cumhuriyet dönemi türk nesri

7/30/2019 Cumhuriyet Dnemi Trk Nesri

1/228

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2444

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1416

CUMHURYET DNEM TRK NESR

Yazarlar

Prof.Dr. smail ETfiL (nite 1, 2, 7)Prof.Dr. Yunus BALCI (nite 3, 4, 6, 8)

Do.Dr. Emine KOLA (nite 5, 9, 10)

Editrler

Prof.Dr. smail ETfiL

Do.Dr. Emine KOLA

ANADOLU NVERSTES


2/228

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2012 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrProf.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr YardmcsDo.Dr. Mjgan Bozkaya

retim TasarmcsDo.Dr. Cemil Ulukan

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. Nurcan Tepecik

Kitap Koordinasyon BirimiYrd.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Cumhuriyet Dnemi Trk Nesri

ISBN978-975-06-1113-1

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 43.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Nisan 2012


3/228

indekiler

nsz ............................................................................................................ vii

Cumhuriyet Devri Trk Nesri................................................ 2DL ZERNE................................................................................................. 3NESR/DZYAZI ZERNE........................................................................... 5CUMHURYET NCES TRK NESRNE GENEL BR BAKIfi..................... 7CUMHURYET SONRASI TRK NESR ........................................................ 11Cumhuriyet Dneminde Trke................................................................... 11Cumhuriyet Dneminde Nesir...................................................................... 12

1923-1940 Dnemi Trk Nesri ............................................................... 131940-2010 Dnemi Trk Nesri ............................................................... 13

Cumhuriyet Dneminde Nesir Trleri ......................................................... 14

Edeb Nesir .............................................................................................. 14Bilimsel ve retici Nesir....................................................................... 16Gnlk Nesir ........................................................................................... 17

zet................................................................................................................ 18Kendimizi Snayalm...................................................................................... 19Okuma Paras .............................................................................................. 20Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 20Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 21

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 21Baflvurulabilecek Kaynaklar ........................................................................ 21

Hikye/yk............................................................................. 22CUMHURYETE KADARK TRK HKYESNE GENEL BR BAKIfi ........ 23CUMHURYET DNEM TRK HKYES.................................................. 29Cumhuriyetin lk Hikyecileri .................................................................... 29Sosyal/Toplumcu Gerekiler....................................................................... 32

Birinci Kuflak (1930-1945) ...................................................................... 32kinci Kuflak (1945-2000)........................................................................ 35

Gerekliin Hikyecileri ........................................................................... 39Birinci Kuflak (1930-1945) ...................................................................... 39kinci Kuflak (1945-2000)........................................................................ 40

Yeni Arayfllar ............................................................................................... 45zet................................................................................................................ 51Kendimizi Snayalm...................................................................................... 52Okuma Paras .............................................................................................. 54Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 55Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 55

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 56Baflvurulabilecek Kaynaklar ........................................................................ 56

Makale-Fkra............................................................................. 58MAKALE......................................................................................................... 59

Makalenin Anlam ve Tarifi ....................................................................... 59Trk Edebiyatnda Makale .......................................................................... 64FIKRA............................................................................................................. 70

indek i ler iii

1. NTE

2. NTE

3. NTE


4/228

Fkrann Anlam ve Tarifi ........................................................................... 70Trk Edebiyatnda Fkra ............................................................................... 71zet................................................................................................................ 74

Kendimizi Snayalm...................................................................................... 76Okuma Paras .............................................................................................. 77Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 78Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 78

Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 79Baflvurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 79

Deneme .................................................................................... 80DENEMENN ANLAMI VE TARF ................................................................ 81BATI EDEBYATINDA DENEME.................................................................. 87TRK EDEBYATINDA DENEME................................................................. 88

Cumhuriyet ncesi Dnemde Deneme....................................................... 88Cumhuriyet Sonras Dnemde Deneme...................................................... 91DENEME TRLER ........................................................................................ 93slup Bakmndan Denemeler ..................................................................... 93

nformal-Senli Benli Deneme ................................................................ 93Formal-Resmi Deneme............................................................................ 93

erik Bakmndan Denemeler ..................................................................... 93Konusunu Sanat ve Edebiyattan Alan Denemeler................................ 93Psikoloji-Felsefe Konulu Denemeler...................................................... 94fiehir Konulu Denemeler ........................................................................ 94Sosyal, Siyasi, Dini Konulu Denemeler ................................................. 95

Karflk Konulu Denemeler..................................................................... 95zet................................................................................................................ 97Kendimizi Snayalm...................................................................................... 98Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 99Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 99


Sohbet/Sylefli.......................................................................... 102SOHBET TRNN TANIMI VE ZELLKLER.......................................... 103Sohbet Trnn zellikleri .......................................................................... 108TRK EDEBYATINDA SOHBET TRNN GELfiM ............................. 110zet................................................................................................................ 112Kendimizi Snayalm...................................................................................... 113Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 114Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 114


Gezi/Seyahat Yazs....................................................................116GEZ TRNN TANIMI VE NTELKLER................................................. 117

DNYA EDEBYATINDA GEZ YAZISI....................................................... 118CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA GEZ YAZILARI............ 118CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATINDA GEZ YAZILARI............ 119

indek i leriv

4. NTE

5. NTE

6. NTE


5/228

zet.......................................................................................................... 125Kendimizi Snayalm................................................................................ 126Okuma Paras ........................................................................................ 127

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ...................................................... 128Sra Sizde Yant Anahtar ........................................................................ 128Yararlanlan Kaynaklar............................................................................ 129Baflvurulabilecek Kaynaklar ................................................................... 129

An/Hatra-Gnlk ................................................................... 130ANI/HATIRA TR VE ZELLKLER ......................................................... 131GNLK TR VE ZELLKLER .............................................................. 134CUMHURYET NCES DNEMDE ANI VE GNLK .............................. 135

An/Hatra ...................................................................................................... 135Gnlk ........................................................................................................... 136

CUMHURYET DNEMNDE ANI VE GNLK......................................... 141An ................................................................................................................. 141Siyas, Tarih ve Toplumsal Taraf Ar Basan Anlar ................................. 141Gnlk ........................................................................................................... 147zet ............................................................................................................... 151Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 153Okuma Paras ........................................................................................... .. 154Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 155Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 155


Biyografi.................................................................................... 158BYOGRAFNN ANLAMI VE TARF ........................................................... 159DNYA EDEBYATINDA BYOGRAF ........................................................ 161CUMHURYET NCES TRK EDEBYATINDA BYOGRAF.................... 162CUMHURYET SONRASI TRK EDEBYATINDA BYOGRAF.................. 164Cumhuriyet Dneminde Yazlan Baz Genel Biyografi Eserleri................. 164zet................................................................................................................ 169Kendimizi Snayalm...................................................................................... 170Okuma Paras .............................................................................................. 171Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 172

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 173Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 173Baflvurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 173

Mektup-Sylev.......................................................................... 174MEKTUP......................................................................................................... 175Mektup Trnn Tanm ve zellikleri....................................................... 175Mektup eflitleri ............................................................................................ 176Mektup Trnn Geliflimi ........................................................................... 179Trk Edebiyatnda Mektup Trnn Geliflimi............................................. 180SYLEV.......................................................................................................... 181

Sylev Trnn Tanm ve zellikleri......................................................... 181Sylev eflitleri .............................................................................................. 182Trk Edebyatnda Sylev Trnn Geliflimi .............................................. 184

indek i ler v

7. NTE

8. NTE

9. NTE


6/228

zet ............................................................................................................... 190Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 192Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 193

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 193Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 194Baflvurulabilecek Kaynaklar ......................................................................... 195

Rportaj-Mlkat........................................... .......................... 196RPORTAJ..................................................................................................... 197Rportaj Trnn Tanm ve zellikleri...................................................... 197Rportaj eflitleri ........................................................................................... 200Trk Edebiyatnda Rportaj Trnn Geliflimi ........................................... 202MLKAT ...................................................................................................... 206Mlkat Trnn Tanm ve zellikleri ...................................................... 206

Trk Edebiyatnda Mlkat Trnn Geliflimi............................................ 209zet................................................................................................................ 211Kendimizi Snayalm...................................................................................... 213Okuma Paras .............................................................................................. 214Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 216Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 216


Szlk ................................................................................... 219

indek i lervi

10. NTE


7/228

nszSevgili renciler,

nsan dier canl varlklardan ayran temel zelliklerden biri, onun konufl-

ma/konuflabilme yeteneidir. Dil, byle bir yetenein rndr. Unutmayalm ki

dil, dier insanlarla iliflki kurabilmemizin; duygu, dflnce, hayal ve gzlemlerimi-

zi baflkalarna aktarabilmemizin en yaygn, en ak ve en salam yoludur.

Yzyllar iinde hayatn hemen her alannda kullanlmas sonucu geliflip zen-

ginleflen dilin birok farkl kullanm sz konusudur. Szl dil/konuflma dili, yaz-

l dil/yaz dili, manzum dil, mensur dil, gnlk dil, edebiyat dili, bilim dili, argo

dili, bunlardan bazlardr.

nsann, herhangi bir duygu, dflnce, olay vb. fleyleri, dilin tabi yapsna, gra-

mer kaidelerine uygun bir biimde ve dz cmleler hlinde kullanmasna nesir

denir. Kabul etmek gerekir ki dili, -ister szl, ister yazl biimde olsun- daha oknesir hlinde kullanrz. Bu kullanmlar, zaman iinde gerek dnya edebiyatnda,

gerekse Trk edebiyatnda pek ok farkl trn doup geliflmesine zemin hazr-

lamfltr.

Elinizdeki kitap, sizlere, Cumhuriyet Devri Trk Nesrini anlatmak amacyla

kaleme alnd. Bu dflnceyle kitap, Trk kltr, dili ve edebiyatnn nesir saha-

snda 1923ten gnmze kadar olan dnemdeki genel grnm, belli bafll tr-

leri, bu trlerde eser verip flhrete ulaflmfl yazarlar ve onlarn eserleriyle snrlan-

drld.

Kitabn ierdii on nitede Cumhuriyet devri Trk nesrinin belli bafll trleriolan; hikye/yk, makale, fkra, deneme, sohbet, gezi yazs, an/ha-

tra, gnlk/gnce, biyografi, otobiyografi, monografi, rportaj, ml-

kat, mektup, sylev zerinde duruldu. Ad geen trlerin zihnimizde ok da-

ha somutlaflabilmesi iin farkl yazarlardan alnan okuma paralarna yer verildi.

Trlerle ilgili teorik bilgilerin alglanmas, rnek metinlerin okunup kavranma-

s, sizleri, Cumhuriyet devri Trk nesri hakknda ciddi bir bilgi birikimine sahip

klacaktr. Bunun tesinde Trkenin ifade gcndeki zenginlik ve gzelliin bi-

lincine ereceksiniz. Daha da nemlisi dilinizi kullanma; duygu, dflnce ve gz-

lemlerinizi baflaryla anlatma becerinizi gelifltirip zenginlefltirebileceksiniz.

Atatrkn; Trk dili dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil fluurla ifllen-sin cmlesinde veciz bir biimde ifade ettii bilince ulaflp sizden istenilen hede-

fi yakalayacanza inanyoruz.

Kitabn yazarlar olarak sizlere baflarlar diliyoruz.

Editr

Prof. Dr. smail etiflli

nsz vii


8/228

Bu niteyi tamamladktan sonra;Dilin birey ve millet hayatndaki nemini tartflabilecek,Dilin yaygn kullanmlarndan olan nesirin ne olduunu aklayabilecek,Cumhuriyete kadarki Trk nesrinin dnem ve zelliklerini ayrt edebilecek,Cumhuriyet sonras Trk nesrinin belli bafll devirleri, trleri, eilimleri vebunlarn zelliklerini zmleyebileceksiniz.

indekiler

Nesir Edeb Nesir Bilimsel Nesir

Didaktik Nesir Gnlk Nesir

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Cumhuriyet Dnemi

Trk NesriCumhuriyet DevriTrk Nesri

DL ZERNE

NESR/DZYAZI ZERNE

CUMHURYET NCES TRKNESRNE GENEL BR BAKIfi

CUMHURYET SONRASI TRKNESR

1CUMHURYET DNEM TRK NESR


9/228

DL ZERNEnsan dier canl varlklardan ayran en temel zelliklerden birisi, onun konufl-ma/konuflabilme yeteneidir. Konuflma yetenei, insann sosyal bir varlk olmas-nn en doal ve bir o kadar da zarur sonucudur. Hemcinsleriyle bir arada yafla-

yan/yaflamak zorunda olan insan, bu birlikteliini -en alt dzeyde bile olsa- srd-rebilmek iin dier insanlarla iletiflim kurmak mecburiyetindedir. flte bu mecburi-

yet, onun konuflma yeteneini ortaya karr ve hem kendisinin hem de sosyal ha-yatn geliflmesine hizmet eder. Dil, byle bir mecburiyet ve byle bir yeteneinrndr. Bu adan dil, dier insanlarla iliflki kurabilmemizin en yaygn, en ke-sin, en ak, en salam ve en salkl yoludur.

