~i ~iir
de ifade edip, ta~min edici olmak son derece sU9 bir i~tir.
Bu ozellikle metafizik dii~iinceden yana olan EpikuriE!t Felsefe
ic;in geQerlidir. Qekici olmayan konusuna, arkaizmine ve mono .. ton veznine ra~men LUCRET!us•un ~iiri olfimstt~~llr. BijyfiklUk
temadan ziyade onun ki~ili~inde dir. Atomlara ait olan go-
ru~ttnde buyUleyici ve dikkat vekici bir hayal gucu vard1r. Luc
retius'..un butiin ki~ilit!;i ve ~iirsel giicii, onun o~retisini
sonsuza kadar var eder. Bizim iQinda
(1) • LUCRET1US ayn1. eser. s. 38,40·
~ -· '' ~
-15-
bulundu~umuz yuzy1lda ilgimizi Qeken bilim, antropo
loji, din, bilimsel r~ konular1 bizi onun ~iirine
Qekiyor. ·Maca ulay gibi eski ve yeni edeb:iyatlarJ.
tan1yan ki~i az --bulunuyor~ -Te. o Lucretius hakkJ.nda
f}oyle diyor• "Enerji, hayat_hak:lc1~da tecriibe, tari.f ,,1 I~.:.·~~·.': ;./ .. ~-· -~~"--•'.l : .. 1·~;'·,: '·J' 1,_:,(•·'
yapabilme kabiliyeti, dtinyan1n guzelli~i duygusUna -' ., J -~- \ .. ' ' - ~ ~' : .·· ·. ,: .! ' .... :· ,' ~ •••• ~ - '·· •
varmak ; ahlaki hislerin de~eri ve ytikseltilmesi ' .. • ~·. } ··~ ·, '. ~ • "':. ·-. > ;· • : ·/ -~. ~ :~ ~ ; .: :. ~ :·:.-; ;' ~~ -t .. ~~-. " . ·' ~ _,~
· bakl.ml.ndan Lucretius· gibi bir ikinci $air az ·.bulunnr(l). ' "'~" ·.:.j ,-, • • I •• ... ,. {:,.,_..,,' <,
,·· ~l- . ,-.. •;
l' • ,.
~~ ' J
\' ... ~
" ,, '
' • j '·.: '·r ..
" . ~' .
. '
. .. . , .
(~_) • LUCRET!US aynl.. eser. s. 9,18. ,
III • DE RERUM NATURA_'NIN ~.cU ICI:TABI. . . . -.} ' ;:'~ -:-'
Lucretius'ruh s~;untm.a ~it,gSriif}lerini:U.(;iincu •, ,.-
kitabl.lld~ belirtmif}tir. Ki tabJ.~da ; · Fel,sefe ... ·gorUE;?l'er:iri~ , ; )
kendisinden etkilendi~ini bildi~imiz Epikaros'a ( adl.nl.
agJ.kga anmaz ) bir ovgu ile ba~lar •. Ye daha. bar;?l.nda pek ~ ,. . . ~- '. . . ;. ".: ~ ' ... . . . ':
yeni bir fiey soylerniyece~ini, kendisini ,izleyece,~ini,, o-
nun ac;tl.~l. yolda ilerleyece~ini be;J.irti~ •. Sonra amacl.nl.n . . ' . . _,. ' .~ . ~
\ ! ~.
·onunla yarl.fl, etiuek olmadl.~l.nl. bunu ona olan sevgi ve hay-
ranll.~l.ndan dolayl. yaptl.~l.nl. ve ere~inin onun buldu~u ger
gekleri yeniden .. gozler: oniine sermek .. oldu~unu soyler ./.· Yine
hemen bunu izleyen ml.sralarda onderine sarsJ.lmaz.inancl.nl. " . ' ~ ' \ . ' ,__. . . : . . . . ~ '
sozlerle a<;J.!a vuruyor. ', " ',
" Tu pater es, 'rerum iaventor, tu patria nol:>!ts,
siippeditas prae, epta, tuisgue ex, inelute,chartis, .. flori.f'eris ut apes in saltibus emmia.'·libant,
omnia nos 'itide~d.epasciinur aurea dicta, aurea, perpetu~ eein~er di~ie'sima.~ita~"(J.) .~ , ..
"Sen babas:t.n, evrenin kurticususun, sen vatansul' bize
(l) • LUCRET!US aynJ.. eser. 8.9,13 •
.\
\
·~ _ _., . . -17-
geni~ olQude o~utler ~eriyorsun, Ar1lar1n Qiqekli k1rlar
da her~eyden .faal ald1klar1 gibi,bizde senin ·altu·soz-.
lerinden!>esinimizi ,all.yor:uz.: Alt.:Ln ~<J.iyorum; ; Qiinldi onlar
sonsuz yaE?am1n en de~erli hazineleridir.~. :· . ..... ., "····- . '
Ona gore Apicaros kutsal bir kaynaktan pay olan ak111 • : '; ' 'i ', ' ·', : ',''· :·:, .-,, ,••••' I " ';',. ' •
I
ile ( ratio. •.• ~ •• divin~ont~ co.erta ) , . evrenin tiim ger-
Qeklerini gormu~ ve bu gerQeklerin ozllne en uygun gelen
aQiklamay1 yapm1~t1r.
Soylenecek yeni bir ~ey yok gibidir. Aina:Lucretius
~airli~inin giiQlil";yanina giivenerek9" ba~lad1.~1 bu felse
feyi ~iirsel,bir hava iQinde yeniden dile getirmek ister
ve bilyUk bir co~kuyla soze ba~lar.
Ruhun yap1.s1 ve bile~imi ile ilgili ac;l.klamalar1na
gec;meden once f}oyle bir batilangl.Q yap1yor : " !nsanlar
genellikle olumden korkmaktad1rlar. Bu korku acaba yerin-·
demi yoksa bo~ bir korkumu
Lucreti~s ; insan yaJilamin1.~ehirleyen ·bu cehennem I '
0 ~ I ~ •
korkusunu yenip uzak:la~tJ.raca~1n1, akll.n ve inlhun yap1-. ,.. "
1ar1n1 ac;1klayaca~1.n1 soyler:, Pek c;ok ki~i ya~amu kotu
yanlar1n1. . tan:unakla ovllniirler • Bu felakete. u~ay1nca alum ve onUn sohuc;lariyla kar~1la~maktansa·1st1rap vekmeyi
ve ac1 duymay1 ye~lerler. Yine c;ok kez insanlar ya~am1n
giizelli~ini
I
-18-
yokluk ve s1k1nt~1n ortadan kald1rd1~1n1 du~Unerek
zenginlik ve lin elde etmek iQin her tfirden suQlar1
i~lemekten sak1nmazlar. Ayr1ca olfim korkusu yuzlin
den ya~ama ve giln1~1~1na Qo~u kez nefret duyarlar.
