Radivoje Kuli, Momir Despotovi: UVOD U ANDRAGOGIJU; Zenica 2005; str. 29-33.

1.4. Obrazovanje odraslih u drutvu koje ui (Momir Despotovi) Kontinuirane socijalno-politike i ekonomske promjene, ubrzan naunotehnoloki razvoj, posebno ekspanzija modernih i postmodernih formi tehnologije koji se deavaju u savremenom svijetu iznjedrile su pojam i fenomen "drutvo koje ui". Njegove teorijske, odnosno, filozofsko-socijalne osnove nalaze se u koncepciji doivotnog obrazovanja i uenja, kao i u pojmovima koji je podravaju i elaboriraju, kao to su: informatiko drutvo (Bell, 1973), postindustrijsko drutvo (Tofler, 1975; 1998) civilno drutvo (Fukujama, 1977a; 1977b) globalno drutvo (Jarvis, 1996a; Savievi, 2000). Sve zemlje, a prije svega razvijene, suoavaju se danas sa veoma jasnim i neopozivim izazovima. Nauno-tehnoloko znanje dramatino se uveava. Informatiko drutvo je postalo stvarnost. Internacionalizacija, odnosno globalizacija svih podruja i oblasti ljudskog ivota je u svom punom zamahu. U sreditu uspjene ekonomije nalazi se ljudsko znanje i sposobnost. To znai da obrazovanje i uenje postaju instrument i osnovna strategija drutveno-ekonomskog razvoja. U takvim okolnostima, kolski sistem, pa i sistem obrazovanja u cjelini, ne predstavlja jedini, pa ni dominantni kanal uenja. Zamjenjuje ga i subsumira cjelokupan drutveni sistem. Savremena drutva postaju drutva koja ue. Uspostavljanje drutva koje ui je osnovni trend u razvoju buduih drutava. Poslije zdravog, informatikog, otvorenog, obrazovanog drutva dominantna vizija i ideal postaje drutvo koje ui. Rije je o viziji socijalne evolucije u ijoj se osnovi nalazi doivotno obrazovanje i uenje. Drutvo koje ui ima viestruko porijeklo i sloene ciljeve. Zbog toga se ini da bi teorijsko oblikovanje ideje o drutvu koje ui, moglo da bude

razapeto izmeu njegovih drutveno-humanistikih, ekonomskih i individualnih intencija i ambicija, odnosno konflikata izmeu ideja civilnog i drutva liberalne demokratije, ideja i teorija ljudskih resursa i ideja individualnog razvoja i samoostvarenja. To sugerie i Edvardsovo zapaanje o tome da danas postoje tri dominantne interpretacije pojma drutva koje ui. Ono se, uglavnom, razumije kao: 1. obrazovano drutvo, posveeno aktivnom graanstvu, liberalnoj demokratiji i jednakim mogunostima, 2. trite uenja, na kome obrazovne institucije nude pojedincima usluge uenja, to je osnovni vid podrke trinoj ekonomiji i 3. mree uenja, u kojima su oni koji ue prihvatili pristup uenja kroz cio ivot koristei sve raspoloive resurse za razvoj svojih interesa i svog identiteta (Edwards, 1995). Razumije se da su mogui i da se deavaju i kompromisi u apostrofiranju pojedinih aspekata ideje drutva koje ui. Tako se u "Bijeloj knjizi o obrazovanju i obuci" Evropske komisije kae da je drutvo koje ui ono u kojem se od svih pojedinaca zahtijeva da se kontinuirano obuavaju i ue da bi uzeli aktivno uee u svijetu rada i u zajednici uopte (European Commission, 1996). Britanski Savjet za ekonomska i socijalna istraivanja definie drutvo uenja kao ono drutvo u kome svi graani dobijaju visokokvalitetno opte obrazovanje, odgovarajuu profesionalnu obuku i posao (ili seriju poslova) tokom kontinuirane participacije u obrazovanju i obuci tokom cijelog ivota to bi im omoguilo uspjeno uee u ekonomskom i socijalnom ivotu (Economic and Social Research Council, 1994). Obje definicije, pored insistiranja na odgovornosti pojedinaca za vlastito uenje, kao to se vidi, apostrofiraju veze izmeu doivotnog obrazovanja i ekonomskog razvoja i obrazovanja i socijalnih promjena. Drutvo koje ui u sutini predstavlja totalizaciju ideje o doivotnom obrazovanju i uenju. ezdesetih godina 20. vijeka koncepcija doivotnog obrazovanja, odnosno uenja, doivjela je snanu afirmaciju. Ona je predstavljala napor da se redukuje socijalno-klasna i generacijska usmjerenost

