çré-çré-kavi-karëapüra-gosväminä viracitaà

çré-caitanya-candrodayam

Texts used :A. (ed.) Manindranath Guha. With anonymous notes. 2nd edition. 1378 (bangabda) 1971.B. (ed.) Ramachandra Mishra. Varanasi: Chowkhamba Sanskrit Series (Haridas Sanskrit Granthamala 267), 1966.

N.B. The numbering in red comes from edition A above. This edition contains anonymous Sanskrit notes, probably taken from the margins of a manuscript. They are not of much use, so only portions of this material has been added here. The numbering system seems to have no logical consistency, so it is only added for those who wish to refer to Guha’s edition.

Contents :1. svänandäveçaù2. sarvävatära-darçanam3. däna-vinodaù4. sannyäsa-parigrahaù5. advaita-pura-viläsaù6. särvabhaumänugrahaù7. térthäöanam8. pratäparudränugrahaù9. mathurä-gamanaà10. mahä-mahotsavaù

--o)0(o--

çré-caitanya-candrodayam

(1)

prathamo’ìkaù

svänandäveçaù

nidhiñu kumuda-padma-çaìkha-mukhyeñv aruci-karo nava-bhakti-candra-käntaiù |viracita-kalikoka-çoka-çaìkurviñaya-tamäàsi hinastu gauracandraù ||1|| 11

nändy-ante sütradhäraù : alam atiprasaìgena | bho bhoù ! samäkarëyatäm2 | adyähaà ratnäkara-velä-kandalita-dalita-kajjalojjvalan-mahä-nélamaëi-kandalasya néla-giri-darédåçyamäna-ghana-dalamäla-taru-kaòambasya gabhératara-koöara-mahävaöa-baöa-nikaöa-prakaöa-pramada-mätaìgasya bhagavataù çré-puruñottama-devasya3 guëòicä-yäträyäà sakala-dig-vidig-vihäri-häri-nara-nikara-mukhara-mukha-ramamäëa-jaya-jaya4-dhvani-dhvanita-jagad-aëòa-bhäëòa-kuhare pramoda-modamäna-mänasa-rasävibhakta-bhakta-jana-janita-bhagavat-kértana-kutühala-halahalä-sväna-svänandita-dig-vadhü-nikare sa-vimarda-mardala-sähacarya-lampaöa-paöaha-mahäpaëa-paëava-svana-svanalpa-òhakkära-gabhératara-bheré-bhäìkåti-dundubhi-duìkära-käraëäny açabdägraha-grahila5-niravadhi-vadhiräyamäëa-jana-nikare kvacana samaye sevädhikäritayä ratayä samupasédatä sédatä ca bhagavac-chré-kåñëa-caitanya-tanyamäna-tirobhäva-bhäva-bhävita-mänasäruñä paruñäpad-daçä-vaçäd açäta-çäta6-vaimukhyena vai mukhyena hetunä tathävidhe’pi paramänande mänaà deyam api na kurvatävatävani-bhåtä-nibhåtäbhiläñeëa gajapatinä pratäparudreëädiñöo’smi | yathä—haàho cäraëäcärya ! 27

1 ’ - - - - - - - -atha so yaà kavi kula mukuöa maëi néräjita päda paìkajaù çrémän kavi karëapüra nämä - - - - - -grantha käraù çré caitanya candrodaya näma näöakam ärabhamäëaù prastävanä mukhe | - - - - - -nändém äsaïjayati nidhiñv iti kumuda padma mahäpadma çaìkha makara kacchapa

- - - mukunda nanda néleñu navasu nidhiñu çravaëädi lakñaëä bhaktaya eva candrakäntä | - maëibhedäs tair arucim anicchäà karoti janayati tathä kalir eva kokas tasya çoka çaìkur

- viracato yena evambhüto gauracandro viñaya tamäàsi hinastu näçayatu arthät sarveñäà- - ||1||tamo näça dvärä sukhaà vidadhätv ity arthaù

2 samäkarëyatäm .not in B3 . B -çré puruñottamasya.4 Only one jaya .in B5 grahila .not in B6 çäta .not in A7 - - nändy antye iti tal lakñaëaà - nätaka candrikäyäm [15-16]—

|athäsya pratipädyasya térthaà prastävanocyate ||prastävanäyäà tu mukhe nändé käryä çubhävahä

- ||äçérnamaskriyä vastunirdeçänyatamänvitä

so’yaà néla-giréçvaraù sa vibhavo yäträ ca sä guëòicäte te dig-vidig-ägatäù sukåtinas täs tä didåkñärtayaù |ärämäç ca ta eva nandana-vana-çréëäà tiraskäriëaùsarväëy eva mahäprabhuà bata vinä çünyäni manyämahe ||2|| 38

tad idänéà prema-saubhagavato bhagavato yaténdrasya tasyaiva guëa-parimalodgära-säreëa rasäreëa kenäpi prayogeëa çubhavatä bhavatäham änandanéyaù | 49 yataù—

priyasya säkñäd aviloka-janyäà bädhäà viñoòhuà nahi ko’py upäyaù |suhådbhir uktäd athaväbhinétäd åte tadéyäd guëa-samprayogät ||3|| iti | 510

tad avaçyam atra prayatanéyam11 | citraà caitat—

nirdhümo’py anuméyate pratidiçaà yasya pratäpänalaù sädhünäà sukhado vipakña-çalabha-vyühasya dähoddhuraù |präg eva sphuöane viçaìkita-dhiyä yasyoñmaëäà prakramaiù çréçenävaraëair akäri bahubhir brahmäëòa-lepo bahiù ||4|| 612

||añöabhir daçabhir yuktä kià vä dvädaçabhiù padaiù - |candranämäìkitä präyo maìgalärtha padojjvalä

- - - ||maìgalaà cakra kamala cakrora kumudädikam - | | iti taträñöa padéyaà nändé sütradhäro vadati alam iti atiprasaìgena bhagavataù

| - - atiprasaìgena ratnäkara veläyäà samudra tére kandalitaà aìkurébhütaà dalitäïjanam - - ujjvalan mahänéla maëénäà kandalaà samühas tasya néla girer dayäà kandare sarvaiù

- - punaù punar atiçayena vä dåçyamänä ghanä niviòä dala mälä patra paìktir yasya - - | evambhütas tamäla taruù sa eva kaòambaà nava nütana iva tasya gabhérataraù koöaro

- - | - yasya mahän ätavo garto yasya akñaya baöasya pätäla sparçitvät gabhératara koöaraç - - - cäsau mahä baöaç ceti tasyäkñaya baöasya nikaöe prakaöaù pramada matto mätaìga iva | - - -tasya sakala dig vidikñu vihäriëäà häriëäà manoharäëäà nara nikaräëäà mukhara

- - mukheñu çabdäyamäna mukheñu ramamäëäù kréòäyamänä jaya dhvanayas tair - - - - - dhvanito jagad aëòa bhäëòa gahvaro yatra prakåñöa modena modamäna mänasäù

- - - - rasävibhaktä rasa yuktä bhakta janäs tair janitena bhagavat kértana rüpeëa - - - | kutühaläsvänena kolähala çabdena sänandito dig vadhü samüho yatra avibhaktaù

- | - | apåthag bhütaù halahalä iti stréëäà mukha rave hulahuléti khyäte vimardena sahitä yo | | òhakkäraù çabdaù ratayä anugatayä samupasédatä samupasthitena caitanyena- - - - | | -tanyamäna tirobhäva bhävena bhävita mänasa vyathayä paruñaà niñöhuram açäta

| vaimukhyena sukhäbhävena mänaà sammänam deyam api kartuà yogyam api na | -kurvatä akurvatä nibhåtäbhiläñeëa gopanéyäbhiläñeëa haàho cäraëäcärya bho naöa ||2||çreñöha tvayä samäkarëyatäà haàho ity avyayam äçcaryam

