(christina scott) - wfsjÇevrim İçi bilim haberciliği kursu - ders 3. wfsj ve scidev.net...

Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu - Ders 3

WFSJ ve SciDev.Net tarafından oluşturulmuştur. 1

Röportaj(Christina Scott)

Çevrim İçi Bilim Haberciliği Kursu

WFSJ ve SciDev.Net tarafından oluşturulmuştur.

Ders 3


Dünya Bilim Muhabirleri Federasyonu (WFSJ) tarafından, Bilim ve Gelişim Ağı (Science and

Development Network SciDev.Net) ile yakın işbirliği içinde geliştirilen dünyanın ilk çevrim içi bilim

haberciliği kursuna hoşgeldiniz.

Bu projeye fon sağlayan kurumlar:

International Development Research Centre (Kanada) [ http://www.idrc.ca/ ]

Department of International Development (İngiltere) [ http://www.dfid.gov.uk/ ]

Swedish International Development Agency (İsveç) [ http://www.sida.se/ ]

3.1 Giriş ....................................................................................................................................................... 3

3.2 Ön röportaja hazırlanın ....................................................................................................................4

3.3 İlk önce kimle konuşacaksınız? ...................................................................................................... 5

3.4 Bilim insanlarını sizinle konuşmaya ikna etmek ......................................................................... 6

3.5 Ne tür bir röportaj yapacağınızı planlayın .................................................................................. 7

3.6 Araştırma ile ilgili röportajlara hazırlanmak ............................................................................... 9

3.7 Röportajlarda teknolojiyi kullanın ............................................................................................... 10

3.8 Bilim insanını röportaja hazırlamak ..............................................................................................11

3.9 Röportaja başlamak .........................................................................................................................12

3.10 Canlı yayın röportajları ...................................................................................................................13

3.11 Kurgusu yapılmış röportajlar .........................................................................................................14

3.12 Yazılı basında ve internette yayımlanacak röportajlar ...........................................................15

3.13 Basın toplantıları ..............................................................................................................................16

3.14 “Anlayamadım” .................................................................................................................................17

3.15 “Yani şunu demek istiyorsunuz...” ................................................................................................18

3.16 Röportajın kontrolünü elinizde tutmak .......................................................................................19

3.17 Acil durum soruları .........................................................................................................................20

3.18 Gözden geçirme soruları (1-4) ......................................................................................................21

3.19 Gözden geçirme sorularının yanıtları (1-4) ...............................................................................23

3.20 Ödevler (1-4) ....................................................................................................................................26



3.1 Giriş

Röportaj bir hikâyeyi vezir de edebilir, rezil de. Bir röportajdan en iyi şekilde yararlanmayı öğrenmek,

sıradan insanlarla iletişim kurmaktan çok öğrencilere ders vermeye, diğer akademisyenler için yazmaya

alışkın, konularında uzman araştırmacılarla çalışan bilim muhabirleri için zor bir iştir.

Korku faktörünü unutmayın: Birçok bilim insanının medyayla iletişim eğitimi yoktur, basında yer alırlarsa

saygınlıklarının zedeleneceğinden endişe ederler ve röportajları çok korkutucu bulurlar.

Röportajın nihai amacını gözden kaçırmayın: İlgili ve merakı uyanmış okuyucu, izleyici veya dinleyici.

Ön hazırlık önemlidir, ama her zaman mümkün olmaz. Konuyla ilgili hiç birşey bilmezken nasıl soru

sorabilirsiniz? Meşgul ve stres altındaki bir bilim insanını sizinle konuşmak için zaman ayırmaya

nasıl ikna edebilirsiniz? Kendisine tamamen yabancı birisiyle eski bir dost gibi sohbet etmesini

nasıl sağlayabilirsiniz? Ya aldığınız notlar röportajı tam olarak yansıtmazsa? Bütün bunlar üzerinde

düşünülmesi yararlı konulardır.

Bu bölümde, bu konuları ele alacağız. Bölümü bitirince, röportajlarınıza daha farklı bir şekilde

hazırlanmaya ve biraz daha farklı röportaj yapmaya çalışmalısınız.



3.2 Ön röportaja hazırlanın

“Ön röportaj”, notlar aldığınız ama görüştüğünüz kişinin o sırada söylediklerini haberinizde

kullanmadığınız, hızlı bir şekilde gerçekleştirilen kayıt dışı röportajdır. Haber yapmayı planladığınız bir

gelişmenin bağlamını anlamanıza yardımcı olur. Özellikle televizyon ve radyo muhabirleri ön röportajı,

bir bilim insanının yayına çıkmaya uygun olup olmadığını belirlemek için kullanır. Yazılı basın muhabirleri

ön röportaj notlarını bazen makalede kullanabileceklerini anlar; ama bu durumda, kayıt dışı olarak

söylenenlerle röportajda söylenenler her zaman aynı olmadığından, kaynakla temasa geçip bunu kabul

edip etmeyeceklerini sormak gerekir.

İster serbest çalışan ve bir editöre bir hikâyenin ana hatlarını sunmayı planlayan bir muhabir olun, ister

halihazırda kendisine bir hikâye verilmiş bir muhabir, ön röportajlar yararlıdır.

E-posta yoluyla görüşme ve yüz yüze görüşme, ön röportaj için fazla vakit alıcı olabilir. Bölgenizdeki

bir araştırmacıya telefon edip kısa (5 dakikalık) bir görüşme yapmaya ne dersiniz? Elinizdeki konuyla

ilgili basın açıklamasını (varsa) e-posta ile gönderebilir, böylece neye ihtiyacınız olduğunu anlamalarına

yardımcı olabilirsiniz. Ön röportajlar, Google ve benzeri arama motorlarından topladığınız bilgileri tekrar

gözden geçirmenin iyi bir yolu olabilir. Bazen bir bilim insanının yetkilerini ve sıfatını kontrol etmeniz

gerekir, çünkü hiç de iyi bir itibarı olmayan bazı araştırmacılar, internette hâlâ güçlü ve güvenilir bir

varlıkları varmış gibi görünebilir.

Ön röportaj yaptığınız kişinin tavsiye ettiği bütün röportaj adaylarını ve eğer varsa iletişim bilgilerini

not edin. En kötü ihtimalle iletişim listenizi genişletmiş olursunuz, bu daha sonra işinize yarayabilir.

Uyarı: Ön röportajlarda tekrar tekrar aynı kişilerle görüşmek sıkıcı ve risklidir; çünkü bilim insanları size

sadece meslektaşlarını veya arkadaşlarını önerebilir. Röportaj için farklı insanlar (akip araştırmacılar da

dahil) bulmaya çalışın.



3.3 İlk önce kimle konuşacaksınız?

Çok çeşitli insanlarla ön röportajyapılabilir. Bir olasılık, daha önce benzer konuları ele almış

muhabirlerdir. Ön röportaj için, bilim camiasındaki en kıdemli bilim insanını seçmeseniz iyi olur. Çünkü

genellikle çok meşgul olurlar ve konuyu anlamayan bir muhabirle zaman kaybetmek istemeyebilirler.

Ama en kıdemli bilim insanının sekreteriyle görüşmeyi deneyebilirsiniz: idari çalışanlar genellikle

konuları iyi kavmış olur, ayrıca en ilginç röportajı kimin verebileceğini de söyleyebilirler. Hatta bazen

size henüz açıklanmamış konularda ipucu bile verebilirler.

Yüksek lisans veya doktora yapan kişilere telefonla ulaşmak biraz zor olabilir, ama zamanlarını genellikle

fen bölümlerinde geçirirler ve iyi bir bilgi kaynağı olurlar. Eğer içlerinden biri kendini iyi ifade edebilen

biriyse, onunla bir röportaj yapabilirsiniz. Bazen genç öğrenciler televizyona yaşı daha büyük olanlardan

daha uygun olur. O durumda, kıdemli bilim insanlarına bu iş için neden onları seçmediğinizi diplomatik

bir dille açıklamanız gerekebilir, çünkü genellikle meslektaşlarıyla görüşmenizi engelleyebilecek güçleri

vardır. Ne kadar meşgul olduklarını bildiğinizi ve farklı görüşler sunmanın ne kadar önemli olduğunu

vurgulamak iyi bir teknik olabilir.