Bu gerek bize, dilin bir iletiflim arac olduu gereini ak bir biimde ha-trlatmfl olur. Dilin temel varlk sebebi, insanlar aras iletiflimi salamaktr. En ba-sitinden en karmaflna, en soyutundan en somutuna, en nemlisinden en nem-sizine kadar her trl dertlerimizi, skntlarmz, isteklerimizi, arzularmz, dfln-celerimizi, mitlerimizi, hayallerimizi, tepkilerimizi karflmzdaki insan veya insan-lara dil vastasyla anlatrz. Elbette ki, onlar da bize ayn yolla ulaflrlar.

Bununla birlikte dil, sadece basit bir iletiflim vastas deildir ve bu dar ere-veye hapsedilemez. Onun, bunun dflnda bireysel ve toplumsal pek ok ifllevi da-ha vardr. Bunlarn baflnda da insann hem bireysel hem de sosyal bakmdan ge-liflmesinin temel dinamiklerinden birisi olmas gelir. Bir baflka ifadeyle dil, biziminsan olma noktasndaki kimlik ve kifliliimizi infla eden asl deerlerin baflnda

yer alr. Unutmamak gerekir ki insan, dille varlklar tanr, dille dflnr, dille ina-nr, dille dua eder, dille hayal kurar, dille rya grr ve kendisini dille ifade eder.fiarklarn, trklerini, efsanelerini, menkbelerini, masallarn, ninnilerini dillesyler; arzularn, isteklerini, dflncelerini, fikirlerini, hayallerini, ryalarn, mit-lerini, nefretlerini, isyanlarn dille anlatr. Dilin olmad bir ortamda bunlardanbahsedilemez.

Dilin birey asndan bir baflka nemli yan, mensubu bulunduu ve dilini ko-nufltuu milletin kltrel deerlerinden biri olmasdr. Birey, ancak dil vastasylamilleti ve milletinin yzyllarn tesinden taflyageldii kltr ile iletiflim kurabilir.Daha annesinin kucanda iken kulana fsldanan ismi ve ninnilerle bafllayan builetiflim, bir mr boyu srer. nsan, kimlik ve kifliliini de byle bir iletiflim sre-

ci iinde flekillendirir. Onun iindir ki dil, birey ile millet arasnda kurulmas ka-nlmaz olan iletiflimin en salam ve en salkl kprsdr.

Cumhuriyet DevriTrk Nesri


10/228

Dilin millet hayatndaki daha nemli ifllevi; kltrn aynas, koruyucusu, tafl-ycs ve ifade vastas olmasdr. Her dil, kendini konuflan milletin, yzyllar iindeortaklafla yaratt sosyal ve mill bir kurumdur. Dolaysyla dilde, kendini var eden

milletin mant, dflnce tarz ve yaratcl sakldr. Daha ak bir ifadeyle, her di-lin sahip olduu anlam, ses, yap ve mantk dokusu, o dili konuflan millete aittir.Yzyllar boyunca bu dili iflleyen, gelifltirip zenginlefltiren millet, kendi tarihini vekimliini diline ykler. ou zaman deiflik saylardaki seslerden teflekkl etmiflbasit anlaml birlikler olarak grdmz kelimeler, gerekte o kelimelere hayat

veren milletin kltr atomcuklardr. Her birinin iinde de o milletin kltrne aitdeerler sakldr. Zevklerimiz, ihtiraslarmz, hznlerimiz, sevinlerimiz, idealleri-miz, inanlarmz, dnya grflmz ve hayatmz, zamanla kelimelerin anlam,duygu, arflm ve ses dnyasna siner.

Ksacas dil; bireyin kendini ifade etmesini salayan, evresi ve milletiyle ileti-flim kurmasn gereklefltiren; bir adm sonra da toplumlar millet klan en temel

kltr deeridir. Bunun da tesinde dil, milletin kltrnn kendinde yansd birayna, kltrn kendinde sakland ve korunduu bir mahfaza, kltrn ifade va-stas ve genifl kitlelere taflnmas veya gelecek nesillere aktarlmasnda en salam

ve salkl bir kprdr.Bu blmde son olarak Mustafa Kemal Atatrk, mer Seyfettin, Ali Canip Yn-

tem, Yahya Kemal Beyatl ve Mehmet Kaplannn afladaki cmlelerinde veciz bi-imde vurgulanan, dilin millet hayatndaki nemini dikkatlerinize sunalm.

Atatrk: Mill his ile dil arasndaki ba ok kuvvetlidir. Dilin mill ve zenginolmas mill hissin inkiflfnda bafllca messirdir. Trk dili dillerin en zenginle-rindendir, yeter ki bu dil fluurla ifllensin. (Kocatrk 1999: 149)

mer Seyfettin: Milletimiz nasl Trklk, vatanmz nasl Trkiye ise lisan-

mz da Trkedir. Trke bizim manev ve mukaddes vatanmzdr. Manev vata-nn istiklli, kuvveti resm ve mill vatanmzn istikllinden daha mhimdir. n-k vatann kaybeden bir millet eer lisanna ve edebiyatna hkim kalrsa mah-volmaz, yaflar ve yine bir gn gelir siyas istikllini kazanr, dflmanlarndan in-tikamn alr. Fakat bir millet lisann bozar, kaybederse, hatta siyas hkimiyetibk kalsa bile tarihten silinir. (Seyfettin 2001: 216)

Ali Canip Yntem: Milletleri tutan tafltan, topraktan, elikten yaplmfl ka-leler deildir; zengin bir dil ve bu dilin stnde ykselmifl yine zengin bir edebi-

yattr; yle ki asrlarca evvel istikllini kaybeden nice milletler vardr ki vatanla-rnn stnde esen istikll kasrgalar onlarn kkn kazyamamfl ve bir gn

yine meydana kmfllardr; nk o milletler mazide zengin edebiyatla tetevvc

etmifl zengin lisanlarn muhafaza etmifllerdir ve nk milliyetle lisan birdir.(Yntem 1995: 329)

Yahya Kemal Beyatl: Bizi ezelden ebede kadar bir millet halinde koruyan,birbirimize balayan bu Trkedir, bu ba, yle metn bir badr ki vatann hu-dutlar koptuu zaman bile kopmaz, hudutlar aflr yine bizi birbirimize bal tu-tar; Trkenin ekilmedii yerler vatandr, ancak ekildii yerler vatanlktan -kar, vatann kendi gvde ve ruhu Trkedir. (Beyatl 1984: 84)

Mehmet Kaplan: Trkiyenin en mhim kltr davas, hi flphesiz, dil da-vasdr. O, btn davalarn baflnda gelir. Onu halletmedike, kltrle alkal di-er meseleleri halletmeye imkn yoktur. (Kaplan 1988: 66)

Atatrk, mer Seyfettin, Ali Canip Yntem, Yahya Kemal Beyatl ve Mehmet Kaplannncmlelerindeki temel vurgu nedir?

4 Cumhuriyet Dnemi Trk Nesri

SIRA SZDE 1


11/228

Yzyllar iinde hayatn hemen her alannda kullanla kullanla geliflip zengin-leflen dilin birok farkl kullanm sz konusudur. Bunlar:

Szl Dil/Konuflma Dili

Yazl Dil/Yaz Dili Manzum Dil Mensur Dil Gnlk Dil Edebiyat Dili Bilim Dili

NESR/DZYAZI ZERNESzlkte yayma, sama, datma anlamna gelen Arapa kkenli nesirin kav-ram anlam; manzum olmayan sz veya yazdr. Daha genifl biimde tanmlamakgerekirse nesir; herhangi bir duygu, dflnce, olay vb. fleylerin, dilin tabi yaps-

na, gramer kaidelerine uygun bir biimde ve dz cmleler hlinde yazl veya sz-l olarak ifadesidir.

51. nite - Cumhuriyet Devri Trk Nesri

OKUMA PARASI

Konuflma Dili Ve lim Dili

Mehmet Kaplan

Gnlk konuflma dili, canl ve scak olmakla beraber, lgat bakmndan snrl,

cmle yaps bakmndan basittir.

Gnlk dilin snrlarn, telaffuz fleklini ve muhtevasn yaflanlan evre ve sosyal

tabaka teflkil eder. Bundan dolay gnlk konuflma dili, onu konuflan evrelere ve

sosyal tabakalara gre deiflir. Deniz, balk, fndk, ay ve ttn ile uraflan bir Ka-

radenizlinin kulland kelime kadrosu ile hayvanclkla meflgul olan Dou Anado-

lunun kelime kadrosu arasnda fark vardr. Birinde bulunan kelime ve tabirler te-

kisinde bulunmaz. Konuflma dilinde ortak kelimelerin sylenifl tarz bile farkldr.

Ortak dil kavram mahalli flive ve azlardan daha genifl bir kelime ve ifade kadro-

suna tekabl eder. Ortak dil eflitli az ve flivelerden gelme kelime ve ifadelerle bera-

ber okul, gazete ve kitaplardan gelen unsurlar da iine alr. Byk flehirler ortak di-

li oluflturan potalardr.

lim dili ortak dilden baz kelimeleri alsa da kelime kadrosu ve kelimelere verilenmana bakmndan ok farkldr. Tek bir ilim dili yoktur. Her ilmin kendine mahsus

terim ve iflaretlerinden ibaret bir dili vardr. Tp limi, hukukunun, kimya limi,

corafyacnn kulland pek ok terimi bilmez. Bu bir ayp da deildir. Burada sz

konusu olan ihtisastr. Bir bilim adam kendi ihtisas sahas ile ilgili kelimeleri bilir.

Bu onun iin hayati bir konudur. lim sahasnda kullanlan kelimelerin ak, seik

ve kesin tek bir manas vardr ve byle olmas gerekir. Gnlk dil veya ortak dilde kul-

lanlan kelimeler ok manal olduu iin, ilim adamlar, fizik ve kimya formllerin-

de olduu gibi bir takm iflaretlere baflvururlar. Bunlar beynelmileldir. lim ve teknik

her yerde ayn olduu iin bunlarla ilgili kelimeler kolayca bir dilden tekine girebi-

lirler. Trkeye Bat dillerinden ilim ve teknikle ilgili binlerce kelime girmifltir. (...)

Trkiyenin bugn en ok muhta olduu fleylerden biri, herkesin ayn manada kul-lanaca, zerinde anlaflmaya varlmfl bir ilm terimler lgatine sahip olmaktr. Bu

mesele ok kolay olan yeni kelimeler uydurma yolu ile halledilemez. Ayn sahada

alflan ilim adamlarnn bir araya gelerek kelime kelime tartflma ve anlaflmalar ile

belki bir zme ulafllabilir.

(Kaplan 1983: 204-205)


12/228

Nesir kavram eski dilde infl, mensr, mensre kelimeleriyle karfllanrkenyakn dnemde dzyaz kelimesiyle karfllanmfl ve karfllanmaktadr. Nesir kav-ram Trk edebiyatnda, Tanzimat yllarndan itibaren kullanlmaya bafllanmfl; on-

dan nceki dnemlerde byk lde infl kavram tercih edilmifltir. Nesir yaza-r demek olan nsir yerine de mnfl kavram kullanlmfltr.nsanlar arasnda iletiflimi salayan en doal ve en geliflmifl vasta durumunda-

ki dil, -ister szl, ister yazl biimde olsun- ok byk oranda nesir hlinde kul-lanlagelmifltir. Dolaysyla dilin manzum hlde kullanm ok daha snrldr. Bu-nunla birlikte ilk edeb eserlerin (destan, trajedi, halk fliirivs.) hemen hepsi man-zumdur. Nesrin edeb bir tr olarak kabul ok daha sonralardr. Baflka bir ifadey-le, nesrin geliflmesi, yaz dilinin geliflmesine paralel bir seyir takip etmifltir. Bu er-evede her devir veya nesil, sahip olduu dnya grfl ve sanat anlayflna gredili kullanmfl ve zaman iinde nesir dilini zenginlefltirmifltir.

