421

Chöông XII.

PHAÄT GIAÙO PHAÙT TRIEÅN ÔÛ ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CỬU LONG.

Vaøo theá kyû 17, ngöôøi Vieät baét ñaàu sanh soáng ôû vuøng Baø Ròa – Ñoàng Nai – Saøi Goøn. Ñeán naêm 1679, moät soá töôùng só nhaø Minh vaø gia ñình khoâng chòu thaàn phuïc nhaø Thanh khi quaân Maõn Thanh chieám Trung Quoác, ñaõ boû xöù sang Ñaøng Trong xin thaàn phuïc Chuùa Nguyeãn, Chuùa Hieàn (Nguyeãn Phöôùc Taàn) ñaõ cho nhoùm ngöôøi nhaø Minh ñoù ñeán sinh soáng ôû vuøng Ñoàng Nai vaø Myõ Tho. - Toång binh Traàn Thöôïng Xuyeân vaø töôùng só cuøng gia ñình ñeán laäp cö ôû ñoàng baèng Ñoàng Nai. - Toång binh Döông Ngaïn Ñòch vaø Phoù töôùng Hoaøng Tieán cuøng nhoùm töôùng só vaø gia ñình ñeán

laäp cö ôû Myõ Tho, sau phaùt trieån thaønh traán Ñònh Töôøng. Vaøo khoaûng thôøi gian treân, Toång bing Maïc Cöûu cuøng moät soá ngöôøi Minh cuõng boû xöù sang sanh soáng ôû vuøng Haø Tieân. Naêm 1708, Toång binh Maïc Cöûu xin thaàn phuïc chuùa Nguyeãn Phöôùc Chaâu vaø daâng ñaát Haø Tieân. Töø ñoù, coâng cuoäc khai khaån laøm aên ôû vuøng ñaát môùi ñöôïc ñaåy maïnh, vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, ngaøy caøng truø phuù. Caùc taêng só ñi theo caùc nhoùm di daân ñoù ñeà an uûi tinh thaàn nhöõng ngöôøi daân tha phöông vaø hoaèng döông Phaät phaùp, nhôø ñoù Phaät giaùo baét ñaàu truyeàn baù vaø phaùt trieån ôû löu vöïc soâng Cöûu Long. Noåi tieáng ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long thôøi ñoù laø:

- Hoøa thöôïng Hoaøng Long ôû Haø Tieân - Hoøa thöôïng Long Thieàn ôû chuøa Hoäi Toân - Hoøa thöôïng Toå Trí – Khaùnh Höng ôû chuøa Ñöùc Laâm vaø chuøa Hoäi Toân.

Sau ñoù Phaät Giaùo phaùt trieån roäng khaép mieàn Taây Nam Boä. I. HOØA THÖÔÏNG HOAØNG LONG (? – 1737)

HOAÈNG HOÙA ÔÛ TRAÁN HAØ TIEÂN. Hoøa thöôïng Hoaøng Long queâ ôû Bình Ñònh vaân du vaøo Haø Tieân, ñeán nuùi ôû phía baéc nuùi Vaân Sôn 5 daëm laäp chuøa tu haønh (sau goïi laø nuùi Baïch Thaùp). Caûnh chuøa thanh tònh, u tòch, theá nuùi quanh co, coù caây caûnh ñeïp. Hoøa thöôïng Hoaøng Long vaøo hoaèng hoùa Haø Tieân vaøo thôøi Toång binh Cöûu Ngoïc haàu Maïc Cöûu (? – 1735). Cöûu Ngoïc haàu Maïc Cöûu laø moät Phaät töû thuaän thaønh, coù lieân heä vôùi chuøa Thaäp Thaùp Di Ñaø ôû Bình Ñònh, coù leõ nhôø ñoù maø Hoøa thöôïng Hoaøng Long vaøo Haø Tieân Hoaèng Döông phaät phaùp. Naêm Bính Thìn (1736), Toâng ñöùc haàu Maïc Thieân Töù laäp Chieâu Anh caùc ñeå môùi caùc vaên nhaân taøi hoa ñeán hoäi hoïp, xöôùng hoïa thô. Hoøa thöôïng Hoaøng Long ñöôïc môøi vaøo Chieân Anh Caùc. Naêm Ñinh Tò (1737), Hoø thöôïng Hoaøng Long vieân tòch ôû chuøa treân nuùi, moân ñeä laäp thaùp 7 töøng ñeå taùnh haøi coát, thaùp maøu traéng, neân töø ñoù daân ñòa phöông goïi nuùi ñoù laø nuùi Baïch Thaùp. Trong saùch Gi Ñònh thaønh thoâng chí phaàn cheùp veà nuùi soâng ôû traán Haø Tieân, khi vieát veà nuùi Baïch Thaùp, An Toaøn haàu Trònh Hoaøi Ñöùc ñaõ vieát nhö sau: “ÔÛ phía Baéc Baïch Vaân Sôn 5 daëm (nuùi Baïch Thaùp) coù theá nuùi quanh co, caây xanh töôi toát, coù thaày taêng ôû Qui Nhôn (Bình Ñònh) laø Ñaïi Hoøa thöôïng Hoaøng Long ñeán laäp chuøa ôû ñaáy. Ñôøi vua Tuùc Toâng Hieáu Minh Hoaøng ñeá naêm thöù 13 laø naêm Ñinh Tî (1737), Hoøa thöôïng maát, ñoà ñeä cuûa oâng xaây thaùp 7 töøng ñeå traân taøng coát xaù lôïi. Moãi khi ñeán tieát Tam Nguyeân (1) vaø Phaät

422

Ñaûn thì coù con haïc ñen ñeán chaàu, con vöôïn xanh daâng cuùng quaû, löu luyeán boài hoài nhö coù yù muoán tham thieàn thính phaùp, ñaùng goïi laø nôi “Tònh ñoä tieâu dao vaäy !” (3)

(1) Tam nguyeân: Thöôïng nguyeân (raèn thaùng gieâng), Trung nguyeân (raèm thaùng 7) Haï nguyeân (raèm thaùng 10).

(2) Phaät Ñaûn: muøng 8 thaùng 4 aâm lòch. (3) Gia Ñònh thaønh thoâng chí: baûn dòch cuûa Tu Trai Nguyeãn Vaên Taïo, quyeån thöôïng, trang

104 – 105. MOÄT SOÁ CHUØA AM ÔÛ TRAÁN HAØ TIEÂN. Traán Haø tieân ñöôïc saùt nhaäp vaøo laõnh thoå Ñaøng Trong vaøo naêm 1708, khi Maïc Cöûu daâng ñaát naøy cho chuùa Nguyeãn Phöôùc Chaâu. Phaät Giaùo cuõng phaùt trieån ôû ñaây, noåi tieáng nhöùt laø Hoøa thöôïng Hoaøng Long hoaèng hoùa ôû nuùi Baïch Thaùp. Ngoaøi ra, moät soá taêng só khaùc, chöa roõ haønh traïng, cuõng ñaõ tu haønh ôû nhieàu chuøa an treân caùc nuùi non ôû traán Haø Tieân.

• CHUØA PHUØ DUNG. Chuøa Phuø Dung ôû phía Taây Nam nuùi Phuø Dung, Nuùi Phuø Dung caùch phía Taây Baéc traán Haø Tieân hôn moät daëm. Chuøa ôû chaân nuùi laïi gaàn thò traán neân thieàu söï thanh tònh. An toaøn haàu Trònh Hoaøi Ñöùc vieát trong saùch Gia Ñònh Thaønh Thoâng chí nhö sau: “Chuøa Phuø Dung ôû phía Taân Nam chaân nuùi, chuoâng moõ lao xao, tieáng kinh keä laãn tieáng oàn aøo giöõa chôï, roõ ra quang caûnh nöûa tuïc nöûa Taêng “

• CHUØA ÑÒA TAÏNG. Chuøa Ñòa Taïng naèm treân nuùi Ñòa Taïng, ôû phía Baéc traán Haø Tieân, caùch nuùi Phuø Dung 5 daëm. Chuøa Ñòa Taïng raát thanh tònh vaø trang nghieâm, ai vaøo ñeán coång chuøa thì caûm thaáy giaûm bôùt loøng phaøm tuïc, thaät laø caûnh giôùi ñöa ñeán ñaát Phaät. Ñaây laø caûnh “Tieâu Töï Hieåu chung” (chuoâng sôùm chuøa Tieâu) trong möôøi caûnh ñeïp Haø Tieân.

• CHUØA BAÏCH VAÂN TREÂN NUÙI VAÂN SÔN. Chuøa Baïch Vaân treân nuùi Vaân Sôn, caùch phía Baéc nuùi Ñòa Taïng moät daëm röôõi. Chuøa Baïch Vaân coù caûnh trí u tòch, naèm trong röøng truùc neân thô, caùc ngoâi thaát cuûa chö taêng naèm giöõa caây hoa raäm rôïp, treân ñænh nuùi ñaù cheânh veánh, sôùm chieàu khoùi maây phaøng phaát. Ñaây laø caûnh “Thaïch ñoäng thoân vaân” (Ñoäng ñaù nuoát maây) trong 10 caûnh ñeïp cuûa traán Haø Tieân.

• NI COÂ HOÏ TOÁNG VÔÙI VIEÄN QUAN AÂM TREÂN ÑAÛO ÑAÏI KIM. Ni coâ hoï Toáng ñöôïc gia ñình laäp am treân nuùi Ñaïi Kim ñeå tu haønh (Xem chöông: Caùc nöõ Taêng ôû Ñaøng Trong). Ñaûo Ñaïi Kim laø caûnh “Kim döï lan ñaøo” (Ñaûo kim ngaên soùng) trong 10 caûnh ñeïp ôû traán Haø Tieân. II. HOØA THÖÔÏNG LONG THIEÀN VAØ CAÙC THIEÀN SÖ HOAÈNG HOÙA

ÔÛ CHUØA HOÄI TOÂN (TÆNH BEÁN TRE). Chuøa Hoäi Toân ôû laøng Quôùi Sôn, huyeän Chaâu Thaønh, tænh Beán Tre. Töø beán phaø Raïch Mieãu ñi theo ñöôøng ñeán huyeän Bình Ñaïi, nhöng chæ ñi boä 5km, reõ vaøo ñöôøng ñaát nhoû phía beân traùi ñöôøng, ñi khoaûng 500m laø ñeán chuøa Hoäi Toân. Chuøa ñöôïc Hoøa thöôïng Long Thieàn thaønh laäp vaøo giöõa theá kyû 17, döôùi trieàu chuùa Voõ Vöông Nguyeãn Phöôùc Khoaùt (1738 – 1765) nieân hieäu Caûnh höng, ñôøi vua Leâ Hieån Toâng (1) (1) Xem theâm saùch Tænh Beán Tre cuûa Huyønh Minh.

423

Hoøa thöôïng Long Thieàn, teân tuïc laø Ñaït, queâ ôû nuùi ñaù, quaän Moä Ñöùc, tænh Quaûng Ngaõi, tu hoïc ôû Nuùi Ñaù queâ nhaø. Naêm 1744, chuùa Voõ Vöông muoán toå chöùc laõnh thoå Ñaøng Trong thaønh moät nöôùc ngang haøng vôùi Ñaøng Ngoaøi cuûa Chuùa Trònh vaø vua Leâ, neân cho caûi toå haønh chaùnh xaõ hoäi ôû Ñaøng Trong. Chuùa Voõ Vöông phaùt ñoäng phong traøo di cö vaøo vuøng ñaát môùi ôû mieàn Nam, vuøng ñaát phì nhieâu vaø truø phuù cuûa löu vöïc soâng Cöûu Long (Tieàn Giang) vaø soâng Ñoàng Nai. Hoøa thöôïng Long Thieàn theo lôùp daân di cö vaøo vuøng ñaát thuoäc huyeän Bình Ñaïi ôû beân bôø soâng Tieàn, laäp chuøa Hoäi Toân ñeå hoaèng döôïng Phaät phaùp, giaùo hoùa vaø phoå ñoä lôùp daân di cö ngheøo khoå phaûi xa queâ höông ñeán vuøng ñaát khaùch queâ ngöôøi xa laï... Sau moät thôøi gian hoaèng hoùa, Hoøa thöôïng Long Thieàn ñaõ lôùn tuoåi neân veà thaêm queâ, nhöng bò beänh vaø vieân tòch ôû chuøa Nuùi Ñaù, ñoà chuùng laøm leã hoûa taùng, thaân xaùc cuûa Hoøa thöôïng bò thieâu huûy, nhöng coøn laïi ngoùn tay uùt ñöôïc thôø ôû huøa naøy. Thay theá truï trì chuøa Hoäi Toân laø thieàn sö Toå Trí – Khaùnh Höng. Sö Khaùnh Höng thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi thöù 36, laø ñeä töû cuûa Hoøa Thöôïng Phaät Tónh – Töø Nghieâm giaùo hoùa ôû chuøa Höng Long, truyeàn thöøa theo baøi keä cuûa Toå sö Ñaïo Maân – Moäc Traàn: “Ñaïo Boån Nguyeân Thaønh Phaät Toå Tieân...” Thieàn sö Khaùnh Höng tu hoïc ôû chuøa Höng Long, sau ñoù ñeán truï trì chuøa chuøa Ñöùc Laâm ôû thoân Phuù Hoäi, tænh Ñònh Töôøng (nay thuoäc phöôøng 3 thaønh phoá Myõ Tho, tænh Tieàn Giang). Sau khi Hoøa thöôïng Long Thieàn tòch, thieàn sö Khaùnh Höng veà chuøa Hoäi Toân hoaèng hoùa. Thieàn sö Khaùnh Höng truï trì chuøa Hoäi Toân vaøo thôøi vua Gia Long (1802 – 1820). Sö ñaõ ñöùng ra truøng tu laïi chuøa, toâ taïo töôïng Phaät vaø phaùp khí. Ñaïi hoàng chung hieän coøn taïi chuøa ñöôïc ñuùc vaøo naêm Aát Söûu (1805) vôùi sö chöùng minh cuûa sö. Treân chuoâng coù khaéc: Gia Long, Aát Söûu nieân thaäp nhöït nguyeät, kieán nhöït chuù cuùng... Thaäp phöông boån ñaïo ñoàng chuù ñaïi hoàng chung cuùng. Hoäi Toân töï thöôïng Khaùnh haï Höng chöùng minh. Hoøa thöôïng Toå Trí – Khaùnh Höng vieân tòch vaøo ngaøy muøng 9 thaùng 7 aâm lòch (chöa roõ naêm naøo) vaø hieän chöa bieát Hoøa thöôïng Khaùnh Höng tòch ôû chuøa Hoäi Toân hay chuøa Ñöùc Laâm vì hai chuøa naøy coù nhieàu thaùp xöa nhöng bia ñaõ môø maát chöõ khoâng coøn ñoïc ñöôïc vaø vì caû hai chuøa naøy ñeàu coù thôø long vò cuûa Hoøa thöôïng. - Long vò ôû chuøa Hoäi Toân ghi: “Laâm Teá chaùnh toâng, Tam thaäp luïc theá, Hoäi Toân Ñöôøng thöôïng

huùy Toå Trí, thöôïng Khaùnh haï Höng Hoøa thöôïng giaùc linh. Thaát nguyeät cöûu nhöït thò tòch”. - Long vò ôû chuøa Ñöùc Laâm cuõng ghi: “Laâm Teá chaùnh toâng, Tam thaäp luïc theá, Ñöùc Laâm Ñöôøng

thöôïng, huùy Toå Trí, thöôïng Khaùnh haï Höng Ñaïi laõo Hoøa thöôïng giaùc linh chi vò”. Hoøa thöôïng Khaùnh Höng coù nhieàu ñeä töû noåi danh nhö: - Thieàn sö Tieân Tònh – Baûo Chaát keá theá truï trì chuøa Hoäi Toân. - Thieàn sö Baûo Thieân huùy Tieân Kieán, Baûo Quang huùy Tieân Töôøng, Aán Toâng huùy Tieân Vaân keá

theá truï trì chuøa Ñöùc Laâm. - Thieàn sö Töø Laâm huùy Tieân Hieän truï trì chuøa Saéc Töù Linh Thöùu vaø chuøa Böûu Laâm (tænh Tieàn

Giang), vua Minh Maïng môøi tham döï ñaïi trai ñaøn ôû chuøa Thieân Muï, taïi kinh ñoâ Phuù Xuaân (Hueá) vaøo naêm 1821 vaø ñöôïc Boä Leã ban ñoä ñieäp sau khi saùt haïch veà Phaät phaùp, trong soá hôn 500 vò, chæ caáp coù 50 ñoä ñieäp.

