de ruimtelijke sector is weer in beweging! · de toekomst meer procesmatige competenties gevraagd....
TRANSCRIPT
Door:
Rienk van Wingerden
Ralph Hanekamp
Sten Camps
Mei 2015
1
Tijdens de crisisjaren (2008-2015) kreeg het fysieke domein
steeds minder aandacht binnen gemeenten. Het voorzichtige
herstel van de economie, de veranderende rol van de over-
heid in de samenleving én de invoering van de omgevings-
wet, stelt het ruimtelijk domein voor nieuwe opgaven. De
ruimtelijke sector is weer in beweging!
De ruimtelijke sector heeft van oudsher een planmatig ka-
rakter en is sterk financieel gedreven. Van de, veelal inhoude-
lijk georiënteerde professionals in dit domein, worden nu en in
de toekomst meer procesmatige competenties gevraagd. Een
transformatie is nodig. Die bestaat volgens ons uit:
Het benutten van kennis, investeringen en behoefte van part-
ners als basis voor overheidsinvesteringen.
Vergroten van het eigen inzicht door slim gebruik van data-
science.
Professionaliseren van de rollen in het ruimtelijk domein.
Uitdagingen in het ruimtelijk domein
De ruimtelijke opgave verandert…
De stad is terug op de agenda! De stad als plek om te wonen,
werken en recreëren is steeds meer in trek. Nu woont 50%
van de wereldbevolking in steden. In 2030 is dat 60%, in 2050:
72%. Het gevolg is dat er een grotere druk ontstaat op onze
hulpbronnen in die steden. Die druk zoekt vooral zijn weg in
de bestaande stad. Transformaties van woonwijken, bedrij-
venterreinen en binnensteden verlopen steeds stroperiger.
Hierdoor neemt ook de beleidsmatige aandacht voor duurza-
me stedelijke ontwikkeling toe. Vanuit de rijksoverheid wor-
den steden in het programma ‘Agenda stad’ aangemoedigd de
Nederlandse steden concurrerender te maken. Daarnaast is er
sprake van toegenomen sociale tweedeling in Nederlandse
steden.
Steeds meer aandacht gaat uit naar beheer. Daar is immers de
informatie te vinden over hoe de stad functioneert, en met
slim beheer kan stedelijke ontwikkeling een impuls krijgen. De
stad is al lang geen homogeen geheel meer: ze ontwikkelt zich
op verschillende snelheden. Een sterke stad is goed verbonden
met haar ommeland. Voor bereikbaarheid bijvoorbeeld bete-
kent dit dat steeds meer het regionale wegennet centraal
staat.
Werken aan een beter klimaat wordt noodzaak…
De grootste opgave in het ruimtelijk domein is misschien wel
het vraagstuk van duurzaamheid en energie. Na twee decen-
nia klimaatbeleid is de wereldwijde CO2-uitstoot sinds 1990
nog niet gedaald; een verontrustende constatering. Aan de
gemaakte afspraken ligt het niet. De verdragen op nationaal
en Europees niveau zijn ambitieus: energie-emissie moet in
2050 80-95% lager zijn dan in 1990. Maar daadwerkelijke re-
sultaten blijven uit. De onlangs verschenen Nationale Energie
Verkenning geeft aan dat we ook de Nederlandse ambities uit
het Energieakkoord niet halen. Tijd om de vertaling te maken
van ambitie naar actie en resultaat.
Gemeenten en provincies spelen in deze vertaalslag een es-
sentiële rol. Niet alleen vervullen zij een sleutelfunctie wan-
neer het gaat om nutsvoorzieningen zoals de water- en ener-
gievoorziening en afvalverwerking. Ook zijn zij bij uitstek de
partij die samenwerking kan faciliteren: lokaal, regionaal en
nationaal. Informatietechnologie maakt het mogelijk zo lokaal
en circulair te werken.
Dat vraagt wendbaarheid van de lokale en regionale over-
heid…
Van oudsher is ruimtelijke ontwikkeling uitgegaan van plan-
baarheid en maakbaarheid. De crisis heeft laten zien dat
grootschalige plan– en projectontwikkeling niet meer aan de
De ruimtelijke sector is
weer in beweging!
Drie opgaven voor publieke organisaties
orde is. Daarnaast vraagt de dynamiek waarin wij leven, om
een andere, meer organische manier van programmeren en
ontwikkelen. Waar mensen zich sneller door de stad bewegen
en sociale interactie niet langer gebonden is aan de fysieke
omgeving, liggen er andere type vragen op tafel. De opgave is
om de trage dynamiek van blijvende investeringen (zoals bij-
voorbeeld woningen, winkels en infrastructuur) te koppelen
aan de snelle dynamiek van het gebruik ervan.