Nesrin en belirgin taraf ve temel flart, ait olduu dilin doal hli ve bu hlin

kurallar erevesinde hayat bulmufl olmasdr. Nesir, nazmda vazgeilemez olankafiye ve vezni reddeder; yani manzum deildir. Ayrca msralar hlinde deil, dzcmleler hlindedir. te yandan nesir dili, nazm diline gre ok daha ak veaklaycdr. Onun varlk sebebi, tafld manay, en ak ve anlafllr bir biimdeifade edebilmektir. Bir baflka ifadeyle, nazmda ahenk-ritim endiflesi daha n pln-da yer alrken nesirde, dflncelerin dilin tabi yaps iindeki ifadesi nem kaza-nr. Dzenli noktalama iflaretleri, nesrin okuyucu tarafndan daha rahat anlafllma-sna hizmet eder.

Nesrin en kk birimi; bir fikri, duyguyu, hareketi, ifli, bir hkm hlinde ifa-de eden cmledir. Cmlelerin mantk sra iinde bir anlam veya fikir ekirdei et-rafnda toplanmas iseparagraf; paragraflarn hem anlam hem yap bakmndan

birlik ve btnl ise metini meydana getir. Bu sebeple metin; herhangi bir ko-nu veya olayn dil vastasyla -yazl, szl veya basl olarak- ifadesinden oluflansz btndr.

Nesir, kendi iinde ilk nce szl nesir, yazl nesir;yazl nesir de edeb nesirve edeb olmayan nesirolmak zere ikiye ayrlr. Bir baflka yaklaflmla, kullanmalan ve bundan kaynaklanan niteliklerine gre dil rnlerini gruba ayrmak ge-rekir. Bunlar; gnlk dil, bilim dilive edebiyat dilidir. Bunlardan sadece edeb dilekseninde var olan nesirler edeb nesir, dier dillerle kaleme alnan nesirler iseedeb olmayan; didaktik nesirlerdir.

Edeb nesir, ok daha titiz bir dikkatle kaleme alnmfl, aleldelikten uzak, bel-li bir bilgi, fikir, duygu, yorum derinliine sahip, okuyucuya estetik haz verebilen

ve edeblik zelliine sahip nesirdir. Edeb nesirde flair ve yazar, dilin kaidelerinebal kalmak flartyla, kendine has ifade biimleri ve edeb sanatlar kullanabilir.Bu, onun slbunu oluflturur. Ancak milletlere, devirlere, nesillere gre ou za-man edeblik vasf veya anlayfl farkl farkl olabilmektedir. Bu sebeple edeb ne-sir ile edeb olmayan nesrin kesin snrlarn izmek zordur. Edeb nesir; masal, ef-sane, menkbe, halk hikyesi, roman, hikye, tiyatro, denemegibi pek ok trkapsar. Edeb olmayan nesir ise, bilimsel ve didaktik eserler ile gnlk hayatn de-iflik alanlarnda karflmza kar. Sanat endiflesi taflmayan bu nesir, edeb nesregre, daha ak ve aklaycdr. ncelik, bilgi ve deerlerin ak ve anlafllr biim-de okuyucu/dinleyiciye aktarlmasdr.

Yukarda okuduunuz Nesir zerine blmndeki nesre, ierik ve dil bakmndan ne adverilebilir?


nfl; sanatl ve gzel nesir.

Manzum; nazm hlinde;yani vezinli ve kafiyelibiimde sylenmifl sz.

SIRA SZDE 2


13/228

CUMHURYET NCES TRK NESRNEGENEL BR BAKIfiTrk kltr tarihine kronolojik bir perspektifle bakldnda, Trk nesrinin fark-

l devirlerde farkl niteliklere sahip olduu grlr. Trklerin slm kltr ve me-deniyeti (X-XI. yzyl) ile Bat kltr ve medeniyeti (XIX. yzyl) dairelerine gi-riflleri, dil ve nesirlerindeki ana dnemleri belirler. Dolaysyla Trk nesrinin ta-rihini, sahip olduu zellikler bakmndan ana bafllk altnda inceleyip deer-lendirmek gerekir.

I- Tanzimat ncesi Trk NesriTanzimat ncesi Trk kltr ve edebiyatnda asl olan fliirdir. Bir hayli geri

plnda kalan ve ou zaman edeb bir deer olarak kabul edilmeyen nesir, okak biimde fliirin tesirindedir. fiiire bir hayli uzak olan didaktik ve ahlk metin-lerin bile manzum hlde yazlmas, bu hususun somut rneklerinden birisidir.

Tanzimat ncesi Trk nesri, slmiyet ncesi ve sonras olmak zere iki ana d-

neme ayrlr. Aflada grlecei gibi, Trklerin slm kltr ve medeniyeti daire-sine giriflleri, kltr ve dillerinde nemli deifliklikleri beraberinde getirmifltir.

A- slmiyet ncesi Trk Nesri: slmiyet ncesi Trk nesrinin bafllang ta-rihi hakknda kesin bir bilgiye ulaflmak bir hayli zordur. Szl edebiyat devri r-n durumundaki savlar, bu dnemin ilk nesir rnekleri olarak kabul etmek mm-kndr. Yenisey(V. ve VI. y.y.) ve -bilhassa- Orhun Yaztlar (VIII. y.y.), yazledebiyat dnemi Trk nesrinin ilk ve en nemli rnekleridir. Sade, ak ve ifllekbir dile sahip olan Orhun Yaztlar, Bilge Tonyukuk ve Yollu Tigin tarafndan ya-zlmfltr. Uygur dnemi nesri ise, Maniheizm ve Budizm erevesinde flekillenenmetinlerde (Irk Bitig, Altun Yaruk, Prens Kalyanamkara ve Papam Kara Hikyesi,Sekiz Ykmek) ifadesini bulmufltur.

B- slmiyet Sonras Trk Nesri: Trk milletinin Orta Asyadan Batya dorubir g sreci iine girmesi, slm dinini kabul etmesi, bu erevede sz konusuolan farkl kltrlerle karfllaflmas, alfabe deifltirmesi ve yeni bir medeniyet dn-

yasna katlmas gibi sebepler, IX.-XIV. yzyllar arasndaki dnemde Trk nesri-nin nemli lde duraklamasna sebep olmufltur. Bununla birlikte slmiyeti ka-bul ediflten bir sre sonra XI. yzylda Karahanllar blgesinde bu dnemin eser-leri vcut bulmaya bafllar. Bunlarn baflnda da Kutadgu Bilig, Atabetl-Hakykve Divanu Lgatit-Trkyer alr. Daha sonra Harezm sahasna ait Rabguznin K-sas- Embiys, Altnordu sahasna ait Kerderli Mahmud b. Alinin Nehcl-Fer-disi, Altnordu sahasna ait Kodeks Komanikus, aatay sahasna ait Ali fiir Ne-

vnin Meclisn-Nefisve Muhakemetl-Lugateyni, Ebulgazi Bahadr Hann

fiecere-i Trkve fiecere-i Terkimesi ve ilk Kurn tercmeleri, slm dnemin ilknesir rnekleri olarak anlabilir.

slmiyet sonras Trk nesri, XV. yzyldan itibaren Divan edebiyatnn oluflu-mu ile birlikte -zellikle Anadoluda- iki kola ayrlr. Tanzimattan nceki Trkedebiyatnda nasl biri halk, tekisi yksek ve kltrl tabakaya has, dil ve slpbakmndan birbirinden tamamiyle farkl iki fliir ananesi var idiyse, tpk bunun gi-bi, biri halk kitaplarnda kullanlan ksa, ak ve sade, tekisi resm kitabet, muha-berat, tarih, ilm eserlerde kullanlan, umumiyetle uzun, dolaflk, kapal ve ssliki nesir vard. (Kaplan 1976: 424)

Halk Edebiyatnda Nesir: Btnyle halkn mal olan bu nesir, ok byk l-de szl gelenee baldr. Azdan aza veya nesilden nesile szl olarak ak-

tarlagelmifltir. Masallar, efsaneler, menkbeler, hikyeler, mizah fkralar, halk


Sav; atasz.


14/228

nesrinin belli bafll trlerini teflkil eder. Halk nesrinin temel zellii, tamamyla halkdili ile ifade edilmifl olmasdr. Bu sebeple ak, yaln ve doaldr. Ancak sylendi-i anda yazya geirilmedii iin halk edebiyat nesri zerinde konuflmak zordur.

Bazlar, zerinden bir hayli zamandan getikten sonra yazya geirilmifl ve gn-mze ulaflma imkn bulabilmifltir. Bunun en gzel rnei, XV. yzyln sonu ileXVI. yzyln baflnda yazya geirilmifl olan Dede Korkut Hikyeleridir. Toplam oniki hikyeden meydana gelen Dede Korkut Hikyelerinde, manzum ve mensur an-latm i iedir. Mensur ksmlar ak, yaln ama ifllenmifl ve ahenkli bir dile sahip-tir. Yer yer de kalplaflmfl ifadeler yer alr.

Divan Edebiyatnda Nesir: Divan edebiyatnda nesir denilince, Tanzimat yl-larna kadar sadece infldenilen ssl nesir akla gelmifl; bunun dflndaki nesirleredebiyattan saylmad iin dikkate alnmamfltr. Genellikle tarih, destan, hikye,seyahatnme, biyografi, mektupve didaktik eserler gibi trler etrafnda hayat bu-lan Divan nesri, topluca deerlendirildiinde, birbirinden baz noktalarda farkllk-lar gsteren gruba ayrld grlr. Bunlar:

Sade Nesir:Yer yer dier iki nesir trnde de yer alan birtakm dil ve slpunsurlar grlmesine ramen sade nesrin temel nitelii, halk dili veya konuflmadiline yakn zelliklere sahip olmasdr. Yalnlk, aklk, tabilik, dflnce ve olay-

larn dorudan doruya ifadesi, sade nesrin asl zellikleridir. Onda sanat yapmadflnce ve gayreti sz konusu deildir. Kurn tefsirleri, hadis kitaplar, menkbe-

v slm tarihleri, ftvvetnmeler, menakpnmeler, gazavatnmeler, din-destanhalk kitaplar, halk hikyeleri, halka mahsus tasavvuf, ahlk kitaplar, sade nesrinhkim olduu eserlerdir. Mercimek Ahmetin Farsadan evirdii Kbusnmebun-lardan birisidir.

Orta Nesir: Medrese eitimi almfl, st zmrelerin iinde veya onlarla eflitli se-viyelerde irtibat olan yazarlarn ou orta nesri tercih etmifltir. Zaman zaman ss-l nesrin unsurlarn da bnyesinde yer veren, bu sebeple halk konuflma dilindenuzaklaflan orta nesirde temel ama, sanat yapmaktan ok dflncenin okuyucuyailetilmesidir. Nimnn Tarihi, Katip elebinin Mznl-Hak, Evliya elebinin

Seyahatnmesi, Koi Beyin Risalesi ve baz din eserler, fetvalar, sefaretnmeler,orta nesrin rnekleridir.


Ftvvetnme; din urunayaplan savafllar anlataneser.

Gazavatnme; din urunayaplan savafllar anlataneser.

Menakpnme; eflitli kiflive olaylara dair din vetasavvuf menkbelerianlatan eser.

OKUMA PARASI

Dede Korkut Hikyelerinden

Meger hanum, Ouzda Duha Koca ol Del Dumrul dirleridi bir er var-idi. Bir ku-

ru ayun zerine kpri yapdurmfl-idi. Kieninden otuz ake alur-idi. Gimeye-

ninden dge dge krk ake alr idi. Bun nin byle ider-idi? Anun-in ki men-den del, menden gl er var-mdur ki ka menm-ile savafla dir-idi. Menm er-

lim, bahdrlum, clasunlum, yiitlim Rma fima gide avlana dir-idi.

Meger bir gn kprisinn yamacnda bir blk oba konmufl idi. Ol obada bir yahfl

hub yigit sayru dflmifl idi. Allah emriyile ol yiit ldi. Kimi oul diy, kimi kardafl

diy alad. Ol yiit zerine mhkem kara flven old. Ngehndan Deli Dumrul a-

par yetdi. Aydur: Mere kavatlar! Ne alarsz? Menm kprim yannda bu gavga ne-

dr? Niye flven idersiz? didi. Aytdlar: Hanum bir yahfl yiidmz ldi, ana ala-

ruz didiler. Deli Dumrul aydur: Mere yiidnzi kim ldrdi? Aytdlar: Vallah big

yigit, Allah Taldan buyruk old, al kanatl Azril ol yiidn cnn ald.

