damjuulah sonin 9

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð 1

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð

Öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéã òàñðàëòã¿é, íàéäâàðòàé äàìæóóëàõ íü áèäíèé ýðõýì çîðèëãî ìºí.

-Улаанбаатарын цахилгаан станцуудын тэсвэрийг шалгадаг өвлийн сарууд айлслаа.Дулааны цахилгаан станцуудын засварын ажил аль шатандаа яваа бол?

-Манай эрчим хүчний салбарынхан өвлийг дуусгаад л дараа өвлийнхөө бэлтгэл ажилд ордог.Гуравдугаар сарын 20-нд сайдын тушаал гарч эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг хангах графикийн дагуу бэлтгэл хангаж эхэлсэн.Энэ сарын 20-ны үед Засгийн газрын хуралдаанаар өвлийн бэлтгэл ажпынхаа талаар тайлагнана.“Шинэчилж

шийдье» хуралдаан дээр бид өвөлжилтийн бэлтгэл ажпын талаар тайлангаа тавьсан.Өвөлжилтийн бэлтгэл ажил одоогоор 80 гаруй хувьтай байгаа.Өвөл хаяанд ирчихээд байхад ажил нь дуусах болоогүй байна гэж ойлгож болохгүй.Эрчим хүчний салбарын их засвар, туслах тоноглолын ажлууд ерөнхийдөө дууссан.Аймаг орон нутгуудын жижиг ажлууд хүлээгдэж байгаа юм.Аравдугаар сарын нэгэн гэхэд өвөлжилтийн бэлтгэл ажил 100 хувь хангагдсан байх болно.Уурхайнуудын нүүрсний нөөц хэвийн хэмжээнд байна.

-Уурхайнуудын хувьд нүүрсээ хямд үнээр нийлүүлдгээс болж алдагдалтай ажилладаг хэмээн гомдолдог.Танай яамны зүгээс уурхайнуудтай харилцан тохиролцоо хийв үү?

-Эрчим хүчний салбар, уурхайнууд муудаа алдагдалд ороод байгаа юм биш.Төрөөс өнөөг хүртэл үнийг нь барьж ирснээс болж алдагдалд хүрсэн.Багануурын уурхай нэг тонн нүүрсийг 20500 төгрөгөөр станцуудад нийлүүлдэг.Гэтэл иргэдийн гар дээр 180-200 мянган төгрөгөөр хүрдэг.Хэрэв Багануурын уурхай энэ үнээр станцуудад худалдахад ихээхэн хэмжээний ашигтай ажиллахаар байгаа биз.Багануурын уурхай хүнд нөхцөлд ажилладаг.Улсын хэмжээнд айл өрхүүдийн 68 хувь нь 150 кВт-аас доош эрчим хүч хэрэглэдэг.150 кВт-аас доош эрчим хүч хэрэглэдэг айлуудын төлбөр нэмэгдэхгүй.

Бид менежментийн зохицуулалт хийж, дотооддоо хэмнэлтийг хийж байгаа.2013 оныг дотооддоо хэмнэлтийг хийхээр зарласан.ШӨХТГ, Эрчим хүчний яам, ТӨХ хамтран зургаан сарын турш ажилласны дүнд хэмнэлтийг гаргаж чадсан.

М.Сономпил: Эдийн засаг хүндэрлээ гээд манай салбарт доголдол алга

Олон улсын ахмадын баярыг тохиолдуулан 2013 оны 9 сарын 27-ны намрын налгар, бэлэг дэмбэрэл бүрдсэн сайхан өдөр ЦДҮС компанийхан ахмадууддаа хүндэтгэл үзүүлэн (Нарны палас ресторанд) хүлээн авалт зохион байгууллаа. Гүйцэтгэх захирал Ж.Равдандорж 2013 оны бүтээн байгуулалтын талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл хийж, Ахмадын хорооны дарга Ө.Доржсүрэн ахмадуудынхаа нийгмийн асуудал, тэтгэмжийн талаар олон нэмэлт заалт оруулсан явдалд талархалаа илэрхийллээ. Мөн эрчим хүчний тэргүүний ажилтнуудад тус бүр 60 мянган

төгрөг, гавъяатуудад 120 мянган төгрөг, халаалтын хөнгөлөлтөнд 5 сая 390 мянган төгрөг нийт 12 сая төгрөг олголоо.

Ахмад настан Ж.Ганбаатар, П.Мөнхтөмөр нарт 60насны ойгоор мөнгөн аяга, алд цэнхэр хадаг гардуулан хүндэтгэл үзүүллээ.

Улс, эх орны хөгжил дэвшил, хойч үеийнхээ ирээдүйн сайн сайхны төлөө цуцалтгүй хөдөлмөрлөж, уйгагүй зүтгэж ирсэн ахмадууддаа баярын мэндийг дахин өргөн дэвшүүлж, хөгжил дэвшилд өөрсдийн хуримтлуулсан мэдлэг, туршлагаараа цаашдаа ч залуучуудад үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт итгэж байна.

Ахмадууддаа хүндэтгэл үзүүллээ

ЦДҮС ТӨХК-ийн ТУЗ-ын 2013 оны 07-р сарын 29-ны өдрийн 13 тоот тушаалаар Говийн бүсийн салбарыг байгуулж ЭХЯ, удирдлагууд харилцан ярилцаж шинээр үүссэн нөхцөл байдалд ажиллах Говийн салбарыг Өмнөговь аймгийн Цогтцэций суманд байршуулахаар тохиролцсон билээ. ЦДҮС ТӨХК-ийн 2013 оны 9-р сарын 30-ны өдрийн өргөтгөсөн шуурхай хуралдаан дээр ЦДҮС ТӨХК-ийн Гүйцэтгэх захирал Ж.Равдандорж Говийн бүсийн салбарын удирдлагад тамга,

гэрчилгээг нь гардуулан өглөө.Шинээр байгуулагдаж буй салбартаа ажлын өндөр амжилт хүсэе!

Говийн бүсийн салбар ТамГа, ГэрчилГээГээ Гардаж авлаа

Компанийн сарын ээлжит мэдээллийг 2013 оны 09 дүгээр сарын 26-ны өдөр ЭХЯ-ны Тавантолгойн Цахилгаан станцын төслийн удирдагч, МУ-ын ерөнхий сайд асан, МУ-ын гавъяат эдийн засагч, доктор М.Энхсайхан хүрэлцэн ирж “Мега төслүүд ба Улс орны хөгжил” сэдвээр хийлээ.

Төслийн нэгжийн захирал М.Энхсайхан "Цахилгаан Дамжуулах Үндэсний Сүлжээ" ТӨХК-ий ажилчдад "Тавантолгой цахилгаан станц" мега төслийг танилцууллаа. "Цахилгаан Дамжуулах Үндэсний

сүлжээ" ТӨХК нь цахилгаан эрчим хүчийг үйлдвэрлэгчээс түгээгч, хэрэглэгчдэд дамжуулах, цахилгаан эрчим хүч импортлох, экспортлох тусгай зөвшөөрлийн хүрээнд үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллага юм. Танилцуулгын үеэр Төслийн нэгжийн захирал М.Энхсайхан "Төслийг хэрэгжүүлэхдээ хамтын ажиллагааны зарчимыг баримтлан ажиллаж байна", "Инженер, техникийн мэргэжилтэнүүдийн зөвлөгөөг авч ажиллах болно" гэж хэлсэн юм.

БҮТЭЭМЖ СУРГАЛТЫН ХЭЛТЭС

ТӨСӨл ТАНИлЦУУлАХ УУлЗАлТ БОллОО

Үргэлжлэл 7 нүүрт

Г.Сүхбаатар

Г.Сүхбаатар

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð2


Оюутолгой, Цагаан суврага чиглэлд өндөр хүчдэлийн шугам барихад Японы талтай хамтарч ажиллана

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг Япон Улсад хийсэн албан айлчлалын хүрээнд Эрчим хүчний яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Дэлгэрцогт болон Японы Аж үйлдвэр, худалдааны Яамны харьяа Шинэ технологи, үйлдвэрлэлийн хүрээлэнгийн Ерөнхийлөгч Курота Кенжи нар өнөөдөр Токио хотноо Монгол Улсын Эрчим хүчний Яам, Японы Эдийн засаг, худалдаа, үйлдвэрийн Яамны шинэ эрчим хүч, үйлдвэрлэлийн технологийн байгууллагын /nedo/ хоорондын өндөр үр ашигтай, алдагдал багатай цахилгаан дамжуулах, түгээх систем нэвтрүүлэх тухай хамтын ажиллагааны Санамж бичигт гарын үсэг зурлаа.

Санамж бичиг нь 2013 оны нэгдүгээр сарын 8-ны өдөр Япон Улсын Байгаль орчны Яам, Монгол Улсын Байгаль орчин ногоон хөгжлийн Яам хооронд байгуулсан хүлэмжийн хийг бууруулах чиглэлээр хамтран ажиллах ерөнхий хэлэлцээрийн хүрээнд байгуулагдаж байгаа юм.

Санамж бичгийн хүрээнд Оюутолгой, Цагаан суврага чиглэлд 220 кВ-ын өндөр хүчдэлийн алдагдал багатай, үр ашиг өндөртэй 160 км хос шугам татах бөгөөд зардлыг Японы талаас санхүүжүүлэн 2014 оны есдүгээр сарын 30-нд ашиглалтад хүлээн авах, ашиглалтад хүлээн авсны дараа хоёр шугамын алдагдлыг харьцуулан үр ашгийн хэмжээг тодорхойлох, цаашид бусад орон нутагт ашиглах зэрэг үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх юм.

Я.Хүрэлхүү

Эрчим хүчний дэд сайд Д.Доржпүрэв АНУ-ын Эрчим хүчний яамны Туслах нарийн бичгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч Кристофер Смитт тэргүүтэй төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзав.

Уулзалтын эхэнд Эрчим хүчний дэд сайд Монгол Улс, АНУ хоорондын харилцаа, хамтын ажиллагаа хоёр орны хооронд дипломат харилцаа тогтоосноос хойш амжилттай өргөжин хөгжиж ирснийг тэмдэглэн хэлээд Төв аймгийн Сэргэлэн сумын нутагт “Салхит” салхин паркийн төслийг АНУ-ын “Женерал электрик” компанитай хамтран хэрэгжүүлж байгааг мэдээлээд энэ жижиг станц нь бүс нутгийн

тодорхой хэсгийг хангаж байгааг хэлэв.Ноён Кристофер Смитт айлчлалынхаа

хугацаанд Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа АНУ-ын компаниудтай уулзах, ШУТИС-тай хамтран ажиллах, оюутан солилцох гэсэн хоёр ажлыг амжуулахаар ирснээ дуулгаад, Монгол Улстай технологийн болон хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр хамтран ажиллах бүрэн боломж байна гэдгийг мэдэгдлээ. Уулзалтын төгсгөлд Эрчим хүчний дэд сайд цаашдаа эрчим хүчний болон сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр АНУ-д оюутан сургах сонирхолтой байгаагаа илэрхийллээ.

ЭХЯ

Монгол Улсын Эрчим хүчний яам хамтран “Монгол Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний бэлэн байдал” сэдэвт хэлэлцүүлэгт оролцож байгаа ОУСЭХА-ын Хамтын ажиллагааны газрын захирал, хатагтай Гаури Синг тэргүүтэй төлөөлөгчдийг Эрчим хүчний сайд М.Сономпил хүлээн авч уулзлаа.

Уулзалтын үеэр хатагтай Гаури Синг хэлэхдээ “Монгол Улс сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх талаар онцгой анхаарч байгаад талархаж байна. Миний бие дэлхийн 50 гаруй улсад очиж үзэхэд танай улс шиг засгийн газрын түвшинд энэ асуудлыг өндөр хэмжээнд авч үзэж байгаа улсыг үзээгүй. Манай Ерөнхий захирал ч

гэсэн Монгол Улсыг онцгой анхаарч үзэх ёстой шүү гэж надад захиж байсан нь аргагүй юм байна. Монгол Улсын Засгийн газар сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх эрмэлзлэлтэй байна. Сэргээгдэх эрчим хүч хөгжих суурь бааз, эко систем бүрдсэн байна. Энэ нь Монгол Улсад сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөц, дамжуулах сүлжээтэй, хууль эрх зүйн таатай орчин бүрдсэн, дэмжих байгууллагуудын бүтэц бий болсон, хөрөнгө оруулагчдын сонирхолыг татаж байгаа зэргээр нотлогдож байна” гээд цаашдаа цаг агаар байгаль орчны хувьд адил тэгш нөхцөлтэй, сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэл өндөр хөгжсөн Норвеги зэрэг улсуудтай хамтран ажиллах талаар анхаарах нь зүйтэй гэв.

Эрчим хүчний сайд М.Сономпил сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх талаар Монгол Улсын Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээний талаар товч танилцуулаад цаашид ОУСЭХА-тай эрчимтэй хамтран ажиллах хүсэлтэй байгаагаа нотлов.

Уулзалтын төгсгөлд Эрчим хүчний сайд М.Сономпилийг ирэх оны эхээр болох ОУСЭХА-ын IV ассемблейд оролцохыг хатагтай Гаури Синг урьлаа. Урилгыг талархан хүлээж авлаа.

ЭХЯ

Олон улсын Сэргээгдэх эрчим хүчний агентлаг, Монгол Улсын Эрчим хүчний яам хамтран “Монгол Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний бэлэн байдал” сэдэвт хэлэлцүүлгийг хоёр өдрийн турш “Туушин” зочид буудалд зохион байгууллаа.

Энэ оны нэгдүгээр сард Абу Даби хотноо болсон ОУСЭХА-ын III ассемблейд Эрчим хүчний сайд М.Сономпил оролцох үеэрээ Монгол Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний бэлэн байдлын судалгаа хийж дээр хамтран ажиллах гэрээнд гарын үсэг зурсан билээ. Үүний дагуу энэ удаагийн хэлэлцүүлэг өрнөсөн юм.

Хэлэлцүүлэгийн нээлтэд УИХ-ын гишүүн, Байгал орчин ногоон хөгжлийн сайд С.Оюун, УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайхан, Эрчим хүчний дэд сайд Д.Доржпүрэв, ОУСЭХА-ын Хамтын ажиллагааны газрын захирал, хатагтай Гаури Синг нар болон албаны бусад хүмүүс оролцлоо.

Хэлэлцүүлгийг нээж Эрчим хүчний дэд сайд Д.Доржпүрэв хэлэхдээ “Монгол орон сэргээгдэх эрчим хүчний арвин баян нөөцтэй бөгөөд шинэчлэлийн засгийн газар сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэхийг тэргүүлэх зэргийн зорилт болгон тавиад байгаа билээ. Өнөөдрийн байдлаар нийт эрчим хүчний үйлдвэрлэлд сэргээгдэх эрчим хүчний эзлэх хувь бага байгаа боловч цаашид 20 хувьд хүргэх зорилт тавин ажиллаж байна. Баруун бүс нутгийн эрчим хүчний хэрэглээний 20 хувийг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангаж байгаа нь бидэнд бүрэн боломж байгааг илтгэж байна. Сүүлийн

жилүүдэд монгол улсад цөлжилт эрчимтэй нэмэгдэж байна. Үүний нөлөөллийг багасгахад сэргээгдэх эрчим хүч ихээхэн нөлөөлнө. Хөдөө орон нутагт малчид гэрийнхээ гадаа самбар зоон нарны эрчим хүчийг ашиглаж цахилгаанаар хангагдаж, салхин сэнсийг өргөнөөр хэрэглээндээ нэвтрүүлсэн нь сайшаалтай. Харин үүнийг хотын хэрэглээ болгохын тулд энгийн сумын инженерээс эрдэмтэн мэргэд нэгдэн санал солилцох шаардлагатай байна” гэв.

Хэлэлцүүлэгт ОУСЭХА-ын болон бусад гадаад дотоодын шинжээч, мэргэжилтнүүд, оролцож Монгол Улсын сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжил, нөөц, цаашдын хөгжлийн гарц тодорхойлох талаар сэдэвчилсэн бүлгийн хурал хийж, тодорхой үнэлэлт, зөвлөмж гаргалаа.

Хэлэлцүүлгээс гаргасан зөвлөмжид “Монгол Улсын Засгийн газар сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэх эрмэлзлэлтэй байна. Сэргээгдэх эрчим хүч хөгжих суурь бааз, эко систем бүрдсэн байна. Энэ нь Монгол Улсад сэргээгдэх эрчим хүчний асар их нөөц, дамжуулах сүлжээтэй, хууль эрх зүйн таатай орчин бүрдсэн, дэмжих байгууллагуудын бүтэц бий болсон, хөрөнгө оруулагчдын сонирхолыг татаж байгаа зэргээр нотлогдож байна” гэж дурдсан байна. Иймд цаашид Монгол Улсад “Нарны дээвэр” гэсэн сэргээгдэх эрчим хүчний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх цаг болжээ гэж зөвлөмжид дурдсан байв.

Г.ДАРЬ

Олон улсын Сэргээгдэх эрчим хүчний агентлагын төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзав

АНУ-ын төлөөлөгчдийг хүлээн авч уулзав

"Нарны дээвэр” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх цаг болсон гэв

ЦДҮС ТӨХК-ийн Хамтын ажиллагаа, гэрээ эрх зүйн хэлтсийн мэргэжилтэн Н.Эрдэнэсүх Эрчим хүчний салбарын хөгжлийн бодлогыг хувийн хэвшлийн байгууллага, гадаадын хөрөнгө оруулагчдад танилцуулах, цаашдын хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх зорилгоор 12th ERRA Energy Investment and Regulation conference- д оролцоод ирлээ.

Олон улсын хурлын нээлтийн ажиллагааг ERRA -ийн төлөөлөгч ноён Алпарслан Байрактар, Эстони Улсын “Өрсөлдөөний агентлаг”ийн ноён Мэрт Отс, литвийн Эрчим хүчний үнэ хяналтын үндэсний комиссын хадагтай Диана Корсакайте нарын зэрэг зочид төлөөлөгчид оролцож үг хэлж, илтгэл тавьлаа.

Энэ удаагийн олон улсын хуралд 32 орны 183 гаруй эрчим хүчний байгууллагуудын зочид төлөөлөгч оролцож 32 илтгэл тавьсанаас үдээс хойш нь асуулт тавьж хариулт авах, харилцан санал солилцох хэлбэрээр явагдсан. Олон улсын хурал дараах үндсэн 2 чиглэлээр явагдсан

12th ERRA Energy Investment and Regulation conference Oлон Улсын Хуралд оролцлоо

Эрчим хүчний яам, Эрчим хүчний зохицуулах газар, “Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ» ТӨХК, “Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ” ТӨХК-ийн ажилтнуудын дунд 2013 оны 9 дүгээр сарын 10,11,12-ны өдрүүдэд МХАҮТ-д зохион байгуулагдсан сургалтанд манай компаниас нийт 22 ажилтан оролцлоо. Сургалт явагдах 3 өдрийн хугацаанд Дэлхийн банкны Эрчим хүчний зөвлөх мэргэжилтнүүд Цахилгаан дамжуулах болон түгээх сүлжээнүүдийг хэрхэн яаж “Ухаалаг сүлжээ” рүү шилжүүлэх вэ?, Одоо

байгаа түвшингээс “Ухаалаг сүлжээ” рүү шилжихэд ямар ямар техникийн шийдлүүд шаардлагатай вэ? гэх мэт асуудлуудыг хөндсөн ба Гадаадын зарим орнуудад “Ухаалаг сүлжээ”-г хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа талаар тодорхой жишээн дээр тулгуурлан хичээл заалаа. Эдгээр мэргэжилтнүүд “Ухаалаг сүлжээ”-ний хэд хэдэн

төслүүд дээр ажилласан туршлагатай багш нар байсан бөгөөд сургалтын явцад УБЦТС ТӨХК, ЦДҮС ТӨХК-иас оролцсон ажилтнуудаас компанийхаа техникийн өнөөгийн байдлын талаар илтгэл тавилаа. Тус сургалт нь “Ухаалаг сүлжээ”-ний талаар, “Ухаалаг сүлжээ”-г хэрэгжүүлэх үе шатуудын талаар тодорхой ойлголт өгсөн ач холбогдолтой сургалт боллоо.