In een andere rol…
Nagenoeg iedere gemeente werkt volgens de principes van
vroegtijdige inspraak, co-creatie en samenwerking met part-
ners in de stad. Al deze goede bedoelingen ten spijt zien wij
het besluitvormingsproces toch veelal klassiek ingericht. Co-
productie blijft vaak raadpleging, waar veel gemeenten juist
op zoek zijn naar partnerschap. Het écht gelijkwaardig samen-
werken met de stad vraagt een radicaal andere rolinvulling
van gemeenten. Niet langer primair sturend op (beleids)
doelstellingen, maar faciliterend aan burgers, bedrijven en
maatschappelijke organisaties. Dat verandert ook de lokale
democratie. Hoe vul je als lokaal bestuur representatie en legi-
timiteit nog betekenisvol in? En wat betekent dit voor de amb-
telijke rollen op het stadhuis? Maar dit brengt ook operatione-
le vragen met zich mee: hoe zet je als gemeente bijvoorbeeld
je ontwikkelbedrijf in?
Grote uitdagingen vragen om kleine oplossingen
De organisatorische vragen die deze ontwikkelingen met zich
meebrengen, zijn even voorspelbaar als ingewikkeld. De aan-
dacht van de publieke organisatie en professionals in het ruim-
telijk domein zou zich volgens ons de komende jaren moeten
focussen op de volgende drie thema’s:
1. Benutten kennis, investeringen en behoefte van partners als
basis voor overheidsinvesteringen
De huidige dynamiek vraagt veel meer snelheid en flexibiliteit
van overheidsinvesteringen. Dat vraagt niet alleen scherpere
strategische (beleids)afwegingen, maar ook gerichte tactisch-
operationele inzet. Opgavegericht werken en datagedreven
sturing zijn hierin volgens ons kansrijke werkwijzen. Per opga-
ve is het de uitdaging om kennis, behoefte en investeringen
van partners, bedrijven en bewoners maximaal te benutten.
2. Vergroten van het eigen inzicht door slim gebruik van data-
science
Het ruimtelijk domein wemelt van de waardevolle data om
beleid en inzet op te bepalen. Om in de toekomst adaptief
(opgave)gericht te kunnen werken is het nodig om meer in-
zicht te hebben in de feitelijke situatie. Of het nou gaat om de
verplaatsingen in een stad, het inzicht in de mate van afval-
scheiding per wijk of de energiezuinigheid van gebouwen. Da-
ta-science biedt mogelijkheden om opgaven in hun volle om-
vang in beeld te brengen. Door hier slim gebruik van te ma-
ken, is het mogelijk om te voorspellen en daardoor slimmer te
programmeren, te ontwikkelen en te investeren.
3. Professionaliseren van de rollen in het ruimtelijk domein
Voorgaande vraagt een andere rol van de publieke professio-
nal in het ruimtelijk domein. De ontwikkelingen nopen ambte-
Opgaven in beeld | Om meer grip te krijgen op de ruimtelijke opgaven, leggen we in Zwolle de verbinding
met feitelijke trendinformatie. We verzamelen bijvoorbeeld cijfers over de woningopgave en koppelen dit aan
beleid: hoeveel jonge gezinnen vertrekken jaarlijks uit Zwolle? en uitgaande van de kenmerken van die nieuwe
woonplaatsen; wat is er nodig om de jonge gezinnen vast te houden in de stad? Met deze informatie komen we tot een scherper beeld
van de urgentie, de omvang van de opgave en wat er aan beleidsinzet nodig is.
Datagericht handhaven | Met Omgevingswet komt de nadruk te liggen op handhaving (i.p.v. vergunningverlening). Het is daarom van
belang dat handhavers gerichter worden ingezet. Samen met Ynformed ontwikkelden we een analyse– en visualisatietool om op basis
van meldingen en online berichten (klaagtweets) inzicht te bieden waar handhaving gewenst is.
Begeleiden opgavegericht werken | De gemeente
Zwolle wil meer richting geven aan de ontwikkeling
van de stad door te sturen vanuit een aantal strategi-
sche opgaven. Wij helpen hen focus aan te brengen in
deze opgaven en de ambities die ze daarin hebben. En daarnaast
vooral ook te bepalen wat er voor nodig is om dit te realiseren. Dit
doen we aan de hand van de scrum-methodiek: een actieve en
iteratieve werkwijze om in korte tijd resultaten te boeken.