Hikâyenin ilk aşamaları, görüntü istemek için uygundur. Kaliteli bir fotoğraf veya bir çizim, konuyu

anlamanıza çok yardımcı olabilir. Röportajın başında bilim insanına “Bu baktığımız neyin resmidir?” gibi

bir soru sorabilir ve belki daha sonra bu resmi hikâyenizde kullanabilirsiniz. Resim istemek bazen de

kendisiyle röportaj yapılan kişinin, meslektaşlarla kurulan iletişim ve sıradan insanlarla kurulan iletişim

arasındaki farkı görmesine yardımcı olur. Ama halkla ilişkiler görevlilerinin veya bilim insanlarının size

görsel malzemeleri vererek telif hakları yasalarını ihlal edip etmediğini kontrol edin ve fotoğrafçıların,

kameramanların ya da ressamların adlarının haberinizde gerektiği şekilde geçmesini sağlayın.



3.4 Bilim insanlarını sizinle konuşmaya ikna etmek

Bilim insanlarının çoğu medyada daha çok bilim haberinin yer almasını ister. Ama bir çoğu da röportaj

vermektense “Kimsenin Okumadığı Dergi”de yayımlanan anlaşılması imkânsız, en yeni araştırma

makalesini sunmayı tercih eder.

Onlara bunun bir değiş tokuş olduğunu açıklayın. Gazeteciler kurumların, bireylerin ve konuların

tanıtımını yapar ve popülerlik sağlar. İçlerinde vergi ödeyenler ve gelecek kuşak bilim insanları da olmak

üzere yüzlerce, binlerce, hatta milyonlarca kişiyle bağ kurmalarını sağlarlar. Bunun karşılığında da, bilim

insanları muhabirlere bilgi verir.

Finansörlerin, üniversitelerin ve bilimle ilgili bakanlıkların destekledikleri araştırmalarla ilgili haberler

görmek istediğini belirtin. Finansörlerin çoğunun, bilimin eriştiği alanın genişlemesinin işareti olarak

gördükleri medya röportajlarını önemsediğini ve sizinle röportaj yaptıktan sonra bunu bir dahaki finans

başvurularında belirtebileceklerini hatırlatın. Birinin sizden finansman sağlayan kuruluşun haberinizde

belirtilmesini istemesi kaçınılmazdır. “Hayır” demeyi tercih edebilirsiniz. Tutamayacağınız sözler verme

tuzağına düşmeyin.

Eğer bilim insanı hâlâ röportaj yapmak istemiyorsa, kendisine çalışma saatlerinden sonra

ulaşabileceğiniz bir numara isteyin; böylece doğruluğundan emin olmak için makalenizin ilgili kısımlarını

ona okuyabilirsiniz. (Bütün hikâyeyi e-posta ile göndermek, makalenizin kontrolünü kaybetmeniz

demektir; telefon etmek çok daha iyi olur.) Ama hikâyenizin ilgili bölümlerini okumaya niyetiniz

yoksa, asla bunu yapacağınızı belirtmeyin. Ayrıca bilimle ilgili bakanlar, onların basın çalışanları veya

sözcüleri de dahil olmak üzere, politikacılara da makalenizi asla okumayın. Yazdıklarınızı tahrif etmeye

çalışan insanlara karşı dikkatli olun. Bunun sadece bilgilerin doğruluğunu kontrol etme amaçlı olduğu

konusunda ısrar edebilirsiniz.

Eğer bilim insanına ulaşamazsanız ve son teslim tarihleri de yaklaşıyorsa, hikâyeyi her durumda basmak

zorunda olduğunuzu açıkça belirtin.

Bilime verilen finansal desteğin büyük bir kısmının vergi ödeyen vatandaşlar tarafından karşılandığını

unutmayın. Halk, yatırımlarının getirilerini öğrenmek ister. “Hayır”ı cevap olarak kabul etmeyin.

Gerekirse randevu almadan gidin, özellikle de üzerinde büyük bir tartışma olan bir konunun haberi ya

da yakışıksız davranışların açığa çıkarılması gibi bir haber söz konusuysa.

Üzerinde büyük bir tartışma olan bir konunun haberi söz konusuysa, röportaj yaptığınız kişiye öyle bir

konuyu ele aldığınızı ve konu hoşlarına gitmese de görüşlerini bilmek istediğinizi söyleyebilirsiniz. Çok

azı kendisiyle röportaj yapılmasını reddedecektir.

Bilim insanlarından bazen daha röportaj yapılmadan önce gelebilecek isteklere, örneğin tıpkı hakemli

dergilerde olduğu gibi, yayımlanmadan önce makaleleri, hatta radyo ve televizyon haberlerini inceleme

isteklerine hazırlıklı olun. Özellikle internet haberleri, kendi söylediklerini doğrulamış ve bilgileri

kontrolden geçirirken onay vermiş bilim insanları tarafından bile gelebilecek değişiklik taleplerine

karşı özellikle savunmasız görünüyor. Çizgiyi nerede çekeceğinizi bilmek zorundasınız. Bazen, eğer

haberle ilgili bir problemleri varsa, kendi basın ofisleriyle temasa geçip olaylarla ilgili düşüncelerini

yayımlatmalarını önerebilirsiniz. Onların adına halkla ilişkiler faaliyeti yürütmek sizin göreviniz değildir.



3.5 Ne tür bir röportaj yapacağınızı planlayın

Ön görüşmeden sonra, ne tür bir röportaj yapacaksınız? Farklı tiplerdeki röportajlar farklı sorular

gerektirir. Haber kuruluşunuz için ne tür bir röportaja ihtiyacınız olduğunu kafanızda netleştirin. Örneğin

SciDev.Net kişisel bir profil röportajı yapmanızı talep etmeyecektir.

Sormanız gereken sorular şunlardır:

• Kişilik yani profil röportajı mı? Sadece bilim insanı yönüyle değil, kişiliğinin bütünüyle ilgili sorular

sorun. Meslektaşları, arkadaşları ve ailesiyle konuşabilirsiniz.

• Araştırma röportajı mı? Bu tip bir röportajda sonuçlara, bunların doğruluğuna, sürece ve sonuçlarına

odaklanın.

• İçerik ya da haber röportajı mı? Geniş bir yelpazedeki röportajlar (örneğin bilim insanlarıyla, kanun

koyucularla ve eğitimcilerle) daha geniş bir perspektif ve farklı bakış açıları edinmenizi sağlar.

• Muhalif bir röportaj mı? Bazen “şeytanın avukatlığı” da denen bu röportaj türü, genellikle bilim

insanının bakış açısını bir an önce net bir şekilde ifade etmesini sağlar. Eleştirel bir duruş sergileyin.

“Bu bizi neden ilgilendirsin ki?” diye sorun. En tartışma meraklısı okuyucu ya da dinleyici adına

konuşun, çünkü bu durum bilim insanının oldukça ikna edici bir yanıt vermesini sağlar.

• Diğer organizasyonların beyanlarını sorduğunuz muhalif bir röportaj mı? Sorumluluğu bir

başkasının üzerine atın, bunu bir soruyu ya da bir beyanı kullanarak yapabilirsiniz. Örneğin, “Bazı

çevreciler genetik modifikasyona karşı çıkıyor...” gibi bir ifade kullanabilirsiniz.

ÖRNEK 1:

Amerikan Ulusal Halk Radyosu’ndaki “Science Friday” programında, sunucu Ira Flatow Hükümetlerarası

İklim Değişikliği Panel’i raporunun yazarlarından birisiyle röportaj yapıyor. [ http://www.sciencefriday.

com/2007/Feb/hour1 020207.html ]

Röportajın yedinci dakikasında Flatow’un şunu söylediğini duyuyorsunuz: “Bu raporda yeterince ileriye

gitmediğinizi ve sonuçlar kısmında meseleyi biraz fazlaca kapalı bıraktığınızı söyleyen eleştirmenler

var.” Flatow burada diğer organizasyonların endişelerini ifade ediyor. Sizce soru yeterince güçlü bir

tarzda ifade edilmiş mi? Siz olsanız ne sorardınız?

ÖRNEK 2:

BBC radyosundan Quentin Cooper, 7 Temmuz 2005’te İngiliz “Material World” programında yayımlanan

Afrika bilim politikasıyla ilgili bir tartışma panelini sunuyor. Cooper, Harvard Üniversitesi’nden Calestous

Juma ve SciDev.Net’in yönetim kurulu başkanı Geoff Oldham’la röportaj yapıyor.