(privilegija) obrazovanja i uenja i prevazie koncept obrazovanja kao pripreme za ivot. To je zahtijevalo da se u podruju obrazovanja "ide dalje od reforme 'obrazovnih sistema' dok se ne stigne do faze 'drutva koje ui' /learning society, cit ducative/ jer su to stvarne proporcije izazova koji obrazovanju predstoji u budunosti (Faure, 1975, str. 30). Savievi (2000) istie da se o drutvu uenja moe govoriti samo u hipotetikim okvirima, kao o viziji i izazovu budunosti. U situaciji u kojoj je obrazovanje mnogima nedostupno i kada u svijetu ima skoro milijardu nepismenih teko je govoriti o drutvu koje ui kao o realnosti. On oznaava drutvo koje ui kao "koncepciju i razvijenu fazu obrazovanja jednog drutva..." U drutvu uenja obrazovanje e biti demokratizovano, dostupno i namijenjeno svima. Ono e predstavljati egzistencijalnu potrebu i nain ivljenja savremenog ovjeka ije e obrazovne potrebe dobiti nova znaenja i nove mogunosti ostvarivanja. I u Darvisovom (Jarvis, 1995) poimanju, dostupnost obrazovanja tokom cijelog ivota je kljuni element drutva koje ui. On govori o drutvu koje ui kao o onom na uenika usmjerenom (learner based) u kojem nema barijera u pristupu obrazovanju i uenju i koje obezbjeuje fleksibilan, ali doivotan sistem obrazovanja. Drutvo koje ui je drutvo znanja. Njegova cjelokupna organizacija i funkcionisanje poivaju na znanju. U drutvu koje ui posebno znaenje i vrijednost dobija obrazovanje i uenje onih koji su u prvom redu odgovorni za cjelokupan drutveni razvoj, odnosno, za obrazovanje i uenje odraslih. U skladu sa tim, drutvo koje ui je takva drutvena organizacija u kojoj obrazovanje i uenje, posebno obrazovanje i uenje odraslih, imaju status osnovnih instrumenata cjelokupnog drutvenog razvoja, rjeavanja osnovnih drutvenih problema i produkcije socijalnih, ekonomskih i tehnikotehnolokih promjena. Jedan od osnovnih principa ustrojstva i funkcionisanja drutva koje ui je princip cjeloivotne dostupnosti obrazovanja i uenja svim lanovima drutva. U drutvu uenja pravo na obrazovanje i uenje predstavlja fundamentalno ljudsko pravo. To je pravo da se bude i postane linost, da se dosegne i osvoji vlastiti identitet i vlastite