Bunun korku ve endi~elerinin nedeni oldu~unu unuta-.....__ ,., ' 1',
rak kendilerini Blumtin bo~l~una atarlar. ·
:t~.te tiim kotuliiklerin ve felaketlerin alt1nda
yatan oliim korkusu tUm evrenin gerQek .yap1s1nJ. ve ,., '-. ' ••'>-
duzenini bilmekle ortad~ kald1rabilir(1)..
,· ..
' ....
·' '' . : ·--
(1) • LUCRE!r:tus a~n..eser.gost.yer.
A - RUHUN YAP ISI ve . B1LE~:tM!
· Lucretius burada 11 Ruh " ka.r~l.lJ.~l. olarak " Animus "
ve " Anima 11 kavramlarudan soz etmektedir. Gerc;ekte kendi~
sinin de belirti~i gibi " Animus - AkJ.l 11 ; bazen 11 tJ!ens "
ile bir anlamda kullanJ.lir. Mens -Z~bin demektir. Onftn ic;in l 1,. • ' I
as1l ;:rilhu kari}J.layan sozcillt n Anima " dJ.r •. Ama her ikisi-
ninde-siirekli ; yanyana, bi-r arada anla~J.lmasJ. gerekti~i
ni belirtir. Zaman zaman rub ka1~ii!l.ll.~l. olarak tek ba~ma
Animus'dan yada Anima'dan scz ac;ar arasJ.ra ikisini birden ·I·
konu eder. 9imdi ben b\lrada kavramlar~an onun ele all.~
· sJ.rasJ.na gore soz edece~im. Tek tek~7a\da bir arada da ele
al1nsalar yinede " . i'uJi ~.~ ~;~enilen Qeyin belirtilmek iste
nildi~ini soylersem durum aQikll.k kazanJ.r"kan~sl.ndayJ.m.
1 • Ruh insan varlJ.~J.D.J.n bir parQasJ.dJ.r. ( ~: 03 -135)
2 • Rub iki kl.sJ.mdan o1u~ur. ( s. 136 - 160 ).
3 • Ruh bir cisimdir. ( s, 161 - 176 ).
4 • Ruhun bi1e~imi. ( S : 1?7 - 322 }.
• -ZO-
a • AtoiQ~_a1· .. :rap1 ( s , l?? - 230 ) •
5 • Rub ile vucut aras1ndaki ba~l111k. ( S : 388 - 395 )
6 • AN:tMUS ve AN!MA • tim ya£?am iizerindeki onemi. I ,,!,.'- ,·h
( s : 396- 416 ).
~ " . '
'" ~.. '
... . .. ,·. ' .
. ) I " • r
' ( .. ~ ,' .' ~ .. " ....
' I
. ' '\ ..
·: \
1 •' RUH ±NSAN VARLI~miN B!R PARQABIDm
:. Lucretius soze once ANtMUS ·· iie .,baelar, ttiQamda yonu
muzu bulmak i<;in ··boze ;rol ·g8steren akil . (;·animus ) , ··:lila a..;· n1n eller, ayaklar y.a da gozler gibi gerQek bir parQas1d1r.
. . ' . )
VUcut iQinde lokalize edilmiliJtir. Yani belirli bir yeri ' ' . .. ": ' ;~: ; :-~~. . '
vard1r. Ama Lucretius'a gore hiQ de. titizce dueful1nemeksizin ... , , .. _·",
ruhun var11~1n1n.cisimsei olmad1~1ni ve vUcudun bolilmleri • ' ~ ,. • .. • ·.' ,#. •'. ~ '~ • . ' - ,. .. • .,
aras1ridaki bir uiumdan ibaret oldu~unu soyleyenler vard1r. ' '•.. ··., :-
'rl.pkl. sa~l1k11 olmanl.ll tiim. ·vii'cudu ilgilendirmes~ gibit' ' • • "l • • . • • • •• ' • \' '· ~ '
Ama bu gorU~ler do~u kabul edilemezler. ~oyleki ; An~mus•un ,( ' • ' " I ,· ",. ~ l , , , '· > ~' ,' •
duygusu ne~e ya da· aci ·verici olsun, QOk kez bedenin ~uygu- \ ~ ~ " ~ "' ~ . . . '
• ~. j ;. '> ' • • 7 q· ••
sunun karEJitJ.dJ.r. Lucretius· bunu ~u ~ekilde .dile getir:ly-or·. ' -·. ••-t- ".
"Saepe itai!;ue in promptu·c?rpus ~od· cerni~ur- ae~et
cum taman ex 'alia lactamur porte iatenti,
et retro fit uti contra sit saepe vicissim,
cum miser ex animo laetatur corpore t~te,
non sliorpueto guem si, pes cumdolet segri,
in nuilo caput interea sit forte dolore."(l).
" Qo~u kez gozijmuzlin onfrnde bir Vfieud~ hastalandJ.~J.-
(l) • LUCBET:tus ayn. es. s. 3,138.
I
~22-
i '
na tanl.k: oluruz, bunuil.la birlikte ayakta k~lan giz;J.i bir
parQadan otiiri.i, viicut sabibi sevinmekten geri kal.maz • Tar
sine rub bak1m1ndan zava.llJ. ·biri ti.iJn.'tiicudu ile haz duyabi-. . ,
liyor. Nas11 ki aya~1 a~1yan 7 bir .ki~inin ba~1 ya da kolu
bu a~l.;ya:1kat1lml.yor." :t~te bundan da anla~1l1yor ki ani
mus ( Ak1l ) organlarl.lltbir ·uyumu; de~ildir.·· Ustelik bed~n
uyku da iken animus byan1kt1r,: ve tiirlii ·~ek:illerde etkin-
likte bulunur(l) • · ·· ·
Animus · gibi anima da vi.icudun belli; bir parQasl.dl.r.
