M.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan Yıl: 1998, Cilt: XIY, Sayı:2, s.143- 150.

ÜRETİM TEKNOLOJİSİNDEKİ DEGİŞİKLİKLERİN MALİYET ve YÖNETİM MUHASEBESİ SİSTEMLERİ ÜZERİNE OLAN

ETKİLERİ

Ümit GÖKDENİZ"

O.GİRİŞ

Yapılan bu çalışmanın amacı_, üretim teknolojisinde yakın zamanlarda ortaya çıkan hızlı değişimin işletmelerde uygulanan maliyet v'e yönetim muhasebesi sistem ve uygulamaları üzerine olan etki lerinin irdelenmesine yöneliktir.

İşletmelerin çevresinde oluşan yeni oluşumlar nedeniyle onların sahip oldukları üretim yöntemleri değişmektedir. Bu değişimler kapsamında rekabet avantajları ve yeni fırsat l ar ortaya çıkmaktadır. ·

Bu fırsat l arın değerlendirilmesinde işletme yöneticileri Maliyet ve Yönetim Muhasebesinden sağlanan verilerderı yararlanmaktadırlar. Ancak halen uygulanmakta qlan Maliyet ve Yönetim Muhasebesi ve uygulamalarının teknolojik gelişmeler paralelindeki değişimlerle bütünleştirilmesi yeni oluşumların muhasebe içinde yer almasınt sağlayacaktır.

Literatürde yatırım ! arın planlanmasında klasik muhasebe bakış açısına dayalı

sistem le.rin yerine çevre _elementlerini dikkate alan ve .bütünleşmeyi sağlayan sistem !erin uygulanması görüşü ağırl ık kazanmıştır.

1.Üretim Teknolojisi ve Muhasebe İlişkisi

Üretim teknolojisinde ortaya çıkan hızlı değişimler işletmeleri etkilemektedir . . Endüstri işletmeleri ise bu değişimler bağlamında üretim sistemlerini geliştirmektedirler.

Değişimler objektif olarak gözlemlendiğinde işletmeler!n . salt olanak teknoloji ağırlı ki ı bütünleşme içinde oldukları görülmektedir.

Oysak i üretim sistem leri ile muhasebe sistem ve uygulamaları arasında yapısal ve dinamik bir ili şki her zaman olmuştur. Bu açıdan bakıldığında muhasebenin üretim

' Yrd .Doç.Dr. M.Ü. İ.İ.B.F. İşletme Bölümü.

.144 Ümit GÖKDENİZ

1

teknolojisi içinde yer alan değişimlerin işletmelere transferinde finansal verilerin karar aracı olarak kullanılmasında katkılar sağladığı unutulmamalıdır.

Örneğin.; işletmelerin alacakları yatırım kararlarında maliyet analizlerinin önemli rolü vardır.

. 2.Teknolojik Değişimler Kapsamında Muhasebede Yeni Boyutlar

Tekno,lojik değişimi.er yüksek Uretin1 teknolojisinin kµllanılması işletmelerde klasik ıirnhasebe sistemleri üzerine etken olmuştur. Bunun ·sonucu olarak muhasebe biliminde yeni yaklaşımların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

GilnUmilzde işletmeler bu gelişmeler karşısında gereksinim duydukları değişiklikleri dış çevre elementleri, strateji ve bu bağlamda oluşan rekabet avantajlarından maksimum yararlanabilmek amacıyla sadece iş letmelerin sahip oldukları üretim kapasitesi.üretim miktarı .üretim maliyetleri .. satış miktarları kapsamında olan verilerden yararlanarak sağlamaları zordur. Ancak muhasebe. sistemi içinde yer alan; ·

- Finansal Muhasebe

- Maliyet Muhasebesi

- Yönetim Muhasebesi

kapsamında yapısal değişikliklerin öngörülmesi gerçeği işletme lerde maliyetlerin karar aracı olarak kullanılmasında daha belirgin olarak ortaya ç ı kmıştır. Bu değişiklik l er ' maliyetlerin hesaplanma teknikleri üzerinde de etken olmuştur. Örneğin; aşağLda sıras ıyla

