1

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร 31 ถนนหนาพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทรศพท 02 221 5874 โทรสาร 02 225 4350 อ เมล decsujournal@gmail .com www.decorate.su.ac.th ออกแบบปกและจดวางรปเลม: ผชวยศาสตราจารยอาวน อนทรงษ ผชวยศาสตราจารยสพชญา เขมทอง | ประสานงาน : อญทรา เพชรรตน พสจนอกษร: ภาวนา ใจประสาท | พมพท: บรษท โอ เอส พรนตง เฮาส จำากด | กนยายน 2556 | ISSN 1906 0238

สงวนลขสทธ © พ.ศ. 2556 โดย คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากรหามคดลอก ลอกเลยน ดดแปลง ทำาซำา จดพมพ หรอกระทำาอนใดโดยวธการใดๆ ในรปแบบใดๆ ไมวาสวนหนงสวนใดของหนงสอเลมน เพอเผยแพรในสอทกประเภท หรอเพอวตถประสงคใดๆ นอกจากจะไดรบอนญาต

Copyright © 2013 by Faculty of Decorative Arts, Silpakorn University, ThailandAll rights reserved. No part of this publication may be reproduced, distributed, or transmitted in any form or by any means, including photocopying, recording, or other electronic or mechanical methods, without the prior written permission of the publisher.

วารสารวชาการศลปะและการออกแบบคณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร ฉบบท 5/2556

Art and Design JournalFaculty of Decorative Arts, Silpakorn University, Vol. 5/2013

2

ค�ำน�ำ

พลงแหงตนนำา ทางความคดบมเพาะใหเกดอตลกษณแหงมณฑนศลป กอเกดรากฐานแหงภมปญญา ศาสตรแหงมณฑนศลปคอศาสตรแหงชวตทไมใชเพยงแคความงาม แตลกซงถงคณภาพในการดำารงชวตของมนษย มลคาแหงสงประดษฐสรางสรรคของมนษย การแสดงออกทางภมปญญาและความคดในศาสตรนจงมความสำาคญอยางมากตอโลก โดยเฉพาะอยางยงการออกแบบทคำานงถงประโยชนตอโลกเพอดำารงและจรรโลงโลกใหงดงามและกาวหนา องคประกอบสาระสำาคญคอความด ความงาม ความจรง ทสะทอนอยในหลกคดและ ผลงานทถายทอดออกมา ยงรวมกนเปนหนงในศาสตรมณฑนศลปกยงสะทอนถงรากฐานภมปญญาของชาตทยงคงมงคง มณฑนศลปคอแกนสำาคญในการสรางสรรคประเทศมากทสดตอจากน แมพมพของชาตแหงมณฑนศลปคอบทพสจนของความพรอมในการสรางทรพยากรมนษยคอลกศษยของเรา มณฑนศลปจงรบหนาทตนนำาของประเทศทผสานแหงศลปและศาสตรอยางเตมตว

ผชวยศาสตราจารยเอกพงษ ตรตรงคณบดคณะมณฑนศลป

มหาวทยาลยศลปากร

3

สำรบญ

การศกษาวฒนธรรมทองถน เพองานออกแบบ 5สถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ฐฏมา อมพวรรณ

การเดนทางของการออกแบบเรขศลปเชงขอมล 25ณฐนนทน แนวมาล

หนจำาลองเพอการออกแบบภายใน 47ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

การศกษาการรบรศลปะและวฒนธรรมลานนา 61ของนกศกษาระดบอดมศกษา ทวพาสน พชยชาญณรงค

ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: 73ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมอง ทวศกด มลสวสด

องคประกอบและการออกแบบ 87ผชวยศาสตราจารยธระ ปาลเปรม

ความตายของ วนเซนต แวน โกะ 105รองศาสตราจารย ดร.ไพโรจน ชมน

เครองประดบตะกวในสมยทวารวด 123ผชวยศาสตราจารยภวนาท รตนรงสกล

การประยกตใชภมปญญาทองถนภาคใต 137สการออกแบบผลตภณฑ เรวต สขสกาญจน

4

คตสเมร : สาระ ความหมายกบการออกแบบ 155สถาปตยกรรมและมณฑนศลป ดร.วรนนท โสวรรณ

การสรางพนผวผลตภณฑประเภทของตกแตง 177ศรนาฎ ไพโรหกล

เครองปนดนเผาเตามงกรและการพฒนาสการสรางสรรค 199ผชวยศาสตราจารยศภกา ปาลเปรม

ศลปะรวมสมยไทยในมหกรรมศลปะนานาชาต 221 เวนส เบยนนาเล หสภพ ตงมหาเมฆ

การดดไมสำาหรบนกออกแบบ 237อนทรธน ฟารมขาว

การบมเพาะอตลกษณโครงการดวยการออกแบบสรางสรรค 251360 องศา เพอการพฒนาคณภาพชวตของมนษยชาต ผชวยศาสตราจารยเอกพงษ ตรตรง

โครงการจดพมพวารสารวชาการศลปะและการออกแบบ: 258คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

คำาสงคณะมณฑนศลป 260

หลกเกณฑการจดทำาตนฉบบวารสารวชาการศลปะและ 263การออกแบบฯ :คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

5

การศกษาวฒนธรรมทองถน เพองานออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนองThe vernacular culture study for elderly health re-habilitation and establishment homecare design a case study : Raksa-varin park Ranong province

ฐฏมา อมพวรรณ 1

Thitima Umpawan

1 นกศกษาปรญญาโท มหาวทยาลยศลปากร ipaan1980@gmail.com อาจารยทปรกษาหลก ผศ.พยร โมสกรตน

บทคดยอ การศกษาวฒนธรรมทองถนในครงนมวตถประสงคเพอศกษาวถชวต ประเพณ และคตความเชอของวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง ซงอยในรปแบบรปธรรมและนามธรรม ทงนวฒนธรรมเปนสงบมเพาะผคนทบงบอกถงเอกลกษณ และความภาคภมใจของคนในทองถน จงหวดระนอง โดยการศกษาพบวาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง มลกษณะเฉพาะของความนอบนอมในวถชวตของผคนทมตอกน คตความเชอทแสดงถงความนอบนอมตอธรรมชาตและสงเหนอธรรมชาตโดยแสดงผานวถชวตและประเพณ ความนอบนอมตอนำาพรอนทผคนในทองถนมความเชอและศรทธาวาสามารถรกษาโรคภยได ลวนเปนกศโลบายของปยาตายายทกอใหเกดความสมดลระหวางมนษยกบธรรมชาต การนำาสาระสำาคญมาสกระบวนการออกแบบ รวมกบการวเคราะหบรบทสภาพแวดลอมพนทตง การวเคราะหความตองการพนทใชสอย และการวเคราะหแบบแผนโครงการจากทตง ผสงอาย วฒนธรรม ทองถนและโครงการเปรยบเทยบ เปนโปรแกรมการทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรม ผลของการศกษาวจยครงนไดนำาคำาสำาคญคอ “นอบนอม” สการตความเชงอปมาอปมยเพอแปรรปสงานออกแบบทงในดานพนท วสด และพนผวในแตละสวนของการออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง

6

Abstract The objective of vernacular culture study was to study in the way of life, traditions and beliefs of Ranong vernacular culture, which is a concrete and abstract. The incubator culture is indicative of a unique people and the pride of the local people in Ranong. The study found that Ranong vernacular culture is the characteristic of humility in the way of life of people with one another. It is believed that the submission of the natural and the supernatural in the form of expression through the way of life and traditions. Submission to the local hot springs where people respect and believe that it can be healing. The strategy of grandparents to causing the balance between man and nature. Themes to the design process conjunction with context analysis, area require-ment analysis and program analysis from location, elders, vernacular culture and compare projects are health and culture tourism program. The results of this study used the keyword “nobnom” to the interpretation of metaphors for submission to the design process in the area, materials and textures in each part of elderly health rehabilitation and establishment homecare design a case study : Raksa-varin park Ranong province.

7

บทน�ำ “คอคอดกระ ภเขาหญา กาหยหวาน ธารนำาแร มกแทเมองระนอง” คำาขวญประจำาจงหวดระนองตวตนเฉพาะทองถนแรนอง โดยทง 5 วรรค ลวนเปนรปธรรมทางธรรมชาต ทมความสำาคญทางจตใจตอคนในทองถน วถชวตทเกอกลกนระหวางบคคลและคนกบธรรมชาต มสถาปตยกรรมทมพนทใชสอยและลกษณะเฉพาะตามสภาพภมประเทศและภมอากาศ ประเพณทสรางความสนกสนาน บนเทงใจหลงจากเหนดเหนอยจากหนาทการงาน แตแฝงไวซงคตความเชอทมแนวคดในเรองของความเคารพ นบนอบ ตอธรรมชาตและผอาวโส เปนความสมพนธอยางลกซงระหวางระบบกายภาพกบระบบวฒนธรรม (วมลสทธ หรยางกร, 2541 : 24) วฒนธรรมทองถนทยงคงดำาเนนและสบทอดตอไปภายในทองถน ไมมโอกาสใหผคนภายนอกไดรบร สมผสหรอซาบซงรวมกบผคนในทองถน นำาพร อนจงหวดระนอง แหลงนำาแรทกระทรวงวทยาศาสตรฯ ใหการรบรองวาไมมสารกำามะถนเจอปนอยเลย (รตนา ศรพล, 2543 : 152) นำาพรอนมอณหภมความรอนท 6 องศาเซลเซยส มองคประกอบของแรธาต ทสำาคญตอการฟนฟและบำาบดสขภาพทมปญหาของระบบกลามเนอขอและกระดก ระบบทางเดนหายใจ ตอมนำาเหลองและระบบประสาท และเพอตอบรบแผนผสงอายแหงชาต ฉบบท 2 (พ.ศ. 2545-2564) ทกำาหนดในหมวดท 2 ยทธศาสตรดานการสงเสรมผสงอาย กำาหนดใหมมาตรการสงเสรมและสนบสนนใหผสงอายมทอยอาศยและสภาพแวดลอมทเหมาะสมและปลอดภย (กรมโยธาธการ,2548) และประเทศไทยในป พ.ศ.2558 จะมสดสวนผสงอายรอยละ 15.6 และ พ.ศ. 2568 มรอยละ21.5 และ พ.ศ.2576 มรอยละ 25

ของประชากรทงหมด ทงนการเตบโตและแกเฒาดวยความเจรญทเขามาชวยอำานวยความสะดวก และปรนเปรอความสขในรปแบบตาง ๆ ความเรงรบ ยงเหยงผลกดนใหเรามองขามปญหาสขภาพกายและเกดจากการสะสมมลพษหลาย ๆ สงรอบตว (รนรม หตะเสถยร, 2549) เมอรางกายกาวสวยสงอายตอนตน สภาพความเปราะบางของภาวะภายใน ทำาใหการเรมตนชวตหลงเกษยณเตมไปดวยโรคทเรอรง ในฐานะทเปนผมความเกยวของกบการออกแบบภายในและสภาพแวดลอมโดยรวม ไดเหนความสำาคญของการสบทอดวฒนธรรมทองถนจงหวดระนอง ผานการศกษาจนซาบซง มาถายทอดดวยกระบวนการทางการออกแบบ สรางนวตกรรมการทองเทยวเชงวฒนธรรมและสขภาพทนำาแกนของวฒนธรรมทองถน จงหวดระนองเปนกรอบแนวความคดของงานออกแบบ มสนทนาการจากวฒนธรรมเพอฟนฟและบำาบดสขภาพจตใจ และนำาพรอนบำาบดเพอฟนฟสขภาพรางกาย สงผลใหผสงอายไดมสขภาพใจ กาย จตวญญาณทดและครบสมบรณ ชวยซอมแซมและเตมเตมสวนทขาดหายและสกหรอในสายใยชวต และสามารถกลบเขาสสงคมอยางอมเอมใจ

จดมงหมำยและวตถประสงคของกำรศกษำ 1. เพอศกษาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง 2. เพอศกษาผใชโครงการ (ผใชหลก : ผสง อาย, ผใชรอง : เจาหนาท พนกงาน แพทย นกกายภาพบำาบด เปนตน, คนในทองถน) ทำาเลทตงโครงการและแบบแผนองคกร 3. เพอออกแบบสถานฟ นฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง

8

สมมตฐำนของกำรวจย การศกษาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง คอ การศกษาวถชวต คตความเชอ และประเพณเฉพาะถน ไดแกนแทแหงวฒนธรรมทองถนจงหวดระนอง คอ ความนอบนอมระหวางคนกบคน คนกบธรรมชาต ธรรมชาตกบคตความเชอ และคตความเชอกบคนในทองถน การฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายตองครอบคลมทง 2 ดาน คอ สขภาพกายและสภาพใจ เกดจากการศกษาลกษณะการเปลยนแปลงทางดานกายภาพและจตใจของผสงอาย การเปลยนแปลงทางดานสงคมและเศรษฐกจ การออกแบบตองผสานผลวเคราะหจากการศกษาขางตนรวมเขากบการวเคราะหบรบททตงโครงการ ทตอบสนองการใชงานทงผใชบรการและผใหบรการ สรางโปรแกรมการฟ นฟและบำาบดสขภาพใจผ สงอายดวยการสนทนาการบำาบดจากวฒนธรรมทองถน และการฟนฟและบำาบดสขภาพรางกายผสงอายดวยศาสตรทางการแพทยผสานนำาพรอนบำาบด หากสามารถนำาแกนของวฒนธรรมทองถนจงหวดระนอง มาผสานกบทรพยากรธรรมชาตโดยใชเครองมอทางวชาชพของผวจย ตอบสนองความตองการของผสงอายจากวฒนธรรมเมองแกปญหาดานสขภาพกายและสขภาพใจทสะสม สรางมลคาของวฒนธรรมทองถนใหทวคณยงขน การศกษาในครงนจะสามารถทำาใหเกดแนวทางทเปนมากกวาการตกแตงเพยงอยางเดยวแตสามารถสอถง รากแหงวฒนธรรมทสงสม สบทอดรนตอรน กลายเปนการออกแบบสภาพแวดลอมภายในทยงยนและตอบรบความตองการสรางความพงพอใจและแกไขปญหาสขภาพของผสงอายไดเปนอยางด

วธด�ำเนนกำรวจย การวจยเชงคณภาพ และเชงปรมาณ เพอใชในการศกษา และเกบขอมลเชงลกดานวฒนธรรม ทองถน ไดแก ลกษณะของบานพนถน ประเภทกจกรรมและลกษณะพฤตกรรมภายในพนท ทงนเปนการเกบขอมลจากการสมภาษณเจาะลกและขอมลดานวฒนธรรมทองถนพนทททำาการวจย โดยการเกบขอมลจากการสงเกตการณสภาพแวดลอม เพอนำาขอมลทไดมาวเคราะหและสรปผลดานวฒนธรรมทองถน เพอใชเปนแนวทางการออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย ตอไป สามารถตอบคำาถาม สมมตฐานของการวจย และเปนแนวความคดเพองานออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายไดอยางเหมาะสม สามารถแสดงรองรอยแหงรากเหงาแหงวฒนธรรมทองถนใหปรากฏตอสายตาและสมผสดวยจตวญญาณ อยางมประสทธภาพ การวจยเชงปรมาณ เพอใชในการศกษาและเกบขอมลทวไปดานผสงอาย ไดแก เพศ อาย สถานภาพ ศาสนา การศกษา อาชพ รายได แบบแผนครอบครว ลกษณะ และขอจำากดทางกายภาพ โรคประจำาตว และประเภทกจกรรม ทงนเปนการเกบขอมลจากแบบสอบถาม นำาขอมลทไดมาวเคราะหทางสถต เพอใชเปนขอมลประกอบการออกแบบ โดยเนนความสำาคญของลกษณะพนททรองรบขอมลและสามารถตอบรบขอจำากดทางกายภาพของผสงอาย

9

ประชำกรและกลมตวอยำง ประชากรและกลมตวอยาง สำาหรบขอมลดานวฒนธรรมทองถน ประชากรและกลมตวอยาง สำาหรบขอมลดานผ สงอายและครอบครวและ ประชากรและกล มตวอยาง สำาหรบขอมลดาน ผเชยวชาญ ประชากรและกลมตวอยาง สำาหรบขอมลดานวฒนธรรมทองถน ประชากรคอผสงอายและครอบครวในเขตจงหวดระนองทงหมด 151,027 คน เปนชาย 78,250 คน เปนหญง 72,777 คน (สถตจำานวนประชากร พ.ศ.2542) กลมตวอยาง คอ ผสงอายและครอบครวทอาศยอยในเขตอำาเภอกระบร จำานวน 500 คน โดยการเลอกกลมตวอยางในการวจยครงน เปนการเลอกโดยใชทฤษฎความนาจะเปน (Non Probability Sampling) ดวยวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) เพอใหสอดคลองกบวตถประสงคของการวจย ซงผลจากการศกษาเบองตนพบวา สมพนธภาพในวฒนธรรมผสงอายของวฒนธรรมทองถนมความกระชบ แนนแฟนและมรากเหงาทแขงแรง ผสงอายสวนใหญมปญหาดานสขภาพทเกดจากความรวงโรยและเสอมตามวย ไมปรากฏปญหาดานสขภาพทเกดจากภาวะภายใน รปแบบของวฒนธรรมแนบแนนและมความสมพนธแบบปฐมภม การเลอกผสงอายและครอบครวในเขตอำาเภอกระบร จงเปนการเลอกกลมตวอยางขนตอนแรก ซงมลกษณะความเปนวฒนธรรมทองถน เนองจากกลมผสงอายทอาศยอยในเขตอำาเภอกระบรสวนใหญเปนประชากรดงเดมและเปนพนทราบม ผอาศยมากทสดในจงหวดระนอง ขนตอนในการเกบขอมล สามารถแบงออกเปน 2 ขนตอน ดงน ขนตอนในการเกบขอมล สามารถแบงออกเปน 2 ขนตอน ดงน เรมจากการ

สมรายชอ และประวตผสงอาย ทงเพศหญง และเพศชาย จำานวน 1, 000 คน (จากจำานวนทงหมด) ทเปนสมาชกชมรมและสภาผสงอายฯ ในเขตอำาเภอกระบร โดยผานทางกำานน ผใหญบานในอำาเภอกระบร จากนนใชวธสงจดหมายขอความรวมมอและตอบแบบสอบถามในเบองตน โดยใหตอบกลบมายงผทำาวจย ขนตอนท 2 จากการคดเลอกกลมตวอยางจากแบบสอบถามในขนตอนท 1 ทใชวธการตอบรบการมสวนรวมในการวจย กลมตวอยางทใชในขนตอนท 2 จำานวนทงหมด 30 คน เปนเพศชายและเพศหญง โดยมเกณฑการคดเลอกจากขนาดของครอบครวทอาศยอย เพอการสมภาษณและเขาสงเกตการณทอยอาศยของผสงอายสามารถแสดงใหถงวฒนธรรมผสงอายของทองถนอยางแทจรง ทงนเพอใหไดขอมลทมเหตมผลเพยงพอและสอดคลองกบการคาดการณ ดานลกษณะเฉพาะของวฒนธรรมทองถน และสอดคลองกบวตถประสงคของการวจย การเกบขอมลดวยการสมภาษณผสงอาย ใชเวลาในการเกบขอมล 1 คน ตอ 1 วน โดยใชเวลาประมาณ 5-8 ชวโมง โดยการตดตอเพอขอเขาสมภาษณในครงแรกกระทำาโดยผานผใหญบาน แจงความประสงคและรายละเอยดคราวๆ กบผใหญบาน จากนนตดตอผสงอายและครอบครวทางโทรศพทเพอแนะนำาตวผสมภาษณ และแจงวตถประสงคในการเขาสมภาษณ นดวนและเวลาในการเขาพบ โดยผสมภาษณนำาบตรประจำาตวนกศกษาเดนทางไปสมภาษณโดยมผใหญบานเดนทางไปดวย ทงนมวธการในการสมภาษณทเปนลกษณะของการพดคยแบบปกต ตามวนจฉยและสถานการณในขณะนนของผสมภาษณ เพอไมทำาใหผถกสมภาษณรสกเบอ และเพอใหไดขอมลความคดเหนทมาจากความรสกของ

10

ผถกสมภาษณ การเรมตนพดคยจากเรองทวไปเพอใหผถกสมภาษณมความคนเคย และเปนการสรางความไววางใจตอกน เพอใหสอดคลองกบบรบทของวฒนธรรมทองถน และวฒนธรรมผสงอาย สถานททใช ในการสงเกตการณสภาพวฒนธรรมทองถนในรปแบบทสามารถจบตองได ทผสงอายใชในการประกอบกจกรรมตางๆ นน ใชสถานทพกอาศยของกลมตวอยางทตอบรบเขารวมในการวจย (จำานวน 30 คน) โดยแบงลกษณะของการสงเกตการณตามปจจยทเกยวของ ไดแก สภาพแวดลอมกายภาพภายในทอยอาศย, ลกษณะกจกรรมและพฤตกรรมในชวตประจำาวน เครองมอการวจยดานวฒนธรรมทองถน เพอใหไดขอมลทสมเหตสมผล การวจยชดนใชเครองมอในการวจย 3 ลกษณะ คอ แบบสอบถำม แบบสอบถามในการวจยชดน มทงหมด 3 หนา ประกอบดวยสวนท 1 ขอมลทวไปของผสงอาย สวนท 2 ขอมลดานกจกรรมรวมครอบครวและสงคมของผสงอาย สวนท 3 ขอมลการตอบรบเขารวมการวจยในสวนของการสมภาษณแบบเจาะลกและ การเขาสงเกตการณทอยอาศยของผสงอายโดยการดำาเนนการดานการตอบแบบสอบถามนน อยในขนตอนท 1 ของการเกบขอมล เพอการไดมาซงภาพรวมดานผสงอาย ลกษณะครอบครวและการพกอาศย, กจกรรม และพฤตกรรมของผสงอาย เพอสรปผลดานวฒนธรรมทองถนพนฐานในการทำาวจยชดนตอไป แบบสมภำษณในการวจยชดนมทงหมด 6 หนา ประกอบดวย 3 สวน ดงน สวนท 1 ประกอบดวย ขอมลทวไปของผสงอาย ขอมลดานกายภาพ ขอมลดานกจกรรมและพฤตกรรมภายในทอยอาศยของผสงอาย สวนท 2 ประกอบดวย ขอมลความสมพนธ ภายในครอบครวและกจกรรมรวมกบ

ครอบครวและสงคม และสวนท 3 ประกอบดวย ขอมลดานความพงพอใจตอสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมของตนเอง โดยการดำาเนนการดานการสมภาษณนน อยในขนตอนท 2 ของการเกบขอมล เพอการไดมาซงขอมลเชงลกดานวฒนธรรมผสงอายและกจกรรม, พฤตกรรม รวมถงความพงพอใจตอสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมผสงอาย แบบสงเกตกำรณในการวจยชดน ประกอบดวย สวนท 1 รปแบบบาน พนทการใชงานตามลกษณะกจกรรมและพฤตกรรมของผสงอาย การจดวางตำาแหนงทตง รปแบบผงพน ขนาดพนท วสดประกอบพนท อปกรณอำานวยความสะดวกภายในพนท ความมนคงปลอดภย และความสะดวกในการใชสอย และสวนท 2 ลกษณะการดำารงชวตของ ผสงอายภายในทอยอาศย โดยการดำาเนนการดานสงเกตการณนน อยในขนตอนท 2 ของการเกบขอมล เพอนำามาประกอบกบขอมลทไดจากการสมภาษณเชงลก และสรปผลทไดเพอใชเปนแนวทางในการออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย ประชากรและกลมตวอยาง สำาหรบขอมลดานผสงอาย ประชากร คอผสงอายทพกในโครงการเปรยบเทยบ จำานวน 160 คน และกลมตวอยาง การเลอกกลมตวอยางในการวจยครงน เปนการเลอกโดยไมใชทฤษฎความนาจะเปน (Non Probability Sampling) ดวยวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive sampling) เพอใหสอดคลองกบวตถประสงคของการวจย เครองมอการวจยดานวฒนธรรมทองถน ไดแก แบบสอบถามและแบบสมภาษณ แบบสอบถามในการวจยชดน มทงหมด 4 หนา ประกอบดวย สวนท 1 ขอมลทวไปของผสงอาย สวนท 2 ขอมลดานภายภาพของผสงอาย สวน

11

ท 3 ขอมลดานกจกรรมรวมครอบครวและสงคมของ ผสงอาย สวนท 5 ขอมลการตอบรบเขารวมการวจยในสวนของการสมภาษณแบบเจาะลกและ การเขาสงเกตการณทอย อาศยของผสงอายโดยการ ดำาเนนการดานการตอบแบบสอบถามนน อยใน ขนตอนท 1 ของการเกบขอมล เพอการไดมาซงภาพรวมดานผสงอาย ลกษณะครอบครวและการพกอาศย กจกรรม และพฤตกรรมของผสงอาย ประชากรและกลมตวอยาง สำาหรบขอมลผเชยวชาญเฉพาะทาง ประชากร คอ ผเชยวชาญและผฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย และกลมตวอยาง การเลอกกลมตวอยางในการวจยครงน เปนการเลอกโดยใชทฤษฎความนาจะเปน (Non Probability Sam-pling) ดวยวธการเลอกแบบเจาะจง (Purposive sampling) เพอใหสอดคลองกบวตถประสงคของการวจย โดยสมภาษณบคคลแบบเจาะลกผเชยวชาญ ดงตอไปน สมภาษณ ผเชยวชาญดานวารบำาบด การเกบขอมลดวยการสมภาษณผเชยวชาญ ใชเวลาในการเกบขอมล 1 คน ตอ 1 วน โดยใชเวลาประมาณ 15 นาท ถง ครงชวโมง โดยการตดตอเพอขอเขาสมภาษณในครงแรกกระทำาโดยผานการโทรนดหมายโดยตรงกบกลมตวอยาง ขอความชวยเหลอทางโทรศพทเพอแนะนำาตวผสมภาษณ แจงความประสงคและรายละเอยดคราว ๆ และแจงวตถประสงคในการเขาสมภาษณ นดวนและเวลาในการเขาพบ โดยผสมภาษณนำาบตรประจำาตวนกศกษาเดนทางไปสมภาษณ ทงนมวธการในการสมภาษณทเปนลกษณะของการพดคยแบบปกต ตามวนจฉยและสถานการณในขณะนนของผสมภาษณ เพอไมทำาใหผถกสมภาษณรสกเบอ และเพอใหไดขอมล

ความคดเหนทมาจากความรสกของผถกสมภาษณ การเรมตนพดคยทตรงประเดน และมกระชบเพอรกษาเวลาของผถกสมภาษณ โดยมงสมภาษณในเรองความตองการ การฟนฟและบำาบดสขภาพ ผสงอายดวยนำาพรอนบำาบด ความพงพอใจ ตลอดจนขอเสนอแนะตาง ๆ เพอใหสอดคลองกบบรบทของความตองการ ความพงพอใจของผใหบรการในสถานฟนฟและบำาบดสขภาพ โดยการดำาเนนการดานการสมภาษณนน อยในขนตอนท 2 ของการเกบขอมล เพอการไดมาซงขอมลเชงลกดานความตองการพนท การบรการและความพงพอใจของผเชยวชาญ

สรปผลกำรด�ำเนนกำรวจย วฒนธรรมทองถน 1. รปแบบนามธรรมทสงผลตอพฤตกรรม แบบแผนพฤตกรรมจากแบบสอบถามสามารถสรปไดวาลกษณะแบบแผนครอบครวในวฒนธรรมทองถน จงหวดระนองในปจจบนเปนลกษณะครอบครวขยาย 96% โดยมแบบแผนครอบครวในอดตเปนครอบครวขยาย 99.20% ครอบครวมจำานวนบตรเฉลย 2-8 คน โดยบคคลทอยรวมกบผสงอายคอครอบครว บตรหลานและคสมรสตามลำาดบ บทบาทและหนาทผ สงอายเปนหวหนาครอบครว 92% มหนาทอบรมเลยงดบตรหลาน เปนทปรกษาดานปญหาครอบครว การเงน และการศกษาตามลำาดบ โดย 100% ของผตอบแบบสอบถามทเปนสมาชกในครอบครวลงความเหนใหผสงอายในครอบครวเปนผนำาดานจตใจ ขวญกำาลงใจและการเงน จากการสงเกตการณสรปไดวา ผนอยหรอผเยาววยกวาจะแสดงลกษณะนอบนอม ใหเกยรตผใหญ เคารพนอบนอม ไมทำาตวตวเสมอทาน หรอแขงกระดางตอผใหญ เวลาเขาหาผใหญจะสำารวม

12

เดนคอมตว รจกกลาวคำาขอโทษ ขอบใจ ขอบใจและเสยใจกบบคคลทวไป ลกษณะเดนอกประการของคนในทองถนจงหวดระนองคอการแนะนำาตวของชาวระนอง จากการสงเกตการณพบวา เมอจะแนะนำาใครจะตองบอกถง ป ยา ตา ยาย ดวย เปนการลำาดบความเปนมาในครอบครวอยางชดเจนซงจดเปนลกษณะของสงคมชนบท (รชนกร เศรษโฐ,2523:113) ทใหความสำาคญกบระบบเครอญาต แสดงความเปนกลมกอน การรวมตวอยางเหนยวแนน มการนบถอระบบอาวโสทป ยา ตา ตายเปนผนำาครอบครว และมความ เหนอกเหนใจกน 2. วฒนธรรมทองถนทเปนรปธรรม 2.1 ดานสภาพแวดลอม รปแบบอาคารบานเรอนแบงออกเปน 2 กลมไดแก เรอนคหบดและเรอนชาวบาน โดยรปแบบบานทอยอาศยจากการสำารวจเรอนคหบดทงหมดเปนอาคารสองชน เครองเรอนและขาวของเครองใชไดรบอทธพลมาจากประเทศจนและชาตตะวนตก สวนใหญเปนเครองเรอนดงเดมทมการนำาเขาจากตางประเทศ พนทใชสอยแบงออกเปน 2 สวนคอสวนเปด ไดแก พนทหนาบานซงไวรบรองแขกเปนพนทประจำาของผสงอายทอาศยอยในบาน และสวนปดคอพนทอยอาศยภายในบานโดยมพนทสำาคญคอ แทนบรรพบรษตงไวบรเวณกลางบานหนหนาออกทางเขาบาน องคประกอบของพนท มความสมพนธระหวางพนททแตกตางกนคอ 50% เปนอาคารทตงแทรกอยทามกลางธรรมชาตอยางกลมกลน อาคารไมโดดเดนจากสภาพแวดลอมขางเคยง ในขณะทอก 50% อาคารตงอยบนทราบทไดรบการปรงแตงสภาพแวดลอม ทำาใหอาคารมความโดดเดนและสงางามทามกลางธรรมชาตแบบจำาลอง มสนามหญาและการจดสวนประดบคลายสวนแบบ

ตะวนตก แตสงทเหมอนกนคอลกษณะการใชพนทใหความสำาคญตอการใชงานทยงคงยดถอความสำาคญของพนทสวนตวขอผอาวโสหรอผสงอายทอาศยอยในบานเชนเตยงนอนจะไมหนปลายเทาไปยงหวนอน ของผสงอาย หรอแทนบรรพบรษ ลกษณะรปแบบเรอนคหบดเปนอาคารสองชนใชวสดผสมผสานระหวางไมจรงและการกออฐถอปน ลกษณะหลงคาเปนทรงปนหยาทมขเปนหนาจว 2.2 เรอนชาวบาน เปนเรอนทลกษณะหลากหลายวาเรอนคหบด 70% มลกษณะการวางผงทนำาอาคารขาหาธรรมชาตอยางกลมกลน โดย 20% เปนเรอนชาวบานทอยในรปตกแถวเพอการคา ทงนลกษณะทางสถาปตยกรรมทโดดเดนของเรอนชาวบานคอ 95% ของบานเดยวเปนอาคารทมใตถนโลง สำาหรบประกอบกจกรรมชวงกลางวน เปนพนทรบแขก ทานอาหาร พกผอน โดยแบงพนทบางสวนเปนหองนอนสำาหรบผสงอาย ลกษณะการวางผงอาคารจากการบนทกสามารถสรปไดดงน 98% เปนครวทอยนอกบานหรอมลกษณะครวเปด หองนำาดงเดมตงอยนอกตวบานจะกอสรางเพมเตมในตวบานเมอฐานะทางการเงนดขน หองนอนอยชนบนขอบานมลกษณะเปดโลงใชมงหรอเครองเรอนกนขอบเขตพนท 100% มพนทหองพระอยชนบนซงนยมแขวนรปบรรพบรษไวบรเวณผนงของชนบน วสดทใชจะเปนการผสานระหวางไมจรงและคอนกรตเหมอนเรอนคหบดแตปรมาณการใชวสดจะมเปอรเซนตทแตกตางกน เรอนชาวบานจะใชคอนกรตในสวนของตอมอรบเสาเรอน พนชนลางและหากเปนเรอนทมการตอเตมจะเพมผนงกออฐถอปน หลงคาจะเปนหลงคาทรงหนาจวทมเพงหมาแหงนประกอบอย ทกหลง

13

3. ผสงอาย ดานกายภาพของผสงอาย ลกษณะเฉพาะสวนบคคล เปนเพศชาย 51.80% เพศหญง 48.20% ชวงอาย 60- 69 ป 98% และตำากวา 60 ป 2% มลกษณะครอบครวแบบขยาย 96% ลกษณะการเปลยนแปลงทางกายภาพ ผสงอายชายมความสงเฉลย 162.3 เซนตเมตร สงกวาขอมลการวดรางกายผสงอายชายไทย (ไตรรตน จารทศนและคณะ, 2548) ทระบไว 161.4 ซม. ผสงอายหญงมความสงเฉลย 148.1 ซม. ผสงอายมนำาหนกโดยเฉลย 61.02 กโลกรม ผสงอายมโรคประจำาตวดงตอไปน โรคปวดขอโดยเฉพาะหวเขา ความดนโลหตสง ปวดหลงเรองรง กลนปสสาวะไมอย โรคเบาหวาน ตามลำาดบ ดานแผนการใชชวงชวตในอนาคต ผสงอายใชเวลากบการทำาธระสวนตวในแตละวน 1 ชวโมง 72% และ 15% ใชเวลากบการทำาธระสวนตวในแตละวน 2 ชวโมง โดยเพศหญงใชเวลากบการทำาธระสวนตวในแตละวนนานกวาเพศชายสงอายใชเวลาดแลสขภาพในระดบปานกลางตามความเหนของตนเอง 98% ในขณะทคนในครอบครวใหความเหนวาผสงอายใชเวลาดแลสขภาพในระดบนอยถง 62% ผสงอายทกทานมการวางแผนสำาหรบการ พกผอน สถานททท านตองการเดนไปพกผอนในอดมคตคอ อบอ นเหมอนอย บ าน มระบบสาธารณปโภคครบครน หรหรามระดบ เรยบงายและมบรการดานอนประกอบ ตามลำาดบ บคคลทผสงอายอยากรวมเดนทางไปพกผอนคอ ครอบครว บตรหลาน และคสมรส ตามลำาดบ โดยระบความตองการจะเดนทางไปกบเพอนมากถง 72% โดยสวนใหญจะตองการเดนทางระยะสน 7-15 วน

ดานรสนยม ผ สงอายและครอบครวม รปแบบการตกแตงทพงพอใจไดแก ไทยทองถน 52% หรหราแบบคลาสสค 37% เรยบงายแสดงออกถงรสนยม 8% และเรยบงายแบบโมเดรน เรยบงายและมรายละเอยด ธรรมดา และมความเปนไทย อยางละ 1% ผสงอายและครอบครวทตองการ เดนทางไปพกผอนระยะยาวตองการใหสถานบรการมการตกแตง หรหราแบบคลาสสค36% ไทยทองถน 32% เรยบงายแสดงออกถงรสนยม 50% และ12% ระบวาตองการการตกแตงทอบอนและปลอดภย ผสงอาย 100% ตองการบรการดานสขภาพขณะ พกผอน และตองการใกลชดทองถนนนๆ ผสงอายและครอบครวมความสนใจจะใชบรการสถานท พกผอนทมการตกแตงทมเอกลกษณและมบรการดานสขภาพ ผ เชยวชาญมความเหนวาการฟนฟและบำาบดสขภาพผสอายดวยนำาพรอนบำาบดเปนสงทน าสนใจและเปนทนยมในตางประเทศ เชนญปน สหรฐอเมรกาเปนตน คณคาขอนำาพรอนอยทคณสมบตของนำาในเรองแรงดน แรงพยง แรงตานทานของนำา และอณหภมมากกวาคณคาทมในตวนำาพรอน คณคาทมในนำาพรอนมผลทางจตใจมากกวาคณสมบตในการฟนฟและบำาบดสขภาพ การฟนฟและบำาบดสขภาพดวยวารบำาบดตองควบคไปกบเทคโนโลยและการดแลอยางใกลชดของผเชยวชาญทงนตองใชกรรมวธทเหมาะสมในแตละบคคล

14

กำรวเครำะหแบบแผนโครงกำร แผนโครงการเปนการทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรม

ภำพท1 วเคราะหแบบแผนโครงการ

ภำพท2 สรปผลการวเคราะหแบบแผนโครงการ

แบบแผนโครงการสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายกรณ ศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง เปนแบบแผนทเกดจากผลการวเคราะหทตงโครงการซงเปนสถานททองเทยว เปดใชบรการสำาหรบบคคลทวไป และเปนแหลงทรพยากรนำาพรอนซงมคณคา สามารถนำามาใชฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายซงเปนผใชบรการหลก โดยใชคณสมบตในนำาพรอนทงในดานแรธาตและแรงดน แรงพยง แรงตานทาน ตลอดจนเรองของอณหภม โดยเชอมโยงกบวฒนธรรมสรรคสรางอนเปนการนำาวฒนธรรมทมอยแลวในทองถนมา บรณาการรวมเพอสรางมตกจกรรม และความ

เปนมาของพนท สะทอนเปนโปรแกรมยอยๆ ในโครงการ และการออกแบบ แบบแผนโครงการสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษา สวนสาธารณะ รกษะ-วารน จงหวดระนอง จากการวเคราะหขางตนสามารถสรปแบบแผนโครงการเปนการทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรม

กำรวเครำะหดำนทตงโครงกำร(SiteAnalysis) ทตงโครงการสวนสาธารณะรกษะ-วารนเปนสวนหนงของคลองหาดสมแปน พนทตงโครงการมลกษณะทราบลมแมนำาและเชงเขา วเคราะหผลกระทบของแสงแดด กระแสลม เสยง กลน และควน ทมตอทตงโครงการมดงน แสงแดด สงผลกระกระทบตอพนทสวนสวนสาธารณะซงเปนทตงของบอนำาพรอน ธารนำาแรธรรมชาต อาคารกกเกบนำาแร ตลอดจนสวนบรการเดมตลอดทงวน ทตงโครงการสถานพนฟและบำาบดสขภาพผสงอายซงตงอยตอนลางของสวนสาธารณะจะไดรบผลกระทบของแสงแดดในลกษณะใกลเคยงกบทตงตอนบน แตจะมพนทบรเวณเชงเขาซงจะไดรบผลกระทบจากแสงแดดแตกตางออกไปเนองจากเปนพนทเชงเขาและมปาไมปกคลม ชวยลดความรอนและปรมาณแสงลงได

ภำพท3 การวเคราะหดานทตงโครงการ (Site Analysis)

15

กระแสลม อทธพลของลมตะวนออกเฉยงเหนอ และตะวนตกเฉยงใตทพดผานชองเขาบรเวณทตงโครงการ กระแสลมจะพดนำาความเยนของธารนำาแรธรรมชาตไปชวยลดความรอนของแสงแดดทสงผลโดยตรงตอพนท การออกแบบอาคารตองคำานงถงการเปดรบกระแสลมเพอระบายอากาศและลดอณหภมภายใน เสยงกลนและควน อาคารทตงอยตดถนนชลระอ จะไดรบผลกระทบจากปจจยทง 3 ปจจย การสรางอาคารในสวนนจำาเปนตองออกแบบกำาแพงธรรมชาต เชน รวตนไม ไมไผ เพอกรองเสยง กลนและควน ทงนเสยงทเกดจากผคนทใชงานคอสวนหนงของบรรยากาศความเปนพนทสวนสาธารณะ นำาการออกแบบรวธรรมชาตมากรองและสงเสรมพนท ระบบโครงขำยกำรคมนำคม การคมนาคมเขาสจงหวดระนองสามารถเดนได 3 ระบบหลก ไดแก รถยนต รถโดยสารประจำาทาง และเครองบน สวนการเดนทางภายในจงหวดระนองจะมรถสองแถวไมบรการวงรอบเมองไปบอนำาพรอนและแหลงสาธารณปโภคหลก การใชทดนโดยรอบในปจจบน ทดนตดตอรอบในเปนปาบกพนท 500 ไร และวดตโปทาราม พนทรอบนอก 1 กโลเมตรจากสวนสาธารณะเปนโรงแรมและแหลงชมชน การใชทดนสงเสรมการดำาเนนการของโครงการทมโปรแกรมเปนการ ทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรม

ผลกำรกำรวเครำะหดำนกำยภำพ(PhysicalAnalysis) ขนำดและรปรำงแปลงทดน สวนสาธารณะรกษะวารน จงหวดระนอง มขนาด 25 ไร มรปราง

เปนรปทรงอสระ สภาพพนทโดยทวไปบรเวณสองฝงธารนำาไดถกดดแปลงใหกลายเปนแหลงทองเทยวและสถานทพกผอน มบอนำาแร สวนหยอม รานอาหาร รานขายของทระลก สวนของพนทตอนลางของโครงการมพนทแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ ทราบสองฝงธารนำามระดบพนดนตงแต 0.00-2.00 ม. และเชงเขาทมระดบความสง 0.00-12.00 ม. ระดบควำมสงของพนทกบผ สงอำย โครงการเปนพนททมความลาดชนและมระดบความสง 0.00-12.00 ม. แตผสงอายมขอจำากดดานกายภาพ เหนอยลางาย ไมมแรงพยงตว ขอและกระดกเสอม สงผลใหตองมการปรบระดบพนทใหมทางลาด ทางเทาใหเหมาะสมกบผสงอาย ระดบความลาด 1:10

กำรวเครำะหดำนกำรตลำด(MarketingAnalysis) กำรวเครำะห(SWOTAnalysis) จดแขงขององคกร(S-Strengths) ใชนำาพรอนธรรมชาตในโปรแกรมการบำาบดและฟนฟสภาพผสงอาย บรรยากาศภายในโครงการทสอถงความเปนวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง จดออนขององคกร(W-Weaknesses) การจดการ ทงในดานการจดการทรพยากร ธรรมชาตทมอยตลอดจนโครงสรางการบรหารทไมมรปแบบการบรหารจดการแบบครบวงจร โอกำสทำงสภำพแวดลอม(O-Opportu-nities)โครงการสถานบำาบดและฟนฟสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง มโอกาสจากปจจยภายนอกทสงผลประโยชนทงทางตรงและทางออมตอการดำาเนนการขององคกรในระดบมหาภาค และองคกรสามารถฉกฉวยขอดเหลานมาเสรมสรางใหหนวยงานเขมแขงขนได

16

อปสรรคทำงสภำพแวดลอม(T-Threats)ทตงของโครงการอยในพนทจงหวดทหางไกล ตองใชระยะเวลาในการเดนทางและเขาถง

สถำนกำรณจำกกำรประเมนสภำพแวดลอม สถำนกำรณท1(จดแขง-โอกำส)สกลยทธในเชงรก(Aggressive-Strategy)ดงเอาจดแขงคอนำาพรอนและการตกแตงทมอยมาเสรมสรางและปรบใชเปนโปรแกรมตางภายในโครงการ และฉกฉวยโอกาสตาง ๆ ทเปดมาหาประโยชนอยางเตมท สถำนกำรณท2(จดออน-ภยอปสรรค)สกลยทธกำรตงรบหรอปองกนตว(DefensiveStrategy) การตงรบตองปรบปรงการจดการและบรหารจากกรณศกษาใกลเคยง และชประเดนเรองทรพยากรและการตกแตงเพอตงรบอปสรรคของการเขาถงทตงโครงการ สถำนกำรณท3(จดออน-โอกำส)กลยทธกำรพลกตว(Turnaround-orientedStrategy)ศกษาและนำาขอดขอกรณศกษาในสวนการบรหาร การจดการมาใชใหสอดคลองกบโครงการ จดหรอแกไขจดออนภายในตางๆ ให พรอมทจะฉกฉวยโอกาสตางๆ ทเปดให สถำนกำรณท4(จดแขง-อปสรรค) สรางเอกลกษณจากการตกแตงภายในทมาจากแนวคดของการศกษาวฒนธรรมทองถน สรางมลคาทางจตใจผสานกบคณคาของนำาพรอนทนำามาใชกบโปรแกรมการบำาบดและฟนฟ ลดทอนความรสกทมตออปสรรคดานการเดนทาง

กำรวเครำะหผใชโครงกำร ประเภทของผใชโครงการตามวตถประสงคของการศกษาและจากการวเคราะหผใชโครงการใหชดเจนและครอบคลมรายละเอยดโครงการ การทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรม สำาหรบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะ รกษะ-วารน จงหวดระนอง แบงออกเปน 2 ประเภท คอผมารบบรการและผใหบรการ ผมารบบรการ แบงออกเปน 2 กลม ไดแกผมารบบรการสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนองและผมารบบรการสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ผมารบบรการสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ไดแก คนทองถน นกทองเทยว ผมารบบรการสถานฟนฟและบำาบดสขภาพ ผสงอาย ไดแก ผสงอาย และครอบครว นกทองเทยวผใหบรการ ไดแกเจาหนาท พนกงาน แพทย นกกายภาพบำาบด และคนทองถน ทำาหนาทใหบรการแก คนทองถน นกทองเทยว ผสงอายและครอบครว

กำรวเครำะหวฒนธรรมทองถนสค�ำส�ำคญส�ำหรบกำรออกแบบ วฒนธรรมทองถน เปนตวแปรอสระทศกษาเพอนำามาวเคราะหเปนกรอบแนวความคดหลกในการออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย จากผลการศกษาวฒนธรรมทองถนทไดทำาการศกษาแบงออกเปน 3 องคประกอบ ไดแก วถชวต ประเพณ และคตความเชอ คนในทองถนจงหวดระนองมวถชวตทพงพง เกอกล และนอบนอม ซงกนและกน โดยมการกระทำาทแสดงออกในวถชวต เชน การประกอบอาชพ อาหาร หรอประเพณ เชน

17

การสวดกลางบาน เสดจพระแขงเรอ ขนถำาพระ ขยางค ลวนมการแสดงออกทมความนอบนอมตอธรรมชาต ตามคตความเชอทสงสอนตอๆ กนมาใหเคารพและนอบนอมตอธรรมชาตหรอสงเหนอธรรมชาต นอบนอมจงเปนคาเรคเตอรเฉพาะของวฒนธรรมทองถนจงหวดระนอง นอบนอม เปนคำากรยา หมายถงอาการแสดงความเคารพอยางสง (ราชบณฑตยสถาน, 2542) นอบนอมเปนคำาสำาคญแทนแนวความคดหลกในการออกแบบ การแสดงความนอบนอมในงานออกแบบคอการไมแขงหรอกดขมตอสถานท สภาพแวดลอม จงทำาใหหวนคดถงเรนเครองผกของคนไทย

ภำพท4 การวเคราะหวฒนธรรมทองถน

สคำาสำาคญสำาหรบงานออกแบบ

ภำพท5การพฒนาและแปรรปแนวความคด

สงานออกแบบ

การออกแบบนำากรอบแนวทางทไดจากการพฒนาและแปรรปแนวความคดหลกคอ เรนเครองผก และ Ecological Design ผสานรวมกบเอกลกษณเฉพาะทงดานกายภาพและคตแนวคดของวฒนธรรมทองถนจงหวดระนอง สรางงานออกแบบทมบรรยากาศความเปนทองถนจงหวดระนองทนอบนอมดวยการใชวสด ส พนผวโดยวสดทเลอกใชในการออกแบบเปนวสดธรรมชาตทเกดจากปาปลก และวสดทยอยสลายคนสภาพสธรรมชาตไดงาย เชนไมไผ ไมสนเรตเอดา หนกาบ หนธรรมชาต กระจก เปนตน โดยการออกแบบคำานงถงคณสมบตของวสดทใชและการออกแบบทถนอมวสดโดยยดอายการใชงานไดนานขน การกอสรางอาคารใชโครงสรางเหลกทยดตอกนดวยนอตแทนการเชอมเพอลดมลภาวะทจะเกดขนระหวางการกอสรางแสดงความนอบนอมตอพนท

18

สรปผลงำนออกแบบ การออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพ ผ สงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง เปนโครงการออกแบบทนำาแนวความคดหลกจากการวเคราะหการศกษาวฒนธรรมธรรมทองถน ส คำาสำาคญในการออกแบบ ไดแก “นอบนอม” โดยผวจยไดผกโยงและอปมาความนอบนอม คอความไมกราง แทนคาดวยเรนเครองผก และการอยรวมกบสภาพแวดลอมอยางนอบนอม ไมทำาตวใหยงใหญ เปรยบเปนสวนหนงของพนท โดยออกแบบภายใตรายละเอยดโครงการการทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรม ในเนอท 25 ไร ประกอบไปดวย 2 สวน ไดแก สวนสาธารณะรกษะ-วารน และสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย

งำนออกแบบภำยใน ผลงานออกแบบภายในโครงการสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ประกอบดวย สวนสาธารณะรกษะ-วารน อาคารตอนรบ (270 ตารางเมตร) อาคารบรการนกทองเทยว (253 ตารางเมตร) อาคารรานอาหาร (290 ตารางเมตร) อาคารเวชระเบยน (192 ตารางเมตร) อาคารสระนำาแรในรม A (20 ตารางเมตร) อาคารสระนำาแรในรม B (437 ตารางเมตร) อาคารวารบำาบด A (3 หลง) (126 ตารางเมตร/หลง) อาคารวารบำาบด B (280 ตารางเมตร) อาคารสนบสนน (121 ตารางเมตร) รวมพนท 2,284 ตารางเมตร

ผลงำนสรำงสรรค 1. ผงบรเวณ (Master Plan) จากการวเคราะหไดอะแกรม วเคราะหทำาเลทตงและการจดวางโซนนงภายใน วางผงอาคารสอดคลองกลมกลนกบสภาพแวดลอมเดมอยางนอบนอม 2. สวนสาธารณะรกษะ-วารน ออกแบบโดยยงคงรปลกษณเดมของพนทแตเพมพนทการใชสอยทหลากหลาย เชน บอแชเทาทม 4 บอโดยแตละบอมอณหภมทแตกตางกนระหวาง 12 และ 36-38 องศาเซลเซยส บอตมไข 2 บอ และพนทดมนำาพรอนธรรมชาต แสดงความนอบนอมดวยพนทและวสดทกลมกลนกบสภาพแวดลอม 3. พนทวาง ใชการออกแบบเพอมวลชน (Universal design) ซอนกบแนวคดการไมกดหรอขมสภาพแวดลอมของเรนเครองผก 4. วสดตกแตง วสดธรรมชาตทเกดจากปาปลก และวสดทยอยสลายคนสภาพสธรรมชาตไดงาย เชนไมไผ ไมสนเรตเอดา หนกาบ เปนตน วสดหลกคอไมไผเลอกใชไมไผอาย 3-5 ป ทผานกระบวนการทำาความสะอาด อาบนำายาโซเดยมบอแรกซและตากจนแหงสนทและคำานงถงคณสมบตของวสดและเทคนคการถนอมวสดเพอยดอายการใชงานไดนานขน ใชระบบการกอสรางทเปนมตรกบสภาพแวดลอม

สวนสำธำรณะรกษะ-วำรน การออกแบบบรเวณบอนำาพรอน สวน สาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ออกแบบโดยยงคงรปลกษณเดมของพนท แตเพมพนทการใชสอยทหลากหลาย เชนบอแชเทาทม 4 บอโดยแตละบอออกแบบมอณหภมทแตกตางกนระหวาง 12 และ 36-38 องศาเซลเซยส การแชเทาในนำารอนประมาณ 36-38 องศาเซลเซยส นาน 10-15 นาท สลบกบนำา

19

เยนอณหภมประมาณ 12 องศาเซลเซยส จะชวยลดอาการเทาบวมไดด ตามทฤษฎการแพทยทางเลอกในสาขา Reflexology เชอวาบรเวณเทามจดสมผสซงสมพนธกบการทำางานของอวยวะตางๆ ทวรางกาย (สรยา ณ นคร, วรนยา พวงพงศ, 2543) เพมพนทใชสอยใหผเขามาใชพนทสามารถเลอกใชไดตามความเหมาะสมของตนเอง ออกแบบบอตมไข แยก ตางหาก 2 บอ เพอเพมกจกรรมสำาหรบกลมครอบครวหรอนกทองเทยว รวมถงพนทรบประทานนำาพรอนธรรมชาตทแยกออกจากบอพออยางชดเจน โดยลดอณหภมของนำาพรอนใหเหลอ 35 องศาเซลเซยส กอนทจะปลอยออกมาใหคนไดรบประทาน การออกแบบเตมกลนไอของความนอบนอมลงดวยการไมสรางสงกอสรางใหมในพนทบอพอ และใชวสดธรรมชาตเปนวสดหลก เชน หนธรรมชาต หนกาบ หนแมนำา เปนตน

ภำพท6ภาพแสดงผงบรเวณและทศนยภาพ

สวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง

อำคำรตอนรบ อาคารตอนรบเปนอาคารทสามารถเขาถงไดเปนอนดบแรกของโซนสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย จากผลการวเคราะหสรปไดวา การวางผงเฟอรนเจอร อาคารตอนรบแบงพนทออกเปน 2 สวน ไดแกพนทรบบรการ ประกอบดวย โถงทางเขา (ทางลาด 1:10 และมความตางระดบระหวางพนบรเวณ Drop Off กบพนภายในโถงตอนรบ 150 มม. ตามขอกำาหนดของกฎกระทรวงกำาหนดสงอำานวยความสะดวกในอาคารสำาหรบผพการหรอทพพลภาพและคนชรา พ.ศ.2548 และพระราชบญญตสถานพยาบาล) การวางผงเฟอรนเจอรนอกจากนำาผลการวเคราะหคาความสมพนธมาเปนแนวทางแลวยงผสานแนวความคดนอบนอมเขาสพนท โดยออกแบบทางลาดนำาผรบบรการเขาสพนท ซอนความรสกกบการเขาถงพนททตองเดนขน สรางความรสกชวตเราไมไดยงใหญเกนไปกวาธรรมชาตเบองหนา ทงนอาคารตอนรบเปนอาคารในลกษณะเปดไดนำาแรงบนดาลใจจากใตถนบานในทองถนผสานรวมกบเรนเครองผกเพอเชอมโยงพนทภายในและภายในอยางกลมกลน โดยพนทเชอมตอออกแบบเปนทางนำา สระนำาลน เชอมมตธรรมชาตใหอาคารอยรวมกบสภาพแวดลอมอยางนอบนอมยงขน ทงยงชวยลดอณหภมในวนทอากาศรอนอบอาวอกดวย

20

ภำพท7 ภาพแสดงผงเฟอรนเจอรและทศนยภาพ

อาคารตอนรบ

อำคำรเวชระเบยน อาคารเวชระเบยนเปนอาคารทมพนทใชสอยตอเนองจากอาคารตอนรบ พนทอาคารเวชระเบยนตงอยบนพนทลาดชนของเชงเขา ผออกแบบออกแบบอาคารโดยไมปรบ ถม ขด เจาะพนทเดม ใหพนอาคารยนออกมาขนานเปนมมฉากกบตนไม การวางผงออกแบบทางลาดยาว 6 เมตร (ตามพระราชบญญตสถานพยาบาล 2548) เปนทางลาด 1:10 ลาดขนสโถงทางเขา ซงเปนพนทสวนกลางโดยการวางผงเฟอรนเจอรแยกพนทออกเปน 2 ปก ในลกษณะสมดล โดยปกซายเปนพนทสวนตรวจและวนจฉย มหองตรวจขนาด 12 ตารางเมตร จำานวน 2 หอง ปกขวาเปนพนทตรวจมวลกระดก ม Restroom อยตดกบอยพนทสวนทตดกบสวนตรวจและวนจฉย และตรวจมวลกระดก โดยมพนทวดนำาหนกและสวนสง รวมถงวดความดนโลหตอยตดกบโถงทางเขาเพอตอบสนองพฤตกรรมการใชสอยพนท นำาแรงบนดาลใจจากการผกโครงสรางของเรนเครองผก พฒนาสงานออกแบบ โดยเนนใหการผกโครงสรางมความเรยบงาย และทนสมย

ภำพท8 ภาพแสดงผงเฟอรนเจอรและ ทศนยภาพอาคารเวชระเบยน

ภำพท9 ภาพแสดรปดานอาคารเวชระเบยน

อำคำรสระน�ำแรในรมA อาคารสระนำาแรในรม A เปนอาคารทมพนทใชสอยหลกคอ บรการสระวายนำาแรเพอการฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย มองคประกอบของสระหลกซงเปนสระวายนำาลก 1.50 เมตร สำาหรบการทำากายบรหารหรอการออกกำาลงกายในนำา เชน วตส (Watsu) ไอช (Ai Chi) และโยคะนำา (Water Yoga ) สวนสระเลกซงมบรการ Mineral Bed สำาหรบผทมปญหาดานสขภาพตองการการดแล ฟนฟและบำาบดโดยผเชยวชาญ การวางผงอาคารสระนำาแรในรม A เขาถงพนทได 2 ทาง ไดแก ทางเขาหลกซงเปนทางเขาสำาหรบผรบบรการซงเชอมตอจากอาคารตอนรบ สพนทเคานเตอรตดตอสอบถาม รานคา (บรการจำาหนายและเชาชดสำาหรบออกกำาลงกาย

21

ในนำา) Mineral Bar, Changing & Restroom และ Locker การเขาถงโดยทางเขารองสำาหรบเจาหนาทและพนกงาน สพนทหองพกพนกงาน ทมพนทใชสอยสำาหรบการประชม และเตรยมตวกอนปฏบตงาน

ภาพท 9 ภาพแสดงผงเฟอรนเจอรและทศนยภาพ

อาคารสระนำาแรในรม A

อำคำรวำรบ�ำบด อาคารวารบำาบด เปนอาคารทมพนทใชสอยหลกคอ การฟนฟและบำาบดสขภาพดวยลกษณะการหม นวด อาบ แช มองคประกอบของสระหลกซงเปนสระวายนำา พนทการทำาสปาโดยผเชยวชาญ Restroom และ Changing room ซงอยตดกบบรเวณโถงทางเขา พกผอนและเตยงนวด เพอความสะดวกในการใชสอยเนองจากผสงอายมปญหาเกยวกบระบบทางเดนปสสาวะ การออกแบบการเขาถง Restroom จงมความจำาเปนอยางยง มพนทเตรยมสำาหรบบรการเครองดม อปกรณการนวดหรอหมเปนตน

ภำพท10ภาพแสดงผงเฟอรนเจอร ทศนยภาพ

อาคารวารบำาบด

สรปอภปรำยผลและขอเสนอแนะ การศกษาวฒนธรรมทองถน เพอการออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายกรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ผสานการศกษาและวเคราะหตวแปรหลก 3 ตวแปร ไดแก ลำาดบท 1 วฒนธรรมทองถนซงเปนตวแปรอสระ แบงการศกษายอยเปน 2 สวน คอวฒนธรรมทเปนรปธรรมคอ วถชวตและประเพณ และวฒนธรรมทเปนนามธรรมคอคตความเชอ ลำาดบท 2 ผสงอาย ซงเปนตวแปรควบคม แบงการศกษาออกเปน 3 สวนคอ การเปลยนทางดานรางกายและจตใจ การเปลยนแปลงทางดานสงคมและเศรษฐกจ และขอควรคำานงถงในการออกแบบเพอผสงอาย ลำาดบท 3 สวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง ศกษาดานกายภาพ วฒนธรรมการใชนำาพรอนและศกษาคณสมบตการนำาไปใชของนำาพรอน ทำาการศกษาโครงการเปรยบเทยบเพอวเคราะหแบบแผนทเหมาะสมกบองคกร ตลอดจนวเคราะหขอด-ขอเสย ของรายละเอยดโครงการ (Program) แตละโครงการเพอนำามาวเคราะหรวมกบจดเดนจดดอยของโครงการ การศกษา วเคราะห สงเคราะห และไดมาซงบทสรปแหงการนำามาใช โดยไดกำาหนดการเปนทองเทยวเชงสขภาพและวฒนธรรมเปนโปรแกรมหลกของโครงการและจากการศกษา วเคราะห ตวแปรทง 3 ขางตน ผวจยไดคำาสำาคญสำาหรบงานออกแบบคอ นอบนอม โดยคำาวา “นอบนอม” หมายถง แกนของวฒนธรรมทองถนทผวจยตามขอบเขตการศกษาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง ทผคนมวถชวตทนอบนอมตอกนและกน ผนอยนอบนอมตอ

22

ผอาวโส คนนอบนอมตอธรรมชาต คนนอบนอมตอความเชอ ประเพณทองถนทแสดงออกซงความนอบนอมตอความเชอในสงเหนอธรรมชาต ตอธรรมชาตทอยรอบตว คตความเชอทแฝงอยในวถ ชวต ประเพณ และ “นอบนอม” มผลทางจตใจตอ ผสงอายทตองการจากครอบครว สงคม เปนจตวทยาทบำารงรกษาสขภาพใจทจะสงผลตอสขภาพรางกายของผสงอายใหแขงแรง ทงนคนระนองเรามวฒนธรรมการใชนำาพรอนบำาบด ทผคนตางนอบนอมตอนำาพรอนเสมอนมเทวดาประจำานำาพรอน คอยดแลรกษาโรคภยดวยนำาพรอน ใหคนในทองถน ได กน อาบ แช เพอฟนฟและบำาบดสขภาพใจและกาย ทงนมประเดนททผวจยนำาเสนอดงน 1.งำนออกแบบ จากประเดนเรองการศกษาวฒนธรรมทองถนผวจยตองศกษาตวแปรอก 2 ตวแปรขางตนเพอสรปคำาสำาคญทครอบคลมและตอบวตถประสงคใหมากทสด วฒนธรรมทองถนจงหวดระนองเปนม ร ปแบบท ส ามารถจบต อ ง ได ท ง ว ถ ช ว ตท ม องคประกอบของอาคารบานเรอน อาหาร อาชพ เปนตน รวมถงประเพณทสะทอนถงแนวคดคตความเชอทสงสอนกนมารนตอรน สกรอบคำาสำาคญทสอดคลองกบความตองการของผสงอาย วฒนธรรมการใชนำาพรอนบำาบดของคนในทองถน การใชคำาสำาคญอยางนอบนอม สะทอนภาพลกษณะของทงโครงการทสอถงความเปนเอกลกษณทองถน จงหวดระนองและภาพลกษณของโครงการมแกนสำาคญทจะฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายทประกอบไปดวยสขภาพกายทนำาการใชนำาพรอนบำาบดมาใชอยางนอบนอมและสขภาพใจของผสงอายทตองการความนอบนอมของผออนวย และจตใจทตวผสงอายเองนอบนอมตอพนท

2.กำรทองเทยวเชงสขภำพและวฒนธรรม สวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนองเปนแหลงทองเทยวเชงสขภาพทมนำาพรอนเปนสงดงดดนก ทองเทยวและคนในทองถน สงทแฝงอยคอวฒนธรรมทใชนำาพรอนบำาบดของคนในทองถนทมการเกอกลแบงกนใช นอบนอมศรทธาตอนำาพรอนทคนใน ทองถนถอวามคณคาทางจตใจผสานรวมกบคณคาในนำาพรอนทมการยอมรบอยางแพรหลาย ผวจยออกแบบจากการศกษาและคำาแนะนำาของคณาจารยทควรสนบสนนแหลงทองเทยวสาธารณะ และสรางมลคาเพมใหกบนำาพรอนเพอตอบแทนคนสทองถน ตลอดจนเปนการเผยแพรวฒนธรรมทองถนทเปนนยยะอยในบรรยากาศของสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย 3.ควำมสมพนธในแตละสวน ทงในแงความนอบนอมของอาคารทไดถกออกแบบเพมเตมใหสอดคลองและนอบนอมตอพนทเดม บรรยากาศการเขาสพนท รวมถงการฟนฟและบำาบดสขภาพในบรรยากาศความนอบนอมสอดคลองกบบรบททองถนจงหวดระนอง ซงแสดงออกมาในสวนของงานออกแบบทงเสน รปทรง ส วสด ใหผใช ไดรบรถงบรรยากาศภายในทมพนทใชสอยรองรบอยางเหมาะสม ผวจยเชอมโยงขอมลโครงการซงสอดคลองสมพนธในหลายๆ ดาน ทงในสวนของวฒนธรรมทองถน สวนสาธารณะ รกษะ-วารน นำาพรอน กลมผใช และการออกแบบ “นำาพมานนรอนจดเทาๆ นำาตมเดอด และใชไดเชนเดยวกบชงนำาชากนกได ตมไขในบอกสกอยขางจะด มาเสยแตมาอยเสยในทซงไปมายาก... ถาเปนทเมองนอกคงจะมผคดทำาทกนนำาและอาบนำาขนเปนแน และนำาจากบอนนถากรอกขวด ปด

23

กระดาษใหงามๆ อาจจะขายไดราคาแพงๆ กได... นำาแรตางๆ ทฝรงกรอกขวดมาขายเปนยานน กไมผดอะไรกบเชนนำาแรทเรยกวาเอเวยงเปนตน” พระราชนพนธ จดหมายเหตประพาสใต ในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 วฒนธรรมทองถน จงหวดระนองเปนเอกลกษณเฉพาะถนของเมองทไดชอวา สดหลาฟาเขยว คณคาของวถชวต ประเพณ คตความเชอและทรพยากรธรรมชาตทมากคณคา นำามาเผยแพรใหทกคนไดรบร

อภปรำยผลและขอเสนอแนะ การว จ ยส การออกแบบคร งน ย งม รายละเอยดปลกยอยทนาสนใจอกมากมาย ทงานไมสามารถลงรายละเอยดไดทงหมด การนำาวฒนธรรมทองถนมาใชเปนแกนสำาคญในกระบวนการตางๆ ตองผสานรวมกบผใชบรการ และทตงโครงการ แทนคาหรอความหมายของนอบนอม ลงสพนท อาจจะมวธการอนๆ ทสามารถตอบสนองการใชงานหรอฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอายไดแตกตางกนอปสรรคในการทำางานมดวยกน 3 ประเดนทสำาคญดงน 1. เรองการสรปประเดนเพอทจะสรางความครอบคลมและชดเจนในการศกษาวฒนธรรมทองถนการสรปประเดนของการศกษาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง เปนหวขอทกวางและมหลากหลายประเดน การสรางกรอบแนวทางทจะศกษาขอมลทดทเหมาะสมและครอบคลมเนอหาแสดงความเปนตวตนของวฒนธรรมทองถนจงหวดระนอง เปนปญหาและอปสรรคทผวจยมความเพยรพยายามตลอดจนนำาคำาแนะนำาของผเชยวชาญและผทรงคณวฒทม วสยทศนสงมาปรบใชจนผานพนไปไดดวยด

2. เรองกรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ- วารน จงหวดระนอง ซงเปนทตงโครงการสำาหรบ ผสงอายซงเปนผใชบรการหลก มประเดนของระดบพนททผวจยไมสามารถหาขอยตถงความเหมาะสม หรอกระบวนการแกไขปญหาได โดยไดคำาแนะนำาของ ผเชยวชาญในเรองแนวทางการออกแบบทผสานทงสองสวนใหลงตว กลมกลน และสามารถตอบสนองการใชงานไดเปนอยางด 3. ปญหาเรองการออกแบบ เปนประเดนสำาคญทใชระยะเวลานาน ผวจยพบวาการสรปคำาสำาคญ การพฒนาและแปรรปสงานออกแบบเปนปจจยทสงผลใหโครงการนลาชา คำาปรกษาและวสยทศนของคณาจารยและผเชยวชาญเปนสวนสำาคญทชวยผลกดนใหผลงานออกแบบทนำากระบวนการการศกษา การทบทวนวรรณกรรม การสอบถามและสมภาษณ ลลวงมาไดดวยด การออกแบบบอยครงทไมตรงตามทเราศกษาเปนเรองยากมากหากเราไมปรบปรง ดงนนขอแนะนำาทดทสดควรหมนปรบแกตามททปรกษาแนะนำาและควรคดตอยอดเนองจากไมมใครรขอมลทศกษาไปมากกวาตวผวจยเอง การศกษาวฒนธรรมท องถนเพอการออกแบบสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย กรณศกษาสวนสาธารณะรกษะ-วารน จงหวดระนอง มผลสมฤทธเปนงานออกแบบครอบคลมเนอหา 2 สวนคอ ปรบปรงผงบรเวณสวนสาธารณะรกษะ-วารน ใหสอดคลองกบความตองการพนทใชสอยของผรบบรการ ไดแก ผคนในทองถนจงหวดระนองและจงหวดใกลเคยง นกทองเทยว เปนตน โดยมคำาสำาคญ คอ นอบนอม ทงในสวนสวนสาธารณะ รกษะ-วารน และสถานฟนฟและบำาบดสขภาพผสงอาย ผลการออกแบบเปนการตความคำาสำาคญส

24

งานออกแบบทไดรบแรงบนดาลใจจากเรนเครองผก และ Ecological Design คำานงถงความนอบนอมตอทตง สภาพแวดลอม ผคน ทงนดานการศกษาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนอง เปนการศกษาขอมลทมขอบเขตกวางและลก จากคำาแนะแนะของคณาจารยและการศกษาเบองตน ทำาใหผวจยสามารถกำาหนดขอบเขต คำาวาวฒนธรรมในการศกษาครงน คอ วถชวต ประเพณ และคตความเชอ ผทมความสนใจในการศกษาวฒนธรรมทองถน จงหวดระนองในเชงลก สามารถศกษาเพยงเรองใดเรองหนงอาจไดผลการศกษาทชดเจน หรอมมมมองใหแงอนๆ ทตางการวจยครงน

บรรณำนกรมกรมโยธาธการ. กฎกระทรวงกำาหนดสงอำานวยความ สะดวกในอาคารสำาหรบผพการหรอ ทพพลภาพ และคนชรา, 2548กระทรวงสาธารณสข. ประกาศกระทรวงประกอบ พระราชบญญตสถานพยาบาล, 2548ไตรรศน จารภศนและคณะ. มาตรฐานขนตำาสำาหรบทพก อาศยและสภาพแวดลอมของผสงอาย. สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.), 2548ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. กรงเทพฯ: นานมบคพบลเคชนส, 2546รนรม หตะเสถยร. คำาใหการของคนอายยนและเตะปบดง. กรงเทพฯ: รดแอนดแชร,2549รตนา ศรพล. ระนอง. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา, 2543รชนกร เศรษโฐ. สงคมและวฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2523วมลสทธ หรยางกร. พฤตกรรมมนษยกบสภาพแวดลอม: มลฐานทางพฤตกรรมเพอการออกแบบและ วางแผน. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2541 สรยา ณ นคร, วรนยา พวงพงศ. การใชนำาเพอสขภาพ. เขาถงเมอ 1 กรกฎาคม 2555. เขาถงไดจาก http://www.baanjomyut.com/library_2/ สำานกงานสงเสรมธรกจเพอบรการสขภาพ

25

การเดนทางของการออกแบบเรขศลปเชงขอมลThe Journey of Information Graphic Design

ณฐนนทน แนวมาล 1

Nattanan Naewmalee

1 อาจารยประจำาภาควชาการออกแบบนเทศศลป คณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยอสสมชญ

บทคดยอ บทความนมวตถประสงคเพออธบายเรองราวประวตความ เปนมา และพฒนาการของการออกแบบเรขศลปเชงขอมล (Infor-mation Graphic Design) ซงผเขยนไดลำาดบโดยแบงเนอหาแตละ ยคสมยเปนประเภทและรปแบบ ซงเปนภาพรวมของวธในการแสดงภาพ ขอมลในแตละชนในแตละยค โดยเชอมโยงรปแบบ และแนวความคด ทสะทอนใหเหนถงการเปลยนแปลงตางๆ ของการออกแบบเรขศลปเชง ขอมล ถานบยอนไปในชวงระยะหนงทผานมา คำาวา ออกแบบเรขศลป เชงขอมลนน เรมเขามามบทบาทและอทธพลตอวงการออกแบบเรขศลปทงไทยและสากล ซงไดสงผลใหบทบาทของการออกแบบ เรขศลปนนมมตมากขน ทงในดานการสอสารและใหการขอมล โดย เปนการขยายบทบาทของนกออกแบบใหมากกวาการพฒนารปแบบ ของตวขอมลใหสวยงาม และเหมาะสมกบกลมเปาหมายตางๆ และ นกออกแบบยงมหนาททจะตองตรวจสอบ และตงคำาถามถงทมา ของขอมลทแทจรง รวมทงกำาหนดประเดนตางๆ ทสงผลตอสงคมโดยรวม เพอใหการออกแบบขอมลนนนาสนใจและเขาถงไดงาย ดงนน การเขาใจถงความเชอมโยงทมความสมพนธของวตถประสงคใน แนวคดของผลงานตางๆ กบประวตของยคสมยตางๆ นนยอมเปนประโยชน และเปนแรงบนดาลใจใหนกออกแบบในการพฒนาผลงานในขนตอไป

26

Abstract This article, The Journey of Information Graphic Design, aims to describe a brief history of Information Graphic Design by its timeline together with type and format from each era that reflect the changes happening. Information Graphic Design plays an important role, affecting both Thai and international graphic designers for years, making the recent graphic design works able to communicate to the targeted audience much better, more than just a beautiful work piece created. The graphic designers have their own duty in monitoring and questioning about the real source of the data in order to make that pack of information more interesting and better accessible. Therefore, the understanding on the linkage of Information Graphic Design in each era will be beneficial to all graphic designers while inspiring them to develop their design piece in the future.

27

บทน�ำ นบแตสมยโบราณเปนตนมา การถายทอด ความรและการอธบายถงหลกการตางๆ ทงในเชง วทยาศาสตร ปรชญา และศลปกรรมศาสตรนน มนษยได มววฒนาการมาตงแตได มการสราง ภาษาภาพเพอบนทก สถานการณและสภาพแวดลอมจนพฒนาเปนลายลกษณอกษร เพอจดบนทกสง ตางๆ และรวบรวมตอยอดความรตางๆ ทงๆ ทไมม เทคโนโลยอยางในยคปจจบนมารองรบ และดวย การจำากดความขององคความรในการออกแบบเพอ การสอสาร ทำาใหภาพรวมของศาสตรตางๆ ยงถก ขมวดเหมารวมไวภายใตกล มของงานชางและ งานหตถกรรม เมอเวลาและววฒนาการมการ เดนทางตอเนอง ทำาใหเกดววฒนาการองคความร ในศาสตรดงกลาว ใหมความลกซงและซบซอน มากย งขน ซ งต อมาการออกแบบนเทศศลป (Visual Communication Arts) จงได ถกกำาหนดบทบาทขน เพอรองรบการสอสารดวยตวอกษรและภาพ โดยมหนาทเพอใหผ รบสารเขาใจ และนำาพาผ รบสารใหเขาถงขอมลความหมายตางๆ โดยในชวงป ค.ศ.1900 เปนตนมา ผสรางสารหรอนกออกแบบ จงมทงหนาทในการออกแบบและพฒนาขอมล ทมเพมขนมากขนเรอยๆ รวมทงขอมลตางๆ ทคนทวไปไมสามารถอธบายไดดวยภาษาพด ซงเงอนไขดงกลาวไดทำาใหเกดเปนรปแบบของ“การออกแบบขอมล หรอ Designing Information” (Paul Stiff, 2010: 51) ซงตอมาในปจจบนเราตางรจกกนในชอ“การออกแบบเรขศลปเชงขอมล (Information Graphic Design)”

คำาจำากดความของการออกแบบเรขศลปเชงขอมลนนหมายถง การสอสารดวยภาพทแสดงผล ดวยอกษร เสน ส เปนองคประกอบ โดยมการแสดง เนอหาในเชงขอมลตางๆ ทงปรมาณ จำานวน พนท หรอเวลาและอกหลายๆ ปจจย โดยใหผ รบสาร สามารถเขาใจในสงทคำาพด และกรยาทาทางในการ สอสารไมสามารถทำาหนาทอธบายได รวมทงองค ความรตางๆ ทไมสามารถแสดงดวยภาพทวไปได ซงปจจบนไดกลายเปนสาขาหนงของการออกแบบ นเทศศลป และเขามามบทบาทในยคทสงคมมเสรภาพของการสอสาร ทงภาคประชาชนเอง ทมข าวสารใหบรโภคอย มากมายเพมขน และ อกทงการเตบโตของเทคโนโลยตางๆ ทรองรบ ทงการใหขอมล และสรางขอมลอยางอสระและ รวดเรว ดงนนการออกแบบเรขศลปเชงขอมล จง เปนอกวธของการสอสารดวยภาพเพอรองรบขอมล มหาศาลตางๆ ในปจจบน เชน แผนทภมศาสตร แผนท ทหาร แผนททองเทยว ขอมลการวเคราะหตวเลข ในระบบเศรษฐกจ ดชนสถตหรอแผนภมตางๆ เพอ แสดงและเปรยบเทยบจำานวน ส ขนาด และจำานวนเปนตน รวมทงขอมลทยากเกนกวาจะให คำาพดหรอภาษาอธบายได รวมทงเปนการรวบรวม และนำาเสนอความรเชงการศกษาตางๆ เชน ขอมลการ แสดงสดสวนของพช หรอขนาดเปรยบเทยบของดาว เคราะหตางๆ ในระบบสรยะ เปนตน ทงในสอดงเดม อยางหนงสอและสงพมพตางๆ ทมขอจำากดใน เรองของรปแบบในการนำาเสนอ ซงไมสามารถแสดง ขอมลภาพ หรออกษรในแบบเคลอนไหวได ดงนน

28

เรขศลปเชงขอมลจงเขามามบทบาทในการแสดง ตวตนของขอมลในหลายๆ รปแบบเชนกน ทงสอใหม ในโลกอนเตอรเนท (Social media) และสอสงพมพ ดงเดมททงสองสอดงกลาวนน ตางตองการความ รวดเรวในการสอสาร และการเขาถงผรบสารไดอยางมประสทธภาพมากยงขนดวย แนวคดสำาคญของการออกแบบเรขศลป เชงขอมลนน นอกจากนกออกแบบจะเปนผสรางสรรค รปแบบของการสอสารแลว บทบาทของนกออกแบบ ยงขยายไปถงการคนควาหาขอมลตางๆ เพอนำาไป พฒนาตอเปนรปแบบ โดยเราสามารถจำาแนก กระบวนการเขาถงของขอมลเบองตนได 2 แบบ คอ ขอมลปฐมภม (Primary Data) ซงสามารถ รวบรวมข อมลจากการค นคว าหรอสร างชด ขอมลไดเอง และขอมลทตภม หรอนำาขอมลทมอย (Secondary Data) จากแหลงขอมลทนาเชอถอ และเหมาะสมกบสงทตงเปาหมายไว เพอมาดำาเนนตามกระบวนการสการออกแบบขอมล ดงตอไปน ขนตอนท 1 มองใหเขาใจถงขอมลและปญหา ตงประเดนคำาถาม ซงจะนำาไปสกระบวนการหาขอมล ขนตอนท 2 คนหาขอมลวธตางๆ ทงสราง กระบวนการคนหาขอมลเอง หรอรวบรวมขอมลจากการคนควาดวยวธตางๆ ทงขอมลปฐมภมและขอมลทตภม ขนตอนท 3 นำาขอมลมาแยกประเภทหรอ กลมตามแตเงอนไขและปจจยของขอมลนน และจดการสรางระบบการสอสารใหระบบขอมลนนๆ ขนตอนท 4 กำาหนดแนวคดการสรางภาพ สอสาร (Conceptual) โดยอาจจะใชวธการ สรางแผนผงจตภาพ (Mind Map) โดยการวาด หรอเขยนคำาจำากดความหลกไวตรงกลางของพนท แลวขยายหรอแตกความหมาย และขยายเรองราว

ท เกยวเนองออกไป เพอสร างความเชอมโยงของขอมล ซงเปนพนฐานในการนำารายละเอยด เหลานนมาตอยอด หลงจากนน นำาขอมลมาพฒนาตอในเรองการ สอสารดวยภาพ โดยมนกออกแบบเปนผสรางรปแบบตางๆ ทง 2 มต 3 มต ภาพนง หรอภาพเคลอนไหว โดย ใชภาพประกอบหรอสญลกษณตางๆ เพอแสดงและ แทนคาขอมลอนแสดงถงการเปลยนแปลงของ จำานวน ชนด และประเภทของขอมลดงกลาวลงบน พนทๆ หนงเพอสอสารกบสาธารณะ โดยมสาระสำาคญในแงความเขาใจขอมลตอกลมเปาหมาย ทกวางหรอเจาะจง ตามทไดกลาวมาในขางตน กลาวถงบทบาทของเรขศลปเชงขอมลในยค ตางๆ กอนทจะมาถงปจจบนนน ความสำาคญของ องคความรทสำาคญ ทเกยวเนองและเปนสะพาน ใหยคปจจบนนน มแนวคดจากจดเรมตนเพอการ สอสารตามทผเขยนไดกลาวไว โดยประวตศาสตร และทมาของแตละรปแบบหลกและวธการตางๆ ในการสอสารขอมลนน ไดมการประยกตตาม บทบาทและตอบโจทยความอยากรและการศกษา เพอถายทอดองคความร ของคนร นหนง สบตอ ถงอกรนหนงใหไดรบการอธบาย และใหมความ เขาใจ โดยผเขยนไดคดเลอกและรวบรวมเอกสาร ซงจะสามารถจำาแนกกลม และรปแบบของเรขศลป เชงขอมล รวมทงประวตความเปนมา เปนยคสมยตางๆ ดงตอไปน

ยคท1ชวงแหงคนหำและกำรจำรกขอมล นบตงแตมนษยเรมแสดงตวตน และยนยนการมชวตอย นน ประวตศาสตรของการอธบาย ชดข อมลได ถกเล าเรองตงแต ในช วงยคก อนประวตศาสตร ตงแต 30,000-10,000 ปกอนนน

29

ภำพท1กวางและนกลา (Dear and Hunter) 17,000 ปกอนครสตกาล ภาพวาดในถำท Lascaux ประเทศฝรงเศส ผอานสามารถรบรไดถงขอมลในเชงกายภาพเปรยบเทยบภาพขนาดคนกบกวาง ในกจกรรมการลาเพอยงชพ ซงแสดงออกใหเหนการเคลอนไหวของกวาง

ในหลายรปแบบและมมมมองทแสดงถงการ วางแผนทางยทธศาสตร ซงเปนลกษณะจำาลองทแผนททางการทหาร

ใชในปจจบน ทมา : http://deitchman.com/mc-neillslides/units.php?unit=%20Prehistoric%20Arts

ภำพท2 Lord of Beasts / Shaman 17,000 ปกอนครสตกาล ภาพวาดในถำท Lascaux ประเทศฝรงเศส เปนลกษณะของภาพในขอมลเชงกายวภาค ทแสดง

สดสวนกลามเนอของกวาง ทผานการศกษาจากมนษย ในสมยนน โดยเนนในสวนทเปนกลามเนอสวนหลก

ทมา : http://deitchman.com/mcneillslides/units.php?unit=%20Prehistoric%20Arts

มนษยไดเรมถายทอดรปแบบการใชชวต สงแวดลอมโดยผานทกษะเลาเรองพนฐาน กบการคดคนพนท ซงสามารถเกบหลกฐานการบอกขอมลดงกลาว ไมไดเสอมไปตามสภาวะธรรมชาตมาเปนเวลาหมนๆ ปดวยการเขยนสเปนภาพสตวการลาสตว และลวดลายเรขาคณต โดยมจดมงหมายเพอแสดงออกเกยวกบวถชวตประจำาวน และแสดงความสามารถในการลาสตว ภาพเหลานมกระบายดวยถานไม และสทผสมกบไขมนสตว โดยพบไดทวไปในประเทศฝรงเศสและภาค

เหนอของสเปน ทมชอเสยงมาก ไดแก ถำาลาสโกซ ในฝรงเศส (ยวลกษณ เสงหวาน และสธาทพย นลมวง, ม.ป.ป.: ออนไลน) ตอจากนนในราว 3,000 ปกอนครสตกาล ชาวอยปตคอมนษยทคดภาษาภาพขน ซงนบเปน Information Design ทสวยงามและมความซบซอน ของขอมลอยดวย โดยขอมลของอยปตอานได จากจารกตามเสาวหาร ดวยตวอกษรภาพทเรยกวา เฮยโรกลฟก (hieroglyphics) และการบนทก

30

เรองราวบนกระดาษปาปรส (papyrus) มกษตรยหรอฟาโรห (Pharaoh) เปนผปกครองในสมยราชอาณาจกรอยปต (Raymond Grew, 1979: 13) ซงสญลกษณดงกลาวนน ไดแสดงถงบทบาทและหนาทการแสดง ขอมลเชงประวตศาตร ทบอกเลาเรองทเกยวของกบกษตรยและ ประเทศในยคนน ความรงเรองในเชงการออกแบบเรขศลปเชงขอมลนนจะเหนไดวา ฮโรกรฟฟคไดถกออกแบบใหมระบบในการสอสารทเปนรปแบบมความตอเนองของขนาด เสน รายละเอยด มความเครงครดในการจดวางสง แมรายละเอยดของชนสวนเครองแบบ ชดนนกผานการวางระบบ ใหมรปแบบการสอสารไปในทางเดยว คอ เหนเฉพาะระนาบดานเดยวในทกภาพ ทงการกำาหนดและ การใชสกเปนสงสำาคญ โดยเฉพาะกบองคเทพทชาวอยปตใหความเคารพบชา เชน การกำาหนดใหสดำาและเขยว คอ สของเทพโอชรส (Osiris) ซงเปนเทพแหงยมโลกเปนตน สงทนาสนใจในแนวความเชอมโยงกบยคปจจบน คอการใช รปแบบสญลกษณ ทคลายกบงานออกแบบตวอกษรภาพพคโตแกรม (Pictogram) และไอไซไทป (Isotype) โดยออตโต นอยรธ (Otto Neurath) ซงเปนการออกแบบสญลกษณภาพในการสอสารบนพนท สาธารณะ โดยใชการแสดงภาพระนาบเดยว โดยมการกำาหนดหลก และระบบไวอยางชดเจนโดยลดทอนภาพจรงใหคลคลายเรยบงาย ขน แตยงสามารถสอความหมายไดคงเดม และยงสามารถสอสารเนอหา

ภำพท3(ซาย) รปเขยนของเทพ โอชรส (Osiris) ทมา : http://the-broom-cupboard.blogspot.com/2011/05/god-osiris.html

ภำพท4 (ขวา) รปแบบของอกษรสญลกษณภาพทปรากฏตามกำาแพงโบราณของอยปต ทมา : http://www.gnosis.us.com.php53-27.dfw1-2.websitetestlink.com/22502/top-ten-written-language-artifacts/

31

เชงสญลกษณไปสจดมงหมายเดยวกน เรยกไดวา เฮยโรกรฟฟคนนคอ ระบบสญลกษณอกษรภาพแรก ทมนษยไดออกแบบขนอยางเปนระบบกวาได

ยคท2สมยแหงกำรหลอมรวมขอมลศลปวทยำ ยคนผ เขยน จะขอยกตวอย างสำาคญในการเดนทางของการออกแบบขอมล ซงใน ยคป ค.ศ.1400-1800 หรออยในชวงของ “ยคพ นฟศลปวทยาการ” หรอ ยค เร เนซ องค (Renaissance) ซงหมายถงการเกดใหมของการศกษา การฟ นฟ อดมคต ศลปะ และ วรรณกรรมของกรกและโรมน เปนยคเรมตนของการแสวงหาสทธเสรภาพ และความคดอนไร ขอบเขตของมนษย ทเคยถกจำากดโดยกฎเกณฑ และขอบงคบของครสตศาสนา ยคการฟนฟศลปะ วทยาการ เรมต นในราวครสตศตวรรษท 14 และสนสดลงในชวงกงกลางครสตศตวรรษท 17 (Umaphan Rachataves, 2008) ซงในยค ดงกลาวน เปนจดทมการขยายองคความร ทงในแง วทยาศาสตร สงคมศาสตร การสำารวจพนทตางๆ รวมทงการดำาเนนกจกรรมทางศาสนาควบคกนไป โดยยคนถอวาเปนจดเชอมตอของประวตศาสตรสมยกลางและสมยใหม และความกลมเกลยวของศาสตรตางๆ นน ยงถกรวมใหเปนเนอเดยวกน โดยมนกปราชญ คอผร ไดหลอมรวมองคความร ทงวทยาศาตรและความเชอทางศาสนาไว แตไมได มการกระจายขอมลความร เหลานแกประชาชนโดยแบงเปน 3 วตถประสงคหลกในการสราง รปแบบขอมลทสามารถเชอมโยงกบปจจบน ไดดงน 2.1 ขอมลเพอหาคำาตอบตอยอดองคความร ทางศลปะและกายภาพ

อาทเชน การศกษากายวภาคของ ลโอนาโด ดาวนช (Leonardo da Vinci) ศลปนและนกปราชญ เอกของโลกชาวอตาล ทผสมผสานการออกแบบเชงขอมลเอาไวในการจดบนทก และศกษาทงใน แงในการจดองคประกอบ การเปรยบเทยบสดสวน ของโครงสราง และวธการวาดเสนทแสดงใหเหน สวนอวยวะและกลามเนอตางๆ เพออธบายโครงสราง และใชศกษาตอในเชงการแพทยและศลปะ นอกจากน ดาวนชยงไดศกษาเรองราวของศลปะ และวทยาศาสตรแขนงอนๆ อกดวย 2.2 ขอมลเพอการคนหาและสำารวจการ เดนทาง ในยค เร เนอซ องค น การทำ าแผนท (cartography) ตางๆ ไดเ รมตนและงอกเงย และเป นองค ข อมลทนำาพาให กบศลปวทยา แขนงอนๆ ดวย เชน การคดอปกรณเดนทางการเดนเรอ การแสวงหาแผนดนใหมเพอการบกเบกทรพยากรตางๆ ทงนแผนทมเพอใชศกษาและจดบนทกเรองราวในสมยนนๆ ทงยงแสดงดนแดน ประเทศ ทวป เพอแสดงอาณาเขต เพอศกษาภมประเทศ ตำาแหนงทศทางของภเขา และแมนำตางๆ ทจะใชในการศกและสงคราม สำาหรบการขยายอาณาเขต โดยจะขอยกตวอยาง นกวาดแผนทสำาคญคนหนง คอ จอหน สปต (John Speed) นกวาดแผนทและนกประวตศาสตรชาว อ งกฤษคนสำาคญทมผลงานในการทำาแผนท มากมาย งานของสปตสามารถเปดโลกทลกลบ และกว างใหญ ให ออกมาเป นความสวยงาม อลงการและมมตข อมลทซบซ อนแต แม นยำา และมผลงานตพมพเปนบทบาทของการออกแบบขอมลทสำาคญในปลายยคนทเดยว

32

ภำพท5 จากการศกษาโครงสรางของแขนทแสดงการเคลอนไหวทม องคประกอบของกลามเนอไบเซป

(Biceps) ชวงป ค.ศ.1510ทมา : http://www.drawingsof leonardo.org/images/arms.jpg

ภำพท6 A New and Accvrat Map of the world ป ค.ศ. 1627 โดย John Speed และจอรจ ฮมเบล (George Humble) ไดตพมพชนสวน

ทมชอเสยงทสดของโลก และพมพโดย จอหน ดอวสน John Dawson)ทมา : http://www.henry-davis.com/MAPS/Ren/Ren1/464.html

เอกสารชนนเปนเพยงอกแคหนงตวอยางทแสดงใหเหนถง ความเปลยนแปลงของการจดการขอมล และเปนหลกฐานของการ ใหความสำาคญกบระบบเอกสารสวนบคคลใหมากขน เอกสาร ดงกลาวเกดขนในป ค.ศ. 1893 ผลตดวยระบบตวอกษรเรยงพมพ (Letter press) เปนเอกสารบญชทรบรองการรบมรดกสวนบคคล โดยม บรษทไอซแลนด เรเวอนวส (Island Revenue) เปนผรบรอง จำานวนทรพยสนทมการสงทอดตอกน ซงมการลงนามรบโดย วอลเตอร วลคล (Walter Wilkins) นอกจากน การบกเบกสำาคญของการออกแบบเรขศลป เชงขอมลในยคน คอ การพฒนาใหมอธบายความสมพนธของขอมลในรปของดชน กราฟสถต อนกรมเวลา กราฟแทง กราฟวงกลม และแผนภมเวลา ทเกยวของกบการขาวและเศรษฐกจ ซงถกตพมพอยางแพรหลายเปนครงแรกใน ค.ศ. 1786 โดยวศวกรชาวสกอตแลนด ชอวลเลยม เพลยแฟร (William Playfair) (วรากรณ สามโกเศศ,

33

ภำพท7 แผนภมสถตขอมลเชงปรมาณของประวตศาสตรการคา ในประเทศตางๆ ตงแตยคป ค.ศ. 1500 กอนครสตกาลจนถงป ค.ศ.1805

(Chart of Universal Commercial History 1805)ทมา : http://seeingcomplexity.files.wordpress.com/2011/02/

william_playfair_universal.png

ภำพท8 เอกสารสารบญชรบรองมรดกทรพยสนสวนบคคล ค.ศ.1893 ทมา : Stiff P., Dobraszczyk P., Ezbester M. Designing Informa-tion before designers (London : University of Reading, 2010) 31.