Ve organlar aras1nda bu uyum olmak:dan QOk uzakt1r. Qiinkii
vi.icudun biiyiik bir k1sm1 kesilip 8.l1nd1~1nda di~er organlar
da s1k s1k ya~amm siirdii~ii gSr~iir. Tiicutta ,. 1e1 " ve ha-
yat verici "· ha.va " vardl.I", ve bunlar · orgimlar1 terk etti~in
de oliim meydana. gelir(2)-_ Yani Lucretius'un sozlerinden
anla~1lan ~udti.r : Ya.qam bi'r -biitiin ola.rak ·viicuda de~il," 1s1"
ya ve ha.yat veren. " hava. tt : o~elerine hat[;lidl.r •. eu halde .
ruhun bir uyum oldu~~ dUqfincesi do~ru de~ildir. 0 insan f • '' ·: •.•• ,,. '
varl1~1.n1n d.i~er orga.nlar1 gibf kendi baqma bir parQad1r.
I ' 1 ',. ~
(l) • LUCRET:tus, ·aynl. eser, s. 106 , 111. (2) • LUCRET!US, gost.yer
, ..
./ ·; _.:'.
.. '· '
. ' .
. -~ . ... . . " .
. ' ~ .. , . . . ., ~ . < -. .. ' . .. ·• ' . ' . Lucretius ; so;ylenenlerden _I anlaf}~ldl.~~- gibi,ruhun
iki k~sma sahip · oldu~Un.u. belirtmi~ :ol-uYor. ~:tin us · ( ak::Ll)\ ,
ve anima (ruh) •.. Ama hemen arkasl.ndan. -~i~us .· ve aninia'•n:i.n
tek bir yapi · .olueturduk:iar~nl. cia s6zierin~ eklemektieciir •· ·
Animus anima' ya gore daha i.ist\indiir. Ti.icutta esas kl.sJ.mdJ.r.
insanl. yonetir.
" Nunc animum atgue animam dioo coniluQta taneri,
inter se atgue unam naturam conficere ex se,
sed caput esse gUasi et domin~i in ~opore toto,
consilium guoa nos animum mentemgue cocamus,
id~ue situm media regione_in pe~tor:t.s.haeret."(l).
" f?imdi ben_ soyliiyorum ki ·_; akJ.l ve ru}l ke~di aralarmda
birbirlerine ba~ll. tek bir oz yapl. oluf}tururlar. Fakat
bi.it~ vucudun ba~ egemen guci.i akl.l ve zihin diye adlandJ.r
dJ.~J.mJ.z yol gosterici ilkedir. Bu go~si.in ortasJ.na sl.kJ.ca
yerlef]mif}tir."
(1) • LUCRET!us , gost.yer.
-24-
--~:11H:;inlt:LS111l olan . anima. ya geJ.ince , bu k1sl.m tum
vUcuda da~1l~1~ bir hal,de animus y~ da Mons•e uyar ve onun
istemine gore eylemde bulunur. ·Animus•un kendi~i~inden d~:r
. gulanmas1na kar~1l:Jl: anima ve viieut ( corpus ) ~ Animus •un
bu dUJ"gulan1mJ.Da bat!;l,J.d:Lr, Orne~in ; Animus f}iddetlibir ,kor-. . . ku ile heyeeanland:L~l.nsaman anima • n1nda tiim organlar bo-
.. " t. . . ..
~ca ayn.J. duyguyu duydu~u; viicud~. terleyip sararmasl.ndan
dilin sHrtup sesin·kJ.sJ.lmas:Lndan, ·gozl~rin kararmas1ndan I
ve insan~ tfimijyle duydu~u bu deh~etten otUrU Qekmesinden
anl;-J.Yoruz.
Lucretius f}oyle diyor.
" Faoileut gaivis hine. nosoare passint,
esse animani cum unimo coniunctam, gua~ oum amini,
preussast; exim,corp~ propellit ~t icit."
tt eoyleki berbangi ~iri burada animus(l)'un an~ma ile
birlikte if} gordii~linil anlayabiliriz • Anima animus • un gucijyle darbe yedi~i zaman oda vucudu sUrUkler ve darbe vurur
...
(l) • ~~Q~:tus, · gost. yer.
? • RUH B!R O!S!MD!R
o halde soylenenlere ba~l1 olarak ruhtin cisimsel bir · . ' . ' " . . ' . ' . ' ' ' . . '• .· ,:·~-~-"':•
oz yap1s1 oldu~u ortaya 91kmaktad1r. Qunku run ve beden
aras1ndaki ba~l1lJ.k ·animus ve animarim cisimsel · yapJ.da
oldUklar1n1 kan1tlamaktad1r •. Buna gore rtih Qok kllQtik, in-
. ce, ,ha.fif ve ;yuvarlak atomlandan olw,mu~ bir cisimdir.
Bu cisimselli~in ba~ka bir kan1t1 da ~udur : Animus
ile anJ.manJ.n. ba~l1l1klar~ kuqiik bir etki ile me;ydana. gel
mektedir. Oysa cisimsel olm~an hiQ bir ~ey ne bir ba~ka
£1eye dei!;ebilir, ne de etkiye u~ar~ Boyle.ce Lucretius ruhun
etkin ve edilgin devinimlerini d~ aQJ.klanil.~ olu;yo~. Ayr1ca
Mens'in cisimsel oldu~ ~undan da ania~1l1yor ki bir an
lJ.k maddi darbelerle etkiiamaktedir(l).
(1) •. LUCRET!US, gost. yer.
t b
4 • ltUBUN .. .B!LE$:1:l-II!
,. -~ ... '
/
a • .Atlomsal Yap1 ( 19? - 2;0 ) • :· i . ' . ~ : '
Bu k1s1mda ruhun qok kUqUk, inca, hafif ve yuvarlak
otumlardan olu~tu~u, c;Unku bunlarJ.n Qok h1zl1 devindi~ihi ' • ; ·~ ' .•' '· • 1 ' ' '· • ' t •
ve olUm sJ.rasJ.nda uzakla~malarJ. i~e, ne gorunU~ de ne de ' '
a~ulJ.kQa viicutta bir de~ieiklik olmad1~1 anlatJ.lmaktad1r.