БҮТЭЭМЖ СУРГАЛТЫН ХЭЛТЭС

“Smart Grid” сургалтанд ажилтнуудаа хамрууллаа.


¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð 3


Эрчим хүчний салбарын мэргэжилтэн, инженер техникийн ажилтнуудын чадавхийг сайжруулахын тулд Дамжуулах болон Түгээх сүлжээг холбосон мэдээлэл технологийн цогц систем үүсгэх тухай “Эрчим хүчний Ухаалаг сүлжээ” сэдэвт сургалт, семинар 2013 оны есдүгээр сарын 10-нд МХАҮТ-д боллоо.

Гурван өдөр үргэлжилсэн энэ сургалт семинарыг нээж Дэлхийн банкны Суурин төлөөлөгч хатагтай Коралие Геверс, Эрчим хүчний Яамны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Ц.Баярбаатар нар үг хэллээ.

Эрчим хүчний яам болон Дэлхийн банк, Олон улсын Хөгжлийн Ассоциацтай 23.4сая зээлжих тусгай эрх бүхий хөгжлийн зээлийн гэрээг байгуулан Улсын Их Хурлаар соёрхон баталсанаар уг төслийн үйл ажиллагаа 2001 оноос хэрэгжиж эхэлсэн.

Төслийн зорилго нь төсөлд хамрагдсан байгууллагуудын түгээх сүлжээнд техникийн шинэчлэл хийснээр алдагдалыг бууруулах, найдвартай ажиллагааг сайжруулах, зах зээлд суурилсан санхүүгийн чадавхитай орчин үеийн түгээх компани бий болгоход чиглэгдсэн юм.

Төслийн хүрээнд Улаанбаатар хотын 7дүүрэг, зүүн хэсгийн гэр хороолол, Төв, Баянхонгор, Говь-Алтай, Дорнод, Сүхбаатар, Өмнөговь, Хөвсгөл, Баян-Өлгий, Ховд,

Увс аймгуудын төвийн цахилгаан түгээх сүлжээг шинэчлэх болон эрчим хүчний үйлдвэрүүдын менежментийг сайжруулах шинэчлэлийн ажлууд хийгдээд байна.

Уг шинэчлэл хийгдсэнээр 2004 оноос 2013 оны 8 дугаар сарын байдлаар цахилгаан эрчим хүчний алдагдал Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ /УБЦТС/-ХК-д 30 хувиас 18 хувь болтол, төсөл хэрэгжсэн аймгуудын түгээх сүлжээнд 46 хувиас 7.5 хувь болтол буурч эрчим хүчний системд хэмнэлтийн үр ашгаа өгөөд байна.

Түүнчлэн УБЦТС ХК-ыг арилжааны хэлбэрт шилжүүлж, аймгуудын эрчим хүчний үйлдвэрүүдийн менежментийг сайжруулж, компанийн бүтэц зохион байгуулалтад өөрчлөлт оруулснаар үйл ажиллагаа нь сайжирч байна. Ингэснээр цахилгаан эрчим хүчний техникийн бус алдагдал буурч, эрчим хүчний системийн үр ашиг дээшлэх нөхцөл бүрджээ.

Төслийн үлдэж байгаа 2013 оны есдүгээр сарын 31 хүртэлх хугацаанд техникийн шинэчлэлээр Улаанбаатар хотын өсөн нэмэгдэж буй цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээг хангахад 35/10 кВ-ын 4-25 МВА хүчин чадалтай 5 дэд станц, 6-10 кВ-ын 7 ширхэг хуваарилах байгууламж, 21 км цахилгаан дамжуулах кабель шугамыг барьж ашиглалтад өгнө. Түүнчлэн төсөл хэрэгжиж байгаа УБЦТС ХК, Цахилгаан дамжуулах үндэсний сүлжээ ХК-дын ажилтнуудын чадавхийг сайжруулах, эрчим хүчний системийн байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөлөлийн чиглэлээр гадаад болон дотоод сургалтыг зохион байгуулна. Энэ ажлын хүрээнд салбарын мэргэжилтнүүдийн дунд Дамжуулах болон Түгээх сүлжээг холбосон мэдээлэл технологийн цогц систем үүсгэх тухай “Эрчим хүчний Ухаалаг сүлжээ” сэдэвт сургалт, семинарыг зохион байгуулж байгаа юм.

Улс орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжилтэй уялдаад, Монголын эрчим хүчний системд эх үүсвэр, ЦДАШ, дэд станцууд олноор баригдах эрчимтэй хөгжлийн үе ирээд байна. Энэ хөгжлийн үед эрчим хүчний системээ оновчтой төлөвлөх, тасралтгүй найдвартай, тогтвортой ажиллуулах нь манай салбарын тэргүүн зорилтын нэг юм. Энэ зорилтын хүрээнд хийгдэж байх ёстой томоохон ажил бол Эрчим хүчний системийн тогтворжилтын тооцоо, шинжилгээ юм.

Өнөөдрийн байдлаар бид системийнхээ тогтворжилтын тооцоог хийж чадахгүй байна. Энэ нь нэгдүгээр программ хангамж байхгүй, хоёрдугаарт тооцооны бодит өгөгдөл байхгүй, гуравдугаарт энэ чиглэлээр мэргэшсэн боловсон хүчин байхгүйтэй холбоотой байсан юм.

Монголын Эрчим хүчний системийн тогтворжилтын тооцоог анх ДЦС-4,3-ыг барих үед л Оросууд хийж өгч байсан тухай яригддаг. Одоогоор энэ тооцоог хийлгэх тухай, хийх чадвартай болох тухай салбарын хэмжээнд байнга яригддаг, хэлэлцдэг, тулгамдсан асуудлыг нэг юм.

Харин Дэлхийн банкны санхүүжилтээр ”Төлөвлөлтийн программ хангамж ба холбогдох сургалт” төслийн хүрээнд ХБНГУ-ын “Дигсайлент” компанийн “Повер пактор” программ хангамжийг худалдан авч, холбогдох сургалтыг зохион байгуулсан нь

системийн өмнө тулгараад байгаа энэ асуудлыг шийдвэрлэх эхлэлийг тавьсан гэж хэлж болно. Программ хангамжийг худалдаж аваад, богино хугацааны хоёр, гурван удаагийн сургалтыг зохион байгуулах нь дээрх асуудлыг бүрэн шийдвэрлэх боломжгүй юм.

Иймд бид Олон улсын хэмжээнд Эрчим хүчний

системийн тогтворжилтын шинжилгээгээр тасралтгүй олон жил ажилласан арвин туршлагатай “Дигсайлент” компанийн зөвлөхүүдтэй хамтран системийнхээ тогторжилтын тооцооны өгөгдлийн хэмжилтийг хийх, тооцооны загварчлалыг боловсруулах, тогтворжилтын тооцоо шинжилгээг хийх төслийг хэрэгжүүлэх нь манай компанийн төдийгүй, салбарын өмнө тулгамдаад байсан асуудлыг шийдвэрлэх асар их ач холбогдолтой ажил болно гэж үзэж, тус компанитай хамтран “Монголын Эрчим хүчний системийн тогтворжилтын шинжилгээ” төслийг хэрэгжүүлж байна. Энэ төсөл нь гурван том зорилттой юм. 1-рт нь Повер пактор программ хангамж дээр Монголын эрчим хүчний системийг загварчилж оруулах, 2-рт нь Монголын эрчим хүчний системийн тогтворжилтын өнөөгийн байдалд шинжилгээ дүгнэлт хийх, 3-рт нь Монголын эрчим хүчний системийн инженерүүдийн тогтворжилтын шинжилгээ хийх чадавхыг дээшлүүлэх явдал юм.

Төслийн зорилтын хүрээнд 2013 оны 7 сарын 8-өөс 19-ний хооронд тус компанийн гурван эксперт Монголд ирж, ДЦС-ууд дээр ажиллаж, бодит өгөгдлийг цуглуулж, ЭХС-ийг загварчлах ажлыг хийсэн.

Түүний дараа ХБНГУ-д Үйлдвэр техникийн хэлтсийн ахлах инженер

Б.Эрхэмзаяа, горим төлөвлөлтийн ахлах инженер М.Энхцэцэг, горим баланс тооцооны инженер Д.Онон, Оношлогоо судалгааны инженер Ц.Энхболд нар “Повер пактор” программ дээр үүсгэсэн системийнхээ бодит загвар дээр системийн тогтворжилтийн шинжилгээ хийх сургалтанд 2013 оны 8 сарын 5-аас 24-ний хооронд оролцоод ирлээ.

Сургалтын хүрээнд цахилгаан станцын генератор, түүний удирдлага, өдөөлтийн систем, турбин, турбины тохируулгын загварчлал, системийн давтамж, хүчдэл, өнцгийн тогтворжилтын шинжилгээ, аваарийн процессийн шинжилгээ, программ дээр хийсэн аваарийн процессийг бодит АУРА-ийн бичлэгтэй харьцуулах зэрэг маш сонирхолтой хичээл, дадлага ажлуудыг ХБНГУ-д тогтворжилтоор доктор хамгаалсан Петер хэмээх багш орсон болно.

Одоо гагцхүү бид заалгасан зүйлс амьдрал практикт хэрэгжүүлэх, хэвшүүлэх,

өдөр дутмын үйл ажиллагаандаа тогтмол ашиглаж хэвших, бататгах шаардлагатай байна.

Ийнхүү бид бүхний хэрэгжүүлж буй төсөл нь эрчим хүчний системийн хөгжил цэцэгжилтэд үнэтэй хувь нэмэр оруулахаар байгаа бөгөөд төслийг чанартай гүйцэтгүүлэх талд онцгой анхаарал хандуулан ажиллаж байна.

Горим баланс тооцооны инженер Д.Онон

Монгол улсын эрчим хүчний системийн тогтворжилтын шинжилгээнд дэвшил гаргах сургалтанд хамрагдаад ирлээ.

Манай улсад сэргээгдэх эрчим хүчний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч байгууллагын төлөөлөл, эрдэмтэн судлаачдын төлөөлөл оролцсон “Сэргээгдэх эрчим хүч” үндэсний форум 2013 оны есдүгээр сарын 5-ны өдөр Туушин зочид буудалд боллоо. Үндэсний форумаар сэргээгдэх эрчим хүчний хөгжлийн цаашдын хэтийн ба ойрын төлөвлөгөөний талаар ярилцажтулгарч байгаа саад бэрхшээлийг хэрхэн яаж даван туулах талаар санал солилцов. Форумыг нээж Эрчим хүчний дэд сайд Д.Доржпүрэв, ОУСЭХА-ын Хамтын ажиллагааны газрын захирал, хатагтай Гаури Синг нар үг хэллээ.

Форумын эхэнд ЭХЯ-ны Сэргээгдэх эрчим хүчний хэлтсийн дарга М.Ангараг “Эрчим салбар дахь сэргээгдэх эрчим хүчний үүрэг роль”, ОУСЭХА-ынтөлөөлөгч Ёнг Чен “Монгол орны сэргээгдэх эрчим хүчнийбэлэн байдлын үнэлгээний хэлэлцүүлгийн үр дүнгийн тухай” гэсэн үндсэн илтгэлийг тавьлаа.

Дараа нь “Том чадлын усан цахилгаан станц барих боломж, түүнээс гарах үр ашиг”, “Төвийн эрчим хүчний системийн цахилгааны оргил ачаалалд Эгийн голын усан цахилгаан станцын нөлөөлөл” гэх 10 гаруй сэдвээр мэдээлэл хийж, санал солилцов.

ЭХЯ

Ирэх арван жилийн эрчим хүчний их “тэсрэлт”-д хүн төрөлхтөн бэлтгэх хэрэгтэй байна.

АНУ-ын Эрчим хүчний мэдээллийн агентлагийн тайланд дурдсанаар 2040 он гэхэд дэлхийн эрчим хүчний нийт хэрэглээ 2010 оныхоос 56 хувиар өсөх гэнэ.

“Энэ бол сайн мэдээ, эрчим хүчний хэрэглээний өсөлт нь хүн төрөлхтний хөгжил цэцэглэлтийн баталгаа мөн” гэж тус агентлагийн тэргүүн Адам Симинский ярьж байна.

БНХАУ, Энэтхэг улс эрчим хүчний хөгжилд тэргүүлэх байр сууриа дор хаяж гурван арван жилдээ хадгална гэсэн итгэл үнэмшлийг уг тайланг зохиогчид онцолжээ. Гэсэн хэдий ч 2040 он гэхэд БНХАУ нь АНУ-аас хоёр дахин их хэмжээний эрчим хүч хэрэглэх аж. Харин энэ үед хэрэглээний өсөлтийн 60 хувь нь Азийн орнуудад ногдох гэнэ.

Эрчим хүчний альтернатив хэлбэрт аажмаар шилжих ч газрын тос, нүүрс, байгалийн хий нь хэдэн арван жилийн турш гол эх үүсвэр хэвээр үлдэх бололтой. Атомын цахилгаан станц, сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрүүд бусдаасаа түрүүлэн хөгжих ч олон жилийн турш дэлхий нийтийн эрчим хүчний “тойрогт” эзлэх хувь нь 25-аас хэтрэхгүй гэнэ. Газрын тос, нүүрс нь 25 жилийн турш дэлхийн эрчим хүчний хэрэглээний 80 орчим хувийг хангах бол байгалийн хийн хэрэглээ жил бүр 1.7 хувиар өсөх тооцоо

гарчээ. Байгалийн хий нь бусад малтмал түлшнээс бохирдол багатай юм. Тиймдээ ч Симинский агаарыг бохирдуулахгүй, импортын эрчим хүчийг бууруулах найдвар гээд АНУ-д илүү тохиромжтой түлш хэмээн тэмдэглэжээ.

Тус улсын байгалийн хийн үйлдвэрлэлд сүүлийн жилүүдэд шинэ технологи нэвтэрч, өмнө нь байгаагүй их хэмжээний нөөц илэрч буй нь хэрэглээг огцом өсгөжээ. Энэхүү технологийн хөгжил болоод гэнэтийн өөрчлөлт нь нүүрсний хэрэглээний өсөлтийн хэтийн төлөвт ч нөлөөлж магадгүй юм.

Шинжээчдийн таамаглаж байгаагаар, 2030 он гэхэд Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын гишүүн орнуудын газрын тосны эрэлт багасаж, Хятадын нүүрсний хэрэгцээ өсөх төлөвтэй гэнэ.

Ингэснээр нүүрсний хэрэгцээ газрын тосныхыг давах төдийгүй нүүрсхүчлийн хийн ялгаруулалт 2040 онд 46 хувиар нэмэгдэж магадгүй аж.

Эрчим хүч, байгаль орчин, эдийн засагт нийцсэн алтан дунджийг олох хэцүү зорилттой тулгарч буй тус салбарын өмнө улс орнуудын хүлээх хариуцлага, хэрэглээний огцом өсөлтийн таамгийг ирэх 30 жилээр үзүүлсэн энэ тайланг ихээхэн ач холбогдолтой гэж томоохон мэргэжлийн байгууллагууд дүгнэжээ. Г.Өлзий

“ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ УХААЛАГ СҮЛЖЭЭ” СЭДЭВТ СЕМИНАР ЭХЭЛЛЭЭИрэх 30 жИлд эрчим хүчнийхэрэглээ 56 хувиар өсөх нь

“сэргээгдэх эрчим хүч” үндэсний форум боллоо

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð4


Óëààíáààòàð ñàëáàð

110/35/10 кВ-ын СЭлБЭ ДЭД СТАНЦЫН ТУХАЙ

110/35/10 кВ-ын Дорнод-2, 110/10/6 кВ-ын Умард дэд станцуудын трансформаторууд хэт ачаалагдаж байсныг хөнгөлөх зорилгоор Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2007-2009 онуудад “Автоматик” ХХК нь 110/35/10кВ-ын “Сэлбэ” дэд станцын барилга угсралтын ажлыг бүрэн дуусгаж, 2009 оны 12 дугаар сарын 18-ны өдөр ажиллагаанд залгасан.

Дэд станцын Ил хуваарилах байгууламжийн талбай нь хөрсний ус, намагтай байсны улмаас хөрсний шилжилт, суултын нөлөөгөөр тус дэд станцын бүх хүчний тоноглолууд ашиглалтын явцад хазайж, 40-110 см огшиж дээш гарч ирсэн. Мөн холболтын бүх шинийн утаснууд татагдаж, дамжуулах чадамж буурсан. 110 кВ-ын Ил хуваарилах байгууламж дахь хэмжүүр, тоолуур хоёрдогч хэлхээний кабелийн тунель усаар дүүрэх зэрэг хүндрэлүүд гарч байгалийн онц ноцтой, давагдашгүй хүчин зүйлийн үйлчлэл бий болсон юм. Энэхүү хугацаанд урсгал засварын зардал жилд дунджаар 12 сая төгрөг буюу 30 хувиар нэмэгдэж эхэлсэн. Эдгээр хүндрэлтэй асуудлыг шийдвэрлэх зорилгоор Эрчим хүчний сайдын тушаалаар тус дэд станцыг богино хугацаанд шилжүүлэх угсралтын ажлыг зохион байгуулахаар 2013 оны 6 дугаар сард тогтсон. 110 кВ-ын Ил хуваарилах байгууламжийг шилжүүлэн зөөх ажлын зураг, төслийг “Баясал Төгс” ХХК хийсэн.

110 кВ-ын Ил хуваарилах байгууламжийг шилжүүлэн зөөх барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх нарийвчилсан төлөвлөгөө гаргаж, ЦДҮС ТӨХК-ийн тэргүүн дэд захирал бөгөөд ерөнхий инженер Ц.Жаргалсайхан удирдаж, ажлын удирдагчаар Улаанбаатар салбарын ерөнхий инженер Я.Мөнхтөр ажилласан. Дэд станцын анхдагч хэлхээний угсралтын ажлыг С.Ариунбат даргатай засварын албаны 31 инженер, техникийн ажилтан, хоёрдогч хэлхээний угсралтын ажлыг Н.Батбаяр даргатай реле хамгаалалт, хэмжүүр, туршилтын албаны 15 инженер техникийн ажилтан, машин, механизм хариуцсан ажлыг Б.Мөнхжаргал ахлагчтай тээвэр механизмийн хэлтсийн 12 жолооч, техникийн бичиг баримтын бүрдлийг инженер А.Насанжаргал, П.Ариунболд, Д.Мөнхзаяа, хангамжийн ажлыг Ү.Мөнхтөгс, тогоочоор л.Бямбажаргал нарын нийт 68 хүний бүрэлдэхүүнтэй бригад ажилласан билээ. Мөн газар шороо, тохижилтын ажлын туслан гүйцэтгэгчээр “Зэндмэнь тулга” ХХК, “Катод гал” ХХК, “Төгс-Орчин” ХХК тус тус ажилласан.