Hoøa thöôïng Khaùnh Höng coù ñeä töû vaø phaùp toân hoaèng hoùa khaép caùc tænh mieàn Taây Nam Boä vaø coøn truyeàn thuøa cho ñeán ngaøy nay. Keá theá truï trì ôû chuøa Hoäi Toân sau khi Hoøa thöôïng Khaùnh Höng vieân tòch laø: - Thieàn sö Baûo Chaát huùy Tieân Tònh. - Sau khi sö Baûo Chaát, ñeä töû laø thieàn sö Quaûng Giaùo huùy Minh Chaùnh keá theá truï trì.

424

- Keá theá thieàn sö Quaûng Giaùo laø Yeát ma Taâm Ñònh huùy Nhö Öng. Yeát ma Taâm Ñònh hoaèng hoùa ôû chuøa Hoäi Toân vaøo thôøi vua Töï Ñöùc (1847 – 1883). Chuøa xaây caát ñaõ laâu ngaøy neân bò hö muïc, vì vaäy Höông chaùnh Nguyeãn Quang Ninh, hôïp cuøng höông chöùc vaø taêng ni, boån ñaïo cuûa chuøa truøng tu laïi chuøa döôùi söï chæ ñaïo vaø khuyeán khích cuûa Yeát ma Taâm Ñònh. Treân moät caây keøo cuõ cuûa chuøa coù khaéc caùc chöõ sau:

“Thöôïng löông Giaùp Thaân nieân, thaäp nhò nguyeät, thaäp töù nhöùt, Söûu thôøi, khuyeán thuû Taâm Ñònh Thieàn sö. Höông chaùnh Nguyeãn quang Ninh (1) hieäp boån thoân, höông chöùc, boån ñaïo taêng ni, thieän nam tín nöõ...”. (1) Gia toäc cuûa oâng Nguyeãn Quang Ninh hieän nay moät soá coøn ôû Myõ Tho. Nhö vaäy laø chuøa Hoäi Toân ñaõ ñöôïc truøng tu laïi vaøo ngaøy 14 thaùng 12 naêm Giaùp Thaân, nieân hieäu Töï Ñöùc, töùc cuoái naêm 1884 ñaàu naêm 1885. Naêm Bính Tuaát (1886) ñôøi vua Ñoàng Khaùnh, Yeát ma Taâm Ñònh coøn ra Kinh ñoâ Hueá ñeå ñuùc moät soá töôïng Phaät vaø töôïng Thaäp Ñieän Dieâm Vöông thænh veà thôø ôû chuøa Hoäi Toân vôùi söï hoã trôï veà vaät chaát cuûa Höông chaùnh Nguyeãn Quang Ninh vaø Boån ñaïo cuûa chuøa. Yeát ma Nhö Öng – Taâm Ñònh vieân tòch taïi chuøa Hoäi Toân, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Keá theá truï trì chuøa laø sö ñeä cuûa Yeát Ma Taâm Ñònh, töùc giaùo thoï Chaùnh Hoøa huùy Nhö Nieäm, ñôøi 39 phaùi thieàn Laâm Teá. Sau khi Giaùo thoï Chaùnh Hoøa tòch thay theá truï trì chuøa laø Thieàn sö Chôn Tònh huùy Nguyeân Theá. Chuøa Hoäi Toân ngaøy xöa coù khaéc baûn goã ñeå in kinh, neân hieän nay coøn moät soá baûng goã. Chuøa hieän coøn moät soá coå vaät vaøo theá kyû 19: Ñaïi hoàng chung (ñuùc naêm 1805), tieåu hoàng chung ñuùc vaøo ngaøy raèm thaùng 4 naêm Ñinh Hôïi (1887 - ?), caùc töôïng Thaäp Ñieän Dieâm Vöông ñuùc ôû Hueá vaøo naêm 1886, taám bieån ñeà “Hoäi Toân töï” (chöõ Nho) taïo naêm Nhaâm Daàn... Chuøa Hoäi Toân xöa ñaõ hö hoaïi theo thôøi gian, hieän nay ñöôïc daân chuùng ñòa phöông xaây caát môùi baèng vaät lieäu naëng nhöng vaãn giöõ ñöôïc phaàn naøo loái kieán truùc xöa. Nhaø haäu Toå hieän thôø long vò caùc toå sö phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 35 vaø 35 nhö:

- Laâm Teá chaùnh toâng, thaäp tam töù theá, Di Ñaø ñöôøng thöôïng, huùy Minh Giaùc, thöôïng Kyø haï Phöông ñaïi laõo Hoøa thöôïng Giaùc Linh.

- Laâm Teá chaùnh toâng, thaäp tam töù theá, Böûu Laâm Ñöôøng thöôïng, huùy Minh Haûi, thöôïng Töù haï Haøng Ñaïi laõo Hoøa thöôïng linh vò.

- Laâm Teá chaùnh toâng, thaäp tam nguõ theá, Höng Long Ñöôøng thöôïng huùy Phaät Tænh, thöôïng Töø haï Nghieâm, Ñaïi laõo hoaø thöôïng linh vò.

- Laâm Teá chaùnh toâng, thaäp tam nguõ theá, Thaùi Bình ñöôøng thöôïng, huùy Thieät Nha (?), thöôïng Thieän haï Quaû Hoøa thöôïng linh vò.

- ... Khuoân vieân chuøa ngaøy xöa raát roäng, hieän coøn moät soá thaùp cuûa chö Toå thôøi xöa, nhöng bia cuûa caùc thaùp naøy haàu heát ñaõ bò maát hay chöõ ñaõ bò môø khoâng coøn ñoïc ñöôïc, chæ coù thaùp coù bia coøn ñoïc ñöôïc laø thaùp Yeát ma Nhö Öng – Taâm Ñònh. PHOÅ HEÄ TRUYEÀN THÖØA ÔÛ CHUØA HOÄI TOÂN. LAÂM TEÁ

425

Ñôøi 35 Phaät Tænh – Töø Nghieâm (Chuøa Höng Long) Ñôøi 36 Toå Trí – Khaùnh Höng (Chuøa Hoäi Toân) Ñôøi 37 Tieân Tinh Tieân Thieän Tieân Kieán Tieân Töôøng Tieân Vaân Baûo Chaát Töø Laâm Baûo Thieân Baûo Quang Aán Toâng Ñôøi 38 Minh Chaùnh – Quaûng Giaùo Minh Ñaït – Huyeàn Döông Ñôøi 39 Nhö Öng – Taâm Ñònh Nhö Lyù – Thieân Tröôøng. ... ,,, Hình:

- Chuøa Saéc töù Linh Thöùu - Chuøa Vónh Traøng

III. THIEÀN SÖ TIEÂN HIEÄN – TÖØ LAÂM (1780 – 1895)

HOAÈNG HOÙA ÔÛ CHUØA SAÉC TÖÙ LINH THÖÙU VAØ CHUØA BÖÛU LAÂM. Thieàn sö Töø Laâm huùy Tieân Hieän thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi thöù 37 teân tuïc laø Phaïm Vaên Ö, sanh naêm Canh Tyù (1780) taïi thoân Phuù Hoäi, huyeän Kieán Hoøa, phuû Kieân An, tænh Ñònh Töôøng (nay thuoäc phöôøng 3, thaønh phoá Myõ Tho, tænh Tieàn Giang). Thieàn sö Töø Laâm qui y thoï giôùi vôùi Hoøa thöôïng Toå Trí – Khaùnh Höng, truï trì chuøa Ñöùc Laâm ôû queâ nhaø (thoân Phuù Hoäi), coù leõ xuaát gia töø nhoû. Sau ñoù Hoøa thöôïng Khaùnh Höng qua truï trì chuøa Hoäi Toân ôû laøng Quôùi Sôn, huyeän Chaâu Thaønh, tænh Beán Tre, thieàn sö Töø Laâm cuõng theo tu hoïc vôùi thaáy. Naêm 1803, vaøo thôøi vua Gia Long môùi leân ngoâi, baø Nguyeãn Thò Ñaït phaùt taâm xaây döïng chuøa Böûu Laâm ôû thoân Phuù Hoäi sau khi hoaøn thaønh baø thænh thieàn sö Töù Laâm veà truï trì chuøa naøy. Thieàn sö Töø Laâm laø böïc tu haønh chaân chính, giôùi haïnh tinh nghieâm, sôû hoïc uyeân baùc, thoâng hieåu Tam taïng kinh ñieån neân sôù, noåi danh ôû mieàn Nam. Naêm Minh Maïng thöù möôøi moät (1830) vua cho laäp ñaïi trai ñaøn Chuùc Hoå, möøng vua 40 tuoåi vaø trai ñaøn Baït Ñoä chieán só traän vong vaø caùc vong hoàn khoâng nôi thôø töï, taïi chuøa Thieân Muï ôû Kinh Ñoâ Phuù Xuaân (Hueá ngaøy nay). Vua cho trieäu môøi moät soá danh taêng ôû caùc tænh trong nöôùc veà döï. Sau ñaïi trai ñaøn hoaøn maõn, vua sai boä leã môû cuoäc saùt haïch caùc taêng só döï trai ñaøn ñoù ñeå caáp giôùi ñao vaø ñoä ñieäp, ban thöôûng vaø ñaõi tieäc chay roài cho veà. Boä Leã choïn ñöôïc 50 vò, trong ñoù coù thieàn sö Töø Laâm. Nhöng maõi cho ñeán naêm Thieäu Trò nguyeân nieân (1841), Boä Leã môùi caâp Ñoä ñieäp naøy hieän coøn ñöôïc löu giöõ taïi chuøa Böûu Laâm. Naêm 1841, vua Thieäu Trò cho ñoåi teân chuøa “Saéc Töù Long Tuyeàn töï” ôû Xoaøi Hoät, thaønh “Saéc Töù Linh Thöùu töï” vaø sau ñoù thieàn sö Töø Laâm ñöôïc cöû veà truï trì chuøa naøy. Chuøa Saéc töù Linh Thöùu luùc ñaàu laø moät am tranh nhoû do muïc ñoàng döïng leân ôû Xoaøi Hoät, sau ñoù Thieàn sö Thieät Thaønh – Nguyeät Hieän (1759 – 1815) môùi xaây döïng lôùn thaønh chuøa Long Tuyeàn. Trong thôøi gian Nguyeãn Vöông Nguyeãn Phöôùc Aùnh choáng nhaø Taây Sôn coù laàn bò thua, chaïy troán vaøo chuøa Long Tuyeàn, ñöôïc thieàn sö Nguyeät Hieän giaáu vaøo Ñaïi hoàng chung cuûa chuøa môùi thoaùt naïn. Vì vaäy naêm Gia Long thöù 10 (1811), vua môùi Saéc töù cho chuøa thaønh “Saéc töù Long Tuyeàn töï”. Naêm Thieäu Trò nguyeân nieân (naêm 1841), vua cho ñoåi teân chuøa laø “Saéc töù Linh Thöùu töï” trong saùch Ñaïi Nam nhaát Thoáng chí, muïc Töï Quaùn, tænh Ñònh Töôøng, vieát veà chuøa Saéc töù Linh Thöùu nhö sau: “ÔØ ñòa phaän xaõ Thaïnh Phuù, huyeán Kieán Höng, chuøa naøy ñaõ toái coå maø coù danh thaéng. Naêm Gia Long thöù 10 (1811), Ngöï töù teân chuøa laø Long Tuyeàn töï. Naêm Thieäu Trò nguyeân nieân ñoåi laïi teân chuøa laø “Linh Thöùu töï”.

426

Thieàn sö Töø Laâm truøng tu laïi chuøa Linh Thöùu, coù leõ trong dòp naøy sö ñaõ ñaët caëp caâu ñoái nhaéc ñeán vieäc ñoåi teân chuøa naøy nhö sau: “Saéc ngöï ñònh long tuyeàn thaïnh hi ñaïo traøng thuaän caûnh hoaèng khai thaønh tònh caûnh. Töù pheâ töôøng linh thöùu phuù taïi Phaät phaùp bình taâm phaùt nguyeän dieäu huyeàn taâm” Ngoøi yù nghóa veà Phaät phaùp, hai caâu ñoái naøy coøn cho chuùng ta bieát ñöôïc laø chính vua ñaõ ngöï, pheâ saéc töù cho chuøa Long Tuyeàn vaø sau ñoåi laïi laø Linh Thöùu ôû xaõ Thaïnh Phuù, tænh Ñònh Töôøng vôùi caùc chöõ: “Saéc Töù”, “Ngöï pheâ”, “Ñònh Töôøng”, “Long Tuyeàn”, “Linh Thöùu”, “Thaïnh phuù”. Thieàn sö Töø Laâm laø böïc ña vaên neân ñaõ ñaët hoaëc choïn moät soá caâu ñoái coù yù nghóa thaâm saâu vaø ñaëc saéc ôû chuøa Böûu Laâm nhö: 1. “Böûu ñieän linh lung böûu ñaøn thanh tònh, böûu saùt trang nghieâm nhö Thöùu laõnh.

Laâm hoa höông phuùc moäc uaát maäu, laâm tuøng thaønh töïu toå kyø vieân” (Böûu ñieän ñeïp lung linh, ñaøn baùu thanh tònh, baûo saùt trang nghieâm nhö non Thöùu. Laâm hoa thôm phöng phöùc, caây röøng xanh toát, tuøng laâm thaønh töïu töïa kyø vieân.)

2. “Phaät nhöït Taêng huy tam giaùo trang nghieâm phoå lôïi vónh thuøy vaïn coå Phaùp vaân hoäi chuyeån nhaát taâm thanh tònh quang minh bieán chieáu thaäp phöông” (Trôøi giaùc ngoä raïng soi tam giaùo trang nghieâm loãi laïc thaám nhuaàn muoân thuôû. Maây chaùnh phaùp vaàn vuõ nhaát taâm thanh tònh aùnh saùng toû khaép möôøi phöông). Hoaëc: “Ngoïc chaát giaùng hoaøng cung, Cöûu Long phuùn thuûy teà moäc duïc. Kim thaân tu tuyeát laõnh haøm hoa baùch ñieåu coäng trieàu tham” (Thaùnh nhi giaùng hoaøng cung, phun nöôùc chín roàng cuøng taêm röûa. Thaân Phaät tu nuùi tuyeát, ngaäm hoa, chim choùc thaûy haày beân).

Ñeán ñaàu thôøi vua Töï Ñöùc (1848 – 1883), Hoøa thöôïng Töø Laâm trôû veà truï trì chuøa Böûu Laâm vaø vieân tòch taïi chuøa vaøo giôø Tuaát, ngaøy 19 thaùng 5 naêm Kyû Muøi (naêm 1859), ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn phía sau chuøa. Chuøa Böûu Laâm vaø chuøa Saéc töù Linh Thöùu ñeàu coù thôø long vò cuûa Hoøa thöôïng Töø Laâm, ghi nhö sau: “Saéc Töù Linh Thöùu töï, tuø Laâm Teá chaùnh toâng, Böûu Laâm Ñöôøng thöôïng, Tam thaäp thaát theá, huùy Tieân Hieän, thöôïng Töø haï Laâm, Ñaïi laõo Toå Hoøa thöôïng giaùc linh toïa vò” Hoøa thöôïng Töø Laâm coù nhieàu ñeä töû noåi danh ôû tænh Ñònh Töôøng vaø saùu tænh Nam Kyø thôøi ñoù nhö:

- Thieàn sö Huyeàn Döông, huùy Minh Ñaït, keá theá truï trì chuøa Böûu Laâm. - Thieàn sö Tö Trung, huùy Minh Phöôùc, truï trì chuøa Saéc töù Linh Thöùu (Xaõ Phuù Thaïnh,

huyeän Chaâu Thaønh, tænh Tieàn Giang) - Thieàn sö Nhöït Luaân, huùy Minh Giaùm, truï trì chuøa Linh Phong (Beán Tranh, tænh tieàn

Giang) - ...