mogunosti. Ali, pravo na obrazovanje je fundamentalno ljudsko pravo jer se njegova realizacija nalazi u osnovi stvarne realizacije svih drugih ljudskih i graanskih prava (prava na rad, prava na zaposlenje, prava na slobodno izraavanje i si). U skladu sa tim, drutvo koje ui raspolae funkcionalnom mreom institucija i organizacija (sistemom) koje obezbjeuju stvarnu dostupnost obrazovanja i uenja ukupnom stanovnitvu. Uenje i obrazovanje, posebno sistem obrazovanja, predstavljaju osnovni drutveni mehanizam distribucije znanja, a to znai distribucije sposobnosti, socijalnih prava i socijalne pravde i adekvatne drutvene pozicije svakog pojedinca u njemu. Drutvo koje ui je drutvo koje je u stanju da prui mogunost za uenje i ispunjavanje razvojnih potencijala svojih lanova. Sticanje i upotreba znanja i sposobnosti omoguuje lanovima drutva da uspjeno odgovore na obaveze i odgovornosti koje stoje pred njima, a koje nisu samo individualnog, ve esto socijalnog, pa i globalnog karaktera. Ovo stanovite moe dobro da se ilustruje kroz kompleks najznaajnijih problema sa kojima se suoava veina dananjih drutava, odnosno dananja globalna zajednica, kao to su: meuljudski i meuetniki odnosi, ljudska prava i graanske slobode, zatita ivotne sredine, zatita i unapreenje zdravlja, ishrana stanovnitva, briga za roditeljstvo i porodicu, emancipacija ena, zatita i emancipacija hendikepiranih, marginalnih i ugroenih grupa, zapoljavanje stanovnitva, ekonomski rast, profesionalna kompetentnost i produktivnost stanovnitva i postizanje linog identiteta i pronalaenje smisla ivota.

Sasvim je jasno da rjeavanje pomenutih problema, koji po svom osnovnom znaenju i ciljevima nisu obrazovni, poiva na znanju, odnosno, kontinuiranom obrazovanju i uenju lanova drutva. Isto tako, njihovo rjeavanje nije mogue kroz parcijalnu, ve samo kroz koherentnu i cjelovitu drutvenu reakciju. Sve strukture i sistemi jednog drutva kao jednu od svojih osnovnih funkcija imaju funkciju obrazovanja i uenja. Ona je jedan od osnovnih instrumenata njihovog djelovanja, odnosno prilagoavanja i mijenjanja. U drutvima koja ue obrazovanje i uenje, posebno obrazovanje i uenje odraslih nije samo interes pojedinca ili drave ili nekih specifinih grupa. Ono je uvijek partnerska djelatnost koja se realizuje kroz formalno, neformalno i informalno obrazovanje i uenje, a u meuspletu interesa i odgovornosti drave, privrede i civilnog sektora, odnosno razliitih inilaca kao to su: razliite vladine organizacije i agencije, razliite nevladine organizacije, privredna preduzea, profesionalne asocijacije, nauno-istraivake institucije, privatni sektor, porodica i pojedinci.

Drutva budunosti su drutva koja ue. Obrazovanje i uenje su osnovni individualni i drutveni instrumenti za suoavanje sa izazovima budunosti, odnosno, promjenama koje ona donosi. U izvjetaju Meunarodne komisije za obrazovanje za XXI vijek "Obrazovanje - skrivena riznica" (Delor, 1996) govori se o etiri osnovne oblasti uenja koje omoguavaju ljudima da uestvuju u socijalnim promjenama: uenje da se zna, uenje da se radi, uenje da se ivi zajedno i uenje da se bude. Uenje da se zna podrazumijeva ne toliko ovladavanje znanjima, koliko ovladavanje sredstvima saznavanja i sporazumijevanja. Rije je o uenju iji je cilj da svakom pojedincu omogui da razumije svijet koji ga okruuje, to