(Ergin 1997: 177)


15/228

Ssl Nesir: Fatih Sultan Mehmet devrinden itibaren (XV. yzyl) grlmeyebafllayp gittike geliflen ssl nesir (infl), sanat endiflesi ekseninde var olan ve Di-

van fliiri tesiri altnda kalan nesir eflididir. Yzyllar boyu tek edeb nesir olarak

kabul edilen ssl nesirler, youn Arapa ve Farsa kelime ve tamlamalar, bol se-cileri, uzun cmleleri ve sun yaps ile dier iki nesir trnden ve halk dilindentamamen uzak ve farkldr. Bu tr nesir yazarna mnfldenir. Veys ve Nergisninkalemlerinde en st noktaya ulaflan ssl nesir, flk elebi, Hasan elebi, Slim,Safay tezkirelerinde; Hoca Sadedin ve Karaelebizde Abdlaziz tarihlerinde; Si-nan Paflann Tazarrunmesinde rneklerini bulmufltur.

II- Tanzimat Sonras Trk NesriTrk toplumunun Batya ynelmesi, hayatn pek ok alannda olduu gibi,

kltr, edebiyat ve dilinde de nemli deifliklikleri beraberinde getirmifltir. Bu de-iflikliklerin ilki, nceki dnemde esas olan fliir hkimiyetinin nesre gemifl olma-sdr. kincisi ise dilin, zaman iinde eski przlerinden temizlenerek sadeleflmesi-dir. nk Tanzimat sonrasnda Trk toplumunun btn ynleriyle idrak edip ya-flamaya bafllad yeni hayat ve bu hayat yapp yaflayan yeni insann, kendisini es-ki dil veya nesirle anlatmas mmkn olamazd. Yeni bir dil veya yeni bir nesir ifl-te byle bir ortamda domufltur.

Tanzimat nesrinin ilk rnekleri resm yazflmalardr. eflitli sahalarda ihtiya du-

yulan slahat hareketlerinde halkn desteini almak isteyen ynetim, bu konular-da halk bilgilendirmek ihtiyacn hisseder. Bu ihtiya, ister istemez halkn anlaya-bilecei bir dili kanlmaz klar. Bu zeminde doan yeni nesir, bir adm sonra dev-rin aydn ve sanatkrlarnn gayretleriyle geliflip alann geniflletir. nk aydn vesanatkrlar iin de halka hitap etmek esastr.

Byle bir ortamda hayatmza giren gazete ve mecmualar, Tanzimat sonrasnesrinin geliflmesi ve yaygnlaflmasnda temel faktr durumundadr. Takvim-i Ve-kyi (1831), Ceride-i Havadis (1840), Tercman- Ahvl (1861), Tasvir-i Efkr(1862)gibi ilk gazeteler, hakl olarak halka hitap etmeyi amalarlar. Bu ama, hal-kn anlayabilecei bir nesir dilini kanlmaz klar. Nitekim fiinasi, Tercman- Ah-vlnsznde gazetenin giderek umum halkn anlayabilecei bir dil ile yaynla-

nacan belirtme lzumu hisseder.


OKUMA PARASI

Tazarrunmeden

Sinan Pafla

flret-i evsf- aflk: Aflk syfl-i cndur, aflk ryfl-i cihndur. Aflk nemek-i dig-i ve-

fdur, aflk hadka-i ehl-i safdur. Aflk hakkat arhnun ahteridr, aflk cn leflkeri-nn mehteridr. Aflk bir sultn- khir ve tzdr ki alem ekicek birbirine urur v-

cdla ademi, aflk bir b-karr ve flrengizdr ki, kadem bascak flr u gavgya bra-

ur lemi. Aflk bir cevher-i pkdr araz sanman, aflk rhat- cndur maraz san-

man... Aflk bir murgdur ki melmet-i halk ana bl olur, aflk bir devletdr ki idbr-

dny ana ikbl olur. Aflk bzrnda cme-i db-y bir habbeye almazlar, uflflk

mahallesinde nmusla nam pe saymazlar. flk olanlar gayret ve ar braurlar,

dost isteyenler evvel vekr braurlar. kil eydr: Cbbe ve destr kan? flk eydr:

Hne-i humr kan? flk d kevnden b-niyz olur, flk cihn iinde ser-firz olur.


16/228

Bunun tesinde gazete ve dergilerde yaymlanan veya tefrika edilen makale,fkra, roman, hikye, tiyatro, elefltirigibi yeni trler -fliire gre- hzla nesrin alanngeniflletir. Btn bu olumlu geliflmelere 1727 ylnda kurulan matbaann ve giderek

artan matbaa imknnn getirdii kolaylklar da ilve etmek gerekir. Bylece kulla-nm alan itibariyle, kendinden nceki dnemlere gre ok daha geniflleyen Tanzi-mat sonras Trk nesri, dilin geliflimine paralel olarak da giderek sadeleflir. fiinasi,

Ahmet Vefik Pafla, Ahmet Mithat Efendi, fiemsettin Sami, Namk Kemal, Ziya Paflagibi yazarlar, Tanzimat nesrinin oluflmasnda nemli katklar bulunan isimlerdir.

Dil ve onun yaygn kullanmlarndan olan nesir, zamanla niin deiflir?

Sz konusu olumlu geliflme, Servet-i Fnn (1896-1901) ve Fecr-i ti (1909-1912) mektepleri dnemlerinde, benimsenen sanat anlayfl yznden bir dnemduraklar ve nesir dilinde arlaflma grlr. nk Cenap fiahabeddin, SleymanNazif, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Hseyin Cahit, Ahmet Haflim gibi isimler, toplumahitap eden bir edebiyat anlayfl yerine sanat ve sanatkranelii esas alan bir ede-biyat anlayfln benimserler.

Tanzimat sonras nesrindeki asl plnl sadeleflme mer Seyfettin, Ali Canip veZiya Gkalpn II. Meflrutiyetten sonra (1911) bafllattklar Yeni Lisanve Mill Ede-biyathareketiyle mmkn olur. Ad geen hareketin temel dflncesi flu ilkeler et-rafnda toplanr:

Bundan byle Arapa ve Farsa gramer kaidelerine gre tamlama yaplma-

mas; baz kk istisnalar dflnda (fevkalde, darb- mesel, sevk-i tabigibi)Arapa ve Farsa tamlamalarn kullanlmamas;


SIRA SZDE3

OKUMA PARASI

Vatan

Namk Kemalfiirhrlar befliini, ocuklar elendii yeri, genler mifletghn, ihtiyarlar kfle-

i fergatini, evld vlidesini, peder ailesini ne trl hissiyt ile severse, insan da va-

tann o trl hissiyt ile sever.

Bu hissiyt ise srf sebepsiz bir meyl-i tabiden ibaret deildir.

nsan vatann sever; nk mevhib-i kudretin en azizi olan hayat, hava-y va-

tan teneffsle bafllar.

nsan vatann sever; nk at-y tabiatn en revnakls olan nazar lemha-i il-

tifatnda hk-i vatana taalluk eder.

nsan vatann sever; nk madde-i vcudu vatann bir czdr.

nsan vatann sever; nk etrafna baktka, her kflesinde mr-i gzefltesinin

bir yd- hazinini tahaccr etmifl grr.nsan vatann sever; nk hrriyeti, rahat, hakk, menfaat vatan sayesinde

kimdir.

nsan vatann sever; nk sebeb-i vcdu olan ecddnn makbere-i sknu

ve netice-i hayat olacak evldnn cilvegh- zuhru vatandr.

nsan vatann sever; nk ebn-y vatan arasnda ifltirk-i lisan ve ittihad- men-

faat ve kesret-i muvnese cihetiyle bir karabet-i kalb ve uhuvvet-i efkr hsl olmufl-

tur. O sayede bir adama dnyaya nisbet vatan, oturduu flehre nisbet kendi hanesi

hkmnde grnr.

(Kaplan 1978: 222-223)


17/228

Bundan byle Arapa ve Farsa oul eklerinin (kint, inflat, ahlk, ms-lmangibi klifle hline gelmifller mstesna) kullanlmamas;

Bundan byle Arapa ve Farsa edatlarn (ama, flayet, fley, keflke, lkin, hem,

hemen, henz, yanimstesna) kullanlmamas; Arapa ve Farsadan dilimize gemifl ve halk tarafndan benimsenmifl (Trk-eleflmifl) kelimelerin korunmas ve sylendii gibi yazlmas;

Konuflma dilinin zn teflkil eden stanbul Trkesinin yaz dili hline ge-tirilmesi;

Dier Trk lehelerinden kelime alnmamas; Unutulmufl (arkaik) Trke kelimelerin diriltilmeye alfllmamas.Ksacas Yeni Lisan hareketinin dilde yapmak istedii fley, Trkeyi yabanc

dil kaidelerinden ve halkn dilinde kullanmad yabanc kelimelerden temizle-mek, mevcut konuflma dili ile yaz dili arasndaki ikilik ve uurumu ortadan kal-drmak ve konuflma dilini yaz dili hline getirmektir. Nitekim bu dflnceler 3-5

yl gibi ksa bir sre iinde dnemin edebiyat eserlerinde meyvesini verir. Resmyazflmalarda bir sre daha devam eden eski dil alflkanlklar, zaman iinde ay-n noktaya gelir ve Trk nesri konuflma veya halk diline yaklaflr. mer Seyfet-tin, Ziya Gkalp, Ahmet Hikmet, Refik Halit, Reflat Nuri, Halide Edip gibi eflitli

yazarlarn eserlerinde (hikye, roman, makale, hatra vb.) somut rneklerine ka-vuflur. Artk bu dnem nesrinde, dflnce, duygu, intiba ve olaylarn ak bir bi-imde ifadesi temel esastr. Cmle, anlam bakmndan ak ve yaln; yap itiba-ryla da basit ve ksadr.

CUMHURYET SONRASI TRK NESRCumhuriyet devri Trk nesrindeki geliflmelerin nemli bir ynn hi flphesiz

Trkedeki geliflmeler oluflturur. Bu sebeple nce 1923-2010 dneminde Trke-nin durumuna ksaca deinmek faydal olacaktr.

Cumhuriyet Dneminde TrkeCumhuriyet devrinde dili olumlu veya olumsuz ynde etkileyen baz geliflme veyaolaylar mevcuttur. Genelde edebiyatn, zelde ise nesrin geliflmesinde flu veya bulde etkili olan bu hususlarn bilinmesi faydal olacaktr. Harf inklb, Trk DilKurumunun kurulmas, basn-yayn imknlarnn geliflmesi, okuma-yazma ve okul-laflma orannn artmas, dilde zlefltirme alflmalar, Cumhuriyet devrinde dilin venesrin geliflmesinde olumlu veya olumsuz ynde etkileyen nemli hususlardr.

Harf nklb: Cumhuriyet sonrasnda dil ve kltrmzdeki en nemli gelifl-

melerin baflnda, 3 Kasm 1928de gereklefltirilen harf inklb gelir. Arap alfabe-sinden Latin kkenli yeni Trk alfabesine geifl, ncelikle okuma-yazmada ciddikolaylklar getirmifl; Arap alfabesinin getirdii baz skntlar ortadan kaldrmfl;Trk milletinin Batl milletlerle olan uyumunu kolaylafltrmfltr. Bununla beraberharf inklbnn -belli bir sre de olsa-, kalem sahiplerinin yeni alfabeyi alflma; ga-zete, dergi ve kitap basmnda birtakm skntlara yol at da bir gerektir.

Trk Dil Kurumu: Trk Dil Kurumu, 12 Temmuz 1932de bizzat Atatrkndirektifiyle kurulmufltur. Amac; Trk dili zerinde arafltrma ve incelemeler yapa-rak problemlerinin ortadan kaldrlmas, zenginlefltirilmesi ve millette ortak bir dilbilinci oluflturulmasdr. Nitekim kurulduu yl (26 Eyll-5 Ekim 1932), Atatrknde ifltirakiyle Dolmabahe Saraynda Birinci Trk Dili Kurultay toplanmfl ve dille

ilgili eflitli konular tartfllmfltr. Aradan geen seksen yl mddetince Trk Dil Ku-rumu alflmalarn srdrmfltr. Buna, yine Atatrk tarafndan kurdurulan ve dil-



18/228

le yakn alkas bulunan Trkiyat Enstits(1924) ile Dil ve Tarih-Corafya Fakl-tesi(1936) ve alflmalarn da ilve etmek gerekir.