2556) ซงงานของวลเลยม เพลยแฟร เบองตนนน เปนการทดลองผสมผสานดวยหลกการของวทยาศาสตร และคณตศาสตร รวมกบวธการ เชงประจกษ (Empirical level) และวศวกรรมศาสตร อนเปนพนฐาน การศกษาของเขา จากทงสองตวอยางจะเหนไดวาการพฒนาการรปแบบของเรขศลปเชงขอมลนนไดมการใชระบบกรด (Grid system) มาใช ในการจดการพนทสถตใหมระเบยบมากขน โดยแบงขางเพอหา ความสมพนธในเชงคณตศาสตรทงแกนขอมลแนวตง (X) และแกนขอมลแนวนอน (Y) มการแทนคาจำานวนและปรมาณดวยแทงส เชน สถตการคาขายและนำาเขา โดยอธบายภาพรวมของการเปลยนแปลงและการรวบรวมขอมลเพอหา ขอสรปและแสดงเปนภาพขอมลใน พนทๆ จำากด โดยพฒนาการอธบายขอมลทซบซอนและมจำานวน หลากหลายใหงายตอการเขาถงและนาสนใจมากยงขน

34

ยคท4สถำปตยกรรมขอมลและมนษยสญลกษณ ในยโรปชวงป ค.ศ.1900 เปนตนมานน เปนยคทมนวตกรรมในการสรางสงแวดลอมและเทคโนโลยทรองรบ การขยายจำานวนของมนษยทวโลกมากขน ทงการขยายตวในประเดนเรองเศรษฐกจ การเมอง ศาสนา วฒนธรรม วถชวต ความเปนอยเรมมรายละเอยด มากขน มการขยายและวางผงเมอง ซงสงผลใหเกดอาคาร ถนน และตกรามบานชองตามจำานวนประชากร รวมทงเสนทางรถไฟทงบนบกและใตดนมากขนเชนกน ซงเหตนทำาใหการคดและออกแบบระบบ การใหขอมลสมวลชน จำาตองมความนาเชอถอและเขาใจงาย เพอ รองรบการรบร และใหขอมลตอประชาชนใหเขาใจไดอยางทวถง หนงในผลงานระดบตนแบบทตองกลาวถง คอ แผนทรถไฟ ใตดนกรงลอนดอน (London Underground Map) ทออกแบบโดย แฮร เบค (Harry Beck) นบเปนสญลกษณหนงในประวตศาสตรของการออกแบบเรขศลปเชงขอมล เพราะการใชเนนการใชงานภายนอก โดยออกแบบใหความสวยงามเรยบงาย ภายใต ความซบซอนของขอมล ผออกแบบไดลดทอนและบอกเลา โดยปรบเปลยนรปแบบจากแผนผง ทเราไมสามารถเหนไดจรง จนสามารถเหนภาพรวมไดงายขน บนชนงานออกแบบสองมต โดยแผนทแบบแรกทออกมาในป 1908 นน ยงมปญหาเรองการใชงาน และยงตดกบเงอนไขของความพยายาม ทจะใหอยในรปรางของเมองจรงๆ แมจะใชสในการแบงสาย แตกยง

ภำพท9แถบขอมลเชงปรมาณ บอกจำานวนการสงออก และนำาเขาระหวาง Scotland กบประเทศตางๆ 17 ประเทศ ในชวงปลายป ค.ศ.1780 ถงปลายป ค.ศ.1781ทมา : http://decohan.word-press.com/2011/10/07/nature-of-visualisation/

35

มปญหาเรองความทบซอนของเสนส ทำาใหเกดปญหาเวลาพมพลงบนสงพมพทมขนาดเลก ซงเบคไดเขามามสวนในตำาแหนงวศวกรราง และแกไข รปแบบเปนครงท 2 ในป ค.ศ.1926 เพอใหแผนท มความชดเจนมากยงขน แผนททเบคออกแบบ และพฒนา ไดกลายเปนตนแบบในการพฒนาแผนท รถไฟใตดนในกรงลอนดอนครงท 3ในป ค.ศ.1933

ภำพท10 แผนทรถไฟใตดนกรงลอนดอนป ค.ศ. 1903 ทมา : http://www.remedycreative.com/blog/tag/

tube-map/

ภำพท11 แผนทรถไฟใตดนกรงลอนดอนป ค.ศ. 1926ทมา : http://www.remedycreative.com/blog/tag/

tube-map/

ภำพท12 แผนทรถไฟใตดนกรงลอนดอนป ค.ศ. 1933ทมา : http://www.remedycreative.com/blog/tag/

tube-map/

ภำพท13 แผนทรถไฟใตดนกรงลอนดอน ฉบบปจจบน ป ค.ศ. 2011 ทมา : http://www.remedycreative.com/

blog/tag/tube-map/

โดยเบคไดแรงบนดาลใจ มาจากรปแบบของวงจร ไฟฟา และสายไฟฟาแทนสายรถไฟ โดยมการปรบ รป และออกแบบเสนทางเดนรถไฟใหม 45 องศา เทากนตามมมตางๆ เพอใหเกดความลงตวสวยงาม เปนระเบยบ เพอรองรบสายรถไฟและสถานตางๆ ทเพมขนอกดวย

36

นอกจากน ในชวงตนของศตวรรษท 19 ราวป ค.ศ. 1930 การเรมตนของสถาบนการออกแบบ เบาเฮาส (Bauhaus) ในประเทศเยอรมน ททำาให วงการศลปะในยโรปนนมทศทางทเปลยนแปลง ไปจากวจตรศลป เปนแนวคดการออกแบบเชง สงคมมากขน ในดานของศลปะกเอง ทำาใหเกดการเปลยนแปลงจากศลปะยคหลงอมเพรสชน (Post Impression) ซงเนนการแสดงอารมณและความคดปจเจกของศลปน ทมความเปนนามธรรมและอสระ มากขน ผนวกกบสถานการณการเมอง ซงความร อนแรงของสงครามโลกคร ง ท 1 และความ ผลกผนทางเศรษฐกจของประเทศออสเตรย เป นสาเหตให เกดการศกษาและสร างระบบการสอสารชดขอมล เพอรองรบขอมลในเชงการศกษากบประชาชนเ ชงสญลกษณ ภาพ (Pictogram) ขนและเรารจกระบบนในนาม “ไอโซไทป” (ISOTYPE) “ไอโซไทป” (ISOTYPE - ISOTYPE -The International System Of Typographic

ภำพท14 แฮร เบค ผออกแบบแผนท ขอมลของรถไฟใตดนกรงลอนดอนทมา : http://harrybeck.com/

Picture Education) เปนการออกแบบระบบสญลกษณและอกษรภาพ เพอใช สอสารใน การศกษาระดบนานาชาต ซงจะชวยแกปญหาความแตกตางทางภาษาได โดยระบบได ถก พฒนาโดยนกเศรษฐศาสตร นกวทยสงคมชาวออสเตรย ออตโต นวรธ (Otto Neurath) รวมกบ นกออกแบบชาวเยอรมน เกด เอ นส (Gerd Arntz) ซงทำาหนาทเปนผ ออกแบบสญลกษณภาพ ทมตนแบบแนวการคดการสอสารโดยการใชภาพแทนคำา เหมอนภาษาฮโรกรฟฟคของชาว อยปตโบราณ โดยสงททงค ได สร างน เกดจากแนวคด“เวยนา เมททอต” (Vienna Method) ซงว าดวยการใชสถตข อมลทค นความานนมาเป นการพฒนาชดสญลกษณ และสญลกษณ ภาพเชงสถต” (Pictorial Statistics) จำานวนกวา 4,000 ภาพ จากภาพพมพแกะไมและหมกเพอสอสารแทนคำา ภาษาและชดข อมลเพราะทงค เชอวารปแบบทเรยบงายจะชวยให จดจำาและเรยนรไดดขน

37

ระบบสญลกษณดงกลาวถกใชเพอถายทอด และอธบาย รปแบบและบคลกลกษณะของสงทอย รอบๆ ตว ทงเหตการณการเมอง เรองของความเชอ สงคมเศรษฐกจ อตสาหกรรมของประเทศ และโลก รวมทงการคนควาและรวมรวมขอมลเพอออกแบบโครงสราง ผานรปสญลกษณภาพ ทเรยบงายตอการทำาความเขาใจและเขาถง ทงนเพอการลดกำาแพงการสอสารทางดานภาษา และยงทำาหนาท สอสารเพอการศกษาในการตอยอดความร และขอมลภาพในเชงสถตของสมยนน

ภำพท16ออตโต นวรช ทมา : http://andrewkan.com/ai/

portfolio-1/otto.php

ภำพท17 ตวอยางผลงานภาพสญลกษณคนในเครองแบบและทมนยยะทางการเมองและวธชวตแฝงอย ทมา : http://tipografos.net/design/arntz.html

ภำพท15 เกด เอนส ทมา : http://colorcubic.com/files/2010/02/gerd-arntz.jpg

38

ผลงานการออกแบบจากตวอยางดงกลาว จะเหนไดชดเจนวา ความตอเนองของรปแบบชดขอมล รวมถงประเดนความเรยบงาย ในการสอสาร และบทบาทของเนอหาทสะทอนความเปนไปในชวง นนๆ เปนเอกลกษณ ททำาใหงานไอโซไทปมคณคาในแงประวตศาสตรของการสอสาร คณคาทวานน ถามองลกลงไปจะเหนลกษณะทชดเจน คอการนำากระบวนการทเรยกวาวฒนธรรม (Culture) กบวถชวต (Life Style) มาเลาและแสดงขอมลดวยรปภาพสญลกษณ โดยใช รปรางพนฐาน (Basic form) มาพฒนาและกำาหนดรปแบบภาพ รวมใหไปในทางเดยวกนทงระบบ แบงแยกกลมขอมลดวยสและ การจดวาง ซงทำาใหงานไอโซไทปกลายเปนตนแบบของงานออกแบบ เรขศลป เชงข อมลประเภทสญลกษณอกษรภาพของปจจบน และนำาไปพฒนาใชกบระบบขนสงมวลชนตางๆ เชน การออกแบบ เรขศลปสงแวดลอม (Environmental Graphic Design) หรอระบบปายและระบบการคนหาและนำาทางบนพนทเปนตน (Signage design and Wayfinding system)

ภำพท18 (ซาย) ตวอยางภาพตนฉบบปกหนงสอเลมทมชอเสยงมากเลมหนงของนวรธ “From Hieroglyphics to Isotype, 1944” ซงจะเหนเปรยบเทยบรปแบบของอกษรภาพโบราณกบสญลกษณภาพสมยใหมทมา : http://isotyperevisited.org/2009/09/from-hieroglyphics-to-isotype.htmlภำพท19 (ขวา) ตวอยางภาพขอมลแสดงจำานวนการอยอาศยของเมองในหลวงของโลก ในป ค.ศ.1930ทมา : http://www.gerdarntz.org/node/714/

39

ยคท5สองคควำมรและกำรขำวรำยวน ตอมาในชวงปลายป ค.ศ. 1960 จนถง ค.ศ.1980 เปนชวงทการขาวและการใหขอมลมความเตบโต ขนสงคม และโลกมขอมลใหมๆ เกดขนทกวน ความทวถงของการขาวสงผลโดยตรงใหการออกแบบ เรขศลปเชงขอมลไดถกพฒนา ทงในเชงรปแบบความสวยงาม มการนำาภาพประกอบหรอภาพเขยนมาใชใน การสอสารรวมกบขอมล หรอมการออกแบบรปแบบขอมลตางๆ ใหสะดดตาอานงาย และเขาถงคน ไดมากยงขน โดยมการแบงแยกประเภทการจดการชดขอมลในรปแบบตางๆ โดยรองรบเนอหาทซบซอนมากยงขน ในขณะเดยวกนสาขาการศกษาตางๆ ในโลกกมการพฒนาไปดวยเชนกน ทำาใหนกคนควาวจย แขนงตางๆ ไดนำาการออกแบบขอมลลกษณะนมาเปนเครองมอในการตอยอดกบการสอสารใหขอมล ตางๆ เพอเพมมตทางการศกษา และรบใชสงคมในอกทางหนง รวมทงมการสรางประเดนและการ ผสมผสานความรกบศาสตรตางๆ เขาดวยกนอยางกลมกลน ทำาใหไดมาซงขอมลทหลากหลาย และมการตอยอดองคความรอยางไมสนสด

ภำพท20(ซาย) การใชการออกแบบภาพแผนทขอมล ในรายงานขาวการพยากรณอากาศผานหนาจอโทรทศน ในยคป ค.ศ.1970 ทมา : Lockwood A. Diagrams: A Visual Survey of Graphs, Maps, Charts and Diagrams for the Graphic Designer (West Sussex : Littlehampton Book Services Ltd, 1969) 69.ภำพท21 (กลาง) การใชภาพประกอบนำาเสนอบนพนฐานของ Pie chart ในการนำาเสนอสถตขอมล สดสวนทางการเงน สำาหรบเพมความนาสนใจใหกบหนงสอพมพรายวน ทมา : Lockwood A. Diagrams: A Visual Survey of Graphs, Maps, Charts and Diagrams for the Graphic Designer (West Sussex : Littlehampton Book Services Ltd, 1969) 55.ภำพท22 (ขวา) ตวอยางแผนทของกลมประเทศยโรปในชวงป ค.ศ. 1970 ทมพฒนาการการใชสและสญลกษณดวยแทนพนท และออกแบบดวยเครองคอมพวเตอร ซงเปนการววฒนาการจากการวาดมอในสมยกอน ทมา : Lockwood A. Diagrams: A Visual Survey of Graphs, Maps, Charts and Diagrams for the Graphic Designer (West Sussex : Littlehampton Book Services Ltd, 1969) 79.

40

ในแงการขาวสารเพอประชาชน เสรภาพของสอนนสำาคญพอๆกบสทธในการรบร ข อมลของประชาชน ประชาชนทวไปใหนยมบรโภคสอมากยงขน และมความพยายามเข าถงสอ จนเกดการเตบโตของธรกจโฆษณาบนสอตางๆหรอการทยอดการซอขายโทรทศน มมากขน ทกๆ บานเรอนจะตองมโทรทศน และตองอานหนงสอพมพรายวนทกๆ วน นอกจากการพฒนาชดรปแบบขอมลขาวสารรายวนแลว ยงมการพฒนาการรปแบบ การนำาเสนอขอมลภาพในแงมมอนๆ เชน การแสดงขอมลรายละเอยดของตนไม หรอดอกไม (Botanical Drawing) หรอการแสดงรายละเอยดชนสวน และขนตอนการทำางานของเครองจกร (Technical) ทมการนำาเอารปแบบการใชภาพประกอบ รวมกบการใหขอมลทถกลดทอนดวย

ภำพท23 (ซาย) งานเรขศลปเชงขอมล ทำาหนาทอธบายในเรองพฤกษศาสตรวทยาทมา : Lockwood A. Diagrams: A Visual Survey of Graphs, Maps, Charts and Diagrams for the Graphic Designer (West Sussex : Littlehampton Book Services Ltd, 1969) 123.ภำพท24(กลาง) งานเรขศลปเชงขอมล อธบายภาพการทำางานภายในของเครองกลเชงวศวกรรมทมา : Lockwood A. Diagrams: A Visual Survey of Graphs, Maps, Charts and Diagrams for the Graphic Designer (West Sussex : Littlehampton Book Services Ltd, 1969) 117.ภำพท25 (ขวา) แผนผงการทำางานของรฐบาลอเมรกน ในยคปลายป ค.ศ. 1960 ทมา : Lockwood A. Diagrams: A Visual Survey of Graphs, Maps, Charts and Diagrams for the Graphic Designer (West Sussex : Littlehampton Book Services Ltd, 1969) 119.

รปแบบการสอสารทเรยบงาย ไมเนนการตกแตงภาพเพอความตนตา หรอใส แนวเฉพาะของ ผวาดลงไป เพราะตองการสรางความเชอถอในรปแบบการศกษา อกส งทผ เขยนอยากจะกล าวถง คอ ลกษณะการทำาแผนภาพการทำางานองค กร (Organization Chart) ในยคน ซงเปนชดขอมลทมาจากพนฐานการจดลำาดบ (Sequence) โดยวธดงกลาวเปนการสรางแบบแผนขอมล และ นำาเสนอเพอใหเหนถงบทบาท และโครงสรางของสงคมหรอองคกรนนๆ จะสงเกตไดวา แมวาวธในการทำาแผนผงองคกรนน จะมมาตงแตสมย กอนนนกตาม แตลกษณะดงกลาวไดเปนสวนหนงททำาใหเหนภาพโครงสรางการทำางาน และ ความซบซอนทเพมขนตามจำานวนประชากร และการศกษาในยคทตางกนไดอกดวย

41

ยคท6ยคแหงกำรตงค�ำถำมและกำรสงตอขอมล นบตงแตป ค.ศ. 1990 จนถงปจจบนนน ทศทางของการเดนทางของการออกแบบเรขศลป เชงขอมลนนไดมบทบาทมากขนในการสอสาร ตอสงคม มการคดรปแบบและกลวธในการสอสารข อมลมากมายเพอรบใช สงคมในแง มมต างๆ โดยเฉพาะมมมองในเรองการพฒนาขอมลทางการศกษา ซงใชการออกแบบขอมลเปนเครองมอสำาคญ ททำาใหคนเรยนรเรองราวตางๆ ไดงายขน ผานภาพทสวยงามเปนระเบยบและกลนกรองมาอยางด รวมถงการนำาเสนอขอมลการขาวซงเกดขน ทวโลกตลอด 24 ชม. มการสงตอขอมลทหลากหลาย แตตองถกตอง และมประสทธภาพ โดยมการสรางรปแบบขอมลใหมมตทหลากหลาย ผ เขยนขอสรปจดม งหมายหลกของการออกแบบขอมล ในยคป ค.ศ.1990 จนถงปจจบนน ดงตอไปน 6.1 การวจยและออกแบบขอมลเพอแกปญหา (Research & Visualize Data for solve the problem) เมอการออกแบบคอ การแกปญหา การนำา สถตและขอมลมารวบรวม และวเคราะหจงเปน การแสดงสงทสงคมอาจจะมองไมเหนหรอคลมเครอ ในขอมลตางๆ โดยผานกลวธการนำาเสนอขอมลตางๆ เชน การใชตวแปรกบเสนเวลา อธบายปญหา หรอทมาของโรคภยไขเจบตางๆ หรอสถตเงนเฟอ ในประเทศไทย ทนำาเสนอผานแผนภมวงกลม (Pie chart) โดยผเขยนขอยกตวอยางแนวคดดงกลาว ในโครงการหนง ผดำาเนนโครงการน คอ แองเจลา โมเรลล (Angela Morelli) นกวจยและออกแบบชาว อตาลไดนำาเสนอชดขอมลทนำาเสนอผานรปแบบ ของแผนท และสญลกษณการแบงกลมของการใช

ภำพท26โปสเตอรแผนทการบรโภคนำา ผลงานโครงการทำาวจยและการออกแบบเรขศลปเชงขอมลในหวขอ The Global Water Footprint of Humanity

โดย Angela Morelliทมา : http://www.angelamorelli.com

ภำพท27หนงสอแสดงผลงานดชนของการวจย - โครงการทำาวจยและการออกแบบเรขศลปเชงขอมล

ในหวขอ The Global Water Footprint of Humanity โดย Angela Morelli

ทมา : http://www.angelamorelli.com

42

ภำพท28(ซาย) พจนานกรมการออกแบบเรขศลปเชงขอมลทบอกเลาเรอง เครองดนตรทวโลกผานการวจยในชอโครงการ World Musical Instuments Pictorial dictionary โดย Maria da Gandraทมา : http://www.mwmcreative.co.uk/ภำพท29 (ขวา) โปสเตอรการออกแบบเรขศลปเชงขอมลทบอกเลาเรอง เครองดนตรทวโลกผานการวจยในชอโครงการ World Musical Instuments Pictorial dictionary โดย Maria da Gandraทมา : http://www.mwmcreative.co.uk/

ทรพยากรนำา ซงนำาเสนอเรองการแสดงปรมาณ การใชนำาเพอกจกรรมตางๆ ของมนษยในโลก ทงในแงอตสาหกรรมและเพอการเกษตร โดยหวง ใหเปนขอมลและแนวทางในการบรหารจดการ ทรพยากรนำาของโลก โดยโครงการนเป นการ รวมมอกบองคการยเนสโก - สถาบน ไอเอชอ เพอการ ศกษานำาภายใตมหาวทยาลยทเวนต ประเทศ เนเธอรแลนด (UNESCO-IHE Institute for Water Education and the University of Twente in the Netherlands.) ปจจบนผลงานดงกลาว ไดรบการยอมรบจากสถาบนทมชอเสยง ระดบโลก อาทเชน AIGA (American Institute of Graphic Arts)

6.2 เพอการพฒนาศกษาและบรณาการ ขอมล (For further education and integration information) อกหนงเปาหมายทสำาคญของการออกแบบขอมลในปจจบนนน คอ การรกษาและตอยอด พฒนาองคความรทมอยใหสมบรณมากขน จรงอยทการศกษานนคอ ภาพรวมขององคความรเดมและการตอยอดขอมลตางๆ ซงตองมผทคอยรวบรวบวเคราะหและอธบายขอมล ในชวงทผานมานกออกแบบไดเปลยน ตวเอง จากนกออกแบบทสรางภาพใหสวยงามกลายเปนนกวเคราะหขอมล เพอการออกแบบในกระบวนการเขาใจ เรยนร วเคราะห ออกแบบ และ

43

สงตอ เพอการศกษาและ ตอยอดแนวความคดตางๆ ซงถอเปนสงสำาคญตอสงคม เพราะการออกแบบขอมลเพอการศกษาจะชวย ใหเกดความเขาใจในองคความรนนๆ ขนได เชน ภาพจำาลองสามมต การจำาลองการเคลอนไหวของสงมชวต หรอการเปรยบเทยบขอมลรปภาพรายละเอยดของอาคารในสมยตางๆ อาทเชน ผลงานการวจยในหวขอ พจนานกรมเครองดนตรของโลกในเชงสญลกษณภาพ (World Musical Instuments Pictorial dictionary) โดย มาเรย ดา แกนดรา (Maria da Gandra) ซงบอกเลาขอมลในรปแบบของสญลกษณภาพทไดแรงบนดาลใจมาจากแนวคดของไอโซไทป (ISOTYPE) ในชวงป ค.ศ. 1930 ซงมการเปรยบเทยบสดสวนของเครองดนตรตางๆ แบบสองมตระนาบเดยว ซงมรายละเอยดครบถวน มการจดหมวดหมตามเวลาการเกดของ เครองดนตรแตละชน โดยผดำาเนนโครงการไดผลตสอออกมาเปนหนงสอพจนานกรมและแผนภาพสำาหรบ เผยแพรขอมลชดน

6.3 เพอการทดลองการหาขอมลดวยวธใหม (For experimental and develop design process) แนวคดการ “ตงคำาถาม” ของเรองใดเรองหนง นน เปนสงททาทายนกออกแบบในสาขานอยางยง คณคาของผลงานหรอโครงการนนๆ ไมไดอย ท ภาพสำาเรจทออกมา แตเนนคณคาในขนตอนการ ทดลอง และกระบวนการของการทำางานทแตกตาง ความนาสนใจของวธการทสะทอนความคด และ คำาถามของบคคลทมต อตวเองหรอสงคมโดย กวางกได โดยเรมจากกระบวนการหาขอมล การ ตงคำาถามการทดลองเกบข อมลด วยวธต างๆ และขนตอนในการทดลองออกแบบ อาจจะนำาเทคโนโลยตางๆ มาประกอบใชกไดเชนกน ยกตวอย างการสร างชดข อมลจากเรองชวต ประจำาวน ภาพ เสยงและเรองราวตางๆ ถาถก ตความและวเคราะหเปนกระบวนการ รวมทง ตงคำาถามกบสงเหลานน ใหเปนไปในเชงการเกบ ขอมลแลวคำาตอบและวธการทจะเกดขน กจะมขอบเขตทขยายไปไดมากยงขน

ภำพท30 (ซาย) ภาพระหวางการทดลองการทดลองทมา : http://www.robertcorish.co.uk/Physical-Sound

ภำพท31(ขวา) ภาพการเปรยบเทยบขอมลของเสยงเพลงตางๆ ทเกดจากสงประดษฐทสรางขนเองทมา : http://www.robertcorish.co.uk/Physical-Sound

44

จากรปตวอยางดานลาง เปนลกษณะการทดลองของโรเบรต คอรช (Robert Corish) ท ทำาขนเพอหาภาพขอมล และเปรยบเทยบความถ ทเกดขนในแตละเพลง จากการประดษฐเครองจกร ทมแกนหมนรอบตวเอง และสามารถวาดรปวงกลม ลงบนกระดาษได ซงอาศยการสนสะเทอนของเสยงเพลงตางๆ ทตอจากเครองไอพอด โดยภาพ วงกลมดงกลาว จะแสดงนำหนกเขมหรอออนตามความถและจงหวะของแตละเพลง การทดลองน นอกจากจะสรางแนวทางการนำาเสนอขอมลรปแบบใหมๆ แลว ยงสามารถนำาผลการทดลองและวธการทดลองมาพฒนาตอยอดเปนองคความรใหมๆ ท นาสนใจและเปนประโยชนอยางยงในอนาคต จากตวอยางและขอมลทผเขยนรวบรวมและนำามาจดแบงเปนยคสมยตางๆ ผเขยนพบวา นบแตเรมตนนน การพยายามอธบายและแสดงขอมลทมมาตงแตอดตจนถงปจจบน มเพอการพยายามคนหา สรางรปแบบใหมๆ ในการอธบายชดขอมลตางๆ โดย เกดจากการตงคำาถามตอศาสตรและองคความรตางๆ เปนจดเรมตนทงสน จากอดตเรามงเนนเพออธบายสงใกลๆ ตวในชวตประจำาวน และกลายเปนเครองมอในการนำาเสนอขอมลทางศาสนา และความเชอตางๆตอจากนนกไดกพฒนาเปนการบนทกขอมล เพอ การแสวงหาความจรงในวทยาศาสตร และเปน เครองมอในการสรางกรอบทางกฏหมายตางๆ พรอมการเตบโตของสงคมมนษย อกทงกลายเปน การนำาเสนอขอมลเพอขบดนความคดในเชงสงคม และการเมอง จนกระทงในยคปจจบนการพฒนา ขอมล ทเรมตนดวยคำาถามและการทดลองหาขนตอนการ ออกแบบขอมล เพอนำาไปสคำาตอบอยาง คาดเดาไมได และอาจกลายเปนประเดนใหม ในอนาคตสำาหรบการออกแบบสาขานในทสด

ซงอาจเปลยนแปลงใหชดขอมลตางๆ พลกแพลง กลายเปนรปแบบขอมลเชงนามธรรม และมความเปนปจเจกมากขนพรอมกนอกดวย ซงผเขยนอาจกลาวไดวา “การออกแบบเรขศลปเชงขอมล” ในอนาคตอนใกลนจะเขามามบทบาทตอชวตประจำาวนรอบตวเราทงท เรานนรตวหรอไมกตาม

บทสรป จากภาพรวมของการเดนทางดงกลาวเราจะพบวา ภาพขอมลตางๆ นนไดถกบนทกและสรางขน เพอเปนหลกฐานการมตวตนของการเดนทางความเปนไปของชนชาตตางๆ และความรหรอการคนพบสงตางๆ เพอใหคนร นตอไปไดศกษาและนำามาพฒนาตอยอดกนไปอยางไมมทสนสด ซงการออกแบบเชงขอมล ไดกลายเปนสวนหนงของการถายทอดการเดนทางของประวตศาสตรตางๆ โดยถาสงเกตจากบทความในน ผ เขยนไดกลาวถงการใหความสำาคญกบผคดคนกลวธการสอสารขอมลตางๆ เพอแสดงใหเหนวาการออกแบบ เรขศลปเชงขอมล ทมคณคาตอประวตศาสตรนน ไมไดมาจากการตอบโจทยเรองรปแบบความสวยงามเพยงอยางเดยว แตมาจากกระบวนการการดำาเนนและใชชวตเพอเรยนร หรออยกบเรองราวองคความรอยางทมเท ซอสตยตอการทำางานอยางตอเนองของผออกแบบในยคตางๆ นนเอง สำาหรบในประเทศไทยนน แมวาเราเพงจะมาร จกกบบทบาทของการออกแบบสาขาน ในระยะเวลาไมนานนก แตประโยชนและแนวคดของการออกแบบนได ส งผลในวงกวาง ทงใน การสอสารการขาวและการศกษาตางๆ อยางเหนได ชด เช น จากเหตการณอทกภยในป พ.ศ. 2554 ทเตมไปดวยการสงตอขอมลของ

45

ตำาแหนง และพกดการเคลอนไหวของนำาใน แตละวนรวมทงการใช เรขศลปเชงข อมล ในการรายงานผลการเลอกตงผ ว าราชการจงหวดกรงเทพมหานครทผานมา รวมถงการเกดกลมในสงคมออนไลน ทพดคยแสดงความคดเหน และแลกเปลยนรปแบบขอมลเชงการออกแบบนไปอยางกวางขวาง ดงนนผเขยนจงเหนดวย กบการทสงคม นกออกแบบเรขศลป ไทยให ความสำาคญกบบทบาทในการออกแบบเช งข อมลน แต ในทางหนงผ เขยนกตงขอสงสย ถงความตอเนอง และยงยนในศาสตรดงกลาววา จะสามารถพฒนาจนกลายเป นนวตกรรมใหมในสงคมบานเรา ไดหรอไม มใชเพยงเปนแคเพยงกระแสในวงการออกแบบ ทนำาเอาขอมลหรอตนแบบภาพจากตางประเทศมาลอกเลยน เพอเปนแคเพยงเครองมอทำามาหากนใหมๆ เทานน แตนกออกแบบควรมจตสำานกทจะสรางบทบาท และพฒนาตวเองอยางสมำเสมอ เพอเพมคณคาตอวชาชพ ใหยงยนมากยงขนดวย ผ เขยนขอทงทายบทความดวยการยกคำากลาวของ มาเรย ดา แกนดรา (Maria da Gandra) นกออกแบบเรขศลปเชงขอมล และผ แตงหนงสอ World Musical Instuments Pictorial dictionary และ Inform Form Information design: in theory, an informed practice ซงไดกลาวถงความหมายและจดมงหมาย ของการศกษา และกระบวนการออกแบบเรขศลป เชงขอมลไวอยางรวมสมยไววา

“กระบวนการชวยทำาใหเกดความกาวหนา ของโครงการ แตยงไมสนสดสำาหรบการสรางองค ความร ทกษะ และประสบการณตางๆ นนมไวเพอ พฒนาขอมลเหลานน ใหกลายเปนภาษาภาพทด เราศกษาเพอการเรยนร เราเรยนรเพอเขาใจ เราเรยนร เพอจะออกแบบ และสงเหลานนไมไดสนสดลง เมอคณจบการศกษา” (มาเรย ดา แกนดรา, 2555: 2) “A process allows for a design project to progress but also for the building of knowledge, skill and experience in order to become visually literate. We learn to learn. We learn to understand. We learn to design and this does not end when you graduate.” (Maria da Gandra, 2012: 2)

46

บรรณำนกรมยวลกษณ เสงหวาน และสธาทพย นลมวง. ศลปะสมย กอนประวตศาสตร (Pre-Historic). [ออนไลน]. เขาถงไดจากhttp://www.ipesk.ac.th/ipesk/ VISUALART/lesson410.html. (วนทคน ขอมล : 22 มนาคม 2556)วรากรณ สามโกเศศ. Infographics ชวยการเรยนร [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://thaipublica. org/2013/02/infographics-help-learning/. (วนทคนขอมล : 22 มนาคม 2556).อนทรา นาควชระ. (2553). การออกแบบเลขนศลป ขอมลขาวสาร Information Graphic Design. วารสารวชาศลปะและการออกแบบ คณะมณฑณศลป มหาวทยาลยศลปากร, ปท 3, หนา 32-46. คนเมอ 17 มนาคม 2556 จาก http://issuu.com/arwinintrungsi/docs/ journalvol3web?mode=window&page Number=1Admin. Isotype. [online]. from http://www. gerdarntz.org/content/gerd-arntz# isotype. (Retrieved March 21, 2013).Admin. The Otto and Marie Neurath Isotype Collection.[online]. from http:// isotyperevisited.org/isotype-collection/ index.html. (Retrieved March 21, 2013).

Admin. Top three ‘iconic’ designs named. [online]. from http://news.bbc.co.uk/2/ hi/uk_news/england/london/4769060. stm.(Retrieved March 21, 2013).Fincham J. Les Ouevres de Jean Baptiste Belot. [online]. from http://www.johnny fincham.com/history/belot.htm. (Retrieved March 21, 2013).Granda, M. and Van Neck, M. (2012). Inform from Information design: in theory, an informed practice# 1 2012. London : Mwmcreative Limited.Grew, R. (1994). The Western Experience. Ohio : Mcgraw-Hill College.Lewis, A. (2013, March 19). Information Design. Grafix, 184 pp. 46-67Stiff, P., Dobraszczyk, P. and Ezbester, M. (2010). Designing Information before designers. London : University of Reading.Umaphan Rachataves. การฟนฟศลปวทยาการ (Renaissance). [ออนไลน]. เขาถงไดจาก http://www.thaigoodview.com/node/ 19320. (วนทคนขอมล : 22 มนาคม 2556).

47

หนจำาลองเพอการออกแบบภายในModel for Interior Design

ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส 1

Nathrathanon Thongsuthipheerapas

1 อาจารยประจำาภาควชาออกแบบตกแตงภายใน คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ การทำาห นจำาลองเพอการออกแบบภายในนน เปนวธการซงสามารถนำาเสนอการทดลองสรางทวางทสามารถเหนมวลของพนทลกษณะของมวลอากาศ แสง เงา บรรยากาศทเกดขน โดยเฉพาะงานออกแบบภายใน ทมณฑนากรไดออกแบบโดยการใชทวางเปนเครองมอในการถายทอดแนวความคด การทำาหนจำาลองสามารถทำาไดในทกขนตอนของการออกแบบภายใน ตงแตการนำาเสนอแนวความคด การศกษาและแสดงโครงสรางงานระบบอาคาร การแสดงทวางและองคประกอบในงานออกแบบภายใน รวมถงการแสดง รายละเอยดสมบรณเสมอนจรงในงานออกแบบภายใน การทำาหนจำาลองใหประสบความสาเรจนนจะตองคำานงถง การเลอกมาตราสวนในการทำางานทสามารถเหนไดชดเจน การเลอกพนทในการทำาหนจำาลอง เทคนควธการทกษะฝมอของผจดทำา และการถายภาพหนจำาลอง ซงปจจยเหลานเปนสงทจะทำาใหการทำาหนจำาลองประสบความสาเรจ นอกเหนอจากนหนจำาลองยงสามารถประยกตกบเทคนควธ หรอศาสตร ดานอนๆ เพอใชงานไดอกหลากหลายรปแบบ เปนเครองมอทสามารถใชในการนำาเสนอ ทดลอง พฒนางานออกแบบภายใน ซงนบวนจะมทวซบซอนมากขนเรอยๆ

48

Abstract The model for interior design is the method to present a combination of space, air, shadow and atmosphere of that place especially interior design that interior designer designs space as a tools to explore their concept. Model making can be designed in every step of the design starting from idea concept creation, studying and building structure design, presenting space, composition and details of virtual reality for interior design. The success key factor of model design is need to be considered a correct scale for obviously seen, space selection, technical process, and skills as well as photographic. Furthermore, a model design can be applied in various works as a tool for virtual reality presentation, demonstration and design development which are more and more complication nowadays.

49

ภำพท1 ผงแสดงเนอหาโดยรวมของการทำาหนจำาลองเพอการออกแบบภายใน

บทน�ำ หนจำาลองหรอโมเดล (Models) โดยสวนใหญแลวเปนเครองมอในการนำาเสนองานออกแบบตางๆ ซงสามารถใชอธบายถงขนาดสดสวนระยะ องคประกอบ (Composition) ทวาง (Space) (นธ สถาปตานนท และคณะ 2550 : 238) ทเกดขนในงานออกแบบ รายละเอยดตางๆของงานออกแบบไดอยางครบถวนสมบรณ และยงชวยในการนำาเสนอผลงาน เพอใหลกคาหรอคนทวไปทไมมพนฐานทางดานการออกแบบไดเขาใจอยางครบถวนสมบรณ สำาหรบงานออกแบบภายในหนจำาลองมกจะถกมองขามเสมอเนองจากการนำาเสนอผลงานออกแบบภายในนน มกจะนำาเสนอดวยเทคนคการเขยนทศนยภาพ (Perspective) ทสามารถแสดงใหเหนถงขนาดสดสวน รปราง สสน พนผว แสงและบรรยากาศ ซงเปนสงทงานออกแบบภายในสวนใหญตองการนำาเสนอ ดวยวธการตางๆเชน การเขยนภาพลายเสน ลงสนำา สหมก และเทคนคคอมพวเตอร ทปจจบนสามารถนำาเสนอไดใกลเคยงภาพจรงจนแทบจะแยกไมออกระหวางภาพจรง และภาพทสรางขนดวยเทคนคคอมพวเตอร

แตสำาหรบงานออกแบบภายในทมความสลบซบซอน เกยวของกบโครงสรางทางวศวกรรมนนการเขยนทศนยภาพอยางเดยวไมสามารถอธบายไดถงแนวความคด องคประกอบ ทวาง และโครงสราง ทเกดขนในงานไดอยางครบถวนสมบรณการทำาหนจำาลองนนจงมกเปนทางออกทด ทจะสามารถใชอธบายแสดงความเขาใจ ถงมตของทวางไดดกวารปทศนยภาพซงการเขยนทศนยภาพนนไมสามารถทำาได โดยกอนทมณฑนากรจะเรมลงมอจดทำาหนจำาลองนนควรจะตองตงวตถประสงคกอนวา หนจำาลองทจะจดทำานนตองการทจะสอสารอะไรกบผด และผดเปนใคร มความจำาเปนหรอไมทงานออกแบบภายในทกำาลงทำาอยตองการทจะสรางหนจำาลอง การมวตถประสงคทชดเจนจะทำาใหการทำาใหหนจำาลองนนสามารถสอสารไดตรงตามวตถประสงค เพอใหหนจำาลองชนนนๆ จะไดทำาหนาทในการสรางความเขาใจตอแนวความคดและทวางในการออกแบบภายในไดอยางสมบรณ ซงวตถประสงคของการจดทำาหนจำาลองเพอการออกแบบภายในนนสามารถแบงออกไดเปน 5 หวขอหลกดงน

50

ภำพท2หนจำาลองเพอการถายทอดแนวความคดในการออกแบบทมา : นางสาววตตรา พสฎฐพนธ ภาควชาออกแบบตกแตงภายใน คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

ภำพท3 หนจำาลองแสดงทวางในงานออกแบบภายในทพฒนาจากนามธรรมมาเปนรปธรรมแลวทมา : ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

1.หนจ�ำลองกำรน�ำเสนอแนวควำมคดในกำรออกแบบ หนจำาลองในชวงนจะแสดงถงแนวความคดในการออกแบบ อาจเปนกงประตมากรรม (Sculpture) เพอแสดงใหแสดงแนวความคดออกมาไดอยางเตมท โดยอาจจะเกยวของกบโครงสรางหรอไมกไดกอนทจะเรมทำาการออกแบบภายใน ซงอาจไมมรายละเอยดมากนกเปนการทำาเพอแสดงความเขาใจตอแนว ความคดและการสรางสรรคจากนามธรรมสรปธรรม เชนการสรางทวางจากเสนหรอการพบ บด เพอทดลองหารปแบบการสรางทวางแบบใหมตามแนวคด อาจใชไดทงการทดลองการสรางทวางของมณฑนากรเองหรอเพอชวยในการนำาเสนอผลงานออกแบบกได

51

ในภาพท 3 เปนการทำาหนจำาลองแสดง การคลคลายสรางสรรคแนวความคดจากกลอน แปด ในนราศภเขาทองของสนทรภ ออกมาเปนทวาง ดวยโครงสรางของกลอน และเนอหาของนราศนำามาสการเวนจงหวะ ระยะ ขนาด สดสวนในการ ออกแบบภายใน แทนคาดวยวสดทแสดงความ โปรงใสของนำเปนการสรางสรรคทวางดวยการ อปมาอปไมย (Metaphor) การนำาเสนอดวยหนจำาลองสามารถแสดงโครงสรางของพนทและการ เชอมโยงทวางไดด ชวยใหผดเขาใจแนวความคด ของงานทออกมาไดอยางชดเจน

2.หนจ�ำลองเพอวเครำะหควำมเปนไปไดระหวำงโครงสรำงใหมและเกำ เปนหนจำาลองทจะแสดงถงแนวความคด ทประสานเขาไปในโครงสรางของสถาปตยกรรม แสดงถงการแกปญหาทเกดจากโครงสรางทางสถาปตยกรรม หากเปนงานตอเตม ดดแปลงอาคาร หรอรอถอน กสามารถแสดงใหเหนไดในขนตอนน สามารถแสดงกระบวนการออกแบบ (Design Process) ในการออกแบบภายในได สามารถ เปนวตถประสงคการทำาหนจำาลอง ตามขนตอนในงาน ออกแบบภายในไดดงน 2.1 เพอวเคราะหโครงสรางอาคารเพอการออกแบบภายใน การทำาหนจำาลองเพอศกษาโครงสรางอาคาร เพอทำาความเขาใจมต สดสวนภายในของอาคาร (Janke 1968 : 57) กอนการออกแบบภายในแสดงโครงสรางอาคารเกาและการสรางพนทใหมทม ประโยชนใชสอย ทเหมาะสมกบงานออกแบบภายใน โดยเฉพาะในงานดานการอนรกษอาคาร การฟนฟ บรณะอาคารเกาเพอการนำากลบมาใชประโยชน

ภำพท4 หนจำาลองแสดงระยะ สดสวนโครงสรางของอาคารเพอทำาการออกแบบภายใน

ทมา : http://www.bdonline.co.uk/qa-with-project-orange-on-the-interior-design-of-a-hotel-

project-india/3142784.article

ใหม สามารถแสดงภาพใหเหนทงกอนและหลง การปรบปรงอาคารกได หรอการจดทำาในชวงการ กอสรางเพอสอสารสรางความเขาใจกบผรบเหมา หรอผควบคมงานกอสราง เพอใหการกอสรางงาน ออกแบบภายในเปนไปดวยความถกตองและรวดเรว 2.2 เพอแสดงผลลพธการปรบปรงโครงสรางอาคาร (Structure) เป นการทำาห นจำาลองเพอแสดงพนท ภายในทไดรบการออกแบบปรบปรงโครงสรางอาคาร ท งในระหว างการออกแบบภายในท ดำาเนนการไปพรอมกบการออกแบบอาคาร หรอ โครงการปรบปรงและตอเตมการออกแบบภายใน การทำาในสวนนห นจำาลอง จะตองแสดงใหเหน ถง การประโยชนของการออกแบบปรบปรงโครงสราง เพอการออกแบบภายใน ทสามารถเพมศกยภาพของ

52

พนทในงานทมณฑนากรไดวเคราะหแลววา การลงทนเพอตอเตมสามารถ สรางมตทงในดานแนวความคด ประโยชนใชสอย ความสวยงาม และทวาง คมคาแกการลงทนปรบปรง 3.หนจ�ำลองเพอแสดงทวำงและองคประกอบตำงๆในงำนออกแบบภำยใน เปนการทำาหนจำาลองทแสดงรายละเอยดมากขน มวลทวางทชดเจนขนในสวนตางๆ แสดงคณสมบตของวสดบางประเภทได เชน กระจกใส โปรง ผนงทบ การเชอมทวางทงแนวตงและแนวนอน การวางทศทางของประโยชนใชสอยในสวนตางๆ มตของทวาง แสงเงา หากเปนงานปรบเปลยนประโยชนใชสอยของตวอาคาร กสามารถแสดงใหเหนถงการปดทบ หรอเปดชองแสงทเขามาจากภายนอกได เพอสอหรออธบายถงแสงทจะเกดขนภายในงาน ออกแบบภายในไดโดยสามารถแบงออกเปนประเดนไดดงน 3.1 แสดงทวางในงานออกแบบภายใน การแสดงทวางในงานออกแบบภายใน การทำาหนจำาลองนบเปน เครองมอทมประสทธภาพในการถายทอดความคดของมณฑนากร ทมตอมตของทวางใหผดไดสมผสโดยตรงถกตอง ทงงานทมความ เรยบงายเนนการเชอมโยงชองเปดภายใน ทงในแนวตงและแนวนอน (Janke 1968 : 69) ความเชอมโยงกบงานภมสถาปตยกรรมสงแวดลอม ภายนอกอาคาร สามารถอธบายทศทางของแสงธรรมชาตทมผลตอ ทวางในงานออกแบบภายใน มณฑนากรสามารถทำาความเขาใจใน พนท และสดสวนของเฟอรนเจอรไดจากหนจำาลองนเชนกน ดงในภาพตวอยางท 6,7,8 แสดงใหเหนถงทวางในการออกแบบภายในบานพกอาศยและอาคารสาธารณะขนาดใหญ 3.2 แสดงรายละเอยดแบบขยายเพอการนำาเสนอ และการกอสราง ในงานออกแบบภายใน มกมรายละเอยดตางๆ ภายในงาน ทมความสำาคญโดยตรงตอการออกแบบภายใน มณฑนากรอาจ ตองการนำาเสนอในสวนปลกยอยตางๆ ภายในงาน ซงกสามารถ ทำาแยกเฉพาะสวนออกมาได หรอรายละเอยดทงหมดและถายภาพ เพอนำาเสนอเฉพาะสวนกสามารถทำาได ในสวนนจะชวยอธบาย รายละเอยดทเปน 3 มตภายในงานไดด ดงเชนในภาพท 9,10

ภำพท5 ภาพแสดงการปรบปรง ตอเตมการออกแบบภายในอาคารเกา ทมา: http://www.arcspace.

com/architects/Libeskind/jewish_cph/

53

แสดงสวนผนงทสามารถหมนปรบ เพอเพมหรอลดแสงธรรมชาต ภายในได แสดงถงเงาตกทอดทเกดขนภายในงานออกแบบภายใน หากในระหวางงานกอสราง หากงานออกแบบภายในม รายละเอยดทมความซบซอน ผรบเหมาไมเขาใจแบบ ยากตอการสอสารดวยการเขยนแบบ หรอการเขยนทศนยภาพ การทำาหนจำาลองเปนทางออกทด เพอทำาความเขาใจกอนการกอสราง เพอใหงาน ออกมามรปแบบทถกตอง ดงเชนในรปดานลาง เปนการทำาหนจำาลองเคานเตอรทมการออกแบบในลกษณะผลกเรขาคณตหกเหไปมา หากดจากแบบแลว คงยากตอการทำาความเขาใจ มณฑนากรจงตอง ทำาหนจำาลองเพอสอสารกบผรบเหมา เพอใหงานกอสรางออกมา ถกตอง 3.3 แสดงรปแบบการจดวางผงเฟอรนเจอร ในงานออกแบบภายใน ทมตองการแสดงถงความเปนระบบ ระเบยบ เชน สำานกงานโรงเรยน โรงพยาบาล หางสรรพสนคา ซปเปอรมารเกต ฯลฯ การทำาหนจำาลองกเปนวธการทจะชวยใหเขาใจถงผงการสญจรทงหมด รวมทงลกษณะการทำางาน และลำาดบหนาทของแตละฝาย ภายในสำานกงาน (Hohauser 1970 : 156)

ภำพท10 หนจำาลองแสดงลกษณะ การออกแบบผนงปรบแสง

ทมา: ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

ภำพท9 หนจำาลองแสดงลกษณะแสงทเกดจากผนงปรบแสง

ทออกแบบไวทมา: ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

ภำพท6 งานออกแบบบานคณชาตร ทองคำา ทแสดงถงความตองการพนท

สงโปรงบรเวณหองรบแขกทมา: ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

ภำพท7 Educatorium enUtrecht by OMA/Rem Koolhaas

ภำพท8 Sparkasse Oberhausen interior spiral staircase

54

ภำพท11 ภาพแสดงการทำาหนจำาลองเพอชวยสรางความเขาใจแกผรบเหมากอสรางทมา: บรรจงลกษณ กณหาชาล

ภำพท12 แสดงการจดวางเฟอรนเจอรในการออกแบบภายในสำานกงานทมา: ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

55

3.4 แสดงลกษณะแสงธรรมชาตทเกดขนในการออกแบบภายใน ในการออกแบบภายในทไดออกแบบ และ เลอกการเปดชองเปดตางๆ ของอาคารเพอสรางแสงสวางใหเปนตามประโยชนใชสอย (พรส พชรเศวต และ พรรณชลท สรโยธน 2547 : 21) เหมาะสมตอการใชงานในพนทภายใน มณฑนากรสามารถทำาหนจำาลองเพอศกษาลกษณะของแสงทจะเกดขนในพนทภายในเพราะดวยการออกแบบเพยงการรางในกระดาษนน ไมสามารถอธบายหรอเหนปรมาณแสงทผานมาภายในได การทำาหนจำาลองเพอศกษาจงเปนวธทเหมาะสม เพราะหนจำาลองสามารถทำาใหเหนลกษณะของแสงทเกดขนจรงในพนทภายใน และหากมการจดแสงใหเสมอนจรงตามตำาแหนงทศทางทตงของอาคาร กทำาใหสามารถเหนสภาพแสงทเกดขนในแตละชวงเวลาไดอยางสมจรง ดงเชนในรป ตวอยางภาพท 13 เปนการเลอกเปดชองแสงบรเวณเพดาน เพอใหแสงเขามาในบรเวณหองอานหนงสอ

ภำพท14 หนจำาลองแสดงลกษณะการซอนแสงไฟในผนงกระจกฝาทมา : ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

ภำพท13 หนจำาลองแสดงลกษณะแสงธรรมชาตทเกดขนในการออกแบบภายใน

ทมา : ณฐรฐนนท ทองสทธพรภาส

เพอการใชประโยชนจากแสงธรรมชาตไดอยางเตมท ประหยดพลงงานสรางบรรยากาศทเชอมโยงกบธรรมชาตใหกบการออกแบบภายใน 3.5 แสดงลกษณะแสงประดษฐทมผลตอการออกแบบภายใน การจำาลองแสงประดษฐในหนจำาลองงานออกแบบภายใน เพอสรางความเขาใจในแนวความคดการออกแบบแสงสวางทสอดคลองกบการออกแบบภายใน สามารถแสดงจดกำาเนดแสงลกษณะผล กระทบทเกดขนภายในงาน จงหวะของแสงและความเหมาะสมของแสงตอพนทใชสอยภายในแตมขอคำานงอยางหนงคอ ผสรางหนจำาลองอาจไมสามารถคำานวนปรมาณแสงใหตรงกบความเปนจรงได 100% แตแสงในหนจำาลองเปนเครองมอในการสอสารกบผดถงแนวทางการจดแสงทจะเกดขนเทานน เพอสรางความสมจรงใหกบหนจำาลองสามารถสรางมโนภาพในงานออกแบบภายในไดดยงขน

56

ถงขนตอนสดทาย สามารถสรางความประทบใจใหกบลกคาได (นธ สถาปตานนท และคณะ 2550 : 238) ซงมณฑนากรสามารถขยายขอบเขตของการทำาหนจำาลองออกไป มเทคนคทสามารถเปด-ปดหนจำาลองเพอแสดงความเชอมโยงกบโครงสราง หรอบรบทโดยรอบอาคารกสามารถทำาได 4.2 การนำาเสนอเพอการขายโครงการในธรกจอสงหารมทรพย ในธรกจอสงหารมทรพยทมการแขงขนสง การนำาเสนองานเพอการขายนบเปนสงจำาเปนเพอสอสารกบลกคาใหไดวา พนทขายทลกคาจะเลอกซอไปนน มขนาดสดสวนความสงเทาไร ทางสญจรการเขาออกเปนอยางไร เพราะเปนการนำาเสนอในกลมบคคลทมความหลากหลาย หนจำาลองทเปน 3 มต จะชวยสรางความเขาใจใหกบลกคาไดอยางมากดงเชนในภาพท 18 5.ห นจ�ำลองเพอกำรศกษำและแสดงคณคำทำงประวตศำสตร ในพพธภณฑหรออาคารทมคณคาศลปวฒนธรรมและประวตศาสตรของชาต ทางผจดแสดง

4.หนจ�ำลองเพอกำรพำณชย ในขนตอนการนำาเสนอการออกแบบภายในชวงสดทาย ในบางโครงการทางเจาของโครงการอาจมความตองการหนจำาลองเพอการนำาเสนอครงสดทาย เพอการพาณชย การขาย หรอสำาหรบการจดแสดง หนจำาลองอาจมขนาดใหญขนเพอแสดงรายละเอยดทสมจรงมากขน แสดงถงทวางเฉพาะสวนสำาคญตางๆภายในงานออกแบบภายใน หรอแสดงกลไกภายในงาน เพอศกษาและแสดงความเขาใจตอรายละเอยดตางๆ ไดอยางถกตอง (Hohauser 1970 : 155) การจดทำาอาจแบงวตถประสงคออกเปนหวขอไดดงน 4.1 แสดงแบบรายละเอยดการออกแบบภายในแบบสมบรณ การนำาเสนอผลงานออกแบบภายใน ในขนตอนสดทาย หากมณฑนากรเลอกทจะใชห น จำาลองในการนำาเสนอผลงาน หนจำาลองนนจะตองม ความละเอยดสมจรงทงในเรองของความปราณต วสดและสทเหมอนจรง มากกวาหนจำาลองในรปแบบอน เปนพเศษ เพราะหนจำาลองในขนตอนนเปนแบบการออกแบบภายในกอนการกอสรางทไดพฒนามาจน

ภำพท16 ภาพแสดงสวนฝาเพดานทเปนจดซอนไฟและการเนนแสงไปใน

สวนตางๆตามประโยชนใชสอย ทมา : http://www.archnews-now.com/features/ images/

Feature0036_06x.jpg

ภำพท15 ภาพแสดงการจำาลองการจดไฟในการออกแบบภายในโรงละคร ทมา : http://www.critique-this.us/2009/09/18/new-world-symphony-designed-by-frank-

gehry-a-transitional-piece/

ภำพท17 การนำาเสนอรายละเอยดงานออกแบบภายในโดยการทำาหนจำาลอง ทมา :http://www.flickr.com/photos/nicholas-ngkw/5352868387/sizes/l/in/

photostream/

57

• มำตรฐำนสวน ขนาดจะตองพอเหมาะ กบงานออกแบบภายใน ผดสามารถเหนและศกษา ไดอยางชดเจน ควรอยในชวง 1:1, 1:5, 1:10, 1:20, 1:25, 1:50, 1:75, 1:100 ซงหากมาตราสวนมากกวาน หนจำาลองจะเลกมาก จะไมสามารถเหนและเขาใจงานออกแบบภายในไดตามตองการ (Janke 1968 : 69) แตหากเปนอาคารขนาดใหญทมขอจำากดในเรองการขนยาย กอาจจะมขอยกเวนเปนกรณไป • กำรเลอกพนทในกำรท�ำห นจ�ำลองเพราะห นจำาลองในการออกแบบภายในนนไม สามารถจดทำาไดทงหมด มณฑนากรจะตองเลอก เปดผนงหรอเพดานบางสวน หรอแสดงในลกษณะ ของรปตด (Section) รปดาน ( Elevation) หรอ ผงพน (Plan) เนองจากงานออกแบบภายใน เปนงาน ทไมไดอยภายนอก ไมสามารถแสดงใหเหนโดยรอบได จงจำาเปนตองเลอกเปดหนจำาลองบางสวนเพอดลกษณะงานภายในได

อาจจะทำาห นจำาลองอาคารสำาคญขนมาเพอให ผเขามาชมไดศกษา เรยนรลกษณะโครงสรางของอาคาร การใชงานในสวนตางๆ วถชวตของผคนทเกยวเนองกนระหวางวฒนธรรมกบงานออกแบบภายใน เพอใหผชมไดเหนภาพรวมกอนการเขาไป สมผสสถานทจรง ห นจำาลองในสวนนจงตองม ความถกตองทงในเรอง มาตราสวน รายละเอยด รปราง รปทรง เพราะเปนการถายทอดเนอหาทาง ประวตศาสตรผานหนจำาลองทจะตองสรางความ เขาใจในมตของทวางและการออกแบบภายในในยค สมยนนๆ ดวย ดงเชนในภาพท 19 เปนอาคารปารส โอเปรา ซงเปนอาคารสำาคญทางประวตศาสตร ทม ความสวยงาม ผจดทำาหนจำาลองไดเลอกตดครงอาคารเพอแสดงลกษณะการใชงานภายในอาคาร วตถประสงคในการทำาหนจำาลองทกลาวมาทงหมด เปนรปแบบทมณฑนากรตองการจะสอสารกบผด แตมสงทตองคำานงถงอกสำาหรบการทำาหนจำาลองคอ

ภำพท19Paris Opera by Charles Garnierทมา : http://www.flickr.com/photos/11061732@

N07/5516597741/sizes/z/in/photostream/

ภำพท18 การแสดงหนจำาลองเพอการขายอสงหารมทรพย ทมา : http://www.dreamstime.com/stock-photos-model-house-interior-image7929263

58

•เทคนคและวธกำร รปแบบและเทคนคการจดทำานนจะตองเหมาะสมกบลกษณะงาน วสดอปกรณในการจดทำา ตองมความเหมาะสมกบ งานชนนนๆ •ทกษะและฝมอของผจดท�ำ ผทำาหนจำาลอง ตองรจกระดบทกษะฝมอของตน เพอใหสามารถ เลอกเทคนคในการนำาเสนอทเหมาะสมได ซงเราจะ ปฏเสธไมไดเลยวา ถงแมจะมงานออกแบบภายในท สวยงาม ทงทวางและแนวความคดทจะนำามาจดทำาหน จำาลอง หากทกษะฝมอของผจดทำาไมไดมาตรฐาน งานชนนนกอาจจะสอสารไดไมตรงกบวตถประสงค •ระยะเวลำ หากเปนงานทตองการความ ปราณต มขนาดใหญ หรอมรายละเอยดพเศษ ควรใหเวลาในการจดทำา เพอใหผลงานมความสมบรณ • กำรถำยภำพห นจ�ำลอง เมอไดห น จำาลองทสวยงามแลว การถายภาพใหออกมาสวยงามกเปนอกหนงปจจยในการนำาเสนอ ควรใชกลองทสามารถถายภาพในระยะใกลได โดยอาจ เปนกลองทมโหมดมาโคร (Macro) หรอกลองทตดเลนสมาโคร การถายควรใชขาตงกลองในการ ถายภาพเพอปองกนภาพเคลอนไหว ซงในปจจบน มกลองขนาดเลกใหเลอกใชมากมาย แมกระทง กลองจากโทรศพทมอถอกสามารถใชไดหากม เทคนคและมมมองท เหมาะสม ส วนพนหลง (background) ควรเปนสขาวหรอสดำาเพอเนน ตวหนจำาลองใหมความชดเจน ควรมพนผวทดาน ไมสะทอนแสง โดยใชผาหรอแผนกระดาษโดยป ไม ให มมม เพอใหพนหลงไม รบกวนภาพของ หนจำาลอง ตามแบบในภาพท 20

บทสรป ในปจจบนวทยาการดานการออกแบบภายในไดพฒนาไปอยางมาก มมมองของมณฑนากรทม ตองานออกแบบภายใน กไดเปลยนแปลงไปมาก ทงในดานการออกแบบ การทำางาน การนำาเสนอ และดวยงานทมความซบซอนยากตอการเขาใจ หนจำาลองจงนาจะเปนทางออกทด เพราะสามารถ มองเหนเปนสามมตไดอยางชดเจน ห นจำาลอง สามารถนำามาใชทดลองในการสรางพนทใหม ความพเศษ ใชในกระบวนการและขนตอนของ การออกแบบภายใน การนำาเสนอลกคาหรอแมกระทงการจดแสดงงานเพอการศกษากสามารถทำาได หนจำาลองนนนอกจากเปนเครองมอในการสอสารงานสรางสรรคของตนแลว ยงมสวนชวยในการพฒนารปแบบของงาน ทฤษฎและแนวคดในงาน ออกแบบภายใน ตอบสนองตอวทยาการทางดานการออกแบบภายใน ทงในดานงานออกแบบ การ

ภำพท20 พนหลง background ในการถายภาพหนจำาลอง ทมา : http://www.pushpullbar.com/

forums/showthread.php?3946-Photographing-architectural-models

59

นำาเสนอผลงาน และการกอสรางและในอนาคต ผเขยนเชอวาตองมวธการในการจดทำาหนจำาลองรปแบบอนๆ ทประสานเทคนคคอมพวเตอรหรอเครองจกรเพอชวยในการออกแบบ และเขาไป เปนสวนหนงในการชวยสรางแนวความคดเชงทฤษฎทจะทำาใหเกดความคดและผลงานใหมๆ ขนมา ทงในเชงวชาการ วชาชพทมความแตกตางออกไป เรายงสามารถนำาเทคนคการทำาหนจำาลองเพอการออกแบบภายในนไปดดแปลงและประยกตกบศาสตรดานอนๆ เพอพฒนางานออกแบบภายในของตนไดอยางหลากหลาย สงเสรมคณคารวมทงแสดงศกยภาพของงานออกแบบภายในทสามารถสรางคณภาพชวต สนทรยภาพ และประโยชนใชสอยพฒนางานออกแบบภายในใหยงยนสบเนองตอไป

บรรณำนกรมนธ สถาปตานนท และคณะ. ARCHITECTS 49 EXPERIMENTAL DESIGN 1998-2006. กรงเทพฯ : Li-Zenn, 2550.พรส พชรเศวต และ พรรณชลท สรโยธน. แสงสรางสรรค. กรงเทพฯ : ศนยตำาราและเอกสารวชาการ คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย, 2547.Fernando Márquez Cecilia, Richard C. Levene. El Croquis No. 88/89 Worlds One Mundos Uno : Towards the end of the 20th Century. Milsno : El Croquis Editorial, 1998.Hohauser, Sanford. Architectural and Interior Models Design and Construction. NewYork :VanNostrand Reinhold Company, 1970.

Janke, Rolf. Architectural Models. New York : Frederick A. Praeger, Publishers, 1968.Kurabayashi, Susumu. Making Interior Models. Tokyo: Graphic-sha Publishing Co., Ltd, 1994.Oswald, Ansgar. Architectural Models. Singapore : Page One Publishing Pte Ltd, 2008.Cornetet, James. New World Symphony Designed by Frank Gehry : A Transitional Piece? [Online]. from : http://www.critiquethis. us/2009/09/18/new-world-symphony- designed-by-frank-gehry-a-transitional- piece/ (July 17, 2013)Hunter, Will. Q&A with Project Orange on the interior design of a hotel project India . [Online]. from : http://www.bdonline. co.uk/qa-with-project-orange-on-the- interior-design-of-a-hotel-project- india/3142784./ (July 17, 2013)Libeskind, Daniel. Danish Jewish Museum. [Online]. from : http://www.arcspace. com/features/ daniel-libeskind/ danish-jewish-museum/ (July 17, 2013)

60

61

การศกษาการรบรศลปะและวฒนธรรมลานนาของนกศกษาระดบอดมศกษาThe Apprehension of Lanna Art and Culture of Tertiary Level Students

ทวพาสน พชยชาญณรงค 1

Tawipas Pichaichanarong

1 อาจารยประจำาคณะนเทศศาสตร มหาวทยาลยหอการคาไทย

บทคดยอ เมอกาวสศตวรรษท 21 นกศกษาไทยในยคสมยปจจบนไดเปดรบสอวฒนธรรมตะวนตก ในขณะเดยวกนความรงเรองของสอวฒนธรรมเอเชยไดรบความนยมอยางมากในหลายประเทศในทวปเอเชย รวมทงประเทศไทย ในขณะเดยวกนนกศกษาไทยอาจสญเสยความสนใจในศลปะและวฒนธรรมไทย งานวจยนมวตถประสงคหลกเพอศกษาความสามารถในการรบรศลปะและวฒนธรรมลานนาผานสอทางสายตา ผานภาพ 2 มต (ภาพกราฟกและภาพถาย) ผานภาพ 3 มต (ภาพสถาปตยกรรมและภาพสถาปตยกรรมเสมอนจรง) และผานมโนภาพ โดยออกแบบงานวจยในลกษณะการทดสอบตอบแบบสอบถาม ซงเกบขอมลจากนกศกษามหาวทยาลยแหงหนงในภาคเหนอ จำานวน 412 คน สำาหรบเครองมอทใชในการวจย คอ แบบสอบถามเรองความเขาใจศลปะและวฒนธรรมลานนาโดยวเคราะหขอมลดวยคารอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน การวเคราะหคาสหสมพนธ (Correlation coefficient) และ t-test ผลการวจยพบวา นกศกษาในระดบอดมศกษามระดบความเขาใจศลปะและวฒนธรรมลานนาผานการมองภาพทแสดงถงศลปะและวฒนธรรมลานนาเปนไปในเชงบวก ดงนนการรบรอาณาจกร ลานนาของนกศกษาระดบอดมศกษาจงเปนไปในทางบวกดวย ทงนภาพ 2 มต (ภาพกราฟกและภาพถาย) และภาพ 3 มต (ภาพสถาปตยกรรมและภาพสถาปตยกรรมเสมอนจรง) ทแสดงถงศลปะและวฒนธรรม

62

ลานนาไมไดมผลมากไปกวามโนภาพแตอยางใด นอกจากนผลการวจยพบวาผตอบแบบสอบถามไดใหขอมลวา 2 มต (ภาพกราฟกและภาพถาย) และภาพ 3 มต ภาพสถาปตยกรรมเสมอนจรงเปนสอทมประสทธภาพอยางมนยสำาคญทางสถต

Abstract Entering the 21th century, modern young Thai students have been exposed to media from Western culture. Meanwhile the rise of Asian culture from the media also has become very popular in many countries in Asia including Thailand. As a result, modern young Thai students may have lost interest in Thai Art and Culture. This research is designed to study the capability of tertiary level students to apprehend Lanna Arts and Culture through visual media evaluation of 2D images (Graphic images and Photographs), 3D images (Architecture and Architecture Visualization), and mental imagery. For methodology, questionnaires were used by collecting the data from the 412 college students from a university in the Northern region. The data then were analyzed using percentage, mean, standard deviation, correlation coefficient and t-test. This study concludes that the comprehension of Lanna Art and Culture for the Tertiary Level Students is positive. It is related to their positive perception of Lanna Kingdom. In addition, the portrayal of Lanna Art and Culture in 2D Images (Graphic images and Photographs) and 3D Images (Lanna Architecture and Lanna Architectural Visualization) do not have more of an effect than Mental Imagery of Lanna Art and Culture. Furthermore, the results reported that our respondents have placed 2D Images and Lanna Architectural Visualizations to be more effective mediums at significant level.

63

INTRODUCTIONStatementandSignificanceoftheProblem Entering the 21st century, modern young Thai students have been exposed to media from Western culture. Meanwhile, the rise of Asian culture through the media has also become very popular among many countries in Asia, including Thailand. As a result, modern young Thai students may have lost interest in Thai Art and Culture. Cultural communication comprehension plays an important role among young Thai students. In addition, cultural communication comprehension may affect their experiences. As far as Thailand is concerned, there is a few numbers of researches on cultural commu-nication comprehension among young Thai students. Therefore, this research is designed to study cultural awareness and its impact on communication competence through Lanna art and culture among young Thai students. This research focuses on studying the capability of tertiary level students to comprehend Lanna art and culture through the visual media evaluation of 2D images (graphic images and photographs), 3D images (architecture and architectural visualization), and mental imagery.

CultureandCulturalAwareness Zimmermann (1995) showed that getting along with the owners of one culture is a key to successful communication. Wiseman et al. (1989) demonstrated that intercultural communication competence and awareness of other cultures are positively correlated. This research focuses on Lanna art and culture, which represents the northern part of Thailand, known as “the Kingdom of Lanna”. The region consists of 8 provinces (Chiang Mai, Chiang Rai, Lampang, Lamphun, Phayao, Phrae, Nan and Mae Hong Son). The objective of this research is to investigate the capability of tertiary level students in comprehend Lanna arts and culture through the visual media evaluation of 2D images (graphic and photographs of Lanna arts and culture) and 3D images (Lanna architecture and Lanna architectural visualization), and to see if they relate to mental imagery found in positive perceptions of the Lanna Kingdom. When the knowledge of Lanna arts and culture achieves a more positive level among tertiary level students, it will lead to more positive perception towards Lanna Kingdom. Therefore, more positive perceptions of the Lanna Kingdom would strengthen their perceptions of Thai art and culture.

64

LITERATUREREVIEWMentalImagery Mental imagery (varieties of which are sometimes colloquially referred to as “visualizing,” “seeing in the mind’s eye”,” hearing in the head”,” imagining the feel of”, etc.) is quasi-perceptual experience; it resembles perceptual experience, but occurs in the absence of the appropriate external stimuli. It is also generally understood that bear intentionality (i.e., mental images are always images of something or other), and thereby to function as a form of mental representation. Traditionally, visual mental imagery, the most discussed variety, was thought to be caused by the presence of picture-like representations (mental images) in the mind, soul, or brain, but this is no longer universally accepted. (April 2, 2010 from World Wide Web: http://plato.stanford. edu/entries/mental-imagery/). Mental imagery, also called visualization and mental rehearsal, is defined as experience that resembles perceptual experience, but which occurs in the absence of the appropriate stimuli for the relevant perception.

LannaArtandCulture Current evidence suggests that nearly a thousand years ago the first Thai groups appeared in the far north of the present-day country. Some of them settled into fertile

valleys along rivers that flowed through the rugged, misty mountains, forming small principalities, which slowly grew in both population and power. By mid 13th century, there were enough principalities to unite under an ambitious ruler known as Mangrai has formed a kingdom known as Lanna that extended to Laos and Shan States of Burma, with Chiang Mai as its capital city. Royal family and its own traditions, more or less sealed off by a range of lofty mountains that prevented easy access by outsiders. Active involvement in day-to-day administration from Bangkok came only in the late 19th century with the appointment of a Siamese High Commissioner, but not until the northern railway line reached Chiang Mai in 1920s did others really begin to come to the region (Amranand & Warren, 2000).

LannaArt&Architecture As elsewhere, Lanna art was religious in inspiration and function, and for this reason it is essential to consider the architecture of its monuments and monastic building at the same time as its sculpture and mural painting (Freeman, 2001).

65

Priming Priming refers to enhancing the effects of the media by offering the audience a prior context: a context that will be used to interpret subsequent communication. The media serves to provide the audience with standards and frames of reference. Agenda-setting refers mainly to the importance of an issue; priming tells us whether something is good or bad, whether or not it is communi-cated effectively, and so on (December 30, 2008 from World Wide Web: http://www.tcw.utwente.nl/theorieenoverzicht/Theory). Agenda-setting theory (Priming) was used to interpret the data for the influence of the media.

SocialLearningTheory People learn through observing others’ behavior, attitudes, and outcomes of those behaviors. “Most human behavior is learned observationally through modeling: from observing others, one forms an idea of how new behaviors are performed, and on later occasions, this coded information serves as a guide for action.” (Bandura,1997). Social learning theory explains human behavior in terms of continuous reciprocal interaction between cognitive, behavioral, and environ-mental influences.

TheoryofPersuasion In 1953, Hovland, Janis and Kelly defined persuasive communication as “the process by which an individual (the communicator) transmits stimuli (usually verbal) to modify the behavior of other individuals (the audience)” (Tan, 1985). This study investigates five characteristics of communication sources: attractiveness; believability; liking; persuasion; and trust-worthiness as applied to the comprehension of Lanna art and culture by tertiary level students. It attempts to better understand perceived differences and similarities between mental imagery, Lanna art, Culture in 2D images (graphic images, and photographs) and in 3D images (Lanna architecture and Lanna architectural visualization). This study tests the following hypothesis: H-1: The comprehension of Lanna art and culture of tertiary level students

METHODOLOGY Participants: Subjects were recruited from various undergraduate level classes at a large university in the Northern Province of Thailand. They were given extra credit for participation. Instructor told the students that this was a study analyzing people’s opinions and feelings about the comprehen-sion of public issues in present Thailand, particularly issues dealing with Lanna art and Culture.

66

ToolofMeasurement The participant’s responses were measured by scales adapted from Bucholz and Smith (1991). The nine-point differential scale asks respondents to rate whether categories of Lanna arts and culture are closer to one or the other of two bipolar attributes. Our measurements included twelve attributes using a Likert scale ranging from 1 (very disagree) to 9 (very agree). This study was also interested in the portrayals of Lanna arts and culture in various media. The current study examined the students’ viewing frequency of television, movies, and internet usages (e.g., hours per week). This survey also measured how television, mov-ies and internet.

Procedures To test the hypothesis, information was gathered by a questionnaire with the approval of the student. To ensure instrument reliability and to prevent respondent sensitization, respondents were instructed to answer the questionnaire with conditions of Lanna arts and culture in general, and in 2D images and 3D images.

RESULTS Participants and measurements: Four-hundred and twelve students participated in the study of which 39.5 percent are male and 60.5 percent are females. The average age is 21.22 years, 57.6 percent are freshmen, and 20.1 percent are sophomores, 13.3 percent are juniors, 6.3 are seniors and 1.9 percent are master students. Business-Chinese major made up the highest number of students at 34.6 percent. 5.6 percent of the college students watched television at the highest average of 0-5 hours per week. 4.1 percent of the college students watched movies at the highest average of 0-5 hours per week. 7.3 percent read newspapers for 0-5 hours per week. 5.6 percent of the college students read magazines 0-5 hours per week, and 4.8 percent used the Internet at the highest average of ≥ 30 hours per week.

TestofHypothesis To test the hypothesis, correlation analyses were used to estimate the relation-ships between comprehension of Lanna art and culture and the Tertiary Level Students. This study tests the comprehension of Lanna art and culture for the Tertiary Level Students compared with Lanna arts and culture in 2D images and in 3D images.

67

H-1 predicted the comprehension of Lanna art and culture for the tertiary level students. To test H-1, correlations were computed between (shown in Table 1-4): The correlation of mental imagery of Lanna art and culture with graphic images of Lanna art and culture The correlation of mental imagery of Lanna arts and culture with photographs of Lanna art and culture The correlation of mental imagery of Lanna arts and culture with Lanna architecture The correlation of mental imagery of Lanna arts and culture with Lanna architec-tural visualization The hypothesis was significant at .000 (see Table 1-4).

TABLE1Correlation of Mental Imagery of Lanna Art and Culture, Graphic images of Lanna Arts and Culture

CorrelationMean

Mental ImageryMean

Graphic imagesr

Sig.(2-tailed)

1. Beautiful 7.81 7.36 .383 .000*

2. Attractive 7.40 7.19 .378 .000*3. Noble 7.24 6.85 .460 .000*4. Appreciate 7.25 7.08 .414 .000*5. Northern Art 7.97 7.32 .346 .000*6. Northern Culture 7.93 7.40 .328 .000*7. Siam Art 7.90 7.39 .428 .000*8. Original 7.38 6.82 .368 .000*9. Believable 7.44 6.86 .292 .000*10. Likable 7.28 6.93 .432 .000*11. Persuasive 7.21 6.94 .362 .000*12. Trustworthy 7.22 6.88 .357 .000*Correlation is significant at the 0.05 level.

68

TABLE2

Correlation of Mental Imagery of Lanna Art and Culture, Photographs of Lanna Art and Culture

CorrelationMean

Mental ImageryMean

Photographsr

Sig.(2-tailed)

1. Beautiful 7.81 7.78 .020 .680

2. Attractive 7.40 7.47 .046 .3533. Noble 7.24 7.32 .346 .037*4. Appreciate 7.25 7.39 .428 .0565. Northern Art 7.97 6.86 .292 .3846. Northern Culture 7.93 6.94 .362 .0877. Siam Art 7.90 7.63 .068 .1678. Original 7.38 7.36 .114 .021*9. Believable 7.44 7.36 .041 .40610. Likable 7.28 7.30 .040 .41611. Persuasive 7.21 7.31 .038 .44312. Trustworthy 7.22 7.31 .025 .608Correlation is significant at the 0.05 level.

TABLE3Correlation of Mental Imagery of Lanna Art and Culture, Lanna Architecture

CorrelationMean

Mental ImageryMean LannaArchitecture

rSig.

(2-tailed)

1. Beautiful 7.81 8.11 .485 .000*

2. Attractive 7.40 8.07 .502 .000*3. Noble 7.24 8.24 .154 .2704. Appreciate 7.25 7.23 .106 .4575. Northern Art 7.97 8.01 .080 .5696. Northern Culture 7.93 7.88 .132 .3547. Siam Art 7.90 7.80 -.033 .8218. Original 7.38 7.15 .024 .8629. Believable 7.44 7.75 .052 .71010. Likable 7.28 7.96 .274 .047*11. Persuasive 7.21 6.03 .084 .54912. Trustworthy 7.22 7.30 .014 .920Correlation is significant at the 0.05 level.

69

TABLE4Correlation of Mental Imagery of Lanna Art and Culture, Lanna Architectural Visualization

Correlation

MeanMental Imagery

Mean LannaArchitectureVisualization

rSig.

(2-tailed)

1. Beautiful 7.81 7.86 .189 .185

2. Attractive 7.40 7.78 .262 .0633. Noble 7.24 7.64 -.043 .7654. Appreciate 7.25 7.78 -.034 .8165. Northern Art 7.97 7.62 .053 .710

6. Northern Culture 7.93 7.64 .030 .837

7. Siam Art 7.90 7.49 -.020 .8938. Original 7.38 6.94 .120 .4029. Believable 7.44 7.05 -.226 .11110. Likable 7.28 7.66 -.049 .73411. Persuasive 7.21 6.54 .054 .70612. Trustworthy 7.22 7.19 -.053 .713Correlation is significant at the 0.05 level.