[ http://www.bbc.co.uk/radio4/science/thematerialworld 20050707.shtml ]

Bir bölümde Cooper bazı önerileri dinliyor, “Bunda apaçık bir tehlike seziyorum...” diye bir yorum

yapıyor ve bir kaç problemi sıralıyor. Konuklar da onunla aynı fikirde olduklarını belirtiyor. Gereğinden

fazla fikir birliği sıkıcı olabilir. Siz olsanız bunu farklı bir şekilde mi yapardınız?



3.5 Ne tür bir röportaj yapacağınızı planlayın (devamı)

Bir muhabir, röportajdan önce kendisiyle röportaj konusu arasında ne kadar duygusal mesafe bırakması

gerektiğini düşünmelidir. Normal bir röportaj, arkadaş çevrenizi genişletme amaçlı değildir! Özel dikkat

ve kararlı bir röportaj stili gerektiren bazı durumlar vardır.

• Açığa vurma. Bilimden sorumlu bakanlık fonlarını harcamadı mı, araştırma sonuçları çarpıtıldı

mı veya bir bilim insanı ticari çıkarlarını açıklamadı mı? Bir yüzleşme için hazırlıklı olmalısınız.

Bu durumlardan sorumlu kişilerle yüzleşmeden önce, bu suçlamalarda bulunan kişilerle röportaj

yapmak daha iyidir. Herşeyi kaydedin. El sıkışıp vedalaşırken bile kayıt cihazını açık tutun. Böyle

zamanlar, insanların en önemli bilgileri veya en derindeki düşüncelerini ağızlarından kaçırdıkları

zamanlardır.

• Tüzel, hükümete ait veya kurumsal duyuru. Bu bir röportaj değildir; hazırlanmış bir ifade veya basın

açıklaması olarak tanımlanmalıdır. Pek çok sözde bilim röportajı aslında şirketlerin ürünleri için

bedava reklam yapma girişimidir. Bu şirketlerin iddialarını önceden analiz edecek tarafsız, bağımsız

ve saygı duyulan bir araştırmacı buldunuz mu? Eğer öyle ise, genellikle bu tür röportajlarda yapılan

abartılmış iddialara meydan okumalısınız.

• Gülünç röportaj. NASA’nın söylediği gibi, gerçekten Ay’da yapılabilecek 118 şey var mı? Prezervatif

test eden bir laboratuvarın tam ortasında bir röportaj yürütebilir misiniz? Bilim haberciliği çok

eğlendirici olabilir, eğer bir bilim insanını sizinle işbirliği yapmaya ikna edebilirseniz, kesinlikle

dinleyicilerinizin kalbini kazanırsınız.

ÖRNEK:

BBC televizyonunda yayınlanan ve aşağıdaki adreste izlenebilecek olan “Newsnight” programı:

[ http://www.youtube.com/watch?v=fubJLYm4JJk ] (ya da internette YouTube’a gidip, arama

kutusuna Royal Society yazın.)

Yazar ve eylemci-muhabir George Monbiot, küresel ısınma iddialarını şiddetle eleştiren bir muhabir ile

yüzleşiyor. George Monbiot’nun elinde bu muhabirin bütün sözde bilimsel araştırmalarının aslında petrol

endüstrisinden para kazanan şirketler tarafından finanse edildiğine dair kanıt var. Bu tür bir yüzleşmenin

tamamıyla kibar bir üslupla yapılabileceğini ve çok da yararlı olabileceğini örnekliyor. Bunu nasıl

yaptığını izleyin.



3.6 Araştırma ile ilgili röportajlara hazırlanmak

Nature and Science gibi dergilerde çıkan uzun ve göz korkutucu araştırma makaleleri önemlidir, bu

yüzden bulguları nasıl aktaracağınızı öğrenmek zorundasınız. Ama bazı araştırma projelerinde, dünyanın

çeşitli ülkelerinden düzinelerce bilim insanı yazar olarak yer alıyor olabilir. Bu durumda, nereden

başlayacaksınız?

Yazarların adlarına bakmak ve aralarında sizin ülkenizden veya sizin dilinizi konuşan biri olup

olmadığına bakmak iyi bir başlangıç noktasıdır.

Bütün makaleyi okumayın, yoksa kafanız karışır.

Bir kaç paragraf uzunluğunda olan özeti, sonuçları ve önerileri okuyun. Bir makalede iletişim bilgileri

her zaman verilen baş yazara e-postayla, sadece bir kaç soru yöneltin. Editörün yorumlarını okuyun,

editör iyi bir röportaj adayı olabilir mi? Editöre de e-postayla ya da mümkünse telefon ederek bir kaç

soru yöneltin.

Birçok muhabir e-postaya fazladan bir soru ekleyebilir: “Bölgede bu konu üzerinde konuşabilecek

araştırmacılar var mı?” Bazı bilgiler araştırma dergilerinde yayımlanmaz. Örneğin, röportaj yeni bir tıbbi

araştırma üzerineyse ve test süreci onlarca yıl alacaksa veya hükümetlerin araştırmayı uygulamaya

koymama ihtimali varsa, okurlarınızın da cevabını merak edeceği “Bu çalışma en yakın ne zaman sonuç

verecek?” gibi sorular sorabilirsiniz.

Araştırmanın tüm yönlerini ele almaya zamanınız olmayacaktır. Belirli bir açı seçin ve bu açıyı tüm

ayrıntılarıyla ele alın. Sorularınız odak noktanızı yansıtmalıdır.



3.7 Röportajlarda teknolojiyi kullanın

Eğer patronunuz sizi gezilere yollayabilecek mali güce sahip değilse, teknoloji aracılığıyla dünyayı

parmak uçlarınıza getirin.

• İnternet üzerinden yayınlanan basın konferanslarına katılın.

• Basın açıklamalarını aldığınız Dünya Bankası gibi büyük kurumlardan telekonferanslar

düzenlemelerini isteyin.

• E-posta aracılığıyla röportaj yapın, bu yöntem özellikle farklı zaman dilimlerindeki kişilerle

çalıştığınızda yararlı olur.

• Ücretsiz uluslararası telefon görüşmeleri (kulaklık ve mikrofonla) yapmanıza olanak sağlayan

ücretsiz yazılımlar yükleyin. [ http://www.skype.com ]

• Masaüstü bilgisayarınızda mikrofon yoksa veya bir internet kafedeyseniz bile, Skype ve benzeri

yazılımları kullanarak “anında mesaj” özelliği sayesinde röportaj yapmak da diğer bir seçenektir.

Ayrıca Skype’ın arama özelliğini kullanarak, bir önceki bölümdeki araştırma dergilerinde bahsedilen

başka muhabirleri ve uluslararası bilim insanlarını bulmaya ve onlarla ön görüşmeler yapmaya çalışın.

Bu teknolojiler, küresel bilim topluluğunu röportaj için masanıza kadar getirir. Ancak bu yöntemlerin

bir dezavantajı vardır: Vücut dili olmaması. Skype videonuz olmadıkça, röportaj göz teması olmaksızın

yapılır. Görüştüğünüz kişinin bir cevaptan kaçınıp kaçınmadığı, daha söyleyecek şeyleri olup olmadığı,

odasında size verdiği bilgiyi kontrol eden başka bir meslektaşı olup olmadığı gibi şeyleri gösteren,

belirgin olmayan fiziksel ipuçlarını yakalamak çok zordur. Bu nedenle, bu yöntemlerin asıl röportajdan

çok, hazırlık aşamasında kullanılması daha iyi olur.

Bütün görüşmeleri bir mini diskte, dijital kaydededicide veya kaset kaydedicide yedeklemek

mükemmel bir fikirdir. Ama defterinizden ve iki adet kaleminizden de vazgeçmeyin, çünkü makineler

bozulabilir. Röportajdan önce pilleri, depolama alanını, kabloları ve problem çıkarabilecek başka her şeyi

(kaleminiz de dahil) kontrol etmeye zaman ayırın. Eğer bir telefon röportajıysa, görüştüğünüz kişiye

röportajı kaydetmek istediğinizi söylemeyi unutmayın. Görüştüğünüz kişiye, röportaj sırasında bir şeyin

kayıt dışı kalmasını istiyorsa bunu belirtebileceğini söyleyebilirsiniz, ama yeniden kayda geçildiği nokta

her iki taraf için de çok net olmalıdır. Muhabirler, bilim insanlarının hangi kısımların kayıt dışı olduğuna

röportajdan sonra karar vermesine kesinlikle izin vermemelidir.