Гүйцэтгэсэн хугацааНүүлгэн шилжүүлэх барилга угсралтын

ажлыг 2013 оны 7 дугаар сарын 1-нээс 8 дугаар сарын 11-ний өдрүүдэд бүрэн дуусгаж, батлагдсан хугацаанаас 15 хоногийн өмнө дуусгасан. Барилга тохижилт, суурийн ажлыг мөн оны 10 дугаар сарын 3-ны өдөр дуусгалаа.

Нийт зардал 110/35/10 кВ-ын “Сэлбэ” дэд станцын

барилга угсралтын ажилд 800 сая төгрөг зарцуулжээ.

Угсралтын ажлын давуу тал, онцлог110 кВ-ын Ил хуваарилах байгууламжийн

холболтыг зай талбай хамгийн бага эзлэхээр тооцож, 110 кВ-ын гүүрэн шинийг “Давхар шин”-ийн техникийн шийдлээр барилга угсралтыг хийсэн. Ашиглагч байгууллагын зүгээс 110 кВ-ын Ил хуваарилах байгууламжийг амжилттай шилжүүлэн зөөсөн анхны тохиолдол байлаа. Тус дэд станцын 110 кВ-ын ил хуваарилах байгууламжийг ийнхүү шилжүүлэн зөөснөөр хотын хойд хэсэг, Чингэлтэй, 7-н буудал, Сэлбэ, Сэлх, зуслангийн чиглэлийн 40000 гаруй хэрэглэгчдийн цахилгаан хангамж сайжирсан юм.

УлААНБААТАР САлБАРТ ДЭД СТАНЦЫН ШИлДЭГ МАКЕТ ШАлГАРУУлАХ УРАлДААНЫГ ЗОХИОН БАЙГУУлАВ

Өндөр бүтээлийн аяны хүрээнд

салбарын хэмжээнд ажилтнуудын бүтээлч хандлага, идэвхи санаачлагыг өрнүүлэх, схемийн мэдлэгийг сайжруулах, хамт олны эв нэгдэл, уур амьсгал, нэгдмэл чанарыг дээшлүүлэх зорилгоор дэд станцын шилдэг загвар /макет/ шалгаруулах уралдааныг 2013 оны 7 дугаар сарын 2-ноос 8 дугаар сарын 10-ны өдрүүдэд зарлаж, амжилттай зохион байгуулан дүгнэж, урамшууллаа.

Салбарын даргын А/29 тоот тушаалаар салбарын ерөнхий инженер Я.Мөнхтөрөөр ахлуулсан ЗААА-ны дарга С.Оюунцэцэг, ДА-ны дарга Ж.Чинзаяа, ЭЗСА-ны материалын нягтлан бодогч Б.Жавхлан, ДА-ны төсвийн инженер А.Насанжаргал, ХАБЭАИ П.Ариунболд, АА-ны дарга Б.Энхбат нарын бүрэлдэхүүнтэй ажлын хэсэг ажиллаж уралдааныг дүгнэлээ. Ажлын хэсэг дэд станц бүрээр явж ашиглалтын албаны шуурхай ажиллагааны ажилтнуудын хийсэн дэд станцын макетэд үнэлгээ өгч дүгнэн шилдэг макетыг шалгарууллаа.

Ашиглалтын албаны макет хийсэн хүмүүсийн хөдөлмөрийг жигд үнэлэх, дэд станцын тоноглолын тоо, ажлын эзлэхүүн харилцан адилгүй байдлыг тэгшитгэх зорилгоор Тойруу систем шин бүхий ИХБ-4, ИХБ-3, Туул, Улаанбаатар, Дорнод-2 дэд станцуудыг нэг бүлэгт, 3 ороомогт трансформатор бүхий 35 кВ-ын ил хуваарилах байгууламжтай Баянчандмань, Яармаг, Налайх, Сэлбэ, Цэвэрлэх дэд станцуудыг нэг бүлэгт, Энгийн хуваарилах байгууламжтай Амгалан, Баруун, Умард, Гео, Өмнөд, Улаанхуаран, Үйлдвэр дэд станцуудыг нэг бүлэгт хуваасан. Ингээд суурь буюу ажлын эзлэхүүний нэмэлт оноог Тойруу систем шин бүхий дэд станцуудад 1.5 оноо, 35 кВ-ын хүчдэлийн түвшин бүхий дэд станцуудад 1 оноо, энгийн хуваарилах байгууламжтай дэд станцуудад 0.5 оноог өгсөн.

Үндсэн үзүүлэлтүүдийг “1.Загварт бүх тоноглолыг суурилуулсан; 2.Тоноглолын масштаб; 3.Талбайд байрлуулсан бусад тоноглолын масштаб; 4.Шилэн хоргоны өнгө үзэмж, суурилуулалтын найдвартай байдал; 5.Суурь хөлний бат бөх байдал; 6.Загварт байршуулсан тоноглол, эд юмсын суурилуулалт, тогтоолтын найдвартай байдал 7.Өнгө үзэмж чанар; 8.Дизайны зохицол” гэсэн үзүүлэлтээр дүгнэлээ.

Ашиглалтын албаны нийт инженер техникийн ажилтнууд дэд станцын загварыг маш их хөдөлмөр, хичээл зүтгэл гаргаж хийсэн байсан бөгөөд шилдэг макетыг шалгаруулахад амаргүй байсныг энд зориуд тэмдэглэн хэлэх нь зүйтэй юм. Дээр дурьдсан 8 үзүүлэлт, ажлын эзлэхүүнийг харгалзсан нэмэлт оноотой хамтатган ажлын хэсгийн гишүүн бүр хийгдсэн загваруудад оноог өгч дүгнэж үзэхэд дараах дэд станцууд шилдгээр шалгарлаа.

ИХБ-3-ийн хамт олны хийсэн загвар шилдгээр шалгарч нийт гишүүдийн саналаар тэргүүн байр эзэллээ. ИХБ-3-ийн тоноглолууд, уян шинийн холболт, хүчний трансформатор, гэрэлтүүлгэ, удирдлагын байр зэргийг яг бодит юм шиг чанар, дизайный өндөр түвшинд хийсэн байлаа.

Дэд байрт Амгалан дэд станцын хамт олны хийсэн загвар шалгарлаа. Дэд станцын тоноглол, хашаа, галын сарай, кабелийн тунелийг маш сайн хийсэн нь ажлын хэсгийн гишүүдийн анхаарлыг татаж байв. Нэг жишээ татахад галын сарай дотор хийсэн хүрз, жоотуу гэх мэт тоноглолууд, кабелийн туннелийг сөхөхөд кабель харагдаж байгаа зэрэг нь энэ хамт олон макетийг хийхэд маш их хүч хөдөлмөр, ур ухаан зарцуулсныг харуулж байв.

3-р байрт шалгарсан Баруун дэд станцын

хамт олон макетийг сайн гүйцэтгэсэн боловч загредитель хийгдээгүй, портал бага зэргийн хазайлттай байсан нь 0.5 оноо хасагдахад нөлөөлсөн.

Тусгай байр эзэлсэн Туул дэд станцын хамт олон трансформаторын цех, удирдлагын байр, хүчний трансформатор, ИХБ-ийн тоноглолыг сайн хийсэн боловч 110/35 кВ нөөц гаргалга хийгдээгүй, уян шинүүдийг эмх цэгцгүй хийсэн, зарим тоноглол хазайсан байсан нь 2 оноо хасагдахад нөлөөлсөн.

Тусгай байр эзэлсэн Умард дэд станцын хамт олон үндсэн тоноглолуудыг төмрөөр маш бат бөх нарийн чимхлүүр гагнаас, холболтыг хийж, сайн тогтоосон байлаа. Гэвч 10/6 кВ цэнэг шавхагч хийгдээгүй, Т-1 трансформаторын 6 кВ талд уян шин газардсан байсан нь 2 оноо хасагдахад хүргэлээ.

Нийт ашиглалтын албаны ээлжийн инженер техникийн ажилтнууд дэд станцын макетыг хийхэд маш их хүч хөдөлмөр, хичээл зүтгэл гаргаж ажилласан байсныг тэмдэглэх нь зүйтэй. Иймээс уралдааныг дүгнэхийн тулд хийсэн загвар макетуудыг нэг бүрчлэн гярхай хянаж, схем тоноглолын горим, масштаб, тогтоолт, бодит байдалд дөхүүлж хийсэн байдал зэргийг нарийн хянаж дүгнэсэн болно. Энэ уралдаан нь цаашид дэд станцуудын тоноглолыг 100 дахин багасгасан бэлэн загвар, макеттай болж сургалтанд ашиглах, ирсэн хүмүүст үзүүлэх, ажилтнууд схем горим, тоноглолоо сайн мэддэг болоход үнэтэй хувь нэмэр оруулах ажил боллоо гэж дүгнэсэн юм.

Шилдэг макетын уралдаанд тэргүүн буюу 1-р байр эзэлсэн

“ÈÕÁ-3” дэд станцын макетын танилцуулга

Çóраã ¹1 ÈХÁ-3 äэä станцын хиéсэн маêетын ерºнхиé баéäал

ÈХÁ-3 äэä станцын маêетыã хиéсэн баéäал

Çóраã ¹2 110 êÂ-ын ÈХÁ-н ерºнхиé баéäал

Çóраã ¹3 110 êÂ-ын ÈХÁ-н тоноãлолóóä

Çóраã ¹4 110 êÂ-ын ÈХÁ-н тоноãлолыã хиéсэн баéäал

Çóраã ¹5 110 êÂ-ын ÈХÁ-н тоноãлолын холболтóóä

Их засвараар:110/35/10 кВ-ын Цэвэрлэх, Гео дэд

станцын 110 кВ-ын Т-2 трансформаторт их засварын ажил хийж хугацаанд нь гүйцэтгэлээ. Үүнд:

Их засварын өмнөх хэмжилт туршилтыг хийлгэн ПХБ-ийн тос цэвэрлэх төхөөрөмжөөр трансформаторын тосыг эргүүлэн ПХБ, механик хольц, чийгийг ялган цэвэрлэсний дараагаар трансформаторын тосыг тусгай зориулалтын ёмкостонд буулгаж ороомог болон идэвхтэй хэсгүүдэд үзлэг хийж чангалгаа үйлчилгээ хийв.

Трансформаторын бүх жийрэг резинүүдийг үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан резин жийргэвчнүүдээр хуучирч, хатаж муудсан резинүүдийг шинээр сольсон.

Үндсэн бакны хаалт нь муудаж бүрэн хаагдахгүй тос шүүрдэг байсныг шинээр сольж, агаар шүүгч, термосифоны филтерүүдийг шинэ силикагелиар цэнэглэж трансформаторыг техникийн содтай усаар бүрэн угааж цэвэрлэн будаж, оруулга тус бүрийн фазын ялгаа хийсэн.

110/10 кВ-ын Баруун, 110/35/10 кВ-ын Дорнод дэд станцын ДХТ-1 трансформаторт их засварын ажил хийгдлээ. Үүнд:

Их засварын өмнөх хэмжилт хийв. Трансформаторыг “Туул” дэд станцын

трансформаторын цехэд тээвэрлэн авчирч тосыг юүлж задлав. Бакны ёроолыг цэвэрлэн ороомог болон идэвхтэй хэсгүүдийн чангалгаа хийж, үзлэг үйлчилгээ хийв. Трансформаторын бүх жийрэг резинүүдийг үйлдвэрийн аргаар боловсруулсан резин жийргэвчнүүд нь хуучирж, хатаж муудсан резинүүдийг шинээр сольсон.

Трансформаторт тосыг хийж ПХБ тос цэвэрлэх төхөөрөмжөөр эргүүлэн ПХБ, механик хольц, чийгийг цэвэрлэж. Трансформаторыг будаж, буцаан “Баруун” дэд станц дээр суурилуулан фазын тохиргоо

¹ Дэд станцын нэр

Суурь оноо

Дүгнэсэн оноо

Нийт оноо

Эзлэсэн байр

Тайлбар

1 ИХБ-3 1.5 45 46.5 1 Маш сайн хийгдсэн2 Амгалан 0.5 45 45.5 2 Маш сайн хийгдсэн3 Баруун 0.5 44.5 45 3 Сайн хийгдсэн. Загредитель байхгүй4 Туул 1 43 44 Тусгай байр Бэлтгэл гаргалга байхгүй5 Умард 0.5 43 43.5 Тусгай байр 10/6 кВ ЦШ байхгүй. Т-1 6 кВ шин

газардсан


¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð 5


òªâèéí á¯ñèéí ñàëáàð

Õàíãàéí á¯ñèéí ñàëáàð

хийж ажлын байранд хүлээлгэн өгөв. ИХБ-3 110 кВ-ын портал будах их

засварын ажил хийж гүйцэтгэсэн.ИХБ-4 ШОВ-1, АШ-204-н, 220 кВ-ын

ДЗШ-ийн хэлхээнд, 220 кВ-ын УРОВ-ын хэлхээнд, 110 кВ-ын АШ 118, 111, 112-р шугамын хамгаалалтанд, ИХБ-3 Т-1 трансформаторын хамгаалалтанд, Т-1-н 110/35/10 кВ-ын таслууруудын удирдлагын хэлхээнд, Т-1 трансформаторын бэлтгэл хамгаалалтанд, Умард дэд станцын 10 кВ-ын гарсан бүх СХТ хамгаалалтанд тус тус их засварын ажил хийгдсэн.

Урсгал засварын ажлаар:ИХБ-4 АТ-1, 2 трансформаторт, 110/10

кВ-ын Баруун дэд станцын 1, 2-р секцийн тоноглолд урсгал засварын ажил графикийн дагуу хийсэн. Туул, Баруун, Өмнөд дэд станцуудад тус тус урсгал засварын ажил хийсэн.

Эргүүл үзлэгээр: ИХБ-4 Эрдэнэт 220 кВ-ын 203, 204-р

шугамын Тулгуур ¹ 1-324 АШ-117 Тулгуур ¹ 1-324, АШ-208 Тулгуур ¹ 400-658, 109, 110, 111, 112, Яармаг А, Б, Үйлдвэр АШ-118-д

Холбоо А, Б, Цэвэрлэх 35, АШ-107, 108, 105, 106, 103, 104, Суруга А, Б-н шугамд тус тус үзлэг хийсэн. Үзлэгээр илэрсэн гэмтэл зөрчилгүй.

Гэмтэл устгалтаар:Нийт 11 ширхэг гэмтэл бүртгэгдсэнээс

10 гэмтлийг устгаж, 1 гэмтэл устгагдаагүй шалтгаан нь хугацаа хойшлогдсон. ЗА-нд 8, РХХТА-нд 1, УБЦТС ХК-д 1, ЭмСиЭс интернейшнэл ХХК-1 гэмтэл бүртгэгдсэн байна.

110/35/10 кВ-ын Яармаг АШ-н гэмтлийг устгасан.

Баруун дэд станцын Т-2 оролтын ТТ-ын мехнаник хориг хугарсан байсныг гагнаж буцаан угсарч хэвийн болгон гэмтлийг устгасан.

ТЭЦ-3-ын 35 кВ-ын Т-1-ийн ШинС А-фазын 1 туйлын 2-ИОС нь искра үүсч хайлсан байсныг аваарийн складнаас авч сольж гэмтлийг устгасан.

Баянчандмань дэд станцын Ферм гаргалгын гэмтэл устгасан.

Баруун дэд станцын РП-15А залгагдахгүй байсан гэмтэл устгасан.

Áусад ажлаар:Баянчандмань дэд станц ТМС-2

гүйдлийн трансформатор сольсон.Сэлбэ дэд станц ШуС-1, ТрС, ШинС-

ийн ХС дээр хоёрдогч хэлхээний холболт, монтажийн ажил хийсэн.

Өмнөд дэд станцад ячейк түгээх болон Баруун дэд станцын ТС-5Б гаргалгыг бэлэн болгосон.

Үйлдвэр дэд станц шинээр суурилагдсан яч ¹ 4,19-н тоолуур программчилсан.

Өмнөд дэд станцад 10 кВ-ын Стандарт 1, 2 Оргил А, Б гүйдлийн трансформатор сольсон.

ИХБ-4-д галын болон цэвэр усны шугамын засварын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн.

Дэд станцуудад өвлийн бэлтгэл ажлын хүрээнд ОПУ, ЗРУ-гийн хаалга, цонхны дулаалгыг хийлгэсэн.

Дэд станцуудын лоткины тагны судалгаа гаргаж, Сэлбэ дэд станцын 36 ширхэг лоткиный тагийг шинэчилсэн.

Улаанбаатар дэд станцын гэрэлтүүлгийн их засварын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн.

ИХБ-3-н ОРУ-гийн шкафуудад гагнуурын

ажил хийж, сэлбэж засварласан.Нийт оны эхнээс өссөн дүнгээр /9 дүгээр

сарын 30-ны байдлаар/ их засварын ажлаар 99 нэр төрлийн ажил гүйцэтгэхээс 89 нэр төрлийн ажил хийж, 89,9 хувийн, мөнгөн дүнгээр 161,9 сая төгрөг төлөвлөснөөс гүйцэтгэлээр 86,89 сая төгрөг буюу 53,7 хувийн биелэлттэй байна.

Харин урсгал засварын 174 нэр төрлийн ажлаас 156 нэр төрлийн ажил гүйцэтгэж, нэр төрлийн хувьд 89,7 хувийн, зардлаар 46,49 сая төгрөг төлөвлөснөөс гүйцэтгэлээр 23,1 сая төгрөг гарч 49,8 хувийн биелэлттэй байна.

Өмнөд Туул дэд станцуудад хийгдэх гарсан шугамын реле хамгаалалт шалгах ажлуудыг 10-р сардаа багтаан хийснээр засварын ажлын гүйцэтгэл биелэгдэнэ.

Реле хамгаалалтын ажлын хойшлогдсон шалтгаан нь Салхит станц, Сэлбэ станцуудад 4,5,6,7-р саруудад хийгдсэн төлөвлөгөөт бус ажлыг хийж, тухайн саруудад хийх засварын ажлууд хйошлогдсонтой холбоотой юм.

ÇААА-ны Дотооä ажил хариóцсан Мэрãэжилтэн Ц.Хүрэлбаатар

Засварын ажлын талаар:Засварын ажлаар 9-р сард 110/35/6 кВ-

ын Зүүнхараа дэд станцын урсгал засварын ажлыг бүрэн хийж гүйцэтгэлээ. 220кВ-ын СД-257, 258-р АШ-нд нийт 70 тулгуур будах их засварын ажилд Засвар, Ашиглалтын албаны 14 хүний бүрэлдэхүүнтэй бригад төлөвлөгдсөн хугацаанаас өмнө чанартай хийж гүйцэтгэсэн. 110 кВ-н Баясгалант АШ-н нийт 14 тулгуурт 15ш чичиргээ намжаагч суурилуулах, 4 тулгуурт 4ш гэмтэлтэй хөндийрүүлэгч элемент солих, 6 цэгт дамжуулагч утсанд тохогдсон төмөр утас авах, 12 тулгуураас шувууны үүр авах урсгал засварын ажил, 220 кВ-н ЭТ- 201, 202-р АШ-ын дамжуулагч утасны 3 цэгт судал тасарсанд засварлах, 1ш хөндийрүүлэгч элемент нэвт цохигдсон тул солих, 24

тулгуураас шувууны үүр авах, 6 тулгуурт 6ш чичиргээ намжаагч гүйсэнг шилжүүлэх, 110 кВ-н 113, Хөтөл-А, Б АШ-н РХА, зэрэг урсгал засварын ажлууд хийгджээ.