· açıklanan yeni yaklaşımlar muhasebe sistem teri içinde bu nedenlerle öngörillmektedirler. Bunlar sırasıyla;

a.Ma_liyetlerin Yönetimi .Yönünden

- Maliyet Yönetimi

- Stratejik Maliyet Yönetimi

- Stratejik Yönetim Muhasebesi

- Kalite Yönetimi

- Faaliyet Tabanlı Maliyetleme

- Hedef Maliyetler

- Aktivite Temelinde Maliyetler

Prof,Dr.K,enan ERK URAL 'a Armağan 145

b.Çevre Elementleri Yönünden

· - Çevre Muhasebesi Yaklaşımı

- Sosyal Muhasebe

c. Yönetim Muhasebesinde Ortaya Çıkan Yeni Boyutlar

Maliyetlerin Yönetiminde Karar Aracı Olarak Kullanılmasında;

- Amaçların Belirlenmesi

- Müşteriler

~ işgücü

- Belirlenen Yöntemler

- Bilgi Temelinde Kaı:aıı

Değişen .teknoloji mamul üretiminin bilgi temelinde gerçekleşmesini saglamaktadır .

. 3. Üretim Teknolojisinde Yeni 'Uygulamalar

İşletmeler ·sahip oldukları yeni Uretim tekniklerine paralel olarak rekabet avant~jlarını da geliştirniektedirler.

Muhasebe alanında kazanılan yeni boyutlarda etken olan - üretim tekno!ojisi kapsamındaki yeni uygulamalar ve yaklaşım modelleri aşağıda Tablo l 'de açıklanmıştır':

' 1

1• Bruggenıan W.And Slagınulder R., The Chaıtered lnstutite of Management Accountants, Publishing,' Managenıent Accounting Research, "'The impact ofTechnological C.hance on Managenet Ac.oounting'' Septeınber 199.5 England V .6. No:3, pp.242 .

146 Ümit GÖKDENIZ

1. Tam Zamanında Uretim • (Jı,ıst in time) (JIT)

2. Hammadde Gereksiniminin Planlaması (Material Requirements Planning) (MRP 1)

1 ,

3. Üretim Kaynaklarının Planlanması (Manifacturing Resources (MRP -Planı:ıing) il)

4. Topl~m Kalite.Yönetimi (Total Quality Management) (TQM)

5. Toplam Koruyucu Önlemlerin (Total Preventive Maintenance) (TPM)

SUrdUrUlmesi

6. YUksek Uretim Teknolojisi (Advanced Manufacturing (AMT)

Technology,)

7. Esnek Üretim Sistem teri (Flexible Manufacturing Systems) (FMS)

8. Bilgisayar Oestekli Tasarım (Computer Aided Design) (CAD)

9 . . Bilgisayar Destekli Uretim (Computer Aided Manufacturing) (CAM)

10. Bilgisayara Entegre Üretim (Computer lntegraded (CiM)

Manufacturing)

Tablo 1 : Üretim Teknolojisinde Yeni YakıaŞımlar ·

Yukarıda görUldUğU gibi yeni yaklaşımlar kapsa~ında ilk 4 sırada yer almaktadır:

- Tam zamanında Uretim

- Hammmadde gereksinim planlaması

- Üretim kaynaklarının planlaması

- Toplam kalite yönetimi

Mamul Uretiminin hesaplanması ve tedariki açısından stratejik konumdadırlar. Amaç

maliyetlerin azaltılmasıdır. Örneğin; JIT Uretim sisteminin uygulanması önemli bir

devrimdir. Ve de bu yaklaşımın içinde ilklerden biridir. Toplam kalitenin yönetilmesi ise

muhasebenin kontrol işlevine yöneliktir.

2 Kato Y .,The Charted Institute of Management Accountants, Management Accounting

Research, Publishing Target Costing Support Systems, Lessons for Leading Japanese ' 1

Companies, England March 1993, V.4 No :1, 1993 pp.35.

!

ı

1

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 147

İşletmelerde uygulanan araştırma ve geliştirme faaliyetleri mamulün kalitesinin ve

kapasitesinin artırılması ile yilksek Uretim teknolojisinin işletmelerde ~ntegrasyonunu

sağlar.

Esnek Uretim sistem leri yaklaşımı ile Maliyet giderlerinden tasarrufu, otomatik yükleme sayesinde elde edilmesi amaçlanmaktadır.