8 ’ | | - - - ädeçam äha so ham iti ärämäù upavanäni nandana vana çréëäà indravana çobhänäà - ||3||manyämahe vayam iti gaurave bahu vacanam

9 - - -guëa parimaleti guëäny evätra puñpäëi teñäà parimalodgäraù saugandhy amåta | -viçeñaù sa eva säro yatra tena rasaà ärätéti rañäras tena prayogeëa näöaka

||4||prabandhena10 | - | ||5||bädhäà duùkham abhinétän näöya çästrät åte vinä11 | - | | ( . iti hetoù tan näöya çästre atra prayatanéyaà mayeti çeñaù B yatanéyam)12 ’ - - - parvato yaà vahnimän dhümäd iti vahny anumitau dhüma evävyabhicära jïäpaka hetur

| - | atra tu taà vinägner anumänam etac citram nirdhümo dhüma rahitaù anuméyate

so’yaà mürtimän iva nivahébhütaù paräkramaù krama-samupacéyamäna-bhagavad-bhäva-svabhäva-svayam-ävirbhüta-çänti-rasävagäha-nirdhüta-rajas-tamastayästayävidyayä çama iva çaréré pareñäm api manasi na sidhyantéà viñaya-väsanäà karoti | tad adhunä dhunänaù sandehaà dehaà ca kåtärthayann ayam ahaà çré-näthenänugåhétena tasyaiva bhagavato ’vato nija-karuëäà çré-kåñëa-caitanyasya priya-pärñadasya çivänanda-senasya tanujena nirmitaà paramänanda-däsa-kavinä vinäçita-håt-kañäya-timiraà çré-caitanya-candrodayaà näma näöakam abhinéya saméhita-hitam asya nåpateù kariñyämi | (agre’valokya) bho bhoù! ita itaù | 713

(praviçya) päripärçvikaù: bhäva ! äçcaryam äçcaryam |

sütradhäraù: märiña ! kià tat ?

päripärçvikaù: etävaty api bhagavataù çré-néläcala-calad-änanda-kandasya syandana-yäträ-paramänande katipaye sukhoparama-parama-vimanaskäntam askäëòa-bhäëòam iva brahmäëòaà manyamänä vilapantaù santi | 814 tathä hi—

aho so’yaà néläcala-tilaka-yäträvadhir iyaànavodyäna-çreëér atha vijaya-vartmäpi tad idam | dahaty uccaiù pitta-jvara iva dåçau kåtati manaùkhalänäà väëéva vyathayati tanuà håd-vraëa iva ||5|| 915

tat kathaya, kim atra rahasyam ?

sütradhäraù: märiña ! dhanyo’si | yasya te te kilänayor nayanayor nayana-säphalya-käriëaù parama-bhägavatä batädya gocarébhütä bhütäraëa-kåtaù |

päripärçvikaù: bhäva ! ke’mé ?

sütradhäraù: çré-kåñëa-caitanya-priya-pärñadäù |

| asmäbhir iti yasya pratäparudrasya | | vyühasya samühasya dähoddhüraù dähe | | - - uddhuraù uddhato yaù yasya pratäpänalasya uñmäëäà dähaka lélä maëòalénäà

| | prakramaiù prasaraëaiù çréçena mahäviñëunä bahubhir iti påthivyädibhir ävaraëair ity | ||6||utprekñä bahiù bähye

13 ’ - | | so yaà pratäparudra mahäräjä nivahébhütaù samühétbhütaù san krameëa - samupacéyamänaëaù saàvardhamäno yo bhagavad bhävas tena svayam ävirbhüto yaù

- - - - - - -çäntirasas taträvagähena nirdhüte rajas tamasé tat kärye räjya gåha sukha bhoga vairi- - vadhädi rüpe yasya tat tayä hetu bhütayä astayä nirastayä vidyayä hetunänuguëaù

- çaréré çamaù çänta rasa iva - çama niñöhatä buddher - - -iti bhagavad väkyät kevala tan- | - - - niñöhä buddhir eva san svasya pareñäm api zré kåñëa caitanya niñöhatayä siddhäntéà - | - -svataù siddha rüpäm api viñayäëäà bälänäà abhiläñaà manasi na karoti aho çré kåñëa

- caitanya rüpäd amåtam äsväditaà taà vinä taiù kià prayojanam iti andhatvädikam ||7||icchatéti bhävaù

14 ! - ||8||bhäva vidvan prakåñöo vidyayä bhävaù kiïcin nyünas tu märiñaù15 - ||9||idaà yäträdikam ukta kartä

päripärçvikaù: bhäva ! ko’sau caitanya-gosvämé ?

sütradhäraù: märiña ! adyäpi janané-jaöhara-piöhara-pihita eväsi, yad idaà çré-mahäprabhos tasya näma näma ca na çrutam ? çrüyatäm—

äçcaryaà yasya kando yati-mukuöa-maëir mädhaväkhyo munéndraàçrélädvaita-prarohas tribhuvana-viditaù skandha evävadhütaù |çrémad-vakreçvarädyä rasa-maya-vapuñaù skandha-çäkhä-svarüpävistäro bhakti-yogaù kusumam atha phalaà prema niñkaitavaà yat ||6|| 1016

api ca—brahmänandaà ca bhittvä vilasati çikharaà yasya yaträtta-néòaàrädhä-kåñëäkhya-lélä-maya-khaga-mithunaà bhinna-bhävena hénam |yasya cchäyä bhavädhva-çrama-çamana-käré bhakta-saìkalpa-siddherhetuç caitanya-kalpa-druma iha bhuvane kaçcana präduräsét ||7|| 11+

päripärçvikaù: bhäva ! kià prayojano jano’düro’yam avatäraù ?

sütradhäraù: märiña ! avadhehi vadhe hi manaso nirviçeñe’çeñe pare brahmaëi laya eva paraù puruñärthas tat-sädhanaà dhanaà hi kevalam advaita-bhävaneti sarva-çästra-pratipädyatvenädyatvenäpi manvänänäà viduñäà sva-matägraha-graha-gåhétänäm anäkalitaà tatra tatraiva çästreñu güòhatayoòhatayottamatvena sthitam api saccidänanda-ghana-vigraho nitya-lélo’khila-saubhagavän bhagavän çré-kåñëa eva sa-viçeñaà brahmeti tattvaà tasyopäsanaà samandanädy-upagétam avigétam avikalaù puruñärthas tasya sädhanaà dhanaà näma näma-saìkértana-pradhänaà vividha-bhakti-bhakti-yogam ävirbhävayituà bhagavän çré-kåñëa-caitanya-rüpé bhavann äviräsét || 12

päripärçvikaù: bhäva ! kià teneha tene hariëä sväbhimata-mata-vyäïjako granthaù ? 13

sütradhäraù: yadyapi ko na veda veda-kartåtvaà bhagavatas tathäpi khalv antaryämé yäm éhate preraëäm | na khalu sä bähyopadeçato deçato vä kälataç ca paricchinnä bhavitum arhati || 14

16 ! ! | | - -märiña he ärya kila niçcitaà bata khede janané jaöhara eva piöharaù janané - | jaöharasya piöharas taträpihita äcchäditaù piöhara sthalé atra prasiddhiù näma | | - ||10||prakäçyam prarohaù skandhaù pallava paträdibhir vistäraù san kusumaà syät

päripärçvikaù: bhäva ! tarhi kathaà tatraivodära-mate ramate na sarvaù ?