Discussion The result supports the mentioned hypothesis. This study concludes that the comprehension of Lanna art and culture for the tertiary level students is positive. It is related to their positive perception of the Lanna Kingdom. Bandura’s social learning theory (1977) suggests that pertaining representations, sometimes referred to as visual imagery, involves drawing a mental picture of the observed act and storing that picture in our memories. Visual Imagery is of course quite a common process. We have “pictures in our heads” of people we know or have known; of experiences, sad and happy: of beautiful vacation scenes: and so on. Likewise, a person who had seen Lanna art and culture in 2D and in 3D image representations would recall positive images of the objects and would develop positive attitudes towards the Lanna Kingdom in general. In addition, the portrayal of Lanna art and culture in 2D images (graphic images and photographs) and 3D images (Lanna architecture and Lanna architectural visualization) did not have more of an effect than mental imagery of Lanna arts and culture. Furthermore, the results reported that

70

our respondents have placed 2D images and Lanna Architectural visualizations to be more effective media at significant level. In conclusion, this study confirms that 2D images and visualizations of Lanna architecture are the most effective media. In addition, the positive perception of Lanna art and culture in 2D and 3D images are related to the positive perceptions of the Lanna Kingdom. However, Lanna art and culture in 2D images and in 3D images have not created more effective images than mental imagery that is created by their own visualization. As we have the results from our research, we also can integrate findings to develop into many areas, such as Business, Government affairs or Education. As a result, they can develop a better message of Lanna art and culture through a better media, which can reach to modern young Thai students in large scale.

IMAGESAMPLESINTHISRESEARCHGraphicimages

Graphic images were created by the 2nd year Multimedia Technology and Animation

Students (ID 49), Mae Fah Luang University.

71

PhotographsPhotographs were partly from the book Title

“Lanna Style: Art & Design of Northern Thailand”Author: Ping Amranand, photographer

Alt Author: Warren WilliamImprint: Bangkok; Asia Books, 2000.

3DImageLanthong Vihara

Mae Fah Luang University, Chiang Rai , Thailand

Example3DcomparisonphotosatAngkorWatFrom http://www.devata.org/2009/08/virtual-or-reality-12-amazing-3d-comparison-photos-at-angkor-wat/

72

REFERENCESAmranand, P & Warren, W (2000). Art & Design of Northern Thailand Lanna Style: Sirivatana interprint public Co., Ltd.Bandura, A. (1997). Social Learning Theory. New York: General Learning Press.Bandura, A. (1997) 1 Jan 2009. Social Learning Theory http://www.learning-theories. com/social-learning-theory-bandura. html (1 Jan 2009).Bucholz, L. M. & Smith, R. E. (1991).“The Role of Consumer Involvement in Determining Cognitive Response to Broadcast Advertising,” JA, 1 (20), 4-17.Freeman, M. (2001). Lanna Thailand’s Northern Kingdom: Thames & Hudson Ltd.Lester, P. M. 30 December 2008. Visual Communications: Image is Everything? http://commfaculty.fullerton.edu/ lester/courses/300.html (30 December 2008).Lerter, P. M. (2006). Visual Communication: Images with Messages: Thomson WadsworthMental Imagery. 2 April 2010. Mental Imagery. http://plato.stanford.edu/entries/ mental-imagery (2 April 2010).Mirzoeff, N (2009). An Introduction to visual culture: RoutledgeMoriarty, S.E. 30 December 2008. A Conceptual Map of Visual Communication. http://www.mediacritica.net/courses/ 771/moriarty.pdf (30 December 2008).

Priming. 30 December 2008. Priming. http://www.tcw.utwente.nl/ theorieenoverzicht/Theory (30 December 2008). Tan, A.S. (1981). Mass Communication Theories and Research: Grid Publishing, Inc.Wiseman, R.L. Hammer, M. and Nishida, N. (1989), “Predictors of intercultural Communication competence”, International Journal of Intercultural Relations, Vol. 13, pp. 349-70.Zimmermann, S. (1995), “Perception of intercultural communication competence and International student adaption to an American campus”, Communication Education, Vol. 44, pp. 321-40

73

ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย:ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมองThe Missing Elements of Democracy: Art Jewelry as A Political Critic

ทวศกด มลสวสด 1

Taweesak Molsawat

1 อาจารยประจำาภาควชาการออกแบบเครองประดบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ งานวจยสรางสรรคชอ ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมอง เปนการวเคราะหและสงเคราะห เพอกำาหนดบทบาทหนาทและประโยชนใหมของเครองประดบรวมสมย กลาวคอเปนเครองประดบในฐานะวตถวจารณสงคมและวฒนธรรม ทกลาวถงพฤตกรรมการเมอง วฒนธรรมและสงคม รวมทงปรชญาของศลปนในบรบทรวมสมย นอกจากนแลว คำาจำากดความของเครองประดบยงถกตงคำาถาม เพอใหเกดการคนหาคำาตอบใหมจากมมมองทแตกตาง โดยการใชงานศลปะ ในทนกคอศลปะเครองประดบ เปนชองทางในการวพากษวจารณการเมอง กระตนใหคนในสงคมคด เกยวกบประชาธปไตยและการเมองไทย เพอยกระดบสงคมประชาธปไตยไทยใหดขน ตงแตอดตจนถงปจจบน เครองประดบมความผกพนและหยงรากลกกบวฒนธรรม การเมอง เศรษฐกจและวถชวตในหลายมต หากแตอตสาหกรรมเครองประดบในปจจบนสวนใหญใหความสำาคญกบมลคาทางเศรษฐกจ มงเนนการใชวสดทมคาและกลยทธการสรางตรา สนคาและวฒนธรรมของตราสนคา โดยไมใหความสำาคญตอเนอหาและบรบทของเครองประดบทเกยวของกบมตทางสงคม วฒนธรรม และการเมอง ทำาใหแนวคด รปแบบ โดยเฉพาะบทบาทของเครองประดบในปจจบนขาดความหลากหลาย และขาดความหมายทสมพนธกบบรบททางสงคม วฒนธรรมและการดำาเนนชวตของผคนในสงคม

74

งานวจยสรางสรรคน เปนการสำารวจบทบาทและหนาทของเครองประดบททำางานรวมกบรางกายผสวมใสในฐานะเครองมอสำาหรบการสอสาร เพอคนความหมายและความสำาคญของเครองประดบใน รปแบบงานศลปะทสมพนธกบรางกาย การเมอง สงคมและวฒนธรรม วธวจยทใชมดงน การเกบรวบรวมและศกษาขอมลภาคเอกสาร (การทบทวนวรรณกรรม) การสำารวจและเกบรวบรวมขอมลภาคสนามโดยวธการสงเกต (Observation) การวเคราะหและสงเคราะหการออกแบบ และการสรางชนงานสรางสรรค ผลการวจย พบวา 1. บทบาทใหมและประโยชนทางวฒนธรรมของงานศลปะเครองประดบ คอ เครองมอสำาหรบสอสารและวจารณการเมองเคลอนท 2. ศลปะเครองประดบทได แสดงออกถง ความสำาคญตอความหมายและความสำาคญของ เครองประดบในรปแบบงานศลปะทสมพนธกบรางกาย มโนคตของความเปนเครองประดบจะสมบรณไดกตอเมอ เครองประดบและเนอหาทำางานรวมกบรางกายไมวาจะในมตของนามธรรมและ/หรอรปธรรม 3. ชนงานสรางสรรคมสถานะเปนตวกระตนหรอตวเรงปฏกรยา (Catalysts) ในการตงคำาถามและกระตนใหเกดการแปลความหมาย (Interpretations) รวมทงใหเกดความคด เพอหาคำาตอบสำาหรบผทพบเหน ดวยวธการสอสารแบบปลายเปด (An open ended language) 4. ทฤษฎใหมของการออกแบบเครองประดบเชงสญญะรวมสมย ทใหความสำาคญตอสญญะและ ความหมายรวมสมย กอใหเกดความแตกตางทงแนวคด รปแบบ บทบาทและความหมายทมอตลกษณของศลปะเครองประดบ 5. คำาสำาคญในการออกแบบ (Keywords of Design) สำาหรบชนงานสรางสรรคทไดคอ การ เปรยบเปรยและการผสมผสานสงทขดแยงกน เปนการกระตนใหเกดการตงคำาถาม ความอยากรอยากเหน อยากมปฏสมพนธรวมกบผลงานวจยสรางสรรค ทงทางดานความคดและการสวมใส กลาวคอเปนการตงคำาถามกบสงทคนเคย เคยเหน เคยเขาใจ แตแตกตางในรายละเอยดและการนำาเสนอ (การยอนแยง) กอใหเกดรปแบบและเนอหาใหมในการสอสาร รวมทงกระตนการตระหนกรดวยตนเอง

คำาสำาคญ: ประชาธปไตยไทย ประโยชนทางวฒนธรรม รางกาย การสอสาร ศลปะเครองประดบรวมสมย

75

Abstract This creative research titled The Missing Elements of Democracy: Art Jewelry as A Political Critic is an analysis and synthesis process in order to define the new role and function of contemporary jewelry. The creative research process has been investigated to redefine items of jewelry as cultural and social objects of critique capable of voicing opinions on politics, time, culture, social behaviors as well as the artist’s philosophy. Moreover, the definition of jewelry has been to continuously question so as to search for new answers and to look at the ways in which questions are traditionally asked from a fresh perspective. The use of art, in this instance jewelry, is a way of criticizing the political system and to encourage people to conceptualize of Thai democracy and politic with the aim of elevating Thai democracy society. Jewelry has been deeply rooted in culture, politics, economics and lifestyle in a variety of ways for millennia. Throughout human history, the role of jewelry has shifted in terms of purpose, value (aesthetic and monetary), and cultural intent. Today, most commercial jewelry is focused on simple elements of design, typically making use of pre-cious materials and branding strategies (heightened by ‘branding culture’) in a vacuum, with no apparent regard for the content and context of jewelry and the body as related to social, cultural and political approach. This creative research is the exploration of the role and function of jewelry working together with the body of the wearer as a way of communication. The emphasis is on re-marrying the art form of jewelry making with a deeper level of meaning and significance, whilst also relating jewelry back to the body, politics, culture and society.The research methodologies are: literature reviews, field surveys (observation and docu-mentation), analysis and synthesis, a study of the creative design processes and produc-tion process.

76

The results are as in the following: 1. New role and function of contemporary art jewelry is utilized as a movable communication media of political critic. 2. Contemporary art jewelry pieces from this creative research center on a deeper level of meaning and significance of the body, related to politics, culture and society. Without content, meaning and body, items of jewelry have become meaningless objects; therefore, the ideology behind pieces of jewelry will be completed through fusion between the pieces, the body and the content conceptually and/or physically. 3. These creative works exhibit the relationship exposed between work and body intended to catalyze the asking of questions and provoke the finding of fresh interpreta-tions and thoughts through the contents that the work communicates as an open-ended language. 4. The creative research reveals a new contemporary semiotic design philosophy. The employment of forms, locations on the body and materials focuses on the meaning and cultural value, symbolizing and/or signifying an identity of art jewelry. 5. Keywords of design for these creative pieces are metaphor and hybridization. Therefore the work poses questions and stimulates the viewers’ curiosities drawing the interaction with the pieces both psychologically and physically. In addition, the work with a spin on contemporary, recognizable elements and the use of contrasting approaches creating irony and to act as cultural signifiers, directly questions of the known and famil-iar forms, colors, shapes and meanings of cultural objects with the different details. As a result, the work creates new forms and meanings of communication and a space for contemplation and self realization.

Keyword: Thai democracy, Cultural function, Body, Communication, Contemporary Art Jewelry

77

บทน�ำ “ศลปะสอสารผานทงรปธรรมและนามธรรม หากแตเนอหาสาระของศลปะ กอกำาเนดจากวฒนธรรมและสงคม ดงนน ศลปะจงเปนเครองมอในการตรวจสอบวฒนธรรมและสงคมอยางลกซงและสรางสรรค” (ทวศกด มลสวสด, 2554: 3) ผลงานวจยสรางสรรค “ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมอง” เกดจากการสำารวจบทบาทของเครองประดบและรางกายผ สวมใสในฐานะ เครองมอสำาหรบการสอสาร โดยการคนความหมายและความสำาคญของเครองประดบในรปแบบงานศลปะทสมพนธกบรางกาย การเมอง สงคมและวฒนธรรม ดงนน มโนคตของความเปนเครองประดบจะสมบรณไดกตอเมอ เครองประดบและเนอหาทำางานรวมกบรางกายไมวาจะในมตของนามธรรมและ/หรอรปธรรม ในงานสรางสรรคน ชนงานเครองประดบเปนตวกระตนและสอสารตอผคนในสงคม ในประเดนการหายไปของชนสวนพนฐานและสำาคญทสดของประชาธปไตยไทย รวมทงการกำาหนดบทบาทหนาทและประโยชนใหมของเครองประดบรวมสมย กลาวคอเปนเครองประดบในฐานะวตถวจารณสงคมและวฒนธรรม ทกลาวถงพฤตกรรมการเมอง วฒนธรรมและสงคม รวมทงปรชญาของศลปนในบรบทรวมสมย

ควำมส�ำคญของงำนวจยสรำงสรรค ประเดนสำาคญของงานวจยสรางสรรคนอยทการตงคำาถาม การสะทอนความคดและการคนหาคำาตอบจากสงทเกดขนในชวตประจำาวนของผคนในสงคม ทเกยวของกบการเมองและผลกระทบทหยง

รากลกตอการดำาเนนชวตของผคน ในมตของการเปลยนแปลงทางการเมอง วฒนธรรม เศรษฐกจ สงคม และการอยรวมกนในสงคม อนเนองมาจากการหายไปของชนสวนพนฐานและสำาคญทสดของประชาธปไตยไทย งานวจยสรางสรรค “ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมอง” ตองการทจะสะทอนเนอหาของการเปนอย และผลทเกดขนของการเมองไทยผานงานศลปะเครองประดบ เพอใหคนในสงคมไดตระหนกถงสงทเกดขนดวยผลงานศลปะเครองประดบ กลาวคอ ผลงานวจยสรางสรรคเปนเสมอนกระจกสะทอนบทบาทและความรบผดชอบตอตนเอง สงคมและประเทศไทยของประชาชนคนไทยและนกการเมอง ผ ว จย เคยได ยนและเรยนร เก ยว กบประชาธปไตยและผแทนราษฎรในวยเดก จงเกดคำาถามในขณะนนวา ทำาไมคนไทย จงไมมสทธทจะกำาหนดวถชวตหรอใชสทธของตนเองโดยตรง แทนทจะตองผานผแทนราษฎร อยางไรกตาม กระบวนการเลอกตงควรเปนวธการในการเลอกเพอใหไดผแทนราษฎรเขาไปทำางานรบใชประชาชน แทนทจะเขาไปเปนนกการเมองแลวบดเบอนระบบ และทายทสดกตกตวงประโยชนเขาส ตนเอง ผ วจยยงไมเหน ความหมายทแทจรงของประชาธปไตยและประโยชนตอประชาชนผานกระบวนการเลอกตงดงทเปนอย คำาถามทถามผานงานวจยสรางสรรคนคอ ผแทนราษฎรของประชาชนหายไปไหน ประชาธปไตยของประชาชนเพอประชาชนอยหนใด หรอเปนเพยงแนวคดในอดมคต ความอดอดและปวดราวจากการถกขมขนสทธของประชาชน รวมทงบทบาทของประชาชนในการมสวนรวมอยางแทจรงตอระบอบประชาธปไตยคออะไร ทงหมดเปนจดเรมตนของ

78

งานวจยสรางสรรคชดน โดยการใชงานศลปะ ในทนกคอศลปะเครองประดบ เปนชองทางในการวพากษวจารณการเมอง กระตนใหคนในสงคมคด เกยวกบประชาธปไตยและการเมองไทย เพอยกระดบสงคมประชาธปไตยไทยใหดขน ตงแตอดตจนถงปจจบน เครองประดบมความผกพนและหยงรากลกกบวฒนธรรม การเมอง เศรษฐกจและวถชวตในหลายมต กอนทมนษยสามารถสกดและขนรปโลหะหรอสามารถเจยระไนอญมณไดเหมอนทกวนน มนษยถำาทงชายและหญงประดบตกแตงตนเองดวยกระดก เปลอกหอยหรอแมแตเขยวสตวในฐานะทงเครองราง สถานะทางสงคม และการประดบตกแตงบนรางกาย ตลอดระยะเวลาอนยาวนานของประวตศาสตรมนษย เครองประดบถกปรบเปลยนหนาท บทบาท และประโยชนจากเครองรางของขลงไปสสญญะของชนชนทางสงคม จากความเปนตวตนไปสการเปนสวนหนงของกลมกอน จากสนทรยศาสตรไปสการเมอง และจากคณคาทางวฒนธรรมไปสมลคาทางเศรษฐกจ หากแตอตสาหกรรมเครองประดบในปจจบน สวนใหญใหความสำาคญกบการจดองคประกอบศลปทเรยบงาย รวมกบการใชวสดทมคาและการมงเนนกลยทธการสรางตราสนคาและวฒนธรรมของตราสนคา โดยไมใหความสำาคญตอเนอหาและบรบทของเครองประดบทเกยวของกบมตทางสงคม วฒนธรรม การเมอง และรางกาย งานวจยสรางสรรคน เปนการสำารวจบทบาทของเครองประดบและรางกายผ สวมใสในฐานะ เครองมอสำาหรบการสอสาร ดงนนมโนคตของความเปนเครองประดบจะสมบรณไดกตอเมอเครองประดบและเนอหาทำางานรวมกบรางกายทงในมตของมโนคตและ/หรอกายภาพ

วตถประสงคของกำรผลตผลงำนวจยสรำงสรรค 1. เพอศกษา วเคราะห และสรางสรรคงานศลปะเครองประดบ ในฐานะสอวจารณการเมองเคลอนท เพอสอสารกบสาธารณะ 2. เพอศกษา วเคราะห และสงเคราะห ความสมพนธระหวางเครองประดบและรางกายผสวมใสในฐานะเครองมอสำาหรบการสอสาร 3. เพอกำาหนดบทบาทและประโยชนใหมทางวฒนธรรม (New cultural function) ของศลปะเครองประดบ ผานคณคาและความหมายของเครองประดบและรางกายผสวมใสทใหความสำาคญกบบรบทของเนอหาและความคดทชนงานสอสาร

กระบวนกำรผลตผลงำนวจยสรำงสรรค กระบวนการผลตผลงานวจยสรางสรรค “ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมอง” น เรมจากการเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล รวมทงการสงเคราะหขอมลเพอกำาหนดแนวทางการออกแบบ จากนนดำาเนนการออกแบบ กลาวคอ เปนขนตอนการถายทอดหรอแปลแนวคดไปสการแสดงออกทางดานรปทรงและการจดองคประกอบทางศลปะ (The interpretation of conceptual idea) เพอใหเกดทศนภาษา (Visual language) ในการสอสารแนวคดดงกลาว นอกจากนแลว ผวจยใหความสำาคญตอการวเคราะหการใชรปทรง วสดและกรรมวธการสรางสรรคชนงาน ทสอดคลองกบความหมายในเชงสญญะรวมสมยของงานศลปะ (Contemporary semiotic of art) และประโยชนทางวฒนธรรมของเครองประดบเชงสญลกษณรวมสมยน ผวจยสามารถสรปขนตอนการดำาเนนงานโครงการวจยสรางสรรคชด “ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: ศลปะเครอง

79

ประดบกบบทบาทวจารณการเมอง” ได 5 ขนตอนดงน 1. การรวบรวมและศกษาขอมลภาคเอกสาร (การทบทวนวรรณกรรม) 2. การสำารวจ เกบรวบรวมขอมลภาคสนาม โดยวธการสงเกต (Observation) 3. วเคราะหและสรปผล 4. การออกแบบ 5. การสรางชนงาน

1.กำรรวบรวมและศกษำขอมล ผวจยดำาเนนการรวบรวมและศกษาขอมลภาคเอกสาร จากบทความ หนงสอ หนงสอพมพและอนเทอรเนตทมเนอหาเกยวของกบปญหาของการเมองไทย โดยเฉพาะอยางยง ผลกระทบทเกดขนในชวตประจำาวนของผคนในสงคม ทเกยวของกบคณธรรมและจรยธรรมนกการเมอง บทบาทของประชาชนในการมสวนรวมกบประชาธปไตยไทย รวมทงผลกระทบจากพฤตกรรมของนก การเมองและประชาชนทมตอการดำาเนนชวตในระบอบประชาธปไตยไทย เปนตน 2.กำรวเครำะหและสรปผล จากขอมลประเดนปญหาทางสงคมทสำาคญและบทบาทของเครองประดบทปรากฏในปจจบน ทำาใหสามารถสรปแนวทางของโครงงานวจยสรางสรรคน ผานการตความหมายใหมของเครองประดบ โดยการกำาหนดทฤษฎการออกแบบเครองประดบเชงสญลกษณรวมสมยในฐานะศลปะวจารณการเมอง (Jewelry as a political critique art) โดยการศกษาพฤตกรรมและทาทางของรางกายในมตของความหมาย (Visual and body languages) วตถและทศนธาต (Objects and visual elements) ท

พบเหนในชวตประจำาวน ซงเปนสญญะในการสอสารรวมสมยทสงคมเขาใจ ในกรอบของตวบงช (Signi-fier) และ ความหมายของตวบงช (Signified) ทไดรบการกำาหนดขน โดยนำามาใชเปนสญญะรวมสมยทางวฒนธรรม ทมนยยะทางสงคมดวยตวเอง เพอสอสารสาระสำาคญในแตละชนงาน โดยใหความสำาคญตอชนงานสรางสรรคทสมพนธและทำางานรวมกบพฤตกรรม ทาทางและตำาแหนงบนรางกายและ/หรอเสอผาของผสวมใส เพอใหเนอหาของชนงานสมบรณ 3.กำรออกแบบ ผวจยสรปผงขนตอนการวจยการออกแบบไดดงน การวเคราะหขอมลและการตความหมายใหมเพอคนหาแนวคดในการออกแบบ à กำาหนดแนวคดในการออกแบบ (Concept of Design) หรอ คำาสำาคญในการออกแบบ (Key words of Design) à การระดมความคด (Brain storming) à แบบราง (Sketches) และการออกแบบ à ขนตอนการวเคราะหแบบราง à การพฒนาการออกแบบแบบ(Design development) à การวเคราะหเพอเลอกแบบ (Fix Design) à ขนตอนการเขยนแบบ และทำาหนจำาลอง 3 มต (Study model) à การวเคราะหวสด (Materials) à กรรมวธการผลตชนงาน (Production process) à การนำาเสนอผลงานศลปะในรปแบบ นทรรศการ การแสดงและบรรยาย (Presentation: Exhibition, performance, lecture) จดสำาคญของแนวคดของโครงงานวจยสรางสรรคนคอการตงคำาถามและการสะทอนความคด เพอเปดพนทวางทางความคด (Conceptual empty space) สำาหรบผสวมใส ผพบเหนและผเสพงานศลปะเครองประดบคนหาคำาตอบจากชนงาน

80

สรางสรรคทเกยวของกบการเมอง ผานการกำาหนดบทบาทและประโยชนทางวฒนธรรมใหม (New Cultural function) ของชนงานศลปะเครองประดบในฐานะตวกระตนหรอตวเรงปฏกรยา (Catalysts) ในการตงคำาถามและกระตนใหเกดการแปลความหมายใหม (Reinterpretations) แนวคดในการออกแบบ (Concept of Design) ทไดจากการวเคราะหการออกแบบ คอ การเปรยบเปรยและการผสมผสานสงทขดแยงกน เพอเปนการกระตนใหเกดการตงคำาถาม ความอยากรอยากเหน อยากมปฏสมพนธรวมกบผลงานวจยสรางสรรค ทงทางดานความคดและการสวมใส รวมทงเปนการจงใจตงคำาถามในลกษณะปลายเปด เพอกระตนใหผทพบเหนตงคำาถามกบสงทคนเคย เคยเหน เคยเขาใจ แตแตกตางในรายละเอยดและการนำาเสนอ (การยอนแยง) กอใหเกดรปแบบและเนอหาใหมทตองการสอสาร รวมทงการตระหนกรดวยตนเอง โดยการนำาคำากลาวในเชงอปมา อปมย (ทฤษฎการพฒนาความคดในเชงเปรยบเทยบ) เชน สวยแตรปจบไมหอม นกธรกจการเมอง เดกเลยงแกะ เปนตน แทนคาดวยสญญะรวมสมย (รปทรง) เชน ดอกไม หมกกเมาส หนวดของอดอลฟ ฮตเลอร หนากากกนแกสพษ การผกรบบน จมกยาวพนอคคโอและผเสอ เปนตน กลาวคอ เปนการสรางสญญะใหม (ทฤษฎสญวทยาหรอสญศาสตร) โดยการผสมผสานเพอแทนคาแนวคดเชงเปรยบเทยบดวยรปทรงและความหมายตนทางทคนเคยผสมผสานกบทศนธาต (Visual ele-ments) และ/หรอสญญะอนทไมควรจะอยรวมกน (ขดแยง) และ/หรอการใชสวนยอยเพอแทนความหมาย ของรปทรงหรอวตถทงชน (Parts stand for the whole piece) รวมกบตำาแหนงการสวมใสบนรางกายและการเคลอนไหวของรางกาย กอใหเกดความ

หมายใหมและรปแบบใหมของงานเครองประดบ สำาหรบการสอสารในบรบทรวมสมย ผลงานชดนออกแบบเพอกระตนและเชญชวนใหผ สวมใสและผ ทพบเหนมสวนรวมและมปฏสมพนธกบชนงาน (Interactive Design) ทงความคด คณคา ปญญาทเกดขน และสามารถจบตอง สวมใสได ในประเดนของชนสวนทหายไปของประชาธปไตย

การวเคราะหเพอเลอกใชวสด ส และเทคนคสำาหรบผลงานศลปะเครองประดบน เปนการใชวสดและ สในบทบาททมความหมายสมพนธกบเนอหา เรองราวและประเดนของชนงานในแตละชนและภาพรวมของโครงงานงานวจยสรางสรรคทตองการสอสารในเชงสญลกษณรวมสมย ดงนนวสดทใชในโครงการวจยสรางสรรคน เชน กลบดอกกหลาบ ทองแดง และรางกายผสวมใส ใหความสำาคญตอความหมาย กลาวคอ เปนการใชวสดในเชงสญญะของความหมาย โดยการสรางชนของความหมายผานการใชวสด รวมทงการโยกยายความหมายและคณลกษณะของวสดตนทางไปอยในบรบทใหม กอใหเกดความหมายใหม เชน การใชกลบดอกกหลาบในผลงานชอ “ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: นำาทวมทง

ภำพท1ตวอยางแบบราง การออกแบบชนงาน

81

ผกบงโหรงเหรง” เปนการใชกลบดอกกหลาบในทวนยยะทตรงกนขามคอการปกปดและเปดเผย (การสรางภาพของความงดงามและความรกจากคำาพด หากแตเปนการปกปดภาพความจรงทตรงกนขาม) ทองแดงแทนคาเนอหนงของคน (Flesh) ทถกปกคลมดวยความมดบอดของการแบงแยก เปนตน การใชสแดงเปนการนำาเสนอในเชงทวสญลกษณ ในความหมายของความเปนชาตและความหมายของความแตกแยก เปนการตงคำาถามเกยวกบการใชสในเชงสญลกษณทามกลางความขดแยงทางการเมองของไทย สำาหรบเทคนคการสรางชนงาน มการใชเทคนคการเคาะขนรป (Forming) การกดกรด (Etching) การเชอมนำาประสาน (Soldering) และการทำาส (Coloring) ในการสรางใหเกดรปทรงทกอใหเกดความรสกและสอถงความหมาย รวมทงเนอหาของชนงาน โดยเฉพาะอยางยงความเหมาะสมตอการสวมใสในแตละตำาแหนงบนรางกาย 4.กำรสรำงงำน(Productionprocess) งานวจยสรางสรรคนมกรรมวธการผลตผลงานเปนลำาดบขนตอนดงน 4.1 การกดกรด (Etching) เปนเทคนคทใชสารเคมแทนทจะใชแรงกล ทำาใหเกดลวดลายบนพนผว ของชนงานโลหะ โดยโลหะสมผสกบกรดดวยระยะเวลาหนง เพอใหไดลวดลายและพนผวตามตองการ ลวดลายจะเกดขนเนองจากเนอโลหะถกกรดกดลงไป โดยการทาชนงานดวยวสดทไมละลายในกรดหรอทเรยกวา ตวกน (Resist) เชน วานชดำา (Asphaltum) ขผง นำายาไวเแสงหรอหมกจากเครองถายเอกสารเปนตน แลวปลอยใหบางจดเปลอยตามลวดลายทออกแบบ เพอใหกรดสามารถกดในพนทดงกลาวได 4.2 การเชอมนำาประสาน (Soldering) เปนการประกอบหรอเชอมชนงานเขาดวยกนโดย

ใชความรอน เมอโลหะไดรบความรอนจนอณหภมใกลถงจดหลอมเหลว โครงสรางผลกของโลหะจะเคลอนกระจายออกจากกน ทำาใหโครงสรางผลกเหลานนมชองวางเลกๆเกดขน แนวคดของการเชอมนำาประสานคอการผสมโลหะตางชนดเขาดวยกน เรยกวา อลลอยด (Alloy) โดยอลลอยดนจะหลอมเหลวทจดการขยายตวมากทสดของโลหะทตองการเชอมเขาดวยกน และจะมจดหลอมเหลวตำากวาจดหลอมเหลวของโลหะนน อลลอยดนเราเรยกวา นำาประสาน (Solder) โดยนำาประสานจะวงเขาไปในชองวางโครงสรางผลกขณะทโลหะขยายตว 4.3 การเคาะขนรป (Forming) เปนวธการเคาะขนรปดวยคอน คอ การขนรปโลหะโดยใชแรงจากการตดวยคอนหลายชนด เทคนคนทำาใหเกดการเปลยนรปทรงจากโลหะแผนไปเปนรปทรงสามมตทกอใหเกดปรมาตร หลงจากไดรปทรงทตองการกจะนำาไปสขนตอนอนๆ ตอไป เชน การเชอมประกอบ การสลกดน เปนตน 4.4 การทำาสบนโลหะดวยสสเปรยสแดง เพอสอสารในเชงสญลกษณของส ทฤษฎและอปกรณในกำรด�ำเนนกำรออกแบบและผลตผลงำนวจยสรำงสรรคสามารถแบงออกไดเปน 2 สวน ดงน 1. การพฒนาความคดสรางสรรคทฤษฎทนำามาใชในการพฒนาความคดสรางสรรคในงานวจยนมดงน 1.1 การพฒนาความคดในเชงเปรยบเทยบ โดย ศาสตราจารย Diane Katsiaficas, Depart-ment of Art ท University of Minnesota ประเทศสหรฐอเมรกา ทกลาวถงการพฒนาความคดและการนำาเสนอแนวคดในการออกแบบหรอสรางงานศลปะในเชงสญลกษณและเปรยบเทยบ เชน การใช

82

ภำพท2 ตวอยางขนตอนการสรางชนงาน (Production process) ภาพคลกระดาษ การเคาะขนรป การอบออน, ชนงานหลงเคาะขนรป การเดนขอบลวดเหลยม ชนงาน

หลงเชอมขอบ การเชอมและขนรปทรงกรวย การสลกดน ชนงานหลงการสลกดน

ภำพท3ชนงานสำาเรจ จดแสดง ณ หอศลป อตตา

คำาหรอสญลกษณในการอปมา อปมย (Metaphor) การเรยกชอสงหนงโดยใชสงอนแทน (Metonymy) และการประชดประชน (Irony) เปนตน 1.2 ทฤษฎสญวทยาหรอสญศาสตร (Semi-ology และ Semiotics) คำาวา Semiology เปนคำาทกำาหนดขนโดยนกภาษาศาสตรชาวสวส Ferdinand de Saussure (ค.ศ. 1857-1913) ผซงบกเบกวางรากฐานทฤษฎสญญะวทยาขนใหมวา เปนศาสตรทศกษาวถชวตของสญญะทอยในบรบทหนงๆ (Life of sign) สญญะ (Sign) หมายถง สงทถกสรางขนมาเพอใหมความหมาย (Meaning) แทนของจรง/ตวจรง (Object) ในตวบท (Text) และในบรบท (Context) หนงๆ กลาวไดวาสญญะเปนสงทมความหมายมากกวาตวของมนเอง เปนตวแทนความหมายของความเปนจรง สญญะทเรารจกกนมากทสดกคอ ภาษา ในสญญะหนงๆ จะมองคประกอบ 2 สวน คอ สวนทเปนตวบงช (Signifier) และความหมายของตวบงช (Signified) 2. อปกรณทใชในกำรสรำงงำน เปนอปกรณทใชในเทคนคตางๆ ในการผลตผลงานวจยสรางสรรค มดงน 2.1 การกดกรด ไดแก ภาชนะใสกรด (ทำาจากพลาสตกหรอแกว), กรดเฟอรค ครอไรด (Ferric Chloride) สำาหรบการกดโลหะทองแดง, ลวดลาย, นำายาไวแสง 2.2 การเคาะขนรป ไดแก คอน ทงขนรป 2.3 การเชอมนำาประสาน ไดแก นำาประสานเงน (Silver solder), หวไฟและแผนรองเชอม (Torches & Soldering blocks) และฟลคซ (Flux) 2.4 การทำาส ไดแก สสเปรยกระปอง

83

ผลงำนวจยสรำงสรรค ผลงานวจยสรางสรรค“ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย: ศลปะเครองประดบกบบทบาทวจารณการเมอง” ทไดแสดงใหเหนถงบทบาทและประโยชนทางวฒนธรรมใหมของงานศลปะเครองประดบ ในฐานะสอวจารณการเมองเคลอนท สำาหรบการสอสารตอสาธารณะ กลาวคอ เปนการกำาหนดบทบาทใหมของศลปะเครองประดบทเกยวของกบสงคมและวฒนธรรม โดยเฉพาะอยางยงการเมอง ทงยงเปนการคนความหมายและความสำาคญของเครองประดบในรปแบบงานศลปะทสมพนธกบรางกาย การเมอง สงคมและวฒนธรรม หากปราศจากเนอหา ความหมายและรางกาย เครองประดบจะกลายสถานะเปนเพยงวตถทไร(คณ)คา ดงนนมโนคตของความเปนเครองประดบจะสมบรณไดกตอเมอ เครองประดบและเนอหาทำางานรวมกบรางกายไมวาจะในมตของนามธรรมและ/หรอรปธรรม

นอกจากนแลวชนงานสรางสรรค ยงมสถานะเปนตวกระตนหรอตวเรงปฏกรยา ในการตงคำาถามและกระตนใหเกดการแปลความหมายใหม ดวยวธการสอสารแบบปลายเปด (An open ended language) ทำาใหไดผลการวจยสรางสรรคทมคณคาและอตลกษณทางดานเนอหา แนวคด รวมทงรปแบบของศลปะเครองประดบทแตกตาง ซงขอสรปนตงอยบนพนฐานของการวเคราะหขอมลระหวางเครองประดบในปจจบนกบผลงานวจย ทงในมตของรปแบบ วตถประสงค และความหมาย นอกจากนแลวผลทไดจากการวจยสรางสรรค คอ การเสนอแนะทฤษฎใหมของการออกแบบเครองประดบเชงสญญะรวมสมย ทใหความสำาคญตอสญญะและความหมายรวมสมย โดยเฉพาะอยางยงความสำาคญของ เครองประดบในรปแบบงานศลปะทสมพนธกบรางกาย การเมอง สงคม และวฒนธรรม กอใหเกดความแตกตางทงแนวคด รปแบบ บทบาทและความหมายทมอตลกษณของศลปะเครองประดบ

84

1. ชอผลงานวจยสรางสรรค: ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: สวยแตรปจบไม-หอม2. ชอศลปน: ทวศกด มลสวสด3. เทคนค/ขนาด: การกดกรด การขนรปดวยมอ การเชอมนำาประสาน / 6x6x6 ซ.ม. (ชนใหญทสด) 4. วสด: ทองแดง สสเปรย5. ปทสรางงานวจยสรางสรรค: 2555

1. ชอผลงานวจยสรางสรรค: ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: นำาทวมทง ผกบงโหรงเหรง 2. ชอศลปน: ทวศกด มลสวสด3. เทคนค/ขนาด: การเคาะขนรป การเชอมนำาประสาน /16.5x18 x11 ซ.ม.4. วสด: ทองแดง สสเปรย รบบน กลบดอกกหลาบ5. ปทสรางงานวจยสรางสรรค: 2555

1. ชอผลงานวจยสรางสรรค: ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: ตอความยาวสาวความยด 2. ชอศลปน: ทวศกด มลสวสด3. เทคนค/ขนาด: การกดกรด การขนรปดวยมอ การเชอมนำาประสาน การสลกดน / 6x5.3, 3x2.5, 160 ซ.ม.4. วสด: ทองแดง สสเปรย เชอก5. ปทสรางงานวจยสรางสรรค: 2555

1. ชอผลงานวจยสรางสรรค: ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: นกธรกจการเมอง2. ชอศลปน: ทวศกด มลสวสด 3. เทคนค/ขนาด: การกดกรด การขนรปดวยมอ การเชอมนำาประสาน / 30x20x10 ซ.ม.4. วสด: ทองแดง สสเปรย5. ปทสรางงานวจยสรางสรรค: 2555

รปผลงานวจยสรางสรรค

85

1. ชอผลงานวจยสรางสรรค: ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: ปากปราศรย นำาใจเชอดคอ 2. ชอศลปน: ทวศกด มลสวสด 3. เทคนค/ขนาด: การฉล การขนรปดวยมอ การเชอมนำาประสาน / 1x0.5x0.6 ซ.ม. 4. วสด: ทองแดง สสเปรย หนาอกผสวมใส5. ปทสรางงานวจยสรางสรรค: 2555

1. ชอผลงานวจยสรางสรรค: ชนสวนทหายไปของประชาธปไตย หมายเลข 1: เดกเลยงแกะ 2. ชอศลปน: ทวศกด มลสวสด 3. เทคนค/ขนาด: การกดกรด การขนรปดวยมอ การเชอมนำาประสาน / 8.5x14x5.5 ซ.ม. 4. วสด: ทองแดง, สสเปรย, รบบน5. ปทสรางงานวจยสรางสรรค: 2555

บรรณำนกรมไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2554). แนะนำาสกลความคด หลงโครงสรางนยม. กรงเทพฯ: สำานกพมพสมมต.ทวศกด มลสวสด. (2554). ทนประเทศไทย: ประเทศไทย 2550- ปจจบน. กรงเทพ: หอศลป อตตา.Cobley, Paul., and Jansz, Litza. (2004). Introducing Semiotics. Cambridge: Icon Books Ltd. Crane, Diana. (2000). Fashion and Its Social Agendas: Class, Gender, and Identity in Clothing. USA: The University of Chicago Press.Lindemann, Wilhelm . (2011). Thinking Jewellery: On the Way Towards a Theory of Jewellery. Germany : Arnoldsche Verlagsanstalt.Naylor, Maxie., and Ball, Ralph. (2005). Form Follows Idea: Am Introduction to Design Poetics. London: Black Dog Publishing Limited.Richards, Maclcolm K. (2008). Derrida Reframed. London: I.B. Tauris & Co. Ltd.

86

87

องคประกอบและการออกแบบComposition and Design

ผชวยศาสตราจารยธระ ปาลเปรม 1

Asst. Prof. Theera Palprame

1 อาจารยประจำาคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรปทม

บทคดยอ บทความนเปนภาคสวนหนงของกระบวนการสรางสรรคองคความรเพอการศกษาและปฏบตวาดวยเรองขององคประกอบศลป และองคประกอบสมพนธ (Artistic Composition and Subordina-tion) ใหเปนเหตแหงความดลใจไดคดของเรององคประกอบและการออกแบบ (Composition and Design) สารตถะทงมวลนเปนผลทไดเขามาศกษาและปฏบตในมหาวทยาลยศลปากร (คณะมณฑนศลป) ซงประสาทโดย คร-อาจารย จากคณะจตรกรรมประตมากรรมฯ คณะสถาปตยกรรมศาสตร คณะโบราณคด และคณะมณฑนศลป ป พ.ศ.2503 และปฏบตการสอนประจำา ระหวางป พ.ศ. 2507 - 2544 เมอมเปาหมายและวตถประสงคใหผลงานการสรางสรรคสามารถแสดงออกไดถงความงามและสมผสไดถงอารมณความรสกทผสานกลมกลนกบลกษณะหนาทและการสมประโยชนของผลงานการออกแบบสรางสรรคนน สำาคญยงกคอ “ศลปนสย” ของผสรางสรรคหรอนกออกแบบ สมควรมอยใหเปนสญชาตญาณตองศกษา วเคราะห และสรางสรรคดวยกระบวนความคดใหเขาใจอยางแทจรงและเชยวชาญจนเกดทกษะวสยอยในตนวาดวยเรอง เหตแหงความดลใจไดคด และสาระแหงความคดสรางสรรค อนมทมาจากธรรมชาตทไดแสดง องคประกอบสมพนธของความแตกตางหลากหลายใหรบรสกไดถงความงามและนาประทบใจ อกทงศกษาผลงานการสรางสรรคของมวลมนษยชาต แมเมอแรกเรมครงอดตกาลถงปจจบน ซงเปนผลงานชนครและรวมถงความคดฝนจนตนาการ (Imagination) อนมพนฐานจากการศกษา วเคราะหและปฏบตวาดวยเรองหลกแหงองคประกอบ

88

(Principles of composition) และรปแบบของทฤษฎ (Theory of Composition) ซงเปนการสรางกระบวนความคดและสงผลถงทกษะวสยการสรางสรรคทไดแสดงถง “ศลปนสย” อนเปนฐานหนงทงดงามแหงจต ของศลปนหรอนกออกแบบโดยแท เพราะ “.........ศลปะมไดสอนเพยงแควาดเสนสาย และระบายเสนสเทานน..........”

Abstract This article is part of the Artistic Composition and Subordination learning and practicing which contribute to the inspiration of the Composition and Design. All of these result from having studied and practiced in the Faculty of Interior Design, Silapakorn University under the supervision of several lecturers from the Faculty of Painting Sculpture and Graphic Arts, the Faculty of Architecture, the Faculty of Archeology, and the Faculty of Decorative Arts in 1960, and having been positioned as a permanent lecturer during 1962-2001. My goals have always been to make the artistic works be able to express their beauty and also the feelings that they convey through their own functions. The ultimate achievement of design is the designers’ art appreciation. Every designer needs to have this quality as an instinct, to study and to create the clear concept of virtuoso as well as personal skills of gathering ideas and creativity which derives from the diversity of nature to appreciate the beauty and impressive feelings of art. Designers also need to study all mankind’s masterpieces of creativity from past to present, and the imaginations based on learning and practicing the Principles and the Theory of Composition which are the basics of creative minds that truly portray the art apprecia-tion of all artists and designers, as studying art is not just all about drawing and painting….

89

ศลปะและกำรออกแบบ(ArtandDesign) ภำพท1-2 นำาเสนอขอความอนเปนสาระสำาคญทไดเกยวของกบศลปะ และความนยของชวตไดใหปรากฏสภาวการณแหงการเรยนรพรอมทงผลงานสรางสรรคของมวลมนษยมาแตอดต อนเปนผลงานศลปะและการออกแบบ โดย Prof. Corrado Feroci (ศาสตราจารยศลป พระศร) “..........ศลปะ มไดสอนเพยงแคการวาดเสนสายและระบายเสนสเทานน แตยงเพอใหเขาใจ และไดเขาถงเรองของ ชวตอกดวย..........” ภำพท3 องคประกอบสรางสรรคดวยมโนทศนทไดผานความคดฝนจนตนาการ (Imaginable Idea) ปรากฏดวยการใชเสนตงหรอเสนดง และเสนนอน หรอเสนระดบ (Vertical line and horizontal line) ประกอบสมพนธกน ดวยลกษณะเสนแยง (Opposition) หรอการแยงดวยทศทางตามแนวตงและแนวนอน พรอมทงแสดงคา นำาหนกความออน-เขม เพอใหเกดการมระยะใกล-ไกล ดวยรปลกษณทแสดงออกของอารมณความรสก ความเปนธรรมดาและธรรมชาตของ “ตวเมอง”

ภาพท 1-2 ภาพท 3

90

ภำพท4 องคประกอบสรางสรรค ดวยมโนคตจากความคดฝน จนตนาการ (Imaginable Idea) ทแสดงอารมณความรสกบอกถงความเปนธรรมดาและธรรมชาตของสภาพความเปน “ชนบท” ดวยการไดเหนพนทกวางไกล ตนไม ตางลกษณะ ทงขนาด สวนสด และคานำาหนกความออน-เขม รวมทงจงหวะตำาแหนง และสสน ภาพทศนสรางสรรคประพนธดวยเสนตง (Vertical line) เสนนอน (Horizontal line) และเสนเอยง (Inclined line) ผสานสมพนธกนดวยลกษณะการผาน คอการใชเสนเฉยง (Transition) ภำพท5องคประกอบสรางสรรคทมลกษณะแสดงอารมณความรสกของความแตกตางกน หรอตรงกนขาม (Contrast) ดวยการเปรยบเทยบรปลกษณะของความเปนธรรมชาตขององคประกอบทง 2 ภาพทศน แตผสานสมพนธกนดวยบรรยากาศสภาพของแสงจากธรรมชาต สาระของการศกษาในเรอง “ศลปะและการออกแบบ (Art and Design) สมควรมและใหตดเปนนสย (Sense) ดวยความคดสามญ 3 ประการ 1.ควำมคดเชงวเครำะห(AnalyticalIdea) เพราะเพอ ไดศกษาและพจารณาใหเกดความร และความเขาใจอยางชดเจน จากความหลากหลายทงความเหมอนและความแตกตางในเรองของ ทศนธาต (Visual Element) และลกษณะของทศนธาต 2.ควำมคดสรำงสรรค(CreativeIdea) เปนผลนำาไปสรปธรรมทผานการคดพจารณาความหลากหลายทมาจากการสำารวจ (Survey) แลวนำามาวเคราะห (Analyse) ความเหมอน ความแตกตางของรปแบบและรปลกษณของทศนธาต แลวคดสรรทควรทเหมาะนำาเขาสรายละเอยดเฉพาะดวยการเสาะหา (Research) เรองราว ขอมลและรายละเอยดของเรอง แลวปรบปรงเปลยนสรางความหลากหลายดวยรปแบบการววฒน - พฒนา (Innovate - Develop) ใหปรากฏดวยวธการและชนเชงในการสราง เพอใหเปนไปตามเปาหมายและวตถประสงคของความคดแลวดำาเนนการใหเปนผลงานการออกแบบสรางสรรค (Creative Design) 3.ควำมคดฝนจนตนำกำร(ImaginableIdea) เปนเรองทเกยวกบความคดคำานงอนเปนลกษณะธรรมดาทวไปของมวลมนษย

ภาพท 4

ภาพท 5

91

ชาต อาจมสภาวะทนอกเหนอความคดปกตธรรมดา ถงแมจะเกยวเนองกบสภาพความจรงในบางจงหวะ ดวยการผานเลยพนปจจยของเหตและผลในบางชวงบางทำานองดวยความคดฝน สรางสรรคความแปลก แตกตางหลากหลายรวมทงความคดทไมยดตดอยแตในกรอบของหลกการและทฤษฎเทานน โดยแทแลวกคอ การผานเลยพนเหตปจจยทงมวล ภำพท6-7 หลกการแหงความคดสามญ 3 ประการนอาจกลาวไดวาเปนกระบวนการอนเนองมาจากเหตแหงความดลใจไดคด (Sources of Inspiration) และเปนการกอใหเกดสาระแหงความคดสรางสรรค (Sources of Creation) อนเปนหลกการเบองตนทสรางทกษะวสยใหกบผศกษาและกอใหเกดภาคสวนความรและความคดเปนหลกการและทฤษฎแหงองคประกอบเพอการศกษา “ศลปะและการออกแบบ” (Art and Design) การศกษาเพอสรางทกษะวสยทางความคด ความเขาใจ ภาคสวนความรในเรองศลปะและการออกแบบ ซงเปนความสำาคญทควรใหควบคไปพรอมกน เนองเพราะสาระศกษาอนทรงคณคาของทง 2 ลกษณะนมปฏสมพนธเคยงคกนเปนนจเสมอ จงสมาสกนไดเปน องคความรคสมพนธ ทงนเพราะเพอใหเกดผลเปนอปนสยหนงเดยวกน ซงเรยกวา “ศลปนสย” คอเมอสรางสรรคผลงาน หรอประพนธภาพทมาจากความคดสรางสรรคกไดอารมณความรสก ปรากฏผลเปน จตวญญาณแหง “ศลปะ” ไดเสมอ ศลปนสย (Artistic Sense) เกดจากการศกษา วเคราะหและปฏบตใหเกดความรและเขาใจในเรอง ศลปะ และการออกแบบอนมทมาจาก “องคความรคสมพนธ” ซงผสานสมพนธกนดวยวธการและชนเชงของกระบวนความคดเปนหลกการศกษาและปฏบตการสรางสรรค ประกอบดวย - การจนตนาการ (Imagination) - ความคด (Idea) - รปลกษณพศทธ (Pure Design) - รปลกษณตามหนาท (Functional Design) - สนทรยภาพ (Aesthetic) - ความสวยงาม (Beauty) - อารมณ (Emotion)

ภาพท 6-7

92

- สมประโยชน (Practical) - วธการ (Technique) - ชนเชง (Tactics) ทงมวลนเปนการสรางใหเกดปญญาความคดเปนศลปนสย อนจะสงผลไปสรปลกษณะการสรางสรรคใหปรากฏผลงานภาพทศนทสมผสไดถงอารมณความรสก ทงรปธรรมและนามธรรม ดวยเปน จตวญญาณของการศกษาและปฏบต ศลปะและการออกแบบสรางสรรค (Creative Art and Design) อยางสำาคญทจะชวยสรางสรรคและ สงเสรมอารมณความรสกใหขนสระดบสงในศลปะ ภำพท8-9 จนตนาการ (Imagination) คอความคดฝนทปรากฏโดยการนกเหนอยางอสระ แมเมอแรกเรมจากการมทมาจากธรรมชาตและหรอการศกษาดวยลกษณะทอาจมาจากสภาวะเหมอนจรง แตเมอเขาสหวงเวลาแหงการจนตนาการกอาจจะมลกษณะท นอกเหนอสภาพปกตธรรมดา และปราศจากอทธพลเหตปจจยทงมวลผานกระบวนความคดนำาไปสผลงานสรางสรรคทมรปลกษณแสดงความงามวจตร (Fine Arts) เปนหลกการ เนองเพราะความคดฝนจนตนาการ ความคด (Idea) เปนเรองของการคดคำานง หรอการคดไตรตรอง อนเปนรปแบบความคดเชงวเคราะหทเกยวของกบปจจยของเหตและผล ทงทเหมอนจรง (Realistic) และลกษณะทมาจากของจรง (Idealistic) และสภาพการณทปรากฏกคอ เหตปจจยด มความงดงาม ผลกจะดมความเหมาะสมไปพรอมกน ซงโดยรวมกคอความคดด การออกแบบกจะดดวย (Good Idea – Good Design) รปลกษณพศทธ (Pure Design) คอการแสดงศกยภาพผลความคดสรางสรรคทอยนอกเหนอกรอบของเปาหมาย หรอวตถประสงค และไมหวงผลของการเปนประโยชน หรอเพอแสดงลกษณะหนาทของผลงาน แตเปนการแปลความหมาย และแปรเปลยนสาระเรองราว ขอมล หรอรายละเอยดจากสภาพความเหมอนจรง ดวยพลงแหงความคดฝนจนตนาการไปสการสมผสดวยอารมณความรสกได ตามใจหมาย อาจเปนไปดวยหลกขององคประกอบศลป และองคประกอบสมพนธเพอใหผลการสรางสรรค ทศนธาต (Visual Element) และการประพนธผลงาน (Compose) ดำาเนนไปดวยความงดงามและบรสทธ พรอมทง ใหบงเกดการสรางสานความคดฝนจนตนาการตอไปได

ภาพท 8-9

93

รปลกษณตามหนาท (Functional Design) คอการแสดงทกษะการออกแบบเชงความคดสรางสรรคทสอดคลองกบสภาวการณ โดยหวงผลสมฤทธในเรองประโยชน ดวยการแสดงหนาทการใชงานตามเปาหมายและวตถประสงค ดวยการเสนอผลของกระบวนการคดเชงวเคราะห ทมรปลกษณตอความเหมาะสมตามกำาหนดของหนาทและเอกลกษณ เพอการผสานกลมกลนแหงบรรยากาศของการออกแบบสรางสรรคใหสอดคลองสมประโยชนตามความประสงคโดยเฉพาะ สนทรยภาพ (Aesthetic) คอคาของความงามทสมพนธกบสตปญญาความคด จตวญญาณ และกายภาพ ซงกคอทงมวลแหงประสาทอนทรยของมวลมนษย อนเปนสภาพทเกยวของกบรสนยมของแตละบคคลดวยเรองรปลกษณสวยงาม ดด มเสนห ไดอารมณความรสก คอรบรไดในทางสนทรยภาพ (Aesthetic emotion) โดยมกจะเกยวของกบผลงาน สรางสรรคทผลงานมไดเหมอนตนแบบอยางจรงจง อนปราศจากจตวญญาณแหงการสรางสรรค ซงโดยหลกการและองคประกอบแลวมกจะแสดงรปลกษณผลงานการสรางสรรค วาดวยเรองสวนสดทประสานเหมาะสม (Proportion) สมสวนทรงดวยดลยภาพ (Balance) การผสานกลมกลน (Harmony) จงหวะลลาทมคาความแตกตางสมพนธกนด (Rhythm) และบรรยากาศทผสานสอดคลองกบสภาวการณ (Atmosphere) ความสวยงาม (Beauty) เปนผลจากความรสกดวยการรบรการผสานกลมกลนตอความเหมาะสม ความพอดกบรปลกษณของบคคล สถานภาพ สรรพสง เวลา และสถานทอนชวนเพง ชวนพศ กบสถานการณทเปนอยเปนธรรมดา ธรรมชาต และบางเหตการณอาจเกยวเนองถงคาของความงามแหง

สนทรยภาพดวย เชน สภาพตามธรรมชาตในชวงเวลายามรงอรณ หรอยามสนธยา กมความสวยงาม นาด นาประทบใจ (Aesthetic Beauty) มากกวาชวงเวลาแสงแดดแผดกลาในเวลากลางวน หรอแมในชวงสภาวะของการปฏบตศาสนกจของมวลฆราวาส และหรอบรรพชต กใหไดรบรดวยความสขใจและมจตปต (Sentimental Beauty) ทเมอไดเหนอาการสตสำานก ความเคลอนไหว หรอความสงบ สำารวม ทผสานสอดคลองกบสถานการณกเปนความสวยงามทมคณคาตอจตวญญาณดวย อารมณ (Emotion) เนองเพราะอารมณคอหนงในอนทรญาณหรอสภาวะจต อนเปนผลตอเนองของการรบร อกทงความรสกกจะเกยวของกบจตใจโดยปรยาย จงอาจกลาวไดวา อารมณคอการรบรดวยใจ ดงนนอารมณความรสกจงมกจะเกยวของกน และเมอกลาวถงคณคาของผลงานสรางสรรค กตองเปนผลงานทสามารถสมผสถงอารมณความรสกดวย และอาจกลาวไดวา สถานภาพของอารมณเปนทตงใจหมายของการสรางสรรคผลงานอนเกยวของกบกระบวนความคดในการสรางสรรค คอดำาเนนการดวยความคดเชงวเคราะห ความคดสรางสรรค และความคดฝนจนตนาการ อนเปนเหตปจจยใหเกดการรบรดวยใจ หรอสมผสไดถงอารมณสะเทอนใจของผลงานสรางสรรคทแสดงออกไดถงคาของความงามทนาประทบใจ (Aesthetic Beauty) นนเอง สมประโยชน (Practical) อาจกลาวไดวาเปนเปาหมายหรอวตถประสงคของงานการออกแบบเพอแสดงความสมบรณและถงพรอมตามหนาทของผลงานการออกแบบสรางสรรค ดวยกระบวนการออกแบบ คอ ตอบโจทยของเรอง เปาหมายและวตถประสงค (Target) มลกษณะประณตพเศษ (Elaboration) ใหไดผลถงความประทบใจ (Emotion)

94

คดสรางสรรคขนใหม (Reform) และดดมสนทรยภาพ (Aesthetic) ทงน เพอใหถงพรอมในรปลกษณะ เปนผลดตอการใชงานไดสมประโยชนตามหนาททมรปแบบแปลกแตกตางและความสวยงาม ผสานกลมกลนกบบรรยากาศ และสภาพแวดลอมอยางเปนเอกภาพ วธการและชนเชง (Technique and Tactics) ควรเปนคปฏบตการทตองประสานสมพนธกนตลอดการดำาเนนการสรางสรรคผลงานอนเนองเพราะทงวธการและชนเชงเปนองคประกอบรวมในการนำาเสนอผลงานสรางสรรค ไดปรากฏผลเปนอยางดตามกระบวนความคด (Good Idea) เพอใหรใหเขาใจและ สมผสไดถงประสาทอนทรยอนเกยวเนองกบความรสกและหนาทของรปลกษณ (Good Design) และอาจกลาวไดวาดวยวธการและชนเชงในการสรางสรรค กเปนเหตแหงปจจยนำาไปสคณลกษณะของผลงานสรางสรรคนนดวย พรอมทงเกยวของกบรปลกษณและสภาวะของทศนธาตทจะปรากฏใหเหนเปนรปธรรมตามกระบวนการของการประพนธภาพผลงานการสรางสรรค เพอใหถงพรอมตอการไดสมผสอารมณ ความรสกและหรอสมประโยชนตามหนาทของผลงาน กลาวโดยสรปกคอ วธการและ ชนเชง มสวนชวยใหเกดความคดด ผลการสรางสรรคกสมใจหมาย และมความวจตรงดงาม ภำพท10-11 องคประกอบหลกของการประพนธภาพนมทมาจากรปลกษณของ “ใบเรอ” ทงมวลนอาจประเมนไดวา องคความรค สมพนธนน เปนสารตถะ ซงกคอ สาระและความคดสำาคญของเรองในการสราง ศลปนสย (Artistic Sense) โดยแท เนองเพราะผลงานการออกแบบสรางสรรคทดและเปนไปตามใจหมายแลว กควรแสดงออกไดถงความจดเจนในเชงศลปะ (Art Appreciation) ทมอยในตนดวย

ภาพท 10-11

95

ศลปะ(Art) ศลปะ คออะไร และแมเมอไดรายละเอยดของคำาตอบกมกจะมนย สอความหมายไดหลายมต และนคอ มตหนงของคำาตอบผลงานการแสดงออกทสรางสรรคขนดวย สมาธ (Concentration) ปญญาความคด (Intellectual) จตวญญาณ (Spiritual) ผลงานศลปะ ปรากฏเมอแรกเรมกดวยเหตผลเพอการดำารงชพ โดยมนษยสรรคสรางเครองมอเพอใชในการลาสตวดวยการเอาหนทมความแหลมคมตามธรรมชาตมาประยกตใชในการลาและปองกนตน และอาจอนมานไดวาเปนผลงานการออกแบบเพอการดำารงชพ ตอมากเพอเหตผลท เกยวเนองดวยความเชอ ความศรทธา และเมอลวงเลย เวลาเขาสอารยธรรมกสรางสรรคเพอความรก ความพงใจในอารมณความรสกเพมขนดวย สาระความนนบไดวาเปนพฒนาการของศลปะและการออกแบบสรางสรรค (Creative Art and Design) อกทงการแสดงออกของผลงานศลปะ กมลกษณะแตกตางกนไป เชน พศทธศลป (Pure Art) มณฑนศลป (Decorative Art) ประยกตศลป (Applied Art) อตสาหกรรมศลป (Industrial Art) พศทธศลป(PureArt) คอ การสรางสรรคประพนธภาพงานทแสดงผลการจนตนาการ (Imagi-nation) ของผสรางเพอใหสมผสไดถง สนทรยภาพและอารมณความรสก (Aesthetic and Emotion) พรอมทงความเปนวจตรศลป (Fine Art) ของผลงาน การสรางสรรคนน เปนหลกสำาคญ

มณฑนศลป(DecorativeArt) คอ ศลปะตกแตงทแสดงผลองคประกอบสมพนธ (Subordina-tion) และการสอศลปทศนใหรบรไดถงรปลกษณะทสวยงาม (Beauty Function) และสมประโยชนตามหนาท (Practical Function) มการประสานสมพนธกนดวยดและอาจมแบบอยาง (Style) แสดงลกษณะความเปนวจตรศลปใหปรากฏดวย ประยกตศลป(AppliedArt) คอ การสรางสรรคผลงานทแสดงมโนทศน (Conception) ของผ สรางใหรบร และเขาใจไดเหมาะสม และสอดคลองกบวตถประสงคแหงสภาพการณและบรรยากาศ อกทงอาจจะสมพนธกบเรองเวลาและสถานท ดวยวธและชนเชงการประยกตอนเนองดวยกระบวนการมโนภาพแหงความคด อตสำหกรรมศลป(IndustrialArt) คอการสรางสรรคผลงานทแสดงรปลกษณะหรอรปทรงของผลผลตทงปรมาณและคณภาพ (Production) ดวยรปแบบตามใจหมายและตามโอกาส ของเหตและผล สนองประโยชนตามหนาทดวยผลงานการสรางสรรคนน โดยรวมแลวอาจกลาวไดวาการแสดงออกของศลปะทกลกษณะคอผลของศกษา วเคราะหและปฏบตดวยกระบวนการแหงความคด จนตนาการ (Idea and Imagination) พรอมทงผสานสมพนธกบวธการและชนเชงในการสรางสรรค การแสดงออกของผลงานศลปะแมจะมลกษณะทแตกตางกน แตสาระ เรองราว ขอมล หรอรายละเอยดทเปนเหตแหงความดลใจไดคด โดย ภาพรวมแลวกจะมทมาจาก ธรรมชาต (Nature) ผลงานสรางสรรค (Creative Objects) ผลการจนตนาการ (Imagination)

96

ภำพท12-13 ธรรมชาต (Nature)

ภำพท14-19 ผลงานสรางสรรค (Creative Objects) ภาพนำาเสนอผลงานสรางสรรคแสดงสวนสดทมกายภาพสมพนธแหงมนษยมต อนเปนภาพลกษณะของความจรง (Realistic) แลวผาน กระบวนการแสดงภาพทศนดวยการจนตนาการและความคด (Idealistic) เขาสกงนามธรรม (Semi-Abstract) และนามธรรม (Abstract)

ภาพท 12-13

ภาพท 20-21

ภาพท 14-19 ภาพท 22-23

สาระสำาคญ คอ ภาพนามธรรม (Abstract) ทมภาพทศนสามารถยอนกลบไปหารปธรรม (Con-crete) ไดตามกระบวนการแหงความคดสรางสรรค

ภำพท20-21 องคประกอบหลกของการประพนธภาพน มาจากการววฒน (Innovation) รปลกษณของใบเรอโดยการสรางสรรคทศนธาตและบรรยากาศตามจนตนาการ

ภำพท22-23 ผลการจนตนาการ (Imagi-nation) กลาวไดวาเหตแหงความดลใจไดคดทง 3 ปจจยน เปนผลนำามาสสาระแหงความคดสรางสรรคโดยแท

97

ผลงานการสรางสรรคจะประสบผลดมประสทธผลตามใจหมาย กโดยการเรมดวยภาคสวนความรของเรองหลกแหงองคประกอบพนฐานทตองศกษาและปฏบตดวยเรองของเสน (Line) คานำาหนกความออน-เขม (Chiaroscuro) และส (Colour) โดยดำาเนนการสรางสรรคประพนธภาพแยกเฉพาะ แตละเรองและรวมกนเพอสรางลกษณะแหงการผสานกลมกลนตามลำาดบ เพอใหเกดความชำานาญและเชยวชาญในการสรางสรรคจนเกดเสมอนเปน “ศลปสย” อนเปนการเรมสรางทกษะวสยใหไดรบรในเรองความวจตรงดงามของผลงานการสรางสรรคแลวจงกาวเขาสการศกษาและปฏบตดวยเรองหลกแหงองคประกอบ

ภาพท 24-27

ภำพท 28-29 หลกแหงองคประกอบ (Principles of Composition) เมอธรรมชาตเปนคร องคความรกเปนสภาวการณแหงความจรง ดวยความหลากหลายทงความเหมอน ความตางและสวนหลก สวนรอง ใหเปนหลกคดอนมทมาจากสภาพการณทเปนอยตามธรรมชาตอนเปนสามญ และลกษณะภาวะทไดนำามาเปนตนแบบของหลกองคประกอบ คอ เสนแยง (Opposition) เสนผาน (Transition) องคประกอบสมพนธ (Subordination) การซำา (Repetition) สมมาตรหรอการสมสวนทรง (Symmetry)

ภาพท 28-29

98

ภำพท30 จากสภาพธรรมชาตทเปนพนทวางตามแนวนอนและมตนไมซงมกจะเหนรปทรงเปนเสนตงหรอแนวดง อนเปนสภาพธรรมดาของธรรมชาตวสย และเมออนมานไดวา พนทราบเปนเสนนอนหรอเสนระดบ ตนไมทมอยกจะเปนเสนตงหรอเสนดง ดงนนโดยรปการณลกษณะของเสนกจะแยงกนอย ซงอาจเรยกไดวาเปนเรองของเสนแยง ภำพท31 จากสภาพธรรมชาต ทเปนพนทราบตามแนวนอน มรปทรงตนไม เปนเสนตงหรอแนวดง และมพนทราบเปนเนนเอยงหรอแนวเฉยง สภาพการณทแตกตางกนนกใหอารมณความรสกทแตกตางกนดวย เนองเพราะนอกจากมลกษณะการแยงโดย เสนดงและเสนระดบแลว ยงมเสนเฉยง อยในองครวมของการแยงนนซงเรยกไดวา เปนเรองของเสนผาน ความนยของบทนเปนการแปลความหมายเฉพาะตามสภาพการณธรรมดาของธรรมชาตทแสดงทศทางดวยเสนซงเปนรปลกษณหนงของทศนธาต (Visual Element) เพอเปนแนวคดของหลกแหงองคประกอบของเรอง เสนแยง (Opposition) และเสนผาน (Transition)

ภำพท32-33 เสนแยง (Opposition) คอ การแสดงลกษณะองคประกอบของเสนดวยทศทางตามแนวตง (Vertical line) และทศทางของเสนตามแนวนอน (Horizontal line) โดยปฏสมพนธกนดวยลกษณะของเสนทแยงกนดวยทศทางโดยเสนมาสมผส บรรจบ หรอตดผานกน เส นผาน (Transition) จากลกษณะ องคประกอบของเสนแยง (Opposition) ทแสดงผลของการตดกนหรอขดกนดวยทศทางและการทจะลดความรสกการแยงใหนอยลง กตองใชเสนผานหรอทศทางเฉยงสรางปฏสมพนธตรงตามตำาแหนงทมลกษณะการแยงนน เพอกอใหเกดภาคสวนของการผสานกลมกลนแหงองคประกอบการแยงนน

ภาพท 30 ภาพท 31 ภาพท 32 ภาพท 33

99

ภาพท 35

ภาพท 34

ภำพท34 องคประกอบสมพนธ (Subordination) เมอกลาวถงเรองน สมควรกลาวถง เรองทศนธาตของธรรมชาต (Natural Element) ทแสดงลกษณะและผลอนเปนธรรมชาตวสย ทอาจแปลความหมายแสดงลกษณะนนเปน จด (Point) เสน (Line) รปราง (Shape) และรปทรง (Form) อนเปนรปลกษณของทศนธาต (Visual Element) ทปรากฏความแตกตางเพราะแสดงลกษณะเฉพาะของแตละธาต (Element) และอาจจะมความแตกตางกนไดดวยลกษณะภาวะของแตละทศนธาต คอ เรองของขนาด (Size) ผวพน (Texture) คานำาหนกความออน-เขม (Chiaroscuro) และส (Colour) อนเปนนามลกษณ (Characteristic of Visual Element) คอ เปนลกษณะภาวะแหงรปลกษณของทศนธาต โดยเฉพาะ ภำพท35 ตนไม ซงมลำาตนและกงเปนสวนหลก หรอสวนสำาคญของตนไม และองคประกอบรวมทเปนกาน ใบ ดอก และผล กลาวไดวาเปนสวนรองหรอสวนเสรมทสรางใหองครวมโดยธรรมดาของตนไมสมบรณและงดงาม แมองคประกอบรวมจะแตกตางกน โดยรปลกษณทมลกษณะเปน จด เสน รปราง รปทรง และลกษณะภาวะทแตกตางกน อนเปนนามลกษณ คอ ขนาด และผวพน คานำาหนกความออน-เขม และส แตเพราะองคประกอบสมพนธทมอยเปนธรรมชาตของตนไม ทปรากฎดวยเรองของ การรวมหม (Grouping) การแผกระจาย (Radiation) และขนาด (Size) แมจะมสภาวะการณในเรองของสวนละเอยดจะแปลกแตกตางตรงกนขามและเหมอนกน แตโดยสวนรวมกกอใหเกดสภาพแหงการผสานกลมกลน และเปนเอกภาพไดอยางสวยงามแลนาชม เนองเพราะเปนองคประกอบสมพนธทง รปลกษณ และนามลกษณ อนเปนสภาพการณธรรมดาตามธรรมชาต

100

ภำพท40 การซำา (Repetition) ทศนธาตในธรรมชาตโดยทวไปทไดเหนลกษณะของการซำา คอ ตนไม ใบไม ดอก และผล เปนอาท และอกทงในบางพนทกยงอาจจะแลเหนไดถงสภาพของตนไมทมลำาตนตรงขนสงเปนกลม และดเปนระเบยบเรยบรอยกระจายเปนจงหวะแหงการซำาตามธรรมชาต และแมผลงานการสรางสรรคทวาดวยเรองของการซำา กเพราะเพอแสดงความเปนระเบยบ เรยบรอย โดยมทศนธาตทมลกษณะซำาเหมอนๆกน หรอถาจะ แตกตางกนกเปนชดความแตกตางทซำาเหมอนกน

ภำพท36-39 องคประกอบสมพนธ (Sub-ordination) คอ องครวมของทศนธาตทมทงความเหมอน ความตาง รวมทงลกษณะหนาทอนเปนสวนหลก สวนรอง หรอสวนประธาน สวนประกอบ ดวยปฏสมพนธทเหมาะสมและผสานสอดคลองแมจะมความตาง แตกเปนไปตามกำาหนดหนาทให องคประกอบโดยรวมนนสมบรณ มความวจตรงดงามเปนเอกภาพ

ภาพท 36-39 ภาพท 40

101

ภำพท43-46 การสมสวนทรง (Symmetry) หรอสมมาตรเปนสภาพของทศนธาต หรอภาพทศน ทม 2 ขาง หรอ 2 ดาน คอ ดานซาย – ดานขวา แสดงลกษณะทเหมอนกนหรอเทากน และสงทเหนไดในธรรมชาตพรอมทงแสดงลกษณะของ 2 ขาง คอ ตนไม ใบไม ดอกไม ผลไม และรปรางของคน หรอสงทเปนผลงานการสรางสรรค ประเภทสงกอสราง เชน เจดย โบสถ วหาร เปนอาท โดยสมมตใหมเสนกลางแยกทศนธาต หรอภาพทศนนน ม 2 ขาง และถาปรากฎวาทง 2 ขางนนเหมอนกนหรอเทากนโดยปรยายกเหนไดวาเปนลกษณะสมสวนทรง หรอสมมาตร (Symmetry) แตโดยภาพทศนถาปรากฎวาทง 2 ขาง หรอ 2 ดาน นนไมเทากนหรอไมเหมอนกน

ภำพท41-42 ทงมวลนเปนสภาพการณเบองตนของการซำา แตในการสรางสรรคตามหลกแหงองคประกอบ กควรพจารณาในเรองของ ขนาด (Size) และพนทวาง (Space) ทอาจกำาหนดใหเทากน – เหมอนกน หรอแตกตางกน แตกมคาระดบความแตกตางทตอเนองตามลำาดบ (Gradation) โดยใหเปนชดของความแตกตางทซำากน เหมอนกน กจะชวยแกความรสกในการเบอ เรองของภาพรวมทมแตการซำา เหมอนกนทงขนาดและพนทวางไดดวย

ภาพท 41-42 ภาพท 43-46

102

แตไดอารมณความรสกวาเสมอกน ไปดวยกนไดและไมตางกน เพราะมการทดแทนหรอชดเชยกนอยในทดวยอยในสภาวะการอนโลมตามระบบ ดลยภาพ (Balance) อนเปนเรองของสมดล ดงนนอาจกลาวไดวาการใหรบรดวยอารมณความรสกของเรองการสมสวนทรง หรอสมมาตร ม 2 รปแบบ คอ ดลยภาพแบบสมมาตร (Symmetrical Balance) และดลยภาพแบบอสมมาตร (Asymmetrical Balance) คอ ภาพทศนแสดงลกษณะทไมเทากนหรอไมเหมอนกน ซงเปนเรองของศลปะและการออกแบบสรางสรรคดวยหลกแหงองคประกอบ

และอกหนงความสำาคญในการเสรมสรางวจตรญาณ (Fine Sense) คอ ความหยงรเปนพเศษในเรองทเกยวกบความงาม และรบรไดถงอารมณความรสกตอผลงานการสรางสรรค โดยควรศกษาและปฏบตใหรและเขาใจ ทงน เพอเสรมหลกแหงองคประกอบอนเปนรปแบบทฤษฎ คอ เรองสวนสด (Proportions) ดวยเปนเรองทเกยวของกบลกษณะสภาวะของทศนธาตทสำาคญ คอ ขนาด (Size) เพราะเมอใชในการสรางสรรคองคประกอบกจะกอใหเกดผลกระทบตอ พนท – ชองไฟ (Space) ไดเสมอ ภำพท49 จากภาพประพนธ แสดงใหเหนทศนธาตรปลกษณหนง โดยใหมขนาดตางกน 3 ขนาด และนำามาจดวางลงในพนท ทไดกำาหนดขนาดใหเทากนแตละภาพ

ภาพท 47-48 ภาพท 49

103

ปฏภาคนมต ดวยองคประกอบสมพนธของภาพทปรากฏไดแสดงผลถงความแตกตางของขนาดและความสมพนธกบพนทซงเกดจากผลงานการสรางสรรค วาดวยเรองของสภาวะทพอเหมาะพอด มความสวยสมดวยเรองของสวนสดและชองไฟงาม (Proportion and Good Spacing) อนเปนหนงความสำาคญของศลปะและการออกแบบสรางสรรคดวย เนองเพราะเหตปจจยแหงความรความเขาใจ เพอสรางเสรมปญญาความคดวาดวยเรองของศลปะและการออกแบบนน สมควรดำาเนนการศกษา (Study) วเคราะห (Analyse) และสรางสรรค (Create) ตามกระบวนการของหลกแหงองคประกอบ (Principle of Composi-tion) พรอมทงทฤษฎแหงองคประกอบ และการออกแบบ (Theory of Composition and Design) โดยมแหลงทกอใหเกดการสรรสรางเหตแหงความดลใจไดคด (Sources of Inspiration) และสาระแหงความคดสรางสรรค (Sources of Creation) คอ ธรรมชาต (Nature) และผลงานสรางสรรค (Creative Objects) เพอนำาไปสความคดและจตนาการ (Idea and Imagination) อยางมคณคาในการสรางสรรคผลงาน “ศลปะ” “ความคดจะดตองมสรางสรรค จนตนาการจะงามตองตามดวยศลปะ” และเพราะ “ศลปะ” คอ การแสดงออกทสรางสรรคขนดวย สมาธ (Concentration) ปญญาความคด (Intellectual) จตวญญาณ (Spiritual) ซงเกยวของเปนองครวมของชวตแหงมวลมนษยชาต “..........ศลปะ มไดสอนเพยงแคการวาดเสนสายและระบายเสนสเทานนแตยงเพอใหเขาใจ และไดเขาถงเรองของ ชวตอกดวย..........”

บรรณำนกรมกรมศลปากร. ทฤษฎแหงองคประกอบ: กรมศลปากร, นครหลวง 2487.พระยาอนมานราชธน. ศลปสงเคราะห: สำานกมพบรรณาคาร, นครหลวง 2515.

104

105

ความตายของ วนเซนต แวน โกะ Vincent Van Gogh’s Death

รองศาสตราจารย ดร.ไพโรจน ชมน 1

Assoc. Prof. Pairoj Jamuni (Ed.D.)

1 ผเชยวชาญประจำาหลกสตรดษฎบณฑต สาขาศลปะการออกแบบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ บทความน ศกษาประวตชวงสามปสดทายของ วนเซนต แวน โกะ จตรกรชาวดทช ชวงทเขาไปพกอาศยอยทางภาคใต แลวตอมายายขนไปอยทางภาคเหนอ ถงแมจะถกโรครายหลายโรคคกคาม แตเขาพยายามสรางผลงานทเปนการบกเบกสำาคญทงในทางสนทรยศาสตรและจตรกรรม แตหลกสนทรยศาสตร และรปทรงกาวหนาเกนไปจนผอยรวมสมยตามไมทนจงไมยอมรบ สาเหตการตายของ วนเซนต แวน โกะ ในตำารารนเกาและแมแตรนหลงสวนมากยงเชอวามาจากการทนความเจบปวด (ทมาจากโรคลมชก โรคเกลาโคมา และโรคแมเนย ซนโดรม) ไมได ทำาใหเปนคนวกลจรต จงยงตวตาย แต สตเฟน ไนเฟต และ เกรเกอร ไวท เชอวา การตายมาจากอบตเหต เหตผลสำาคญทสด เพราะกระสนยงมาจากระยะไกล วนเซนต แวน โกะ ไมสามารถยงตวเองใหเกดแผลในลกษณะดงทปรากฏได ผวจยดงกลาวเชอวา อาจมเดกวยรนหยบปนนนไป อาจยงไลกาในระยะไกลไมระวง ยงไปถกจตรกรดทช แตเขาไมตองการใหเดกตองคดจงบอกวายงตวเอง อยางไรกตาม ผเขยนบทความนไมระบชชด ไมขอสรป เพยงแตนำาเสนอความเปนไปไดในลกษณะตางๆ ใหผอานไดใชดลยพนจของทานพจารณาตดสนเอง

106

Abstract This article is focused on the last three years of Vincent Van Gogh’s life, many books especially those written in 1950-70 believed that the artist was mad and committed suicide. After 1980 many new study indicated that it is not the artist madness but other disease such as glaucoma (eye ball pressure) and Meniere’s syndrome (Nervous system malfunction - the patient hears the loud noise caused by his auditory system). Did the Dutch artist commit suicide? Many authori-ties even today still believe in such theory however Steven Naifeh and Gregory White wrote that it was an accident. As Dr Mazery had inspected the wound, the bullet was shot from a long distance and accident is the more possible cause of death. However the author of the article does not intend to make a final conclusion but show the possibilities to readers. Let each reader decide by himself.

