chương iii - weeblyttoeduclass.weebly.com/uploads/3/1/7/7/31776665/t_liu... · web viewd©n téc...

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________

Chương I.KHÁI QUÁT VỀ CHỮ, NGÔN NGỮ MÔNG

Bài 1.KHÁI QUÁT ĐẶC ĐIỂM DÂN TỘC MÔNG TRONG CỘNG ĐỒNG

CÁC DÂN TỘC VIỆT NAMI. GIỚI THIỆU SƠ LƯỢC VỀ DÂN TỘC MÔNG.Lµ mét d©n téc trong céng ®ång çc d©n téc ViÖt Nam, d©n

téc m«ng (Hm«ngz) trªn 80 v¹n ngưêi, ®øng hµng thø 8, chiÕm 1% so víi d©n sè chung cña c¶ níc. D©n téc Hm«ng cã 5 ngµnh chÝnh lµ Hm«ng Tr¾ng (Hm«ngz §¬ưz); m«ng Hoa (Hm«ngz Lªnhl); m«ng §á (Hm«ngz Siz); m«ng §en (Hm«ng §uz) vµ M«ng Xanh (Hm«ng Su«). D©n téc m«ng cư tró trªn ®Þa bµn 16 tØnh trong c¶ níc, trong ®ã cã 6 tØnh cã ®«ng ngưêi m«ng cư tró nhÊt lµ: Hµ Giang, Lµo Cai, Lai Ch©u, S¬n La, Yªn B¸i, Cao B»ng. Cßn l¹i 10 tØnh kh¸c như: B¾c K¹n, Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang, Phó Thä, Hoµ B×nh, Thanh Ho¸, NghÖ An, Gia Lai, L©m §ång vµ L¹ng S¬n.

Trong sè h¬n 80 huyÖn thÞ cã ngưêi m«ng cư tró th× 12 huyÖn ngưêi m«ng chiÕm tíi 50% d©n sè trë lªn. TØnh Hµ Giang cã 10 huyÖn th× ®Òu cã d©n téc m«ng, tû lÖ d©n cư m«ng trong 4 huyÖn vïng cao nói ®¸ cña tØnh Hµ Giang như sau: §ång V¨n 90%; MÌo V¹c 77,7%; Yªn Minh 54% vµ Qu¶n B¹ 58%. TØnh Lµo Cai cã 9 huyÖn thÞ th× ®Òu cã cư d©n m«ng mµ ®«ng nhÊt lµ B¾c Hµ 64%, tiÕp ®Õn lµ huyÖn Sa Pa 51,6%. B¶y trong sè chÝn huyÖn thÞ cña tØnh Lai Ch©u (cò) cã cư d©n m«ng trong ®ã huyÖn Tña Chïa 71%, huyÖn S×nh Hå 75%. TØnh S¬n La cã 9 huyÖn trong 10 huyÖn thÞ cã cư d©n m«ng, huyÖn B¾c Yªn trªn 90% lµ cư d©n m«ng. TØnh Yªn B¸i th× 7 trong sè 8 huyÖn thÞ cã cư d©n m«ng mµ ®«ng nhÊt lµ hai huyÖn Mï C¨ng Ch¶i 71%, huyÖn Tr¹m TÊu 73%. TØnh Thanh Ho¸ 3 huyÖn cã cư d©n Hm«ng lµ Mưêng L¸t, Quan Ho¸ vµ Quan S¬n. TØnh NghÖ An cã 3 huyÖn cã ngưêi m«ng lµ: Kú S¬n, QuÕ Phong vµ Quú Hîp.

II. mét sè ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ cña d©n téc m«ng.

1. §Æc ®iÓm kinh tÕ:C tró chñ yÕu trªn nh÷ng vïng nói cña çc cao nguyªn: §ång

V¨n, B¾c Hµ, Than Uyªn, Phong Thæ vµ Méc Ch©u däc theo biªn giíi ViÖt - Trung, VÞªt - Lµo hoÆc mét sè vïng s©u, vïng xa hÎo l¸nh cña çc miÒn nói, trung du néi ®Þa, kinh tÕ cña d©n téc m«ng chËm ph¸t triÓn lµ lÏ ®ư¬ng nhiªn. Víi nÒn kinh tÕ ®éc canh mét vô, phô thuéc thiªn nhiªn, n¨ng suÊt c©y trång vËt nu«i thÊp, ®a ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

1

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________phÇn ®ång bµo m«ng l©m c¶nh ®ãi nghÌo triÒn miªn lµ ®iÒu dÔ hiÓu. §¹i ngµn cæ thô quý hiÕm trªn çc cao nguyªn ®· vµ ®ang tiªu biÕn vÒ dÜ v·ng mµ nhưêng chç cho "rõng ®¸" träc trêi mäc lªn. ThÕ c©n b»ng sinh th¸i bÞ ph¸ vì... Thùc tr¹ng kinh tÕ nµy cña d©n téc m«ng nãi riªng vµ cña ®ång bµo çc d©n téc thiÓu sè sèng ë vïng cao nãi chung ®· ®ưîc c¶nh b¸o tõ thËp kû 70 cña thÕ kû XX; mµ m·i ®Çu thËp kû 90, víi nh÷ng quyÕt s¸ch míi, §¶ng vµ Nhµ nưíc ta ®· ®Ò ra çc ch¬ng tr×nh dù ¸n nh»m ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ miÒn nói vïng cao vµ bưíc ®Çu t¹o ®ưîc mét sè khëi s¾c vÒ kinh tÕ tõ c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, c©y dưîc liÖu vµ ch¨n nu«i gia sóc... Song sù khëi s¾c kinh tÕ ®ã cßn ®ang trong ph¹m vi hÑp vµ chưa æn ®Þnh.

NÒn kinh tÕ tiÓu n«ng manh món tù tóc tù cÊp cña ®¹i bé phËn d©n téc m«ng vèn ®· khã kh¨n l¹i thªm khèn ®èn bëi sù lo¹i bá ®ét ngét c©y dưîc liÖu "Anh tóc" ra khái c¬ cÊu c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao mµ ta chưa t×m ®ưîc c©y trång kh¸c cã gi¸ trÞ kinh tÕ tư¬ng ®ư¬ng thay thÕ.

Tõ ®Æc ®iÓm kinh tÕ nªu trªn ®©y, ta h·y xem nã t¸c ®éng vµo ®êi sèng x· héi cña d©n téc m«ng ®Õn møc nµo?

2. §Æc ®iÓm vÒ x· héi cña d©n téc m«ng:D©n téc m«ng lµ mét d©n téc th«ng minh, dòng c¶m, cÇn cï,

hiÕu häc, träng tÝn nghÜa, cã bÒ dµy truyÒn thèng ®oµn kÕt g¾n bã trong céng ®ång çc d©n téc ViÖt Nam, cïng ®ãng gãp søc ngưêi, søc cña trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh dùng níc, gi÷ níc vµ x©y dùng Tæ quèc. Giai ®o¹n çch m¹ng d©n téc d©n chñ nhiÒu vïng c tró cña d©n téc m«ng lµ c¨n cø çch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn.

Tuú thuéc vµo ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, d©n téc m«ng thưêng sèng quÇn tô thµnh tõng th«n b¶n tõ vµi ba nãc nhµ ®Õn vµi chôc nãc nhµ, thËm chÝ ®Õn hµng tr¨m nãc nhµ cña nhiÒu dßng hä. D©n téc m«ng ë nhµ trÖt, thưêng lµ cét kª, ba gian hai tr¸i; cã n¬i lµm nhµ tr×nh tưêng như vïng Hµ Giang, Lµo Cai; cã n¬i lµm nhµ thưng v¸n nh vïng Lai Ch©u, S¬n La, Yªn B¸i, Hoµ B×nh, Thanh Ho¸ vµ NghÖ An.

D©n téc m«ng rÊt coi träng vµ tu©n thñ luËt tôc cña dßng hä. Ngưêi cïng hä lµ anh em cïng chung huyÕt thèng kh«ng ®ưîc h«n phèi víi nhau, nhưng cã thÓ chÕt ë nhµ nhau.

Ngưêi m«ng rÊt coi träng ngưêi cao tuæi, ngưêi cã hiÓu biÕt réng vµ cã ®¹o ®øc trong s¸ng. Ngưêi m«ng còng rÊt thư¬ng yªu con çi, lu«n d¹y trÎ nh÷ng ®iÒu hay lÏ ph¶i.

______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

2


§Ó ®iÒu chØnh çc mèi quan hÖ trong th«n b¶n, trưíc kia ngưêi m«ng thưêng ®Ò ra nh÷ng quy ưíc chung cïng nh÷ng h×nh ph¹t rÊt nghiªm kh¾c cho çc téi danh như: nãi dèi, lõa ®¶o, trém c¾p, hñ ho¸, ®¸nh nhau, giÕt ngưêi vµ ®èt nhµ.

Trong mçi th«n b¶n d©n téc m«ng quan hÖ çc dßng hä cµng ®ưîc g¾n bã qua viÖc cóng thê, cóng chung thæ thÇn cña th«n b¶n.

Gia ®×nh d©n téc m«ng lµ gia ®×nh phô hÖ, c« d©u ®· qua lÔ nhËp m«n, bíc qua cöa nhµ trai ®ưîc coi lµ ngưêi thuéc dßng hä nhµ chång. Vî chång sèng thuû chung g¾n bã, con çi hiÕu th¶o víi cha mÑ.

Dưới sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ sù ®iÒu hµnh cña Nhµ nưíc h¬n nöa thÕ kû qua, ®êi sèng x· héi cña d©n téc m«ng cã nhiÒu biÕn ®æi s©u s¾c. §éi ngò çn bé, ®¶ng viªn vµ tri thøc trung, cao cÊp lµ ngêi d©n téc m«ng ®ưîc h×nh thµnh vµ ®ang ph¸t triÓn æn ®Þnh. Nhµ v¨n, nhµ th¬, nhµ b¸o, nhµ gi¸o, b¸c sü, kü sư vµ c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ lµ con em d©n téc m«ng ®· xuÊt hiÖn. NhiÒu çn bé l·nh ®¹o chñ chèt trong c¬ quan d©n §¶ng tõ Trung ư¬ng ®Õn c¬ së lµ ngưêi m«ng. §ã chÝnh lµ tiÒn ®Ò vËt chÊt vµ tinh thÇn thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, b¶o tån vµ ph¸t huy b¶n s¾c tèt ®Ñp nÒn v¨n ho¸ d©n téc m«ng.

3. §Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc M«ng:Cã thÓ nãi v¨n ho¸ vËt chÊt vµ v¨n ho¸ tinh thÇn cña d©n téc

m«ng (Hm«ngz) lµ phong phó ®a d¹ng. NiÒm tin hư v« cña d©n téc m«ng lµ ®a thÇn mµ h×nh thøc t«n gi¸o næi bËt lµ thê cóng tæ tiªn, thø ®Õn lµ: thÇn tµi, thÇn thuèc, thÇn thæ ®Þa...

D©n téc m«ng thê cóng bèn ®êi tæ t«ng. V× ®ã lµ nh÷ng ®Êng thiªng liªng phï hé ®é tr× cho con ch¸u khoÎ m¹nh, ¨n nªn lµm ra.

Kh¸c víi çc d©n téc sèng gÇn gòi như: Dao, Tµy, Nïng, Th¸i... trong mét n¨m d©n téc m«ng cã rÊt Ýt lÔ héi, chØ duy tr× lÔ kÕt thóc n¨m, héi xu©n (héi s¶i s¸n), tÕt r»m th¸ng Giªng (tÕt h¸i léc) vµ tÕt §oan Ngä (mång 5 th¸ng 5).

B»ng phư¬ng ph¸p nhËp t©m truyÒn khÈu, qua hµng ngµn n¨m çc thÕ hÖ kÕ tiÕp nhau, d©n téc m«ng vÉn gi÷ ®ưîc hai thiªn trưêng ca bÊt hñ ®ã lµ: "Trưêng th¸n ca" (Kru«z cª) vµ "Tr-ưêng hû ca" (J¨ngx y«ngz). Cïng çc lµn ®iÖu d©n ca phong phó như: TiÕng h¸t lµm d©u (G©ux u« nh¨ngz), tiÕng h¸t må c«i, t×nh ca giao duyªn... céng víi kho tµng v¨n häc d©n gian nh thÇn tho¹i, ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

3

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________cæ tÝch, tôc ng÷, thµnh ng÷... lµm t¨ng thªm chÊt lưîng cuéc sèng, v¨n ho¸, tinh thÇn cña d©n téc m«ng ®ưîc hoµ quyÖn trong ©m thanh cña s¸o, tiªu, nhÞ, ®µn m«i, kÌn l¸...

III. Đ«i nÐt vÒ ng«n ng÷ vµ v¨n tù cña d©n téc M«ng.1. Ng«n ng÷ cña d©n téc M«ng:Ng«n ng÷ cña d©n téc m«ng n»m trong nhãm ng«n ng÷

m«ng - Dao (Miªu - Dao) thuéc ng÷ hÖ Nam ¸. Do ®ã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Þa lý vµ huyÕt hÖ mµ ng«n ng÷ d©n téc m«ng h×nh thµnh vµ æn ®Þnh thµnh 5 phư¬ng ng÷ tư¬ng øng víi 5 ngµnh m«ng lµ m«ng Tr¾ng (Hm«ngz §¬ưz); m«ng Hoa (Hm«ngz Lªnhl); m«ng §á (Hm«ngz Siz); m«ng §en (Hm«ngz §uz) vµ M«ng Xanh (Hm«ngz Su«). Trong ®ã phư¬ng ng÷ m«ng Hoa vµ m«ng Tr¾ng cã tÝnh phæ biÕn h¬n c¶. Tuy chia lµm 5 phư¬ng ng÷ nhưng xem xÐt trong gãc ®é ng÷ ©m th× tiÕng m«ng Su« so víi tiÕng cña 4 phư¬ng ng÷ kia chØ kh¸c nhiÒu nhÊt kh«ng qu¸ 21,3% (theo sè liÖu ®iÒu tra ng«n ng÷ nh÷ng n¨m 1955 - 1957). Cßn xÐt theo gãc ®é tõ vùng c¬ b¶n vµ cÊu tróc ng÷ ph¸p tiÕng m«ng cña c¶ 5 phư¬ng ng÷ mang tÝnh thèng nhÊt cao.

Song sù kh¸c nhau ®ã cã quy luËt ®èi øng dưíi ®©y:- VÒ phô ©m:

® ®èi øng víi tl®h ®èi øng víi ®hl

- VÒ vÇn:a ®èi øng víi iª, eiu« ®èi øng víi a©u ®èi øng víi ¬¬ ®èi øng víi iªang ®èi øng víi a, e

- VÒ thanh ®iÖu:r ®èi øng víi zz ®èi øng víi r

Víi sè Ýt (kho¶ng 30 ngµn ngưêi) so víi ngµnh m«ng Tr¾ng, m«ng Hoa, m«ng §á, ®ång bµo m«ng Su« phÇn lín nãi rÊt thµnh th¹o c¸c phư¬ng ng÷ kia. Cho nªn ng«n ng÷ d©n téc m«ng ®· vµ ®ang trë thµnh ng«n ng÷ miÒn vïng như: §ång V¨n (Hµ Giang), B¾c Hµ, Sa Pa (Lµo Cai), S×nh Hå, Tña Chïa (Lai Ch©u) cïng víi tiÕng ViÖt thay thÕ viÖc dïng tiÕng Quan Ho¶ trưíc ®©y...______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

4


Ngưêi m«ng rÊt ®çi tù hµo vÒ ng«n ng÷ d©n téc m×nh. Mét ng«n ng÷ tinh tÕ vÒ ng÷ ©m, phong phó vÒ tõ vùng vµ uyÓn chuyÓn vÒ ng÷ ph¸p. §ång thêi, ngưêi m«ng lu«n chøa chÊp nçi hËn ngµn ®êi trong qu¸ khø vÒ huyÒn tho¹i: "Bß ¨n mÊt ch÷".

2. Sù ra ®êi cña v¨n tù d©n téc M«ng (Hm«ngz):Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ng«n ng÷ d©n téc cña §¶ng vµ Nhµ n-

ưíc vÒ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ng«n ng÷ v¨n tù cña d©n téc thiÓu sè, chÊp hµnh ChØ thÞ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, cuèi n¨m 1954 cè Bé trưëng Bé Gi¸o dôc NguyÔn V¨n Huyªn quyÕt ®Þnh thµnh lËp "Phßng nghiªn cøu x©y dùng v¨n tù d©n téc thiÓu sè trùc thuéc Bé, ®ång thêi ra NghÞ ®Þnh ®iÒu ®éng mét sè chuyªn gia ng«n ng÷ vµ çn bé nghiªn cøu tõ çc tØnh vÒ Phßng ch÷ d©n téc. C¬ cÊu tæ chøc çn bé cña Phßng ®ưîc ph©n thµnh ba nhãm gäi t¾t lµ: Nhãm Tµy - Nïng; Nhãm M«ng (Hm«ngz) vµ Nhãm c¶i tiÕn ch÷ Th¸i.

Dưíi sù chØ ®¹o trùc tiÕp cña Bé trëng NguyÔn V¨n Huyªn, nhãm ch÷ m«ng do hai chuyªn gia ng«n ng÷ lµ NguyÔn V¨n ChØnh vµ Phan Thanh ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu so s¸nh ng«n ng÷ d©n téc m«ng cña 5 phư¬ng ng÷ trªn çc ®Þa bµn cư tró cña ®ång bµo m«ng trong c¶ nưíc vµo ®Çu quý II n¨m 1955. Sau h¬n 2 n¨m kh¶o s¸t ®iÒn d· nhãm ch÷ m«ng b¸o ço toµn bé kÕt qu¶ nghiªn cøu cho Bé trưëng vµ xin ý kiÕn chØ ®¹o. Th¸ng 5 n¨m 1957, Bé Gi¸o dôc giao nhiÖm vô cho nhãm ch÷ m«ng b¾t tay khëi th¶o phư¬ng ¸n ch÷ d©n téc m«ng trªn c¬ së La tinh ho¸ vµ quyÕt ®Þnh chän ng÷ ©m m«ng Hoa (Hm«ngz Lªnhl) vïng Sa Pa tØnh Lµo Cai lµm ©m tiªu chuÈn cña bé ch÷ m«ng ViÖt Nam. Cuèi n¨m 1957, sau phư¬ng ¸n ch÷ m«ng ®ưîc ®Þnh h×nh. Bé Gi¸o dôc cho më mét líp d¹y thÝ ®iÓm phư¬ng ¸n ch÷ m«ng t¹i tØnh Lµo Cai, hai khu vùc vÞ trÝ ViÖt B¾c vµ T©y B¾c nh»m söa ch÷a, bæ sung hoµn chØnh phư¬ng ¸n ch÷ m«ng (vßng mét). Sau vßng trưng cÇu ý kiÕn, phư¬ng ¸n ch÷ m«ng ®-ưîc Bé tiÕp tôc cho më réng çc líp thÝ ®iÓm chñ yÕu ë hai tØnh S¬n La vµ Lµo Cai ®Ó hoµn thiÖn (vßng hai). §Õn cuèi n¨m 1959, Bé Gi¸o dôc chÝnh thøc ®Ö tr×nh phư¬ng ¸n ch÷ m«ng ViÖt Nam lªn Ban BÝ thư ®Ó xem xÐt phª duyÖt vµ sau khi Ban BÝ thư phª chuÈn phư¬ng ¸n ch÷ m«ng th¸ng 10 n¨m 1960, phư¬ng ¸n ch÷ m«ng ®ưîc Quèc héi th«ng qua. Cuèi n¨m 1961, Thñ tưíng ChÝnh phñ Nưíc ViÖt nam D©n chñ Céng hoµ ban hµnh phư¬ng ¸n ch÷ m«ng (Hm«ngz) ViÖt Nam. Tõ ®ã, m¬ ưíc ngµn ®êi cña d©n téc m«ng thµnh hiÖn thùc "Ngưêi m«ng (Hm«ngz) cã ch÷ råi".

§Çu n¨m 1962, ®ång bµo m«ng ë çc n¬i ®Òu rÊt phÊn khëi, hå hëi ®ãn rưíc "Ch÷ cña §¶ng, ch÷ cña B¸c Hå". TiÕp ®ã lµ ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

5

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________phong trµo häc ch÷, thanh to¸n n¹n mï ch÷ b»ng ch÷ m«ng ph¸t triÓn rÇm ré.

B»ng ch÷ m«ng, nh©n d©n x· B¶n Phè, huyÖn B¾c Hµ, tØnh Lµo Cai ®· xo¸ song n¹n mï ch÷ trong h¬n hai n¨m. X· B¶n Phè ®-ưîc ChÝnh phñ tÆng thưëng Hu©n chư¬ng Lao ®éng h¹ng Ba vµo n¨m 1964.

H¬n bèn thËp kû ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn qua nh÷ng bưíc th¨ng trÇm, ch÷ m«ng vÉn lµ søc m¹nh tinh thÇn cña d©n téc m«ng.

_____________________________________


6


Bài 2.NGỮ ÂM TRONG CHỮ MÔNG.

I. Sự giống và khác nhau về ngữ âm giưa tiếng Hmông tiếng Việt. 1. CÊu tróc ©m tiÕt:

Ng«n ng÷ d©n téc m«ng (Hm«ngz) thuéc hÖ ng÷ Nam ¸ trong nhãm Miªu - Dao, nh×n chung cÊu tróc ©m tiÕt cña ng«n ng÷ Hm«ng lµ hoµn toµn më vµ Ng¹c ho¸. Kh¸c víi ng«n ng÷ ViÖt, cÊu tróc ©m tiÕt cña tiÕng m«ngz (Miªu) kh«ng cã ©m tiÕt tËn cïng b»ng phô ©m khÐp m«i nh: "m", "p" vµ phô ©m t¸c x¸t nh: "n", "t", "c", "ch". Trong khi ®ã tiÕng ViÖt lo¹i nh÷ng ©m tiÕt nh thÕ nµy l¹i xuÊt hiÖn rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. Do vËy, cÊu tróc ©m tiÕt cña tiÕng m«ng lµ tư¬ng ®èi ®¬n gi¶n, thuËn lîi cho ng-ưêi häc dÔ dµng tiÕp cËn vµ sö dông tiÕng m«ng.2. HÖ thèng phô ©m ®Çu:

TiÕng m«ng gåm 58 phô ©m vµ tæ hîp phô ©m ®Çu. Trong ®ã cã 22 phô ©m vµ tæ phô ©m cã tiÒn ©m mòi. §Êy lµ ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt Ýt thÊy ë c¸c ng«n ng÷ cña d©n téc thiÓu sè anh em kh¸c. Do vËy, ngưêi häc tiÕng vµ ch÷ m«ng ban ®Çu ch¾c ch¾n gÆp nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh.

58 phô ©m vµ tæ hîp phô ©m ®Çu cña tiÕng m«ng ®ưîc xÕp theo trËt tù cña b¶ng ch÷ c¸i sau:

( ) b, ( ) bl, c, ch, cx, ®, ®h, f, fl, ( ) g, ( ) gr, h, hl hm, mn, hmn, hn, hnh, j, k, kh, kr, l, m, mf, mfl, n, nd, ng, nh, nj, nkh, nkr, nq, nr, nx, nt, nth, nh÷ng, ny, nz, p, ph, pl, q, r, s, sh, t, th, tr, ts, tx, v, w, x, y, z.

Trong 58 phô ©m ®Çu trªn th× cã 15 phô ©m ®Çu hoµn toµn gièng tiÕng ViÖt vÒ ©m vµ con ch÷ biÓu thÞ. §ã lµ nh÷ng phô ©m: c, ®, h, l, m, n, ng, kh, p, ph, s, t, th, tr, v.

58 phô ©m vµ tæ hîp phô ©m ®Çu cña tiÕng m«ng (Hm«ngz) ®îc ph©n theo vÞ trÝ 4 nhãm vÞ trÝ ph¸t ©m như sau:

a) Nhãm m«i m«i, m«i r¨ng gåm: ( )b, ( )bl, f, fl, mf, mfl, p, pl, ph, m. Trong nµy phô ©m: m, p, ph gièng hoµn toµn tiÕng ViÖt.

b) Nhãm ®Çu lưìi ch©n r¨ng gåm n¨m phô ©m: x, cx, nx, tx, nz.

c) Nhãm cuèng lưìi hµm mÒm gåm 11 phô ©m:( )gr, k, kr, nkr, j, nj, s, ts, w, y vµ ny.


7


d) Nhãm ®Çu lưìi, mÆt lưìi hµm Õch trªn gåm 31 phô ©m:c, ch, ( ), cx, ®, ®h, ( )®r, ( )g, h, hl, lm, hmn, hn, hnh, hk, l,

mn, n, nd, ng, nh, nq, nr, nt, nth, q, r, sh, t, th, tr, v, z (trong nµy cã 11 phô ©m gièng tiÕng ViÖt hoµn toµn lµ: c, ®, kh, l, h, n, ng, t, th, tr, v).3. Nguyªn ©m trong tiÕng m«ng:

Còng nh tiÕng ViÖt, tiÕng m«ng dïng trän 11 nguyªn ©m: a, ¨, ©, c, ª, i, o, «, ¬, u, .4. VÇn trong tiÕng m«ng:

So víi tiÕng ViÖt, tiÕng m«ng thuéc lo¹i ng«n ng÷ Ýt vÇn, kÓ c¶ nh÷ng vÇn thuéc nhãm tõ vay mưîn ViÖt vµ tõ vay mưîn H¸n, tiÕng m«ng gåm 21 vÇn dưíi ®©y:

Ai, ang, ao, ¨ng, ©u, ei, eng, ªi, ªnh, ªu, iª, inh, oa, oai, oang, «i, «ng, ¬, ui, u«, i, ng, uª, uªnh. 5. Thanh ®iÖu (dÊu giäng) trong tiÕng m«ng:

TiÕng m«ng cã 8 (t¸m) thanh ®iÖu ®îc dïng b¶y con ch÷ ®Æt ë cuèi ©m tiÕt ®Ó biÓu thÞ thanh kh«ng dÊu cña tiÕng m«ng tư¬ng ®ư¬ng thanh kh«ng dÊu cña tiÕng ViÖt kh«ng dïng ký hiÖu ®Ó biÓu thÞ thanh ®iÖu. B¶y con ch÷ dïng ®Ó biÓu thÞ thanh ®iÖu lµ: k, l, r, s, v, x, z.

Trong sè t¸m thanh ®iÖu cña tiÕng m«ng cã bèn thanh ®iÖu gièng hoµn toµn thanh ®iÖu tiÕng ViÖt ®ã lµ: thanh kh«ng dÊu.

Thanh s¾c ( ¢ ) tư¬ng ®ư¬ng thanh “rê” (r) cña tiÕng m«ngThanh huyÒn ( ` ) tư¬ng ®ư¬ng thanh xix (x) cña tiÕng

m«ngThanh hái ( ? ) tư¬ng ®ư¬ng vuv (v) cña tiÕng m«ngT¸m thanh ®iÖu cña tiÕng m«ng chia thµnh hai dßng:a) Dßng h×nh sin gÇn n¨m thanh: o, r, x, v, vµ z b) Dßng th¨ng trÇm gåm ba thanh: k, l, vµ s.Hai dßng thanh ®iÖu nµy cã quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau t¹o

nªn hiÖn tưîng biÕn ©m trong ng«n ng÷ giao tiÕp thưêng gÆp cña tiÕng m«ng; biÕn ©m kh«ng lµm thay ®æi mµ ®Ó biÓu lé s¾c th¸i t×nh c¶m vµ sù tinh tÕ, ®iªu luyÖn cña ng«n ng÷ m«ng. Bëi vËy, trong v¨n viÕt thưêng kh«ng biÓu thÞ dÊu giäng theo biÕn ©m ghi ©m chuÈn c¬ b¶n.

Nh×n chung, nÕu thanh ®iÖu cña ©m tiÕt trưíc lµ "z" (hoÆc x), thanh ®iÖu cña ©m tiÕt sau lµ "x" (hoÆc o, l, r, v) th× ©m ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

8

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________tiÕt sau cã thÓ ph¸t sinh biÕn ®iÖu nh÷ng t×nh huèng biÕn ®iÖu (biÕn ©m) nh dưíi ®©y:

z (hoÆc x) + x ® z (hoÆc x) + sz (hoÆc x) + r ® z (hoÆc x) + oz (hoÆc x) + l ® z (hoÆc x) + sz (hoÆc x) + o ® z (hoÆc x) + kz (hoÆc x) + v ® z (hoÆc x) + s

VÝ dô: 1. Tªz blªx ® tªz blªs (nư¬ng lóa)2. Tr«ngx ntux ® tr«ngx ntus (cæng trêi)3. Zuz blªx ® zuz blªs (m¹)4. Tiz tul ® tiz tus (mét m×nh, mét con)5. Paoz cưk ® paoz cưk (ng«, b¾p)6. Jaoz lªr ® faoz lª (chiÕc chiÕu)7. Blªx bl©uv ® blªx bl©us (lóa nÕp)

V× biÕn ®iÖu (biÕn ©m) trong tiÕng m«ng (Hm«ngz) kh«ng lµm thay ®æi nghÜa c¬ b¶n cña tõ ng÷, cho nªn khi häc tiÕng m«ng ta còng cÇn biÕt râ trong hÖ thèng ng÷ ©m tiÕng m«ng (Hm«ngz).

Kh¸c h¼n víi tiÕng ViÖt lµ hai nhãm phô ©m ®Çu lưìi ch©n r¨ng vµ cuèng lưìi hµm mÒm. TÇn sè xuÊt hiÖn cña hai nhãm phô ©m ®Çu nµy rÊt cao trong ng«n ng÷ m«ng. Do vËy, muèn nãi chuÈn tiÕng m«ng th× trưíc hÕt ph¶i n¾m v÷ng vÞ trÝ vµ phư¬ng ph¸p ph¸t ©m cña hai nhãm phô ©m ®Çu nµy.

a) N¨m phô ©m ®Çu trong nhãm ®Çu lưìi ch©n r¨ng: x, cx, nx, tx, nz.

1- "x" lµ phô ©m s¸t ®Çu lưìi ch©n r¨ng kh«ng nhÊn h¬i.VÝ dô: xaz iz (mång mét), xaz iz.... xaz c©uv (mång mét...

mång mưêi), xu« blªx (trÊu), xªnhv Thaox (hä Thµo), x¬k yao (may ¸o), xangz ch¬ưr (men rưîu)...

2- "cx" lµ phô ©m t¾c x¸t ®Çu lưìi ch©n r¨ng cã nhÊn h¬i.VÝ dô: cxu« lªnhx (mäi ngưêi), cxiv ts¨ng (x©y dùng), cxªv

j©uz (nhÆt rau), cxix cxu« (®Çy ®ñ), cx«ngr greix (th¸i thÞt), cxu« cxu« (v©n v©n)...

3- "nx" lµ phô ©m t¾c x¸t ®Çu lưìi ch©n r¨ng, nhÊn h¬i vµ cã tiÒn ©m.


9


VÝ dô: tul nxư (con voi), c©ul nxư (ngµ voi), nxu«r t©ux (b«ng lau), nxu«r mil (r©u ng«), nxeik nz¬ưv (con g¸i ót), nxu«z (rªu, rong)...

4- "tx" lµ phô ©m t¾c x¸t ®Çu lưìi ch©n r¨ng kh«ng nhÊn h¬i .

VÝ dô: txir du«x (qu¶ ®µo), txir kh¬ưz (qu¶ mËn), tx¬ưx (biÕt), tx¬ưz (®Æt), tx©uk naox (®ñ ¨n), blªx txu« (thãc tÎ), txir nz¬ưv (chó )...

5- "nz" lµ phô ©m t¾c x¸t ®Çu lưìi ch©n r¨ng, kh«ng nhÊn h¬i, cã tiÒn ©m.

VÝ dô: nzu«r mu«s (röa mÆt), nzu«r chªr (t¾m), nzuz (ghÐt), nz©us (gÇy), nzux nzaos (tÇm t·), nzu«v (çi qu¹t), nzu«x tªnhv (qu¹t ®iÖn)...

Trªn ®©y lµ 5 phô ©m ®Çu khã nhÊt trong tiÕng m«ng. Dưíi ®©y lµ mưêi mét (11) phô ©m thuéc nhãm cuèng lưìi hµm mÒm vµo lo¹i khã thø hai trong tiÕng m«ng mµ ta cÇn n¾m v÷ng vÞ trÝ vµ phư¬ng ph¸p ph¸t ©m cña chóng.

b) VÞ trÝ vµ phư¬ng ph¸p ph¸t ©m nhãm phô ©m ®Çu lưìi hµm mÒm:

1- "s" lµ phô ©m x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn h¬i.VÝ dô: siz (nhÑ), s¬ưr nzur (d¹y sím), s©u k«ngz (thu ho¹ch

mïa mµng), naox su (¨n trưa), su«z jêz (çt)...2- "j" lµ phô ©m x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn h¬i.VÝ dô: jª (gần), j«ng (tèt), j«ngr (rõng), ju«s (çi lưîc), jªx jaol

(b¶n lµng, th«n b¶n), jªz juv (cèi xay), jiz mur (mËt ong)...3- "nj" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, cã tiÒn ©m,

kh«ng nhÊn h¬i.VÝ dô: njª (s¾c), njªr (muèi), njªl (con ç), njaz (g¹o), nju«z

xaz (xanh biÕc)...4- "ts" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn

h¬i.VÝ dô: tsªr (nhµ), tsªr vu«l (nhµ ngãi), tsªz nor (n¨m ngo¸i),

ts¬uz (chuèi), ts©us (con nhÝm), tsiz ®eik (mËt gÊu), ts©u (no), ts©u (®uèc, ®ãm).

5- "gr" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, cã tiÒn ©m, kh«ng nhÊn h¬i.


10


VÝ dô: greix (thÞt), greix bu« (thÞt lîn), gru«s (ch¨m chØ), gru«z (cu g¸y), gru«z nhªs (bå c©u), gru«v gaox (chÌo thuyÒn), gru«v tav (vËn t¶i)...

6- "k" phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn h¬i.VÝ dô: keiz (gµ), keiz ku« (gµ g¸y), ku« tsªr (nÒn nhµ), kaok

kei (khoai sä), kaok bu« (cñ bÊu), kaok nt«ng (s¾n)...7- "kr" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn

h¬i.VÝ dô: Kru« (kh¸ch), kraor (kh«, h¹n), kru«z kra (gi¸o dôc, b¶o

ban), krar (gõng), krar laz (riÒng), kraor s«ngv (th¸i dư¬ng), kraor kưz (g¸y), j©uz krưr (c¶i b¾p)...

8- "nkr" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, cã tiÒn ©m, kh«ng nhÊn h¬i.

VÝ dô: nkrªk đªx (kh¸t nưíc), nkru«z saz (thÌm, khao kh¸t), nkrang ®ris (s¸ng sña), nkrang saz (hạ lßng, hạ d¹)...

9- "w" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn h¬i.

VÝ dô: wav txưr (®«i tÊt), wa wa (oa oa - tiÕng khãc), wav wav (tiÕng hä tr©u bß ®øng l¹i), wangz chu«z (hä U«ng), wangx chu«z (häc Vư¬ng)...

10- "y" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, kh«ng nhÊn h¬i.

VÝ dô: yik (con dª), yưk (con mÌo), yeiz (®ãi), yur kªnhx (thæi kÌn), y©ur (tro bÕp) y«x sêv (chÌ, trµ), yªz kru« (xe kh¸ch), yªnhx c«ngz (thµnh c«ng)...

11- "ny" lµ phô ©m t¾c x¸t cuèng lưìi hµm mÒm, nhÊn h¬i, cã tiÒn ©m.