sütradhäraù: märiña ! vividha-väsanä sa-nätho hi loke lokottare vartmani kathaà sarva eva pravartätama ? väsanä-baddha çraddhä çrayati hi bhedakatäà mater iti | 15

päripärçvikaù: bhäva ! bhakti-yogo yo’gocaraù çästra-kåtäm, sa ca sa-camatkäraà jïänam eva janayati, tasya brahma-kaivalyaà balyaà phalam iti ko bhedaù ?

sütradhäraù: märiña !

evaà-vrataù sva-priya-näma-kértyäjätänurägo druta-citta uccaiù |hasaty atho roditi rauti gäyatyunmäda-van nåtyati loka-bähyaù ||8|| [Bhä.pu. 11.2.40]

- - - - ’ ity ädinä bhagavan näma saìkértanädi rüpasya bhakti yogasya yo gasya- - , - rati janaka bhävaù sa khalu pärñada bhävaà bhävaà bhävam adhitiñöhate

| —tathä ca tair darçanéyävayavaiù [ . . 3.25.36] ||Bhä pu ity ädau 16

paçyanti te me ruciräëy amba santaùprasanna-vakträruëa-locanäni |rüpäëi divyäni vara-pradänisäkaà väcaà spåhaëéyäà vadanti ||9|| [Bhä.pu. 3.25.35]

- , iti tad rüpataiva teñäà mokño na tu kaivalyam ata ta evam ücire kapilädäù— bhaktir siddher garéyasé [ . . 3.25.32] | bhä pu iti ataù khalu kalau näma

- - - - näma saìkértanam eva puruñärtha särthanärtha särthakatä tiraskäri || puruskäri ratyäkhyä bhävasya 17

: päripärçvikaù ! | bhäva bhävätmakaà vacanam idam atéva vismäpakam - | yato bhagavan näma muktim eva janayatéti çästram tad anyathä ced

| ucyate vastutas tu näräyaëeti mriyamäëa iyäya muktim [ . . 6.3.24] bhä pu iti | çrüyate 18

: sütradhäraù ( ) - ’ - - | vihasya mukti çabdo tra pärñada svarüpa paraù yatas tatraiva - - sadyaù svarüpaà jagåhe bhagavat pärçva vartinäm [ . . 6.3.43]bhä pu

| - - - - | iti idam eva çré kåñëa caitanya matam anya matam apästaà karoti | anutiñöhanti caitat sukåtinaù kåtinaù atas tad avatäreëa kalir apy ayaà

| kåtärthaù

: päripärçvikaù ?katham etat

kalau na räjan jagatäà paraà guruàtri-loka-näthänata-päda-paìkajam |

präyeëa martyä bhagavantam acyutaàyakñyanti päñaëòa-vibhinna-cetasaù || [bhä.pu. 12.3.43]

iti nindä-çravaëät | 20

sütradhäraù : tat tu çré-kåñëävatärataù pürva-pürva-kali-param | anyathä—

kalau janiñyamäëänäà duùkha-çoka-tamo-nudam |anugrahäya bhaktänäà supuëyaà vyatanod yaçaù || [bhä.pu. 9.24.61]

kåtädiñu prajä räjan kaläv icchanti sambhavam |kalau khalu bhaviñyanti näräyaëa-paräyaëäù || [bhä.pu. 11.5.38]

- - ? ity ädéni bhävi caitanyävatära paräëi vacanäni virudhyeran 21

:päripärçvikaù ?katham etän na bädhate kaliù

- ’ |kåñëa pakñe nudivasaà kñayam äpnoti yaù sadä - ||13||doñäkaro bädhatäà kià sa vai viñëu padäçritän

:nepathye kas tvaà bho doñäkaratvena mäà jugupsayan sudhäkaram ?upasthäpayasi

sütradhäraù : ( ) ! - - nipuëaà nibhälya märiña yathä prastäva mayam- ’ - amarñotkarñyotka hådayo dayodayo hy adharmeëa priya sakhena samam

| ’ita eväbhivartate tad ito pasarävaù || 23

|iti niñkräntau

|prastävanä

-- )0( --o o

( |)tataù praviçaty adharmeëopäsyamänaù kaliù

: kaliù ! |sakhe adharma satyam eväha cäraëäcäryaù

adharmaù : kià tat ? (kaliù kåñëa-pakñe ity ädi punaù paöhati |)

kaliù : sakhe yugaräja ! doñäkaraù iti bhavantam eväkñiptavn ayam adhamaù | äù päpa kuçéla-kuçélava ! çåëu re !

çaucäcära-tapaù-kñamä-çama-damaiù särdhaà vivekädibhiù |sämantair api yena dharma-nåpatir nirmülam unmülitaù |ye dåñöyaiva punanti te’pi sahasaivändhékåtäs tat-priyä

yenaikena mayä sa yasya vaçagaù so’yaà kalir nindyate ||14||

tiñöha re päpa ! tiñöha tiñöha |

yato dharmas tataù kåñëoyataù kåñëas tato jayaù |dharmäbhäve kutaù kåñëaùpakñe yasya kaleù svayam ||15|| 24

kaliù : sakhe ! näyam äkñipyatäm | avadhäraya | yataù—

gataù sa kälo mama sämprataà sakhe hata-prabhävo’smi kumärakäd ataù |mahauñadher aìkura-nirgamäd iva kñata-prabhas takñaka-näga-puìgavaù ||16|| 25

adharmaù : yugaräja ! ko’sau kumärakaù | kià kutsito märakaù | kià koù påthivyä vä märakaù ?

kaliù : nobhayaà no bhayaà kartum éñöe | kintu,

navadvépe jagannätha-nämno miçra-purandarät |jätaù çacyäà kumäro’yaà mama marmäëi kåntati ||17|| 26

adharmaù (vihasya) : haàho yugaräja !

yasyoccair bhuja-daëòa-caëòima-mahä-märtaëòa-tejo-bhayänmüko ghüka ivädri-kandara-gataù pädaika-çeño våñaù |sa tvaà mad-vidha-bhåtya-sevita-pado bhüd eva bäläd atobhétià vindasi hanta ko’yam atulaç cittasya te vibhramaù ||18|| 27

kaliù : sakhe ! näyaà kevalo bhü-deva-bälaù | api tu bäla-deva-devaù | tathä hi—

hari hari hari-bhakti-yoga-çikñäsarasa-manä jagad eva niñpuëänaù |harir iha kanakäbja-känta-käntiàdivja-bhavane’vatatära bala-lélaù ||19||

tathä ca—jäyamänaù pürëimäyäm uparäga-cchalena yaù |grähayämäsa yugapad dharer näma jagaj-janän ||20|| 28

adharmaù : ayam api te bhramaù | yad idaà käka-täléya-nyäyenopapannam anyathä kalpayasi | çåëu bhoù çåëu –

mahäprabhäväù sumahä-sahäyäù

kva yüyam uccaiç cira-baddha-müläù |kväyaà kaòambo dvija-vaàça-jätastato’pi bhéù ko’yam aho bhramas te ||21|| 29

kaliù : sakhe ! yathärtham äkalaya—

svayaà prakäçäù kila käla-deça-vayo’nvayädau na hi savyapekñäù |udyäta-mätraù khalu bäla-süryo gäòhaà tamas-käëòam apäkaroti ||22||

näpy ayam asahäyaù | yataù khalu svävatärät pürvam eväyam avani-tale priya-pärñada-nivähän ävirbhävayämäsa || 30 tathä hi—

advaitäcärya-varyo bhagavad-anavamaà çämbhavaà dhäma säkñännityänandävadhüto maha iha mahitaà hanta çäìkarñaëaà yaù |çrékänta-çrépatibhyäm api saha vijayé çréla-rämeëa särdhaàko’pi çréväsa-nämä dvija-kula-tilako näradéyaà hi tejaù ||23|| 31

api ca—äcärya-ratna-haridäsa-muräri-gaìgä-däsädayaù saha-gadädhara-paëòitädyäù |vidyänidhi-prabhåtayo’pi ca väsudevä-cäryädayaù saha mukunda-mukhäs tathänye ||24||