PHOÅ HEÄ TRUYEÀN THÖØA. Phaùi Laâm Teá Ñôøi 35 Phaät Tónh – Töø Nghieâm (Chuøa Höng Long) Ñôøi 36 Toå Trí – Khaùnh Höng (chuøa Hoäi Toân, tænh Beán Tre) Ñôøi 37 Tieän Hieän Tieân Tònh Tieân Töôøng Töø Laâm Baûo Chaát Baûo Quang Ñôøi 38 Minh Ñaït Minh Phöôùc Minh Giaùm Huyeàn Döông Tö Trung Nhöït Luaân Ñôøi 39 Nhö Lyù Thieân Tröôøng ... ...

427

Hình: Chuøa Böûu Laâm (Cai Beào) IV. CHUØA BÖÛU LAÂM (CHUØA TOÅ – CAÙI BEØO) Chuøa Böûu Laâm coøn ñöôïc goïi laø chuøa Toå ôû raïch Caùi Beøo, laøng Bình Haøng Trung, huyeän Cao Laõnh, tænh Ñoàng Thaùp. Hieän chöa bieát roõ chuøa Böûu Laâm ñöôïc xaây döïng vaøo naêm naøo, coù theå ñaây laø ngoâi chuøa xöa nhaát ôû Cao Laõnh vaø vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi. Theo long vò ñang ñöôïc thôø ôû chuøa, coù hai long vò xöa nhöùt laø:

- Teá thöôïng chaùnh toâng, 33 theá, huùy Taùnh Nhaãn, thöôïng Thieän haï Chaâu Ñöôøng thöôïng Giaùc Linh, Toå sö ngheâ toøa.

- Laâm Teá chaùnh toâng, 34 theá, huùy Haûi Nguyeän, thöôïng Thieän haï yù Ñaïi sö giaùc linh toïa vò Phía tröôùc chuøa coù thaùp cuûa Toå Taùnh Nhaãn – Thieän Chaâu môùi ñöôïc truøng tu laïi. Qua thaùp coå naøy vaø long vò, coù theå chuøa Böûu Laâm do Toå sö Taùnh Nhaãn – Thieän Chaâu thaønh laäp vaøo theá kyû 18. Khoaûng cuoái theá kyû 19, thieàn sö Minh Thoâng Haûi Hueä veà truï trì vaø truøng tu laïi chuøa Böûu Laâm. Thieàn sö Minh Thoâng – Haûi Hueä thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 38 queâ ôû Laáp Voø (Sa Ñeùc), leân Ñoàng Nai tu hoïc vôùi Hoøa thöôïng Tieân Boån – Tònh Caên ôû chuøa Ñaïi Giaùc, treân Cuø Lao Phoá, nay laø xaõ Hieäp Hoøa, thaønh phoá Bieân Hoøa. Thieàn sö Minh Thoâng – Haûi Hueä laø phaùp toân cuûa Hoøa thöôïng Toå Aán – Maät Hoaèng (1735 – 1835) noåi tieáng ôû Ñoàng Nai, ñöôïc vua Gia Long cöû laøm Taêng Cang chuøa Thieân Muï ñaàu tieân vaøo thôøi caùc vua nhaø Nguyeãn, sau ñoù veà truï trì chuøa Quoác Aân ôû Kinh ñoâ Phuù Xuaân (Hueá) hoaèng hoùa ôû ñaây, noåi tieáng khaép nöôùc thôøi ñoù. Sau thôøi gian tu hoïc ôû chuøa Ñaïi Giaùc, thieàn sö Haûi Hueä ñöôïc cöû veà truï trì chuøa Kim Cang ôû Bình Thaûo (Ñoàng Nai) chuøa naøy ñaõ ñöôïc Toå sö Nguyeân Thieàu – Sieâu Baïch thaønh laäp caøo cuoái theá kyû 17. Naêm 1893, thieàn sö Haûi Hueä veà keá theá truï trì chuøa Ñaïi Giaùc. Naêm 1896, thieàn sö Minh Thoâng – Haûi Hueä laïi veà Hoaèng Döông phaät phaùp ôû queâ nhaø. Thieàn sö Haûi Hueä vaân du hoaèng hoùa raát nhieàu chuøa ôû vuøng Sa Ñeùc – Ñoàng Thaùp Möôøi.

- Chuøa Linh Thöùu ôû Laáp Voø (Sa Ñeùc) - Chuøa Hoäi Phöôùc ôû Lai Vung (Sa Ñeùc) - Chuøa Thieân Phöôùc ôû Hoäi An Ñoâng (Sa Ñeùc) - Chuøa Hoäi Khaùnh (Cao Laõnh). - Chuøa Böûu Laâm ôû Caùi Beøo (Cao Laûnh) - ...

Vaøo ñaàu theá kyû 20 Hoøa thöôïng Minh Thoâng – Haûi Hueä veà truï trì toå ñình Böûu Laâm. Ngaøy 27 thaùng 6 naêm Nhaâm Daàn (1902) chöùng minh cho vieäc chuù taïo ñaïi hoàng chung chuøa Böûu Laâm, treân chuoâng naøy coù khaéc: “Phong Naãn Toång, Bình Haøng Trung xaõ, Böûu Laâm töï, Haûi Hueä Ñaïi laõo Hoøa thöôïng thieàn taêng chöùng minh. Nhaâm Daàn, luïc nguyeät nhò thaäp thaát nhöït keát taïo hoàng chung”. Ngaøu muøng 4 thaùng 8,naêm 92 tuoåi, Hoøa thöôïng Minh Thoâng – Haûi Hueä leân hoûa ñaøn töï thieâu cuùng döôøng xaùc thaân cho chö Phaät ôû chuøa Böûu Laâm. Hoûa thieâu xong, coøn xaù lôïi vaø moät ngoùn tay, ñoà chuùng thænh nhaäp laäp thaùp thôø ôû chuøa Böûu Laâm vaø chuøa Thieân Phöôùc. Baûo thaùp ñöôïc laäp ôû saân phía phaûi tröôùc chuøa Böûu Laâm, thaùp luïc giaùc cao ba töøng, ñænh thaùp laø baàu hoà loâ, thaùp xaây ñôn giaûn nhöngø myõ thuaät vaø coå kính, bia thaùp ghi: “Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 38 theá, huùy Minh Thoâng – Haûi Hueä giaùc linh – Thoï cöûu thaäp linh nhò tueá, giôùi haïnh vieân tu...” Truyeàn thöøa cuûa thieàn sö Minh Thoâng – Haûi Hueä:

428

Laâm Teá Ñôøi 33 Nguyeân Thieàu – Sieâu Baïch. Ñôøi 34 Thaønh Ñaúng – Nguyeät Aân (Minh Löôïng) Ñôøi 35 Phaät YÙ – Linh Nhaïc Ñôøi 36 Toå Aán – Maät Hoaèng Ñôøi 37 Tieân Boån – Tònh Caên Ñôøi 38 Minh Thoâng – Haûi Hueä Ñôøi 39 Nhö Lieân – Phoã Lyù Nhö Giôùi – Chaâu Vieân (1868 – 1948) Ñôøi 40 Hoàng Lieân Hoàng Trí Hoàng Phöôùc Hoàng Thanh Quaûng Trí Ñaïo Nguyeân Chôn Chaâu Thieän Taøi Ñôøi 41 Nhöït Haïnh Nhöït Quang Thieän Khaùnh Chôn Hæ Chuøa Hoäi Khaùnh (Cao Laõnh) Chuøa Böûu Laâm (Caùi Beùo) Chuøa Thieân Phöôùc (Sa Ñeùc) Sau khi Hoøa thöôïng Haûi Hueä hoûa thieâu, ñeä töû laø Nhö Lieân – Phoå Lyù keá theá truï trì chuøa Böûu Laâm. Hoøa thöôïng Phoå Lyù sanh naêm Maäu Thìn (1868) tòch taïi chuøa Böûu Laâm ngaøy muøng 7 thaùng chaïp naêm Ñinh Hôïi (cuoái naêm 1947, ñaàu naêm 1948) thoï 81 tuoåi, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Hoøa thöôïng Nhö Lieân – Phoå Lyù coù nhieàu ñeä töû noåi danh ôû mieàn Taây Nam Kyø:

- Hoàng Thanh – Thieän Taøi vaø Hoàng Phöôùc – Chôn Chaâu keá theá truï trì chuøa Böûu Laâm (hai vò coù thaùp ôû chuøa Böûu Laâm)

- Hoàng Lieân – Quaûng Trí hoaèng hoùa ôû chuøa Hoäi Khaùnh (Cao Laõnh). - ...

Sau khi Yeát Ma Hoàng Phöôùc – Chôn Chaâu tòch, ñeä töû laø Nhöït Quang – Chôn Hæ keá theá truï trì chuøa Böûu Laâm. Chuøa Böûu Laâm xaây döïng theo kieåu chöõ “tam” nhö nhieàu chuøa xöa khaùc ôû mieàn Nam, goàm ba daõy nhaø ngang noái lieàn nhau. Chuøa Böûu Laâm coù nhieàu caâu ñoái, trong ñoù coù teân chuøa. Chuøa ñöôïc tu söûa nhieàu laàn, nhöng vaãn coøn mang veû coå kính trang nghieâm. Ngay maët tieàn chuøa, treân caùc coät coù caùc caëp caâu ñoái coù teân chuøa: 1. “Böûu caûnh chuûng boà ñeà löu truyeàn ñaïo phaùp.

Laâm trung sanh ngoïc thoï boån xöù thanh bình.” (Caûnh baùu troàng gioáng giaùc löu truyeàn ñaïo phaùp Röøng thieâng sanh caây quí thanh thaûn boán phöông)

2. “Böûu ñòa duõng kim lieânquoác daân an laïc Laâm thieân khai baùt nhaõ kheá ngoä huyeàn cô” (Ñaát baùu noåi sen vaøng toaøn daân an khang haïnh phuùc Röøng thieâng nôû hoa giaùc huyeàn cô kheá ngoä troïn neân).

Trong chaùnh ñieän coù moät soá caâu ñoái, trong ñoù ñaëc bieät nhöùt laø caëp lieãn chaïm noåi hình baùt tieân vaø töù quí sôn son theáp vaøng, treân coù khaéc caâu ñoái sau:

“ Böûu ñieän truøng taân moä coå thaàn chung phoå hoøa phaïn ñaïo Laâm thieàn tu kieán trieäu kinh tòch keä lyù thöôïng dieäu moân.”

Nhaø haäu toå coù thôø nhieàu long vò cuûa chö toå neâu treân. Coøn coù long vò Toå sö Toå Aán – Maät Hoaèng vaø Hoøa Thöôïng tieân Giaùc – Haûi Tònh vaø moät soá long vò khaùc ñôøi 37 cuûa Phaùi thieàn Laâm Teá.

429

- Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 36 theá, huùy Maät Hoaèng, thöôïng Toå haï Aán Ñaïi laõo Hoøa thöôïng giaùc linh.

- Töø Laâm Teá chaùnh toâng 37 theá, huùy Tieân Giaùc, thöôïng Haûi haï Tònh Ñaïi laõo hoøa thöôïng giaùc linh.

- Töø Laâm Teá chaùnh toâng 37 theá, huùy Tieân Boån, thöôïng Töø haï Taâm Ñaïi laõo Hoøa thöôïng. - Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 38 theá, huùy Minh Chöùc, thöôïng Hueä haïc Thöùc giaùc linh toïa vò. V. CHUØA BÖÛU HÖNG. Chuøa Böûu Höng tuïc goïi laø chuøa Caû Caùt, ôû xaõ Hoøa long, huyeän Lai Vung, tænh Ñoàng Thaùp, caùch thò xaõ Sa Ñeùc khaûng 10km. Töø Sa Ñeùc, theo quoác loä 4 ñi veà höôùng Baéc Vaøm Coáng, ñi ñöôïc hôn 8km, queïo traùi vaøo xaõ Hoøa Long, theo ñöôøng ñaát heïp quanh co ven raïch giöõ vuøng thoân queâ, caây caûnh xanh töôi, gioù maùt, ñi khoaûng 2km qua nhieàu caàu nhoû laø ñeán chuøa Böûu Höng. Chuøa naèm giöõa khu vöôøn thanh tònh, xen laãn nhöõng buïi truùc xanh töôi, tröôùc chuøa laø hoà sen vaø tröôùc nöõa laø con raïch töôi maùt chaûy xuoâi ngang chuøa phía treân coù caây caàu caây vong cung baéc ngang raïch, phong caûnh thaät neân thô. Chuøa ñöôïc Ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng thaønh laäp vaøo theá kyû 18, thôøi Trònh Nguyeãn phaân tranh. Hieän khoâng bieát queâ quaùn vaø haønh traïng cuûa Ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng, chæ bieát chuùt ít nhôø baøi thô nguõ ngoân coå khaéc treân vaùch ngoâi moä cuûa Ñaïi sö nhö sau:

Vaïn lyù kinh ñoâ bieät Nhaät ngoä ñaïo phi quaân Thieäp thuûy ñaêng sôn vieãn Taâm aán phuïc Huyønh Mai. Aán aûnh tuøng trung khöù, Daï nguyeät ñoäc chinh nam. Löõ haønh voâ Phaät ñòa, Thieáu thaát tò thôøi Hoà.

Qua baøi thô treân, chuùng ta bieát laø ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng ôû Kinh ñoâ Phuù Xuaân, theo ñöôøng bieån vaøo mieàn Nam, laäp am aån tu treân vuøng ñaát cuûa Chaân Laïp, soáng moät mình trong thaát, quyeát chí noi göông Luïc Toå Hueä Naêng khoâi phuïc thieàn toâng cuûa Nguõ Toå Hoaèng Nhaãn ôû nuùi Huyønh Mai. Hieän chöa bieát Ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng tòch ôû ñaâu vaøo naêm naøo ? Taøi lieäu ngaøy xöa cuûa chuøa chæ ghi Ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng laø vò khai sôn chuøa Böûu Höng (theo lôøi cuûa Hoøa thöôïng Nguyeân Tröôøng. Sau khi Ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng vieân tòch, keá theá truï trì laø thieàn sö Tònh Chaâu coù leõ cuøng tham hoïc kinh Kim Cang theo göông Luïc Toå, ôû nhaø Toå coù taám hoaønh khaéc “Voâ sôû truï taâm” (Muoán nhaéc caâu “öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm” trong kinh Kim Cang, nhieàu vò Toå ngoä ñaïo vôùi caâu kinh naøy nhö Luïc Toå Hueä Naêng, vua Traàn Thaùi Toâng...) Thieàn sö Tònh Chaâu, thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 36, veà chuøa Hoaèng hoùa, thaâu nhaän theâm 10 ñeä töû, chuøa xöa nhoû heïp neân beân höôùng Taây cuûa chuøa döïng ngoâi thaát ñeå chu 10 ñeä t773 nguï, beân höôùng Ñoâng chuøa ñaøo moät hoà nöôùc ñeå chöùa nöôùc duøng trong muøa naéng haïn. Chuøa ñöôïc laäp nôi ñoàng hoang vaéng neân coù coïp vaãn thöôøng ñeán ao uoáng nöôùc, laâu daàn, hình nhö coïp bieát nghe tieáng tuïng kinh neân thöôøng ñeán ao uoáng nöôùc vaø nghe kinh. Vì vaäy, ôû nhaø toå coù taám hoaønh khaéc boán chöõ “Taäy Thaäp – Ñoàng Hoâ”. Chöõ Hoâ, trong caâu naøy khoâng khaùc “hoà” laø ao maø khaéc aâm Hoà nghóa laø coïp. Boán chöõ naøy coù nghóa laø: phía taây chuøa coù 10 ñeä töû, coøn beân hoà ôû phía Ñoâng coù caùc ñeä töû “coïp beo”