Dil alflmalar: Cumhuriyet dneminde Trk Dil Kurumu, Trkiyat Enstits,

Mill Eitim Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl ve eflitli niversitelerde Trk di-li zerine pek ok derleme, tarama, gramer ve szlk alflmalar yaplmfltr. Sekizciltlik Tarama Szl(1943-1976), on iki ciltlik Derleme Szl(1963-1983),Karfllafltrmal Leheler Szl(1992), eflitli meslek veya bilim dallaryla ilgili te-rim szlkleri (Dilbilim Terimleri Szl, Biyoloji Terimleri Szl, Eitim Te-rimleri Szl, Toplumbilim Terimleri Szl, Matematik Terimleri Szl

vb.), szlk alflmalarndan sadece birkadr. lk ciddi Trke szlk olan ve1901de yaymlanan fiemsettin Saminin hazrlad Kamus- Trkde toplam 35.000kelime mevcut iken Trk Dil Kurumunun yaymlad son Gncel Trke Szlkte100.000nin zerinde kelime mevcuttur.

Basm-Yaym mknlarnn Geliflmesi: Belirtmek gerekir ki Cumhuriyet d-

neminde basm-yaym imknlarnda byk bir geliflme olmufltur. Memleketimizdematbaann ilk kurulduu 1727den 1928e kadarki iki yz yllk dnemde toplam25.000 kitap baslmflken, sadece 2004 ylnda baslan kitap says 15.000nin ze-rindedir. (Argunflah 2005: 44) Dilin geliflmesindeki bir baflka nemli faktr Cum-huriyetin kurulufl yllarnda % 5 olan okuma-yazma ile okullaflma oranlarndakibyk artfllardr.

Dilde zlefltirme alflmalar: Cumhuriyet devrinde dil ve nesri etkileyen aslnemli geliflme, Trk Dil Kurumu merkezindeki dilde zlefltirme alflma veya po-litikalardr. Atatrkn vefatndan sonra tek parti dneminde younlaflan ve 1960-1980 yllar arasnda da devam eden z Trkecilik anlayfl, bir taraftan kutup-laflmay beraberinde getirmifl, bir taraftan da tasfiyecilike dnflp Trkeyi sars-

mfltr. z Trkecilik cereyan, dile yzyllar nce girmifl, halk veya konuflma di-line yerleflmifl Arapa ve Farsa btn kelimelerin atlmas, yerlerine de Trkele-rinin tretilmesi anlayflna dayanr. Hareketin asl rahatsz edici yan, ciddi bir dilbilincinden ziyade ideolojik dflnce temeline dayanmfl olmasdr. Sonuta Trk-eden pek ok kelime atlrken kelime hazinesi daraltlmfl, yeni nesillerin HseyinRahmi, Halide Edib, Yakup Kadri, Refik Halit, Mehmet kif, Yahya Kemal gibi ya-zar ve flairlerin eserlerini bile anlamalarn zorlafltrmfltr. 1980 sonrasnda nemlilde zayflayan bu anlayfl ve alflmalar, dilin giderek kendi doal seyri iindegeliflme ve deiflmesinin kaplarn aralamfltr.

Yabanc Dillerin Trkeye Etkisi: Cumhuriyet devrinde dil ve nesri etkile-yen bir baflka nemli geliflme, zellikle 1960 sonras dnemde giderek belirginle-

flen -baflta ngilizce ve Franszca olmak zere- yabanc kelimelerin Trkeye giri-flindeki artfltr. Radyo, televizyon ve internet gibi iletiflim aralarnn hzla toplumhayatna girmesi, kreselleflme olgusunun giderek glenmesi, baz kesim ve kifli-lerdeki dil bilinci yokluu gibi sebepler, toplumsal hayatn pek ok alannda ya-banc kelimelerin girmesi sonucunu dourmufltur. Dikkat edilirse gazete, dergi, te-levizyon ve internet dili; ekonomi, ticaret ve reklm dili; farkl alanlardaki bilimseldilde yabanc kelimelerin giderek artan sayda Trkeye girdii ve bu kelimelerin

yaygn biimde kullanld grlmektedir.

Cumhuriyet Dneminde NesirKonuya girmeden belirtelim ki, 90 yllk Cumhuriyet dnemi Trk nesri, binlerce

yazar ile birok farkl tr (hikye, roman, tiyatro, deneme vb.) veya isim altndakimilyonlarca metni kapsayan genifl bir alandr. Bu sebeple sz konusu saha, metin



19/228

ve yazarlar ayrntl biimde anlatmak, bu nitenin snrlarn ok aflar. Zaten ileri-ki nitelerde farkl nesir trlerinin (makale, fkra, deneme, hikye, biyografi, oto-biyografi, an, gezi yazs vb.) Cumhuriyet dnemindeki grnmleri size tek tek

anlatlacaktr. Bunun iin burada, sadece birtakm rnekler eflliinde 90 yllk Cum-huriyet nesri, ana hatlar ve temel zellikleri ile tantmaya alfllacaktr.Cumhuriyet dnemi Trk nesri, zamana bal kendi i deiflmeleri dikkate aln-

dnda iki dneme ayrlabilir. Bu iki dnem; 1923-1940 dnemi Trk nesri ve1940-2010 dnemi Trk nesridir.

1923-1940 Dnemi Trk NesriCumhuriyet sonras Trk nesri iin bilinmesi ve belirtilmesi gereken ilk husus, yu-karda ksaca zetlenen Tanzimat sonras, zellikle Yeni Lisan ve Mill Edebiyat ha-reketi sonucu oluflan nesrin devam olmasdr. 1923 ncesinden devralnan dil vebu dil ekseninde var olan nesir, Cumhuriyet nesrinin temelini teflkil eder. Bu ger-

ein en nemli sebebi, Cumhuriyet ncesi yazarlarnn byk lde hayatta ol-malar ve yazma faaliyetini srdrmeleri ile yine Cumhuriyet ncesi dil anlayflnnnemli bir deiflme gstermeden devam etmekte olufludur.

mer Seyfettin, Ziya Gkalp, Refik Halit, Yakup Kadri, Halide Edib, Memduhfievket, Reflat Nuri, Ahmet Hikmet, Mehmet Emin, Yahya Kemal, Faruk Nafiz gibiCumhuriyet ncesi yazar ve flairlerinin kalemlerinde ilk olgun, kusursuz ve gzelrneklerini bulan XX. yzyl Trk nesri, ayn kiflilerin Cumhuriyet dneminde ka-leme aldklar eserlerde daha da geliflip zenginleflir. Yeni nesilden Peyami Safa,

Ahmet Hamdi Tanpnar, Ahmet Kutsi Tecer, Abdlhak fiinasi Hisar, Nurullah Ata,Hamdullah Suphi, Necip Fazl Ksakrek ve daha pek ok yazar, bu nesri, geifldneminin kusurlarndan bsbtn temizleyip iflleyerek ok daha olgun seviyeye

ykseltirler. Dneme hkim olan mill dil fluuru, Trk dili zerine yaplan ciddialflmalarla bir kat daha glenir.1923-1940 dnemi nesrinin yukarda belirtilen sz konusu genel durumunu

farkl dzeylerde etkileyen birtakm geliflmelerden de bahsedilebilir elbette. Cum-huriyetin ilanyla birlikte somutlaflan ve ulus dflncesini merkez alan yeni birtoplum ve yeni bir devlet anlayflnn temellerinden birini dil oluflturur. Alfabe dev-riminin yaplmas; Trkiyat Enstits, Trk Dil Kurumu, Dil ve Tarih-Corafya Fa-kltesi gibi kurumlarn kurulmas, byk lde Trkenin, modern bir toplumunihtiyalarn karfllayabilecek bir ifllerlik ve zenginlie kavuflturulmas isteiyle ya-kndan alkaldr. Baflta aydnlar ve sanatkrlar olmak zere, btn toplum mill birdil bilincine ulafltrlmaya alfllr. 1923-1940 dnemi nesir trleri karfllafltrmal

olarak incelendiinde, hem dflnce hem de kullanm olarak, bu tr alflmalarnsomut sonularn grmek mmkndr.

Mesel Cumhuriyet ncesinde konuflma dilinde kullanlmayan Arapa ve Fars-a kelime ve tamlamalarla ykl, sun ve bir hayli kapal bir dil ile fliir ve nesirler

yazan Ahmet Haflim ve Cenap fiahabettin gibi flair ve yazarlar, Cumhuriyet sonra-snda dillerini daha anlafllr bir dzeye getirirler. Halit Ziya Uflaklgil, daha nce-den kaleme ald romanlarnn dilini sadelefltirme ihtiyac duyar.

1940-2010 Dnemi Trk NesriTrk dili ve nesri, 1940tan gnmze uzanan srete doal bir devamllk iinde

varln srdrr. Her geen gn toplumun veya sanatkrlarn elinde yeni imkn-

larla geliflip zenginleflir. Bu doal srecin dflnda tek parti dneminde glenenz Trkecilik alflmalar, kinci Dnya Savafl sonras belirginleflen eflitli ideolo-



20/228

jik hareketler, 1950 sonras dnemde ok daha hzla geliflen basm-yaym ve ileti-flim imknlar, kreselleflme olgusu gibi etkenler, 1940 sonras Trk nesrinde bir-takm geliflme ve deiflmelere sebep olur. Bu deiflmelerin baflnda, Arapa ve

Farsa kkenli kelimelerin atlp yerine tretilen yeni kelimelerin nesir dilinde yeralmas gelir. kinci bir husus, zellikle eflitli bilimsel alanlar, basn-yayn, televiz-yon, internet, ticaret, ekonomi sahalaryla ilgili nesir dilinde giderek artan orandayabanc kelimelerin yer almasdr.

Cumhuriyet Dneminde Nesir TrleriBir hayli genifl bir sahay, binlerce yazar, birok farkl tr veya isim altndaki mil-

yonlarca metni kapsayan Cumhuriyet dnemi nesrini tasnifte kullanlabilecek birbaflka lt, bu nesrin niteliidir. nk kullanld saha ve kullanma amac ile budorultuda flekillenecek olan dil, nesrin zelliini belirlemede son derece nemli-dir. Ayn kelimelerden meydana gelmesine ramen oluflturduunuz metin, nerede

ve niin kullanacanza gre farkllaflacaktr. zellikle amacnz, dilin kullanm bi-imi ve ortaya konan metnin niteliini belirleyecektir. Buna gre Cumhuriyet d-nemi Trk nesrini; edeb nesir, bilimsel nesir, didaktik nesir ve gnlk nesir ola-rak tasnif edebiliriz.

Edeb NesirCumhuriyet nesrinin en genifl, en kusursuz, en zengin ve en gzel ksmn edebnesirler oluflturur. Belli bir sanat endiflesi ve yeteneine sahip yazarlarn kalemin-den kan edeb nesirler, dier amalarnn yannda, gzellik ve okuyucuya este-tik haz verme amacyla kaleme alnrlar. Onlarda dil, olabildiince kusursuz vehatasz bir biimde kullanlr. Kelimelere temel anlamlarnn yannda bilinen veya

bilinmeyen yan anlamlar yklenir. Benzetme, istiare, tezat, mecaz, kinaye gibi e-flitli edebiyat sanatlarna sahip olan dil, gnlk dilin ok stnde bir zenginlik vederinlik kazanr. Bir baflka ifadeyle edebiyat eserinde dil, gnlk ve ilm dille ay-n kaynaktan beslenmesine veya ayn dil unsurlarn kullanmasna ramen, onlar-dan bir hayli farkl ve baflka bir dildir. Sz konusu farkllk, tamamyla dil veya dilunsurlarnn farkl biim ve tarzda kullanlmasndan; onlara farkl anlam, ses, a-rflm ve duygu deerleri yklenmesinden; onlarn yeni ve orijinal terkiplere d-nfltrlmesinden kaynaklanr. Edeb dil, dilin alelde bir iletiflim vastas ol-maktan karlp ama seviyesine ykseltilmesi ve sanat objesine dnfltrlme-si ile elde edilir. Yazar ve flair dediimiz insanlar, sahip olduklar olaanst sa-

br, gayret, hassasiyet, zevk-i selim ve kabiliyetleriyle byle bir dil terkibinin sa-natkrlardr. Hepimizin ok iyi bildiini zannettiimiz dil, onlarn kaleminde din-leyen ve okuyanda heyecan ve hayranlk uyandran bir gzellik objesine; yaniedebiyat sanatna dnflr. Tpk alelde bir mermer ktlesinin heykeltrafln elin-de ndide bir heykele dnflmesi gibi. Buradan hareketle diyoruz ki edeb dil, diliinde bir st dildir.