VÝ dô: nyaz j©uv (trong v¾t, trong s¹ch), nyei (sî h·i), ny¬ (ham muèn), ny¨ngr (huyÕt, tiÕt), ny©ur (con chÊy), nyu«z (con r¸i c¸), nyauz jis (chim sÎ)...

VËy lµ phÇn lín nh÷ng phô ©m ®Çu khã trong sè 58 phô ©m vµ tæ hîp ©m ®Çu cña tiÕng m«ng ®· ®ưîc miªu t¶, x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ phư¬ng ph¸p ph¸t ©m, gãp phÇn t¹o tiÒn ®Ò ®Ó vËt chÊt ho¸ ®Ó chuyÓn t¶i vèn tõ vùng phong phó vµ ®a d¹ng trong ng«n ng÷ m«ng (Hm«ngz).

Ng«n ng÷ m«ng ®ưîc biÓu hiÖn th«ng qua hÖ thèng ng÷ ©m ®Æc thï cña nã víi 58 phô ©m vµ tæ hîp phô ©m mµ trong


11

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________®ã cã tíi 20 phô ©m cã tiÒn ©m mòi, 11 nguyªn ©m, h¬n 20 vÇn vµ 8 thanh ®iÖu.

3. Tõ vùng:Nh×n chung vèn tõ vùng tiÕng m«ng lµ kh¸ phong phó vµ ®a

d¹ng trong ®êi sèng thưêng nhËt như çc mèi quan hÖ øng xö, th¬ ca, chuyÖn kÓ, cæ tÝch, thÇn tho¹i... n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp. Song trong ng«n ng÷ m«ng cßn khiÕm khuyÕt nhiÒu. Tõ vùng thuéc çc lÜnh vùc như kinh tÕ x· héi, khoa häc, kü thuËt tiªn tiÕn hiÖn ®¹i.

3.1- S¬ lîc vÒ ph¬ng thøc cÊu t¹o tõ:Còng nh tiÕng ViÖt, tiÕng m«ng cã tõ ®¬n ©m vµ ®a ©m.VÝ dô: a) Tõ ®¬n ©m như: bu« (lîn), keiz (gµ), đªr (chã), uk (vÞt),

nhux (bß), nªnh (ngùa), c©ur (ho½ng), ®eik (gÊu), nxư (voi), chu«v (vưîn)...

b) Tõ ®a ©m như: zangx zu«v (ngan), mu«l lx (nai), shiz nhux (tª gi¸c), hao hu«v (c«ng), laov cuz (khíu), zinhz cuz (vÑt), t©uz h©u (®Çu), t©uz zangx (su su)... Trong tiÕng m«ng hiÖn tưîng tõ ghÐp, tõ l¸y còng tư¬ng ®èi phæ biÕn vµ xuÊt hiÖn hÇu như ë çc tõ lo¹i. Xin ®¬n cö vµi vÝ dô vÒ tõ ghÐp danh tõ: "njªl" (ç), "nxư" (voi), ghÐp hai tõ "njªl" vµ "nxư" thµnh "njªl nxư" (ç voi), "njªl" (ç), "n¨ngz" (r¾n) ghÐp thµnh hai tõ "njªl" vµ "n©ngz" thµnh "njªl n¨ngz" (l¬n), hay như "t©uz" (bÇu bÝ), nt«ng (c©y) ghÐp thµnh hai tõ "t©uz" vµ "nt«ng" thµnh "t©uz nt«ng" (®u ®ñ)...

Kh¸c víi tiÕng ViÖt, tõ l¸y trong tiÕng Hm«ng lµm t¨ng ý nghÜa tõ mµ tiÕng ViÖt ngîc l¹i lµm gi¶m ý nghÜa cña tõ, xin ®ưîc cö ra ®©y mét sè vÝ dô như: "laz laz" (rÊt ®á), ngưîc l¹i tiÕng viÖt "®á ®á" hay "®o ®á" th× nghÜa tõ l¹i lµ "h¬i ®á", "®¬ưz ®¬-ưz" (tr¾ng l¾m), "cuz cuz" (rÊt nãng), "nong nãng" sang tiÕng ViÖt l¹i chØ lµ "h¬i nãng"...

3.2- Tõ lo¹i:TiÕng m«ng cã tõ lo¹i như: danh tõ, ®¹i tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ,

tr¹ng tõ, kÕt tõ...a) Danh tõ (mªnhx tưx):Còng như tiÕng ViÖt, danh tõ (mªnhx tưx) trong tiÕng Hm«ng

sèng sinh ho¹t b×nh thưêng d©n d·. Song, tiÕng m«ng so víi tiÕng


12

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ViÖt cßn thiÕu v¾ng sè lưîng lín danh tõ thuéc c¸c lÜnh vùc: kinh tÕ, chÝnh trÞ, y tÕ ®ư¬ng thêi...

b) §¹i tõ (taiv tưx)Nh×n chung chøc n¨ng có ph¸p cña ®¹i tõ trong tiÕng m«ng

còng gièng như tiÕng ViÖt. Riªng ®¹i tõ nh©n xưng trong tiÕng m«ng cã phÇn kh¸c tiÕng ViÖt lµ kh«ng ph©n biÖt thÓ thø tuæi t¸c vµ ®Þa vÞ x· héi như tiÕng ViÖt.

VÝ dô: - §¹i tõ nh©n xưng ng«i thø nhÊt sè Ýt: "t«i" (ta, tao, tí...) th×

trong tiÕng m«ng ®Òu chØ dïng tõ "cur".- §¹i tõ nh©n xưng ng«i thø hai: "mµy" th× dï lµ ngµi, «ng, bµ,

cha mÑ, anh chÞ em... tiÕng m«ng ®Òu chØ dïng tõ "caox".- §¹i tõ nh©n xưng ng«i thø ba: "nã" th× dï chØ lµ ngµi Êy,

«ng bµ Êy, anh chÞ Êy... tiÕng m«ng còng chØ dïng tõ: "nưl".§¹i tõ nh©n xưng ng«i thø nhÊt sè nhiÒu trong tiÕng m«ng lµ

"Pªz" (chóng t«i, chóng tí, chóng tao...).§¹i tõ nh©n xưng ng«i thø hai sè nhiÒu trong tiÕng m«ng lµ:

"nl pu«z" (chóng nã, «ng bµ Êy, b¹n Êy, c¸c anh Êy...).HiÖn tưîng tõ ng÷ ph¸p nµy trong tiÕng m«ng míi nghe qua t-

ëng chõng ®¬n gi¶n, nhưng trong dÞch thuËt cÇn hÕt søc lu ý v¨n c¶nh, ng÷ c¶nh mµ chuyÓn dÞch qua l¹i hai ng«n ng÷ ViÖt vµ ng«n ng÷ m«ng sao cho tho¶ ®¸ng lµ ®iÒu cÇn lu t©m. c) §éng tõ (t«ngv tx):

TiÕng ViÖt vµ tiÕng Hm«ng gièng nhau vÒ chøc n¨ng có ph¸p cña ®éng tõ (t«ngv tx).

VÝ dô: T«i ®i häc (cur m«ngl c¬v nt¬r).Bè mÑ em ®i lµm n¬ng: cur nav txir m«ngl u« tªz (t«i mÑ bè

®i lµm n¬ng).Qua c©u vÝ dô trªn ta thÊy c©u tiÕng ViÖt vµ c©u tiÕng

m«ng, ®éng tõ "®i", ®i lµm vµ "m«ngl" lµ kh«ng thay ®æi. Nhng côm tõ "bè mÑ em" lµm chñ trong c©u l¹i cã sù ®¶o trËt tù tõ thµnh "t«i mÑ bè".

Nh©n ®©y nãi lu«n lo¹i côm danh tõ: "«ng bµ" (pux z¬v), "cha mÑ" (nav txir), "anh em" (cr tix) trong tiÕng m«ng thêng ®¶o trËt tù tõ. d) TÝnh tõ (tinhr tx, xªnhv tx):


13


Gi÷a tiÕng ViÖt vµ tiÕng m«ng th× chøc n¨ng có ph¸p cña "tÝnh tõ" lµ gièng nhau.

VÝ dô: Em cã chiÕc ¸o míi (cur mu«x luz yao yaz).Em cã chiÕc mò ®á (cur mu«x luz maov laz)

e) Tr¹ng tõ (tsoangv tx, xªnhv tx):Trong tiÕng m«ng tr¹ng tõ lµ tõ bæ nghÜa cho tÝnh tõ. §èi víi

tÝnh tõ ®¬n ©m tiÕt nh "xanh", "®á", "®en", "vµng"... trong tiÕng ViÖt th× trong tiÕng m«ng "nju«z" (xanh", "laz" (®á), "®uz" (®en), "®¨ngx" (vµng)... nÕu trêng hîp tÝnh tõ cã hai ©m tiÕt trë lªn th× nh÷ng ©m tiÕt sau ®ã lµ tr¹ng tõ.

VÝ dô: "nju«z xaz" (xanh biÕc), "laz vaos" (®á rùc), "®uz txis" (®en nghÞt), "®¨ngx ®rur" ®Òu lµ tr¹ng tõ. Cßn tiÕng ViÖt th× "xanh biÕc", "®á rùc", "®en nghÞt", "vµng rùc" ®Òu lµ nh÷ng tÝnh tõ gåm hai ©m tiÕt.

f) KÕt tõ (kưv tưx):Còng gièng tiÕng ViÖt, kÕt tõ trong tiÕng Hm«ng như "haz,

haz", (vµ), "®rus", "th«ngx" (víi, cïng).VÝ dô: Cur haz caox (t«i vµ anh).

Nưl ®rus cur (nã víi t«i)3.3. C©u (grei lul - gur):Còng nh tiÕng ViÖt, c©u trong tiÕng m«ng (Hm«ngz) chñ

yÕu lµ kÕt cÊu chñ vÞ. Danh tõ, ®¹i tõ lµm chñ ng÷, ®éng tõ lµ vÞ ng÷.

C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña có ph¸p, trong khÈu ng÷ còng nh trªn b¶n v¨n viÕt, thêng biÓu hiÖn trªn lÜnh vùc t duy trõu tîng. Díi ®©y xin nªu mét sè vÝ dô vÒ c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña c©u tiÕng m«ng:

a. C©u ®Ó hái (grei nus):- ¤ng Tña cã nhµ kh«ng? (Z¬ưv Tu«v nhaoz tsªr tsi nhaoz?)

(¤ng Tña ë nhµ kh«ng ë). Như vËy, ta thÊy c©u tiÕng ViÖt vµ c©u tiÕng m«ng xÐt vÒ kÕt cÊu chñ vÞ lµ gièng nhau. Chñ ng÷ "«ng Tña" vµ Z¬v Tu«v" song vÞ ng÷ "cã nhµ kh«ng" trong c©u tiÕng ViÖt vµ c©u tiÕng m«ng l¹i cã sù kh¸c nhau vÒ trËt tù tõ vµ ®éng tõ "cã" lµm vÞ ng÷ trong c©u tiÕng ViÖt kh«ng lÆp l¹i, nhưng ®éng tõ "nhaoz" lµm vÞ ng÷ trong c©u tiÕng m«ng nhÊt thiÕt ph¶i lÆp l¹i: nhaoz tsªr tsi nhaoz" (ë nhµ kh«ng ë).


14


VÝ dô: - Z¬ưv Tu«v pu«k nhaoz tsªr? (¤ng Tña cã nhµ kh«ng?)b. C©u kÓ (gur thangv - grei lul thangv):VÝ dô:1- Cheix ntux yaz txus (Mïa xu©n ®· ®Õn)2- P¨ngx txir ®u«x t¬ưs laz vaos pur h¨ngr tr«ngz (Hoa ®µo

në rùc kh¾p nói rõng).5- Cur li th«ngx shux, lªnhx tsư tưz c¬ưv hªnhr (B¹n häc cña

em ai còng häc giái).Qua nh÷ng vÝ dô trªn ®©y ta thÊy c©u kÓ trong tiÕng m«ng

(Hm«ngz) còng nh c©u kÓ trong tiÕng ViÖt lµ c©u thêng gÆp trong c¸c hoµn c¶nh cña ng«n ng÷ giao tiÕp.

3. C©u cÇu khiÕn (gur cu«s ntaz - grei lul cu«s ntaz):VÝ dô: 1- Vưx caox m«ngl c¬ưv nt¬ưr mu«k! (Võ ®i häc nhÐ!)Còng như tiÕng ViÖt, tiÕng Hm«ng trong c©u cÇu khiÕn dïng

dÊu than.4. C©u c¶m th¸n (gur sªnhr shuk - grei lul sªnhr shuk -

chiv nr©u):VÝ dô:1- AK ! Nav lul ! (A! MÑ vÒ!)2- AK ! Zaos tix l©ul jaiv phongr cuªnh tas ! (A! ®óng anh

gi¶i phãng qu©n råi!)Còng như c©u cÇu khiÕn, c©u c¶m th¸n trong tiÕng m«ng

dïng dÊu than (chiv nr©u).5- C¸c dÊu chÊm c©u (tªx chiv tuz grei - chiv gur):1- DÊu chÊm: chiv tuz ( . )2- DÊu phÈy: chiv cxao ( , )3- DÊu chÊm phÈy: chiv cxª ( ; )4- DÊu chÊm than: chiv nr©u ( ! )5- DÊu chÊm hái: chiv nus ( ? )6- DÊu hai chÊm: chiv uoz tuz ( : )7- DÊu chÊm löng: chiv cx, cx ( ... ) (chiv nx«ng)8- G¹ch ®Çu dßng: trx cangz (-...)


15


9- DÊu ngoÆc ®¬n: khu«k haov [(...)]10- DÊu ngoÆc kÐp: khu«k nzeiz ["..."]Víi chñ trư¬ng "xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo" cña §¶ng vµ Nhµ nưíc ta,

kinh tÕ x· héi vïng ®ång bµo m«ng (Hm«ngz) cã thÓ thay ®æi mau chãng trong thÕ kû XXI, nÕu tr×nh ®é d©n trÝ kh«ng qu¸ kÐm như hiÖn nay.

Mét lÇn n÷a cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng tiÕng m«ng (Hm«ngz) lµ mét trong nh÷ng ng«n ng÷ khã vµo hµng sè mét trong ng«n ng÷ c¸c d©n téc thiÓu sè vÒ mÆt ng÷ ©m. Ng«n ng÷ m«ng (Hm«ngz) víi 58 phô ©m ®Çu 8 thanh ®iÖu (dÊu giäng) vµ h¬n 20 vÇn. HÖ thèng tiÒn ©m mòi trong tiÕng m«ng lµ nÐt ®Æc thï mµ Ýt thÊy ë c¸c ng«n ng÷ kh¸c. Ng÷ ©m tiÕng m«ng lµ rÊt khã v× vËy mµ vèn tõ tiÕng m«ng ®îc chuyÓn t¶i b»ng hÖ thèng ng÷ ©m tinh tÕ lµ ®iÒu kh«ng dÔ cho ngưêi häc.

Bëi vËy, cuèn "Tµi liÖu ng÷ ph¸p tiÕng Hm«ng" nh»m ®¸p øng phÇn nµo cho thÇy trß vïng ®ång bµo m«ng cã cø liÖu gi¶ng d¹y vµ häc tËp tiÕng vµ ch÷ m«ng tèt h¬n.

_________________________________________

Bài 3.MỘT SỐ NGHI THỨC LỜI NÓI.


16

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________I. Chào hỏi xã giao.

Tiếng mông không có từ "chào" tương ứng với tiếng việt, thay vào đó khi chào thì cần hỏi thăm những việc thường ngày và từng tình huống cụ thể để chào.

Ví dụ: Khi đến nhà người khác, ta có thể chào.- Caox nhaoz tsêr ar! - Mày ( Bà, bác...) ở nhà à.Hoặc nếu chủ nhà đang làm gì đó thì ta có thể chào bằng câu hỏi về công việc

họ đang làm. Ví dụ:- Caox puz buôs(kaz) caz zaos - Mày ( Bà, bác...) cho lợn ( gà...) ăn phải không.Đáp lại những câu trên có thể trả lời:- Zaos hoặc ưx, ơx. Caox tuôx lar( caz zaos)- Vâng hoặc ừ. Mày ( Bác, bà ...) đến à( phải không)

II. Giới thiệu và tự giới thiệu:1. Tự giới thiệu về mình.- Họ: Xênhv -Tên: Bês -Dân tộc: Mênhx cxix.-Tuổi: Shông -Nơi ở: Nhaoz ntơv(hair)- Nghề nghiệp: Hôx lưvVí dụ: Tự giới thiệu về mình cho người khác:- Cur zao xênhv Zangx ( Trangz, Ly...) chuôz, cur bês hus uô xênhz nhaoz ntơv luz jaol yaz. Shông nor(nar) cur tâus nênhl gâul aoz shông, cur zaos thayx zaoz kra ntơưr hâur luz jaol yaz.- Tôi là họ Giàng ( Tráng, Ly...) tên tôi là Xênhz ở thôn ( Làng) mới. Năm nay tôi được 22 tuổi, tôi là thầy giáo dạy ở thô ( làng) mới.2. Giới thiệu người khác:Căn cứ theo các từ ở phần 1 để đặt câu giới thiệu:Ví dụ: Nar ( nor) zao zơưv (tix lâuk ...) Zênhz. Nhaoz luz jaol nav hangr. Zơưv ( tix lâuk...) Zênhz zao hmôngz lik chuôz... III. Lời mời:1. Mời ăn cơm: - Zơưv ( tix lâuk...) naox maor.- Mời ông ( anh...) ăn cơm.2. Mời đến nhà chơi.- Caox đrus cur môngl cur tsêr njis.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

17

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Anh ( chị ...) đi nhà tôi chơi.Trả lời: - Đồng ý: Uô lês max( Zênhv max). - Không đồng ý: - Từ chối khéo: Uô caox tsâus, tangz cur môngl tsis tâus. ( Cảm ơn anh( chị...) nhưng tôi không đi được.

- Cur môngl tsis tâus, caox thôngz cangr. ( Tôi không đi được anh ( chị ...) thông cảm.

______________________________________

Chương II.CÁC TÌNH HUỐNG ĐIỂN HÌNH.


18


Trong cuộc sống hàng ngày có vô vàn tình huống diễn ra đòi hỏi phải biết xử dụng những ngôn ngữ thích hợp để biểu đạt. Cùng một câu hỏi, nói, trả lời... nhưng tùy từng bối cảnh, tình huông khác nhau để biểu đạt cho phù hợp. Chính vì vậy, để giúp người học có thể biết cách biểu đạt ngôn ngữ cho phù hợp với các bối cảnh. Sau đây tôi đưa ra đây một số tình huống điển hình thường gặp trong cuộc sống sinh hoạt của dân tộc Mông.

_______________________________________CHỦ ĐỀ I:

NUS HU MÔNGL LULCHÀO HỎI XÃ GIAO

JĂNGX 1: NUS TÊZBÀI 1: CHÀO HỎII. Hội thoại: ( Nus thaz têz)1: Tình huống 1:

Vênhx: Caox nhaoz tsêr caz zaos lâul? Chào bác, bác ở nhà à!. Lâul Phưv: Ơx, chaor nhuôs tuôx ndis caz zaoz? Ừ, các cháu đến chơi hả? Vênhx: Luz six chênhz nor lâul muôx jus tsis muôx? Dạo này bác có khỏe không? Bác già rồi, không nhớ được nữa.

Lâul Phưv: Uô caox tsâus ( cangr cxênhx), cur muôx jus thêv( cur nhaoz jông). Cảm ơn cháu, bác khỏe lắm.Vênhx: Shông nar, caox tâus pux tsơưs shông lak. Năm nay bác bao nhiêu tuổi rồi ạ! Lâul Phưv: Cur lâul lơưv, cur tuz tsis pâuz cur tâus pux tsơưs shông lak.

2.Tình huống 2.

Cô Zaoz: Mêx iz huôv môngl hair tưs eik? Chào các anh chị! Các anh chị đi đâu đấy? Tix Fênhx: Caox môngl hair tưs ax cô zaoz? Chào cô giáo, cô đi đâu đấy?

Cô Zaoz: Ơx! Cur môngl kra ntơưr lul. Mêx môngl muôs. Vâng! em đi dạy học về. Chào các anh, chị nhé.Tix Fênhx: Caox môngl cax. Chào em nhé.


19

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________II. Từ ngữ: ( Tưx lul)1. Vai trên: ( Cxênhx sâus)- Ông: Zơưv ( Zơưs) - Bà: Pus ( Pos)- Bác: Lâul ( Txir hloz) - Bố: Txair ( Txir, vaiv) - Mẹ: Nav ( Niêv) - Chú: Txir nzơưv- Cô: Pux nhangx ( Fâux) - Dì ( em mẹ): Nav hluôs ( niêv hluôs)- Bá ( chị gái của mẹ): Taik lâul ( Teik lâuk)* Chú ý: - Đối với bác gái ( chị dâu của bố) thì gọi: Nav lâul ( Niêv hloz), thím: Nav nzơưv ( niêv nzơưv).

- Trường hợp bác gái ( chị của bố) hoặc cô đều gọi chung: Pux nhangx ( Fâux).

- Trường hợp là ông bà ngoại chỉ cần thêm " taik (teik)" sau chữ "Zơưv" "Pus".2. Vai anh chị: ( Cxênhx luz)- Anh: Tix lâuk. - Chị: Muôv hluz ( hloz)- Chị dâu: Nav tix ( Niêv tix, nhangz tis) - Anh rể: Zơưv zix 3. Vai dưới: ( Cxênhx hâur)- Em dâu, em dì: Hluôs - Con : Nhuôs- Trai: Tuz - Gái: Yeik-Cháu: Xênhz - Chắc: Xênhz nzir.* Chú ý: - Đối với các trường hợp con, cháu. Để phân biệt giới tính thì dùng "yeik" "tuz". Ví dụ: - Con trai: Nhuôs tuz

- Con gái: Nhuôs yeik. - Cháu trai: Tuz xênhz - Cháu gái: Yeik xênhz...

4. Têx tưx lul zôngv trus njiz hu (Một số từ ngữ sử dụng trong giao tiếp xã giao: )

- Nhớ: Ndu ( ndo) - Chưa: tsi- Khỏe: Muôx jus ( jos) - Bao nhiêu: Pux tsơưs ( Pês tsơưs)- Về: Lul ( lol) - Gà: Kaz ( Keiz)- Dạy học: Kra ntơưr - Dạo này: Six chinhz nar ( Shêv nor)- Làm nương: Uô têz - Cô giáo: Cô zaoz.- Năm nay: Shông nar ( Nor) - Tối nay: Hmao nar ( nor)- Đi: Môngl (mul, môngk) - Cám ơn: Uô tsâus ( cangr cxênhx)


20

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Các chị: Puô( chaor) muôv. - Vâng: ưx, ơx.- Chúng tôi: Pêz chaor ( pêz)III. Lu lul njâuk (Mẫu câu:)

1. Zơưv caox nhaoz tsêr cax! cur môngl lơưx.- Chào Ông! Cháu đi đây.2. Zơưv! Caox môngl hair tưs eik?- Chào Ông! Ông đi đâu đấy?

IV: Cxaoz shix (Luyện tập).1. Zungv chaor tưx hâur kangz nor hus txâuk iz jăngx lul lơưr lu lul njâuk sâu

( Dùng những từ sau để đặt câu theo mẫu trên)- Nav, txair, pus, lâul, tix lâul, nav tix, txir nzơưv. Mẹ, bố, bà, bác, anh, chị dâu, chú.2. Sâu têx tưx muôx chaor txưv: hn, nt,nkr, l, th, p, c, h, n, ang, eik.Viết những từ có chữ cái, vần: hn, nt,nkr, l, th, p, c, h, n, ang, eik.

V. Bài khóa: ( Jăngx cxaoz)MÔNGL ĐÊS JÂUZ BUÔ TSIS MÔNGL

- Maiv ax! Hunz nar ntux nkrang đris, pêz môngl đês jâuz buô lak, caox môngl tsis môngl eik.

- Uô lês max. Thâuk tưs môngl, pêz uô cês cax.- Huôv nar môngl hlaos lak.- Zaos lês, caox taol cur iz njik cur môngl muô cơưv tâus.- Uô lês, seik seik lês cax.- Ơx, caox taol iz njis muôs.

Từ lul: ( Từ ngữ)

- Hnuz nar: Hôm nay- Ntux: Trời- Nkrang đris: Quang đãng ( Trời đẹp)- Uô lês: Thế cũng được-Thâuk tưs: Bao giờ- Pêz: Chúng mình ( chúng ta...)- Uô cês: Cùng nhau- Huôv nar: Bây giờ

- Iz njik: một lát- Cur: Tôi- Muô cơưv: Lấy địu ( gùi)- Seik seik: Nhanh nhanh.- Ơx: Ừ- Taol: Chờ- Zaos lês: Như thế- Caox taol: Mày chờ ( Bạn chờ)


21


________________________________________JĂNGX 2: TXƯ CHUÔSBÀI 2: GIỚI THIỆUI. Nus thaz têz ( Hội thoại)

Xênhz: Nav nor zaos Fênhx, cur tul fôngx zưk.Mẹ ơi! Đây là Phềnh, bạn của con.

Fênhx: Caox nhaoz tsêr caz zaos, pux lâuk!Cháu chào bác ạ!

Mẹ Xênhz: Zaos, caox tuôx caz zaos mêr nhuôs.Chào cháu, cháu đến chơi à.

Xênhz: Nav ax! Cur haz Fênhx cơưv uô tuôz shux, Fênhx nhaoz fuô luz jaol Hangr Đêx Tuz, nưl txar uô tsưr shix nôngx jênhx.Mẹ à! Con và phềnh học cùng lớp, nhà Phềnh ở tận thôn Háng Đề Tú, bố bạn ấy là chủ tịch hội nông dân.

Mẹ Xênhz: Ôx! Uôs lês caox txair caz zaos zơưv Paor Zangx eik?Ồ! Thế bố cháu có phải là ông Giàng Páo không?

Fênhx: Pux lâuk ax! Cur txair zaos zơưv Paor Zangx lak. Bác à! Bố cháu là đúng là ông Giàng Páo đấy.

Xênhz: Nav ơưk! Zaos uôs lês pêz aoz tus môngl uô sik lơưx.Mẹ ơi! Thế chúng con đi chơi đây.

II. Tưx lul ( Từ ngữ)

- Nor : Đây- Zaos : Là- Fôngx zưk ( Zưl): Bạn- Tuôx: Đến- Tsưr shix nôngx jênhx: chủ tịch hội nông dân.

- Mêr nhuôs: Cháu ( Con, trẻ con)- Cơưv: Học- Tuôz shux: Một lớp ( cùng lớp)- Nhaoz fuô: Ở tận- Luz jaol: Thôn, bản- Môngl uô sik: Đi chơi

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu):1. Nor zaos cur lês nav zơưv. Đây là ông nội của tôi.2. Cur zơưv bês hus uôs Tsangz Ly.


22


Ông tôi tên là Tráng Ly.IV. Cxaoz shix ( Luyện tập)

1. Txư chuôs cxuô lênhx hâur zul chuôz thênhx lơưr njâuk ( giới thiệu mọi người trong gia đình theo mẫu).

Kâur ( Mẫu): Nor zaos cur nav.Đây là mẹ tôi.......................

2. Hlôngr têx lu lul khênhr tênhv yênhx têx lu lul phâu tênhl lơưr kâur:Chuyển các câu khẳng định sang câu phủ định theo mẫu.

Kâur ( Mẫu): Cur muôx tix lâuk. -> Cur tsí muôx tix lâuk.Tôi có anh. -> Tôi không có anh.

............................ ...................................3. Shâuv hu lơưr kâur ( tập gọi theo mẫu):

Kâur (Mẫu): Nav ơưk! Mẹ ơi! ............

________________________________


23


JĂNGX 3: NÔNGS MÔNGBÀI 3: HỎI THĂM I. Nus thaz têz: ( Hội thoại)Shôngx: Caox môngl hair tưs eik bơưl! Cur zaos Shôngx nhaoz luz jaol

Nav Hangr tuôx.Chào bạn! Tôi tên là Sồng tôi đến từ thôn Nả Háng.

Muôx: Cur bês hu Muôx. Cur tsênhl môngl đlangl shênhl cơưv ntơưr. Tôi tên là Mùa. Tôi đang đi xuống huyện học.

Shôngx: Ôx! Uôs caos caox caz pâuz tul cô zaoz bês hu Gênhz, kra ntơưr luz shux thangx Nôiv trur?Ồ! Thế bạn có biết cô giáo tên là Gếnh dạy ở trường Nội trú không?

Muôx: Pâuz max! Cô zaoz Gênhz tsơưl zaos kra cur leik.Biết chứ! Cô Gếnh dạy tôi mà.

Shôngx: Uô lês nưl nhaoz jông tsis jông ax? Cô zaoz Gênhz thâuk nzur tuz kra cur haz. Caox môngl khơư cur nôngs mông cô zaos cax!Thế cô ấy có khỏe không? Ngày trước cô Gếnh cũng dạy mình đấy. Bạn đi cho tôi gửi lời hỏi thăm cô giáo nhé!

Muôx: Ơx! Uôs lês caox môngl muôs.Ừ! Chào bạn nhé.

II. Tưx lul ( Từ ngữ)

- Môngl hair tưs: Đi đâu- Bơưl: Bạn- Tsênhl môngl: Đang đi- Kra ntơưr: Dạy học- Shux thangx: Trường- Khơư cur: Cho tôi

- Cơưv ntơưr: Học - Caz pâuz: Có biết-Cô zaoz: Cô giáo.- Bês: Tên- Nhaoz jông tsis jông: Khỏe không- Thâuk nzur: Ngày trước ( Ngày xưa)

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu).- Caox caz pâuz zơưv Paor.Bạn có biết ông Páo.


24


- Zơưv Paor nhaoz jông tsis jông?Ông Páo có khỏe không?

IV. Cxaoz shix: Luyện tập)1. Hlôngr yênhx lu lul nus lơưr kâur:( Chuyển sang câu hỏi theo mẫu)- Kâur ( Mẫu):

Nor zaos luz jaol Nav Hangr -> Nor caz zaos luz jaol Nav Hangr?Đây là thôn Nả Háng -> Đây có phải thôn Nả Háng?............................................. -> ......................................................

2. Truz lur lu lul lơưr kâur: Rút ngắn câu theo mẫu:- Kâur ( Mẫu):

Cur lês txair -> Cur txair ................... -> ...............3. Tik lul nus trâu têx lu lul chêx nor: Đặt câu hỏi cho các câu sau:- Kâur ( Mẫu)

Zơưv Paor môngl cangr caz -> Zơưv Paor môngl hair tưs?Ông Páo đi chơ. - > Ông Páo đi đâu?Nav mông uô têz - > ..............................................Mẹ đi làm nương - > ...............................................Txair môngl ndis jôngr - > ...............................................Bố đi thăm rừng. - > .............................................Tix lâul môngl leix lax. - > ..............................................Anh đi cày ruộng. - > ..............................................

________________________________


25


JĂNGX 4: UÔS XƯLBÀI 4: LÀM QUENI. Đối thoại ( Haz têz).

- Zis: Bơưl ax! Caox môngl hair tưs eik? - Suôr: Cur tsênhl môngl pêl têz.- Zis: Cur bês hu Zis, caox bês hu changl. - Suôr: Cur bês hu Suôr, eik caox nhaoz luz jaol tưs tuôx eik.- Zis: Cur nhaoz hangr đêx jaol tuôx. Cur zaos thayx zaoz kra ntơưr hangr đêx jaol.- Suôr: Huôl nar caox môngl hair tưs?- Zis: Cur tuôx mêx jaol ndis xưk. Caox khơưk cur nông zơưv tsưr jaol luz tsêr nhaoz hair tưs.- Suôr: Tâuk max, zơưv tsưr jaol luz tsêr nhaoz đrangl hâur plơưr jaol, caox txus caos nông tsơưv tâus lak.- Zis: Cangr cxênhx caox cax! Thâuk tưs tuôx pêz jaol ndis muôs.

- Zis: Chào bạn! Bạn đi đâu đấy?

- Suôr: Chào bạn! Tôi đang đi nương. - Zis: Tôi tên là Zis, còn tên là gì?

- Suôr: Tên tôi là Suôr, bạn ở thôn( làng) nào đến.- Zis: Tôi ở thôn Háng đề đến. Tôi là giáo viên dạy học ở thôn Háng đề.

- Suôr: Bây giờ bạn đi đâu?- Zis: Tôi đến thôn bạn chơi thôi. Bạn cho tôi hỏi nhà trưởng thôn ở đâu?

- Suôr: Được mà, nhà trưởng thôn ở ngay giữa thôn, bạn cứ đến đó hỏi là được.- Zis: Cảm ơn bạn nhé! Lúc nào đến thôn tôi chơi nhé.

II. Từ ngữ ( Tưx lul)

- Bê: Tên- Hair tưs: Ở đâu- Thôngx ziv: Đồng ý- Uô bơưl: Làm bạn- Cax: nhé

- Bơưl : Bạn- Lênhx tưs: Ai- Zul: Mình- Cur: Tôi- Ơx, ưx: Vâng.


26


- Lês ( lis): của- Thayx zaoz: Thầy giáo- Thâuk tưs: Bao giờ- Đlangl: Dưới- Khơưk: Cho- Tuôx: đến- Tâuk max: Được mà

- Kra ntơưr: Dạy học- Plơưr jaol: Giữa làng- Ndis: Chơi ( Thăm)- Tsưr jaol: Trưởng thôn- Jaol: Thôn, làng.- Nôngs: hỏi- Tsênhl: Đang.

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Cur bês hu Zis, caox bês hu changl?Tôi tên là Gi, bạn tên là gì?- Shông nor caox pux tsơưs shông?Năm nay bạn bao nhiêu tuổi?

IV. Luyện tập câu: ( Cxaoz shix lu lul)- Shuv nôngs chaor nênhs ndis lao: Bế, shông, công xưv, qơư nhaoz... phangl

tưx yênhx chaor tưx: Zơưv, pus, pux nhangx, txir nzơưv, lâul, nav hluô... Tập hỏi những người xung quanh: Tên, tuổi, nghề nghiệp, nơi ở... Thay từ bạn bằng các từ như: Ông, bà, cô, chú, bác, dì...trong các mẫu câu sau:

- Bơưl caox bês hu changl?- Bơưl pux tsơưs shông?- Bơưl uô côngz txux đangz tsis?- Bơưl tsêr nhaoz luz jaol tưs?..............

- Bạn tên là gì?- Bạn bao nhiêu tuổi?- Bạn làm nghề gì?- Nhà bạn ở thôn nào?...................

V. Bài khóa: ( Jăngx cxaoz)ZUV BƠƯL MÔNGL CƠƯV

Phuôz tsis tâuk cengx, Xênhz tưz sơưr. Nưl cxuôv hnar, nzuôr muôs tangl, txơưv muôz hlaos luz hnăngz ntơưr đha ndangx đreiv txus Zaoz tsêr.

- Zaoz eik! Pêz môngl cơưv ntơưr lak!Zaoz uô zaox zênhv tơưv taov kraor trôngx.- Cur tuz tsis shangr môngl eik! Tsêr shux thangx nhaoz đêz đêz, langx tês

môngl hênhr!


27


- Uô changl tsa uô lês eik! Aoz pêz hnunz ntêx, caox lơưr tsis chuôs pêz, vêv caox tuôx lis. Huôv nar caox tưz hênhr đuô cur lak max. Zaos caox tsis môngl nas, lênhx tưs uô cur luôk haz pangz mangx shuv cơưv ax.