107

บทน�ำ ประวตชวตของ วนเซนต แวน โกะ เปนเรองของบคคลทเปนอจรยะทางจตรกรรม แตความคดทกาวหนา ทนสมยเกนไปของเขา ทำาใหบคคลรวมสมยไมเขาใจ ไมยอมรบและจตรกรตองจบชวตลงอยางยากจน ไมไดรบการยกยองจนกระทงเสยชวตไปหลายป บทความนมงศกษาประวตชวตของศลปนในชวงสองปสดทายทเขาปวยจนตองเขารกษาในโรงพยาบาล ตอนแรกเปนโรงพยาบาลสำาหรบรบผปวยทวไป แตครงทสองเปนโรงพยาบาลโรคจต หนงสอตำาราสวนมากทเขยนในชวงทศวรรษ 1950 - 60 สวนมากจะอางตรงกนวา แวน โกะ เปนโรคจต (ซงกดนาเชอพอควร จากพฤตกรรมโมโหราย เอะอะโวยวายจนชาวเมองขบไล) หลงจากทศวรรษ 1980 มการวจยเพมขน คำาอธบายเพอหาโรคทเปนสาเหต ไดทำาขนใหมเพอคนหาสาเหตโรคทแทจรง จากคำาอธบายเดม โรคลมชก หรอโรคจต ตามมาดวยโรคอน เชน เกลาโคมา โรคระบบประสาทหผดปกต และหลกฐานหลงการวจยของสตเวน ไนเฟต และเฮนร ไวท เชอวา วนเซนต แวน โกะ ไมไดฆาตวตายแตตายเพราะอบตเหต ผเขยนจะไมชขอสรปของสาเหตเดยวแตจะอภปรายเปรยบเทยบความเปนไปไดของสาเหตตางๆ

พนเพชวต วนเซนต แวน โกะ เกดเมอวนท 30 มนาคม ค.ศ.1853 (พ.ศ.2396 ตรงกบปท 2 ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว) ถาจะกลาววาชวตวยหนม ไมไดรบความสำาเรจเลย ไมวาทางใด ตงแตบคลกขาดเสนห ผมแดง ไมยม มกขมวดคว พดเอาใจคนไมเปน ไมมผใดตองการเปนเขย เคยไปฝกวาดภาพตามสตดโอดวยความสนใจทางศลปะเปนครงคราว แตการเขาอะคาเดมอยางเปนทางการกลมเหลว จะไปประกอบอาชพเปนพระนกเทศนอยางพอของเขากไมสำาเรจ จนทสดทางครอบครวสงเขาและนองชาย ไปฝกงานจากหองแสดงภาพทกรงเฮก ประเทศฮอลแลนด แลวกไปอยกรงลอนดอน และกรงปารส ถาจะพดภาษาอยางสงคมปจจบน พ.ศ. 2556 ลกษณะของ วนเซนต แวน โกะ คงเปนพระเอกไมไดเลย เพราะไมคอยหลอ ขโมโห แววศลปนถามกซอนอยลกจนคนรวมสมยมองไมเหน ถาใชกตกาการตดสน คานยมตามสมยปจจบน: พ.ศ. 2556 วนเซนต แวน โกะ ไมเขาลกษณะพระเอก ไมใชคนรปงาม และถาใชกตกาการสอบเขาในปจจบน เขาอาจสอบไมผาน เลยตองไปทำางานแกลเลอรกบนองชาย ชอธโอ (Theo) ธโอทดจะทำาไดดกวา เพราะรจกพดกบลกคาอยางเหมาะสม

จำกกรงปำรสสเมองอำลส กรงปารสเปนเมองทศลปนมากมาย ไมใชเฉพาะชาวฝรงเศสเขามาเผชญโชค มทงคนทไดรบความสำาเรจและลมเหลว แตวนเซนต แวน โกะ อยในประเภทหลง อยาลมวาแมแตกลมอมเพรสชนนสม (impressionism) ทกอตงมากอน มการรวมตวของศลปนอยางเหนยวแนนและยงมนกวจารณคนสำาคญ

108

อยาง อพอลล-แนร (Apollinaire) แตกลมอมเพรสชนนสม (impressionism) เองกยงลมลกคลกคลานอยนาน เมอสบปผานไป ค.ศ.1882 กลมอมเพรสชนนสม (impressionism) มการรวมตวอยางเหนยวแนน มฐานะทางสงคมทมนคงขน แตศลปนหลายกลม หลายคนทนกประวตศาสตรรวมเรยกวา โพสตอมเพรสชนนสม (Post - Impressionism) เชน ปอล โกแกง (Paul Gauguin) อองร มาตส (Henri Matisse) ปแยร เซอรา (Georges-Pierre Seurat) และ ปแยร บอนาร (Pierre Bonnard) เรมกาวไปสความสำาเรจไมมากกนอย แตวนเซนต แวน โกะ ยงตองคลำาหาทางของตวเองอยลำาพงคนเดยว การตดตอกบสงคมศลปะรวมสมยในยคของเขาจำากดมาก โลกศลปะยงไมยอมรบเขา

อำลสเมองเลกแหงภำคใต ในสมยทวนเซนต แวน โกะ มชวตอยการเดนทางดวยรถไฟใชหวรถจกรไอนำา จากกรงปารสถงเมองอาลส กนเวลา 15 ชวโมง (Namscez, p.7) เขาถงเมองอาลส วนท 20 กมภาพนธ ค.ศ.1888 (พ.ศ. 2431) อาลส (Arles) เปนเมองทมประวตศาสตรยาวนาน สรางมาตงแตสมยอาณาจกรโรมน มสนามกฬาโคลเซยม ทอสงนำา ผเขยนเคยไดมโอกาสไปเมองนเมอ ค.ศ.1990 (พ.ศ. 2533) คอ 104 ป หลงจากวนเซนต แวน โกะ ไปพำานก เสนทางทรถบสพา ผเขยนจากสนามบนไปถงเมอง ระหวางทางสภาพเปน ทงนา บานชนเดยว ผนงโบกปนเปนสขาว หลงคาสแสด ทปรากฏในภาพเขยนของจตรกรดทช สภาพทงนา บาน รานกาแฟและตวเมองไมตางจากทเหนในภาพเขยน

วนเซนต พยายามเขยนภาพในสไตลทเขาเชอวา นคอ เอกลกษณเฉพาะตวทเขาตองการแนะนำาใหโลกศลปะรจก สสด ตดกบ ลายแปรงหยาบ สสดอยางเหลองของดอกทานตะวนตดกบทองฟา สมวงหรอนำาเงนเขม ฝแปรงหยาบ ความฝนในการสรางหมบานศลปนสลาย โกแกง (Paul Gauguin) กแยกตวไป วนเซนต แวน โกะ ไมยอทอ ยงคงยดทศทางนน ตวอยางผลงานขณะทอยเมองอาลส บางชนเขยนทหองพก ทบานเหลอง เลขท 1 ปลามารไทม และบางสวนเขยนท โรงพยาบาลโรคจต เซนต เรม อาการปวยของเขาคอไดยนเสยงหวด ดงคลายเครองขยายเสยงเวลาหอน ทำาใหวนเซนต แวน โกะ ปวดหจนเปนบาคลง ขาดคนทจะเหนใจ และเขาใจ เขาคอคนทเพอนบาน รอบๆ บานเหลอง เมอง อาลส เกลยดชงรงเกยจ เรยกเขาวา เจาดทชบา ผมแดง ทจะทำาสงทดตอสงคม แตคนอนไมมความเขาใจ เหนใจแกเขาเลย ทามกลางความทกขทรมานทงความยากจนอตคดและเจบปวย แตกสรางงานตลอดเวลา ในทศทางทเขาเชอวาจะเปนการบกเบกไปสจตรกรรมแบบใหม เมองอาลส เปนเมองเลกๆ ตงอยรมแมนำาโรน (Rhone) ประวตศาสตรของเมองนเกาขนาดยคโรมน มโคลเซยมใหญ ซากสถาปตยกรรมของทอสงนำาโบราณยงปรากฎใหเหน บานคนแถบชานเมองดวยปนขาวตดกบสแสดของกระเบองมงหลงคา ผเขยนมโอกาสไปเหนเมองนเมอ ค.ศ.1990 รอยกวาปหลงจาก วนเซนต แวน โกะ เขามาพกอาศย สภาพเมองทผเขยนเหนแทบไมแตกตางจากภาพเขยนของ จตรกรดทช เมอราวรอยปกอน หนาบานและรานสองชน ถนนเลกแตสะอาดดสวยงาม แตสำาหรบจตรกร ดทช เมองนไมสจะเปนมตรกบเขามากนก ยงอยนาน

109

เขา เมองทดเงยบสงบ สะอาดเรมแสดงความไมเปนมตร ไรนำาใจออกมามากขนเรอยๆ ตงแตชาวเมองทพดภาษาพนถนอยางเดยว วนเซนต แวน โกะ เปนคนผมแดง ตาดจองเขมง ควมกขมวด และไมคอยเขาใจภาษาฝรงเศสแบบทคนพนเมองแถบนใช จากประวตของเขา บางครงไปรานเพอจะซอสนำามนเปนหลอดแตกลบไมไดสทตองการ ดวยลกษณะทาทางของ วนเซนต แวน โกะ ทำาใหไมคอยมใครอยากพดคยสงสงดวยเขาจงมกใชเวลาสวนใหญอยคนเดยว เขยนจดหมายถงนองชาย บางครงอาจมากกวาหนงฉบบในวนเดยว โรงแรมแหงแรกทมาเขาพก เขาอยไมนานนก แลวยายมาอยบานเหลอง เลขท 1 ปลามา-รไทม ใกลสถานรถไฟทน เขาพยายามใชชวตอยางสรางสรรคทสด หวงวาจะสรางนคมศลปน เตรยมจะใชหองเชาบนชนสองของบานเหลองเปนททำาการสมาคมศลปน แตแลวความหวงทงหมดกมลาย หายสญ โรครายทคกคามเขาอยางเงยบๆ มอาการเหมอนการไดยนเสยงหวดแหลมดงขนเรอยๆ จนเขาทนไมไหว โรคนสมยท วนเซนต แวน โกะ มชวตแพทยยงไมรจก แตประมาณรอยปตอมาแพทยจงรสาเหต รายละเอยดจะไดอธบายในตอนทายของบทความ อาการไดยนเสยงหวด ดงขนเรองๆ จนเขาทนไมไหว ความเจบปวดทำาใหเขามอาการคลายคนบาคลง ในเดอนกมภาพนธ ค.ศ. 1888 อาการครงแรกททำาใหเขาคลงจนตดใบหตวเอง ชาวเมองเหนวาเขาเปนบา พยายามขบไล ไมอยากใหอย เหตการณครงนทำาใหเขาตกเปนขาวในหนงสอพมพ ไมใชขาวการสรางหรอเปดแสดงผลงาน แตเปนขาวคนบาคลงตดหตวเองแลวสงไปใหโสเภณ

วนเซนต แวน โกะ ถกสงไปโรงพยาบาลประจำาเมองและในเวลาตอมาถกสงไปทโรงพยาบาลเซนต เรม ทอยในเมองใกลๆ กบเมองอาลส โรงพยาบาลแหงทสองน พดตรงๆ เปนโรงพยาบาลบา แม วนเซนต แวน โกะ จะไมไดถกกกขง ในเวลากลางวนเขาสามารถเดนหอบสมภาระการวาดภาพไปวาดภาพตนไมหรอปารอบๆ โรงพยาบาล และกลบมานอนพกกลางคนในเวลากลางคน ถาเปรยบเทยบกบบานเหลองมความสขสบาย มความเปนบานมากกวาโรงพยาบาล แตดวยใจทมงมน ทงทลำาบาก ถกเกลยดชงจนกระทงตองมาอยโรงพยาบาลบา ชวงนศลปนดทชผลตผลงานทสงคาไวมากมาย ตวอยางผลงานทสรางระหวางอยทเมอง อาลส และโรงพยาบาลเซนต เรม (St. Remy) ม ผลงานสงคาผลตออกมามากมาย ทำาไม วนเซนต แวน โกะ ไมไดรบการยอมรบจากสงคมในชวงทมชวตอย? คงมคำาอธบายหลายอยาง จะเพราะเหตใดจงเปนเชนนนหลงจากผเขยนไดศกษาประวตและผลงานอยางละเอยดแลวมขอสรปดงตอไปน 1) หลกสนทรยศาสตรเฉพาะตวของเขากาวหนาไกลเกนไป จนเพอนรวมสมยนกวจารณตามไมทน 2) การไมเกาะกลม แลกเปลยนความคดกบกลมกาวหนารวมสมยในยคเดยวกน เชน อมเพรสชนนสม (impressionism) ทำาใหเกดเปนชวงวาง ตอไมตด เขารจกอมเพรสชนนสม (impres-sionism) อยบาง สมยทอยเมองปารสแตไมตองการตดตอ และเปลยนความคดอยางจรงจง จากประวตของเขา วนเซนต แวน โกะ นยมแนวเหมอนจรงของเจอโรม (Jean Lean Gerome) เขาชนชมฝแปรง

110

พายส ของ ยจน เดอลาครวส (Eugène Delacroix) และชอบการแสดงออกของ ฌอรฌ-ปแยร เซอรา (Georges-Pierre Seurat) ทใชจดสตางๆ ซงนาจะเปนรปทรงทผชมสามารถเหนความคลายคลง คอ ลกษณะการแตมสเปนจดใหเดนขนมา ลกษณะการแตมสแบบนทเหนตวอยางชดมจตรกรไมกคน เชน วนเซนต แวน โกะ, ฌอรฌ-ปแยร เซอรา, ปแยร บอนาร และจอว-เลนสก ศลปนแตละคนทกลาวมาแลว อาจมจดเดน แตกระจายกนสงกดในกลมตางๆ คนทพอจะเขาใจความตอเนองเกยวของกนในทางหลก สนทรศาสตร สไตลและรปทรงอยางลกซงกคอผทอยในแวดวงวชาการทางสนทรยศาสตร ประวตศาสตรศลปะ และศลปวจารณเฉพาะทสนใจศลปนเหลาน ซงมอยเปนจำานวนจำากด 3) สาเหต ตามทอธบายในขอ 2 ทำาใหฐานะทางสงคมของ วนเซนต แวน โกะ ไมมความสำาคญพอทจะทำาใหคนสนใจหรอยอมรบ เขาไมใชจตรกรทเพงเรมเสนอตนเองและผลงานตอสงคมศลปะสมยใหมอยาง โกลด มอแน (Claude Monet) หรอ อองร มาตส (Henri Matisse) ไมใชนกวจารณ หรอนกวชาการอยาง อพอลล-แนร (Apollinaire) หรอ ซกมนด ฟรอยด (Sigmund Freud) แตเปนเพยงคนสตไมด ขวางโลก ทเกบตวอยลำาพง 4) จากการศกษาประวตอยางละเอยด จะเหนวาแมแตคนทใกลชด ชวยเหลอ กทำาดวยความรก เหนใจในฐานะทเปนเพอนมนษยหรอผใกลชด ยกตวอยางเชน ธโอ นองชายของเขาเอง ทพยายามทำาตวเปนนองชายทด สงเงนชวยเหลอพชายเปนประจำา แตความมนใจวาวนหนงพชายอาจจะเปนผไดรบความสำาเรจ เปนจตรกรมชอเสยงอาจมอยนดเดยว คนอนๆ ไมวานายแพทยเรย หรอนาย

แพทยกาแช (Dr. Gachet) กอาจใหกำาลงใจ อยากใหคนไขหายปวย แขงแรงกลบไปตอสชวตได แตในใจของเขากรอยเตมอกวาทางไปสความสำาเรจยงตองใชเวลาอกนาน ยาก และมอปสรรคมาก แตไมกลาพดออกมา แมแตศลปนดวยกนอยาง ปอล โกแกง (Paul Gauguin) ทมาพกทบานเหลองดวยกนระยะหนง ในทสดกตองแยกตวไป ในสายตาของ ปอล โกแกง (Paul Gauguin) มอง วนเซนต แวน โกะ วาไมเขาใจชวต ไมรจกเอาตวรอด ในขณะทตวเขาเองรจกวธการดำาเนนชวต เอาตวรอด สวน วนเซนต แวน โกะ มอง ปอล โกแกง (Paul Gauguin) วาไมจรงใจ คดแตจะเอาตวรอด สรปความวาเรมจากเดอนกมภาพนธ ค.ศ.1888 วนเซนต แวน โกะ ผมนหมายทจะหาทพกรกษารางกาย จตใจ ชวตทบอกชำา แตเขากลบตองมาพบกบชาวเมองทไมตอนรบ แมแตเพอศลปนกไมเขาใจ จากโรงเตยมแหงแรก ยายมาแหงทสอง คอ บานเหลอง เลขท 1 ปลามารไทม ทเขาฝนวาจะเปนสำานกงานสมาคมศลปน และในขนตอไปสรางหมบาน นคมศลปน ทกอยางไมไดเปนเชนนนเลย โรคเสยงในหกำาเรบ จนทนไมไหว หวดรองตดหตนเอง ชาวเมองเหนวาเขาเปนคนบา มอนตราย เขาโรงพยาบาลประจำาจงหวดทเมองอาลส แลวตอมาตองรกษาตว แตสงมคายง มรดกของโลกศลปะทไดรบจากคนบาผมแดงไรคาคนน หลงจากเขาสนชวตไปแลว ภาพเขยนและงานวาดเสนจำานวนมาก ทสรางระหวางป 1888 ถง 1889 มทงภาพคน หนนง โรงพยาบาลบาเซนตเรม ดอกไมและทวทศน เกดขนมากมาย ตงแตภาพทงนาในเขตเมองอาลส ภาพถนนมตนไมใหญไมไกลจากโรงพยาบาลเซนต เรม และภาพภายในบรเวณโรงพยาบาล จตรกรรมสนำามนชนสำาคญในชวงนมภาพบานเหลอง คาเฟต ราตรประดบดาว

111

ภำพท1 ภาพเหมอนของจตรกร (Self Portrait) เปนภาพใบหนาเฉยงเลกนอย สของฉากหลง คอ นำาเงนแกมเทา การเนนระนาบของใบหนา หนาผากสนำาตาลออนแบนราบตดกนเปนมมฉากกบระนาบของสวนแกม การเนนระนาบในภาพน ทำาใหนกถงการเขยนภาพเนนระนาบ รปทรงเรขาคณตของ พอล เซซานน (Paul Cézanne) ขอบตาถกเนนดวยสดำาทำาใหมองเหนโพรงตาลก และหนวดเครากบขนควสนำาตาลแดงกลายเปนเครองเนนลกษณะใบหนาของจตรกร ทงฉากหลงของภาพและเสอนอกทเขาสวมเปนสนำาเงนแกมเทา จตรกรใชลายแปรงเปนเสนโคงไปมาคลายเสนทศลปน อารตนโว (Art Nouveau) ใช เสนสนำาเงนเขมโคงไปมาในแนวดงอาจจะเปนเพยงเจตนาของศลปนทจะใสทศนธาตบางอยางเพอทำาใหบรเวนสไมเรยบจดตาจนเกนไป หรอจะเปนสญลกษณบางอยางบงบอกถงปญหาทอยลกของตวศลปน แนวเสน ลายแปรงทโคงไปมาคลายเปลวไฟ อาจหมายถงความเจบปวด รมรอน ไมสบายภายในทศลปนตองจำาทน เจบปวดจากโรครายทไมมทางรกษา หรอความเจบปวดจากชวตสนหวง ไมไดรบการยอมรบจากสงคม

นอกจากน ยงมภาพคนทงหญงและชายอกหลายคน หลงจากเขยนภาพชดนแลว วนเซนต แวน โกะ อาการดขน แตไมสามารถอยในเขตเมองทางภาคใตอกตอไป เพราะชาวบานรวมกลมประทวงตอนายกเทศมนตรวาศลปนดทชผมแดงเปนบา มอนตราย ไมสามารถกลบไปแมแตจะเชาบานเหลองแถมมขอกลาวหาเพมเตมวาเปนผไมมรายไดแนนอน ศลปนดทชโตตอบวาเขาสงงานไปใหนองชายจำาหนายอยางสมำาเสมอ แลวนองชายกสงเงนสำารองจายมาใหกอน การกระทำานผดหรอ

ตวอยำงผลงำนบำงชนชวงทอยทำงภำคใตของประเทศฝรงเศส ภาพสามชดทควรกลาวถง ภาพเหมอน บคคล : วนเซนต แวน โกะ ถอวาตวเขาเปนจตรกรเขยนภาพเหมอน แตตลอดชวตรดทดของเขา ไมวาจะเขยนภาพคน ทวทศน ดอกไมหรอสงอน การยอมรบจากสงคมตองถอวาเปนศนย ตอเมอตายไปแลว ประมาณเกอบครงศตวรรษทนกวชาการและผชมทมภมปญญาเพยงพอจะเหนคา ภาพทไดรบความสนใจ ใหคณปการ ทำาใหเกดการกาวกระโดดหรอพฒนาอยางสำาคญในแวดวงจตรกรรม ภาพทวทศนของเขาไมใชแบบเหมอนจรง การใชสหรอลายแปรง ถามองจากสายตาของผมรสนยมในยคนนสเขมจดจนผดธรรมชาต และลายแปรงหยาบเกนไป ฉากเมอง : บานเหลอง/ รานกาแฟ/ ภาพปา ตนไม ดอกไมดอกทานตะวน และฉากญปน/ ภาพฝน / โรงพยาบาลเซนตเรม

1

112

ภำพท2 ภาพเหมอนของจตรกร (Self Portrait with Bandaged Ear and Pipe. 1890) ภาพนเขยนทเมองอาลส ประมาณปลายเดอนกมภาพนธ หลงจากทโรครายกำาเรบทำาใหไดยนเสยงหวด ปวดหจนทนไมได เมอไมรจะทำาอยางไรเลยใชมโกนตดใบหตนเอง ภาพเหมอนทมผาพนแผลคาดไว มอยสองภาพ ภาพหนงสวมหมวก โทนสหนกไปทางรอน คอภาพทกำาลงกลาวถงน ฉากหลงเปนสแดง วนเซนต แวน โกะ สวมเสอหนาสนำาตาลเขม สวมหมวก ใบหนาดซดเซยว อกภาพหนงดใบหนาสงบกวาโทนสเปนสเหลองและสเขยว มสวนของฉากหลงทเปนภาพสเขยวชดทเลยนแบบมาจากภาพพมพญปน ภำพท 3 ภาพเหมอนนายแพทยเรย (Portrait with Dr. Felix Rey 1889) นายแพทยเรย เปนแพทยทตรวจอาการทวไปของ วนเซนต แวน โกะ ตอนทเขาถกนำาสงโรงพยาบาลประจำาเมอง หลงจากนน วนเซนต แวน โกะ ตองไปรบการรกษาจากโรงพยาบาลเซนต เรม ซงเปนโรงพยาบาลเฉพาะทางโรคจต ในภาพน ใบหนาของผเปนแบบซงเปนคนใบหนากวางคางแหลม ผมและหนวดเคราะเปนสดำา ฉากหลงของภาพ คอ ผนงทเปนกระดาษปะสเขยว ตดกบเสอสนำาเงนทมการสอดแทรกสแดงไปไวทสวนลางของเสอ ภำพท 4 ภาพเหมอนเมอซเออร รแลง (Portrait with Mr. Roulin) ผเปนแบบ เมอซเออร รแลง เปนนายไปรษณยประจำาเขตเมองอาลสท วนเซนต แวน โกะ ไปพำานก และเปนเจาของโรงเตยมดวย ศลปนดทชวาดทงภาพของชายผน ภรรยาและลกชายของเขา ภาพของชายวยประมาณปลายสสบถงตนหาสบ นงในทาเอยวเลกนอย จตรกรเนนความงาม

2

3

4

113

ดวยการใชลายแปรงวาดผวหนาของผเปนแบบดคอนขางหยาบ เตมไปดวยเสนเหลยม แตทำาใหเขาดขงขงสงางามราวกบวาเปนนายพลเรอ เครองแตงตวของผเปนแบบ เสอนอก กระดมสองแถว สวมหมวกลกษณะคลายนายพลเรอ แตอกษรคำาวา Poster ภาษาฝรงเศสบงบอกอาชพและตำาแนง การใชส บคลกการใชสตดกนเปนเอกลกษณของศลปนดทชอยแลว สเสอนำาเงน ตดกบผวสนำาตาลและมการเนนเสนสดำา ยงมภาพคนอกหลายภาพท วนเซนต แวน โกะ เขยนไว เชน ภาพผชายแกสวมหมวก ซงเปนเพอนคนไขทโรงพยาบาลเซนตเรม และภาพผชายแก เสมยนประจำาโรงพยาบาล และบรษไปรษณย โจเซฟ รแลง ภาพผหญงกม เชน ภาพมาดามจนน และมาดามโรแลง ผลงานในชวงน มภาพทวทศน หรอภาพภายในอาคารทเปนเรองราวเกยวของกบชวตของศลปน ระหวางพำานกอยในเมองอาลสมากมาย เรมตงแตภาพของบานเหลองทเขาไปเชาอย ภาพภายในหองเหนเตยงสเหลอง รานกาแฟ ทวทศนของทองทง โรงพยาบาลทงทเมองอาลส และโรงพยาบาลเซนต เรม ภาพทวทศนกลางคนอยางราตรประดบดาว ภำพท5 ถนนและบานเหลอง (The Street and Yellow House) ภาพน คอทพกแหงทสองในเมองอาลสท วนเซนต แวน โกะ ไปเชาอย ตกสองชนแหงนมถนนถงสามสายตดผานทงดานหนาและคขนานซายขวา เลยออกไปไกล ทางขวามอของภาพจะเปนหวรถจกรแลนขามสะพาน กำาลงจะเขาสสถานรถไฟประจำาเมองทไมไกลจากบานเหลองมากนก องคประกอบของภาพนเปนการจดใหมจดสนใจ คอ กลมอาคารสเหลองและนำาตาลอยตรงกลาง สวนครงบนของภาพเปนทองฟาสนำาเงนเขม สวนลางเปนพนถนน

ภำพท6 หองนอน (Bed Room) ภาพหองพกภาพน คอ หองพกทอยบนชนสองของบานเหลอง จดเดนคอเตยงไมสเหลองสดสงทบงบอกวาผพกเปนใครกคอภาพเขยนจำานวนมาก ทยงตดไวบนฝาผนง ภาพนเปนภาพชด มอยประมาณสามภาพ พนไมของหองมสตางกน นำาตาล เขยว และภาพภายในหอง เตยงสเหลอง

5

6

114

ภำพท 7 คาเฟตบนถนนปลาซดฟอรม (The Café Terace on the Place du Forum) ภาพนเปนภาพตอนกลางคน เขยนเมอเดอนกนยายน ค.ศ.1888 ขนาด 81 X 65.5 ซ.ม. เปนภาพรานกาแฟเวลากลางคน ซกชายของภาพรานกาแฟมผาใบบงแดดเปนสวนทสวางเหนสเหลอง พนถนนประมาณ 2/5 ไดรบแสงปานกลางและซกซายเปนตกในเงามดสมวง สวนบนของภาพประมาณ 1/3 บนสดเปนทองฟาสนำาเงนแกมมวง มดาวสขาวกระจายกนอย ภาพนสวนสงประมาณ 1.2 เทาของความกวาง จตรกรสามารถเลนกบองคประกอบการตดทขดแยงกนระหวางสนำาเงนกบสเหลอง ภำพท8 คอรดยารด โรงพยาบาลเซนต เรม เมองอาลส (The Court Yard of the Hospital at Arles) เนอหาของภาพน คอ สถานทแรกในเมอง อาลส ทมบทบาทตอชวตของจตรกร เมอปวยดวยโรคราย เสยงแหลมทบบคนจนเจยนบาเขากไมตองมาอยทน การจดภาพ ใชมมมองเฉยงๆ ครงบนของภาพเหนแนวเสนของอาคารสองดานทตงฉากมาบรรจบกน ทำาใหเสนทมาบรรจบมลกษณะคลายมมบาน มมบนขวาของภาพเปนระเบยงสเหลองผนงทลกเขาไปเปนสนำาเงน มกระถางตนไมสแดงตงอยรมระเบยง สวนทเหลอของภาพ เปนพนทอกประมาณ 3/5 เปนภาพสนามหญา มอางนำาพกลมอยทมมลางซายของภาพลกษณะการเขยนภาพไมวาดวยสหรอเสนไมบงบอกอารมณความหวาดกลวหรอเจบปวด สตางๆ ไมวาจะเปนสเขยวของตนไม สเหลอง สนำาเงน และสแดงของอาคารดจะกลมกลน เขากนด เหมอนจะบอกวาทนเปนสถานทสงบ ไมวาสหรอลายแปรงไมแสดงความรอนรนกระวนกระวาย

7

8

115

ภำพท9 ราตรประดบดาว (Starry Night)ภาพนเปนตวอยางของภาพสะทอนความรสก ชวตจตใจ โลกภายในของศลปน สวนบนของภาพ คอ ทองฟาสนำาเงนเขม มกลมเมฆ รวมทงวตถทไมอาจรไดแนชด อาจเปนทางชางเผอกทอยไกลหรอกลมดาวทกอตวกนเปนรปคลายงตวใหญมวนตวอยบนฟากฟา ในภาพเขยน จตรกรใชสขาว สนำาเงน และสเหลอง มารวมกน ทำาใหกลมของพระจนทร ดวงดาว เมฆ ทางชางเผอก ทเขยนดวยฝแปรงหยาบ สขาว สเหลอง และสนำาเงน ประสานกนทำาใหสวนของทองฟากลายเปนจดสนใจของภาพ ดานซายมอของภาพเปนตนไซเปรส (Cypress) ไมพนเมองทชยอดสงราวกบจะเสยดฟา ยนดำาทะมนอยวนความมด ครงลางของภาพ คอ ทวเขาสนำาเงน เมองทมยอดโบสถและบานสขาว ภำพท10 ตนไซเปรส (Cypress) ตนไมชนดน ใบของมนมวนตวเปนรปทมลกษณะพเศษ คอ ใบของมนมวนตวเปนรปคลายเครองหมายคำาถามกลบหว แตเมอมารวมกนจะกลายเปนภาพของพมไมทมใบปลายแหลม พมไมหนาทบ ยอดสงชขนฟา ใบสเขยวคลำาแกมนำาตาลอาจจะสอความรสกบางอยางของจตรกรเปนตนวา ลกษณะพมไมและใบทดรอนรนเหมอนไฟ ดำามดเหมอนความทกข โรครายทคอยทมแทงชวต การจดองคประกอบของภาพนมความนาสนใจ ใชโครงสรางทงายทสด คอ แทงสง ซกซายกนพนท 3/5 คอพมไม สวนซกขวาทเหลออก 2/5 ตอนบน ทองฟา ลางภเขาและพนหญา พมไมเลกจตรกรไดรวมเอาใบไมเลกของตนไซเปรส (Cypress) มารวมกน จนดเหมอนแทงหนทบ ใบไมทรวมกนเขาเปนพม ดวยวธการวาดดวยสเขยว นำาตาลและดำาทำาใหพมไมดเหมอนภเขาหนในงานจตรกรรมจน สวนทองฟา

สนำาเงน เมฆสเหลองและภเขามทอยทางขวามสวนชวยตดใหมวลของพมไซเปรส (Cypress) ใหเดนจนดราวกบภเขาหนในภาพเขยนของจน

9

10

116

ภำพท11 ภาพเหมอน นายแพทยกาแช (Portrait with Dr. Gachet) สงททำาใหเมองทางภาคเหนอ ตางจากทางใตทเขาเคยอยกคอ ทนมเพอนทเขาใจ เหนใจ นายแพทยกาแช เปนคนชอบศลปะ ซอผลงานบางสวนของวนเซนต แวน โกะ บางครงเชญเขาไปรบประทานอาหารทบาน วนเซนต แวน โกะ วาดภาพของนองสาวคณหมอดวย ภาพนายแพทยกาแช วางตวเอยงๆ สนำาตาลกบนำาเงนตดกนและลายแปรงเดน การจดองคประกอบดเคลอนไหว เบาสบายไมตดตายในแนวดงเหมอนภาพคนภาพอนๆ พดงายๆ ลำาตวของผเปนแบบอยในแนวเสนทแยงมม ใบหนาบนซาย มอขวา ลางขวา ทำาไม วนเซนต แวน โกะ จงใชสทสะทอนความรสกในทางบวกแบบนน อาจจะเปนการปลอบใจตนเองวา ในเมอปวยกยงมโรงพยาบาลทรมรนไวเปนทพกรกษา

ภำพท12วหารประจำาเมองอวเวรซอวเซต (The Church of Auvers sur Oise) ทองฟาสนำาเงนเขมยงปรากฏอย โบสถแบบโกธค ยนนง เหมอนจะมเสยงเตอนวา วนเซนต แวน โกะ เหลอเวลาอกไมมากแลว ทองฟาสนำาเงนเขม โบสถสเทามเสนดำาทงโคงและตรงตดกนหลายทศทาง โบสถคอทพงของจตใจ นำาจตวญญาณ และใกลๆ กนยอมมสสานฝงศพ สถานทใหบรการสดทายของชวต ระหวางอยทเมองอวเวสซอวเซต (Auvers sur Oise) วนเซนต แวน โกะเขยนภาพทองทง ปลายภาพเปนฟาสสดใส สเขยวกบสเหลอง ของวนแดดจา ดบรรยากาศไมหดหเหมอนภาพวหารทกลาวมาแลว กลมของบาน ผนงสขาวตดกบหลงคา สแดงบางสแสดบาง สนำาตาลหรอสเขยวคลำาบาง ตดกบสฟาใส โรครายมนสามารถหายสนทจรงหรอ แตในภาพคนบางภาพ เรากยงเหนโครงสมวงคลำา

11 12

117

ภำพท13 Corn Field with Crows ภาพน 1/3 บนเนนทองฟาวนมพาย มดหวเปนสนำาเงนเขม กาบนวอน เหมอนกบจะเปนสญลกษณอะไรสกอยาง ชวงเดอนมถนายน ศ.ค.1890 วนเซนต แวน โกะ เขยนภาพดอกไมมสด หลากสไวหลายภาพ โครงสตดกนแบบทเหนในชดดอกทานตะวน ทแสดงความรสกเจบลกๆ เขม ชำา กลว (แมจะยงมหวง) หายไป ตอนนเขาใชสแดง สเหลอง สเขยว สดใส ลกษณะการจดภาพนเปนการแบงตามแนวนอนอยางชดเจน 2/5 คอทองฟาทมพาย และ 3/5 คอทงขาวสาลสเหลอง พอดภาพน อารมณของความทกข กลวภยอะไรสกอยางกกลบมาอกสเหลองจาของทองทงเปรยบเสมอนจตใจทอยากฟนฝาใหรอดพนภย แตสวนบนของภาพ ฟาสนำาเงนคลำา ยามพายจะเกดกดนากลว แถมยงมฝงกามารองกกอง ทำาลายขวญ เหมอนกบวาจตรกรอยากจะบอกผชมดวยสเหลองกบสนำาเงน วาไมแนใจเลยวาจะฝาฟนภยครงนไปไดตลอดรอดฝงหรอไม

ภำพท14 ทองทง (The Fields) Auvres-sur-Oises, July 1890 ดวยอตราสวน สง ตอ ยาว 10 : 13 รปภาพนไมยาวเกนไป จตรกรสามารถแสดงบรเวณสของทองทงสเหลอง ประมาณ 3/5 หรอ 60% ของพนททงหมด การทดลองรปทรงทางจตรกรรมแบบน วนเซนต แวน โกะ เรมมาตงแตตอนไปเหนภมทศนของเมองอาลสและเขตเซนตเรม แตเวลาในชวตของเขาใกลจะหมดแลว ในภาพน ทองฟาเรมมดครม ภาพตอจากน จตรกรเปลยนโครงสจากทงสเหลองเปนสเขยว

13 14

118

ภำพท15 ทงขาวโพด กบเมฆดำา (Corn-field with Dark Clouds) ภาพทองทงสเขยวออน อยสวนลาง 1/3 ของภาพ อก 2/3 บน คอ ทองฟา สนำาเงนทคอยๆ ถกเจอดวยสคลำาเหมอนฟาทสลวแลวกลายเปนมพาย วนท 27 กรกฎาคม ค.ศ. 1890 วนเซนต แวน โกะ ออกไปเขยนรปททงขาวสาลตงแตเชา ภาพนนกประวตศาสตรศลป เชอวา เปนภาพทอยบนขาหยงของวนดงกลาว ถาเปนอยางนนแสดงวาเขาสามารถเขยนเสรจสมบรณ กอนเหตรายจะเกด บายสองโมง มเสยงปนหนงนดดงขน จตรกร ดทชยงตวตายหรอวา เปนเพราะเหตอน ทรแนจนคำาเขาเอามอกมทองพยายามเดนมาจนถงโรงเตยมทพก เลอดหยดเปนทาง ขนไปบนหองนอน นองชายถกตามตวมา นายแพทยมาเซอร สตแพทยทมาพกรอนทเมองนนถกตามมา ธโอนองชายกมาหาพชาย วนท 28 กรกฎาคม ค.ศ.1890 เขายงรสกตว สบกลองยาสบได นายแพทยกาแช และนายแพทยมาเซอร ปรกษากนเหนวาไมควรผาตด และการเดนทางไกลกจะเปนการกระทบกระเทอนกจะยงเปนผลราย

วนท 29 กรกฎาคม ค.ศ.1890 ประมาณตส วนเซนต แวน โกะ กสนใจ สวน ธโอนองชายกตายตนปตอมา ทฝงศพของเขาทงสองอยเคยงกน มการยายทฝงศพหลายครง ครงสดทายกลบไปทบานเกดเมองนอน โจ บองเกอร ภรรยาหมายของธโอ เปนผเกบรกษาจดหมายสวนใหญ ซงเปนหลายสงทมมลคามหาศาลในเวลาตอมา ภาพเขยนของวนเซนต แวน โกะ ในระยะ 10 – 15 ป หลงจากนนจำาหนายไดราคาดกวากอนหนานนมาก เพราะในประเทศเยอรมน วนเซนต แวน โกะ คอ ผจดประกายกลมเอกซเพรสชนนสม (Expressionism) และราคาภาพเขยนยงสงขน สามทศวรรษหลงจากการตาย ผลงานกระจายไปสพพธภณฑใหญๆ ทวโลก สกลแวน โกะ ทแตกอนยากจน บดนเปลยนฐานะ และรฐบาลประเทศเนเธอรแลนดสรางพพธภณฑวนเซนต แวน โกะ เมอประมาณครสตศกราช 1960

ปดฉำกชวต นายแพทยเพรอน (Peyron) สนนษฐานวาเขาเปนลมชกเพราะประวตครอบครว พนธกรรม การวจยหลง ค.ศ. 1980 กลาววา อาจมสาเหตอน โรคเมนเนย ซนโดรม (Meniere syndrome) โรคเสนประสาทสงสญญานหลอก เกลาโคมา (Glaucoma) หรอ ฆาตวตาย และหลงสด นกวจย สตเฟน ไนเฟต เชอวาไมใชการฆาตวตาย ในครอบครวของวนเซนต แวน โกะ มสมาชกหลายคนมประวตปวยเปนโรคลมชก แพทยหลายคนมความเหนตรงกนวาโรคนตองเปนหนงใน)หลายสาเหตของพฤตกรรมเจาอารมณ บางครงควบคมอารมณ ความรสกของตนไมได สวนโรคอนๆ ทอาจ

15

119

มดวย เพราะคนอาจมโรคแทรกซอนไดหลายชนด ไดแก เกลาโคมา ความดนในลกตาสงจนเหนภาพเปนแถบส พบไดในงานบางชน หรอโรคเมนเนย ซนโดรม (Meniere syndrome) ทประสาทหสรางเสยงหวด ทำาใหปวดจนมอาการเหมอนคนบา ทงหมดน หรอแมเพยงโรคเดยวกทำาความทกขทรมานแสนสาหส แตศลปนดทชคนน ยงคนมงมนสรางงานตอมาตลอดชวต สำาหรบคำาถามทวา วนเซนต แวน โกะ ฆาตวตายหรอเปลา ผเขยนหนงสอหลายเลมมความเหน และขอสรปทตางกน หลายเลม เชน Inigo F. Walther ยงเชอวาเปนการฆาตวตายเพราะวนท 27 กรกฎาคม ค.ศ.1890 เขาไดขอยมปนพกขนาด จด 22 อางวาจะนำาไปยงไลกาทมารบกวนขณะเขยนภาพ แผลทถกยงกระสนขนาดเดยวกนแนนอน แต สตเฟน ไนเฟห และ เกรเกอร ไวท ไมเชอวาเปนการฆาตวตาย แตนาจะเปนอบตเหต เหตผลกคอ ขอ 1 สำาคญทสด นายแพทยมาเซอร ตรวจดแผลททองเปนรเกลยง เลอดออกไมมาก ลกษณะแผลบงวาตองยงจากระยะไกลเกนชวงมอ วนเซนต แวน โกะ ยงเองไมได ถายงใกลแตจอผดทกระสนทไมถกกระดก หรออวยวะสำาคญจะตองทะลออกทางหลงของบคคลผนน กระสนไมมทางทจะไมฝงใน ขอ 2 ทายง และการท วนเซนต แวน โกะ ยน พงขอน ลกษณะคนจะฆาตวตายคงจะยงทอกหรอหวจะไดตายทนท แตกรณน กระสนวงตรงเขาแนวทอง คนยงตวตายจะทำาใหกระสนวงตรงแบบนน แปลกมาก ขอ 3 ทำาไมหลงจากยงแลว วนเซนต แวน โกะ ยงพยายามกระเสอกกระสน หาทางเดนกลบ ระยะ ทางประมาณ 2 ถง 3 กโลเมตร เพอกลบไปทพก คอ โรงเตยมดผดธรรมชาตของผทอยากฆาตวตาย

ขอ 4 ถาดจากนสยของผตาย ไมสนใจและไมมความรเรองปน ถาจะฆาตวตายนาจะใชวธอน ขอ 5 ถาศกษาอยางละเอยด นสย และหนงสอทอานมวรรณกรรมถงสองเรองเขยนโดย กย เดอ โมปสซงต (Albert Guy de Maupassant) ทงสองเรองท วนเซนต แวน โกะ ชอบอาน พดถงความนากลวของการยงตวตาย เรองแรก พระเอกยงตวตาย ไมตายแตกลายเปนคนพการใบหนาอปลกษณเพราะแผลกระสน และเรองหลง ตวละครทยงตวตาย ไมตายสมใจ ไสทะลกจากทองนาสงเวชมาก ไนเฟห และไวท พยายามหาสมมตฐานและคำาตอบทมความเปนไปไดสงวาเปนไปไดหรอไมทมเดกชาวบานแถบนนเหนปนในกลองเครองเขยนของ วนเซนต แวน โกะ บอกวาขอยมไปลองยงกาแลวปนลนขนโดยอบตเหต วนเซนต แวน โกะ ไมอยากใหเดกตองคดทำาใหคนตายโดยประมาทจงพดเทจวาเขาทำาปนลนเอง แตระยะยงขดแยงกบการทำาปนลนหรอยงตวตายเปนไปไดหรอไมท วนเซนต แวน โกะ คดอยากตาย ขอใหเดกเปนคนยงจากระยะไกล? ดแลวนำาหนกหตผลคงนอย ถา วนเซนต แวน โกะ จะฆาตวตายจรง การกนยาพษ ผกคอตาย หรอกระโดดจากทสงนาจะงายกวา ถายงมความพยายามทจะฆาตวตายแสดงวาโรครายของเขายงไมหาย? ความเปนไปไดนาจะมหลายประการ และผเขยนจะไมชเฉพาะลงไปมากกวาน บทความนเปนเพยงจดเลกๆ ในประวตชวตของจตรกรดตช ชอ วนเซนต แวน โกะ ถาในอนาคตมการวจยหรอคนควาเพมเตมแลวพบวา เขาไมไดฆาตวตาย แตเกดจากอบตเหตหรอสาเหตอน ผลงาน รปทรงทางศลปกรรมในงานของเขากคงจะไมเปลยนแปลงไปจากทเราไดเหน หรอศกษามาจนถงปจจบน

120

ถาจะมความแตกตางคงจะไมใชเรองของประวตศาสตรศลป แตเปนเรองเกยวกบบคลกเฉพาะตวของจตรกรวาเปนคนแบบไหน ถานกวจยสรปวา เขาฆาตวตาย แสดงวา วนเซนต แวน โกะ หลงจากทไดตอสกบชวตมานาน บดนในวย 37 ป เขาหมดกำาลงใจทจะตอสตอไป เพอไมใหนองชายตองลำาบาก สงเงนมาชวยเขาทกเดอน จงเลอกวธทำาอตวนบาตกรรม แตไมใชการฆาตวตาย แสดงวา วนเซนต แวน โกะ เปนผทมความเขมแขงในการตอสชวต มากกวาคนสวนมาก แมแตทเปนนกวชาการทศกษาประวตของเขาอยางละเอยดกคาดไมถง เขาจบชวตลงดวยการสจนนาทสดทายของชวต ตามความเหนสวนตวของผเขยน ถาเชอตามสมมตฐานทวา เขาไมไดฆาตวตาย ทำาไมเขาจงไมเขยนขอความใดๆ หรอทงคำาพดทนาคดในการสนทนากบนองชาย ทงๆ ทชวงเวลาคำาวนท 27 และตลอดวนท 28 กรกฎาคม ค.ศ.1890 (พ.ศ.2433) จตรกรผนยงมสตสมปชญญะด หรอวา เขานงไว ไมอยากใหใครแมแตนองชายรความจรง วาเกดอะไรขนในทงขาวสาล เมอบายวนท 27 กรกฎาคม ค.ศ.1890 (พ.ศ.2433)? นกสนทรยศาสตร ตงแตพลาโต (Plato) กลาววา มสงทเรยกวา ความงาม อรสโตเตล (Aristotle) กเชอวามแตจะงามแบบสมบรณครบถวนหรอกลมกลน กตกลงกนไมได การหาคำาอธบายวา ความงาม คออะไร กลายเปนนยามทนกปราชญ สาขาสนทรยศาสตร ทงคำาตอบไวใหแตละคนคดเอาเอง อมมานเอล คานท (Immanuel Kant) หนมาสนใจเรองรสนยมหรอจะเรยกวาทางเลอก เพอตดสนคาความงามเฉพาะชนด

เมอเกดศลปะสมยใหม สงทถอวางามตามแบบศลปะสมยใหมกตางไปจากศลปะ อะคาเดมงามสมยใหมอาจจะเปนความนาเกลยด รบไมไดตามกตกาเกาดวยซำา วนเซนต แวน โกะ เปนคนทเกบตว และแยกตวจากสงคม เขากาวหนาเกนไปจนความคดและการแสดงออก รปทรง (Form) ในผลงานกาวไกล จนคนดตามไมทน และเนองจากขาดการรวมกลมกบเพอน ไมมผสนบสนน ซงตางจากกรณของ โกลด มอแน (Claude Monet) อองร มาตส (Henri Matisse) และ ปาโบล รยซ ปกสโซ (Pablo Ruiz Picasso) มาก จดจบของเขาจงเปนความตายของคนบาๆ บอๆ ไมมคนรวมสมยเขาใจถาไมม วนเซนต แวน โกะ ศลปนชาวเยอรมนจะไมมพนฐานไปสรางกลมเอกซเพรสชน-นสม (Expressionism) เกยรตยศ สนทรยภาพ โลกศลปะเพงเหนคณคาหลงจากทเขาลาโลกไปเกอบสามทศวรรษ

บรรณำนกรม Naifeh, Steven and White, Henry, Vincent VnGogh: His Life.Rijks Museum, Catalogue, Amsterdam: Rijks Museum,1990.Walther, Inigo F. and Metzger, Rainer , Van Gogh: The Complete Painting Cologne: Taschen, 2012.Kaldenbach, Kee and Didier, Michel, Pilgrimage through life: Travaeling in the footstep of Vincent van GoghNemeczek, Alfred, Van Gogh in Arles, Newsweek, August 6, 1990, “A Marvelous Eye-A Painful Ear.”p11

121

คำาสดด วนเซนต แวน โกะ โดย รศ. ดร. ไพโรจน ชมน (Salute to Van Gogh, the Dutch artist, by a Thai painter-Pairoj Jamuni /March 28, 2013)

“จนใจจรง จงชอกชำา ชว จตรกรวนเซนตม ทกขยง เจบปวดทนทกขทว ใครเหน ใจนา ดแตกนดาวา ตายแลว สรรเสรญ” Pain and poverty pressed painter named Vincent Van Gogh who came in sorrow Being badly blamed and beaten, no sympathy at all After he died, then praised as great artist!

“ ใยโลกงงโงงม ไรงาม คนสรางศลปใหงาม วางง ยามอย อดอยากหยาม ไรเกยรต จนลมตายไปฝง ชมวายอดศลปน?” Why is this world indeed very fool? The man who fulfill art, beauty, His life’s so tearful, starving Til he died, buried- as the great artist?

“ โลกมไดโงงม ไรงาม แตคนสวนมากทราม เหนไม โงอวดด ชอบหยามเหยยดคร ชางปราชญ พอถงภายภาคหนา พวกโง สนสญ” For the world is neither fool nor beautiless But the dull head loves insulting For he never seen the profound beauty Nor have the taste of real art But perished after death.

122

123

เครองประดบตะกวในสมยทวารวดThe lead costume Jewelry of Dvaravati Period

ผชวยศาสตราจารยภวนาท รตนรงสกล 1

Asst. Prof. Phuvanart Rattanarungsikul

1 อาจารยประจำาภาควชาออกแบบเครองประดบ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ โบราณวตถประเภทตางหตะกวทพบในอารยธรรมทวารวด สามารถเปรยบเทยบรปแบบไดกบงานศลปกรรมทพบในอนเดยและในแหลงโบราณคดสมยทวารวดในประเทศไทยเอง แลวจดกลมตามคณลกษณะสามญ (formal attribute) ไดสามกลมคอ กลมตางหรปรางกลม(round shape earring) สวมใสเพอขยายขนาดตงห โดยขยายออกแนวกวางขางแกม หรอ “หกาง” กลมตางหรปทรงกระบอกแนวนอน (Horizontal cylinder form) ลกษณะเปนกอนตะกวขนาดใหญ รปทรงกระบอก หรอ ตกแตงตดทอนจากรปทรงกระบอก ขณะสวมใสจะแขวนหอยลงจากตงห โดยวางตวแนวนอนขนาดกบพนโลก ทำาใหหยาน และกลมรปรางวงรเจาะชองเยองศนยดานบน (oval shape with space on upper part) รปทรงเชนน ทำาใหเมอสวมใส บรเวณตงหแลว ดานลางของตางหจะเปนชองเปด ซงมเนอโลหะมากกวาจงหนกกวาดานบน ตางหจงหอยลงทำาใหไมหลดออกโดยงาย ลกษณะการสวมใสทำาใหตงหหอยยาวลง (หยาน) จากการวเคราะหดวยวธเปรยบเทยบสดสวนไอโซโทปของตะกวทำาใหสนนษฐานไดวา วตถดบทใชมาจากแหลงแร บรเวณจงหวดกาญจนบร จงถอเปนวตถดบในพนทของอารยธรรมทวารวด ทหาไดงายและมมลคาตำา สามารถสรปประเดนทนาสนใจคอในสมยทวารวด การออกแบบและสวมใส เครองประดบกลมตางหตะกวในสมยทวารวดเปนไปตามคานยมในสมยนน อาจกลาวไดวา มลกษณะคลายคลงกบเทรนดหรอแฟชนในปจจบน โดยมงานออกแบบกลมหนงทไดรบอทธพลจากงานศลปกรรม

124

และคานยมของสงคม มบคคลหรอกลมบคคลในอดมคตเปนตนแบบ ผผลตและผสวมใสหยบยมรปแบบจากเครองประดบทสรางจากวสดมลคาสง เชน ทองคำาและสำารด แลวพฒนารปแบบโดย ลดตนทนของวสดและกระบวนการผลตลง จงอาจเปรยบเทยบไดกบเครองประดบประเภท Costume Jewelry หรอ Fashion Jewelry ในปจจบน และ ตวอยางตางหตะกวในสมยทวารวดสวนหนง บงชวา การออกแบบ ไมเนนทความงามของตวเครองประดบ แตเนนทความงามทางสรระของผสวมใส ตามความเชอและคานยมของคนในยคนน

Abstract Comparing with sculptures, the Lead earring artifacts found in Dvaravati archaeological sites were considered by formal attribute into 3 categories. There were Round shape earring, Horizontal cylinder form and Oval shape with space on upper part. Most of the samples were proven by lead isotope analysis that the original of raw material come from Kanchanaburi. Thus, lead was low value material in Dvara-vati period, similar with present time. The study illustrated that Dvaravati jewelry designer play role with high society or fashionable Idol. It can be said that the Dvaravati lead earring’s notion quite similar to the concept of today’s costume jewelry or fashion jewelry. Moreover, the design did not focus on the aspect of jewelry on wearer but aim to modify part of the body.

125

บทน�ำ หลกฐานทางโบราณคดสมยกอนประวตศาสตร มากมายบอกใหเราร ว า ผ คนและบานเมองในประเทศไทยในอดต ไมไดอบตขนอยางฉบพลนทนทหรออพยพเคลอนยายมาจากทอนใด แตเปนพฒนาการจากชมชนเดมทอยอาศยมาอยางเกาแกยาวนาน ตลอดระยะเวลาเปนพนๆ ป ชมชนตางๆไดรบอทธพลจากอารยธรรมอนผานทางการตดตอคาขายและศาสนา โดยชวงหวเลยวหวตอปลายสมยกอนประวตศาสตรนน อารยธรรมอนเดยมอทธพลมากทสดตอพฒนาการทางศลปกรรม จนกระทงเกดเปนรปแบบทางศลปะเฉพาะตวทใชเปนเครองมอหนงในการกำาหนดวฒนธรรมเฉพาะตวทเรยกวายคสมยทางศลปะ ดงนนเพอใหทำาความเขาใจบทความนไดงายขนผเขยนจะใชคำาวา “อารยธรรมทวารวด” เมอกลาวถง วถชวตผคนและวฒนธรรมทมพฒนาการอยางยาวนาน อาจเกยวเนองไปยงยคสมยทางศลปะอนๆ กอนหนานน เชน ยคกอนประวตศาสตร และยคหวเลยวหวตอ ซงนกประวตศาสตรไทยหลายทานเชอวาเปนชวงระยะเวลาทอาณาบรเวณนปรากฏในวรรณกรรมโบราณวา“สวรรณภม” พฒนาการของอารยธรรมทถกเรยกวาสวรรณภมนน เรมมรปแบบทโดดเดนเปนตวของตวเองมากขน และขยายเปนแวนแควนทมรปแบบคลายคลงกน กนพนทตงแตประเทศพมาไปจนจรดเวยดนาม “บนทกของหลวงจน Hsuan Tsang หรอ เหยนจาง หรอ ซวน ซง (หรอพระถงซำาจงในสำานวนวรรณกรรมไทย) ในราวพทธศตวรรษท 12 กลาวถง แควนทอยระหวางแควนศรเกษตร กบ อสานประ วาชอแควน โตโลโปต หรอ ตลอหลอปอต (To-lo-po-ti) ซงตอมา ศาสตราจารย ยอรช เซเดส ไดอธบายคำาวา โตโลโปต วาคงจะตรงกบคำาวา “ทวารวด” จนกระทง ในเวลาตอมาไดม

การคนพบจารกบนเหรยญกษาปณทระบขอความ “ศรทวารวต ศวรปญยะ” แปลไดวา “ดวยบญกศลแหงพระเจาแผนดนทวารวด” เปนหลกฐานสำาคญทยนยนขอสนนษฐานของ ศ. เซเดส”1

ผอานทสนใจดานประวตศาสตรศลปะคง คนเคยกบคำาวา “ศลปะสมยทวารวด” ซงมการกำาหนดอายทราวพทธศตวรรษท 12 ถง พทธศตวรรษท16 และอาจสบสนกบอายของโบราณวตถทผเขยนอางถงและนำามาวเคราะหเปรยบเทยบซงมอายเกาแกกวาระยะเวลาดงกลาว ทงนเนองจากการศกษาวจยดานรปแบบศลปะสมยทวารวดทผานมา โดยมากเปนการศกษาจากหลกฐานโบราณศลปวตถทงดงาม หรอโบราณวตถชนพเศษ (diagnostic art artifacts) เชน ชนสวนสถาปตยกรรม พระพทธรป ประตมากรรม ทใหความกระจางถงอารยธรรม หทวารวดโดยเนนหนกไปในดานศาสนาและชนชนปกครองซงสะทอนภาพสงคมในอดมคตของชาวทวารวดเปนสวนใหญ จงเปนการกำาหนดอายดวยโบราณวตถ เฉพาะในชวงเวลาทศลปะวทยาการเจรญรงเรองถงทสดซงมกจะเปนเพยงชวงเวลาแคบๆ ชวงหนงของอารยธรรม ในขณะทผเขยนเหนวาการศกษาในแงมมของวถชวตชมชนทมลกษณะเปน ชาวบาน และนำาไปสการทำาความเขาใจวถชวตความเปนอยของชาวทวารวดในระดบรากหญายงมนอย จงเลอกศกษาวจยเรองราวของอารยธรรมทวารวดจากแงมมของวตถดบมลคาตำาอนไดแก โบราณวตถทมตะกวเปนองคประกอบหลก เพอสรางความรความ

1 สรปจาก ผาสข อนทราวธ, ทวารวด การศกษาเชงวเคราะหจากหลกฐานทางโบราณคด (กรงเทพ: อกษรสมย, 2542), 4-17

126

เขาใจวถชวตความเปนอยของชาวทวารวดในอก แงมมหนง การศกษาวจยดงกลาว นำาไปสความเขาใจเสยวหนงของประวตศาสตรของเครองประดบไทยจากหลกฐานทางโบราณคด ทสามารถบงชพฒนาการทางศลปะในชวตประจำาวนของชาวทวารวดโดยครอบคลม ไมตดตอนการศกษาไวเพยงระยะเวลาทศลปะวทยาการรงเรองทสดเทานน ธาตตะกวเปนโลหะถกใชทำาเครองมอ เครองใชและประดษฐเปนศลปะวตถทเกยวของกบพธกรรมในโลกนมาไมตำากวา 6,000 ปแลว ดงท D.P. Agrawel กลาวถงหลกฐานทางโบราณคดเกยวกบ โบราณวตถตะกวทถกสรางสรรคขนเพอจดมงหมายทางดานสนทรยศาสตรทเกาแกทสด คอรปบคคล (figurine) ในวฒนธรรมอยปตโบราณ กำาหนดอายประมาณ 4,000 ป กอนครสตกาล ปจจบนเกบรกษาท British Museum โดยแกะสลกจากกอนตะกวธรรมชาตทมความบรสทธสง แตโดยปรกตแลว โบราณวตถตะกวจะถกผลตเพอจดประสงคเปนวตถดบ หรอเครองใชในชวตประจำาวน เชน แว (spindle whorls) ตมถวงแห ตมนำาหนก ทอนำา ลกดง โลงศพ หรอ ลวดตะกวซงใชในการซอมแซมภาชนะตางๆ เปนตน2

2 แปลและสรปจาก D.P. Agrawel, Ancient Metal Technology and Archaeology of South Asia (New Delhi: Aryan Books International, 2000), 217.

ในปจจบนตะกวเปนธาตชนดเดยวทสามารถใชในการศกษาเพอบอกแหลงกำาเนดแรไมวาจะถกแปรรปไปกครงกตาม กระบวนการดงกลาวทำาไดโดยใชเทคนควเคราะหไอโซโทปของตะกว โดยหลกการทวา ตะกวเปนธาตทแปรสภาพมาจากการสลายตวของธาตกมมนตรงส ทำาใหมจำานวนของอนภาคในอะตอมแตกตางกนไปตามธาตตนกำาเนดดวย เชนยเรเนยม 235 เมอสลายตวเปนตะกวกจะเกดเปนตะกวไอโซโทป 207 เปนตน ในแหลงแรตะกวแตละแหงจงมตะกวไอโซโทปตางๆ ในปรมาณตางกน มการวจยเพอวเคราะหหาสดสวนทแตกตางกนของตะกวไอโซโทปจากแหลงแรตางๆ แลวจดทำาเปนฐานขอมลแหลงแรตะกว ดงนน เมอมการตรวจสอบสดสวนไอโซโทปของแรตะกวทพบในวตถตางๆ กจะสามารถเปรยบเทยบฐานขอมลแลวบงชแหลงตนกำาเนดตะกวทอยในวตถทตรวจสอบได คณะวจยกลมหนงไดแก Prof. Dr. Yoshiniri Yasuda, Dr. Chuch Phoeurn และคณะ3 ซงทำาการศกษาขอมลแหลงทมาของตะกวซงเปนวตถดบหรอ ธาตเจอปนในโบราณวตถโลหะประเภทสำารด เพอหาแหลงทมาของตะกวทใชในโบราณวตถดวยวธการตรวจสอบเปรยบเทยบไอโซโทปของตะกวชนดตางๆ (Lead Isotope Analyis) ตวอยางดงตารางการสงเคราะหไอโซโทปตะกวจากโบราณวตถสำารดทภมสนาย 14 ตวอยางดงน

3 Yoshinori Yasuda and Chuch Phoeurn, Prelimi-nary Report for the excavation in Phum Snay 2007 (International Research Center for Japa-nese Studies, n.p.,2008),6.

127

หลงจากนน จะทำาการวเคราะหโดยนำาผลทไดไปสรางแผนภมเพอจดกลมคาสดสวนไอโซโทปของตะกวตางๆ โดยการสรางกราฟ 2 ชนดไดแก กราฟแสดงผลระหวางสดสวนของไอโซโทปตะกว 208 ตอ 206 เปนแกน Y กบไอโซโทปตะกว 207 ตอ 206 เปนแกน X เรยกวาการสรางกราฟแบบ A (Type A plot ) และกราฟแสดงผลระหวางสดสวนของไอโซโทปตะกว 207 ตอ 204 แนวแกน Y กบไอโซโทปตะกว 206 ตอ 204 แนวแกน X เรยกวาการสรางกราฟแบบ B (Type B plot ) ผลการวเคราะหทำาใหสามารถจดกลมโบราณวตถทมสวนผสมของตะกวจากแหลงตะกวในเอเชยไดแก แหลงตะกวจากจนตอนใต (Huanan region) จนตอนเหนอ (Liaoning and Shandang provinces) และคาบสมทรเกาหล (Korean peninsula) สงทนาสนใจจากผลวจยนคอ การคนพบวามโบราณวตถ 2 ชน ทแสดงสดสวนไอโซโทปตะกวแปลกแยกออกมา ซงคณะผวจยเรยกตงชอวา N region แสดงในตารางดงน

ผลการวจยดงกลาวสงผลใหเกดการวจย ตอเนองเพอสบหาแหลงตะกวในกลม N region โดยเกบตวอยางจากเหมองแรตะกวในประเทศไทย เปนโอกาสใหผวจยไดรวมตดตามการวจยของ Prof. Dr. Yoshimitsu Hirao มหาวทยาลย Beppu University ประเทศญปนในเดอนตลาคม ป พ.ศ. 2553 เพอสำารวจเหมองแรตะกวและสงกะสในบรเวณอำาเภอสงขละ และ บานคลต จงหวดกาญจนบร

ภำพท1ตารางแสดงผลการวเคราะหสดสวน Isotopeตางๆ ของตะกวในสวนผสมของโบราณวตถสำารด

จากภมสนาย ทมา: Yoshinori Yasuda and Chuch Phoeurn, Preliminary Report for the excavation

in Phum Snay 2007 (International ResearchCenter for Japanese Studies, n.p.,2008),61.

ภำพท2 กราฟแสดงสดสวน Isotope แบบ type A plot และ type B plot จะเหนตวอยางสำารดจาก

ภมสนาย 2ตวอยางทแยกกลมออกมาเปน N regionทมา: Yoshinori Yasuda and Chuch Phoeurn,

Preliminary Report for the excavation in Phum Snay 2007 (International Research Center for

Japanese Studies, n.p.,2008),62.

128

ผวจยไดสงมอบตวอยางโบราณวตถตะกวจำานวน 10 ตวอยาง แก ศ.ดร. Yoshimitsu Hirao ซงไดนำาไปวเคราะหดวยวธตะกวไอโซโทป โดยม Shouji Yamaguchi และ Yoshimitsu Hirao เปนผดำาเนนการวเคราะหตวอยางตะกวทใชในการผลตโบราณวตถสมยทวารวดจากแหลงโบราณคดหอเอก จงหวดนครปฐมซงทำาการขดคนเมอป พ.ศ. 2552 โดย อาจารยสฤษดพงศ ขนทรง4 เปนหวหนาคณะดำาเนนงาน จากการสอบถามผานทางจดหมายอเลคทรอนคส (e-mail) เมอวนท 7 มนาคม พศ. 2555 ไดรบผลการวเคราะหดงน ศ. ดร. Yoshimitsu Hirao ยนยนผลการวเคราะหวา แหลงตะกว N region สอดคลองกบตวอยางแรตะกวทเกบจากเหมองสองทอ และ สอดคลองกบตวอยางโบราณวตถจากแหลงโบราณคดหอเอก จงสรปไดวา โบราณวตถจากแหลงโบราณคดหอเอกอาจทำาดวยตะกวจากเหมองสองทอ จงหวดกาญจนบร5

ดงนนจงเปนหลกฐานทางวทยาศาสตรทชใหเหนวา แหลงแรตะกวบรเวณจงหวดกาญจนบรเปนแหลงสำาคญแหงหนง ทใชเปนวตถดบหลกในการผลตโบราณวตถตะกวในชวงสมยทวารวด หรออาจกลาวไดวา ผลตภณฑตะกวในอารยธรรมทวารวด มแหลงวตถดบทอย ในบรเวณใกลเคยงกบทตงของชมชน เมอเปนวตถดบในพนทมไดนำาเขาจาก

4 สฤษดพงศ ขนทรง, “พฒนาการของเมองนครปฐมโบราณ: การขดคนแหลงโบราณคดหอเอก”.(กรงเทพ:ภาควชาโบราณคด),25535 เปนการสอบถามผานทางจดหมายอเลคทรอนคส (e-mail) เมอวนท 7 มนาคม พศ. 2555

ภำพท3 แผนภมแบบ type Aแสดงผลการวเคราะหตวอยางโบราณวตถ

จากแหลงโบราณคดหอเอก

ภำพท4แผนภมแบบ type Bแสดงผลการวเคราะหตวอยางโบราณวตถ

จากแหลงโบราณคดหอเอก

129

อารยธรรมอนๆ กอาจอนมานไดวาเปนวตถดบทหางาย ราคาถก และแพรหลายไดในชนชนตางๆ ของสงคม หลกฐานโบราณวตถตะกวทผเขยนศกษาในงานวจยประกอบการศกษาระดบดษฏบณฑต พบโบราณวตถกลมเสนลวดตะกวทมความหลากหลายของรปแบบ อกทงพบรองรอยทบงชวาใชในการมด หรอรด สงของบางอยาง หรอเปนเสนทหลออยางหยาบๆ เพอเตรยมแปรรปเปนสงของอนๆ เชน หวงตะกวหรอตมถวงแห โบราณวตถกลมนผเขยนจดเปนวสดเอนกประสงค มากกวาเปนผลตภณฑหรอเครองใชโดยตรง บงชวา ตะกวเปนวสดทมมลคาตำากวาโลหะอนๆ อยางมาก ทงนเนองจากตะกวสามารถพบไดมากในแหลงแร เปนธาตหนก มจดหลอมเหลวตำา ทำาใหสามารถสกดออกมาจากธรรมชาตไดงาย ตนทนไมสง สามารถแปรรปไดโดยงายดวยเทคโนโลยในครวเรอน นอกจากนตะกวสวนใหญในโลกมกพบปะปนอยกบแรเงน ทำาใหแรตะกวเปนผลพลอยไดจากการสกดเงน ดงเชน R.F. Tylecote กลาวไววา “การถลงแหลงแรตะกวในยโรปและเอเชยกลางกระทำาควบคไปกบการถลงแรเงน ประมาณการวา ปรมาณแรเงนในปจจบนกวา 50% เปนผลผลตจากการถลงสนแรตะกว ซงในอดตยอมมสดสวนของแรเงนมากกวานอยางแนนอน”6 จงสรปไดวา ตะกวเปนวตถดบสามญทหางายราคาถกมาตงแตกอนสมยทวารวดไมตำากวา 2,000 ปมาแลว

6 R.F. Tylecote Metallurgy in Archaeology (London:Edward Arnold, 1962), 73

ภำพท5ตางหในรปสลกสมยศาสตวาหนะ(พทธศตวรรษท 4-8 ) และ กษาณะ

(พทธศตวรรษท 5-8 ) ทมา: Roshen Alkazi Ancient Indian Costume (New Delhi:Art Heritage Book,

1983), 141,80,87

ภำพท6ตางหแบบตางๆทปรากฏในประตมากรรมปนปนสมยทวารวดพบจากแหลงโบราณคดสมยทวารวดตางๆ จากซายไปขวา รปบคคลจากบรเวณวดพระประ

โทน จ.นครปฐม รปยกษจากอทอง จ.สพรรณบร และรปคนแคระแบกจากเขาคลงใน อ.ศรเทพ จ. เพชรบรณ

130

ในการวจย ผเขยนจำาแนกโบราณวตถกลมเครองประดบออกจากตวอยางทใชในการวจยทงหมด ปรากฏวา ตวอยางทสามารถระบรปแบบและพบหลกฐานทางโบราณคดทกำาหนดอายในสมยทวารวดอยางชดเจนคอโบราณวตถประเภทตางหตะกว ผ เขยนไดใชหลกการวเคราะห โดยเปรยบเทยบ รปแบบของโบราณวตถกลมตวอยางดงกลาวกบรปแบบ เครองประดบทปรากฏในงานศลปกรรม โดยพจารณาจำาแนกกลมคณลกษณะสามญ (formal attribute) แบงตามรปราง (shape) หรอ รปทรง (form) ได 3 กลม ดงตอไปน 1. ชนดรปรางกลม (round shape earring) สวมใสเพอขยายขนาดตงห โดยขยายออกแนวกวางขางแกม เมอสวมใสจะทำาใหผสวมดเปนผมใบหใหญ หรอหกาง

ภำพท7 โบราณวตถทอาจเปนตางหชนดรปรางกลม สวมใสเพอขยายขนาดตงหลกษณะหกาง (จากซายไปขวา) โบราณวตถตะกวจาก อนทรบร จ.สงหบร เมองโบราณจนเสน จ.นครสวรรค และ บานพรหมทนใต จ. ลพบร

ภำพท8 ตางหรปสตวสองหวจากแหลงโบราณคดบานดอนตาเพชร

ภำพท9 ตางหในรปสลกสมยศงคะ และในประตมากรรมประดบสถปท ภารหต ราว พทธศตวรรษท3-7

ทมา: Roshen Alkazi Ancient Indian Costume (New Delhi:Art Heritage Book, 1983), 83,46

131

2. รปทรงกระบอกแนวนอน (Horizontal cylinder form) ลกษณะเปนกอนตะกวขนาดใหญ รปทรงกระบอก หรอ ตกแตงตดทอนจากรปทรงกระบอก ขณะสวมใสจะแขวนหอยลงจากตงหโดยวางตวแนวนอนขนาดกบพนโลก ทำาใหหยาน พบเหนไดในงานประตมากรรมในประเทศอนเดยยคโบราณ ปนปนสมยทวารวด รวมทงโบราณวตถตะกวอยางนอย 1ชน ทพพธภณฑสถานเมองโบราณจนเสน จงหวดนครสวรรค ตางหรปแบบนอาจมความสมพนธกบตางหรปสตวสองหว ทำาดวยหนทพบในสมยกอนทวารวด เชน ในวฒนธรรมบานดอนตาเพชร เปนตน ตางหรปแบบนปรากฏอยางแพรหลายในประตมากรรมอนเดยไมตำากวา 2,000 ป มาแลว และปรากฏในประตมากรรมปนปนสมยทวารวดรปบคคลทสนนษฐานวาเปนพอคาเปอรเซย ราวพทธศตวรรษท 12-14 หรอประมาณ 1300 ปทแลว เหนไดชดวาเปนตางหทมนำาหนกมาก หลกฐานทจนเสนเปนตางหตะกว จงมนำาหนกมาก ผสวมใสตองมตงหยาวเพอใหรทเจาะกวางพอจะใสตางหโดยลอดผานเขาไปได แตรปแบบเรยบงายและไมเนนลวดลายการตกแตง บงบอกวาเจตนาเพอถวงใหตงหยดยาวผดแปลกจากปรกตในธรรมชาต 3. รปรางวงรเจาะชองเยองศนยดานบน รปทรงเชนน ทำาใหเมอสวมใสบรเวณตงหแลว ชองเปดมเนอโลหะมากกวาจะหมนลงดานลางเสมอ ตางห จะไมหลดออกโดยงาย ลกษณะการสวมใสทำาใหตงหหอยยาวลง (หยาน) โบราณวตถกลมนจะมขนาดใหญ มนำาหนกมาก

ภำพท10 ตางหขนาดใหญในรปบคคล ประกอบพระพทธรปแบบมถรา พทธศตวรรษท 6-9

ภำพท11ตางหตะกวขนาดใหญพบทจนเสนและประตมากรรมปนปนจากนครปฐม

ทแสดงการสวมใสตางหขนาดใหญถวงตงห

132

ตางหรปแบบนปรากฏในงานประตมากรรมในอนเดย และสมยทวารวดหลายแหง เชน ประตมากรรมลอยตวรปสรยเทพ จากแหลงโบราณคด เมองโบราณศรเทพ และประตมากรรมนนตำารปนกดนตรสตรจากแหลงโบราณคดคบว เปนตน ในปจจบน มการคนพบโบราณวตถรปรางดงกลาวเฉพาะททำาดวยวสดทองคำาอยางนอย 2 ชน จากแหลงโบราณคดในประเทศไทย 2 แหลง ไดแกโบราณสถานสระมรกต จงหวดปราจนบร แหลงโบราณคดอทอง จงหวดสพรรณบร นอกจากน ทแหลงโบราณคดภมสนาย ประเทศกมพชา พบตางหรปทรงดงกลาว ทงทเปนสำารดซงมรองรอยการเคลอบผวดวยทองคำา และชนทเปนทองคำาอกดวย การวเคราะหโบราณวตถในกลมนจำานวน 4 ชน จากแหลงโบราณคด 3 แหลง พบวาใชเทคนคการผลตโดยการหลอแบบแมพมพประกบทงหมด สอดคลองกบหลกฐานทางโบราณคดทมการพบ แมพมพหนของโบราณวตถดงกล าวในแหลงโบราณคดจนเสน และแหลงโบราณคดอทอง

ภำพท13ตางหรปรางวงรเจาะชองเยองศนยดานบนประดบในประตมากรรม เศยรพระโพธสตว พบท

อฟกานสถาน สมยคปตะ ราวพทธศตวรรษท 10-14ทมา: Roshen Alkazi Ancient Indian Costume

(New Delhi:Art Heritage Book, 1983), 191.

ภำพท14ตางหทรงวงรเจาะรเยองศนยดานบน ทปรากฏในประตมากรรมสมยทวารวด ชองเปดจะอยดานลางเสมอ (จากซายไปขวา) เทวรปสรยเทพทเมองโบราณ

ศรเทพ จ.เพชรบรณ รปนกดนตรจากคบว จ.ราชบรและรปครฑ จากอทอง จ. สพรรณบร

ภาพท 12 แสดงการเรยกชอตางหรปรางวงรเยองศนยดานบน

C เจาะชองวางเยองศนยดานบน ชองเปดจะหมน

ลงดานลาง

A แสดงเสนขอบนอก

B เจาะชองภายในไมเยองศนย

133

ภำพท15ชนสวนตางหทองคำาพบทโบราณสถานสระมรกต

ภำพท16 ตางหทองคำาพบททอทอง ทมา: พรพน พสณพงศ และคณะ. โบราณสถานสระ

มรกต, (กรงเทพ: กรมศลปากร, 2534), หนา59

ภำพท17ตางหรปรางวงรเจาะชองวางเยองศนยดานบนจากภมสนาย ทมา: Yoshinori Yasuda “Preliminary Report for the excavation in Phum Snay 2007”,

International Research Center for JapaneseStudies. 2007), 7

ภำพท18 ตางหตะกวรปรางวงรเจาะชองวางเยองศนยดานบนจากแหลงโบราณคดทราบลมภาคกลาง

จากขดขน สระบร

จากแมนำาเพชร

จากพรหมทนใตลพบร

ภำพท19แมพมพหนทพบบรเวณเมองโบราณจนเสน และ อทอง

134

กลมตวอยางนสามารถวเคราะหรปแบบโดยเปรยบเทยบเชงศลปะกบงานศลปะรวมยคสมยและวฒนธรรมเดยวกน โดยเฉพาะอยางยง ในตวอยางทมความคลายคลงกน และรปแบบทปรากฏในงานศลปกรรม โดยอาจสรปวธวเคราะหเปนตารางเปรยบเทยบไดดงน

ตารางแสดงการเปรยบเทยบตางหรปรางวงรเจาะชองวางเยองศนยดานบน ชนดตะกวกบโลหะอน

ตำงหทองค�ำและส�ำรด ตำงหตะกว

มการขดผวสมำาเสมอ ละเอยดประณต

ผวหยาบ เชน ขดแตงรอยแมพมพไมหมด

มเทคนคการผลตซบซอน

เทคนคเรยบงาย ใชการหลอดวยแมพมพทงชน

มขนาดเลก มขนาดใหญเมอเทยบกบสดสวนมนษย

มนำาหนกเบา มนำาหนกมาก

ปรากฏในงานประตมากรรมชนพเศษ เชน เทวรปสรยเทพ

ปรากฏในงานประตมากรรมปนปนบคคลทวไป เชน นกดนตร

คนแคระแบก พอคา เปนตน

หากพจารณาแนวคดทางประตมานวทยาวา เทวรปยอมถกสรางใหมรปแบบทสะทอนชนชนสงหรอผนำาทางสงคมนนๆ แลว รปแบบการแตงกายและเครองประดบทปรากฏในเทวรป ยอมไดรบอทธพลจากชนชนสง ขอมลประกอบในการขดคน พบวา ตางหตะกวจะถกพบในบรเวณแหลงทอยอาศย ดงนน จงควรถกผลตและใชงานในระดบสามญ โดยอาจมการหยบยมรปแบบจากเครองประดบทมมลคามากกวา ซงใชในกลมชนทมสถานะทางสงคมสงกวา เชนเปนชนชนผนำา ผปกครอง หรอ ชาวตางชาต เชน พอคา นกปราชญ นกบวชจากอารยธรรมอนเดย ดงนน เครองประดบตะกวทพบจงเปนเครองประดบในกลมสามญชนทหยบยมรปแบบจากเครองประดบของชนชนสงกวา แตทวา ไมอาจระบวาเปนเครองประดบท “ลอกเลยนแบบ (copy) หรอ ของปลอม (imitate)” ในความหมายทเขาใจกนในปจจบน เนองจากหากพจารณาวตถประสงคในการสวมใสนนมใดเนนหนกไปท “รปแบบ (design)”

135

ของตวเครองประดบโดยตรง กลาวคอ ไมไดเนนวา เมอสวมใสแลวทำาใหผสวมใสปรากฏภาพ (aspect) เหมอนบคคลในอดมคต หากแตเปนการหยบยมรปรางและรปทรง มาทำาซำาในลกษณะทเรยบงายกวา ประณตนอยกวา โดยมวตถประสงค เนนหนกไปในเรองของขนาดและนำาหนกของเครองประดบ ซงสะทอนใหเหนวาไมไดถกออกแบบ เพอใหภาพลกษณของตวเครองประดบอนสวยงามนนสงเสรมบคลกภาพของผสวม แตกลบถกออกแบบในลกษณะของอปกรณทชวยดดแปลงสรระ (ในทนคอใบหและตงห) ใหใหญและยาน เปนหลก

สรปประเดนทนาสนใจ อนอาจเปนประโยชน ในการเสรมสร างความร ความเข าใจเกยวกบ ประวตศาสตรเครองประดบของไทยในยคสมยทวารวด ไดดงตอไปน 1. การออกแบบและสวมใสเครองประดบกลมตางหตะกวในสมยทวารวดเปนไปตามคานยมในสมยนน อาจกลาวไดวา มลกษณะคลายคลงกบ เทรนดหรอแฟชนในปจจบน โดยมงานออกแบบกลมหนงทไดรบอทธพลจากงานศลปกรรมและคานยมของสงคม มบคคลหรอกลมบคคลในอดมคตเปนตนแบบ ผผลตและผสวมใสหยบยมรปแบบจากเครองประดบทสรางจากวสดมลคาสง เชน ทองคำาและสำารด แลวพฒนารปแบบโดยลดตนทนของวสดและกระบวนการผลตลง จงอาจเปรยบเทยบไดกบเครองประดบประเภท Costume Jewelry หรอ Fashion Jewelry ในปจจบน 2. ตวอยางตางหตะกวในสมยทวารวดสวนหนง บงชวา การออกแบบไมเนนทความงามของตวเครองประดบ แตเนนทความงามทางสรระของผ สวมใส ตามความเชอและคานยมของคนในยคนน

บรรณำนกรมผาสก อนทราวธ (ศ. ดร.) ทวารวด : การศกษาเชง วเคราะหจากหลกฐานทางโบราณคด กรงเทพ: อกษรสมย, 2542.สฤษดพงศ ขนทรง, “พฒนาการของเมองนครปฐม โบราณ: การขดคนแหลงโบราณคดหอเอก”. กรงเทพ: ภาควชาโบราณคด, 2553.Agrawel, D.P. Ancient Metal Technology and Archaeology of South Asia. New Delhi: Aryan Books International, 2000.Tylecote, R.F. Metallurgy in Archaeology. London: Edward Arnold, 1962.Yoshinori Yasuda and Chuch Phoeurn, Preliminary Report for the excavation in Phum Snay 2007. International Research Center for Japanese Studies, n.p.,2008 .

136

137

การประยกตใชภมปญญาทองถนภาคใตสการออกแบบผลตภณฑSouthern Local Wisdom to Product Design

เรวต สขสกาญจน 1

Rewat Suksikarn

1 อาจารยประจำาสาขาวชาการออกแบบอตสาหกรรม สำานกวชาสถาปตยกรรมศาสตรและการออกแบบมหาวทยาลยวลยลกษณ srewat@wu.ac.th

บทคดยอ ดวยสภาพภมศาสตรทเปนคาบสมทร มทะเลกวางใหญขนาบสองขาง มทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณทงในทะเล ทราบชายฝง ปาเขา มผคนหลายชาตหลายภาษา หลายวฒนธรรม จงทำาใหภาคใตของประเทศไทยมภมปญญาทองถนทมเอกลกษณเฉพาะตนชดเจนและแตกตาง บทความการประยกตใชภมปญญาทองถนภาคใตสการออกแบบผลตภณฑ กลาวถงตวอยางผลงานของนกออกแบบพรอมแรงบนดาลใจ และแนวความคดในการออกแบบ ทสามารถนำาอตลกษณของทองถนภาคใต ถายทอดผานผลงานการออกแบบผลตภณฑไดชดเจนทงในเรองราวของรากเหงาภมปญญา และความสอดคลองกบสภาวการณปจจบน ประกอบไปดวย ผลตภณฑกรงนก เครองประดบถมเงนถมทอง เครองประดบไมเทพทาโร ผลงานเหลานจะนำาไปสการสงสมภมปญญาเดม และสรางภมปญญาใหมไปดวยในตว

คำาสำาคญ: ภมปญญาทองถนภาคใต, การออกแบบผลตภณฑ

Abstract With geography state that is the peninsula, the sea is roomy brace two beside, there is natural fertile both of resources in the sea, shore plain, forest, there are many nation language peoples, many culture, then make the South of Thailand has the Local wisdom that has individual distinct identity and different, this article mention works example of the designer fully the inspiration and conceptual

138

in designing, at can lead steal of Southern locality, relay change product design works has both of distinct in a story of intellect rhizome and accordance the situation now, compose; birdcage products, silver and golden niello ware decorations, Theptaro wood decorations, these works will bring about to intellect accumulation originally, and build new intellect goes to with in.

Keyword: Southern Local Wisdom, Product Design.

