dịch thuật và truyền thông sức khỏe
TRANSCRIPT
Thất lạc trên đường dịch thuật
Ảnh hưởng của quá trình dịch thuật trên các tài liệu truyền thông sức khoẻ
© Hoàng thị Diệu-Hiền, MN, MPH
Yêu cầu công nhận công trình của tác giả khi sử dụng tài liệu này.
Nghiên cứu này là một phần của luận án thạc sĩ tại University of Washington Seattle
với sự hỗ trợ của Trung tâm Truyền thông và Giáo dục Sức khỏe Trung ương và thành phố Hồ Chí Minh
và được sự tài trợ của
Small Research Grant của Ford Foundation
Nursing Graduate Leadership Enhancement for Culturally Competent Care: Children and Adolescents with Special Health Care Needs, Families and Communities Training Grant, Number 5 T80 MC 00002-37 tại University of Washington School of Nursing ở Seattle do Vụ Sức khỏe bà mẹ trẻ em, Cục Y tế Dự phòng, Bộ Y tế Hoa Kỳ tài trợ
2
3
Mục tiêu nghiên cứu
Những bước thực hiện? Đánh giá chất lượng bài dịch? Đánh giá sự thích hợp của bài dịch?
Mức độ thành công của từng qui trình: cái hiểu của đối tượng sử dụng = ý nghĩa người viết muốn đưa ra?
4
Những lý thuyết cơ bản
Truyền thông
Truyền thông giữa những nền văn hoá khác nhau
Dịch thuật
Thay đổi hành vi
5
Lý thuyết
Từ và vật không tự nó có ý nghĩa
(Jandt, 1998)
Không thể tách rời ngôn ngữ ra khỏi bối cảnh văn hoá và xã hội
(Hymes, 1964, 1979)
6
Lý thuyết
Có kiến thức về 2 thứ tiếng là cần thiết trong việc dịch thuật, nhưng chưa đủ để giúp người ta trở thành một dịch giả hay phiên dịch viên giỏi.
(Deslisle, 1988)
Một dịch giả giỏi phải được hoà mình vào cả 2 nền văn hoá để có thể cảm nhận được tinh hoa của cả 2 ngôn ngữ.
(Sarbaugh, 1988)
7
Lý thuyết
Một tài liệu truyền thông phải được viết sao cho đối tượng truyền thông hiểu được ý người viết bằng ngôn ngữ của chính họ (ngôn ngữ người đọc)
(Badan, 1996)
8
Lý thuyết
Mỗi thông điệp sức khoẻ có 2 khía cạnh:
Nội dung
Cảm xúc
(Kreps & Thornton, 1994)
9
Phương pháp
Phỏng vấn sâu: cán bộ chương trình Tài liệu truyền thông đắc ý nhất Những bước thực hiện Đối tượng truyền thông & thông điệp
Thảo luận nhóm: đối tượng sử dụng Ý nghĩa Cảm giác
10
Kết quả Ý nghĩa
Những khái niệm thường bị hiểu lầm nhất
Khái niệm mang nặng đặc tính của một nền văn hoá
Khái niệm “mới”
“Người bạn giả” – từ tưởng như là đồng nghĩa mà không phải
Những phần thường gây phản ứng khó chịu ở người đọc Từ địa phương
“Giọng nước ngoài” / “ngôn ngữ thứ ba”
11
Kết quả Những bước thực hiện
Tiếng Anh dịch dịch ngược lại sửa dịch ngược lại sửa lần cuối hiệu đính thử nghiệm
Tiếng Anh dịch kiểm tra sửa kiểm tra lần 2 sửa lần cuối hiệu đính thử nghiệm với đối tượng
Tiếng Việt góp ý của đồng nghiệp sửa hiệu đính sửa lần cuối thử nghiệm với đt
12
Kết quả
Ảnh hưởng của những bước tiến hành
Tài liệu được viết trọn vẹn từ tiếng Việt ít bị hiểu lầm và ít gây phản ứng khó chịu ở người đọc hơn
Tài liệu được thử nghiệm thực địa với đối tượng ít bị hiểu lầm hơn
Nếu được thử nghiệm, không có sự khác nhau giữa những tài liệu được dịch ngược lại và không được dịch ngược lại
13
Phân tích
Hiểu biết 2 thứ tiếng là cần thiết nhưng chưa đủ để giúp một người trở thành một dịch giả giỏi
Thông thạo tiếng Việt chưa đủ để chúng ta trở thành văn sĩ
14
Phân tích
Một dịch giả giỏi cần được hoà mình trong cả 2 nền văn hoá để có thể cảm nhận được ý nghĩa của cả 2 bên
15
Phân tích
Những yếu tố văn hoá, xã hội có ảnh hưởng rất lớn trong việc dịch thuật
Ví dụ: Tài liệu từ nước ngoài nói rằng người ăn chay
trường dễ bị thiếu lysine Nếu dịch chính xác và truyền bá ở VN là sai vì
người ăn chay trường ở VN ăn nhiều chất đậu phụ (tàu hủ) là thực phẩm chứa nhiều lysine
16
Đề nghị
Không bao giờ phụ thuộc vào chỉ một nguồn trợ giúp
Bợn: impurity (http://vdict.com)
Bợn: dirt, stain, spot (Bùi Phụng, 2000);
Bợn: scum (kết hợp 2 nguồn trên, hỏi ý kiến đồng nghiệp, và kinh nghiệm bản thân)
17
Đề nghị
Sử dụng từ điển đơn ngữ để hiểu rõ hơn những định nghĩa của từ và cách dùng
Scum
Values
18
Đề nghị
Trao đổi với những người nói thạo ngôn ngữ cần dịch và thông hiểu đời sống xã hội của nơi dùng ngôn ngữ đó
Scum
19
Đề nghị
Lập một danh mục riêng những từ hay cụm từ khó dịch
Control
Access
Values
Culture
Attitude
20
Đề nghị
Đánh giá trình độ ngôn ngữ VÀ văn hoá về cả 2 phía của dịch giả và người đánh giá dịch giả
Sự hiểu của đối tượng truyền thông là quyết định cuối cùng cho sự lựa chọn
Không nên dùng một công cụ để đánh giá giá trị của chính nó
21
Đề nghị
Khi nào có thể, nên từ bỏ việc dịch
Viết bài mới dựa trên gốc (adaptation)
Sáng tác bài mới hoàn toàn bằng tiếng Việt
Luôn luôn thử nghiệm với những người có
đặc điểm tương tự như đối tượng truyền
thông
22
Translations Gone Wild
The manager has personally passed all the water used here.
Nothing sucks like an Electrolux.
Free bacteria (lấy từ bao bì một số chai nước suối ở VN)
23
Kết luận
Dịch thuật không thuần tuý là việc thay đổi ngôn ngữ: văn hoá có vai trò thiết yếu
Thấm nhuần văn hoá của cả 2 bên: tối cần thiết
Đánh giá bài dịch bằng cách dịch ngược lại: chưa đủ
Thử nghiệm thực địa: không thể thiếu
24
Kết luận
Chất lượng bài dịch là một phần quan trọng cho sự thành công trong truyền thông
Chính xác và thoát ý
Gây cảm tình
25
“Egad, I think the interpreter is the hardest to understand of the two!”
Sheridan, Richard Brinsley. (1751-1816). The Critic, ii.