3.8 Bilim insanını röportaja hazırlamak

Röportajı ne şekilde kullanacağınızı açıklayın: Radyoda 2 dakikalık bir haberin 20 saniyesinde bir yorum

olarak mı kullanılacak? Bir dergide mi yoksa gazetede mi yayımlanacak? 4 paragraf mı yoksa 4 sayfa mı

olacak?

Bilim insanları kendi hazırlıkları için önceden bir soru listesi verilmesini isteyebilir. Önceden hazırlanmış

3 ila 5 soruluk bir liste iyi bir kaynaştırma aracı olabilir, ama konuşma ilerledikçe kendisine başka sorular

da sormayı umduğunuz konusunda bilim insanını uyarın ve bilim insanının bir kâğıttan daha önceden

hazırlanmış cevapları okumasına izin vermeyin. Bazı soruları da önceden bildirmeyin, çünkü spontane

bir cevabı tercih edebilirsiniz. Bu tip bir soruyu bilim insanı rahatlayınca tekrar sorabilirsiniz.

Bazı hazırlık şekilleri, belli medya tiplerine özeldir:

Canlı radyo yayını: Teknik hazırlık önemlidir. Röportaj yapacağınız kişileri telefona doğru nefes

vermemeleri, cep telefonlarını kapatmaları ve aynı anda konuşmamaları konusunda uyarın, çünkü ikinci

bir şansınız yok. Bilim konuklarını, özellikle de ilk soruya cevap olarak, bağlamı anlatmak için vakitleri

olmayacağı konusunda uyarın. Bilim standartlarına göre ilk soru sadece atıştırmalıktır, tam bir yemek

değildir.

Banttan radyo yayını: Stüdyodaki herhangi biri, karşı tarafla telefonda bir soru-cevap oturumu

yapabilir. 2 dakikadan yarım saate kadar çıkabilen, iyi yapılandırılmış, düzenlenmiş ve yayına hazırlanmış

bir görüşme, size dinleyiciyi sanki bilim insanının ayak izlerini takip ediyorlarmışçasına, bir laboratuvara

veya sınıfa götürme fırsatı verir. Burada da ses kalitesi, özellikle de doğal ses kalitesi çok önem taşır.

Röportajın kendisi tabii ki hâlâ önemlidir, ama soruların sırası gibi konular daha az önemli hale gelir. Bir

meseleyi tam olarak açıklığa kavuşturmak için, en iyi sesi kalitesini sağlamak için soruları tekrarlamanız

gerekebilir, ama aynı zamanda bilim insanından araştırmasının bir yönünü gösterip detaylı olarak

anlatmasını da isteyebilirsiniz. Eğer zaman ve piller sorun yaratmıyorsa, bilim insanıyla iyi ilişkiler

kurmak için kullanılmayacağını bildiğiniz bazı sorular da ekleyebilirsiniz. Durumu bütünüyle açıklamanız,

bilim insanının banttan yayında başka kişilerle de röportaj yapılacağını bilmesini sağlamanız gerekir.

Yoksa bilim insanı kendisinin pek çok ses arasından sadece biri olduğunu düşünmek yerine bir tek

kendisinin profilinin çizileceğini düşünebilir, bu da yerine hayal kırıklığına yol açabilir.

Canlı/stüdyo televizyon yayını: Bilim insanını stüdyonun korkutucu ortamına hazırlamak, soruları

listesini hazırlamak kadar önemli olabilir. Televizyonun görsel zorluklarını bilip bilmediklerini kontrol

edin. Röportaja uygun giyinmişler mi? Nereye bakmaları gerektiğini biliyorlar mı? Konuyu örnekleyen

aksesuarlar getirebiliyorlar mı? Ellerini nereye koyacaklarını biliyorlar mı?

Banttan televizyon yayını: Sadece röportaj yeterli değildir. Bilim insanının çalışırken ve belki de

sizinle konuşurken çekilmiş görüntülerini gerekir. Bilim insanının mikroskopa doğru bakarken veya

laboratuvarda yürürkenki görüntüleri, bilim insanının söylediklerinden daha önemli olabilir. Bilim

insanını, bir dizi çekim yapmanın ne kadar uzun sürebileceği konusunda uyardınız mı?



3.9 Röportaja başlamak

Mekân, mekân, mekân. Röportajı nerede yapıyorsunuz? Sıkıcı bir ofiste olmaz, ne sizin ne de onların

ofisinde.

Araştırmanın gerçekten yapıldığı laboratuvarı bulmaya çalışın. Yeni ilaçlar yapan bir fabrika, tarımsal

araştırmalarla ilgili bir haberse tarla, bir hastane.

Her nerede olursanız olun, bir iş görüşmesine hazırlanır gibi hazırlanmaya çalışın. Özensiz değil şık

giyinin, el sıkışın, göz temasında bulunun, kişilere doğru ünvanlarıyla hitap edin, düzgün oturun, ilgili

davranın ve onlara daha sonra teşekkür edin. Röportaj yapacağınız insanlar sizden daha yaşlı veya daha

genç, erkek, kadın, yerli veya yabancı olabilir. Hepsine profesyonelce davranın.

Hepimiz belli kategorilere gireriz. Bu kategorilerin farkında olun. Arka arkaya 10 hükümet görevlisiyle

görüşmeyin. Eğer kurumlar sizi sürekli daha yaşlı, erkek bilim insanlarına yönlendiriyorsa, ses ve fikir

çeşitliliği için genç kadınlarla da görüşmek konusunda ısrar edin.

Bazen röportajın ayarlanmasında halkla ilişkiler departmanları görev alabilir. Hemen hemen hiç bir halkla

ilişkiler departmanı medya çalışanlarına yardım etmek için kurulmamıştır; onlar kurumun iyi görünmesi

için uğraşır. Asla bir halkla ilişkiler görevlisinin röportajda bulunmasına izin vermeyin. Size kahve

getirmeleri için onları dışarı yollayın. Eğer bir sebepten dolayı bunu yapamazsanız, sizin görebileceğiniz

ama röportaj yaptığınız kişinin göremeyeceği bir yere oturtun ve sonra da onları görmemezlikten gelin.

Eğer meslektaşları röportajda hazır bulunursa, röportaj yapılan kişi kendini yargılanıyor gibi hissedecek

ve sınırlandıracaktır. Hepsiyle ayrı ayrı röportaj yapmaya çalışın. Kontrolün sizde olduğunu unutmayın.

Mikrofonu karşınızdakine vermeyin, sizin elinizde dursun. Eğer röportaj yapılan kişi kameramana doğru

konuşmaya başlarsa durdurun, gerekli açıklamayı yapın ve o kısmı baştan alın. Eğer röportaj yaptığınız

kişi sanki uzmanlarla konuşuyormuş gibi konuşmaya başlarsa yine durdurun. Sizin sorumluluğunuz

dinleyicilerinize karşıdır.



3.10 Canlı yayın röportajları

Canlı radyo yayınında, ilk sorunuz mutlaka en ilginç olanı olmalıdır, yoksa dinleyicileriniz radyoyu

kapatır. İlk soru genel değil, konunun özüyle igili olmalıdır. Röportaj yapılan kişi soruyu cevaplamaktan

kaçamamalıdır.

Canlı radyo yayınında sadece içinde bulunulan an vardır. Konukların telefonla katıldığı daha uzun

konuşma programlarında, soruların ve yanıtların hatırlatılması gerekebilir, çünkü dinleyiciler siz

yayındayken değişmiştir. Eğer mümkün olursa, bilim insanını “daha önce söylediğim gibi” ve “reklam

arasında söylediğim gibi” tarzında ifadelerden kaçınması gerektiği konusunda uyarın.

Eğer bilim insanını telefonda konuşmak yerine stüdyoya sokabilirseniz, ses kalitesi kıyaslanamayacak

kadar artar. Eğer canlı radyo yayınını araştırmanın yürütüldüğü yerden yapabilirseniz, o zaman yayında

bunu belirtin. Örneğin: “Şu anda koyun Dolly’nin klonlandığı yerde, onu klonlayan bilim insanlarıyla

birlikteyim.”

Canlı televizyon yayınında, sorularınızı önceden ezberleyin ki bilim insanıyla göz temasında

kalabilesiniz. Cevaplara bağlı olarak yeni sorular oluşturabilmek için bir sonraki sorunuzdan vazgeçmeye

hazır olun.