บทน�ำ ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) เปนองคความรในดานตางๆ ของการดำารงชวตของคนในชมชนทองถนอนเกดจากการสงสมประสบการณทงทางตรงและทางออม ประกอบดวยแนวคดในการแกปญหาของตนเองจนเกดการหลอมรวม เปนแนวความคดสำาหรบแกปญหาทมลกษณะเฉพาะของตนเอง ซงสามารถพฒนาความรดงกลาว นำามาประยกตใชในการแกปญหาและการดำารงชวตไดอยางเหมาะสมตามกาลเวลา ในสวนของภมปญญาทองถนประเทศไทย มรายละเอยดทแตกตางกนขนอยกบลกษณะเฉพาะของแตละทองถนและภมภาค ภมปญญาทองถนภาคใต มความแตกตางอนมเอกลกษณเฉพาะตนทางมรดกวฒนธรรม เกดจากการปรบตวเขาหากนของคนไทยหลายชาตพนธทรวมกนอยในคาบสมทร มคนมาเลย คนจน และคนทมาจากอนเดยฝายใต เปนตน แตกลมชนทมจำานวนมากทสดคอไทยสยาม (เอกวทย ณ ถลาง, 2544: 23) และดวยสภาพภมศาสตรทเปนคาบสมทรแหลมทอง มทะเลกวางใหญขนาบอยสองขาง มทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณทงในทะเล ทราบชายฝง ปาเขา อนลวนเปนเขตมรสมใกลเสนศนยสตร มผคนหลายชาตหลายภาษา หลายวฒนธรรม เดนทางมาทงทางบกและทางทะเลเพอตงหลกแหลงทำามาหากน ภมปญญาทองถน ภาคใตจงมความหลากหลาย ยกตวอยางเชน ภมปญญาทองถนทเกยวกบศลปะพนบาน การแสดงมโนราห หรอ โนรา เปนการละเลนทมทงการรอง การรำา และเลนเปนเรอง และศลปะพนบานหนงตะลง กถอเปนการละเลนแสดงเงาทเปนวฒนธรรมเกาแกของทองถนภาคใตและ

139

มนษยชาต และเปนศลปะพนบานภาคใตทมประวตสบตอมาชานาน บทความน นำาเสนอเรองของการประยกตใชภมปญญาทองถนภาคใตสการออกแบบผลตภณฑ โดยนำาตวอยางผลงานของนกออกแบบพรอมแรงบนดาลใจ และแนวความคดในการออกแบบ ทสามารถนำาอตลกษณของทองถนภาคใต ถายทอดผานผลงานการออกแบบผลตภณฑไดชดเจนทงในเรองราวของรากเหงาภมปญญาและความสอดคลองกบสภาวการณปจจบน ซงเปนสงคมของการแขงขนทางดานความคด โดยเฉพาะความคดสรางสรรค อนจะนำาไปสการออกแบบและพฒนาของคนไทยทสามารถสงสมภมปญญาทองถน พรอมๆ กบการเกดภมปญญาใหมขนแบบไมรตว

ควำมหมำยของภมปญญำทองถน ภมปญญา ภาษาองกฤษใชคำาวา Wisdom หมายถง พนฐานความรความสามารถ ความคด ความเชอ ความสามารถทางพฤตกรรม ความสามารถในการแกไขปญหา โดยใชประสบการณทสงสมไวในการปรบตว และดำารงชพในสภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสงแวดลอมทางสงคม วฒนธรรม ทไดมการพฒนาสบสานกนมา อนเปนผลของการใชสตปญญาปรบตวใหเขากบสภาพตางๆ ในพนททกลมชนเหลานนตงถนฐานอย รวมทงไดมการแลกเปลยนวฒนธรรมกบกลมอน ดงนนภมปญญาทองถน จงหมายถง องคความรในดานตางๆ ของการดำารงชวตของคนในชมชนทองถนไทยทเกดจากการสงสมประสบการณทงทางตรงและทางออม ทประกอบดวยแนวคดในการแกปญหาของตนเองจนเกดการหลอมรวม เปนแนวความคดสำาหรบแกปญหาทมลกษณะเฉพาะของตนเอง ซงสามารถพฒนาความร

ดงกลาว แลวนำามาประยกตใชในการแกปญหาและการดำารงชวตไดอยางเหมาะสมตามกาลเวลา (วกพเดย: สารานกรมเสร)

ประเภทของภมปญญำทองถน ภมปญญาทองถนมมากมายหลายแขนง แตมกจะถกมองวาลาหลง คนบางกลมจงไมคอยใหความนยมและสบสานกนมากนก สวนใหญแลวภมปญญาทองถนมกสบทอดบอกกลาวกนเปนการภายใน เชน สตรทำาอาหาร ตำารบตำารา ทำาใหไมเปนทรบรกนโดยทวไป อาจจำาแนกภมปญญาทองถนออกเปน 10 ลกษณะได ดงน 1. ภมปญญาทเกยวกบความเชอและศาสนา ภมปญญาประเภทนจะมลกษณะทแตกตางกนไปในแตละทองถน เนองจากมพนฐานทางความเชอในศาสนาทแตกตางกน สำาหรบภมปญญาทองถนของไทยซงเกยวกบความเชอในทางพระพทธศาสนาเปนหลกนน ไดมสวนสรางสรรคสงคม โดยการผสมผสานกบความเชอดงเดมจนกลายเปนลกษณะเฉพาะของแตละทองถน 2. ภมปญญาทองถนทเกยวกบประเพณและพธกรรม เนองจากประเพณและพธกรรมเปนสงดงามทคนในทองถนสรางขนมา โดยเฉพาะเปนการเพมขวญและกำาลงใจคนในสงคม ภมปญญาประเภทนจงมความสำาคญตอการดำาเนนชวตในสงคมเปนอยางมาก ดงจะเหนไดจากประเพณและพธกรรมทสำาคญในประเทศไทยลวนเกยวของกบการดำาเนนชวตของคนในสงคมแทบทงสน 3. ภมป ญญาทองถนท เกยวกบศลปะ พนบาน เปนการสรางสรรคงานศลปะตางๆ โดยการ นำาทรพยากรทมอยมาประยกตใชในชวตประจำาวน หลงจากนนไดสบทอดโดยการพฒนาอยางไมขาด

140

สายกลายเปนศลปะทมคณคาเฉพาะถน 4. ภมปญญาทองถนทเกยวกบอาหารและผกพนบาน นอกจากมนษยจะนำาอาหารมาบรโภคเพอการอยรอดแลว มนษยยงไดนำาเทคนคการถนอมอาหารและการปรงอาหารมาใช เพอใหอาหารทมมากเกนความตองการสามารถเกบไวบรโภคไดเปนเวลานาน นอกจากนยงนำาผกพนบานชนดตางๆ มา บรโภคอกดวย 5. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการละเลนพนบาน การละเลนถอวาเปนการผอนคลายโดยเฉพาะในวยเดกซงชอบความสนกสนานเพลดเพลน ภมปญญาทองถนของไทยสวนใหญจะใชอปกรณในการละเลนทประดษฐมาจากธรรมชาต ซงแสดงใหเหนวถชวตทผกพนกบธรรมชาต และรจกปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมอยางกลมกลน 6. ภมปญญาทองถนทเกยวกบศลปกรรม ประเทศไทยมวฒนธรรมทหลากหลาย ซงเกดจากการสรางสรรคของแตละภาค เราสามารถพบหลกฐานจากรองรอยของศลปวฒนธรรมทปรากฏกระจายอยทวไป เชน สถาปตยกรรม ประตมากรรม จตรกรรม เปนตน ซงแสดงใหเหนถงเทคนค ความคด ความเชอของบรรพบรษเปนอยางด 7. ภมปญญาทองถนทเกยวกบเพลงพนบาน ภมปญญาประเภทนสวนมากแสดงออกถงความสนกสนาน และยงเปนคตสอนใจสำาหรบคนในสงคม ซงมสวนแตกตางกนออกไปตามโลกทศนของคนในภาคตางๆ 8. ภมปญญาทองถนทเกยวกบสมนไพรและตำารายาพนบาน ภมปญญาประเภทนเกดจากการสงสมประสบการณของคนในอดตและถายทอดใหกบคนรนหลง ถอวามความสำาคญเปนอยางมากเพราะถอวาเปนปจจยส ซงมความจำาเปนสำาหรบมนษย

หากไดรบการพฒนาหรอสงเสรมจะเปนประโยชนทางเศรษฐกจและสงคมในอนาคตได 9 . ภมป ญญาท องถนท เก ยวกบการประดษฐกรรม เทคโนโลยและสงของเครองใชตางๆ ทเกดจากภมปญญาของคนไทยในแตละภมภาคนน ถอเปนประดษฐกรรมและหตถกรรมชนเยยม 10. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการดำารงชวตตามสภาพแวดลอมทางธรรมชาต เนองจากคนไทยมอาชพทเกยวกบเกษตรกรรมโดยเฉพาะการทำานา ทำาไร จงทำาใหเกดภมปญญาทเกยวกบความเชอและพธกรรมในการดำารงชวต เพอแกปญหาใหเกดความอดมสมบรณในการเพาะปลก และเพอเพมผลตผลทางการเกษตร

ภำคใต ภาคใต ม พนท ทงหมดประมาณ 44.2 ลานไร คดเปนรอยละ 13.8 ของพนททงประเทศ ประกอบดวย 14 จงหวด คอ กระบ ชมพร ตรง นครศรธรรมราช นราธวาส ปตตาน พงงา พทลง ภเกต ยะลา ระนอง สงขลา สตล และสราษฎรธาน ทงน จงหวดสราษฎรธานเปนจงหวดทมพนทมากทสดคอ 8 ลานไร และจงหวดภเกตมพนทนอยทสด 0.3 ลานไร และมชายฝงทะเลรวมประมาณ 1,643 กโลเมตร ลกษณะภมประเทศ มลกษณะเปนพนทยาวและแคบ ทอดยาวจากเหนอจรดใต คดเปนระยะทางประมาณ 750 กโลเมตร สวนทกวางทสดมความยาวประมาณ 220 กโลเมตร จากฝงตะวนออกของจงหวดนครศรธรรมราช ทอำาเภอปากพนงมาถงฝงตะวนตกของ จ.พงงา ท อ.ทายเหมอง สวนทแคบทสดคอบรเวณ คอคอดกระ ใน จ.ระนอง มความกวางประมาณ 50 กโลเมตร ลกษณะภมประเทศ

141

ของภาคใตสวนใหญเปนเนนเขาหรอภเขา คดเปนรอยละ 35 โดยประมาณของพนทภาคใตทงหมด โดยมเทอกเขาทสำาคญ 2 แนว คอ ทางตอนบนฝงตะวนตกมเทอกเขาตะนาวศรแถวชมพร ระนอง ตอลงมาเปนเทอกเขาภเกต ครอบคลมพงงาและกระบ ทางฝงตะวนออกเปนเทอกเขานครศรธรรมราช โดยเรมจากเขตนครศรธรรมราช ผานเขตตรง สตล และสงขลา สวนทางตอนใตเปนเทอกเขาสนกาลาครกนเขตแดนไทยและมาเลเซย ทางฝงตะวนออกของภาคหรอฝงอาวไทยมชายหาดทเกดจากการยกตวสงขน ทำาใหมทราบชายฝงทะเลยาวเรยบ กวาง นำาตน สวนทางฝงตะวนตกหรอฝงอนดามนเปนลกษณะของชายฝงทยบตำาลง ทำาใหมทราบนอย ชายหาดเวาแหวง มหนาผาสงชน ชายฝงเปนโขดหนและปาโกงกางมแมนำาสำาคญ 2 สาย คอ แมนำาตาป แมนำาพมดวง มความสำาคญตอการเกษตรในภาคใตมาก ครอบคลมพนทประมาณ 12 ลานไร ลกษณะภมอากาศ ภาคใตฝงตะวนออกไดรบอทธพลลมมรสมตะวนออกเฉยงเหนอระหวางเดอนตลาคมถงเดอนมกราคม ชวงนฝนจะตกมาก โดยจะตกมากทสดในเดอนพฤศจกายนและเดอนธนวาคม สวนลมมรสมตะวนตกเฉยงใตมอทธพลไมมาก เพราะตดเทอกเขาตะนาวศร ชวงทฝนตกนอยอยระหวางเดอนมนาคมถงเดอนเมษายน ภาคใตฝงตะวนตก ไดรบอทธพลจากลมมรสมตะวนตกเฉยงใตมาก จะมฝนตกระหวางเดอนพฤษภาคมจนถงเดอนตลาคม โดยจะมฝนตกหนกเดอนกนยายน สวนเดอนธนวาคมถงเดอนมนาคมเปนชวงทมฝนตกนอย ประชากร มประชากรจำานวน 8,974,855 คน สวนใหญจะอาศยอยอยางหนาแนนในจงหวดศนยกลางหลกของภาค คอ สงขลา สราษฎรธาน ภเกต ปตตาน และนครศรธรรมราช นอกจากน การ

กระจายตวยงมความสมพนธกบลกษณะภมประเทศ ทรพยากรพนทการเกษตร และโครงสรางพนฐานทางกายภาพ เชน พนทลมแมนำาสำาคญๆ เปนตน ภาพรวมทางเศรษฐกจ ผลตภณฑมวลรวมของภาคใตป 2552 มมลคาเทากบ 362,428 ลานบาท หรอ รอยละ 8.5 ของผลตภณฑมวลรวมทงประเทศ (GDP) โครงสรางการผลตของภาคใตพงพาภาคเกษตรกรรมเปนหลก โดยมสดสวนถงรอยละ 34 ของ GRP สวนใหญเปนมลคาการผลตทางกสกรรมถงรอยละ 70.1 ของมลคาภาคเกษตรกรรม ทเหลอเปนมลคาการผลตประมง มสดสวนรอยละ 29.9 สาขาการผลตทมความสำาคญรองลงมา ไดแก สาขาการผลตอตสาหกรรม มสดสวนรอยละ 12.4 และสาขาการคาสงและคาปลกรอยละ 11.9 สำาหรบรายไดเฉลยตอหวของประชากรในภาคใต ป 2552 เทากบ 95,721 บาทตอป ขณะทรายไดเฉลยตอหวของประเทศในป 2552 เทากบ 135,281 บาท ตอป ประวตศาสตร จากหลกฐานทางโบราณคดทคนพบในภาคใต ทำาใหทราบวามมนษยมาตงถนฐานในภาคใตอยางนอยตงแตยคกอนประวตศาสตร ครนถงยคหนใหมมหลกฐานทางโบราณคดทแสดงใหเหนวา คนในภาคใตเรมเขาสสภาพชมชนราวกลางพทธศตวรรษท 10-13 ปรากฏวามอาณาจกรทสำาคญคอ โฮลง ซงนกประวตศาสตรเหนพองกนวา คอนครศรธรรมราชโบราณ โดยจดหมายเหตจนฉบบใหมในราชวงศถงอางวา อาณาจกรโฮลงรำารวยมากและเปนศนยกลางทางพทธศาสนา ตอมาในชวงพทธศตวรรษท 17-19 เมองนครศรธรรมราชเจรญร งเรองสงสดภายใตการปกครองของราชวงศศรธรรมาโศกราช โดยเปนศนยกลางทางดานการคาของคาบสมทรไทยระหวางฝงทะเลตะวนออกและฝงทะเลตะวนตก อกทงเปนท

142

ประดษฐานพระบรมสารรกธาตขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ดวยศรทธาและความเลอมใสในพระพทธศาสนา จงเปนปจจยชกนำาใหผคนอพยพเขามาตงถนฐานทเมองนครศรธรรมราชอยางหนาแนน และในราวป พ.ศ.1700 เศษ ราชวงศศรธรรมาโศกราชกสามารถปกครองเมองรายรอบทงคาบสมทรไดสำาเรจ 12 หวเมอง เรยกวา“เมองสบสองนกษตร”

ภมปญญำทองถนภำคใต ภมปญญาทองถนภาคใตมความหลากหลาย ทงทไดมพฒนาการจากการปรบตวกบสงแวดลอมธรรมชาต และมาจากแหลงอารยธรรมตางๆ ทง สยาม อนเดย จน และชวา มาเลย แลวหลอมรวมกนเขาในหลายลกษณะ จากลกษณะของสงทกลาวมาขอแยกภมปญญาทองถนภาคใตตามประเภทของภมปญญา ดงน 1. ภมปญญาทเกยวกบความเชอและศาสนา เชน การแตงกายของผหญงมสลมทปกปดรางกาย เพอไมใหสวนใดสวนหนงของเรอนรางเพศหญงกระตนอารมณทางเพศของผชาย ยกเวนใบหนาและฝามอ

2. ภมปญญาทองถนทเกยวกบประเพณและพธกรรม เชน ประเพณแหผาขนพระบรมธาตเจดยของชาวจงหวดนครศรธรรมราช เปนการนำาผาผนยาวขนไปหมองคพระบรมธาตเจดยในวนสำาคญทางศาสนา ชาวนครศรธรรมราชไดรวมมอรวมใจกนบรจาคเงนตามกำาลงศรทธา นำาเงนทไดไปซอผามาเยบตอกนเปนแถวยาวนบพนหลา แลวจดเปนขบวนแหผาขนหมพระบรมธาตเจดย ผาทขนไปหมองคพระบรมธาตเจดยเรยกวา “ผาพระบฏ” (หรอ พระบต) นยมใชสขาว สเหลอง สแดง สำาหรบผาสขาวนยมเขยนภาพเนอหาเกยวกบพทธประวต

ภำพท1 แผนทภาคใตของประเทศไทย, ทมา: [Online].Available from http://www.sawadee.co.th

แสดงอาณาบรเวณอาณาจกรตามพรลงค ทมา: [Online]. Available from http://www.dhammachak.net

ภำพท2 เครองแตงกายผหญงมสลม ทมา: [Online]. Available from http://www.thaitextile.org

ภำพท3ประเพณแหผาขนพระบรมธาตเจดยของชาวจงหวดนครศรธรรมราช และ ผาพระบฏ

ทมา: [Online]. Available from http://www.chomthai.com, http://www.gotonakhon.com

143

3. ภมป ญญาทองถนท เกยวกบศลปะ พนบาน เชน มโนราห หรอ โนรา คำาวา มโนหรา เปนคำาทเกดขนมาเมอสมยกรงศรอยธยา โดยการนำาเอาเรองพระสธน มโนราห มาแสดงเปนละครชาตร สวนเรองการกำาเนดนน สนนษฐานวาไดรบอทธพลมาจากการรายรำาของอนเดยโบราณ โนราเปนการละเลนทมทงการรอง การรำา และเลนเปนเรอง สวนหนงตะลงกสนนษฐานวาไดรบอทธพลจากอนเดยเชนกน ถอเปนการละเลนแสดงเงาทเปนวฒนธรรมเกาแกของมนษยชาต และเปนศลปะพนบานภาคใตทมประวตสบตอมาชานาน 4. ภมปญญาทองถนทเกยวกบอาหารและผกพนบาน เชน ผกเหนาะ ใชรบประทานเพอลดความเผดรอนของอาหารภาคใตทมรสจด นยมกนกนเปนผกสด ลวกกะท และนำาผกสดไปดอง สวนอาหารทนยมกนกนของชาวภาคใตอกอยางหนงกคอ ขาวยำานำาบด เปนอาหารเพอสขภาพทมผกสมนไพร ทมสรรพคณทางยาเปนสวนประกอบ เชน ตะไคร ใบมะกรด ใบชะพล ถวฝกยาว ถวงอก สมโอ เปนตน 5. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการละเลนพนบาน เชน การเลนหมากขม จะเลนในยามวางจากการงาน เลนไดทงเดกและผใหญ เปนการพกผอน หยอนใจ มคณคาในการฝกลบสมอง ผเดนหมากขมจงตองมสายตาวองไว คดเลขเรว เปนการฝกวธคดวางแผนจะหยบหมากในหลมใดจงจะชนะฝายตรงกนขาม เปนการฝกใหผเลนรจกคดวางแผนในการทำางานและประยกตใชในชวตประจำาวนได 6. ภมปญญาทองถนทเกยวกบศลปกรรม เชน พระพทธสหงค ปฏมากรรมของตระกลชางนคร ศรธรรมราช ซงมความงามเปนเอกลกษณเฉพาะตน

ภำพท4 การแสดงมโนราห และหนงตะลงทมา: สถาบนพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม

ภำพท5 ภมปญญาทองถนทเกยวกบอาหารและผกพนบานภาคใต ผกเหนาะและขาวยำา

ทมา: สถาบนพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม

ภำพท6 การเลนหมากขม ทมา: [Online]. Available from http://www.openbase.in.th

ภำพท7 พระพทธสงหงค นครศรธรรมราชทมา: [Online]. Available fromhttp://www.thaprachan.com

144

7. ภมปญญาทองถนทเกยวกบเพลงพนบาน เชน เพลงบอก เปนการละเลนของชาวภาคใต เปนการบอกเลาเรองราวขาวสารตางๆ เชน บอกขาวเชญชวนไปทำาบญ งานศพ งานบวชนาค ฯลฯ คานยมทปรากฏในเพลงบอก คอ การเคารพยดมนในสถาบนพระมหากษตรย และยกยองครบาอาจารย เพลงพนบานทมลกษณะเดนอกประเภทกคอ รองเงง เปนศลปะเตนรำาพนเมองของไทยมสลมในแถบสจงหวดชายแดนภาคใต การเตนรำามความสวยงามทงลลาการเคลอนไหวของเทา มอ ลำาตว ตลอดจนเครองแตงกายแบบพนเมองทมสสน ลวดลายทสดใสสวยงาม 8. ภมปญญาทองถนทเกยวกบสมนไพรและตำารายาพนบาน เชน นำามนมะพราว นอกจากนำามาใชประกอบอาหารแลวยงสามารถนำามาใชเปนผลตภณฑเกยวกบความงาม และการแพทยแผนไทย ชวยปองกนโรคหวใจ เบาหวาน และมะเรง นำามนมะพราวทใหประโยชนเตมทตองเปนนำามนมะพราวบรสทธสกดเยนเทานน 9. ภมป ญญาท องถ นท เ ก ย วกบการประดษฐกรรม เชน กระตายขดมะพราว หรอทคนใตเรยกวา “เหลกขด” ทำาดวยไมทอนแกะสลก ขดเงาดวยกระดาษทราย และนำาแผนเหลกหรอเรยกวาซกระตายมาฉลตดในสวนของปาก ภาคใตนยมทำากระตายขดมะพราวเปนรปรางหนาตาททะลง เรยกอารมณขนไดด 10. ภมปญญาทองถนทเกยวกบการดำารงชวตตามสภาพแวดลอมทางธรรมชาต เชน การยกไซดกกง-ปลาในทะเล ฯลฯ

ภำพท8 การละเลนเพลงบอก และรำารองเงง ของชาวปกษใตทมา: [Online]. Available from http://www.openbase.

in.th, http://www.pattani.go.th

ภำพท9 นำามนมะพราวสกด ทมา: สถาบนพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม, [Online]. Available

from http://women.postjung.com

ภำพท10 “เหลกขด” หรอ กระตายขดมะพราวทมา: สถาบนทกษณคดศกษา [Online].

Available from http://www.ists.tsu.ac.th

ภำพท11 การยกไซทวางดกปลาบรเวณในทะเล, ทมา: [Online]. Available from

http://www.oknation.net

145

กำรออกแบบผลตภณฑ สมาคมออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรมนานาชาต หรอ ICSID (International Council of Societies of Industrial Design) ใหคำาจำากดความของการออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม วาเปนกจกรรมของความคดสรางสรรคทมจดประสงค เพอกำาหนดคณภาพของวสด การผลตในระบบอตสาหกรรม คณภาพไมเพยงแตความสามารถภายนอก แตหมายถงโครงสราง (Structural) และความสมพนธกบประโยชนใชสอย (Functional Relationships) คำาจำากดความทใชอย เกดจาก แนวทางการเปลยนแปลงทางเศรษฐศาสตร (Changing Economic) อตสาหกรรม (Industrial) และ องคประกอบของสงคมและวฒนธรรม (Social and Cultural) (นรช สดสงข, 2548: 2) กมอทธพลกบบรบทสภาพแวดลอมทางการออกแบบดวย ทำาใหทกวนนเราทำางานออกแบบอยบนการตความหมาย คำาจำากดความทหลากหลายของแมบทการออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม ในขณะเดยวกนสมาคมนกออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรมของประเทศสหรฐอเมรกา หรอ IDSA (International Council of Societies of Industrial Designers Society of America) ไดใหคำาจำากดความของการออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรมวา เปนการบรการอยางมออาชพในการสรางสรรคและพฒนาแนวความคดในการออกแบบ โดยคำานงถงประโยชนใชสอย (Func-tion) คณคา (Value) ความงาม (Appearance) ของผลตภณฑและการไดรบผลประโยชนอยางเปนระบบทงผ ผลตและผบรโภค เพราะฉะนนความหมายโดยสรปของการออกแบบผลตภณฑ กคอ กจกรรมทางวชาชพในการสรางสรรครปแบบ และประสทธภาพการใชสอยของสงของเครองใช เพอ

การพฒนาคณภาพชวตของมนษยทงทางรางกายและจตใจ โดยคำานงถงประโยชนตอผบรโภคและผผลต ตลอดถงความสมดลของสภาพแวดลอมในระยะยาว แบงประเภทของการออกแบบผลตภณฑ ตามลกษณะทางสายอตสาหกรรม มงแยกประเภทไปทระบบ ขอบเขตในการผลต และลกษณะในการใชงานได 4 กลมใหญๆ ไดแก 1. กลมผลตภณฑอปโภคบรโภค (Con-sumer Product) หมายถง ผลตภณฑทผอปโภคบรโภค ซอมาเพอใชสอยอำานวยความสะดวกแกตนเองหรอครอบครว อาจจะมการใชสอยตามสถานทหรอสวนตางๆ เชน ในครวเรอนกจะเปนอปกรณเครองครวประเภทตางๆ เครองเรอน เครองเสยง โทรทศน โคมไฟ เปนตน สวนการใชสอยในรางกาย กเปนผลตภณฑทตองพกพาหรอใชกบรางกาย เชน นาฬกา เครองประดบ เสอผา รองเทา กระเปา เปนตน นอกจากนกยงมผลตภณฑอกมากมายทอยในกลมน

ภำพท12 ผลตภณฑอปโภคบรโภค(Consumer Product),

ทมา: Reis, Dalcacio. (2010)

146

2. กลมผลตภณฑบรการ (Commercial or Service Equipment) หมายถง ผลตภณฑทางดานการคาหรอบรการ สำานกงาน สถานททำางาน คอ ผอปโภคบรโภคสวนใหญไมไดซอมาใช แตจะเขาไปใชในสวนของการบรการตามสถานทดงกลาว โดย ผ ประกอบกจการหรอเจาของสถานท จะจดหา ผลตภณฑนนๆ มาประจำาสถานท เชน ปมหวจายนำามน เครองเอกซเรย ชดอปกรณทำาฟน เกาอตดผม เครองถายเอกสาร เครองคดเงนสด รถเขนในซเปอรมารเกต เครองถอนฝากเงนอตโนมต เปนตน 3. กลมผลตภณฑเครองจกรกล (Capital or Durable Goods) หมายถง ผลตภณฑเครองจกรขนาดใหญทใชในการผลตหรอเครองมอกลทใชในงานชาง ผ ทมความจำาเปนตองซอหามาใชกคอ เจาของกจการโรงงานตางๆ เชน เครองจกรในงานอตสาหกรรม เกษตรกรรม เครองกลในการขนถายสนคา อปกรณเชอม มอเตอร หมอแปลงไฟฟา เปนตน 4. กลมผลตภณฑคมนาคมขนสง (Trans-portation Equipment) หมายถง ผลตภณฑทเปนพาหนะในการเดนทางของผคน เชน รถยนต จกรยาน เรอ เครองบน หรออนๆ ทสามารถขนสงผโดยสาร นำาพาจากทหนงไปอกทหนงได

ภำพท13 ผลตภณฑบรการ(Commercial or Service Equipment),

ทมา: siamshop. [Online]. Available from http://www.siamshop.com

ภำพท14 ผลตภณฑเครองจกรกล(Capital or Durable Goods)

ทมา: rumruay [Online]. Available fromhttp://www.rumruay.com

ภำพท15 ผลตภณฑคมนาคมขนสง(Transportation Equipment)

ทมา: Bloggang. [Online]. Available fromhttp://www.bloggang.com

147

ตวอยำงกำรประยกตใชภมปญญำทองถนภำคใตสกำรออกแบบผลตภณฑ 1.ผลตภณฑกรงนก คนใตชอบเลยงนกเขาชวา ชาวบานนยมเรยกวา นกเขาเลก และนกปรอดหวจก ชาวบานนยมเรยกวา นกกรงหวจก สวนใหญจะเลยงไวดเลน ฟงเสยงรอง และนำาไปประกวดแขงขนซงมแทบทกเสารอาทตย และในงานเทศกาลตางๆ เมอมการนยมเลยงนกสงทตามมากคอ อาชพการทำากรงนก ซงสรางรายไดทมนคงใหกบครอบครว กรงนกททำาออกมามหลายแบบ มทงแบบทวไป แบบปกต และแบบสงทำาพเศษ ซงกรงนกทสงทำานนจะมความละเอยดประณตและสวยงามเปนพเศษ ขนอยกบวสดทใชทำาดวย กรงนกกรงหวจกนยมทำาเปนทรงสเหลยมคางหม สงประมาณ 30 นว ดานลางกวางประมาณ 14 นว นอกจากนยงมอกหลายแบบ เชน แบบปตตาน แบบนราธวาส แบบนครศรธรรมราช แบบสงคโปร ทรงกลมแบบถงเบยร แบบสมไก แบบหกเหลยม แบบสเหลยมและแบบโดมมสยด ไมทนำามาทำาเปนกรง ไดแก ไมสาวดำา ไมมะมวงปา ไมประด ไมชงชน ไมมะเกลอ ไมหลมพอ ไมตะเคยน ไมสก สวนไมทนำามาทำาซลกกรง ไดแก ไมไผสสก ไมไผลำาละลอก ไมไผตงและไมไผอนๆ ซงไมไผทดทสดคอไมไผสสกและไมไผลำาละลอก ธรกจการผลตกรงนกในภาคใตเปนธรกจทมการแขงขนกนดวยคณภาพ ชอเสยง และความเชอถอ คนสวนใหญจะตดสนใจซอกรงนกจากชอเสยงของชาง ชางแตละคนจะมเทคนคและฝมอทางเปนเอกลกษณของตวเอง เปรยบเสมอนลายเซนของชางคนนนๆ

ตวอยางผลตภณฑกรงนก ตราสนคา “นายหว” ทมการออกแบบและพฒนา จนสามารถเพมคณคาใหกบผลตภณฑกรงนกไดคอนขางเดนชด เพราะคำาวา“นายหว” ในวฒนธรรมของคนใต หมายถง ผนำา บารม นกเลง สอถงคณคาความเปนผนำา ตราสนคาจงสอใหเหนถงผลตภณฑทมความโดดเดนสงางาม สามารถสรางภาพลกษณของความเปนผ นำาในภาคใตทมเอกลกษณเปนของตนเอง ผลตภณฑกรงนก “นายหว” ใชพนฐานแนวคดเดมในการสรางสรรคงาน แตปรบเปลยนรปราง โดยออกแบบกรงนกเปน 2 รปแบบ แบบท 1 คอ กรงนกทรงกลมทมความเรยบงาย โชวโครงสราง วสดเนอไม และแบบท 2 คอ กรงนกทเนนความประณตวจตรบรรจง ดวยการฉลและแกะสลกลวดลายทเปนเอกลกษณเฉพาะของ “นายหว” วสดทใชคอไมเนอแขงทมราคา ใชเทคนคกระบวนการกลง ฉลลาย และแกะสลกลายดวยมอ ประกอบโครงสรางอยางประณต และสวนกานกรงดดเขาโคงออนชอย

ภำพท16รปแบบกรงนกทมอยโดยทวไปทมา: [Online]. Available fromhttp://www.manager.co.th

148

ภมปญญำทน�ำมำใชเปนแรงบนดำลใจในกำรออกแบบ นกออกแบบนำาภมปญญาศลปะพนบาน รปทรงของ“เทรดมโนราห” ทแสดงถงความสงางาม สงสง ศกดสทธ และวจตรงดงาม มาประยกตใชในการออกแบบกรงนกอนสอถงอตลกษณความเปนชาวใตไดอยางชดเจน ใชรปทรงกลมสงของเทรดในการออกแบบรปทรงใหมของกรงนก การรำามโนราหมลกษณะของความแขงนอกออนใน คอมความแขงแรงและนมนวลในตวเอง นำามาเปนสวนประกอบของซกรงใหญ ทมลกษณะเลกแตแขงแรง แสดงความนมนวลในตวเอง ลวดลายทตกแตงไดนำาเอาลวดลายศลปะทวารวด อนเปนศลปะโบราณทางภาคใตมาสรางความงดงามทแตกตาง สงเสรมใหชนงานดมคณคามากขน แนวควำมคดในกำรออกแบบ เทรดมโนราหเปนของสงและเปนอตลกษณทโดดเดนทางภาคใต ดงนนผทเปนเจาของกรงนกยอมดเปนผทมระดบ มบารม หรหรา แสดงความเปนผนำา มรสนยมและสนทรยะในการครอบครองสงของ และสงเสรมภาพลกษณผใชงาน นกออกแบบใหความสำาคญในการพฒนากรงนกทเหมาะสมเฉพาะตวกบนกแตละตว โดยคำานงถงนสยใจคอของนก ทาทางการบน การกระโดด การเลนของนก เพอนำามาออกแบบคอนกลางและหองกระโดดทจะทำาใหนกแตละตวเปลงเสยงและแสดงศกยภาพในตอนประกวดไดอยางเตมท ผลตภณฑจงมรปทรงท โดดเดนสวยงาม มความโปรงสบายเพอจะเปนทอยของนก นบวาเปนทงกรงนกและเปนทงของตกแตงบานทงดงามทเดยว กลมเปาหมายหลก คอ กลมผเลยงนกกรงหวจกระดบสง เลยงเพอความสวยงามและแขงขน กลมนจะเลยงนกกรงหวจกทมราคาสง

ภำพท17 ผลตภณฑกรงนก ตราสนคา “นายหว” ออกแบบโดย ศภชย แกลวทนงค ทมา: [Online].

Available from http://thaicreative.net

ภำพท18รปแบบของเทรดมโนราหทมา: [Online]. Available from http://thaicreative.

net, http://archive.gameindy.com

149

ผเลยงเปนคนมฐานะสง มหนามตาในสงคมเปนผนำา มบารม และกลมนกสะสมกรงนก สะสมดวยความชอบ ใจรกและสะสมไวเพอขายเกงกำาไรกลมเปาหมาย รอง คอ กลมพอคาคนกลางซงซอไวเพอเกงกำาไร

2.เครองประดบถมเงนถมทอง จากอดตถงปจจบน เครองถมเปนทรจกกนในฐานะศลปหตถกรรมชนสงทเกาแก สดำาสนทของนำายาถมทซมแทรกอยบนรองรวอนออนชอยงดงามของลวดลายไทย สงผลใหภาชนะหรอเครองประดบเนอเงน เนอทองดโดดเดนสงคาขน ชางถมทถอกนวาฝมอดทสดคอ ชางถมเมองนครศรธรรมราช เราจงมกไดยนชอเสยงของเครองถมในนามเครองถมนคร ดวยชาวนครเปนผทมพรสวรรคและจนตนาการในดานการผลตเครองถม จนมชอเสยงลอเลองไปทวประเทศ และกวาชางหนงคนจะสรรสรางปนแตงเครองถมใหมลกษณะดงกลาว ตองใชความประณตในการแกะสลกลวดลาย และความชำานาญในการถมนำายา ซงนำายาถมทดนนตองตดแนนกบเนองานทแกะสลก พนดำาจากสของนำายาถมตามความนยมทวไปตองไมมตามด คอ ผวเรยบเนยนไมมรพรน เครองถมแบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ 1. ถมเงนหรอถมดำา เปนถมทเกาแกทสดตามความนยม ถมทดนนตองมสดำาสนทไมมตามด ถมเปนกรรมวธในการผสมของโลหะสามอยางเขาดวยกน คอ เงน ตะกว และทองแดง นำามาปนจน

เปนผงละเอยดเพอโรยลงบนพนแผนเงนทขดรอง หรอตอกเปนลวดลายไวแลว 2. ถมทอง คอถมดำาแตแตกตางทลวดลาย คอลายสเงนไดเปลยนเปนสทอง ชางถมจะเปยกหรอละลายทองคำาใหเหลวเปนนำาโดยใสทองแทงลงในปรอท ปรอทจะละลายทองแทงใหเปนนำา ชางถม จะชบนำาทองผสมปรอทดวยพกนเขยนทบลงบนลวดลายสเงน 3. ถมตะทอง เปนศพทของชางถม หมายถงวธการระบายทองคำาละลายปรอทหรอแตมทองเปนแหงๆ เฉพาะทไมใชระบายจนเตมเนอทเชนเดยวกนกบการทำาถมทอง ชางทำาเครองถมทดควรมความเปนสหชาง คอ มชางสาขาตางๆ รวมอยอยางนอย 3 สาขา ซงประกอบไปดวย 1) ชางขนรป ชางแขนงนมาจากชางเงน ชางทอง ทจะทำารปทรงภาชนะหรอเครองประดบตางๆ ใหไดสดสวน 2) ชางแกะสลก คอผบรรจงสลกลวดลายใหมความออนชอยงดงามตามแบบนยม และ 3) ชางถม ซงเปนชางทตองใชความชำานาญในการผสมและลงยาถมบนพนทซงแกะสลกลวดลายไวแลว กรรมวธในการผลตเครองถมนนตองอาศยความละเอยดออน และความพยายามเปนอยางมาก ดงนนชางทดจงตองมคณลกษณะพเศษในตวเอง คอ เปนคนอารมณเยน จงจะสามารถสรางสรรคลวดลายบนเครองถมได

ภาพท 19 เครองประดบถมเงนถมทองทมา: [Online]. Available fromhttp://shop.nakhononline.com

150

ตวอยางผลตภณฑเครองประดบถมเงนถมทอง ทจะกลาวถงในทนกคอ กลมนครหตถกรรม ซงมความมงมนทจะอนรกษ สงเสรม และเผยแพรงานเครองถม รวมทงขยายแนวคดดานการออกแบบและพฒนาลวดลายรวมสมยเพอผบรโภคในระดบทกวางขน เครองประดบถมเงนถมทอง “ทองพน” จงเกดจากการรวมมอกนระหวางผประกอบการและนกออกแบบ สรางสรรคชนงานขนรปดวยมอทกขนตอน เครองประดบ 1 ชด ประกอบดวย แหวน 1 วง กำาไล 2 วง และจ 1 ชน ผลตจากเงนแทมมาตรฐาน ความสวยงามโดดเดนอยทแหวน “ทองพน” ออกแบบใหมวงนอกซงมลวดลายฉลทมเรองราวสมพนธกบอตลกษณใต ใชสวมทบวงในซอนกนใหเกดมตเรองการสะทอนเงา ทงสองวงแยกประกอบและแยกสวมใสได ภมปญญำทน�ำมำใชเปนแรงบนดำลใจในกำรออกแบบ นกออกแบบไดนำาภมปญญาศลปะพนบานมาใช โดยนำาภาพตวหนงตะลงชอ “ไอพน” ซงเปนตวตลกตวหนงทมบทบาทไมโดดเดน มาสรางภาพและบคลกใหตวละครใหมเกดคณคาของตวเอง ดวยการออกแบบภาพตวละครเปนแบบกราฟก โดยลดทอนรายละเอยดใหนาสนใจและมความทนสมย เปลยนชอเปน “ทองพน” เพอความเปนสรมงคล โดดเดนในเรองของแบบและรปทรงทมมตทบซอน มความแตกตางจากรปแบบเครองถมเดม และเปนการอนรกษสบสานงานเครองถมไปดวยในตว แนวควำมคดในกำรออกแบบ แสดงถงความผกพนกบความเปนไทย พนบาน จากเรองราวทปรากฏเปนตวละครบนผลตภณฑ ใหความรสกสนกสนานจากลกเลนการออกแบบทใหมมมองไมซำากนจากมตของชนงานกบ

ภำพท20 เครองประดบถมเงน “ทองพน” ออกแบบ โดย พงศกร จงรกษ ทมา: [Online]. Available from

http://thaicreative.net/thong-poon

ภำพท21 ภาพตวหนงตะลงชอ “ไอพน”ทมา: [Online]. Available from http://www.tungsong.com, http://www.srsunday.com,

http://thaimisc.pukpik.com

แสงและเงา การใชงานสวมใสเพอประดบตกแตงรางกาย แสดงความเปนไทยรวมสมย กลมเปาหมายเปนกลมคนทมรายไดสง นกสะสมเครองเงนผนยมงานประณตศลป และกลมเปาหมายรอง ไดแกนกทองเทยวทงในและตางประเทศ นกศกษา ผสนใจประณตศลปในรปแบบของเครองเงน วยทำางานทงชายและหญง อาย 28-50 ป ทชอบงานศลปะรวมสมย และตองการแสดงตวตนทชดเจน

151

3.เครองประดบไมเทพทำโร ไมเทพทาโร เปนนามพระราชทานจากสมเดจพระบรมราชนนาถ เรยกตามภาษาทองถนวา “ไมจวงหอม” เปนไมปาชนดหนงซงมอยทวไปตามเชงควน ในอดตมคณสมบตพเศษคอ กลนหอม ปจจบนนมเพยงซากไมฝงดนอยในบรเวณสวนยางพารา ทพบมากไดแกบรเวณตำาบลหนองปรอ อำาเภอรษฎา จงหวดตรง และบรเวณใกลเคยง สรรพคณและคณประโยชนชาวบานมกตดไมมาแปรรปสรางบาน สามารถปองกนตวเรอด ตวไร มด มอด ปลวก และแมลงตางๆ ได หรอทำาหมอนรถไฟ นอกจากนยงเปนพชสมนไพร อกดวย เปลอกและเนอไมตมกนแกลม อาเจยน ทองรวง อหวาต ไขปา ยอดออนทำาผกจม ชวยระบายไดด สวนทอนไมรมควนไลยง แมลง ไดเปนอยางด ปจจบน ตนเทพทาโรมจำานวนลดลง ถกโคนทงเปนจำานวนมาก เนองจากมการขยายพนทเพาะปลกยางพารา ปาลมนำามน และพชเศรษฐกจอนๆ เพมขน เหลอเพยงตอและรากของตนเทพทาโรทฝงอยในดน ซงสวนทเหลอเหลานอาจจะดไรคาในสายตาของคนทวไปทพบเหน แตสำาหรบชาวบานในตำาบลเขากอบ อำาเภอหวยยอด จงหวดตรง ไดเลงเหนคณคาของพชทองถนชนดน ดวยการนำารากไมเทพทาโรมาแกะสลกเปนผลตภณฑสำาหรบตกแตงบาน และเปนสนคาทระลก ดวยฝมอทประณต สะทอนเอกลกษณของทองถน ทำาใหผลตภณฑจากไมเทพทาโรสรางชอเสยงใหกบจงหวดตรงเปนอยางมาก ตวอยางผลตภณฑเครองประดบไมเทพทาโรชนน เปนเครองประดบรปทรงแบบธรรมชาต ทำาจากไมเทพทาโรซงเปนไมมงคล มกลนหอม นำามาเกลาขนรปดวยเครองมอพนบาน ประดบดวยกระจกส สรางงานสมยใหมดวยฝมอและใจรก ประกอบกบความ

ภำพท22 ผลตภณฑแกะสลกไมเทพทาโรประเภทตางๆ ของจงหวดตรง ทมา: [Online]. Available from

http://www.bloggang.com

ภำพท23 เครองประดบไมเทพทาโร ออกแบบโดยอมรรตน บญสวาง ทมา: [Online]. Available from

http://thaicreative.net

152

ตงใจของผประกอบการและนกออกแบบทจะชวยเหลอชมชนไมเทพทาโร โดยการใชวสดหลกเปนไมเทพทาโรแตเลอกใชเศษไมทเหลอจากโรงงาน เพอชวยรณรงคและปองกนการตดไมทำาลายปา กรรมวธการผลตโดยการตด เลอย ขด เจาะ แตง และขด ดวยเครองมอและอปกรณงานชางฝมอ โดยไมตองพงเครองจกรในระบบอตสาหกรรมเขามาชวยแตอยางใด คณภาพทไดจะแตกตางจากการผลตดวยเครองจกร มรปทรงทอสระ แตมความละเอยดทพนผวจากความชำานาญและความตงใจของผผลต ภมปญญำทน�ำมำใชเปนแรงบนดำลใจในกำรออกแบบ นกออกแบบได รบแรงบนดาลใจจากภมปญญาศลปะพนบานและผกพนบาน หรอผกเหนาะ คอ ออกแบบเปนเครองประดบเทรดมโนราหและลกเนยง ซงสะทอนอตลกษณทองถนของภาคใต นำามาผสมผสาน สรางสรรคงานและเรยงรอยออกมาเปนเครองประดบรปทรงอสระทมความแตกตางและสรางตวตนอยางชดเจนดวยรปแบบททนสมย ในขณะเดยวกนนกออกแบบยงมความตงใจทจะรณรงครกษาปาดวยการใชเศษไมทเหลอใชจากโรงงานอตสาหกรรม ทดแทนการตดตนไมและสรางงานใหกบชมชนในพนทสามารถพงพาตนเองได แนวควำมคดในกำรออกแบบ เปนเครองประดบทใหความรสกทเปนอสระ ไมแขงกระดาง จากรปทรงทเปนอสระของชนงาน สอถงความเปนตวตนทชดเจน และสอถงความผกพนในวถชวตและวฒนธรรมของชาวใต โดยใชประดบตกแตงรางกายดวยงานหตถศลปกงแฟชน เรองราวของผลตภณฑชวยสอถงความเปนเอกลกษณทแปลกแตกตางไมเหมอนใคร กลมเปาหมายเปนลกคาแฟชน

ตลาดบนในประเทศและตางประเทศทชอบงานศลปะ มความเปนตวตนชดเจน โดยไมจำาเปนตองเลอกใสแตโลหะทมคาเทานน

บทสรป การประยกตใชภมปญญาทองถนส การออกแบบผลตภณฑ มความจำาเปนอยางยงทยงคงตองนำาเอาภมปญญาทองถนอนเปนปจจยเดมทมอย เชน รากเหงาจากวถชมชนพนบาน การมววฒนาการและพลวตรตามกฎของธรรมชาต และมความสำาคญตอวถชวต มาใชเปนแรงบนดาลใจในการออกแบบ โดยสอดคลองเหมาะสมกบสภาวะการเปลยนแปลงกบโลกในปจจบน อนเปนปจจยใหม เชน การกาวยางเขาสประชาคมอาเซยน เศรษฐกจ สงคม เทคโนโลย ทตองใชความคดสรางสรรค (Creative) เปนฐานสำาหรบแนวความคดในการออกแบบและพฒนา จนกลายเปนผลงานการออกแบบทสงสมภมปญญาเอาไว โดยมรปแบบของผลตภณฑทสามารถเขากบยคสมย หรอมลกษณะเฉพาะ (Style) ของนกออกแบบกได จงจะทำาใหผลงานเปนทประจกษชดและกลายเปนภมปญญาใหมอนจะเปนแบบอยางในการศกษาและคนควาใหแกนกออกแบบหรอผทสนใจตอไปได

ภำพท24 เครองประดบบนเทรดมโนราหและลกเนยง ทมา: [Online]. Available from http://thaicreative.

net, http://widget.sanook.com

153

บรรณำนกรมภำษำไทยนรช สดสงข. (2548). ออกแบบผลตภณฑอตสาหกรรม. กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.สถาบนพฒนาวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม. (2555). อตลกษณไทย ทนความคด ทน สรางสรรค. กรงเทพฯ.-------. (2555). ผลงานสรางสรรคจากอตลกษณไทยของ นกออกแบบทวประเทศ.กรงเทพฯ.เอกวทย ณ ถลาง. (2544). ภมปญญาทกษณ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: อมรนทร.ภำษำตำงประเทศReis, Dalcacio. (2010). Product Design in The Sustainable Era. Köln: TASCHEN.สออเลกทรอนกสพงศกร จงรกษ. เครองประดบถมเงนทองพน. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://thai creative.net/thong-poonวกพเดย: สารานกรมเสร. ภมปญญา. เขาถงเมอ 2 กนยายน 2555. เขาถงไดจาก http://th. wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8 %B9%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8 %9B%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8 %8D%E0%B8%B2

ศภชย แกลวทนงค. ผลตภณฑกรงนก ตราสนคานายหว. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://thaicreative.net/cherdสถาบนทกษณคดศกษา. เหลกขดหรอกระตายขดมะพราว. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.ists.tsu.ac.thอมรรตน บญสวาง.เครองประดบไมเทพทาโร. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http:// thaicreative.net/zerd-jewelryArchive.gameindy.com. เทรดมโนราห. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจากhttp://archive. gameindy.com/forum/20110620/index_ t56682.0.htmlBloggang.com. ผลตภณฑแกะสลกไมเทพทาโรของ จงหวดตรง. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.bloggang.com/ viewdiary.php?id=otop-mania&month= 09-2006&date=04&group=2&gblog=1-------. ผลตภณฑคมนาคมขนสง. เขาถงเมอ 19 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.bloggang. com/viewblog.php?id=or-oa&group=5 Chomthai.com. ประเพณแหผาขนพระบรมธาตเจดยของชาวจงหวด นครศรธรรมราช. เขาถงเมอ 3 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.chomthai.com/ forum/view.php?qID=3724&page=1& page_limit=50Dhammachak.net. อาณาบรเวณอาณาจกรตามพรลงค. เขาถงเมอ 18 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก http://www.dhammachak.net/board/ viewtopic.php?t=60Gotonakhon.com. ผาพระบฏ. เขาถงเมอ 3 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.gotonakhon. com/wp-content/uploads/2011/02/p ผาพระบฏ7.jpg

154

Manager.co.th. รปแบบกรงนก. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.manager. co.th/iBizChannel/ViewNews.aspx?NewsI D=9550000040475&TabID=3&Oknation.net. การยกไซทวางดกปลาบรเวณในทะเล. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.oknation.net/blog/print. php?id=328855Openbase.in.th. การละเลนเพลงบอก. เขาถงเมอ 7 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก http://www. openbase.in.th/node/8011-------. การเลนหมากขม. เขาถงเมอ 18 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจากhttp://www. openbase.in.th/node/8012Pattani.go.th.รำารองเงง.เขาถงเมอ 7 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก http://www.pattani.go.th Rumruay. ผลตภณฑเครองจกรกล. เขาถงเมอ 19 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www. rumruay.com/img/047/c0a/047c0aaedb 40cb396fd9a318e94c32c7_0.jpgSawadee.co.th. แผนทภาคใตของประเทศไทย. เขาถง เมอ 18 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก http://www.sawadee.co.th/thai/south_ of_thailand/index.htmlShop.nakhononline.com. เครองประดบถมเงนถมทอง. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://shop.nakhononline.com/?p=293Siamshop. ผลตภณฑบรการ. เขาถงเมอ 19 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.siamshop.com/ 2qo69glbd9144i7-show-1656598Srsunday.com. ไอพน. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www.srsunday.com/ bbs/read.php?tid=8

Thaicreative.net. เครองประดบบนเทรดมโนราห. เขา ถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://thaicreative.net/cherd-------. เทรดมโนราห. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://thaicreative.net/cherd,-------. ลกเนยง. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถง ไดจาก http://widget.sanook.com/view- widget/graphic/?widget=401029Thaimisc.pukpik.com. ผใหญพน. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจากhttp://thaimisc. pukpik.com/freewebboard/php/vreply. php?user=eonweerapong&topic=3448& page=5Thaprachan.com. พระพทธสงหงค นครศรธรรมราช. เขาถงเมอ 7 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก http://www.thaprachan.com/show_pra. php?id=156477Thaitextile.org. เครองแตงกายผหญงมสลม. เขาถงเมอ 18 กมภาพนธ 2556. เขาถงไดจาก http:// www.thaitextile.org/MAIN/content.php? content_id=NEWS120607101450& content_type=newsTungsong.com. ตวหนงตะลงไอพน. เขาถงเมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจาก http://www. tungsong.com/Nakorn/Talung/joker.asp,Women.postjung.com. นำามนมะพราวสกด. เขาถง เมอ 11 มนาคม 2556. เขาถงไดจากhttp:// women.postjung.com/633949.html

155

คตสเมร : สาระ ความหมายกบการออกแบบสถาปตยกรรมและมณฑนศลปSumeru: Significant, Meaning with Architecture Design and Decorative Arts

ดร.วรนนท โสวรรณ 1

Waranan Sowannee (Ph.D.)

1 อาจารยประจำาภาควชาออกแบบภายใน คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร2 Mercea Eliade, (1963) Myth and Reality, Trans. From the French by Willard K. Trask (New York: Harper & Row), p. 8. อางใน รณ เลศเลอมใส, (2544). ฟา-ขวญ-เมอง จกรวาลทศนดงเดมของไท ศกษาจากคมภรโบราณไทยอาหม, - - กรงเทพฯ : โครงการวถทรรศน. หนา 42.

บทคดยอ ในงานศลปะและงานออกแบบ ทงจตรกรรม ประตมากรรม มณฑนศลป ไปจนถงสถาปตยกรรมตงแตอดตถงปจจบน คตสเมรถกนำามากลาวอาง ใชเปนแนวความคด ในเปนเหตผลในการทำางานออกแบบอยเสมอ จนบางครงทำาใหเกดถามขนวาศลปน-นกออกแบบ ออกแบบตามคตอยางเครงครด หรอนำาคตมาใชอธบายงานหลงจากออกแบบเสรจแลว หรอการทำางานออกแบบนนแทบไมไดคดถงคตสเมรเลย การอธบายตางๆ เปนเพยงการหาเหตผลใหงานออกแบบของนกวชาการ นกประวตศาสตรศลปรนหลง บทความนกลาวถงคตสเมร ในฐานะ “อปกรณ” ในการแปลงภาวะ “นามธรรม” ใหปรากฏเปน “รปธรรม” ใหบคคลทวไปสามารถมองเหน สมผสจบตองและรบรได นำาเสนอสาระและความหมายของคตสเมรในมมมองทตางไป กลาวคอ คตสเมร คอ หลกเหตผลชดหนงในการจดระบบคดดวยวธการตางๆ ไมวาจะเปนการแยกแยะจดประเภท การผสมผสาน และการจดการความสมพนธของสงตางๆ เปนทมาของจตสำานกและรปแบบการดำารงอยในชวตประจำาวนของสงคม2 คตสเมรมความสำาคญในฐานะ “ฐานคด” ของผคนในสงคม เปนสงหลอหลอมทศนคตของคนไทยทมตอธรรมชาตและทกสงรอบตว คตภเขาศกดสทธ ม “สเมร” เปนศนยกลางของโลก เมอมนษยสามารถกำาหนดตำาแหนง

156

แหงทของตนได เขาจะทราบโดยอตโนมตวา ตนมสทธ หนาท และจะตองมทาท จะตองปฏบตเชนไรกบสงรอบตว ทงธรรมชาต สงมชวต บคคล สตว สงของ ไปจนถงสทธและหนาทตอสงคมทงในโลกสามญและโลกศกดสทธอนเปนเปาหมายของชวตในอดมคต ความหมายนถกอธบายผานอปกรณคองานศลปะและงานออกแบบ โดยใชสถาปตยกรรมและมณฑนศลปเปนกรณตวอยาง

คำาสำาคญ: สเมร สถาปตยกรรม มณฑนศลป

Abstract In arts and design; painting, sculpture, decorative arts or architecture, “Sumeru” always refers as conceptual design. This article describe “Sumeru” as “tool” to manifest “abstract” to “concrete” and decode some intension of Sumeru principle which conceal in architecture and decora-tive arts. Sumeru is a set of reason to manage way of thinking, classify, combine and control the relationship of everything. It brings conscious and way of everyday life in social. Sumeru is “thinking basis” of people. It preach Thais at-titude about all nature and circumstance. When Sumeru is the centroid, human be able to position their place and they aware about role, right, duty and posture to everything such nature, human, animal as well as their right and duty to secular and sacred world.

Keyword: Sumeru, Architecture, Decorative Arts

157

บทน�ำ การศกษาเรอง “คตสเมร” มการศกษากนอยางกวางขวาง ผร ครอาจารย ไดทำาการศกษากนในทกแงทกมม สามารถยอนไปไดถงไตรภมพระรวงของพระยาลไท หรองานของสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพ ททรงแสดงความคดเหนไววา “เปนเรองทนบถอกนแพรหลายมาแตโบราณ ถงคดขนเปนรปภาพเขยนไวตามฝาผนงวด มมาแตครงกรงเกายงปรากฏอยจนทกวนน1 เอกสารทมกใชอางองเรอง”คตสเมร” ในทางปรชญา วรรณคด ฯลฯ เชน อาจารยประเสรฐ ณ นคร อาจารยประภาศ สรเสน ในทางศลปะ สถาปตยกรรม เชน งานของศาสตราจารยโชต กลยาณมตร รศ.อนวทย เจรญศภกล รศ.สน สมาตรง ดร.วนชย มงคลประดษฐ Adrian Snordgrass ฯลฯ เรยกไดวาในวงวชาการ “คตสเมร” ถกศกษาทกแงทกมมจนแทบจะไมหลงเหลอประเดนใดใหคนหาอกกวาได เพอทจะรบรถงความหมายในแงมมอน จงไดลองเปลยนวธการ โดยกาวขามไปจากขอบเขตเสนแบงวชาและสาขาตางๆ เพอไมใหสาขาวชาหรอแมแตตวคตสเมร กลายเปนอปสรรคในการศกษาเสยเอง โดยทำาการศกษา ทดลอง หรอเกบขอมล จากพนททเกยวของกบคตสเมรทงพนทธรรมชาต เมอง พธกรรม และสถาปตยกรรม

1 พระญาลไทย. (2525) ไตรภมพระรวง พมพครงท 8. พระนคร : สำานกพมพคลงวทยา.หนา 5.

ในบทความนจะกลาวถงเฉพาะคตสเมร กบการออกแบบสถาปตยกรรมและมณฑนศลป ซงเปนผลจากการศกษาวดในเมองไทยทมความสำาคญระดบนานาชาต ระดบชาต ระดบภมภาค ระดบทองถน และระดบชมชน ทงวดปา วดบาน วดเมอง ประกอบการเกบขอมลศาสนสถานในตางประเทศ เชน สงเวชนยสถาน ประเทศอนเดย บโรพทโธ ประเทศอนโดเนเซย เกาะบาหล วดเและเมองสำาคญในประเทศเนปาล พมา ธเบต ญปน ฯลฯ โดยเดนทางทงในฐานะนกวจย อาจารย นกศกษา นก ทองเทยว ไกด ไปจนถงผจารกแสวงบญ เพอสงเกตและทำาความเขาใจทง สถานท สงแวดลอม ผคน และ การเปลยนแปลงภายในตนเองในสถานภาพตางๆ กน วธทสำาคญทสดนอกจากการทำาตามระเบยบวธวจย คอ การใชผวจยเปนอปกรณ เชน การปฏบตธรรม การเขารวมพธกรรมตางๆ เพอสงเกตการเปลยนแปลงภายในตน คนหาวา เปาประสงคทแทจรงของคตสเมรทแฝงอยในความเชอของไทยคออะไร เหตใดเมอกลาวถงงานออกแบบแบบไทย โดยเฉพาะอยางยงงานสถาปตยกรรมและมณฑนศลปไทย อะไรๆ กตองอาง “คตสเมร”

158

ทมำของคตสเมร ส แปลวา ด งาม งาย2

เมร แปลวา ชอภเขากลางจกรวาล มยอดเปนทตงแหงเมองสวรรคชน ดาวดงสซงพระอนทรอย3

เมร อาจตรงกนโดยบงเอญกบคำาวา Main ทแปลวา แกน ในภาษาองกฤษ เหตทเลยงไมใชคำาวา “เขาพระสเมร” กเพอเนนยำาวา “สเมร” ไมใชภเขาทมสณฐานเปนภเขาแบบในธรรมชาตตามทเรารจก แตเปนภเขาในจนตภาพ เปนสญลกษณเปรยบเทยบทใชในการเลาการอธบายสภาวะธรรมทเหนอขนไปกวาการรบรดวยประสาทสมผสของมนษย ความเชอเรองสเมรเปนคตทมมาตงแตสงคมยคโบราณจนมาถงสมยแวนแควนและกอตงอาณาจกร ทมความสำาคญยงตอระบบวฒนธรรมสงคม เปนแกนของอดมการณ กรอบความคด ความร ความเชอและวถปฏบตของคนไทย โดยในชวงตนสงคมไทยมความเชอองอยกบเรอง ผ ธรรมชาตและบรรพชน บางกลมพฒนาความเชอนจนถงขนจกรวาลทศน เชน กลมไทอาหม สวนกลมคนไทยทอยภายในอาณาเขตประเทศไทย มคตทองกบระบบความเชอของอนเดย โดยเฉพาะฮนดและพทธในระดบวฒนธรรมหลวงหรอวฒนธรรมทเปนทางการ ทมาของความเชอเรองสเมรในประเทศไทยเรมปรากฏชดเจน ตงแตชมชนตางๆในเขตประเทศไทยพฒนาขนสระดบแวนแควน กลมคนไทยในประเทศไทยกไดวางตนเองเปนสงคมพทธทเชอมโยงกบอนเดยและลงกา มการรบและสบทอดปรมปราคตตางๆ จากอนเดยและลงกาจนกลายเปนของตนเอง ดงทปรากฏเปนตำานานตางๆ รวมถงคตสเมรนดวย สวนคตสเมรในวฒนธรรมไทยปจจบน โดยทวไปเชอวามทมาจาก ไตรภมกถาหรอทรจกกนทวไปในชอ ไตรภมพระรวง เชอกนวาแตงโดยพระยาลไท พระมหากษตรยราชวงศพระรวงแหงอาณาจกรสโขทย แตจากหลกฐานเอกสารพบวามการกลาวถงพระสเมรในคมภรหลายเรองทมมากอนไตรภมกถา4 เชน สตตสรยสตร5 อรรถกถาสตตสรยสตร6 อรรถกถาเนมราช7 โลกบญญต8 ฯ อกทงยงเปนสวนหนงในระบบจกรวาลทกลาวถงใน เชน โลกทปกสาร จกรวาลทปน โดยเอกสารเหลานปรากฏเปน หนงสออางอง ทพระยาลไท

2 เปนคำาอปสรรคในภาษาบาลและสนสกฤต สำาหรบเตมขางหนาคำา พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 25423 พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 4 ไตรภมกถา กลาวถงสเมรใน กณฑท 9 อวนโภครป5 พระสตรและอรรถกถาแปล องคตตรนกาย สตตก-อฎฐก-นวกนบาต, สตตสรยสตร, หนา 214-219.6 พระสตรและอรรถกถาแปล, มโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย สตตกนกาย, อรรถกถาสรยสตร, หนา 219-222.7 มหานบาตชาดก ทศชาตฉบบชนวร, เลม 1 เนมราชชาดกท 4, หนา 154-155.8 โลกบญญต กณฑท 7 นคกณฑ, หนา 25-26. หมายเหต โลกบญญต แตงโดยพระสทธรรมโฆษะเถระ ไมทราบชาตภมเดมวาเปนชาวพมาหรอลงกา ไมทราบปทแตง สนนษฐานวามอายราวพทธศตวรรษท 14 มฉบบคดลอกเปนอกษรพมาภาษาบาลจารลงในใบลาน ไมทราบปทจาร ทหอสมดแหงชาตกรงเทพ

159

ระบไววาใชในการแตงไตรภมพระรวง จงสามารถสรปไดวา ความเชอเรองภเขาศกดสทธทชอเขาพระสเมรนน เปนเรองทมอยกอนแลว9 เชนเดยวกบความเชอเรองโลก นรก สวรรคชนตางๆ ไปจนถงพระนพพานทอาจแพรหลายในสงคมไทย ตงแตกอนแตงเรองไตรภมพระรวง10

ในสงคมไทยแตโบราณ คตสเมรเปนจดอางองของจกรวาลวทยาทงหมด ทงตำาแหนงของโลก ตำาแหนงแหงทของมนษย และตำาแหนงแหงทของสงตางๆ ในจกรวาล เชน โลกมนษย นรก สวรรค ทมาของกษตย ทอยของมนษยและสตว ไปจนถงอธบายปรากฏการณธรรมชาต เชน การเปลยนฤดกาล เดอน ป การเปลยนจากกลางวนเปนกลางคน ฯลฯ การนำาทกสงมาอางองกบคตสเมร ทำาใหมนษยทราบฐานะและความสมพนธระหวางตนกบสงอนๆ ในจกรวาลไดชดเจน11 โดยพระยาลไททรงขยายในสวนของไตรภม

9 ในคำาไทดงเดมปรากฏ คำาทหมายถงเขาพระสเมร และแสดงความเชอเรองเขาพระสเมร เชน ในการกลาวโองการในพระราชพธสมยอยธยาตอนตน ผาหลวง หมายถง เขาพระสเมร, เจาผาหลวง หมายถง พระอศวร , ผาสามเสา หมายถง เขาตรกฏ (ภเขามสามยอด), ผาดำา หมายถง เขากาลกฏ (ภเขาสดำา), ผาเผอก หมายถง เขาไกรลาส (ภเขาทมสขาวดงสเงนยวง) , ผาหอมหวานหมายถง เขาคนธมาทน (ภเขาซงมกลนหอม), เรอนอนทร หมายถง วมานไพชยนต (วมานของพระอนทร), ฟาชระแรงหกคลอง หมายถง ฉกามาพจรสวรรค (สวรรคทงหกชน), สปวงผ หมายถง ทาวจตโลกบาล (ผรกษาทวปทงส), ขนหงสทองเกลาส หมายถง พระพรหม (พระพรหมผทรงหงส), ง และ เงอก หมายถง นาค, ววเผอก หมายถง โคนนท (พาหนะของพระอศวร) see detail in จตร ภมศกด, โองการแชงนำาและขอคดใหมในประวตศาสตรไทยลมนำาเจาพระยา, กรงเทพ: ฟาเดยวกน, 2547, หนา 4810 พระราชวรมน, (2526). ไตรภมพระรวง อทธพลตอสงคมไทย, กรงเทพ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร หนา 44 และ 40-51.11 See Ibid. Chapter Four; The Garuda of Book Two; The Animal Kingdom p.85,p.115 --- Chapter Two; The Land of Demon of Book Four; The Domain of Asurap.137 --- Chapter Four; The Delivery of part one; Childbirth in Book five; Humanityp.141,143 --- Chapter Two; The Race of Man in part two; the Four Quarters of the World of Book five; Humanity p.177 --- Chapter Four ; A Grand Conquest in Part Three; The Universal King of Book five; Humanity p.203 --- Chapter Eight; The Noblest of Elephants in Part Three; The Universal King of Book five; Humanityp.307,309, 317, 327--- Chapter Two; Tayatimsa Heaven of Book Six; Lesser God and Angels p. 369 --- Chapter Two; The Six-Colored Halo of Book Eight; Incorporeality p. 381, 383, 385, 391 --- Chapter Three, The Celestial Bodies, p.389 Chapter Four; The Season and The Month, and p.393 --- Chapter Five; Day and Nightp.413 --- Chapter One; The Destructive Forces, Chapter two; The End of the World, p.419, Chapter Three; The Great Fire and p.421 in part one; The Destruction of Book Ten; The Book of Ages p.429 --- Chapter one; The Great Wind and Chapter two; A New World, and p.433 in part two; A New Universe of Book of Book Ten; The Book of Agesp.447 --- Chapter one; The Treasure of Nibbana, and p. 455 --- Chapter three; The Methods of Gaining Nibbana of Book Eleven; Nibbana

160

หรอโลกทงสามออกมาโดยเฉพาะ12 เพอแสดงโลกในอดมคตทมแตความสขสมบณ จากการทประชาชนประพฤตปฏบตอยใหศลธรรม เพอสงสอนเรองคณงามความด โนมนาวใหประชาชนประพฤตอยในศลธรรม ใชควบคมระบบศลธรรม ระบบคณคา ระบบภมปญญาและการปกครอง ทำาใหอาณาจกรมความมนคงและเกดสนตสขจากอานภาพของพระพทธศาสนา13

รปลกษณอนเปนทรจก สเมรเปนศนยกลางของจกรวาลตามคตศาสนาพทธ แนวความคดนใกลเคยงกบจกรวาลวทยาของศาสนาฮนดทม “เมร” เปนศนยกลาง แตกตางกนเลกนอยตรงทสณฐานของเมรเปนทรงกระบอกยาวๆ ทมแกนเอยง14 ในขณะทหากพจารณาตามตวเลขระบสณฐาน15 สเมรมลกษณะเปนทรงกระบอกกวางยาวสงเทาๆ กน

12 ดในตอนตนของบทพระราชนพนธ13 ไตรภมกถาไมไดแตงขนเพอใหเปนวรรณคด อยางเรองแตงในปจจบน บางคนกลาววา ในยคสมยนนคงยงไมรจกถงการเขยนหนงสอเพอศลปะบนเทง....หรอ เพอความงดงามทางศลปะ หากแตเปนเรองของความสำาคญทเปนความศกดสทธ เปนทง พระกถาธรรม และสวนสำาคญในการเผยแพรธรรมานภาพ เผยแพรความรเกยวกบพทธศาสนา และเปนคมภรเพอควบคมระบบศลธรรมและการปกครองของประชาชน ทำาใหอาณาจกรมความมนคงและเกดสนตสขจากอานภาพของพระพทธศาสนา ดรายละเอยดใน พษณ ศภนมตร. หมพานต. กรงเทพ : สำานกพมพอมรนทร. 2007.14 มาจากคำาอธบายททำาใหไดขอสรปวา ดานบนสดและลางสดของเมร จะมดประมาณ 6 เดอน สวาง 6 เดอน สลบกนไปจงสณนษฐานวา ปรากฏการณเชนนจะเกดขนได แกนของเมรนาจะมลกษณะเปนแกนเอยง ดรายละเอยดใน Ency-clopaedia of Hinduism Vol.38 Purana, ed. N. K. Singh New Delhi: Anmol Publications PVT. LTD. 1997.15 สง 84,000 โยชน ลกลงไปใตนำา 84,000 โยชน และ กวาง 84,000 โยชน (1 โยชน ประมาณ 16 กโเมตร)

ภำพท1 เขาสเมร โดย (บน) ศยาภรณ อาภรณทพย (ลาง) เบญจรตน เสมาภกด และ นรศรา สกลไพศาลสนนกศกษาภาควชาออกแบบนเทศศลป คณะมณฑนศลป ม.ศลปากร

161

ดานบนยอดของสเมรเปนทตงของสวรรคชนดาวดงส มพระอนทรหรอทาวสกกะเปนผปกครอง ดานลางเปนนรกภมทอยอาศยของอสร สเมรถกลอมรอบดวยภเขาและมหาสมทร รปวงแหวน 7 วงสลบกน ภเขาทง 7 ไดแก ยคนธร อสนธร กรวก สทสนะ เนมนธร วนตกะ และ อสสกณณะ เรยงจากดานในไปนอกตามลำาดบ สณฐานของภเขาทงเจดเปนรปวงแหวน ครงหนงโผลพนนำา อกครงจมอยดานลาง เขาแตละลกมขนาดลดหลนกนลงไปทละครง เมอนำาทงหมดมาประกอบกนจกรวาลทมสเมรเปนศนยกลางจงมลกษณะเปนทรงกระบอกหรอไมกทรงกลม แตภาพทแสดงมกเปนสามเหลยมเนองจากแสดงใหเหนเฉพาะสวนทโผลพนนำาขนมา ทสดขอบจกรวาลมกำาแพงจกรวาล16 ระหวางภเขาลก สดทายกบกำาแพงจกรวาลเปนทตงของทวปทงสอนเปนทอยอาศยของมนษย ไดแก อตรกรทวปทางทศเหนอ ชมพทวปทางทศใต บรพวเทหะทางทศตะวนออก และอมรโคยาน17 ทางทศตะวนตก ถดจากกำาแพงจกรวาลออกไปเปนทวางระหวางจกรวาลตางๆ ซงเปนตำาแหนงของโลกนตนรก นคอลกษณะคราวๆ อนเปนทรจกของสเมรและองคประกอบ

16 .... the Cakavala mountain range, the walls of the Universe. ..... The Cakravala Range is 82,000 yojana high , 82,000 yojana under water and 82,000 yojana thick …..”17 ตามคตพทธนยมเรยก “อปรโคยาน”

สเมรกบศลปะและงำนออกแบบไทย คตส เมรปรากฏในงานศลปะและงานออกแบบในทกระดบ ในระดบทองถน ในระดบสามญ ในงานชนสง และงานหลวง

อยางไรกตามสาระและความหมายของคตสเมร ไมไดอยทจำานวนเทวดา ประตมานวทยาของพระพทธ รปลกษณของอาคาร การซอนชนของหลงคา ดาวเพดาน หรอแมแตสทนดรสมทรทถกแทนคาดวยลานทรายหรอจะกลายเปนลานหนแกรนต แตอยทสามารถทำาใหผชมงานศลปะ หรอผใชสอยงานออกแบบ สมผสความงามของผลงาน เกดความเขาใจ เกดพทธปญญา เขาใจโลกตามความจรงหรอไม ดงจะอธบายในสวนตอไป

ภำพท2 คตสเมรทปรากฏในงานศลปะและงานออกแบบระดบตางๆ

162

สำระและควำมหมำยของคตสเมร คตสเมร คอ หลกเหตผลชดหนงในการจดระบบคดดวยวธการตางๆ ไมวาจะเปนการแยกแยะจดประเภท การผสมผสาน และการจดการความสมพนธของสงตางๆ เปนทมาของจตสำานกและรปแบบการดำารงอยในชวตประจำาวนของสงคม18 คตสเมรมความสำาคญในฐานะ “ฐานคด” ของผคนในสงคม เปนสงหลอหลอมทศนคตของคนไทยทมตอธรรมชาตและทกสงรอบตว เมอม “สเมร” เปนศนยกลางของจกรวาล มนษยสามารถกำาหนดตำาแหนงแหงทของตนได เขาจะทราบโดยอตโนมตวา ตนมสทธ หนาท และจะตองมทาท จะตองปฏบตเชนไรกบสงรอบตว ทงธรรมชาต สงมชวต บคคล สตว สงของ ไปจนถงสทธและหนาทตอสงคมทงในโลกสามญและโลกศกดสทธอนเปนเปาหมายของชวตในอดมคต ในทางศลปะและการออกแบบ คตสเมร คอ สอในการแปลงภาวะนามธรรมใหปรากฏเปนรปธรรม เพอใหคนธรรมดาสามารถรบรและเขาใจได คตสเมรประกอบดวย “เนอหา หรอ สาร” ทตองการสอไปยงผคน ดวย “สอ” น จะชวยใหมนษยธรรมดาสามญประจกษถงสงทสงสง กวางไกลกวาเรองรป รส กลน เสยง ทจบตองมองเหนได การรบรความงามของงานศลปะ จงตองรบรจากองครวมลงมาสองคประกอบยอยทงหลาย19 โดยใชการเคลอนไหว เวลา การรบร20 สต วฒภาวะ และประสบการณของแตละบคคลเปนปจจยใหเกดการหยงร ใน คตสเมร มการสอความหมายอย 2 ขน คอ การใสรหส และการถอดรหส21 คตสเมรจงเปนภาษาทพดถงสงตางๆ ในอกความหมายหนง ดงนนผรบสารจงจำาเปนตองตความใหไดทงสองระดบจงจะเขาใจสงทผสรางตองการอธบาย โดยเฉพาะอยางยงเมอผสราง สรางงานดวยปญญา ผลงานนนจงควรตองถกแปลความดวยพทธปญญา22 ดวยประสบการณ ประสาทสมผส และจตใจเชนกน

18 ไดแนวคดมาจาก Mercea Eliade, Myth and Reality, Trans. From the French by Willard K. Trask (New York: Harper & Row, 1963), p. 8., พษณ ศภนมตร. หมพานต. กรงเทพ : สำานกพมพอมรนทร. 2007., รณ เลศเลอมใส, ฟา-ขวญ-เมอง จกรวาลทศนดงเดมของไท ศกษาจากคมภรโบราณไทยอาหม, - - กรงเทพฯ : โครงการวถทรรศน, 2544. หนา 42.19 ไดแนวคดมาจากการรบรความงามในงานสถาปตยกรรมของ Kirtikhacara, J., 2007. Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architecture. P.3820 Merleau-Ponty, 1962. Phenomenology of Perception, London: Routledge & Kegan Paul. Pt.2, Chapter 1-2. 21 คำาวาใสรหสและถอดรหส ไดแนวคดมาจาก Barthes, R., 1990. Mythologies, New York: The Noonday Press. P.11422 Kirtikhacara, J., 2007. Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architec-ture. P.36

163

งานศลปะและงานออกแบบเปนสอในการแสดงออกและการอธบายปรชญา ใหเหมาะกบระดบการรบรของแตละคน ในอดตไมมการจำาแนกสาขาวชา ผลงานสรางสรรคไมใชผลงานของนกออกแบบอจฉรยะเพยงคนเดยว แตเปนงานทรวมเอาศลปะวทยาการทกแขนง ทงศลปะ วจตรศลป สถาปตยกรรม และมณฑนศลป รวมไปถง วศวกรรม คณตศาสตร ดาราศาสตร เขาไว และนำามาประยกตสรางงานออกแบบทสามารถสอสารกบจตใจของมนษย สอสารกบจตใจของปจเจกบคคลโดยตรง ไมวาบคคลผนนจะมภมธรรม มปญญาในระดบใด หากคนผนนมอวยวะในการรบรเชนเดยวกบคนทวไป กจะสามารถรบสารทผออกแบบตองการจะสอไดตามระดบภมธรรมของตน อยางไรกตาม มนษยอาจจำาแนกเปนประเภทไดออกเปนสองกลมตามความสามารถในการรบร คอ กลมผมพทธปญญาทสามารถเขาใจและบรรลธรรมดวยปญญาญาณ23 ของตนเอง และกลมทเปนคนสวนใหญผยงดอยพทธปญญา ไมอาจบรรลโดยปราศจากตวกลางบางอยางได24 คตสเมรในงานศลปะมไวสำาหรบคนกลมหลงซงมจำานวนมากนเอง ทงนความเขาใจทเกดขนเมอแตละคนเหนสญลกษณคตเขาพระสเมรไมจำาเปนตองเหมอนกน การแปลความทตางกนไปจงเปนเรองปกตทเกดขนไดเสมอ เนองจากแตละคนกมกรอบอางอง มวธคด วธประเมนคา ไปจนถงมสตปญญา ทฏฐ ภมธรรมและมกรรมทตางกน เรองราวในคตเขาพระสเมรจงเปนเรองจรงทพสจนไดสำาหรบคนทมประสบการณตรง แตสำาหรบคนทไมเคยสมผส จงไมอาจตอบไดวาจรงหรอเทจ เมอถงสภาวะทเหมาะสม ความรความเขาใจชนดทเรยกวารแจงและความเขาใจอยางถองแทจะเกดขนเอง ในฐานะมนษยธรรมดา สาระของคตเขาพระสเมรไมไดอยทวาเปนเรองจรงหรอเทจ หรอการทศลปน นกออกแบบสามารถสอความผานศลปะและงานออกแบบทงามหรอไม แตอยทการนำามาใชในการดำาเนนชวต สำาหรบบางคนคตเขาพระสเมรเปนเครองจงใจใหทำาด เพราะเชอวาทำาดแลวจะไดขนสวรรค ละเวนบาปเพราะกลวตกนรก สำาหรบบางคน คตสเมรกลบกลายเปนอปสรรคในการเขาใจธรรม เพราะเขาใจผดไปเปนเรองภพชาต เรองโชคชะตา เรองดวง เรองภตผ เขาทรง กราบไหวรปเคารพ แกบน ในขณะทบางคนสามารถดำาเนนชวตอยางมสมมาทฏฐ มสตรตวทวพรอม มศลมธรรม เกดปญญารแจงไดโดยไมเคยรเรองคตสเมรมากอนเลยกเปนได ความหมายและเรองราวในคตสเมรจงขนอยกบปญญาของแตละบคคลโดยแท

23 กระบวนการทางจตในการรบรหรอเรยนร อนเกยวของกบ perception, memory, introspection, imaginary24 Kirtikhacara, J., 2007. Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architecture. P.35

164

คตสเมรในงำนศลปะและงำนออกแบบ งานศลปะและงานออกแบบของไทยผกโยงอยกบ “คตสเมร” ในฐานะอปกรณ สอในการแปลงภาวะนามธรรมใหปรากฏเปนรปธรรม เพอใหคนธรรมดาสามารถรบรและเขาใจได ภาวะความศกดสทธถกทำาใหรจกและรสกดวยวธการเปรยบเทยบอยางพศดารโดยมองคประกอบตางๆ ในคตสเมรเปนสอ เมอพจารณาในมมน “คตสเมร” เปนระบบภาษาทพดถงสงตางๆ ในอกความหมายหนง ดวยการเลาเรองผานสญลกษณ ความรเกยวกบธรรมชาต โลก และชวต โลกสามญ โลกศกดสทธไปจนถงระบบความสมพนธอนสลบซบซอนของจกรวาล คอยๆ ถกเปดเผยและถายทอดใหกบผคนในระดบตางๆ อยางเปนระบบ ซงจะสมพนธกบขนาดทางกายภาพของพนท และเปาหมายตอการรบรของคนตงแตระดบกวางไปหาแคบ คอ การรบรรวมกนของคนในระดบภมภาค สงคม ประเทศ กลมคนในเมอง ชมชน และการรบรในระดบบคคล คตสเมรเปนเครองมอสำาหรบเชอมตอสจธรรมอยางหนงกบสจธรรมอกอยางหนง ไมใชผลสนสด ปลายทางของความคดผานสญลกษณคตสเมรคอ “ความจรง” คอ “ธรรม” ทสญลกษณแทนอย ดงนนจงควรพจารณาดวยความมสตและใชปญญาทอนสญลกษณกลบมาเปนความจรงใหเกดการรแจงในธรรมใหได

คตสเมรในงำนสถำปตยกรรมและมณฑนศลป คตสเมรในงานศลปะและงานออกแบบ มงสอความหมายและทำาใหปรากฏการณโลกศกดสทธปรากฏในระดบปจเจกบคคล สถาปตยกรรม ถอไดวาเปนอปกรณหนงในการสอความศกดสทธ ทมคณสมบตพเศษตางจากอปกรณอน คอ สามารถแสดงปรากฏการณการรบร ทกมตของประสาทสมผส เนองจากเปนพนททรวมเอาศาสตรทกแขนงทงศลปะ จตรกรรม ประตมากรรม มณฑนศลป วศวกรรม วทยาศาสตร ศาสนา ดาราศาสตร ไปจนถงโหราศาสตร รวมทงตวผใชสอยสถาปตยกรรมนนเอง มาเปนสวนประกอบ สรางเปนพนทแหงประสบการณ ทซงเราตองใชรางกาย ประสาทสมผส ปญญาและจตใจของตนเองในการสมผส รบรความงาม และความหมายทผสรางตองการจะสอผานสถาปตยกรรมนนๆ การรบรจดประสงคทแทจรงทอยภายในสถาปตยกรรมตองรบร จากองครวมลงมาส องคยอยทงหลาย25 โดยใชการเคลอนไหว เวลา และประสาทสมผส26 เปนปจจยใหเกดการหยงร ในพนทของสถาปตยกรรม คตเขาพระสเมรถกนำามาใชเปนแนวความคดในการออกแบบทกสวน ซงสมพนธกบการรบรของคน ดงน

25 Kirtikhacara, J., 2007. Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architecture. P.3826 Merleau-Ponty, 1962. Phenomenology of Perception, London: Routledge & Kegan Paul. Pt.2, Chapter 1-2.

165

ต�ำแหนงทตง ตำาแหนงของสถาปตยกรรมจะสมพนธกบพนทศกดสทธอนเสมอ อาคารไปจนถงพนทของสถาปตยกรรมหนงๆ นนเปนแคจกรวาลหนงในมหาจกรวาลหรออนนตจกรวาลทมมากมายนบไมถวน สถาปตยกรรมศกดสทธมกตงอยในตำาแหนงทสมพนธกบสงกอสรางอนทเนนวาสงนคอ พระสเมร เชน วดพระศรรตนศาสดารามกบพระบรมมหาราชวง พระบรมมหาราชวงกบทองสนามหลวง พระบรมมหาราชวงกบแมนำาเจาพระยา วดสทศนเทพวราราม ราชวรมหาวหารกบเสาชงชา หรอสมพนธกนในแกนแนวตงอยางเชน ดอยสเทพกบวดพระธาตดอยสเทพ การกำาหนดตำาแหนงแหงทของอาคารเชนนเทากบเปนการเนนใหความเปนพระสเมรของตวอาคารใหชดเจนยงขน และเปนการอธบายเรองความสมพนธขององคประกอบตางๆ ภายในจกรวาล และความสมพนธของอนจกรวาลภายในมหาจกรวาลไดเปนอยางด เมอดความสมพนธระหวาง คนผใชสอยสถาปตยกรรม ทตงของสถาปตยกรรม และ องคประกอบทอางอง ตวผใชสถาปตยกรรมอาจเปรยบเหมอนอนจกรวาลหนงในมหาจกรวาล หรออาจเปนเพยงเศษธลเลกๆ ในจกรวาลอนยงใหญ แสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางสงตางๆ ในมนษย โลกและจกรวาล ไปจนถงความสมพนธระหวางผคนทอย ณ ตำาแหนงตางๆ ในสงคม

แกน แกนคอมาตรกำาหนดของสถาปตยกรรม27 การวางผงในสถาปตยกรรมทมทมาจากคตพระสเมร ทำาใหเกดการจดวางผงและตวอาคารตามเสนแกนทสมพนธกบทศหลก คอ ตะวนออก-ตะวนตก หรอ ทศเหนอ-ทศใต โดยมอาคารประธานอนเปรยบเสมอนพระสเมรซงเปนแกนจกรวาลอยตรงกลาง แกนของสถาปตยกรรมศกดสทธของไทยไมไดถอปฏบตอยางเครงครด หากวางตามแนวทศตะวนออก-ตะวนตก กองกบคตทวาเพอใหพระประธานหนหนาไปทางทศตะวนออก หรอไมองคตทวาทศตะวนตกเปนทศทพระพทธเจาประสต ตรสรและปรนพพาน เมอพทธศาสนกชนเขาไปสกการะพระประธานในพระวหารทางทศตะวนออก กจะไดสกการะเจดยทอยดานหลงและสกการะทศตะวนตกพระพทธเจาประสต ตรสรและปรนพพานไปพรอมกนดวย หากวางแกนตามแนวทศเหนอ-ทศใต กจะองกบคตทวาทศใตคอเบองหวนอน หรอไมกอางถงเอาตำาราดาราศาสตรโหราศาสตรไทย ซงถอวาทศเหนอคอทศมงคล การวางผงตามแนวแกนนสมพนธกบการรบรเรองทศทางของมนษย การโคจรของดวงอาทตยและดวงดาว และความรสกตอความมดความสวางและดานหนาดานหลง ซงทำาใหเกดการกำาหนดความหมายของทศทเปนมงคล อมงคล ความด ความ

27 Le Corbusier, 1944, Toward a New Architec-ture (trans. F. Etchells), London: Architecture Press. p.73

166

ชว อดตและอนาคต รวมทงความรสกเรองตำาแหนงของนรกและสวรรค แตเรองเสนแกนนกมขอยกเวนในการตงแนวทศของสถาปตยกรรมทอยใกลทางสญจร ทงทางนำาและทางบก กจะวางแนวแกนไปสเสนทางดงกลาว เพอใหสถาปตยกรรมนนมความสงางามเมองมองดจากเสนทางคมนาคมทผานดานหนาและเพอใหใชสอยไดสะดวก เสนแกนของสถาปตยกรรมทงตะวนออก-ตะวนตก หรอ ทศเหนอ-ทศใต จะสมพนธกบการปรากฏและการโคจรของดวงอาทตย หากวางตามแนวทศตะวนออก - ตะวนตก แสงตอนเชากจะทำาใหดานหนาของอาคารดเรองรองศกดสทธ และแสงจากดานหลงทคอยลบหายไปในตอนเยนกจะทำาใหสถานทดสงบนง หากอาคารหนหนาไปทางทศตะวนตก แสงของดวงอาทตยในตอนเขาทฉายขนมาตดกบตวอาคารทอยในเงามด จะทำาใหตวอาคารดยงใหญ ทำาใหคนทเขามาจากทางดานหนาดวยความสงบสำารวม เกดความศรทธาในพลงอนศกดสทธ หากแนวแกนวางตามแนวทศเหนอ-ทศใต แสงของดวงอาทตยจะสาดสองในลกษณะทออมตวอาคาร เนนใหตวอาคารและลวดลายประดบตกแตงมความมลงเมลองสวยงาม การวางแกนประธานใหสมพนธกบการโคจรของดวงอาทตย นาจะเปนการเนนจดแหงดลยภาพและความสงบนง ทใชอาคารประธานเปนสญลกษณแหงจดศนยกลางทเปรยบเสมอนศนยกลางของโลก28 โดยใชการโคจรของดวงอาทตยและทศทางทแสงสาดสอง ทำาใหเกดอาคารมการเคลอนไหว ใชพนทและเวลาภายนอกนอมนำาใหพนทและเวลาภายในจตใจของผพบเหน สมผสกบภาวะของความศกดสทธ เสนแกนของอาคารจงทำาหนาทเหมอนเสนทเชอมเราเขากบจตวญญาณ (Genius Loci)29 ของสถาปตยกรรมอนศกดสทธ ทมพระสเมรเปนศนยกลางน ผง ผงของพทธสถาปตยกรรมมกเปนรปสเหลยมผนผา หากพจารณาตามประโยชนใชสอยผงเชนนจะสอดคลองกบตวอาคารทสรางขนเปนรปสเหลยมผนผา ทำาใหผงมความสมดล และการวางองคประกอบ อนๆ กสมมาตรสวยงามตามไปดวย ดานการกอสราง ตวอาคารทเปนรปสเหลยมสามารถสรางไดงายและมประสทธภาพทสด และการจดวางพนทใชสอยภายในอาคารรปสเหลยมผนผากทำาไดอยางมประสทธภาพมากกวาผงแบบอนทงหมด

28 Eliade cited in Kirtikhacara, J., 2007. Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architecture. P.48-4929 See Norberg-Schulz, C., 1980. Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture, New York: Rizzoli. P.18-33

167

พนทซงครอบคลมวงจรแหงกาลเวลา ทงในนยยะของพนททางกายภาพหรอวนเวลาทสมพนธกบการโคจรของดวงอาทตย ดวงจนทร จกรราศและดวงดาวตามนกษตร บนแกนประธานทงสทศ และพนทและเวลาภายในจตใจของมนษย30 พนทขอบของมณฑลนจงเปรยบเสมอนเสนจนทรวถและสรยวถรวมกน โดยจำาลองไวในพนทขอบของผงรปสเหลยมจตรส31 ทมแกนของจกรวาลคอพระสเมรอยทตำาแหนงของอาคารประธาน พนทปดลอม สงททำาหนาทปดลอมในสถาปตยกรรม มทง รว หรอ กำาแพง ไปจนถงการเวนระยะโดยใชลานหรอพนทวาง ในผงของสถาปตยกรรมจะมการแบงพนทออกเปนสวนๆ เพอทำาหนาทเปนจดเปลยนความรสกของคน ใหรสกวากำาลงจะผานเขาสอกพนทหนง ทบรสทธยงกวา ศกดสทธยงกวาพนททกำาลงยนอยและทผานมา เมอผานจากพนทหนงสพนทหนงจะตองสำารวมกายและใจใหมากขน สถาปตยกรรมทางศาสนาของไทยจะมกำาแพง หรอกำาแพงแกว ลอมอาณาเขตไว กำาแพงนสรางขนตามคมภรในพระสตรฝายมหายานทกลาวถงทประทบของพระพทธองคในชนสขาวด32 ซงมกำาแพงแกวลอมรอบ สวนชองเปดทเปนทางเขา จะทำาเปนซมประตประดบตกแตงสวยงาม บางแหงประดบดวยปนปนรปสตวในปาหมพานต เพอเปนการอปมาวา คนตองเดนผานปาหมพานตทอยทางทศเหนอของชมพทวป เพอเขาสเขตเขาพระสเมร บางแหงมรปปนยกษเฝาอยทประต มความหมายวาเปนผปกปกษรกษาศาสนสถาน สวนปดลอมดานในสดทลอมรอบพระวหาร มกทำาเปนทางเดนมหลงคาคลม เรยก ระเบยงคด หรอพระระเบยง ภายในพระระเบยงคดดานทเปนกำาแพงทบ มกเปนทประดษฐานพระพทธรป หรอมภาพจตรกรรม เชน เรองชาดกตางๆ พทธประวต หรอเรองรามเกยรต เพอใหคนไดศกษาคตธรรมคำาสอนผานภาพจตรกรรม สวนดานทหนเขาหาวหารจะมแนวเสารบหลงคา ซงแนวเสาทวางซำากนอยางสมำาเสมอนมผลทำาให เมอเราเดนอยดามทางในพระเบยงคด สายตาจะจบจองไปทลวดลายและเรองราวบนผนงทอยดานซาย ขณะทเคลอนตวไปตามจงหวะของแสงและความทบของเสาทางดานขวา ทำาใหจตจะเกดขณกสมาธตอเนองกนไป และเมอเดนวนประทกษณไปจนสด กำาลงของสมาธทสมบรณขนกจะทำาใหจตมความบรสทธขนเมอจะเขาไปสกการะพระประธานในวหาร

30 ดรายละเอยดเรอง Mandala in Architecture Plan ไดใน Bunce, F. W., 2002. The Iconography of Archi-tectural Plan, New Delhi: D.K.Printworld (P) Ltd. P.3-55 และ ดรายละเอยดเรอง Mandala and psyche ไดใน Govinda, L. A., 1976. Psycho-Cosmic Symbolism of the Buddhist Stupa, California: Dharma Pub-lishing.31 Kramrisch, S., 1976. The Hindu Temple, Delhi: Motilal Banarsidass. P.30-39 Stella Kramrisch ไดอธบายวา เปนการแสดงมมมองตอระบบสรยะแบบ Heliocentric และ Geocentric32 โชต กลยาณมตร. (1996). สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. กรงเทพ : สมาคมสถาปนกสยามฯ. หนา..99

168

ในทางประโยชนใชสอย ในอดตขณะมพธกรรมจะอนญาตใหเฉพาะผชายเทานนทสามารถเขาไปในพระวหารได ดงนนพระเบยงจงเปนทสำาหรบผหญงและเดกนงอยรอบนอก หรอในโอกาสเทศกาลงานบญ พระระเบยงนกจะเปนทปฏบตธรรมรวมทงเปนทพกชวคราวสำาหรบผทเดนทางมาทำาบญดวย การแบงอาณาเขตพนทอกลกษณะหนงในสถาปตยกรรมไทย คอ ลานทราย33 ลานทรายเปนพนทโลงเปนลานรอบวหารและเจดย ลานทรายเปนสญลกษณถงสทนดรสมทรทลอมรอบพระสเมรซงกคอพระเจดย ในทางประโยชนใชสอย พระภกษจะใชลานทรายเปนทเจรญสมาธโดยการกวาดลานวดหรอเดนจงกรม นอกจากนทรายยงมประโยชนคอปองกนตนหญาหรอวชพชขนรอบวหาร อกทงชวยระบายนำาและความชน ทำาใหอาคารไมผพงงาย34 สำาหรบผทเขาไปในสถาปตยกรรม ลานทรายนอกจากจะเปนเครองหมายวาควรสำารวมกาย วาจา ใจ ความรสกเมอเทาเหยยบไปบนทราย พนผวสมผสของเมดทรายจะชวยใหกำาหนดสตรในแตละกาวไดชดเจน นอกจากนนเนองจากลานทรายเปนพนทโลง กระแสลมทพดผานเขามากระทบกบผวหนง ชวยใหรสกผอนคลาย สงบ คลายจากกเลส และพรอมทจะเขาสพนทศกดสทธภายใน มมมองทศทำงและกำรเคลอนท ในสถาปตยกรรมไทยตำาแหนงของผใช มมมอง ทศทางการมอง จะถกกำาหนดโดยทางเขาและการเคลอนท35 ซงจะสมพนธกบสภาวะจตของผใช ทศทางการเคลอนทของผใช เมออย ณ ตำาแหนงท แตกตางกนในแตละจดบนแกนประธาน เมอรวมกบการจดระเบยบองคประกอบ จงหวะ และโครงสรางสามมต อนทำาใหเกดมมมองของแสงและเงาทปรากฏ เมอผใชเคลอนทไปจงทำาใหเกดภาวะตอเนองแบบสมต (Four Dimensional Continuum) ทสมพนธกนทงสดสวนทางกายภาพของมวล รป พนท และ เวลา ซงสามารถสรางพลงและความรสกถงความศกดสทธทงอยางเฉยบพลน และคอยๆ นอมนำาใหเกดความรในเรองสภาวะธรรมของสรรพสงในธรรมชาต ตามคำาสอนในพทธศาสนา ตวอยางมมมองทถกกำาหนด เชน มมมองจากทางเขา ผานมาตามแนวแกนประธาน ตรงไปยงพระประธานในพระวหาร เมอมองจากจดนจะเหนแสงเรองรองของพระประธานทามกลางความมดภายในพระวหาร ซงอยในแกนเดยวกนกบตำาแหนงทกำาลงยนอย สอถงสวรรคทแยกออกจากโลกมนษย สอถงสภาวะนพพานทพนไปจากสงสารวฏ หรอมมมองขณะทกระทำาประทกษณรอบพระเจดย การเดนวนรอบซำาๆ โดยมสมาธเพงอยทจดเดยว ขณะทสายตาจะมองเหนแตทรงของเจดยทโคงมนแลวลบหาย ซงเปนสดสวนอนสงบนง กชวยใหจตเกดสมาธไดงาย หรอตำาแหนงทมองเหนพระประธานเมอเขาไปอยในวหาร ซงยงเขาใกลจะรสกเหมอนองคพระคอยๆ ลอยสงขน และเมอนงอยเบองหนาพระประธานจะรสกวาองคพระกำาลง

33 ปจจบนนยมทำาเปนพนปน34 Woralun, B. (2009). Architecture. Paper presented at the UNESCO Museums Capacity Building Program, Lampang Workshop, Lampang. p.1435 COOMARASWAMY, A. K., The Transformation of Nature to Art, New York: Dover Publication. P.147

169

มองลงมาดวยสายตาทเปยมไปดวยความเมตตา ทำาใหผทอยในบรรยากาศอนศกดสทธนเกดความศรทธาตอพระศาสนา ทรงของอำคำร เจดย ทรงของเจดยในประเทศไทยนยมเจดยทรงกลมเปนหลก เชนทนยมเรยกกนทวไปวา เจดยทรงลงกา หรอเจดยทรงระฆง สวนเจดยททำาขนในรปอนนนกม เชน พระปรางค ทงสองแบบกคอสญลกษณของพระสเมรอนเปนแกนจกรวาล ทรงของเจดยจะสงขนไปในแนวตง ความกวางลดหลนกนไป ตงแตสวนฐานทกวางทสด องคระฆง บลลงก ปลองไฉน ปลยอด และรวมเปนจดเดยวตรงปลายยอดเรยกเมดนำาคาง ความหมายของสวนตางๆของเจดย อาจมทมาจากจำานวนคำาในคาถาหรอปรศนาธรรม อาจกำาหนดขนตามจำานวนชนภมในไตรภม ตามจำานวนพระพทธเจา อาจกำาหนดขนจากจำานวนอายบคคลหรอปของเหตการณทสราง หรออาจมขนโดยเขาใจวาเปนธรรมเนยมทจะตองม36แตจากการศกษา ผเขยนเชอวาเปาประสงคของของเจดยนน คอ การเปนอปกรณชวยใหเกดสตและสมาธ การพจารณาดวยจตทเปนสมาธ ขณะเดนประทกษณรอบองคเจดยทงทเปนทรงกลม เหลยมหรอยอมม การเดนวนไปรอบๆ ดวยจตทบรสทธและเปนสมาธ จะนอมนำาใหเกดความตระหนกถงการเวยนวายตายเกด การวนเวยนอยในกองทกขกองกเลสอยางไมรจกจบสน ครนเมอสายตาละจากทางทเดนวนอย ไปยงสวนยอดของเจดย กจะเหนยอดเจดยอยทามกลางแสงสวาง ประกอบกบความสมพนธกบการเคลอนไหวของเมฆดานบนทำาใหสวนยอดอาคารดเหมอนจะเคลอนไหวได เมอประกอบกบเสนสายทสงชะลดเปนทรงจอมแห หรอไมกโคงมนแลวลบหาย เกดเปนสดสวนอนสงบนง กระตนใหจตหาทางไปสแดนอนสงบทอยทามกลางแสงประภาสเบองบน โบสถและวหำร โบสถ และวหาร เปนอาคารทสรางเพอใชประโยชนพนทภายใน อาคารประเภทนมกสรางเปนสเหลยม โดยมากเปนสเหลยมผนผา เพอวตถประสงคในการใชงานพนทภายในเปนหลก ตวอาคารประกอบดวยสวนฐาน ทมกทำาเปนฐานสงห มทมาจากลกษณะขาของสงหสตวตามเรองหมพานตในคตสเมร บางกทำาเปนรปปนยกษหรออสรกำาลงแบกตวอาคารอย มทมาจากการทระบวาดนแดนของอสรอยทเขาตรกฏบรรพตทรองรบใตเขาพระสเมร เพอแสดงถงคตวาสถาปตยกรรมนนเปนสญลกษณของพระสเมร และแสดงวาสวนนคอสวนทมศกดตำา เปนฐานทรองรบสงศกดสทธดานบน ดวยลกษณะของฐานสถาปตยกรรมไทยมลกษณะเฉพาะตรงทตรงสวนปลายมกตวดใหโคงขน หรอไมกเปนทรงทโคงหงายและตวดปลายยกขนเปนฐานตกทองชาง ซงสอดรบกบสวนตวอาคารทแบง

36 โชต กลยาณมตร. (1996). สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. กรงเทพ : สมาคมสถาปนกสยามฯ. หนา..33-34, 38, 44, 47,50, 53, 68-69.