Мөн СД-257, 258 -р АШ-ын хамгаалалтын зурвас дотор Болд Төмөртэй ХК-н 110 кВ-н АШ барих анкер тулгуурын фундамент цутгах ажлыг гадны байгууллага гүйцэтгэж байсныг эргүүл үзлэгийн үеэр илрүүлэн холбогдох дүрэм журмын дагуу ажлыг нь зогсоосон.

110 кв-н Ерөө -Бугант АШ-д нийт 9 пролёт газар 58 ш ургаа модыг тайрлаа.

110 кВ-ын Хөтөл Б АШ-н тасралтын зоонд өндрийн үзлэг хийж Т¹131-н В фазад 2ш хөндийрүүлэгч элемент гэмтсэнийг солив.

110/6кВ-ын Үйлдвэр дэд станцын их засварын ажлын хүрээнд ЗРУ-гийн хаалгыг

өөрсдөө хийж солилоо.Аж ахуй, ажлын байрны өвлийн бэлтгэл

ажлын талаар :Тус салбар 26 нэр төрлийн ажил бүхий

2013-2014 оны өвлийн бэлтгэл хангах нэгдсэн төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлж 10-р сарын 01-ний байдлаар 95%-н гүйцэтгэлтэй байна.

Төлөвлөгөөнд тусгагдсан ажлын байрыг дулаалах, битүүмжийг сайжруулах, тоноглолын халаагуурт үзлэг хийх, гарсан гэмтэл зөрчлийг арилгаж хэвийн болгох, дутууг гүйцээх, машин механизмын бэлэн байдлыг хангах, гаражуудыг дулаалах, гэрэлтүүлэг, дохиололын үзлэг хийх сэргээх, өвлийн дулаан хувцсаар хангах зэрэг ажлуудыг тусгаж зарим ажлуудын санхүүжилтийн асуудлыг шийдвэрлэн

ажиллалаа.Бусад:Ахмадын баярыг угтан 2013 оны 09-р

сарын 28 ны өдөр салбарын нийт 27 ахмадыг салбарын конторт хүлээн авч хүндэтгэл үзүүллээ. Арга хэмжээний үеэр 220/110/35 кВ-н Дархан, ДТЭЦ ХХБ 110 кВ-н дэд станцуудыг танилцуулж салбарын түүх, өнөөгийн байдал, цаашид хэрэгжүүлэх шинэчлэл, өргөтгөлийн ажлын талаар персентеж хэлбэрээр танилцууллаа.

Мөн 9-р сарын 25, 26 –ний өдрүүдэд Компаний Үйлдвэр Техникийн Зөвлөлийн ээлжит хурлыг Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар сумд зохион байгууллаа.

Манай салбарын хамт олон 9-р сард шугам, тоноглолд их засварын нийт 6 нэрийн ажлыг 34600.0 мян төгрөгөөр хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөснөөс төлөвлөгөөний дагуу 6 нэрийн ажлыг 38452.013 мян төгрөгөөр хийж засварын биелэлт 100%, зардлын биелэлт 111% -тай байна. Үүнд:

• Эрдэнэт дэд станц 110кВ-ын II СШ-ийн ХС-ууд, ДЗШ

• 110êÂ-ын I СШ-ийн ХС-ууд, ДЗШ • Тоноглолын бүрэн туршилт,

хэмжүүрийн засвар• 220êÂ-ын II СШ-ийн ХС-ууд, ДЗШ• Хархорин дэд станцын Хархорин-Б

110кВ ТТ, ШуС, РХА• 110êÂ-ын ЦДАШ-óóäаä үериéн

хамãаалалт хиéхУрсгал засвараар 9-р сард нийт 6

нэрийн ажлыг 5230.0 мян төгрөгөөр хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөснөөс 6 нэрийн ажлыг 8405.0 мян төгрөгөөр хийж засварын биелэлт 100%-тай байна. Үүнд:

• 110êÂ-ын Мºрºн аãаарын шóãамын ашиãлалтын түвшин äээшлүүлэх

• 1 1 0 ê Â -ын Цэцэрлэã аãаарын шóãамын ашиглалтын түвшин дээшлүүлэх• Албан контороос ОПУ-ийн хоорондох явган замын засвар• 220êÂ-ын 203-р шóãамын ДФÇ-504• 220êÂ-ын 204-р шóãамын ДФÇ-504• Конторын урсгал засвар

Дэд станцын ажлын байрны эрүүл

ахуйг дээшлүүлэх ажлын хүрээнд Хархорин дэд станцын диспетчерийн байрны тохижилтын ажлыг хийж гүйцэтгэсэн байна.

ТЗБАХ-ээр 9-р сард нийт 2 нэрийн ажлыг 24000,0 мян төгрөгөөр хийж гүйцэтгэхээр төлөвлөснөөс 2 нэрийн ажлыг 9435.393 мян төгрөгөөр хийж засварын биелэлт 100%, зардлын биелэлт 39%-тай байна. Үүнд:

• Эрдэнэт дэд станцын ДХТ-0,4кВ-ын АВМ шинэчлэх

• Хялганат дэд станцын Т-1,2 трансформаторын хамгаалалтыг МП-ээр солих ажил дутуу гүйцэтгэлтэйгээр хийгдэж байгаа.

Салбарын харъяа шугамуудад батлагдсан графикийн дагуу 9 дүгээр сарын 05-ны өдөр Арвайхээр шугаманд ээлжит үзлэгийг хийлээ.

9 äүãээр сарын 1--2-ны ºäрүүдэд Мөрөн-Могойн голын шугаманд салбарын ИТА-уудын үзлэгийг хийлээ.

Салбарын хэмжээнд гэмтэл устгалтаар 110кВ-ын Булган-Мөрөн, Хархорин-

Арвайхээрийн ЦДАШ-уудад ИТА-ын үзлэгээр илэрсэн гэмтэл устгах болон ашиглалтын түвшин сайжруулах ажил хийгдсэн.

Манай салбар нь 09-р сарä төлөвлөгөөгөөр 89.47 сая.кВт.цаг ЦЭХ дамжуулахаас 90,43сая.квт.цаг ЦЭХ дамжуулж, дамжуулалтын төлөвлөгөөг 0,96 сая.êÂт.цаã-аар илүү бóюó 101,1%-иар биелүүлсэн ба 85,59 сая.êвт.цаã ЦЭХ түãээхээс 86,14 сая.êвт.цаã ЦЭХ түãээж, тºлºвлºãººã 0,55сая.êвт.цаã-аар илүү бóюó 100,7%-иар биелүүлсэн баéна.

2014 оны сóрãалтын тºлºвлºãºº ãарãаж êомпани рóó явóóлсан. Ажлын баéрны тохижилт бүтээмж äээшлүүлэх ажлын хүрээнä 5с-иéн äаãóó шалãах асóóлт ãарãаж ажлын баéрóóäаä үзлэã хиéж үнэлãээ ãарãав. Компаниас зохион баéãóóлсан “SEL релений ашиглалт, программ хангамж”-ийн сургалтанд Г.Ууганбаяр, Ц.Пүрэвтогтох, Дэлхийн банк, Эрчим хүчний яамны зохион байгуулсан “Ухаалаг сүлжээ” сургалтанд Д.Золзаяа, В.Адъяа нар хамрагдлаа.

Орхон аймгийн Онцгой байдлын газар, Улаан загалмайн нийгэмлэгээс хамтран зохион явуулсан *Аврагч-2013* тэмцээнд манай салбарын монтёр Х.Сундуй ахлагчтай *Дамжуулах сүлжээ* багийнхан хурд, хүч, авхаалж самбаагаа дайчлан амжилттай оролцлоо.

Салбарын алба, хэсгүүд сарын давтан зааварчилгааг төлөвлөгөөний дагуу явуулж, нийт 93 хүн хамрагдаж, өдөр тутмын зааварчилгааг давхардсан тоогоор нийт 896 хүнд өгч ажилласан байна.

Салбарын харъяа дэд станцууд, алба, хэсэгт дасгалууд төлөвлөгөөний дагуу явагдаж, АЭД, ГЭД, ОЭД-ийг тус бүр 6 удаа

явуулж 65 хүн хамрагдсан байна.Хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл

ахуйн анхан шатны үзлэгийг давхардсан тоогоор 69 удаа хийж, нийт 72 зөрчил, II шатны үзлэгийг 19 удаа явуулж нийт 24 нэриéн зºрчлиéã илрүүлэн устгуулах арга хэмжээг авч ажиллалаа.

Манай салбарын хамт олон 09-р сарä нийт 53 нэриéн ажлыг нарядаар, 87 ажлыг шийдвэрээр гүйцэтгэж, ажлын байр бэлтгэн ажилд оруулж, ажил гүйцэтгэх бригадын 207 ãишүүнä тухайлсан зааварчилгааг өгч ажилласан байна.

Галын аюулаас урьдчилан сэргийлэх үзлэг шалгалтыг 5 удаа хийж, 5 хэсэг нэгжийг хамарч, 9 зөрчлийг илрүүлэн устгалаа. 30 ширхэг галын хор шинээр авч ажлын байруудад нөхөн хангалт хийлээ.

Х.Сóнäóé ахлаãчтаé *Дамжóóлах сүлжээ* баãиéнхан

ХАÁЭА ÈНЖЕНЕР , ДОТООД ХЯНАЛТЫН АЖÈЛТАН Ё.АРÈУНАА

Түрүүч нь 4 нүүрт

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð6


Ç¯¯í-ªÌíªÄ á¯ñèéí ñàëáàð

Говийн салбар байгуулагдавГовийн аймгуудад сүүлийн жилүүдэд

уул уурхайн үйлдвэрлэл эрчимтэй хөгжиж, цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээ өсөн шинэ шинэ шугам дэд станц олноор баригдаж байна. Өмнөговь аймагт л гэхэд Тавантолгой, Оюутолгой, Даланзадгадын 110/220 кВ хүчдэлийн ЦДАШ, дэд станцууд угсрагдан түрүүчийг нь улсын комисс хүлээн авч ашиглалтанд оруулснаар манай салбарын үйлчлэх хүрээ баруун урагшаа 1000 гаруй км суналаа.

Манай салбараас төрөн гарч буй Говийн бүсийн салбарын даргаар Хэнтий аймгийн эрчим хүчний үйлдвэр болон Багануурын ЦШС-ний Хэнтий салбар, УБЦТС ТӨХК-нд олон жил үр бүтээлтэй ажилласан Д.Цэрэндамба инженер, салбарын ерөнхий инженерээр манай компаний Төвийн салбарт ерөнхий инженерээр ажиллаж байсан М.Энхсод инженер, ахлах нягтлан бодогчоор Н.Мөнх-Эрдэнэ нар томилогдов.

Даланзадгад 110/35/10кВ дэд станц хүчдэлд залгагдав

Тавантолгой дэд станцаас 110 кВ ЦДАШ-

аар Даланзадгад 110/35/10 кВ дэд станцыг 2013 оны 8-р сарын 26-наас 28 ны өдрүүдэд Эрчим хүчний яамны Цэрэнжамцаар ахлуулсан техникийн комисс ажиллаж ажлын хүчдэлд залгав.

Даланзадгад 110/35/10 кВ дэд станцыг Дархан-Сэлэнгийн ЦШСГ-ын инженер Б.лүндэвээр ахлуулсан 40 гаруй ажилтан ажилчид 2 сар хөдөлмөрлөн барилга угсралтын ажлыг амжилттай дуусган говь нутгийн олон түмнийг илч гэрлээр хангах сайхан үйлс бүтээв.

“Дархан Сэлэнгийн Цахилгаан Түгээх Сүлжээ” ХК нь Засгийн газрын 2001 оны 8-р сарын 1-ний 164-р тогтоолоор төрийн өмчит хувьцаат компани болж, Засгийн газрын 2003 оны 11-р сарын 27-ны 716-р тогтоолоор хувьчлагдан “Хасвуу” ХХК-ны харъяалалд 100% шилжсэн, 35 кВ 611км агаарын шугам 28 дэд станц, 6-10 кВ 13655км кабель болон агаарын шугам 480 дэд станцын ашиглалт засвар үйлчилгээг хариуцсан 360 гаруй ажилтантай үйл ажиллагаа явуулж байна.

Тус компаний ИТА ажиллагсад нь 2010 онд Өндөрхаан-Баруун Уртын 250 км гаруй 110 кВ ЦДАШ-ын барилга угсралтын ажил

хийсэн баялаг туршлагатай хамт олон юм.

Шинэ хэрэглэгчидГовь нутгийн байгалийн баялгийг

түшиглэсэн үйлдвэр уурхайнууд өдрөөс өдөрт олширсоор байгаагийн нэг илрэл бол Тавантолгой 110/35/10 кВ дэд станцын 10 кВ ХХБ-аас орон нутгийн “Тавантолгой” ХХК-ны уурхайг яч¹12-оос “Тосгон”, “Эрдэнэс Таванголгой” ХХК-ны уурхайг яч¹14-өөс “Эрдэнэс” гэж нэрлэн 2013 оны 8-р сарын 29-нд залгаснаар 10 кВ ХХБ-д анхныхаа хэрэглэгчдийг холбов.

Засварын мэдээМанай салбар 8-р сард их засвараар

Мандалговь дэд станцад автомашины граж дотоод нөөц бололцоогоо дайчлан барьж, мянганы замын босоо тэнхлэгийн зам ашиглалтанд орсон даруй хужир мараатай тоос шороогоор бохирдсон Сайншанд 110 кВ ЦДАШ-ын уртын дагуу бүх дүүжин элементийг угааж цэвэрлэх 4 ажил хийж, ТЗБАХ-ны ажлаар Чойрын засварын бригад Айраг дэд станцын 110 кВ ОДКЗ-1,2-ыг Мандалговь дэд станц болон Айраг дэд

станцын 110 кВ систем шиний тонооглол шинэчлэлийн ажлаас чөлөөлөгдсөн ВМТ-110 таслуураар солив.

Урсгал засварын ажлаар Сайншандын ОПУ-гийн дээвэр, Замын-Үүдийн хүзүүвчийн төмөр дээвэр, Багануур 110 кВ Тойруу СШ-ны салгуурууд, Чойр Айраг Багануурын хэмжүүрийн хэрэгсэл зэрэг 21 ажил хийж. Тавантолгой Т-2 тосны нэвчилт зогсоох, 35 кВ ХТ-1 Аф гал хамгаалагч, Баянмөнх Т-1-ийн хийн реле 207-р ЦДАШ болон Багануур дэд станцын 220 кВ СШ-нд нэвт цохигдсон, хагарсан элемент солих зэрэг ашиглалтын үед гарсан 16 гэмтэл устган, Мандалговь кабелийн суваг цэвэрлэх, Айраг 110/35 кВ ИХБ-ын цахилгаан тоноглолд дээд үзлэг болон 110 кВ ЦДАШ-ын ээлжит үзлэг зэрэг ашиглалтын түвшин дээшлүүлэх үзлэг үйлчилгээний 11 ажил хийсэн.

БРА 93-43, УБВ 00-35 машинуудын техникийн бэлэн байдал болон аюулгүй байдлыг ханган 3,9 сая төгрөгний сэлбэг материал дугуй авч тавьсан.

Өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын талаар эрчим хүчний салбарын удирдах ажилтны шуурхай зөвлөгөөнЭХЯ-д боллоо. Зөвлөгөөнд Эрчим хүчний сайд М.Сономпил, дэд сайд Д.Доржпүрэв, Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Дэлгэрцогт, Эрчим хүчний зохицуулах хорооны дарга С.Отгонбаяр нар болон яамны газар хэлтсийн дарга нар, салбарын үйлдвэр аж ахуйн газрын удирдлагууд, төсөл хөтөлбөрийн зохицуулагч гээд 100 гаруй хүн оролцлоо.

Шуурхай зөвлөгөөний эхэнд ЭХЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Ц.Баярбаатар өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын талаар дэлгэрэнгүй танилцуулга хийлээ. Эрчим хүчний өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг хангахын тулд яамны зүгээс бодлого, үйл ажиллагааны хүрээнд ихээхэн ажлыг төлөвлөж хэрэгжүүлсны үр дүнд өвөлжилтийн бэлтгэл ажлыг зохих түвшинд хангалаа гэж тэр хэллээ. Салхитын 50 мегаваттын салхин станц ашиглалтад орж, ОХУ-аас нийлүүлэх цахилгаан эрчим хүчийг 30 мегваттаар нэмэгдүүлэх болсноор эрчим хүчний нөөцийг нийтдээ 80 мегаваттаар нэмэгдүүллээ. Түүнчлэн дотоод зохион байгуулалт, хуваарилалтыг сайжруулснаар чамгүй нөөц бүрдүүлэх боломжтой. Салбарын хэмжээнд их болон урсгал засвар, шугамын өргөтгөлийн ажлууд графикийн дагуу хийгдсэнээр цахилгаан, дулааны дамжуулах чадал нэмэгдэж байна

гэж тэр хэллээ.Дараа нь салбарын үйлдвэр, аж ахуйн

нэгжийн удирдлагууд өвөлжилтийн бэлтгэл ажлынхаа талаар товч танилцуулж, тулгамдаж байгаа асуудлаа хөндөж тавилаа. Тэр бүхэнд яамны удирдлагууд тодорхой хариулт өгч, шийдвэрлэх арга замын талаар санал бодлоо хэллээ.

Шуурхай зөвлөгөөнд оролцсон Эрчим хүчний зохицуулах хорооны дарга С.Отгонбаяр хэлэхдээ “Эрчим хүчний зохицуулах хорооны зүгээс олон жилийн турш яригдаж байсан эрчим хүчний үнэ тарифт зохих өөрчлөлт оруулснаар салбарын хэмжээнд алдагдал буурч, санхүүгийн чадамж тодорхой хэмжээгээр сайжрах болно. Бид тодорхой тооцоо

судалгаа хийж үнэ тарифийг өөрчлөхдөө 2015 оны эхэн гэхэд эрчим хүчний салбар алдагдалгүй ажиллах нөхцөл бүрдэнэ гэж үзсэн. Цаашид эрчим хүчний салбарын хөгжлийг урагшлуулахын төлөө хамтран ажиллая” гэв.

ЭХЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Д.Дэлгэрцогт хэлэхдээ “Эрчим хүчний салбарт урьд хожид байгаагүй их бүтээн байгуулалтын ажил өрнөж байна. Нийт мөнгөн дүнгээр авч үзвэл 500 тэрбум төгрөгийн хэмжээний ажил хийгдэнэ. Энэ бүхнийг хугацаанд нь чанартай гүйцэтгэснээр их бүтээн байгуулалтын ажилд шаардлагатай эрчим хүчний хэрэгцээг бүрэн хангах нөхцөл бүрдэнэ. Иймд шаардлагатай төсөл хөтөлбөр, тооцоо судалгааг заасан хугацаанд цаг алдалгүй хийж гүйцэтгэх хэрэгтэй. Үүнээс болж төлөвлөсөн ажил хоцрох хандлагатай байна” гэж анхааруулав.