Cumhuriyet dnemi edeb nesrinin en somut ve en yaygn rnekleri, elbette ki,her biri bir edeb tr olan hikye, roman, tiyatro, mensur fliirlerdir. Seyahat, an,gnlk, mektup, makale, fkra, deneme, biyografi, otobiyografi, mlkatise, Cum-huriyet nesrinin dier trlerini olufltur. leriki nitelerde ayrntl biimde tantla-cak olan ad geen trlerin dil bakmndan en nemli ortak yanlar, hepsinin de

mensur olmalar; yani nesir diliyle kaleme alnmfl olmalardr.



21/228

Edeb nesrin temel zellikleri nelerdir?


SIRA SZDE4

OKUMA PARASI

Cevdet Bey ve Oullarndan

Orhan Pamuk

Geceliin kolu da, srtm da... Btn snf da... arflaflar da... Of, of, of, btn ya-tak da srlsklam! Evet, her fley srlsklam ve ben uyandm! diye mrldand Cevdet

Bey. Her fley az nce grd ryadaki gibi srlsklamd. Yatanda homurdanarak

dnd, ryay hatrlad ve korktu. Ryada, Kuladaki sbyan mektebinde hocann

karflsnda oturuyordu. Bafln slak yastktan kaldrp doruldu. Evet, hocann kar-

flsnda oturuyorduk. Btn okul diz boyu suya gmlmflt, diye sylendi. Niye

gmlmflt? nk okulun tavan akyordu. Tavandan akan tuzlu sular benim

alnmdan ve gsmden dklyor, btn odaya yaylyordu. Hoca da denei ile

btn snfa beni gsteriyor, Hep bu Cevdetin yznden, diyordu. Hocann dene-

i ile kendisini nasl gsterdiini, btn arkadafllarnn dnp sulayarak ve km-

seyerek kendisine nasl baktklarn, kendisinden iki yafl byk abisinin de herkes-

ten ok kendisini kmsediini gznn nnde canlandrnca rperdi. Ama g-zn krpmadan btn snf bir solukta falakadan geiren, bir tokatla bir olan ba-

yltan hoca, bir trl gelip tavandan akan sular iin kendisini cezalandrmyordu.

Cevdet Bey, Herkesten baflkaydm, yalnzdm, beni kmsyorlard, diye dfln-

d. Ama hibiri gelip bana dokunmaya cesaret edemiyor, sular da btn okulu dol-

duruyordu! Korkun rya bir anda nefleli ve hofl bir an oluverdi. Bir kere okulun

damna kp, kiremitleri krdn hatrlayarak ayaa kalkt. Kiremitleri krmfltm.

Ka yaflndaydm? Yedi yaflndaydm. fiimdi otuz yediyim, niflanlandm, yaknda ev-

leneceim. Niflanlsn hatrlaynca heyecanland. Evet, yaknda evleneceim, son-

ra... Aman hl oyalanyorum! Ge kaldm! Vakti anlamak iin nce pencereye kofl-

tu, perdelerin arasndan dflarya bakt. Dflarda tuhaf bir flk ve sis vard. Gneflin

doduunu anlad. Sonra bu eski alflkanlna kzarak dnp, saatine bakt: Alatur-ka yarm. Aman, aman ge kalmayaym! diye sylenerek helaya kofltu.

Ykanp temizlenince neflesi daha da artt. Trafl olurken gene ryay dflnd.

Sonra fikr Paflann konana gideceini hatrlayp, o yeni ve temiz pantolonla ce-

keti, yakas kolal kartonlaflmfl gmlei ve zarif bulduu kravat takt. Baflna niflan

treninden nce kalplatt fesini oturttu. Kk masa aynasnda kendini seyretti

ve istedii gibi olduuna karar verdi, ama gene de iinde bir hzn uyand. Btn

bu flk kyafette, nisanlsnn konana gidecei iin telfllanmasnda gln bir fley-

ler olmalyd. Bu kk ve zararsz hznle perdeleri at. Sis fiehzadebafl Cami-

inin minarelerini rtmfl, ama kubbeyi gizleyememiflti. Yan bahedeki ardak her

zamankinden daha yeflildi. Scak bir gn olacak! diye dflnd. ardan altn-

da bir kedi ar ar yalanyordu. Cevdet Bey bir fley hatrlayarak pencereden uzan-

d ve grd: Kupa arabas da gelmifl, evin nnde durmufltu. Atlar kuyruklarn sal-

lyorlar, Cevdet Beyi bekleyen arabac kapnn nnde sigara iiyordu. Cevdet Bey

hatrlad sigara paketini ve akman, czdann ve bir kere daha bakt saatini

ceplerine yerlefltirerek odadan kt.

Merdivenleri her zamanki alflkanlyla grltyle indi. Gene her zamanki gi-

bi, grlty duyan Zeliha Hanm merdivenlerin efliinde onu glmseyerek karfl-

lad ve kahvaltsnn hazr olduunu syledi.

(Pamuk, 1991: 5-6)


22/228


23/228

Orhan Pamukun romanndan ve Hayri Yaln-Metin Grnn kitabndan yaplan alntla-r karfllafltrnz. ki metin arasndaki farkllklar nelerdir?

Gnlk NesirDilin en yaygn olarak kullanld alan, hi flphesiz gnlk hayattr. Evde, sokak-ta, arflda, pazarda, kahvede, okulda insanlar birbirleriyle dil araclyla iletiflim-de bulunurlar. Dolaysyla Cumhuriyet nesrinin nc yaygn trn, gnlk ha-

yat iindeki nesir oluflturur. Gnlk hayat iindeki dil kullanmnn ok byk birblm szl nesirdir. Onu bir kenara braktmzda, yazl basn-yayn sahasnn(gazete, dergi, broflr, internet vb.) da btnyle nesre dayandn ve ad geenbasn-yayn organlarnda her gn on binlerce metnin yer aldn grrz. Gnlkhayat iindeki nesrin bir baflka yaygn kullanm alann, devlet veya zel sektr ku-rumlarndaki yazflmalar (dileke, rapor, program vb.) oluflturur. Bunun dflnda

hayatn hemen her alannda daha pek ok yazl nesir rnekleriyle (reklm, tabe-la) karfllaflrz.


SIRA SZDE

5

OKUMA PARASI

Vanda Hortum Hasara Yol At

Van merkeze bal Gvelek kynde etkili olan frtnann ardndan oluflan hor-

tum nedeniyle birok ev hasar grd.

Alnan bilgiye gre, gece saatlerinden itibaren etkisini gsteren ve gn boyu de-

vam eden frtnann ardndan oluflan hortum, kent merkezine 40 kilometre uzaklk-

taki Gvelek kynde yaflam olumsuz etkiledi. Hortum nedeniyle kydeki birok ev

ve ahrda hasar olufltu. Enerji ve iletiflim hatlarn taflyan direkler ile ok sayda

aacn devrildii hortumda, can kayb yaflanmad.Kyden 3 kilometre uzaklkta bulunduu srada hortumu fark ettiini ve kye ge-

lerek, vatandafllar durumdan haberdar ettiini belirten kyllerden Hsn Tefiye,

Hortum, kymzdeki ev ve ahrlarda byk hasara yol at. Erken haber vermem

nedeniyle dflarda kimse kalmad iin can kayb yaflanmad. Tek tesellimiz de can

kaybnn olmamas. Yetkililerden kymze gda maddesi ve adr gndermelerini

istiyorum dedi.

(Milliyet, 19 Mays 2011)


24/228


Dilin birey ve millet hayatndaki nemini tart-

flabilmeknsan dier canl varlklardan ayran en temelzelliklerin baflnda konuflma yetenei gelir. Buyetenek hem bireyin hem de sosyal hayatn ge-liflmesine hizmet eder. Bu erevede dilin temelvarlk sebebi, insanlar aras iletiflimi salamaktr.Dilin bunun dflnda bireysel ve toplumsal pekok ifllevi daha vardr. Bunlarn baflnda da insa-nn hem bireysel hem de sosyal bakmdan gelifl-mesinin temel dinamiklerinden birisi olmas ge-lir. Ayrca birey, mensubu bulunduu milletinkltrel deerleriyle, dil vastasyla iletiflim kura-bilir. nk dil kltrn aynas, mahfazas, tafl-ycs ve ifade vastasdr. Bunun da tesinde mil-letler, btn kltr deerlerini dillerine ykler-ler. Bunun da tesinde dil, kltrnn kendindeyansd bir ayna, sakland ve korunduu birmahfaza, ifade vastas ve genifl kitlelere tafln-masnda en salam ve salkl bir kprdr.

Nesirin ne olduunu aklayabilmekNesir; herhangi bir duygu, dflnce, olay vb. fley-lerin, dilin tabi yapsna, gramer kaidelerine uy-gun bir biimde ve cmleler hlinde yazl veyaszl olarak ifadesidir. Nesrin en belirgin taraf,

ait olduu dilin doal hli ve kurallar ereve-sinde hayat bulmufl olmasdr. Nesir dili, nazmdiline gre ok daha ak ve aklaycdr. Onunvarlk sebebi, tafld manay, en ak ve anlafl-lr bir biimde ifade edebilmektir. Nesrin en k-k birimi cmledir. Cmlelerin mantk sra iin-de bir anlam ekirdei etrafnda toplanmas pa-ragraf; onlar da metini meydana getirirler. Ne-sir, kendi iinde ilk nce edeb nesir ve edeb ol-mayan nesir olmak zere ikiye ayrlr. Edeb ne-sir, ok daha titiz bir dikkatle kaleme alnmfl,aleldelikten uzak, okuyucuya estetik haz vere-

bilen zelliklere sahip nesirdir. Edeb nesir; ma-sal, efsane, menkbe, halk hikyesi, roman, hik-ye, tiyatro vb. pek ok tr kapsar. Edeb olma-yan nesir ise, bilimsel ve didaktik eserler ile gn-lk hayatn deiflik alanlarnda karflmza kar.

Cumhuriyete kadarki Trk nesrinin dnem vezelliklerini ayrt edebilmekTrk kltr tarihine kronolojik olarak bakldn-da, Trk nesrinin farkl devirlerde farkl nitelikle-re sahip olduunu grlr. slmiyet ncesi ne-sir, slmiyet sonras nesir ve Tanzimat sonrasnesir, Trk nesrinin ana dnemini oluflturur.

Modern Trk nesri Tanzimat sonrasnda bafllar.Gazete ve mecmualarn yaymlanmaya bafllama-

s, aydnlar ve ynetimin halka seslenmek iste-

meleri, Tanzimat nesrinin geliflmesinde temel fak-tr durumundadr. Bu olumlu geliflme, Servet-iFnun ve Fecr-i Ati mektepleri dnemlerinde birsre duraklar ve nesir dilinde arlaflma grlr.Tanzimat sonras nesrindeki asl planl sadelefl-me, 1911deki Yeni Lisan ve Mill Edebiyat hare-ketiyle mmkn olur. Ad geen hareketin temeldflncesi, Trkeyi yabanc dil kaidelerinden te-mizlemek, mevcut konuflma dili ile yaz dili ara-sndaki ikilik ve uurumu ortadan kaldrmak vekonuflma dilini yaz dili hline getirmektir. Nite-kim bu dflnceler 3-5 yl gibi ksa bir sre iin-de dnemin edebiyat eserlerinde meyvesini verir.