430

Trong thôøi Nguyeãn Vöông Nguyeãn Phöôùc Aùnh choáng laïi Taây Sôn ôû Gia Ñònh (Nam Boä ngaøy nay), luùc ñaàu (1778 – 1789) quaân ít theá coâ neân Nguyeãn Vöông phaûi laån traùnh nhieàu nôi, gheù laùnh naïn nhieàu chuøa, coù laàn Nguyeãn Vöông vaøo truù aån ôû chuøa Böûu Höng trong thôøi choáng Taây Sôn. Sau khi Nguyeãn Vöông leân ngoâi laáy hieäu laø Gia Long (naêm 1802) noäi cung cuûa vua (Thaùi haäu, Vöông phi, Coâng chuùa...) haàu heát laø Phaät töû suøng moä, heát loøng hoä trì Phaät phaùp, chuøa chieàn ñöôïc tu söûa, Phaät phaùp phuïc höng trôû laïi khaép nöôùc. Naêm Gia Long thöù 2 (1803), vua Saéc töù cho chuøa Böûu Höng truï trì luùc ñoù laø thieàn sö Tieân Hieän – Töø Laâm. Thieàn sö Tieân Hieän – Töø Laâm ()1780 – 1859) thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 37 (laø ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Toå trí – Khaùnh Höng vaø laø phaùp toân cuûa thieàn sö Thaønh Ñaïo – Kyø Phöông hay Minh Giaùc ôû chuøa Thaäp Thaùp – Di Ñaø). Thieàn sö Töø Laâm tu haønh chaân chính, giôùi haïnh tinh nghieâm, sôû hoïc uyeân baùc, thoâng hieåu tam taïng kinh ñieån neân sôùm noåi danh ôû Gia Ñònh (Nam boä ngaøy nay). Sau ñoù thieàn sö Töø Laâm veà truï trì chuøa Böûu Laâm ôû Myõ Tho. Naêm Minh Maïng thöù 11 (1830), thieàn sö Töø Laâm ñöôïc veà döï trai ñaøn Chuùc Hoå vaø trai ñaøn caàu sieâu ôû Kinh Ñoâ Hueá. Sau caùc trai ñaøn ñoù, vua giao cho Boä leã môû kyø thi saùt haïch chö taêng tham döï trai ñaøn chöa ñöôïc caáp Ñoä Ñieäp ñeå caáp giôùi ñao vaø Ñoä Ñieäp. Trong soá maáy traêm taêng só, Boä Leã tuyeån choïn ñöôc 50 vò, trong soá ñoù coù thieàn sö Töø Laâm. Naêm 1841, vua Thieäu Trò cho ñoåi teân chuøa Saéc töù Long Tuyeàn thaønh Saéc töù Linh Thöùu. Thieàn sö Töø Laâm ñöôïc cöû veà truï trì chuøa naøy. Thieàn sö Töø Laâm ñaõ truøng tu laïi chuøa Saéc töù. Ñeán ñaàu nieân hieäu Töï Ñöùc (1848 – 1883), thieàn sö Töø Laâm trôû veà truï trì chuøa Böûu Laâm (Myõ Tho) cho ñeán khi vieân tòch, vaøo giôø Tuaát, ngaøy 19 thaùng 5 naêm Kyû Muøi (1859). Ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn phía sau chuøa. Sau khi Thieàn sö Töø Laâm rôøi chuøa Böûu Höng veà chuøa Böûu Laâm, sö ñeä cuûa töø laâm laø thieàn sö Tieân Taâm – Baûo Chaâu (Böûu Chaâu) töø chuøa Ñöùc Laâm (Myõ Tho) veà thay theá truï trì chuøa Böûu Höng. Thieàn sö Tieân Taâm – Baûo Chaâu (1788 – 1879) truøng tu chuøa Böûu Höng vaøo naêm Minh Maïng thöù 2 (1821) vaø hoaèng hoùa chuøa naøy cho ñeán ngaøy vieân tòch, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn truùc beân hoâng chuøa. Keá theá truï trì chuøa Böûu Höng laø thieàn sö Minh Phöôùc – Tö Trung. Thieàn sö Tö Trung laø ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Tieân Hieän – Töø Laâm. Sau moät thôøi gian hoaèng hoùa ôû chuøa Böûu Höng, thieàn sö Tö Trung veà truï trì chuøa Phöôùc Höng ôû Sa Ñeùc cho ñeán ngaøy vieân tòch, ngaøy 19 thaùng7 naêm Giaùp Thaân (1884) ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa naøy. Thay theá thieàn sö Tö Trung truï trì chuøa Böûu Höng laø thieàn sö Minh Tònh – Baûo Thanh. Thieàn sö Minh Tònh – Baûo Thanh laø sö huynh cuûa sö Minh Phöôùc – Tö Trung, cuõng laø ñeä töû Hoøa thöôïng Tieân Hieän – Töø Laâm, sö hoï Huyønh sanh naêm Nhaâm Thìn (1832), sau thôøi gian tu hoïc vôùi Boån sö, sö veà truï trì chuøa Toå ñình Ñöùc Laâm ôû Myõ Tho. Sau ñoù thieàn sö Minh Tònh – Baûi Thanh veà truï trì chuøa Böûu Höng cho ñeán ngaøy vieân tòch, Muøng 8 thaùng Chaïp naêm Kyû Hôïi (cuoái naêm 1899, ñaàu naêm 1900) ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn truùc chuøa Böûu Höng. Naêm Canh Tyù (1900), Yeát ma Nhö Lyù – Taâm Nguyeân hieäu Thieân Tröôøng keá theá truï trì chuøa Böûu Höng. Yeát ma Thieân Tröôøng teân tuïc laø Hanh, neân thöôøng ñöôïc goïi laø Yeát ma Hanh, queâ ôû laøng Ñieàu Hoøa (Ñònh Töôøng), sanh naêm Ñinh Söûu (1877) xuaát gia luùc 9 tuoåi, theo baø ngoaïi ñeán tu hoïc vôùi Hoøa thöôïng Thoâng Nam – Nhöùt Boån (huùy Minh Giaùm) ôû chuøa Böûu Laâm (Myõ Tho). Trong thôûi gian tu hoïc ôû chuøa Böûu Laâm, chuù tieåu Hanh coøn ñöôïc gôûi qua tham hoïc vaø haàu haï Hoøa thöôïng Minh Tònh – Baûo Thanh ôû chuøa Böûu Höng. Ñeán tuoåi tröôûng thaønh, chuù tieåu Hanh qui y thoï giôùi vôùi Hoøa thöôïng Minh Giaùm – Nhöùt Boån ôû chuøa Böûu Laâm, ñöôïc ban phaùp danh laø Nhö Lyù – Taâm Nguyeân.

431

Muøng 8 thaùng chaïp naêm Kyû Hôïi (ñaàu naêm 1900) Hoøa thöôïng Minh Tònh – Baûo Thanh vieân tòch ôû chuøa Böûu Höng, sö Thieân Tröôøng keá theá truï trì chuøa Böûu Höng. Ñeán ngaøy 21 thaùng Gieâng naêm Canh Tyù (1900), Hoøa thöôïng Minh Giaùc – Nhöùt Boån laïi vieân tòch ôû chuøa Böûu Laâm (Myõ Tho), sö Thieân tröôøng keá theá truï trì chuøa Böûu Laâm (Sö Thieân Tröôøng laïi phaûi kieâm luoân truï trì 2 chuøa Böûu Laâm vaø Böûu Höng). Naêm Giaùp Thìn (1904) chuøa Böûu Laâm bò hö hoaïi naëng sau côn baõo luït lôùn, sö Thieân Tröôøng phaûi lo truøng tu laïi chuøa naøy. Naêm Aát Tî (1905) Hoøa thöôïng Minh Khieâm – Hoaèng Aân giao chöùc truï trì chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân ôû Gia Ñònh cho ñeä töû, vaân du veà mieàn Taây Nam Kyø ñeå hoaèng döông Phaät phaùp. Sö Thieàn Tröôøng ñang truï trì ôû chuøa Böûu Höng, chuøa Böûu Laâm khoâng coù sö truï trì, ngoaøi ra vì loøng kinh moä taøi ñöùc cuûa Hoøa thöôïng Hoaèng Aân neân sö Thieân Tröôøng caàu phaùp vôùi Hoøa thöôïng Hoaèng Aân vaø thænh Hoøa thöôïng Hoaèng Aân döøng laïi hoaèng hoùa ôû chuøa Böûu Laâm, sö Thieân Tröôøng döïng am Vieân Giaùc trong khuoân vieân chuøa Böûu Laâm ñeå Hoøa thöôïng Hoaèng Aân laøm Thieàn thaát, giaùo hoùa ñoà chuùng, phaät töû ôû vuøng Beán Tre – Ñònh Töôøng – Sa Ñeùc. Hoøa thöôïng Hoaèng Aân ôû ñaây hoaèng hoùa maáy naêm, sau ñoù ñeán chuøa Taây An ôû nuùi Sam, Chaâu Ñoác ñeå hoaèng döông chaùnh phaùp ôû vuøng An Giang – Chaâu Ñoác – Haø Tieân. Naêm Kyû Daäu (1909) Yeát ma Thieân Tröôøng truøng tu laïi chuøa Böûu Höng. Naêm Taân Hôïi (1911) Yeát Ma Thieân Tröôøng khai tröôøng Kyø, môû khoùa an cö kieát haï cho taêng ni ôû chuøa Böûu Laâm. Naêm Quyù Söûu (1913) Hoøa thöôïng Minh Khieâm – Hoaèng Aân veà hoaèng hoùa ôû am Vieân Giaùc cho ñeán ngaøy vieân tòch, ngaøy 24 thaùng gieâng naêm Giaùp Daàn (1914) ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng ôû chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân röôùc linh cöõu cuûa Hoøa thöôïng veà nhaäp thaùp ôû chuøa Giaùc Laâm (Gia Ñònh). Coù leõ sau ñoù, Yeát ma Thieân Tröôøng veà hoaèng hoùa ôû chuøa Böûu Laâm, giao chuøa Böûu Höng cho ñeä töû troâng coi. Trong phong traøo chaán höng Phaät Giaùo vaøo caùc thaäp nieân 1920 – 1930, Yeát ma Nhö Lyù – Thieân Tröôøng hoïp cuøng caùc ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Minh Khieâm – Hoaèng Aân laø giaùo thoï Nhö Nhaõn – Töø Phong ôû chuøa Giaùc Haûi (Gia Ñònh) vaø Hoøa thöôïng Nhö Hieån – Chí Thieân ôû chuøa Phi Lai (Chaâu Ñoác) goùp nhieàu coâng ñöùc trong vieäc hoaèng döông chaùnh phaùp ôû mieàn Nam. Ngoaøi ra, caùc vò naøy cuõng coù goùp vai troø quan troïng trong phong traøo choáng Phaùp thôøi ñoù. Naêm 1945, quaân Phaùp taùi chieám Vieät Nam, gaây chieán tranh taøn phaù khaép nôi. Ngaøy 3 thaùng 2 naêm 1947, hai chieác maùy bay cuûa Phaùp oanh taïc trong vuøng ñaõ phaù saäp nhaø Toå vaø laøm hö hoaïi chuøa. Maõi ñeán naêm 1950, daân chuùng laøng môùi truøng tu laïi chuøa vaø döïng laïi nhaø Toå. Naêm Kyû Daäu (1969) Yeát ma Nhö Lyù – Thieân Tröôøng vieân tòch ôû chuøa Böûu Laâm (Myõ Tho) thoï 93 tuoåi, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn phía sau chuøa. Keá theá Yeát Ma truï trì chuøa Böûu Höng laø:

- Chaùnh Vieân. - Thieân Truyeàn - Chôn Hoøa - Phöôùc Chí - Quaûng Minh – Giaùc Ñaïo - Quaûng Luaän.

KIEÁN TRUÙC CHUØA BÖÛU HÖNG. Chuøa Böûu Höng naèm beân bôø raïch, nöôùc trong maùt, toïa laïc giöõa khu vöôøn caây coái vaø nhöõng khom truùc xanh töôi.

432

Chuøa khaù roäng lôùn, kieán truùc vaø trang trí myõ thuaät vaø coøn giöõ ñöôïc nhieàu di tích coå. Chuøa xaây döïng theo kieåu chöõ “tam” goàm 3 daõy nhaø ngang 20m daøi 50m: Tieàn ñöôïng, chaùnh ñieän vaø nhaø toå. Tieàn ñöôøng vaø chaùnh ñieän noái lieàn nhau, roäng lôùn vôùi nhöõng haøng coät goã quùi xöùa raát chaéc chaén. Chaùnh ñieän goàm ba gian roäng lôùn, coù ba taám bao lam chaïm roàng, phöôïng, hoa vaø chim (hoa ñieåu) raát myõ thuaät vaø coâng phu, neùt chaïm khaéc tinh xaûo vaø myõ thuaät khoâng keùm gì caùc bao lam ôû caùc chuøa coå danh tieáng nhö Giaùc Laâm, Giaùc Vieân, Hoäi Khaùnh... Giöõa chaùnh ñieän noåi baät nhöùt laø töôïng Phaät A Di Ñaø baèng goã raát lôùn, cao 1,50m do trieàu ñình nhaø Nguyeãn cuùng cho chuøa vaøo theá kyû 19. Taám hoaønh coù khaéc boán chöõ “Vaïn theá tröôøng höng” neùt chöõ saéc xaûo ñieâu luyeän. Cöûa chaùnh ñieän ôû phía sau, ñoái dieän vôùi nhaø Toå, goàm ba cöûa lôùn cuûa ba gian noái lieàn nhau, moãi cöûa coù boán caùnh chaïm roàng raát myõ thuaät vaø coâng phu. Khung cöûa chaïm thaønh nhöõng ñöôøng hoa vaên ñôn giaûn nhöng raát ñeïp. Phía sau chaùnh ñieän laø moät saân loä thieân hình chöõ “khaåu” noái lieàn vôùi nhaø Toå baèng hai haønh lang hai beân. Nhaø toå bò maùy bay Phaùp baén phaù saäp, chæ môùi ñöôïc xaây döïng laïi ñôn giaûn khoâng coøn baøn gheá tröôøng kyû vaø vaùn goã to roäng nhö xöa. Chuøa coøn moät soá caâu ñoái, caëp caâu ñoái chaïm khaéc myõ thuaät vaø coâng phu nhöùt ôû chaùnh ñieän vôùi hai haøng chöõ Nho coù neùt chöõ tinh xaûo.

“Ngoïc chaát giaùng hoaøng cung, phuùn thuûy cöu long teà moäc duïc. Kim thaân tu tuyeát lónh, haøm hoa baùch ñieåu coäng trieàu cung” (Ngoïc quí giaùng cung vua, chín roàng phun nöôùc cuøng taêm röûa, Thaân vaøng tu nuùi tuyeát, traêm chim ngaäm hoa thaûy veà chaàu).

Trong vöôøn truùc ôû caïnh chuøa laø khu thaùp coå, ôû cöûa vaøo khu thaùp coù caëp caâu ñoái ñaëc saéc: “Baät thaûo ñieâu taøn do vò töû. Ñaøm hoa laïc khöù höõu dö höông” (Coû bí ñaàu taøn nhöng chöa cheát Hoa ñaøm tuy ruïng vaãn coøn höông).