Шуурхай зөвлөгөөний төгсгөлд Эрчим хүчний сайд М.Сономпил хэлэхдээ “Ямарч гэсэн энэ өвлийг өнөтэй давах бэлтгэлийг манай салбарынхан урьдын адил хангаж чадлаа. Эрчим хүчний нөөцийг 80 мегаваттаар нэмэгдүүлж чадлаа. Техникийн нөхцөл шинээр авсан үйлдвэр аж ахуйн нэгжүүдийг эрчим хүчээр хангах нөхцөл бололцоо бүрдлээ. Амгалан ДЦС-ын барилгын ажил эхэллээ, Таван толгойн ДЦС-ын тендер шалгаруулалт боллоо, ДЦС-4-ын 100 мегаваттын, ДЦС—ын 50 мегаваттын өргөтгөл ажлууд хийгдэж байна. Энэ бүхэн ирэх жил хийгдсэнээр эрчим хүчний хэрэглээг бүрэн хангах нөхцөл бүрдэнэ гэж үзэж байна. Хамгийн гол нь бид сахилга хариуцлагаа сайжруулж,

нөөц бололцоогоо дайчилж, хөдөлмөрийн бүтээмжээ дээшлүүлж ажиллавал эрчим хүчний дутагдал гарахгүй. Өвөлжилтийн бэлтгэл ажлын байдлыг харахад эрчим хүчний дутагдлаас болж хязгаарлалт хийх нөхцөл үүсэхээргүй байна. Осол аваари, хариуцлагагүй байдлаас болж тасалдал гарч байгаа гэдгийг онцгой анхаарч, энэ талаарх мэдээллийг олон нийтэд өгөхдөө ч үнэн зөвөөр хүргэж байх хэрэгтэй байна” гэв.

ЭХЯ

Эрчим хүчний салбарын өвөлжилтийн бэлтгэл хангагдаж байна

Азийн хөгжлийн банкны технийкийн тусламжаар хэрэгжүүлж байгаа “Эрчим хүчний хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах” төслийн төгсгөлийн тайлангийн хэлэлцүүлэг 2013 оны есдүгээр сарын 6-ны өдөр Корпорейт зочид буудалд боллоо.

Хэлэлцүүлгийн нээж Эрчим хүчний дэд сайд Д.Доржпүрэв, АХБ-ны Зүүн Азийн бүсийн хөгжлийн газрын Эрчим хүчний хэлтсийн мэргэжилтэн Шигүрэ Ямамура нар үг хэлж, “Эрчим хүчний хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө боловсруулах” төслийн багийн ахлагч Майкл Эммертон “Эрчим хүчний бодлогын асуудал”, төслийн эрчим хүчний эдийн засгийн шинжээч Сакари Оксанен “Монгол Улсын эрчим хүчний стратеги”, төслийн санхүүгийн шинжээч Алла Евдокимова “Эрчим хүчний хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх нь” гэсэн сэдвүүдээр тус тус илтгэл тавьж хэлэлцүүллээ.

Мастер төлөвлөгөөний хэлэлцүүлэг боллоо

ЭХЯ

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð 7


Хэмнэлт гаргалаа гаргалаа гээд эрчим хүчний 70 гаруй тэрбум төгрөгийн алдагдлыг нөхөөд явчихна гэсэн ойлголт байхгүй.Тодорхой хэмжээнд нүүрс, эрчим хүчний үнийг нэмэх шаардлага байгаа.Зөвхөн нүүрс гэлтгүй тээвэрлэлт нь төмөр замаар явдаг.Тээврийн зардал нь хүртэл маш бага.Эдгээр нөхцөлийг харж үзээд эрчим хүчний үнэд өөрчлөлт оруулж байгаа.Улсын хэмжээнд айл өрхүүдийн 68 хувь нь 150 кВт-аас доош эрчим хүч хэрэглэдэг.150 кВт-аас доош эрчим хүч хэрэглэдэг айлуудын төлбөр нэмэгдэхгүй.

151 кВт-аас дээш эрчим хүч хэрэглэсэн айлуудын төлбөр 26 төгрөгөөр нэмэгдэж 96 төгрөг төлнө.Харин уул уурхайн салбарынхан дээр 30 гаруй төгрөг нэмэгдэж байгаа.

-151 кВт-аас дээш эрчим хүч хэрэглэж байгаа айлуудын цахилгааны төлбөр 26 төгрөгөөр нэмэгдэхэд алдагдлаасаа гарах боломж байгаа юу?

-Томоохон өөрчлөлт гарахгүй ч зургаан тэрбум орчим төгрөг хэмнэх боломжтой.Ард иргэдийг цахилгаан эрчим хүчийг хэмнэлттэй, ухамсартай хэрэглэхийг уриалмаар байгаа юм.Өдөржин гудамжны, айлууд гэрэл асч л байдаг боловч тоодоггүй.Тэгсэн хирнээ гар утсаар ярихдаа хурдан яриарай миний нэгж гүйгээд байна гэдэг.Эрчим хүчний үнэ хэт хямд байгаагаас мэдрэгдэхгүй байх шиг санагддаг.

Бид ОХУ-аас эрчим хүч 133 төгрөгөөр авдаг.Рублийн ханшаас шалтгаалан 140 төгрөг хүрч байна.Гэтэл эрчим хүчний үнэ нэмэгдэхээс өөр арга алга.

Эрчим хүчний хамгийн том хэрэглэгч “Эрдэнэт”, “Бороо гоулд”-д 100 төгрөгөөр өгч байгаа.Ядаж баланслах хэмжээнд хүргэе гэсэн бодолтой байна.Түүнээс ашиг хараад байх юм алга.“Оюу толгой”-н хувьд Хятадаас 200 төгрөгөөр эрчим хүч авч байна.

-Улаанбаатарын утааг багасгах хөтөлбөрийн хүрээнд үдшийн 21 цагаас өглөөний зургаан цаг хүртэл цахилгааныг хөнгөлөлттэй үнээр өгдөг.Энэ хөнгөлөлт өнөө жил хэрэгжих үү?

-Хэрэгжилгүй яахав.17-22 цагийн хооронд эрчим хүчний ид ачаалал эхэлдэг.21 цагаас өглөөний 6 цаг хүртэл 60 төгрөгөөр хэрэглэх боломжтой.Ингээд тарифыг нь заагаад өгчихөөр иргэд хямдралтай үед нь цахилгаан халаагууруудаа залгах боломжтой болж байгаа юм.

-Удаан дуншиж буй “ТЭЦ 5”, “Амгалан”-гийн станцуудын талаарх сүүлийн үеийн ямар мэдээ байна вэ?

-Олон жил яригдсан “ТЭЦ 5”-ын тендерийг наймдугаар сарын 26-ны өдөр эцэслэсэн.Төрийн ордонд сэтгүүлчдийн нүдэн дээр тэднээс сүүлчийн саналыг нь авсан.Энэ нь юу вэ гэхээр анх удаа тендерийг ийн нээлттэй явуулсан гэж хэлэх гээд байгаа юм.Хоёр консерциумын үнэ, техникийн саналуудыг сонссон.Энэ хоёр

манайх сайн гээд хэл амтай байхад нь хоёр консерциум бие биенээсээ гурав гурван асуулт асууж хариулт авсан.Тэдний техникүүд орчин үеийн дэлхийд хэрэглэгдэж буй төхөөрөмжүүд байсан.Хамгийн гол нь үнэ дээрээс сонгон шалгаруулалт х и й с э н . И н т е р н э ш н л повер консерцуим нэг кВт цахилгааныг 63.40 төгрөгөөр өгөх санал ирүүлснээр тендерийг х э р э г ж ү ү л э х э э р болсон.Засгийн газрын хуралдаанаар гэрээг эцэслэн батална.Газар дээр нь нарийвчлан судалгаа хийгдэж аравдугаар сардаа багтаж шавыг нь тавьж нээлтийг

нь хийнэ. “ТЭЦ 5”-ыг 25 жил ашиглаад улсад хүлээлгэж өгөхөд 450 мВ-ын цахилгаан станц 680 тэрбум төгрөгийн хэмнэлт авч ирнэ.

Амгалангийн дулааны цахилгаан станц дөрөвдүгээр сард консерциумыг шалгаруулсан.Түүнээс хойш дөрвөн сар гаруйн хугацаанд газар чөлөөлөлтийн ажил хийгдсэн.Нийт 30 гаруй айлыг нүүлгэсэн.Ер нь мөнгийг нь өгчихөд айлууд нүүчихдэг юм билээ.Нэг метр кв 1 газрыг дунджаар 100 мянган төгрөгөөр худалдаж авсан.Станц баригдах газрын 30 гаруй хувь нь үлдчихээд байна.Тэнд аж ахуй нэгжүүд үйл ажиллагаагаа явуулдаг юм билээ.Ирэх оны наймдугаар сар гэхэд бид станцыг хүлээлгэж өгөх гэрээтэй.Газар чөлөөлөлтөөс болж дөрвөн сараа алдчихсан ч гэсэн хугацаагаа нөхөж шахуу ажилласнаар ирэх оны аравдугаар сард ашиглалтад оруулах боломжтой гэсэн үг.

-Амгалангийн станцын газарт үйл ажиллагаа явуулж буй компаниуд газрынхаа үнийг нэмээд чирэгдэл учруулж байна гээд байсан даа?

-Газрын үнээс гадна баригдсан барилгуудынхаа үнийг нэмээд байгаа.Нийслэлд энэ тухай мэдэгдэхэд удахгүй шийдвэр гаргаж газрын асуудлыг шийдэж өгөхөөр болсон.Улсын хэмжээний бүтээн байгуулалтын ажил хийхэд ард иргэд, аж ахуй нэгжүүд хөндлөн хэвтээд газраа чөлөөлж өгөлгүй асуудал үүсгээд байдаг нь харьцангуй гайгүй болсон.Хамгийн гол нь үнэ дээрээ тохирох нь чухал.Амгалангийн газарт амьдарч байсан айлуудад наймдугаар сарын 9-нд мөнгийг нь өгөхөд долоо ч хонолгүй бүгд нүүгээд явчихсан байсан.

-Өвлийн улирал хаяанд ирсэн тул дулаан, цахилгаан тасалдахвий гэсэн болгоомжлол байна.Зуны турш хязгаарлалт хийгээд хүнд байсан тухай иргэд яриад байгаа?

-Цахилгаан эрчим хүч дутагдсанаас болж бид хязгаарлалт хийгээгүй.Томоохон засвар үйлчилгээ, өргөтгөл, зам барилгын ажлаас болж цахилгаан тасалдсан.Үүнээс гадна хариуцлагагүйн зуд нүүрлэсэн.Энэ нь юу гэхээр барилга, зам барьж буй компаниуд дураараа газар ухан эрчим хүчний шугамуудыг гэмтээчихдэг.Түүнээс болж тодорхой цагуудад эрчим хүч хязгаарлагдсан тал бий.

Цахилгаан эрчим хүч дутагдсанаас болж бид хязгаарлалт хийгээгүй.Томоохон засвар үйлчилгээ, өргөтгөл, зам барилгын ажлаас болж цахилгаан тасалдсан.

Өвлийн цагт эрчим хүч яалт ч үгүй дутдаг юм.Өнөө жилийн хувьд Салхитын 50 мВ-ын станцыг эс тооцвол шинэ эрчим хүчний эх үүсвэр олох боломжгүй.Манай улс 170 мВ цахилгаан эрчим хүч ОХУ-аас авдаг байсан бол өнөө жил 210 мВ болгож нэмж байгаа.Өнөө жил хоёр хөршөөс цахилгаан авах

тул цахилгаан эрчим хүчний хомсдолгүй өвөлжих боломж бий.

-Нийслэлийн иргэд хэзээнээс цахилгаан дулааны асуудалгүй амьдарч болох вэ?

-Ирэх жил “ТЭЦ IV”-ийн өргөтгөл, Амгалан дулааны станц ашиглалтад орсноор нийслэлийн иргэд дулаан, цахилгаанаар гачигдахгүй. Улсын хэмжээнд ярихад ганц хоёр станц өргөтгөөд, “ТЭЦ 5”-ыг барьснаар асуудал бүрэн шийдэгдэхгүй.Хоёр, гурван жилийн дараа гэхэд дахиад эрчим хүч, дулааны гачигдалд орох магадлалтай. Таван толгойн цахилгаан станц, Багануурын цахилгаан станц, Баруун бүсийн цахилгаан станцын ажлууд хийгдээд дуусахаар дээрдэх байх.Сүүлийн 10 гаруй жил манай салбарт бодпого алдагдсаны улмаас эрчим хүчний эх үүсвэр бариагүй тул 3-4 станц зэрэг барих болчихлоо.Станц барина гэдэг нэг өдөр яриад маргааш нь хийчихдэг ажил биш.

“ТЭЦ IV”-ийн өргөтгөлд гэхэд л 18 сарын хугацаа зарцуулж байна. Нэг станцыг хамгийн хурдандаа 3.6 жилийн хугацаанд барина.Эрчим хүчний асуудлыг төрийн хэмжээнд хурдтай шийдэхгүй бол “ТЭЦ 5”-ыг барина гээд 10 хэрэлддэг шиг юм болбол эдийн засгийн өсөлтийг дийлэхгүй байна.Эрчим хүчний салбар уг нь түрүүнд нь гарч эрчим хүч, дулаанаар хангах ёстой байтал бусад салбарууддаа чирэгдэж байна.Гэхдээ өмнө нь гарахын тулд ажиллана.Манай улс импортолдог бус экспортолдог орон болно.

-Цаг хугацааны хувьд хэзээ энэ хэмжээнд очно гэж?

-Монгол 100 гаруй тэрбумын хүрэн нүүрсний нөөцтэй.Их нүүрстэй хэрнээ эрчим хүч худалдан авч, нүүрсээ гадагш нь худалддаг байдлыг арилгана.Нүүрсийг гадагш нь зөөх биш нүүрсээ шатааж эрчим хүч экспор-толдог орон болох нь чухал.2018-2020 оны үед Монгол Улс эрчим хүч экспортолж эхэлнэ.Ийм бололцоо бий.

-Саяхан сэргээгдэх эрчим хүчний олон улсын форум манайд болсон.Үүнээс ямар шийдвэр гарсан бол?

-Монголчууд бурхнаас заяасан үнэгүй эрчим хүчийг нар, салхи, уснаас гарган авч хэрэглэж болохоор азтай хүмүүс.Энэ гурван эрчим хүчний эх үүсвэр хэнээс ч мөнгө нэхээгүй бэлэн эрчим хүчний уурхай юм.Үүнийг хөгжүүлээд эхэлбэл Монголоо хангалттай хангана.Тийм болохоор Зүүн хойд Азийн Сэргээгдэх эрчим хүчний олон улсыг эх орондоо хоёр дахь удаагаа зохион байгууллаа.Энэ чиглэлийн хөрөнгө оруулалтыг татах ажил хийгдэж байгаа.Манай улс нар, салхи, усны асар их нөөцтэй.

Дэлхий нийтээрээ сэргээгдэх эрчим хүчний салбарыг хөгжүүлэх тал дээр анхаарч байна.Атомын цахилгаан станц, нүүрс шатааж эрчим хүч гаргадаг технологиос дэлхий нийтээрээ татгалзаад эхэлсэн.Абу Дабид төвтэй Сэргээгдэх эрчим хүчний агентлаг гэж бий.Манайд сэргээгдэх эрчим хүчний нөөцийн үнэлгээ хийгдэж байгаа.Сэргээгдэх эрчим хүч нь ихээхэн хэмжээний хөрөнгө шаарддаг тул бид Азийн супер сүлжээ гэдгийг байгуулж байна.Уг сүлжээнд Монгол, Хятад, Солонгос, Япон зэрэг орнууд багтсан.Сүлжээний хүрээнд томоохон ажлууд хийгдэж эхэлсэн.

-Дулаанаар хангагдахгүй барилгуудын нэрс гарсан байна лээ.Зарим барилга нь өвлөөс өмнө оршин суугчдаа оруулах юм яригдаж байсан.Эдгээр байрууд дулааны асуудлаас болж иргэд хохирох гээд байх шиг?

-Тэдгээр барилгууд эрчим хүчний зөвшөөрөл аваагүй барилгууд.Бид зөвшөөрөл өгчихөөд дулаанаа өгөхгүй байгаа асуудал биш.Эхлээд цахилгаан, дулаан дэд бүтцийнхээ зөвшөөрлөө авчихаад барилгаа барих ёстой.Гэтэл зөвшөөрөлгүй барьчихаад дулаанаар хангаач ээ гээд байгаа нь өөрөө хууль зөрчиж байгаа юм.Аж ахуйн нэгж, байгууллагууд,

иргэдээ чирэгдүүлэхгүйн тулд эрчим хүчний салбар хүлээсэн үүргийнхээ дагуу цахилгаан, дулаанаар хангах бодлого барьж байгаа.

Дулааны боломжит чадалдаа тулгаад бид дулаан өгч байна.Ноднин гэхэд дулаанд холбогдоогүй 80 гаруй барилга байсан.Тэдгээр барилгууд дулаанд холбогдсон.

Одоо харин дулаан авах боломжгүй барилгууд нь өнөө жил шинээр баригдсан орон сууцнууд.Гэхдээ дулаан, эрчим хүч авах боломжтой дүүргүүдийн барилгууд дулаанаа авсан.Одоо дулаан эрчим хүч авах боломжгүй газруудад Ар Зайсан, Баянзүрх дүүрэгт Жуковын музейгээс цааших барилгууд орж байна.Тэд Амгалангийн дулааны цахилгаан станцад ирэх жилээс хамрагдана.Цаашид бид дулааны зөвшөөрөл авч хөөцөлддөг бус дулааныг нь өгөх гэж аж ахуй нэгжтэй хөөцөлддөг цаг ирнэ гэдэгт итгэж байгаа.

-Õүйтний эрч чангарч байгаа тул айлууд мод, нүүрсээ түлээд эхэллээ.Өнөө утааны асуудал ахиад л гарч байна.Утаагүй зуух төсөлд 10 гаруй тэрбум төгрөгийг зарцуулсан ч төдий л үр дүнгээ өгөхгүй байна гээд байгаа.Яамны зүгээс арга хэмжээ авч байна уу?

-Улаанбаатарын утааг бууруулах ажлыг манай яам бус нийслэл Цэвэр агаар сангийнхан хийдэг.Гэхдээ салбарын сайдын хувьд хэлэхэд нийслэлийн 20 мянган айлд утаагүй зуух тавьсан байхад төдий хэмжээний айл нүүж ирж байдаг.Үүнийг бүгдийг нь нэг дор шийдэж чадахгүй.Өнгөрсөн жил намайг ажпаа авахад 6000 айл цахилгаангүй байсан.Өнөө жил улсын төсөвт 6 тэрбум төгрөг оруулж УБЦТС тэдгээр айлуудыг цахилгаанд холбосон.Гэтэл өнөө жил цахилгаанд холбогдоогүй 12 мянган айл байгаа.Би гайхаад яагаад ийм олон айл цахилгаангүй болчихов.6000 айлын цахилгааны асуудлыг шийдсэн шүү дээ гэхэд энэ жил шинээр ирсэн айлууд гэж байгаа юм.Тэгэхээр нийслэлд жилд 10-12 мянган айл нэмэгдэн ирж байна.Тэдгээр айлуудыг эрчим хүчинд холбохын тулд улсын төсөвт ахиад 10 гаруй тэрбум төгрөг тусгаж өгөхөөр болсон.

-Сүүлийн үед улсын эдийн засаг хүндэрч байгаа гээд ярих боллоо.Яамны зүгээс ямар нэгэн ажил хийх гэхээр төсвөөс болоод гацаанд орж байгаа зүйл бий юу?