Canlı röportajlardaki yoğun süre baskısına rağmen, eğer verilen yanıtı anlamadıysanız bir sonraki soruya

geçmek yerine aynı soru üzerinde durun. “Başka bir deyişle, konu şöyle şöyle mi?” gibi ifadelerle yanıtı

yeniden almaya çalışın.

Asla izleyicinin veya dinleyicinin röportajı baştan beri izlediğini veya dinlediğini varsaymayın.

Televizyonunu ya da radyosunu yeni açmış olabilecekler için ele alınan konuyu (hem detay hem de

genel bağlam bakımından) mümkün olduğunca çok soruya yedirmeye çalışın.

Asla “evet” veya “hayır” ile cevaplanabilecek sorular sormayın, çünkü bunlar röportajı tamamıyla

rayından çıkarabilir.

Ve asla röportaj yaptığınız kişinin konuşmanın kontrolünü eline geçirebileceği türde, örneğin “İşinizi

önemli kılan nedir?” gibi sorular sormayın. Elektronik medya veya internet için hazırlanan bantlarda bu

tür soruları silmek kolaydır, ama canlı yayında böyle bir seçenek yoktur.



3.11 Kurgusu yapılmış röportajlar

Banttan verilen radyo yayınları için farklı farklı ve hepsi de kısa sesler istenir.

Röportaj yaptığınız bilim insanından, yanıtının başında sizin sorduğunuz soruyu kullanmasını istemek

yararlı olur: “Neden sıtma araştırmalarına ihtiyacımız var?” “Sıtma araştırmalarına ihtiyacımız var

çünkü...”

Zaman ve tarih referansları olan sorulardan kaçının. Mümkün olduğunca çok çevre sesi kullanın, iş

başındaki bilimin sesini. Bu, dinleyiciyi bilimin içine sokar. O sesi açıklamak iyidir, röportaj yapılan kişiye

açıklattırmak daha da iyidir. Örneğin, röportaj yapılan kişi şöyle diyebilir: “Bu duyduğunuz, kene aşısını

test etmek için kullandığımız ineğin sesi...” ve ardından ineğin böğürtüsü duyulur.

Banttan yayınlanan televizyon programları için, sizi konunun özüne taşıyacak sınırlı sayıda soruyla

hazırlanın. Ama aynı zamanda, aynı önemli soruyu kullanılabilir bir yanıt alana kadar tekrar tekrar

sormaya da hazır olun. Yanıtının gereğinden uzun olduğunu söylemek için bilim insanının sözünü

kesmekte tereddüt etmeyin; kameramanlar ve editörler sizin (muhabir veya prodüktör) hızla sonuca

ulaşmanızı bekler. Hızlı bir biçimde kurgu odasına dönmeniz gerekebilir. Bir bilim insanının her şeyi

açıklama arzusuna boyun eğmeyin, ama her zaman bir devam röportajı yapmayı teklif edebilirsiniz.



3.12 Yazılı basında ve internette yayımlanacak röportajlar

Pek çok bilim insanı en çok yazılı basında rahattır, ama internet siteleri de giderek popülerlik kazanıyor.

Çevrim içi makaleler genellikle o bilim insanının hakemli dergilerde yayımlanmış araştırma makalelerine

ve kendi web sitesine bağlantı verir.

Bilim insanlarına röportaj için ne kadar zaman ayırmaları gerektiğini söylemelisiniz. Sonuçta 1 paragraflık

bir haber mi yoksa 2 sayfalık uzun bir makale mi olacak? Röportaj 3 dakika mı sürecek yoksa 1 günlük

daha derinlemesine bir çaba mı gerektirecek? Yarına mı, yoksa hafta sonuna mı?

Son teslim tarihleri televizyonda olduğu kadar kısa olmadığından, bazen röportajı o kişiyle bir ilişki

kurmak için kullanabilirsiniz. Araştırmacının rahatlamasını sağlamak için bazı temel bilgileri (kendisinin

ve bağlı olduğu kuruluşun isminin doğru yazılışı gibi) kontrol edin. Röportaja en önemli soruyu sorarak

başlamaktansa, konuyla ilgili bilgi düzeyinizi gösteren sorularla başlamak faydalı olabilir. Yanınızda

dijital bir fotoğraf makinesi veya kameralı bir cep telefonu alın, çünkü görseller makalenizin dikkat

çekmesini sağlar.



3.13 Basın toplantıları

Bir basın toplantısına bütün rakipleriniz katılacaktır. Konuşmacıları, toplantı sonrasında bire bir bir

görüşme için pusuya düşürebilseniz bile, olayla ilgili makaleler muhtemelen benzer olacaktır. Yine de,

basın toplantıları röportajlar için bir kaynaktır.

Bu nedenle, makalelerinizin farklı olmasını sağlamaya çalışın. Diğer meslektaşlarınıza belli etmeden, belli

bir hastalıkla yaşayan insanlar, onları tedavi eden hemşireler ve doktorlar veya genetik olarak modifiye

edilmiş bir ürün yetiştirmek isteyen bir çiftçi gibi, o meselelerden etkilenen sıradan insanlarla konuşun.

Bu arada, bu tür “gerçek kişilerle” röportajlarınızı basın toplantısından önce yaparsanız, toplantıda daha

iyi sorular sorabilirsiniz.

Basın toplantıları genellikle sadece bölüm başkanı veya en üst düzeydeki araştırmacı konuşur. Sadece

hiyerarşinin en üstündekilerle konuşmaktansa, laboratuvar teknisyenleri, lisansüstü üniversite öğrencileri

ve alan çalışanları gibi, araştırmada yer almış pek çok kişiyle röportaj yapmak çok daha ilgi uyandırıcıdır.

Basın toplantısından sonra, panel üyelerinden birisini devam röportajı yapmak için bir kenara çekin. Bu

özel bir görüşme yapmak, görüştüğünüz kişi hakkında daha kişisel bilgiler almak, başka hangi konuların

araştırılmasının ve başka kimlerle röportaj yapmanın iyi olacağı konusunda fikir edinmek için bir fırsattır.

Basın toplantısından sonra, araştırmadaki potansiyel kusurlara işaret edebilecek veya bundan sonra

ne yapılması gerektiğini söyleyebilecek en az bir uzmanla röportaj yapmak her zaman iyi olur.

Ancak, basın toplantısının konusu olan araştırmada yer almamış, aynı bölümde ve mümkünse aynı

üniversitede çalışmayan birini bulmanız gerekir.



3.14 “Anlayamadım”

Bir bilim insanı tamamıyla kavranması imkânsız şeyler söylediğinde elinizi kaldırıp (herkesin

anlayacağı türden bir işaret) “Bunu okuyucularıma veya dinleyicilerime nasıl açıklayabilirim?”

diyebilirsiniz.

Bu, asla unutmamanız gereken en önemli sorudur.

“Anlayamadım. Lütfen tekrar açıklayın.”

Bunu kendinizden emin bir şekilde söyleyin, çünkü utanılacak bir şey değil. Röportaj yapılan kişi, size

anlayabileceğiniz şekilde açıklama yapana kadar tekrar tekrar söylemeye de hazırlıklı olun.

Eğer siz anlamazsanız, başkaları nasıl anlayacak? Sizin sorumluluğunuz, okuyucularınıza veya

dinleyicilerinize karşıdır. Onlara bu çok önemli soruyu borçlusunuz. Anlamış numarası yapmak gibi bir

seçeneğiniz yok. Ayrıca bu aşağılayıcı bir soru da değildir ve bilim insanını küçük düşürmez.

Yazılı basın veya internet için bile olsa, röportajı kaydediyor olmanız röportaj sırasında söylenenleri

açıklığa kavuşturma ihtiyacını ortadan kaldırmaz. Bir sonraki soruyu düşünmek ve bantı tekrar

dinleyince cevabın daha net ve anlamlı olacağını ummak baştan çıkarıcıdır, ama pek mümkün de

değildir. Eğer siz röportaj sırasında anlamadıysanız, okuyucunuz nasıl anlayabilir?

Röportaj için çok önemli olmadığı sürece, bilim insanının araştırmasından alınmış teknik terimlerden

ve bilimsel kavramlardan kaçının. Eğer çok gerekliyse, soruyu bir açıklama içerecek şekilde sorun.

Alternatif olarak, ister atom fiziğindeki süper iletken süper çarpıştırıcı olsun, aşı araştırmalarındaki

“immünolojik hafıza”, röportaj yaptığınız kişiyi o terimin veya kavramın ne demek olduğunu açıklamaya

ikna edin.