Khu thaùp hieän coù boán thaùp: thaùp Toå khai sôn (Ñaïi sö Nguyeãn Ñaêng) thaùp Hoøa thöôïng Tieân Taâm – Baûo Chaâu (Laâm Teá ñôøi 37), Hoøa thöôïng Minh Tònh – Baûo Thanh (Laâm Teá ñôøi 38) vaø Quaûng Minh – Giaùc Ñaïo (Laâm Teá ñôøi 41). Truï trì chuøa Böûu Höng hieän nay laø Ñaïi ñöùc Thích Minh Trí coøn treû, nhöng hieän nay ñaûm nhaän hai chuøa coå xöa ñang bò hö hoaïi vaø caùch xa nhau laø chuøa Böûu Höng vaø chuøa Phöôùc Laâm ôû Cai Laäy (tænh Tieàn Giang). Nhöng trong thôøi gian qua (1987 – 1991) trong tình traïng kinh teá khoù khaên chung cuûa ñaát nöôùc, Ñaïi ñöùc Minh Trí ñaõ ra coâng truøng tu chuøa Phöôùc Laâm, khang trang roäng lôùn, kieán truùc ñôn giaûn nhöng phong caûnh chuøa thanh tònh vaø neân thô, mang neùt ñeïp thieàn vò giöõa choán thoân queâ bình dò. Ñaây laø moät coâng ñöùc lôùn cuûa ñaïi ñöùc Minh Trí. Ñaïi ñöùc Minh Trí ñang chuaån bò truøng tu chuøa coå Böûu Höng ñaõ bò chieán tranh vaø thôøi gian taøn phaù. Hy voïng laø ñaïi ñöùc sôùm hoaøn thaønh coâng trình naøy ñeå khoâi phuïc laïi chuøa Böûu Höng coå kính vaø myõ thuaät nhö xöa. VI. CHUØA PHÖÔÙC HÖNG. Chuøa Phöôùc Höng ôû xaõ Vónh Phöôùc, traán Vónh Thanh (sau laø tænh Vónh Long roài Sa Ñeùc) hieän nay ôû soá 75/5 ñöôøng Huøng Vöông, thò xaõ Sa Ñeùc, tænh Ñoàng Thaùp. Chuøa ñöôïc daân chuùng ñòa phöông thaønh laäp vaøo naêm Maäu Tuaát (1838) boån ñaïo xin vôùi Hoøa thöôïng Tieân Thieän – Töø Laâm ôû chuøa Böûu Laâm vaø chuøa Saéc töù Linh Thöùu (Ñònh Töôøng) cöû sö truï

433

trì Hoøa thöôïng Töø Laâm boå xöù ñeä töû laø thieàn sö Minh Phöôùc – Tö Trung ñeán truï trì chuøa Phöôùc Höng. Thieàn sö Minh Phöôùc – Tö Trung queâ ôû Sa Ñeùc, thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 38 qui y Hoøa thöôïng Tieân Thieän – Töø Laâm ôû chuøa Böûu Laâm, sau ñoù ñeán chuøa Böûu Höng tham hoïc vôùi sö thuùc laø Tieân Taâm – Baûo Chaâu, naêm 1838, ñöôïc thaày cöû truï trì chuøa Phöôùc Höng. Naêm 1859, thieàn sö Tö Trung laïi cöû sang truï trì chuøa Saéc töù Linh Thöùu (Ñònh Töôøng). Naêm 1879, Hoøa thöôïng Baûo Chaâu vieân tòch sö Tö Trung veà keá theá truï trì chuøa Böûu Höng. Ngaøy 19 thaùng 7 naêm Giaùp Thaân (1884) thieàn sö Minh Phöôùc – Tö Trung vieân tòch, thoï treân 100 tuoåi, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn truùc ôû cuøa Böûu Höng (Lai Vung – Sa Ñeùc). Sau khi thieàn sö Tö Trung sang hoaèng hoùa ôû chuøa Böûu Höng, sö Minh Höông thay theá truï trì chuøa Phöôùc Höng. Naêm Nhaâm Ngoï (1882), sö Minh Höông truøng tu laïi chuøa Phöôùc Höng. Naêm Canh Daàn (1890) sö Minh Höông vieân tòch taïi chuøa Phöôùc Höng, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Keá theá truï trì laø giaùo thoï Vaïn Hieån. Naêm Ñinh Maõo (1927), giaùo thoï Vaïn Hieån cuøng phaùp sö Ngoä Ñaïo – Töø Vaân ôû chuøa Taân Long (Cao Laõnh, tænh Sa Ñeùc ñaõ khaéc baûn goã in laïi (truøng khaéc) boä saùch Sa di luaät nghi yeáu löôïc taêng chuù, baûn goã ñöôïc taøng tröõ ôû chuøa Taân Long. Giaùo thoï Vaïn Hieån coøn khaéc in laïi caùc kinh Kim Cang, Ñòa Taïng, Phaåm Phoå Moân (Kinh Phaùp Hoa). Naêm 1930, giaùo thoï Vaïn Hieån vieân tòch, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa Phöôùc Höng. Keá theá truï trì tieáp theo laø Hoàng Bích – Vónh Traøng, Phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi 40. Sö Hoàng Bích – Vónh Traøng laø ñeä töû Hoøa thöông Nhö Tín – Khaùnh Thoâng. Hoøa thöôïng Nhö Tín – Khaùnh Thoâng laø ñeä töû cuûa Toå sö Minh Löông – Chaùnh Taâm ôû chuøa Kim Cang (Tænh Long An) vaø laø sö huynh cuûa Hoøa thöôïng Nhö Trí – Khaùnh hoøa ôû chuøa Tieân Linh (tænh Beán Tre). Sö Hoàng Bích – Vónh Traøng sanh naêm Taân Tî (1881), vieân tòch taïi chuøa Phöôùc Höng ngaøy 19 thaøng naêm Quyù Maõo (1963), ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Sau khi sö Hoàng Bích – Vónh Traøng vieân Tòch, sö ñeä laø Hoàng Haïnh – Vónh Ñaït leân thay theá truï trì chuøa Phöôùc Höng. Naêm 1966 – 1969, Hoøa thöôïng Vónh Ñaït truøng höng chuøa Phöôùc Höng, ñeå kyû nieäm coâng trình naøy, Hoøa thöôïng coù khaéc caâu ñoái trong chuøa: “Vónh Baûo Thieàn Gia Höng vaïn ñaïi Ñaït thaønh truï sôû Phöôùc thieân thu” Ngaøy 15 thaùng 9 naêm Ñinh Maõo (1987), Hoaø thöông Hoàng Haïnh – Vónh Ñaït vieân tòch, thoï 75 tuoåi (sanh naêm Quùi Söûu 1913) ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn chuøa. Keá theá truï trì laø Hoøa thöôïng Nhöït Chieáu – Thieän Hueä. Chuøa Phöôùc Höng kieán truùc theo kieåu chöõ “khaåu” nhö caùc chuøa xöa ñöôïc xaây döïng vaøo ñaàu thôøi nhaø Nguyeãn, (vaøo theá kyû 19) nhö nhieàu chuøa khaùc ôû Hueá. Chaùnh ñieän laø moät toøa nhaø ba gian hai chaùi roäng lôùn, beà ngang gaàn 20m, saâu vaøo 14m, vôùi hai töøng maùi, lôïp ngoùi oáng troøn, treân noùc trang trí “Löôõng long chaàu nguyeät” (hai con roàng chaàu maët traêng). Chaùnh ñieän ñöôïc xaây baèng gaïch, toâ xi maêng, caùc coät vaø hai voøng troøn ôû hai chaùi chaïm khaéc hoa vaên ñôn giaûn, nhöng myõ thuaät. Hai coät hai beân cöûa ra vaøo coù caâu ñoái mang teân chuøa.

“Phöôùc chuùng boà ñeà ñòa. Höng boài baùt nhaõ moân”

Chaùnh ñieän trang trí coøn ñôn giaûn, caùc caâu ñoái khaéc luoân treân caùc coät.

434

Naêm 1849, chuøa Minh Höông ôû Sa Ñeùc gôøi cho chuøa Phöôùc Höng töôïng Quan Thaùnh Ñeá Quaân, hieän coøn thôø trong chaùnh ñieän. Nhaø haäu toå caùch chaùnh ñieän moät saân loä thieân, nhaø toå laø toøa nhaø vuoâng caïnh 14m. Baøn thôø Toå thôø long vò: Minh Phöôùc – Tö Trung, Minh Thoâng – Haûi Hueä, Minh Lyù – Ñaït Phaùp (Laâm Teá, ñôøi 38), Nhö Bích – Phoå Lyù, Nhö Dieäu – Quaûng Ñöùc (Laâm Teá ñôøi 39), Hoàng Bích – Vónh Traøng, Hoàng Haïnh – Vónh Ñaït (Laâm Teá ñôøi 40), Nhöït Chôn – Thieän Trí (Laâm Teá ñôøi 41) nhaø Toå coù caëp caâu ñoái.

“Quoác gia höõu vinh sôn haø coá Phaät ñaïo voâ cuøng nhöït nguyeät tröôøng”

Hai beân Ñoâng lang vaø Taây lang laø nhaø khaùch vaø nhaø giaûng. Chuøa Phöôùc Höng hieän nay vaãn giöõ ñöôïc neùt coå kinh trang nghieâm maëc daàu toïa laïc trung taâm thò xaõ Sa Ñeùc ñoâng ñuùc höng thònh. Caïnh chuøa Phöôùc Höng coøn coù chuøa Böûu Quang môùi ñöôïc xaây caát sau naøy, hieän laø truï sôû cuûa Tænh giaùo hoäi Ñoàng Thaùp. Hình:

- Chuøa Phöôùc Höng (Ñoàng Thaùp) - Chuøa Phöôùc Laâm (Tænh Tieàn Giang)

VII. CHUØA PHÖÔÙC LAÂM. Chuøa Phöôùc Laâm ôû xaõ Phuù Nhuaän, huyeän Cai Laäy tænh Tieàn Giang. Töø Saøi Goøn xuoáng Cai Laäy, theo quoác loä 4, qua khoûi Cai Laäy khoaûng 7km ñeán ñaàu caàu Phuù Nhuaän, queïo maët vaøo ñöôøng ñaù ñoû vaøo hôn 1km, qua khoûi caàu Raïch Caû Raén, queïo phaûi ñi theo bôø raïch, vaøo khoaûng 500m laø ñeán chuøa Phöôùc Laâm. Chuøa Phöôùc Laâm ñöôïc thaønh laäp vaøo khoaûng haäu baùn theá kyû 18, luùc ñoù thuoäc dinh Long Hoà (dinh nay ñöôïc laäp vaøo naêm 1732, truï sôû ñöôïc ñaët taïi Caùi Beù) chuøa bò hö hoaïi sau thôøi chieán tranh. Hieän chöa bieát roõ vò toå sö naøo khai sôn chuøa Phöôùc Laâm vì khoâng coøn taøi lieäu, chuøa hieän coøn thôø moät soá long vò cuûa chö Toå thuoäc truyeàn thöøa theo baøi keä truyeàn phaùp cuûa Toå sö Lieãu Quaùn (Thieät Teá Ñaïi ÑaïO...) - Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 35 theá, huùy Thieät Thoaïi, thöôïng Taùnh haï Minh Ñaïi laõo Hoøa thöôïng

giaùc linh. - Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 36 theá, huùy Teá Hieån, thöôïng Böûu haï Döông, Ñaïi laõo Hoøa thöôïng

giaùc linh. - Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 37 theá, huùy Ñaïi Quang, thöôïng Chí haï Thaønh Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Toå

sö giaùc linh - Teá thöôïng chaùnh toâng, 38 theá, huùy Ñaïo Trung, thöôïng Thieän haï Hieáu, Ñaïi Laõo Hoøa thöôïng

Toå sö giaùc linh. - Teá thöôïng chaùnh toâng, 39 theá, Huùy Taùnh Chaâu, thöôïng Ñöùc haï Trieâm Ñaïi Laõo Hoøa thöôïng

Toå sö giaùc linh. - Teá thöôïng chaùnh toâng, 40 theá, huùy Haûi Caûm, thöôïng Chaùnh haï Duõng Ñaïi Laõo Hoøa

thöôïng Toå sö giaùc linh. - Teá thöôïng chaùnh toâng, 41 theá, huùy Thanh Lôïi, thöôïng Minh haï Ñöùc Ñaïi Laõo Hoøa thöôïng Toå

sö giaùc linh.

435

- Phöôùc Laâm Ñöôøng thöôïng, töø Laâm Teá thöôïng chaùnh toâng, 42 theá, huùy Tröøng Tröõ, thöôïng quaûng haï Hueä, Hoøa thöôïng giaùc linh.

- Phöôùc Laâm Ñöôøng thöôïng, Töø Laâm Teá thöôïng chaùnh toâng, 39 theá, huùy Nhö Qui, thöôïng Khaùnh haï Huy, Hoøa thöôïng boån sö giaùc linh mieâu toïa

- Phöôùc Laâm Ñöôøng thöôïng, tö Laâm Teá thöôïng chaùnh toâng, 42 theá, huùy Tröøng Ñaéc, thöôïng Tònh haï Bieân Hoøa thöôïng giaùc linh.

Ngoaøi ra coøn coù caùc long vò cuûa chö toå sau: - Giaùc Laâm Ñöôøng thöôïng, Tuø Laâm Teá Gia Phoå, 37 theá, thöôïng Haûi haï Tònh, huùy Tieân

Giaùc Ñaïi laõo Toå Hoøa thöôïng linh toïa. - Töø Laâm Teá chaùnh toâng, 40 theá, huùy Haûi Löông, thöôïng Chaùnh haï Taâm, Ñaïi laõo Hoøa

thöôïng toå sö giaùc linh. Lòch söû truyeàn thöøa cuûa chuøa Phöôùc Laâm chæ ñöôïc ghi cheùp töø thôøi Hoøa thöôïng Tröøng Tröõ hay Minh Tröõ, hieäu Quaûng Hueä trôû veà sau. Hoøa thöôïng Minh Tröõ hay Tröøng Tröõ hieäu Quaûng Hueä (1829 – 1887) Hoøa thöôïng Tröøng Tröõ – Quaûng Hueä teân laø Toâ Ngoïc Tröõ, queâ ôû laøng Bình Phuù, huyeän Cai Laäy, xuaát gia töø nhoû, theo hoïc vôùi Hoøa thöôïng Thanh Lôïi – Minh Ñöùc (Phaùi Laâm Teá, ñôøi 41), truyeàn theo baøi keä cuûa Toå sö Lieãu Quaùn) ôû chuøa Phöôùc Laâm. Vaøo giöõa theá kyû 19, khi Kinh löôïc sö Tröông Minh Giaûng vaø Kinh löôïc phoù söù Phan Thanh Giaûn vaøo mieàn Nam lo vieäc khai hoang laäp aáp vuøng ñoàng baèng mieàn Taây vaø vuøng bieân giôùi Vieät Mieân (Campuchia). Hoøa thöôïng Tieân Giaùc – Haûi Tònh (hay Taêng cang Teá Giaùc – Quaûng Chaâu) laø moät cao taêng taøi ñöùc ñaõ ñöôïc hai vò naøy thænh caàu giuùp söùc ñeå hoaèng hoùa ôû vuøng ñaát môùi naøy ñeå an uûi vaø an ñònh nhaân taâm trong lôùp ngöôøi di cö, rôøi xa queâ höông ñeán vuøng ñaát laï. Nhaân dòp ñoù, Hoøa thöôïng Tieân Giaùc – Haûi Tònh ñaõ ñeán truï trì chuøa Taây An ôû nuùi Sam (Chaâu Ñoác tænh An Giang) vaø vaân du hoaèng döông chaùnh phaùp ôû vuøng ñoàng baèng mieàn Taây, nhieàu sö truï trì ôû caùc chuøa ñòa phöông ñeàu quùi troïng vaø kính moä taøi ñöùc cuûa Hoøa thöôïng Haûi Tònh neân ñeàu caàu phaùp vôùi Hoøa thöôïng. Sö Quaûng Hueä cuõng xin caàu phaùp vôùi Hoøa thöôïng Tieân Giaùc – Haûi Tònh (phaùi Laâm Teá, ñôøi 37, truyeàn thöøa theo baøi keä cuûa Toå sö Ñaïo Maân – Moäc Traàn: Ñaïo Boån Nguyeân Thanh Phaät Toå Tieân...) neân ñöôïc ban phaùp danh laø “Minh Tröõ”, vaãn laáy hieäu laø Quaûng Hueä nhö cuõ, Sau thôøi gian hoaèng hoùa ôû chuøa Phöôùc Laâm, sö Quaûng Hueä trôû veà queâ nhaø truï trì chuøa Hoaøng Long ôû Gioàng Tre, xaõ Bình Phuù, huyeän Cai Laäy. Töø naêm 1859 ñeán naêm 1867, quaân Phaùp ñaùnh chieám Nam Kyø, trieàu ñình Hueá phaûi giao Luïc Tænh Nam Kyø cho Phaùp laøm thuoäc ñòa quaân daân mieàn Nam noåi leân khaùng chieán choáng Phaùp khaép nôi. Trong thôøi chieán tranh ñoù, ôû mieàn Taây Nam Kyø laïi xaûy ra bònh dòch daân chuùng ñòa phöông bò beänh cheát raát nhieàu. Ngöôøi ta ñoàn raèng Hoøa thöôïng Quaûng Hueä duøng nöôùc laïnh vaø laù Boà Ñeà chuù nguyeän phaân phaùt cho baù taùnh duøng ñeå trò bònh, daân ñòa phöông thoaùt khoûi bònh, daân chuùng caøng kính phuïc Hoøa thöôïng Quaûng Chaâu. Toåmh ñoác Taàn Baù Loäc (1839 – 1899) laø tay sai cuûa chính quyeàn Phaùp traán ñoùng ôû Caùi Beø, nghe Hoøa thöôïng Minh Tröõ – Quaûng Hueä coù danh tieáng ôû ñòa phöông neân tìm caùch mua chuoäc. Laø böïc chaân tu, khoâng muoán dính daáp vôùi giôùi quyeàn theá, hôn nöõa laø tai sai cuûa thöc daân Phaùp. Neân Hoøa thöôïng Quaûng Hueä phaûi rôøi boû chuøa Phöôùc Laâm, vaøo taän vuøng röøng raäm ôû ngoïn Chaø Laø, thuoäc xaõ Myõ Phuù (nay laø xaõ Thaïnh Phuù: Myõ Thaïnh, Myõ Phuù) laäp am tranh Phöôùc Hoäi ñeå aån tu. Vuøng ñaát ôû ngoïn Chaø Laø luùc ñoù coøn laø röøng raäm, caây coái, coû lau raäm raïp, coù nhieàu thuù röøng sanh soáng. Theo lôøi truyeàn: Moãi chieàu möa naéng, Hoøa thöôïng Quaûng Hueä ñeàu sai ñeä töû xuoáng ao gaùnh nöôùc ñoå ñaày chaäu dieäm ñeå ñeâm ñeán nai, meãn, thoû... ñeán uoáng.