-Эдийн засаг хүндэрлээ гээд манай салбарт доголдоод байгаа зүйл алга.Монгол хүн амныхаа бэлгээр гэдэг дээ.Тийм болохоор эдийн засаг хүндэрчихлээ, болохоо байчихлаа гэдэг асуудлыг яриад байх нь зохимжгүй гэж хувь хүний зүгээс боддог.Засгийн газрын хурал дээр эдийн засгийг салбар бүр дээр нь авч үзэхэд хүндэрсэн салбар цөөхөн байсан.Монгол Улсын эдийн засаг 14.8 хувийн өсөлттэй байна лээ.Барилга, мал аж ахуй, газар тариалан гээд өсөлт гарсан салбарууд байна.

Улсын гол төсвийг бүрдүүлдэг уул уурхайн салбарт үнэ ханш тааруухан гарсан.Гэхдээ тийм их доошоо орчихсон юм алга.Өмнөх жилтэй харьцуулахад хоёр сая тонн нүүрсний экспорт дутуу байна лээ.Эдийн засаг тэлэхийн хэрээр ам.долларын ханш чангарч, монгол төгрөгийн ханш суларч буй зүйл ажиглагдаж байгаа.Үүн дээр Засгийн газар зөв бодлого гаргаад ажиллана.Чингэс бондыг босгодог шиг эдийн засгаа нэмэгдүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалтыг хамгийн түрүүн татаж мөнгөний эх үүсвэрийг оруулснаар эдийн засаг цаашаа тэлээд явах боломжтой.Манай эдийн засаг тартагтаа тулчихсан зүйл алга.

М.Сономпил: Эдийн засаг хүндэрлээ гээд манай салбарт доголдол алга


¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð8


1. Эрчим хүчний зохицуулалт2. Хөрөнгө оруулалтТус хурлыг Эстоний Эдийн Засаг ба

Холбооны Яамны эрчим хүчний салбарын ерөнхий нарйин бичгийн дарга ноён леппиман Андро нээж үг хэлэхдээ “Энэ хуралд төр, хувийн хэвшил, олон улсын банк санхүү, эрчим хүчний компаниуд, мэргэжлийн холбоод, дэлхийд нэр хүндтэй компаниудын төлөөллүүд нэг дор хуран чуулж, эрчим хүчний салбарын цаашдын хөгжлийн ирээдүйг хөндөн ярилцаж, хурлын үйл ажиллагааг үр дүнтэй, амжилттай болгоход өөрсдийн хувь нэмрээ оруулж байгаа нь энэ арга хэмжээний онцлог юм” гэв. Мөн Эстоний эрчим хүчний өнөөгийн байдлын талаар товч танилцуулсан.

Газ, Нүүрс, Эрчим хүчний Олон улсын агентлагийн төлөөлөгч ноён ласло Варро илтэлийнхээ сэдвийг “XXI зууны дуудлага, эрчим хүчний аюулгүй байдал- хөрөнгө оруулалт ба зохицуулал”, гэсэн нь төлөөлөгчдийн сонирхолыг их татаж байлаа.

“Эрчим хүч нь улс төрийн цаг ууртай холбоотой гол дайны талбар” гэж зургаар харуулж тайлбарлахдаа эрчим хүчний салбар нь улс төрийн гол дайны талбар бөгөөд эрчим хүчний хэрэгцээ дэлхийд хамгийн хурдацтайгаар хөгжиж байгааг онцлон тэмдэглэсэн. Үүнээс үндэслэн эрчим хүчний салбарын мэргэжилтнүүд улс төрийн хүмүүстэй илүү дотно болж байж л эрчим

хүчний салбарыг тайлбарлаж, ойлгуулж улс төрийн хүрээнийхэн зөв шийдвэр гаргана гэж онцлон тэмдэглэж байсан.

Тус зурагнаас эрчим хүчний хэрэгцээ ямар хурдацтай өсөж байгааг харж болно

АНУ-ын “Эрчим хүчийг тохируулах улсын коммиссын гишүүн” ноён Тони Кларк-н

“Эрчим хүчний зах зээл дээр төвлөрсөн үр ашигтай өрсөлдөөнийг дэмжих” сэдэвт илтгэл нь олны анхаарлын төвд байсан. АНУ-ын эрчим хүчний зохицуулалтыг тус мужын хуулиас хамаарч 3 ерөнхий зэрэглэлд ангилдаг

1. “Зохицуулах” модель /загвар/ 2. Холимог модель /загвар/3. Бүтцийг өөрчлөх /restructure/

модель /загвар/АНУ-аас ирсэн төлөөлөгчдөөс маш

олон асуулт асууж байсан нь тус улсын эрчим хүчний салбар ямар өндөр түвшинд хүрснийг илтгэж байсан. Бусад орны эрчим хүчний салбар АНУ эрчим хүчний салбараас жишээ авч ажил хэрэг болгодог нь үүнээс харагдаж байсан. Олон тооны инженер мэргэжилтнүүдээ АНУ-руу сургалт семинарт явуулж хүний нөөцөө бэлддэгээ илэрхийлж, хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэх сонирхолтой байдгаа хэлж байсан.

АНУ-ын орон нутгийн дамжуулах компаниуд

Тус зурагнаас харахад дамжуулах компаниуд нь бүгд бие даасан байгууллагууд байна. Эрчим хүчний дамжуулахын бүх процесс нь нээлттэй ба “тунгалаг” буюу ил тод байхаар хуульчилсан байдаг./тушаал ¹890,2007 он/. Орон нутгийн эрчим хүчний дамжуулахын төлөвлөгөөг альтернатив байхаар хуульчилсан /тушаал ¹ 1000,2011 он/. Калифорнийн эрчим хүчний хямралын дараа FERC ¹ 697 тушаалаар зах зээлийг үндэслэн зөвшөөрөлтэй тарифаар борлуулхаар хуульчилсан.

Эстони улсын Esti Energia AS-ийн

удирдах зөвлөлийн гишүүн ноён Сандра лийве-ийн “Европын ба глобалчлалын хэтийн төлөвт уламжлалт бус нефть ба хий – боломж, хөгжлийн хандлага” сэдэвт илтгэл нь мөн олон төлөөлөгчдийн анхаарлын төвд байсан. Эстон Улс эрчим хүчээ хилэлж байгаа орнуудаас авдаг. Өнөөдрийн байдлаар Эстони, латвийн эрчим хүчний үнэ 30 ТВтц байгаа. Эрчим хүчний хэлбэлзэл нь өдөр болгон өөр өөр байдаг. Иймд өөр эрчим хүчний үүсвэр олох нь маш чухал байгаа.

Дэлхийн олон улс занарын тосноос /shale oil/ эрчим хүч гаргаж авч эхэлсэн бөгөөд энэ нь бусад эрчим хүч гаргаж авдаг байгалийн түүхий эдээс хамгийн хямд бөгөөд чанартай юм байна. Занарын тос нь газрын гадаргуунаас тийм ч гүнд байдаггүй бөгөөд нүүрстэй харьцуулбал ээлтэй байгалийн нөөц юм. Нефть агуулсан занарыг олборлоод үүнээсээ занарын тос гаргаж авдаг.

Тус зурагнаас харахад дэлхийн занарын тосны нөөц нефтийн нөөцөөс их байгааг харж болно. Нефтийн нөөц 1638 тэрбум bbl байхад занарын тосны нөөц 3780 тэрбум bbl байна. Занар тосны байгалийн нөөц АНУ-д их байгаа бөгөөд өнөөдрийн байдлаар тус нөөцөө бага хэмжээгээр хэрэглэж байна.

Уламжлалт бус эрчим хүч - занар тосны гол ач холбогдол нь хоёрдогч түүхий эд юм. Уламжлалт бус эрчим хүч нь хоёрдогч түүхий эд гэдгээрээ мөн Европын эрчим хүчний зах зээлд өөрчлөлт оруулж болзошгүй байгаа. Олон улс оронд занар тосны үйлдвэрүүд жил болгон нэмэгдэж байгаа нь тус түүхий эд нь ямар ашигтай, хэрэгцээтэй байгааг харуулж байна. Жишээ нь 1тонн нефт агуулсан занараас 850кВтц эрчим хүч, 128кг /0.82 баррел/ занарын тос /нефть/, эсвэл 35 Нм3 (11200 ккал/м3 ) нефт агуулсан занараас дундажаар 170кВтц эрчим хүч гаргаж авах бололцоотой.

Доорхи зурагнаас олон улсын эрчим хүчний үнийг харж болно

Дээрх зурагнаас харахад улс орнуудын эрчим хүчний үнэ маш зөрөөтэй байна. Эрчим хүчний үнэ нэмж болно. Тэгэхдээ өөр олон гарц байдгийг анхаарах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь бид өөрсдөө Засгийн Газарт эрчим хүчний салбарын өнөөгийн байдлыг маш сайн ойлгуулах хэрэгтэй. Өөрсдийн бэлдсэн гарцаа өндөр хэмжээнд, энгийн үгээр танилцуулах ёстой. Ингэснээр Засгийн Газар биднийг ойлгож эрчим хүчний салбарт ямар нэгэн зөв алхам хийх болно.

“Ер нь ямарваа нэгэн улс, мужийн хөгжлийн гол суурийн нэг бол эрчим хүчний баталгаа юм. Иймд бид энэ салбарт өндөр ач холбогдол өгч гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалтыг татан дэмжиж ажиллах ёстой. Бас нэг том чухал зүйлийн нэг бол нефтийн үнийг аль болох маш хямд байлгах нь чухал юм”- гэж АНУ-ын Флорида мужаас ирсэн хадагтай лиса Эдгар илтгэлдээ онцлон тэмдэглэж байсан. Норвеги Улсын эрчим хүчний өнөөгийн байдлын талаар жишээ авч товч танилцуулахдаа тус улсын эрчим хүчний сүлжээ нь гадаадын хөрөнгө оруулалтын тусламжтайгаар өнөөдрийн амжилтанд хүрсэн. 1993-2012 оны хооронд эрчим хүчний үнийн өөрчлөлтийг зурган дээр танилцуулсан.

Хамтын ажиллаãаа, ãэрээ эрх зүéн хэлтсиéн мэрãэжилтэн Н.Эрäэнэсүх

12th ERRA Energy Investment and Regulation conference Oлон Улсын Хуралд оролцлоо


¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð 9


Эрчим хүчний яамны сайд М.Сономпил, Эдийн засгийн хөгжлийн яамны сайд Н.Батбаяр нар оролцсон “Эрчим хүчний салбарын бодлого”-ийг танилцуулах уулзалт дээр Тавантолгой цахилгаан станц төслийн захирал М.Энхсайханы танилцуулсан “Цахилгаан станц: Техник, технологийн хөгжлийн хандлага” презентацийг хүргэж байна. 2013 оны 9 дүгээр сарын 29. ЭХЯ-ны хурлын танхим.

М.ЭНÕСАЙÕАН:

Өнөөдрийн уулзалт их чухал ач холбогдолтой. Учир нь эрчим хүчний салбарт Сэтгэлгээний суурь хандлага өөрчлөлгдөх чухал үе болов уу гэж харж байна. Эрчим хүчний сайд М.Сономпил “Өргөтгөх биш, шинэчлэх гэж ярья” гэж хэлсэн. Энэ нь өөрөө асар том шинэ үе юм. Өмнө нь бид эрчим хүчний салбарт хандахдаа станцуудын засвар үйлчилгээг хийх, өргөтгөх хандлагаар хандаж ирсэн байна. Хялбараар нь энд тэндгүй цахилгаан дамжуулах шугам барьдаг байдалтай явж ирсэн. Өнөөдөр шугам гэхээсээ илүү эх үүсвэр буюу цахилгаан станцууд барих, байгаа станцуудынхаа техник, технологийг шинэчилэх нь тулгамдсан асуудал болж байна. Тийм учраас эрчим хүчний эх үүсвэр барихад техник-технологийн ямар шинэ хандлага зонхилж байгааг шийдвэр гаргагч нарт танилцуулахаар энэхүү презентацийг бэлтгэсэн болно.

Миний хөндөх сэдэв нь “Технологи”. Энэ асуудлын хүрээнд Subcritical, Supercritical, Ultrasupercritical технологийн тухай ярина. Мөн техникийн дэвшлийн асуудлын хүрээнд нэг цилиндэрт турбин генератор хэрхэн хөгжсөн тухай ярих болно. Энэ асуудлууд бүгд Монголтой холбоотой юм. Үүнийг ойлгохын тулд цахилгаан станцын үр ашиг гэдэг ойлголтоос яриагаа эхлэе.

Цахилгаан станцад нүүрс эрчим хүчний

үнэлгээгээр 100% ороход цахилгаан станц 39 %-г эрчим хүч болгож, 61%-г алддаг байна. Үйлдвэрлэсэн эрчим хүчнийхээ 3 хувийг өөртөө хэрэглэж, 36 хувийг сүлжээнд нийлүүлэх боловч түүний 3 хувь нь шугамын алдагдал болдог. Цахилгаан станцыг үр ашигтай ажиллуулах нөхцөл нь үр ашгийг эрхэмлэх явдал юм. Өөрөөр хэлбэл үр ашгийн төлөө тэмцэл дэлхий даяар явагдаж байгаа үзэгдэл юм.

Цахилгаан станцын үр ашигт хамгийн ихээр нөлөөлдөг хүчин зүйл бол технологи юм. Үндсэндээ 3 төрлийн технологи байна. Subcritical, Supercritical, UItrasupercritical технологиуд. Дэлхийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлд Subcritical технологи 75%, Supercritical технологи 20% байна. Ойрын 20-30 жилд Supercritical технологи асар хурдтай хэрэглээнд нэвтэрч, манай өнөөдрийн ярьж байгаа технологиуд хоцрогдоно. Үүнийг бид анхаарах ёстой.

Технологи сайжирах тусам үр ашиг нэмэгдэнэ. Дээр яригдаж буй технологийн хоорондын гол ялгаа нь өндөр даралт, өндөр температур. Шинжлэх ухаан, ялангуяа материал судлал ихээхэн хөгжиж байгаа нь технологи хөгжих гол шалтгаан болж байна.

Supercritical технологи орчин үеийн дэлхийн хандлага болжээ. Жишээлбэл: Дээрх зургаас Supercritical технологийн хэрэглээг орон орноор харж болно. Казакстан улс гэхэд 60%-ийн хэрэглээтэй байна. АНУ 30%-ийн хэрэглээтэй байна. Америк, Орос хөгжилтэй орнуудын хэрэглээ яагаад бага байна гэхээр асар их цахилгаан станцуудтай учраас үүнийгээ шинэчлэх ажил нь хувиар тооцоход бага харагдаж

“Цахилгаан станц ба техник, технологийн хөгжлийн хандлага” сэдэвт танилцуулга боллоо

байгаа юм. Supercritical технологи дэлхийн хандлага

болсон өөр нэг шалтгаан нь байгаль орчин. Байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллөөр Supercritical технологи хамгийн бага ул мөр үлдээдэг., Ultrasupercritical технологи бүр маш бага нөлөөтэй байна. Шинжлэх ухаан хөгжсөн улс орнуудыг харахад цаашдаа Supercritical технологийг сонгох хандлагатай байна.

Олон улсын Эрчим хүчний байгууллагаас Supercritical технологийг зөвлөсөн байдаг. Энэ нь олон улсын төвшинд бодлого болоод зарлагдчихсан, улс орнуудыг энэ технологийг нэвтрүүлэхийг шахаж байна. Бид Supercritical технологийг нэвтрүүлж чадахгүй байгаа, энэ тухай ч ярихгүй байна. Би хувьдаа манай шийдвэр гаргагч нар үүнийг анхааралдаа авах ёстой гэж бодож байна.

Subcritical, Supercritical гэж юуг хэлж байна вэ гэдгийг дээрх зургаар үзүүлэхийг зорьлоо. Ус шингэн төлөвөөс хийн төлөвт шилжих тэр мөчийг Critical гэдэг. Энэ үеэс доор байгаа бол Subcritical, ойр байгааг Supercritical, дээш байгааг Ultrasupercritical гэж нэрлэдэг.

Уурын зуух дээр харьцуулж үзвэл. Дээрх байдалтай харагдах болно. Усыг буцалгаж, уураар турбин генераторыг эргүүлдэг. Supercritical технологи нь усыг буцалгалгүй, тогоо халуун үед усыг цацаж буцалгах дамжлагагүй хийн төлөв байдалд оруулж генераторыг эргүүлдэг. Энэ нь цахилгаан станцын үр ашгийг нэмэгдүүлдэг. Үүний төлөө дэлхий даяар өрсөлдөж, энэ хандлага руу чиглэсэн байна.

Supercritical технологи нь subcritical технолгиос 6-8% өндөр өртөгтэй боловч ашиглалтын зардал бага, үр ашигтай технологи юм.

Яагаад Supercritical технологийг сонгох хэрэгтэй вэ гэхээр үр ашиг өснө, Экологийн шаардлага хангана, найдвартай

ажиллагаа баталгаажна, эрчим хүчний үнэ өрсөлдөх чадвартай байна, төсөлд хөрөнгө босгох магадлал өснө. Яагаад бид Supercritical технологийг сонгож чадахгүй байгаа вэ гэхээр хэрэглэгч багадаад байна. Миний хариуцаж байгаа Тавантолгой цахилгаан станц төсөл дээр хэрэглэгч маань харьцангуй багадаад байгаа учраас энэ технологийг сонгож чадахгүй байгаа юм. Гэхдээ төвийн системийн хувьд ЦС-ын шинэчлэл дээр технологийг жижгээр сэтгэх хэрэггүй юм.

Энд цахилгаан станцын техник хэрхэн хөгжсөн тухай ярина. Дээрх зургаас генератор, 3 хэсэг турбиныг харж болно. Өндөр чадлын уурын турбин хийхийн тулд олон цилиндртэйгээр хийгддэг байна. Хүчин чадал их болох тусам термодинамик үйл явцыг зохицуулахын тулд олон цилиндр ашигладаг байна.

Дээрх зургаас Монголд ашиглаж буй турбиныг судалгааг харж болно.

Монголд ашиглагдаж байгаа Оросын Т-100-130 буюу Монголд ашиглаж буй хамгийн хүчтэй турбины анхны модел 1961 онд бүтээгдсэн байдаг. Үүнээс хойш Оросууд энэ моделийг 4 удаа шинэчилсэн байх бөгөөд тэдгээр нь 3 цилиндртэй, 2 цилиндртэй хийгддэг. Цилиндрийн тоо ихсэх нь сайн үзүүлэлт биш. Сүүлийн үед нэг цилиндртэй турбинууд зах зээлд боломжтой болжээ. Энэ бол Монголд хамаарах асуудал юм. Япон, Германы судалгаанд түшиглэж ярья.

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð10


Дээрх зургаас Японы нэг болон хоёр цилиндрт турбины судлгааг харж болно. Single casing turbine буюу нэг цилиндрт турбиныг 250МВт хүртэлх чадалтайгаар хийж болдог байна.

Нэг цилиндрт турбинд шилжихийн ач холбогдол нь өртөг, угсралт, холболт, ашиглалтын зардлыг багасана. Дээрх зургаас нэг цилиндрт турбины зураглалыг харж болно.

Дээрх зургаас олон цилиндр, нэг цилиндрт турбиныг харьцуулж болно.

Нэг цилиндрт турбины өөр нэг давуу тал нь компакт хайрцаглагдсан байдал. Энэ нь турбиныг үйлдвэр дээр нь угсраад туршаад авчирна гэсэн үг юм.