podrazumijeva kako opte, tako i specijalistiko znanje, ali prije svega razvoj sposobnosti uenja, kritikog miljenja i pamenja. Uenje za rad tie se osposobljavanja ljudi za djelovanje u svom okruenju. Uenje da se radi vie ne znai jednostavno prenoenje odreene prakse i strunosti, odnosno, pripremu za njeno obavljanje, ve podrazumijeva osposobljavanje ljudi da primjene svoja znanja. Profesionalna kompetentnost sve vie postaje kombinacija odreenih profesionalnih znanja i odgovarajuih oblika socijalnog ponaanja (sposobnost za timski rad, rjeavanje konflikata, inicijativnost i spremnost da se preuzme rizik). Uenje da se ivi zajedno u dananjem svijetu postaje jedna od najvanijih oblasti obrazovanja i jedna od njegovih najznaajnijih funkcija. Svijet funkcionie kao globalno selo i ljudska meuzavisnost je sve vea. Obrazovanje mora uticati na izbjegavanje konflikata ili na njihovo rjeavanje mirnim putem. Kroz obrazovanje moramo otkrivati druge, uiti da potujemo druge, saraujemo sa drugima i zajedniki radimo na rjeavanju konflikata. Uenje da se bude spaja tri prethodne oblasti uenja. Osnovna funkcija obrazovanja u budunosti nee biti u tome da pripremi pojedinca za ivot u jednom odreenom drutvu, ve da mu podari intelektualnu snagu da razumije svijet u kome ivi. Uenje za postojanje usmjereno je na cjelokupan razvoj pojedinca, njegov tjelesni, duhovni, intelektualni, emocionalni i moralni razvoj (detaljnije u: Delor, 1996). Uenje i obrazovanje se posmatraju kao kontinuirani procesi koji svakom ljudskom biu obezbjeduju ne samo sticanje znanja, ve i razvoj vjetina, sposobnosti i talenata koji omoguavaju punu participaciju u drutvu u kome ive. Da bi obrazovanje u drutvu koje ui ispunilo svoju svrhu, ono mora, prije svega, insistirati na razvoju sljedeih znanja, sposobnosti i vjetina: profesionalna znanja i vjetine, preduzetnike vjetine,

komunikacione sposobnosti (poev od vjetine itanja i pisanja, do adekvatnog vladanja maternjim jezikom; strani jezici; matematike sposobnosti i kompjuterska ili informatika pismenost), socijalne vjetine, gdje spadaju o interpersonalne sposobnosti (tolerancija, empatinost, sposobnost za dijalog i timski rad i si), o sposobnost kritikog miljenja i logikog rezonovanja, i o sposobnosti autonomnog moralnog suenja i vrednovanja. ***

U vremenu demografskih, drutveno-ekonomskih i nauno-tehnolokih preobraaja i suoavanja sa razliitim izazovima koji nas oekuju u budunosti, u ogromnoj mjeri je porastao znaaj obrazovanja i uenja odraslih. Koncepcija obrazovanja odraslih kao ideja i kao proces ima izuzetan uticaj na sve oblasti ivota ovjeka i drutva. Ono izrasta u jedan od bitnih instrumenata za izgradnju boljeg i srenijeg drutva, ali i svjesnih, autentinih i odgovornih pojedinaca, to je lako razumljivo u danima i godinama kada ideal i vizija o drutvu koje ui postaje jedna od najvanijih civilizacijskih tekovina i sutinsko obiljeje ljudskog roda. Stoga nije sluajno to je u takvom razvoju obrazovanje odraslih izraslo u pokret svjetskih razmjera, koji otvara perspektivu drutvenog, ljudskog i moralnog preporoda za sve koji su eljni uenja i obrazovanja. Ovo utoliko prije, to obrazovanje odraslih doprinosi ekonomskom razvoju savremenog drutva, otvara vie prostora za djelotvorno uee graana u rjeavanju razliitih problema u uoj i iroj socijalnoj zajednici i sadri znaajan potencijal za podsticanje i modelovanje individualnog razvoja svakog pojedinca. To, drugaije reeno, znai da obrazovanje odraslih obezbjeuje i pospjeuje izvravanje radnih zadataka na poslu, obavljanje osnovnih graanskih dunosti i rjeavanje razliitih problema u porodici i u drutvu u cjelini. S obzirom na to, stvaraju se realnije pretpostavke za izvjesniju budunost svakog pojedinca i drutva u cjelini u godinama oekivanog drutvenog, ekonomskog i informatikog napretka.