436

Moãi buoåi saùnh, Hoøa thöôïng ñi kinh haønh vaø taûn boä quanh am, chim choùc (saùo, cöôøng, nhoàng, seû...) bay nhaûy phía sau hoaëc bao quanh Hoøa thöôïng. Chim choùc cuõng ñeán laøm toå treân caùc ngoïn caây xung quanh am. Khi bieát caên duyeân hoùa ñoä saép döùt, Hoøa thöôïng Quaûng Hueä cuøng ñeä töû trôû veà chuøa Phöôùc Laâm, nôi ñaàu tieân ñeán hoïc ñaïo vaø hoaèng döông chaùnh phaùp. Hoøa thöôïng Minh Tröõ hay Tröøng Tröõ – Quaûng Hueä vieân tòch vaøo ngaøy 17 thaùng 9 naêm Ñinh Hôïi (1887), ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa. Hoøa thöôïng Quaûng Hueä coù nhieàu ñeä töû noåi danh ôû mieàn Taây Nam Kyø laø

- Taâm Nieäm – Taán Thaønh, keá theá truï trì chuøa Phöôùc Laâm. - Taâm Bôø – Phöôùc Chí hoaèng hoùa ôû chuøa Khaùnh Quôùi, bieát roõ ngaøy giôø vieân tòch vaø ñeå laïi

di chuùc, cho bieát tröôùc laø sau khi tòch, ñem hoûa thieâu seõ ñeå laïi ngoùn tay aùp uùt ñeå thôø ôû chuøa.

Caùc chuøa ôû Cai Laäy, caùi beø haàu heát ñeàu thuoäc ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Quaûng Hueä: Chuøa Hoäi Phöôùc, Linh Phöôùc Phaät Ñaø, Hoaøng Long (Beán Lôïi), Hoaøng Long (Gioàng Tre), Thieàn Laâm. Hoøa thöôïng Nhö Qui – Khaùnh Huy (hay Taâm Qui) Hoøa thöôïng Nhö Qui – Khaùnh Huy hay Taâm Qui hoï Leâ, queâ ôû laøng Taân Bình, huyeän Cai Laäy, qui y thoï giaùo vôøi. Naêm 10, qui y vôùi Hoøa thöôïng ôû chuøa Phöôùc Laâm (Cai Laäy) chí taâm coâng phu tu haønh, giôùi luaät nghieâm minh. Lôùn leân ñeán caàu phaùp vôøi Hoøa thöôïng Minh Löôïng – Chaùnh Taâm, hay Haûi Löông ôû chuøa Kim Cang (Thuû Thöøa – Long An) neân ñöôïc ban phaùp danh laø Nhö Qui hieäu Khaùnh Huy. Sau ñoù sö Khaùnh Huy veà truï trì chuøa Phöôùc Laâm. Naêm Quí Hôïi (1923), Hoøa thöôïng Khaùnh Huy môû tröôøng Höông ôû chuøa Phöôùc Laâm. Hoøa thöôïng laáy ngaøy kî Toå Minh Tröõ – Quaûng Hueä vaøo ngaøy 17 thaùng 9 haøng naêm laøm leã chuùc thoï, giôùi ñaøn. Naêm 1932, Hoaø thöôïng Khaùnh Huy dö ñònh truøng tu laïi chuøa Phöôùc Laâm röïc rôõ trang nghieâm vaø roäng lôùn haøng traêm coät to theo nhö maãu kieán truùc cuûa chuøa Vónh Traøng (Myõ Tho). Hoøa thöôïng vaøo thaát tu trì thieàn ñònh vaø caàu nguyeän cho Phaät söï ñöôïc vieân thaønh neân xaây moät ngoâi thaát trong khuoân vieân chuøa. Nhöng sau khi nhaäp thaát, Hoøa thöôïng Khaùnh Huy nhôø thieàn ñònh, bieát laø mình khoâng coøn truï theá bao laâu nöõa, khoâng theå truøng tu chuøa theo nhö yù ñònh, Hoøa thöôïng tu træ ôû trong thaát luoân cho ñeán ngaøy vieân tòch laø ngaøy 12 thaùng 10 naêm Giaùp Tuaát (1934). Theo lôøi boån ñaïo ôû ñòa phöông cho bieát khi Hoøa thöôïng Nhö Qui – Khaùnh Huy vieân tòch, aùnh saùng toûa saùng vaø coù muøi höông toûa ra töø thieàn thaát, treân trôøi maây nguõ saéc (naêm maøu) cuoän quanh treân noùc chuøa. Sau khi Hoøa thöôïng Khaùnh Huy vieân tòch ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng keá theá truï trì chuøa Phöôùc Laâm. Nguyeân Töù – Tònh Töù. Trong nhöõng naêm chieán tranh, chuøa Phöôùc Laâm bò bom ñaïn taøn phaù hö saäp. Sau naêm 1975, moät baø laõo môùi xuaát gia veà chuøa Phöôùc Laâm ñoå naùt tu söûa taïm, nhang khoùi cho Phaät vaø tu nieäm trong luùc tuoåi giaø. Naêm 1986, baø laõo maát, ñeä töû cuûa baø laø sö coâ Dieäu Trí tieáp tuùc troâng nom chuøa. Naêm 1987, theo lôøi thænh caàu cuûa ban hoä trì chuøa phöôùc Laâm, ban trò söï tænh hôïi Phaät Giaùo tænh Tieàn Giang boå nhieäm Ñaïi ñöùc Thích Minh Trí veà truï trì chuøa naøy. Ngay khi veà chuøa, ñaïi ñöùc Minh Trí ñaõ ra coâng khai hoang phuïc hoùa vöôøn chuøa, doïn deïp vöôøn chuøa saïch seõ, khan trang vaø troàng caây caûnh. Naêm 1988, ñaïi ñöùc lo xaây döïng laïi chaùnh ñieän, ñuùc töôïng Phaät. Naêm sau xaây caát nhaø Toå vaø nhaø giaûng, trong naêm ñoù, khai an cö kieát haï taïi chuøa Phöôùc Laâm. Ngaøy nay (1992) chuøa Phöôùc Laâm coù caûnh trí roäng lôùn, trang nghieâm vaø xanh töôi laø nhôø söï taän taâm taän löïc cuûa ñaïi ñöùc Thích Minh Trí cuøng söï hoã trôï tích cöïc cuûa boån ñaïo khaép nôi.

437

Sau khi hoaøn taát vieäc truøng tu chuøa Phöôùc Laâm, Ñaïi ñöùc tieáp tuïc lo ñaïi truøng tu chuøa Böûu Höng ôû Lai Vung (tænh Ñoàng Thaùp). Chuøa Böûu Höng laø moät ngoâi chuøa coå xöa roäng lôùn hôn chuøa Phöôùc Laâm, nhöng cuõng chòu caûnh suy taøn do chieán tranh vaø thôøi gian taøn phaù. Vì vaäy vieäc truøng tu chuøa naøy laø moät coâng trình lôùn lao cöïc nhoïc hôn vieäc xaây döïng laïi chuøa Phöôùc Laâm. Caàu xin chö Phaät, Long thaàn hoä phaùp hoã trôï cho Ñaïi ñöùc Thích Minh Trí cuøng boån ñaïo sôùm hoaøn thaønh vieân maõn vieäc Phaät söï quí baùu vaø lôn lao naøy. VIII. CHUØA BÖÛU HÖNG. Chuøa Böûu Laâm ôû thoân Phuù Hoäi, huyeän Kieán Hoøa, phuû Kieán An, tænh Ñòng Töôøng, nay thuoäc phöôøng 2, thaønh phoá Myõ Tho, tænh Tieàn Giang. Chuøa Böûu Laâm do baø Nguyeãn Thò Ñaït xaây döïng vaøo naêm Gia Long thöù 2 (1803) baø sang chuøa Hoäi Toân ôû laøng Quôùi Sôn, huyeän Bình Ñaïi (tænh Beán Tre ngaøy nay) xin Hoøa thöôïng Toå Trí – Khaùnh Höng boå sö truï trì, Hoøa thöôïng Khaùnh Höng cöû ñeä töû laø thieàn sö Tieân Hi65n – Töø Laâm veà truï trì chuøa Böûu Laâm. Chuøa Böûu Laâm caát theo kieåu chöõ “Tam” gioáng nhö haàu heát caùc chuøa ôû mieàn Nam (vaø gioáng caùc chuøa xöa vaøo ñôøi nhaø Traàn ôû mieàn Baéc) chuøa goàm ba daõy nhaø ngang noái lieàn nhau, beà ngang goàm 5 gian hai chaùi roäng 12m saâu vaøo 40m. 1. Tieàn ñöôøng laø moät caên nhaø roäng 22m saâu vaøo 5m, thôø Hoä Phaùp. 2. Chaùnh ñieän laø moät toøa nhaø roäng 22m, saâu vaøo 15m. ÔÛ giöõa laø ñieän thôø Phaät, treân caùc coät goã

quí vaø xöa ñeàu coù treo caâu ñoái. Ngoaøi caùc caâu ñoái cuûa chuøa töø xöa, coøn coù moät soá caâu ñoái cuûa caùc chuøa khaùc ñöôïc thænh veà haàu heát laø nhöõng caâu ñoái mang yù nghóa thaâm saâu cuûa Phaät phaùp.

Trong ñoù coù ba caëp caâu ñoái coù nhaéc ñeán teân chuøa Böûu Laâm ba laàn. • “Böûu ñieän linh lung Böûu ñaøn thanh tònh, Böûu saùt trang nghieâm nhö Thöùu Laõnh

Laâm hoa höông phöùc laâm moäc uaát maäu, Laâm tuøng thaønh töïu tôï kyø vieân” Moät soá caâu ñoái khaùc;

• “Phaät phaùp tröôøng höng ñaûn nguyeän quoác vöông thuøy vaïn coå Ñaïo tröôøng vónh thaïnh ngöôõng kyû ñaøn vieät höôûng thieân thu” Hay:

• “Phaät nhöït tam huy giaùo trang nghieâm phoå lôïi vónh thuøy vaïn coå. Phaùp vaân hoäi chuyeån nhöùt taâm thaønh thanh tònh quang minh bieán chieáu thaäp phöông” Hoaëc:

• “Ngoïc giaùng hoaøng cung phuùn thuûy, cöûu long teà moäc duïc. Kim thaân tu tuyeát laõnh haøm hoa baùch ñieåu coäng trieàu tham”

Chaùnh ñieän coù nhöõng bao lam chaïm troå roàng vaø thaát chaân nhaân quaû (baûy vò chaân nhaân) neùt chaïm khaéc myõ thuaät. 3. Nhaø Haäu toå roäng 22m, saâu vaøo 10m. Ñaëc bieät nhaø Haäu toå coù noùc cao hôn chaùnh ñieän goàm hai

töøng maùi choàng leân nhau nhö nhieàu chuøa coå khaùc. Nhaø haäu toå noái lieàn vôùi chaùnh ñieän baèng hai daõy haønh lang roäng 6m, daøi 8m, taïo neân moät saân loä thieân hình chöõ “Khaåu” (mang yù nghóa “Thieàn tænh” töùc laø gieáng trôøi).

Truyeàn thöøa ôû chuøa Böûu Laâm Naêm 1803, chuøa Böûu Laâm ñöôïc thaønh laäp, vò toå ñaàu tieân cuûa chuøa laø Thieàn sö Töø Laâm. Thieàn sö Tieân – Töø Laâm teân tuïc laø Phaïm Vaên Ö, sanh naêm Canh Tyù (1780) taïi thoân Phuù Hoäi, huyeän Kieán Hoøa, tænh Ñònh Töôøng (nay laø tænh Tieàn Giang)

438

Thieàn sö Töø Laâm qui y thoï giaùo vôùi Hoøa thöôïng Toå Trí – Khaùnh Höng ôû chuøa Hoäi Toân (tænh Beán Tre) thuoäc phaùi thieàn Laâm Teá, ñôøi thöù 37 truyeàn thöøa theo doøng keä cuûa Toå sö Ñaïo Maân – Hoaèng Giaùc (hieäu Moäc Traàn): Ñaïo Boån Nguyeân Thaønh Phaät Toå Tieân, Minh Nhö Kieåu Nhöït Leä Trung Thieân, Linh Nguyeân Quaûng Nhuaän Töø Phong Thoå, Chieáu Theá Chaân Ñaêng Vaïn Coå Huyeàn. Naêm 1830, trong leã Ñaïi Khaùnh chuùc möøng vua Minh Maïng 40 tuoåi ôû chuøa Thieân Muï (Kinh ñoâ Hueá). Thieàn sö Töø Laâm ñöôïc môøi tham döï. Sau caùc leã trai ñaøn, vua cho Boä Leã saùt haïch caùc sö, löïa choïn ñöôïc 50 vò coù taøi ñöùc ñeå ban giôùi ñao vaø ñoä ñieäp, sö Töø Laâm ñöôïc choïn. Naêm 1841, Hoøa thöôïng Töø Laâm ñöôïc cöû sang truï trì chuøa Saéc Töù Linh Thöùu (ôû Xoaøi Hoät, tænh Tieàn Giang). Ñeán ñaàu nieân ñaïi Töï Ñöùc (1848 – 1883) Hoøa thöôïng Töø Laâm trôû veà truï trì chuøa Böûu Laâm cho ñeán khi vieân tòch, vaøo giôø Tuaát, ngaøy 19 thaùng 5 naêm Kyû Muøi (1859), ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn phía sau chuøa, treân bia coù khaéc “Saéc Töù Linh Thöùu – Böûu Laâm töï, thöôïng Töø haï Laâm Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Toå sö chi thaùp”. - Keá theá Hoøa thöôïng Töø Laâm truï trì chuøa Böûu Laâm laø ñeä töû cuûa ngaøi, thieàn sö Minh Ñaït –

Huyeàn Döông. Thieàn sö Huyeàn Döông sanh vaøo giôø Ngoï, ngaøy muøng 8 thaùng 4 naêm Giaùp Thaân (1824), tòch vaøo giôø Thaân, ngaøy muøng 6 thaùng 7 naêm Taân Tî (1881) thoï 58 tuoåi, thaùp ñöôïc döïng trong vöôøn, caïnh thaùp Hoøa thöôïng Töø Laâm. - Sau khi thieàn sö Huyeàn Döông tòch, thieàn sö Nhöùt Boån, huùy Thoâng Nam leân thay truï trì chuøa

Böûu Laâm. Thieàn sö Thoâng Nam sanh naêm Aát Söûu (1825) veà truï trì chuøa Böûu Laâm töø naêm 1881 cho ñeán ngaøy vieân tòch, vaøo giôø Muøi, ngaøy 21 thaùng Gieâng naêm Canh Tyù (1900) ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong khuoân vieân chuøa, beân caïnh thaùp hai vò treân. - Thieàn sö Nhö Lyù, huùy Taâm Nguyeân, hieäu Thieân Tröôøng, sanh naêm Ñinh Söûu (1877) leân thay

truï trì chuøa Böûu Laâm töø naêm 1900, naêm Giaùp Thìn (1904) chuøa bò hö hoaïi sau côn baõo lôùn, thieàn sö Thieân Tröôøng lo truøng tu laïi chuøa. Naêm Kyû Daäu (1909) Phaät töû ôû Xeûo Veït – Sa Ñeùc daâng cuùng chuøa Böûu Höng cho Thieàn sö Thieân Tröôøng.