ÖRNEK:

The Amerikan Association for the Advancement of Science (AAAS), 22 Aralık 2006’da yılın en önemli

bilim olayları listesini tamamlamak için podcast’lerinden birini kullandı. Bunu aşağıdaki bağlantıya

tıklayarak dinleyin:

[ http://podcasts.aaas.org/science podcast/SciencePodcast 061222.mp3 ]

Bölümlerden birinin ilk sorusu “Poincaré konjüktürü tam olarak nedir?”. Sunucu, matematikçi olmadığı

konusunda uyararak giriş yapıyor. Ama konuk, insanları net açıklamalar yapmaya teşvik etmenin bir

yolu olan bu kodlu referansı anlamıyor. Siz cevabı anladınız mı? Podcast’in bu bölümünde siz ilk soru

olarak başka bir soru sorar mıydınız?



3.15 “Yani şunu demek istiyorsunuz...”

Bilim insanı bilimsel terminoloji kullanarak bir şey söylüyor. Siz de bunu anında, bağlı olduğunuz

yayıncının gazetecilik stiline çevirirsiniz. Sessiz kalmayın. Çevirinizi konuşmaya aktarın: “Gazetem

buna muhtemelen ... diyecektir.” Ya da “Yani yanlış anlamadıysam, ... demek istiyorsunuz.” Basit bir dil

kullanılması konusunda ısrarcı olmalısınız.

Normal olarak, anlayıp anlamadığınızı kontrol etmeksizin 10 dakikadan fazla bir süre soru sormadan

röportaja devam etmemelisiniz. Aslında, 30 dakikadan fazla süren çok sayıda röportaj yapmak,

ödevinizi yapmadığınız ve konuları anlamadığınız anlamına gelir. Notlarınızın en başına gidip, röportaj

yaptığınız kişiyle önceden tartışmış olduğunuz materyali tekrar gözden geçirmeniz iyi olur. Bütün

sorularınızın yanıtlanıp yanıtlanmadığını kontrol etmeniz iyi olur. Aynı zamanda, eğer yeni bilgiler

gelirse, planladığınız sorulardan vazgeçmeye de açık olmanız gerekir.

Öte yanda, bir profil yazısı yazıyorsanız, bütün bir gün bir bilim insanının yanında olup onunla

konuşabilirsiniz. Bunun hiçbir sakıncası yoktur.

Eğer herhangi bir tür sahtekârlığı veya aldatmacayı açığa çıkarıyorsanız, uzun bir röportaj yapmak

iyidir. Ama en kritik soruyu başta sormayın, yoksa röportaj çok kısa sürebilir. Yüzleşme gerektirecek bir

röportajda “aynı fikirde olmamayı kabul etmek” zorunda kalabilirsiniz.

Röportajın sonunda mikrofonu açık bırakın. İnsanlar, röportaj bitmiş gibi göründüğünde size değişik

pek çok şey söyler!



3.16 Röportajın kontrolünü elinizde tutmak

Bilim insanının sözünü kesmek zorunda kalabilirsiniz. Bazı bilim insanları bir konuşmaya başladılar mı,

duramazlar. Eğitim verme havasına girerler. İsimlerini ve soyadlarını kesin ve net bir şekilde söyleyin.

Gerekirse tekrarlayın. Canlı yayında bile olsanız tekrarlayın. Röportajın kontrolü sizdedir. Eğer bilim

insanı tepki vermeyi reddederse reklam arası vermek (canlı radyo ve televizyon yayınında) iyi olur.

Yazılı basın muhabirleri kalemlerini bırakıp kollarını kavuşturur. Kameramanlar kameralarını kapatır.

Söylenenleri dikte eden bir sekreter olmadığınızı, okuyucuyu/izleyiciyi eğitemeyeceğinizi, ancak size

ayrılan zaman ve yer dahilinde bilgilendirebileceğinizi açıklayın. Habercilik yoluyla o kadar fazla bilgiyi

sıkıştırıp halka iletmek mümkün değildir. Doktora yapmak zaman alan bir şeydir.

Bazen şüpheli araştırmaları olan bilim insanları -veya ticari planları olanlar- medyayı kazanmaya çalışır.

Kamera veya mikrofon görmekten mutlu olan bir bilim insanı her zaman “iyiye işaret” değildir. Bazen,

araştırması haber yapılmaya layık olmayan bilim insanlarına “hayır” demek zorunda kalırsınız.

Bir şirket haberi? Dikkatle ilerleyin. İddiaları destekleyecek kanıt var mı? Diğerleriyle finansal veya

kişisel bağları olmayan bir bilim insanı bulun ve onunla röportaj yapın.

Bir bilim insanıyla onun düzeyinde konuşmaktan kaçının. Konuyu iyi biliyor bile olsanız, bu o alanda

uzman olmayan okuyucularınız veya dinleyicilerinizin işine yaramaz. Bir haberi gereğinden fazla bilgiyle

doldurmak da tehlikeli olabilir.



3.17 Acil durum soruları

Konuyu bilmiyorsunuz, röportaj yaptığınız kişinin ismini bilmiyorsunuz ve röportajı 5 dakika içinde

sonlandırmak zorundasınız. İşte bu acil bir durumdur!

Bilim insanının adını bilmiyorsanız, kartını isteyin. Kartı yok mu? Tam adının doğru yazılışını sorun.

Canlı yayında mısınız? Onlardan kendilerini tanıtmalarını isteyin. Sonra da bunları biliyormuşsunuz gibi

davranın.

“Kısaca, işinizle ilgili sizi heyecanlandıran şey nedir?”

Bu soru ve onun akrabası “İşinizin en önemli yönü nedir?” canlı röportajlarda pek işe yaramaz, çünkü

yanıtları kaçınılmaz olarak uzundur.

Bu nedenle “Yaptığınız araştırmaya nasıl bir tepki aldınız?” gibi daha hızlı bir alternatif deneyin.

Ya da “Bu keşfi yaptığınız günü tanımlayın.”

Size “Hayır, hayır, hayır, bu süreç on yıl boyunca durmaksızın çalışan bir düzine insan gerektirdi.”

diyebilirler. Harika! Bu müthiş bir cevaptır!

Şunu deneyin: “Bugün hangi bilimsel keşifleri yaptığınız anlatın” veya “Sizin çalıştığınız bilim dalı bu

ülkenin insanları için neden önemli”.

“Keşif sürecinde bundan sonra ne olacak?” diye sorun.

Eğer bilimsel araştırmanın temellerine geri dönerseniz, bunu toplumun ihtiyaçlarıyla bağlantılandırın.

Her röportajda sizi bekleyen bir hikâye olduğunu göreceksiniz. Röportaj yaptığınız kişi yaptığı işi

sevdiğini ve büyüleyici bulduğunu, ama diğer insanlara bir faydası olup olmadığını bilmediğini söylese

bile. Pek çok bilimsel keşif bu şekilde başlamıştır.

Diğer bir iyi soru da şudur: “İşinizle ilgili en harika şey nedir?”

Bu soru kasten bu kadar kabataslak bir sorudur ve bilim insanının daha kişisel ve renkli bir görüş ifade

etmesini sağlar. Bir dinleyici veya okuyucu biyoinformatik hakkında bir şey bilmiyor olabilir, ama yine de

bilim insanının “Bioinformatikle ilgili en harika şey vahşi doğaya gidip dizüstü bilgisayarınızı açmak ve

oturup çalışabilmektir” cevabına kayıtsız kalmayacaktır.



3.18 Gözden geçirme soruları (1-4)

Aşağıdaki sorular, Ders 3’ü yeniden gözden geçirmenize yardımcı olacaktır.

SORU 1:

Bir firma, yeni bir bitkisel ürünün önemli bir hastalığı tedavi edeceğini duyurur. Bütün iddialar ve kanıtlar

firmadan gelmektedir. Röportaj yapacağınız aşağıdaki kişilere ilk sorunuz ne olur?

a. Firmanın sözcüsü

b. O hastalıktan muzdarip olan bir kişi

c. Bir Dünya Sağlık Örgütü temsilcisi

d. Yerel bir doktor

SORU 2:

Bir bilim enstitüsünün veya bakanlığının temsilcilerinden birisiyle yüz yüze konuşuyorsunuz. “Bu soru

önemli değil. Bu soruyu cevaplamayacağım” diyor. Nasıl karşılık vermelisiniz?

a. “Soruyu cevaplamaktan kaçınıyor musunuz?”

b. “Sizi soruyu cevaplamanız için zorlayamam, ama yanıt vermemeniz sizi sorudan kaçıyormuş

durumuna düşürüyor.”

c. Hiç karşılık vermezsiniz ve hemen bir sonraki soruya geçersiniz.

d. Soruyu tekrarlarsınız.

e. Bir çatışmadan kaçınırsınız, ama daha sonra röportaj yaptığınız kişinin patronuna şikâyette

bulunursunuz.