Xênhz ha tangl chuôs tuz shangr kuôx, puv uô lês. Zaoz tis hlao hâur tsêr, khơưk gâuk hnăngz ntơưr, aoz lênhx bơưl đha lôngs nzênh plơưl taov trôngz.*Từ ngữ (Tưx lul) :

- Phuôz: Mây- Cengx: Tan ( Sương tan)- Tưz sơưr: Đã dậy- Cxuôv hnar: Đánh răng- Cơưv ntơưr : Học ( Học bài)- Txus: Đến- Zaox zênhv: Đủng đỉnh - Tsis shangr : Không muốn- Nhaoz đêz đêz: Ở xa lắm- Uô changl tsa uô lês eik: Sao lại như thế.- Lơưr tsis chuôs pêz: Không theo kịp bạn mình.- Lênhx tưs: Ai - Uô cur luôk : Làm bạn đường- Shuv cơưv: Học hành - Chuôs: Như- Puv uô lês: Nhìn thấy như thế.- Tis hlao hâur tsêr: Quay ngày vào trong nhà.- Aoz lênhx bơưl : Hai bạn ( đôi bạn)

- Nzuôr muôs tangl: Rửa mặt xong- Txơưv muôz hlao: Liền lấy luôn- Luz hnăngz ntơưr: Chiếc cặp sách- Đha: Chạy- Ndangx đreiv: Thẳng đến - Tsêr: Nhà- Tơưv taov kraor trôngx: Ra đến cửa- Shux thangx : Trường học- Langx tês môngl hênhr: Ngại đi lắm- Aoz pêz hnunz ntêx: Hai ba ngày trước.- Vêv: Vì- Tuôx lis: Đến muộn- Hênhr đuô : Giỏi hơn- Haz: Và- Pangz mangx : Giúp đỡ- Ha tangl : Nói hết ( Nói dứt lời)- Shangr kuôx: Sắp khóc ( muốn khóc)- Khơưk gâuk : Lấy ngay ( nhặt ngay)- Đha lôngs: Chạy luôn- Nzênh plơưl taov trôngz: Khuất ngay sau núi.

__________________________________________


28


JĂNGX 5: TUÔX CHUÔR BÀI 5. ĐẾN THĂM I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Mfleiz: Txir nzơưv! Caox tuôx caz zaos, lul tsêr max.

Chào chú! Chú đến chơi à, mời chú vào nhà.Txir nzơưv Huôx: Mêr tuz, caox nav txir caz nhaoz tsêr?

Chào cháu, bố mẹ cháu có nhà không?Mfleiz: Yuôr cur txir tuôz tu nhaoz tsêr xưz.

Có bố cháu ở nhà thôi.Txir nzơưv Huôx:Uô lês caox nav môngl đuô tưs lơưv?

Thế mẹ cháu đi đâu rồi?Mfleiz: Cur nav kreir nik môngl tiv têz lơưv.

Mẹ cháu vừa đi nương rồi.Txir nzơưv Huôx:Zaos lês pêz môngl tsêr lak.

Thế chúng ta vào nhà đi.Mfleiz: Txair ax! Txir nzơưv Huôx tuôx chuôr pêz.

Bố à! Chú Hòa đến thăm nhà mình.Txir nzơưv Huôx:Tix lâul! Caox nhaoz tsêr caz zaos?

Chào anh! Anh ở nhà à.Mfleiz txair: Zaos! Caox tuôx lak ar txir Huôx, lul tsêr hâuk jênhz. Mfleiz

caox môngl râuz đêx tâus txir Huôx njuôr têl tơưs.Chào chú! Chú đến chơi à, mời chú vào nhà hút thuốc. Mfleiz con đi đun nước cho chú Hòa rửa chân tay.

Txir nzơưv Huôx:Tsês têr cur tsi tuôx chuôr caox uô tix, caox chuôz thênhx iz huôl muôx đangl zus puôk max?


29


Lâu rồi em không đến thăm, dạo này cả nhà anh đều khỏe chứ?

Mfleiz txair: Uô caox txâuk! Pêz iz huôv muôx đangl zus haz. Cảm ơn chú! Cả nhà tôi vẫn khỏe.

Txir nzơưv Huôx:Uô lês huôv nor nhuô Mfleiz cơưv thênhv pux tsơư?Thế bây giờ cháu mfleiz học lớp mấy?

Mfleiz txair: Shông nor Mfeiz cơưv thênhv trâus.Năm nay cháu Mfleiz học lớp sáu.

Txir nzơưv Huôx:Zaos lês nas, jôngs lak max. Zuôr xir zus chas nưl môngl cơưv cuô yênhx nênhs.Thế thì tốt rồi. Phải cố gắng để cháu đi học cho thành người.

Mfleiz : Txair ơưk! Đêx bâus lak. Caox cuôs txir Huôx môngl njuôr têl tơưs lơưx.Bố ơi! nước sôi rồi! Bố bảo chú Hòa đi rửa chân tay đi.

Mfleiz txair: Zaos lês caox môngl njuôr têl tơưs, iz njik pêz traor thangl.Thể chú đi rửa chân tay, chốc nữa anh em mình tiếp tục tâm sự.

II. Tưx lul( Từ ngữ ).

- Đuô tưs lơưv: Đi đâu rồi- Nhaoz tsêr: Ở nhà- Tsi nhaoz tsêr: Không ở nhà- Chuôr pêz: Thăm chúng ta- Jôngs lak max: Tốt rồi.- Xir zus chas nưl: Cố gắng cho nó- Cuô yênhx nênhs: Cho thành người.

-Muôx đangl zus: Có sức khỏe (Khỏe)

- Tsi(Caz) muôx đangl zus: Khỏe không.- Đêx bâus: Nước sôi.- Râuz đêx: Đun nước.- Njuôr têl tơưs: Rửa chân tay- Iz njik: Một tí ( Chốc nữa, chốc lát...)

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Caox nav txair caz nhaoz tsêr? - Bố mẹ cháu có nhà không?- Caox muôx đangl zus tsi muôx? - Anh có khỏe không?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Zôngl têx tưx: Tix lâul, nav tix, cưr, muôv, zơưv, nav pus, pux nhangx, nav nzơưv...tik lul trơưk kâur:Dùng các từ: Tix lâul, nav tix, cưr, muôv, zơưv, nav pus, pux nhangx, nav nzơưv...đặt câu theo mẫu:


30


Kâur 1: - Caox nav txair caz nhaoz tsêr?-.........................caz nhaoz tsêr?-.........................caz nhaoz tsêr?-.........................caz nhaoz tsêr?-.........................caz nhaoz tsêr?

Kâur 2: - Caox muôx đangl zus tsi muôx? - Anh có khỏe không?- ............... muôx đangl zus tsi muôx?- ............... muôx đangl zus tsi muôx?- ............... muôx đangl zus tsi muôx?- ............... muôx đangl zus tsi muôx?- ............... muôx đangl zus tsi muôx?- ............... muôx đangl zus tsi muôx?

2. Zôngl têx tưx " Tsês têr thêv" " Đuô tưs" tik uô têx lu lul nôngs.Dùng các từ " lâu lắm rồi" " đi đâu" để đặt thành câu hỏi:Kâur: - Tsês têr thêv cur tsi tâus tuôx chuôr caox? - Lâu lắm rồi tôi chưa đến thăm anh?- Caox nav môngl đuô tưs? - Mẹ cháu đi đâu rồi?.......................................... ...................................3. Cxangz têx tưx lul: "Môngl cangr caz, môngl cơưv ntơưr, môngl đrangl shênhv, môngl khơưk tơưl" trâu qơư khôngl hâur chêx:Thêm các từ: " đi chợ, đi học, đi xuống huyện, đi lấy củi" điền vào chỗ trống các câu sau:Kâur:- Cur nav môngl pêl têz. - Mẹ cháu đi lên nương.- Cur nav....................... - Mẹ cháu.........................- Cur nav....................... - Mẹ cháu.........................- Cur nav....................... - Mẹ cháu.........................- Cur nav....................... - Mẹ cháu.........................

________________________________


31


JĂNGX 6: SEIZ BƠƯL MAOZ BÀI 6: THĂM BẠN ỐM

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)

Miv: Mêx aoz tus nhaoz jông! Chào hai bạn!Paor: Miv ax, caox jông tsi tâu ? Mỉ à, bạn đã khỏi ốm chưa ?Miv: Cur jông lak, nhaoz cil cur môngl cơưv ntơưr Mình khoẻ rồi, ngày mai sẽ đi họcPaor: Miv zuôr su cuôs gruôs hlao mangv môngl cơưv ntơưr ? Mỉ nên nghỉ cho khoẻ hẳn rồi mới đi họcTxôngr: Su nhaoz trêr. Miv puôk nxur saz ? Nghỉ ở nhà Mỉ có buồn không ?Miv:Nxur saz hưngs. Buồn lắm

II. Tưx lul - Từ ngữ:zar nêntsi shaoz không nêntsôv cầnzuôr tsôv cần phảimaoz ốmsu maoz nghỉ ốmgruôs hlao khoẻ hẳn

Txôngr: Cur muôx pênhr tâuv dangz hênhr jông, caox puôk seiz ? Mình có quyển truyện rất hay, bạn có đọc không ?Miv:Cur hênhr nhav seiz tâuv dangz, puz cur kêr muôk ! Mình rất thích đọc truyện, cho mìmh mượn nhé !Paor:Hnuz nor, Miv hâuk yuôx tri tâu ? Hôm nay Mỉ dã uống thuốc chưa ?Miv: Tsi tâu, cur hnaor kangz lơưv. Chưa, mình quên mất rồi.Paor:Đêx nor, Miv hâuk yuôx nêx. Nước đây, Mỉ uống thuốc đi.Txôngr:Miv, caox zar hâuk yuôx huv tênhv six muôs. Mỉ nên uống thuốc đúng giờ nhé.

Pư su nằm nghỉHâuk yuôx uống thuốcHuv six đúng giờTxir nhôngl quả xanhĐêx txal nước láLeiv tsuôz langz vứt rácSư naz bừa bãi


32

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________kêr mượn Hnaor kangz quên

III. Lu lul kâur: - Mẫu câu:

Bơưl zar su cuôs gruôs hlao mangv môngl cơưv.Bạn nên nghỉ cho khỏê hẳn rồi hãy đi học

IV. Cxaoz shix: Luyện tập:1. Cxangx têx tưs “tsi shaoz, tsôv zar” trâu qơư huv njaz: Điền các từ ”không nên, cần phải” vào chỗ thích hợp:

- ….. ăn quả xanh- ….. uống nước lã- ….. đi học đúng giờ- ….. giúp đỡ bạn trong học tập-

2. Txuôk tưx “tsi shaoz, zar” trâu lu lul cuôs huv njaz: Nối từ “không nên, nên” vào câu thích hợp:

- Ngủ dậy muộn là ............. ? - ...................... viết bẩn lên tường- Đi học muộn là ................? - ............................ vứt rác bừa bãi- .............................nói chuyện trong lớp - .......................... tập thể dục buổi sáng

3. Ntâuk chiv x trâu têx qang khôngv têx lu lul heik zaos: Đánh dấu x vào những ô trống chỉ câu đúng

- Mỉ sắp khỏi ốm rồi- Mỉ sẽ khỏi ốm rồi- Mỉ đã khỏi ốm rồi- Mỉ đang khỏi ốm rồi

_______________________________________

JĂNGX 7: UÔ CHĂNGL TƯZ ZAR TUÔXBÀI 7: THẾ NÀO CŨNG SẼ ĐẾN


Miv: Nav ax, nhaoz cil caox puôk môngl gruôv khư ? Mẹ ơi, ngày mai mẹ có đi chợ không ?

Nav: Môngl max . Đi chứ .

Miv: Uô chăngl tangr nar Paor tsi puv tuôx nir ? Sao đến giờ Páo vẫn chưa thấy đến nhỉ ?Nav: Uô chăngl Paor tưz zar tuôx. Thế nào Páo cũng sẽ đến.Paor: Miv ay! Cur tuôx txu lak. Mỉ ơi! Tớ đến rồi.


33

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Miv: Zaos lul năngs nas nav nhaoz tsêr puôk max! Nếu mưa thì ở nhà mẹ chứ!

Nav: Uô chăngl uô cur tưz môngl viv pêz tangl njêr naox lơưv lak ! Dù thế nào mẹ cũng đi, vì nhà ta hết muối ăn rồi con ạ !

II. Tưx lul - Từ ngữ:tâu zaos uô chăngl dù saotâu zaos lê chăngl dù thế nàotăngl hếtnjêr muốituiv tsi tsuv xin lỗi

Miv: Cur pâuz max, uô changl caox tuz zar tuôx, viv caox cuô cur nav păngz caox muôl pix. Tớ biết mà thế nào cậu cũng sẽ đến, Vì cậu nhờ mẹ tớ mua hộ bút.

hangv tinhv hẹntaol chờlêx (ntêr) lâuyuôr iz mêr huôv suýt nữa

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Uô changl Paor tưz zar tuôx. Thế nào Paos cũng sẽ đến.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx lu tâu cxơưr njaz cha hlôngr trâu “tâu zaos lê chăngl, tâu zaos uô lê chăngl, uô chăngl” hâur têx lu lul: Dùng các từ gợi ý để thay cho “dù sao, dù thế nào, thế nào” trong câu:

Kâur (Mẫu):- Uô chăngl Miv tưz tuôx. Ntux lul năngs Miv tưz tuôx. Thế nào Mỉ cũng đến. Trời mưa Mỉ cũng đến.

- Dù thế nào bạn ấy cũng cố gắng học tốt .- Dù sao cũng phải dự buổi tập múa hát .- Thế nào anh ấy cũng về kịp .

2. Lơưr kâur hlôngr cêr heik: Thay đổi cách nói theo mẫu:

Mẫu: - Uô changl Miv tưz zar tuôx. Miv, uô changl tưz zar tuôx. Thế nào Mỉ cũng sẽ đến Mỉ, thế nào cũng sẽ đến.

- Dù sao Chung cũng là người miền xuôi. - Chung dù sao…

- Ngày mai thế nào trời cũng mưa. - Ngày mai trời thế nào…

- Cuối năm học, thế nào chúng em cũng được lên lớp. – Dù thế nào......................…


34

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________3. Tuôr lil têx chaor tưx lul cha uô yênhx lu lul hoangx yênhv: Sắp xếp lại các cụm từ để thành câu hoàn chỉnh:

- Ngày mai / tôi cũng đến / thế nào. ………………

- Bố tôi / vẫn đi nương / dù trời mưa. ………………

- Dù trời rét / cũng đi học / chúng tôi. ……………....

- Anh ấy / cũng đã trở về / dù sao. ……………....

________________________________________

CHỦ ĐỀ II( TSÊNHV NJAZ II):CHUÔZ THÊNHX ( GIA ĐÌNH)

JĂNGX 1: CUR CHUÔ THÊNHXBÀI 1. GIA ĐÌNH TÔI

I. Yaoz jăngx ( Đọc bài)

Hnuz nor, Txôngr tuôx cur tsêr yangv. Cur tuz txư chuôs Txôngr tru cur nav txir. Txôngr zaos shux xênhz. Txôngr nhaoz jaol Shôngz az. Cur tuz par cur chuôz thênhx tru Txôngr. Cur tsêr muôx tsiz lênhx: Cur nav, cur txir, củ tix lâul, cur muôl thaz cur. Cur nav uô têz, cur txir uô cangr bôv xar ( xuil). Cur tix lâul zaos bôv đôiv, yuôr muôv Miv zaos shux xênhz. Cur luz chuôz thênhx lênhx tưs tưz laos six nhav Txôngr.

Hôm nay, Chúng đến nhà tôi chơi. Tôi đã giới thiệu Chúng với bố mẹ. Chúng là học sinh. Chúng ở bản Xông a. Tôi cũng kể về gia đình tôi cho Chúng. Nhà tôi có năm người: Bố tôi, mẹ tôi, anh tôi, chị tôi và tôi. Mẹ tôi làm nương, bố tôi là cán bộ xã, anh tôi là bộ đội, còn chị Mỉ là học sinh. Cả nhà ai cũng yêu mến Chúng.


- Nênhs: Người- Shux xênhz: Học sinh- Bôv đôiv: Bộ đội

- Laos six nhav: Yêu mến ( Rất yêu mến)- Muôx tsiz lênhx(tul): Có năm người.- Côngz ngangz: Công an


35


- Uô têz: Làm nương- Lênhx tưs: Ai ai ( tất cả)- Cangr bôv xar: Cán bộ xã- Chuôz thênhx: Gia đình

- Nông zênh ( nôngx minhx): Nông dân- Uô nuv (hux lưv): Làm việc - I tar: Y tá- Pês tzơưs lênhx (tul): Mấy người

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Txôngr zaos shux xênhz. - Chúng là học sinh.- Nor zaos cur nav. - Đây là mẹ tôi.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Têz lul lơưr nôiv jôngs jăngx cơưv:Trả lời theo nội dung bài học:- Lênhx tưs tuôx Xênhz yangl? (Ai đến nhà Xếnh chơi?). - Txôngr uô đangz tsi? ( Chúng làm nghề gì?)- Chuôz thênh Xênhz muôx pês tzơưs lênhx.(Nhà Xếnh có bao nhiêu người?) - Xênhz nav, txair uô nuv đăngz tsi? (Bố, mẹ Xênhr làm nghề gì? ) 2. Heik lơưr kâur: Nói theo mẫu Kâur ( Mẫu): - Txôngr zaos shux xênhz. - Chúng là học sinh. - Cur nav zaos................... - Mẹ tôi là................ - ......................................... - ...............................3. Yêv lu lul khênhr tênhv yênhx lu lul phuv tênhv: Chuyển câu khẳng định thành câu phủ định.- Nor zaos cur nav. -> Nor tsi zaos cur nav.- Đây là mẹ tôi -> Đây không phải mẹ tôi.- Txôngr zaos shux xênhz -> .....................................Chúng là học sinh. -> ......................................- Cur tix lâul záo bôv đôiv. -> ...................................... Anh tôi là bộ đội. -> ......................................- Cur nav uô têz -> ...................................... Mẹ tôi làm nương. -> ......................................4. Par caox lês chuôz thênhx lơưr cxơưr njaz: Kể về gia đình em theo gợi ý:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

36

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Nhà em có mấy người?- Mẹ em làm gì?- Bố em làm gì?- Anh, chị, em làm gì?

________________________________

JĂNGX 2: NHAOZ TSÊRBÀI 2. Ở NHÀ

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Nav: Mêr tuz, caox môngl cơưv ntơưr puôk laov jêv?

Con trai, con đi học có vui không?Paor : Nav ơưx! Laov jêv thêv?

Vui lắm mẹ ạ!Nav: Caox thênhv cơưv puôk chông ax Paor?

Lớp con có đông không à Páo?Paor: Nav ax! Cur thênhv chôngz thêv?

Lớp con đông lắm mẹ ạ!Txair: Txir Zix tul Miv puôk đrus caox cơưv?

Cái Mỉ con chú Dì có học cùng với con không?Paor: Txair ax! Miv txơưv đrus cur cơưv tuôz shux leik.

Bạn Mỉ học cùng lớp với con luôn bố ạ!.Txair: Zaos lês, nhăngx Vêr cơưv shux tưs?

Thế còn cô Vế học lớp nào? Paor: Nhăngx Vêr tuz đrus pêz cơưv tuôz shux haz.


37


Cô Vế cũng học cùng 1 lớp với chúng con.Muôv Miv: Paor ax! Caox puôk tâus cơưv lul Vaiv Côx ?

Páo à! Em có được học tiếng nước ngoài không?Paor: Tâus max, pêz cơưv lul Anh cuôr.

Được chứ, bọn em học tiếng Anh.Muôv Miv: Lul Anh cuôr qaor tsi qaor?

Tiếng Anhcó khó không?Paor: Qaor thêv, tangz sir jus nas tuz cơưv tâus haz.

Khó lắm, nhưng nếu cố gắng thì vẫn học được.Muôv Miv: Zaos lês, zar tsôl sir jus cơưv cuô hênhr, huôv nar môngl

pưk lak.Thế thì phải cố gắng học cho giỏi, giờ thì đi ngủ thôi.


- Nhaoz tsêr: Ở nhà- Laov jêv ( Sir phangz): Vui- Qiv saz: Buồn- Chôngz: Đông - Chôngz thêv: Đông lắm ( Rất đông)- Tsơưs: Ít- Đrus: Cùng- Lul Vaiv Côx: Tiếng nước ngoài- Lul Anh cuôr: Tiếng Anh- Nhăngx: Cô- Mêr tuz: Con trai- Uô cê: Cùng

- Qaor: Khó- Tangz (si): Nhưng- Sir jus: Cố gắng- Cuô hênhr: Cho giỏi.- Zar tsôl: Thì phải- Môngl pưk: Đi ngủ- Pêz: Chúng mình, chúng ta, chúng con...- Tuôz shux: Một lớp- Txir: Chú(bố)- Ntâus: Nhiều- Bơưl yaz: Bạn mới.- Bơưl kuz: Bạn cũ- Leik, Lak: Từ bổ ngữ.

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Caox puôk tâus cơưv lul Vaiv Côx? - Bạn có được học tiếng nước ngoài không?-Tâus max, pêz cơưv lul Anh cuôr. -Được chứ, bọn tôi học tiếng Anh.


38

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Xeir têx tưx lul chêx nor cxangz trâu qơư khôngv hâur lu lul: Tuôz nênhs, shux xênhz, bơưl, chôngz.Chọn những từ sau điền vào chỗ trống trong câu:Người, học sinh, bạn, đông.- Caox tsêr muôx pux tsơưs tul ....? - Nhà bạn có bao nhiêu ........?- Mêx shux muôx pês tsơưs tul.....? - Lớp bạn có bao nhiêu.........?- Caox muôx ... ntâus tsi ntâus? - Bạn có ........ bạn không?- Pêz shux muôx..... shux xênhz thêv?- Lớp chúng tôi có ........học sinh lắm?2. Shâuv heik lơưr kâur: Tập nói theo mẫu:Kâur ( Mẫu): - Miv đrus cur uôs cê cơưv. Mỉ cùng học với tôi.- Páo ............................đá cầu với tôi.- Mẹ.............................ăn cơm với tôi.- Bố ............................đi nương với tôi.3. Sik txuôk têx tưx nzaov njaz: Nói các cụm từ trái nghĩa với nhau:

Bơưl yazBạn mới

Bơưl tsơưsÍt bạn

Qiv sazBuồn

Laol jêl ( Sur saz)Vui

Bơưl ntâusNhiều bạn

Tsơưs nênhsÍt người

Chôngz nênhsĐông người

Bơưl kuzBạn cũ

______________________________________


39


JĂNGX 3: PAOR CHUÔZ THÊNHX LUZ TRÊRBÀI 3: NGÔI NHÀ CỦA GIA ĐÌNH PÁO

I. Yaoz (Đọc)

Cur tsêr nhaoz ntơưv ntangr trôngz saz. Tsêr khoangz thaov haz lăngx nzas. Tsêr tuôr cxangx. Kraor yoangz zênhv thaz kraor trôngx zaos muôz ntông uô. Tsêr vur vuôl, ndêx tsêr zaos têx tul ntông lux thaz khênhx, yangr puôv đrangr phaos thaz hur si. Cur tsêr hax muôx iz luz rơưr đêx cxiv thưr chiz. Đêx tâu chu lơưr tul char đêx pêv kraor đêx lul. Cur luz tsêr tưz uô ntêr lul lak, tangz tsênhv chuô yaz cha. Ndis lênhl tao vangx, tao tsêr muôx ntâu zangv ntông naox txir.

Nhà tôi ở trên một triền núi cao. Nhà rộng và thoáng mát. Nhà tường trinh bằng đất. Cửa sổ và cửa ra vào làm bằng gỗ. Mái lợp bằng ngói,cột nhà làm bằng các cây gỗ to và tròn, sân rộng rãi và sạch sẽ. Nhà tôi còn có một bể nước xây bằng gạch. Nước chảy vào bằng máng dẫn từ nguồn nước về. Nhà của tôi đã làm từ lâu rồi, nhưng vẫn còn như mới. Xung quanh nhà có nhiều cây ăn quả.

II. Tưx lul - Từ ngữ: ntangr trôngz triền núi cxiv xây tsêr cxangx tường nhà thưr chiz gạch sâu tsêr mái nhà khênhx tròn kraor trôngx cheik cửa hậu char đêx máng nước kraor trôngx cửa kraor đêx nguồn nước______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

40

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Nav trôngx Cửa chính Trôngx yoangz zênhv Cửa sổ rơưr đêx bể nước đêx ntưl nước chảy chu dẫn(hứng) ntêr lul lâu rồi chuô yaz như mới ndis lênhl xung quanh tao vangx, tao tsêr xung quanh nhà ntông naox txir cây ăn quả hur si sạch sẽ đangr phaos rộng rãi kas njis bẩn thỉu(rất bẩn) Greiv thêv rất hẹpIII. Lu lul kâur - Mẫu câu:

- Cur tsêr nhaoz ntơưv ntangr trôngz saz. Nhà tôi ở trên một triền núi cao. - Tsêr tuôr cxangx angr . Nhà tường trình bằng đất.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Têz têx lu lul trơưk hâur jăngx cơưv: Trả lời câu hỏi theo bài học.

- Nhà Páo dựng ở đâu ?- Tường nhà làm bằng gì ?- Mái nhà lợp bằng gì ?- Bể nước xây bằng gì ?- Xung quanh nhà có những cây gì ?

2. Siv par caox thênhv cơưv trơưk têx lu lul chêx nor: Hãy kể về lớp em theo các câu sau:

- Lớp em xây bằng gạch hay bằng gỗ ?- Tường làm bằng gì ?- Mái lợp bằng gì ?- Trong lớp có những đồ vật gì ?

3. Nrar tưx nzaov njaz đrus “lux, saz, đăngr” hlôngr trâu têx lu lul chêx nor: Tìm từ trái nghĩa với “to, cao, rộng” rồi thay vào các câu dưới đây:

- Cột nhà to và cao.- Ngôi nhà cao và rộng.- Cây thông cao và to.- Sân rộng rãi.

4. Zôngv têx tưx “lux – zâu”, “saz – kêl”, cxangz trâu qơư khôngv: Dùng từ “to - nhỏ”, “cao - thấp” điền vào chỗ trống:

Nhà này….....và................ Nhà này…............và................

______________________________________________________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

41


JĂNGX 4: PĂNGZ MĂNGX BÀI 4: GIÚP ĐỠ


Tix Lênhx: Cha cur păngz caox grang luz hnangz. Để anh xách hộ túi này cho.Miv: Uô caox tsâus! Cám ơn anh.!

Tix Lênhx: Hnăngz đruôz tul tsi hnăngr luôx nor ? Túi đựng gì mà nặng thế?

Miv: Hnăngz đruôz txir khơưz lê xưz ! Túi đựng mận thôi mà!

Paor: Caox tuôx txu lak Miv? Nor zaos lênhx tưs? Cậu đến rồi à Mỉ? Đây là ai đấy?

Miv: Cur tuôx txu lak, nor zaos tix lâul Lênhx, qênhv muôx tix lâul păngz Cur grang hnăngz cur lê txu nzur uô nor. Mình đến rồi, đây là anh Lềnh, may mà có anh ấy giúp xách túi mình mới đến được sớm đấy.

Paor: Caox puôk đru cur muôl tâu yaos Hmôngz ? Cậu có mua được hộ cho tớ áo Mông không?.

Miv: Muôl tâu max, txơưv zaos lê đrang hnhăngr cur lê gang gang tsi tâul leik. Mua được chứ, chính vì thế nên đồ nặng quá tớ mới xách xách không nổi.


42


II. Tưx lul - Từ ngữ:-cuôs păngz nhờ-păngz mangx giúp đỡ-grang xách-njuôk shôngz măng-Fuôk hnôngz hnuz hôm nọ-Mêv mực-Hnăngz túi- Hnhăngr: Nặng

- Gang gang: Xách xách- Qênhv muôx: May có- Đru: Cùng ( Hộ, giúp)- Muôl: Mua- Yaos: Áo- Đrang: Đồ ( hành lí)

III. Lu lul kâur - mẫu câu:- Cha cur păngz caox grang luz hnăngz. - Để anh xách hộ túi.- Paor cuôs Miv păngz muôl yaos Hmôngz. - Páo nhờ mua hộ hai Mỉ mua hộ áo Mông.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx lul hâur qang cha heik têx lu lul trơưk kâur: Sử dụng các từ ngữ trong khung để nói các câu theo mẫu:

- Để con quét nhà giúp mẹ cho

- Để em ……………. giúp chị cho

- Để mình ………….. cô giáo cho

- Để tôi …………….. giúp bạn cho

2. Zôngv têx tưx thôngx njaz “muôl trâu, grang trâu” cha heik txâuk têx lu lul: Sử dụng các từ ngữ đồng nghĩa với “mua cho, chuyển cho” để hoàn thành các câu:

a) Mỉ mua cho Páo hai quyển vở

Mỉ…………..Páo hai quyển vở mua giúp

Mỉ………….. mua hộ

Mỉ…………. mua giùm

b) Chung nhờ Páo chuyển cho Mỉ quyển truyện chuyển giúpChung nhờ Páo ………….. Mỉ quyển truyện chuyển hộChung nhờ Páo ………….. Mỉ quyển truyện chuyển giùm


43

quét nhà

xin phép

nấu cơm

chép bài


3. Hoanx yênhx têx lu lul chêx nor: Hoàn thành các câu nói dưới đây:

Páo......................................................quét lớp

Chung .......……… nhờ ai ……….......lau bảng

Mỉ........................................................ mua mực_________________________________________

JĂNGX 5: NJIK MÊR YANGR NTUX BÀI 5: MÓN QUÀ NHỎ


Txôngr: Caox nhuôr môngl kreir tưs lul nêx ? Cậu vừa đi đâu về đây ?Paor: Cur nhuôr môngl pêl têz lul. Mình vừa đi nương về.Txôngr: Caox tril đăngz tri nhnăngr uô nor ? Cậu đeo gì mà nặng thế ?Paor: Điz pêl têz tâu thêv, cur đê lul naox. Dưa trên nương nhiều lắm, mình hái về ăn.Páo: Caox nhuôr tuôx tiv Miv tsêr tuôx lak ? Cậu vừa từ nhà Mỉ tới à ?

Txôngr: Tsi zaos, cur tuôx ntơưv lav tuôx.. Mỉ tưz nhaoz ntơưv. Không, mình từ chỗ Lả tới. Mỉ cũng ở đấy.Paor: Uô lê mak pêz môngl ntơưv, uô kê naox điz cuôs laov jêv. Thế thì ta tới đó, cùng ăn dưa cho vui.Txôngr: Mêx siv cxeik seiz. Paor grang dăngz tsi tuôx ? Các bạn đoán xem. Páo đem gì đến ?Miv: Môngl pêv têz lul, nyei zaos điz suir cuôz. Đi nương về, chắc là dưa hấu..Paor: Cxeik hênhr thêv, uô nor lul pêz uô cê naox cuôs laov jêv. Đoán giỏi lắm, lại đây chúng ta cùng ăn cho vui.


44


II. Tưx lul - Từ ngữMôngl kreir tưs lul đi đâu vềTxix kreir tưs tuôx từ đâu tớiTxix kreir tưs tuôx txus từ đâu đếnTsênhv nhaoz kreir đang ở đấyĐiz suir cuôz dưa hấuSar chín

trik đeonjiz gặpgrang đemchaox mangtâu zaos chắc làđe hái

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Nor zaos điz suir cuôz, cur grang tuôx trâu pêz iz huôv naox .- Đây là dưa hấu, tớ mang đến cho chúng mình cùng ăn.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx “tuôx, tuôx txus, lul” heik têx lu lul trơưk kâur: Dùng các từ “đến, tới, về” nói các câu theo mẫu:

Mẫu: - Cur nhuôr môngl pêl têz lul. Mình vừa đi nương về.

- Em vừa đi học………- Gia đình Chung từ miền xuôi chuyển……….- Mình vừa từ trường………..- Mỉ vừa từ nhà Lả…………

2. Zôngv shangz txux tưx: “Txix, tuôx, lul” cha uô yênhx lu lul: Dùng cấu trúc từ:”Từ, đến, về” để cấu tạo câu:

Kâur (Mẫu): - Tangs cil , pêz tuôx thênhv cơưv. Buổi sáng, chúng em đến lóp học.

- Buổi trưa mẹ em ………… nương……..……nhà.- Chúng em………vùng cao………thủ đô viếng lăng Bác Hồ.- Bố em đi rừng……………sáng……………tối mới về.- Gia đình Chung……………….miền xuôi chuyển…………..vùng cao.

3. Tik lul nus tsâu têx lu lul chêx nor: Đặt câu hỏi cho các câu sau:

Kâur (Mẫu):- Muôv Miv môngv khơưk tơưl lul Muôv Miv môngl kreir tưs lul ? Chị Mị đi lấy củi về Chị Mị đi đâu về ?

- Chung từ nhà Mỉ đến- Chúng em đi tham quan về- Các chú bộ đội từ miền xuôi lên______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

45

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Cô y tá từ trạm y tế về

_____________________________________

JĂNGX 6: TSAOZ, TUL, LUZ (TRANGZ)BÀI 6: CÂY, CON, CÁI

I. Nus thaz têz ( hội thoại)

Nax hnuz, nhaoz trâu ndis lếnhs pêz muôx ntông jôngr thaz tsax cxus. Cxuô zangl muôx chax, muôx tuôs.Cha tơư tsax cxus, luô yangx zôngv tưx “tul” xưk: tul buô, tul keiz, tul njêl, tul nôngs…Cha tơư ntông jôngr, luô yangx zôngv tưx “tsaoz” xưk: Tsaoz txir đuôx, tsaoz blêx, tsaoz paoz cư…Têx zangv tsi txơưx chax, tuôs, yangx zôngl tưx “luz” xưk: Luz trôngx, luz hnăngz ntơưr, luz yao… Muôx iz cxa luô tsuô zôngl “ tul, trangz” xưk: Tul đêx, tul char đêx, trangz tras…

Hằng ngày, quanh ta có động vật và thực vật. Mọi vật có sống, có chết.

Để chỉ động vật, người ta thường dùng từ “con” như: Con lợn, con cá, con chim…Để chỉ thực vật, người ta thường dùng từ “cây” như: cây đào, cây lúa, cây ngô…

Những vật không có sự sống, chết thường gọi kèm từ “cái” như: Cái bàn, cái cặp, cái áo… Có một số vật người ta dùng các từ “ con, cái” gọi kèm như: con sông, cái máng, con dao…


46


II. Tưx lul - Từ ngữ:

Tsax cxu: động vậtNtông jôngr: cây cốiHangx huv đồ vậtchax sốngtuôs chết

yangx zôngv thường dùngđrus (lơưr) kèmmuôx nhaos có vẻhôx tôngv hoạt độngluô: người ta (họ)

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:

- Nax hnuz nhaoz trâu pêz ndis lênhs muôx ntâu ntông jôngr thaz tsax cxu. Hàng ngày quanh ta có nhiều cây cối và động vật.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:

1. Têz lu lul nus: Trả lời câu hỏi:

- Để chỉ động vật ta dùng từ gì ?- Để chỉ thực vật ( cây cối) ta dùng từ gì ?- Để chỉ đồ vật ta dùng từ gì ?

2. Heik têx zangv tsax, zangv tsaoz, zangv hangx huv caox pâuz li bê: Hãy kể tên các con vật, các loại cây và đồ vật mà em biết:

- Rừng quê em có các loại cây: cây thông,…………………..- Rừng quê em có các loại động vật như: con dê, ……………..- Trong nhà em có các loại đồ vật như: cái giường,……………

3. Seiz đrâu jôngr thaz hâur thênhv cơưv hu bê têx tsaoz, tul, luz: Nhìn ra ngoài và trong lớp học để gọi tên các cây, con, cái:

____________________________________________


47


JĂNGX 7: CUR NAV PUSBÀI 7: BÀ EM

I. Yaoz ( Đọc)

Cur nav pus tưz lâul, plâuz hâu đơưz pâus, đuôr khôngr gôngl. Tangz mak, cur nav pus kraor muôs tsênhv puv cêr jông, hnar tưz tsênhv cxix vuv, kraor njêx tsênhv hnaor seir thêv. Nax hnuz cur nav cur txir môngl uô kôngz, tangz yuôr cur nav pus nhaoz trêr jur mêr nhuô, puz keiz, puz buô, laov lil taos vangx taos tsêr haz uô hmao taol tuôv cxix lul.