Thieàn sö Thieân Tröôøng thoâng ñaït Phaät giaùo laïi gioûi Nho hoïc, thöôøng tieáp xuùc vôùi giôùi trí thöùc taïi chuøa Böûu Laâm, thieàn sö Thieân tröôøng coù ñaët caâu ñoái sau: “Böûu Hoøa Thieân Ñòa Tam Quang Chieáu Laâm Thöôïng Tröôøng xuaân töù chuùng toân” Naêm Aát Tî (1905) Hoøa thöôïng Minh Khieâm – Hoaèng Aân truï trì chuøa Giaùc Laâm vaø Giaùc Vieân ôû Gia Ñònh (nay laø thaønh phoá Hoà Chí Minh) vaân du hoaèng hoùa mieàn Taây, Hoøa thöôïng gheù chuøa Böûu Laâm, thieàn sö Thieân Tröôøng kính phuïc taøi ñöùc cuûa Hoøa thöôïng Hoaèng Aân neân xin caàu phaùp vaø ñöôïc ban phaùp danh laø Nhö Lyù. Thieàn sö Thieân Tröôøng thænh Hoøa thöôïng ôû laïi chuøa Böûu Laâm ñeå giaùo hoùa taêng chuùng tænh Ñònh Töôøng, Beán Tre vaø caùc tænh mieàn Taây Nam kyø. Sö Thieân tröôøng laäp am Giaùc Vieân trong khuoân vieân chuøa ñeå Hoøa thöôïng Hoaèng Aân an truï. Hoøa thöôïng ôû am Vieân Giaùc hoaèng hoùa maáy naêm, sau ñoù laïi xuoáng Chaâu Ñoác döøng laïi ôû chuøa Taây An, nuùi Sam ñeå giaùo hoùa ñoà chuùng. Naêm Taân Hôïi (1911) thieàn sö Thieân Tröôøng khai tröôøng Kyø, môû khoùa An Cö Kieát Haï cho chö taêng chuøa Böûu Laâm. Naêm Quí Söûu (1913) Hoaø thöôïng Hoaèng Aân töø Chaâu Ñoác veà Myõ Tho nhaäp thaát tu thieàn ôû am Vieân Giaùc trong vöôøn chuøa Böûu Laâm cho ñeán khi vieân tòch, vaøo giôø Thìn, ngaøy 24 thaùng Gieâng, naêm Giaùp Daàn (1914).

439

Hoøa thöôïng Hoaèng Aân laø böïc long töôïng trong choán thieàn moân, noåi danh khaép Nam Kyø, coù raát nhieàu ñeä töû gioûi nhö thieàn sö Nhö Nhaõn – Töø Phong (Hoøa thöôïng Giaùc Haûi), Nhö Hieån – Chí Thieân (Hoøa thöôïng Phi Lai)... Ñoà chuùng röôùc Linh Cöõu Hoøa thöôïng Hoaèng Aân veà laøm leã tang vaø nhaäp thaùp ôû chuøa Giaùc Laâm. Hoøa thöôïng Thieân Tröôøng – Nhö Lyù tieáp noái ngoïn ñeøn phaùp cuûa Hoøa thöôïng Hoaèng Aân, hôïp cuøng caùc huynh ñeä laø thieàn sö Nhö Nhaõn – Töø Phong, Nhö Hieån – Chí Thieân goùp söùc vaøo vieäc phuùc höng Phaät Giaùo ôû Vieät Nam. Moät soá nhaø caùch maïng choáng Phaùp cuõng thænh thoaûng vieáng thaêm Hoøa thöôïng Thieân Tröôøng nhö cuï Phan Chu Trinh, cuï Toøng An (em ruoät Phan Ñình Phuøng), cuï Nguyeãn Sinh Huy (thaân sinh Hoà Chuû Tòch). Naêm Kyû Daäu (1969) Hoøa thöôïng Thieân Tröôøng – Nhö YÙ vieân tòch taïi chuøa Böûu Laâm thoï 93 tuoåi, ñoà chuùng laäp thaùp thôø trong vöôøn chuøa. - Töø naêm 1969 ñeán naêm 1973, keá theá truï trì chuøa Böûu Laâm laø Yeát ma Thieân Caên, huùy Nguyeân

Tònh.. - Giaùo thoï Chôn Minh truï trì töø 1973 – 1976. - Tyø kheo ni Dieäu Ñaït truï trì töø naêm 1976 – 1979 - Hoøa thöôïng Tònh Tinh truï trì töø naêm 1979 – 1982 - Ñaïi ñöùc Leä Quaûng truï trì töø naêm 1982 – 1984. - Ngaøy 24 thaùng 4 naêm 1984, thöôïng toïa Hueä Thoâng veà truï trì chuøa Böûu Laâm cho ñeán nay,

Thöôïng toïa tham gia hoaït ñoäng caùch maïng töø naêm 1945, bò baét töø naêm 1958 – 1964, sau ñoù tieáp tuïc hoaït ñoäng vaø tu haønh, truï trì caùc chuøa Phöôùc Laâm (1964 – 1967), chuøa Taân An (1968 – 1974) vaø chuøa Linh Phong (1975 – 1984). Töø naêm 1985, Thöôïng toïa laø Phoù ban trò söï Tænh hoäo Phaät Giaùo Tieàn Giang kieâm Tröôûng ban taêng söï tænh.

Sau khi veà truï trì chuøa Böûu Laâm trong suoát thôøi gian 1984 – 1989, thöôïng toïa Hueä Thoâng taäp trung vaøo vieäc söûa chöõa trang trí laïi chuøa. Naêm 1987 taïi ñaïi hoäi kyø II, thöôïng toïa ñöôïc Ñaïi hoäi taán phong giaùp phaåm Hoøa thöôïng ñeán nay. Voán coù ñaàu oùc myõ thuaät vaø coù tinh thaàn baûo trì coå vaät neân Hoøa thöôïng ñaõ söu taàm nhöõng hoaønh phi, lieãn, ñoái... cuûa nhöõng ñeàn chuøa xöa ñöa veà trang trí chuøa Böûu Laâm hieän nay coù raát nhieàu bao lam, lieãng ñoái, hoaønh phi coå chaïm troå raát coâng phu vaø Myõ Thuaät, coù theå noùi, chuøa Böûu Laâm laø chuøa hieän coù nhieàu coå vaät nhaát trong soá caùc chuøa ôû Tieàn Giang nhö: • Chaùnh ñieän coù 5 boä bao lam: 1 boä chaïm noåi roàng, 1boä chaïm chim tró vaø hoa raát saéc saûo... • Ba taám hoaønh chöõ Nho “Ñaïi Huøng Böûu Ñieän”, “Taây Thieân Ñaïi Thaùnh”, “Ta quoác chí toân”,

chaïm noåi töù linh (Long Laân Qui Phuïng) hoaëc Tró vaø hoa... raát myõ thuaät. • Nhieàu taám lieãn ñoái chaïm troå myõ thuaät, yù nghóa saâu saéc. • Ba boä cöûa ôû phía sau chaùnh ñieän, ñoái dieän vôùi nhaø Haäu Toå cuõng laø nhöõng taùc phaåm ñieâu

khaéc ñeïp, chaïm troå coâng phu. Hình:

- Chuøa Taây An. - Chuøa Böûu Laâm (Tieàn Giang) - Neàn chuøa Chaâu Vieân (1991), nuùi Cao Vieân cao 327m - Thaùp Phaät Aán ôû Hoøn Moät – Nha Trang.

IX. CHUØA TAÂY AN. Chuøa taây An ôû chaân nuùi Sam caùch thò xaõ Chaâu Ñoác 5km.

440

Chuøa ñöôïc Toång Ñoác Doaõn Uaån xaây döïng vaøo naêm Ñinh Muøi (1847), Saùch Ñaïi Nam Nhöùt thoáng chí vieát veà chuøa Taây An nhö sau: “ÔÛ ñòa phaän thoân Vónh Teá, huyeän Taây Xuyeân, nguyeân Toång ñoác Möu Löôïc töôùng tuy tænh Töû Doaõn Uaån kieán truùc naêm Thieäu Trò thöù 7 (1847) chuøa ñöùng treân nuùi, maët tröôùc troâng ra tænh thaønh, phía sau döïng vaøo voøm nuùi, tieáng ngöôøi vaéng laëng, coå thuï aâm u, cuõng laø moät thaéng caûnh Thieàn laâm vaäy”. Doaõn Uaån queâ ôû huyeän Thö Trì, tænh Nam Ñònh. Naêm Maäu Tyù (1828) Doaõn Uaån ñaäu Cöû nhaân, laøm quan ñeán chöùc Höõu Thò lang Boä Hình. Naêm Quùi Tò (1833), oâng cuøng vôùi Nguyeãn Coâng Tröù ñaùnh deïp cuoäc noåi loaïn cuûa Noâng Vaên Vaân ôû Tuyeân Quang. Naêm Taân Söûu (1841), Doaõn Uaån ñöôïc thaêng chöùc Tham Tri, kieâm quyeàn Toång Ñoác Thanh Hoùa. Naêm Quí Maõo (1843) vua laïi cöû oâng vaøo mieàn Nam laøm Tuaàn Phuû tænh An Giang. Oâng heát loøng lo laéng cho daân chuùng ôû vuøng ñaát môùi naøy, coù coâng khai hoang laäp aáp, môû mang, khai thaùc caùc vuøng ñaát môùi ôû tænh An Giang vaø vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Naêm Aát Tò (1845) nhôø coù coâng deïp giaëc baûo veä ñaát nöôùc oâng ñöôïc thaêng chöùc Toång ñoác AN – Haø. Toång ñoác Doaõn Uaån laø vò quan thanh lieâm, caàn maãn coù taøi vaên chöông vaø gioûi voõ, coù coâng bình ñònh bieân giôùi phía Taây neân ñöôïc trieàu ñình ban taëng laø “An Taây Möu Löôïc töôùng” vaø ñöôïc vua phong töôùc Tuy Tónh töû. Vaøo naêm Ñinh Muøi (1847), Toång ñoác Doaõn Uaån laäp chuøa ôû nuùi Sam ñeå giuùp cho daân chuùng ôû vuøng saùt bieân giôùi Cao Mieân coù nôi leã Phaät, caàu nguyeän, ñaõ ñaët teân cho chuøa laø Taây An. Vò truï trì chuøa ñaàu tieân luùc ñoù coù leõ laø Taêng cang Tieân Giaùc – Haûi Tònh hay Teá Giaùc – Quaûng Chaâu ôû Toå ñình Giaùc Laâm (Gia Ñònh) kieâm nhieäm vì luùc ñoù, chính Kinh Löôïc chaùnh söù Nguyeãn Tri Phöông vaø Phoù söù Phan Thanh Giaûn ñaïi dieän vua ôû Luïc Tænh Nam Kyø coù nhôø Taêng cang Haûi Tònh giuùp ñôõ trong vieäc oån ñònh tình hình cuûa daân chuùng ôû vuøng mieàn bieân giôùi Vieät – Mieân nhöùt laø vuøng ñaát môùi ôû An Giang. Trong thôøi gian ñoù coù moät ñaïo só hoï Ñoaøn saùng laäp neân Ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông ôû mieàn Taây Nam Kyø ñöôïc daân chuùng toân goïi laø Phaät Thaày Taây An. Vaøo khoaûng naêm 1847, Ñaïo só haønh ñaïo cöùu bònh ôû vuøng Toøng Sôn (Laáp Voø) vaø coác Oâng Kieán (sau thaønh chuøa Taây An coå töï) bò trieàu ñình trieäu veà ôû chuøa Taây An vaø baét buoäc oâng phaûi chaùnh thöùc xuaát gia thoï giôùi theo nghi leã chaùnh thöùc cuûa Phaät Giaùo. Vì vaäy oâng phaûi thoï giôùi Tyø kheo vôùi taêng cang Tieân Giaùc – Haûi Tònh ñöôïc ban phaùp danh laø Minh Huyeàn, trôû thaønh vò thieàn sö thuoäc theá heä 38 cuûa phaùi thieàn Laâm Teá. Thieàn sö Minh Huyeân – Phaùp Taïng, sanh vaøo giôø Ngoï, ngaøy 15 thaùng 8 naêm Ñinh Maõo (1807) taïi laøng Toøng Sôn, huyeän Vónh An, traán vónh thanh (nay thuoäc Laáp Voø, tænh Ñoàng Thaùp). Danh tieáng cuûa Phaät thaày truyeàn khaép mieàn Nam, ngaøi coù nhieàu ñeä töû noåi danh nhö: - Quaûn cô Traàn Vaên Thaønh maø daân chuùng mieàn Taây toân goïi laø “Ñöùc Coá Quaûn”. Laäp traïi ruoäng

Laùng Linh, laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa choáng Phaùp ôû vuøng Baûy Thöa, trong ñoù coù nhieàu ñeä töû cuûa Böûu Sôn Kyø Höông, gaây nhieàu khoù khaên cho thöïc daân Phaùp trong moät thôøi gian daøi, chaùnh quyeàn Phaùp maát aên maát nguû, phaûi ra gía “thöôûng 1.000 quan” cho ai gieát ñöôïc “Ñaïo Laønh”

- Taêng chuû cuûa Thieàn sö hoï Buøi cuøng oâng Ñinh Taây (Buøi Vaên Taây) ôû traïi ruoäng Thôùi Sôn taïi vuøng nuùi Keùt (Chaâu Ñoác)

- Ñaïo Laäp hoaèng hoùa ôû vuøng Haø Tieân – Raïch Giaù. - Ñaïo Xuyeán hoaèng hoùa ôû vuøng Baø Ròa - Moät ñeä töû cuûa Ñaïo Xuyeán laø Oâng Thieän vaãn coøn ñöôïc daân chuùng Baø Ròa hieän nay kính phuïc

vaø coù nhieàu truyeàn thuyeát raát ñaëc bieät veà caùc haønh ñoäng phi phaøm cuûa Oâng Thieän. - Ñaïo Ngoaïn hoaèng hoùa ôû Ñoàng Thaùp Möôøi.

441

- Ñaïo Thaéng, Ñaïo Só, Ñaïo Chôï, Ñaïo Ñoït... hoaèng hoùa ôû mieàn Taây Nam Boä. Phaät Thaày vaø 12 ñeä töû (Thaäp Nhò Hieàn Thuû) coù nhöõng thaàn thoâng ñaëc bieät vaø nhöõng haønh ñoäng phi phaøm nghe nhö truyeàn thuyeát, nhöng coù thaät.