Төгсгөлд нь хэлэхэд бид эрчим хүчний

салбарт техникийн шинэчлэл хийхдээ техник, технологийн дэвшлийг анхаарч авч үзэх хэрэгтэй байна. Энэхүү презентаци нь зөвхөн бодлогын шийдвэр гэргагчдад туслах зорилготой юм. Танилцуулгад хөндсөн асуудлыг анхааралдаа авч эрчим хүчний салбарт техник, технологийн дэвшил гаргах явдал нь мөн энэ салбарын инженер, техникийн ажилтнуудын хичээл зүтгэлээс их хамаарах бизээ.

Орчин үеийн техник технологийн дэвшилд суурилсан Цөмийн эрчим хүчний станцыг ашиглах явдал нь Монгол Улсын эдийн засгийн тогтвортой хөгжлийг хангах, хүн амын өсөн нэмэгдэж байгаатай уялдан гарч ирж байгаа эрчим хүчний хэрэгцээг хүрээлэн байгаа орчинд ээлтэй технологиор хангахтай салшгүй холбоотой.

“Өнөөдөр” сонины 2012.02.02-ны өдрийн 026(4491) дугаарт Р.Оюунцэцэгийн бичсэнчлэн цөмийн эрчим хүчний станцыг Монголд барих нь аз туршсан хэрэг биш юмаа.

Урьд өмнө нь гарсан цөмийн ослууд

нь ажиллаж байгаа хүмүүсийн ажлын хариуцлага, технологийн хуучирсан байдал, байршлын сонголтын асуудалд алдаа гаргасантай холбоотой. Харин нэгдүгээрт энэ бүхнээс сургамж авах, хоёрдугаарт одоо дэлхийн улсуудын ашиглах гэж байгаа цөмийн эрчим хүчний реакторын технологи, аюулгүй ажиллагаа нь найдвартай хангагдсан, хаягдалгүй технологи нэвтэрч байгааг манай улс ч гэсэн авч ашиглах урьдчилсан судалгааны ажлууд хийгдэж байгаа юм.

Манай Улсын эрчим хүчний хэрэглээ жилдээ дунджаар 3,5%-иар өсөж байгаа боловч цаашид уул уурхай, үйлдвэрүүдийг хөгжүүлэхэд маш их хэмжээний эрчим хүч шаардлагатай байгаа юм.

Одоогоор ашиглаж байгаа эрчим хүчний чадал 836 МВт ба ОХУ-аас жилдээ 120 орчим МВт цахилгаан эрчим хүчийг импортоор авч хэрэглэж байна.

Манай дулааны цахилгаан станцуудын технологи хуучирсан, ашиглалтаас гарах хугацаа нь болсон, мөн нүүрс түлж эрчим хүч үйлдвэрлэж байгаа нь хүрээлэн байгаа орчны бохирдол, түүний дотор агаарын бохирдол эрс өсөж, хүн амын эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлөх хэмжээнд хүрснийг судалгааны дүн харуулж байгаа юм.

Манай эрчим хүчний станцуудын

өнөөгийн байдлыг авч үзвэл 2 дугаар дулааны цахилгаан станц 2012 онд, 3 дугаар дулааны цахилгаан станц 2016 онд, Дарханы цахилгаан станц 2025 онд, Эрдэнэтийн цахилгаан станц 2029 онд ашиглалтын хугацаа нь тус тус дуусах юм.

Нүүрстөрөгч ялгаруулалтын хэмжээгээр нь дэлхийн улсуудыг авч үзвэл манай улс 95 дугаар байранд орж байгаа бөгөөд 10 895 мянган тонн нүүрстөрөгчийг жилд гаргаж байгаа нь дэлхийн гаргаж байгаа нүүрстөрөгчийн 0.04%-ийг эзэлдэг. Нүүрстөрөгчийн ялгаруулалтыг тодорхой хэмжээгээр бууруулах, дэлхийн дулаарлыг багасгах нь бүх улсуудын гол бодлого болж байна. Энэ бол манай улсын хувьд ч тулгамдсан асуудал.

Ялангуяа өвлийн улиралд хот суурин газруудын агаарын бохирдол ихсэж, түүнд агуулагдаж байгаа хорт хий, бусад бохирдуулагч бодисын хэмжээ зөвшөөрөх утгаас олон дахин ихсэж, хотын хүн ам, түүний дотор бага насны хүүхдүүдийн амьсгалын замын өвчлөл ихсэж, улмаар уушгины хорт хавдар болон бусад төрлийн өвчин эмгэг үүсэх нөхцлийг бүрдүүлж байгаа нь судалгааны дүнгээс харагдаж байгаа юм.

2030 онд манай улсын эрчим хүчний өсөлт урьдчилсан с у д а л г а а г а а р 3000 орчим МВт болох төлөвтэй байгаа бөгөөд н ү ү р с т ө р ө г ч и й н я л г а р у у л а л т ы н хэмжээ 3-4 дахин нэмэгдэх төлөвтэй байна.

Дэлхийн аль ч улс орнууд өөрийн улсын эрчим хүчний түүхий эдийн нөөцөд тулгуурлан эрчим хүчний эх үүсвэрээ сонгодог. Манай улсын хувьд нүүрсний нөөцтэйгээс гадна ураны нөөц ихтэй учраас уг 2 эх үүсвэрийг голлон ашиглах нь зүйтэй. Хэдийгээр манай улс нүүрсний нөөц их байгаа хэдий ч үүнийгээ нөөцлөн химийн үйлдвэрийн түүхий эд болгон ашиглавал эдийн засагт чухал ач холбогдолтой болно.

Нэгэн жишээг энд авч үзвэл: 200 МВт-ын бага чадлын цөмийн эрчим хүчний реактор ашиглан эрчим хүч үйлдвэрлэхэд жилдээ дунджаар 1,5 сая тонн нүүрсийг хэмнэн, нүүрсний үнийг дэлхийн жишгээр авч үзвэл 115 сая ам долларын ашиг олох бололцоотой бөгөөд ингэснээр нүүрсний нөөцийг нэмэгдүүлж, химийн үйлдвэрийн түүхий эд болгон ашиглах боломжтой юм. 300 МВт-ын цөмийн эрчим хүчний станцыг 2021 оноос ашиглаж эхэлснээр 2021-2035 оны хооронд нийт 22,4 сая тонн нүүрс нөөцлөх ба энэ нь 1,7 тэрбум ам доллартай тэнцэх ашиг олох боломжтой болохыг судалгаа харуулсан. Цаашид нарийвчилсан судалгаануудыг

хийхээр төлөвлөн ажиллаж байна.Цөмийн эрчим хүчийг ашиглан эрчим

хүч үйлдвэрлэснээр эрчим хүчний үнэ одоо байгаагаас нэмэгдэхгүй. Харин сэргээгдэх эрчим хүчээр цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэвэл эрчим хүчний үнэ 3-4 дахин нэмэгдэх юм.

Эрчим хүчний хөгжлийн судалгаагаар 2050 он гэхэд цөмийн эрчим хүч дэлхийн эрчим хүчний голлох эх үүсвэрүүдийн нэг болох төлөвтэй байна. Цаашлаад цөмийн хаягдлыг боловсруулан уран, плутонийн холимог түлш үйлдвэрлэн эрчим хүч үйлдвэрлэх, устөрөгчийн нэгдлээр эрчим хүч гарган авах технологиудыг эрчимтэй хөгжүүлж байна.

Дэлхийн хүн ам 2050 он гэхэд дунджаар 9,2 тэрбум болох төлөвтэй байгааг Нэгдсэн Үндэстний Байгууллагаас гаргасан. 2030 онд дэлхийн цөмийн эрчим хүч 18% болтлоо өсөж, нүүрсээр гаргах эрчим хүчийг 50% бууруулах ба усны эрчим хүчийг

нэмэгдүүлэхээс гадна ус төрөгчийг ашиглаж эхэлнэ.

Дэлхийн эрчим хүчний түүхий эдийн нөөцийн судалгаагаар газрын тосны нөөц 41,6 жил, хийн нөөц 60,3 жил, нүүрсний нөөц 133 жил, ураны нөөц 100 жил байгаа боловч цөмийн дэвшилтэд технологийн ачаар хаягдал түлш боловсруулан, холимог түлш үйлдвэрлэн плутонигоор эрчим хүч үйлдвэрлэснээр ураны нөөц 1000 жил болж нэмэгдсэн. Иймээс өндөр хөгжилтэй орнууд цөмийн энергийн салбарыг хөгжүүлэхэд маш их хэмжээний хөрөнгийг зарцуулж байна.

2012 оны 01 дүгээр сарын 01-ний байдлаар дэлхийд нийт 434 реактор ажиллаж байгаа бөгөөд 2050 онд дунджаар 1000 гаруй реактор ажиллах судалгааг Европын “Эдийн засаг, хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх байгууллага”-аас гаргасан ба үүний ихэнх нь Азийн орнууд, тэр дундаа Хятад Улсад байх төлөвтэй байна. Хятад Улсын эрчим хүчний бодлогод нийт 120-оос дээш эрчим хүчний реактор барьж эрчим хүч үйлдвэрлэх бодлоготой байна.

Цөмийн энергийн салбарыг Монгол Улсад хөгжүүлснээр технологийн хөгжлөөр дэлхийд эн зэрэгцэх юм. Иймээс:

Монгол Улсын тогтвортой хөгжлийг хангахын тулд орчин үеийн техникийн шийдлээр аюулгүй, байгаль орчинд ээлтэй, эдийн засгийн хувьд үр ашигтай гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн цөмийн эрчим хүчийг ашиглах нь чухал. Энэ байдалд тулгуурлан манай Улсын Их Хурал, Засгийн газар цөмийн энергийн салбарыг хөгжүүлэхээр дараах хууль, бодлого, тогтоолуудыг баримталж байна. Үүнд:

“Монгол Улсын Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан үндэсний хөгжлийн цогц бодлого” УИХ-ын 2008 оны 12 дугаар тогтоол, “Монгол Улсын эрчим хүчний нэгдсэн систем”, УИХ-ын 2007 оны 10 дугаар тогтоол, “Монгол улсын засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр батлах тухай” УИХ-ын 2008 оны 35 дугаар тогтоол, “Монгол Улсын төрөөс цацраг идэвхт ашигт малтмал болон цөмийн энергийн талаар баримтлах бодлого” УИХ-ын 2009 оны 45 дугаар тогтоол, “Цөмийн энергийн тухай хууль” 2009 он, “Хөтөлбөр, төлөвлөгөө батлах тухай” Засгийн газрын 2009 оны 222 дугаар тогтоол зэрэг болно.

Цөмийн эрчим хүчний станц барих асуудлыг Олон Улсын Атомын Энергийн Агентлагийн шаардлагын дагуу манай улс урьдчилсан судалгааны төслүүдийг хэрэгжүүлж, цөмийн эрчим хүч манай улсын эрчим хүчний зайлшгүй нэг эх үүсвэр болох нь бидний судалгаанаас харагдаж байгаа бөгөөд цаашид байршил, реактор сонгох, орчин үеийн дэвшилтэт, найдвартай аюулгүй ажиллагаа нь баталгаатай байх тийм эрчим хүчний станцтай болох шийдлийг эрэлхийлэн ажиллаж байна.

Цөмийн энергийн газар, Цөмийн Технологи нэвтрүүлэх хэлтсийн дарга доктор, профессор Б.Эрдэв

ДЭВШÈЛТЭТ ТЕÕНОЛОГÈТ ЭРЧÈМ ÕҮЧ

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð 11


Цахилгаан эрчим хүч гарган авах хамгийн цэвэр арга зам бол сэргээгдэх эрчим хүчний технологи. Сэргээгдэх эрчим хүчний зонхилох эх үүсвэр гэвэл нар, салхи, ус, газрын гүний дулаан зэрэг болно. Сэргээгдэх эрчим хүч бол хэзээ ч шавхагддаггүй бөгөөд хүн төрөлхтөний өсөн нэмэгдэж буй цахилгаан эрчим хүчний хэрэгцээг байгаль орчинд ээлтэйгээр хангах нөөц бололцоо бий.

Салхин цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх нь салхи буюу агаарын

урсгалын кинетик энергийг цахилгаан энерги болгон хувиргаж буй үйл явц юм. Сүүлийн жилүүдэд хурдацтай өсөж буй сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэрийн нэг бол салхины эрчим хүч бөгөөд 2011 онд дэлхий даяар 40000 гаруй MВт суурилагдсанаас Ази тив жилийн нийт суурилагдсан хүчин чадлаараа тэргүүлэх болов.

Салхин эрчим хүчний нийт суурилагдсан хүчин чадлынхаа

хэмжээгээр Хятад, Америк, Герман зэрэг орнууд дэлхийд тэргүүлж байна. Өнөөгийн техникийн бололцоогоор салхинаас эрчим хүч үйлдвэрлэх нөөц нь одоогийн дэлхийн эрчим хүчний үйлдвэрлэлээс 5 дахин их, харин цахилгаан эрчим хүчний хэрэгцээнээс 40 дахин ихийг гаргах боломж байгаа юм. Байгаль цаг уурын өөрчлөлт, хүрээлэн буй орчины бохирдол, эрчим хүчний аюулгүй байдал, засгийн газрын зүгээс явуулж буй дэмжлэг, салхин

станц барих өртөгийн бууралт зэрэг дээрхи хүчин зүйлүүдээс шалтгаалж салхин эрчим хүч нь дэлхий дахины эрчим хүчний хэрэгцээг хангах тал дээр уламжлалт эх үүсвэрүүдийг орлох гол үүргийг хүлээхээр байна.

Салхинаас эрчим хүч гарган авах механизм

Нар бол салхины эх үүсвэр. Нарны дулаан нь агаарыг жигд бус халааснаас үүдэн, агаарын зарим хэсэг нь халуун, зарим нь хүйтэн болдог. Ингэснээр халуун агаар нь хөнгөн учраас дээшээ хөөрч, хүйтэн агаар хүнд тул халуун агаарын байсан зайг нөхдөг. Агаарын энэхүү шилжилт хөдөлгөөнөөс салхи үүсдэг байна.

Салхин хөдөлгүүр нь салхинд байх кинетик энергийг цахилгаан эрчим хүч болгон хувиргадаг. Салхи үлээхэд турбины далбааг эргүүлдэг. Агаарын урсгал сэнсний далбааг эргүүлдэг. Далбааны эргэлт нь генераторын голыг эргүүлж, цахилгаан үйлдвэрлэдэг.

Салхин паркад олон тооны салхин цахилгаан станцыг суурилуулснаар их хэмжээний цахилгаан гарган авах боломжтой олдог.

Салхины эрчим хүчний ашиг тус

Салхи нь байгалийн шавхагдашгүй үнэгүй нөөц баялаг юм.

Салхины энерги нь хаягдал гаргадаггүй байгальд ээлтэй. Салхин цахилгаан станц нь байгаль орчиныг бохирдуулагч элдэв бодис, нүүрстөрөгчийн давхар исэл болон бусад хүлэмжийн хийнүүдийг ялгаруулдаггүй.

Суурилагдсаны дараагаар салхин станц нь зардалын хувьд маш хэмнэлттэй. Бусад уламжлалт цахилгаан станцуудтай харьцуулахад ашиглалтын зардал бага.

Салхин цахилгаан станц нь цахилгаан үйлдвэрлэх өндөр бүтээмжтэй.

Салхины энерги нь нүүрс, газрын тосноос ялгаатай нь инфляцид өртдөггүй.

Салхины энерги нь улс орны нүүрсний хараат байдлыг бууруулна.

Салхин парк баригдсан газрыг бэлчээрийн, хөдөө аж ахуйн болон өөр бусад зорилгоор ашиглах бүрэн боломжтой.

Салхин эрчим хүч

Нар бол манай нарны системийн төв юм. Нар 5 тэрбум жилийн настай гэж эрдэмтэд үздэг боловч 5 тэрбумаас ч илүү настай байх таамаглал байдаг.

Нарны 80% нь устөрөгч, 20% нь гели, 0.1% нь бусад элементүүдээс бүрддэг байна. Хүснэгт 2.2 нь нарны хэмжээсийг дэлхийн хэмжээсүүдтэй харьцуулан үзүүлэв. Наран дээр явагдаж байгаа цөмийн урвал нь дэлхий дээр ирж байгаа цацаргийн эрчмийг үүсгэдэг. Энэ урвалын үед, Устөрөгчийн 4 цөм (протон 1p) задарч нэг гелийн (альфа бөөм 4α) цөм болдог. Альфа бөөм нь 2 нейтрон 1n, 2 эерэг цэнэгтэй протон 1p. Цаашлаад энэ урвал нь 2 позитрон e+, 2 нейтрон ve, гэрлийн энерги болон задардаг. Тэгшитгэл 2.1 нь наран дээр явагдах урвалыг илэрхийлнэ.

Урвалын өмнөх болон дараах атомуудын бөөмийн массын харьцаагаар устөрөгчийн нийт масс урвалын дүнд буурсан болохыг харж болно. Хүснэгт 3.2 нь урвалын өмнө болон дараах массын ялгааг тооцоолоход хэрэгтэй бөөмүүдийн массыг үзүүлэв. Нейтрон ve –ий массыг тооцохгүй

орхиж болно. Позитрон e+-ийн масс нь электроны масстай тэнцүү байна.

Урвалын өмнөх болон дараах массын зөрөө нь:

Тэгшитгэл 2.2-ийн дагуу тооцоход:

Ийм байдлаар урвалын дараах бөөмийн масс нь урвалын өмнөх бөөмийн массаас бага болдог. Үүссэн массын зөрүү нь гэрлийн энергид хувирна. Доорх тэгшитгэлээр илэрхийлэгдэнэ:

Энд: гэрлийн хурд с=2,99792458*108 м/с. Энэ тэгшитгэлийн дагуу урвалаар суларсан энергийг тодорхойлоход :

Цөмүүдийн хоорондийн холбоос энерги Eb нь урвалын дараах энергийн зөрөө буюу массын ялгаагаар илэрхийлэгддэг. Атомын цөмийг N нейтрон 1n, Z протон 1p гэсэн 2 бөөм бүрдүүлдэг. Энергийн тэнцвэрийг хадгалахын тулд протон нейтроны холбоос энерги нь цөмийг бүрдүүллэхдээ суллагддаг. Альфа бөөмийн массын зөрүү болон 2 протонтой нэгдсэн 2 нейтрон гелийн цөмийн холбоос энергийг тодорхойлдог. Энэ удаад зөвхөн атомын цөмийн тухай авч үзэх ба харин электронуудын талаарх

ойлголтыг нарийвчлан авч үзсэнгүй. Устөрөгчийн атом нь гадаад давхараандаа 1 электронтой байдаг бол гелийн атом нь гадаад давхараандаа 2 электронтой байдаг. Цөмийн нэгдэх урвалын үед, Устөрөгчийн атомуудын 4 электроны 2 нь гелийн атомын бүрхүүл дээр суудаг. Үлдсэн 2 электрон нь позитрон болон гэрлийн энергид шууд хувирдаг. Энэ цацаргалтын энерги нь электроны массын энерги 2,044МэВ-ээс 4 дахин их байдаг. Урвалын туршид суларсан нийт энерги нь 26,731МэВ байдаг. Энэ энерги нь маш бага хэмжээний энерги юм. Гэвч ийм хэмжээний маш олон урвалууд нэгдэж дэлхий дээр хүрэлцэн ирэх гэрлийг үүсгэдэг. Нар секундэд 4,3 сая метр тонн масс алдаж байдаг(Δm=4.3*109 kg/s). Энэ үр дүнгээс нарны гэрлийн эрчимийг тооцвол:

Дээрх хэмжээ нь нарны нийт гадаргуугаас ялгарч байгаа нарны гэрлийн эрчим юм. Хэрэв нэг метр гадаргуугаас ялгарч байгаа энергийг тодорхойлбол:

Нарны гадаргуу нь 1м2 –аас 63,11МВт чадалтай гэрлийн цацраг ялгаруулдаг. Нарны нийт гадаргуугийн 1/15 гадаргуугаас 400ЕЖ-той тэнцэх энерги ялгардаг бөгөөд энэ энерги нь дэлхий эрчим хүчний өнөөгийн хэрэглээтэй тэнцүү байна. Нарны цацаргалтыг абсолют хар биеийн цацаргалттай ойролцоо гэж үзвэл. Энд

Степан Больцманы хууль:нь нарны гадаргуугын температурыг

тооцоход ашиглагдаж болно. Степан Больцманы тогтмол нь σ=5,67051*10-

8 Вт/м2*К4. Үүнээс нарны гадаргуугын температурыг тооцвол:

Зураг 2.2 –д үзүүлсэнээр нарны гадаргуу

болох As талбайгаас цацарсан гэрлийг нарнаас дэлхий хүртэлх радиус бүхий талбай мөн хүлээж авдаг. Гэвч наран дээрх нарны цацаргалт нь дэлхий дээрх нарны цацрагын эрчимээс илүү байдаг.