Buna gore , animus QOk kuQUk , inca, yuvarlak atomlardan
oluf}mU~tur, QUnku hiQ bir:~ey animus dan daha hJ.ZlJ. devi...:.
nim .gosteremefuektedir. Suyun atomlar1 da-.qok ~Q\ik ve yuvar
lak . oldu~u ic;in devingendir., Lucretius • un bu konuda ki ,
son. sozii filudur· :
n Nune gitur guoniam ( ost) ~ima natura veperta,
Nobilia egrengie, parguam ~onsta;r-e necessast,
eo~poribus p~via et 1evib~.s atgue rotundis."(l)
n Madam ki ruhun oz yap,J.Sl.nl.n son derece devinden
oldu~u ortaya Ql.kml.filtl.r. e:u halde .a~l.rl. derece de kuqiik,
yuvarlak ve haflf cisimciklerin olufilmUf} oldu~unu tekrar
tekrar soylemek te yarar va.rdJ.r. ···~ ..... '
(l) • LIJORET!US , ayn. as. S .203,206
)
. i
i
-2?-
AyrJ.ca animanJ.n ona: gore de aynJ. cins atomlardan
oluEJmuEJ oldu~u ortadadJ.r. 'Qilnku 'ruhun tiimii, oliim sJ.rasJ.n
da Qekilip gitti~i zaman vucut g~riinii~c;;e ve a~J.rlJ.lq;a
hiQbir de~ieikli~e u~ramamakt~dJ.r. Bu noktada Lucr~tiu~ ;
" Noe taman haoe simplex nobis natura putaride est,
tenvis enim gua odam moribundes deserit aura '
mixta vap.ore vapor porrb· trahit ·aere s~c~."(l)
n Bununla birlikte bunun ( ruhun ) basit bir oz ya
pl.SJ. oldu~unudiif,;liinmeliyiz. Zira: insan oliirkerl. l.SJ.'ile.ka
'rJ.E}J.k bir riizge.r kendisiyle birlikte havayJ. da uzaklaEJti-
rJ.yor. n : '
.. f?u halde bu kez ruhun iiQ o~eden oluemuEJ oldu~u·· bile+
eik bir VSrlJ.k olarak ortadadJ.r. Bunlar SJ.Cakll.k yani .. vii-:
cut J.Sl.Sl. ( calor·}~· riizgar ( ventus ) , bir de hava { ae:r ) . '
· dir. Ama Lucretius btinl~dan hic;; birisinin duyu taeJ.yJ.cJ.. .
devrinimleri ortaya QJ.karma da yeterli olmadJ.klarJ.nJ. ekler I
ve bunlara bir dordiincii o~enin .· katJ.lmasJ.nJ.n zorunlu oldu;.. . .
~unu soyler. Bu dordiincu o~enin bell; bir adJ. yoktur. !lk '•
ucunden daha ince ve kiigfik atomlardan oluf,?muf}tur. Duyu
ta~iyl.Cl. etkinli~in ilk nedenidir. Bu etkinlik sonra SJ.ra
SJ.yla J.sJ., riizgarJ.n·kor gucii·(.venticalcapotestas) ve
hav~ o~elerine iletilir. Bundan sonra vficut etkiya u~ar
ve daha
(l) 1 LUORET!US aynl. eser. S. 231 - 233 •
';:..,
.. ~28-
sonra da kemikler ve ilikler. etkiye, u~ar.
'.,, . .
Ama Lucretius bu dort ruh o~esini~ hiqbir f;le~il~e ., .
birbirlerinden ayr~,·tek ba~J.na dllf;liiniilemiyece~ini de soz~ ·' ' ' . ;. . ' - ' .
lerine ekliyor. Bu dort o~e birbirleriy~e kar~f;lmJ.~t~r t· ve . ,, 1 ., .• • ' '• , ' • ' ,. •
tek bi~ yapJ. ~luf}turur. Onlar:arasJ.nda yerelbir ayJ.rma • • I ..... '
soz konusu de~ildir. NasJ.l ruh gorulmez .bir halde .bulunur, . ... ' ' ~' .... ~ . . .
ve tiim viicuda etki ederse aynJ.. f19kilde o~ler arasJ.nda da ·' :
'
dorduncu adsJ.z uns~r·, c;ok .daha kiic;iik a~omlardan oluf;l~U~
ic;in, tiim ruha soz gec;irir,,ve di~er lie; unsurdan daha.de~.
rinlerdediro Bundan 'dolayJ. Lucretiust'a gore.tiim ruhun ruhu
diye kabul.edilrilesi yeriride'ol'lir.
Ayn~:j~ekilde riizgar, hava ve J.s~ da organlar boyun-' ca kendi aralar~nda etkidebulunurlar_, biri otekine siirekli
yer verir. BunlarJ.n birlikte i~ gordiikleri aynJ. ~.e!i, yani
duyu ta~J.yan etkinlikleri meydana getirmelerinden bellidir.
Aksi halde J.SJ., . riizgar, hava' nm gUcii ayrl. ayrl. olsalard~t ·
duyumu sozer ve ortadankaldJ.rJ.rlardJ..
Ruhun bu iiq o~esi animus.ic;inde geqerlidir. Yani
bunlar yaradJ.l~~ta, karakterde, akJ.l yanJ.mJ.zda da rol oY..
narlar. Isl. ofkeyi, riizgar korkuyu, hava durgunlul!;u, .sa
kinli~i meydana getirir. Orne~in bir aslanJ.n ~iddeti .;
daha qok sJ.caklJ.~J. .. tafi!J.masJ.ndan, geyi~in korkusu organla
rJ. iqinde ·riizgarJ.n so~uk dalgalar~nJ.n hareketinden dolay~.;;.
d~r(l).
(1) • LUCRET!US, gost.yer.