Nhaoz nhaoz, cur nav pus hax thangv lul tâuv đangz, lul đruôv tru pêz nôngs. Đrus pus nhaoz, pêz shir phangz

Bà em đã già rồi, tóc bạc phơ, lưng còng. Nhưng mắt của bà em còn rất sáng, hàm răng đều, tai rất thính. Hàng ngày, bố mẹ em đi làm nương, ở nhà chỉ còn bà em trông cháu, cho gà, cho lơn ăn, don dẹp nhà cửa và nấu cơm tối đợi mọi người về.

Thỉnh thoảng, bà em còn kể chuyện cổ tích cho chúng em nghe, ở bên bà, chúng em thấy rất vui.


48

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________hưngr.

Muôx pus jur tsêr, cur nav, cur txir sur saz lal uô kôngz lông.

Có bà trông nhà, bố mẹ em rất an tâm đi sản xuất.


- Plâuz hâu:Tóc - Lâul: Già - Uô kôngz: sản xuất - Hluô: Trẻ - Đơưz pâus: bạc phơ - Laov lil: dọn dẹp - Đuôr khôngr gôngs: lưng còng - Nhaoz nhaoz: thỉnh thoảng - Hnar: răng - Tâuv đangz (lul đruôv): chuyện cổ tích - Cxix vur: đều - Sur saz lal; an tâm - Kraor njêx : Tai - Shir phangz: Vui vẻ - Njêx laos njê: tai thínhIII. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Cur nav pus tưz lâu lak.- Bà tôi đã già rồi.IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Têz lu lul nus: Trả lời câu hỏi:

- Dùng từ gì để chỉ sự già cối ?- Dùng từ gì để chỉ sự trẻ trung?- Dùng từ gì để chỉ sự vui vẻ?

2. Sâu txix cur nav pus…cxix lul: Viết đoạn từ Bà em…mọi người về.

_______________________________________CHỦ ĐỀ III ( TSÊNHV NJAZ III)

QUÊ HƯƠNG, LÀNG BẢN - TÊZ QƠƯ, JÊX JAOL

JĂNGX 1: CÊR TRAOR QƠƯ ZUSBÀI 1: ĐƯỜNG VỀ QUÊ

I. Yaoz ( Đọc)

Tưz aoz shôngz lak. Txôngr cxax traor traor môngl chuôr zul li qơư zus. Luz yêz kruô môngl iz nduô, ziv môngl ziv fix. Zêv jê qơư zus, txux cêr zêv geiv thaz ndê taox. Ndis lao tangz zaos trôngz thaz jôngr, suôz nangl nôngs kuôx đraor đrênhl pur trôngz, pur hangr. Môngl ntêr ntêr lês puv iz aoz luz tsêr,

Đã hai năm rồi. Chúng lại mới về thăm quê. Chuyến xe khách chạy mỗi lúc một chậm. Càng về gần quê, đường càng hẹp và dốc. Xung quanh toàn là núi rừng, tiếng chim thú kêu inh ỏi. Đi lâu lâu mới thấy một hai ngôi nhà, sắp đến nơi mới thấy nhiều nhà cửa, còn có cả nhà xây nữa. Lâu không về sao quê mình


49

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________shangr txus qơư lês pul ntâu vangx ntâu tsêr, cxax muôx tsêr cxiv thaz. Tsês ntêr tsi lul uô changl pêz têz qơư zuôr pluôs nux uô nor. Txôngr cuz saz thêv, shar têl huôv nor Txôngr nav,txir tsênhl uô đangz tsi?. Txôngr ndu njôngr txux cêr nor.

giàu có thế. Chúng nóng lòng lắm, không biết bây giờ bố, mẹ đang làm gì?. Chúng sẽ nhớ mãi con đường này.

II. Tưx lul - Từ ngữ:Tưz: Đã Qơư zus: Quêtxux cêr con đường tuôx mọctâu nduô có dịp ndêz nấmluz yêz kruô chuyến xe khách ndu njôngr nhớ mãicxax muôx: Còn có tsêr cxiv: Nhà xâyNangl nôngs: Chim muông ( Chim thú) Kuôx: KêuJê: gần suôz: tiếngNdis lao: xung quanh trông jôngr: núi rừngGeiv: hẹp đăngr: rộngĐăngr phaos: Rộng rãi ( bằng phẳng) ntêr ntêr: lâu lâu ( dài dài)Đraor đrênhl; inh ỏi têz qơư: quê hươngPluôs nux: giàu có cuz saz thêv: rất nóng lòngShar têv: không biết huôv nor: Bây giờNdu njôngr: nhớ mãi nkrâu chênhl: quanh coTaox saz: miền núi tax đrangl: miền xuôiTax ntênhv, đăngr phaos: Mênh mông, bát ngát

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Zêv jê qơư zus txux kêr zêv geiv thaz ndis taox.

Càng về gần quê con đường càng hẹp và dốc.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Cxangz têx tưx lul hâur vangl trâu qơư khôngv hâur lu lul cuôs huv gâuk: Điền các từ trong khung vào chỗ trống trong câu thích hợp:

hẹp và quanh co - Trước đây gia đình Chung ở………rộng và bằng phẳng - Hiện nay, gia đình Chung ở ……..,miền xuôi - Đường miền núi………….miền núi - Đường miền xuôi…………mênh mông, bát ngát - Cánh đồng miền xuôi rộng ……….

2. Zôngv txux txuôk “iz nduô ”, “zêv hnuz”, “ zêv”. Dùng cấu trúc “mỗi lúc”, “ngày càng”, “càng ” để nói các câu theo mẫu:

Mẫu 1: - Luz yêz kruô iz nduô, ziv môngl ziv pix.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

50


Chuyến xe khách chạy mỗi lúc một chậm..

- Mưa…………..to.- Nước suối………………lên cao.

Mẫu 2: - Txux cêr zêv hnuz zêv tax. Con đường ngày càng bằng phẳng.

- Ngô lúa…………xanh tươi.- Páo nói Tiếng việt………giỏi.- Quê hương em…………..đổi mới.

Mẫu 3: - Miv zêv hnuz zêv cơưv ntơưr hênhr. Mỉ càng ngày càng học giỏi.

- Lả………..lớn……………xinh.- Chúng em…………luyện nói nhiều……….giỏi Tiếng việt.- Trời…………về trưa…………..nắng nóng.

3. Siv shâuv tik lu lul trâu chaor lul kâur sâu: Hãy tập đặt câu với mỗi câu trên.

_________________________________________________

JĂNGX 2: TRAOR MÔNGL YANGL QƠƯ ZUSBÀI 2: VỀ THĂM QUÊ

I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Paor: Txôngr! caox môngl yangl qơư zus tuôx thâuk tưs ?

Chúng! Cậu về quê lên khi nào ?Txôngr: Nangs cur nhuôr tuôx.

Mình mới lên hôm qua.Paor: Môngl cêr đêz puôk txus sar ?

Đi đường xa có mệt không ?Txôngr: Tsi txus, hax tsênhl gruôs tuôx.

Không mệt, mà còn thấy khoẻ ra.Paor: Viv uô changl ?

Vì sao thế ?Txôngr: Viv traor njiz haz tâu đrus cưr bơưl uô si!


51


Vì lại được gặp và được chơi cùng các bạn đây !Miv: Nhaoz qơư zus puôk laov jêv ?

Ở quê có vui không ?Txôngr: Laov jêv hưngr ! Cur traor tâu njiz ntâu lênhx fôngx zưl.

Vui lắm ! Mình được gặp lại nhiều bạn bè cũ.Miv: Puôz fôngx zưl cơưv ntơưr puôk hênhr ?

Các bạn ấy học tập có giỏi không ?Txôngr: Puôz fôngx zưl heir tsi tangz cơưv ntơưr hênhr hax tsênhl uô vênhx

ziv hênhr.Các bạn ấy không những học giỏi mà còn giỏi múa hát.

Paor: Uô chăngl caox pâuz tâu ?Làm sao cậu biết được ?

Txôngr: Puôz hu cur đrus uô kê shâuv vênhx ziv max!Các bạn mời mình cùng tập múa hát mà !

Lao: Tsênhz tas laov jêv hưngr !Thật thế vui quá nhỉ !

II. Tưx lul - Từ ngữ:traor môngl : về quê lên njiz: gặp gỡnhaoz đrangv: ở dưới quê fôngx zưl (cưr bơưl): bạn bècêr đêz đường xa uô cê shâuv: cùng tậptxux sar mệt Hu: mời(gọi)gruôs khoẻ hênhr : Giỏiqơư zus: Quê ( nơi sinh)III. Lu lul njâu - Mẫu câu:

- Caox môngl yangl qơư zus puôk laov jêv? Cậu đi về quê có vui không?

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Hlôngr tưx “ndê” bâuv têx tưx lul “tuôx, txus” hâur têx lu lul chêx nor: Thay từ “lên” bằng các từ “về, tới, đến” trong câu sau:

- Mình mới từ quê lên chiều hôm qua.- Mình mới từ quê lên………hôm qua.- Mình mới………………….sáng nay.- Mình mới………………….tối hôm qua.

2. Zôngv txux txuôk “tsi tangz…max hax” heik têx lu lul chêx nor: Dùng cấu trúc “không những (chẳng những), …mà còn…”nói các câu sau:

- Ở vùng cao con ngựa……..dùng để cưỡi………..dùng để thồ hàng.- Anh Lềnh…………..hát hay………….thổi kèn giỏi.- Trong rừng…………..có nhiều gỗ quý……………..có nhiều thú quý.- Mỉ và Lao…………….chăm học……………chăm làm.


52


- Mẹ Lao…………làm nương giỏi………….làm ruộng giỏi.3. Zôngv txux txuôk “zêv….zêv…” cha hlôngr trâu txux txuôk “tsi tangz…max hax…” hâur têx lu lul chêx nor: Dùng cấu trúc “vừa…vừa” thay cho cấu trúc “không những…mà còn…” trong các câu sau:

- Páo không những nói giỏi tiếng Mông mà còn nói giỏi Tiếng việt.- Nhà em ………… nuôi gà …………….. nuôi bò nuôi dê.- Bộ váy áo của phụ nữ mông………..đẹp……rất bền.- Chị Thào Mị ……… se lanh giỏi …….. thêu váy rất đẹp.

_____________________________________________

JĂNGX 3: NUR NJÊL BÀI 3: CÂU CÁ


Vư: Hnuz nor cangr caz, caox caz môngl tsi? Hôm nay chủ nhật, cậu có đi đâu không ?Fênhx: Cur shangr môngl nur njêl. Mình định đi câu cá.Vư: Zaos ntux lul năngs mak uô chăngl? Nếu trời mưa thì sao ?

Fênhx: Tsi tâu uô, tangz hnuz nor zaos cangr caz pêz môngl tang cil, tsâu ntux pêz lê uô jăngx shâuv tuz tâu max. Chưa làm , nhưng hôm nay là chủ nhật bọn mình đi buổi sáng, chiều tối chúng mình làm bài tập cũng được.Lênhx: Muôx iz jăngx xangv qaor, cur xangr tuôx nus mêx.


53

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Fênhx: Zaos lul năngs zâu mak cur tưz môngl. Nếu trời mưa nhỏ thì mình vẫn đi.Vư: Cur đrus caox môngl haz cax! Mình cùng đi với cậu nhé!.Fênhx: Uô lês max! Caox hu bơưl Lênhx seiz nưl caz môngl. Được thôi! Cậu bảo bạn Lềnh xem bạn ấy có đi không.Lênhx: Cur shangr môngl tangz tsi tâu uô jăngx shâuv. Tớ muốn đi nhưng chưa làm bài tập.

II. Tưx lul - Từ ngữ:Xangr (tuôr tênhv) địnhNur njêl câu cáZuôr vẫnZuôr tênhv vẫn cứZuôr tsuv vẫn phảiHnuz cangr caz: Ngày chủ nhậtShangr: Muốn ( nghĩ)Tang cil: Buổi sangTsâu ntux: Tối ( Chiều tối)

Có một bài toán khó, mình định đến hỏi các bạn.

Vư: Pêz môngl nur njêl, iz tsangl lul pêz lê uô lak. Bọn mình đi câu cá, tí nữa về bọn mình mới làm thôi.Lênhx: Zaos lês pêz môngl lak. Thế chúng mình đi thôi.

Uô cê môngl cùng đitaol chờtxâuk naox đủ ăntsi tsơưs không kémjăngx xangv qaor bài toán khóIz tsangl: Tí nữa

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Hnuz nor pêz môngl nur njêl..

Hôm nay chúng mình đi câu cá.

IV. Cxaoz shix - luyện tập:1.Zôngv têx txux txuôk “zaos…..mak…”, “tangz”, “tangz mak” cha heik têx lu lul trơưk kâur: Dùng các kết cấu “nếu…thì”, “nhưng”, “nhưng” để nói các câu theo mẫu:

Kâur (Mẫu 1): - Zaos ntux năngs lul zâu mak cur zuôr tênhv môngl nur. Nếu trời mưa nhỏ thì mình vẫn đi câu.

- ...........trời không mưa ...................chúng ta sẽ đi chơi.- ...........ngày mai em không bận ................ hai chị em mình sẽ đi chợ.- ...........chưa học xong bài ................... không nên đi chơi.

Kâur (Mẫu 2): - Cur zơưv côngz tưz lâul tangz cur zơưv hax tsênhv muôx zus. Tuy ông tôi đã già nhưng ông tôi vẫn còn khoẻ.

- Tuy có nhiều bài tập / chúng tôi vẫn đi câu cá.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

54


- Tuy Lả còn nhỏ tuổi / Lả múa xoè rất đẹp.- Tuy chị Thào Mị đã thôi học / chị vẫn thường xuyên đọc truyện.

Kâur (Mẫu 3): - Cêr blas tangz mak Paor tuz môngl cơưv ntơưr huv sik.. Mặc dù đường trơn nhưng Páo vẫn đi học đúng giờ.

- Chung mới lên vùng cao ...................Chung nói tiếng Mông đã thành thạo.- Mẹ tôi rất bận ................................ lúc nào mẹ tôi cũng vui vẻ.- Chúng tôi ở vùng cao ...................... chúng tôi vẫn luôn được xem phim.

2. Txuôk têx tưx lul hâur ndêx hangx trâu qơư khôngv têx lu lul cuôs huv gâuk: Dùng các từ ngữ ở trong khung điền vào chỗ trống của câu thích hợp:

- Tuy trời chưa sáng nhưng……………… - Mặc dù bận làm nương nhưng...................

- Nếu trời không mưa thì…………………

- Tuy đã già nhưng……………………….

- Mặc dù đã dùng hai năm nhưng…………

Nếu uống nước lã thì…………………….

____________________________________

JĂNGX 4: CXUÔ ZANGV PĂNGX BÀI 4: CÁC LOẠI HOA


Meir: Nhaoz caox têz qơư muôx têx zangv păngx đăngz tsiz ? Ở quê bạn có những loại hoa gì ?Vangz: Cur têz qơư muôx : păngx laz, păngx đăngx , păngx txir đuôx, txir khơưz….

Meir: Cur tsuô nhav păngx txir đuôx, ziz viv shangr txus tsaz păngx txir đuôx tơư jông gâux thêv. Tớ thích hoa đào, vì sắp đến tết hoa đào nở rất đẹp.Miv: Păngx txir khơưz tuz yênhx gâux


55

cặp sách của Mỉ vẫn như mới

mắt bà tôi vẫn còn rất sáng

sẽ bị đau bụng

bố tôi vẫn thường đi săn

mẹ tôi đã thức dậy

em sẽ đi chợ với mẹ

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Ở quê mình có hoa hồng, hoa cúc vàng, hoa đào hao mận…Meir: Caox nhav zangv păngx tưs đuô ? Cậu thích hoa gì nhất ?Vangz: Cur nhav păngx laz. Mình thích hoa hồng nhất.Miv: Păngx laz puôk tsư hăngz ? Hoa hồng có thơm không ?Vangz: Păngx laz hênhr tsư hăngz. Hoa hồng rất thơm.


xêv jangv màu sắctrêr păngx bông hoatsaoz păngx cây hoableik păngx cánh hoapăngx txir đuôx hoa đàopăngx txir khơưz: hoa mậnpăngx laz hoa hồngpăngx sur nhês hoa cúc

max. Naox tsaz păngx txir khơưz tơư pur vangx, uô pêz Hmôngz lês laov jêv đuô. Hoa mận cũng rất đẹp. Ngày tết hoa mận nở đầy vườn, làm cho tết người Mông thêm vui.Vangz:Zaos, păngx txir đuôx thaz păngx txir khơưz zaos aoz zangl păngx ntao bê pê têz qơư. Đúng, hoa đào và hoa mận là hai loại hoa nổi tiếng ở quê chúng mình.

Păngx cuz yik hoa senPăngx mêv cuêv hoa huệTsư hăng thơmLaz tsuôl hồng nhạtLaz đỏđơưz trắngtsaz: tếtyênhx gâux: đẹp

III. Lu lul kâur - mẫu câu: Kâur( Mẫu):- Caox têz qơư muôx zangv păngx tưs ? -Quê cậu có những hoa gì?

- Caox nhav zangl păngx tưs đuô?. - Cậu thích hoa nào nhất?

IV. Cxaoz shix - Luyện tập1. Heik bê têx zangv păngx caox pâuz:

Kể tên những loài hoa mà em biết:- Hoa hồng…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2. Nrar têx tưx tơư xêv zangv cha heik txâuk lu lul: Tìm các từ chỉ màu sắc để nói đủ câu:

- Hoa huệ màu trắng- Hoa mận màu …- Lá cờ màu …- Ngôi sao màu …- Hôm nay em mắc áo màu …

3. Nzênhr têx tưx chêx nor uô lul Hmông: Dịch các từ sau đay sang tiếng Hmông:


56


- Đo đỏ- Xanh xanh- Tim tím- Hồng hồng- Trăng trắng

______________________________________________

JĂNGX 5: YUÔX SÊV (ZÊX) TÔNGX VAI BÀI 5: CHÈ TÙNG VAI

I. Yaoz ( Đọc)

Tôngx Vai zaos iz luz xar (suiv) muôx ntâu Hmôngz, Chu. Taox trôngz saz plâuz cheix phuôz mfông đơưz. Kreir cao muôx ntâu yuôx sêv (zêx).

Tùng Vài là một xã có nhiều người Mông, người Dao. Đồi núi cao, bốn mùa mây phủ trắng. Nơi đây có nhiều chè.


57


Yuôx sêv (zêx) tuôx njuôz maol nhôngk yênhx plangl pur trôngz hangr, têx ntus vangx, ntus cêr muôx têx tsaoz lux saz, zuôr tuôv nteir cxax đê tâu. Aoz lênhx iz hnuz zuôr trâu saz cxax đê tangv iz tsaoz. Tôngx Vai yuôx sêv (zêx) muôx ntâu lik ntâu, kăngz zêv kăngz.

Nhaoz nor, yuôx sêv (zêx) uô tru cxuô lênhx bluô nux. Khaov muôx yuôx sêv ( zêx) ntâu, zis zis tưz pangv tâu chuôz zênhx zôngv: Tênhr trôngz, jêx phưx, ntâuz txeix… cheix đê yuôx sêv (zêx) nhaoz Tôngx Vai tsênhz lao six laov jêv.

Chè lên xanh mơn mởn thành từng núi đồi, đầy thung lũng, quanh vườn, ven lối đi, có những cây to cao phải bắc thang mới hái được. Hai người hái một ngày phải gắng sức lắm mới hết một cây. Chè Tùng Vài nhiều ơi là nhiều, ngon ơi là ngon.

Ở đây, chè làm cho mọi người giàu lên, nhờ có nhiều chè mà mọi nhà đã mua sắm khá đủ tiện nghi trong nhà: Đồng hồ, phích nước, vải hoa. Mùa hái chè ở Tùng Vài thật là náo nhiệt.

II. Tưx lux - Từ ngữ:

Yuôx sêv ( zêx): Chè bluô nux: giàu có Phuôz mfông đơưz mây phủ trắng sir jus gắng sức njuôz xaz xanh mơn mởn tưx zông đồ dùng hangx hàng muôl yangr mua sắm njưx đẩy laov jêv náo nhiệt jêx phưx: phích nước tênhr tsôngz đồng hồ ntâuz txeix: vải hoa cheix: mùa tưx zôngl: Đồ dung Trâu saz: Tập trung ( cố gắng) Tuôv nteir: Bắc thang Khaov muôx: Nhờ có Uô luôv: Buôn bánIII. Lu lul kâur ( Mẫu câu)

- Yuôx sêv chaos uô đangz tsi?- Trồng chè làm gì?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Têz lul lơưr nôiv jôngs jăngx cơưv:Trả lời theo nội dung bài học:- Yuôx sêv chaos kreir tưs? - Chè trồng ở đâu?- Tôngx vaix muôx zangl mênhx cxưx tưs?- Tùng vai có những dân tộc nào?


58

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Chaos yuôx uô đangz tsi?- Trồng chè để làm gì?- Chaos yuôx nênhs Tôngx vai tâu đangz tsi?- Trồng chè người Tùng vai có được cái gì?2. Heik lơưr kâur: Nói theo mẫu Kâur ( Mẫu): - Chaos yuôx nênhs Tôngx vai lês bluô nux. - Trồng chè người Tùng Vai mới giàu có. - Trồng ngô................................................... - Uô luôv ......................................................3. Shuv sâu txix : Yuôx sêv ...zêv kangz. Tập viết từ: Chè.......là ngon.

____________________________________________________

JĂNGX 6: JĂNGX LUL NHAOZ YANGR ĐRAOX TSAOS NHUXBÀI 6. CHUYỆN Ở BÃI CỎ THẢ TRÂU



59

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Txôngr: Nor zaos tul nav nhux lak tul nhuôs nhux?

Đây là con bò mẹ hay là con bê?Vangx : Nor zaos tul nav nhux.

Đây là con bò mẹ. Txôngr: Tul tưs lux đuô tul tưs?

Con nào to hơn?Vangx : Tul nav nhux lux đuô tul nhuôs nhux .

Con bò mẹ to hơn. Txôngr: Tiv puôk zaos tul txir nhux?

Kia có phải là con bò đực không?Vangx : Zaos, tiv zaos tul txir nhux lak.

Đúng rồi, kia là con bò đực đấy. Txôngr: Tul txir nhux kreir tâu pux tsơưs shôngs?

Con bò đực đấy được bao nhiêu tuổi?Vangx : Tul txir nhux kreir tâu aoz shôngs, huôl nor tsênhl zaos six

muôx đangl jus.Con bò đực này được hai tuổi, bây giờ nó đang thời gian sung sức.

Txôngr: Fưz nhux ntơưv, tul tưs traos đuôs.Trong đàn bò này con nào béo hơn?

Vangx : Tul nhux đuz tiv caos traos đuôs.Con bò đen bên kia béo hơn.


- Nav nhux: Bò mẹ- Nhuôs nhux: Bò con ( Con bê)- Lux: To- Zâus: Bé ( Nhỏ)- Tiv: Kia- Lak: Hay, hay là- Txir nhux: Bò đực- Fơưs tưl: Trâu đực

- Pux tsơưs shông: Bao nhiêu tuổi- Kreir: Kia ( Này)- Huôl nor: Bây giờ- Đangl jus: Sức khỏe - Fưz: Đàn- Traos : Béo- Nzâus: Gầy- Đuz: Đen


60


- Tul nhux đang: Con bò- Tul nhux tưv: Con trâu.- Đuô: Hơn- Ntâu: Nhiều- Tsơưs: ít- Bâuv: Bằng- Saz: Cao- Kêv: Thấp- Lu: Ngắn- Ntêr: Dài

- Đăngx: Vàng- Txaix: Hoa ( Màu khoang)- Laz: Đỏ- Khưr hênhr: Làm giỏi ( Lao động giỏi)- Gruô: Chăm ( Chăm chỉ)- Muôx naox, muôx tsê: Có của ăn của để- Iz huôv: Tất cả ( cả hai)- Shux xênhz hênhr: Học sinh giỏi- Kangz shông: Cuối năm

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Tul nhux tưs zaos nav nhux? - Con bò nào là bò cái ( Mẹ)?- Tul nhux nor zaos nav nhux.- Con bò này là con bò cái( mẹ).- Tul nhux tưs traos đuô?- Con bò nào béo hơn?- Tul nhux đuz traos đuô.- Con bò đen béo hơn.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Zôngv têx tưx "đuô" " bâuv" " saz" " kêv" cxangz trâu qơư khôngv:Dùng các từ " hơn" " bằng" " cao" " thấp" điền vào chỗ trống.- Đàn bò này, số bò cái ................số bò đực.- Số bê con đàn bò kia.................số bê con đàn bò này.- Đàn bò này béo....................đàn bò kia.- Đàn bò này gầy....................đàn bò kia.- Bạn Hòa ..................hơn bạn Mỉ. Nhưng bạn Hòa lại ..........hơn bạn Sùng.2. Tâu têx tưx thaz tru hâur chêx yênhx iz lu lul hoanx yênhx. Tìm từ thêm vào các câu sau cho thành câu hoàn chỉnh.( Hoàn thành bằng tiếng Hmông)- Anh tôi làm..................nên nhà tôi có của ăn của để.


61

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Anh Páo nuôi tốt nên con bò của anh ấy rất............còn con bò nhà anh Vàng thì .............- Vàng và Páo đều rất chăm chỉ nên cuối năm cả hai đều được........................- Cô giáo em rất đẹp, mẹ em cũng......................nhưng mẹ thấp ............cô giáo.

______________________________________________


62


CHỦ ĐỀ IV ( TSÊNHV NJAZ IV)SIX CHÊNHZ - THỜI GIAN

JĂNGX 1 : SIX CHÊNHZBÀI 1: THỜI GIAN

I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Meir txair: Mêr nxeik, tang cil caox môngl cơưv ntơưr nzur lak lis?

Con gái, sáng mai con đi học sớm hay muộn?Meir : Tang cil, cur môngl nzur thêv Txair ax!

Sáng mai, con đi học sớm lắm Bố ạ! Meir txair: Pux tsơưs tênhr caox môngl, cha cur hak caox nav uô yeik

nzur tru caox naox .Mấy giờ con đi, để bố bảo mẹ con nấu cơm sángcho con ăn.

Meir : Txair ax! Shux thangx nhaoz đêz. Nyei plâuz tênhr cur txơưv môngl lês ndangr chuô six cơưv.Bố à! Trường ở xa. Chắc bốn giờ con phải đi thì mới kịp giờ

lớp.Meir txair: Tangr su, pux tsơưs tênhr caox shêv cơưv ax Meir?

Buổi trưa, mấy giờ con tang học?Meir : Txair ax! Câuv iz tênhr cxei, lês shêv cơưv.

Bố ạ! Mười một giờ rưỡi mới tan học.Meir txair: Zaos lês, iz tsangl tsâu ntux caox puôk mangx uô đangz tsis?

Thế, tối nay con có bận cái gì không?Meir : Hmao nor cur tsênhv mangx yangz shuv ntơưr, lưv caz pêz

khaor ntơưr lak.Tối nay con còn phải ôn bài, tuần sau chúng con thi rồi.

Meir txair: Zaos lês, môngl pưk lak. Nhaoz cil hax tsênhl sơưr nzur môngl cơưv.Thế đi ngủ đi. Ngày mai còn dạy sớm đi học.


- Mêr nxeik: Con gái- Tang cil: Ngày mai

- Pux tsơưs shông: Bao nhiêu tuổi- Shêv cơưv: Tan học


63


- Nzur: Sớm- Lis: Muộn- Pux tsơưs tênhr: Mấy giờ( Bao nhiêu giờ )- Uô yeik: Nấu cơm sáng- Nhaoz đêz: Ở xa- Nyei: Sợ ( phải)- Plâuz tênhr: Bốn giờ- Txơưv môngl: Là đi ( phải đi)- Ndangr chuô: Mới kịp- Six cơưv: Giờ học ( Vào lớp)- Tangr su: Buổi trưa- Tênhr: Giờ

- Câuv iz: mười một- Iz changl: Một lúc, một tí- Tsâu ntux: Tối- Mangx: Bận- Hmao nor: Đêm nay, tối nay- Yangz shuv ntơưr: Ôn bài ( Ôn tập)- Lưv caz: Tuần sau - Khaor ntơưr lak: Thi rồi- Nzuôr muôs: Rửa mặt- Nzuôr hnar ( cxuôv hnar): Đánh răng- Naox yeik: Ăn sáng- Môngl cơưv ntơưr: Đi học

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Tang cil caox môngl cơưv ntơưr nzur lak lis? -

Sáng mai con đi học sớm hay muộn?- Tang cil, cur môngl nzur thêv .- Sáng mai, con đi học sớm lắm.- Hmao nor caox puôk mangx uô đangz tsis?- Tối nay con có bận cái gì không?- Hmao nor cur tsênhv mangx yangz shuv ntơưr.-Tối nay con còn phải ôn bài.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Chiv chir hak chaor hux lưv zul yangx uô hâur iz hnuz: Tự kể những việc mình thường làm hàng ngày.- Sáng dậy tôi..................................- Buổi trưa.......................................- Buổi chiều.....................................- Buổi tối.........................................2. Shuv suôr txix iz txus câuv: Tập đếm từ một đến mười. Iz, aoz, pêz, plâuz, tsiz, trâu, shang, ziv, chuôx, câuv


64

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ 1, 2 ,3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.3. Shuv phênhz zix têx lu lul chêx nor tâu lul Hmôngz. Tập dịch những câu sau sang tiếng Hmông.- Buổi sáng, buổi tối, buổi trưa, buổi chiều.- 1 giờ, 2 giờ, 3 giờ, 4 giờ, 5 giờ, 6 giờ, 7giờ, 8 giờ, 9 giờ, 10 giờ.- Máy có ý thức đi học rất sớm.- Máy rất chăm chỉ học học tập.- Máy học rất giỏi.

_________________________________________________


65


JĂNGX 2: HNUZ, HLI, SHÔNG.BÀI 2. NGÀY, THÁNG, NĂM I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Txôngr: Nav ax! Hnuz nor pêz tâu cơưv lul xangl six chênhz: Hnuz, hli,

shông.Mẹ ạ! Hôm nay chúng con được học tính thời gian: Ngày, tháng, năm.

Nav: Zaos lê, cur tưr caox pâu: iz hnuz muôx pê tsơưs tênhr, iz hli muôx pê tsơưs hnuz, iz shông muôx pê tsơưs hli?Thế mẹ đó con: Một ngày có bao nhiêu giờ, một tháng có bao nhiêu ngày, một năm có bao nhiêu tháng.

Txôngr: Zôngx ziv max. Iz hnuz muôx nênhv gâuv plâuz tênhr, iz hli muôx nênhv gâuv ziv txu pêz châu iz hnuz, iz shông muôx câuv aoz luz hli.Dễ thôi. Một ngày có hai mươi bốn tiếng, một tháng có từ hai mươi tam đến ba mươi mốt ngày, một năm có mười hai tháng.

Nav: Caox suôr câuv aoz luz hli tưs cur nus seiz?Con đếm mười hai tháng cho mẹ nghe xem naox?

Txôngr: Luz iz hli: Tháng một Luz aoz hli: Tháng haiLuz iz hli: Tháng ba Luz aoz hli: Tháng tưLuz iz hli: Tháng năm Luz aoz hli: Tháng sáuLuz iz hli: Tháng bẩy Luz aoz hli: Tháng támLuz iz hli: Tháng chín Luz aoz hli: Tháng mườiLuz iz hli: Tháng mười một Luz aoz hli: Tháng mười hai

Nav: Mêr tuz, môngl shux thangx cơưv shuv tâu ntâu zangl zuôr sir zus six shênhx cơưv cuô hênhr muô, cha taov kangz muôx tsưr ziv uô naox.Con trai, đến trường học được nhiều thứ phải cố gắng học cho giỏi để sau này có kiến thức mà làm ăn.

Txôngr: Uô lê max nav! Cô zaos tuz kra pêz uô lê thaz.Vâng ạ! Cô giáo cũng dạy chúng con như thế.

II. Tưx lul( Từ ngữ ).______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

66


- Six chênh: Thời gian- Hnuz: Ngày- Hli: Tháng- Shông: Năm- Iz caz: Một tuầnLuz iz hli: Tháng một Luz aoz hli: Tháng haiLuz iz hli: Tháng baLuz aoz hli: Tháng tưLuz iz hli: Tháng năm Luz aoz hli: Tháng sáuLuz iz hli: Tháng bẩy Luz aoz hli: Tháng támLuz iz hli: Tháng chínLuz aoz hli: Tháng mườiLuz iz hli: Tháng mười một Luz aoz hli: Tháng mười hai- Câuv iz: mười một- Câuv aoz: mười hai

- Câuv pêz: mười ba- Câuv plâuz: Mười bốn - Câuv tsiz: mười năm- Câuv trâu: mười sáu- Câuv shangs : mười bẩy- Câuv ziv: Mười tám- Câuv chuôx: Mười chín- Nênhv gâuv: Hai mươi- Nênhv gâuv iz: Hai mươi mốt - Nênhv gâuv aoz: Hai mươi hai- Nênhv gâuv pêz: Hai mươi ba- Nênhv gâuv plâuz: Hai mươi tư- Nênhv gâuv tsiz: Hai mươi năm- Nênhv gâuv trâu: Hai mươi sáu- Nênhv gâuv shangs: Hai mươi bẩy- Nênhv gâuv ziv: Hai mươi tám- Nênhv gâuv chuôx: Hai mươi chín- Pêz châu: Ba mươi - Pêz châu iz: Ba mươi mốt

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Iz luz hli muôx pê tsơưs hnuz?- Một tháng có bao nhiêu ngày?- Iz shông muôx pê tsơưs luz hli?- Một năm có bao nhiêu tháng?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Shuv heik chaor hnuz nhaoz iz caz: Tập nói các ngày trong tuần.- Hnuz caz aoz: Ngày thứ hai. Hnuz caz..............: Ngày thứ .........- Hnuz caz ........: Ngày thứ ....... Hnuz caz ............: Ngày thứ ........- Hnuz caz ........: Ngày thứ ....... Hnuz caz ...........: Ngày thứ ........- Hnuz cangr caz ( Guôv khư): Ngày chủ nhật2. Têz têx lu lul chêx nor:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

67

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Trả lời các câu hỏi sau:Kâur ( mẫu)a. Một ngày có bao nhiêu giờ? - Iz hnuz muôx nênhv gâuv plâuz tênhr?

( Một ngày có hai mươi bốn giờ)- Một tuần có bao nhiêu ngày? -...............................................................- Một tháng có bao nhiêu tuần ? -...............................................................- Một năm có bao nhiêu tháng? -...............................................................b. Trả lời các câu hỏi sau:- Năm học mới thường khai giảng vào ngày, tháng nào?- Trong một tuần được nghỉ học mấy ngày?- Trong một năm học được nghỉ mấy đợt? Là đợt nào?

____________________________________________________


68


JĂNGX 3: ĐEIV LIXBÀI 3. TỜ LỊCH

I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Txôngr: Nor zaos đangz tsi nir?

Đây là cái gì nhỉ?Vangx : Ôx! Zaos iz đeiv lix max.

Ồ! Là một tờ lịch mà. Txôngr: Zaos lênhx tưs lê nir?

Là của ai nhỉ?Cô zaoz: Zaos cur lê, hnuz nor cur kra mêx seiz lix.

Của cô đấy, hôm nay cô sẽ dạy các em xem lịch. Cô zaoz: Txôngr! Caox seiz lix seiz hnuz nor zaos hnuz tưs?