Vaøo giôø Ngoï, ngaøy 12 thaùng 8 naêm Bính Thìn (1856), Phaät Thaày Taây An vieân tòch ôû chuøa Taây An. Theo di chuùc, moä Phaät Thaày ñöôïc xaây baèng phaúng, ñôn giaûn ôû khu vöôøn phía sau chuøa. Sö ñeä cuûa Thieàn sö Minh Huyeân – Phaùp Taïng laø thieàn sö Minh Voõ – Nhöùt Thöøa leân thay truï trì chuøa Taây An cho ñeán ngaøy vieân tòch, ñoà chuùng laäp thaùp thôø beân hoâng chuøa. Naêm 1893, ñeä töû cuûa thieàn sö Nhöùt Thöøa laø giaùo thoï Nhö Nghóa – Hueä Quang leân keá theá truï trì chuøa Taây An. Giaùo thoï Hueä Quang sanh naêm Giaùp Daàn (1854) vaø vieân tòch vaøo ngaøy 19 thaùng 7 naêm Canh Tyù (1900), ñoà chuùng laäp thaùp thôø beân caïnh chuøa. Sö dñeä cuûa Giaùo thoï Hueä Quang laø Nhö Ñaéc – Dieäu Lyù leân thay truï trì. Töø naêm 1900 ñeán khi vieân tòch vaøo ngaøy muøng 10 thaùng 2 naêm Quyù Maõo (1903) thoï 38 tuoåi. Sö Dieäu Lyù khoâng coù ñeä töû neân Hoøa thöôïng Nguyeãn Thuaàn Haäu (chöa coù phaùp danh) thay theá truï trì chuøa Taây An töø naêm 1903 ñeán naêm 1911. Naêm 1911 – 1913 truï trì laø thuû toïa Ngoâ Vaên Hoøa (coù phaûi chaêng laø Minh Hoøa – Hoan Hæ ?). Thuû toïa tu töø nhoû, leân Saøi Goøn hoïc ñaïo (chöa roõ ôû chuøa naøo, coù leõ laø Giaùc laâm). Naêm 1911, sö Nhö Maät – Böûu Thoï leân thay theá truï trì chuøa. Sö Nhö Maät – Böûu Thoï teân laø Nguyeãn Theá Maät, sanh naêm Quí Tî (1893), laø ñeä töû cuûa Hoøa thöôïng Minh Khieâm – Hoaèng Aân hay Lieãu Khieâm – Chí Thaønh (1850 – 1914) ôû Toå ñình Giaùc Laâm (Saøi Goøn). Trong khoaûng thôøi gian 1905 – 1914, Hoøa thöôïng Hoaèng Aân vaân du veà mieàn Taây hoaèng hoùa, coù nhieàu naêm nguï ôû chuøa Taây An ñeå hoã trôï cho vieäc phaùt trieån Phaät Giaùo ôû vuøng An Giang – Haø Tieân, giaùo hoùa cho nhieàu ñeä töû ôû caùc chuøa ôû mieàn Taây Nam Kyø, nhieàu vò sö ôû mieàn Taây qui y thoï giôùi hoaëc caàu phaùp vôùi Hoøa thöôïng Hoaèng Aân. Sau khi Hoøa thöôïng Minh Khieâm – Hoaèng Aân vieân tòch (naêm 1914) sö Nhö Maät – Böûu Thoï thay theá thaày chaêm lo vieäc hoaèng döông chaùnh phaùp ôû ñòa phöông. Naêm 1915, sö lo truøng tu laïi chuøa Taây An. Chuøa Taây An coù hieän traïng nhö ngaøy nay laø do coâng ñöùc trong nhieàu naêm cuûa Hoøa thöôïng Böûu Thoï. Ngaøy 21 thaùng 11 naêm Taân Hôïi (ngaøy 5 thaùng 1 naêm 1972) Hoøa thöôïng Nhö Maät – Böûu Thoï vieân tòch taïi chuøa Taây An. Ñoà chuùng laøm leã tang raát troïng theå vaø xaây thaùp thôø trong vöôøn beân hoâng chuøa, bia thaùp ghi raát trang toïng: “Töø Laâm Teá Gia Phoå, Tam thaäp cöûu theá, thöôïng Böûu haï Thoï, huùy Nhö Maät taùnh Nguyeãn Coâng, Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Toå sö giaùc linh”. Hoøa thöôïng coù nhieàu ñeä töû thaønh danh ôû nhieàu chuøa vaø keá theá truï trì ôû chuøa Taây An. Töø naêm 1972 ñeán naêm 1983 truï trì laø sö Hoàng Höng – Hueä Chaâu. Töø naêm 1983 ñeán naêm 1989 Hoøa thöôïng Thích Ñònh Long, huùy Hoàng Tröïc (theá danh laø Phaïm Vaên Tröïc). Töø naêm 1989 ñeán naêm 1992 Hoøa thöôïng Hoàng Cung – Hueä Kænh truï trì chuøa Taây An. KIEÁN TRUÙC CHUØA TAÂY AN. Chuøa Taây An ngaøy xöa caát theo kieåu chöõ “Tam” nhö haàu heát caùc chuøa xöa ôû mieàn Nam, goàm ba daõy nhaø ngang roäng noái lieàn nhau. Tuy nhieân, qua nhieàu laàn truøng tu, nhöùt laø vaøo thôøi Hoøa thöôïng Böûu Thoï, chuøa ñöôïc xaây döïng theâm nhieàu, vôùi kieán truùc pha laãn giöõa phaät Giaùo Vieät Nam vaø Phaät Giaùo Aán Ñoä xöa, coång tam quan tröôùc chuøa ôû giöõa laø töôïng Boà Taùt Quan Theá Aâm Thò Kính, hai beân laø hai coång vaøo trang nghieâm. Maët tieàn chuøa, ôû giöõa laø thaùp Phaät cao hai töøng. Töøng treân laø töôïng Phaät ñöùng giöõa laàu cao maùi troøn cong vôùi ñænh nhoïn nhö caùc chuøa thaùp xöa ôû Aán Ñoä. Boán coät thaùp ôû töøng döôùi coù caùc Hoä Phaùp traán giöõ, phía tröôùc thaáp coù hai con voi: moät voi saùu ngaø vaø moät voi traéng (baïch töôïng).

442

Chaùnh ñieän laø daõy nhaø roäng, hai töøng maùi, hai beân laø laàu chuoâng vaø laàu troáng hình töù giaùc, nhaø cao khoûi noùc maùi cong myõ thuaät. Ñaïi hoàng chung ôû laàu chuoâng ñöôïc chuù taïo vaøo naêm Töï Ñöùc thöù 32 (1879). Maùi chuøa ñöôïc lôïp baèng loaïi ngoùi oáng troøn lôùn, treân ñænh trang trí caùc töôïng töù linh (Long Laân Qui Phuïng) myõ thuaät. Chaùnh ñieän thôø raát nhieàu töôïng Phaät, Boà Taùt, La Haùn, Baùt Boä Kim Cang vaø caùc töôïng Ngoïc Hoaøng, Huyønh Ñeá, Thaàn Noâng... Ña soá caùc töôïng laøm baèng goã, chaïm troå coâng phu vaø myõ thuaät, tieâu bieåu cho ngheä thuaät ñieâu khaéc Vieät Nam theá kyû 19. Tieáp theo chaùnh ñieän laø nhaø giaûng vaø nhaø khaùch. Phía sau laø nhaø Toå, thôø long vò chö toå hoaèng hoùa ôû chuøa vaø coù caëp caâu ñoái ñaëc bieät sau:

“Taây Anchieâm Phaät ñöùc ñaïo hoaøng chaùnh hoùa phoái Nghieâu Thieân. Vónh Teá caàu thaàn tö nhaân thuaán ñòa linh ca Thuaán Nhöït”

Chuøa Taây An laø moät chuøa xöa ôû Chaâu Ñoác, kieán truùc khaùc laï hôn caùc chuøa khaùc trong nöôùc laø moät danh lam noåi tieáng. Chuøa Taân An keát hôïp vôùi laêng Thoaïi Ngoïc Haàu vaø mieáu baø Chuùa Xöù ôû nuùi Sam laø moät thaéng caûnh ñoäc ñaùo cuûa tænh An Giang.

X. CAÙC NI COÂ HOAÈNG HOÙA ÔÛ ÑAØNG TRONG. Vaøo thôøi caùc chuùa Nguyeãn (1558 – 1802), coù moät soá ít ni coâ noåi danh ñöôïc saùch söû ñòa xöa keå ñeán nhö: Ni coâ Löôïng tu trì ôû nuùi Chaâu Thôùi Ni coâ Leâ Thò Nöõ tu ôû nuùi Thò Vaûi. Ni coâ Toáng thò Lieân tu ôû ñaûo Ñaïi Kim thuoäc traán Haø Tieân. Ni coâ Vaân Döông thuoäc Hoaøng toäc chuùa Nguyeãn ñaõ giuùp cho Nguyeãn Vöông Nguyeãn Phöôùc Aùnh raát nhieàu. Coøn raát nhieàu nöõ tu só Phaät Giaùo tu haønh, hoaèng hoùa ôû nhieàu nôi khaùc, nhöng hieän chöa thu thaäp ñöôïc ñuû taøi lieäu.

1. NI COÂ LÖÔÏNG: Ni sö Löôïng laäp am Vaân Tónh ôû treân goø cao, tieáp noái vôùi nuùi Chaâu Thôùi, thuoäc thoân Long Sôn, huyeän Long Thaønh ñeå tònh tu. Saùch Ñaïi Nam Nhöùt Thoáng Chí trong muïc “Sôn Xuyeân” (soâng nuùi) tænh Bieân Hoøa coù ghi: Nuùi Chaâu Thôùi ôû phía Nam huyeän Phöôùc Chaùnh 21 daëm, töøng nuùi cao tít laøm bình phong phía Nam tænh thaønh (Bieân Hoøa), ñoài nuùi khôûi phuïc loanh quanh ñeán Khoång Töôùc Quan (Goø Coâng – Thuû Ñöùc) môùi heát. Khoaûng giöõa nuùi Chaâu Thôùi veà höôùng Baéc, thuoäc thoân Long Sôn huyeän Long Thaønh ôû treân goø baèng coù bôø cao ñöùng thaúng nhö vaùch, treân coù am Vaân Tónh, laø nôi Ni sö Löôïng tónh tu, di chæ naøy vaãn coøn. Saùch nhöùt thoáng ñòa dö cuûa Leâ Quang Ñònh coù ghi: “Xöa coù Ni coâ teân laø Löôïng, laäp am Vaân Tónh, tuy ñaõ huûy pheá maø phong caûnh vaãn coøn khaû quan. Thuôû tröôùc coù khaùch ñeán vònh thô raèng: “ Sô Laâm di pheá töï Hoang caûnh toûa chinh traàn Baûo thaùp qui ngöu loä Lieân trì aån maõ taân Hoa haøm chung coå haän Thaûo tröôøng vaõng nieân xuaân Maõn muïc tuøy linh laïc U hoaøi nhaäp vaän taân” (Chuøa hoang nôi röøng thöa

443

Caûnh hoang phuû buïi ñaày Ao sen nôi ngöï uoáng Baûo thaùp goùt traâu giaøy Hoa buoàn maõi muoân thuôû Coû phuû bao naêm qua Troâng thaáy caûnh tieâu ñieàu Vaàn thô toû u hoaøi) Trong sach Gia Ñònh Thaønh Thoâng chí, An Toaøn haàu Trònh Hoaøi Ñöùc vieát veà Ni coâ Löôïng nhu sau: “Caùch phía nam traán 11,5 daëm, nuùi Chaâu Thôùi vôùi caùc töøng nuùi cao xanh caây coái laâu ñôøi raäm toát, laøm taám bình phong trieàu veà traán thaønh, hình nuùi nhaáp nhoâ cao thaáp, khuaát khuùc, chaïy qua höôùng Ñoâng, giaùp haï löu soâng Ñoàng Nai (soâng Phöôùc Giang) roài ñeán Goø Coâng thì ñöùt. ÔÛ ñoaïn giöõa nuùi Chaâu Thôùi, trôû maët veà thoân Long Thaønh, traûi ra moät goø ñaát cao ñöùng thaúng nhö vaùch, sau löng choã aáy laø choã sö baø Löôïng tu haønh, coù laäp am Vaân Tónh (tuïc danh chuøa Vaûi Löôïng), troâng raát u nhaõ. Sau quaân Taây Sôn huûy phaù chuøa Phaät, nhöng nay neàn cuõ vaãn coøn” (1)

2. NI COÂ HOÏ TOÁNG ÔÛ HAØ TIEÂN. Ni coâ Toáng thò Löông laø con moät nhaø giaøu ôû Haø Tieân thuøy mò, sieâng naêng, gioûi nöõ coâng, giaøu nöõ haïnh. Khi ñeán tuoåi 16, nhieàu nhaø giaøu coù quyeàn theá caäy ngöôøi mai moái ñeán caàu hoân, nhöng taát caû ñeàu bò töø choái. Cha meï traùch cöù, coâ thöa: “Nhaân duyeân cuûa con phaûi chôø ñöùc phaät chæ giaùo” Töông truyeàn: moät hoâm, coù moät vò sö laï vaøo nhaø coâ thuyeát giaûng Phaät phaùp, ngöôøi nhaø cho gì nhaø sö cuõng khoâng laáy maø chæ naèng naëc ñoøi xin chieác aùo loùt ñang phôi ngoaøi saân, aùo aáy laïi laø cuûa coâ. Cha meï coâ thaáy vieäc baát nhaõ nhö theá neân la maéng, xua ñuoåi. Coâ chaïy ra khuyeân can cha meï, vò sö chæ mæm moät nuï cöôøi roài ñi thaúng. Sau khi nhaø sö ñi khoûi, luùc naøo coâ cuõng thaáy hình nhö coù ñöùc Phaät hieän beân mình, neân xin cha meï cho theá phaùt ñi tu. Cha meï khuyeân nhuû heát lôøi maø coâ vaãn khaêng khaêng moät möïc, neân veà sau cuõng ñaønh phaûi chieàu theo yù coâ, cho laäp am tranh Quan Aâm ôû beân traùi nuùi Ñaïi Kim cho coâ tuïng nieäm tu haønh. Coâ theâu moät böùc hình Boà Taùt Quan Aâm raát lôùn, cöù moãi muõi kim laïi nieäm Phaät moät caâu, suoát ba thaùng môùi xong. Böùc tranh treo leân troâng raát soáng ñoäng nhö vò Phaät soáng, ñeå thôø trong am (2) (1) Gia Ñònh Thaønh Thoâng chí, quyeån thöôïng, trang 14. (2) Ñaïi Nam Lieät truyeän tieàn bieân, quyeån 6. Am Quan Aâm cuûa Ni coâ Toáng thò Löông ôû nuùi Ñaïi Kim naèm treân ñaûo Ñaïi Kim. Ñaûo Ñaïi Kim naèm ôû phía Nam traán, chu vi 193 löôïng 5 thöôùc. Ñaûo naøy ngaên ñoùn soùng coàn, laøm haït ngoïc bieån cuûa traán. Nôi bôø coù baéc caùi caàu vaùn ñeå thoâng ra vaøo, phía sau coù vieän Quan Aâm, phía Taû coù ñieáu ñình, ngöôøi du ngoaïn thöôøng khi traêng thanh gioù maùt ñeán ñaây thaû caâu ngaâm vònh thong dong. Ñaây laø caûnh Kim döï lan ñaøo (Ñaûo kim ngaên soùng) trong 10 caûnh ñeïp cuûa traán Haø Tieân.

3. NI COÂ VAÂN DÖÔNG ÔÛ THUAÄN HOÙA. Ni coâ Vaân Döông, töùc Coâng chuùa Ngoïc Huyeân, con cuûa chuùa Voõ Vöông Nguyeãn Phöôùc Khoaùt (1748 – 1765) vaø baø taû cung taàn hoï Toáng. Coâng chuùa Ngoïc Huyeàn keát duyeân vôùi Tieát cheá chöôûng dinh Nguyeãn Cöûu Thoáng. Tieát cheá Nguyeãn Cöûu Thoáng töû traän trong cuoäc chieán naêm Giaùp Ngoï (1774) khi quaân chuùa Trònh d0aùnh chieám Ñaøng Trong.

444

Sau khi chuùa Nguyeãn Phöôùc Thuaàn cuøng Coâng toân Nguyeãn Phöôùc Aùnh phaûi boû Ñoâ thaønh Phuù Xuaân chaïy vaøo Gia Ñònh, Coâng chuùa Ngoïc Huyeân ôû laïi Vaân Döông thuoäc huyeän Höông Thuûy, sau theá phaùt qui y, hieäu laø Vaân Döông, nhöng hieän chöa bieát qui y vôùi vò sö naøo. Naêm 1786 Taây Sôn chieám thaønh Phuù Xuaân. Naêm Taân Hôïi (1791), Ni coâ Vaân Döông maät sai thuoäc haï teân Thieân theo thuyeàn buoân vaøo Gia Ñònh baùo caùo tình hình cuûa quaân Taây Sôn ôû Thuaän Hoùa, ñoàng thôøi gôûi keøm theo “Khuùc ca Hoaøi Nam” cuûa Hoøng Quang ñeå khuyeán khích tinh thaàn quaân só Nguyeãn Vöông (Nguyeãn Phöôùc Aùnh). Nguyeãn Vöông cuõng thöôøng sai ngöôøi ra Thuaän Hoùa thaùm thính tình hình Taây Sôn, ñeàu nguï taïi nhaø Ni coâ Vaân Döông. Sau khi leân ngoâi (1802), vua Gia Long laïi caøng kính quùi Ni coâ Vaân Döông, thöôøng ñeán thaêm vieáng vaø ban thöôûng raát haäu vaø cho döïng laâu ñaøi ñeå Ni coâ ôû, coù caû ñoäi binh theo haàu caän. Ñeán naêm Gia Long thöù 8 (1809), Ni coâ Vaân Döông maát, thoï 72 tuoåi, vua sai quan ñeán lo leã an taùng, choân taïi ñòa phaän laøng Döông Xuaân, laáy laâu ñaøi cuõ laøm nhaø thôø, cho con chaùu Aân chöùc Baù hoä ñeå giöõ vieäc höông khoùi, moãi ngaøy kî leå vua caáp cho 300 quan tieàn. (1) (1) Ñaïi Nam Lieät Truyeän Tieàn Bieân, quyeån 2.