-29-
inek suyunun durgunlu~unu hava cisimciklerini daha Qok
ta~~mas~ndandJ.r. !nsanlarda da bu o~elerden birinin a~
~~r basmas1 ile orant~l1 Qe~itli karekter ozellikleri
goze <;arpmaktadJ.r. !~te bu·nedenle'e~itim. bir Qok kif$i~{
ye bir derecede bir.d1~ cila, parlakl~k sa~lad~~1 hal-• -..,. - "' ., '·: • 1' '" - ' ·•, .'i , • I ,' I -; i, ,
de, ;Yine de ·her karekterin izlerini silemiyor. Birisi ' ''
·· ~iddetli ofkelere hemen kapilJ.:l-1te:rl; bir d.i~e:i-i kork:u.yit·
alt olur. Bir u<;frncusu b~zi ~eyleri ger~kti~di~inde~ ,.
daha serinkanl~ kar~1layabilir. Bununla.b~rlikte. hiQ
bir insankn yarad~l~~~, telsefenin onu daha mutlu ve ' '·· •'. . . .. ,,, ' ·; .' •. 1 ' ' ' ' '
yetkin yapmas~na ·e:ngel. de~~ldi~. (1)
·' . ' ~··
'';''
(1) LUCRET!0S, goat. yer • •
i
.5 • RUH !LE YtlCUT ARASINDAK! .BA<lLILIK
\
\Lucret:i.us b:i.r ;yandan viicudun ruhun butiinlii~iinii koru-.'
makta oldu~uriu di~er yandan ruhun,vu~uda ya~am·istemi ver-, ; "t·: ' _,·;,
dii!;ini ~oyl~or • .Birbirlerine ba~lJ.lJ.klarJ. .o den::t,i s:tkJ.dJ.r .· i·
ki rr Ruh" viicuttan her ikisinin.ma.hvJ.na s~bep<olmadJ.n QJ.k-
maz. NasJ.lki tutstiniin topraklarJ.ndan kokuyu ayl.rmak,onun
yapJ.sJ.nJ. bozmadan mUmkUn de~ilse, aynl ~eki~de animus ve
anima' nJ.n ya'pJ.sJ.nJ. tum vucuttan sa~lJ.klJ. olarak: QJ.karmak '
olanaksJ.zdJ.r. BunlarJ.n SJ.kJ. birli~i tek baelarJ.na, ayr1
ayrJ. var olamamalarJ.ndan da bellidir. Ruh · da vii.c,ut da ken-. . , I diliklerinden ne.ya~ama gelebilir, ne geli~ir, nede olum-den sonra varliklarJ.nJ. surdurebili~ler(l).
Duyumda bunlarJ.n birli~inden do~ar. Deyumu · ortaya
koymadan ruhun ve vucudun ayrl. ayrJ. paylarJ. vardJ.r. DuyanJ.n ., I
'salt ruha ozgil olmasJ. ve vucudun bundan pay almamasJ. go-.
rU~iiniin deneysel olarak kabul edilmeyece~ini one s~er.
Lucretius·, ger{;ekten de benden oliim halinde duyumu kayJ.p
etmektedir. Ama yaeam s~asJ.nda duyuma sahiptir. Yaln~z •• .., • -~·· ....,., ~,r'.•' •••.• .., ••• ~ ...... ,., •. ,·,··~····--~
duyum vUcudun yapJ.s~nda bulunan bir~ey de~ildir.
(1) • Lucretius • gost, ye~~ ·. ·
-31-
. Lucretius/bundan sonra ruhun atomlar~n~n, vlicudun
atomlar~ndan daha az o1du~unu gostermeye qal~G~r. De
mokritos,'un vilcudumuz da her ruh· atomuna/ karG~l~k bir
atom bulundu~u gorliGline kat~lmaz,· qiinkli ona gore ruh • < , ' ' • ' ' ~ ~ ,._ • .~ • '
atomlar~· sayica daha azd.~r, 'v~ organlar rirasina se;irek
bir Gekilde da~~lm~G olarak bulunurlar. Bir ruh atomu ' ' . ~ ., ' . .
etkilenmeden once bir qok vlicut atomlar.~nm etkilenme-·- .. -~. . .
si gerE:tl~ir,ve duyum bu Gekilde meydana ge1ir(1) o
I J • ~ ' ., • • - .t ' '
•''·'·
. ,' ...
,",
'•,.
J''' • •
:.(1) • ;IJUCRET!US, gost. yer.
''···· - ~ . c! ': __ -
6 • AN!NUS ve ANIMA' NIN YA9.AM .. UZER:tND~K! £lNEM:t
Animus yaeam uzerinde AN!MA'dan daha fazla bir guce sahiptir. LUCRET!US bunu ~oyle getiriyor:
n Et mag~s est animus vitai claustra coevcens,
et dominantior ad vitam guam vis anima,
nam sine mento animo gue neguit residere perartus,
temporis exiguam portem ulla animai,
sed comes insoguitur facile et discedit in auras,
et gelidos artus in ieti !rigore linguit."(l)
" Ya9am~n engellerini zorlamada animus biiyiiktiir.
Hayata an~ma'n~n giicilnden daha egemendir. Qilnkii animus I
(, Yakut Mens ) olmaks~z~n anima viicut iginde, gok k~sa
bir zaman igin bile kalamaz. Kolayl~kla animus'un arkas~ndan
gider ve bavan~n b09luklar~na kar~9~r ve uzaylar~ oliimiin
~o~lu~una terk_ede~.u
Bu sozlerden anla9~ld~~~ gibi, animus vilcut da
ba9 yoneticidir. Animus sa~lamsa:bedenin biiyuk bir k~sm~ ay-
.r:rr··) --------(l) o LUCRET!US, aynJ..eser. S i 396 - 416
r~lsa bile bu ya~am ortadan kald~ramaz. Animus gozfin
bebe~i gibidir. Ona en ufak, bir zarar gormeyi yok eder. ·
Anima ise geri kalan goz yuvarla~J.na benzer. Onun biiyiik . .
par<;;:asJ. ayr~lsa bile, goz gorme;re devam eder. !~?te animus \.
ve anima nJ.n boyle ayrJ.lmaz bir batt;la birbirlerine kenet-
lenmi9 olduklarJ.nJ..gorii;yo:ruz~(l)
(1) .•. LUCRET!US • Gost ;yer.
- r'· ; ~·'
t ' :
4' .,j •, ~ I '
~ { ' . '
B • RUH 0LU~1LUDUR ' ,l
· .. ;
Bu hliklim okudu~~muz ve bildi~imiz bilgilerin.yani. . ' ~ ' . . .,
Lucretius"un kitab~n~n temel dava,s~d~r. Yani her ~eyin • " ~ ,. ". ' ... "• • ¥ •, • • ' • •
as):~n~ iki.ceyhere goturmek ve bu iki cevherden ba~ka,ya-
./ ni atom ve bo~luktan ba9ka bir unsur bulunmad~~~n~ iddia
etmek ruhun olUmlU oldu~u sonucuna varmak iqindir. Ruhun
boliimlerinde madde ile ilgili,3 unsurda~ ve birde bilinmeyen
unsurdan olu~tu~u ifade .. ed:llmi~tir • ..... .