Chúng! Em xem lịch xem hôm nay là ngày nào( ngày bao nhiêu)?

Txôngr: Hnuz nor zaos hnuz câuv tsiz shang hli.Hôm nay là ngày mười năm tháng bẩy.

Cô zaoz: Vangx! Caox heik seiz caz nor zaos caz pux tsơưs lu shang hli.Vàng! Em nói xem tuần này là tuần thứ mấy của tháng bẩy.

Vangx : Caz nor zaos caz tiv pêz luz shang hli.Tuần này là tuần thứ ba của tháng bẩy.

Cô zaoz: Mêx heik seiz hnuz nor zaos tul tsax đangz tsi?.Các em nói xem hôm nay là ngày con giáp gì?

Miv: Hnuz nor zaos kaz hnuz.Hôm nay là ngày dậu.

Cô zaoz: Hnuz nor pêz shux cơưv thơưx hênhr, cô zaoz kruô Txôngr, Vangx thaz Miv muôx sir jus ntâu.Hôm nay lớp mình học rất tốt, cô khen Chúng , Vàng và Mỉ có nhiều cố gắng.


69

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ II. Tưx lul( Từ ngữ ).

- Đeiv lix: Tờ lịch- Hênhr thêv, thơưx hênhr: Rất giỏi, giỏi quá.- Nir: nhỉ- Caz nor: Tuần này- Tul tsax: Con vật ( con giáp)- Nhaoz ci: Ngày mai- Nangs: Hôm qua- Nhaoz đrâu( nênhs): Ngày kia- Lưv ( đhâu caz): Tuần tới ( Tuần tiếp, tuần thứ hai)- Sangz caz: Tuần thứ ba- Xaz iz: Mồng một- Xaz aoz: Mồng hai

- Xaz pêz: Mồng ba - Xaz plâuz: Mồng bốn- Xaz tsiz: Mồng năm- Xaz trâu: Mồng sáu- Xaz shang: Mồng bẩy- Xaz ziv: Mồng tám- Xaz chuôx: Mồng chín- Xaz câuv ( Câu): Mồng mười- Kaz: Gà ( Dậu) - Đêr : Chó ( Tuất)- Buô: Lơn ( Hơi) - Nangl: Chuột(Tý)- Nhux: Trâu(Sửu) - Tsôr: Hổ ( Dần)- Luôr: Thỏ ( Mão) - Jăngx: Rồng(Thìn)- Năngz: Rắn ( Ty.) - Nênhl: Ngựa (Ngọ)- Zangx: Dê ( Mùi) - Laz: Khỉ ( Thân)

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Hnuz nor zaos hnuz pê tsơưs?- Hôm nay là ngày nào (bao nhiêu)?- Nangs zaos tul tsax đangz tsi?- Hôm qua là ngày con giáp nào?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Uô lul Hmông yaoz chaor hnuz chêx nor Đọc bằng tiếng Hmông các ngày dưới đây:- Ngày mồng một - Ngày mồng hai- Ngày mồng ba - Ngày mồng bốn- Ngày mồng năm - Ngày mồng sáu- Ngày mồng bẩy - Ngày mồng tám- Ngày mồng chín - Ngày mồng mười

2. Shuv phênhz zix têx lu lul chêx nor tâu lul Hmôngz:. Tập dịch các câu sau đây sang tiêng Hmông


70


- Hôm nay là ngày hai mươi tháng mười.- Hôm nay là ngày hai mươi sáu tháng mười.- Hôm nay là ngày hai mươi ba tháng mười một.- Hôm nay là ngày hai mươi tháng bẩy.- Hôm nay là ngày mười năm tháng mười hai.- Hôm nay là ngày hai mươi tám tháng chín.- Hôm nay là ngày hai mươi chín tháng mười.- Hôm nay là ngày mồng một tháng tư.

3. Sâu têz lul nus: Viết trả lời câu hỏi:Kâur ( Mẫu); - Hnuz nor zaos hnuz xaz tsiz, shang hli.

- Hôm nay là ngày 5 tháng 7.

- Nangs zaos..... ...............................................Hôm qua là.....................................................- Nhaoz ci zaos.................................................Ngày mai là....................................................

____________________


71


JĂNGX 4: PLÂUZ CHEIXBÀI 4. BỐN M ÙA

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)NTUX YAZ

Txus ntux yaz, ntux sur sao, đraox tsuôs, ntông jôngr hlangr plôngx njuôz xaz. Păngx txir đuôx, txir khơưz tơưs đơưz pâu pur trôngz, pur hangr. Cxuô lênhx sir phangz, laov jêv đha tsaz, grâu taox.

Mùa xuân đến, thời tiết ấm áp, cây cối đâm trồi nảy lộc xanh ngát. Hoa đào, hoa mận nở trắng đồi núi. Mọi người vui vẻ, phấn khởi vui tết, vui lễ hội Gầu Tào.

NTUX SURCheix ntux sur, yangr ntux cuz tês uô cuz. Yangr tangl tsuô txu têx caoz

năngs luz. Năngs lul, paoz cưk thaz blêx luz jông njuôz xaz. Lênhx lênhx sir phangz môngl uô lax, uô têz taol sâu ntâu yangr.

Mùa hè, trời nắng nóng. Hết nắng là những cơn mưa. Mưa xuống làm cho ngô, lúa tốt xanh rờm. Người người vui vẻ làm ruộng làm nương chờ mùa bội thu tới.

NTUX LANGXCheix ntux langx, ntux langx nzas. Pêl trôngz, đrangl hangr cxuô zangl

blôngx đăngx vao, paov ntux tsâu shangr txu.Mùa thu, tiết trời mát mẻ. Trên núi, dưới núi các loại lá cây đang chuyển

màu vàng, báo hiệu mùa đông sắp tới.NTUX TSÂUX

Ntux tsâux, ntux nao njiv. Cxuô zangl blôngx jênhs tangl. Phuôz phôngz hâur taox, jêx jaol. Cxuô lênhx vêx vaos ntus chuz thangv pêv.

Mùa đông, tiết trời lạnh giá. Cây cối rụng hết lá. Núi đồi, làng bản chìm trong sương mù. Mọi người ngồi quanh bếp lửa chuyện trò. II. Tưx lul( Từ ngữ ).

- Ntux yaz: Mùa xuân - Tangl: Hết______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

72


- Ntux sur: Mùa hè- Ntux langx: Mùa thu- Ntux tsâux: Mùa đông- Sur sao: Ấm áp- Đraox tsuôs: cây cỏ- Ntông jôngr: rừng cây ( Cây cối)- Hlangr blôngx: Mọc lá ( Đâm chồi nảy lộc)- Njuôz xaz: Xanh tươi, xanh rờm, xanh ngát- Păngx: hoa- Txir đuôx: Đào ( Cây đào)- Txir khơưz: Mận ( Cây mận)- Tơưs: Nở- Đơưz pâu: Trắng ( trắng muốt)- Pur : Đầy- Trôngz: núi- Hangr: Thung lũng ( chân núi)- Đha tsaz: Vui tết- Grâu taox: Gầu tào (lễ hội gầu tào)- Yangr ntux: trời nắng ( nắng)- Cuz: nóng- Cuz tês uô cuz: Nắng nóng (nóng bức)

- Caoz năngs: Cơn mưa- Luz: Lớn- Năng lul: Mưa (mưa xuống)- Paoz cưk: Ngô- Blêx: Lúa- Lênhx lênhx: Người người- uô lax, uô têz: Làm ruộng, làm nương- Taol: Chờ- Sâu ntâu yangr: Bội thu- Langx nzas: Mát mẻ- Pêl trông, đrangl hangr: Trên núi, dưới núi.- cxuô zangl: mọi thứ, các loại.- Đăngx : Vàng - Paov: báo - Shangr txu: Xắp đến - Nao njiv: Lạnh giá- Jênhs tangl: Rụng hết- Phuôz phôngz: Sương mù (mây) che.- Jêx jaol: Làng bản- Vêx vaos: Vây quanh, ngồi quanh- Ntus chuz: Bên bếp - thangl pêv: Nói chuyện

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Cheix ntux yaz, sur sao, đraox tsuôs, ntông jôngr hlangr plôngx njuôz xaz. - Mùa xuân đến, thời tiết ấm áp, cây cối đâm trồi nảy lộc xanh tươi.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Têz lul nus: Trả lời các câu hỏi:- Một năm có mấy mùa ? Là những mùa nào? - Mùa xuân tiết trời thế nào?- Hoa đào, mận nở vào mùa nào?______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

73

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Mùa nào có tiết trời nắng nóng?- Cây cối rụng lá vào mùa nào?2. Cxangz têx tưx “ Laz plir” “đơưz pâus” “ njuôz xaz” trâu qơư khôngv chêx nor: Điền các từ “ đỏ thắm” “ Trắng tinh” “ Xanh ngát” vào chỗ trống dưới đây:Kâur (mẫu)- Cây cối xanh ngát.- Hoa đào ................................. - Hoa mận...................................- Lúa, ngô................................. - Tờ giấy....................................3. Txuôk tưx ndêx A tâu ndêx B cuôs huv: Nối cột A với cột B cho thích hợp:

Ndêx A Ndêx B

Ntux yaz Naos njiv

Ntux sur Ntux Langx nzas

Ntux langx Yangr cuz

Ntux tsâux Sur sao

___________________________________________


74


JĂNGX 5: MÔNGL LISBÀI 5: ĐI MUỘN

I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Txôngr: Pux lâul Tsangr ax! Vangx môngl cơưv ntơưr tsi tâu?

Bác Tráng ơi! Vàng đi học chưa?Pux lâul Tsangr : Tsi tâu ax, Vangx nhuôr sơưr, tsênhl nzuôr muôs.

Chưa đâu, Vàng mới dạy đang rửa mặt.Txôngr: Vangx ax! Sei sei lês nhaoz njik lis lơưv lak.

Vàng ơi! Nhanh nhanh lên chốc nữa muộn đấy.Vangx : Mangv mangv iz njik, cur tsênhl tsi tâu naox yeik.

Từ từ một tí đã, tớ còn chưa ăn sáng. Txôngr: Huôv nor tuz shang tênhr lak.

Bây giờ đã bẩy giờ rồi.Vangx : Zaos lês, pêz môngl lak.

Thế chúng mình đi đi.Cô zaoz: Txôngr haz Vangx uô changl tangr nar mêz lês tuôx, lis câuv

phênhz lak.Chúng và Vàng tại sao tận bây giờ mới đến, muộn mười phút rồi.

Vangx : Cur thaor cô zaoz, zaos vêv cur Txôngr pêz lês tuôx lis. Cô zaoz, caox huôv cur tuôz tus laov lak.Em xin lỗi cô, tại vì em mà Chúng và em mới đến muộn. Cô giáo, cô chỉ phạt một mình em thôi.

Cô zaoz: Tâu lak, tuôx txus lis pâuz cxuv tsơưv tâu lak. Lưv zal tsênhv tuôx lis nas cur huôv hnhăngr layr. Mêz lul shux lak.


75


Thôi được rồi, đến muộn biết lỗi là được rồi. Lần sau còn đến muộn thì cô phạt nặng đấy. Hai em vào lớp đi.

Vangx haz Txôngr: Ơưx! Vâng ạ!


- Môngl lis: Đi muộn- Nhuôr sơưr: Mới dậy- Sei sei: Nhanh nhanh- Nhaoz( iz) njik: Một tí ( chốc)- Lis: Muộn- Lơưv lak: Rồi đấy- Mangv mangv: Từ từ- Tsi tâu: Chưa- Naox yeik: Ăn sáng- Huôv nor tuz: Bây giờ đã- Shang tênhr: Bẩy giờ

- Uô changl: Tại sao ( Vì sao)- Tangr nar: Tận bây giờ- Câuv phênhz: Mười phút- Cô zaoz: Cô giáo- Cur thaor: Em xin ( Xin lỗi)- Vêv cur: Vì tôi- Nzâus: Gầy- Huôv: Phạt, phát...- Huôv cur: Phạt em ( tôi)- Tuôz tus: Một mình- Laov lak: Thôi ( Thôi thôi)- Ơưx: Vâng ạ, ừ.

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Vangx môngl cơưv ntơưr lis. - Vàng đi học muộn?- Vêv uô changl Vangx môngl cơưv ntơưr lis? - Tại sao Vàng đi học muộn?- Vêv Vangx sơưr lis. - Tại Vàng dậy muộn..

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Ntâu chiv " X" tâu têx lu lul zaos. Đánh dấu " X" vào những câu đúng.- Vangx môngl cơưv ntơưr nzur. Vàng đi học sớm.- Vangx môngl cơưv ntơưr lis. Vàng đi học muộn.- Vangx sơưr nzur. Vàng dậy sớm.- Vangx sơưr lis. Vàng dậy muộn.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

76

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________2. Thaz têx lu huv tâu hâur lu lul chêx nor, cuô yênhx iz lu lul txâu. Thêm các từ thích hợp vào các câu sau cho thành câu hoàn chỉnh. Vangx thaz Txôngr ..................lis..............phênhz. Vêv ...............................sơưr Vàng và Chúng ......................muộn............phút. Vì........................................dậy lis. Cô zaoz hak...................................................................Vangx haz Txôngr muộn. Cô giáo nói....................................................................Vàng và Chúng pâuz.....................haz hak tâu cô zaoz.....................................................................biết......................và nói với cô giáo.......................................................................

____________________________________________

JĂNGX 6: THÂUK TƯS BÀI 6: BAO GIỜ


Paor: Caox tâu naox đuô maor cuôv tsi tâu ? Cậu đã bao giờ ăn mèn mén chưa ?Lan: Tsi tâu muôx thâuk tưs cur tâu naox. Chưa bao giờ mình được được ăn.Lôr: Puôk zaos hênhr kăngz lu ? Có phải là rất ngon không ?Paor: Cuiz tinhv lơưk, zaos Hmôngz li maor naox nax hnuz lak max. Tất nhiên rồi, đấy là cơm ăn hàng ngày của người Mông mà.Lan: Nax hnuz, caox tưz naox maor cuôv haz ar Paor? Hàng ngày cậu thường ăn mèm mén à Páo

Paor: Zaos leik. Đúng rồi..Miv: Caz tâu muôx thâuk tưs, mêx tâu naox cuô tâuv? Thế đã bao giờ các bạn được ăn canh đậu chưa?Lôr: Cur tâu naox lak. Cuô tâuv naox thaz maor cuôv mơ kangz thêv. Tớ được ăn rồi. Canh đậu mà ăn cùng với mèm mén thì ngon lắm.Miv: Thâuk tư, mêx đru cur môngl cur tsêr.Cur cuô cur nav uô trâu pêz naox. Bao giờ các cậu cùng tớ về nhà tớ. Tớ bảo mẹ tớ nấu cho chúng mình ăn.

II. Tưx lul - Từ ngữ:tsi muôx thâuk tưs không bao giờtsi caov thâuk tưs chưa bao giờtsi muôx nđuô tưs chẳng lúc nàosiv naox ăn thứkangz lu ngonnqangx tinhv chắc làmaor cuôv: mèm méncuô tâuv: canh đậu

III. Lu lul njâu - Mẫu câu:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

77


- Tsi tâu muôx thâuk tưs cur tâu naox maor cuôv.Chưa bao giờ mình được ăn mèn mén.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx lul “tsi tâu muôx thâuk tưs, tsi muôx thâuk tưs” cha cxaoz shix heik lơưr : Dùng các từ “chưa bao giờ, không bao giờ” để luyện nói theo mẫu:

Kâur (Mẫu):- Bơưl kreir, tsi tâu muôx thâuk tưs tâu naox maor cuôv.

Bạn ấy, chưa bao giờ được ăn mèn mén.

- Không bao giờ bạn ấy ăn mèn mén.- Bạn ấy chưa bao giờ ăn mèn mén.

- Bạn ấy luôn luôn học giỏi.- Bạn ấy chưa bao giờ học giỏi. Chị ấy học tập rất chăm chỉ.- ……………………………. - …………………………….- …………………………… - .............................................. - ………………………….. - .............................................

Anh ta luôn luôn vui vẻ.- …………….......................- …………….......................- …………….......................2. Lơưr kâur têz têx lul nus: Trả lời các câu hỏi theo mẫu:

Kâur(Mẫu): - Caox tâu naox đuô maor cuôv tsi tâu ? Bạn đã ăn mèn mén bao giờ chưa ?- Cur tsi tâu muôx nduô tưs naox maor cuôv. Chưa, mình chưa bao giờ ăn.

- Đã khi nào bạn bị ngã chưa ? Chưa, mình………..bị ngã.- Bạn còn có dịp trở lại vùng cao chưa ? Không, mình………..- Bạn có khi nào chán học không ? Không, mình………... chán học.- Chị ấy có cưỡi ngựa bao giờ chưa ? Chưa, chị ấy…………cưỡi ngựa. - Bạn đã gặp ông ấy lần nào chưa ? Chưa, mình…………..gặp ông ấy.

_________________________________________


78


JĂNGX 7: LUZ TÊNHR TSÔNGZ BÀI 7: CÁI ĐỒNG HỒ

I. Yaoz ( Đọc)

Nor zaos luz tênhr (tênhk) tsôngz. Tênhr tsôngz pheiz yênhx 12 txuô, sâu xôr txix iz txus câuv aoz.

Tênhr tsôngz hax muôx aoz lak pêz tul côngz. Tul công lu hu uô côngz six, tul công ntêr hu uô côngz phênhz, tlul côngz mêr hu uô côngz njeik.

Iz txuô sâu tênhr tsôngz zaos iz six (iz tênhk) tuiv đrus côngz six, zaos tsiz phênhz tuiv đrus côngz phênhz, zaos tsiz njeik tuiv đrus côngz njeik.

Zôngv tênhr tsôngz cha pâuz six chênhz môngl uô naox, uô hâu.

Đây là cái đồng hồ.Đồng hồ được chia thành 12 khoảng, ghi số từ một đến mười hai.

Đồng hồ còn có hai đến ba cái kim. Kim ngắn gọi là kim giờ, kim dài gọi là kim phút, kim nhỏ gọi là kim giây.

Mỗi khoảng trên đồng hồ là một giờ đối với kim giờ, là năm phút đối với kim phút, là năm giây đối với kim giây.

Dùng đồng hồ để biết thời gian đi làm ăn.


luz tênhr tsôngz cái đồng hồ six giờpheiz yênhx chia thành phênhz phútnjeik giây six chênhz thời giantxuô khoảng mêr nhỏsâu (chiv) xôr ghi số tuiv đrus đối vớitul côngz cái kim Ntêr: dàilu: Ngắn

III. Lu lul kâur - Mẫu Câu:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

79


- Côngz lu hu uô côngz six.Kim ngắn gọi là kim giờ.


1. Têz lul nus: Trả lời câu hỏi:

- Đồng hồ được ghi từ số mấy đến số mấy ?- Đồng hồ có mấy kim ? Là những kim gì ?- Mỗi khoảng trên mặt đồng hồ chỉ mấy giờ, mấy phút, mấy giây ?- Dùng đồng hồ để làm gì ?

2. Shuv cuôv tênhr tsôngz txix iz tênhr txus câul aoz tênhr trâu têx lu khênhx chêx nor. Hãy tập vẽ đồng hồ thể hiện từ một giờ đến 12 giờ vào các hình tròn dưới đây..

3. Khaov trâu cxơưr njaz heik têx lu lul chêx nor: Dựa vào gợi ý nói các câu sau:

- Hằng ngày, em dạy lúc…………….(5 giờ 30 phút)- Buổi sáng em đi học lúc……………(7 giờ)- Lớp em vào học lúc……………….. (7 giờ 30 phút)


80


- Lớp em tan học lúc…………………(11 giờ)- Buổi tối em đi ngủ lúc……………...(9 giờ 15 phút)

________________________________________________

CHỦ ĐỀ V ( TSÊNHV NJAZ V)CƠƯV SHUV - HỌC TẬP

JĂNGX 1: SHÂUV CƠƯV NTƠƯV SHUX THANGXBÀI 1. HỌC TẬP Ở TRƯỜNG

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Muôv Miv: Nhaoz shux thangx caox cơưv đangz tsi ax Paor?

Ở trường em học gì hả Páo?Paor : Nhaoz shux thangx cur cơưv shuv nhênhv thaz uô xangl.

Ở trường, em học đọc và học làm tính.Muôv Miv: Caox hax cơưv tsi haz?

Em còn học gì nữa?Paor: Cur hax shâuv sâu tsưv, shâuv cuôv cxuô zangl.

Em còn tập viết chữ, học vẽ các loại.Paor nav: Zaos lês caox puôk nhav cuôv?

Thế con có thích học vẽ không?Paor: Nav ơư! Cur nhav cuôv đuôs leik.

Mẹ ơi! Con thích học vẽ nhất đấy.Paor nav: Mêr tuz uô lês caox tsênhv nhav cơưv tul tsi haz.

Con trai, thế con còn thích học cái gì nữa?


81

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Paor: Cur tsênhv nhav cơưv hu gâux haz.

Con còn thích học hát nữa.Lâul Thaox: Caox puôk pâuz nhênhv, pâuz sâu xa?

Cháu có biết đọc, biết viết không?Paor : Cur pâuz nhênhv haz pâuz sâu max, tsênhl pâuz hu gâux haz.

Cháu biết đọc, biết viết còn biết hát nữa.Lâul Thaox: Zaos lês caox caz pâuz xangv xa?

Thế cháu có biết làm tính không?Paor: Pâuz max. Iz thaz iz zaos trâus.

Biết chứ. Một cộng một bằng sáu.Lâul Thaox: Zaos lês jôngs lak, zuôr sir jus muô mêr tuz.

Thế là tốt rồi, phải cố gắng lên cháu nhé.Paor: Ơưx!.

Vâng ạ!.


- Shâuv cơưv: Học tập- Nhaoz shux thangx: Ở trường- Cơưv: Học- Shuv nhênhv: Học đọc ( Tập đọc)- Cơưv xangv: Học làm tính ( học tính)- Yur kênhx: Thổi khèn- Đha kênhx: Múa khèn.- Ndơưk ntir: Đá cầu

- Luôv đêx: Bơi- Sâu: Viết- Cuôv: Vẽ, viết.- Cxuô zangl: Các thứ, các loại.- Hu gâux: Hát- Ơưx: Vâng ạ!- Pâuz ( txơưx): Biết - Sir jus: Cố gắng ( Ra sức)

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Nhaoz shux thangx caox xơưv đangz tsi? - Ở trường em học những gì? - Nhaoz shux thangx cur cơưv : Shâuv nhênhv, shâuv sâu... - Ở trường em học: Học đọc, học viết...

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Uô cxix txâuk têx lu lul chêx nor lơưr kâur:Hoàn thiện các câu sau theo mẫu.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

82

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Kâur ( Mẫu): - Cur tsênhv cơưv haz. - Tôi còn học nữa. - ...................naox....... - Tôi còn ăn nữa. - ...................uô si....... - Tôi còn chơi nữa. - ...................sâu....... - Tôi còn viết nữa. - ...................xangl....... - Tôi còn tính nữa.2. Têz têx lu lul chêx nor lơưr aoz zangl cêr: Trả lời các câu hỏi sau theo hai cách:Kâur ( Mẫu): - Caox puôk nhav cuôv? - Bạn có thích vẽ không? + Cur laos six nhav cuôv. - Tôi rất thích vẽ. + Cur tsi nhav cuôv. - Tôi không thích vẽ.- Bạn có thích hát không?- Bạn có thích làm tính không?- Bạn có thích đọc không?

3. Caox txơưx uô đangz tsi mơ cuôv iz cangz tsuô ntơưv zul txơưx?:Bạn biết làm gì thì kẻ một đường nối cái mình biết?

Cuôv Đha kênhx

Luôv đêx Sâu

Cur

Ndơư tir Nhênhv

Hu gâux Yur kênhx

____________________________________________


83


JĂNGX 2: NHAOZ THÊNHV CƠƯVBÀI 2. Ở LỚP HỌC

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Nxeik: Txôngr! Miv muôx tul tsi yaz?

Chúng!Mỉ có cái gì mới đấy?Txôngr: Miv muôx hnăngz ntơưr yaz.

Mỉ có cặp sách mới.Nxeik: Miv, lênhx tưs muôl luz hnăngz ntơưr nar tâu caox?

Mỉ, ai mua cặp sách này cho cậu đấy?Miv: Zaos cur txair muôl đrangl xênhr lul trus cur.

Bố tớ mua ở tỉnh về cho tớ đấy.Nxeik: Caox luz hnăngz ntơưr nar yênhx gâux tak.

Cái cặp này của cậu đẹp thật đấy.Txôngr: Ôx, caox tsênhv muôx iz tul pix yaz haz cax.

Ồ, cậu còn có một cái bút mới nữa à?Miv: Tul pix nar, zaos tix lâul Lênhx khơưs trus cur.

Cái bút này là anh Lềnh cho tớ đấy.Txôngr: Uô changl caox zar tâu jông uô cao, tul đăngz tsi tuz yaz haz

yênhx gâux.


84


Sao cậu sướng thế nhỉ? Cái gì cũng mới và đẹp cả.Nxeik: Txôngr, Miv! Cô zaoz tuôx lak.

Chúng, Mỉ! Cô giáo đến rồi.Cô zaoz: Mêx tsênhv uô đăngz tsi?

Các em đang làm gì thế?Nxeik: Pêz tsênhv shâuv cuôv.

Chúng em đang tập viết.Cô zaoz: Cur nôngs Nxeik thaz Txôngr.

Cô hỏi Say và Chúng.Nxeik: Txôngr thaz cur tsênhv seiz Miv luz hnăngz ntơưr thaz trangz

yaz.Em và Chúng đang xem cái cặp và bút mới của bạn Mỉ.

Cô zaoz: Jur zưs, pêz ndis thênhv cơưv lak.Trật tự, chúng ta vào lớp học.


- Hnăngz ntơưr: Cặp sách- Thâur mêv: Lọ mực- Tul yiv: Cái thước- Fông ntơưr: Quyển vở ( sách)- Tul pix: Cái bút- Tsênhv: Đang- Qêz thênhv cơưv: Quét lớp

- Nôngs: Hỏi- Ndis thênhv cơưv: Lên lớp ( Vào lớp)- Xênhr: Tỉnh- Sao trôngx: Lau bàn- Sao bangv: Lau bảng- Yênhx gâux: Đẹp- Seiz: Xem

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Caox muôx tul tsi yaz? - Cur muôx pix yaz.- Bạn có cái gì mới? -Tớ có bút mới.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Shâuv heik tuiv lul Hmôngz: Tập đối thoại bằng tiếng Hmông.- Ai quét lớp? - Mùa đang quét lớp.- Ai lau bàn? - Tếnh lau bàn.- Ai đá cầu? - Vảng đá cầu.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

85

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Ai lau bảng? - Xuân lau bảng.2. Shâuv heik lul Hmôngz lơưr kâur: Tập nói bằng tiếng Hmông theo mẫu:Kâur ( Mẫu): a. - Mỉ có một cái cặp sách mới. - Páo có một cái bút mới. - Mẹ mua cho tớ một cái cặp mới. - Bố mua cho tôi một cái bút mới.b. - Bút mới - Bút cũ - Bàn cũ - Bàn mới

- Cái thước mới - Cái thước cũ - Cái cặp xấu - Cái cặp đẹp.- Mực tốt - Mực xấu - Thước kẻ dài Thước kẻ ngắn

_____________________________________

JĂNGX 3: SIX SHUV SÂU BÀI 3: GIỜ TẬP VIẾT

I. Yaoz ( Đọc)

Tưz txus six shuv sâu. Hơưx cxax lê ndu đhênhr zul hnaor kăngz tsi chaox phênhr đơưz. Nưl saz cxơưx nxak. Jê muôz zul li phênhr lur jaos uô aoz zangr, pheiz tru Hơưx iz đrăngz.. Hơưx shir phăngz hưngr tas, nưl uô Jêz tsâus. Jêz luôs nxi heik: “Iz nhik zangr phênhr tsi lux, bơưl zôngv tưz xưk cur zôngv. Păngz tâu fôngx Zưl, zưl tưz lao six sur saz. Cưk ntơưr tưz yangx six kra pêz zar uô ntâu zangl xưv jông”

Đã đến giờ tập viết. Hờ mới chợt nhớ ra là mình quên không mang phấn. Hờ rất lo lắng. Dế lấy phấn của mình bẻ làm hai đoạn, chia cho Hờ một nửa. Hờ rất vui và cảm ơn Dế. Dế tươi cười nói “một mẩu phấn nhỏ, bạn dùng cũng như tôi dùng. Giúp được bạn, mình cũng phấn khởi. Thầy giáo, cô giáo cũng thường dạy chúng mình phải làm nhiều việc tốt”.


Ndu đhênhr chợt nhớ iz đrăngz một nửaLur bé uô tas shir phăngz khôn xiếtZangr đoạn zangr phênhr mẩu phấnSur saz las phấn khởi Six shuv sâu: giờ tập viết

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Hnuz nor pêz shuv sâu.

Hôm nay chúng mình tập viết.


86


IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Ndu jăngx nhuôr cơưv têz têx lu lul chêx nor: Dựa vào bài mới học trả lời các câu hỏi sau đây:

- Hôm nay Hờ quên gì trong giờ tập viết?- Ai đã cho phấn cho Hờ?- Hờ đã nói gi?- Dế trả lời như thế nào?

2. Shâuv sâu jăngx: Six shuv sâu Tập viết bài: Giờ tập viết

_________________________________________________

JĂNGX 4: JÔNG COANGV SHÂUV CƠƯVBÀI 4. NÊ NẾP HỌC TẬP

I. Yaoz ( Đọc)

Nhaoz tsêr cơưv ntơưr cô zaos kra pêz pâuz tangz, pâuz nôngs lul. Hâur thênhv cơưv zuôr jur zưs. Tuôx txus thênhv cơưv zuôr ndus jăngx ntơưr. Thâuk muôx ziv chênhv zuôr heik, mak xuz tsang têl thaor heik. Cô zaos hax kra trâu pêz cơưv xangv, shâuv cuôv, shâuv yaoz... Môngl cơưv ntơưr pêz pâuz tâu ntâu zangl yaz, ntâu zangl jông .

Ở trường, cô giáo dạy chúng em biết lễ phép, biết vâng lời. Trong lớp phải giữ trật tự. Đến lớp phải thuộc bài thuộc bài. Khi có ý kiến phải giơ tay xin phát biểu. Cô còn dạy chúng em làm toán, tập đọc, tập viết... Đi học, chúng em biết nhiều điều mới, nhiều điều hay.


- Jông coangv: Nề nếp- Shâuv cuôv: Tập viết- Pâuz tangz: Biết lễ phép ( Biết điều)- Pâuz nôngs lul: Biết vâng lời- Hâur thênhv cơưv: Trong lớp

- Zuôr heik: Muốn - Xuz tsang têl: Giơ tay trước- Thaor heik: Xin phát biểu( nói)- Hax kra: Còn dạy- Cơưv xangl: Làm(học) toán ( tính)


87


- Jur zưs: Giữ trật tự- Ndus jăngx ntơưr: Thuộc bài- Muôx ziv chênhv: Có ý kiến

- Shâuv yaoz: Tập đọc- Ntâu zangl yaz: Nhiều điều mới.- Ntâu zangl jông: Nhiều điều hay.

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Hâur thênhv cơưv shux xênhz zuôr jur zưs.- Trong lớp học học học sinh phải giữ trật tự.- Tuôx txus thênhv cơưv shux xênhz zuôr ndus jăngx cơưv.-Đến lớp học sinh phải thuộc bài học.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Têz lul Hmông lơưr nôiv dung jăngx cơưv: Trả lời bằng tiếng Hmông theo nội dung bài học.- Ở trường cô giáo dạy em những điều gì?- Trong lớp, các em phải thế nào?- Trước khi đến lớp học sinh phải như thế nào?- Khi có ý kiến học sinh phải làm gì?- Cô giáo còn dạy các em những gì?2. Zôngl têx tưx chêx nor hoangx yênhx têx lu lul phênhz zix tâu lul Hmôngz: Ndus jăngx, tsang têl, pâuz tangz, jur zưs. Dùng các từ sau để nói thành câu hoàn chỉnh bằng tiếng Hmông: Thuộc bài, giơ tay, lễ phép, trật tự.

- Đối với thầy,cô giáo học sinh phải.........- Trong lớp học, học sinh phải.............- Trước khi đến lớp học sinh phải...........- Khi có ý kiến học sinh phải.................

3. Zôngl têx tưx chêx nor chiv chir hoangx yênhx têx lu lul :Ndus jăngx, tsang têl, pâuz tangz, jur zưs, cơưv xangl, shâuv yaoz, shâuv cuôv. Dùng các từ dưới đây để tự đặt câu hoàn chỉnh : Thuộc bài, giơ tay, lễ phép, trật tự, học tính, tập đọc, tập viết.

________________________________________________


88


JĂNGX 5: SHUV HEIK LUL CHAOZ TSIZBÀI 5. HỌC NÓI TIẾNG VIỆT

I. Yaoz ( Đọc)

Shông cơưv nor, Mayr pâu ntâu bơưl yaz. Bơưl Phin zaos mênhx cxưx chus, bơưl Lal zaos mênhx cxưx zir, bơưl Ly zaos mênhx cxưx langs... thaz ntâu tul bơưl haz. Chaor bơưl iz huôv tsênhv shuv heik lul chaoz tsiz. Pâuz lul chaoz tsiz, pêz lês cơưv tâu ntơưr hênhr đuô. Vêv lês, iz tu tu tuz xix shênhx shuv.

Năm học này, Máy quen nhiều bạn mới. Bạn Phin là dân tộc Dao, bạn Lả là dân tộc tày, bạn Ly là dân tộc nùng... và nhiều bạn khác nữa. Tất cả các bạn đều đang học học nói tiêng Việt. Biết tiếng Việt, chúng mình mới học tốt hơn. Vì thế, tất cả ai ai cũng rất chăm chỉ học.


- Lul chaoz tsiz: Tiếng Việt- Lul phưl thôngz: Tiếng phổ thông- Lul mênhx cxưx: Tiếng dân tộc- Heik: Nói

- Tsênhv shuv: Đang học- Pâuz lul: Biết tiếng- Pêz lês: Chúng mình mới- Cơưv tâu ntơưr hênhr đuô: Học tốt hơn.


89


- Mênhx cxưx: Dân tộc- Chus: Dao- Zir: Tày- Langs: Nùng- Bâu: Phù lá- Suôz jênhx: Dáy- Hmôngz: Hmông- Qir thơưx, qir têl: Bắt đầu

- Vêv lês: Vì thế ( Vì vậy)- Iz tu tu: Tất cả ( Người nào)- Tuz xix shênhx: Cung chăm chỉ- Qaor : Khó- Zôngx ziv: Dễ

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Pêz shuv hak lul chaoz tsiz.- Chúng mình học nói tiếng Việt.- Lul chaoz tsiz caz qaor cơưv?- Tiếng Việt có khó học không?- Qaor thêv, tangz sir jus na tuz zôngx ziv haz.- Khó lắm , nhưng nếu cố gắng thì cũng dễ thôi.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Phênhz zix chaor lu lul chêx nor tâu lulu Hmôngz: Phiên dịch các câu sau sang tiêng Hmông. - Ai học nói tiếng Việt. - Chúng em học nói tiếng Việt.- Học nói tiếng Việt khó hay dễ? - Học nói tiếng Việt rất khó. - Bạn có thích học tiếng Việt không? - Tôi rất thích học nói tiếng Việt.- Học nói tiếng Việt để làm gì? - Học nói tiếng Việt để giúp học tập tốt

hơn.2. Zôngv lul Hmôngz têz lu lul nus chêx nor: Dùng tiếng Hmông trả lời các câu hỏi dưới đây:- Bạn là dân tộc nào?- Nhà bạn ở đâu? Ở nhà bạn thường nói tiếng gì?- Đến trường bạn học nói tiếng gì?- Bạn nói tiếng Việt có giỏi không?3. Shuv zôngv lul Hmôngz heik bês chaor cxuô zangl hâur shux cơưv: Tập dùng tiếng Hmông nói tên các đồ dùng trong lớp học.