170

เปนชองๆ ลอกบระยะเสาอาคาร ซงบางทกเปนเสาเกจ (เสาประดบ) และรบกบหลงคาทสนหลงคาและเชงกลอนเชดขน การทำาเชนนคอการแบงปรมาตรใหญใหแตกออกเปนปรมาตรเลกๆ ดไมทบตน ทำาใหตวอาคารดเบา ลอย และโปรงกวาความเปนจรง ผนงและเสาในสวนตวอาคารมมมเบนสอบเขาดานใน ทำาใหผนงและเสาสวนบนมความหนาแนนนอยกวาดานลาง การเนนความสอบลมและการทเสามทรงสอบเรยวสงชลดและการยอมม ทำาใหรสกเหมอนวาทกเสนจะพงไปดานบน สวนบนสดของอาคาร คอ หลงคา หลงคาของสถาปตยกรรมทางศาสนาจะตางไปจากอาคารบานเรอนของสามญชนทเปนหลงคาทรงจวหรอไมกทรงปนหยาอยางงายๆ มณฑปอาคารทางศาสนาทมรปทรงอาคารเปนรปสเหลยมจตรส มกทำาหลงคาซอนชน ทเรยกวา เครองยอด โดยซอน 3 ชน 5 ชน และทสงสดคอ 7 ชน วธการซอนชนของหลงคานน ไมปรากฏคำาอธบายวาจำานวนชนนนมความหมายเชนไร จำานวน 3 5 7 นนอาจตรงกบไตรภมทง 3 เบญจขนธ 5 จำานวนพทธเจา 5 พระองคในภทรกปป หรอเขาสตตบรภณฑทง 7 กได37 ในทางประโยชนใชสอย จำานวนชนของหลงคาเปนตวบอกฐานานศกดของอาคารนน อาคารเครองยอดมณฑป 7 ชน บงบอกวาเปนอาคารทพระมหากษตรยทรงสราง เชน หลงคามณฑปในวดพระศรรตนศาสดาราม ยอดมณฑปพระพทธบาทสระบร38 ลกษณะหลงคาอาคารอกแบบหนง คอ ยอดอาคารทรงปรางค ของปราสาทพระเทพบดร ซงเปนทประดษฐานรปอดตพระมหากษตรยหรอพระเทพบดร จงทำาหลงคาเพอเนนวาทรงเปนเทพ ทรงเปนพระอนทราธราชผสถตอยเหนอยอดพระสเมร สำาหรบหลงคาของอาคารในวดทวๆ ไป ทไมไดเปนวดหลวงหรอสรางโดยพระมหากษตรย มกเปนหลงคาทรงจวชนเดยว 2 ชน หรอ ซอน 3 ชน การซอนชนนนาจะทำาเพอขยายพนทใชสอยภายในเปนหลก ซงกทำาใหอาคารทางศาสนาดแตกตางจากอาคารของสามญชน และวธนเปนการแบงปรมาตรของผนหลงคาทมขนาดใหญ ออกเปนสวนเลกๆ ชวยลดความรสกกดทบ หนก เกดความรสกเบากวาความเปนจรง นอกจากนนหลงคาของสถาปตยกรรมไทยมกมเครองประดบหลงคาทสวยงามและมความหมายถงองคประกอบตางๆในจกรวาลทมพระสเมรเปนศนยกลาง เชน สตตบรภณฑบนสนหลงคาวดในวฒนธรรมลานนาทเปนรปพระสเมรและสตตบรภณฑทงเจด ลายเมฆไหลทหมายถงทองฟา ชอฟา รปนาค หรอปลา สตววเศษในคตพระสเมร รวมไปถงกระเบองหลงคาของอาคารทเปนกระเบองเกลดขนาดเลก ซงเมอซอนกนเปนใหญจะดพรวไหวเหมอนกระแสนำา กคอสทนดรสมทร

37 โชต กลยาณมตร. (1996). สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. กรงเทพ : สมาคมสถาปนกสยามฯ. หนา. 45.38 อาคารสำาหรบพระมหากษตรย ทตงแทนราชบลลงกกนนพปฎลมหาเศวตฉตรเทานน เชน ยอดพระทนงดสตมหาปราสาท พระทนงจกรมหาปราสาท สวนยอด 5 ชน จะใชกบอาคารทไมใชพระมหาปราสาท เชน พระทนงอาภรณภโมกข พระทนงไอสวรรคทพยอาสน

171

งำนมณฑนศลปตกแตงอำคำร มณฑนศลป คอ ศลปะตกแตง ศลปะการออกแบบและตกแตงผลตกรรมหรองานชางตางๆ39 ในพทธศาสนสถานมณฑนศลปปรากฏและหลอมรวมเปนสวนหนงกบองคประกอบของศาสนสถานทงหมด และมผลกบการรบรความหมายของศาสนสถาน ในการพจารณาจงไมสามารถแยกมณฑนศลปออกจากตวสถาปตยกรรมและบรบททงหมดทประกอบเปนศาสนสถานได40

คตพระสเมรในงานมณฑนศลปตกแตงพทธสถาปตยกรรม เชน การตกแตงหลงคาทำาเพอความมนคงของเครองมง ผลพลอยไดคอเครองประดบตกแตงหลงคา ไดแก ชอฟา ใบระกา หางหงส เหลาน มแนวคดมาจากสตววเศษในคตสเมร ชอฟา มลกษณะเหมอนจงอยปาก นยวาเปนครฑหรอปลา ใบระกาเปนสญลกษณแทนครบของครฑและปลา41 เปนตน ในทางประโยชนเครองประดบตกแตงเหลาน มหนาททงทางความงาม อารมณ ความรสก (Aesthetic Function) และประโยชนใชสอย (Practical Function) ทำาหนาทปองกนยดกระเบอง โครงสรางไมตามขอบ มมของหลงคาจากลม ฝน และความชน มณฑนศลปทประดบสวนตวอาคารมกเปนงานแกะสลกไมนนตำา ภาพเขยน งานประดบมก งานประดบกระจก บางกเปนเพยงผนงปนเรยบๆทจะเกดความงามเมอมแสงและเงามากระทบ สวนฐานอาคารมกไมคอยมการประดบตกแตงมาก ฐานมกทำาเปนฐานบวหรอฐานสงหซอนชนกน มการนำาสตวในเรองหมพานตในคตสเมร เชน ชาง ครฑ นาค รวมทงการประดบดวยเทพและอสร สทใชในการตกแตงมาจากสตามวนทงเจดในสปดาห42 สเหลานถกใชตามองคประกอบตางๆ แตกำาแพงหรอผนงภายนอกของอาคารมกเปนเปนสขาวจากตววสดทเปนปน องคประกอบทงหมดทประกอบกนเปนสถาปตยกรรม ตงแตสวนฐานไปจนหลงคาลวนเปนเครองนำาสายตาของเรา จากขอบไปสศนยกลาง จากพนเบองลางสเบองบน จากเสนทระดบขอบฟาใหสงขนไปสปลายยอด และจากจดปลายยอดไปจนถงทองฟาสเอกภพเบองบน เปนการสรางความลกของพนททางกายภาพภายนนอกและความละเอยดของพนทภายในจตใจ

39 พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒ Online : http://rirs3.royin.go.th/new-search/word-31-search.asp (เขาถงเมอ ๓๐ ตลาคม ๕๔)40 Norberg-Schulz, C. (1968). Intensions in Architecture. Cambridge: M.I.T.Press. p.13341 Sathapithnonda Nithi, & Brain, M. (2005). Architecture of Thailand: A Guide to Traditional and Con-temporary Forms. Bangkok: Asia Books.p.14242 Sathapithnonda Nithi, & Brain, M. (2005). Architecture of Thailand: A Guide to Traditional and Con-temporary Forms. Bangkok: Asia Books.p.206

172

องคประกอบทงหมดนทำาใหสถาปตยกรรมไทยมลกษณสงบนงและสงขนเบองสง43 เสนทกเสนทประกอบกนเปนตวอาคาร ตงแตสวนฐานทโคง ผนงทสอบเขาดานใน เสาทรงสอบสงชลด ไปจนถงหลงคาทบางกซอนชนโคงรบกบสวนโคงของฐาน บางกถกรวบใหสงชลดเปนทรงจอมแหพงหายไปในทองฟา การซอนชน การยอมม องคประกอบประดบอาคาร ลวดลายทประดบตกแตง ลวนชวยลดปรมาตรททบตนใหเบาลอย และชวยนำาสายตา ทำาใหรสกเหมอนวาทกเสนและทกองคประกอบจะพงไปหาจดเดยวกนคอความวางเบองบน พนทภำยในอำคำร การกาวเขาสภายในอาคาร เปนเหมอนการเปลยนผานจากโลกภายนอกเขาสพนทศกดสทธภายใน จากพนทเปดโลงทสวางไสวดานนอก เขาสดานในทปดลอมและมดสลว การทภายในสถาปตยกรรมไทยมกประดบตกแตงดวยลายทองบนเสา หรอ ประตประดบมก กเพอทำาใหเกดความระยบระยบ และใหแสงสเงนสทองเหมอนแสงบนทองฟายามเชาและยามเยน บนฝาเพดานประดบดาวเพดานปดทองหรอประดบกระจก ใหเกดความระยบระยบเหมอนแสงดาวทกระพรบอยบนทองฟา สวนบนผนงกประดบดวยภาพจตรกรรม ซงเมอกระทบกบแสงสองเขามาทางชองหนาตางทแคบสงเพยงแคใหแสงผานเขามาพอใหเหนสลวๆ ดลกลบชวนใหเกดความรสกสงสยและเกรงกลวมเพยงองคพระปฏมาทถกปดทองทงองค เพยงจดเดยวเทานนทถกเนนใหสวางเรองรอง ดวยแสงสะทอนของทองคำากบเปลวเทยน ซงทำาใหองคพระคลายจะเปลงฉพพรรณรงสแผออกรอบพระวรกาย นอกจากนนเสยงสวดมนต กลนธปเทยนและควนจางๆ จากเครองบชากยงเสรมบรรยายภายในใหมมนตขลง นอมนำาใหเกดสมาธและศรทธาอยางแนบแนนมากยงขนตอพระพทธศาสนา และเมอสายตาเรมคนชนกบแสงสลว ความรสกกลว สงสยทมตอความมดภายในทเกดขนในตอนแรก จะกลายเปนความรสกปลดปลอยทมตอแสงเรองรองของพระประธาน ทสอถงสวรรคทแยกออกจากโลกมนษย สอถงสภาวะนพพานทพนไปจากสงสารวฏ การประดบตกแตงภายในอาคารเปนลวดลายทเตมไปดวยรายละเอยดและการทำาซำา ในระดบโครงสราง ลวดลายเหลานแสดงความมระเบยบในความไรระเบยบ (Duality of Existence) แสดง “เอกภาพ” วาเปนการรวมความหลากหลายและขอขดเขามาดวยกน ดวยลกษณะทางจนตภาพ ทกอใหเกดความคดเรองการเวยนวายตายเกด ซงสมพนธกบความเชอเรองกรรม ทำาใหประจกษถงความไมเทยงแทแนนอนของชวต และนอมนำาใหมงไปสการหลดพนจากสงสารวฏ

43 โชต กลยาณมตร. (1996). สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. กรงเทพ : สมาคมสถาปนกสยามฯ. หนา.58

173

ภาพจตรกรรม ลวดลายประดบตกแตง ลลาของแสงเงาทปรากฏภายในอาคาร ไปจนถงองคพระประธาน เปนการแปลง “โลกตตรภาวะ” ใหเปน “โลกยภาวะ” โดยแสดงใหปรากฏในลกษณะงานมณฑนศลปตกแตงภายใน สงเหลานสามารถชกนำาใหผพบเหนเกดความสนทรย เพลดเพลน หรรษาเบกบานใจ44 เกดความปต และศรทธาในพทธศาสนา เปนเครองประกอบการอธบายธรรมทตองพจารณาดวยความมสต เพราะหากผชมหลงเพลดเพลนอยกบเรองราวทสนกสนาน บรรยากาศอนสวยงาม หรอความงามอยางสมบรณแบบของพระปฏมาแลว กจะทำาใหไมมโอกาสไดเหนถงสงทงามยงกวาภาพทปรากฏ ไมสามารถเขาถงโลกตตรภาวะทอยเบองหลงรปทแสดงออก และไมสามารถยกระดบพทธภาวะและปญญาใหสงขนได สำระของคตสเมรในงำนศลปะและงำนออกแบบสถำปตยกรรมและมณฑนศลป อปลกษณ (Metaphor) ของมหาจกรวาล อนจกรวาล พระสเมร ทวป และสทนดรสมทร ไปจนถงแนวคดเรองเวลา คตพระพทธเจาในภทรกปป เปนแนวคด เปนคตในมโนทศน เปนอปกรณทตองการใหผใชอนมาน (inference) ดวยพทธ ถงโลกยภาวะกบโลกตตรภาวะ กาละของจกรวาลกบกาละของจตภายใน และ สภาวะธรรมของธรรมชาตกบสภาวะธรรมของจต การประเมนความสำาคญของคตสเมรในงานศลปะและงานออกแบบ จำาเปนตองมปจจย เชน สงแวดลอม ลกษณะทางกายภาพทปรากฏ และทสำาคญตองอาศยประสบการณ ปญญาและภมธรรมของผออกแบบ ผสราง และ ผใชสอยสถาปตยกรรมเปนหลก การเดนจากพนทภายนอกเขาสศนยกลาง ทเปนเหมอนการเคลอนเขาสศนยกลางของจกรวาลอนมพระสเมรเปนศนยกลาง ในทกกาวการเดน เราจะรสกถง การเกดดบของรปกายและจต ทกขณะทกายเคลอนผานสพนทตางๆ จาก กำาแพงทปดลอม สระเบยงคต และลานทราย กายและใจจะคอยสงบลง เมอเดนประทกษณบนลานทรายรอบเจดย จตจะถกกระตนใหมสมาธและสตสมบรณขน ดวยทกสงทกอยางทประกอบขนเปนสถาปตยกรรมนน มแตความสงบ นง เบา และการลอยตวสงขนสเบองบน ซงลวนนอมนำาใหอนทรยทงหา45 อยในภาวะเหมาะสม และเมออยตรงหนาพระประธานทเปรยบเปนการเขาสความสงบนงและหยดนงภายในจตใจ ศล สต สมาธ วรยะและปญญาเตมเปยมในทกขณะจต ณ เบองหนาพระประธาน ทซงไมมพนทและเวลาใดๆ จตกมกำาลงพรอมทจะยกระดบสญาณปญญาขนสงตอไป องคประกอบทกสงจงเปนเหมอนเสนทางสจตวญญาณ (Genius Loci46) ของพนททงภายนอกและภายในตน

44 Kirtikhacara, J., 2007. Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architecture. P.100.45 ศล สต สมาธ วรยะและปญญา46 See Norberg-Schulz, C., (1980). Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture, New York: Rizzoli. P.18-33.

174

การสรางสถาปตยกรรมเพอเปนเครองมอ เปนสอกลางในการอธบายธรรมนนไมใชเรองงาย เพราะผสรางตองมความเขาใจพทธศาสนาอยางถองแท แลวจงแปลความออกมาใหอยในรปของวตถ การถายทอดคตพระสเมรสงานสถาปตยกรรมในอดตเปนการถายทอดจากครชางผเปนนกปราชญทเชยวชาญทง สถาปตยกรรม วศวกรรม ดาราศาสตร โหราศาสตร ตลอดจนศลปะวทยาทกแขนง จนสามารถอธบายสภาวะอนศกดสทธใหปรากฏในรปสงกอสรางทมทงประโยชนใชสอยทางกายภาพและการเสรมสรางพทธปญญาแกจตภายใน ในอดตการสรางงานสถาปตยกรรม คอ การแสดงออกทางสงคมและวฒนธรรม งานศลปะทำาหนาทเปนมตหนงของชวตดานจตวญญาณ47 สถาปตยกรรมนนเปนอปกรณหนงในการปฏบตธรรม อนนำาไปส “ปญญาญาณ” ททำาใหเขาใจอยางแทจรงในสรรพสงตงแตตนเองไปจนถงความสมพนธในจกรวาล ในสถาปตยกรรมหนงๆ ประกอบดวยทงประสบการณของผสรางพนทและผใช ผสรางจะตองมประสบการณในภาวะศกดสทธ เขาใจอยางแจมแจงความหมายของปรศนาธรรมทงองครวมและ องคประกอบยอย เขาใจวธคดและวธแสดงออกซงความคดเรองความศกดสทธ และเขาใจวธคดและวธแสดงออกซงความคดในเรองวถชวตของคนไทย ถาผสรางสามารถทำาใหภาวะศกดสทธอนเปนนามธรรม ปรากฏเปนรปธรรมในสถานทไดอยางชดเจน จนผใชสอยสามารถรบรและเขาถงภาวะศกดสทธนนได สวนผใชกตองมประสบการณในการฝกจตใหมสตและสมาธ เพอสามารถรบรและเขาถงภาวะศกดสทธไดอยางชำานาญ ซงแตละคนจะเกดประสบการณอนศกดสทธของตนเอง เกดความรขนภายในตวเอง อยในประสบการณของตน แตกตางกนไปตามภมธรรมของตน แมแตศลปนนกออกแบบทสามารถทำาใหผชมงานศลปะ หรอผใชสอยงานออกแบบ สมผสความงามของผลงาน เกดความเขาใจ เกดพทธปญญา รเทาทนความเปนจรงตามธรรมชาต สามารถดำาเนนชวตอยางมสมมาทฏฐ มสตรตวทวพรอม มศลมธรรม เกดปญญารแจงได โดยทอาจไมจำาเปนตองรวาผออกแบบนำาแนวคดมาจากคตสเมร หรอมกระบวนการแปรรป การคลคลาย มแนวความคดทลกซงเพยงใด กอาจถอวางานออกแบบชนนนประสบความสำาเรจแลวกเปนได

47 John, L. (2005). The Living Tree (K. Sodsai, Trans.). Bangkok: Foundation For Children Publishing house. p. 52.

175

สรป คตสเมร คอ หลกเหตผลชดหนงในการจดระบบคดดวยวธการตางๆไมวาจะเปนการแยกแยะจดประเภท การผสมผสาน และการจดการความสมพนธของสงตางๆ เปนทมาของจตสำานกและรปแบบการดำารงอยในชวตประจำาวนของสงคม48 คตสเมรมความสำาคญในฐานะ “ฐานคด” ของผคนในสงคม เปนสงหลอหลอมทศนคตของคนไทยทมตอธรรมชาตและทกสงรอบตว เมอม “สเมร” เปนศนยกลางของจกรวาล มนษยสามารถกำาหนดตำาแหนงแหงทของตนได เขาจะทราบโดยอตโนมตวา ตนมสทธ หนาท และจะตองมทาท จะตองปฏบตเชนไรกบสงรอบตว ทงธรรมชาต สงมชวต บคคล สตว สงของ ไปจนถงสทธและหนาทตอสงคมทงในโลกสามญและโลกศกดสทธอนเปนเปาหมายของชวตในอดมคต ในทางศลปะ คตสเมรเปนแนวคดทมอทธพลตอการสรางสรรคงานศลปะและงานออกแบบมาทกยคสมย ในปจจบนยงคงมศลปนและนกออกแบบออกแบบสรางสรรคผลงานโดยแนวคดมาจากคตสเมร ในขณะเดยวกนศลปนนกออกแบบบางสวนกทำางานโดยทไมไดคำานงถงคตใดเปนหลก เพยงแตมงทำาใหปถชนคนธรรมดาเกดความเขาใจถงเรองความเปนระบบและความเปนหนงเดยวกนของสรรพสง ไมวาในรปลกษณใด องคประธานอนเปรยบเสมอนสเมรซงเปนแกนจกรวาล จะคอยยำาเตอนใหตระหนกถงความยงใหญของธรรมชาต เตอนใหรวามนษยอยใตอำานาจของธรรมชาต ทงธรรมชาตในรปของสงแวดลอม กฏธรรมชาตและสจจธรรม จากตวอยาง คตสเมรถกนำามาใชในการสรางสถาปตยกรรม ในฐานะ “อปกรณ” ในการแปลงภาวะ “นามธรรม” ใหปรากฏเปน “รปธรรม” เปนอปกรณในการสอ “สาร” ปลายทางของความคดผานสญลกษณคตสเมรคอ “ความจรง” คอ “ธรรม” ทถกแทนคาดวยสญลกษณใหบคคลทวไปสามารถมองเหน สมผสจบตองและรบรได นบตงแตการวางตำาแหนง การกำาหนดเสนแกน การวางผง การออกแบบรปรางของอาคาร การประดบตกแตง ไปจนถงการสรางบรรยากาศอนศกดสทธภายใน ผานงานจตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรม มณฑนศลป และศลปวทยาตางๆ เพอนอมนำาใหจตใจของผใชสถาปตยกรรมเกดความศรทธาตอพทธศาสนาและสามารถสมผสถงประสบการณแหงโลกตตรภาวะตามแตระดบปญญาและภมธรรมของตน อยางไรกตามในการรบรเรองคตสเมรผานงานสถาปตยกรรมและมณฑนศลปจำาเปนตองตระหนกอยเสมอวา ทงคต ตวสถาปตยกรรมและงานมณฑนศลปเปนเพยงเครองมอสำาหรบเชอมตอสจธรรมอยางหนงกบสจธรรมอกอยางหนง ไมใชผลสนสด ปลายทางของความคดผานงานสถาปตยกรรม คอ “ความ

48 ไดแนวคดมาจาก Mercea Eliade, Myth and Reality, Trans. From the French by Willard K. Trask (New York: Harper & Row, 1963), p. 8., พษณ ศภนมตร. หมพานต. กรงเทพ : สำานกพมพอมรนทร. 2007. รณ เลศเลอมใส, ฟา-ขวญ-เมอง จกรวาลทศนดงเดมของไท ศกษาจากคมภรโบราณไทยอาหม, - - กรงเทพฯ : โครงการวถทรรศน, 2544. หนา 42.

176

จรง” คอ “ธรรม” ทสญลกษณแทนอย ดงนนจงควรพจารณาดวยความมสตและใชปญญาแปลสญลกษณกลบมาเปนความจรงใหเกดการรแจงในธรรมใหได บทความนเปนเพยงการเสนอความหมายของคตสเมรในอกแงมมหนง หากเปนการตความทผดพลาดหรอมขอบกพรองประการใด ขอใหทานผรกรณาชแนะ สดทาย มสงหนงทอดคดขนมาไมไดคอ หากเราสามารถศกษาคตสเมรทปรากฏอยในสถาปตยกรรมและมณฑนศลปไทยในฐานะหลกฐานเชงประจกษทแสดงพฒนาการทางความคด โลกทศน ระบบคณคา วธคด วธประเมนคา กระบวนทศน ระบบชวตวฒนธรรมของคนไทยในอดต เชนเดยวกนทงานศลปะและงานออกแบบของคนในปจจบน ยอมถกสงผานตอไปในอนาคต และเปนสงทคนในอนาคตยอนกลบมาศกษาและทำาความรจกบรรพบรษของพวกเขาผานหลกฐานศลปะและงานออกแบบทหลงเหลอไว ศกษาวาพวกเราใชอะไรเปน “ฐานคด” ในการทำางานออกแบบ ลกหลานของเราจะเขาใจวาโลกทศน ระบบคณคา วธคด วธประเมนคา กระบวนทศน ระบบชวตวฒนธรรมของคนไทยใน พ.ศ. 2556 เปนเชนไรกนหนอ

บรรณำนกรมโชต กลยาณมตร. (1996) สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. กรงเทพ : สมาคมสถาปนกสยามฯ.พระญาลไทย. (2525) ไตรภมพระรวง. พมพครงท 8. พระนคร : สำานกพมพคลงวทยา.พระราชวรมน, (2526) ไตรภมพระรวง อทธพลตอสงคมไทย, กรงเทพ : มหาวทยาลยธรรมศาสตรพษณ ศภนมตร.(2007) หมพานต. กรงเทพ : สำานกพมพอมรนทร. รณ เลศเลอมใส, (2544). ฟา-ขวญ-เมอง จกรวาลทศนดงเดมของไท ศกษาจากคมภรโบราณไทยอาหม, - - กรงเทพฯ : โครงการวถทรรศน.Barthes, R., (1990) Mythologies, New York: The Noonday Press.Bunce, F. W., (2002) The Iconography of Architectural Plan, New Delhi: D.K.Printworld (P) Ltd.Coomarasawamy, A. K., The Transformation of Nature to Art, New York: Dover Publication.Gramrisch, S., (1976) The Hindu Temple, Delhi: Motilal Banarsidass.Govinda, L. A., (1976) Psycho-Cosmic Symbolism of the Buddhist Stupa, California: Dharma Publishing.John, L. (2005). The Living Tree (K. Sodsai, Trans.). Bangkok: Foundation For Children Publishing house.Kirtikhacara, J., (2007) Experiencing Angkor Vat : an Architectural Assessment, Chiang Mai: Faculty of Architecture.Le Corbusier, (1944) Toward a New Architecture (trans. F. Etchells), London: Architecture Press.Mercea Eliade, (1963) Myth and Reality, Trans. From the French by Willard K. Trask (New York: Harper & Row)Merleau-Ponty, (1962) Phenomenology of Perception, London: Routledge & Kegan Paul. Pt.2Norberg-Schulz, C., (1980) Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture, New York: Rizzoli.Norberg-Schulz, C. (1968) Intensions in Architecture. Cambridge: M.I.T.Press.Sathapithnonda Nithi, & Brain, M. (2005) Architecture of Thailand: A Guide to Traditional and Contemporary Forms. Bangkok: Asia BooksWoralun, B. (2009) Architecture. Paper presented at the UNESCO Museums Capacity Building Program, Lampang Workshop, Lampang.

177

การสรางพนผวผลตภณฑประเภทของตกแตงThe Design Surface in Decorative Products

ศรนาฎ ไพโรหกล 1

Srinad Pirohakul

1 อาจารยประจำาภาควชาออกแบบผลตภณฑ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ ปจจบนผลตภณฑประเภทของตกแตงมการแขงขนทางธรกจสงและเตบโตอยางรวดเรว สงผลใหผบรโภคมสนคาใหเลอกมากขน ดงนนผผลตตองสรรหารปแบบผลตภณฑใหมๆ เพอสรางสนคาทม รปลกษณแตกตางออกไป ไมวาจะเปนการใชสสนแนวใหมการออกแบบทแตกตางและเปนเอกลกษณ ตลอดจนวสดทใชในการผลตและตกแตง รอบๆ เฟอรนเจอรแตละชน จากการสำารวจทางการตลาดพบวา งานออกแบบทเปนกระแสนยมลวนเปนงานทเรยบงาย สามารถนำาไปใชตกแตงบานไดหลากหลาย การปรบรปแบบของงานจงควรเนนไปทความสวยงามและผวสมผสของงานแตละชน มากกวาการเปลยน รปแบบซงเปนทนยมอยแลว บทความชนนมงศกษาการสรางพนผว ซงเปนตวชวยหนงในการสรางเอกลกษณและความงามใหแกงานออกแบบผลตภณฑประเภทของตกแตง อนสงผลใหเกดความแตกตางเพอดงดดความสนใจของ ผบรโภค โดยทไมตองปรบเปลยนตวโครงสรางหลกของชนงาน โดยผเขยนจะเนนเรองการสรางความแตกตางทางพนผวผานการเลอกใชวสด กรรมวธการผลต และการตกแตงพนผวงานทหลากหลายดวยวธการตาง ๆ เพอแสดงใหเหนวาการตกแตงพนผวนนมความสำาคญและเปนปจจยสำาคญทนกออกแบบควรคำานงถงเปนอยางมาก ในการสรางสรรคผลงานและสงผลตอความงามประสบการณและความรสกของผบรโภค

178

Abtract Nowadays, a decorative market has been growing quickly and has become very competitive. This gives customers more choices, thus, leaving many producers to find a new way or method to create more unique decorative products. Several techniques have been employed including diversifying colours and using different materials. According to a market survey, a majority of people tend to opt for a more simple and highly functional product than to focus on its beauty. While the market for the former product has become slower and more stable, many opportunities are still opened for the latter. The product designers should then attempt to seek for the products which are not only exclusive and stylish but also stunning. This paper will primarily study in creating surface technique. It is one way to attract more consumers by constructing a uniqueness as well as a beauty of products without adjusting the whole structure. The paper will be divided in to two parts. Various materials and different pro-duction processes will be mainly illustrated to show that the decorative surface is very significant in order to produce the designed decorations not only in terms of beauty but also an influence on the consumer’s feeling and experience.

179

บทน�ำ ในยคปจจบนทงานออกแบบกลายมาเปนสวนหนงของชวตประจำาวน โดยเฉพาะเครองใชและของตกแตงภายในบาน เนองจากพฤตกรรมของผ บรโภคสนคาประเภทนเปลยนแปลงไป โดยจากผลวจยกสกรไทยตงแตป 2548 เปนตนมาพบวา ผบรโภคมพฤตกรรมการเลอกซอสนคาตามความพอใจทหลากหลายมากขน ตองการความสะดวกสบาย ความทนสมย และมรสนยม ในการเลอกซอสนคาและบรการ สงผลใหในทองตลาดมการผลตงานออกแบบออกมาขายเปนจำานวนมาก สงดงกลาวเปนตวกระตนใหผผลตตางๆ พยายามสรรหาวธสรางความแตกตางใหกบงานของตน แตในขณะเดยวกนกยงพยายามรกษาโครงสรางของของตกแตงทไดรบความนยมไวอย เชน สไตล Minimalist เปน กระแสและปรากฏการณหนงในงานดานศลปะ และงานออกแบบตางๆ ทไดมการลดทอนรายละเอยด สสน ลวดลาย และสงประดบตกแตงตางๆ ใหเหลอเทาทจำาเปน อาท ใชสนอย ใชพนทนอย (เนนโปรงโลง) ใชตวหนงสอนอยตวและนอยแบบ จดวางงาย (ประกอบงาย ชนสวนนอย) เรยบงาย (ไมหวอหวา) จดการงาย (ขนตอนไมยงยาก ขนยายสะดวก) ซงเปนแนวโนมการออกแบบวสด อปกรณ เครองใช ของตกแตงบานเรอน ทอยอาศยทเราพบเหนไดโดยทวไปในปจจบน1 เปนตน โดยในทนผเขยนจะเนนถงการสรางความแตกตางโดยการตกแตงและสราง พนผว ใหกบผลตภณฑประเภทของตกแตงท ณ

1 ขอมลจาก Productivity Corner จดหมายขาวรายเดอนสถาบนเพมผลผลตแหงชาต, บทความ “Minimalist เรยบแตหร”, ปท 13 ฉบบท 147 มถนายน 2555 โดย Eureka

วนน มการแขงขนทสงเนองจากการขยายตวของซพพลายทอยอาศย ในป 2555 และป 2556 โดยเฉพาะสวนของหองชดในโครงการคอนโดมเนยม ทเกดขนจำานวนมาก หรอบานจดสรรทงในเมอง และตามตางจงหวดตาง ๆ โดยจากขอมลของศนยวจยกสกรไทยคาดวาตลาดเฟอรนเจอร และของตกแตงบานในประเทศ มมลคาตลาดประมาณ 60,000 ลานบาท และมองวาจะมอตราการเตบโตประมาณ 7-10% ซงเปนผลทำาใหนกออกแบบจำาเปนตอง ตนตว และมองหาวธในการสรางสนคาใหดงดดใจ ผบรโภค ซงการสรางความงามจากงานออกแบบพนผว กเปนอกปจจยหนงทจะชวยทำาใหสนคามความนาสนใจมากยงขน นอกจากสไตลทเปนทนยมแลว การเขามาของแบรนดสนคาจากตางประเทศทมกเลอกใช รปทรงเรยบๆ มภาพลกษณของแบรนดชดเจน เนนการใชงานทใชสอยงาย ทำาใหผ บรโภคกลมใหญ สามารถเขาถงไดโดยงาย โดยเฉพาะเรองของดไซน การเลอกใชวสด ราคา และคณภาพของสนคา จนกลายเปนกระแสหนงททำาใหผบรโภคตองการ เชน มจ (Muji) รานขายของจากประเทศญปนทรวบรวมสนคาหลายประเภท รวมถงเครองเรอน ของใชทเนนประโยชนในการใชงานเปนหลก เหมาะสำาหรบใครกไดทนยมเลอกสนคาจากการใชงาน โดยผลตภณฑทเกยวของกบชวตประจำาวนมยอดขายถง 55% จากผลตภณฑประเภทอนๆ จากยอดขายมจทวโลก2 คดเปนมลคา 1.5 พนลานดอลลาในป 2550 สำาหรบ

2 ขอมลจาก www.muji.net

180

ประเทศไทยปจจบนมรานมจอย ถง 9 สาขา ซงกรณของแบรนดมจน อยภายใตแบรนดคอนเซปต Minimalism การออกแบบผลตภณฑเนนทการ ใชงาน กบภาพลกษณของตราสนคาทเรยบงาย ใชวสด คณภาพ คำานงถงสภาพลอม และมราคาทเหมาะสม ตามสโลแกนทวา “Lower Priced for a Reason” คอ สรางความพงพอใจใหกบผใชสนคา ในราคาทเหมาะสม ทำาใหปจจบนมจกลายเปนสญลกษณหนงของงานออกแบบ สงผลใหมการผลตงานออกแบบทมภาพลกษณ ของความพอเพยง เรยบงายแบบเดยว กบมจออกมาใหเหนจนคนตา

อกแบรนดหนงทเพงเขามาตตลาดสนคาประเภทเฟอรนเจอรและของตกแตง คอ IKEA แบรนดจากประเทศสวเดน เปนทรกนวา IKEA ยดวสยทศน “To create a better everyday life for the many people” นำาเสนอความหลากหลายของเฟอรนเจอรและของตกแตงบานทม การออกแบบทด เนนประโยชนการใชงาน ไมซบซอน ใชวสดคณภาพดคงทนและราคายอมเยา จนไดรบการยอมรบจากทวโลกวาเปน “สนคาดราคาถก” ซงผลตภณฑถกออกแบบโดยเนน ทเอกลกษณของงานออกแบบ

ภำพท1(บน) ตวอยางเฟอรนเจอร Muji จะเหนไดวาเฟอรนเจอรของแบรนดนเนนทความเรยบงาย ตามหวใจของการ ออกแบบเฟอรนเจอรของแบรนดทวา “Chodo-Yoi” ซงเนนถงความสมดลของราคากบคณภาพ เนนพนทการใชสอยมากกวาการสรางความยงเหยงของพนท งานจงมลกษณะทเรยบสขมและสราง- บรรยากาศของธรรมชาตทเงยบสงบ งานออกแบบจงไมไดมการใสลกเลนของการออกแบบหรอนำา- เสนอพนผวของงานทแปลกใหม ทมา : ภาพและขอมล

จาก http://www.muji.eu/pages/online.asp?Sec=19 สบคนวนท 24 มนาคม 2556ภำพท2 (ลาง) ตวอยางเฟอรนเจอร IKEA มรปแบบทเรยบงายและราคาทไมแพง เรยงจากซายไปขาว โตะขาง รน

เฮมเนส สขาว, เกาอนวมยาว รนคารลสตด, อารมแชร รนเพลล Holmby สธรรมชาต ทมา : ภาพจาก http://www.ikea.com/th/th/catalog/categories/departments/living_room/ สบคนวนท 25 มนาคม 2556

181

แถบประเทศสแกนดเนเวย33 ในราคาสบายกระเปา โดยใหความสำาคญ กบ “ราคาขาย” เปนอนดบแรก ทำาใหเขาถงผบรโภคทมงบจำากดไดโดยงาย ไมใชแคตอบสนองกลมคนมเงนทตองการสนคาคณภาพดเทานน คณลารช สเวนสน ผจดการฝายการตลาด อเกย ประเทศไทย กลาววา “เมอมการเปดตวในประเทศ IKEA ตงเปาวาจะเปด 3 สโตรภายใน 10 ป โดยตงเปาวา เปดทแรกภายใน 10 เดอน ใหมลกคาแวะเขามา จบจายซอของ 3.6 ลานคน ซงภายใน 3 เดอน จำานวนลกคาในประเทศไทยกเกอบทะลเปาทตงไว” แสดงใหเหนวา นอกจากผบรโภคมความนยมในตวแบรนดแลว เรองคณภาพ การออกแบบ และราคา กเปนปจจยสำาคญทมผลตอการตดสนใจซอของดวยเชนกน จะเหนไดวาตวอยางของแบรนด Muji และ IKEA นนมแนวความคดในการสรางผลตภณฑ ท ใกลเคยงกนคอผานการออกแบบทด เนนทความเรยบงาย ใชประใยชนไดอยางเตมท ราคาเหมาะสม โดยเฉพาะ IKEA ทสามารถขายของคณภาพเดยวกนใน

3 เอกลกษณของงานแบบแถบประเทศสแกนดเนเวย ประกอบไปดวย 5 ประเทศคอ เดนมารก ฟนแลนด ไอซแลนด นอรเวยและสวเดน นยมใชไมสออน ความสงบ พนทโปรง และงานออกแบบทดสะอาดตา สทนยมของประเทศแถบนคอแสงและสซด สเปกตรมปลาย ตรงขามกบสโทนลกของประเทศแถบเมดเตอรเรเนยน อางองจาก Sommar, Ingrid. Scandinavian Design: Published by Carlton Book Ltd, Second Edition 2011

ราคาทถกกวาคแขงถง 10 – 20%4 รวมไปถงการเตบโต ของตลาดผลตภณฑประเภทเครองเรอนและของตกแตงทไดกลาวมาในขางตน แสดงใหเหนถงการแขงขนทสง อกทงยงมการเขามาของแบรนดทมชอเสยงระดบโลกอยาง IKEA สามารถสรางผล กระทบตอผประกอบการในไทยไดเปนอยางมาก ในดานของการแขงขนกนในตลาด สนคาประเภทเดยวกน หรอลกษณะงานใกลเคยงกน ดงนนการสรางจดเดนใหผลตภณฑประเภท ของตกแตงเพอใหสามารถแขงขนกบแบรนดอน ๆ จงเปนสงจำาเปนในการเพมมลคา และสรางความแตกตางหรอเอกลกษณ ใหแกผลตภณฑ และยงเปนการสรางทางเลอกใหแกผทตองการซอสนคา ซงการสรางความงามจากงานออกแบบพนผว กเปนอกปจจยหนงทจะชวยทำาใหสนคามความนาสนใจมากยงขน วธหนงทสามารถทำาไดคอการสรางผวสมผสทแตกตางกนเพอใหมลกเลนหรอความงาม แปลกใหม มาใชผสมผสานในงานออกแบบทมรปทรงเรยบงาย ซงวธการสรางความแตกตางทางพนผวสามารถทำาได 2 วธหลกคอ 1. วธการเลอกวสด และกรรมวธการผลต 2. วธการปรบแตงพนผวในขนตอนสดทาย

4 อางองขอมลจาก บทความ IKEA The Big Impact โดย วาต ภโรจสวสด, กมภาพนธ 2555, http://www.brandage.com/Modules/DesktopModules/Ar-ticle/ArticleDetail.aspx?tabID=2&ArticleID=7383&ModuleID=21&GroupID=1768

182

งานออกแบบในภาพท 4 แตมวธการผลตทตางกน คอโครงสรางขนรปจากทออลมเนยมทมความเงา ทนงและพนกพงใชวธการกดอดขนรป แผนอลมเนยมเงา อกทงยงตวเลอกของการเคลอบผงสโพลเอสเตอรลงบนพนผวผลตภณฑสำาหรบการใชงานภายนอกอาคาร และมการใชไมแทนในกรณทเลอกใชภายในอาคาร

งานชนนจะอธบายขนตอนทงสองอยางในหวขอถดไปพรอมกบยกตวอยางผลงานการออกแบบตางๆ เพอแสดงใหเหนวาการออกแบบและปรบเปลยนพนผวนนมความสำาคญในการออกแบบ โดยเฉพาะอยางยงในเรองของผลลพธในเรองการสมผส ความรสกและความงาม ทจะถกนำาเสนอในตอนทายของบทความชนนดวย 1.วธกำรเลอกวสดและกรรมวธกำรผลต ขนตอนแรกคอ วธการเลอกวสด และกรรมวธการผลต ซงวธการนผลตภณฑจะถกออกแบบ โดยการเลอกใชวสดตงแตตน แลวนำามาผานกรรมวธการผลตหรอการขนรปทเหมาะสมกบวสดนน พนผวทไดมาจากคณสมบตของวสดทเลอกใชและกรรมวธในการผลตสวนใหญมกอยในรปแบบของการเลอกใชวสด เชน โลหะ พลาสตกและไม เปนตน แลวนำามาขนรปผลตภณฑตามวธการและขอจำากดของวสดประเภทนน ๆ ดงนนการเลอกใชวสดทแตกตางกนยอมสงผลใหไดลกษณะพนผวทสออารมณตางกนดวย วสดแตละประเภทสามารถบงบอกเอกลกษณและลกษณะ ทางกายภาพของวสดนนไดเอง เชน หนก เบา เงา สาก มน ลน หยาบ แขง ออน เปนตน นกออกแบบจงจะตองเลอกใชวสดใหเหมาะสมแกการใชงานตามลกษณะเฉพาะของวสดนน ๆ Deja-Vu Chair เปนชอรนของเกาอในภาพท 3 ออกแบบโดย Naoto Fukasawa ผลตขน ในป 2007 ผลตจากวสดอลมเนยม ขาเกาอใชวธการยดอลมนยม สวนทนงและพนกพงใชวธการ ฉดขนรปวสดอลมเนยมแลวขดเกบงานพนผวใหมนวาวตามคณสมบตของวสด เกาออลมเนยมทสามารถเกบซอนกนไดซอ Pipe Chair ถกออกแบบโดย Jasper Morrison ผลตขนในป 2009 จากอลมเนยมซงเปนวสดเดยวกนกบ

ภำพท3 ตวอยางของงานออกแบบทใชอลมเนยมเปนวสดในการสรางชนงาน ทมา : http://www.magisde-sign.com/downloads/products/dejavu_chair.pdf

สบคนเมอวนท 26 มนาคม 2556

ภำพท4 ตวอยางของงานออกแบบทใชอลมเนยมเปนวสดในการสรางชน ทมา : http://www.magisdesign.

com/downloads/products/pipe_chair.pdfสบคนเมอวนท 25 มนาคม 2556

183

ตวสสมทางดานซายคอผลงานออกแบบของ Ron Arad มชอวา Raviolo ใชวธการผลตโดยใชการหมนวนพลาสตก PE (Polyethylene) ใหทว แมพมพ เรยกวา Rotational-Mould ซงเปนกรรมวธการผลตทใชผลตชนงานทมลกษณะกลวงขนาดใหญ เหมาะสำาหรบงานออกแบบทมรายละเอยด ไดชนงานทมความแขงแรงและมความหนาของผนงเรยบเสมอกนและไมมความเคนกบชนงาน เหมาะสำาหรบ

ภำพท5 ตวอยางเฟอรนเจอรทผลตจากพลาสตกลวนทมา http://www.magi sdesign.com/downloads/products/raviolo.pdf และ http://www.magisde-

sign.com/downloads/products/still.pdfสบคนวนท 25 มนาคม 2556

ใชภายนอกอาคาร สวนเกาอตวสนำาเงนทางดานขวา มชอวา Still ใชการผลตแบบ Blow-Mould ซงเปน กระบวนการฉดเปาพลาสตกเขาในพมพแลวใชลมเปา ใหพลาสตกขยายตวใหแนนเตมแมพมพ ในผลตภณฑ ชนนใชพลาสตก PE เชนเดยวกน ซงทงสองวธการนใหผลลพธของชนใกลเคยงกนคอไดชนงานทมภายในกลวง แตการผลตดวยวธ Rotational-Mould จะทำาใหไดชนงานมความแขงแรง ไดพนผวทละเอยดมากกวา จะเหนไดจากในภาพวาตวสสมเปนงานทมการออกแบบพนผวซงแตกตางจากตวสนำาเงนทมพนผวเรยบ พลาสตกเปนวสดทแทบจะไมมขอจำากดในการสรางพนผวเลยและอกทงยงมพลาสตก ประเภททนำากลบมาหลอมใชใหมได คอ “เทอรโมพลาสตก (Thermoplastic)” นกออกแบบ สามารถสรางพนผวไดหลากหลาย จากตววสดทเปนพลาสตกเองบวกกบการ เลอกวธการผลต ทเหมาะสม และการออกแบบแมพมพ ทจะเปนตวกำาหนดลกษณะพนผววามน เรยบ เงา หยาบ หรอลกษณะอน ๆ

ภำพท6 กรรมวธการผลตพลาสตกกบงานออกแบบพนผวทไรขดจำากดของรองเทาพลาสตกยหอ Mellissa จากเวบไซต http://www.nonnon.co.uk/ สามารถสรางพนผวทหลากหลายทงรปทรง ลวดลาย สสน และรายละเอยด

ของกากเพชร หรอการไลส ความเงาหรอดาน ซงเปนงานทมความละเอยดมาก

184

การเลอกใชวสดนนอาจรวมไปถงการเลอกนำาวสดหลายประเภทมาใชรวมในงานออกแบบ หนงชน ซงเปนการผสมผสานวสดหลายชนด เพอใหเกดความนาสนใจและตอบโจทยของการใชงาน หรอภาพลกษณทนกออกแบบตองการแสดงออกในผลตภณฑนน ผลงานการออกแบบของยห อ Magis ชอ Cyborg ออกแบบโดย Marcel Wanders ทมการผลตส วนทวางแขนและพนกทหลากทงเรองของวสดและวธการผลต โดยหลกแลวสวนขาและ ทนงผลตโดยใชวธการฉดพลาสตกโพลคารบอเนต(Polycarbonate)เขาไปในพมพกอน แลวลด ความหนาแนน โดยสามารถทำาไดผานทางการฉดกาซเฉอย(กาซไนโตรเจน-N2) เขาไปในพมพทม พลาสตกหลอมละลาย เรยกระบบนวา Gas assist system หรอ Air mold ในการขนรป ซงเปนการเพม ความหนาแนนใหกบผนงของชนงาน โดยทนำาหนกยงเทาเดม เมอความหนาแนน เพมขนความแขงแรงกเพมขนดวย ดวยวธการนสามารถสรางพนผวของงานพลาสตกไดดกวา มความคงทนและความคลาดเคลอนของขนาดมนอย

ภำพท7 ตวอยางงานออกแบบทมการเลอกใชวสดหลายชนดมาผสมผสานในชนงาน

ภำพท8แสดงวธการฉดพลาสตกดวยระบบ Gas assist system หรอ Air moldทมา : http://www.argomold.com/html/INJECTION-MOLD-P5-6-Gas-Assisted-Injection-Molding.asp

สบคนวนท 6 กนยายน 2556

185

ภำพท9 เกาอ Cyborg ทมทวางแขนและพนกพงสรางขนจากงานสาน มทงแบบทสานเปนลวดลายทซบใหความรหรหราและการใชหวายเสนใหญสาน แบบเรยบงาย และใชสของวสดธรรมชาตในผลตภณฑเลย ซงแสดงใหเหนวาสวนทตองรบนำาหนกมการผลตเพอสรางความแขงมากกวาสวนของพนกพง ทมา : http://www.magis-

design.com/downloads/products/cyborg_wicker.pdf สบคนวนท 25 มนาคม 2556

2.วธกำรปรบแตงพนผวในขนตอนสดทำย การเลอกใชกระบวนการสรางพนผว สามารถสรางบนผลงานไดทงสองและสามมต ทำาใหของตกแตงดมมตชนเชงและนาดงดดมากยงขน ซงมรปแบบของแนวคดในการผลตทเกดจาก ผผลตตางใชทกษะและเทคนคทหลากหลายแตกตางกนนำามาใชเปนวธการสรางชนงานทเหมาะสม กบวสดแตละประเภท วธการตาง ๆ เหลานอาจถอรวม ไดเปน 3 วธ ดงตอไปน 2.1 การเพม (Adding) เทคนคการเพม การเชอมตอชนหรอการผสมวสด ถกรวมถงการเชอม, บดกร การตกแตงปดผวดวยวเนยร, การเยบปกถกรอย, การทอและการวาดภาพ

ภำพท10 เกาอ Cyborg อกตวทพนกพงผลตจากพลาสตกโพลคารบอเนต โดนการฉดพลาสตกเขาพมพ

แบบธรรมดา(Injection-Mould) จดเดนของตวน คอการเลอใชวสดชนดและสเดยวกน แตเลอกทจะโชวคณสมบตของวสดทตางกนระหวางความทบกบความใส ซงทำาใหงานดมเสนหทแตกตางจากภาพท 20 หรอใชคณสมบต

ของวสดทเหมอนกนทงหมด ทมา : http://www. magisdesign.com/downloads/products/cyborg.

pdf สบคนวนท 25 มนาคม 2556

ภำพท11 มานงรองเทา Crocheted Footstools โดย David Collins Studio นประกอบดวยสวนของขาททำาจากไมโอคเคลอบทอง กบสวนของทนงไหมสฟาเทา ทถกหอหมดวยงานถกโครเชตดวยเสนฝายสขาวนวล ทำาให

เกดพนผวสามมตจากงานถกดวยมอ ซงอยบนพนฐานของการออกแบบดจตอลของการระเบดอะตอม โมเลกล และ

ดอกไมตาง ๆ

186

2.2 การตดทอน (Subtracting) เทคนคการตดทอนเฉอนวสดออก ไดรวมถงการตด, การแกะสลกขนรปหนหรอไม แกะสลกพนผว การเจาะและบด 2.3 การเปลยนราง (Transforming) เทคนคการเปลยนรางของตววสดเองนนรวมไปถง การขนรปดนดวยแปนหมน การเปาแกว การหลอมโลหะและการอบ ในขนตอน ของการเปลยนแปลง อาจเปลยนแปลงเพยงชวคราวหรอถาวรกได การเปลยนแปลง ถาวรเกดขนกบการขนรปหลากหลายลกษณะเชน การขนรปสญญากาศ การขนรปทรงสามมตดวยการยงแสงเลเซอรไปบนของเหลว (Stereo-lithography) เพอใหของเหลว ( Liquid Photo-polymer-Resin) ในแตละชนแขงตว และการหลอ โดยการหลอมละลายวสด (ปนปาสเตอร โลหะ แกว) แลวนำาไปเทลงในพมพ เปนตน ซงผลตภณฑตาง ๆ มกจะมวธการสรางสรรคจากวธการเพม การตดทอน การเปลยนราง ของวสดและการผสมผสานของทงสามวธการน เพอใหเกดผลลพธใหมทนาสนใจมากยงขน

ภำพท12 งานปะตดปะตอไมและไมวเนยรทมโดยการเลนส และการวางทศทางของลายไมทตางกน ใชความไมสมสวนของทงสองเปนแนวทางในการวางลวดลาย ทำาใหเกดลวดหลากหลายบนเฟอรนเจอรทผลตจากไม เปนความงามใหทเกดจากการตกแตงประเภทปดผวทำาใหมสวยงาม แปลกตา มเอกลกษณ ทงลวดลายเรขาคณต และลวดลายอสระ ทำาใหตไมเรยบๆ โดดเดนออกมาได

ทมา : บทความ Material ใน Milan Salonie Fur Trend 2012 โดย WGSN-Homebuilt life team, 26 April 2012

ภำพท13 มานงของ Horm เปนการนำาไมตางชนดมาวางทบซอนกน แลวเฉอนผวหนาออกใหเปนรอยเวาลงไป ทำาใหสของไมทตางกนเหนเปนชนๆ และเกดเปนลวดลายสวยงามแปลกตา

187

จากภาพตวอยางงานออกแบบของตกแตงของ Marcel Wanders จะเหนไดวามการใช วธการในการสรางความงามใหแกชนงานแตละชนดวยวธการตามทกลาวมาในสวนของวธการสรางผลงานออกแบบ ทกลาวถง การเพม การตดทอน การเปลยนราง เชน ในผลงาน Amsterdam Table ทสรางลายแผนทของเมอง Amsterdam โดยการกดพนผวสแตนเลส(Stainless Steel) ใหเปนรองลก (Etching) หรอ Carved Chair ทใชการแกะสลกลวดลายลงบนโครงเกาอไม เปนตน

ภำพท14 ตวอยางงานออกแบบของ Marcel Wanders ทใสลกเลนของการสรางพนผวใหแกของตกแตงบาน รายชอผลงานตามลำาดบเลขในภาพ 1. Black Egg Vase 2. Amster-dam Table 3. Delft Blue 4. Monster Chair 5. Interpolis Egg Vase 6. Carved Chair 7. Flower Table 8. Egg Vase 9. Flower Egg Vase 10. Gold Egg Vase 11. Silver Egg Vase รวบรวมภาพจาก http://www.marcelwanders.com/products/ สบคนวนท 25 มนาคม 2556

ในภาพท 15 แสดงใหเหนถงการความสำาคญของการออกแบบพนผวใหแกผลตภณฑประเภทของตกแตง จากการทแบรนด เฟอรนเจอรรายใหญหลายราย เชน Kartel, Mooi, Meritalia, B&B italia, Magis ฯลฯ นำาเสนอ ผลงานทลวนมการ ใสการออกแบบพนผวลงในผลงานหลายชน รวมถงการคดเทคนค การสรางผลงานใหม ๆ และการเลอกใชวสดนำามาสรางสรรคเปนงานทมลกษณะโดดเดน เปนเอกลกษณ เชน การการสาน การหมเบาะเปนลวดลายแปลกตา การวาดภาพลงบนพนผว และการถกทอ เปนตน

ภำพท15 ตวอยางงานออกแบบพนผวในงาน isalone 2012 ซงเปนสวนหนงของ Milan design week

จากการเดนทางไปดงาน isalone 2012 ณ เมองมลาน ประเทศอตาล

188

3.ผลลพธในเชงควำมงำมและควำมรสก เมอผานขนตอนทงสองทกลาวมาในหวขอขางตนแลว ในหวขอนจะเปนการอธบายวา การสรางพนผวนนมความสำาคญในเชงใดบาง ซงงานเขยนชนนจะเนนทการสรางพนผวเพอความงาม และการรบรทางสมผสทแตกตางออกไป 3.1 ความงามกบการสรางพนผว การออกแบบพนผวใหกบผลตภณฑนน เปนสวนสำาคญสวนหนงทชวยในงานออกแบบทงหลาย ซงถกนำามาใชเพอสรางความงาม ทำาใหสามารถดงดดความสนใจจากผบรโภคสนคา เนองจากพนผวนนเปนสวนทผบรโภคสามารถมองเหนและรบรไดเปนอนดบแรกจากสและลกษณะของพนผวทถกออกแบบใสลงบนวตถ 3 มต จากทกลาวมาแลวในเนอหาขางตนวาเทคนคในการสรางพนผวนน อาจจำาแนกไดเปน 2 วธ ในการสรางสรรค คอ เรองของการเรมตนวางแผนการออกแบบจากการเลอกใชวสด เมอผออกแบบเรมคดงานจากการใชวสดเปนตวตง จงมความจำาเปนตองเขาใจคณสมบตของวสดนนๆ ทเลอกมาใชงานวาเปนอยางไร เหมาะกบผลตภณฑทนกออกแบบกำาลงเรมตนทำาหรอไม การคดงานทกำาลงจะออกแบบ จงจำาเปนจะตองอางองถงกรรมวธในการผลต โดยคำานงถงขอจำากดตางๆ ของวสด คณสมบตและความ เหมาะสมเมอนำาวสดแตละชนดมาใชงาน ซงกรรมวธในการผลตและเทคนคทใชนนขนอยกบประเภทของวสดทเราเลอกนำามาใชในงาน วสดประเภทเดยวกน อาจมกรรมวธการผลตหลากหลาย ขนอยกบนกออกแบบวาจะเลอกวธการใดทเหมาะสมทสดและใหผลลพธอยางทนกออกแบบตองการ สวนทสองคอการปรบแตงพนผวจากการกระทำากบวสดทเลอกใช เพอใหเกดความนาสนใจ เชน การเลอกวสดทนำามา

หอหม การชบ เคลอบ ทำาส หรอแมแตการแกะสลก การถก การเยบ การวาดภาพสรางลวดลายบนวตถ วสดประเภทไม โลหะ ผา เปนวสดทนยมนำามาตอ ยอดสรางความงามและความตางใหแกงานออกแบบ นำามาซงเอกลกษณของงานออกแบบพนผวทไดมาจากการตอยอดวสดทเลอก เชน เมอตองการความรสกของความเปนมตร อบอน สบายๆ นกออกแบบอาจเลอกใชไมเปนวสดหลกของงาน สงผลใหเกดความรสกแตกตางจากงานโลหะและงานพลาสตก โดยผออกแบบสามารถสรางความงามใหแกไมไดอยางสมบรณดวยหลายวธการ ไมวาจะเปนการแกะสลก การปดผว การเคลอบผวไมมนหรอดาน การยอมส หรอการหมไมดวยวสดอนทำาใหงานทมรปทรงเหมอนกนเกดความแตกตางจากการเลอกใชวสดในการหอหมพนผว ทำาใหไดอารมณทมตอวตถนนแตกตางกนดวย 3.2 การเลอกใชวสดกบการสรางความแตกตางทางความงาม

จากภาพท 16 แสดงใหเหนถงความรสกทแตกตางเมอมการตกแตงผวของชนงานทม รปทรงเหมอนกนดวยวสดทแตกตางกน การโชวลายไม

ภำพท16 เกายหอ Andreu Worldในงาน isalone 2012

189

ซงเปนวสดจรงของโครงสรางทงหมดให ความรสก อบอน สบายๆ และดจรงจงกวาการหมเกาอทงตวดวยผาสกกะหลาดสสนสดใส ซงทำาใหงานดทนสมย เหมาะกบผบรโภคทอายนอยลง จากความรสกถงความขเลนและสดใสของผลตภณฑ

ภาพท 17 แสดงใหเหนถงความร สกท แตกตาง เมอเลอกใชวสดหอหมพนผวเกาอทแตกตางกน เชนเดยวกบภาพท 16 แตในภาพท 17 แสดงความแตกตางระหวางการใชวสดทเปนหนงและผาสกกะหลาด ซงผวมนเงาของหนงใหความรสกจรงจง หรหรา ดมอาย ในขณะทผาสกกะหลาดสสนฉดฉาด ทำาใหเกาอดไมเปนทางการผสมผสานความขเลนในตวทำาใหเหมาะกบผใชงานทเดกกวา จาก 2 ตวอยางทยกมาขางตน การเลอกใชวสดตางชนดกนยงใหผลกบมมมองความงาม ทตางกนดวย สำาหรบผบรโภคทคอนขางมอายมาก อาจ มองวาเฟอรนเจอรห มเบาะหนงมความงาม ทดภมฐานเหมาะสมกบวยและรสนยมมากกวาเฟอรนเจอรทหมดวยผา ซงกลมผบรโภคทอยในชวง วยร นและวนเรมทำางานมองวาสวยและด ทนสมยกวา เขากบกระแสความนยมในปจจบนมากกวา

ภำพท17 เกาอ Soft Diva จาก Sawaya & Moroni ทถกแสดงอยในสวนของ Design District ซงเปนสวนหนง

ของงาน Milan Design Week 2012

3.3 แนวคดในการสรางสรรค ทมาของงานออกแบบพนผวนน สามารถอางองหรอใชแรงบนดาลใจจากลกษณะพนผวทอยรอบตวทงหมด ซงลวนสามารถกอใหเกดความนาสนใจ ดงดด นาหลงใหล และนาคนหา อกทงยงเปนการนำาเสนอความงามหรอเรองราวททำาใหผพบเหนเกดความประทบใจ โดยพนผวทถกนำามาอางองหรอออกแบบปรบแตงใหมนน บางกเกดจากการสรางขนของมนษย บางกเกดจากการเลยนแบบธรรมชาต การถกลม นำา กดเซาะพนผว เมอกาลเวลาผานไปมการสกกรอนทำาใหเหนรองรอยของอดต ความเกาทมองเหน จงกลายเปนรอยจารกของความทรงจำา ซงสงเหลานเปนสวนหนงของแรงบนดาลใจในการสรางสรรคพนผวใหแกผลงานทออกแบบ ทำาใหมการสรางลกษณะพนผวทหลากหลายทเปนผลมาจากการเลยนแบบความเกาของพนผวทดเหมอนผานกาลเวลามานาน บางกลอกเลยนองคประกอบ ของธรรมชาตทงทางดานโครงสรางพนฐานพนผว สและลวดลาย รวมถงมการตดทอนและใชรปทรงของเรขาคณตมาใสในงานออกแบบ ซงการเลอกใชองคประกอบของรปทรง ลวดลาย และการออกแบบตางๆ นนอาจอางองจากแนวทางของความนยมงานออกแบบทพบเหนไดทงในอดตและปจจบน แลวนำามาผานกระบวนการสรางพนผวจากเทคนคการสรางสรรคทหลากหลาย บางลกษณะอาจเปนงานออกแบบทสามารถเลอกนำามาใชไดทกยคทกสมย ดงเชน วธการหมเบาะโดยใชผา PVC หรอหนง ทปจจบนมการพลกแพลงลวดลายในวธการเยบบรอง หรอจงหวะของการตดหมด รวมถงการเลอกวสดทนำามาใชงาน โดยทแบบดงเดมนนกยงเปนทนยมอยในปจจบน

190

จากภาพท 18 และภาพท 19 เปนตวอยางการเปรยบเทยบของผลตภณฑทมการเลอกสรางพนผว ตางกน ผศกษาจะเหนขอแตกตางระหวางโซฟาสองตวอยางชดเจน แมรปทรงจะมลกษณะทางกายภาพทคลายกน แตการเลอกวสดและเทคนคสรางพนผวในการหมบเบาะตางกน จากการเยบบรองใหมลวดลายเพมขนในภาพท 19 อกเลกนอยทำาใหโซฟาดพองฟ นม ดมปรมาตรมากขน ผนวกกบลวดลายของการเยบบเบาะทแปลกตา ไมซำาใคร กทำาใหงานดมเอกลกษณ สามารถสรางความงามทแตกตาง และสรางเสนห ทำาใหงานออกแบบเปนทจดจำาได

จากภาพท 20 – 22 จะเหนไดวาผลตภณฑประเภทเดยวกน แตเลอกวสดทใชตางกนกใหผล ของความรสกแตกตางกน ซงแสดงออกมาในภาพท 21 และ 22 ทำาใหเหนความงามเฉพาะตว เสนหของผลตภณฑถกสอออกมาจากการเลอกใชวสดและเทคนคการพบ ทำาใหไดพนผวและผลลพธ ของเงาสะทอนทสวยงาม รวมถงทำาใหผลตภณฑนามองมากยงขนดวย เปนการสรางใหบรรยากาศใหแกสถานทและสนทรยทางสายตาไดมากกวาการใหแสงสวางเพยงอยางเดยว ดงตวอยางในภาพท 20 ทใชการออกแบบทเรยบงาย แลวเนนทการใชงานของผลตภณฑแทน

ภำพท18 โซฟารน Eco Cotton Sofa Bed ยหอ Muji ภำพท19 โซฟารน Boutique Delft Grey Jumper ยหอ Mooi โดย Marcel Wander

เรยงจากซายไปขวา ภาพท 20 โคมไฟรน ลมปน ยหอ Ikea ภาพท 21 โคมไฟจากการพบกระดาษ จาก MisuraEmme ภาพท 22 โปะโคมไฟภายใน isaloni satellite 2012 ทจดแสดงในสวนของนกออกแบบหนาใหม

191

พรมทมสสน ลวดลายและพนผวเลยนแบบธรรมชาตในภาพท 23 น เปนการนำาเอาขนแกะมาทำาเปนลกๆ โดยเลอกใชสสนนำามาผสมกนใหเหมอนสและรปทรงกอนหนตามธรรมชาต แลวคอยนำามาเรยงตอกนเปนผนพรม ซงแนวทางในการเลยนแบบธรรมชาตน หากเปนการสรางสรรคสงใหมทไมเคยมใครทำามากอน กจะเปนการสรางงานออกแบบทมเอกลกษณเฉพาะตวไดเชนกน แตหากเปนงานทถกนำาไปทำาตอซำาๆ ความนาสนใจของงานในลกษณะนอาจดนาเบอไดโดยงาย นกออกแบบจงตองหมนพฒนาผลงานใหมๆ ทงการเลอกใชวสด เทคนคใหมๆ ซงอาจตอยอดได จากการเลอกใชเทคโนยใหมๆ ทมอยในตอนนน ในกรณนทำาใหเกดความงามทเลยนแบบธรรมชาต จะเหนไดวาการสรางพนผวทแตกตางกนกอใหเกดความงามทแปลกตาและนาสนใจ จากผลตภณฑทดเรยบงาย เมอเพมรายละเอยดของพนผวเขาไปในงานแมเพยงเลกนอย กเปนการสรางความตางในความรสกของผใชงาน หรอผพบเหน ใหเปนทจดจำามากกวาจะเปนเพยงของตกแตงบาน

ทเหมอนกบในทองตลาดโดยทวไป โดยแรงบนดาลในการสรางความงาม บนพนผวผลตภณฑนน อาจมากจากการเลอกใชวสดใหเหมาะสมกบกลมผบรโภคทตงไว การเลอกส กรรมวธในการผลตและเทคนคทใช การออกแบบและสรางพนผวจากการคนหาวธการและวสดใหมๆ เชน การเลยนแบบธรรมชาต เลยนแบบความเกา เปนตน สสนทชวนใหนกถงอดต หรอบรรยากาศอยางใดอยางหนง ซงลวนแตสามารถสรางความงามใหเกดแกชนงาน เปนการนำาเสนอความใหม ในอกมมหนงของงานออกแบบผานขนตอน วธการ กระบวนความคด ตลอดจนงานฝมอ และดงเอาศกยภาพ ของวสดแตละประเภทออกมาใชไดอยางสรางสรรคเตมท 3.4 พนผวกบความรสก พนผว (Surface) คอสงภายนอกสดของผลตภณฑทสงผลกระทบโดยตรงตอผใชงาน ในแงของกระบวนการรบร ผใชสามารถรบรถงความรสกทถกถายทอดมาจากผลตภณฑนนๆ ไดจาก ประสาทสมผสทสงผลโดยตรงตอการรบร รปลกษณของพนผวถกประเมนคาดวยตาทรบรภาพ กลน ของวสดถกรบรโดยจมก ลกษณะของพนผวถกรบรจากการสมผส เสยงทเกดจากการเคาะ ถกประเมนจากการไดยน และบางทรสชาตของวสดกอาจรบรไดหากวสดนนสามารถรบประทานได ทกการรบร ถกนำามารวมกนและประมวลผลโดยสมอง ผานการตคาจากประสบการณทผบรโภคนนเคยประสบมา จนกอใหเกดความรสกทมตอผลตภณฑนนๆ ในทสด ในทนอาจตความไดวาพนผวเปนสงเราหนงในการกระตนประสาทสมผส ใหเกดการรบร ความแตกตางเมอมสงเรามากระทบ แลวประมวลผล ออกมาเปนความรสกทเกดขนกบพนผวนน การสรางเอกลกษณใหแกผลตภณฑประเภทของตกแตงผาน

ภำพท23พรมทถกออกมาใหเลยนแบบกอนกรวดตามธรรมชาตโดยนกออกแบชาวนอรเวย

Ksenia Stanishevsk

192

ทางการออกแบบพนผว จงถกเชอมตอกบความรสกโดยผานการรบรทางประสาทสมผสทงหา ซงถอเปนการรบรเบองตนของมนษย การรบรโดยผานประสาทสมผสทง 5 นน เปนสงทกอใหเกดความร สกได พนผวทตางกน จงใหความรสกทตางกนโดยสนเชงแมจะมความ แตกตางกนเพยงเลกนอย การทำาความเขาใจการรบรตาง ๆ จงมความหมายอยางยง ในการบงบอกความรสกทไดจากพนผวใดพนผวหนง ตวอยางเชน กระจกใสกบอครลคใส ทหากใชเพยงประสาทสมผสทง 5 อยางใดอยางหนงเปนตวตดสนอาจไมสามารถแยกความแตกตางได เรมตนจากการใชการมองเปนตวตดสนกอาจไมสามารถบอกไดวาเปนวสดตางชนดกน ดวยคญสมบตของวสดทงสองชนดทมลกษณะเปนแผนบางใสเหมอนกนหรอหากเรา เลอกใชการสมผสเปนตวตดสนกยงสามารถบอกไดวามลกษณะเรยบลนเหมอนกน สวนการรบรกลน และรสนนกสามารถบอกไปในทศทางเดยวกนไดอกวาเหมอนเพราะคณสมบตของวสดทงสองชนดนน เมอผานการแปรรปหรอถกนำาไปใชงานแลวนน กไมสามารถแยกไดดวยรสและกลน แตหากลองเคาะ เพอฟงเสยงของของทงสองชนดแลว เสยงของแกวหรอกระจกใสจะตางจากเสยงของพลาสตกอครลค อยางเหนไดชด เราจงสามารถบอกไดวาเอกลกษณหรอภาพลกษณของผลตภณฑ จงตองผานการรบรทางประสาทสมผสตาง ๆ ในทนจะเนนในการรบรทางการมองเหนและการสมผสซงเปน การรบรหลกของการรบรพนผวทแตกตางกน ประสบการณการจากรบร ทางประสาทสมผสทงหานนมความหมายรวมกน คอเมอมสงเรามา กระทบ ประสาทสมผสทงหากจะเรมทำาการประมวลผล และดเหมอนวาการรบรผลท เกดขนนนจะเกดขน

พรอม ๆ กน จากการรบรนประกอบกนเปนแนวทางทการมองเหนภาพ ชดเจนของรปทรงสามมตดวยการมองเหนของตาทงสอง ในทนททสมองรบภาพแลวตความจากสงทประกอบขนจากหลากหลายสวน และถกเกบภาพโดยตาททำางานรวมกนทำาใหเหนภาพนนในทนท เปนภาพรางของรปทรงทชดเจนในทำานองเดยวกน เมอประสาทสมผสทมากกวาหนงถกเชอมตอกน อยางสนทในสมองแลวจงทำาใหเกดภาพในสมองขน ซงนกประสาทวทยาเรยกคณลกษณะของประสบการณทางการสมผสนวา “Qualia”

จากตวอยางทเหนในภาพเปนการนำาเอาเรองของสมผสกบการรบรรสชาตจากความทรงจำา ของสมอง ทบอกวาหากเราดมนำาสตรอเบอรโดยผานการสมผสพนผวทเหมอนสตรอเบอรกจะ ไมรสกแปลก แตถาหากรสของนำานนเปนสตรอเบอรรแตผวสมผสกลบเปนผวของผลไมอนผบรโภค อาจเกดการสบสนในความรสกได การสรางพนผวของบรรจภณฑทเลยนแบบรปทรงและลกษณะพนผวของผลไมทตางชนดกน เกดจากการเลอกใชเทคโนโลยในการผลตทสามารถสราง

ภำพท24 งานออกแบบบรรจภณฑ Juice Skinของนกออกแบบผลตภณฑ Naoto Fukasawa

ทมา : Kenya Hara. 2011. Designing Design. Baden. Switzerland: Lar Muller Publishers.