SamenwerkingsScan | Wij gebruiken een scan om te weten
waarom en hoe je samenwerkt. Het biedt inzicht in de urgentie
die partners ervaren om samen te werken, hun intenties en belan-
gen en het vertrouwen in elkaar. Op basis hiervan helpen we bij
het inrichten van succesvolle samenwerking. Deze scan hebben
wij onder andere succesvol ingezet voor de samenwerking bij het
doelgroepenvervoer in de regio’s IJmond, Zuid-Kennemerland en
Haarlemmermeer.
Tot stand brengen Energieakkoord | In
Maastricht werken we met de grootste
industriepartners aan wederzijdse afspra-
ken om een bijdrage te leveren aan de klimaatambities van de
stad: Maastricht klimaatneutraal in 2030. We begeleiden publieke
en private partijen in deze samenwerking en zetten een organisa-
tie neer die de industrie ondersteunt bij het treffen van concrete
maatregelen.
Inzicht door data | Wat wij doen
Opgavegericht werken en samenwerking | Wat wij doen
2
naren om wendbaar te zijn naar de wensen van de stad. Het
vraagt van bestuurders hun politieke kaders flexiber te hante-
ren en van de gemeenteraad om anders om te gaan met hun
kaderstellende en controlerende taak. Dit is een proces van de
lange adem. Maar om het potentieel in de organisatie maxi-
maal te ontsluiten is het nodig om deze rollen verder te ont-
wikkelen en om instrumenten te ontwikkelen die passen bij
opgavegerichte maatwerksturing aanvullend op en deels ver-
vangend van politieke beleidssturing. Zo stellen we de ambte-
lijke professional in staat om zijn rol te pakken in de verande-
rende samenleving.
Het moment is nu
Het moment om hiermee aan de slag te gaan is nu. Diverse
gemeenten gebruiken terecht de invoering van de Omgevings-
wet als aanleiding om het ruimtelijk domein te transforme-
ren naar de eisen die de toekomst stelt. Onze boodschap is
ook: wacht niet tot ‘Den Haag’ je dwingt om anders te werken,
maar neem zelf het initiatief! Wij helpen je daar graag bij.
Meer weten?
Wil je met ons doorpraten over hoe je duurzaam, snel en
pragmatisch hierin stappen zou kunnen zetten, die passen
bij jullie organisatie. Neem dan contact op met:
Ward Deckers
06-12040468
Rienk van Wingerden
06-12368690
Frans Jorna
06-15037020
Sten Camps
06-22157503
Urban Professional | Wij ontwikkelen en bege-
leiden diverse leertrajecten. Een voorbeeld is de
leergang Urban Professional: een professional
die meer naar buiten treedt en in verbinding
staat met de praktijk. De leergang bestaat uit een combinatie
van persoonlijke ontwikkeling en vakinhoud. In zes modules gaan
groepen collega’s aan de slag met thema’s als jezelf in relatie tot
je partners, regie krijgen in gesprekken en technieken van co-
creatie. Samen met de gemeente Utrecht hebben we de leer-
gang op maat gemaakt voor de ruimtelijke keten.
Eigentijdse rolinvulling en samenwerking aan
de hand van Insights | Met Insights Discove-
ry geven we inzicht in gedragsvoorkeuren van
teamleden en hoe dit te gebruiken in de sa-
menwerking. Dit hebben we gedaan bij de afdeling Ruimte &
Economie bij de provincie Flevoland. Het heeft daar geholpen
om met elkaar in gesprek te gaan over welke veranderingen in
gedrag nodig zijn om de gewenste rol van de provincie waar te
maken (normerende, ondernemende, inspirerende en verbin-
dende provincie).
Aan de slag met de Omgevingswet |
In de Omgevingswet komen alle pij-
lers van de transformatie in het ruim-
telijk domein samen. Dat vraag om en enorme inspanning van
publieke organisaties. Wij geloven dat het werkt om concreet in
de praktijk aan de slag te gaan, door bijvoorbeeld een pilot-
omgevingsplan op te stellen. Wij begeleiden de gemeente ’s-
Hertogenbosch daarbij. Doel is te ervaren wat het vraagt van de
organisatie en medewerkers om te werken volgens de principes
van de Omgevingswet. Daarnaast levert het bouwstenen voor een
Professionaliseren rollen | Wat wij doen
Omgevingswet | Wat wij doen
3