SORU 3:

Bölgenizde kuş gribi salgını var. Bir muhabir aşağıdaki her bir kişiyle röportaj yaptı ve her birine birer

soru sordu. Sorular neden o spesifik röportaj için kötü?

a. Ancak kendisine ve ailesine yetecek kadar tavuk üreten bir çiftçi, gayrı resmi ekonomi içinde yer

alan bir büyükanne : “H5N1’in nasıl işlediğini biliyor musunuz?”

b. Ülkenin en büyük tavuk pazarını izlenmesinden sorumlu, devlet görevlisi bir veteriner: “Neden kuş

gribiyle savaşmak için daha fazla çaba sarf etmediniz?”

c. Kuş hayatını savunan ve aslında kuş gribi diye bir şey olmadığını, bunun yerel ekonomiyi

mahvetmeye çalışan CIA’in ve batılı istihbarat ajanslarının bir komplosu olduğunu söyleyen bir kişi:

“Bizi kuş gribine inandırmayı amaçlayan CIA’in komplosunu anlatır mısınız?”

d. Çok sayıda tavuk çiftliğine ve elde ettiği ürürün süpermarketlere dağıtan bir ağa sahip, büyük bir

şirketin sahibi: “Hükümet tavuklarınızı korumak için yeterince çaba gösteriyor mu?”

e. Kuş gribi için ilaç pazarlayan tıbbi bir firmanın bir temsilcisi; “Hükümet sizden yeterince ilaç satın

alıyor mu?”

f. Yerel bir epidemiyolog; “Kuş gribi yüzünden kaç ölüm gerçekleştiğini net rakamlarla ve tavuk

nüfusunun yüzdesi bakımından söyleyip, daha sonra da durumu geçen yılkiyle karşılaştırabilir

misiniz?”



SORU 4:

Güç sahibi kişilerle röportaj yapmak korkutucu olabilir. Ama bu kişiler genellikle kendilerine sorular

sorulmasına alışkındır. Bu yüzden, bazen en büyük engel sizin kendi tavrınızdır. Aşağıdaki kişilerin her

biriyle 5’er dakikalık röportajlar yapacakmışsınız gibi, ana sorunuzu yazın:

a. Nobel Barış Ödülü sahibi ve Güney Afrika’nın ilk demokratik cumhurbaşkanı Nelson Mendela’yla

HIV/AIDS üzerine bir röportaj

b. Oğlunda AIDS virüsü olduğuyla ilgili bir flaş haberden sonra, hükümetinizin başbakanı veya

cumhurbaşkanı ile bir röportaj

c. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri ile iklim değişikliği üzerine bir röportaj

d. Dünya Bankası yöneticisi ile bilimsel araştırma ve gelişmeye fon verme gerekliliği üzerine bir

röportaj

e. Bu yılın Nobel ödülünü kazandığını henüz öğrenmiş olan bir kuantum fiziği profesörüyle bir röportaj



3.19 Gözden geçirme sorularının yanıtları (1-4)

SORU 1:

Bir firma, yeni bir bitkisel ürünün önemli bir hastalığı tedavi edeceğini duyurur. Bütün iddialar ve kanıtlar

firmadan gelmektedir. Röportaj yapacağınız aşağıdaki kişilere ilk sorunuz ne olur?

a. Firmanın sözcüsü

b. O hastalıktan muzdarip olan bir kişi

c. Bir Dünya Sağlık Örgütü temsilcisi

d. Yerel bir doktor

Yanıtlar: Aşağıdakiler dahil olmak üzere, çeşitli “ilk sorular” sormak mümkündür:

a. Sizden başka birisinde de sonuçların bağımsız ve bilimsel olarak sağlam teyidi var mı?

b. Bize bu hastalığa yakalanmış olduğunuzu öğrendiğiniz günden bahsedin.

c. Bu hastalıkla başa çıkabilmek için hemen yapılması gerekenler nelerdir?

d. Bu hastalığın oluşturduğu tehdidin büyüklüğü nedir?

SORU 2:

Bir bilim enstitüsünün veya bakanlığının temsilcilerinden birisiyle yüz yüze konuşuyorsunuz. “Bu soru

önemli değil. Bu soruyu cevaplamayacağım” diyor. Nasıl karşılık vermelisiniz?

a. “Soruyu cevaplamaktan kaçınıyor musunuz?”

b. “Sizi soruyu cevaplamanız için zorlayamam, ama yanıt vermemeniz sizi sorudan kaçıyormuş

durumuna düşürüyor.”

c. Hiç karşılık vermezsiniz ve hemen bir sonraki soruya geçersiniz.

d. Soruyu tekrarlarsınız.

e. Bir çatışmadan kaçınırsınız, ama daha sonra röportaj yaptığınız kişinin patronuna şikâyette

bulunursunuz.

Yanıtlar:

a. Kabul edilebilir bir tepki, ama sakin ve profesyonel bir tavırla verildiği sürece,. Eğer muhabir kızgın

veya rahatsız olmuş görünürse, görüştüğü kişinin cevabını kişisel almış durumuna düşer.

b. İyi bir tepki, çünkü röportaj yapılan kişinin orijinal soruyu cevaplaması için açık bir kapı bırakıyor.

c. Korkunç bir tepki. Röportajın kontrolünü karşınızdaki kişiye vermiş oldunuz. Hakkınızdan feragat

ettiniz.

d. Olası bir tepki, ama yayında aynı şekilde tekrarlanan bir soruyu duymak sıkıcı olabilir. Ama yazılı

basın ve internette uygun olabilir.

e. Bu taktik asıl röportajı kurtarmaz. Sadece, bu kişiyle gelecekte de düzenli olarak röportaj

yapacağınızı biliyorsanız düşünmeye değer olabilir.

SORU 3:

Bölgenizde kuş gribi salgını var. Bir muhabir aşağıdaki her bir kişiyle röportaj yaptı ve her birine birer

soru sordu. Sorular neden o spesifik röportaj için kötü?



a. Ancak kendisine ve ailesine yetecek kadar tavuk üreten bir çiftçi, gayrı resmi ekonomi içinde yer alan bir büyükanne : “H5N1’in nasıl işlediğini biliyor musunuz?”

b. Ülkenin en büyük tavuk pazarını izlenmesinden sorumlu, devlet görevlisi bir veteriner: “Neden kuş

gribiyle savaşmak için daha fazla çaba sarf etmediniz?”

c. Kuş hayatını savunan ve aslında kuş gribi diye bir şey olmadığını, bunun yerel ekonomiyi

mahvetmeye çalışan CIA’in ve batılı istihbarat ajanslarının bir komplosu olduğunu söyleyen bir kişi:

“Bizi kuş gribine inandırmayı amaçlayan CIA’in komplosunu anlatır mısınız?”

d. Çok sayıda tavuk çiftliğine ve elde ettiği ürürün süpermarketlere dağıtan bir ağa sahip, büyük bir

şirketin sahibi: “Hükümet tavuklarınızı korumak için yeterince çaba gösteriyor mu?”

e. Kuş gribi için ilaç pazarlayan tıbbi bir firmanın bir temsilcisi; “Hükümet sizden yeterince ilaç satın

alıyor mu?”

f. Yerel bir epidemiyolog; “Kuş gribi yüzünden kaç ölüm gerçekleştiğini net rakamlarla ve tavuk

nüfusunun yüzdesi bakımından söyleyip, daha sonra da durumu geçen yılkiyle karşılaştırabilir

misiniz?”