Esnek üretim sistemleri ise bilgisayar entegrasyonunu gerektirir. Böylece üretimin planlaması ve ölçümlenmesi kolaylaşır. Üretimin gerçekleşmeden önce sapmalarını

hesaplamaları ve gereksiz harcamaların önlenmesi elbette ki işletmelerin ınamul

maliyetlerinin dilşilrülmesi açısından önemlidir.

Yukarıda açıklanan tablo kapsamındaki yeni yaklaşırr;ı lar Bruggeıiıan ve

Slagmulder' in görüşleri kapsamındadır.

Diğer bir görüş sahibi olan Smith ise aynı değerlendirmeyi biraz fark lı olarak

aşağıdaki tablo içeriğinde açıklamıştır'.

• Direkt Sayısal Kontrol • Direct Nuınerical Control DNC Yüksek Üretim • Computer Manifacturing

CiM

teknolojisi (AMT) Advaııced • Bilgisayar Uyumlu • Flex ible Mantı racıuring FMS

Dünya Mamıfacturing Üretim Systeıııs

Technology • Esnek l\retim Sistemleri • Computer Aided CAM

Sıralamasında mamıfacturiııg

• Bilgisayar Destekli Üretim

• Tam Zamanında Üretim • Just in Time JIT

Katma De~er Üretim Yöntemi • Teknolojik Gelişme • Tecnological TEi

(YAM) • Toplam Kalite yönetimi lmproveıııent TQM

Value-Addcd • Total Quality Management Manageıııcnt

• Akıivite Temelinde • Activity Based Costing ABC

Yaklaşımı Stratejik Yönetim NFİ

Muhasebesi Maliyetler ,.

Non-Financial lndicaıons

(SMA) • Finansal Olmayan • Strenghıs. Weakness. SWDT

' Strategic Göstergeler Opprtuniıies and threaıs

Managemenı • Genişlik GUçsl\zll\k analysis Accountiııg

Fırsatlar ve Sözleşmeler

Tablo 2: Yüksek Üretim Teknolojisi Yaklaşımında Etkenler

3 S.Malcolm, New Tools for Management Accounting, Putting Activitiy Based Costing and

Non-Financial İndicators to Work Pitman Publishing, Great Britain, 1995 pp.223.

!

148 Ümit GÖKDENİZ

• 1

İki görüş arasınçiaki en önemli fark stratejik yön'etlm muhasebesi Aktivite Temelinde Maliyetler Katma Değere verilen önemin 'tablo iç•inde özellik.le irdelenınesidir. Ayrıca Yüksek Üretim Teknolojinin Dünya sıralaması Kapsamında yaklaşımının yapılmasıdır.

4. Esnek Ü~etim Teknolojisi ve Mamul Yaklaşım .•

Esnek Üretim Sistemleri (FMS) Flexible · Manufacturing Systems bir bilgisayar kontrollü üretim . sistemidii-. İşletmelerde yapılmakta 0la~, üretim - planlanmasında muhasebeye katkıları en üst dilzeytle olmaktadır. Zatefl günümüzde işletmelerde yapılan plan hazırlıkları planlamadan çok daha önemli hale gelmiş bulunmaktadır4 .- Esnek üretim teknolojisinin önemli bir boyut kazanması neden,iyle Üretim teknolojisindeki yaklftşımlar kapsamında konu içeriğinde ayrı başlık altında irdelenmiştir.

Üretimde otomasxona geçilmesinin diğer önemli bir etkisi de, işletmelerin üretim yapılarında az çeşitte mamullerin kütle üreti1]1i yerine, çok çeşitli mamulün daha küçük partilerde ve kısa zaman aralıklarında üretime geçmeleri olmuştu~s .

Çok amaçlı programlanmış makine boyutları ve otomatik olarak maliyet giderleri yüklenebilmektedir. Bu nedenle ; ·

- Direkt Madde

- Endirekt Maliyetler

- Dönem Giderleri '

kapsamında maliyetlerin hesaplanmasında oıtaya çık.an değişimler dikkate alınmaktadır.