Cumhuriyet sonras Trk nesrinin belli bafll kol-lar ve zelliklerini zmleyebilmekCumhuriyet nesri, Yeni Lisan ve Mill Edebiyathareketi sonucu oluflan nesrin devamdr. Bu nes-ri belirleyen temel faktrlerin baflnda Trkede-ki geliflmeler oluflturur. Harf inklb, Trk DilKurumu, Trkiyat Enstits, Dil ve Tarih-Coraf-ya Fakltesi gibi kurumlarn kurulmas ve alfl-malar, basn-yayn imknlarnn geliflmesi, oku-ma-yazma ve okullaflma orannn artmas, dildezlefltirme alflmalar, Cumhuriyet devrinde di-

lin ve nesrin geliflmesinde nemli hususlardr.Cumhuriyet nesrinin en genifl, en zengin ve engzel ksmn edeb nesirler oluflturur. Belli birsanat endiflesi ve yeteneine sahip yazarlarn ka-leminden kan edeb nesir, gzellik ve okuyu-cuya estetik haz verme amacyla kaleme alnrlar.Onlarda dil, olabildiince kusursuz ve hatasz birbiimde kullanlr. Hikye, roman, tiyatro, men-sur fliir, seyahat, an, gnlk, mektup, makale,fkra, deneme, biyografi, otobiyografi, mlakat,edeb nesrin trlerini olufltur. Cumhuriyet nesri-nin ikinci ana kolunu, bilimsel ve retici zelli-

ine sahip metinler oluflturur. Felsefe, tarih, co-rafya, sosyoloji, psikoloji, ilahiyat, iktisat, fizik,kimya, biyoloji tp gibi pek ok alanla ilgili bilgi-leri ieren kitap, makale ve bildiriler bilimsel ne-sir metinlerini oluflturur. Bilimsel nesir, ak, ya-ln; aklayc ve didaktiktir. Okuyucuyu kltrel,sosyal, ahlak, din vb. ynlerden bilgilendirmeve eitme amacn esas alan metinleri de eiti-ci/retici nesir metinleri olarak isimlendirmekgerekir. Eitici/retici nesirdeki asl ama, n-celikle anlafllr olmaktr. Bu amacn dile yans-yan sonucu yalnlk ve aklktr. Cumhuriyet nes-

rinin nc yaygn trn, gnlk hayat iin-deki nesir oluflturur.

zet

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4

A M A


25/228


1. Afladakilerden hangisi nesirin karfll deildir?a. Mensur

b. nflc. Dzyazd. Nazme. Mensure

2. Afladakilerden hangisi, nesirin temelzellikle-rinden biri deildir?

a. Nesir; manzum olmayan; dzyaz fleklindeki szve yazdr.

b. Nesir; dilin doal hli ve bu hlin kurallar er-evesinde hayat bulur.

c. Nesir; cmle ve paragraflarn mantk ve anlam-sal btnlnden oluflur.

d. Nesir; nazm diline gre ok daha ak ve ak-laycdr.

e. Nesir; msralarnda ahenk ve ritmin varlnnemser

3. Afladakilerden hangisi, slmiyet sonras Trk nes-rinin oluflumunda etkili deildir?

a. Trklerin Orta Asyadan Batya g etmelerib. Trklerin slm dinini kabul etmeleric. Trklerin Arap alfabesini kabul etmelerid. Trklerin yeni kltr ve medeniyetlerle temas

etmelerie. Trklerin yeni bir corafyada yeni bir hayat tar-

zna sahip olmalar

4. Afladakilerden hangisinin, Tanzimat sonras d-nemde yeni bir nesrin oluflmasnda ciddi bir etkisindenbahsedilemez?

a. Halkn ekonomik seviyesinin hzla ykselmesib. Toplumun Avrupa tesiri altnda yeni bir hayat

tarzna ynelmifl olmasc. Basm-yaym imknlarnn giderek artmasd. Gazete ve dergilerin hzla oalmase. Ynetim ve aydnlarn halka seslenmeye nem

vermeleri

5. Afladakilerden hangisi mer Seyfettin, Ali Canipve Ziya Gkalpn bafllattklar Yeni Lisan hareketinin il-kelerinden biri deildir?

a. Arapa ve Farsa gramer kaidelerine gre tamla-ma yaplmamas

b. Arapa ve Farsa oul eklerinin kullanlmamasc. Arapa ve Farsa edatlarn kullanlmamasd. stanbul Trkesinin yaz dili hline getirilmesie. Dier Trk lehelerinden kelime alnmas

6. Afladakilerden hangisi, edeb nesrin temelzellik-lerinden biri deildir?

a. Edeb nesir, belli bir sanat endiflesi ve yetenei-ne sahip yazarlarn kaleminde hayat bulur.

b. Edeb nesir, okuyucuyu bilgilendirme ve eit-meyi amalar.

c. Edeb nesirde dil, olabildiince kusursuz ve ha-tasz bir biimde kullanlr.

d. Edeb nesirde kelimeler daha ok yan anlamla-rnda kullanlr.

e. Edeb nesir, benzetme, istiare, tezat, mecaz, ki-naye gibi eflitli sanatlara sahiptir.

7. Cumhuriyet dnemi dili ve nesrini olumsuz olaraketkileyen en nemligeliflme nedir?

a. letiflimin yaygnlaflmas sonucu yabanc diller-den Trkeye kelimelerin girmesi

b. Halk ve aydnlarda dil bilincinin yeterince gelifl-memifl olmas

c. Dille ilgili kurumlarn (Trk Dil Kurumu, niver-siteler) yetersizlii

d. Arapa ve Farsa kkenli kelimelerin dilden atl-mas

e. Toplumda okuma alflkanlnn yetersiz olmas

8.Afladakilerden hangisi, bilimsel ve didaktik nesrintemelzelliklerinden biri deildir?

a. Ak, yaln ve anlafllr olmakb. erdii bildiriyi okuyucu/dinleyiciye aktarmay

amalamakc. Dili doru ve kusursuz biimde kullanmakd. Kelimeleri daha ok yan anlamlarnda kullanmake. Edebiyat sanatlarndan uzak olmak

9. Dilin mill bir deer olmasyla ilgili afladaki ifade-lerden hangisi,yanlfltr?

a. Dil; ait olduu milletin ortak hazinesidir.b. Dil; milletin kltrel deerlerini dnden bugne

taflyan bir kltr kprsdr.c. Dil; temeli sese dayanan bir iletiflim aracdr.d. Birey kimliini, mensubu olduu milletin dili va-

stasyla oluflturur.e. Millet kltrel deerlerini, byk lde dilinde

saklar.

10.Afladakilerden hangisi, dilin toplumsal ifllevlerin-den biri deildir?

a. Dil; toplumu oluflturan bireyler arasnda iletiflisalar.

b. Dil; toplumun kltrel deerlerini gen nesille-re aktarr.

c. Dil; toplumsal hayatta kltrel bir devamllksalar.

d. Dil; toplumlarn ekonomik geliflimine kap aralar.e. Dil; toplumun kltrel deerlerinin koruyucusuve taflycsdr.

Kendimizi Snayalm


26/228


YAHYA KEMALN TRKES

Nihat Sami Banarl

Eski fliirde bir Yunus Emre Trkesi vardr. Byk

panteist, coflkun ruhundaki ilh aflk, byle bir aflk

iinde dile gelmifl saf ve samim bir Trke ile syle-

menin srlarn bulmufltur. Yunusun XIII. asr Trke-

sine grlmemifl, duyulmamfl bir ifade kudreti kazan-

drmas bundandr.

Eski fliirde bir Nev Trkesi vardr. XV. asrn Trke-

ye vurgun flairi, bu dilin deta Trkiye topraklarndaki

geleceini keflfetmifl gibi, Orta Asya Trkesine bir mu-

siki lisan olmann imknlarn vermifltir.

Eski fliirde bir Fuzl Trkesi vardr. Fuzl de tpk

Nev gibi, dikenli bahelerde gl dermenin zevki ve

flevki iindedir. Mecnnun Leyly sevmesi kadar s-

tn bir Trk dili sevgisiyle Ben diken gibi sert bilinen

Trkeyle gl yapra gibi fliirler syleyeceim demifl

ve aziz lisanmz gerekten gl yapra gibi ince ve

renkli syleyifllere ulafltrmfltr.

Onlar, Trkenin byk flklaryd. Onun iin ebed

oldular.

XX. asr fliirinde de byle bir Yahya Kemal Trkesi

vardr. Yahya Kemal Trkesi, lisanmzn byk frt-

nalar geirdii bir ada, Trkenin sesine, mimarisine,

ruhuna ve dehsna sdk kalmak yoluyla bu lisan ken-

di devrinin flahikasna ulafltrmfltr.

Yahya Kemal Trkesi ne bir tesadfn, ne de moda

hareketlerle mflterek bir dil cereyannn eseridir. fiair,

Trkenin Trkiye topraklarndaki gzelleflmesi tarihini

adm adm takip ederek, milletimizin asrlar boyunca

bu lisana verdii gzellikteki srlar arafltrmfl, bulmufl

ve onu terennm etmifltir. Bat fliir lisanlarnn kendi

mill dehlar iinde asrlarca nasl ifllendiini grp,

ayn ses ve syleyifl stnln Trkeye de vermek

iin gereken yollar arafltrmaktan doan bu netice, flai-rin kendi dil ve sanat sevgisiyle kendi gayretiyle ve ken-

di lisan felsefesiyle elde edilmifltir.

Krfezdeki dalgn suya bir bak, greceksin;

Gemifl gecelerden biri durmakta derinde;

Mehtb, iri gller ve senin en gzel aksin,

Velhsl o ry duruyor yerli yerinde.

(Banarl 1975: 119-120)

1. d Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Nesir zeri-

ne blmn tekrar okuyunuz.

2. e Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Nesir zeri-

ne blmn tekrar okuyunuz.

3. c Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz slamiyet

Sonras Trk Nesri blmn tekrar okuyunuz.

4. a Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Tanzimat


5. e Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Tanzimat


6. b Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Edeb Nesir

blmn tekrar okuyunuz.

7. a Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Cumhuriyet

Dneminde Trke blmn tekrar okuyunuz.

8. d Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Bilimsel ve

Didaktik Nesir blmn tekrar okuyunuz.

9. c Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Atatrk, .

Seyfettin, Y.Kemalin dille ilgili cmlelerini tek-

rar okuyunuz.

10.d Bu soruya yanlfl yant verdiyseniz Dil zerine

blmn tekrar okuyunuz.

Okuma Paras Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


27/228


Sra Sizde 1

Cmlelerdeki temel vurgu, millet-dil iliflkisi ve dilin mil-

let hayatndaki nemidir. yle ki, bir toplumun millet

olmasndaki en nemli kltrel deer olan dil, vatan ve

istikll deerlerinden de nde gelir.

Sra Sizde 2

Nesir zerine blmndeki nesir, retici nesirdir.

Dikkat edilirse blmde yazarn amac; dili dz cm-

leler halinde, ak ve anlafllr bir biimde kullanarak,

nesrin ne olup ne olmadn sizlere anlatmaya alfl-

maktadr.

Sra Sizde 3

Dil, statik deil, dinamik bir olgu; canl bir kltrel

deerdir. Dolaysyla ait olduu milletin hayat, dfln-

ce ve dnya grflndeki deiflmeler, dorudan do-

ruya dile tesir eder. Dildeki bu deiflmeler, kanlmaz

olarak o dille var olan her trl sz ve metni de etki-

leyecektir.

Sra Sizde 4

Sanat endiflesi ve yeteneine sahip yazarlarn eserlerin-

de (hikye, roman, tiyatro, mensur fliir, seyahat, an,gnlk, mektup) ortaya kan edeb nesir, gzellik ve

estetik haz verme amacyla kaleme alnrlar. Onlarda dil,

olabildiince kusursuz ve hatasz bir biimde kullanlr.

Sra Sizde 5

Orhan Pamuk, Cevdet Bey ve Oullar isimli romann-

dan alnan metinde, kronolojik bir sra iinde kahrama-

nn hayatn; bu hayat iindeki dflnce, duygu, tavr ve

davranfllarn anlatmakta ve onun evresinde kurgusal

bir dnya kurmaktadr. Hlbuki dier metin Termodi-

namik, enerji, fizik, kimya, reaksiyon gibi terimlerletermodinamikle ilgili bilimsel gerei anlatmaktadr.

Bunun iin ikinci metin ak ve aklaycdr.

Ali Canip Yntemin Yeni Trk Edebiyat zerineMakaleleri. (1995). (Hzl. A.Sevgi-M.zcan). Konya:

Star Ofset.Argunflah, M. (2005). 1923ten Gnmze TrkedekiBaz Geliflmeler. Karaman Dergisi. Karaman. (s.43-)s.44Banarl, N.S. (1975).Trkenin Srlar. stanbul: Kub-bealt YaynlarBeyatl, Y.K. (1984). Edebiyata Dir. stanbul: FC Ya-

ynlar.etiflli, . (2004). Nesir.Trk Dnyas Edebiyat Kav-ramlar ve Terimleri Ansiklopedik Szl. C.4.Ankara: AKMB Yaynlar.

Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitab I, Ankara: TDKYaynlar.Kaplan, M. (1976).Trk Edebiyat zerinde Arafltr-malar 1. stanbul: Dergh Yaynlar.Kaplan, M. (1988). Mehmet Kaplandan Semeler.(Hzl. .Enginn-Z.Kerman). Ankara: KTB Yaynlar.Kaplan, M. (1983). Kltr ve Dil. stanbul: Dergh Ya-

ynlar.Kocatrk, U. (1999).Atatrkn Fikir ve Dflncele-ri.Ankara: AKM Yaynlar.mer Seyfettin (2001). Btn Eserleri Makaleler I.(Hzl. H.Argunflah). stanbul: Dergh Yaynlar

Pamuk, O. (1991). Cevdet Bey ve Oullar. stanbul:Can Yaynlar.Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitab I.Ankara: TDK

Yaynlar.Yaln, H.-Gr, B. (2004). Mhendislik Termodina-mii.Ankara: Palme Yaynclk.Yeni Trk Edebiyat Antolojisi. (1976). C.II. (Hzl.M.Kaplan-.Enginn-B.Emil). stanbul: EF Yaynlar.

Baflvurulabilecek KaynaklarBali, M. (1982). Halk Edebiyatnda Nesir. Erzurum:Byk Trk Klsikleri(1985), stanbul: tken-S-

t Yaynlar.z, F. (1964). Eski Trk Edebiyatnda Nesir. stanbul:Kabakl, A. (1978).Trk Edebiyat. C.1. stanbul: TrkEdebiyat Vakf Yaynlar.Kprl, M.F. (1928). Mil Edebiyat Cereyannn lkMbeflflirleri ve Divan- Trk-i Basit. stanbul:Levend, A.S. (1972). Trk Dilinde Geliflme ve Sade-leflme Evreleri.Ankara: TDK Yaynlar.ksz, Y.Z. (1995). Trkenin Sadeleflme TarihiGen Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi.Ankara: TDKYaynlar.Yeni Trk Nesri Antolojisi. (1987). (Hzl. fi.Elin-M.Tevfikolu). Ankara: KTB Yaynlar.

Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan Kaynaklar


28/228

Bu niteyi tamamladnzda;Modern Trk hikyesinin Cumhuriyete kadarki geliflimini aklayabilecek,Cumhuriyet sonras Trk hikyesini bir btn olarak deerlendirebilecek,Cumhuriyet sonras Trk hikyesinde grlen belli bafll dnem ve eilimle-ri ayrt edip zmleyebilecek,

indekiler

Hikye/yk Trk Hikyesi Sosyal Gerekiler Bireyciler Modernistler

Postmodernistler Memduh fievket Esendal Sait Faik Abasyank Orhan Kemal

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Cumhuriyet DnemiTrk Nesri

Hikye/yk

CUMHURYETE KADARK TRKHKYESNE GENEL BR BAKIfi

CUMHURYET DNEM TRKHKYES

2CUMHURYET DNEM TRK NESR


29/228

CUMHURYETE KADARK TRK HKYESNE GENELBR BAKIfiHikye, Trk kltr tarihinde en azndan bin yllk gemifle sahip ve giderek zen-ginleflen bir anlam emberi iinde kkl ve yaygn bir kelime ve kavramdr. n-k kelime kltr tarihimizde; tarih, destan, kssa, masal, mesel, menkbe, rivayet,ltife, fkra, hurafe, roman, yk, anlat, benzetme anlamlarnda da kullanlmfl-tr. Bunlardan destan, kssa, masal, menkbe, ltife, fkra, yk ve ro-man, bugn ayr birer tr olarak kabul edilir. O zaman genel anlam bakmndanhikyenin, bugn ykde ifadesini bulan tek bir trn deil, mitten modernhikye veya romana kadar uzanan trlerin genel ad olduunu unutmamamz

gerekir. Yani hikye, ncelikle insann sz keflfettii gnden bugne en ok bafl-vurduu bir anlatm tarz; edebiyat sanat iinde mitten modern hikyeye kadaruzanan pek ok anlatma esasna bal eser/trn ortak st formu; son iki asrdrda, anlatma esasna bal eser/trler flemsiyesi altnda bamsz bir edeb trdr.

Modern hikye ise; gerek ya da geree uygun olay ve durumlarn; insan, za-man ve mekn unsurlaryla birlikte kurgusal bir dnya erevesinde ve zerinde

durulan konu, tema ve mesaja uygun bir biimde kurgulanp; ayrntya girilme-

den younlafltrlarak, okuyucuya estetik haz verecek tarzda anlatlmasndan do-

an ksa ve mensur metin/trdr.Trk edebiyatnda modern hikye, dier baz trlerde (roman, tiyatro vb.) ol-

duu gibi, Osmanl-Trk toplumunun Batya ynelmesinden sonra 1870li yllar-

dan itibaren grlmeye bafllar. Bu hikye, Cumhuriyete gelinceye kadarki sredesz konusu olan dnem iinde modern olarak niteleyebileceimiz bir formasahip olur. Buna gre 1923 ncesi Trk hikyesini; Tanzimat hikyesi, Servet-i F-nn hikyesi ve Mill Edebiyat hikyesi gibi dnem veya ekol altnda toplaypdeerlendirmek mmkndr. Bunlara -daha geri plnda olmak zere- Fecr-i tihikyesi ile Hseyin Rahmi, Ahmet Rasim ve Ebubekir Hazm Tepeyran gibi ba-msz yazarlarn hikyelerini de ilve etmek gerekir.

Tanzimat Hikyesi: Gelenekten pek ok unsur taflmakla birlikte modernTrk hikyesi veya Tanzimat hikyesi, Giritli Aziz Efendinin Muhayyelt- AzizEfendisi (1852), Emin Nihatn Msameretnmesi (1870), Ahmet Mithat EfendininKssadan Hisse(1870) ve Letif-i Rivyt (1870-1895) ile bafllar. Ad geen kitap-

larda yer alan hikyeler, geleneksel hikye anlayflndan nemli tesirler taflrlar.Bunlar bir sonraki nesle mensup olan Sami Paflazde Sezinin Kk fieyler(1892)

Hikye/yk


30/228

ad altnda kitaplafltrd hikyeleri, Recaizde Mahmut Ekremin hikyesi ileNbizde Nzmn -baflta Karabibikolmak zere- hikyeleri takip eder. Sami Pa-flazde Sezi ve Nbizde Nzmn hikyeleri gerek kurgu, gerek temel unsurlar,

gerekse dil ve slplar bakmndan modern Bat hikyesine daha yakn eserlerdir. Servet-i Fnn Hikyesi: Edebiyatmzda hikyenin hem yap hem de dilbakmndan gerek formuna ulaflmas ve yaygnlaflmas, Halit Ziya Uflaklgilin onbefl kitab (Solgun Demet, Hepsinden Ac, Aflka Dair, htiyar Dostvb.) dolduran150 civarndaki hikyesi ile mmkn olmufltur. Ayrca Halit Ziya hikyelerinin ko-nular, dilleri ve slplaryla, Servet-i Fnn mektebinin dier hikye yazarlar olanMehmet Rauf (Son Emel, Menekfle, Bir Aflkn Tarihivb.), Hseyin Cahit (Hayat-Muhayyel, Hayat- Hakiye Sahneleri), Ahmet Hikmet (Hristan ve Glistan) veSafveti Ziyay (Bir Safha-i Kalp, Hanm Mektuplar, Kadn Ruhu) genifl lde et-kilemifltir. Bu sebeple Servet-i Fnn hikyesi; sanat nemseyen anlayfl, bireyini dnyas zerinde younlaflan psikolojik zellii, romantik ve ie dnek kahra-

manlar, hayal-hakikat atflmas eksenindeki konu ve temalar (aile, hayat mca-delesi, aflk, merhamet, yalnzlk, lm vb.), salam kurgular ve okuyucuyu zorla-yan dilleriyle, olduka homojen bir grnm arz eder. nemli lde realizminesas olduu Servet-i Fnn hikyesi, Mill Edebiyatn kendini byk lde kabulettirdii Balkan Harbi yllarna kadar geerliliini korur.

Bamszlar: Servet-i Fnn, Fecr-i ti ve Mill Edebiyat anlayfllarnn geerliolduu dnemlerde eser vermelerine ramen bu gruplara katlmayan baz yazarlarda mevcuttur. Hseyin Rahmi, Ahmet Rasim ve Ebubekir Hzm Tepeyran gibiisimler bu grupta saylabilir.

Bunlardan Hseyin Rahmi Grpnar(1864-1944), ilk hikyesini yaymlad1884ten Cumhuriyet sonrasnda da devam eden uzun sanat hayatnda herhangi bir

edebiyat toplulua katlmadan, byk lde Ahmet Mithat Efendinin yolundangiderek halk iin yazmay ama edinmifl popler bir yazardr. O, sanat anlayfl ba-kmndan realizm ve natralizme; dnya grfl bakmndan ise pozitivizme ba-ldr.

Hseyin Rahmi, hikyelerinde stanbulun konak ve kflklerindeki hayat kadar,kenar mahallelerdeki hayat, bu hayatn insanlarn anlattr. ok byk lde g-l gzlemlerine dayanarak yenileflme dnemi stanbul hayatnn deiflik kesitlerin-den renkli ve realist tablolar sunar. Halkn yaflama biimi ve hayatn dzenleyendeerler sistemini hareket noktas olarak alr ve daha ok hayatn bozuk, irkin vekomik yanlarn anlatmay tercih eder. Yanlfl batllaflma ve yozlaflma, aile hayatn-daki aksaklklar, kadn-erkek iliflkisi, zengin-fakir atflmas, batl inanlar, toplum

hayatndaki deiflmeler, onun hikyenin asl konularn oluflturur. Sosyal aksaklk-lar abartarak ve mizah bir tavrla tenkit eder.

Hseyin Rahmi Grpnar hikyelerinde, hedef ald okuyucu kitlesini dikkatealarak konuflulan dili kulland. zellikle kahramanlarn kendi az zellikleri ilekonuflturmada byk baflar gsterdi. Bylece sakan dilini roman ve hikyeye ta-fld. Bununla birlikte przsz ve kusursuz yazma konusunda pek titiz davranma-d. Ciddi bir slp endiflesi taflmad. Romanlarna gre teknik bakmndan dahabaflarl olduu toplam 100 civarndaki hikyesinden bir ksmn 1920den sonra ki-taplafltrarak Cumhuriyet hikyesine de katkda bulundu. Bunlar; Kadnlar Vaizi(1920), Meyhnede Kadnlar(1925), Ktil Buse(1932), Namusla Alk Meselesi(1933), ki Hdn Seyahati(1933), Tnelden lk kfl(1934), Gnl Ticareti

(1939), Melek Sanmflm fieytan(1943), Dirilen skelet(1946), Eti Senin Kemii Be-nim(1963)dir.



31/228

Mill Edebiyat Hikyesi: Mill Edebiyat hareketi, Yeni Lisan olarak bilinendilde sadeleflme hareketi ile birlikte 1911de bafllar. Trk/milliyeti dflnceyedayanan Mill Edebiyat, dilinin yaln ve anlafllr; konularnn mill, milliyeti ve yer-

li oluflu ile kendinden nceki mekteplerden ayrlr. Mill Edebiyat anlayfl iindehikye trnde eser veren yazarlar; mer Seyfettin, Memduh fievket Esendal, Re-fik Halit Karay, Ahmet Hikmet Mftolu, Aka Gndz, Yakup Kadri Karaosma-nolu, Halide Edib Advar, Reflat Nuri Gntekin, F. Cellettindir. Ad geen yazar-lar, II. Meflrutiyet sonrasnda tannp flhrete ulaflmfllarsa da Cumhuriyet sonrasn-da da hikye yazma ve yaymlamay srdrmfller; dolaysyla hem Cumhuriyet hi-kyesinin hazrlayclar hem de bilfiil yazarlar olmufllardr.

Bir millete ait edebiyatn farkl dnem veya grup/anlayfl/mektep olarak ayrlmasnn ger-ek sebebi nedir?

Mill Edebiyatn en nemli hikye yazar, hi flphesiz mer Seyfettin (1884-1920)dir. Ayn zamanda hareketin kurucusu ve teorisyeni olan yazar, ksa sanathayat mddetince kaleme ald 150 hikyesiyle, Trk edebiyatna nemli katk-larda bulunmufltur. Osmanl Devletinin iinde bulunduu zlme ve yklma s-recinin farknda olan mer Seyfettin, idealist ve milliyeti bir yazardr. Hikyele-riyle okuyucuda mill fluuru uyandrma

cumhuriyet dönemi türk nesri

Documents