- Cái bàn, cái ghế, cái bút, cái thước kẻ, quyển vở, cái bảng......______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

90


______________________________________________

CHỦ ĐỀ VI ( TSÊNHV NJAZ VI)VÊNHX HUÔV, SƠƯV PHÊV - VĂN HÓA, XÃ HỘI)

JĂNGX 1: VÊNHX ZIVBÀI 1: VĂN NGHỆ I. Nus thaz têz ( hội thoại)

Paor: Hnuz nor cur thênhv lênhx tưs tưz shir phăngz. Hôm nay lớp em ai cũng vui.Miv: Caox muôx đangz tsi shir phăng luôx nor ? Có gì mà vui thế hả em ?Paor:Pêz tâu cô zaoz kra shâuv vênhx ziv. Chúng em được cô giáo dạy múa hát.Miv:Caox puôk pâuz vênhx ziv? Bạn có biết múa hát không ?

Paor:Nhaoz sâu nor lênhx tưs tưz txơưx uô vênhx ziv . Ở trên này ai cũng biết múa hát.Lưv: Miv puôk pâuz đha hu gâux ? Mỉ có biết hát không ?Miv: Miv pâuz hu gâux thaz pâuz đhaz câuk haz.. Mỉ biết hát và múa ô nữa.Lưv: Paor tưz thôngx Miv, Paor txơưx hu gâux haz txơưx đha kênhx hênhr thêv. Páo cũng giống Mỉ, Páo biết hát và


91


Lưv:Cur tsi pâuz uô vênhx ziv tangz cur tsus pâuz hu gâux. Mình không biết múa, nhưng mình lại biết hát.

II. Tưx lul - Từ ngữ:Đha câuk múa ôĐha kênhx múa khènHênhr shir phăngz rất vuiKruôr khenVênhx ziv: Văn nghệ

biết múa khèn rất giỏi.

Hênhr jông rất hayĐha păngx vưl múa xoèHênhr nhav rất thíchPaoz cư chi ngô nướng

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Lênhx tưs tưz pâuz uô vênhx ziv.

Ai cũng biết múa hát.(văn nghệ)

IV. Cxaoz shix - Luỵện tập:1. Khaov trâu cxur ziv, heik têx lu lul chêx nor lơưr kâur: Dựa vào gợi ý, nói các câu sau theo mẫu:

Kâur(Mẫu):- Lênhx tưs tưz pâuz uô vênhx ziv.

Ai cũng biết múa hát.

- Lớp em bạn nào………./ học giỏi, hát hay, múa đẹp.- Hôm nay lớp nào………/ tập múa hát.- Nhà em ai………………/ thích ăn ngô nướng.- Sáng nào chúng em…………/ học nói tiếng Việt.- Tháng nào em……../ được cô giáo khen.- Ngày lễ ai…………/ ăn mặc đẹp.

2. Zôngv txi txuôk “Lênhx tưs tưz…..” hlôngr trâu têx lu lul lơưr kâur: Dùng kết cấu “ai cũng…” thay các câu theo mẫu:Kâur(Mẫu):- Tâu đha vưl txux thênhv iz huôv shi phăngz. Được múa hát, cả lớp đều vui.- Được múa hát ai cũng vui. Ở bàn em…………biết múa hát- Ở bàn em mọi người đều biết múa hát. …………………….................- Cuối năm chúng em đều được lên lớp. ……………………................- Ngày tết mọi người đều được vui chơi. ……………………..................- Chủ nhật cả lớp được nghỉ học. ……………………..................

3. Cxaoz heik trơưk kâur:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

92

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Luyện nói theo mẫu:

Kâur(Mẫu): Lênhx tưs tưz shir phăngz. Bạn nào cũng vui.

- Quyển truyện……..hay - Ngôi nhà………. Rộng.- Cái váy…………..đẹp. - Ngọn núi………. Cao.- Cái cáp…………..mới. - Loài hoa…………đẹp.- Điệu múa…………vui. - Phiên chợ……….. đông.- Lớp học………….thoáng mát. - Bạn……………chăm học.

_______________________________________________

JĂNGX 2: ĐHA KÊNHX BÀI 2: MÚA KHÈNI. Nus thaz têz ( hội thoại) Paor: Txôngr ax, tuôx cur heik ! Chúng ơi, ra mình bảo !Txôngr: Paor, muôx tul tsi nêx ? Cái gì thế hả Páo ?Paor: Cur tuôx zuv caox môngl đha kênhx. Tớ rủ cậu đi múa khèn.Txôngr: Uô no, caox taol cur iz njik cax ! Thế , cậu chờ mình một lát nhé !Lan: Txôngr! caox taol cur đrus mêx môngl seiz mêx đha kênhx puôk laov jêv ? Chúng à! Cậu chờ mình đi cùng

Txôngr: Paor đha hênhr thêv ! Paor hax kra cur đha haz. Páo múa giỏi lắm ! Páo còn dạy mình múa nữa.Miv: Uô changl năngs Lan tsi môngl seiz tinhv zênh? Sao hôm qua Lan không đi xem phim ?Lan: Năngs cur đrus Txôngr thaz Paor môngl đha kênhx lơưv. Hôm qua tớ cùng Chúng và Páo đi múa khèn mất.Miv: Khur xiv trâu caox ! Thật tiếc cho bạn !


93

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ các cậu xem cậu cmúa khèn có vui không ?Txôngr: Lan ax! laov jêv thêv ax! Vui lắm, Lan à !Lan: Paor đha kênhx puôk hênhr ? Páo múa khèn có giỏi không ?II. Tưx lul - Từ ngữ:iz mêr njik một chút, một látiz njik một tízuv rủĐha kênhx múa khènnăngs hôm quahênhr giỏi

Lan: Lưv jav cur cxax đrus caox môngl . Lần sau mình sẽ đi với cậu.

Taol chờnuv việccôngz xưv công việckhur xiv tiếctsênhr khur xiv rất đáng tiếctinhv zênh phimlưv jav lần sau

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Caox taol cur iz mêr huôv muôk ! Cậu chờ mình một lát nhé !

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Cxangz têx tưx “iz njik”, “iz mêr njik” trâu qơư khôngv cuôs huv: Điền các từ “một tí”, “một lát” vào chỗ trống thích hợp:

- Anh hãy đợi em………- Tôi chỉ còn…………phấn màu.- Chị ăn thêm………mèn mén nữa nhé. - Bố đi……………….rồi bố về.- Mẹ đổ thêm…………nước lã vào nồi.

2. Xeir têx tưx cuôs huv sangz xik cha heik txâuk njaz têx lu lul chêx nor: Chọn các từ thích hợp bên phải để nói đủ ý các câu sau:

- Cậu chờ tớ…………………/ một ít, một lát /- Bạn cho mình xin………….phấn màu / một lát, một chút /- Tôi muốn gặp bạn ấy…………… một ít, một lát /- Tôi có…………..quà tặng bạn / một lát, một chút /

3. Heir lil têx tưx lul yênhx lu lul hoangx tsênhv: Hãy sắp xếp các từ ngữ thành câu hoàn chỉnh:

- Mình đi / rồi về / một lát.- Bố / một ít / uống thêm / rượu.- Tôi / một chút nữa / chờ thêm.- Mẹ / một tí muối / cho thêm / vào nồi canh.- Chúng ta đi/ một lát nữa / là đến nơi.- Để bé / một chút nữa / ngủ thêm.


94


_________________________________________

JĂNGX 3: REIK XÂUR BÀI 3: CẮM TRẠI

I. Nus thaz têz( hội thoại)

Cô zaoz: Nhaoz cil môngl reik xâur, mêx zuôr tuôx nzur đuô nax hnuz ơưr!. Ngày mai đi cắm trại, các em phải đến sớm hơn mọi ngày nhé!.Txôngr: Cô zaos ơưx! Pêz tsuv chaox tul đăngz tsi thaz? Thưa cô, chúng em phải mang cái gì đi ạ?Cô zaoz: Mêx zuôr tsuv chaox câuk lak si yao tir nangs tưz tâu. Các em cứ mang theo ô hay áo

Fênhx: Caox ndu tuôx nzur muôk ! Cậu nhớ đến sớm đấy nhé !Txôngr: Zix tinhv lơưk, tangz mak caox tsưv taol cur ! Nhất định rồi, nhưng cậu phải đợi tớ đấy!Lan: Pêz zuôr xeir qơư tax cha reik xâur. Chúng ta nên chọn chỗ đất bằng để dựng trại.Miv: Ntơưv nor jông lak. Zêv saz thaz


95

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________mưa cũng được.Fênhx: Caox tsuânr pinhv cxuô zangv txâu tsi tâu ? Cậu đã chuẩn bị mọi thứ xong chưa ?Txôngr: Cur tưz tsuânr pinhv txâu lak. Mình đã chuẩn bị xong rồi.

II. Tưx lul - Từ ngữ:Reik xâur cắm trạiTsang xâur dựng trạitsuânr pinhv chuẩn bịYao tir nangs áo mưaSei iz njik nhanh lên một tíluz câuk cái ô

zêv tax. Chỗ này tốt rồi, vừa cao lại vừa bằng phẳng.Fênhx: Pêz li xâur zar tsuv hur đuô thaz jông gâux đuô cax! Trại chúng mình phải sạch nhất và đẹp nhất đấy nhé!

Xeir chọnQơư chỗTêz tax đất bằngHur sạchsaz cao

III. Lu lul kâur- Mẫu câu:- Mêx zuôr tuôx nzur đuô nax hnuz cax!.

Các em phải đến sớm hơn mọi ngày nhé!.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Têz têx lu lul nus chêx nor: Trả lời các câu hỏi sau:

- Lớp của Chúng đi đâu?- Phần phải chuẩn bị cái gì?- Cô giáo dặn lớp Chúng như thế nào?- Lan nói thế nào?- Phần nói thế nào?

2. Zôngv têx tưx “zuôr, tsuv, zuôr tsuv, tsuv zuôr” cha heik têx lu lul chêx nor: Dùng các từ “nên, cần, phải, cần phải” để nói các câu sau:

- Đêm ngủ…………….mắc màn.- Đi học……………….đúng giờ.- ………………lau bảng sạch sẽ hàng ngày.- Các em………….giữ gìn sách vở cho sạch sẽ.- Muốn học giỏi……………chăm chỉ học tập.- Muốn nói tiếng Việt giỏi………………tập nói thường xuyên.- Muốn có sức khoẻ……………thường xuyên tập thể dục.- Ăn qủa…………………nhớ người trồng cây.

3. Hlôngr cêr heik trơưk kâur: Thay đổi cách nói theo mẫu:

Kâur (Mẫu): ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

96

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ - Shux xênhz tsi zaoz gênhl cơưv. Shux xênhz zuôr tsuv gruôs cơưv. Học sinh không được lười học. Học sinh cần phải chăm học.

- Mọi người không được ăn quả xanh, uống nước lã. Mọi người……………ăn chín, uống sôi.

- Chúng ta không được chặt đốt, phá rừng. Chúng ta……………..bảo vệ rừng.

- Mọi người không được đánh đập trẻ em. Mọi người…………….bảo vệ và chăm sóc trẻ em.

- Các em không được cãi lại bố mẹ. Các em……………….vâng lời bố mẹ

____________________________________________

JĂNGX 4: CXANGZ COANGZ ZÊNHV PAOR CXANGXBÀI 4. THĂM VIỆN BẢO TÀNG

I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Cô zaoz: Nor zaos zênhv paor cxangx lix sưv mênhx nxưx Jix

Nangx.Đây là viện bảo tàng lịch sử các dân tộc Việt Nam.

Txôngr: Cô zaoz! Zênhv paor cxangx lux thaz jông gâux hưngr.Cô giáo ơi! Viện bảo tàng to và đẹp quá.


97

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Cô zaoz: Đrâu jông uô lês, hâur tsêr hax jông thaz muôx ntâu zangl

seiz. Sei sei pês môngl hâur tsêr seiz lak.Ở ngoài đẹp thế, trong bảo tàng còn đẹp và có nhiều cái để xem. Chúng ta mau mau vào trong xem đi.

Cô zaoz: Nor zaos txir nzơưv cangr bôv paor cxangx. Txir nzơưv zar pangz mangx pêz cxangz coangz tsêr paor cxangx.Đây là chú cán bộ bảo tàng. Chú sẽ giúp cho chúng ta thăm quan bảo tàng.

Canr bôv Nor zaos trangz tras, trangz tâuk jêz . Yuôr tiv zaos tul hmurPaor cxangx ,trangz tangx tôngx thaz trangz nênhr.

Đây là con dao, cái rìu đá. Còn kia là mũi giáo bằng đồng và cái nỏ.

Txôngr: Txir nzơưv! caz tâu caor trangz nênhr nor?Chú ơi! Có được sờ vào cái nỏ này không?

Canr bôv Tsi tâu caor mêr tuz ax. Pês môngl taov nor seiz.Paor cxangx Không được sờ vào đâu cháu à.Chúng ta sang bên này thăm

nào. Txôngr: Ôx! Chaor trôngl yao ntơưv kreir jông gâux thêv.

Ồ! Những trang phục này đẹp quá.Canr bôv Nar zaos mênhx cxưx Hmôngz lês trôngl yao, yuôr kreir zaos Paor cxangx Zir đơưz txux fuôv lâus.

Đây là trang phục của người Hmông, còn kia là chiếc khăn piêu của người Thái.

Meir: Yuôr đeiv taz tiv zaos mênhx cxưx tưs lê.Còn chiếc váy kia là của dân tộc nào ạ?

Canr bôv Đeiv taz nor zaos mênhx cxưx Hax Nhix lê.Paor cxangx Cái váy này là của dân tộc Hà Nhì.


- Zênhv paor cxangx: Viện bảo tàng- Lix sưv: Lịch sử- Mênhx cxưx: Dân tộc- Trangz tras: con dao

- Seiz: Xem- Cxangz coangz: Thăm quan- Sei sei: Nhanh nhanh- Pangz mangx: Giúp ( giúp đỡ)


98


- Trangz tâu: Cái rìu ( búa)- Jêz: Đá- Tôngx: Đồng- Tul hmur: Cái mũi giáo- Trangz nênhr: Cái nỏ ( cung)- Txir nzơưv paor cxangx: Chú cán bộ bảo tàng.- Bôv đôiv zênhx mênhx Jix nangx: Quân đội nhân dân Việt nam- Nông ngiêx: Nông nghiệp- Vênhx huôv: Văn hóa- Điênv biên phuv: Điện biên phủ- Hôx Chir Minh: Hồ Chí Minh- Đrâu: ngoài ( Bên ngoài)- Hâur : Trong ( Bên trong)

- Jông gâux: Đẹp- Caor: Sờ ( cầm)- Taov nor: Bên này ( Đằng này)- Trôngl yao: Trang phục- Nar zaos: Đây là- Đeiv taz: Cái váy- Txux fuôv: Cái khăn- Fuôv lâus: Khăn piêu- Gruô: Chăm ( Chăm chỉ)- Zir đơưz: Thái ( Dân tộc thái)- Hax nhix: Hà nhì ( DT Hà nhì)- Bâu: Phù lá- Ba na: DT Ba na- Chu: Dao- Laz ( Chaoz tsiz): Kinh ( Việt)

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Nor zaos.......................................yuôr nor zaos ........................................- Đây là .........................................còn đây là ..............................................- Tiv zaos.......................................yuôr tiv zaos ........................................- Kia là .........................................còn kia là ..............................................

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Tâu tưx huv đuô phangl trâu qơư khôngv chêx nor cuô tâu iz lu lul txâu:Tìm các từ thích hợp thay vào chỗ trống dưới đây cho được những câu hoàn chỉnh:Kâur ( Mẫu)- Đây là bảo tàng lịch sử các dân tộc Việt Nam.- Kia là bảo tàng.................................................- Kia là bảo tàng.................................................- Kia là bảo tàng.................................................- Kia là bảo tàng.................................................2. Nrar tưx lul heik trâu chaor lu lul chêx nor txâuk njaz: Tìm từ thêm vào các câu sau cho thành câu hoàn chỉnh.( Hoàn thành bằng tiếng Hmông)______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

99

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Kâur ( mẫu):- Hâur paor cxangx lix sưv mênhx cxưx muôx trôngl yao cxuô zangl mênhx cxưx.Trong bảo tàng lịch sử các dân tộc có trang phục của tất cả các dân tộc.

- Hâur paor cxangx lix sưv mênhx cxưx tsênhl muôx............................................................................................................................................................................... Trong bảo tàng lịch sử các dân tộc còn có.............................................................................................................................................................................................3. Tik lul nus lơưr kâur: Đặt câu hỏi theo mẫu:Kâur ( mẫu):- Nor zaos zênhv paor cxangx. - Nor puôk zaos zênhv paor cxangx?

- Nor zaos zênhv paor cxangx zaos tsis zaos?- Đây là viện bảo tàng. - Đây có phải là viện bảo tàng không?

- Đây là viện bảo tàng phải không?- Đây là trường nội trú. - Đây có phải là ..........................................?

- Đây là .........................................................?- Đây là lớp 1A. - Kia có phải là ..........................................?

- Kia là .........................................................?( Đọc và trả lời bằng tiếng Hmông)

_____________________________________________

JĂNGX 5: NHAOZ TSANGL I TÊRBÀI 5: Ở TRẠM Y TẾ


Meir: Caox uô chăngl ax? Cậu làm sao thế ?Păngx: Cur trâus maoz plangz.

Păngx: Cur maoz njưx cơư chuô tsi hâur plangz nor ? Cháu thấy đau quặn trong bụng ?


100

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Mình bị đau bụng.Meir: Puôk maoz hưngr ? Có đau lắm không ?Păngx: Maoz hưngr ! Đau lắm !Meir: Zaos lê mak zuôr môngl hlao trangl i têr. Thế thì phải đến ngay trạm y tế.Cô y tar: Caox maoz kreir tưs ? Cháu đau ở đâu?

II. Tưx lul - Từ ngữ:uô changl làm saotsôl uô changl bị làm saomaoz plăngz đau bụngcxâu maoz, njưx cơư quặn đaumaoz traox pangs đau họngmaoz njêx đau tai

Cô y tar: Caox ngangz shênhz, caox tsôl maoz plangz changz lês max Cháu cứ yên tâm, cháu bị đau bụng giun thôi mà.Păngx nav: Uô coax tsâus! Cảm ơn cô!Cô y tar: Nor mêr nxeik, hâu yuôx iz njik txơưv jông lak. Này cháu gái, uống thuốc một tí là khỏi thôi.Păngx: Nav ơưx!, cur jông lak. Mẹ ơi! Con khỏi rồi !

Đraos chêr trong ngườiHâur plangz trong bụngTsâu đuôr mỏi lưngKraor muôs huôz mờ mắtlaov changz tẩy giun

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Caox tsôl maoz kreir tưs ? - Cậu bị đau ở đâu ? - Cur maoz plangz.

Mình bị đau bụng.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx nhaoz sangz cha têz têx lu nus: Dùng các từ bên phải trả lời các câu hỏi:

- Páo bị làm sao ? (đau bụng)- Anh ấy bị làm sao ? (đau đầu)- Chị ấy bị làm sao ? (viêm họng)- Ông ấy bị làm sao ? ( đau lưng)- Bạn ấy bị làm sao ? (viêm tai)

2. Hlôngr cêr heik têx lu lul chêx nor: Thay đổi cách nói các câu sau:

Mẫu 1: - Cur plangz tsôl maoz Cur tsôl maoz plangz. Bụng tôi bị đau Tôi bị đau bụng. - Chân tôi bị sưng. …………………… - Mắt tôi bị mờ. …………………….. - Lưng tôi bị mỏi. …………………….


101


Mẫu 2: - Cur trâus maoz traox pangs. Cur kangz trâus maoz - Tôi bị viêm họng Họng tôi bị viêm - Tôi bị sâu răng ………………….. - Tôi bị nhức đầu …………………. - Tôi bị ù tai ..…………………

3. Zôngv tưx “xưk lê changl” cha tik lul nus trâu têx lu lul chêx nor: Dùng từ “như thế nào” để đặt câu hỏi cho các câu sau:

Mẫu: - Pênhr ntơưr nor jông. Pênhr ntơưr nor jông xưk lê changl ? Quyển sách này hay. Quyển sách này hay như thế nào ?

- Con dao này sắc ………………………………. - Con ngựa này béo ……………………………… - Cây thông này to và cao ………………………………. - Mùa thu tiết trời mát mẻ ………………………………

___________________________________________

JĂNGX 6: LĂNG ZƠƯV HÔX BÀI 6: LĂNG BÁC HỒ

I. Yaoz ( Đọc)

Lăng Zơưv hôx nhaoz thuv đô Hôx Lăng bác Hồ ở thủ đô Hà Nội. Lăng ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

102

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Nôiv. Lăng lux haz jông jangv. Taov ntêx Lăng zaos coangr yangx, yangr đraox njuôz xaz. Taov kăngz zaos vangx ntông njôngr langx nzas. Hâur chêx zaos zơưv Hôx li tsêr nthangz. Thâuk hax nhaoz, Zơưv Hôx uô côngz xưv haz su hâur luz tsêr nthangz nor.

to và đẹp. Phía trước Lăng là quảng trường rộng, những bãi cỏ xanh tốt. Phía sau Lăng là vườn cây râm mát. Dưới bóng cây xanh là nhà sàn Bác Hồ. Hồi còn sống, Bác Hồ làm việc và nghỉ ngơi trong ngôi nhà sàn này.

II. Tưx lul - Từ ngữ: Lăng Lăng yangr đraox bãi cỏ Thuv đô Thủ đô ntông njôngr bóng cây Coangr yangx quảng trường lăngx nzas râm mát Thâuk hax nhaoz hồi còn sống uô công xưv làm việc Jông jangv đẹp su nghi ngơi


- Lăng Zơưv Hôx nhaoz Thuv đô Hôx Nôiv.- Lăng Bác Hồ ở Thủ đô Hà Nội.- Lăng lux thaz jông jangv.- Lăng to và đẹp.


1. Têz lul nus: Trả lời câu hỏi:

- Lăng Bác Hồ ở đâu ?- Phía trước lăng có gì ?- Phía sau lăng có gì ?- Nhà Bác Hồ là nhà sàn hay nhà đất ?

2. Traor heik đuô trơưk kâur: Nói lại câu theo mẫu:

Mẫu: - Lăng Zơưv Hôx nhaoz Thuv đô. Nhaoz Thuv đô Hax Nôiv muôx Lăng Zơưv Hôx.- Lăng Bác Hồ ở Thủ đô Hà Nội. Ở Thủ đô Hà Nội có Lăng Bác Hồ.

- Phía sau là nhà sàn Bác Hồ. Nhà sàn Bác Hồ ở…………………

- Phía trước nhà sàn là ao cá Bác Hồ. Ao cá Bác Hồ ở………………


103

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Ngoài sân bọn trẻ đang chơi. Bọn trẻ đang chơi ở………………..

- Trong lớp chúng em đang học hát. Chúng em đang học hát ở………

3. Zôngv têx tưx cơưv cha sâu cuôv txâuk têx lu lul: Dùng các từ đã học để viết các câu hoàn chỉnh:

- Lớp em rộng và thoáng mát.- Quảng trường……………..và………………….- Con đường………………..và…………………..- Bầu trời…………………...và…………………..- Biển……………………….và…………………….- Chiếc váy…………………và…………………….- Nhà sàn…………………...và……………………..

4. Zôngv têx tưx nhaoz ndêx A đrus tưx nhaoz ndêx B sâu yênhx lu lul: Nối các từ ở cột A với từ thích hợp ở cột B:

A B

trước rừng

sau biển

trên Mặt

dưới Lưng

Trong Sân

ngoài Nhà

__________________________________________________________

JĂNGX 7: TƯR CAOX PÂUZ BÀI 7: ĐỐ BẠN BIẾT ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

104



Mfleiz: Tưr coax pâuz, iz shôngz muôx pêz tsơưs cheix ? zaos têx cheix tưs ? Đố bạn biết, một năm có bao nhiêu mùa? là những mùa nào ?Paor: Muôx plâuz cheix, zaos cheix ntux yaz , cheix ntux cuz, cheix ntux lăngx haz ntux tsâux.. Có bốn mùa, là mùa xuân, mùa hè, mùa thu và mùa đông.Lav:Iz shông qir thơưx txix cheix tưs ? Một năm bắt đầu từ mùa nào ?Miv: Iz shông qir thơưx txix cheix ntux yaz. Một năm bắt đầu từ mùa xuân.Lav: Chaor cheix muôx têx luz hli tưs ? Các mùa gồm những tháng nào ?

II. Tưx lul - Từ ngữ:Plâuz cheix (chiv) bốn mùaPês tsơư luz hli mấy thángQir thơưx txix bắt đầu tưx

Mỉv: Cheix ntux yaz muôx luz iz hli, aoz hli, pêz hli. Mùa xuân gồm tháng giêng, tháng hai,tháng ba.Paor: Cheix ntux sur (cuz) muôx luz plâuz hli, tsiz hli haz trâu hli. Mùa hè gồm tháng tư, tháng năm và tháng sáu.Mfeiz: Cheix ntux lăngx muôx hluz shang hli, ziv hli haz chuôx hli. Mùa thu gồm tháng bảy, tháng tám và tháng chín.Miv: Cheix ntux tsâux muôx câuv hli , câuv iz hli haz câuv aoz hli. Mùa đông gồm tháng mười, tháng mười một,và tháng mười hai.

têx luz hli tưs những tháng nàoMuôx Có (gồm)tưr pâuz đố biết

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Cheix ntux yaz muôx luz iz hli, luz aoz hli, luz pêz hli. Mùa xuân gồm tháng giêng, tháng hai, tháng ba.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Trơưk cxur ziv, heik têx lu lul chêx nor lơưr kâur: Theo gợi ý, hãy nói các câu sau theo mẫu:

Mẫu: - Cheix ntux yaz muôx luz iz hli, luz aoz hli, luz pêz hli. Mùa xuân gồm tháng giêng, thánh hai, tháng ba.

- Trường em gồm có………../bao nhiêu lớp, những lớp nào ?- Lớp em gồm có………../ mấy bạn trai, mấy bạn gái ?- Nhà em gồm có…………/ những ai ?- Một năm gồm có………./ mấy mùa, là những mùa nào ?- Một tuần gồm có………./ mấy ngày, là những ngày nào ?- Xã em gồm có………../ mấy bản, là những bản nào ?- Nhóm chúng em gồm có…….. / mấy bạn là những bạn nào ?- Đồ dùng trong cặp gồm có……./ những đồ dùng học tập gì ?


105


2. Têz têx lu lul nus chêx nor: Trả lời các câu hỏi sau:

- Một năm bắt đầu từ tháng nào ?- Một năm kết thúc bằng tháng nào ?- Một năm bắt đầu từ mùa nào ?- Một năm kết thúc bằng mùa nào ?

3. Sik txuôk bê têx cheix (chiv) đrus têx huv njaz: Hãy nối tên từng mùa với các tháng thích hợp:

Mùa xuân tháng 7,8,9

Mùa hè tháng 10,11,12

Mùa thu tháng 1,2,3

Mùa đông tháng 4,5,6

____________________________________________


106

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________JĂNGX 8: UÔ CHĂNGLBÀI 8: TẠI SAO


Paor: Cô zaoz! Khơư cur lul thênhv cơưv. Thưa cô! em xin phép vào lớp.Cô zaoz: Uô chăngl, caox tuôx cơưv lis lê nor ? Vì sao, em đi học muộn thế ?Paor: Cur tuôx lis viv txus ntaos cêr trâus lul năngs luz. Em đến muộ vì đến giữa đường thì mưa to.Cô zaoz: Caox lul thênhv cơưv lak. Thôi, Em vào lớp đi.Txôngr: Uô chăngl hnuz nor Miv tsi tuôx cơưv ? Tại sao hôm nay Miv không đi học nhỉ ?Paor: Miv maoz lơưv viv lê Miv tsi tuôx cơưv. Mỉ bị ốm nên không đi học được.

II. Tưx lul - Từ ngữ: lul năngs trời mưa cêr blas đường trơn uô chăngl tại sao viv lê chăngl vì sao tsuv maoz bị ốm cuz chêr bị sốt gruôs khỏe

Txôngr: Su cơưv pêz môngl seiz Miv cax! Tan học chúng mình đi thăm Mỉ nhé!Paor: Miv ax! uô chăngl caox tsas tsuv maoz ax? Mỉ à! Tại sao cậu lại bị ốm thế?Miv: Viv nangs cur cơưv lul cur tsuv njiz năngs. Vì hôm qua tớ đi học về tớ bị mưa.Txôngr: Nar zaos chaor jăngx ntơưr hnuz nor cơưv, iz njik caox gruôs nak caox sâu đuô cax! Đây là các bài học ngày hôm nay, chốc nữa khỏe thì cậu chép lại nhé!

tsuv năngs bị mưahâuk yuôx uống thuốcđăngl jus sức khoẻtsi tuôx không đến (vắng)cxơưx lo lắngiz njik một lát, chốc nữa


- Uô chăngl Miv tsi tuôx cơưv ? Tại sao Mỉ không đi học ?- Viv tsuv maoz Miv lê tsi tuôx cơưv. Vì bị ốm nên Mỉ không đi học.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx “uô chăngl”, “viv lê chăngl” chêx nor tsoangr têx lu lul chêx nor yênhx lu lul nus: Dùng các từ “tại sao”, “vì sao” chuyển các câu sau đây sang câu hỏi:


107


- Páo không làm bài tập. Tại sao Páo không làm bài tập ?

Vì sao Páo không làm bài tập ?

- Chung đội mũ đi học. Tại sao…………….................….

Vì sao………………...................

- Mỉ phải nghỉ học. ………………...................………..

……….....................……………….

2. Cxangz têx tưx “viv”, “viv zaos”, “cxax lê” trâu qơư khôngv cha cuôs huv njaz: Điền các từ “vì”, “tại vì”, “nên” vào chỗ trống cho thích hợp:

- .........trời mưa Páo về nhà muộn…………….cả nhà lo lắng.- Mỉ học rất chăm chỉ…………………muốn mẹ vui lòng.- Páo nói tiếng Việt rất giỏi……………….rất hay đọc sách bằng tiếng Việt.- Chúng rất hay đọc sách và tập nói.................Chúng nói tiếng Việt rất giỏi.

3. Hoangx yênhx têx lu lul trơưk kâur chêx nor: Hoàn thành các câu sau theo mẫu:

Kâur(Mẫu):- Mỉ phải uống thuốc cho khoẻ.- ………..cần………………..- ………..nên……………….- ………..hãy……………….

__________________________________________________


108

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________JĂNGX 9: IZ TUL ZÔNG FÔNGX ZƯL BÀI 9: MỘT NGƯỜI BẠN TỐT

I. Yaoz ( Đọc)

Suô tsêr nhaoz jaol Lâul. Lênhx tsêr nhaoz jaol Yaz. Txux cêr môngl tsêr cơưv ntơưr hlang đhâu Suô kâuv tsêr. Nax hnuz txus six cơưv ntơưr, Lênhx tưz ndu njôngr zuv Suô uô cê môngl. Hnuz yangr ntux tưz xưk hnuz lul năngs, Lênhx haz Suô tưz tsi muôx iz hnuz su cơưv. Ziv hnuz Suô ziv tuôv tangr thaz six gruôs cơưv ntơưr.

Muôx Lênhx đrus đreiv păngz tsưv, Suô tưz pâuz hak lul phôv thông. Cưk ntơưr kruôk Suô ndê trux sei. Shông cơưv tưs, Suô tưz tâu xeir uô xênhz nzưv caz Lâul Hôx.

Nhà Sua ở bản Lầu. Nhà Lềnh ở bản Xa (bản mới). Con đường đi đến trường nằm ngay phía sau nhà Sua. Hàng ngày đến giờ học, Lềnh luôn rủ Sua cùng đi. Ngày nắng cũng như ngày mưa, Lềnh và Sua không bao giờ nghỉ học. Sua ngày càng mạnh dạn và chăm học.

Có Lềnh thường xuyên giúp đỡ, Sua đã biết tiếng phổ thông. Thầy, cô giáo khen Sua tiến bộ nhanh. Năm học nào, Sua cũng được bầu là cháu ngoan Bác Hồ.

II. Tưx lul - Từ ngữ:zuv rủ phôv thông phổ thôngtuôv tangr mạnh dạn caz ngoanuô nax thường xuyên xênhz nzưv cháundê trux tiến bộ hlang đhâu bước (đi qua)gruôs chăm

III. Lu lul kâur - mẫu câu:- Thâuk tưs môngl cơưv ntơưr Lênhx tưz hu suô thaz môngl.

- Bao giờ đi học Lềnh cũng rủ Sua đi cùng.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Têz têx lul nus trơưk jăngx cơưv: Trả lời các câu hỏi theo bài đọc:

- Nhà Suô ở đâu? Nhà Lềnh ở đâu?- Đường đi qua nhà ai?- Lềnh thường rủ ai đi học?- Sua được Lềnh giúp đỡ những gì?- Sua có những tiến bộ gì?

2. Shâuv sâu jăngx: Iz tul jông fôngx zưl. Tập viết bài: Một người bạn tốt.

_____________________________________________________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

109


CHỦ ĐỀ VII ( TSÊNHV NJAZ)CHỢ - LỄ HỘI

JĂNGX 1: CAZ NHAOZ TAOX SAZ BÀI 1: CHỢ VÙNG CAOI. Yaoz ( Đọc)

Caz khaz trâu iz đrôngv têz đăngr. Nênhs taox saz cheix nênhl tuôx cangr caz. Nênhs qơư kêl plơưv cu tơư tuôx cangr caz. Njuôl nhaos 10 tênhr caz, caz qir thơưx chôngz. Luôs tuôx cangr caz cha muôl muôs, cha naox hâuk, cha chuôr nênhx tsang, cưr bơưl. Cangr caz, cxuô lênhx hnăngr tsôngl yao jông jangv. Caz laov jêv, nxu nxao.Caz muôx ntâu zangl trôngl yao cxuô zangv mênhx cxưx laz, njuôz, txeix, sar, đăngx….txuôv uô cê yênhx iz zangl jông seiz.

Chợ nằm trên một khoảng đất rộng. Người vùng cao cưỡi ngựa xuống chợ. Người vùng thấp đi bộ đến chợ. Khoảng 10 giờ sáng, chợ bắt đầu đông. Người ta đi chợ để mua bán, để ăn uống, để gặp gỡ họ hang bạn bè. Đi chợ, ai cũng mặc quần áo đẹp. Chợ ồn ào, náo nhiệt. Chợ có nhiều trang phục các dân tộc sặc sỡ các màu như: Đỏ, xanh, hoa, tím…hoà vào nhau tạo thành một màu rực rỡ đẹp mắt.

II. Tưx lul - Từ ngữ:Đrôngv têz đăngr khoảng đất rộng xâur nzas náo nhiệtNênhs taox saz người vùng cao blưl lông sặc sỡNênhs qơư kêl người vùng thấp naox hâuk ăn uốngNjiz gặp gỡ xur chỉLaov jêv, nxu nxao ồn ào, naor nhiệt chuôr thămBlưs lông sặc sỡ txuôv hoà( trộn)Laz, njuôz, sar, đăngx: đỏ, xanh, tím, vàng

III. Lu lul kâur - mẫu câu:- Nênhs taox saz cheix nênhl môngl cangr caz.

- Người vùng cao cưỡi ngựa đi xuống chợ.- Luôs tuôx cangr caz cha muôl muôs. - Người ta đi chợ để mua bán.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Têz têx lul nus trơưk jăngx cơưv: Trả lời các câu hỏi theo bài đọc:

- Chợ nằm ở đâu ?- Người vùng cao xuống chợ bằng gì ?