Me,S*As=Ee*Ase энд Ase=4*π*rse2 бол

дэлхийн гадарга дээр ирэх нарны цацрагын хэмжээ Ee :

Дээрх томъёогоор нарнаас дэлхийн гадаргуу дээр ирж байгаа нарны цацрагийг атмосферийн гадна хүрэлцэн ирж байгаа утгаар тодорхойлдог. Гэвч нар, дэлхий хоёрын хоорондох зай жилийн улирал бүрт өөрчилөгдөж байдаг. Энэ зай нь 1,47*108-1,52*108 км болж өөрчилөгддөг. Үүнээс шалтгаалаад нарны цацраг нь мөн 1325-1420 Вт/м2–ийн хооронд байдаг. Дэлхийн атмосферийн гадна ирж байгаа нарны цацрагийн хэмжээг нарны цацрагын тогтмол гэж нэрлэдэг ба ихэвчлэн доорх утгаар дундажилж авдаг.

Энэ утга нь дэлхийн атмосферийн гадна талд нарны цацрагт перпендикуляр нэгж гадаргуу дээр ирэх нарны цацрагын хэмжээ юм. Дэлхийн гадарга дээр ирэх нарны цацрагийг атмосперийн янз бүрийн нөлөө бууруулдаг. I0нь ихэвчлэн нарны цацрагийн тогтмолыг тэмдэглэдэг.

Нарны цацраг- Наран дээрх урвал

¹9 (97) 2013 îíû 9 ñàð12

Тамхины утаанд агуулагдах бодисТамхины утаанд мансууруулан

донтуулах, хорт хавдар үүсгэх, тэсэрч дэлбэрэх, шууд үхэлд хүргэх зэрэг үйлчилгээтэй 4000 гаруй төрлийн химийн бодис агуулагдаж байдаг. Үүнээс никотин, тамхины бохь, нүүрстөрөгчийн исэл гэх мэт 200 гаруй нь бодис нь хүний эрүүл мэндэд хортой болох нь тогтоогдсон. Жишээлбэл:• Никотин нь судсыг нарийсган цусны

урсгалыг сааруулж зүрх судасны өвчин тусах магадлалыг нэмэгдүүлэх талтай

• Тамхины бохь нь хүний биед шингэж, уушги болон бусад эрхтэнд хавдар үүсэхэд нөлөөлж болно.

• Нүүрстөрөгчийн исэл нь биеийн хүчилтөрөгчийн хангалтад саад учруулсанаар хөдөлгөөнд муугаар нөлөөлдөг.Тамхины хор хөнөөл

• Уушгины хавдрын 90% нь тамхинаас үүдэлтэй.Тамхи татдаг 10 хүний 9 нь уушгины хавдраар нас бардаг.

• Тамхи уруул, амны хөндийн хавдар үүсгэдэг. Буйлны өвчин, шүд сулран, шүдгүйдэх, Залгиур улаан хоолойн хавдар, ходоодны шархаар өвдөх зэрэг шалтгаан болдог

• Тамхи зүрхний шигдээс үүсгэнэ. Цусан дахь хүчилтөрөгчийн хангамж багассанаас эрхтнүүдэд тэжээл дутагдаж зүрх, тархины шигдээс үүсгэдэг.

• Тамхи үр удмыг хөнөөнө. Жирэмсэн эмэгтэйн хажууд тамхи татахад хэвлий дэх ураг 5 дахин илүү хордоно.

• Хорт хавдрын -38%, Зүрх судасны өвчний -34%, Амьсгалын эрхтний өвчлөлийн -28% нь дан ганцхан тамхи татснаас болж үүсэж байна. Иймээс эрдэмтэд тамхи татахыг нэг төрлийн өвчин гэж үзэх болжээ.

Óëààíáààòàð-210136 Õàí-Óóë ä¿¿ðýã×èíãèñèéí ºðãºí ÷ºëºº-45

Óòàñ: 976-70041673976-91078422Ôàêñ: 976-70043287

Äóãààðûã õÿíàñàí: Ä.ÎäìààÄóãààðûã ýðõýëñýí: Ã.Ñ¿õáààòàðÑàíàë, õ¿ñýëò àâàõ öàõèì õàÿã: [email protected]

¯íýã¿é òàðààãäàíà.

Сөрөг нөлөө нь: Ухаан балартна Тэнцвэрээ хадгалах, хөдөлгөөнөө

удирдах чадвараа алдана. . Өөрийгөө удирдах чадвар алдагдана Осолд өртөх, гэмтэх, хүйтний улиралд

осгож үхэх магадлал ихэснэ Согтуу үедээ хамгаалалтгүй бэлгийн

хавьтал үйлдэх эрсдэл өндөр байх Хүчинд автах улмаар ДОХ бусад

халдварууд авах Эмэгтэйчүүд хүсээгүй жирэмслэх

магадлал ихтэй Шар айраг, дарс зэрэг этилийн спиртийг

бага хэмжээгээр агуулдаг согтууруулах ундаанууд нь аюул багатай гэсэн ойлголт хүмүүсийн дунд элбэг байдаг. Гэтэл тэдгээр нь архинд донтох өвчнийг үүсгэдэг байна. Нэг лонх шар айраг нь 50 мл архины согтоох үйлчилгээ үзүүлдэг байна

Õодоод ба нарийн гэдэс Архи нь хоол тэжээлийн адил ходоод

ба нарийн гэдсэнд боловсрогдохгүй. Архи ходоодонд орсны дараа зарим хэсэг нь тэр хэвээрээ ходоодны ханаар нэвтрэн цусны эргэлтэд шууд орно.

Үлдсэн хэсэг нь нарийн гэдэсний ханаар нэвтрэн цусанд ордог. Архи нь улаан хоолой ходоодны бүрхүүл эдийг гэмтээнэ. Ходоодонд өчүүхэн бага архи ороход л ходоодны шүүсийг ялгаруулан өлсөх шинж мэдрэгдэнэ.

Ходоодны ханыг байнга цочроосноос болж салст бүрхэвч нь гэмтэж ходоодны архаг үрэвсэл үүсэж болно. Архи уусан үед хоол идвэл архи ходоодны ханаар шимэгдэж цусанд нэвтрэх явцыг 50 хүртэл хувиар бууруулна.

Сүү, бяслаг зэрэг уургийн зэрэгцээ өөх тостой хоол хэрэглэвэл архинд түргэн хордохоос хамгаална. Хүн нэг удаад хэр зэрэг архи уух буюу хэр хурдан уухаас хордлогын зэрэг хамаарна. Архийг ихээр ууснаас аажуухан уух юмуу бага багаар уувал биед эргэлдэж буй архийг элэг исэлдүүлэн задалж чадна. Ингэснээр хордлогын түвшин багасна.

Элэг Элэг нь архийг нүүрсхүчлийн хий,

ус болгон задалж бие махбодиос зайлуулдаг. Гэхдээ нэг удаад маш өчүүхэн хэмжээний архийг задалж чадна. Ингэж задраагүй архи цусаар эргэлдсээр л байдаг. Нэг хундага архийг элэг задлан цэвэршүүлэхэд 1-3 цаг зарцуулна. Яваандаа элэг гэмтэж хордлогын шинж тэмдэг нь хоол боловсруулах болон зүрх судасны системд нөлөөлнө.

Тархи Архи нь цусны эргэлтээр тархдаг

болохоор бүх эрхтэнд хүрнэ. Тухайлбал хэдхэн минутын дотор тархинд очиж үйлчилнэ. Ингэхдээ тайвшруулах нөлөө үзүүлж тархины үйл ажиллагааг удаашруулдаг. Юм тогтоох буюу эргэн санах үйл ажиллагаанд саад учруулна. Архи их уухад хий юм үзэгдэх, сонсогдох буюу татаж унадаг өвчин үүсэж болно.

Мэдрэхүй Архи нь хүний хараа болон сонсголыг

муутгана. Амтлах, үнэрлэх, хүрэлцэх мэдэрхүйг ч муутгана. Бүх булчингийн үйл ажиллагааг тархи зохицуулан хянадаг учраас өчүүхэн төдий архи уухад ч булчингийн үйл ажиллагаа алдагдана. Ингэснээр хөдөлгөөний зохицуулалт алдагдаж, цаг хугацааны баримжааг мэдрэхээ болино.

Архинд орох үе шатХүмүүсийн архийг хэрэглэж байгаа

дөрвөн үе шат байдаг гэж судлаачид үзэж байна.. Архи хэрэглэдэг ихэнх хүмүүс эдгээр үе шатны алинд хамаарахыг яг таг хэлэхэд хэцүү байдаг. Тэдний хувьд үе шат нь хоорондоо давхцах тул хүмүүс найз нөхдөө аль шатанд хамаарахыг нь тогтооход амаргүй.

I үе шат :Туршин хэрэглэх Эхлээд туршин хэрэглэх үе шатыг судал.

Хүмүүс архийг голдуу туршин хэрэглэж, архи уух зан ааш өөрчлөгдөж байгааг мэдэрдэг. Архи уух сайхан юм шиг санагдана. Гэвч заримдаа сайхан юм шиг боловч гол төлөв эвгүй байдалд оруулна.

АрхИ согтууруулАх ундАА нь ямАр сөрөг нөлөөтэй вэ?

тАмхИ тҮҮнИй хор хөнөөл, гАрАх АргА ЗАмууд

Яваандаа улам муу зүйл тохиолдож архи ууснаас бие өвдөх, толгой өвдөх зэрэг зовиур илэрнэ. Ийм нөлөөнөөс болж зарим хүн архийг бүр жигшдэг. Гэсэн ч ихэнх хүмүүс архийг хэрэглэсээр нөлөөнд нь автсаар

улам их уух хүсэлтэй болж дараагийн үе шатанд шилжин ордог.

II үе шат: Тохируулан

хэрэглэх Архийг байнга хэрэглэдэг

хүмүүс ихэвчлэн олуулаа нийлдэг. Иймд архи уувал яах вэ? гэдгийг мэддэг

бөгөөд архи уух тодорхой шалтгаануудыг сонгодог

байна. Энэ шатанд хэзээ архи уух, хэр зэрэг уух, зэргээ тодорхой

хэмжээгээр хянаж чаддаг. Гэхдээ өсвөр насны хүмүүс архийг тохируулан хэрэглэхдээ муу. Тэд дэндүү их уудаг. Нэг удаа уухдаа 5 буюу түүнээс олон хундага уух нь хэтрүүлж буй явдал юм.

III үе шат : Далимдуулж уух Энэ шат нь архинд орохын өмнөх үе юм.

Туршин уух, тохируулан уух архины таатай сайхан юм шиг нөлөөнд автаж хүмүүс архийг нэлээн хэрэглэдэг. Гол нь тэд сайхан нөлөөг нь мэдрэхийг хүсдэг бол энэ шатанд сэтгэлийн хямрал таагүй байдлыг багасгах буюу арилгах зорилгоор архи уудаг.

Ингээд цухалдах, сандрах, ичихгүйн тулд архи гэдэг хорыг хэрэглэжээ. Залуус энэ шатнаас эхлэн өөрийгөө хянаж, цагдаж чадахаа больж эхэлдэг. Тэр бэрхшээлтэй зүйл таарах болгонд л архи ууж, хаана л үдэшлэг цэнгүүн байна түүнийг хэсэж архидна. Тэгээд хэн нь их архи дааж байгаагаараа бусдадаа гайхуулах болдог. Ингээд архийг хэтрүүлж уусаар бие махбодь нь архины нөлөөнд дасаж, согтохын тулд улам их архи уух болцгоодог.

Энэ бол архинд орж байгаагийн шинж, архинд донтож болзошгүйг сэрэмжлүүлэх гол дохио юм. Ийм үе шатанд орсон залуус амьдралынхаа ихэнх, эрчим хүчийг, наргиж цэнгэх, архидахад зарцуулдаг.

IV үе шат : Архинд орох Эцсийн шат бол архинд орох явдал

юм.Энэ үед орсон хүн архи уусан үедээ өөрийгөө хянаж чадахаа болино. Ийм байдал нь улам лавширна. Гэхдээ энэ хүн архи уух болгондоо согтоно гэсэн үг биш.

Энэ үе шатанд орсон архичид зарим үед тохируулж уудаг хүн шиг өөрийгөө барьж захирч чадна. Ихэнх хүмүүс эцэг эх болон найз нөхдөдөө архи уудаггүй хүн болж харагдах гэж их чармайдаг. Архинд орсон

хүн архи уух үеийн гол зүйл бол тухайн хүн хэр удаан ууж эцсийн үр дүн нь юу болох юм хэдий хэмжээний архи уух вэ ? гэдгийг хэн ч урьдчилан хэлж чаддаггүй аж. Өөрийгөө эмчлэх нь архи уух нэг шалтаг болдог. Архинд орсон хүн архи уугаад огт таашаал авдаггүй. Бие болоод сэтгэл санааны зовиурыг арилгах гэж ойр ойрхон архи уух нь их болдог. Энэ шатанд архи ууж байгаагийн гол шалтгаан бол зовиураа арилгаж, эрүүл юм шиг байх хүсэл юм.

Архинд орж байгаагийн зарим онцлог шинж 1. Архи даах: Архийг уух тусам улам их

архи ууж байж согтдог болно. 2. Бие эвгүйрэх: Архи уухгүй бол бие

эвгүйрэх шинж тэмдэг илэрнэ. 3. Архи эрж хайдаг болох: Архинд орсноос

болж хүний зан араншин өөрчлөгдөнө. 4. Амьдралын бусад бүх харилцаанаас

хамгийн чухал зүйл нь архи болж хувирдаг.

Дүгнэлт: Архиäан соãтóóрснаас үүсэх үр äаãавар:

1. Сэтгэцийн олон төрлийн өвчин 2. Элэгний архаг үрэвсэл, хатуурал, хорт

хавдар 3. Ходоодны шарх, хорт хавдрууд 4. Цөсний архаг үрэвсэл 5. Цусны даралт ихсэх,зүрхний хэм

тасалдах, зүрх судасны өвчин 6. Нойр булчирхайн үрэвсэл, хорт хавдар, 7. Биеийн ерөнхий эсэргүүцэл доройтож,

бүх өвчинд өртөмтгий болох 8. Бэртэл гэмтэлд амархан өртөх гэх мэт

тооцож баршгүй олон хөнөөл хүнд авчирдаг.

9. [Архи их уудаг хүн амархан хөгширдөг! 10. Архи үр удмыг хөнөөдөг Архины алсын сөрөг нөлөө · Архинд донтох өвчин тусна. · Төвийн болон захын мэдрэлийн

тогтолцооны өвчин эмгэгүүд үүснэ. · Зүрх томрох өвчин үүснэ. · Биеийн эсэргүүцэл суларч өвчинд

өртөмтгий болно · Гадаад төрөхдөө тавих анхаарал суларч,

өнгө үзэмж доройтно. · Бусадтай муудалцах, гэр бүл нь салж

сарних, гэмт хэрэг үйлдэх магадлал ихэснэ.

· Сургуулиа хаях, ажлаа хаях магадлалтай. · Эх нь жирэмсэн үедээ согтууруулах зүйлс

хэрэглэвэл , мөн эцэг нь архи уудаг бол хүүхэд нь төрөл бүрийн төрөлхийн гажиг, сэтгэцийн өөрчлөлттэй төрөх магадлал өндөртэй

Тамхинаас гарч болно Тамхинаас гарах таван алхам 1.Биеэ бэлтгэ

• Тамхинаас гарах өдрийг товло. •Орчноо өөрчил

• Өөрийн гэр, машин ажлын байрнаас бүх тамхи, үнсний

савыг гаргаж хая • тамхи татаж байгаа хүмүүсийн ойр орчим байхаас зайлсхий • Өмнө нь тамхинаас гарах оролдлого хийж байсан бол

тэр үед тамхинаас хол байхад юу тус болж, юу саад болж

байсан тухай тунгаан бод. • Нэгэнт тамхинаас гарсан

бол дахиж бүү тат.Нэг ч сорох хэрэггүй. 2.Дэмжлэг , туслалцаа ав Гэр бүлийнхэн , найз нөхөд , хамт

ажилладаг хүмүүстээ тамхинаас гарах гэж байгаа, мөн тэдний дэмжлэгийг хүсэж байгаа тухайгаа хэл.Тэднийг таны хажууд тамхи татахгүй, таны ойр орчим тамхи үлдээхгүй байхыг гуй.

Тамхинаас гарах талаар эмчээс зөвлөгөө ав.

3.Шинэ ур чадвар, зан үйлд суралц Өөрийгөө тамхи татах бодлоос

саатуулахыг хичээ. хэн нэгэнтэй зугаал,

ямар нэгэн ажил хий. Стрессээ тайлах нь чухал Өдөр бүр хийх зугаатай зүйл төлөвлө Шингэн зүйл сайн уу. 4.Тамхинаас гарах эмийг эмчээс

зөвлөгөө авч зааврын дагуу хэрэглэ. Дараахь эм тус болно. 1.БупропионСР 2.Никотины бохь 3.Никотины хамрын дусаалга 4.Никотины наалт 5.Õүнд байдалтай тулгарахад бэлэн

бай. • Олонх хүн хэд хэдэн удаа оролдож байж

л тамхинаас бүрэн гардгийг санах нь зүйтэй.

• Архи битгий уу. • Тамхи татаж байгаа хүмүүсийн дэргэд

байхаас зайлсхий. • Тамхинаас гарсан үед жин нэмэгдэх

хандлагатай байдаг. Гэхдээ энэ нь 4-5 кг-аас хэтэрдэггүй. Эрүүл хооллож, дасгал хөдөлгөөн хийх нь таргалахаас сэргийлдэг

• Сэтгэл санаагаа тогтвортой болгох, гутрал, зан авир муудах үзэгдэл гарч болно. Сэтгэлээ засахын тулд тамхи татахаас өөр олон арга байдаг шүү дээ.Спортоор хичээллэ, байгалийн сайханд зугаал, дуртай киногоо үз, Эднийг туршаад үзээрэй.

damjuulah sonin 9

Documents