I • AURA - Esinti ve hareket halinde hava, hafif
rUzgar demektir.
2 •. VAPOR veya CALOR diye ifade edilir - Kalori ke-\
limesinden gel en isi , .hareket oldu~unu biliriz. _Vapor da ay-
n~anlam~ ta~~r.
3 • AER - Hava'd~r(l).
Buna gore ; nefes,~s~ ve hava'dan mey~ana gelmek-· ' dir. ,,
Bundan sonra Ruh ve baden ili~kisi lizerinde durup
(1) o. J·~Eu!Uk ZEK! PEREK. Latin Edebiyat~,. 19?6 • ners Y~l1 notlar~o
-35;.. ··"
Ve duygu o1ayJ.nJ.n hem bult:hem bed:en tarai'l.ndan payla~J.1-
dJ.~J.nJ.ve ikisi arasJ.nda ortak1aea bir ge1i:eme o1duf!;unu
ii'ade eder. Boylece can1J. bir var1i~J.n veya. insanJ.n·hepsi
maddeye dayanan rub ve beden gibi iki unsur~kaynaemasJ. i
le meydana ge1di~ini ii'ade etmie olur. Burada Lucretius'un
bi1emedif!;i 4.unsur "Guarta Natura" ki bu ruhun en onem1i
pargasJ.dJ.r. Gozden kaybo1ur. ean1J. var1ikveya hayat o1ayJ.
ruh ve bedenden meydana ge1di~i iQin bedenin o1i.im1e Qozi.i1i.ip
. gitti~ini gordii~iimiiz igin ruhunda aynJ. eeki1de o1uin1u· o1ma
sJ. gerekir. (1)
J
(1) • Faruk Zeki PEREK, Latin EdebiyatJ.,1976 ders yJ.1J. not1ar1 (2) • Faruk Zeki P&rek, Latin Edebiyat:t, 1976 Ders YJ.1J. Not;!_-
- 54 ·~ " ....z ' "
-36-
· Bu delillerin ilki:
Ruh~ son derece iilce bir vucut ve son derece hare-
ketli pargalardan meydana gelmi9 olmas~d~r. Bu derece ha-. ' . . . ·. ' ~ ' ~· '·.·
reketli ve ince atomlar angak bedenin 'Q'~·~vErsYndEi>::bii-re:.;t .. '.· >'.
$erek r~hu meydana getirmi9lerdin. Bu qerqevenin Qozulme-.. ' .. ., '.
ile bunlar~n hava gibi, nefes gibi ~a~~l~p gitmeieri gayet
tabiidir. Bu;birle§meyi ebedi ve olUmsuz gormek mant~~a • ~. j • l'
s~~maz.
!kinci ·- delil
Ruhunda bedenle birlikte . ; . do~u§ , geli$me, -olgula~ma
ve ya§l~ma alametleri gostermesidir. Gerqekte beden gibi
ruhda; bir bebek g:lbi, bir 9ocuk gibi doi!;ar, zamania geli
f}ir,genQ bir insanl.n ruhu olup beden gibi olgimla~J.r-~ ·son
ra Qokuritli ve ihtiyarl~k ba9lar ve nihayet blitlin gliQlerini
kaybederek ollime yakla~J.r.· Bundan sonra v~cudun·olUmle QO
zlildu~iini.i kabul edipte ruh~ ya9 ad~t!;J.ni kabul etmek imkan.:..
s~zd~r~
' Di~er.bir deliller serisi
Vlicutla birlikte ruhunda._bir <;ok_duygularJ., ac~l.arJ. -. .
birlikte ~ezmesidir. VUcut hastaland~~l. zaman ruhda has-
tad~r, veyahut del. geker. Fazl~ olarak ruhun bir qok has
talJ.k ve ac~larJ.da ilaQtan etki gorur. Yani tadavi edilir.
0 halde
... ·-3?.:.
I
de baden gibi maddi bir varl1kt1r. Onun gibi tedavi edi-\,.~-··: '!''~" •. ~;;, ~ ''·. ·"'>,····~
lemeyince onunda olmesi gerek:ir. . • • '; " :;: ... J. ' .·•
Buna yak1n di~er bir delil de iQkinin tesiridir.
!Qki vilcudu etkiledi~i gibi akl1 da etkiler. Buna gore
aynen vucut gibi her hali,. paylaf}MS.B?- gerekiyor~. Yine baf}- . . ,;n,\,~· · •. "':;· ..... ···~ ~~.~~· ... ' .. ,
ka bi:r .. delil ; sarba ha~~al11t1n;n etkisidir •.. Bu!!.d~ .. hs.st~1n
viicudu ve akl1.ayn1 f}ekilde etkileniyor. Bu arada olUmle • ' .~ ' ~ .•. : •• ' • •• i •. ; ' ' • ~ .. ... , '/'I : . • \ :; . ... -, . ' .. : ·.: '
ilgili deliller daha qoktu:r.•. OlUJft h:alinde viicudun parQa • ,. ' • ",, • ' ., ~ • '! • ' • ~ •• ·; .• ,. • .: 4
paroa duygular1n1 kaybetti~ini gorUruz. Duygular1n1 kay-• • ~ , ' • ; • , •• ' • ~ ••. ' ~ •• ·, r . '.
betme.hali ruhun.etkisinde:a yeksun olm~l~;'J.d~r~.~an.i de:re':""
ce - derece cuJ.nl. _ve .ruhunu kaybetm~si demektir(l). . : . ,, ' . . . ' - . . . '~' . . . . ·: ..