Bundan başka işletmelerin üretim teknolojisindeki değişmeler · ve gelişmeler kapsamında bun !arla bütil.n leşineleri faaliyet hacim !eri üzerine etken olmaktadır. ,

1 . "

Endüstri işletmelerinde faaliyetlerin genişlemesi, kullanılan haınmadde, iş letme

malzemesi v.s. , nin çeşitlilik kazanması, işgücünün ve diğer g\derlerin boyutlarının artmasına nede'n olmaktadır. İşletmeler bıüyüdükçe giderlerin ·· ayrı ayrı (olanakları ölçüsünde) izlenmesi gerekmektedir. Çünkü yönetiı:ıı her gün değişen ve zorlu olan piyasa koşulları altında işletmenin sürekliliğini korumak ve amaçlanan faaliyetlere en kısa yoldan

4 Mc Evoy B., Accountancy lnternatıonal, A Guıde' to Strategy, June 1998 England pp.45 . 5 Şakrak, Münir Maliyet Yönetimi, s.60., İstanbul 1997.

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Ar.mağan 149

ulaşılması için mevcut politikalarını yenilemek hatta tümüyle yeniden düzenlemek gereğini

duymuşlardır0 •

Gerçekten de işletmelerde değişen piyasa koşulları karşısındaki olgularla ve hızlı

rekabetin getireceği· çok . karmaŞık faaliyetlerle karşı karşıyadırlar. Bu neden)erle .

politikalarında değişiklik yapmaları değişen çevresel faktörleri ·olarak çevreyle

bütünleşmeleri onlarla çok büyük olanakları sağlayacakt,ır.

SONUÇ . Bilgi çağına girerken onun gereksinimi olan bilginin üretilmesi ve değiŞen koşullara

entegrasyonun sağlanması dönemi baş lam ıştır.

Teknolojik gelişmeler bilimin her alanında olduğu gibi muhasebeden de beklentileri

çok etki lem iştir. Çünkü · muhasebenin bilgiyi üretme fonksiyonu muhasebe ve

muhasebecilerin sistem içinde yeni .görevler Ustlenmelerine neden olmuştur. ·

. Üretim teknolojisinde ortaya çıkan yeni yaklaşımlar muhasebe sistemleri üz ri,ne

etken olmuştur. Muhasebe ·ve teknoloji arasında uyumun sağlanmasına yönelik benimsenen

yeni stratejiler işletmelerde uygulanmakta olan muhasebe sistemlerinin yeniden gözden

geçirilmesini zorunlu hale getirmiştir . Bunların başında maliyet sistemleri gelmektedir. Öyle

ki ,Maliyet sistem !erinde odak noktası maliyetlerin hesaplanmasıdır. Örneği}l ,maliyet

unsurları içinde önemıli rolU olan direkt işçilik giderleri ve end.irekt giderler kapsamında

olan işÇilik g.iderlerinin hesaplartmasında insan gücü teknolojik boyutların değişmesiyle

yerini otomasyona bırakmıştır. Bundan başka finansal muhasebe ve maliyet muhasebesinin

dış çevre elementleri ile desteklenmesi ön· plana geçmiştir.

Bu bağlamda küreselleşmenin tekn.ik boyutları ekonomik bütQnleşmelerin rekabeti

aıtırın.ası ve işletmelerin bundan avantaj sağlamaları .için maliyet sistemleri~in de ' sadece

maliyet unsurları dikkate alınarak uygulanması yeterli görülmemektedir. · .

. . ı r

"Altuğ O., Maliyet, Muhasebesi Tekdüzen Hesap Planına Göre Düzenlenmiş 11 .Baskı

İstanbul 1996,- s. 15.

150 Ümit GÖKDENIZ ..

} ~.

YARARLANILAN KA YNAK~AR ., . .

'AL TUÔ O., Maliyet Muhasebesi TekdUzen Hesap Planına Göre DUzenlenmiş 11.Baskı. İstanbul 1996, s.15.

BRUGGEMAN W. And Slagmulder R., The Chartered Instutite ofManagement Accountants, Publishing; Management Accounting Research, "The impact of Technological Chance on Managenet Accounting" September 1995 England V.6, No :3, pp.242.

KA TO Y., The Charted lnstitute of Management Accountants, Management Accountlng · Research, Publishing Target Costing Support Systems, Lessons for Leading Japanese Companies, England March 1993, V.4No:1 , 1993 pp.35.

MC EVOY B., Accountancy Internatıonal, A Guıde to Strategy, June 1998 England pp.45.

S.MALCOLM, New Tools for Management Accounting, Putting Activitiy Based Costing and Non-Financial İndicators to Work Pitman Publishing, Great Britain, 1995 pp.223 . ,

ŞAKRAK M., Maliyet Yönetimi, İstanbul 1997, s.60.

1.