193

พนผวในแตละลกษณะทตองการได สำาหรบกลวยนนนกออกแบบเลอกใชการออกแบบรปทรงทเหมอนกบกลอง Tetra Prima Aseptic55 ซงรปทรงดงกลาวใหความรสกของกลวยไดเปนอยางด หรอสวนของ กวทหากเรมเลอกจากการ ใชสแลว อาจบอกไดวาเปนผลไมทมสเขยวเขม แตดวยเทคโนโลย Flocking (ใหพนผวลกษณะคลาย ขนกำามะหย) ซงเปนการพนเสนใยลงบนพนผวของบรรจภณฑทำาใหไดพนผวทมสมผสทเหมอนกบกวจรงๆ เปนตน การรบรโดยตาเปนสงแรกทผใชสามารถรบรได เกดจากภาพทเขามาทางตาทำาใหเกดการ ประมวลผลขนแรกสดจากการมองเหน ทำาใหสามารถระบคณสมบตของสงนนไดอยางคราวๆ เชน วสดนนโปรงแสงหรอทบแสง มสอะไรบาง ซงสกใหความรสกทแตกตางกนไปในแตละโทนส นอกจากนยงสามารถทำาใหผเหนคาดการณลกษณะไดคราวๆ กอนทจะสมผสและรบรไดวาวสดนน แขง ออน มนวาว ดาน เปยก แหง หยาบ เรยบหรอละเอยด ทกอยางจะถกประเมนและทำาใหเชออยางทผนนเหน เพราะผเหนจะเชอในสงทเหนเปนลำาดบแรก สงนจงอาจทำาใหเกดการพลกแพลงในเชงการออกแบบไดโดยทำาใหผเหนคาดไมถง อยางการหลอกตา เปนตน

5 ขอมลจากบรษท Tetra Pak ประเทศไทยกลาววา Tetra Prisma Aseptic คอกลองบรรจภณฑสำาหรบใชในการบรโภคโอกาสตางๆ เกดขนครงแรกทประเทศ สวเดน มรปทรงเฉพาะตวใชงานไดหลากหลาย มความคงทน เปนกลองทเหมาะสำาหรบบรรจนำาผลไมคณภาพสง นมแตงรส นมเปรยวหรอหมกเสรมสารอาหาร ชาเยน สนคาออรแกนกส หรอนมแลคโตสตำา สามารถรนและถอไดอยางสะดวกเหมาะมอเปนพเศษ

ในอกมมหนงหากใชการมองเหนเปนประสาทสมผสหลกในการรบรเรองของวสด พนผวความงาม และสสน ของงานออกแบบแลว ผออกแบบอาจสามารถเลอกใชวสดไดหลากหลายชนด เพอใหไดตามคณสมบตดานขนาด นำาหนก สถานทใชงาน ความคงทนหรอความเหมาะสมในการนำาไปใชงาน ซงสามารถหลอกตาหรอสรางความหลากหลายและความงามใหแกผลตภณฑได โดยอาจองจาก คณสมบตของวสดทใชในการผลตชนดหนงและเกบงานพนผวดวยการเลอกใชเทคนค อกเทคนคหนงซงสามารถสรางความงามหรอภาพลกษณ ทอาจหลอกตาหรอทำาผบรโภคคาดไมถง จากความรสกทแตกตางจากสงทเหนในตวผลตภณฑนน เชน เมอนกออกแบบมโจทยวาตองการผลตเกาอทมนำาหนกเบา แตตองการความรสกถงภาพลกษณหรอความงามของพนผวงานโลหะ เราอาจเลอกใชพลาสตกเปนวสดหลก เนองจากมนำาหนกเบาแลวชบหรอเคลอบผวดวยโครเมยม เพอสรางภาพลกษณของพนผวแบบโลหะ ซงทำาใหสามารถตอบโจทยทผออกแบบตงขนมาและยง รวมไปถงการไดเทคนคใหมในการสรางสรรคผลงานอกดวย ทำาใหสามารถสรางภาพลกษณใหมของ ผลตภณฑเพอใหผบรโภคเชอวาของชนนนผลตจากวสดโลหะไดจรง อกทงยงเปนการสรางเอกลกษณใหแกผลตภณฑนนดวย

194

ผลงานออกแบบสองชนน เปนงานทถกสรางขนจากจตนาการ ทตองการขนรปทรง 3 มต จากการถกขนรปของเชอก แลวนำาไปแขวนเพอใหรกษา รปทรงทตองการ จากนนทำาการเคลอบผว ใหแขงดวย epoxy ซงงานทงสองชนนเปนการผสมผสานงานหตถกรรม อตสาหกรรม และเทคโนโลย เปนการขนรปจากวสดทเปนแผนผนและออนแลวเปลยนกลายเปนงานขนรปสามมตทมมวลแขง ซงถอเปนเทคโนโลยใหมในการสรางสรรคผลงาน โครงสรางททำาใหชนงานคงรปอยเปนรปทรงทคงทนไดนนมาจากตวของวสดและการเคลอบผว ททำาใหเกดความมนคงแขงแรง ทำาใหความรสกของคนทเหนงานรบรและตนตาตนใจกบความแปลกใหม ทไมอาจคาดคดวาการมดเชอกหรองานถกโครเชตจะสามารถสรางเปนงานทมรปทรงสามมตทรกษารปรางนนไวได การรบรโดยการสมผส (The Sense of Touch) เปนอกหนงการรบรหลกในการรบรพนผว ตาง ๆ เพราะการสมผสทำาใหเกดการรบรคณสมบตทางกายภาพโดยตรงของวสดนน ๆ อยางแทจรงวาเปนอยางไร ซงรปลกษณของผลตภณฑไมสามารถหลอกความรสกผานการสมผสได เพราะการสมผส

สามารถสรางประสบการณในการรบรพนผวอยางแทจรง เชน เมอสมผสแลววสด เกดการยบตวไปตามมอ กสามารถตความไดอยางแนนอนวาวสดนนนมหรอออน และหากวสดทใช มพนผวทลนดวย เมอผใชสมผสของสงนน กอาจตความไดทงนมและลน ซงอาจจะเกดจากคณลกษณะของวสดนนเอง หรอการเลอกใชวสดชนดหนงมาผสมกบอกวสดหนงจากวธการผลต เพอใหเกดพนผวสมผสอยางทตองการ เชน การหมเบาะ เปนตน นอกเหนอจากการสมผสทใหความรสกตามจรงจากสงทเหนและรบรแลว การสรางประสบการณใหมในการรบความรสกแปลกประหลาดใจจากการสมผส กอาจทำาไดโดยการออกแบบพนผว ททำาใหประสาทสมผสรบร คดไปในทางตรงกนขามกบความเปนจรง

ภำพท25 จากซายไปขวา เกาอ Knotted Chair และโคมไฟตงพน Crochet Light โดย Marcel Wandersทมา : ภาพและขอมลจาก http://www.marcelwan-

ders.com/products/personal-editions/knotted-fu-ture/ และJury-reportRotterdamdesign prize 1997

ภำพท26 เกาอ Magis Proustออกแบบโดย Alessandro Mendini

ทมา ภาพและขอมลจาก http://www.magisdesign.com/downloads/products/magis_proust.pdf

195

ตวอยางเกาอทมลกษณทดน มซงหากมองเฉย ๆ แลวอาจสามารถหลอกความรสกของผพบเหนได แตเมอลองสมผสหรอนงดแลวจะพบวาเปนเพยงเกาอพลาสตกแขง ผลตจากพลาสตก PE(Polyethelene) โดยใชกรรมวธการผลตแบบการหมนแมพมพพลาสตก ทำาใหไดภายในกลวง ทำาใหเกาอนมนำาหนกเบา อกทงยงเหมาะกบการใชภายนอกอาคารซงตางจากภาพลกษณเดมของเกาอรปแบบน ทมกเนนความหรหราและใชภายในอาคารเทานน ซงใหความรสกแตกตาง จากภาพทเหนโดยสนเชง ทงนเปนเพราะการเลอกใชสและวสดทนำามาใสในชนงาน

ภำพท27 Cord Chair โดย Maruni+Nendoทมา : http://www.informinteriors.com/blog/2009/design-information/cord-chair-by-maruninendo-

via-the-contemporist/ สบคนวนท 18 กรกฎาคม 2556

จากตวอยางภาพท 26 Cord Chair เปนอกตวอยางหนงทสรางความประหลาดใจใหแกผพบเหนจากเทคนคงานไมทมความปราณตผสมผสานกบการออกแบบและเลอกใชวสดผสมผสานกนจนทำาใหเกาอตวนเปนทสนใจจากขนาดของขาทมเสนผาศนยกลางเพยง 15 มล. กบการผลตทใชเวลา 1 เดอนตอตว โดยเปนการนำาชนไมมาหมรอบโครงโลหะ ซงใชฝมอความละเอยดและปราณตมากในการเขาไม หากผพบเหนไมทนสงเกตกจะนกไปวาเกาอตวนไมนาจะรบนำาหนกคนไหว ซงวธการสรางสรรคงานในเชงของการเลนกบความรสกจำาเปนจะตองมความเขาใจในเรองของวสด และกรรมวธการผลตเปนอยางด เพอทผลลพธของงานจะประสบความสำาเรจและสอสารออกมา ตามทนกออกแบบตองการได จากทกลาวมาในขางตน นกออกแบบสามารถสรางผลงานทเลอกใชการกระตนประสาท การรบรเปนเรองหลก เพอสรางความประหลาดใจดานความรสกแกผบรโภค โดยการสรางสรรคพนผว ดวยแนวคดน สามารถสรางประสบการณการรบรแปลกใหม จากการเลอกใชเทคนค ของการผลต วสดและสสน ทำาใหผบรโภคมความรสกแตกตางไปจากการเลอกใชผลตภณฑแบบเดมๆ เมองานออกแบบสามารถสรางความประหลาดใจได กเปนอกวธหนงในการดงดดความสนใจใหผบรโภคซอสนคา เนองจากปจจบนผบรโภคมรสนยมในการเลอกซอของทเนน ความเปนตวของตวเองมากขน

196

สรป จากทไดกลาวมาในบทความขางตนของงานเขยนชนน การสรางพนผวถอเปนวธการและ ขนตอนสำาคญในการออกแบบผลตภณฑประเภทของตกแตงเปนอยางมาก ซงวธการสรางสรรค ผเขยนไดแยกเปนสองวธการหลก วธการแรกคอการเลอกวสดและกรรมวธการผลต และสองคอการตกแตงพนผวในขนตอนสดทาย ดวยวธการเหลานทำาใหไดผลลพธของชนงาน ทแตกตางทงทางดานความงาม อารมณ และความรสกของผบรโภค โดยนกออกแบบตองเปนผตดสนใจวาจะใชวสดและวธการใดในงานออกแบบแตละชน ซงวสดและวธการทนกออกแบบเลอก ตองมความเหมาะสมกลมกลนและสรางความสมบรณใหแกผลตภณฑนน ดวยเหตนจงอาจกลาวไดวา วธการทไดกลาวมานจะเปนทางเลอกหนง ทสามารถทำาใหนกออกแบบสามารถตอยอดแนวความคด และสรางความงามใหแกผลตภณฑได การคนพบวสดและนวตกรรม ในการผลตใหมๆ ทแตกตางจากในอดตทำาใหนกออกแบบ สามารถพฒนางานไดดขน สงสำาคญคอนกออกแบบมความจำาเปนตองศกษาเรยนร และตดตามนวตกรรมใหมๆ ทเกดขนในกระแสสงคมปจจบน เพอเปดกวางทางความคดสรางสรรค และสรางผลงานออกมาใหเปนรปเปนรางทสมบรณ โดยในบางครงการเรยนรนวตกรรม และเทคโนโลยใหมๆ ทำาใหทราบถงความสามารถในการผลตของวสดและเครองจกรในปจจบนทมมากขน ซงมขอจำากดนอยกวาการผลตในอดตทบางอยางไมสามารถทำาได ทำาใหสามารถสราง

ผลงานทมความแตกตางหลากหลายไดมากยงขน เนองจากขอจำากดตางๆ ทเคยมลดนอยลง นวตกรรมเหลานยงสงผลถงความรบผดชอบตอสงคมในดานของสงแวดลอมทมาจากการเลอกใชวสดทสามารถยอยสลายได ความทนทานของผลตภณฑจากการออกแบบการเลอกใชวสด และการผลตทเหมาะสม โดยเฉพาะอยางยงในสภาพสงคมปจจบนทรดหนาไปอยางรวดเรว กระแสของความนยมและความสนใจในงานออกแบบของผบรโภคมมากขน เมอผบรโภคเปดกวางในการรบรขอมลและเขาใจงานออกแบบมากขน สงผลใหผผลตผลงานตองคำานงถงปจจยในการผลตหลายดานนอกเหนอจากงานออกแบบเพอความงามหรอตามกระแสนยมเพยงอยางเดยว จากกระแสความนยมในงานออกแบบน ทำาใหมตลาดรองรบงานออกแบบทหลากหลาย ทำาใหผบรโภคมโอกาสเลอกสนคามากขน ไดเสพผลงานทผานการออกแบบงายขน ทำาใหมการแขงขนในตลาดของผผลตสนคาประเภทนสงขนตามไปดวย ดงนนการทนกออกแบบมความรและความเขาใจ เรองของวสดและวธการผลตเปนอยางด เมอรวมกบความคดสรางสรรคในการสรางผลงาน จงทำาใหไดผลงานทแตกตาง เปนทนาจดจำา และม เอกลษณเฉพาะตว ทงนเพราะผลงานทออกมาไดผานขนตอนการคด การออกแบบพนผวโดย เขาใจเรองการเลอกใชวสดทมลกษณะเฉพาะอยางถองแท มกรรมวธการผลตทเหมาะสม มความรบผดชอบตอสงคม ใชแนวคดและเทคนคในการสรางความงามใหม ๆ อยางลงตว

197

บรรณำนกรมSommar, Ingrid. Scandinavian Design: Published by Carlton Book Ltd, Second Edition 2011Hara, Kenya. Designing Design: Published by Lars Muller Publishers, Third Edition 2011Charny, Daniel. Power of Making: Published by V&A Publishing, 2011O’neil, Polly. Surfaces and Textures A Visual Sourcebook: Published by A&C Black Publishers Limited, Reprinted 2011 Thomson, Rob. Manufacturing Processes for Design Professionals: Published by Thames&Hudson Ltd, Reprinted 2010บทความ “Showcase : MUJI : ความพอเพยงท “ไมมแบรนด”(Marketeer/03/50)”, http://www.marketeer. co.th/inside_detail.php?inside_id=5335บทความ “ความสำาเรจเรยบงายสไตล “Muji” ดงไดแม ไมได ตงใจสรางแบรนด ”, 23/12/2008, http://www.wiseknow.com/ความสำาเรจ แบบเรยบงายสไตล-Muji-ดงไดแมไมตงใจสราง- แบรนด.html#axzz2ZQTrbqgIบทความ “Muji วถทเรยบงายและพอเพยง”,26/04/2013, http://www.manager.in.th/?cat=552http://www.muji.eu/pages/online.asp?Sec=19http://www.ikea.com/th/th/catalog/categories/ departments/living_room/http://www.moooi.com/products/boutique- delft-grey-jumperhttp://www.marcelwanders.com/products/ personal-editions/knotted-future/ http://www.magisdesign.com/downloads/ products/magis_proust.pdfhttp://wikifashion.com/wiki/Melissa_Shoeshttp://www.tetrapak.com/th/pages/default.aspx

198

199

เครองปนดนเผาเตามงกรและการพฒนาสการสรางสรรคPottery Kilns to Develop Creativity

ผชวยศาสตราจารยศภกา ปาลเปรม 1

Asst. Prof. Supphaka Palprame

1 อาจารยประจำาภาควชาเครองเคลอบดนเผา คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ จงหวดราชบร เรมมการทำาเครองปนดนเผาเมอประมาณป พ.ศ. 2451 โดยการนำาของชาวจนสองทาน คอ นายซงฮง แซเตย และนายจอเหมง แซอง และสบทอดตอมากระทงปจจบนซงมโรงงานอยในจงหวดราชบร ทงหมด 42 โรง ทำาผลตภณฑจำาพวก โองนำาลายมงกร ไห กระถางปลกตนไม และอางบว เปนตน สงออกจำาหนายทวประเทศ และตางประเทศ ปจจบนยงคงผลตตามแบบและกระบวนการดงเดม โดยใช ดนราชบร เคลอบขเถาทไดจากการเผา และเผาในเตามงกร มเพยงบางสวนทใชเครองจกรชวย เพอใหสามารถทำางานไดสะดวกขน ไดแก เครองกวนดน เครองรดดน และแปนหมนไฟฟา ผเขยนเหนวากระบวนการผลตเครองปนดนเผาของจงหวดราชบรเปนสงทนาสนใจและสามารถนำามาตอยอด และประยกตใชกบการสรางสรรคงานเครองเคลอบดนเผาทางดานศลปะได อกทงยงเปนการสบทอดภมปญญาทองถนใหคนรนใหมไดตระหนกในคณคามใหเลอนหาย โดยพฒนาเคลอบตอยอดจากเคลอบขเถาทใชอยใหมความหลากหลายมากยงขน ซงผเขยนไดนำาขเถาจากการเผาของโรงงานรงศลปมาทดลองผสมกบดนและหนฟนมา เผาทระดบอณหภม 1,200 และ 1,220 องศาเซลเซยส บรรยากาศออกซเดชน และรดกชน จากนนจงทดลองผสมออกไซดใหสเพอเพมความหลากหลายของส แลวนำาไปเคลอบผลงานและเผาในเตามงกร ซงใหผลทนาสนใจมาก

200

Abstracts Since 1908 earthen wares have been produced in Ratchaburi province. The production of the clay potteries was introduced to the area by two Chinese artisans Tia Songhong and Ung Jiameng. Today there are 42 factories in the province producing dragon themed water jars, garden pots including ones for lotus plants. These earthen wares are distributed and sold around the country and exported all over the world. Even today the production process still maintains the original methods using only the rich Ratcha-buri soil. The pots are shaped and covered with ashes from the ovens before being baked in the dragon ovens. Most of the processes are still done by hand. Only a few steps have been mechanized for convenience like kneading the clay and the use of electric potter’s wheel. The author finds the pottery production process very interesting. There is a possibility to apply the same techniques for artistic pottery production. The use of such methods will help in the preservation of traditional folk knowledge for the future generations to appreciate. I have conducted experiments in the coating of ashes. Sample of ashes from Rungsilpa factory were mixed with feldspar and baked at temperatures ranging from 1,000 to 1,200 degrees Celsius. During the ash glazing process colors have been added. The result is a rich interplay of colors and patterns that is very interesting.

201

บทน�ำ จงหวดราชบร เปนเมองเกาทตงอยในภาคกลาง ทางดานทศตะวนตกของประเทศไทย อยหางจากกรงเทพมหานคร ประมาณ 100 กโลเมตร มแมนำาแมกลองเปนแมนำาสายหลกไหลผาน การทำาเครองปนดน เผาของชาวราชบร เกดขนเมอประมาณป พ.ศ. 2451 โดยชาวจนทมาจากโพนทะเลสองทาน คอ นายซงฮง แซเตย และนายจอเหมง แซอง ซงมบานเดมอย ทอำาเภอแตจว หม บานปงเคย ประเทศจน ทงสองทานมความสนใจเครองปนดนเผามาตงแตเดก และในป พ.ศ. 2456 ทงสองทานไดมโอกาสเดนทางมาทำางานเปนชางวาดลวดลายในประเทศไทย ทโรงงานเครองปนดนเผาเฮงเสง อยตรงเชงสะพานซงฮ ฝงธนบร ตอมาทงสองทานไดมโอกาสมาเทยวทจงหวดราชบร และเหนวาดนทราชบรซงเปนดนแดง มความเหนยวด นาจะนำามาใชทำาเครองปนดนเผาได และในป พ.ศ. 2476 นายซงฮง จงไดชกชวนนายจอเหมง ออกมาตงโรงงานทจงหวดราชบร โดยใชเตามงกรทใชฟนเปนเชอเพลงในการเผา ซงถอเปนโรงงานเครองปนดนเผาแหงแรกของจงหวดราชบร จากนนจงขยายการผลตและแตกสาขาออกไปเปดโรงงานกนมากขน กระทงปจจบนมโรงงานเครองปนดนเผาทอยในจงหวดราชบรทงหมดจำานวน 42 โรง ผลตภณฑทผลตกนตงแตอดตจนถงปจจบน ไดแก โองนำาลายมงกร ไห กระถางปลกตนไม และอางบว เปนตน ผลตภณฑเหลานไดสงไปจำาหนายทวประเทศไทย และปจจบนมการสงออกไปจำาหนายยงตางประเทศดวย ดงนนโองนำาลายมงกรจงถอเปนสญลกษณและความภาคภมใจของชาวจงหวดราชบร

ลวดลายทใชเปนหลกในการตกแตงชนงาน คอ ลายมงกร อาจเนองเพราะผผลตในยคนนเปนชาวจนทมาตงรกรากอยทจงหวดราชบร และเหนวามงกรเปนสตวมงคลตามคตความเชอของชาวจน จงนำามาเขยนเปนลวดลายทงดงามลงบนโองนำาและภาชนะอนๆจนกลายเปนสญลกษณของจงหวดราชบร ไดแกลวดลายมงกรดนเมฆ มงกรคาบแกว และมงกรสองตวเกยวพนกน ซงเปนสตวสำาคญในเทพนยายของจน เปนเทพแหงพลง แหงความดและชวต ชางปนเลอกเอามงกรทม 3 เลบ หรอ 4 เลบ เปนลวดลายตกแตงโอง ชางผชำานาญปาดเนอดนดวยหวแมมอเปนรปมงกร โดยไมตองรางแบบ ขดเปนลายมงกรดวยปลายซหวเปนหนวด นวเลบ และสวนเกลดมงกรหยกดวยแผนสงกะสแลวเนนลกตาใหเดนออกมา

ภำพท1 ผลตภณฑประเภทโองนำาลายมงกร กระถางปลกตนไม และไห

ทมา: เสรมศกด นาคบว. 2536 หนา 7

202

ป พ.ศ. 2510 นายอรณ อรณโสภณรตน ไดกอตงโรงงานรงศลปผลตภณฑดนเผา และเปนหนงในจำานวนเจาของโรงงานเครองปนดนเผายคแรกของจงหวดราชบร ซงผลตและจำาหนายผลตภณฑประเภท โองนำาลายมงกร อางบว และกระถางตนไม นอกจากนนายอรณ ยงไดพฒนางานประเภทโองทใชเปนของทระลกเปนโรงงานแรกอกดวย และในป พ.ศ. 2518 นายอรณไดสนบสนนใหนายทศนย ศลปประเสรฐ ซงเปนลกเขย ลาออกจากธนาคารกรงเทพ จำากด สาขาราชบร เพอเขามาเปนผบรหารงานโรงงานรงศลปผลตภณฑดนเผา ขณะเดยวกนนนไดขยายงานทำาผลตภณฑประเภทเครองลายครามขนอกสวนหนงในสายการผลต และเนองจากมการสงซอโองมงกรจากพอคาในจงหวดอำานาจเจรญเขามาเปนจำานวนมาก ดงนนในป พ.ศ. 2531 นายทศนย ศลปประเสรฐ จงไดพฒนาการสรางเตาเผาโองขนาดใหญขน เรยกวา “เตาจมโบ” โดยม นายอรณ เปนทปรกษา ซงเตาจมโบทพฒนาขน สามารถบรรจผลตภณฑโองมงกร ไดมากขนเกอบเทาตว แตใชเชอเพลงมากกวาเตาแบบดงเดมเพยงเลกนอยและทำาใหเกดการเปลยนแปลงโรงงานทงหมดในจงหวดราชบร เปลยนจากเตาแบบดงเดม เปนเตาจมโบในเวลาตอมา การผลตโองมงกร มกระบวนการในการผลต ดงน การเตรยมดน การขนรปผลตภณฑ การตกแตงผลตภณฑ การเขยนลวดลายบนผลตภณฑ การเคลอบผลตภณฑ การเผาผลตภณฑ

กำรเตรยมดน เรมจากการซอดนเหนยวสแดงมากองเกบไวในโรงงาน ในชวงฤดแลงระหวางเดอนมกราคม-มถนายน โดยมพอคาคนกลางไปสำารวจหาแหลงดนในเขตอำาเภอเมองและเขตโพธาราม แลวเปดหนาดนจนถงชนดนเหนยวสแดง ซงลกประมาณหนงเมตร จงนำาดนเหนยวสแดงนนมาใชในการปนผลตภณฑ โดยนำาดนมาใสทรายละเอยดผสมประมาณ 10 -15 เปอรเซนต และหมกในบอดนประมาณ 2 คน เพอ ใหดนออนตวและอมนำาทวทงกอน จากนนจงนำาดนขนมาบอหมกดน แลวนำามาเขาเครองกวนทใชมอเตอรขนาด 10 แรงมา เปนตวฉดลากซงภายในถงจะมซเหลกทำาดวยแหนบรถยนตเกาตบดใหเอยงประมาณ 30-40 องศา ทำาหนาทมวนดนลงใหดนคลกเคลากนแลวดนออกทางชองดานลาง เครองกวนจะนวดดนเหนยวทไดไมเหลวหรอไมแขงเกนไปเหมาะทจะนำาไปปนเปนผลตภณฑตางๆ ดนผสมทนวดออกจากเครองกวนแลวจะถกนำามากองรวมกนเปนดนกองใหญ เมอจะนำาไปใชจะตองนำาไปรดอกครงใหเปนแทงและใชเครองมอตดดนทเรยกวา “โถงเกง” ททำาจากเหลกเสนกลมนำามาโคงเปนรปตวยและขงลวดทปลายตวยใหตง ใชเปนเครองมอสำาหรบตดดนออกเปนทอนๆ ตามขนาดและจำานวนทตองการใช นำาดนมาผสมทรายละเอยดประมาณ 10-15% แลวใสบอหมกไว 1-2 คน จงนำาขนใสเครองกวน เมอกวนเขาเปนเนอเดยวกนแลวจงนำามากองรวมกนไวและคลมดวยผาพลาสตก

203

กำรขนรปผลตภณฑ การขนรปผลตภณฑ จะขนรปดวยแปนหมน และขนรปดวยวธการขดผสมผสานกน ซงเปนการขนรปแบบดงเดมของการทำาเครองปนดนเผา จงหวดราชบร แปนหมนแบบดงเดมจะใชไมไผเหลาเปนซ (ตอมาพฒนาเปนซเหลก) เจาะรรอยกบดมลอรถยนต สานดวยไมไผ นำาใยมะพราวมาแชนำาใหนมทบจนหมดขย แลวผสมกบดนใหมความเหนยว นำามาพอกกบดมลอทสานดวยไมไผและใชไมขดรดใหเปนตวแปน สามารถใชเทาถบใหแปนหมนได ตอมาไดพฒนาโดยหลอดวยปนซเมนต สวนฐานจะเทปนฝงดนไว การปนจะมชางปนและลกนอง 2 คน คอ คนนวดดนซงจะทำาหนาทเตรยมดน โดยการนำาดนทกองไวมานวดอกครง กะพอใหปนไดหนงวน และนวดเปนกอนพอเหมาะทจะวางบนแปนหมน การปนจะมคนถบแปนทมเชอกหอยลงมาอยตรงกลางแปนใหคนถบไดยดประคองตว เทาขางหนงยนอยบนพน อกขางหนงถบไปบนแปนหมน สวนคนปนจะนงปนเพยงอยางเดยว บางครงถาแปนหมนชาจะเรงดวยการทำาเสยง “ฮด ฮด” ใหคนถบแปนรวาตองออกแรงในการถบแปนใหเรวขน จงมตวแปนและแรงงานคนเทานน ตางกบปจจบนทมเครองจกรผอนแรงคนปนกบลกนอง และสามารถปนไดคนเดยวโดยลำาพง และมเพยงลกนองทชวยในการเตรยมดนทจะปนเทานน โดยนำาดนทหมกไวใสเครองรดดนออกมาเปนทอนกลมยาว แลวตดดนใหไดความยาวตามทชางตองการและนำาไปกองใหชางปนไวบนโตะ การแปนหมนทมมอเตอรชวย ทำาใหชางปนสามารถปนงานไดเรวขนกวาการใชแปนหมนแบบดงเดม

ภำพท2 ขนตอนการเตรยมดน

204

วธกำรขนรปดวยแปนหมน 1. จะตองนวดดนใหเขากน และเปนการไลฟองอากาศทอยในเนอดนออกใหหมด 2. นำาเนอดนทผานการนวดแลว ในปรมาณทพอเหมาะวางไวบรเวณจดกงกลางของแปนหมน 3. ทำาการตงศนยหรอการจบใหกอนดนวางอยทกงกลางของแปนหมนและไมใหเกดการแกวงหรอเหวยงขณะทแปนกำาลงหมน 4. เมอตงศนยไดแลว จะเรมทำาการขนรปโดยใชมอ หรออปกรณชวยในการขนรปททำาจากแผนไม ตดเปนรปรางตางๆตามตองการ รดดนใหสงขน และใหไดรปทรงตามตองการ หากชนงานมขนาดเลก สามารถปนใหเสรจเรยบรอยไดในคราวเดยว หากชนมงานขนาดใหญ ตองขดตอขนไปจนกวาจะไดขนาด และรปทรงตามตองการ เชน โองนำา อาจตองใชวธ

การขดตอสองถงสามชวง ซงจะขนอยกบขนาดของโองทปน กำรขนรปดวยวธกำรขด การขนรปดวยวธการขดซงภาษาจนเรยกวา ย ชางจะกดกอนดนทขอบปากใหกลมและบานออกดวยมอสองขาง จนมความเสมอกนและหนาตามตองการ แลวใชดนเสนวางพาดบนทอนแขนใหปลายดนขางหนงอยในมอ กดยขดดนกบกนโอง เปนผนงโองขนมา และใชไมทเปนอปกรณชวยในการขนรปชบนำารดดนจนผนงดนเรยบและผายออกดานปาก จากนนผงจนแหงแลวควำาลงเพอแตงกนโองใหเวาลง รอจนดนดานกนแขงพอ จงนำามาขดตอผนงใหสงขน จนไดความสงตามตองการแลวจงเสรมปากโองเปนอนเสรจการขดขนรปผลตภณฑ ปจจบนนยมใชกบการขนรปผลตภณฑทมขนาดใหญมากๆ

ภำพท3การตงศนย เปดศนยและขยายกน

ภำพท4การรดดนและทำารปทรง

205

กำรตกแตงผลตภณฑใหไดรปทรง การตกแตงผลตภณฑใหไดรปทรงจะใชวธการตทงดานใน และดานนอก โดยใชไมตดานนอกโองและใช “ฮวยหลบ” รองรบดานใน ตใหรอยตอตางๆตดกนแนน และเกบความเรยบรอยของผวโองดวยและใชไมหรอพลาสตกขด ผวดานนอกโองใหเรยบรอย ฮวยหลบ เปนคำาภาษาจน หมายถงเครองมอ ชนดหนง ทำาดวยดนเผาลกษณะเปนรปกลมมนเหมอนลกประคบ มทจบอยตรงกลางลกเวลาตโองคนตจะจบตรงทจบฮวยหลบใชรองผวโองดานในเวลาตใหไดรปทรง สวนดานนอกโองใชไมตแตงผวโองจนกระทงทวทงโอง เมอเหนวาตแลวจงเขยนลายบนโอง คำาวา ฮวยหลบ ตรงกบภาษาไทยวา หนด กำรตกแตงลวดลำยบนผลตภณฑ การตกแตงลวดลายบนผลตภณฑโองจะมลกษณะเฉพาะไมเหมอนการตกแตงลวดลายเครองเคลอบดนเผาประเภทอน วสดทใชตกแตงลวดลายบนโองจะเปนดนเหนยวทผสมกบดนขาวจนดนเนอนม เนอดนจะตองกรองเปนพเศษใหมเนอละเอยดมาก เรยกวา ดนตดดอก นอกจากนผลตภณฑบางชน อาจใชวธการขดแกะลวดลาย

ภำพท5การขนรปดวยวธการขด

ภำพท6การตกแตงใหไดรปทรงโดยใชวธการตทงดานในและดานนอกใหตำาแหนงตรงกนโดยหนดรองดานใน

และใชไมต ตดนดานนอก

206

ดนตดดอกเปนดนสำาหรบตกแตงลวดลายบนโอง ดนนภายหลงการเผาจะใหสเหลองในขณะทพนเดมเปนสนำาตาล เมอโองแตงผวเรยบรอยแลวจะถกนำามาวางบนแปนหมนอกครง แปนนจะหมนดวยมอชางตดลายจะใชดนตดดอกปนเปนเสนเลกๆปายตดไปทโองสามตอน เพอเปนการแบงโองออกเปน 3 ชวง คอ ชวงปากโอ(บา) ตวโอง(ไหล) และเชงลางของโอง(ขา) แตละชวงจะตดลายไมเหมอนกน สมยกอนตดลายสองชวง คอ ปากโองและตวโอง สวนขาบางครงตดเปนลายกนก ลายเครอเถาเพอความสะดวกรวดเรว และความเปนระเบยบสวยงาม การตกแตงลวดลายชวงนจะมแบบฉล เปนแผนพลาสตกตามลายทตองการเอาไว เวลาตกแตงลวดลายชางจะนำาเอาแบบฉลมาทาบลงบนผวโอง แลวนำาดนตดดอกกดปายลงบนแบบฉล พอยกแบบออกดนตดดอกจะตดบนผวโอง และไดลวดลายตามแบบนนๆ ตวโองนยมตกแตงเปนรปมงกรในลกษณะตางๆ เชน มงกรตวเดยว ปจจบนนยมทำาเปนมงกรคาบแกว มงกรสองตวเกยวกน มงกรสองตววงไลกน ชางจะอาศยความชำานาญในการตดลาย โดยไมมการรางเปนรปกอนเรมจากปายดนสวนหวเรอยมายงสวนอก ทองและลาดยาว ขดไปตามจนตนาการ เตมรายละเอยดในสวนหว เมอไดตวมงกรแลวจะใชเหลกแหลมวาดลวดลายเปนหนาจมก ฟน ลน เขา ใชหวตกแตงเปนขนคอ ใชเหลกทงอเปนรปเลบมอประมาณ 4-5 ซ สกใหเปนเกลดมงกร สวนหางจะใชดนปายใหยาวคลายไมกวาด พรอมเตมเมฆและพระอาทตย ตามจนตนาการของชางตดลาย

โองมงกรของชาวจงหวดราชบรในยคแรกจะใชชางชาวจนทเดนทางมารบจางเปนชางปนในประเทศไทย ทำาการตกแตงลวดลายตางๆ ซงจะเหมอนกบโองมงกรททำาในประเทศจนแทบทงหมด ตอมาเมอชางชาวจนลมหายจากไป จงเหลอแตชางไทย ทไดพลกแพลงเปลยนรปทรงมงกรแบบเมองจน โดยเพมลวดลายมาทางไทยบางในภายหลง เนองจากภาวะบบรดทางเศรษฐกจและผลตจำานวนมาก ชางผลตไมทนลวดลายจงเพยนไปจากของเดม ลกษณะของมงกรจงไมสมดลหนาตาและเกลดไมครบอยางแบบเดม ขามงกรของจงหวดราชบร สวนใหญจะนยมทำาแค 4 เลบ เนองมงกรหาเลบหมายถงมงกรของกษตรย การผลตโองมงกรยคแรก จะไมมการตดลวดลายใดๆ เรยกวา โองเลยน ตอมามการคดแกะลวดลายดอกตดททำาจากพมพไม ตทบารอบๆ โองใหมลายนนขนมาคลายไหในปจจบน ตอมาไดมการนำาเขาดนขาวจากประ เทศจน เพอมาทดลองตดเปนลายมงกรเลยนแบบโองมงกรของจน ปรากฏวาไดผลดจงผลตโองลายมงกรเนองจากประเทศจนมการเปลยนแปลงการปกครอง ผผลตจงเรมมองหาแหลงดนขาวในประเทศมาทดแทน โดยทดลองนำาดนขาวจากสตหบ จงหวดชลบร และจงหวดระยอง มาตดลวดลายแทนดนขาวจากประเทศจน ซงประสบความสำาเรจ สามารถใชทดแทนดนขาวจากประเทศจนได ถอเปนการหมดยคการนำาเขาวตถดบจากตางประเทศ ปจจบนผประกอบการ เครองเคลอบดนเผาจงหวดราชบร ใชดนขาวจากแหลงจงหวดระนองและจากจงหวดสราษฎรธาน

207

เคลอบและกำรเคลอบชนงำน เคลอบทใชสำาหรบเคลอบผลตภณฑของจงหวดราชบร เคลอบทใชในยคแรกเรมกระทงปจจบนยงคงเปนเคลอบขเถาทมไดมการเปลยนแปลงสวนผสม ภายหลงการเผาเคลอบจะมความแวววาวและใสเหมอนแกว จงทำาใหเหนลวดลายมงกรปรากฏอยภายใตผวเคลอบ สวนผสมของเคลอบทใชประกอบดวย ขเถาและโคลนหรอดนเลน ซงสวนผสมเคลอบในยคแรกประกอบดวยขเถาพช 3 สวน ผสมกบดนเลน 7 สวน ขเถาทใชในยคแรกไดจากการรวบรวมตามทตางๆ เชน จากครวเรอน และจากรานกาแฟ เปนตน ขเถาและดนเลนทจะนำามาผสมเปนเคลอบจะตองผานการบดและรอนใหละเอยดกอนนำามาผสมรวมกนใหมลกษณะขนคลายนำาโคลนแลวกรองอกครงกอนนำาไป ใชเคลอบผลตภณฑ การเคลอบโอง จะตองเคลอบในขณะทชนงานยงมความหมาดอย และจะตองทำาการเคลอบภายในกอนโดยนำาโองวางหงายในกระทะใบบวทมไมยาวสองอนวางพาดอยบนขอบกระทะ ใชนำาเคลอบราดภายในโองใหทว จากนนจงชวยกนยกโองควำาลงในกระทะทเดม แลวตกนำาเคลอบราดผวนอกจนทวทงใบ จงชวยกนยกโองขนนำาไปวางหงายผงลมไว นำาเคลอบทเหลออยในกระทะใบบวกตกเทใสรวมกบนำาเคลอบทเตรยมไว นำาโองใบใหมมาวางบนกระทะอก แลวกทำาการเคลอบตามกรรมวธเดม การผงโอง ตองผงใหแหง ประมาณ 80-90% กอนนำาเขาเตาเผา หากเปนผลตภณฑประเภทกระถาง จะเคลอบเฉพาะภายนอกของผลตภณฑเทานน

ภำพท7การตกแตงลายมงกรแบบฉลลาย

ภาพท 8 วธการเคลอบกระถางปลกตนไม

208

กำรเผำผลตภณฑ การเผาผลตภณฑ นบเปนขนสดทายของกระบวนการทำาโองมงกร เตาเผาโองเปนเตาขนาดใหญเรยกวา “เตามงกร” กอดวยอฐดบ ผนงและหลงคาเปนรปยาวคลายลำาตวเครองบนโดยสาร ขางเตาดานหนงจะเจาะเปนชองประต เพอใชเปนชองทจะนำาโองหรอผลตภณฑทจะเขาเผา หรอนำาออกจากเตา ดานนอก ขางเตาอกขางหนงจะกออฐเรยบไปตลอดใชเปนทางลำาเรยงฟนทจะใชเผาขนเรยงไวบนหลงคาเตา ดานบนของเตาจะเจาะรไวเปนระยะๆ เพอใชใสฟนเปนเชอเพลงในการเผา รทเจาะไวนเรยกวา ตา จะมตาอยขางเตาทงสองดานในตำาแหนงทตรงกน เตามงกรหนงเตาจะมชองประตและตามากนอยแคไหน ขนอยกบขนาดของเตา เชน เตาทม 4 ชองประต จะทำาตาไวขางเตา 70 ตา ปลายดานหนงของเตามงกร จะใชเปนหวเตาสำาหรบจดไฟ สวนปลายอกดานเปนทายเตามปลองสำาหรบดดลมรอนและระบายควนออกจากเตาขณะเผา การเรยงผลตภณฑในเตาเผา จะเรยงภาชนะซอนกนจนเตมเตา โดยเรยงผลตภณฑชนใหญไวตรงหองทายสด และเรยงผลตภณฑชนเลกไวบรเวณหองทถดจากหวเตา เนองจากมพนทแคบและเตยจากนนปดประตทางเขาออกและชองตาทกชองดวยอฐชนดเดยวกบทใชกอเตา เปดเฉพาะตรงดานหวเตาเทานนเพอเรมการสมหวคอจดไฟเพออบใหภายในเตามความรอนสะสมเพมมากขน ใชเวลาประมาณ 10 ชวโมงในการสะสมความรอนใหได อณหภมประมาณ 1,150-1,200 องศาเซลเซยส ซงจะทำาใหเคลอบสกตว เมอเคลอบทบรเวณหวเตาสกตว จงเรมเดนเตาคอ เปดชองใสฟนทางดานหลงเตาเรมจากหองหวเตาทงสองขาง และคอยสงเกตผวเคลอบทคอยๆ หลอมจนเหนลายมงกรชดเจนจงปดตานน แลวเรมใสฟนในตา

ภำพท9 บรเวณหวเตาถงทายเตา

ภำพท10 บรเวณหวเตาทจดเตา และตาทงสองขางทอยดานบนของหลงคาเตา

ภำพท11 บรเวณประตเตาทอยดานขางของเตา

209

ถดไป ทำาเชนนไลไปทละตาจนครบทกตา แตละตาจะใชเวลาประมาณครงชวโมง เมอเสรจสนตาสดทายถอเปนการเสรจสนขน ตอนการเผาจงปดทกชองของเตา และทงไวประมาณ 10-12 ชวโมง จงเรมระบายความรอนในเตาดวยวธการเปดตา จนความรอนลดไประดบหนง จงแงมชองประตเตาใหความเยนเขาทางประตและความรอนจะถกดดออกทางตาและปลองเตา ซงใชเวลาประมาณ 8-10 ชวโมง กอนเปดประตออกทงหมด เมออณหภมอยในระดบทคนสามารถทนได ชวยกนลำาเลยงชนงานทเผาออกจากเตาทงหมด ทำาความสะอาดและซอมแซมภายในเตาถอเปนการจบกระบวนการกอนทจะเรมการเผาครงตอไป การใสฟนทตาไฟมความสำาคญมาก ชางเตาจะตองใสฟนตรงชองวางตรงกลางเตาทงดานลางและดานบน สวนชองวางดานขางผนงเตาตองใสทงดานซายและดานขวา สลบกนไปมเพอเฉลยความรอนใหทวทงเตา เคลอบจงจะสกตวสมำาเสมอกนทวทงเตาผลตภณฑเครองปนดนเผาราชบร นอกจากโองมงกรแลวยงมประเภทของเลก ไดแก ไห ทนยมใชหมกดองผก ผลไม หมกนำาปลาใสนำาสมสายช และบมเหลา เปนตน ซงมหลายขนาด สำาหรบโองมงกรจะมขนาดตงแตบรรจนำา 1 ปบ ไปจนถง 10 ปบ และ 12 ปบ นอกจากนนยงมผลตภณฑอนๆอก ไดแก อางนำาอางบว และโองบว ปจจบนมการผลตผลตภณฑประเภทของประดบตกแตง และผลตตามรปแบบทลกคาสง ในโองมงกรทผลตขนในจงหวดราชบร สงไปจำาหนายยงทตางๆทวประเทศ และสงออกไปยงตางประเทศดวยสมยทผเขยนเปนเดกจะมความรสกวาบานไหนทมโองมงกร บานนนจะเปนบานทคอนขางมฐานะด ดงนนโองมงกรจงเปนสงทบงบอกถงฐานะของผครอบครอง เมอวนเวลาผานไปวถชวตของผคนจงเปลยนไป ตามกระแสของสงคมเมอง โองนำาจงคอยๆ

ลดบทบาทความจำาเปนในการใชเปนภาชนะเกบกกนำาลง หรออาจไมจำาเปนสำาหรบผคนทอาศยในเมองอกตอไป นอกจากนยงมภาชนะสำาหรบเกบกกนำาในรปแบบอนทผลตออกมาจำาหนายอกมากมายซงมความหลากหลายทงรปแบบและวสด ใหผบรโภคไดเลอกตามความชอบ ดงนนอนาคตของโองมงกรราชบร และโรงงานทผลตจะเปนอยางไร กบกระแสของความเปลยนแปลงทเกดขน เปนเรองทนาคด โดยเฉพาะในยคทคาแรงวนละ 300 บาท กบการจำาหนายทยากและมคแขงทมากขน ผผลตจะปรบตวใหทวนกระแสเหลานไดอยางไร หากพวกเราทเหนคณคาไมชวยกนสบสานสนบสนน โองมงกรของจงหวดราชบรอาจเปนเพยงตำานานทเลาขานใหลกหลานฟง หรอมเพยงพพธภณฑทไรความมชวตไวใหศกษาเทานน ผเขยนเหนวาการตอยอดในเชงสรางสรรคจงเปนแนวทางหนงในการสบทอดภมปญญาดงกลาว โดยการพฒนาเคลอบใหมความหลากหลาย และยงคงสามารถใชเผาในเตามงกรได

กำรพฒนำเคลอบขเถำกบกำรเผำเตำมงกร ชางจนรจกใชขเถาพชในการทำาเคลอบมาตงแตสมยราชวงศฮน หรอประมาณ 2,000 กวาปมาแลว ในประเทศไทยพบหลกฐานทางประวตศาสตรทไดแก ภาชนะเครองเคลอบดนเผาทมเคลอบสนำาตาลและสเขยวของจงหวดบรรมยมอายราวพทธศตวรรษท 14 และภาชนะเครองเคลอบดนเผาทมเคลอบสนำาตาลและสเขยวของจงหวดสโขทยมอายราวพทธศตวรรษท 16-20 ภาชนะทงสองแหลงนมลกษณะเคลอบทคลายคลงกนมาก ผเขยนสนนษฐานวานาจะเปนเคลอบประเภทเดยวกน ประกอบกบ Bernard Leach ทเปนเพอนกบ Shoji Hamada ไดเขยน

210

สตรเคลอบขเถาพชของ Hamada ไวในหนงสอ A Potter’s Book และใชชอสตรนนวา “Hamada’s Lung Ch’uan Celadon” ซงมสวนผสมระหวาง หนฟนมา ขเถาไมสน และ Calcine ochre นอกจากน Leach ยงใหขอสงเกตวา เคลอบ Celadon ของสวรรคโลกเกา เปนเคลอบชนดเดยวกบเคลอบสตรน แตคงมไดหมายความวาทสวรรคโลก ใชขเถาตนสน ดงนนจงนาจะสรปไดวา เคลอบทผลตในแหลงเตาเผาบรรมย และแหลงเตาเผาสโขทย นาจะเปนเคลอบ ขเถาเชนเดยวกน แตไมทราบวาใชขเถาพชชนดใด การทำาเคลอบขเถาของประเทศไทยไดขาดชวงหายไปนาน และมาเรมอกครงเมอใดนนไมปรากฏหลกฐานแนชด แตจากคำาบรรยายของ นายไกรศร นมมาณเหมนท ในการสมมนาโบราณคดสโขทย เมอ พ.ศ. 2503 กลาววา “ชางทเรมตงเตาเปนเตาแรกในจงหวดเชยงใหม เมอประมาณป พ.ศ. 2433 นนเปนชาวไทยใหญ โดยมาตงเตาอยทบรเวณประตชางเผอก” ซงมไดมความเกยวเนองกบกลมเตาอนๆในภาคเหนอ แตอยางใด และสวนผสมของเคลอบ ขเถาทใชนนประกอบไปดวย ขเถาไมมะกอตาหม (ตวเมย) 25 สวน ขเถาไมรกฟา (ตวผ) 25 สวน ดนผวนา 50 สวน สวนผสมของเคลอบขเถาขางตนนจะใหสเขยว ซงมทงผวรานและไมราน อณหภมทใชเผา จะเรมหลอมทอณหภม 1,220 องศาเซลเซยส และอณหภมทเหมาะสมจะสงกวาเลกนอย สวนเตาเผาเคลอบทใชเปนเตาฟนแบบ Cross Draught และประสบปญหาในการใชฟน ปจจบนจงหนมาใชเตาแกสในการผลตแทน เมอประมาณป พ.ศ. 2472 มการตงเตาเผาขนทกรงเทพฯ โดยนายฮะลม ซงเปนชาวจนทมา

จากเมองปงเคย มาตงโรงงานอยทบรเวณสะพานกรงธน โรงงานชอ “เฮงเสง” โดยมนายสกวง แซโงว เปนผจดการ เตาเผาเปนเตามงกรทใชฟนเปนเชอเพลง ผลตผลตภณฑจำาพวก ชามตราไก และแจกน ตอมาประมาณป พ.ศ. 2479 นายสกวง ไดแยก ตวออกมาตงโรงงานใหมทราชเทว โดยใชชอวา โรงงานอตสาหกรรมดนเผา ขณะเดยวกนกมชางอกกลมหนงแยกตวออกไปตงโรงงานทราชบร โดยมนาย องจอเหมง ทมาจากตำาบลปงเคย ประเทศจนเปนผนำา และตงโรงงานชอ “เซงฮงเฮง” ผลตผลตภณฑจำาพวก โอง ไห และชามตราไก เคลอบทใชทราชบรแตกตางกบเคลอบทใชทสามเสนและราชเทว ดงน เคลอบขเถำทใชทสำมเสนและรำชเทว เคลอบขเถาทสามเสนและราชเทว มสตรสวนผสมทประกอบดวย แกลบ 1 ลกบาศกเมตร ผสมกบเปลอกหอยแครง หรอหอยนางรม 20 กโลกรม คลกเคลาผสมกนแลวเผาดวยการสมไฟกลางแจงใหเปนขเถาขาวจนหมดกอง และบดใหละเอยด กอนนำาไปลางและกรองเอาแตสวนทละเอยดเปน Slip ละเอยดขนๆและนำาดนขาวผสมใหเปน Slip ทมความเขมขนเทากบ Slip ของขเถาแกลบและเปลอกหอย นำาสวนผสมทงสองมาผสมกนในอตราสวน 1:1 โดยปรมาตร ใชเคลอบผลตภณฑชามตราไก และแจกน เคลอบขเถำทใชเคลอบทรำชบร เคลอบขเถาทราชบร มสตรสวนผสมทประกอบดวย ขเถาจากเตาหงตม ขเถาจากหญาคา และขเถาจากไมเบญจพรรณทไดจาการสมหวเตารวมกน นำามาบดใหละเอยด ผสมนำาและกรองเอาแตสวนทละเอยดเปน Slip ละเอยดขนๆ นำามาผสมกนดนเลนรองผกทผานการกรองแลวและมความเขมขนเทาๆกน ในปรมาณ Slip ขเถา 3 สวน ผสมกบ Slip ดนเลน 7 สวน และเตมสนมเหลกเพอให

211

เคลอบมสนำาตาล ใชเคลอบผลตภณฑ โอง และไห ซงเคลอบจะหลอมละลายทระดบอณหภม 1,200 องศาเซลเซยส ปจจบนฟนทใชเปนเชอเพลงในการเผา สวนใหญใชไมยางพารา ไมกระถน ไมยคาลปตส และไมเบญจพรรณตามแตจะหาได

กำรพฒนำเคลอบขเถำทใชกบกำรเผำเตำมงกรจงหวดรำชบร การพฒนาเคลอบขเถาทใชกบการเผาเตามงกร จงหวดราชบร เปนการพฒนาเคลอบใหมความหลากหลายมากขน เพอใหสามารถนำาไปใชออกแบบและสรางสรรคผลงานเครองเคลอบดนเผาใหมความแตกตางจากเคลอบเดมทใชเคลอบผลตภณฑ โอง ไห และกระถาง ผวจยจงยดหลกการเดมของการทำาเคลอบขเถาทราชบร โดยใชขเถาทไดจากการเผาเตาเปนวตถดบหลกในการพฒนา ผสมกบวตถดบอน ไดแก ดนขาวลำาปาง และหนฟนมา ทดลองกบเนอดนปนของราชบร และอณหภมทเคลอบสกตว คอ 1,200 องศาเซลเซยส บรรยากาศออกซเดชน และรดกชน โดยใชทฤษฏพนฐานในการหาสตรสวนผสม ไดแก ทฤษฏเสนตรง ทฤษฏสามเหลยมดานเทา และทฤษฏสเหลยมดานเทา เปนตน ซงมรายละเอยดในการทดลอง ดงน ทฤษฏเสนตรง ทฤษฏเสนตรง เปนทฤษฎทใชวตถดบตงแตสองตวขนไปผสมกน ในทฤษฎน ผวจยเลอกใชวตถดบเพยงสองตวผสมกน คอขเถาไมเบญจพรรณ กบดนขาวลำาปางขเถาไมเบญจพรรณ

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

ดนขาวลำาปาง

ภำพท12 ผลการทดลองสวนผสมของเคลอบระหวาง ขเถาไมเบญจพรรณและดนขาวลำาปางกบเนอดนปน

ราชบรบรรยากาศออกซเดชนอณหภม 1,200 และ 1,230 ำCขเถาไมเบญจพรรณ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

ดนขาวลำาปาง

ขเถาไมเบญจพรรณ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

ดนขาวลำาปาง

ภำพท13 ผลการทดลองสวนผสมของเคลอบระหวาง ขเถาไมเบญจพรรณและดนขาวลำาปางกบเนอดนปน

ราชบร บรรยากาศรดกชนอณหภม 1,200 และ 1,230 ำCขเถาไมเบญจพรรณ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

ดนขาวลำาปาง

ขเถาไมเบญจพรรณ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

ดนขาวลำาปาง

ผลการทดลองใชขเถาไมเบญจพรรณ ผสมกบดนขาวลำาปางตามทฤษฎเสนตรง และเผาทระดบอณหภม 1,200 และ1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชนและรดกชน พบวา จดทเคลอบสกตวและสามารถนำาไปใชงานได คอ จดทมอตราสวนผสมระหวาง ขเถา

212

ไมเบญจพรรณรอยละ 40-60 และดนขาวลำาปางรอยละ 60-40 ทงสองระดบอณหภม และมความแตกตางของสในแตละบรรยากาศ ดงภาพประกอบ และหากตองการใหเคลอบมความมนวาวมากขนอาจทดลองโดยเพม วตถดบทเปนตวชวยในการหลอมละลาย เชน หนฟนมา(Feldspar), ซงคออกไซด (Zinc oxide), แบเรยมคารบอเนต (Barium carbonate), แคลเซยมคารบอเนต (Calcium carbonate) และ ลเทยมคารบอเนต (Lithium carbonate) เปนตน และหากตองการใหมสสนกสามารถผสมออกไซดใหสตามตองการได ทฤษฏสำมเหลยมดำนเทำ ทฤษฏสามเหลยมดานเทา เปนทฤษฎทใชวตถดบตงแตสามตวขนไป ในทฤษฎน ผวจยเลอกใชวตถดบเพยงสามตวผสมกน คอขเถาไมเบญจพรรณ หนฟนมาชนดโพแทส (Potash Feldspar) และดนขาวลำาปาง ดงแผนภาพ

ภำพท14 ผลการทดลองสวนผสมของเคลอบระหวาง ขเถาไมเบญจพรรณ โพแทสเฟลดสปาร และดนขาวลำาปาง กบเนอดนปนราชบร เผาอณหภม 1,200 ำC

และ1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน

แผนภาพสามเหลยมดานเทา

ขเถาไมเบญจพรรณ

Potash Feldsparดนขาวลำาปาง

อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศออกซเดชน

อณหภม1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน

ผลการทดลองทระดบอณหภม 1,200 ำC บรรยากาศออกซเดชน พบวาจดท 1 และ 2 เคลอบดงตวและมแนวโนมไหลตวคอนขางมาก จดท 7-20 ลกษณะผวเคลอบเรยบกงดานกงมน มรอยราน และมสขาว สฟาง ไปจนถงสเหลอง จดท 22-25 เรมเหนสของเนอดนลางๆ จดท 29-30 เรมเหนสของเนอดนไดชดมากขน สวนจดทเหลอคอ จดท 3-6, 19-21, 26-28, 31-36 เคลอบยงไมสกตว ผลการทดลองทระดบอณหภม อณหภม 1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน พบวา เคลอบสวนใหญมการสกตวมากขน จดท 1-3 เคลอบดงตวและมแนวโนมการไหลตวมาก จดท 4-9 ผวเคลอบใสเปน

213

เนอแกวมรอยราน และมสเหลอง จดท 10, 12-15, 17-19, 23-25 ผวเคลอบเรยบทบ กงดานกงมน และมสขาว-เทา จดท11, 16, 22 ผวเคลอบทบ มนวาว และมรอยราน สวนจดทเหลอ คอ จดท 20-21, 26-36 เคลอบยงไมสกตว

ภำพท15 ผลการทดลองสวนผสมของเคลอบระหวาง ขเถาไมเบญจพรรณ โพแทสเฟลดสปาร และดนขาวลำาปาง กบเนอดนปนราชบร เผาอณหภม 1,200 ำC

และ1,230 ำC บรรยากาศรดกชน

อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน

อณหภม1,230 ำC บรรยากาศรดกชน

ผลการทดลองเคลอบทระดบอณหภม อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน พบวาเคลอบสวนใหญยงไมคอยสกตว จดท 7-14, 16-19, 22-23

ผวเคลอบเรยบกงดานกงมน มรอยราน และมจดเหลกผดขนทผวเคลอบมาก เคลอบมสขาว-เทา และสเขยว-เทา สวนจดทเหลอ คอจดท 3-6, 15, 19-21, 24-28, 30-36 เคลอบยงไมสกตว ผลการทดลองเคลอบทระดบอณหภม อณหภม 1,230 ำC บรรยากาศรดกชน พบวาเคลอบสวนใหญสกตวมากขน จดท 7-19, 22-24, 29-30 ผวเคลอบเรยบกงดานกงมน ไปจนถงผวมน มรอยราน และมจดเหลกผดขนทผวเคลอบนอยกวาการเผาทระดบอณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน มาก เคลอบมสขาว-เทา และสเขยว-เทา สวนจดทเหลอ คอ จดท 1-6, 20-21, 25-28, 24-28, 31-36 เคลอบยงไมสกตว

ภำพท16 ผลการทดทองเคลอบขเถาไมเบญจพรรณกบเนอดนปนราชบร อณหภม 1,200 ำC และ1,230 ำC

บรรยากาศออกซเดชน

ขเถาไมเบญจพรรณ ดนขาวลำาปาง

Potash Feldspar Calcium carbonate

214

อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศออกซเดชน

อณหภม1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน

ผลการทดลองเคลอบทระดบอณหภม อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศออกซเดชน พบวาจดท 1-17, 19-22 ลกษณะของผวเคลอบมความดานไปจนถงกงดานกงมน มรอยราน และมสนำาตาลออนไปจนถงสเหลองออนสวนจดทเหลอ คอจดท 18, 23-36 เคลอบยงไมสกตว ผลการทดลองเคลอบทระดบอณหภม อณหภม 1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน พบวา เคลอบสวนใหญมการสกตวมากขน และมสนำาตาลออนไปจนถงสเหลอง จดท 1-17,19-28 เคลอบสกตวและมลกษณะของผวเคลอบตงแตดาน กงดานกง

มน ไปจนถงผวเคลอบใสเปนเนอแกวและมรอยราน สวนจดทเหลอ คอจดท 18 และ 29-36 เคลอบยงไมสกตว

ภำพท17 ผลการทดทองเคลอบขเถาไมเบญจพรรณกบเนอดนปนราชบร อณหภม 1,200 ำC และ1,230 ำC

บรรยากาศออกซเดชน

อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน

อณหภม 1,230 ำC บรรยากาศรดกชน

ผลการทดลองเคลอบทระดบอณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน พบวาเคลอบสวนใหญยงไมคอยสกตว จดท 1-5, 7-9และ 13-14 ผวเคลอบเรยบกงดานกงมน มรอยราน และมจดเหลกผดขนทผวเคลอบมาก เคลอบมสเขยว-เทา และสเขยว-

215

นำาตาล สวนจดทเหลอ คอจดท 6, 10-12 และ15-36 เคลอบยงไมสกตว ผลการทดลองเคลอบทระดบอณหภม 1, 230 ำC บรรยากาศรดกชน พบวาเคลอบสวนใหญสกตวมากขน จดท 1-26 ผวเคลอบเรยบ มตงแตลกษณะผวกงดานกงมน ไปจนถงผวมนใส มรอยราน และมจดเหลกผดขนทผวเคลอบนอยกวาการเผาทระดบอณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน มาก เคลอบมสขาว-เทา สเขยว-เทา และสนำาตาล-เขยวสวนจดทเหลอ คอ จดท 27-36 เคลอบยงไมสกตวจากผลการทดลองเคลอบทงสามทฤษฎ พบวาในทกทฤษฎจะมสตรเคลอบทสามราถนำามาใชเคลอบผลตภณฑไดหลายสตร และมลกษณะของผวเคลอบใหเลอกไดหลาหากหลาย ตงแตผวดาน ผวกงดานกงมน ผวมนวาวและผวใส ซงทกสตรจะมรอยราน เคลอบทเผาระดบอณหภม 1,200 ำC การสกตวของเคลอบนอยกวาการเผาทระดบอณหภม 1,230 ำC ดงนนเคลอบทเผาระดบอณหภม 1,200 ำC จงมผวคอนขางดานไปจนถงกงดานกงมนและมรอยราน สวนเคลอบทเผาระดบอณหภม 1,230 ำC มการสกตวของเคลอบมากขน จงมทงผวดาน ผวกงดานกงมน ผวมนวาว ผวใส และมรอยราน การเผาเคลอบในบรรยากาศออกซเดชน สวนใหญเคลอบจะมตงแตสขาว สครม สเหลองออน และสนำาตาล-เหลอง ซงมผลมาจากธาตเหลกทผสมอยในเนอดนปนราชบร ทเผาในบรรยากาศออกซเดชนจะใหสเหลองไปจนถงสนำาตาล สวนเคลอบทเผาแบบรดกชน สเคลอบสวนใหญจะมตงแตสขาว-เทา สเขยว-เทา และสนำาตาล-เทา ซงมผลมาจากธาตเหลกทผสมอยในเนอดนปนราชบรเชนกน และเมอเผาบรรยากาศแบบรดกชน ธาตเหลกจะทำาปฏกรยากบคารบอนไดออกไซด กลายเปนสเขยว

จากผลการทดลองเคลอบทงหมดผวจยไดเลอกสตรสวนผสมแบบเจาะจงจากทฤษฏสามเหลยมดานเทาทระดบอณหภม 1,200 ำC เพอนำามาพฒนาใหสามารถเผาสกตวในเตามงกรของจงหวดราชบรได ซงการพฒนาตอใหเคลอบมสสนหลากหลายมากขน โดยสตรเคลอบทเลอกมาพฒนาส ไดแก สตรท 10 และสตรท 16 ซงมอตราสวนผสมดงน สตรท10ทฤษฏ สามเหลยมดานเทา ขเถาไมเบญจพรรณ 50 โพแทสเฟลดสปาร 10 ดนขาวลำาปาง 40

ลกษณะผวเคลอบสตรท 10 เผาบรรยากาศออกซเดชนและรดกชน มพนผวกงมนกงดาน

สตรท16 ทฤษฏ สามเหลยมดานเทา ขเถาไมเบญจพรรณ 30 โพแทสเฟลดสปาร 60 ดนขาวลำาปาง 10

ลกษณะผวเคลอบสตรท 16 เผาบรรยากาศออกซเดชนและรดกชน มพนผวเปนแกวใส มรอยราน

216

กำรพฒนำสเคลอบ การพฒนาสเคลอบ ผวจยเลอกใชทฤษฎการจบคส เพอใหไดสเคลอบทมความหลากหลายยงขน โดยกำาหนดสารตงตนในการใหสเคลอบ ดงน Titanium oxide (TiO2) 8 % Copper oxide (CuO) 1 % Ferric oxide (Fe2O3) 3 % Cobalt oxide (CoO) 0.5 % Nickel oxide (NiO) 2 % Manganese oxide () 3 %

ตารางการจบคสารตงตนในการทดลองพฒนาสเคลอบ

สตรท 101.TiO2=8%

2. CuO=1%

3. Fe2O3=3%

4. CoO =.5%

5. NiO=2%

6.MnO=3%

7.TiO2=8% CuO=1%

8.TiO2=8% Fe2O3=3%

9.TiO2=8% CoO =.5%

10.TiO2=8% NiO=2%

11.TiO2=8% MnO=3%

12.CuO=1% Fe2O3=3%

13.CuO=1% CoO =.5%

14.CuO=1% NiO=2%

15.CuO=1% MnO=3%

16.Fe2O3=3%CoO =.5%

17.Fe2O3=3%NiO=2%

18.Fe2O3=3% MnO=3%

19.CoO =.5%NiO=2%

20.CoO =.5% MnO=3%

21.NiO=2%MnO=3%

จากตารางแสดงการจบคอตราสวนผสมของออกไซดใหส แบบพบกนหมดทกตว โดยใชสารตงตนจำานวน 6 ตว จงไดอตราสวนผสมของออกไซดใหสทงหมดรวม 21 จด

ภำพ18ผลการทดลองพฒนาสเคลอบสตรท 10บรรยากาศออกซเดชน

ผลการทดลองสเคลอบสตรท 10 อณหภม 1,200 ำC และ1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน เคลอบทไดจะมพนผวกงดานกงมน และมสสดมากกวาการเผาบรรยากาศรดกชน

ภำพ19ผลการทดลองพฒนาสเคลอบสตรท 10

บรรยากาศรดกชน

ผลการทดลองสเคลอบสตรท 10 อณหภม 1,200 ำC และ1,230 ำC บรรยากาศรดกชน เคลอบทไดจะมพนผวกงดานกงมน มการหลอมตวดกวาการเผาบรรยากาศออกซเดชน และมสสนสดนอยกวาการเผาใน บรรยากาศออกซเดชน

อณหภม1,200 ำC

อณหภม1,200 ำC

อณหภม1,230 ำC

อณหภม1,230 ำC

217

ตารางการจบคสารตงตนในการทดลองพฒนาสเคลอบ

สตรท 161.TiO2=8%

2. CuO=1%

3. Fe2O3=3%

4. CoO =.5%

5. NiO=2%

6.MnO=3%

7.TiO2=8% CuO=1%

8.TiO2=8% Fe2O3=3%

9.TiO2=8% CoO =.5%

10.TiO2=8% NiO=2%

11.TiO2=8% MnO=3%

12.CuO=1% Fe2O3=3%

13.CuO=1% CoO =.5%

14.CuO=1% NiO=2%

15.CuO=1% MnO=3%

16.Fe2O3=3%CoO =.5%

17.Fe2O3=3%NiO=2%

18.Fe2O3=3% MnO=3%

19.CoO =.5%NiO=2%

20.CoO =.5% MnO=3%

21.NiO=2%MnO=3%

ภำพ20ผลการทดลองพฒนาสเคลอบสตรท 16

บรรยากาศออกซเดชน

ผลการทดลองสเคลอบสตรท 10 อณหภม 1,200 ำC และ1,230 ำC บรรยากาศออกซเดชน เคลอบทไดจะมสสนสดใสกวาการเผาบรรยากาศรดกชน

ภำพ21ผลการทดลองพฒนาสเคลอบสตรท 16

บรรยากาศรดกชน

ผลการทดลองสเคลอบสตรท 16 อณหภม 1,200 ำC และ1,230 ำC บรรยากาศรดกชน เคลอบทไดจะมพนผวมนวาว และใสเปนสวนใหญ เคลอบมการหลอมตวดกวาการเผาบรรยากาศออกซเดชน และมสคอนไปทางนำาตาล-ดำา เนองจากเคลอบเคลอบใสจงเหนสเขมของเนอดนไดชดเจน จากผลการทดลองพฒนาเคลอบสทสรปในเบองตน ผวจยไดทดลองเพม Lithium carbonate ลงในเคลอบส ปรมาณรอยละ 3 ในทกสตร จงมผลใหเคลอบมแนวโนมเรมดงตว และจะสงผลใหเคลอบเกดการไหลตวเปนเสนแบบรางแห

อณหภม1,200 ำC

อณหภม1,200 ำC

อณหภม1,230 ำC

อณหภม1,230 ำC

218

ภาพ 21 สตรท 16 เปรยบเทยบผลการเพม Lithium carbonate รอยละ 3 ลงในสวนผสมของเคลอบเผาอณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน

ผลการทดลองสเคลอบสตรท 16 อณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน เมอเพม Lithium car-bonate ในอตราสวนผสมรอยละ 3 เคลอบทไดจะมพนผวมนวาว ผวใส และเคลอบมการหลอมตวดกวาสตรทมไดผสม Lithium carbonate เนองจาก Lithium carbonate เปนตวชวยเพมการหลอมละลายของเคลอบทด มผลใหเคลอบดงตวและไหลตวมากขน สคอนไปทางนำาตาล-ดำา เนองจากเคลอบใสจงเหนสเขมของเนอดนไดอยางชดเจน จากผลการทดลองเคลอบทงหมด ผวจยไดเลอกสตรเคลอบทเผาในระดบอณหภม 1,200 ำC บรรยากาศรดกชน มาใชในการเผาเตามงกรของจงหวดราชบร ดงน

วตถดบ/สตรท 10 A 10 B 10 AD 16 B 16 D 16 BE Base 18

ขเถาไมเบญจพรรณ

50 50 50 30 30 30 30

โพแทสเฟลดสปาร 10 10 10 60 60 60 60

ดนขาวลำาปาง 40 40 40 10 10 10 10

Lithium carbonate

3 3 3 3 3 3

Titanium oxide - - 8 - - - -

Copper oxide - 1 - 1 - - -

Ferric oxide - - - - - - -

Cobalt oxide - - 0.5 - 0.5 - -

Nickel oxide - - - - - - -

Manganese oxide

- - - - - - -

ลกษณะพนผวของเคลอบแตละสตรทผวจยเลอกมาใชในการเผา

เตาฟน

เคลอบไมมสวนผสมของ Lithium carbonate เคลอบมสวนผสมของ Lithium carbonate รอยละ 3

219

จากสตรเคลอบดงกลาวขางตนผวจยทดลองโดยการเผาในเตาแกส และเมอนำามาใชเผาเตามงกรของราชบร ผลทไดคอ ผวเคลอบมการเปลยนแปลงไปตามสภาวะของตำาแหนงทวางผลงาน และอณหภมการเผาในแตละหองเผา ทำาใหพนผวและสเคลอบทได บางตำาแหนงเหมอนเดม บางตำาแหนงมการเปลยนแปลงแตกตางไปจากเดมททดลองไว ดงนนหากจะนำาเคลอบดงกลาวไปใชกบเตามงกร ควรศกษารายละเอยดในเรอง ตำาแหนงทวางผลงานวาวางไวสวนใดของเตา เชน ดานลางหรอดานบน สวนกลางหรอรมผนง และอยหองในเทาไหรของเตา เปนตน นอกจากน ความหนา-บางของเคลอบและการเผาขนไฟในแตละตามความสมำาเสมอดหรอไม เนองจากสงตางๆทกลาวมานมผลตอการเปลยนแปลงของเคลอบทงสนดงตวอยางภาพผลงานทใชเคลอบดงกลาวแลวเผาเตามงกรราชบร

บรรณำนกรมทศนย ศลปประเสรฐ. การสมมนาความรเรองการเผาเตา มงกรและเทคนคการเผา, วนท 20 ธนวาคม 2555 ณ อาคารศลป พระศร 3 คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร พระราชวงสนามจนทร_______. การสมมนาเชงปฏบตการ “การเผา เตามงกร”, วนท 21-26 กมภาพนธ 2556 ณ โรงงานรงศลป จงหวดราชบรศภกา ปาลเปรม. เคลอบ: ดนเผา. กรงเทพฯ: โอเอส พรนตง เฮาส จำากด. 2552เสรมศกด นาคบว. เคลอบขเถาพช. กรงเทพฯ: บรษท เจฟลม โปรเซส จำากด. 2536http://www.oknation.nethttp://www.goratchaburi.com

220

221

ศลปะรวมสมยไทยในมหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเลThe Journey of Information Graphic Design

หสภพ ตงมหาเมฆ 1

Hassapop Tangmahamek

1 นกวชาการอสระ

บทคดยอ มหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล ถอเปนมหกรรม ทางศลปะทยงใหญ และมประวตศาสตรความเปนมายาวนานทสด ในโลก ระยะเวลากวา 116 ป ทผานมา บงบอกถงความยงใหญยนยง เสมอนงานโอลมปกทางศลปกรรม อนเปนทยอมรบจากผคนในวงการ ศลปะรวมสมยทวโลกวาเปนสดยอดมหกรรมศลปะทมความสำาคญ มชอเสยง และมอายยนยาวมากทสดในโลก การวจยเรอง ศลปะรวมสมยไทยในมหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล จงมงประเดนไปทการศกษารายละเอยดของการไดรบเชญใหรวมแสดงผลงานของศลปนไทย การไดเขารวมเปนประเทศสมาชกอยางเปนทางการในงานเวนส เบยนนาเล ของประเทศไทย และการจดแสดงผลงานในศาลาไทย ผลลพธของการวจยนบงบอกถงผลสมฤทธทดในแงของการสรางความสนใจ ความกระตอรอรน และ กระตนความตนตวของวงการศลปะรวมสมยไทยในระดบนานาชาต ซงถอเปนบทบาทสำาคญในประวตศาสตรของวงการศลปกรรมเมองไทย ทควรจารกไวเปนกรณศกษา เพอสงเสรมความกาวหนา และพฒนาการในวงการศลปะรวมสมยไทย ใหเจรญรดหนาทดเทยมนานาอารยประเทศ

222

Abstract International Art Exhibition “La Biennale di Venizia” is a big art extravaganza and most of history in the world. Since 1895 demonstrated the great of biennale be equivalent to the Olympic of art. Venice Biennale accepted from personnel in the international contemporary art scene with the famous and the longest history in the world. The research of International Art Exhibition La Biennale di Venizia will focus on a detailed study of the works of the artists invited to Thailand. The country has joined as an official member of the Venice Bien Finale of Thailand and the Thailand pavilion exhibits. The results of this study indicate a great achievement in terms of generating interest. Enthusiasm and stimulating awareness of the contemporary art scene in Thailand national level. This is a key role in the history of the arts in Thailand should be recorded as a case study. To promote the progress and development of the contemporary art scene in Thailand to meet growing advancement awards.

223

มหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล ถอเป นนทรรศการแสดงผลงานศลปะ ทมอายเก าแกทสดในโลก โดยมจดเรมตนมาจากแนวความคดเกยวกบความพยายามทจะ สร าง ให เกดการรวมตวของกล มศลป นท มความสามารถ และมชอเสยงในประเทศแถบ ทวปยโรป ต งแต ตอนปลายครสต ศตวรรษท 19 แนวความคดของการรวมกล มเพอจดแสดง ผลงานเชนน นบเปนการแสดงใหสาธารณชนมอง เหนถ งศ กยภาพของศ ลป นแต ละชาต ทตองการบงบอกความเปนผนำาในโลกศลปะ รวมทงยงเปนการสรางบทบาทของศนยกลางกระแสศลปะแหงยคสมยอกดวย 1st International Art Exhibition of the City of Venice หรอ เวนส เบยนนาเล ครงท 1 จดขนในป พ.ศ. 2438 ไดเชญศลปนจาก ประเทศเบลเยยม องกฤษ ออสเตรย เดนมารก เยอรมน ฝรงเศส ฮอลแลนด รสเซย สเปน สวเดน และนอรเวย มารวมจดแสดงผลงานในอาคาร ทามกลางสวนจารดน (Giardini) ซงเปนสวน สาธารณะขนาดใหญรมทะเล มผ สนใจเขารวมชมงานกวาสองแสนคน และในการจดงานครง ตอๆ มากมจำานวนผชมงานเพมขนอยางตอเนอง ยกเวนในชวงกอนและหลงสงครามโลกครงท 1 (พ.ศ. 2457 - 2461) และสงครามโลกครงท 2 (พ.ศ. 2482 - 2488) เทานน ทจำานวนผชมงาน ลดลง จนคณะผ ดำาเนนงานจำาเปนตองงดการ จดงาน เนองจากความวนวายของสถานการณโลก1

1 La Biennale di Venezia, History of Art Biennale, accessed November 16, 2011, available from http://www.labiennale.org/en/art/history/

เวนส เบยนนาเล จดแสดงนทรรศการ โดยเชญศลปนจากนานาประเทศมารวมแสดง ผลงานศลปกรรมอย างต อเนองมาเป นระยะเวลากวา 116 ป ทามกลางสถานการณตางๆ มากมายในโลกทมผลกระทบตอความเคลอนไหว แ ล ะ ร ป แ บ บ ก า ร จ ด แ ส ด ง ผ ล ง า น ศ ล ป ะ ระบบเศรษฐกจ สงคราม เทคโนโลย ฯลฯ หลายส งหลายอย างเหล าน เป นป จจยทขบเคลอนใหกระแสความนยมความสนใจในหลากหลายม ต มความเลอนไหลอย างต อเนองมา โดยตลอด ศลปนมากมายจากหลายประเทศได รบความสนใจ ได รบการเช อ เชญอย าง เป ดกว างมากขนเรอยๆ โดยมทงรปแบบการสรางงานศลปะตามกระแสนยม ทเบงบานใน ชวขณะหนง หรอการยดถอรปแบบการสรางงานแบบด ง เดม กระท งความพยายามทจะ สรางสรรคสงใหมๆ ใหเกดขนในวงการศลปกรรมระดบโลกอยเสมอ สำาหรบประเทศไทย งานเวนส เบยนนาเล เรมเปนทร จกของชาวสยามในสมยนน เมอป พ.ศ. 2440 ทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หว เสดจประพาสยโรปเปนครงแรกโดยเสดจเยอนประเทศอตาลเปนประเทศแรก เพอทอดพระเนตรสถานทสำาคญทางประวตศาสตร ศลปวฒนธรรม และไดเสดจพระราชดำาเนนไปทอดพระเนตรงานเวนส เบยนนาเล ซงจดขนเปนครงท 2 ขณะนนเปนชวงเวลาทงานศลปะยคอมเพรสชนนสม (Impressionism) กำาลง

224

เฟ องฟในยโรป ตอมาเมอพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หว เสดจประพาสยโรปเปน ครงท 22 ในป พ.ศ. 2449 - 2450 กไดเสดจทอดพระเนตรงานเวนส เบยนนาเล ซงจดขนเปน ครงท 5 อกครง ขณะนนเปนชวงเวลาทศลปะแบบโพส-อมเพรสชนนสม (Post-Impressionism) นโอ-อมเพรสชนนสม (Neo-Impressionism) และอารต นโว (Art Nouveau) กำาลงไดรบ ความนยมในยโรป แตเนองจากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงมพระราชนยมในงาน ศลปะแบบ Academic จงทรงเลอกซองานศลปะในแนวนจำานวนมากกลบมายงประเทศไทย

2 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, ไกลบาน, (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536), ไมปรากฏเลขหนา.

ภำพท1 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงประทบเรอกอนโดลา ณ เมองเวนส ประเทศอตาล เมอครงเสดจประพาสยโรป ครงท 2ทมา : พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว, ไกลบาน, (กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536), ไมปรากฏเลขหนา.

225

การเสดจเยยมชมหลายประเทศในยโรปประกอบกบพระราชนยมในศลปะ ส งผลตอ พฒนาการของวงการศลปกรรมเมองไทย ซงแตเดมมรปแบบเดนชดในการสรางสรรคศลปะเพอ พทธศาสนาและเจาขนมลนาย หรอทเรยกวา ศลปะเพอวดกบวง ใหคลคลายมาสการสรางสรรคศลปะอยางมแบบแผนตามหลกสากล (Academic art) โดยเรมจากการวาจางนายชาง ประตมากร จตรกร และสถาปนกจากหลายชาตในยโรป เชน อตาล เยอรมน ฯลฯ มารบราชการทำางานดานการออกแบบกอสรางพระราชวง หรออาคารสำาคญๆ ในประเทศไทย ความสมพนธในลกษณะนจงคลายเปนรากฐานใหประเทศไทย มความเกยวเนอง เชอมโยงกบงานเวนส เบยนนาเล ในระดบประวตศาสตร เมอศลปนอสระของไทยหลายคน เชน มณเฑยร บญมา และฤกษฤทธ ตระวนช เรมไดรบเชญใหเข าร วมแสดงผลงานในเวนส เบยนนาเล แนวความคดของการเขารวมเปน ประเทศสมาชกอยางเปนทางการ เพอจดแสดงผลงานศลปะรวมสมยจากประเทศไทยในศาลาไทย กมความเขมแขงมากยงขน ประกอบกบความรวมมอ จากหลายฝาย ทงในสวนของภาครฐ และเอกชน สงผลใหประเทศไทย ไดเขารวมเปนสวนหนง ของงานเวนส เบยนนาเล ในชวง 10 ปทผานมา (พ.ศ. 2546 – 2554)3

ศลปนไทยทเคยไดรบเชญใหเขารวมแสดงงานในเวนส เบยนนาเล 4 คน คอ มณเฑยร บญมา ฤกษฤทธ ตระวนช คามน เลศชยประเสรฐ และ

3 สมภาษณ อภนนท โปษยานนท, อธบดกรมสงเสรมวฒนธรรม, 13 กมภาพนธ 2555

สรสห กศลวงศ ต างเป นศลป นทมชอเสยง เปนทร จก และเปนทยอมรบในระดบนานาชาตเหนไดจากความสนใจของภณฑารกษชาวตางชาตทใหความสนใจและเชญใหศลปนทง 4 คน เขารวม แสดงผลงานในนทรรศการ โดย มณเฑยร บญมา ศลปนไทยผลวงลบ ทเคยไดรบเชญใหเขารวมแสดงผลงานในมหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล ครงท 45 เมอป พ.ศ. 2536 เขารวม แสดงผลงานในนทรรศการ In Between: National Internat ional ism and Internat ional Nationalism ซงเปนหนงในนทรรศการยอยของ งานเวนส เบยนนาเล จดแสดงผลงานชอ Homage to a Man who tries to Push his Identity out ประกอบดวย รปถายของชางป นหมอทจงหวดเชยงใหม วางอยกบรปหลอกำามอของชางปนหมอททำาจากดนเผา

ภำพท2 มณเฑยร บญมา, Homage to a Man who tries to Push his Identity out, สอผสม, 2536

ทมา : สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, ตายกอนดบ: การกลบมาของมณเฑยร บญมา, (กรงเทพฯ: สำานกงาน

ศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2548)

226

ฤกษฤทธ ตระวนช เปนศลปนทไดรบเชญใหรวมแสดงผลงานในนทรรศการ Aperto 934 ในมหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล ครงท 45 เมอป พ.ศ. 2536 เขานำาเสนอผลงาน ชอ Untitled: 1271 ประกอบดวยกจกรรมการทำากวยเตยวเรอแจกฟร ใหกบแขกทมารวมงานในพธเปดนทรรศการ และภายหลงจากพธเปดนทรรศการ กไดจดวางเรอสแตนเลสและ ขาวของอปกรณในการทำากวยเตยวเรอไวในหองแสดงงาน ในฐานะวตถทางศลปะของศลปน คามน เลศชยประเสรฐ ไดรบเชญใหเข าร วมแสดงผลงานในงานเวนส เบยนนาเล

4 Aperto เปนภาษาอตาเลยน แปลวา เปด ตวเลข 93 มาจากป ค.ศ. 1993

ภำพท3 ฤกษฤทธ ตระวนช, Untitled: 1271, ขนาดปรบเปลยนตามพนท, สอผสม, 2526 ทมา : สธ คณาวชยานนท, จากสยามเกาสไทยใหม : วาดวยความพลกผนของศลปะจากประเพณสสมยใหม, (กรงเทพฯ: บานหวแหลม, 2546), 162.

ครงท 50 เมอป พ.ศ. 2546 ในนทรรศการ Utopia stat ion โดยนำาเสนอผลงานประตมากรรมกระดาษ (Papier-mâché) ชอ Buddha, 2003 ทสรางดวยธนบตรปะตดกนเปนรปทรง พระพทธรป ขณะท สรสห กศลวงศ ไดรบเชญใหเข าร วมแสดงผลงานในงานเวนส เบยนนาเล ครงท 50 เมอป พ.ศ. 2546 เชนเดยวกน ในนทรรศการ Z.O.U. - Zone of Urgency สรสห นำาเสนอผลงานศลปะจดวางชอ Oxygen Room (Breathing Beauty), 2003 ประกอบดวย โซฟาสแดง ถงออกซเจน สายออกซเจน จดวางในหองสเหลยมทสรางขนจากโครงไมและพลาสตกใส

227

เมอพจารณาถงรปแบบการสรางสรรค ผลงานของศลปนในกลมนจะเหนวา ลกษณะของ ผลงานท งหมดเป นผลงานเช งแนวความคด (Conceptual art) ทศลปนสรางขนเพอใหรปแบบ และการจดวางผลงานสอดรบกบแนวคดหลกของนทรรศการ แสดงแบบรวมกลมหลายศลปน ศลปนมหนาทสรางสรรคผลงานศลปะเพยงอยางเดยว สวนรายละเอยดของการจดนทรรศการ ซงหมายรวมถงการขนสง การตดตง หรอการบรหารจดการ ทงหมด จะเปนหนาทของภณฑารกษ และเจาหนาทผประสานงาน การจดแสดงผลงานของศลปนไทย กอน ทประเทศไทยจะเขารวมเปนประเทศสมาชกใน มหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล เกดขน

ภำพท4 (ซาย) คามน เลศชยประเสรฐ, Buddha, ปะตดกระดาษธนบตร, 2546ทมา : อภนนท โปษยานนท, Thai Pavilion: La Biennale di Venezia, Italia 2003

(กรงเทพฯ: สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2546), 7.ภำพท5 (ขวา) สรสห กศลวงศ, Oxygen Room (Breathing Beauty), สอผสม, ขนาดปรบเปลยนตามพนท, 2546

ทมา : อภนนท โปษยานนท, Thai Pavilion: La Biennale di Venezia, Italia 2003 (กรงเทพฯ: สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2546), 7.

จากการเชอเชญศลปนอสระของไทย โดยภณฑารกษ หลกและภณฑารกษรวมของแตละนทรรศการ สงเหลานแสดงใหเหนถง ความสามารถอนเปนท ยอมรบในระดบนานาชาตของศลปนไทยทง 4 คน ทได รบเชญไปรวมแสดงงาน อกทงยงบงชถง ความสนใจของบคลากรทางดานศลปะรวมสมย ระดบสากล ทใหความสำาคญกบผลงานของศลปน ไทยในระดบหนงซงแนนอนวา ย อมเปนผลด กบพฒนาการและความกาวหนาของวงการศลปะ รวมสมยในประเทศไทยรวมทงยงสงผลในเชง กระตน และสรางกระแสการสรางสรรคผลงาน ศลปะรวมสมยของศลปนไทยใหเจรญกาวหนา ทดเทยมนานาอารยประเทศ

228

ในทางตรงกนขาม การจดแสดงผลงานใน ศาลาไทย เมอประเทศไทยไดรบเชญใหเขารวม เปนประเทศสมาชกในงานเวนส เบยนนาเล จะเรมตนจากการคดเลอกศลปน ภณฑารกษ และทมงาน โดยมสำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย กระทรวงวฒนธรรม เปนหนวยงานหลกทรบผดชอบ เรองน การคดเลอกศลปนและภณฑารกษในศาลาไทยครงท 1 - 4 ใชระเบยบวธยนประกวดโครงการศลปกรรมจากภณฑารกษ ส วนการคดเลอกศลปนและภณฑารกษในศาลาไทยครงท 5 ใชวธเลอกจากรายชอศลปนทไดรบรางวล ศลปาธร (สาขาทศนศลป) ป พ.ศ. 2554 การคดเลอกภณฑารกษและศลปน ตลอดจนการบรหารจดการนทรรศการในศาลาไทย ทง 5 ครงทผานมา เปรยบเสมอนการคดเลอกทตทางวฒนธรรม เพอนำาเอาศลปะร วมสมย

ภำพท6ศาลาไทย และหนาปกสจบตรศาลาไทย ครงท 1ทมา : อภนนท โปษยานนท, Thai Pavilion: La Biennale di Venezia, Italia 2003

(กรงเทพฯ : สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2546), 16, 23.

และเอกลกษณของความเปนประเทศไทย ไปนำาเสนอใหปรากฏบนเวทศลปะระดบนานาชาต การบรหารจดการ การสรางสรรคผลงาน และขบเคลอนความตอเนองของศาลาไทย จงนบเปน ปจจยหลกประการหนง ทจะสงเสรมความกาวหนาของวงการศลปกรรมเมองไทยในเวทระดบนานาชาตใหพฒนาเพมมากขนได ทามกลางความหลากหลายของแนวคดในการสรางสรรคศลปะ ปญหาอปสรรค และรายละเอยดในการทำางานแตกตางกนไปตามเงอนไข และปจจยแวดลอม ศาลาไทยครงท 1 จดแสดงเมอป พ.ศ. 2546 ในนทรรศการ Dreams and Conflicts (ฝนควาง กลาง ขดแยง) นำาเสนอผลงานของ ธวชชย พนธ สวสด, กมล เผาสวสด, มนตร เตมสมบต, มานต ศรวานชภม, ไมเคล เชาวนาศย, วสนต สทธ เขตต และสาครนทร เครออ อน โดยม

229

ภำพท7 หนาปกสจบตรศาลาไทย ครงท 2 และบรรยากาศในศาลาไทยทมา : สธ คณาวชยานนท, Those dying wishing to stay, Those living preparing to leave

(กรงเทพฯ: สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2548), 29.