110


- Khi nào chợ bắt đầu đông ?- Người ta đi chợ để làm gì ?- Đi chợ, mọi người mặc quần áo thế nào ?

2. Tsoangv cêr heik tiv iz trâu cêr heik tiv aoz trơưk kâur: Chuyển cách nói thứ nhất sang cách nói thứ hai theo mẫu:

Mẫu: - Ai cũng mặc quần áo mới Mọi người đều mặc quần áo mới- Ai cũng vui vẻ Mọi người đều ……………- Ai cũng thích đi học Mọi người đều ……………- Ai cũng phải làm việc Mọi người đều ……………

3. Zôngv chaor tưx chêx nor hlôngr tưx “grênhv” trâu chaor lu lul chêx nor: Dùng các từ sau thay từ “xuống” trong các câu sau:

Người vùng cao xuống chợ bằng ngựa.- ……………….. tới ………………….- ……………….. đến ………………….- ……………….. đi ………………….- ……………….. về ………………….

4. Siv heik têx mênhx cxưx tsôngl yao li xêv jangv trơưk cxur ziv: Hãy nói về màu sắc các dân tộc theo gợi ý:

- Phụ nữ dân tộc nào đội khăn, quấn khăn ?- Khăn thường thêu chỉ màu gì ?- Áo người Hmông thêu chỉ màu gì ?- Váy người Hmông có màu gì ? Thêu chỉ màu gì ?

____________________________________________


111


JĂNGX 2: MUÔL MUÔS BÀI 2: MUA BÁN


Nênhs muôs: Txir lưl kăngz jiz, kăngz thêv coax muôl lak max! Cam ngon lắm, chị mua đi !Miv nav: Pêk tsơưs txax iz ci ? Bao nhiêu tiền một cân ?Nênhs muôs: Câuv tsiz cxaz iz ci. Mười năm nghìn đồng một cân.Miv nav: Câuv aoz cxaz iz ci, tâu tsi tâu? Zaos tâu nas muôs trâu cur iz ci. Mười hai nghìn một cân, nếu được thì bán cho tôi một cân.Nênhs muôs: Caox tsênhl muôl đangz tsi tâu tul mêr nxeik nor thaz, nor muôx pix, mêv, ntơưr....đangz tsi tuz muôx. Chị còn mua gì cho cháu gái này nữa, đây có bút, mực, vở...cái gì cũng có.Miv: Nav ax! Cur xangr muôl aoz fông ntơưr thaz aoz trangz pix. Mẹ à! Con muốn mua hai quyển vở và hai cái bút.!

II. Tưx lul - Từ ngữ:muôl muôs mua bánnênhs muôs huv người bán hàngnênhs muôl huv người mua hàngiz ci một cânaoz ci hai cântxir lưl kăngz jiz cammuôs bán

Nênhs muôs: Aoz fông ntơưr zaos trâu cxaz, aoz trangz pix zaos pêz cxaz, iz ci txir lưl kăngz câul aoz cxaz. Iz huôl zaos nênhl gâuv aoz cxaz. Hai quyển vở là sáu nghìn, hai cái bút là ba nghìn, một cân cam là mười hai nghìn. Tổng cộng là hai mươi hai nghìn.Miv: Pux nhăngx ơưx! Tsi zaos lôk, kreir ni zaos nênhl gâuv iz cxaz xưz. Cô ơi! Không phải đâu, vừa mới là hai mươi một nghìn thôi.Nênhs muôs: Ôx! Zaos tas cax. Mêr nxeik coax cơưv thênhv pês tsơưs aik caox xangv hênhr uô luôx? Ồ! Đúng rồi nhỉ. Con gái, cháu học lớp mấy mà cháu tính giỏi thế?Miv nav: Nưl nhuôr cơưv thênhv aoz xưz. Caox muôs pêz môngl lơưx! Cháu mới học lớp hai thôi. Chúng tôi đi, Cô bán nhé!

khaz txax trả tiềnheik grê trả giágrê giá (tiền)xang yangr tặngtangs hmao lơưv khuya rồixang li biếumuôl mua

III. Lu lul kâur - mẫu câu:- Pêk tsơưs txax iz ci txir lưl kăngz jiz ? Bao nhiêu tiền một cân cam ?- Câuv tsiz cxaz đeiv iz ci. Mười năm nghìn đồng một cân.


112

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________IV. Cxaoz shix - Luyện tập1. Cxangz tưx “môngl” trâu têx lu lul cha uô yênhx lu lul yaz: Thêm từ “ đi” vào cuối các câu sau để tạo câu mới:

- Cam ngon lắm, chị mua đi !- Học xong, mẹ con mình...….....thăm vườn.- Khuya rồi con …………….. ngủ - Sáng rồi con dậy còn ….… học.-

2. Tsoangr têx lu lul chêx nor yênhx lu lul nus lơưr kâur: Chuyển các câu sau thành câu hỏi theo mẫu:

- Mỉ đi chợ cùng mẹ. Mỉ đi chợ cùng mẹ à ?- Mỉ mua sách Mỉ ………………….- Năm ngàn đồng một cân cam ……………………..- Mỉ có bộ quần áo mới ……………………….

3. Shâuv nus grê txax têx hangx huv: Tập hỏi giá tiền các đồ vật:

- Cái áo này bao nhiêu tiền ?- Cái mũ này ……………. ?- Cái bút này…………….. ?- Quyển sách này………… ?

___________________________________________


113


JĂNGX 3: TSAZ NHAOZ JAOL HMÔNGBÀI 3: TẾT Ở BẢN MÔNG

I. Yaoz ( Đọc)

Tzaz tưz txus lak !Pêz châus tsaz, hâur jaol Hmôngz

tsuôs tangz tuôr nduôr, tuô buô haz côngv pus zơưv. Greix jâuz tưz par pur sâu trôngx, greix ciz, greix hâuz, greix tuv xênhz tsư hăng laos cxuô jaol, cxuô tsêr. Iz zis zis tuz mangx laov lil geix, maor yaz hu pus zơưv.

Cur nav, cur txir heik, tsi tâu hu pus zơưv tsi tâu naox. Pêz aoz pêz tus cưr tix nkhê hưngr. Hu pus zơưv tangl, cur txir heik tâu lak, caox nav trâu maor trâu chaor nhuô naox. Cur taol cưr tix tuôx cxuô pêz lê naox. Naox tangl, cur txir heik: Nhaoz ci xaz iz, iz huôl nhaoz tsêr, txu xaz aoz mêx lê môngl đha tsaz thaz grâu taox.

Tết đến rồi !Ba mươi tết, làng Mông chỉ bận

giã bánh dày, mổ lợn tết và cúng tổ tiên. Cỗ xếp đầy bàn, thịt xào, thịt luộc, thịt băm mùi thơm toả hương khắp xóm làng, mọi nhà. Nhà nhà cũng bận rộn lo cỗ cúng tổ tiên.

Bố mẹ tôi bảo, chưa cúng tổ tiên thì chưa được ăn. Hai ba an hem chúng tôi them lắm. Cúng tổ tiên xong, bố tôi nói dược rồi, mẹ mày bày mâm cho các con ăn đi. Tôi chờ anh em đến đông đủ đã chúng tôi mới ăn. Ăn xong, bố tôi nói: Ngày mai mồng một cả nhà ở nhà, đến ngày mồng hai mọi người mới được đi chơi tết và đi gầu tào.

II. Tưx lul - Từ ngữ: đrơưv têl bận rộn greix hâu thịt luộc nduôr (par) bánh dày greix tuv xênhz thịt băm viên Hu pus zơưv Cúng tổ tiên tsư hăng mùi thơm pus zơưv tổ tiên côngv cúng Nkhê thèm tav zul tự đãi mình greix chi thịt quay zôngv tas dùng cho bõ greix tsơưl thịt kho huv cêr phải lẽ Trâu maor bày mâm taol chờ Cưr tix an hem naox tangl ăn hết ( ăn xong) Nhaoz ci ngày mai đha tsaz chơi tết Grâu taox gầu tào ( lễ hội)______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

114


III. Lu lul kâur - mẫu câu:- Pêz Hmôngz lê tsaz.Tết của người Mông.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập1. Ndu jăngx nhuôr cơưv têz têx lu lul nus chêx nor: Dựa vào bài mới học trả lời các câu hỏi sau:

- Người Mông ăn tết vào thời gian nào?- Ngày tết người mông ăn tết như thế nào?- Hãy kể tên các món ăn đặc trưng của người Mông?- Kể tên một số lễ hội, trò chơi của người Mông trong ngày tết?

2. Shâuv sâu txuôk txix: “ Pêz châus tsaz…..hu pus zơưv.” Tập viết đoạn từ: “ Ngày ba mươi tết……...cúng tổ tiên”

_______________________________


115


CHỦ ĐỀ VIII ( TSÊNHV NJAZ VIII)PHANGZ SHANGV - QƠƯ TRÂU

PHƯƠNG HƯỚNG - VỊ TRÍ

JĂNGX 1: PHANGZ SHANGVBÀI 1. PHƯƠNG HƯỚNGI. Nus thaz têz ( Hội thoại)

NUS CÊRHỎI ĐƯỜNG

Paor: Zơưv ax! Caox môngl kreir tưs? Cháu chào ông ạ! ông đi đâu đấy?

Zơưv: Cur môngl uô têz, caox môngl kreir tưs ax mêr tuz?Tôi đi làm nương, cháu đi đâu đấy?

Paor: Zơưv ax! Cur môngl pêl jaol Krar đăngx, tangz txus nor muôx plâuz txux cêr, môngl txux tưs lês zaos? Ông ạ! Cháu đi lên thôn Kha đàng, nhưng đến đây có bốn đường, cháu không biết đi con đường nào?

Zơưv: Mêr tuz ax! Txux nor môngl jaol Hangr Đêx, txux taov môngl jaol Lôngx Sangz, txux đrangl môngl jaol Hangr Zux, txux pêl nor lês zaos môngl jaol Krar Đăngx. Cháu à! Đường này đi thôn Háng Đề, đường bên đi thôn Lùng sán, đường dưới đi thôn Háng Dù, đường trên này mới là đường đi thôn Kha Đằng.

Paor: Uô caox tsâuk Zơưv!Cháu cảm ơn ông ạ!

CƠƯV SHUV QUÊX TINHV PHANGZ SHANGV______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

116


HỌC XÁC ĐỊNH PHƯƠNG HƯỚNG

Cô zaoz: Hnuz nor, pêz cơưv shuv quêx tinhv phangz shangv.Hôm nay chúng ta học xác định phương hướng.

Cô zaoz: Nor zaos đeiv tix thưr, pêl zaos phangz Peiv, đrangl zaos phangz Nangx, sangz lâux fêl zaos phangz Teik, sangz lâux sik zaos phangz Tongz. Đây là tờ bản đồ, phía trên là hướng Bắc, phía dưới là hướng Nam, bên trái là hướng Tây, bên phải là hướng Đông.

Txôngr: Cô zaoz! Uô changl lês quêx tinhv tâu phangz shangv?Cô ơi! Làm thế nào để xác định được phương hướng?

Cô zaoz: Cur cuôv chêx nor kra mêx quêx tinhv phangz shangv.Cô vẽ sơ đồ dưới này dạy các em xác định phương hướng.

Peiv

Vangx : Zaos lês pêz pâuz lak cô zaoz!Thế chúng em hiểu rồi cô a!


- Phangz shangv: Phương hướng - Txux pêl: Đường trên


Nangx

117

TongzTeik


- Nus cêr: hỏi đường- Pêl: Trên- Tangz: Nhưng- Txus: Đến- Txux cêr: Con đường- Txux tưs: Đường nào- Txux taov: Đường bên- Txux đrangl: Đường dưới- Uô tsâuk: Cảm ơn- Cơưv shuv: Học

- Quêx tinhv: Xác định- Đeiv tix thưr: Tờ bản đồ- Phangz Peiv: hướng Bắc- Phangz nangx: Hương nam- Phangz teik: hướng tây- Phangz tongz: Hướng đông - Pêz pâuz lak: Chúng em hiểu ( Biết ) rồi- Sangz: Bên- Lâux fêl: Bên trái- Lâux si: Bên phải.

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Txux cêr nor môngl kreir tưs? - Con đường này đi đâu?- Sangz lâux fêl zaos phangz tưs?- Bên trái là hướng nào?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Zôngv têx tưx " txux pêl" " txux taov" " txux đrangl" " txux nor" cxangz trâu qơư khôngv:Dùng các từ " đường trên" " đường bên" " đường dưới" "đường này" điền vào chỗ trống.- Môngl jaol Hangr Đêx zuôr môngl...........................................- Đi thôn Háng Đề thì phải đi.....................................................- Môngl jaol Lôngx Sangz zuôr môngl.......................................- Đi thôn Lùng sán thì phải đi....................................................- Môngl jaol Hangr Zux zuôr môngl............................................- Đi thôn Háng Dù thì phải đi.....................................................- Môngl jaol Krar Đăngx zuôr môngl.......................................... - Đi thôn Kha Đằng thì phải đi...................................................2. Tâu têx tưx thaz tru hâur chêx yênhx iz lu lul hoanx yênhx. Tìm từ thêm vào các câu sau cho thành câu hoàn chỉnh.( Hoàn thành bằng tiếng Hmông)- Zangz pêl zaos ...................................................


118

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Phía trên là hướng .............................................- Sangz đrangl zaos ...............................................- Phía dưới là hướng ...............................................- Sangz lâux fêl zaos ..............................................- Bên trái là hướng .................................................- Sangz lâux sik .....................................................- Bên phải là hướng ............................................. .3. Quêx tinhv phangz shangv trâu hâur chêx nor: - Xác định phương hướng sơ đồ sau:

________________________________________________________


119


JĂNGX 2: TINHV SHANGVBÀI 2. ĐỊNH HƯỚNG

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Txair: Mêr tuz, shông nor caox cơưv tangl thênhv câuv aoz, caox

shangr môngl khaor luz shux thangx tưs?Con trai, năm nay con học xong lớp 12, con định đi thi trường nào?

Vangx : Txair ax! Cur shangr môngl khaor luz shux thangx tav shux i têr nas. Caox seiz caz tâu.Bố ạ! Con muốn thi vào trường đại học y. Bố xem có được không?

Txair: Tav shux i tuz zôngs, tangz zaos caox khaor môngl luz shux thangx tav shux nông ngiêx no taov kangz nor lês pang tâu pês taox saz cêr uô naox.Đại học y cũng tốt, nhưng nếu con đi thi Trường đại học nông nghiệp thì sau này mới giúp được miền núi mình cách làm ăn.

Vangx : Shux thangx tav shux nông ngiêx cur nhav thaz.Trường đại học nông nghiệp con cũng thích .

Txair: Kreir cao, zaos cur shangr lês xưz. Caox côngl shangr cxuô cxuô lês muô!Đấy là bố nghĩ như thế thôi.. Con cứ suy nghĩ cho kĩ nhé!

Vangx : Zaos lês, cha cur môngl nus cô zaoz tâu.Thế, để con đi hỏi cô giáo đã.


120

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ II. Tưx lul( Từ ngữ ).

- Tinhv shangv: Định hướng- Shông nor: Năm nay- Cơưv tangl: Học hết ( Học xong)- Thênhv câuv aoz: Lớp 12- Shangr ( Xangr): Muốn(Ý định, nghĩ)- Khaor: Thi- Shux thangx tav shux i têr: Trường ĐH Y tế.- Shux thangx tav shux nông ngiêx: Trường ĐH nông nghiệp.- Shux thangx tav shux cênhs têr: Trường ĐH kinh tế.

- Shux thangx tav shux sư phangv: Trường ĐH sư phạm.- Sei caz tâu: Xem có được không.- Zôngs: Tốt- Tangz: Nhưng- Taov kangz: Sau này- Pangz: Giúp- Taox saz: Miền núi- Cêr uô naox: Cách làm ăn - Nhav thaz: Cũng thích- Kreir cao: Đấy là- Shang cxuô cxuô: Nghĩ kĩ

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Caox nhav cơưv shux thangx tav shux đangz tsi? - Bạn thích học trường đại học gì?- Cur nhav cơưv shux thangx tav shux i.- Tớ thích học trường đại học Y.

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Têz lu lul nus: Trả lời câu hỏi:- Vangx txair nus Vangx tul đangz tsi?- Bố Vàng hỏi gì Vàng?- Vangx têz Vangx txair lês changl?- Vàng trả lời bố như thế nào?- Vangx txair tinhv shangv trâu Vangx lês changl?- Bố Vàng định hướng cho Vàng như thế nào?2. Ndu jăngx nhuôr cơưv cxangz tưx huv trâu qơư khôngl chêx nor: Nhớ lại bài mơi học điền từ thích hợp vào chỗ trống sau:

- Shông nor caox ................... thênhv câuv aoz, caox ............................... luz shux thangx tưs?


121

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ - Năm nay con ........................... lớp 12, con ................................. trường nào? - Cur shangr môngl khaor luz shux thangx .............................. nas. - Con muốn thi vào trường .............................................................

- Caox khaor môngl luz ............................... tav shux nông ngiêx no taov kangz nor ....................... tâu pêz ......................... cêr uô naox.

- Con đi thi .................... đại học nông nghiệp thì sau này mới .......... được .............................................. cách làm ăn. - Shux thangx .................................................... cur nhav thaz. - Trường ........................................................... con cũng thích .

____________________

JĂNGX 3: QƠƯ ĐRÔNGLBÀI 3. NƠI CHỐN

I. Nus thaz têz ( Hội thoại) Maiv: Puôk zaos caox nav môngl uô têz?

Mẹ bạn đi nương phải không?Paor : Tsi zaos, cur nav tsi môngl uô têz. Cur nav môngl gruôv khư.

Không phải, mẹ mình không đi nương. Mẹ mình đi chợ.Maiv: Yuôr tix lâul Lênhx môngl kreir tưs?

Còn anh Lềnh đi đâu?Paor: Tix lâul Lênhx môngl cơưv ntơưr.

Anh Lềnh đi học.Maiv: Tsêr cơưv ntơưr nhaoz kreir tưs?

Trường học ở đâu?Paor: Tsêr cơưv ntơưr nhaoz tiv đrâu trôngz caos.

Trường học ở đằng sau núi kia.Maiv: Ntơưv nor caz jês tsêr khu maoz?

Ở đây có gần bệnh viện không?Paor: Tsêr khu maoz nhaoz shangr buô tsêr cơưv ntơưr môngl mêr

njik txơưv txus lak.Bệnh viện ở ngay gần trường học, chỉ đi một lát là đến thôi.

Maiv: Nor zaos jaol đăngz tsi?


122


Đây là bản gì?Paor: Nor zaos jaol Trôngz Lz.

Đây là bản Trông LaMaiv: Yuôr tiv caos caz zaos jaol Shôngz Az?

Còn ở bên kia có phải là bản Sông A không?Paor: Zaos ntang!

Đúng rồi!Maiv: Zaos lês pêz môngl lak!

Thế thì chúng mình đi nhé!


- Qơư đrôngl: Nơi chốn.- Tiv caos: Bên kia- Lênhx tưs: ai- Tsêr cơưv: Trường học- Puôk zaos: Phải không ( Có phải)- Môngl uô têz: Đi làm nương- Môngl kreir tưs: Đi đâu- Ntơưv: Ở- Kreir tưs: Ở đâu.

- Zaos: Đúng- Môngl uô si: Đi chơi- Tsêr khu maoz: Bệnh viện ( Trạm y tế)- Zaos ntang: Đúng rồi.- Yuôr: Còn- Zaos lês: Thế thì- Caz zaos: Phải không- Jaol đangz tsi: Bản gì.- Môngl gruôv khư: Đi chợ

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Tsêr cơưv nhaoz kreir tưs? - Trường học ở chỗ nào?- Huôx nhaoz luz jaol tư? - Hòa ở thôn nào?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Têz têx lu lul chêx nor lơưr aoz zangl cêr:Trả lời các câu sau theo hai cách.Kâur ( Mẫu): - Paor môngl cơưv ntơưr caz zaos?. Páo đi học, phải không?. - Zaos, Paor tsênhl môngl cơưv ntơưr. Đúng, Páo đang đi học - Tsi zaos, Paor tsi môngl cơưv ntơưr.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

123

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Không phải, Páo không đi học.a. Mẹ đi chơ, phải không?b. Anh đi chơi, phải không?c. Bác đi nương, phải không?2. Truz lur lu lul lơưr kâur: Rút gọn câu theo mẫu:Kâur ( Mẫu): - Cur lês txair. - Cur txair. Bố của tôi. Bố tôi - Cur lês Zơưv. - Cur ........ Ông của tôi. ............... - Cur lês cô zaoz. - Cur ........ Cô giáo của tôi. ...............- Cur lês pux. - Cur ........Vợ của tôi. ...............- Cur lês Zơưv lâul. - Cur ........ Bác của tôi. ...............3. Shâuv nus qơư nhaoz chaor fôngx zưl hâur thênhv:Tập hỏi về nơi ở của các bạn trong lớp:- Bạn ở thôn nào?- Bạn ở trường nào?

________________________________


124


JĂNGX 4: NHAOZ KREIR ( HAIR) TƯSBÀI 4. Ở ĐÂU

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Txôngr: Muôv Vangz ax! Caox puôk puv cur luz hnăngz ntơưr nhaoz

tưs?Chị Vang ơi! Chị có thấy cái cặp sách của em ở đâu không?

Vangz : Năngs hmao caox tsao kreir tưs?.Tối qua em để ở đâu?

Txôngr: Năngs hmao cur tsao sâu trôngx nar lak max.Tối qua em để trên bàn này mà.

Vangz : Txôngr! Caox luz hnăngz ntơưr nhaoz kreir nir.Chúng! Cặp sách của em ở kia kìa.

Txôngr: Muôv Vangz! Caz nor caox puôk môngl tsi?Chị Vang! Tuần này chị có đi đâu không?

Vangz : Caz nor pêz shux môngl cxangz coangz.Tuần này lớp chị thăm quan.

Txôngr: Mêx shux môngl cxangz coangz kreir tưs?Lớp chị đi thăm quan ở đâu?

Vangz : Pêz shux môngl cxangz coangz thanhx phôr Laol Caz.


125


Lớp chị đi thăm quan thành phố Lào Cai.Txôngr: Môngl cxangz coangz lul caox ndu muôl đangz tsi trâu cur cax.

Đi thăm quan về chị nhớ mua cái gì đó cho em nhé!Vangz : Cuiz tinhv lơưr!

Nhất định rồi! II. Tưx lul( Từ ngữ ).

- Nhaoz keir tưs: Ở đâu- Hnăngz ntơưr: Cặp sách- Năngs hmao: Tối qua- Tsao: Để ( Thả)- Nar: Này- Lak max: Mà, đấy mà.- Thanhx phôr Laol Caz: TP Lào cai- Ndu: Nhớ- Muôl: Mua- Muôs: Bán- Vê pangz jênhx mênhx ( Uyv bang nhênhs zênhs): Ủy ban nhân dân.

- Shux thangx shux shaov: Trường tiểu học- Trâu (tâu, puz): Cho- Cax: nhé- Cuiz tinhv: Nhất định- Lơưr: Rồi- Têz qơư: Quê hương- Tax đrangl: Miền xuôi ( đồng bằng)- Taox saz: Miền núi- Sâu suz cxangx: Trên tường- Đeis: Treo

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Cur luz hnăngz ntơưr nhaoz kreir tưs?- Cái cặp sách của tôi ở đâu?- Mêx môngl cxangz coangz kreir tưs?- Các bạn đi thăm quan ở đâu?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Tik lul nus trâu têx lu lul chêx nor trơưkkâur: Đặt câu hỏi cho các câu sau theo mẫu:Kâur ( mẫu): - Luz hnăngz ntơưr nhaoz sâu trôngx -Luz hnăngz ntơưr nhaoz kreir tưs?- Chiếc cặp sách ở trên bàn. - Chiếc cặp sách ở đâu?


126

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Quyển vở ở trong cặp. - Quyển vở..........................................- Tờ lịch treo ở trên tường. - Tờ lịch treo......................................- Quê bạn ấy ở miền núi - Quê bạn ấy ......................................- Cô giáo dạy học ở trường. - Cô giáo dạy học...............................- Mẹ tôi đang đi chợ. - Mẹ tôi đang.....................................2. Tê têx lu lul nus chêx nor: Trả lời câu hỏi sau đây:

- Trường của bạn ở đâu? - ...........................................................- Bố mẹ bạn đi làm nương ở đâu? - ............................................................- Nhà bạn ở đâu? - ............................................................- Ủy ban nhân dân xã ở đâu? - ............................................................-Trường tiểu học ở đâu? - ............................................................3. Cxangz tưx cuô têx lu lul chêx nor yênhx têx lu lul hoangx yênhx. Thêm tư đêr các câu sau đây thành những câu hoàn chỉnh: - Chị Vang đi thăm quan ......................................................- Mẹ em mua chiếc áo này ...................................................- Ban ngày em học................................................................- Ban đêm em học.................................................................- Người ốm thì đi khám bệnh................................................

____________________


127


JĂNGX 5: QƠƯ TRÂUBÀI 5. VỊ TRÍ

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)Zôngx: Bơưl Lan! Mêx nhaoz chaor tsêr nthăngz uô nor. Mêx qơư trâu

kông naox nhaoz kreir tưs?Bạn Lan! Nhà bạn là nhà sàn như thế này. Nơi để lương thực nhà bạn ở đâu?

Lan: Pêz lês blêx nhaoz ntơưv luz shangz hâur câuv tsêr kreir.Thóc nhà tớ ở trong cái hòm góc nhà kia.

Zôngx: Zaos lês mêx luz kraor chôl tuôr njaz nêx?Thế còn cái cối giã gạo nhà bạn?

Lan: Pêz luz kraor chôl nhaoz đrangl ntus đêx.Cái cối giã gạo nhà tớ ở dưới bờ suối..

Zôngx: -Caox chaox cur môngl cxangz coangz mêx têx qơư trâu cxuô zangl seiz. Bạn đưa tớ đi thăm quan vị trí những nơi để đồ dùng của nhà bạn xem nào.


128

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Lan: Uô lês max! Nor zaos guôx khis nhux, nênhl. Nor zaos guôx

keiz, guôx buô....Được thôi! Đây là chuồng trâu, ngựa.. Đây là chuồng gà, chuồng lợn....

Zôngx: Lan ax! Mêx uô tsêr khis nhux, nênhl, keiz, buô... đêz tsêr uô nor lês vêv xênhz. Cur traor môngl tsêr cur zuôr heik cur nav, cur txir shuv uô thôngx mêx.Lan à! Nhà bạn làm chuồng trâu, ngựa, gà, lợn ... xa nhà thế này mới vệ sinh. Tớ về nhà tớ sẽ bảo bố, mẹ mình học làm theo nhà bạn.


- Qơư trâu: Vị trí- Tsêr nthăngz: Nhà sàn- Kông naox: Lương thực- Blêx: Thóc- Paoz cưk: Ngô- Luz shangz: Cái hòm- Câuv ( Cuv) tsêr: Góc nhà- Kraor chôl: Cối giã - Tuôr njaz: Giã gạo- Vangx: Vườn- Jôngr ntông: Rừng cây- Păngl njêl: Ao cá

- Đrangl: Dưới- Ntus đêx: Bờ suối- Chaox: Đưa- Cxuô zangl: Đồ dùng- Guôx: Chuồng- Nhux, nênhl, keiz, buô: Trâu, ngựa, gà, lợn.- Traor: Quay ( Về)- Nor lês: thể mới- Vêv xênhz: Vệ sinh- Thôngx mêx : Giống mọi người

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Kôngz lôngs tsao kreir tư? - Lương thực để ở đâu?- Kôngz lôngs tsao hâur luz shangz nhaoz tiv câuv tsêr.- Lương thực để trong hòm ở góc nhà..

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Zôngv têx tưx kreir cơưv txuôk heik têx lu lul chêx nor: Dùng các từ mới học để bổ sung cho các các câu sau:


129

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Nhà bạn Lan là nhà...........................................................- Đằng sau nhà là...............................................................- Đằng trước nhà là............................................................- Đầuu nhà là......................................................................- Ở góc nhà là......................................................................2. Txuôk tưx ndêx A đrus ndêx B cha cuô huv: Nối từ cột A với cột B cho thích hợp:

AB

Njêl luôlCá bơi

hâur vangxtrong vườn

Nôngs zangsChim bay

pêl têztrên nương

Chao paoz cưkTrồng ngô

hâur păngl đêxdưới ao

Zuôv jâuzTưới rau

jôngrrừng

NtôngsCây

sâus ntuxtrên trời

3. Cxangz têx tưx “ taov ntêx, taov kangz, nhaoz hâur, nhaoz đrâu, sâus, hâur chêx” cuô huv trâu qơư khôngv têx lu lul chêx nor: Điền các từ “ trước, sau, trong, ngoài, trên, dưới” vào chỗ trống các câu sau đây cho tích hợp:- Chaor mêr nhuô tsênhl uô si............................yangr puôv.- Bọn trẻ đang chơi.............................................sân.- Tul đêr pưs.........................................................cưx tsêr.- Con chó đang ngủ...............................................nhà.- Tul mir pưs ........................................................tsêr.- Con mèo đang ngủ .............................................mái nhà.- Pêz jâuv su..........................................................chêl blôngx ntông.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

130

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Chúng tôi ngồi nghỉ.............................................tán lá cây.- Vangx gâuv .........................................................cuv trôngx.- Vàng chốn............................................................cánh cửa.- Nav uô maor........................................................tsêr uô maor.- Mẹ nấu cơm..........................................................bếp.

______________________________________________

CHỦ ĐỀ IX ( TSÊNHV NJAZ IX)TƯX ZÔNGL, CÔNGZ ZÔNGL, CÔNGZ XƯV, HOAIX WOANGV....

ĐỒ VẬT, CÔNG DỤNG, CÔNG VIỆC, ƯỚC MƠ...

JĂNGX 1: TƯX ZÔNGL TÂU QUÊX TINHVBÀI 1. ĐỒ VẬT ĐƯỢC XÁC ĐỊNH

I. Nus thaz têz ( Hội thoại)LUZ MAOV

Suô: Luz maov kreir zaos lênhx tưs lê nir?Cái mũ kia nlà của ai nhỉ?

Vangx : Thôngx Paor luz xuz lâu.Hình như của Páo sao đấy.

Suô: Tsi zaos, zaos thâyx zaoz luz xuz?Không phải, hình như là của thầy giáo sao đấy?

Vangx : Ôx! Zaos tak. Tang civ nor thâyx zaoz naor kangz lơưv.Ồ! Đúng rồi. Sáng nay thầy giáo quên mất.


131

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Suô: Zaos lês ưz aoz tu chaox môngl tâu thâyx zaoz Vangx cax.

Thế thì hai đứa mình mang đi cho thầy Vàng nhé.LUZ TRÔNGX

Paor: Păngx ax! Uô changl đrâu caos muôx iz luz trôngx nir? Zaos shux tưs lês za?

Pằng à! Tại sao ngoài kia có một cái bàn nhỉ? Là bàn của lớp nào nhỉ?

Shôngx: Ôx! Zaos shux 3A lês, caox seiz, heir nor muôx bês nir.Ồ! Là của lớp 3A, cậu xem, ở đây có tên này.

Paor: Huôv nor tsi muôx lênhx tưs lơưv, pêz aoz tus côngl yêv môngl chas tâu.

Bây giờ không có ai rồi, hai đứa mình cứ chuyển vào cấp đã.Shôngx: Zaos lês, grangs chao hâur pêz shux cax.

Thế thì chuyển vào lớp mình nhé.

FÔNG NTƠƯR TÂUL ĐANGZ

Paor: Miv! Caox seiz kreir muôx iz fông ntơưr.Mỉ! Cậu xem kia có một quyển sách.

Miv: Ôx! Zaos iz fông ntơưr tâul đangz max.Ồ! Là một quyển truyện đấy.

Paor: Caox muôz cur seiz. Ôx, fông ntơưr nor jông thêv, tsoangz khoangr txus ntaox tê thâuk nzur xênhz ntux têz haz tuôz

nênhs, zuôr tsôl shuôv shiv yaoz.Cậu đưa tớ xem nào. Ồ, đây là quyển truyện rất hay, toàn kể

về ngày xưa sinh ra trời đất và con người, phải chú ý đọc. Miv: Zaos lês, thâuk tưs caox yaoz tangl caox khơưs cur yaoz cax.

Thế, bao giờ cậu đọc xong cậu cho tớ đọc nhé.


- Maov: Mũ- Xuz lâu: Sao đấy- Tsi zaos: Không phải

- Yêv( Grangs): Chuyển ( Nhấc)- Fông ntơưr: Quyển sách -Fông ntơưr tâul đangz: Quyển truyện


132


- Thâyx zaoz: Thầy giáo- Zaos tak: Đúng rồi- Naor kangz: Quên- Tang civ nor: Sáng nay- Ưz aoz tus: Hai đứa mình- Chaox môngl: Mang đi- Đrâu caos: Ngoài kia- Luz trôngx: Cái bàn- Pêz: Chúng mình, chúng ta, chúng con

- Shux tưs: Lớp nào- Shux 3A: Lớp 3A- Caox seiz: Cậu xem- Muôx bês: Có tên- Huôv nor: Bây giờ- Tul nênhv: Con ngựa- Tul nhux: Con trâu- Tul kaz: Con gà

- Cur seiz: Tôi xem- Jông thêv: Hay lắm ( tốt lắm)- Tsoangz khoangr: Chuyên kể- Ntaox tês thâuk nzur: Ngày xửa ngày xưa

- Xênhz ntux têz haz tuôz nênhs: Sinh trời đat và con người.- Zuôr tsôl: Phải- Shuôv shiv yaoz: Đọc kĩ ( Cố gắng đọc) - Lux: To- Yaz: Mới- Zâus: Nhỏ- Yênhx: Đẹp- Saz: Cao- Kêl: Thấp- Tao : Ghế- Yao: Áo- Triv: Quần- Tul buô: Con lợn

III. Lu lul kâur ( Mẫu câu)- Luz maov nor zaos lênhx tưs lis? - Cái mũ này là của ai?- Luz maov nor jông lês changl?-Cái mũ này thế nào?

IV. Cxaoz shix ( Luyện tập).1. Xeir têx tưx huv txuôk yênhx têx lu lul: Lux, yaz, zâus, yênhx, saz, kêl.Chọn các từ thích hợp ghép với nhau thành câu:To, mới, nhỏ, đẹp, cao, thấp.Kâur ( Mẫu):

- Luz trôngx nor saz thêv. Cái bàn này rất cao. - Luz tao nor .............. thêv. Cái ghế này rất .............

- Luz triv nor .............. thêv. Cái quần này rất ............... - Tul nhux nor ................ thêv. Con trâu này rất ..................


133


- Luz yao nor ................thêv. Cái áo này rất ..................

- Tul kaz nor ....................... thêv. Con gà này rất .......................

2. Hlôngr lu lul nông lơưr kâur: Thay đổi cách hỏi.Kâur ( Mẫu)- Luz trôngx nor zaos caox lês caz zaos? - Luz trôngx nor zaos lênhx tưs lês? Cái bàn này là của anh đúng không? Cái bàn này là của ai?- Luz hnăngz nor zaos caox lês caz zaos? - ....................................................... Cái cặp này là của anh đúng không? .......................................................- Tul buô nor zaos caox lês caz zaos? - ....................................................... Con lợn này là của anh đúng không? .......................................................- Tul pix nor zaos caox lês caz zaos? - ....................................................... Cái bút này là của anh đúng không? .......................................................-......................................................... -.......................................................