api ca—çré-vakreçvaravän nåsiàha-sahitaù çuklämbareëäyutaùçré-dämodara-çaìkarau ca jagadänandaà ca mukhyaà dadhat |nänä-bhäva-viläsa-läsya-rasikaù premäspadänäà gaëoyad bälyävadhi bändhavaù sa jagati träëäya bhümià gataù ||25|| 32

adharmaù : yugaräja ! kathaya katham ayam éçvara iti niraëäyi |

kaliù : sakhe ! sakala-janäntaù-karaëäkarñitvaà hi bhagavato’sädhäraëaà liìgam änandamayatvät | änanda-mayo hi jévän änadayitum arhati, yathä pracura-dhanaù param api dhaninaà karoti | etävantaà hi pärameçvaraà liìgam asya, yad bäla eva sakala-jana-citta-camatkära-kärakaù || 33

tathä hi—çiva çiva çiçutäyäm eva gämbhérya-dhairya-småti-matir atividyä-mädhuré-snigdhatädyäù | nikhila-jana-viçeñäkarñiëo ye guëäs tairiha na vidadhatäà ke viñëur ity eva buddhim ||26|| 34

adharmaù : anaikäntikam idam | prakåñöa eva kaçcij jévo bhavatu |

kaliù : maivam |

yad yad vibhütimat sattvaà çrémad ürjitam eva vä |tat tad evävagaccha tvaà mama tejo’àça-saàbhavam || [ìétä 10.42]

- - - iti bhagavataù sämänyenoktes tathä vidhäyutäyuta guëa gaëavattayä bhagavattaiväsya siddheti vayam eva pramäëaà yad vayaà jévato na

| bibhémaù 35

:adharmaù ! ?yugaräja sa kila kåtodväha iti çrüyate

:kaliù | atha kim

avatarati jagatyäm éçvare hanta tasyäpyavatarati hi çaktiù käpy asau rüpiëé çréù |anukåta-nara-léläà täm urékåtya nétväkatipaya-dinam antardhäpayämäsa devaù ||28|| 36

- tathä ca tasyä mänuñé bhävaù - devatve deva rüpä sä mänuñatve ca mänuñé [ 1.9.143] | —ViP iti kià ca

bhuvo’àça-rüpäm aparäà ca viñëu-priyeti vittäà pariëéya käntäm |vairägya-çikñäà prakaöékariñyanhäsyaty athainäà sa naväà navénaù ||29|| 37

api ca—asyägrajas tv akåta-dära-parigrahaù sansaìkarñaëaù sa bhagavän bhuvi viçvarüpaù |svéyaà mahaù kila puréçvaram äpayitväpürvaà parivrajita eva tirobabhüva ||30|| 38

:adharmaù ( ) | kñaëaà vicintya svagatam aho kañöam iva pratibhäti - | , pratibhätirekeëaiväham anyathä kurvann asmi kintu

glapayati hådayaà me sraàsayaty aìgam aìgaà |vidhuvayati vidheyaà sarvam evendriyäëäm

småtim ahaha lunéte hanta dhairyaà dhunéte ||31|| na hi mahad abhidhänäd asti me kañöam anyat 39

:kaliù ! |sakhe anubhütam idäném anubhüyatäm anubhüyatäm

: adharmaù ! ’ , sakhe asty upäyo päyojjhitaù kaçcid asya paräbhaväya |bhaväya cäsmäkam

: kaliù ! ’ ?sakhe ko sau

: adharmaù ! sakhe

kämädayo ye ñaò amé amätyäs |teñam açakyaà na hi kiïcid äste - -yeñäm akhaëòäd bhuja daëòa darpäd

||32|| ekätapatraà tava viçvam eva 40

- | samprati ca te dig vijayataù ñaò eva nivåttäù santi ekaike khalu ekaikäà - diçaà vijitya niñkaëöakam eva jagat kåtvä sväminas tava päda mülam

| adhunä dhunänäù sandehaà samägamiñyanti tän eväsya paräbhaväya | sarvän eva yugapan niyojayiñyämaù tathä hi teñäà paräkramaà

—varëayämaù

- - -yad dor darpät svayam upagataù padma yoniù sva putrém’ |ätmärämo pi ca paçupatir mohinéà dhävati sma

’ - so yaà kämas tribhuvana jaye yasya vikhyätir uccaiù ’ ||33|| stréëäà kréòotava iva pare tatra ke mé varäkäù 41

:kaliù ! ’ —sakhe ajïo si bhagavattäyäù

näräyaëasyaiña purä paräbhave ’ |gataù svayaà tena paräjito bhavat

- - na vai jagan mohana mohanaà harià- ||34|| dehaà bhåto mohayituà tam éçate 42

| tathäpi te mayaiva niyuktäù santi pratijïätaà ca taiù sati’ çiçutäpagame smäbhir ayaà paräbhavanéya iti tad apy asambhävyam eva

| —yataù

’ ärambha eva vayaso bhinavasya navyäà |lakñmém iva dyutimayéà sa vihäya bhäryäm

- sampälayan nija nideçam atho gayäyäà - ||35|| jätaç cakära janakasya pareta käryam 43

—api ca - tatraiva daiva vaçataù samupeyiväàsaà

- |nyäséndram éçvara purém urarécakära- - - çikñä gurur gurutayä daça varëa vidyäm

- - ||36|| äsädya mädhava puréndra vaçäà vaçéçaù 44

—api ca - -ägatya sa sva bhavanaà priya sampradäyaiù

- - - |çréväsa räma haridäsa mukhaiù parétaù gäyan naöan abhinayan virudann amandam

- ||37|| änanda sindhuñu nimajjayati trilokém

- ’ ?katham atra käma varäko vasaram upaitu 45

: adharmaù ! |sakhe maivaà vädéù

- - - -ugrair ugrais tapobhiù çama dama niyamair dhäraëä dhyänayogair

- yuktäç cäpärameñöhyaà tribhuvana vibhave charditän |nävabodhäù

kandarpädénamiträn api sahajatayä durjayän eva jitvä yena spåñöä nipetuù kathaya katham asau kena kopo vijeyaù

||38|| 46

:kaliù ! ? , -sakhe kopo varäkas tasya kià karotu tathä hi ye khalu vividha- - - - - - -vidharma narma sacivayoù sa prapaïca païca mahä päpa

- - -päpacyamänamänasayoù sakala loko paplavamätra mätrayoù parama - - luëöäkayoù kayoçcid brähmaëa celayoù kucelayoù kukarma karmaöhayoù - -kadaryayoù saudaryayoù kapaöa paöahäkärayor jagannätha

- - -mädhaväbhidhänayor anayor aharahar atéva vardhamäna mänasa - -malayoù sänugraha graham ätmanaivähüya pürataù samänétayoù kilbiña

- , viña lobhavadbhyäà bhavadbhyäà yad yadeno vyaraci tad akhilam eva’ - -me vadhäna pürvakaà dadatam iti gaditayoù kathaà katham api vismaya

- camatkära käraëena kñaëaà sthagitayor anantaraà dadäveti nigadatoù -karato jalaà gåhétvä sadya eva dedépyamänékriyamäëayor uditvara

- - - - - - tvaramäëa vipula pulaka kaïcukayor änanda nanda dékñaëa salilayoù - - - - -kåñëa kåñëeti gadgada gadana ruddha kaëöhayoç cira samaya

- - - - - samayamäna manor nirmalatayä cira samupasanna bhakti yoga yogato- - - gatoddäma kämädi doñayoù parama bhägavatänäà padavém

- adhirüòhayos tädåçenänanda vikäreëa paçyataù syataù sandehaà sakalän | -eva janän citrärpitän ivähaniväritam eväkärñét tasya khalu sakalägha