Yanıtlar:

Aşağıdakiler dahil olmak üzere, çok sayıda yanıt mümkündür:

a. Ya “evet” ya da “hayır” cevabını almanız çok olası, ki bu da sizi fazla ileriye götürmez. Bilimle ilgisi

olmayan bu tip bir kişiyle bilim konusunda röportaj yapmanın avantajlarını kaçırmış olursunuz.

b. Biz bu kişinin ölü bir tavukla karşılaştığında ne yaptığını bilmek isteriz. Bütün hükümet politikaları

için tek bir bireyi suçlamak istemeyiz, özellikle de oldukça bulaşıcı ve az anlaşılmış bir hastalıkla

ilgili olarak. Buradaki soru, kişinin yaptığı işle ilgili ilginç bir şey sormuyor. Bir keresinde Hintli

bir veteriner (kendisine doğru sorular sorulduğu için) kuş gribiyle savaşmanın, hasta tavukları

katletmek dışında hiç bir mücadele yolu olmamasının ve laboratuar sonuçlarının ancak aylar sonra

kesinleşmesinin yol açtığı stresi anlatmıştı.

c. Bazı durumlarda, eğer dinleyiciniz yeterince bilgiliyse, bu yolu izleyerek röportaj yaptığınız kişinin

kendi iddiasını çürütmesini sağlayabilirsiniz. Ama yakın tarihlerde olan şu olayları bir düşünün:

Aşılanan çocukların yetişkinliklerinde kısır olduğu iddialarından sonra, Nijerya’daki ve Hindistan’ın

bazı bölümlerindeki çocuk felcine karşı aşılama kampanyasının tıkanması; Güney Afrika hükümetinin

HIV/AIDS’in varlığını reddetmesi; Gambia cumhurbaşkanının bitkilerle AIDS’li hastaları 3 günde

iyileştirebileceğini iddia etmesi; Zimbabwe polisinin, zehirli oldukları gerekçesiyle, kadınların hijyenik

pedlerine el koyması. Bu tarz durumlarda, görüşleri haber yapmaya değmeyecek insanlara anlamsız

bir popülerlik kazandırmamak için, dengeli bir görüş yelpazesi sunmak gereklidir.

d. İnsanlar daima, belli bir durumda başka birilerinin daha fazla çaba göstermesi gerektiğinde anlaşır. O

kişinin hükümetin neler yapması gerektiğini düşündüğünü değil, kendisinin ne iş yaptığını öğrenin.

e. Daha önce hiç, bir ilaç firması tarafından çok fazla satış yapıldığının söylendiğini duydunuz mu?

f. Yanıtı bir dizi sayı olan herhangi bir soru sormak, sizin ve haber dinleyicisinin kafasını karıştırır.

Sayılar minimumda tutulmalıdır.



SORU 4:

Güç sahibi kişilerle röportaj yapmak korkutucu olabilir. Ama bu kişiler genellikle kendilerine sorular

sorulmasına alışkındır. Bu yüzden, bazen en büyük engel sizin kendi tavrınızdır. Aşağıdaki kişilerin her

biriyle 5’er dakikalık röportajlar yapacakmışsınız gibi, ana sorunuzu yazın:

a. Nobel Barış Ödülü sahibi ve Güney Afrika’nın ilk demokratik cumhurbaşkanı Nelson Mendela’yla

HIV/AIDS üzerine bir röportaj

b. Oğlunda AIDS virüsü olduğuyla ilgili bir flaş haberden sonra, hükümetinizin başbakanı veya

cumhurbaşkanı ile bir röportaj

c. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri ile iklim değişikliği üzerine bir röportaj

d. Dünya Bankası yöneticisi ile bilimsel araştırma ve gelişmeye fon verme gerekliliği üzerine bir

röportaj

e. Bu yılın Nobel ödülünü kazandığını henüz öğrenmiş olan bir kuantum fiziği profesörüyle bir röportaj

Yanıtlar:

Çok çeşitli yanıtlar mümkündür.



3.20 Ödevler (1-4)

Aşağıdaki ödevler, Ders 3 ile ilgili. Kendi başınıza yapabileceğiniz ve daha sonra danışmanınız veya öğretmeninizle tartışabileceğiniz ev ödevleridir.

ÖDEV 1: Haberlerin yavaş olduğu bir günde röportajÜlkenizdeki veya bölgenizdeki bir bilim organizasyonuyla temasa geçin. Çoğu ülkenin bir Bilim Akademisi vardır. Bunları, Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Bilim Akademileri (Academy of Sciences for the Developing World) web sitesindeki “üyelik” (membership) butonunun altında ([ http://www.twas.org ]) veya Uluslararası Konularda Akademilerarası Panel’de (the Interacademy Panel on International Issues) [ http://www.interacademies.net ] bulabilirsiniz. Pek çok ülkede Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Kurumu’nun (Council for Scientific and Industrial Research) bir benzeri vardır. Bazı üniversitelerin fen fakültelerini araştırabilirsiniz. Bu bölümlerin en eski ve en yeni bilim insanlarını bulun. Oralarda bir haber mutlaka vardır. Eğer mümkünse buralara şahsen gidin ve kafeteryada veya bilim insanlarıyla karşılaşıp bir sohbet başlatabileceğiniz yerlerde biraz zaman geçirin. Kendinizi tanıtın, onlara ne iş yaptıklarını, onlarla daha sonra tekrar temasa geçip geçemeyeceğinizi ve işleriyle ilgili neyin ilginç olduğunu sorun. Bu ilişki kurma aşamasıdır, ama meyvesini mutlaka verir. İleride kendinizi kişisel bir profil çıkarırken veya henüz yayımlanmamış ve hâlâ araştırma aşamasında olan bir konuya incelerken ya da bilim yapmanın zahmetli süreçleri veya fon kesintileri üzerine bir haber yaparken bulabilirsiniz. Haberlerin yavaş olduğu bir günde işte bunlar yapılabilir.

ÖDEV 2: Bir röportajdan normalde alacağınızın daha fazlasını elde etmekBu mevcut programınıza dahil edebileceğiniz oldukça kolay bir egzersizdir.

a. Yüz yüze bir röportaj yaparken, görüştüğünüz kişiyle tamamen farklı bir stilde tekrar röportaj yapmak için fazladan 10 dakikalık bir süre ayırın. Örneğin, zor bir konuyu ele alan bir haber yapıyorsanız, bir de kişisel profil yapmaya çalışın. Radyo haberleri için kısa haber yapıyorsanız, neden bütün bir program veya talk-show için bir şeyler yapmayı denemeyesiniz? Her iki röportajı da farklı medya kaynakları için kullanabileceğinizi göreceksiniz.

b. Yaptığınız röportajı farklı pazarlarda kullanmayı düşünebilirsiniz. SciDev.Net gibi uluslararası bir bilim haberleri web sitesi için 800 kelimelik bir makale için, günlük bir yerel gazetedeki 3 paragraflık bir haber için veya Nature dergisinin haber bölümü için aynı soruları mı sorardınız?

ÖDEV 3: Röportajlarda yeni teknolojilerE-posta, anında mesajlaşma, Skype veya cep telefonu gibi herhangi bir teknoloji aracılığıyla kısa bir uluslararası röportaj başlatıp tamamlamayı deneyin. Yeni teknolojiyi denemeye açık olan bir meslektaşınızla röportaj yapın, ama sizin ülkenizde veya bölgenizde yaşayan biri olmasın. Eğer en yeni teknolojiler ilginizi çekiyorsa, röportajlarınızı sergilediğiniz kendi ücretsiz bilim blogunuzu veya podcast’inizi başlatın.

ÖDEV 4: Röportaj alanınızı genişletinBilim temelli bir röportaj için en olmayacak adayınızı seçin. Örneğin, matematikten nefret ediyorsanız ya da fiziği hiçbir zaman anlamamışsanız veya editörünüz jeologların günlük konularla ilgisi olmadığını düşünüyorsa, bu alanlardan birinde güçlü olan bir kişi bulun. Yaptıkları çalışmaların bir kısmını anlamaya ve o konuda bir röportaj yapmaya çalışın; belki kişisel bir röportaj yapabilirsiniz, böylece işin bilim yönünü fazla açıklamak zorunda kalmazsınız. Hayatları, eşleri ve çocuklarıyla ilgili sorular da sorun. Sadece yaptıkları iş üzerine odaklanmadan, işlerini neden sevdiklerini sorun. Uluslararası bir okuyucu kitlesi için 800 kelimenin altında bir yazı yazın. Bu yazıyı kâr amacı gütmeyen [ http://www.scienceafrica.co.za gibi] bir web sitesine yollayın. Kullanımlarına uygunsa basılabilir, bir görüntü de kullanırsanız iyi olur. Redaksiyon için sizden ücret talep etmezler, karşılığında da size para ödenmez.


(christina scott) - wfsjÇevrim İçi bilim haberciliği kursu - ders 3. wfsj ve scidev.net...

Documents