________________________________________________

JĂNGX 2: ZÔNGV ĐĂNGZ TSI UÔBÀI 2: LÀM BẰNG CÁI GÌ


Paor: Cô zaoz ơưx! Tul pix (chưx mêv) nor zôngv đăngz tsi uô ? Cô giáo ơi! Cái bút này làm bằng gì ?Cô zaoz:Trangz pix nor zôngv chaoz uô. Cái bút này làm bằng nhựa.Paor:Yuôr tul yiv nor zôngv đăngz tsi uô ? Còn cái thước này làm bằng gì ?Cô zaoz: Tul yiv nor zôngv ntông uô. Cái thước này làm bằng gỗ.Paor: Miv! Caox zôngv đangz tsi trâu đêx hâuk ? Mỉ ! Bạn dùng cái gì để đựng nước uống?

Miv: Cur zôngv ntiv trơưs naox maor. Tớ dùng bát để ăn cơm .Meir: Caox muôx têx zangv chưx mêv đăngz tsi ? Cậu có những loại bút nào ?Paor:Cur muôx chưx mêv kruôr, chưx mêv kruôr đuz, haz chưx mêv kruôr đrâu. Mình có bút chì, bút chì đen, bút chì màu.Meir: Caox zôngv chưx mêv đăngz tsi cha đrangx đrâu? Cậu dùng bút gì để tô màu ?Paor: Cur zôngv chưx kruôr đrâu cha


134

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Miv: Cur zôngv luz khaoz nor. Tớ dùng cái cốc này.Paor: Caox zôngv tul tsi naox maor ? Bạn ăn cơm bằng gì ?

II. Tưx lul - Từ ngữ: zôngv đăngz tsi uô ? bằng gì chaoz nhựa hlâu sắt shôngz tre ntông gỗ cangz gis gang Chữ mêv (pix) kruôr Bút chì đuz: đen đrâu màu

đrangx đrâu. Mình dùng bút chì màu để tô màu.

luz cơưv cái địuđrangx đrâu tô màuzangv loạicev ntus kẻ lềLuz pâu chiếc vòng tayLuz hangl qênhz Chiếc vòng cổtxâu txêx chất liệuđrăngx: tô ( vẽ)Tơưr da


- Trangz pix nor zôngv đăngz tsi uô ? Cây bút này làm bằng gì ?- Trangz pix nor zôngv chaoz uô. Cái bút này làm bằng nhựa.


1. Têx chuôz zênhx chêx nor zôngv đăngz tsi uô ? Những đồ vật dưới đây làm bằng gì ?

- Cái ti vi làm bằng nhựa.- Cái nồi làm.........................- Cái chảo làm .....................- Con dao làm ......................- Cái cuốc làm.......................- Cái cày làm ........................- Quả bóng làm bằng…..........

2. Heik têx lu lul trơưk kâur: Nói các câu sau theo mẫu:

- Con dao bằng sắt Con dao được làm bằng sắt.

- Cột nhà bằng gỗ. ……………………..

- Cái chảo bằng gang. ……………………..

- Chiếc váy bằng lanh. ……………………..

3. Txuôk yênhx lu lul chêx nor:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

135

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Hoàn thành các câu sau:

- Em quét nhà bằng chổi.- Em lau bảng……………….giẻ.- Em viết bảng………………phấn.- Em ăn cơm...........................bát.- Em đi học ............................xe đạp.

___________________________________________________

JĂNGX 3: CHA UÔ ĐĂNGZ TSI BÀI 3: ĐỂ LÀM GÌ


Fênhx: Paor ax! trangz txuôk nor zôngv uô đăngz tsi ? Páo ơi, con dao này dùng để làm gì ?Paor: Trangz txuôk nor zôngv luôx têz. Con dao này dùng để phát nương.Fênhx: Trangz tras nor tsês uô đangz tsi? Con dao này đẻ làm gi?Paor: Trangz tras nor tsês chaox môngl txar tơưl.

Miv: Nav ax! Tul nav đar nor zôngv uô đăngz tsi? Mẹ ơi! cái thìa to này dùng để làm gì ?Nav: Nor zaos tul nav feox cênhz cha heik cuô jâuz. Đây là cái muôi dùng để múc canh..Miv: Yuôr luz mêr ntiv nor cha trâu


136

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Con dao này để mang đi chặt củi.Miv: Caox nja tinhz uô đăngz tsi ? Cậu đóng đinh để làm gì ?Fênhx: Cha đei tiv thưx. Để treo bản đồ.Paor: Yuôr luz thâur nor uô đangz tsi ? Còn cái lọ này để làm gì ?Fênhx: Luz thâur nor cha reik păngx. Cái lọ này để cắm hoa.Paor: Uô nor mak pêz thênhv hênhr jông jangv. Thế thì lớp ta sẽ rất đẹp.

đăngz tsi ? Còn cái bát nhỏ này dùng để làm gì ?Nav: Luz mêr ntiv nor cha trâu njêr lak trâu cuô txaoz. Cái bát nhỏ này để đựng muối hay nước chấm(ớt).

II. Tưx lul - Từ ngữZôngl uô dùng làm đangz tsi cái gìTrangz txuôk cái dao phát trangz tras con daoTsês để txar chặtTơưl củi nja đóngTinhz đinh tiv thưx bản đồLuz thâur cái lọ cha đêReik cắm tlu đar cái thìa ( cái muôi)Cuô canh jâuz rauTul nav feox cênhzmuôi to mêr ntiv bát nhỏNjêr muối cuô njư nước chấmCuô txaoz(njiv) ớtIII. Lu lul njâu - Mẫu câu:

- Trangz txuôk nor zôngv uô đăngz tsi ? Con dao này dùng để làm gì ?- Trangz txuôk nor zôngv luôx têz. Con dao này dùng để phát

nương.

IV. Cxaoz shix- Luyện tập:1. Caox siv heik têx chuôz zênhx chêx nor li côngz zôngv: Em hãy kể công dụng của các đồ vật sau:

- Con dao dùng để chặt cây, phát cỏ, thái rau…- Cái thước dùng để…...........................- Cái chậu dùng để…............................- Cái nồi dùng để..................................- Cái chảo dùng để................................- Cái cày dùng để...................................

2. Siv heik têx cxuô zangl hâur shux cơưv li côngz zôngv trơưk kâur :______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

137

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Tập nói công dụng của các đồ vật trong lớp :

Kâur ( Mẫu):- Nor zaos luz trôngx, tsês trâu pêz sâu thaz shâuv cơưv. Đây là cái bàn để chúng ta viết và học.- Đây là cái ghế...............…… - Đây là cái bảng.....................................- Đây là cái .....................…… - Đây là cái .............................................

3. Zôngv tưx “cha” txuôk txâuk têx lu lul chêx nor: Dùng từ “để” để hoàn thiện các câu sau:

- Học tiếng Việt…………..đọc sách.- Cắm hoa…………làm thêm đẹp.- Trực nhật hàng ngày………….lớp luôn sạch.- Trật tự…………..nghe cô giảng bài.

_______________________________________________

JĂNGX 4: YÊl TXANGR BÀI 4: DI CHUYỂNI. Nus thaz têz ( Hội thoại)

Vangx:Tix lâul! Caox lul chuôr tsêr lak? Chào anh, anh về thăm nhà à ?Tix lâul bôv đôiv: Zaos mêr cưr ! Hnuz nor cur tâu su lul chuôr tsêr. Chào em, hôm nay anh được nghỉ về thăm nhà.Vangx: Caox cheix đăngz tsi lul tsêr? Anh về nhà bằng gì thế ?Tix lâul bôv đôiv: Cur cheix ô tô lul. Anh về nhà bằng ô tô.Vangx: Tix lâul! tangz pêz txangr tsêr

Txôngr: Pêz txangr môngl đrangl nav cêr, hnuz hnuz nhuôr txangr tangl. Nhà mình chuyển xuống đường to, mới chuyển xong ngày hôm kia.Tix lâul bôv đôiv: Zaos lak! Huôv nor côx chuôz uô nav cêr tuôx txus, pêz zuôr txangr buô cêr môngl đăngz tsi tưz pênhv ziv. Đúng rồi! Bây giờ nhà nước làm đường to đến , chúng ta phải chuyển gần đường đi đâu cũng thuận lợi.


138

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________lơưv leik. Anh ạ! Nhưng nhà mình chuyển nhà rồi.Tix lâul bôv đôiv : Txangr môngl tưs? txangr thâuk tưs ax mêr cưr? Chuyển đi đâu? Chuyển bao giờ?

II. Tưx lul - Từ ngữ:yêl txangr di chuyểntxangr chuyểnchuôr tsêr thăm nhàyangx yêz tàu hoảô tô ô tôyêz tuôv (nênhl hlâu) xe đạphlang đêx qua sôngxuz tưv tốc độhuôv nor bây giờcôx chuôz nhà nướcpênhv ziv thuận lợi

Vangx: Tix lâul! Pêz môngl tsêr lak. Anh ơi! Chúng mình về nhà thôi.

Sâu ntux njuôz trên khôngFuôx mảngFuôx yuôz phàGaox thuyềnGaox yuôz tàu thuỷYêz zang (pheiz chiz) máy baynav cêr đường tohnuz hnuz ngày kiatuôx txus đếnbuô cêr gần đường

III. Lu lul kâur - mẫu câu:- Caox cheix đăngz tsi lul? Anh về bằng gì?- Pêz tsêr txangr môngl kreir tưs ? Nhà mình chuyển đi đâu?

IV. Cxaoz shix - Luyện tập1. Suôv têx tưx tsi huv qơư hâur têx cangz chêx nor ? Gạch các từ không đúng chỗ trong các từ sau

- Đi đường bộ: ô tô, máy bay, xe ngựa, xe máy, xe đạp, xe thồ.- Đi dưới nước: thuyền bè, tàu thuỷ, tàu hoả.- Đi trên không: tên lửa, máy bay, ô tô

2. Phangz tênhv tưs môngl sei tiv iz ? Ntâu chiv X (khâuz lis) trâu qơư khôngv: Phương tiện nào đi nhanh nhất ? Gạch X vào ô trống.

- Tàu hoả - Xe máy

- Máy bay - Ô tô

3. Têz têx lu lul nus chêx nor: Trả lời các câu hỏi sau:

- Bố em đi chợ bằng gì ?- Cô giáo em đi đến trường bằng gì ?- Em đi học bằng gì ?

_________________________________________


139


JĂNGX 5: CÔNGZ ZÔNGV BÀI 5: CÔNG DỤNG


Lâuv: Nor zaos pêz tul nênhl. Đây là con ngựa nhà mình.Meir: Zus nênhl cha uô đăngz tsi ? Nuôi ngựa để làm gì ?Lâuv: Zus nênhl cha cheix haz thâux. Nuôi ngựa để cưỡi và thồ.Txôngr: Tiv zaos tul đăngz tsi ? Kia là cái gì thế ?

Meir: Cha grul đêx lul trâu sơưr đơưl zôngv. Để đưa nước về cho mọi người dùng.Paor: Nor zaos luz cơưv. Đây là cái địu.Txôngr: Luz cơưv nor cha zôngv uô đăngz tsi ?


140

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Meir: Tiv zaos tul char đêx ? Kia là cái máng nước ?Txôngr: Char đêx cha uô đăngz tsi ? Máng nước để làm gì ?

II. Tưx lul - Từ ngữ:Đruôz đựngCxuô zangv mọi thứ, các thứTrik đeoĐrâuk khâuv trên lưng

Cái địu này dùng để làm gì ?Paor: Luz cơưv nor, zôngv đruôz haz trik cxuô zangv. Cái địu này, dùng để đựng và địu các thứ.

Char đêx máng nướcShik đêx đưa dẫnChaox đemGrang mang sách

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Luz nor cha zôngv uô đăngz tsi?- Cái này dùng để làm gì?

IV. Cxaoz shix - luyện tập:1. Cxaoz shix heik têx lu lul trơưk (lơưr) kâur: Luyện nói các câu theo mẫu:

Mẫu 1: - Tul nênhl zôngv cheix thaz thâux. Con ngựa dùng để cưỡi và thồ.

- Cái bút…………viết - Cái giường………../ ngủ- Cái thước…….. kẻ dòng - Cái ô………./ che nắng, che mưa.- Cái ghế………...ngồi - Con dao………/ phát cỏ và chặt cây.

Mẫu 2: - Nor zaos tul nênhl. Đây là con ngựa.- Đây……….con bò - Đây………….trường học.- Còn đây…….con trâu - Còn đây………..trạm y tế.- Kia………..con lợn - Còn kia………..lớp mẫu giáo.

2. Zôngv têx tưx luz, trangz, pênhr…..cha heik bê têx tưx shâuv: Dùng các từ con, cái, chiếc, quyển… để gọi tên các dụng cụ học tập.

- ……… thước - …………..vở- ……….cặp - …………..sách- ……….túi - …………..giấy- ……….bạn - …………..bản đồ- ……….ghế -…………...tranh- ……….bảng - …………..ảnh- ……….dao - …………..phấn

3. Heik têx zangv tưx huv chêx nor li côngz zôngv: Nói công dụng của các đồ vật sau:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

141


- Chiếc cặp dùng để…………/ đựng sách, vở, bút.- Cái bảng dùng để…………./ viết.- Viên phấn dùng để……….../ viết bảng.- Con dao dùng để…………../ dọc giấy.- Quển vở dùng để…………../ viết.- Quần áo dùng để…………../ mặc.- Chiếc kéo dùng để……….../ cắt vải, cắt giấy.

_____________________________________________

JĂNGX 6: NJUÔL LĂNGl BÀI 6: ƯỚC LƯỢNG


Miv: Nor zaos trangz yiv haz tul chưx mêv kruôr, zangv tưs ntêr đuô? Cái thước và cái bút chì, cái nào dài hơn?Lan: Trangz yiv ntêr đuô, tul chưx mêv kruôr lur đuô.

Txôngr: Ndêx qix saz đuô tsêr cơưv ntơưr muôx nhaos pêk tsơưs mer ? Cột cờ cao hơn mái nhà khoảng bao nhiêu mét? Paor: Ndêx qix saz đuô muôx nhaos pêz mer.


142

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Cái thước dài hơn, cái bút chì ngắn hơn.Miv: Trangz yiv ntêr đuô, njuôl lăngl pêk trơưs săng-ti-mer ? Cái thước dài hơn ước lượng khoảng bao nhiêu săng- ti- mét ?Lan: Trăngz yiv ntêr đuô, njuôl lăngl câuv tsiz săng-ti-mer. Cái thước dài hơn ước lượng khoảng mười lăm săng- ti- mét.Txôngr: Ndêx qix laz saz đuô lak tsêr cơưv ntơưr saz đuô ? Cột cờ cao hơn hay nhà lớp học cao hơn ?Paor: Ndêx qix saz đuô. Cột cờ cao hơn.

II. Tưx lul - Từ ngữNjuôl nhaos: khoảng, khoảng độMuôx nhaos: độCưr lăngx :khoảng chừngNtêr đuô : dài hơnLur đuô : ngắn hơn

Cột cờ cao hơn khoảng ba mét.Miv: Shông nor caox pêk tsơưs shông? Năm nay bạn bao nhiêu tuổi ?Paor: Shông nor cur chuôx shông Năm nay mình chín tuổi.Miv: Uô lê, muôv Thaox Miv pêk tsơưs shông ? Thế chị Thào Mị bao nhiêu tuổi ?Paor: Miv siv cxeik seiz . Mỉ thử đoán xem.Miv: Muôv Thaox Miv, cur njuôl lăngl muôx nhaos câuv aoz shông puôk zaos ? Chị Thào Mỉ, tôi ước lượng khoảng chừng mười hai tuổi, đúng không ?

Saz đuô cao hơnkêl đuô thấp hơnxăng-ti- mer xăng -ti- métmer métsik cxeik seiz đoán thử xem

III. Lu lul njâu - Mẫu câu:- Trangz yiv ntêr đuô chưx mêv kruôr njuôl lăngl câuv tsiz săng-ti-mer.

Cái thước dài hơn bút chì ước lượng khoảng mười lăm săng-ti-mét.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx “njuôl nhaos,muôx nhaos, pêk tsơưs” cha uô yênhx lu lul nus trâu chaor lu lul chêx nor:

Dùng các từ “khoảng, độ, khoảng chừng, bao nhiêu” để đặt câu hỏi cho các câu sau:

Mẫu: - Trangz yiv ntêr đuô tul chưx mêv kruôr câuv tsiz săng-ti-mer. Cái thước dài hơn chiếc bút chì mười xăng-ti- mét. - Cái thước dài hơn chiếc bút chì bao nhiêu xăng-ti- mét ?

- Cái bàn cao hơn cái ghế 40 cm.- Páo ít hơn chị Thào Mỉ 3 tuổi.- Quyển sách dầy hơn quỷên vở 50 trang.

2. Zôngv têx tưx “muôx nhaos” hlôngr tưx “njuôl nhaos” hâur têx lu lul chêx nor:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

143

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Thay từ “khoảng” bằng các từ “ ước độ” trong các câu sau:

- Quyển sách này dày khoảng 200 trang.- Cột cờ cao khoảng 10 mét.- Chiếc cầu dài khoảng 30 mét.- Hộp phấn còn khoảng 50 viên.

3. Tuôr lil têx tưx chêx nor yênhx lu lul hoangx tsênhv: Sắp xếp các cụm từ ngữ sau thành câu hoàn chỉnh:

- Cây lúa/ cây ngô cao hơn/ khoảng nửa mét.- Cây ngô cao hơn cây lúa khoảng nửa mét.- Cây chuối/ cây đào cao hơn/ độ một mét.- …………………………………………..- Quyển sách dày hơn/chừng hơn 20 trang/quyển vở.- …………………………………………..- Anh Lềnh lớn hơn/Páo/khoảng 5 tuổi.- ………………………………………..- Mỉ nhỏ hơn/chừng 4 tuổi/chị Thào Mị.- ……………………………………….

___________________________________________

JĂNGX 7: HOANGX YÊNHX CÔNGZ XƯV BÀI 7: HOÀN THÀNH CÔNG VIỆC


Lan: Miv uô jăngx shâuv tsi tâu ? Mỉ đã làm bài tập chưa ?Miv: Cur uô hur si lak. Mình đã làm xong cả rồi.

Txôngr: Cur pâuz, sơưr đơưl tưz uô laoz Tớ biết, tất cả lớp đều làm được.Miv: Paor ax! puôk zaos nhaoz cil pêz thênhv su cơưv ?


144

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Lan: Caz puôk qaor ? Có khó lắm không ?

Miv:Tsi qaor, cur uô tâu hur si cxuô jăngx. Không khó lắm đâu, mình giải được tất cả các bài.Paor: Tang cil nor, caox uô jăngx lê changl ? Sáng nay cậu làm bài thế nào ?Txôngr: Cur têz tâu hur si têx lu lul nus. Mình trả lời được tất cả các câu hỏi.Paor: Cur tưz xưk lê. Mình cũng thế.

II. Tưx lul - từ ngữ:Uô jăngx shâuv làm bài tậpCxeik jăngx shâuv giải bài tậpHur si iz thênhv cả lớpTsênhv hnuz cả ngàyCxangz coangz cả ngày

Páo ơi, có phải sáng mai lớp mình nghỉ học à ?Paor: Zaos, nhaoz cil pêz thênhv sơưr đơưl môngl cxangz coangz

Đúng đấy, ngày mai cả lớp mình đi tham quan.Miv: Cxangz coangz kreir tưs ? Tham quan ở đâu ?Paor: Cxangz coangz nhaoz zênhv paor cxangx. Tham quan ở Viện bảo tàng.

Lu lul nus câu hỏiLul têz trả lờiQaor khóZôngx ziv dễ, dễ dàngHur si tất cả

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Cur uô tâu hur si têx jăngx shâuv.

Mình làm được tất cả các bài tập.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Hlôngr cêr heikk têx lu lul chêx nor trơưk kâur: Thay đổi cách nói các câu sau theo mẫu:Kâur (Mẫu):- Jăngx shâuv tưs cur tưz cxeik tâu. Bài tập nào mình cũng giải được.- Cur cxeix tâu hur si têx jăngx shâuv Mình giải được tất cả các bài tập - Ai tôi cũng quen biết Tôi quen biết…………….mọi người.- Cô giáo khen mọi người trong lớp học giỏi. Cô giáo khen………học giỏi.- Nhà em ai cũng thích đọc truyện . ………….đều thích đọc truyên.- Ngày mai mọi người trong bản đi trồng cây. Ngày mai………đi trồng cây.

2. Ntâuk chiv x trâu têx lu lul heik zaos: Điền dấu x vào các câu nói đúng:

- Páo trả lời được tất cả các câu hỏi.- Páo trả lời được mọi câu hỏi.- Páo trả lời được mọi các câu hỏi.


145


- Chung quen mọi người trong bản.- Chung quen cả mọi người trong bản.- Chung quen tất cả mọi người trong bản.- Bố em đi nương cả ngày.

_________________________________________________

JĂNGX 8: TUÔR PIR BÀI 8: SO SÁNH


Txôngr: Paor haz Miv, lênhx tưs ntâu shông đuô ?

Paor: Uô lê caox zâu cur iz shông . Thế là cậu kém mình một tuổi


146

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________ Páo và Mỉ, bạn nào nhiều tuổi hơn ?Paor: Cur ntâu shông đuô. Mình nhiều tuổi hơn.Txôngr: Caox ntâu đuô tsơư shông ? Cậu nhiều hơn mấy tuổi ?Paor: Cur ntâu đuô iz shông. Mình nhiều hơn một tuổi.Txôngr: Yuôr cur haz Mỉ zaos iz shông. Còn tớ và Mỉ bằng tuổi nhau..II. Tưx lul - Từ ngữ:txix cao bằngiz zangl bằng nhausơưr pir đứng cạnh nhauhnhăngr nặngiz txix bằng nhauyuôr (zâu, tsơưs) kém

Lan: Caox seiz, cur haz Miv lênhx tưz saz đuô ? Cậu xem, tớ và Mỉ ai cao hơn ?Txôngr: Aoz lênhx saz iz zangl. Hai bạn cao bằng nhau.Paor: Uô nas lênhx tưs hnhăngr đuô ? Thế ai nặng hơn ?Miv: Lan hnhăngr đuô cur iz njik. Lan nặng hơn mình một ít..

zâu nhỏsaz caohnhăngr nặngshông năm ( tuổi)hluz đuô lớn hơn

III. Lu lul njâu - Mẫu câu:- Lênhx tưs saz ( hluz) đuô?.

Ai cao ( lớn) hơn?

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1. Zôngv têx tưx lul “iz zangl, tsi bâuv, hluz (zâu) đuô, tsơưs (zâu) đuô, saz đuô, kêl đuô” cha hlôngr kêr heik (hak). Dùng các từ “bằng nhau, không bằng, nhiều hơn, ít hơn, cao hơn, thấp hơn” để thay đổi cách nói:

Kâur(Mẫu):- Txôngr saz đuô Paor. - Paor kêl đuô Txôngr. Chung cao hơn Páo. - Páo thấp hơn Chung.

- Páo không cao bằng Chung.- Páo nhiều tuổi hơn Mỉ. - Mỉ ít tuổi ……… Páo.

- Mỉ không nhiều tuổi ……. Páo.- Thào Mị múa xoè giỏi hơn Mỉ.- Mỉ múa xoè không………..Thào Mị.

- Mỉ múa xoè kém…………Thào Mị.- Chung nói tiếng Việt giỏi hơn Páo. - Páo nói tiếng Việt không………Chung.

- Páo nói tiếng Việt còn………….Chung.- Chị ấy xinh hơn em. - Em không xinh……….chị ấy.

- Em kém xinh…………chị ấy.

2. Zôngv tưx huv cxangz trâu qơư khôngv chaor lu lul chêx nor: Dùng từ thích hợp thêm vào các câu sau:

- Cột cờ………….cái cây. - Con ngựa……………con dê.______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

147


- Cái cây……… cột cờ. - Con dê…………….con ngựa.- Tul lâur kaz..............tul pux kaz. - Kei kaz ....................đuô kei uk.- Tul pux kaz..............tul lâur kaz. - Kei uk. ....................đuô kei kaz

_____________________________________________

JĂNGX 9: ĐĂNGZ TSIBÀI 9: CÁI GÌ



148

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________Meir: Pus!Caox tsênhv uô đăngz tsi? Bà! Bà đang làm gì thế ?Pus: Cur tsênhv đrăngx taz. Bà đang vẽ váy.Meir: Tul nor zaos tul đăngz tsi ? Cái này là cái gì?Pus: Nor zaos tul đar đrăngx. Đây là cây vẽ.Meir: Nor nêx? Còn đây? Pus: Yuôr nor zaos chaz. Còn đây là sáp vẽ.

II. Tưx lul - Từ ngữ:Shâuv vuôv tập vẽqangv giốngkaok ntông sắn

Meir: Nor zaos ntâuz đăngz tsi ? Đây là vải gì?Pus: Nor zaos ntâuz mangx.. Đây là vải lanh.Meir: Thâuk tưs cur hluz, caox kra cur đrăngx taz pus cax! Bao giờ cháu lớn, bà dạy cháu vẽ váy bà nhe!Pus: Côngv sir su naox maor, khênhr hluz pus kra. Cứ cố ăn cơm, lớn nhanh bà dạy.

Shangv vuôv tranhPhênhv phấnHâu luộc


- Nor zaos tul đăngz tsi? Đây là cái gì?

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:1.Tik lul nus trâu têx lu lul trơưk kâur Đặt câu hỏi cho các câu sau theo mẫu:

Kâur ( mâur);- Meir tsênhl đrăngx taz. - Meir tsênhv uô đăngz tsi zas? Méi đang vẽ váy. Méi đang làm gì nhỉ ?

- Mỉ đang làm bài tập toán. - Mỉ đang làm……………………?

- Thào Mị đang thêu váy. - Thào Mị đang làm……………….?

- Anh ấy đang đọc báo. - Anh ấy đang làm………………….?

2. Têz têx lu lul nus lơưr cxơưr njaz: Trả lời các câu hỏi theo gợi ý:

Kâur ( mẫu):- Mọi người đang làm gì thế này? (đang xem tranh ảnh, đang xem múa, đang nghe hát…) Mọi người đang xem tranh/ đang xem múa/đang nghe hát.


149

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________- Chị ấy đang làm gì thế kia ?(đang giặt quần áo, đang rửa chân, đang rửa rau…)- Bạn ấy đang làm gì thế nhỉ ?(đang ăn cơm, đang ăn dưa, đang ăn bánh…)- Cô y tá đang làm gì thế kia ?(đang khám bệnh, đang tiêm thuốc, đang phát thuốc…)

__________________________________________

JĂNGX 10: TSI MUÔX THÂUK TƯSBÀI 10: CHƯA BAO GIỜ


150

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________I. Nus thaz têz ( Hội thoại)

Fax: Muôv Vangz ax! hnuz nor môngl gruôv khư, khư puôk xâur ? Chị Váng ơi! Hôm nay đi chợ, chợ có đông không?Vangz: Xâur thêv, cur tsi tâu puv thâuk tưs khư xâur chuô hnuz nor. Đông lắm, Chị chưa bao giờ thấy chợ đông như hôm nay.Fax: Aik caox puôk muôl đăngz tsi trâu cur ax? Thế chị có mua gì cho em không ?Vangz: Muôl max! Tsi tâu muôx thâuk tưs môngl gruôv khư lul, caox tsi nus txus têx cao. Mua chứ! Chưa bao giờ đi chợ về mà không thấy em hỏi quà.Fax: Zaos lê, caox muôl tul đăngz tsi trâu cur ax. Sei sei khơư cur seiz seiz. Thế chị mua cái cho em đấy. Nhanh nhanh cho em xem xem nào.Vangz: Nor, cur muôl trâu caox iz gơưv khâu ntâuz. Caox siv seiz caz huv. Đây, chị mua cho em một đôi giầy. Em thử xem có vừa không?

II. Tưx lul - Từ ngữ:Tsi muôx thâuk tưs: Chưa bao giờThâuk tưs tưz Bao giờ cũngFuôk tăngs lúc nãyAik thếGuôl khư Đi chợMuôl max Mua chứSei sei Nhanh nhanhSeiz seiz Xem xemKhơư choGơưv ĐôiKhâu ntâu Giầy vải

Fax: Ôx! Jông gâux thêv, cangr qênhx caox cax muôv Vangz! Ồ! Rất đẹp, em cảm ơn chị Váng nhé!Lênhx: Bơưl Fax! Uô changl caox muôx gơưv khâu ntâuz jông gâux uô kreir? Bạn Phà! Sao bạn có đôi giầy đẹp thế?Fax: Zaos hnuz nor muôv Vangz nhuôr muôl trâu cur leir. Là hôm nay chị Váng vừa mua cho tớ đấy.Lênhx: Caox hmôngr jông tas, thâuk tưs tưz tâu muôl cxuô zangl yaz. Yuôr cur mơưs tsi tâu muôx thâu tưs tâu muôl đăngz tsi yaz. Cậu tốt số thật đấy,lúc nào cũng được mua đồ mới.Còn tớ thì chẳng bao gìờ được mua gì mới cả.

Khâu hayk Dép lêJông gâux thêv Rất đẹpCangr qênhx Cảm ơn Leir ĐấyHmôngr jông Tốt sốTas thật Cxuô zangl Đồ ( các thứ)Mơưs ThìHluz nuông chiềuNêv nur lúng túng

III. Lu lul kâur - Mẫu câu:- Khư tsi muôx thâuk tưs tsi xâur. Chưa bao giờ chợ không đông.


151

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________IV. Cxaoz shix - Luyện tập:

1. Zôngv têx tưx lul heik njaz hâur khuôk haov cha hlôngr têx lu lul trơưk kâur: Dùng các từ ngữ gợi ý trong ngoặc để đổi câu theo mẫu:

Kâur(Mẫu):- Cô zaoz tuôx thênhv cơưv thơưx nzur. Tsi tâu muôx thâuk tưs cô zaoz tuôx lis. Cô giáo đến lớp rất sớm. Chưa bao giờ cô giáo đến lớp muộn.

- Mỉ luôn luôn chăm chỉ học tập. (lúc nào cũng)- Chị Thào Mị thường xuyên dậy sớm. (hôm nào cũng)- Bạn ấy liên tục là học sinh giỏi. (năm nào cũng)- Mỗi lần đi chợ mẹ đều mua quà cho tôi. (lần nào cũng)- Lớp học luôn luôn đông vui. (lúc nào cũng)- Hàng ngày bố em đều đi nương. (ngày nào cũng)- Cô giáo thường xuyên dạy chúng em múa hát. (hôm nào cũng)

2. Traor tuôr lil têx zangr (txuô) lu lul cha yênhx gâuk lu lul: Sắp xếp lại các vế câu để thành câu hoàn chỉnh:

Kâur (Mẫu): - Thâuk tưs/ Miv tưz/ cơưv shâuv gruôs.

Chăm chỉ học tập / Mỉ cũng / lúc nào. Lúc nào Mỉ cũng chăm chỉ học tập.- Sáng nào/ tập thể dục / Páo cũng dậy sớm.- vào rừng hái củi /chị Thào Mị / chiều nào/ cũng.- Chúng em / hôm nào / cũng học nói tiếng Việt.- Hoa đào / cũng nở vào mùa xuân / năm nào.- Tháng nào/ cũng đi chợ một lần / chị Thào Mị.

3. Tik têx lu lul đrus têx tưx lul “thâuk tưs tưz, hnuz tưs tưz, luz hli tưs tưz”. Đặt câu với các từ ngữ “lúc nào cũng, ngày nào cũng, tháng nào cũng”

__________________________________________

JĂNGX 11: HOAIX VOANGV ______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

152

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________BÀI 11: ƯỚC MƠ


Cô zaoz: Xangr cuôs cơưv hênhr, mêx zuôr tsuv uô đăngz tsi ?Muốn học giỏi các em phải làm gì ?

Fênhx: Cô zaoz ax! pêz zuôr tsuv gruôk cơưv shâuv! Thưa cô, chúng em phải chăm học ạ !

Cô zaoz: Uô lê xangr cuôs yênhx iz tus nhuôs caz nêx ? Thế muốn trở thành người con ngoan thì sao ?Phair: Pêz zuôr tsuv nôngs nav txir li lul. Chúng em phải nghe theo lời bố mẹ ạ.Cô zaoz:Taov kăngz nor hluz tuôx caox xangr uô txux nuv đăngz tsi ? Sau này lớn lên em muốn làm nghề gì ?Fênhx: Taov kangz nor, cur xangr uô cưk kra ntơưr! Sau này, em muốnlàm nghề dạy học ạ !Cô zaoz: Uô lê yuôr Phair, caox xangr uô đăngz tsi ? Thế còn Phái, em muốn làm nghề gì ?Phair: Cur xangr uô cưk yuôx ! Em muốn làm thầy thuốc ạ !Cô zaoz: Yuôr mêr Paor nêx ? Còn em Páo thì sao ?Paor: Cur tsus nhav tsangr yêz zang ( pheiz chiz) xưk ! Em chỉ thích được lái máy bay thôi ạ !Cô zaoz: Mêx iz huôv tưz muôx hoaix voangv laos six jông! Các em đều có ước mơ rất tốt đẹp!


Yênhx thành txux nuv nghềYênhx hlaos trở nên cưk yuôk Thầy thuốctưz yênhx đã thành tsangr lái Saz nhav ý muốn phi công phi côngNhuôs caz (coaiz) con ngoan tsangr yêz lái xeShux xênhz hênhr học sinh giỏi Khu maoz chữa bệnhNôngs lul vâng lời Nhuôs caz Con ngoanPheiz chiz Máy bay Gruôk Chăm


- Cur xangr uô cưk yuôx .Em muốn làm thầy thuốc.

IV. Cxaoz shix - Luyện tập:______________________________________________________________________________Trường Cao đẳng sư phạm Lào Cai

153

Tài liệu bồi dưỡng Tiếng Hmông cho giáo viên Tiểu học_____________________________________________________________________________1. Heik lơưr kâur têx lu lul tưz tâu nhaos cxơưr njaz: Dựa vào từ gợi ý, nói các câu theo mẫu:

Kâur(Mẫu) 1: - Cur xangr uô cưk yuôx . Em muốn làm bác sĩ.

- Em muốn……………/ thầy giáo (cô giáo)- Anh ấy muốn…………/ phi công (người lái máy bay)- Chị ấy muốn…………./ bác sĩ- Bạn ấy muốn…………/ tài xế (người lái xe ô tô)

Kâur(Mẫu) 2: - Tul, muôv kreir tưz yênhx cưk yuôx lơưv. Chị ấy đã thành bác sĩ rồi.

- Bạn ấy ………/ cô y tá rồi.- Anh ấy ………/ chú công an rồi.- Cô ấy ………../ ca sĩ rồi (người chuyên hát).

Kâur(Mẫu)3: - Tul bơưl kreir tưs yênhx hlao lênhx jông nênhs. Bạn ấy đã trở nên một người tốt.

- Anh ta đã…………/ một người hư hỏng.- Thời tiết đã………../ ấm áp, dễ chịu.- Tình bạn đã………./ thắm thiết hơn.

2. Lơưr kâur hlôngr hlao cêr heikk: Thay đổi cách nói theo mẫu:

Kâur(Mẫu):- Cur xangr uô cưk kra ntơưr. Cur xangr yênhx cô zaoz. Em muốn làm nghề dạy học. Em muốn trở thành cô giáo.

- Em muốn làm nghề khám chữa bệnh. Em muốn……………..bác sĩ.- Em muốn làm nghề lái ô tô. Em muốn …………….tài xế- Em muốn làm nghề vẽ tranh. Em muốn……………..hoạ sĩ.

_________________________________________


154

chương iii - weeblyttoeduclass.weebly.com/uploads/3/1/7/7/31776665/t_liu... · web viewd©n téc...

Documents