- - - - - -läghava käriëaù kaöäkña päta mätreëaiva para hådayäd api kämädi ñaò- - - ?vipakña pakña cchido bhagavataù krodha vaçékäraù kià citram 47

( - )nepathye änanda kolähalaù

adharmaù ( )çrutam abhinéya : ! ? -sakhe çrutam idam adya khalu çré - - | väsäväsänantare yad ayam änanda kutühala halahalärävaù çrüyate

- - -tenänumitam amita mahä mahanéyaà tasyaiva kim api cetaç camatkära- |käré caritam unmélati 48

( - - - - )punar nepathye ulülu dhvani sahacaro vividha väditra dhvaniù

kaliù ( )nipuëaà nibhälya : ! aye satyam eväëumitam asmädåçä | - - - - -dåçyamänam ivaitat paçya bhüsura surasa taruëé gaëa mukham

- - - - - - -mukharita maìgalolülu dhvaniù sahacara parama paritoña samuccaraj- - - - - - - -jaya jaya nisvanänuvädi väditra samüha nirghoña paripoña viçåìkhala

- - ? - - -çaìkha ghaëöä ravair avaiyagryataù çravaëävaöa ghatamäna sudhä - ’ , rasäsära iva kaçcana mahotsava samayo yam unmélati tad idam avaçyam

| ( ) eva nipuëaà nibhälanéyam iti tathä karoti 49

( )—punas tatraiva

rämärghädény aram upahara çrépate bhavya navyän - |kumbhän añöottara çatam upäsädaya tvaà javena

- - çrékänta tvaà pratidiça vadhü vargam anyäç ca dhanyä- - ||39||bhüdeva strér amara sarito néram abhyänayantu

: kaliù ! | sakhe samyag alakñi mayä yad ayaà çréväsaù sahodarän ädiçati - - - -tathä manye tasyaiva viçvambhara devasya prakaöa ghaöamäna nijäveça

- - - - vikasvara parama prabhävasya mahäbhiñeka mahotsava samärambhaù || samujjåmbhate 50

:adharmaù - , yady ayaà svayaà sva yantrita éçvara eva tadä katham ?ädhunika äveçaù

:kaliù ! —sakhe çrüyatäm

-nityo yadyapy ahaha balavän éçvarasyeça bhävaù |svädhénatvät tad api na sa taà sarvadaiva vyanakti

- hantädatte kutuka vaçato laukikém eva ceñöäà - ||40|| léläm ähuù parama surasäà tasya täm eva tajjïäù 51

( ) ! , - -punar nepathäbhimukham avalokya sakhe paçya paçya tat kälodita- - - - - - - -dinakara kiraëa nirbhara parirabdha jämbunada çikhari çikhara maréci

- - - - - -véci nicaya ruci maïjarébhir ilaävåta varñasyaika khaëòam iva bhüsura— - - - - -vara çréväsa väsam akhila jana locana gocarékurvann iva nivahé

- - - -bhütänanda mahonmadiñëur iva yugapad uditvara samuddäma vidyud- - - -däma vidyuddäma puïja iva bhagavad geham anupraviçya viçäla

- ’ çälagrämädi paryaìkam adhiruhya çälagrämädikam ekato vakñipya - - samupaviñöaù sakalair eva sa sambhrama bhramaëam itas tato

- dhävadbhiù savipula pulakäçrubhir änayadbhiù pürvoddiñöäni - - - - -püjopakaraëäni karaëäniyata päöavair iva vaividha rüpa viñaya väsanäça

’ | viçadäntarair abhito bhitaù parivavre 52

( punar nepathye)

kuruña surabhér apas tvam iha räma çaàçodhita |mukunda racaya svayaà tvam abhiñeka sämagrikäm

- -gadädhara vidhatsva bho vasana mälya bhüñädikaà ||41||mayäyam abhiñekñyate harir ihaiva khaövopari 53

kaliù ( ’ ) ! —nepathyäbhimukhaà parito valokya sakhe paçya paçya

- - - yänty äyänti ca hanta maìgala ghaöa vyagrägra hastäù striyo - |yä etäù paritaù purät suradhunéà tat küla mülät puram

täsäà väci tad éhitaà nayanayor asraà tanau vepathur - ||dhammille çlathatä kapola phalake romäïca ity adbhutam

42|| 54

:adharmaù ! sakhe dhammille çlathatä tad etad akhilaà kämasya | —visphürjitam ity eva bhaëyatäm yataù

- yatra yatra hariëé dåçäà kramas |tatra tatra madanasya vikramaù

- - sva prakarña jananéà vinä camüà ||43|| kevalo jayati kià camüpatiù 55

( - - - - -punar nepathye tumula nirghoña poñakaù puruña sükta päräyaëa )surasaù kalakalaù

kaliù ( )nirvarëya : |aho atyadbhutam

- ete brahma kamaëòalor iva ghaöän niùsyandamänair muhuù- - - |svargaìgä jala nirjharair avirala klinnät sumeror iva

gauräìgasya çarérato nipatatäà bhümaëòalocchväsinäà - ||niùsyandäù sumahäbhiñeka payasäà sasruç catasro diçaù

45|| 57

- - -api ca abhiñiktasya niùsärita säritaräbhiñeka kélälasya lälasyamäna- - - -vasana paridhäpana paëana çobhamänasya mänasya paritoña

- viçeñeëäviçeñeëänuliptasya bhakta janaiù kaiçcana kåtälaìkaraëasya - - - -karaëaspadena kair api paridhävita caraëa kamalasya jvalana dhauta

- - - - ’ -kaladhauta kalayä néräjita räjita gaura mahasä mahaso süyamäna - -mahimnaù çré viçvambharasya bharasyadena premëäà sarvair eva päda

padmopakaëöhe yathävaibhavaà vaibhavaà puraskåtyädvaitaà dvaitaà - - | pürayadbhiù kanaka maëi vasanädény upaòhaukyante 5817

17 - | -abhiñiktasyeti bhakta janair iti sarvatra yojyam niùsäritaà nirmocitaà säritareëa aìga- | - märjané vastreëäbhiñiktasya jalaà yasya lälasyamänasya dedépyamäna vasanasya

| paridhäpanasya vyavahäreëa çobhamänasya mänsasyam iti manasi bhavaù mänsayaà - - - - | tasya paritoña viçeñeëa karaëena mano bhava çilpa naipuëyena ity arthaù anuliptasya

- - | - - | candana kuìkumädi citritasya karaëa syadena indriya vegena dhäviteti prakñälite

:adharmaù ! | sakhe ayam avasaro lobhasya yataù

- - - -dhariya dhvaàsé pariëati sukha dveñiëo hré virodhé |jetuà çakyo bhavati nitaräà hanta kenäpi lobhaù

- - kñérämbhodher mathana janitaà ratna bhütasya ratnaà ||46||devo viñëuù kim api cakame kaustubhaà ca çriyaà ca

5918

:kaliù | ( ) | –näyaà tathä iti nibhälya paçya paçya eña khalu

|na bhäñate nekñate ca na çåëoti ca kiàcana- ||47|| svänanda stimitaù kintu tejasä param edhate 6019

:adharmaù ! |sakhe iyam api madasyaiva rétiù

mukékaroty alam amükam aho anandhamandhékaroty avadhiraà vadhirékaroti |yo’yaà balé sumanasaà vimanékaroti sa çré-mado vada na kasya mahopahatyai ||48|| 6120

| ’ | -tad alam atra cintayä ekasyävasare sarveñäm evävasaro numeyaù eka- , | —yoga nirdiñöänäà saha vä pravåttiù saha vä nivåttiù ity ädi tena