· Bazen' eavaelarda vi.icud\m bir parc;as1 koptu~u ·z·~~~n·
onun bir mUddet canlJ. kald1l'!;1 gorulur. Yani viicutta birlik
te ruhunda bir par9asi kopmuf}tur •. Oliimden eonra bedenin , l ' ,...., I •
' . . \ .. .. Qiirii~~side. ruhua·yard1m1ndan ;yoksu~ olmasJ.l\dandl:r• Hatta
viicuduri. baZJ. parQalar1ndu. veye...biitiin pa.rQalarJ.nda ruhun iz-• • ' •• ( ' •• -' ,. ' : ... •. f • : .. •• ~ • '
leri kalJ.r. Boyle olmasa Qiirijye~,. vucuttan kiiQuk CaRll. . -~.. ' ~ ,'. : .:. '· ~\ ;· • < .. ~ ..
varl1kt1r. Yani. kurtlar:ut meydana geitmesi miimkiia olmazd1•
I
Bir ba~ka delil
Rub.ve bedeD. 1 in birbiriae kar~J.lJ.klll.. muhtag. olma.sJ.dJ.r.
Rub bedensiz, bede:ale ruhsuzolamaz. Onun.iQin becle:a Q8ru
yunce ruhUll da var olmaeJ. d.ii!iiinuleme~. Fazla olarak
(1). Faruk Zeki PEREK aynJ. eser dere notlarJ.
..... ·N ..
. . . .
cluymasl. ' gormesi iQia u.zuvlara ihti;racJ. vard1r. Bed.e:a yok olunca ·bu uzuvlard.a y~k ~l~u~tur. " :.:;~: '· ·' ~> :·
·. ,., '
Di~er. bir deiil. • .• .•
Veraset, yani irsen intikal eden ozellikler uzerinde
dir. Tohumdaa veya cekirdekten geli~miyorsa veraset olayJ.
lUlal.l izah edile biliriJ: Buaua ici• ruh' un mevcut olup' da d1- · ~- .. •. . ' . '
~arctan katJ.ldl./!l.nl. kabul etmek imkans~zdJ.r. B~nu ret ed~a .
di~er bir delil daha vardJ.r. Bu da d1~ar1dan tam ~l.gu» bir
_ ~uh katl.ldl.~l.ra gore bi~ ;ravruntll1 olgua. bir ;rarat:l.k . ozelli~i gostermesi gerekirdi. Bunu goremi;roruz. Ruhllll ba~kasJ.aa,
,' ('
-39- .<,
earho~luk, eava~ta vucudun~ parQa parQa ka~beden·
sava~Q1 geail!' ia,k:encelere yol ac;mitJtir. Bualar da
Lucretius•un ~air ve ;yazar olarak biiyiik yoniine bu-.
lu;roruz(l).
' ~ " '•
. ' '
,·, ; .. ~
' '
' ' . -~ ~ .. '.I . ' ·~ . ""
' ';:
,... -~. .
> •• ~ ' ' '
Cl .. · ......
:• ·. '·'
.... ·., .. ··
(1) • FARUK ZEK! PEREl{, a;ya1.. Der~{~otlar1•
.(
·,
RUHUN TEK BA9INA fAR OU1AYACA~INI !LER! SUREN
KANITLAR
a • E~er ruhun oz yap1S1 olumsuz oleayd1 ve vucut
olmadan i~levlerini surdUrebilseydi, onun bee duyu orga
n1yla donat1lm1e oldu~unu kabul etmek gerekirdi. Eski ea
nat~1lar Akhcnou k1y1lar1nda ba~1bo~ gezen olu caal1la-·'.
r1n yeni ruhlar1n var olduklar1n1 du~tiamuelerdir. Fakat
nas1l ki duyulu de~ildir. Tucut ruh olmadan, ruhunda goz
kulak, burua gibi duyu organlar1aa sabip olmiyaca~1n1 ka-
bul etmek gerekir. ....
' b • Hadem ki jaoam, caal1l1~1 taf}1yan d.uyum tiil vii-
cuda yay1lm1~t1r. 0 halde vlicut ans1z1n ortas1ndan bir k1l1q
darbeeiyle ikiye bolunlirse, hiq kuekusuz ruh da bolunlip
ikiye ayr1lacakt1r. Bu durumda ikiye ayr1l1p bolunebilen
ve ayr1labilen bir eey olumsuz olamaz(l).
' c • E~er ruh ollimslizce ve do~um S1ras1nda vUcuda
yorlef}iyorsa, daha oaceki yaeam1m1z1 Ve 0 donemle ilgili
olayla~1 hat1rlamam1z gerekir. E~er rub boylesine de~if}
mif}se_ve boylesine blitunu ile unutmuf}sa geQmi~teki olaylar1
(1) Macit GOKBERK, FELSEFE TAR!H!, gost.yer.
fi,MA2G.A#t4tANl.etWkb47MiJilWJZ,L w_o .
"":"41-
v
''
" gue. proster :fate are necessest e;uae tuitante, '.
Intorritone et gurie n~e est nune ~sse creatam". ,, ' .. I · .. ! . :;;- '. . . ; . : \. , ·. : ~ ....
' If Onceden var olcm ruhUn oldu~Unu',: i ~imdl vaf ·olan
E;Jeyin ise ·~:i.mdi yarat~lm~~ oldul!;unu~kabul.et~ek·gerekiyor." . . - ',,
......... • J " .- -
d • E~er ruh bedene dJ.E;Jtan girmi~ olsayd~, Viicut
ile boylesine s_J.k~ kenetlenemez Jii • Qiinkii ruh. damarlar~n, ')
etkin , .. kemiklerin batt a. dif}lerin bile her yan~na, yani
tum vucuda yay~lm~~t~r. Ruhun beden girdikten sonra organ
lara a~J.landi~~ duf]iinliliirse, o·halde ruh:un.da bed~n ile bir
bikte yok olaca~~n~ kabul etmek daha kaQ~n~lmaz olur. Qtin
ku bir f}eye aE;J~laninak dnuri iC;inde ··erimek demektir. · ve onun ._, '
ile birlikt~· son,inda· yok olur. Oysa::d.urum boyle:·de~ildir.
Ruh bedenle birlikte d.o~ar ve geli~ir. Qunkti ruh vlicu~la
iQ organlar, sinirler aracilJ.~J.yla o ~ekilde bir~e~mi~tir ki
onunda viicutla do~up viicutla oldu~u·aQJ.kQa ortadadir(l)o '- · ..
~uda bir·gerQektirki, her va~ll.k kendi yapJ.sJ.na
uygun bir yatak iQinde geli~mektedir. Bu durum da akJ.l (a
nimus) bedenin dJ.~l.nda, sinirlerden ve :kandan uzak olamaz.