อภนนท โปษยานนท ทำาหน าท ภณฑารกษ และผ จดนำาเสนอผลงานของศลปน 7 คน ซงตางกสรางสรรคผลงานดวยแนวความคดของตนเอง ภาพรวมของนทรรศการ จงเปนเสมอน การจ ดแสดงงานของกล มศ ลป นท ม ความ หลากหลาย ทงทางดานเนอหาเรองราว และ รปแบบการนำาเสนอ เชน ภาพถาย วดโออารต และศลปะการแสดงสด (Performance) ฯลฯ ณ พนทวางมมหนงในสวนเจยรดน แนวความคดในการจดสรางศาลาไทย ครงท 1 ทอภนนท โปษยานนท เลอกมานำาเสนอคอ แนวคดของคนพลดถน หรอเขมรอพยพ ซงแสดงใหเหนถงความพยายามในการเตรยมงาน ท ามกลางป ญหา และอปสรรคเกยวกบการ เดนทาง การขนสงและการใชชวตในดนแดนตางถน ตวศาลาไทยกมลกษณะของเตนทผาใบมากกวาการเปนศาลาจรงๆ ซงในแงหนง กเปรยบ

เสมอนสญลกษณ ท แสดงให เหนอตล กษณ ของประเทศไทยในรปแบบของพาวลเลยน จากประเทศไมรำรวย เงนทนตำ อาศยความเปน พนถน หรอพนบาน เชน การเลนดนตร รำาวง ทำาอาหารเลยงแจกฟร การนวดแผนไทย หรอการปเสอลอมวงนงกนขาวรวมกน มานำาเสนอภายใต บรบทของศลปะร วมสมย เ งอนไขใน การสรางศาลาไทยทมข อจำากด ทงในเรองงบ ประมาณ บคลากร และระยะเวลา ทำาให นทรรศการในครงนน ด เหมอนจะกลายเป นกจกรรมทจดขนดวยศลปะการแสดงสด และศลปะแบบใหบรการ ในฐานะสญลกษณของการเขารวมเปนประเทศสมาชกในงานเวนส เบยนนาเล ครงแรกของประเทศไทย อยางไรกตาม ศาลาไทยทจดขนครงแรกนกไดรบการกลาวถง ในแงของการสรางความนาสนใจใหกบประเทศไทยในสายตานานาประเทศ

230

ศาลาไทยครงท 2 ในป พ.ศ. 2548 นำาเสนอ นทรรศการ Those dying wishing to stay, Those living preparing to leave (คนตายอยากอย คนอยอยากตาย) จดแสดงผลงานของสองศลปน คอ มณเฑยร บญมา และอารยา ราษฎรจำาเรญสข ณ โบสถ ซาน ฟรานเชสโก เดลลา วนญ า (Convento San Francesco della Vigna) โดยม ปญญา วจนธนสาร, สธ และลกขณา คณาวชยานนท ทำาหนาทภณฑารกษ ขณะทอภนนท โปษยานนท ทำาหนาทผ จด นำาเสนอผลงานของศลปน 2 คน ทสรางสรรคผลงานดวยแนวความคดแตกตางกน แตมความเชอมโยงตอกนภายใตบรบทของสถานท ผลงานของมณเฑยร บญมา ซงเสยชวตไปแลว มเนอหาเกยวกบการเยยวยารกษา ทงกายและใจ ของมนษย สวนผลงานของอารยา ราษฎรจำาเรญสข ทสรางขนใหมเพอจดแสดงในงานนโดยเฉพาะกม เรองราวเกยวกบการปลอบประโลมคนตาย และไดรบ แรงบนดาลใจสวนหนงมาจากโบสถกบหลมฝงศพ ในสถานทแสดงงาน ผลลพธของนทรรศการจงม ความเปนเอกภาพ จากการรวมผลงานของ 2 ศลปนทไดรบความชนชม จากบคลากรในวงการศลปะนานาชาต บรรยากาศในศาลาไทยคร ง ท 2 ซง หลอมรวมขนจากบรบทของโบสถครสต หลมฝงศพ เกาแก ศลปะจดวางทวาดวยการบำาบดรางกาย และจตใจในเชงพทธปรชญาของมณเฑยร และ วดโออารตทวาดวยความตายของอารยา นบเปน หนงในนทรรศการทไดรบการจดแสดงอยางม เอกภาพ เรองราวเนอหาในผลงานของศลปนทงสองสอดคลองกน อกทงยงกลมกลนกบบรรยากาศของสถานทแสดงงาน ถอไดวาประสบความสำาเรจ และ ไดรบการกลาวขวญในระดบทนาพงพอใจ เหนได

จากบทความ บทวจารณ และเสยงตอบรบจาก ภณฑารกษ ศลปน นกเขยน และสอมวลชนชาว ต างชาต ซ งให ความสนใจ และกล าวชนชม นทรรศการในครงนนอยางยง ศาลาไทยครงท 3 จดแสดงนทรรศการ Global izat ion. . . Please Slow Down (เชญคณกอน...ขอหยดคด) ณ อาคารเกาแก แหงหนง ซงตงอยเยองกบสถานรถไฟซานตา ลเซย (Santa Lucia) เลขท 556 ยานซานตา โครเซ (Santa Crace) นำาเสนอผลงานของ อำามฤทธ ชสวรรณ และนพนธ โอฬารนเวศน โดยมอภศกด สนจด เปนภณฑารกษ และอภนนท โปษยานนท เปนผจด พนทของหองนทรรศการถกแบงออกเปน 2 สวนเทาๆ กนตามแนวยาว เพอจดแสดงผลงานของ 2 ศลปนทมแนวความคดแตกตางกน กลาวคอ ผลงานของอำามฤทธ สร างสรรค ด วยแนวคด เชงปรชญาของพทธศาสนาทวาดวย การตระหนกร ในความเปลยนแปลงของสรรพสง โดยการใช เมดทรายเปนสญลกษณของสงทไม เปลยนรป แมจะสงใดมากระทบ ดวยความหมายวา เมดทรายเปนสสารทคงท แมจะถกเหยยบยำอยางไรก ไมเปลยนแปลง สงทเปลยนคอ รปทรงของกองทราย ผนทราย หรอชายหาด แตตว “เมด”ของทราย มไดเปลยนรปตามไปดวย ขณะทผลงานของนพนธ สรางสรรคขนจากแนวคดทวาดวย อตลกษณของผคน ชมชน หรอทองถนตามสภาพภมศาสตร ซงกำาลงถกกลนกนไปในกระแสโลกาภวตน อยางไรกตาม ทามกลางความเหมอนและความตางของ รายละเอยด ผลงานทง 2 ชดกถอไดวา เปนการ ผสานรวมของผลงาน ทสร างเอกภาพให กบ นทรรศการในศาลาไทยครงน และไดรบความสนใจเปนอยางดจากผชม รวมถงสอมวลชนนานาชาต

231

ภำพท8 บรรยากาศในศาลาไทยและหนาปกสจบตรศาลาไทย ครงท 3ทมา : อภศกด สนจด, Globalization... Please Slow Down (กรงเทพฯ: สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2550)

ศาลาไทยครงท 4 จดแสดงนทรรศการ Gondola al Paradiso Co.,Ltd. (นาวาสสวรรค กมปะน) ณ อาคารเกาแกแหงเดมทตงอยเยองกบสถานรถไฟซานตา ลเซย (Santa Lucia) เลขท 556 ยานซานตา โครเซ (Santa Crace) โดยมถาวร โกอดมวทย เปนภณฑารกษ และอำามฤทธ ชสวรรณ ทำาหนาทภณฑารกษรวม5 ขณะทอภนนท โปษยานนท ยงคงทำาหนาทผจด นำาเสนอผลงานของ สาครนทร เครอออน, ไมเคล เชาวนาศย, สดศร ปยออก, ศภร ชทรงเดช และวนทนย ศรพฒนานนทกร ผลงานของทงศลปน 5 คน ประกอบดวยโครงการศลปะทหลอมรวมแนวความคดเกยวกบโฆษณาชวนเชอ และอตลกษณของความเปนไทยซงศลปนทงหมดรวมกนสรางสรรค ความเปนตวตนของศลปนแตละคน จงถกละลายใหหลงเหลอแตเพยงรายละเอยดเลกนอย ทสามารถแสดงตวตนของศลปนทงหมด ผลงานในนทรรศการ Gondola al Paradiso Co.,Ltd. สรางขนดวยแนวความคดเกยวกบโฆษณาชวนเชอทบดเบอนความเปนจรงไปจากการรบรของผคน และประเดนของการตงคำาถามวา ศลปะคออะไร หองแสดงงานถกออกแบบใหเปนเสมอนสำานกงานบรษทนำาเทยว มโตะเกาอและ เครองใชสำานกงาน มการใชโปสเตอร กลองไฟ (Light box) นาฬกา วดโอ แผนปายแผนท และสอสงพมพ ประเภทตางๆ เปนเครองมอในการแสดงออกถงภาพลกษณทชาวตางชาตมตอคนไทย และในทางกลบกน กเปนเสมอนภาพลกษณทคนไทยมตอตนเอง แมวาการบรหารจดการศาลาไทยในครงนจะมอปสรรคสำาคญ จากความลาชาคลาดเคลอนของการขนสง หากแตผลสมฤทธของนทรรศการกยงอยในระดบทนาพงพอใจ

5 ในทน ถาวร โกอดมวทย มตำาแหนงเปนภณฑารกษ สวนอำามฤทธ ชสวรรณ เปนภณฑารกษรวม เหมอนกบการจดงานเวนส เบยนนาเล ทกครง ทภณฑารกษสามารถเชอเชญภณฑารกษรวมจากประเทศตางๆ ใหมาชวยงานได

232

ภำพท9 หนาปกสจบตรศาลาไทย และบรรยากาศในศาลาไทย ครงท 4ทมา : หสภพ ตงมหาเมฆ, Gondola al Paradiso Co., Ltd. (กรงเทพฯ: สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2552)

ศาลาไทย ครงท 5 นำาเสนอนทรรศการ Paradiso di Navin: A Mission to Establish Navinland จดแสดงผลงานเดยวของ นาวน ลาวลยชยกล โดยมสตเฟน เพตตฟอร และบณฑต จนทรโรจนกจ ทำาหนาทภณฑารกษ และปรศนา พงศทดศรกล ทำา หนาทผ จด โดยในครงน นบเปนงานแสดงของศลปนเดยวคนแรก ณ ศาลาไทย ในงานเวนส เบยนนาเล ตวผลงานประกอบดวย จตรกรรม ประตมากรรม วดโออารต และสอสงพมพ ภายใต แนวความคดเกยวกบการทาทายเอกลกษณของความเปนชาต อตลกษณของเชอชาต และพรมแดนทางภมศาสตร ศลปนกอตงพรรคนาวน (Navin Party) เพอรวบรวมคนชอนาวนจากทกมมของโลก ดวยนยยะ ลอเลยนเสยดสปญหาอนมทมาจากแนวคดเรองความเปนชาต สญชาต ความเปนพลเมอง สะทอนใหเหนถงความพยายามในการสรางอตลกษณอนมไดจำากดดวยเชอชาต ภาษา หรอกรอบกฎของความเปนชาตในบรบททวไป ผานผลงานศลปะรวมสมยทมเทคนคในการสอแสดงหลากหลาย ตวผลงานทจดแสดงบางสวนสรางขนตามเงอนไขของสถานทแสดงงาน ขณะทบางสวนเปนผลงานทศลปนนำามาใชประกอบเพอใหนทรรศการเกดความสมบรณมากขน แนวความคดหลกของนทรรศการเชอมโยงมาจากโครงการศลปะทศลปนคดและ ทำามาอยางตอเนอง ความแปลกใหมในตวงานจงไมโดดเดนไปกวา ชอเสยงของศลปนทไดรบความสนใจจากนานาชาตอยแลว

233

รปแบบผลงานของศลปนไทยทไดรบคดเลอกใหนำาไปจดแสดงในศาลาไทย มกเปนลกษณะ ของศลปะแนวความคด (Conceptual art) ทอาศยเทคนคการจดวางแบบสมพนธกบพนท (Site- specific installation) ทยงคงอตลกษณความเปนตวของตวเองในศลปนแตละคน โดยมการ ปรบเปลยนหรอสรางสรรคผลงานขนใหม ใหเออองกบบรบทของสถานทแสดงงานมากขน รวมทงยงม ลกษณะของการสรางสรรคผลงานใหมรวมกนของศลปนหลายคนเพอจดแสดงในศาลาไทย โดยศลปนจะสรางงานจากแนวความคดหลกทภณฑารกษตงไว และมรปแบบของการสรางงานทตองแกปญหากบพนทแสดงงานเสมอ ศาลาไทยในงานเวนส เบยนนาเล นบเปนเวททมคณคาตอพฒนาการของวงการศลปะรวมสมยในประเทศไทย ซงในประเดนน อภนนท โปษยานนท ไดใหความเหนไววา “ผมคดวาศลปนไทยคอนขางประสบความสำาเรจในเวทเวนส เบยนนาเล คอ ถาเผอจะประเมน การทเรามบทบาทแลวทำาใหเขามชอเสยงเปนทร จก หลายคนกไดประสบการณและไดใชโอกาสใน เวทน ซงเราอยาลมวาเปนเวทททวโลกเขาใหความสนใจ เปนกาวกระโดดไปไดอยางด” 6

6 สมภาษณ อภนนท โปษยานนท, อธบดกรมสงเสรมวฒนธรรม, 13 กมภาพนธ 2555

ภำพท10บรรยากาศการจดแสดงผลงานในศาลาไทย ครงท 5ทมา : หสภพ ตงมหาเมฆ ถายเมอเดอนมถนายน 2554

234

อยางไรกตาม แมวาจะมปญหาและอปสรรคตลอดจนเงอนไขและขอจำากดตางๆ หากศาลาไทยแตละครง กยงถอวาประสบความสำาเรจในระดบ ทนาพงพอใจ เหนไดจากความสนใจของสอมวลชน นกเขยน นกวจารณ รวมทงภณฑารกษและบคลากรในวงการศลปกรรมทงในประเทศไทย และระดบนานาชาตหลายตอหลายคนทใหความสนใจ และ กลาวถงผลงานของศลปนในศาลาไทยอยางชนชม มงานเขยนบทความตพมพในหนงสอพมพ นตยสาร และสออเลกทรอนกเปนภาษาไทยและภาษาตางชาต มากมายในการแสดงงานของศาลาไทยทกครง ความสนใจจากสอตางชาตน จงสามารถนบเปนเครองการนตถงความสำาเรจของศาลาไทยไดในระดบทนาพงพอใจ ความสำาเรจ และเสยงตอบรบจากบรรดาศลปน ภณฑารกษ สอมวลชนทงชาวไทย และ ชาวตางชาต ทใหความชนชมตอการจดงานทกครง แสดงใหเหนถงความพยายาม และศกยภาพของบคลากรในวงการศลปกรรมเมองไทย ดวยบทบาท ของตวแทนทางวฒนธรรม บนเวทมหกรรมศลปะ นานาชาตท เก าแก ทสดในโลก การจดสร าง ศาลาไทยทกครงทผานมาจะสามารถเปนพนฐานใหศลปนและทมงานชดตอๆ ไป สามารถเกบเกยวประสบการณดานตางๆ มาพฒนาใหเปนประโยชน ตอศาลาไทยในอนาคต ซงแนนอนวายอมจะตอง อาศยความรวมมอและการสนบสนนจากรฐบาล หนวยงานทเกยวของ และองคกรเอกชนทมองเหนคณคาของผลกำาไรทางวฒนธรรม เพอชวยสงเสรมศกยภาพของศลปนไทยในโลกศลปะสากลตอไป

บทบาทของศลปะรวมสมยของไทยในมหกรรมศลปะนานาชาต เวนส เบยนนาเล อาจเปน หนงกาวของการเดนทางบนโลกศลปะระดบสากล ซง เรมตนและพฒนาไปตามกระแสความเคลอนไหวของศลปะทงในระดบภมภาคและระดบโลก ความสำาเรจ จากการจดงานแตละครงยอมสามารถใหประสบการณ และการเรยนรใหมๆ แกวงการศลปกรรมเมองไทย อกทงยงอาจมสวนสงเสรมและสนบสนนใหศลปนไทย มพฒนาการในการสรางสรรคผลงานศลปะทงในเชง แนวความคดและรปแบบการสรางงานได เปรยบเสมอนการไหลเททางวฒนธรรมระหวางนานาชาตใหเคลอนทหมนเวยนและสงตอระหวางกน การจดแสดงผลงานของศลปนในงานเวนส เบยนนาเล ทงกอนทประเทศไทยจะเขารวมเปนประเทศสมาชกอยางเปนทางการ และการจดสรางศาลาไทย ถอเปนบทบาทในระดบประวตศาสตรของ วงการศลปกรรมเมองไทยทควรจารกไวเปนกรณศกษา เพอสงเสรมความกาวหนาและพฒนาการในวงการศลปกรรมรวมสมยของประเทศไทยใหเจรญรดหนา ทดเทยมอารยประเทศไดอกทางหนงเมอประสบการณ จากการทำางานแตละครงได รบการจดบนทก วเคราะห และถายทอดสการรบรของสงคม การทำางานทตอเนองไปในอนาคตของศาลาไทยครงตอๆ ไป จงอาจไดรบการวางแผนและสนบสนนอยางเขมแขงมนคงมากยงขน เพอใหศลปะรวมสมยของไทยในมหกรรมศลปะนานาชาต ทงทงานเวนส เบยนนาเล และทงานอนๆ ทวโลก สามารถเปนประจกษพยานถงศกยภาพและความสามารถอนเตมเปยมดวยอตลกษณของความเปนไทยไดอยางเตม ภาคภมตอไปในอนาคต

235

บรรณำนกรมจลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. ไกลบาน. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2536.ภญโญ ไตรสรยธรรมมา. คามน เลศชยประเสรฐ: ศลปน ความหมาย และศลปะรวมสมย, เขาถงเมอ 16 ธนวาคม 2555, เขาถงไดจาก http://www.onopen.comลกขณา คณาวชยานนท และสธ คณาวชยานนท. คนตาย อยากอย คนอยอยากตาย = Those dying wishing to stay, those living preparing to leave / มณเฑยร บญมา, อารยา ราษฎร จำาเรญสข. กรงเทพฯ : สำานกงานศลป วฒนธรรมรวมสมย, 2548.สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย. ตายกอนดบ: การกลบมาของมณเฑยร บญมา. กรงเทพฯ: สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2548.หสภพ ตงมหาเมฆ, “กอนนาวาจะลองสสวรรค”. ไฟนอารต. 6, 58 (สงหาคม 2552): 20-27.อภนนท โปษยานนท. บนทกประวตศาสตรศลปะ: นทรรศการศลปะนานาชาตเวนสเบยนนาเล ครงท 50 ประเทศอตาล Thai pavilion : La biennale di Venezia, Italia, 2003. กรงเทพฯ : สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2546.อภศกด สนจด. Globalization... Please Slow Down. กรงเทพฯ : สำานกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย, 2550.

236

237

การดดไมสำาหรบนกออกแบบBending Wood for Designer

อนทรธน ฟารมขาว 1

Inthanu Faromkao

1 อาจารยประจำาภาควชาออกแบบผลตภณฑ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

บทคดยอ การดดไมเปนเทคนคทใชในการตอเรอและเครองเรอนมาตงแตอดต จวบจนกระทงปจจบนเทคนคการดดไมกยงคงอยและแพรหลายไปยงผลตภณฑเครองใชไมสอยอนๆ เชน งานสถาปตยกรรมและงานตกแตงภายใน ดวยเพราะการดดไมนนมขอดอยหลายอยางเมอเปรยบเทยบกบการใชเทคนคอนเมอตองการชนงานไมรปทรงโคง อาทเชน มความแขงแรงสง ประหยดวสด หรอในดานความสวยงาม ในการออกแบบชนงานไมดดโคง เนองดวยการดดไมนนมขอจำากดอยมาก นกออกแบบจงจำาเปนตองศกษาและทำาความเขาใจในหลกการ เทคนคตางๆ ประโยชน หรอกรรมวธการผลตเสยกอน เพอใหผลงานทออกแบบสามารถนำาไปผลตไดจรง มคณภาพ บทความนจงเสนอขอมลตางๆ เชน ขอดและขอเสยของไมดด ประวตการดดไม หลกการสำาคญตางๆ เชน การเลอกชนดไม การดแนวเสยนไมหรอการตรวจวดความชน และกรรมวธการดดไมตางๆ ทจะเปนประโยชนตอนกออกแบบในขนตอนการออกแบบสำาหรบการตดสนใจเลอกใชวสด สหรอลายไมและภาพลกษณของชนงาน สามารถกำาหนดความหนา ความยาวและความโคงของชนงานไดเหมาะสม ทงยงเปนประโยชนตอนกออกแบบในขนตอนการผลตทสามารถพจารณากรรมวธทเหมาะสม กบแบบ หรอเหมาะสมกบทรพยากรทมอย รวมทงสามารถควบคมหรอปรบปรงคณภาพการผลตงานไมดดโคงไดตอไป

238

Abstract From the past, Bending wood is a technique used in shipbuilding and furniture making. Today the wood bending techniques have also been used in the product and other appliance industries and also in architecture and interior design. It is because bending the wood has many advantages when compared to other techniques in term of shaping wooden pieces into a curve form such as higher strength, saving more materials and aesthetic aspect. Because of many limitations of bending wood, designers need to learn and understand the principles and techniques of the wood bending first, so that the design can be applied to actual production. In this article, information such as the advantages and disadvantages of bending, history of bending wood and also principles of selection wood species and wood grain, moisture measurement and bending wood processes will be displayed. These information will benefit the designer in the design process for deciding on the material, color or grain appearance and determining the appropriate thickness, length and curvature and also the image of workpiece. Moreover, it will also benefit designers in considering a suitable production process on the available resources.

239

กำรดดไมส�ำหรบนกออกแบบ “ไม” เปนวสดทมคณสมบตแบบพลาสตกซต (Plasticity) กลาวคอ เปนวสดทสามารถเปลยนแปลงรปรางไดเมอเกดการกระทำา แตเมอหยดกระทำา วสดนนจะเปลยนแปลงรปไปอยางถาวร โดยผววสดไมเกดการแตกหกหรอฉกขาด ดวยเสนใยไฟเบอร (เซลลโลส) ภายในเนอไมมลกษณะเปน ทอสงอาหารจากรากสใบ ทำาหนาทเหมอนโครงสรางลวดทพนเกลยวกนไว มลกนนทเปรยบเสมอนกาวตามธรรมชาตยดเสนใยไฟเบอรเขาไวดวยกน และ มนำา (ความชน) ในตนไมททำาใหลกนน (lignin) เปนเสมอนกาวทยงไมแหงและทำาใหไมยดหยนได เมอมการดดโคง เสนใยและลกนนเหลานจะทำาหนาทยดเกาะซงกนและกนไมใหแตกหกนนเอง “ทำาไมตองดดไม” หากเปรยบเทยบกนระหวางเทคนคการตดไมเปนทอนๆ แลวนำามา เชอม (เพลาะไม) ตอกนดวยเดอยและกาว แลว ตดเฉอนทงใหไดเสนสายความโคงทตองการ หรอ ทเรยกกนวา “การโกรกไม” กบเทคนคการดด ไมโคงนน พบวาการดดไมมขอดอยหลายประการ กลาวคอ ประการแรก กำาจดปญหาความไมแขงแรงของชนงาน ทเกดจากแนวเสยนไมขวางกนกบ ความยาวชนงาน (Cross Grain) ในชนงานทตองการความแขงแรงในชวงโคง ไมดดโคงจะแขงแรงกวาเนองจากเสนใยไมจะวงไปตามรปทรงความโคงนน ไมขาดตอน ประการทสองไมทใชมขนาดเลกกวาทำาใหประหยดตนทนตอการซอหนาไม (หนาไมยงม ขนาดใหญราคายงสงแมวาจะมปรมาตรเทากน) ประการทสาม ลดเศษเหลอวสดทเกดจากการ ตดเฉอนใหไดรปทรง (เศษไมเหลานมกมขนาดเลกหรอแนวเสยนไมใชไมได) โดยเฉพาะกบชนงาน ทสวนโคงมขนาดใหญและยาวทการโกรกไมจะ

สนเปลองกวามาก ประการทสชนงานทไดจากการดดไมจะมความสวยงาม จากเสนสายลายเสนตามความโคงของรปทรง ไมเหนรอยตอเหมอน ความโคงทเกดจากการเพลาะไม สวนขอเสยของการดดไมคอ ตองใชเวลา ตนทน และแรงงาน ในการผลตแมพมพ และเตรยมอปกรณหรอเครองมอสำาหรบการดด เชน กลองอบไอนำา ดงนนการดดไมจงเหมาะกบการผลต จำานวนมาก (Mass Production) ซงจะคมคากบ การลงทนมากกวา นอกจากน การดดไมยงเปน กระบวนการทใชเวลามาก เนองจากตองรอใหไมคงรป หรอรอใหกาวในแมพมพแหงกอนทจะนำาไปทำางานตอไปได และประการสดทายคอโอกาสท ไมจะฉกหรอแตกในขณะทำาการดดกอาจเกดขนได ซงจะทำาใหเสยทงเวลาและชนไม

ภำพท1 ภาพเปรยบเทยบลกษณะของไมโคงทผลตดวยกระบวนการแตกตางกน

240

ประวตกำรดดไม การดดไมมตนกำาเนดมานานพรอมๆ กบการประดษฐคนธน แตหลกฐานทแสดงวามการดดไมกบสงอนๆ ในยคโบราณนนยง ไมชดเจน มกแตภาพวาดในสสานของอยปตและภาพเกาอกรกโบราณทพบลกษณะของเกาอหรอเครองเรอนโบราณอนๆ รวมทงเรอวา อาจใชกรรมวธการดดไม แตทเดนชดคองานตอเรอเมอหลายรอยปมาแลวในฝงทวปยโรปและประเทศแถบสแกนดเนเวย ขณะทในประเทศไทยมกรรมวธดดไมเพอตอเรอมาตงแตอดต โดยในสมยกอนจะใชโคลนทาพอกไมเพอใหความชนอยภายใน แลวนำาไปองไฟกอนทจะนำามาดด ตอกยดเขากบกระดกงของเรอตอไป

สำาหรบการดดไมในผลตภณฑเฟอรนเจอรเรมใชกนกวางขวางตงแตยคกลาง (Middle Age) ทงเทคนคการอบไอนำา (Steaming) และดดไมแผนบาง (Lamination) ตวอยางงานชนสำาคญไดแก เกาอ วนเซอร (Winsor Chair) ในประเทศองกฤษเมอตนศตวรรษท 18 ทแพรหลายในฝงประเทศตะวนตก ดวยพนกพงไมดดโคงสงแลวดดโคงลาดตำาลงมาเปนทวางแขนทงสองดานดวยทอนไมเสนเดยวกน ทำาให ชวงบนของเกาอแขงแรง เกาอโทเนท เลขท 14 (Thonet #14) ดงแสดงในภาพท 3d และ 3e ออกแบบโดยไมเคล โทเนท (Michel Thonet) นกออกแบบผลตภณฑในยคปฏวตอตสาหกรรมเมอกลางศตวรรษท 19 ทพฒนาเทคนคการดดไมในระบบอตสาหกรรมดวยวธอบไอนำาและใชสายรดโลหะ มความสามารถในกำาลงผลตถง 7,000 ตวตอวน เกาอตวน มอทธพลตอวงการออกแบบของโลกอยางสง กลาวคอ ดวย

ภำพท2a-2b เกาออยปตโบราณ เอกซแชร (X-Chair)ภำพท2c ภาพเขยนเกาอยคกรกโบราณ

2a-2b 2c

241

โครงสรางทใชไมเพยง 6 ชน แตมความแขงแรงมาก สามารถถอดประกอบ และบรรจในกลองแบน (Flat Pack) ขนสงไดงายอกดวย ทงเปนตวแทนของผลตภณฑในยคปฏวตอตสาหกรรม และมอทธพลตอ การกำาเนดศลปะยคอารต นโว ในภายหลง และผลงาน การวจยและออกแบบของ ชาลล และ เรย อมม (Charles & Ray Eames) หนงในนกออกแบบตวแทนของยคโมเดรน ในชวงตนศตวรรษท 20 โดยแรกเรมพฒนาผลตภณฑตางๆ เชน เกาอใน เครองบนรบ ใบพดเครองบน หรออปกรณเฝอก ดามขา ดวยการดดวเนยร (Veneer) และไมอด (Ply Wood) ใหกองทพสหรฐอเมรกาใชในชวงสงครามโลกครงท 2 โดยมวตถประสงคเพอใหไดชนงานทเบา แตแขงแรง เพอทดแทนผลตภณฑเดมทวตถดบ

จำาพวกโลหะเรมมจำากด และมนำาหนกมาก หลงจากชวงสงครามมการออกแบบและผลตเฟอรนเจอรออกมาจำานวนมาก ทโดดเดนอยางเหนไดชดคอมการใชเทคนคการดดไมแผน (Wood Panel Bending) และการใชแมพมพแรงดนและใหความรอน (Compres-sion Moulding) ในปจจบน เราจะพบกรรมวธการดดไมอยแทบทกท ทกผลตภณฑทมไมมาเกยวของ เชน ในอตสาหกรรมเฟอรนเจอร ในการตกแตงภายใน เปนทงโครงสรางและผวของเรอไมวาเลกหรอใหญ เปนโครงสรางทงคานหรอเสาในงานสถาปตยกรรม ในผลตภณฑของใชสอยทวไปทงไมแขวนเสอ ดามมด หรอมอจบประต ใชในงานอตสาหกรรมยานพาหนะ เชนพวงมาลย จานลอ และผลตภณฑการกฬา เชน หนากากกฬาฮอกก หรอไมกอลฟ เปนตน

3a 3b 3c

3d 3e

ภำพท3a เกาอวนเซอรทพนกพงผลตดวยไมดดโคงดวยการอบไอนำาภำพท3b เฝอกดามขาผลตจากไมอดและกระดาษ ออกแบบโดย ชาลล และ เรย อมมภำพท3c LCW (Lounge Chair Wood)ออกแบบโดย ชาลล และ เรย อมมภำพท3d และ 3e: เกาอโทเนท หมายเลข 14 ออกแบบโดยไมเคล โทเนท แสดงถงชนสวน 6 ชนทถอดประกอบได

242

หลกกำรส�ำคญของกำรดดไม การดดไมมหลกการทสำาคญทนกออกแบบตองคำานงกอนทจะทำาการออกแบบผลตภณฑไมดด ดงตอไปน แรงดงและแรงกด(Stretchingand Compression)เมอไมถกดดใหโคง เสนใยไฟเบอรทผวดานนอกของไมดดจะถกดง และยดยาวมากกวาความยาวปกตกอนดด ในขณะทเสนใยไฟเบอรของผวดานในไมดดจะถกแรงบบอดจนหดสนลง โดยธรรมชาตเสนใยของไมจะทนการถกบบอดไดดกวาถกยด ทำาใหผวดานนอกของไมดดมกจะแตก หรอฉก หลกการปองกนคอ พยายามใหเสนใยไฟเบอรทผวดานนอกไมถกแรงดงจนยดยาวมากเกนไป โดยใชอปกรณทเรยกวา สายโลหะดดไม (Metal Bending Strap) เขาชวย ดงแสดงในภาพท 4

ควำมชน(Moisture) ตามปกตไมทถก ตดใหมจะมความชนใกลเคยงกบตอนทเปนตนไมอย แตเมอนำาไปอบจนแหงสนทไมจะมนำาหนกลดลง เกอบครงหนงจากตอนทยงสดอย ซงไมในทองตลาดสวนใหญเปนไมทผานการอบมาแลวแทบทงสน ดงนน เมอจะผลตงานไมดด ควรควบคมความชนและ ตรวจคาความชนของไมกอน โดยทวไปไมสามารถ ดดไดเมอมความชนระหวางรอยละ 12-16 และพบวาพนธไมหลายพนธดดไดดทสด เมอมความชน ระหวางรอยละ 20-25 ทงนไมบางชนดโดยเฉพาะ ไมสนจะดดไดดทสดเมอเนอไมคอนขางสด (มความ ชนสง) ในขณะทไมเนอแขงจำานวนมากมคาความสำาเรจตำาเมอถกดดขณะทความชนสงกวารอยละ 30 ตวความชนน จะทำาใหลกนนออนตวทำาใหการ

ภำพท4 ภาพแสดงแรงดงและกดทเกดขนขณะดดไม

243

ดดไมงายยงขน ขณะเดยวกนเมอดดไมเสรจสน การอบแหงอกครงเพอไลความชนออกไปจากเนอไมกจะทำาใหลกนนแขงตวจนไมดดสามารถคงสภาพโคงไวไดด กำรเลอกพนธไม (Choices of Species) การเลอกชนดไมทนำามาดดใหเหมาะสมกบงานออกแบบ กอนอน นกออกแบบตองทราบถงคณสมบตเชงกลของไมกอนวาทนตอแรงดดไดแคไหน กอนทจะเลอกชนดของไมใหเขากบงานออกแบบไมดด หลายครงทชนดไมทเลอกไวทงดวยสหรอลายไมไมสามารถดดโคงไดตามตองการในมมโคงทเสนผานศนยกลางเลก คณสมบตทางกลของไมไทยแสดงในตารางท 1

กำรเลอกทอนไม(Selecting Timber) ตองเลอกไมทปราศจากตาไม รอยแตก รอยปรเนองจากพอทำาการดด แรงดงและกดทมากระทำา จะทำาใหรอยแตกเหลานนขยายตวจนชนงานเสยหายหรอไมก สญเสยความแขงแรงไป กำรปรบหนำเนอไม (Preparation) กอนขนตอนการดด ไมทถกตดมาควรไสหรอขดใหเรยบระดบหนงกอน เนองจากรองไมทเกดจากการตดมาจากโรงเลอย อาจเปนจดเรมตนของการปรแตก ขณะททำาการดดไมได แนวเสยนไม (Grain) ตองเลอกไมทมแนวเสยนวงขนานไปกบพนผวใหมากทสด ไมทมแนวเสยนวงขวางจะแตกงายเมอนำามาดด นอกจากนนไมทมเสยนยาว เรยงตวกนเรยบรอยในทศทางเดยวกน และมการกระจายตวของเสยนไมพอเหมาะจะใหดดงาย แตหากการกระจายตวของเสยนหลวมเกนไป เสยนไมสน หรอเสยนไมสานกนไปมาไมเปนระเบยบ ไมจะหกหรอพบแทนทจะคอยๆ โคงไปตามแมพมพ ในขณะทหากเสยนไมแนนเกนไป (ชวงหางวงปเลก) กจะแขงดดยากและเดงตวกลบ (Spring Back) มากขน ลกษณะการเรยงตวของเสยนไมแสดงในภาพท 5 โดยทวไปแลวไมทางเขตรอนหรอเขตรอนชนจะดดยาก

ตำรำงท1 คณสมบตทางกลของไมไทย (สทธชย แสงอาทตย, 2556)

244

กวาไมเขตหนาว เนองจากวงปของไมเขตรอน จะ แนน แขง สวนเขตรอนชนจะแนนสลบกบหลวม (เมอสภาพอากาศแหงแลงตนไมโตชา วงปกเลกและแนน เมออากาศชนตนไมโตเรว วงปกใหญและหลวม) กำรตำกหรออบแหงใหคงรป (Drying and Setting the bends) หลงจากทำาการดดแลว ถอเปน กระบวนการสำาคญ ทตองจบยดชนงานใหอยใน รปทรงทตองการหลงจากการดดเสรจสน จากนนตอง ทำาใหแหงดวยกระบวนการตางๆ หากเปนกระบวนการ ทใหความชนเชน การอบไอนำา (Steaming) หรอการตม (Boiling) ใชการนำาเขาหองอบแหงหรอหองควบคมอณหภม หรอนำาไปผงแดดโดยหอพลาสตกใสปองกนนำาฝน จนกระทงไมดดมความชนอยทรอยละ 12-15 หากเปนการดดไมแผนบาง (Lamina-tion) ตองรอจนกาวแหงสนทด และไมไมมความชน หลงเหลอจากนำากาว กอนทจะนำามาใชได การดดไม ถอเป นกรรมวธทม โอกาส ผดพลาดสงหลายครงทดดแลวไมแตกหรอฉก บางทไมทดดไวเกดการคนตวกลบ (Spring Back) มากกวาทคำานวณไว หรอเกดการบดตวไมไดระนาบทตองการ ความเสยหายเหลาน เกดขนไดจาก

ภำพท5a (ซาย) ไมทมลายเสยนสานกนไปมาไมเปนระเบยบ (Figure Wood: Elm Burl) ยากตอการดดภำพท5b (ขวา) ไมทมแนวเสยนเรยงตวเรยบรอยไมแนนเกนไปเหมาะกบการดด

หลายปจจยดวยกน โดยเฉพาะเรองตวของไมเอง ท เป นวสดธรรมชาต การควบคมคณภาพของโครงสรางเสนใยภายในเปนเรองยาก ตนเดยวกนแตหากดานใดดานหนงของตนถกแดดมาก หรอ ไดนำามากกวา เนอไมกไมเหมอนอกดานหนงทไดรบนอยกวา ขณะเดยวกนตนไมชนดเดยวกนแตปลกกนคนละภมประเทศ คณภาพกจะแตกตางกนไดเชนเดยวกน อกหนงปจจยสำาคญคอการควบคมคณภาพการผลตไมเหมาะสม ทงเรองของการเลอกใชกาว การกำาหนดขนาดความหนาของไมแผนบาง ระยะเวลาการกดแมพมพ (Mold) ระยะเวลาการแชนำา อณหภมความรอนทใช หรอแมกระทงคณภาพของแมพมพเอง ในอดตวงการอตสาหกรรมพยายามปรบเปลยนวธการผลตจากการดดไมไปใชวธอนทอาจมตนทนการผลตหรอคาวสดสงกวา เนองจากตองการลดความสญเสย จากความผดพลาดเหลาน แตกลบพบวาอตสาหกรรมเหลานน หากมการลงทนกบการควบคมคณภาพการผลตทด มขนตอนการ คดเลอกวสดกอนทจะนำามาผลต จะประหยดตนทนไดมากกวา ทงยงไดรปแบบผลงาน และคณภาพ ตามทออกแบบไว

245

นกออกแบบควรวางแผนในขณะทออกแบบงานไมดดโคงกอนวา ไมชนดใดทตองการเลอกใช (มกเลอก จากส ลวดลาย และความแขง) ไมชนดนนมความเหมาะสมตอการดดหรอไม (ลกษณะเสยน (Grain) หรอคาการรบแรงดด) ความหนาของชนงานและเสนผานศนยกลางของเสนโคงนนเทาใด จากนนจงพจารณา ถงกรรมวธทจะใชในการดดวาคมคาหรอไม โดยสวนใหญหากชนงานไมดดถกออกแบบใหมสเขมทบ การใช ไมทอนและการตอเดอยทเหมาะสมกเพยงพอทจะสรางเสนสายความโคงแกผลตภณฑชนนนได ทงน นกออกแบบควรเขาใจคณสมบตทสำาคญเกยวกบไมดงน

•ไมสด (Green or Fresh Wood) มความออนนม งายตอการดดโคงเนองจากมความชนสง•ไมแหงแขง (Dry or Stiff Wood) สามารถทำาใหออนนมงายตอการดด ดวยการใหความรอนและชน•ไมบาง (Thin Piece of Wood) สามารดดดโคงไดงาย เนองจากเสนใยไฟเบอรทผวดานนอก

ของไมไมไดถกแรงดงมาก ทำาใหเสนใยไมยดจนฉกขาด•ไมแทงหนา (Thick Piece of Solid Wood) สามารถดดโคงไดดวยการใหความรอนและความชน

มากขน และควบคมความยาว เพอปองกนไฟเบอรทผวดานนอกยดยาวออกไปจนฉกขาดได•ไมดดทมความหนา (Thick Piece of Bent Wood) สามารถสรางดวยไมบางดดโคงหลายๆ

แผนมาทากาวประกบกนกรรมวธกำรดดไม เนองจากการดดไมแตละชนด แตละแบบ มกรรมวธ และรายละเอยดปลกยอยทแตกตางกน นกออกแบบจงควรทำาความเขาใจใหชดเจน ดงตารางท 2 และคำาอธบาย ดงน

ตำรำงท2 กรรมวธการดดไม (kohji Katsuragi, 2002)

246

จากตารางท 2 ขางตน กระบวนการดดไมแบงเปน 2 ประเภทใหญคอ 1. กำรดดไมแผนบำง (Lamination) คอ การใชไมแผนบางๆ ทงไมจรงซอยเปนแผนบางๆ หรอไมสงเคราะหจำาพวก ไมอด และ MDF (Medium Density Shipboard) แลวนำามาทากาว วางซอนทบกน ในแมพมพจนแหง เนอกาวจะทำาหนาทยดแผนไมทซอนกนอยใหคงรปโคงไวได เปนวธทควบคมคณภาพชนงานไดงาย โอกาสเสยหายหรอดดไมสำาเรจมนอย ใชไดกบไมเกอบทกชนด แตในขณะเดยวกนจะเหนรอยตอแตละชนของแผนไมทซอนกนอย ขอควรคำานงสำาคญคอการเลอกใชประเภทของกาว เชน กาวลาเทกซทงแบบแหงชาหรอเรว ทงนขนอยกบการประเมนของนกออกแบบ ตอระยะเวลาการ ทากาวไมแผนบางแตละแผน ทงสองหนา แลวนำาเขาไปอดในแมพมพวาจะใชเวลานานเพยงใด หรอกาวอพอกซทใหความแขงแรงและคงทนสงเหมาะกบงานภายนอกอาคาร (Outdoor) และกาวเคมทจะแหงและแขงตวตอเมอถกความรอน (ใชกบ แมพมพทมตวนำาความรอน)

ภำพท6a (ซาย) แสดงกรรมวธการดดไมแผนบางดวจก (Jig)ภำพท6b (ขวา) ภาพชนงานแสดงถงไมแผนบางประกบหลายๆชนประกบกนเปนไมทอน ทมา: http://american-woodworker.com/blogs/techniques/archive/2009/10/07/bent-wood-lamination.aspx

2. กำรดดไมทอนหนำ (Solid Wood Bending) คอ การดดไมทมความหนาทงทอน โดยไมมการซอยเปนแผนบางๆ จะใชกรรมวธควบคมคณภาพชนงานไดยากกวาวธแรก เนองจากไม มโอกาสฉกหรอแตกสงกวา แตในขณะเดยวกนกไดชนงานทมความแขงแรงสงกวา และลายเสยนไมสวยงามเปนเสนเดยวกนตลอดความยาวไม การดดไมทอนหนาน แบงออกเปน 4 ประเภท คอ การซอยไมกระดกง การใชสารเคมใหไมออนตว การดดเยน และการดดรอน ดงรายละเอยดแตละประเภท ตอไปน 2.1 การดดไมกระดกง (Kerfing) คอ การตดเฉอนไมทอนออกเปนซๆ กงหนงโดยไมใหไมขาดออกจากกน ทำาใหมคณสมบตคลายไมแผนบาง (ทสามารถดดโคงไดดวยมอเปลา) ทมโครงตงอย ดานหลง ใชในสวนงานทไมตองการความแขงแรง มากนก หรอไมตองการอวดความหนาของไม พบเหนในงานหนาบานตระนาบโคง หรองานเคาทเตอรโคง ดงแสดงในภาพท 7

247

ภำพท7a (ซาย) แสดงกรรมวธการดดไมกระดกงภำพท7b (ขวา) การดดไมกระดกงเพอเปนโครงสรางในเครองดนตรทมาภาพ: http://stusshed.com/2007/07/17/kerfing-bending-wood-on-the-tablesaw/

2.2 การใชสารเคม (Chemical Treat-ment) คอ การใสสารเคมจำาพวก แอมโมเนย หรอ โซดาไฟ ลงในเนอใมใหเสนใยไฟเบอรภายในไมหดตว สงผลใหโครงสรางไมออนตวไมแขงแรง ทำาใหสามารถดดโคงได กรรมวธนไมจำาเปนตองอาศยความรอนหรอกาวชวย แตไมจำาเปนตองมความชนขณะ ดำาเนนการดด เมอไมแหงและคงรปโคงหากไดรบความชนสงอกกสามารถคนตวได ขอเสยทสดของวธนคอไมจะเปลยนส เมอทำาปฏกรยากบสารเคม 2.3 การดดดวยแรงบบอด (Compression Bending) เปนกรรมวธใหมทยงไมแพรหลาย มเพยงไมกบรษททขายเครองดดชนดน เชน Compwood Machine Company ในประเทศเดนมารค (kohji Katsuragi, 2002) ใชหลกการการกดทบไมไปตามแนวเสยนเพอใหเนอไมออนตวกอนทจะทำาการดด จากนนนำาไมใสลงในทอทมขนาดพอดกบไม แลว ดดทอดวยเครองกดไฮโดรลก กรรมวธนไมตองใชความรอน แตตองการความชนในไมสง

2.4 การดดเยน (Cold Bending) คอการดดทใชความชนเปนสำาคญ โดยนำาไม (มกไมหนามาก) แชนำาระยะหนงจนกระทงไมมความชนสง ลกนนกจะออนตวสามารถดดงอไดโดยไมตองใชความรอน จากนนนำาไปใสในแมพมพทงไวจนกระทงความชนหายไปไมกจะคงรปไวได วธนเหมาะกบงานทไมโคงมาก ในประเทศญปนกรรมวธนถกใชกนแพรหลายโดยมเทคนคสำาคญคอ การดดขณะทไมมความชนสง จากนนดดอกครงหนงในทศทางตรงกนขามแลวจง ทงไวจนชนงานไมดดโคงแหง (kohji Katsuragi, 2002) 2.5 การดดรอน (Hot Bending) เปน กระบวนการททำาให คณสมบตพลาสตกซตในเนอไม สงขน (Plasticizing Material) ดวยการเพมอณหภมในเนอไมใหสงขน และใหความชนในไมนน จะ สามารถเพมคณสมบตพลาสตกซตของไม ทำาให เสนใยไฟเบอรขยายตว และลกนนจะออนนมขน ทำาใหไมมความสามารถในการดดโคงไดงายยงขน โดยเฉพาะกบงานดดโคงมมวกฤต (โคงทเปนมมแหลมและมรศมความโคงนอย)

248

2.5.1 การดดดวยไมโครเวฟ (Microwave Heating) เปนการดดรอนแบบภายใน (internal Hot Bending) คลนไมโครเวฟจะทำาใหโมเลกลวสดสนตวจนเกดแรงเสยดทานกลายเปนความรอน สามารถใหความรอนเพอใหไมออนตวในขณะทดดไมโคงในแมพมพพรอมๆ กน (เปนวธทใชแพรหลายในอตสาหกรรมเครองเรอน) หรอใชในการทำาใหไมออนตวกอนแลวจงนำาไปใสในแมพมพอกทหนง (สามารถใชกบเครอง อนอาหารไมโครเวฟตามบานพกอาศยได) กรรมวธนตองการความชนในไมสง ไมมกถกนำาไปแชนำาทงไวกอนแลวจงนำาเขาพมพดด หรอนำาไมแชนำาในภาชนะแลวนำาทงภาชนะนนใสตไมโครเวฟ ดงแสดงในภาพท 8

2.5.2 การใหความรอนโดยตรง (Direct Heating) คอ การใชไฟลนโดยตรงไปทเนอไมทมความชน เปนวธทพบเหนทวไปในอดต แตมขอเสยสำาคญคอ ไฟสรางความเสยหายตอเนอไม เกดรอยดำาหรอ รอยไหมได

ภำพท8 กรรมวธการดดไมดวยคลนไมโครเวฟ

2.5.3 การใชแทงความรอน (Hot Plate Bending) เปนกรรมวธทใสความรอนสแทงโลหะนำาความรอน ทขนรปเปนรปทรงโคงเพอใชในการดดไมใหโคงตามแบบ ไม (ทมความชน) จะถกนำามาวางทาบกบแทงโลหะรอนแลวใชมอดดจนไดรปทรงทตองการกอนทจะนำาไปยดจบใหคงรปจนไมเยนตวลงตอไป ในอดตเปนวธทใชแพรหลายในอตสาหกรรมแตถกแทนทดวยวธการดดไมแผนบางและอบไอนำาไปในปจจบน คงเหลอแตอตสาหกรรมบางชนด เชน อตสาหกรรมผลตเครองดนตรจำาพวก กตารหรอไวโอลน ดงแสดงในภาพท 9

ภำพท9 แสดงกรรมวธการดดไมดวยแทงความรอนในอตสาหกรรมผลตกตาร ทมา: http://sempleguitars.com/thecraft/bending-wood_12.php

249

ภำพท10 (ซาย) กลองอบไอนำ (Steaming Box) ทประกอบดวยหมอตมสรางไอนำผานทอไปยงกลองอบไอนำทมรนำหยดดานลางและรระบายความดนทดานบน ทมาภาพ: http://americanwoodworker.com/blogs/shop/ archive/2009/07/09/simple-steam-box.aspxภำพท11 (ขวา) ตวอยางผลงานการออกแบบของ Matthias Pliessning ชาวนวซแลนด ทใชกรรมวธการอบไอนำ

2.5.4 การตม (Boiling) มหลกการ คอการใหทงความรอน และความชนในเนอไมในเวลาเดยวกน ดวยการนำาไมใสลงในอางนำาเดอดทตมอย เปนกรรมวธทใชหลกการเดยวกนกบการอบไอนำา แตใชเวลามากกวาเพอรอใหไมเยน และแหงพอตอการคงรปในแมพมพ เนองจากความชนทไมดดซบขณะตมมมากกวานนเอง เหมาะกบการดดไมชนสวนขนาดเลกถงปานกลาง เพราะคายความชนไดเรวกวาชนงานทใหญและหนา รวมทงเรองปจจยของขนาดอางนำาอกดวยนนเอง 2.5.5 การอบไอนำา (Steaming) เปนกรรมวธทใชแพรหลายในระบบอตสาหกรรม และในวงการชางไมในญปนและประเทศตะวนตก ดวยการใหทงความรอนและความชนในเนอไมในเวลาเดยวกน บวกกบแรงดนไอนำาททำาหนาทชวยเรงใหความชนและความรอนเขาไปในเนอไมไดเรวยงขน เปน หลกการเหมอนกบการทำาอาหารในหมอแรงดน โดยควบคมอณหภมภายในกลองอบไอนำา (Steam Box) ใหอยระหวาง 93-100 องศาเซลเซยส โดยทวไปแลว

ยงกลองอบไอนำามขนาดใหญ กยงตองใชพลงงานและเวลาใหไอนำาอดแนนเตมปรมาตรกลองดวย วธนเหมาะกบไมทมความชนสง (Green Wood) ดงแสดงในภาพท 10 และ 11 ทงน ประโยชนทเดนชดจากการดดไมโคง คอ จะไดชนงานทมรปทรงและเสนสายอสระท ใหความรสกลนไหลทงยงมความแขงแรง แตกตางจากงานไมทอน แลวนำามาตดหรอเพลาะทมกม รปทรงเรขาคณต ซงนกออกแบบสามารถประยกตนำาเทคนคและวสดตางๆ มาผสมผสานสรางชนงานทนาสนใจได เชน การใชกรรมวธการดดไมแผนบางสลบชนกบใยแกว (ไฟเบอรกลาส) ซงจะไดชนงาน ไมโคงทมความบางแตแขงแรง นอกจากน เมอ นกออกแบบเขาใจในหลกการ เทคนคและกรรมวธการผลตไมดดโคงแลว จะสามารถกำาหนดเลอกใช ชนดไม ขนาดและความโคงของชนงาน รวมทงสามารถพจารณากรรมวธผลตทเหมาะสมกบแบบและภาพลกษณของชนงานไดเปนอยางด

250

บรรณำนกรมMiller, J. 2005, Furniture: World styles from classical to contemporary, Dorling Kindersley Limited, London.Cranz, G. 2000, The chair: Rethinking culture, body, and design, W.W. Norton & Company, London.Stevens, W.C. and Turner, N. 1941, Bending Wood, Tasmania, AustraliaJonathan, B. 2008, Woodworker’s Guide to Bending Wood, Fox Chapel Publishing Company, Pensilvania.Kohji, K. 2004, The wood bending, http:// www.tai-workshop.com/english/ tech-2(b)-e.html , สบคน มนาคม 2556สทธชย แสงอาทตย, ตารางคณสมบตทางกลของไมไทย จากบทความเรองการทดสอบวสด, http://www.baannatura.com/public/ files/Mpa.pdf, สบคน มนาคม 2556

251

การบมเพาะอตลกษณโครงการดวยการออกแบบสรางสรรค 360 องศา เพอการพฒนาคณภาพชวตของมนษยชาตIdentity Design Incubation Project in Creative 360 Approach Design Process for Improvement of the Human Condition

ผชวยศาสตราจารยเอกพงษ ตรตรง 1

Asst. Prof. Akekapong Treetrong

บทคดยอ บรบทแหงการออกแบบในแกนคด 360 องศา สะทอนความรอบคอบของนกออกแบบมออาชพทกแขนง จะสงเสรมใหการออกแบบมความแขงแกรง มประสทธภาพ และผลลพธทดเลศ และถาเราสามารถสะทอนความคดออกเปนรปธรรมอยางรอบทศ ความคดและผลงานจะยงยน การฝกฝนออกแบบผงความคดแบบ 360 องศา สามารถทำาใหเรารอบคอบละเอยดถถวนในการสรางสรรค ผลงานกจะยงยนมเอกลกษณและ DNA และโดยเฉพาะอยางยงศาสตรแหงมณฑนศลปเองกมความลกและครอบคลม 360 องศา ดวยเชนกน มนยยะแสดงใหเหนวาประเทศจำาเปนตองขบเคลอนยทธศาสตรแหงมณฑนศลปนนเอง

Abstract Designing based in the 360 degree approach reflects the work of professional designers in every field. It encourages the strengthening of the design and effectiveness which leads to desirable outcomes. When the work reflects a thorough thinking process it becomes a timeless masterpiece. Training in the 360 degree approach provides the framework for detailed thinking in the creative process. The resulting work will be unique infused with a specific dna. This is especially true in the field of decorative arts that requires a 360 degree approach in design. As a result the country should have a strategic direction in developing the field of decorative arts.

1 อาจารยประจำาภาควชาออกแบบภายใน คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

252

ในชวตประจำาวนเราทกคนจะตองผานผลตภณฑตางๆ ในการอำานวยความสะดวกใหกบชวต เพอความสมบรณขนของชวต โดยผานสภาพแวดลอมในลกษณะตางๆ รอบตวรอบทศ คณภาพชวตของมนษยจะดหรอไมดอยางไรกขนอยกบปจจยแวดลอมทางกายภาพสวนหนงดวย ฉะนนการทเราสามารถกำาหนดใหทกอยางทอยรอบตวเรามผลกระทบในทางทดกจะเปนสวนหนงททำาใหการอยอาศยบนโลกนของมนษยใหมความสข ซงสามารถสงเสรมใหมนษยมศกยภาพในการดำาเนนกจกรรมตางๆ และจรรโลงโลกนใหสวยงามตอไป การออกแบบคอสวนหนงในการสงเสรมใหมนษยอยอาศยในชวตประจำาวนอยางมความสขสะดวกสบาย มสนทรยภาพในการใชชวต การออกแบบสภาพแวดลอมทดสามารถสงผลสคณภาพชวตของมนษยในทกดาน เชน การกำาหนดเสนทางการเดนใหใกลขนเพอความสะดวกสบาย การออกแบบขนาดหองใหมความโอโถงเพอสรางความเชอมนตอองคกร การออกแบบสภาพแวดลอมในพนทสำาหรบเดก สามารถกระตนใหเดกม EQ และ IQ ทด มจนตนาการ และความฝนทจะเปนเยาวชนคนคณภาพในอนาคต การออกแบบพพธภณฑและศนยการเรยนรประจำาจงหวดสามารถสรางปรากฏการณใหคนในสงคมนนรกและหวงแหนวฒนธรรมทองถน บมเพาะใหประชาชนในชมชนลกขนมาปกปองวฒนธรรมประเพณไมใหสญสลายตอยอดภมปญญารากเหงาของทองถนอยางยงยน การออกแบบสามารถบรณาการอยในทกอณของวตถทเกยวของกบการดำารงชวต ไปจนถงการสามารถสงผลกระทบดานจตใจและความรสกดวย ไมวาจะเปนดานพนผว สสน ลวดลาย เทคนคของวสด ฯลฯ โลกแหงการออกแบบจงเปนผลก

ระทบในทกมตของการดำารงชวต แมสงทเลกทสดในสงคมไปจนถงสงทใหญทสดทมนษยควบคมได นบตงแตวตถสงของขนาดเลก เครองใชสอยในชวตประจำาวน การออกแบบเครองเรอน ยานพาหนะ การออกแบบบรรยากาศภายในอาคารและตกแตงภายใน การออกแบบอาคารสถานทในลกษณะตางๆ การออกแบบสถาปตยกรรม การออกแบบภมสถาปตยกรรม การออกแบบชมชน สภาพแวดลอมในชมชน ภมทศน ผงเมอง ขยายสการออกแบบผงประเทศ การออกแบบเปนการผสมศาสตรและศลป ตลอดจนลงลกไปถงจตใจและจตวญญาณกวาได ในหลกฐานทางประวตศาสตร สะทอนใหเหนวามการจดการสภาพแวดลอมและสถาปตยกรรมทบมเพาะทางความเชอของสงคม เปนสญลกษณแทนคาเพอกลอมเกลาจตใจ สถานทสำาคญทาง ศาสนา, ทางคตความเชอตางๆ สญลกษณแหงการ เคารพ รำาลกถงอดต สญลกษณแหงประวตศาสตร และตำานาน เปนตน เพอสงเสรมจตวญญาณจนเกด เปนอารยธรรมมาจนถงทกวนน อทธพลของสภาพแวดลอมเหลานจงกระทบสมวลมนษยชาตมหาศาล จากอดตถงปจจบนและอนาคต วสยทศนของผนำา ผบรหารบานเมอง นกปกครองทมศกยภาพและความสำาเรจ จงจำาเปนตองมสญชาตญาณแหงการออกแบบ มความคดสรางสรรค มทมงานทมวสยทศนดาน การออกแบบเปนทปรกษาในการปกครอง เพราะอนาคตจากนไป หนอทธพลแหงการออกแบบไมไดเลย เพราะพลงแหงการออกแบบมผลกระทบตอชวตไปแลว มตทกทศทงเศรษฐกจ สงคม จะตองไดรบการวางรากฐานจาก “การออกแบบ” ฉะนน หลก

253

ภำพท1 การออกแบบบรรยากาศภายในอาคารและตกแตงภายใน

ภำพท2การออกแบบภมสถาปตยกรรม

ภำพท3การออกแบบสถาปตยกรรม

254

สามารถอยคกบโลกมาชานาน มหลกฐานใหเหนในประวตศาสตรทงสถาปตยกรรม เครองเรอน เครองไมเครองมอในการดำารงชวต ฯลฯ

กำรออกแบบกระตนกำรพฒนำเศรษฐกจใหกำวหนำเจรญรงเรอง เพมมลคาสนคาและผลตภณฑ สรางความเขมแขงใหชมชน สงคม มอตลกษณ สงเสรมใหการซอขายและการทำากจกรรมของมนษยเตบโตขน โดยเฉพาะเศรษฐกจสรางสรรคทเปนความตองการของสงคมในยคนอาท โครงการ 1 ตำาบล 1 ผลตภณฑ ทสามารถนำาความคดสรางสรรคมาประยกตใหสนคานาซอ การออกแบบสภาพแวดลอมรานคาใหมบรรยากาศทด มการออกแบบจดวางใหสะดวก แบงสนคาเปนหมวดหมงายในการจบจาย กำรออกแบบท�ำให เกดรำกฐำนทำงวฒนธรรม ในประวตศาสตรสะทอนใหเหนสงทเกดขนในอดตทมคา ตางเกดจากการออกแบบทงสน บนทกอยในหลกฐานตางๆ มากมาย เปนสงทบงบอกคณคาของสงคมมากทสดการออกแบบสรางสรรคจง

คดดานการออกแบบและความคดสรางสรรค ถอเปนบทบาทนำาแหงโลกอนาคต ลทธแหงความคดสรางสรรคจงควรซมซบอยในวถชวต และแนวทางในการขบเคลอนสงคมอารยะแนวใหม สงคมตองการแนวคดใหมทเปลยนแปลงไมไดยำาอยกบท การออกแบบเพอมนษยชาต มองคประกอบสำาคญดงน กำรออกแบบเพอคณภำพชวตทด เปนการคดคนนวตกรรมเพอความปลอดภย มความสข ความสะดวกสบาย และความสามารถในการสรางเสรมใหมนษยมคณภาพชวตในทกมตทดขนทงในดานรางกาย จตใจ และจตวญญาณ การออกแบบจะชวยตอบสนองในทกกจกรรมของมนษย การออกแบบทดจะอดชองวาง อดจดบกพรองทเกดขนในชวตประจำาวนทำาใหการดำาเนนชวตของมนษยสมบรณขน กำรออกแบบเพอสนบสนนชวตประจ�ำวนของมนษย การออกแบบสามารถตอบสนองกจกรรมตางๆ ในชวตประจำาวนได และยงออกแบบใหมคณภาพมากเทาใดชวตประจำาวนกจะสมบรณมากขนเชนกน นบตงแตทพกอาศย สำานกงาน และอาคารสถานทตามประเภทการใชงานตางๆ ตลอดจนผลตภณฑทกระทบกบชวตทกแงมม การออกแบบทดจะชวยสนบสนนสงเสรมการดำาเนนชวตประจำาวนของมนษยใหเกดประสทธภาพสงสด กำรออกแบบถำยทอดจนตนำกำรของมนษยสรำงสรรคจนเกดนวตกรรมใหมๆ การออกแบบเปนเครองมอในการจรรโลงโลก กอเกดผลงานสรางสรรคทใหโลกนนนาอย ถายทอดความพเศษของมนษยออกมาเปนผลงานมากมายผลงานออกแบบสะทอนอจฉรยะของมนษยและ

ภำพท4การออกแบบทตอบสนองกจกรรมตางๆ ในชวตประจำาวน

255

เปนตวแทนแหงยคสมยทพลเมองของแตละสงคมมความภมใจ โดยเฉพาะอยางยงการออกแบบทมคณคา มความเหมาะสมกบชวงเวลา และสะทอนเอกลกษณเฉพาะตว การออกแบบจงมบทบาทสำาคญตอมนษยชาตทสงเสรมใหมนษยมคณคาในการอยบนโลกน หลงจากยคปฏวตอตสาหกรรมเปนตนมา โลกเขาส การพฒนาแบบกาวกระโดด มการเปลยนแปลงในรอบทศ ในทกมตจนถงปจจบน ความกาวหนาในศาสตรของการเรยนรทกแขนงโดยเฉพาะอยางยงศาสตรทกำาลงเปนคลนในยคตอจากน คอ ศาสตรดานศลปะและการออกแบบ ความแขงแกรงของประเทศไทยทมมาโดยตลอดอยางเหนไดชด เชน เกษตรกรรม วฒนธรรม เพราะชยภมทตงเหมาะสมกบการเพาะปลกและทำาการเกษตร กอเกดเปนวฒนธรรมทมรากอนลกซง ศลปะจงเปนเครองยนยนความกลมกลอมเปนของภมภาค

ศาสตรดานมณฑนศลป มความหมายวา ศลปะตกแตงหรอศลปะการออกแบบทถอเปนรากฐานแหงความสรางสรรคของมนษยชาต และถอเปนศกยภาพสำาคญในการพฒนาประเทศในหลายๆ มต มณฑนศลปคอการตอยอดทางวฒนธรรม และเปนองคประกอบแหงความเปนอารยะของมนษยชาต มณฑนศลปมผลตอการพฒนาประเทศในหลายมตดงน

ภำพท5การออกแบบสถาปตยกรรมทมการประยกตใชศลปะวฒนธรรมไทย เปนการตอยอดทางวฒนธรรมของชาต

มณฑนศลปคอโรงบมบคลำกรนกออกแบบ ชนเลศของโลก สาระสำาคญของสถาบนมณฑนศลป คอ การเพาะเมลดพนธแหงปญญาผานการศกษาทมคณภาพโดยเนนความคดสรางสรรคเปนแนวทาง จดเรมตนของเทรนดและการเปลยนแปลงของแวดวงออกแบบโดยมนวตกรรมสรางสรรคใหมๆ เรมทสถาบนการศกษาทจะเปนยอดคลน ยอดกระแสนำาสงคมในยคตอจากนไปทกการขบเคลอนในการพฒนาประเทศจะตองใช “แนวคดสรางสรรค” ทประกอบดวยบคลากรทมจนตนาการอนจำาเปนตอการเขาสยคใหมในทกแวดวง บคลากรมณฑนศลปจงไมใชจำากดอยทแวดวงการออกแบบอยางเดยว แตจะขยบขยายสทกแขนงอาชพเปนฟนเฟองแถวหนาของสงคม การบมเพาะ “คน” มณฑนศลปจงถอเปนยทธศาสตรอยางหนงในการพฒนาประเทศทสด มณฑนศลปจงเปนตวแปรสำาคญของความเจรญกาวหนาของการพฒนาประเทศ ซงเรมโดยมหาวทยาลยศลปากรเปนความภมใจ และมความสำาคญมากตอบทบาทในการพฒนาประเทศ มณฑนศลปบมเพำะภมปญญำสงผลตอกำรตอยอดทำงวฒนธรรมของชำตเพอควำมเปนอำรยะ คานำาหนกของชาตอยางหนงทมความสำาคญมาก คอ ความเปนตวตนแหงวฒนธรรมการมรากฐานหลกคดจากศลปะและจนตนาการ ตลอดจนความสามารถในการแปรรปขององคความรมณฑนศลป คอ หวใจในการพฒนาประเทศในความแขงแกรงดานวฒนธรรม ประเพณ เพราะสงทประเทศไทยเรามพลงพนฐานไดมาถงทกวนน คอ ความลกซงถงศลปะและการออกแบบ ในขณะทบทบาทของมณฑนศลป คอ การตอยอดทางวฒนธรรมของชาตใหดทสด ดวยศาสตรและศลปแหงการประยกตนนเอง

256

มณฑนศลปเพมมลคำสนคำกำรเกษตรและผลตภณฑอตสำหกรรมของชำต การสงเสรมสนคาใหมคณภาพทเหนไดชด คอ การออกแบบใหสนคามคณคาขนตลอดจนมมลคาทมากขนดวยความคดสรางสรรค องคความรทางดานมณฑนศลป สามารถเขาไปเปลยนแปลงภาพลกษณเพอเนอหาสาระการใชสอย ประโยชนการใชงานและการแกปญหาความบกพรองของผลตภณฑ สาระจงอยทการนำาศลปะและการออกแบบในทกแขนงมาประยกตใชใหเกดประโยชน เชน การออกแบบบรรจภณฑ (Packaging Design) ของผลตภณฑใหนาซอ การออกแบบปรบปรงบรรยากาศรานคาปลก การออกแบบสถานทใหเหมาะสมกบผสงอาย คนพการและกลมคนทกประเภท การออกแบบแปรรปผลตภณฑสงทอใหสามารถทำาการขายในระดบโลกได เปนตน ประเดนนคอ จดสำาคญในการเพมมลคาพนฐานเศรษฐกจแหงชาตดวยดไซน มณฑนศลปเสรมสรำงคณภำพชวตของคนในชำต นอกจากการออกแบบทมผลตอความงามสนทรยภาพแลวนน การออกแบบแหงมณฑนศลปยงเปนกญแจสำาคญตอการสงเสรมใหมนษยมคณภาพชวตทดขน เพราะจดสำาคญของการออกแบบจะตองคดถงความสำาเรจในการใชสอย ตอบสนองผบรโภคและการแกปญหาความบกพรองในอดต ตลอดจนความพยายามในการสรางสงอำานวยความสะดวกในชวตประจำาวนไปจนถงการออกแบบสภาพแวดลอมใหเกดสขอนามยทด การออกแบบเชงบวกทบรณาการใหมนษยปลอดภยทสดหลกคดแหงมณฑนศลปจงถอวาเปนความสำาคญตอประเทศไทยในการกาวสยคหนาทมบทบาทและพลงมากทสด

มณฑนศลปเชงบรณำกำร การออกแบบทมประสทธภาพสงสดในปจจบนจะตองเกดจากการบรณาการกนจากองคความรหลายๆ ดาน การกำาหนดแนวทาง แนวความคดของโครงการในธรกจตางๆ อยางมเอกภาพในแตละโครงการจะตองมแกนกลางทางความคดเปนตวตง เพอไมใหหลงทศหลงทางแตจะมงเนนสจดเดน หรอลกษณะพเศษ โดยมวธในการวเคราะหหาแนวความคดจากผงโครงสราง 360 องศา โดยมหลกคดและการวางผงเพอการประสบความสำาเรจดานความคดรอบทศ ดงน กำรวเครำะหครอบคลมทกดำนทกมต การเขยนผงขอมลทกดานอยางละเอยดรอบคอบเปนปจจยหนงททำาใหเกดความสมดลในการวางแผน และสามารถวเคราะหถงความแมนยำาในการกำาหนดแนวความคดทชดเจนและเปนแนวความคดทสามารถอธบายไดทกเรองภายใตความคดเดยวกน การสำารวจรอบทศทกดาน ทกมต ยงจะชวยทำาใหผนำาองคกรมองภาพรวมขององคกรและการทำาโครงการซงสามารถนำาองคความคดมาเปนนโยบายในการบรหารใหอยางมประสทธภาพ และโดยเฉพาะอยางยงผออกแบบจะไมหลงประเดนหรอจะไมตกอยกบความคดแคบๆ แตจะเปดกวางพรอมทจะบรณาการใหความคดมความละเอยดและมงประเดนทถกตองพอเหมาะพอควรจนถงขนการคนพบแนวทางใหมในการออกแบบอยางเปนเอกภาพ

257

การสรางอตลกษณแบบ 360 องศา ดวยระบบการออกแบบลกษณะครบวงจร และเปนเอกภาพ สามารถนำาไปใชในการพฒนาชมชนหนวยงาน หรอการพฒนาบคคลสวนตวไดแทบทกเรอง สามารถคนหาขอด ขอเดน ขอบกพรองไดด มผลตอการกำาหนดแนวทางในการพฒนาใหกาวหนาไดอยางสรางสรรค ชมชนตางๆ สามารถนำาหลกคดนไปใชในการกำาหนดลกษณะเฉพาะ และอตลกษณชมชนออกมาเปนหนวยเฉพาะแลวตอยอดสทกปจจยในการตดสนใจในการกำาหนด รปแบบบคลก หนาตา บรรยากาศ ตลอดจนนโยบายองคกรตอไปโดยใชดไซนเปนกระดกสนหลงทางความคดนนเอง

กำรวเครำะหหำจดเดนเฉพำะดำนในผงและกำรมงเนนตำมน�ำหนกส�ำหรบโครงกำร การเขยนผง สามารถวเคราะหใหเหนถงการมงเนนเจาะจงพเศษเฉพาะโครงการนน จนเกดลกษณะเดนเฉพาะขนมา โดยปจจยแวดลอมรอบๆ ชวยสงเสรมความเดนชดเหลานนดวย ขอดในประเดนนจะเปนเสมอนเอกลกษณเฉพาะของโครงการทแตกตางกนตามปจจยของแตละโครงการ เชน บางโครงการเนนดานการตลาด บางโครงการเนนความสำาคญของผบรโภค บางโครงการเนนรปแบบ บคลกภาพทโดดเดน บางโครงการเนนทงบประมานการลงทนทตำาทสด บางโครงการเนนการใชสอยทดเลศ หรอการเนนความเปนแลนดมารคเฉพาะทแตกตางดวยเอกลกษณเฉพาะจากลายเสนของนกออกแบบ เปนตน กำรหำทมำทไปของแนวควำมคดจำกผง360องศำ เกดจากการสำารวจทกทศ จงกอใหเกดความคดทงจากสภาพแวดลอมรอบตว พฤตกรรมผบรโภค อดมการณ อดมคต และความมงหวงทตองการใหเกดโครงการแบบใด งบประมานการลงทน ปจจยปญหาและผลกระทบทตามมา ประเภทและคณภาพผลตภณฑ ฯลฯ โดยอาจจะกำาหนดเปนวงกลมหลายวงกระจายออกไปเหมอนวงนำาตามความสำาคญ กำรก�ำหนด(Theme)หลกของโครงกำร จากนนกกำาหนด (Theme) และความคดอยในใจความของวงกลม เสมอนคา X ทอาจเปนกญแจสำาคญในการไขปรศนาโครงการตลอดจนแนวความคดเฉพาะ อนเปนอตลกษณของโครงการ

258

โครงกำรจดพมพวำรสำรวชำกำรศลปะและกำรออกแบบ:คณะมณฑนศลปมหำวทยำลยศลปำกร

1.หลกกำรและเหตผล นบถงปจจบนคณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากรไดเปดดำาเนนการเรยนการสอนในหลกสตรระดบปรญญาตร 7 สาขาวชา คอ สาขาวชาการออกแบบภายใน การออกแบบนเทศศลป การออกแบบผลตภณฑ ประยกตศลปศกษา เครองเคลอบดนเผา การออกแบบเครองประดบและการออกแบบเครองแตงกาย และระดบปรญญาโท 6 สาขาวชา ไดแก การออกแบบภายใน การออกแบบนเทศศลป การออกแบบผลตภณฑ ประยกตศลปศกษาเครองเคลอบดนเผาและออกแบบเครองประดบ โดยไดผลตบณฑตและมหาบณฑตมากกวา 4,000 คน และมคณาจารยประจำาจำานวน 88 คน ทมความเชยวชาญ มผลงานทางศลปะปฏบต และผลตผลงานการสรางสรรคและการออกแบบเปนทยอมรบในวงการวชาชพ ดงนน เพอเปนการสงเสรมใหเกดการพฒนางานทางดานวชาการและวชาชพของคณะมณฑนศลป ทงในหมคณาจารย และนกศกษาระดบบณฑตศกษาทเปนผลผลตของคณะฯ ตลอดจนเปนการแสดงเปาหมายตามตวบงชในการเผยแพรวทยานพนธและบทความทางวชาการ อนเปนองคประกอบชวดหนงในการประกนคณภาพการศกษาของคณะมณฑนศลป คณะฯจงเหนสมควรใหมโครงการจดพมพวารสารศลปะและการออกแบบ เพอใหคณาจารยและนกศกษาจะไดมโอกาสนำาเสนอแนวคดและทฤษฎดานศลปะและการออกแบบ ทไดจากงานวจย คนควา ตลอดจนผลงานจากโครงการบรการวชาการแกสงคมตาง ๆ ออกเผยแพรแกวงวชาการและวชาชพ และสาธารณชนไดรบทราบตอไป

2.ผรบผดชอบโครงกำร คณะกรรมการวชาการ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

3.วตถประสงค 3.1 เพอสงเสรมและสนบสนนใหเกดการพฒนางานทางดานวชาการและวชาชพในหมคณาจารยนกศกษาคณะมณฑนศลปและผสนใจ 3.2 เพอเผยแพรผลงานวจย ผลงานการสรางสรรคและออกแบบ และแนวคด และทฤษฎดานศลปะและการออกแบบของคณะมณฑนศลปแกวงวชาการและวชาชพการออกแบบและสาธารณชน 3.3 เพอเปนการแสดงเปาหมายตามตวบงชในองคประกอบชวดของการประกนคณภาพ

4.ระยะเวลำด�ำเนนงำน ระหวาง ต.ค 55 - ก.ย. 56

5.แผนด�ำเนนกำร ต.ค.55 - ม.ค. 56 เวยนเรอง กำาหนดสงบทความ และประวตผเขยน ประกอบดวย

259

ชอ/ คณวฒ ททำางาน /email และผลงานวจย ผลงานวชาการทตพมพ เม.ย. 56 พจารณาชอผอานและทาบทาม เม.ย. 56 สงบทความใหผอาน และแจงผลการอานใหผเขยนแกไข (ถาม) ม.ย.-ส.ค.56 จดวางรปเลม จดพมพตรวจพสจน อกษร ก.ย.56 สงโรงพมพ เผยแพรและสรปโครงการ

6.กำรเสนอบทควำมตพมพ 6.1 การจดสงตนฉบบ 6.1.1 เอกสารบทความวชาการ จำานวน 2 ชด

6.1.2 ไฟลบทความทจดพมพดวยโปรแกรม Microsoft Word หรอ Pages บนทกลงบนแผน CD-Rom จดสงบทความระหวางเดอนตลาคม - มนาคม ทสำานกงานเลขานการ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ 31 ถนนหนาพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทรศพท 02 221 5874 หรออเมล decsujournal@gmail.com

6.2 การพจารณาบทความ 6.2.1 กองบรรณาธการจะพจารณากลนกรองบทความ โดยแบงเปน 2 ชวง คอ ปลายเดอนธนวาคมและปลายเดอนมนาคม โดยจะจดรปแบบของบทความใหเปนรปแบบเดยวกนทกบทความ กอนนำาเสนอใหผทรงคณวฒ (Peer Review) พจารณา 6.2.2 ผทรงคณวฒ จำานวน 2 ทาน จะพจาณาบทความ โดยใชเวลาไมเกน 1 เดอน ตอ 1 บทความ 6.2.3หากผลการพจารณาบทความจากผทรงคณวฒระบใหมการแกไขปรบปรงกองบรรณาธการจะจดสงใหผเขยนบทความแกไขปรบปรงใหเรยบรอยสมบรณแลว จงสงคนใหกองบรรณาธการภายใน 1 เดอน นบจากวนทไดรบผลการพจารณา

7.กลมผเขำรวมโครงกำร 7.1 คณาจารยประจำา อาจารยพเศษและนกศกษาระดบบณฑตศกษา 7.2 ผสนใจรวมนำาเสนอบทความภายนอก 8.ผลทคำดวำจะไดรบ 1. ไดเผยแพรองคความรและผลงานทางวชาการ จากการสรางสรรคผลงานศลปะและการออกแบบของคณาจารย นกศกษาคณะมณฑนศลป แกวงวชาการและวชาชพ และผสนใจทวไป เพอแสดงสถานภาพความรและแนวคดทางการออกแบบ 2. การไดนำาเสนอแนวคด และทฤษฎตาง ๆ ทางวชาการออกแบบในเอกสารวชาการจดเปนเวทการถายทอด ความรทางวชาการทผเกยวของหรอผสนใจสามารถนำาไปใชประโยชนหรอแลกเปลยนความคดเหนระหวางกน

260

ค�ำสงคณะมณฑนศลปท 131/2555

เรอง แตงตงกองบรรณาธการวารสารศลปะและการออกแบบ:คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

เพอใหการจดทำาวารสารศลปะและการออกแบบ : คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร ฉบบท 5/2555 ดำาเนนไปดวยความเรยบรอยและบรรลตามวตถประสงค ดงนน จงแตงตงกองบรรณาธการ วารสารฯ ประกอบดวยบคคลผทมตำาแหนงและรายชอดงตอไปน.-

1. คณบดคณะมณฑนศลป ทปรกษา 2. ศาสตราจารยเกยรตคณเสรมศกด นาคบว กรรมการผทรงคณวฒ 3. ศาสตราจารย ดร.ศกดชย สายสงห กรรมการผทรงคณวฒ 4. ผชวยศาสตราจารยอาวน อนทรงษ หวหนากองบรรณาธการ 5. อาจารย ดร.วรนนท โสวรรณ 6. ผชวยศาสตราจารยสพชญา เขมทอง 7.อาจารยชาคร ผาสวรรณ 8. อาจารยพรพรม ชาววง 9. ผชวยศาสตราจารยศภกา ปาลเปรม 10. ผชวยศาสตราจารยภวนาท รตนรงสกล 11. อาจารยณฏฐน ผายจนเพง 12. นางภาวนา ใจประสาท 13. นางสาวอญทรา เพชรรตน

โดยใหกรรมการผทรงคณวฒ ไดรบเงนคาสมนาคณ ตามความเหนชอบของคณบดคณะมณฑนศลปมหาวทยาลยศลปากร สง ณ วนท 18 ธนวาคม พ.ศ. 2555 ลงนาม ผชวยศาสตราจารยเอกพงษ ตรตรง (ผชวยศาสตราจารยเอกพงษ ตรตรง) คณบดคณะมณฑนศลป

261

ค�ำสงคณะมณฑนศลป

เรอง แตงตงผทรงคณวฒ วารสารศลปะและการออกแบบ:คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

เพอใหการจดทำาวารสารศลปะและการออกแบบ: ฉบบท 5 มณฑนศลป 55 : 56 ป โครงการเผยแพรองคความรและผลงานทางวชาการจากการสรางสรรคผลงานศลปะและการออกแบบสสงคม ดำาเนนไปดวยความเรยบรอยและบรรลตามวตถประสงค ดงนน จงแตงตงผทรงคณวฒในการพจารณาบทความ ประกอบดวยบคคลผมรายชอ ดงตอไปน.- พระมหาสมบรณ วฑฒกโร ศาสตราจารย ดร.ผาสข อนทราวธ ศาสตราจารยกำาจร สนพงษศร รองศาสตราจารยปญญา ดเจรญโชต รองศาสตราจารยวรลญจก บณยสรตน รองศาสตราจารยบญสนอง รตนสนทรากล รองศาสตราจารย ดร.กาญจนา ชครวงศ รองศาสตราจารยพศประไพ สาระศาลน รองศาสตราจารยทว พรหมพฤกษ รองศาสตราจารย ดร.อภศกด โพธปน รองศาสตราจารยชยนนท ชะอมงาม รองศาสตราจารยปรชา ปนกลำา รองศาสตราจารยสมใจ นมเลก รองศาสตราจารย ร.ต.อ.ดร.อนชา แพงเกษร ผชวยศาสตราจารย ดร.วระพนธ ชนวตร ผชวยศาสตราจารยบญเสรม เปรมธาดา ผชวยศาสตราจารย ดร.ญาณนทร รกวงศวาน ผชวยศาสตราจารยสมพร รอดบญ ผชวยศาสตราจารยมาโนช กงกะนนท ผชวยศาสตราจารย ดร.อภญญา บญประกอบ ผชวยศาสตราจารยพม สทธคำา ผชวยศาสตราจารยสาธร ชลชาตภญโญ

262

ผชวยศาสตราจารยพยร โมสกรตน ผชวยศาสตราจารย ดร.ปฐว ศรโสภา ผชวยศาสตราจารยอาวน อนทรงษ ผชวยศาสตราจารยเทดศกด เหลกด อาจารยพษณ ศภนมตร อาจารยอภสทธ ไลสตรไกล อาจารยนภกมล ชะนะ อาจารย ดร.วรวฒน สรเวสมาศ สง ณ วนท 15 มกราคม พ.ศ. 2556

(ผชวยศาสตราจารยเอกพงษ ตรตรง) คณบดคณะมณฑนศลป

263

หลกเกณฑกำรจดท�ำตนฉบบวำรสำรวชำกำรศลปะและกำรออกแบบฯ:คณะมณฑนศลปมหำวทยำลยศลปำกร

ค�ำนยำม:งานเขยนทางวชาการซงมการกำาหนดประเดนทตองการอธบายหรอวเคราะหอยางชดเจน ทงนมการวเคราะหประเดนดงกลาวตามหลกวชาการจนสามารถสรปผลการวเคราะหในประเดนนนได อาจเปนการนำาความรจากแหลงตางๆ มาประมวลรอยเรยงเพอวเคราะหอยางเปนระบบ โดยทผเขยนแสดงทศนะทางวชาการของตนไวอยางชดเจนดวย รปแบบ:เปนบทความทมความยาวไมมากนก ประกอบดวยการนำาความทแสดงเหตผลหรอทมาของประเดนทตองการอธบายหรอวเคราะห กระบวนการอธบายหรอวเคราะหและบทสรป มการอางองและบรรณานกรมทครบถวนและสมบรณ ทมา: เอกสารแนบทายประกาศ ก.พ.อ. เรอง หลกเกณฑและวธการพจารณาแตงตงบคคลใหดำารง ตำาแหนง ผชวยศาสตราจารย รองศาสตราจารย และศาสตราจารย (ฉบบท 2) พ.ศ. 2550

1.ประเภทของบทควำม 1.1 บทความวจย จากงานวจยหรองานวจยสรางสรรค 1.2 บทความวชาการทเสนอองคความรทางดานศลปะและการออกแบบ 1.3 บทความวจารณหนงสอ หรอบทความปรทรรศน2.รปแบบกำรพมพบทควำม บทความควรมความยาวประมาณ 10 หนากระดาษ A4 แตไมควรเกน 30 หนา (รวมภาพประกอบ) มขอมลทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ (เฉพาะขอ 1-3) ดงน 2.1 ชอ-นามสกล และตำาแหนงทางวชาการ 2.2 หนวยงานทสงกด 2.3 บทคดยอ 2.4 บทความ 2.5 บรรณานกรม การเวนขอบหนากระดาษ (Margin) ดานละ 1 นว แบบตวพมพ (Font) TH Sarabun ขนาด 16 point ภาพประกอบ ใหสงไฟลแยกตางหาก ความละเอยดภาพไมนอยกวา 300 ppi ขนาด กวาง x ยาว เทาขนาดจรงทใชพมพในหนากระดาษ หรอขนาดไฟลไมตำากวา 500 KB และตองมคำาบรรยายภาพกำากบหมายเลข ทกภาพ (ภาพประกอบทฝงในไฟล Microsoft Word มคณภาพไมเหมาะสมในการพมพ)3.กำรจดสงตนฉบบ 3.1 เอกสารบทความวชาการ จำานวน 2 ชด 3.2 ไฟลบทความทจดพมพดวยโปรแกรม Microsoft Word หรอ Pages บนทกลงบนแผน CD-Rom

264

จดสงบทความระหวางเดอนตลาคม - มนาคม ทสำานกงานเลขานการ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร วงทาพระ 31 ถนนหนาพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทรศพท 02 221 5874 หรออเมล decsujournal@gmail.com4.กำรพจำรณำบทควำม 4.1 กองบรรณาธการจะพจารณากลนกรองบทความ โดยแบงเปน 2 ชวง คอ ปลายเดอนธนวาคม และปลายเดอนมนาคม โดยจะจดรปแบบของบทความใหเปนรปแบบเดยวกนทกบทความ กอนนำาเสนอให ผทรงคณวฒ (Peer Review) พจารณา 4.2 ผทรงคณวฒ จำานวน 2 ทาน จะพจาณาบทความ โดยใชเวลาไมเกน 1 เดอน ตอ 1 บทความ 4.3 หากผลการพจารณาบทความจากผทรงคณวฒระบใหมการแกไขปรบปรง กองบรรณาธการจะจดสงใหผเขยนบทความแกไขปรบปรงใหเรยบรอยสมบรณ แลวจงสงคนใหกองบรรณาธการ ภายใน 1 เดอน นบจากวนทไดรบผลการพจารณา

5.ก�ำหนดกำรจดท�ำวำรสำร

กำาหนดการ ตค พย ธค มค กพ มค เมย พค มย กค สค กย

ผเขยนจดสงบทความ รอบท 1 รอบท 2

กองบรรณาธการกลนกรองบทความ

X X

ผทรงคณวฒพจารณาบทความ

X X

ผเขยนแกไขบทความแลวจดสงใหกองบรรณาธการ

X X

จดทำาตนฉบบเพอการพมพ X X

จดพมพ X

เผยแพรวารสารฯ X

6.กำรอำงองและรำยกำรอำงอง การอางองแทรกปนในเนอเรองใหใชระบบนาม-ป (Name-Year System) เทานน และเอกสารอางอง ทกเรองทปรากฏในรายการอางองใหนำามาเขยนเปนบรรณานกรมทกรายการ โดยใชรปแบบเดยวกน กบ การจดพมพวทยานพนธของบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร ผเขยนบทความสามารถศกษา ขอมลเพมเตมไดท http://www2.graduate.su.ac.th/files/thesis/2/2_04.pdf