- -anyontkarñäsahatvän manasi malinatä kraurya käpaöya käré |yatrotpadyate taà hi pradahati sahasä koöarägnir yathägam

-yenäkräntäntaräëäà khalu iti valate viçva vikñobhirkäkhyä’ - - so yaà mätsarya nämä tava saciva varo vartate güòham atra

||50|| 6221

- , - caraëa kamale yasya jvalanena dhautaà nirmalékåtaà kala dhautaà tasya kalayä néräjität - - - niçcaya dépyamänät räjita gaura tejaù tasmät mahasaù tejasaù sambandhe asüyamänaù

- | - - | nyakkåtaù mahimä yasya nirmala käntitvät bhara syadena premëäà atiçaya vegena - | sarvair bhakta gaëaiù upakaëöthe nikaöe yathä vaibhavaà vaibhavaàupakaraëädikaà

| - pürayadbhiù pürëaà kurvadbhiù çré kåñëasya dvitéyaà advaitaà puraskåtya agrasaraà | ||58||kåtvä upaòhaukyante laukikatäà kriyante

: . ALTERNATE READINGS B karaëäspadena for -karaëa syadena; bharäspadena for -bharasyadena; dürayadbhiù for ..pürayadbhiù18 - - | - | -pariëatéti para käla sukhaà dveñöi iti lobha pramäëam äha kñérämbhodher iti ratna

- ||59||bhütasya ratna jätasya19 | | eña gauräìgaù stimitaù svänande ärdrékåtaù param edhate paraà kevalaà vardhate||60||20 - | | - -asya gauräìgasya mada viçiñöatväd iyam api tad äha mukéti çré madaù sampatti

| - ||61||madaù sa kasya mahä durgatyai na bhavati21 | | | | ekasya mätsaryasya sarveñäà kämädénäm yatra jane taà janam sahasä haöhät

| - - | agaà våkñaà dahati tathä valate vardhate saciva varaù mantri çreñöhaù atra gauräìge||62||

:punar nepathye !hanta bho advaita

|añöädaçaiva yämäù kñaëa iva nämäbhavan yasya - ||51||tasminn änanda maye kum upacarämo vayaà kñudräù

| tad adhunä sarva eva tathä studhvam yathäyaà sahajam api sändram - | änandaà pratanükåtya bhakta vätsalyäd bahir våttim älambate 6322

: kaliù ? çrutaà sakhe çrutam bhaktä hi kevalam aiçvaryaà na sahante yad | evaà çréväso nigadati

:adharmaù | , çrutam kintu ebhir eväsyäntarvarté madaù prakhyäpyate | —samantaraà mohaç ca tathä hi

änandaù sahajo bhaved yadi tadä näsau vihätuà kñamas- ’ |tenäntarmada meduro tikapaöäd viçvaà tåëaà manyate

mohaç cet svajaneñu näsya kim aho teñäà vaco gåhyate

:kaliù |vätsalyät

:adharmaù ||51|| kñudre moha itétaratra sa janair vätsalyam ity ucyate6423

:kaliù ! ’ | - ajïa jéväçrayo yaà vicäraù kñudräkñudratvasya jéva gatatväd iti| ( ) —punar nepathyäbhimukham avalokya aho katham akasmäd eva

- advaita pramukhäù patanti yugapat sarve kñitau daëòavac- - - - |chréväsädi catuù sahodara vadhü mukhyäù striyaç cäkhiläù

|äà jïätam- - -vyäkoñämbuja mälike iva kåpä mädhvéka niùsyandike

- ||52|| svänandormi vinidrite vikacayämäsäyam éço dåçau 6524

( ) |punaç ciraà nirüpya aho atyadbhutam- - - - -mac cittä bhavateti värida ghaöä gambhéra dhéra svaraà

- |bhäñitväìghri saroruhe bhagavatäméñäà çiraùsv arpite - - säsraà sotkalikaà sa vepathu sa çétkäraà saromodgamaà

- - ||solläsaà ca sa kautukaà ca yad amé änanda tandräà yayuù53||

22 | - | | | yasya gauräìgasya änanda maye gauräìge iti çréväsoktiù sarve yüyam ayaà | ||63||gauräìgaù pratanükåtya sämyaà kåtya

23 | | | | ebhir bhaktaiù asya gauräìgasya tena hetunä anuméyate meduraù niviòaù teñäà | ||64||svajanänäà gåhyate gauräìgena kim iti çeñaù

24 - - - | - jéva gatatväd iti ayaà mahän ayaà kñudraù iti jéva gata dharmatvät yugapat eka käle| ||65||éço gauro bhagavän

| tad ataù paramatraivägamiñyanti sarve tad ehi sthänäntaraà cintayämaù ||6625

:adharmaù ! ?sakhe mamävasthänaà kva cintanéyam

:kaliù | —cintitam asti çrüyatäm

- - - - ’ - vidyä çéla tapaù kuläçrama yujo py ekänta däntäç ca ye nindanty asya vibhoç caritram anaghaà teñu tvayä sthéyatäm

|- - tvat patné tu måñä bahirmukha mukheñv ästäà tanujaç ca te

- - - ||dambhaù kevala çuñka karma nirateñv etena mä khidyatäm54|| 6726

:adharmaù |yathä rucitaà te

( )iti niñkräntau

|viñkambhakaù

( - - - - -tataù praviçati paryaìkärüòho gåhéta divya veça bhüñaù svänanda supta ,prabuddha iva bhagavän viçvambharaù parito vibhavaç cädvaitodayaç ca

’ |)düre kértayanto nye ca bhägavatäù

: bhagavän ! advaita

’ golokäd avatärito smi bhavataivähaà sudurvärayä- - |sva premämåta vanyayaiva parayä dainyädinänanyayä

advaitaù ( ):aïjalià baddhvä

’ - - |ko haà kñudratamas tvayaiva bhagval lélä vaçenätmanä- ||55|| lokänugraha sägraheëa dharaëävätmäyam äviñkåtaù

6827

25 - | | mac cittä iti he bhaktä yüyam améñäà bhaktänäà säsraà cakñur jalena saha | ||66||vartamänaà yathä syät tathä sotkalikaà sotkaëöham

26 - | | däntäù tapaëö kleça sahä däntäù vibhor iti asya gauräìgasya prabhoç caritram - - | ||67||bahirmukheñu gaura bhagavad bahirmukheñu tena hetunä khedaà mä kriyatäm

27 - - - - | bhaved viñkambhako bhüta bhävi vastv aàça sücakaù viñkambhakaù sa vijïeyo- | - | yaträìkenäìka sücanam svänanda çayanät prabuddhaù jägarita iva parita iti agre

| - - -vibhavaù püjopakaraëädiù dainyädineti tad rüpa vyabhicäri- ||68||samühenänanyayäsädhäraëa rüpayä

---katham anyathä

|tathä paramahaàsänäà munénäm amalätmanäm- - || bhakti yoga vidhänärthaà kathaà paçyema hi striyaù

[ . . bhä pu 1.8.20]

- - - - iti kunty ukta diçä tathä vidhänäà nérasatayä çuñka hådayäëäà munénäà- - - - -hådaya sarasékaraëäya prakaöita jagan maìgala maìgalävatäreëa svayaà

- - - -bhagavatä vraja räja kumäreëa viracitäsu puruñärtha särthäpärthékaraëa- - - samartha çravaëa kértanädiñu brahmänandäd api camatkära käriëéñu

- - - — gokula mathurä dvärävaté léläsu 6928

- |bhagavaty uttamaù çloke bhavatébhir anuttamä ||57||bhaktiù pravartitä diñöyä munénäm api durlabhä 29

[ . . 10.47.25] bhä pu

- - - - -ity uddhavokta diçä sakala rasa pärävära päravartini gokulädya para - - - - nämani çré våndävana dhämani nikäma niratiçayänanda bhümani