Ve ak~l ile ruh·yaln~z beden iQinde bulunmaklakalmayJ.p
aynJ. zamanda belirli bir yerdedirler. OnlarJ.n beden dJ.eJ.n-
da var olabil~ri olanaksuidJ.r. Bundah dolayl. rub bedenle birlikte
-42-
te olmektedir. QunkU olUmlli bir varl1~1n olumsuz bir var-
' l1kl1 birle~mesinden daha qeli~ik bir ~ey olamaz. Ama
ruhun kendisini yok edebilecek her tUrlu olumsuz etkiler
den korunabilece~i iqin olumu kendisinden uzak tut~u~u
du~lincesi de yanl1~ olur. Qunkli ruhun vlicutla birlikte '
katland1~1 ac1lar bir yana, ayn1 zamanda kendi hesab1na
geqmi~ten pi~manl1k, gelecekten korku duyabilmekte bir . . ;, ,,
tak1m bo~ kuruntulara, Q1lg1nl1klara kap1labilmektedir.
Bundan da anla~1l1yor ki ruhun o'lumsuzlli~linli gos
teren bir tek kan1t bile yoktur •
• Lucretius III. Kitabmlin, ; 830'dan .lOOO.ci m1sra-
s1na kadar ; ruh olumlli oldu~una gore ollimden kormamak
du~uncesin± savunur. Bu bolum ~uh un olumlu oldu~undan ' dolay1 soylenmifi4 4.:'D.±r galibiyet t;Jark1s1 gibidir. Lucretius
buyuk bir QO$kU iqinde, ruh hakk1nda dile, ge-t;irdiklerini
artJ.k belli bir sonuca ba~lar. Evet .; ruh madem ki yap1s1
gere~i ollimludur. 0 .halde. ollimden korkmamak_ gerekiyor;;.u.
Olum bizim iqin hiQ bir ~ey ifade etmez. Qlinku ollimden
sonra nesneleri tan1yacak hiQ bir parqam1z kalmay~caktJ.ro
ia~ama niqin bu denli s1kJ. sar1l1yoruz ., Olam tUm canl1-
lar iqin kaq1n1lmaz bir sonuQ olduktan sonra ••• Ostelik
ya~am1m1z sonsuza dek slirse yeni bir zevk bulabilecekmiyiz
Gelece~in ne getirece~ini bilemeyiz. ¥a~am1n uzunlu~u ollimlin uzunlu~unu k1saltamaz. Oium sonsuzdur. Ve her ~ey
ayn1 yoklukla ku~at1lm1$tir(l)o
SONUQ
' " LUCRET!US : Maddeci dun;ran1n pe:rgamberidir. 44
:ra~1nda intihar etmi~tir" Ruh konusunu ba~ar1:rla dile ge
tirmi~tir.
u Dtmyifr'da alt1l ve inanQ gibi iki biiyiik kamp vard1r"
AnQak viicutta ac1n1n, ruhta keder ve endi~enin
bulunma.mae1d1r. E~er buna ermi~ ie~niz mutlusunuz. !3te
bu sade ifade de LUCRET!US'un felsefesinin SUMNUM BONUM
( En buylik iyilik ) anlay1~1na b1rakm1~ oluruz.
Latin yazariar1 hemen daima toplum iQin yazm1~lar
d1r. Lucretius' da '' Sanat Sanat iQindir ". du~iincesinden
uzak" Sanat Toplum !Qindir" ilkesi bareket etmi~tir.·
Lucretius dlinyanl.n en biiyiik ~airlerindendir.
Xainat1n s1rlar1n1 ke~fetmek ve onun hasretine laik bir
eser meydana getirmek it; in " Noetes Vie;ilare Serenas n ·
" Iss1z gecelerini uykusuz .ge<;:irerek " eserler ;razm1~t1r.
Amac1 eser yazmakt1 ••••
-44-
En buyuk tiplere bakareak ; BuyUk eserler veren,
buyuk hamleler yaratan insanlara dahi bak1ld1~1nda
mutlulu~u mucadelede bulmu~lard1r. Te mUcadele ettikleri
ellrece mutlu olmu~lard1r. Lucretius 'da mucadelesi eonu
cu ollimden kork~lmayaca~1 ceraretini gostermek igin
Ruhun olumlu oldu~unu soyloyecek kadar ~a~1rm1~t1r.
Bu gun bufikri kabullenmeyiz.muelumanl1k dini mensup
lar1 olarak. Lucretius'un tavsiye etti~i ha,.at maale
sef zAy1f kalm1~t1r. Tanr1-inanc1na dayanan dU~Unce
lerin bak ve adalet ; yoksullara yard1m prensibi in
sanlar1n sa~ duyusuna daha uygun gelmi~ ve insanla-
r1n qo~u bunu tercih etmiftir. TE din sistemlerinin
ilk yarat1ld1~1 qa~lardan beri butun dUnyaya hakim
olmas1n1n nedeni budur.
Lucretius, Qa~1n1n butun bilgilerini, ak1l ve
gozlem sozgecinden geqirerek bir ansiklopedi-meydana
getirmek isteyen, bunu ~iir ve hayal gliclinun etkile
yici havas1 ile de peki~tirmek istemi~tir. Onun ~iiri,
bilimin ve duyular1m1zla tan1d1~1m1z eoaut dunyan1n
~iiridir.
B!BL!O(iRAF!A
1 • D.F.F. , M.A., J.D., DE .RERUM NATURA L!BER
OO!N~US, CAMBR!DGE U'N!VERS!T; PRESS.1935
2 • ENCYCLEOPAED!A BR!TANN!CAt CM~BR!DGE UN!VERS!TY,
PRESS 1920 • C!LT : 6 S : 648, C!LT :.14 • 8.466
; • ER!N MUZEHHER ; LAT!N EDEB!YATI ; 19?9 - 1980
DERS NO'l'L.ARI
4 • GOKBERK MAC!T, FELSEFE TAR!H:t ; B!LG':l: YAYINET! . ··~···
19?4. !ST.ANBUL
5 • PEREK FARUK ZEK! ; LAT!N EDEB!YATI ; 1976 DERS .
NOTLARI
6 • LUCRET!US,- QEV. TOMR!S UYAR, DE RERUM NATURA
(Evrenin Yap:Ls:L) HORR!YET YAYINLARI. !sTANBuL
19?9.