- - - - - - -mürtimad änanda çaktibhiù santata santanyamäna mänasa räga para- - - bhäga bhäga dheyäbhir äbhéra bhérubhiù pravartitaà tädåçam eva- - -prema tattvaà tadänéà tatraiva sthitaà samprati sampratipädyamäna tad- - - - äsväda svädara gåhéta samucita vigrahasya tava saubhagavato

- - - -bhagavato niravadhi tad eva madhuratara rasa rahasya péyüña- ’ - - - yüñamähita gaëòüñam äcamato ìguli vivara vigalitä iva tat kaëäù kva

|nämäsmäbhir apy äcamante 30

: bhagavän ! çréväsa smarasi viniryatas taväsün - |ärautsaà yad iha capeöa päöavena

çréväsaù ( )småtim abhinéya : - ’ äà vedmi prabhu vara mocito smi måtyoù

||58|| kenäpi prasabham iti småtir mamäste 7031

28 | -loketi lokeñu anugrahasya ägraheëa saha vartamänena puruñärtheti puruñärtha - - - särthänäà dharmärtha käma mokña samühänäm apärthékaraëäya tucchékaraëäya - ||69||samarthäù çravaëa kértanädayas teñu

29 | anuttameti nästi uttamä yasyäù sä anuttamä bhaktir abhüt30 | - - | päräväraù samudraù gokulädyeti ädi çabdena mathurä dvärävaté santateti satataà

- - - samyag atiçayaà tanyamäna mänasa rägasya para bhägam anurägädikaà bhägyaà yäsäà | - | täbhiù tadänéà tasmin käle çré våndävane sampratipadyamäneti samyak

- - pratipadyamänäya tat premäsvädäya svädareëa gåhétaù samucita vigraho yena | - - - - - evambhütasya tava niravadhi tat prema tattvam evätiçaya madhura rasa rahasyaà tad

| - - | -evämåtam ähita gaëòüñaà dhåta gaëòüñam äcämataù äsamyak äsvädayataù tat - - | | | kaëäù tat premämåta kaëäù kva kutra näma iti prakäçye äcämyante äsvädyante

31 | | - -viniryataù asün präëän arautsaà rodhitavän rakñitavän capeöa päöavena kara- |cäpara paöutayä

( |)sarve vismayaà näöayanti

: bhagavän ! | |çréväsa ämülaà kathaya sarve çåëvantu

: çréväsaù - bhagavata ävirbhävät pürvam äçaiçavam äsoòaça varñam - - - ayaà jantur atidanturatayä dvija gurv ädiñu mantu mattayä mattayä- - -mano våttyävåttyägacchad açänti daçäntm akäñöhäkäñöhäyamäna

’ - - - - -hådayo dayo våthä kalaha laharé kukathädibhir mada medura- ’ - - - duravasthita dhéù svapne pi na çruta kértita bhagavad guëaù kadäcid

- - - - - äcita pürva sukåta sukåta vaçän nidrä vidrävitäyäà saàjïäyäà kenäpi ’ | — -karuëätmanä svapne samupadiñöa iva jäto smi yathä are brähmaëa

! - - ! bruva bruvantu ke tväm upadeça väcaà vä caïcala hådaya tathäpi ’ - brümahe varñam ekaà te taùparaà paramäyur ataù paraà våthäyu kñepaà

| - mä kärñér iti vijätäyäà vibhävaryäà varñaà täm upadeça väcam - - anusmarann alpäyuñkatayä vimanasko viratäkhila cäpalas tad dinam

- upoñitaù poñitas tenaivopadeçäpadeçämåtena puruña niùçreyasaà kim iti - - - — nirëetuà vidhivan näradéya puräëa padyam idam upalabdhavän asmi

7132

harer näma harer näma harer nämaiva kevalam |kalau nästy eva nästy eva nästy eva gatir anyathä || iti |

tad anu danuja-damanopadeçam iva tan-manväno’nvänodita-sakala-karmä hari-näma-mätra-çaraëaù çaraëam api vismåtavän asmi | sarvair evopahasyamäno’pi praçänta-manä manäg api nänya-våttis tad eva måtyu-dinam anusandadhäno dadhäno hådi viñädaà mäsän gaëayann uparate varñe pratyupasanne ca måtyu-divase’vaçeñäyur ahaà çré-bhägavatädhyäpana-kartur devänanda-paëòitasyälayaà tac chuçrüñayägataù | prahläda-carita-çravaëa-käle tam eva samayam äsädya sädyamäna-jïäno måtyu-vaçaù gataù | patiot’smi tad-bhavanälindato’ìgana-talam | tad anu kenäpi måtyu-mukhonmocitaà citaà ca punar-äyuñety ätmänaà manyamäno vivaça iva punar utthitavän asmi | tasminn eva samaye sarve eva mäm utthäpya gåham äninyuù | 7233

32 - | | måtyoù måtyu sakäçät kenäpi prakäreëa prasabhaà haöhät ayaù jantuù präëy aham| | | | danturatayä durdäntatayä mantumattayä aparädhavattayä mattayä uddhatayä

| | käñöhäyamäna hådayaù käñöhavad äcarat hådayaà yasya saù laharé vistäraù mad eti- | - - - - -mada niviòena durninditävasthitä dhér yasya sukåteti saïcita pürva pürva suñöhu kåta- | | - -puëya vaçät nidreti nidrayä vidrävitäyäà saàjïäyäà cetanäyäm brähmaëa bruva- ! | - | - nindita brähmaëa vibhätäyäà prabhätäyäm viratam akhila caïcalaà yena tad dinaà

| - - ||71||väpya upaväsaù kåtaù puruña niùçreyasaà puruña maìgalaà poñitaù33 | - - |tad anv iti tat çlokam anulakñékåtya çré kåñëopadeçam iva tat padyaà manyamänaù

| - | anv iti anu tat paçcät ä samyak noditaà khaëòitaà sakalaà karma yena’ | | | - - evambhüto ham çaraëaà gåham manäg api alpam api tan nirüpitaà måtyu dinam

| | | uparate çeñe tat çuçruñayä tat çravaëam icchayä äsädya präpya sädyamänaù | - | - präpyamänaù tad bhavänandasya bhavanälindataù alindataù piàòä iti khyäte tad anu

- | - ||72||tat paçcät kenäpi karuëa hådayeëa

: bhagavän - ’ ’ niçäà samayä sa mayä svapno darçitaù pragata jévito vito pi - | punar jévita dänena

( |)sarve vismayaà näöayanti

: bhagavän- -sparça maëeù sparça vaçät- |kanaké bhävaà prayätam iva lauham

tava tu tad eva çaréraànärada-çakti-praveçato’nyad iva ||60||

: advaitaù | | ! evam etat anyathä na måtaù punar jévati kintu bhagavan - - - -sarva evaite tava sahaja svabhäva bhäva sahacaräs tathäpi mad

bhajanena janena çaréräntaram iva labhyata iti çikñayäkñayänandena | - -bhagavatedam adhyavasitam vastutaù stuta mahimäyaà tava bhakti

|| çréväsaù çréväsaù 73

: bhagavän ! | advaita satyam etat

: advaitaù ! - ’ - -bhagavan muräri mukundädayo py ete tava däsya bhäva- | bhäva dätä dätäro nayanänandasya

: bhagavän | | advaita antar anayor anayo mahän asti

( |)ataù ubhau säçaìkaà vepäte pätena kuliçasyeva

: advaitaù ’ ?deva ko sau

:bhagavän - -murärer manasi na sidhyati bhakti raso rasona daurgandhyam - - - | iva visäri käöavam adhyätma bhävanävanägraha grahilatvam evästi yad

- - | ayam adyäpy anukñaëa kñaëa eva väçiñöha viñaye 74

: advaitaù - ?kim aparäddham adhyätma yogena

: bhagavän ?tvayä katham idam ucyate

|yasya bhaktir bhagavati harau niùçreyaseçvare ' ||61|| vikréòato måtämbhodhau kià kñudraiù khätakodakaiù

[ . . 6.12.22] bhä pu 75

: advaitaù ?mukundena kim aparäddham

:bhagavän - anena nirucyate rucyate hi bhagavataç caturbhuja rüpa eva | tad evopäsyam

: advaitaù ?kim idaà matam amatam aho

:bhagavän | aicchikaà hi bhagavataç caturbhujatvam sväbhävikaà hi | —dvibhujatvam eva tathä hi ; naräkåti paraà brahma güòhaà paraà

- brahma manuñya liìgam [ . . 7.10.48]; bhä pu paramätmä naräkåtiù [ . . bhä pu7.15.75] |iti naräkåtitvaà dvibhujatvam eva

: advaitaù | svayam evätmanätmänaà vettha tvaà puruñottama [ ìétä10.15] - - | tad äjïäpayantu nija rüpa tattvam iti

:bhagavän ( ) |sänugraham tat te darçayitavyam

: advaitaù ’ | anugåhéto smi kintu bhagavan nayanayoù praséda sédata - ’ | evaitau kåta mano ruñä puruñäparädhena

- - -durväsanäviña viñäda hare suñémac- - - - |chäyä kare puru kåpä makaranda varñe

- - ambhoja gaïjana kåté caraëätapatre ||62|| mürdhny etayoù kuru vidhehi tathä prasädam 77

: bhagavän ( ) tathä kåtvä

- |näyaà sukhäpo bhagavän dehinäà gopikä sutaù - || jïäninäà cätma bhütänäà yathä bhaktimatäm iha [ . . bhä pu

10.9.21]

( ) - - iti paöhitvä sänukampam nätaù paraà vijätéya väsanä sanäthau |bhavatam

: ubhau ( ) daëòavat patitvä - -ahaà hare tava pädaika müla

|däsänudäso bhavitäsmi bhüyaùmanaù smaretäsu-pater guëäàs tegåëéta väk karma karotu käyaù ||64|| [bhä.pu. 6.11.24] (iti paöhataù) | 7834

bhagavän : |tathästu

: çuklämbaraù ( - ) !sa dainyam deva

34 evam indräya sväbhipräyaà nivedya bhagavantaà prärthayate aham iti tava pädäv eva ekaà mülam äçrayo yeñäà teñäà däsänäm anudäsaà bhüyo bhavitäsmi bhaviñyämi

bhaveyaà asupate präëanäthasya tava guëän mama manaù smaratu väg api tän eva ||78||kértayatu käyas tavaiva karma karotu

taptäni bhüréëi tapäàsi nätha |bahüni térthäni ca sevitäni tathäpi ceto nahi me prasannaà

- ||65|| kåpä kaöäkñaà kuru me praséda

( - - iti paöhitvä niùsädhvasaà sädhv asaìkocena tat päda padmayoù çiro |)nidadhäti 7935

: +çréväsaù

: gadädharaù ?äcäryäç ceti kathayanti

: advaitaù ?kià tat

: çréväsaù ( ) |karëe evam eva

:advaitaù | ’ sädhu sädhunänéyatäm kaù sambhramo bhramo syä apayätu |

:çréväsaù | ( ) yathäjïäpayasi iti niñkramya täm ädäya punaù praviçya ca ! - sväminn äcärya vicärya vijïäpaya jagan mätaram etäà rametäà

’ - | bhagavato tra kåpä prasädau 8136

:advaitaù ( ) ! - -aïjalià baddhvä deva devahütiù kapilena kila jïäna yoga- - | -bhakti yoga yogataù kåtärthékåtä sämpratam iyaà viçvambhara jananéti

- - - - - viçvambhara jana néti kalayä parivåtä kevala valamäna premänandena | ( - ’ kåtäthékriyatäm iti karägreëävalambya bhagavad agrato gryatoñeëa |) samupasarpayati 8237

:çacé ( - - - - sa camatkära vismayaà svänandäveça peçalam adbhuta nayaà - - - -tanayaà vilokya jäta tad anukampä kampäyamäna çarérä väg

- —devatävatära pratibhä pratibhäsamäneva kiïcid apäöhét

viçvaà yad etat sva-tanau niçänteyathävakäçaà puruñaù paro bhavän |bibharti so 'yaà mama garbhago 'bhüdaho nå-lokasya viòambanaà hi tat ||67|| [bhä.pu. 10.3.31]

35 | ||79||niùsädhvasaà nirbhayaà yathä tat gauräìgasya36 | - | - | ||81||çä çacé devé asyäù çacé devyäù etäà çacé devém atra mätari37 | viçvaà saàsäraà bibharit yas tasya janané vä viçvambhareti viçvambharasya tava

- | janänäà bhaktänäà kalayäpari sarvatobhäve varaëéyä arthät bhakti rüpiëé karägreëeti- | | | çacé devyäù avaiyagryeti nästi vyagro yatra tasya bhävaù avaiyägryaù tasmin

||82||agratoñeëa ati santuñöena

(iti stuvaté graha-gåhéteva vihvalä baläd eva tac-caraëau jighåkñati |) 8338

:advaitaù ( - )nivärya sa vismayam kuta iyam asyäù sphürtir

- ’ |bhavati hi sahajaù sa mätå bhävo yam dehäntaram api bhajate ||68||nirupahitaëö präktano bhävaù 39

: bhagavän ! - devi yadyapi jagaj janané tvam asi tathäpi çréväsädiñu yo ’ - - | -jätas te parädhas tad uparame parameçvara prasädas te bhävé bhävéci

- | nikara paripanthé hi bhägavatäparädhaù 8440

:advaitaù ! | bhagavan maivam

-näparädhyati jagaj jananéyaà - |kväpi yaj jaöhara bhüs tvam adhéçaù hanta mätari bhavanti sutänäà

||69||mantavaù kila suteñu na mätuù 41

( ) |çréväsaà sambodhya haàho çréväsa

- ’yadyapéça dhiñaëä tanaye bhüd |devakasya duhitur na tathäpi

bhaktir édåg ajaniñöa yad eñä- - - ||70|| putra pada yuga jighåkñur ihäsét 8542

: çréväsaù |adhunä niùsaìkocäù smaù

: advaitaù ! - bho bhoù çréväsädayaù asya kevala valamänaiçvaryäveçena - ’ - - ’ ’ , mätaraà prati mätå bhävo pi nirasto mätå mätå bhävo pi nirasto yaà cet

, |tad yathäyam äveço nivartate tat studhvam 43

:sarve ! | ( ) svämin evam eva ity advaitena samaà tathä kurvanti bho !deva

38 | - - - peçalaà paöutä jäteti jätayä tad viçvambhara kåpayä kampäyamäna çarérä prajïä- - | - | - nava navollekha çäliné pratibhä matä apäöhét devaké väkyam iti çeñaù tac caraëau- ||83||putra caraëau jighåkñati grahétum icchati

39 - - - | - çré gauräìga caraëa sparñädikaà nivärya dehäntaram api çacé rüpeëeti karaëaà | |yojyam nirupahitaù nirupädhiù

40 - -bhävéti prasädaù samprati kathaà na syät cet taträha prasädasya dépti laharé | ||84||nikarasya paripanthé virodhé bhägavatäparädhaù hi yataù

41 - | | - | |yat çacé devyäù hanta khede bhavanti naï dvi väraà yojyaà mantavaù aparädhäù42 | - - | sambodhya sambodhanaà kåtvä éça dhiñaëä éçvara buddhiù devakasya duhituù

| - | ||85||devakyäù putreti putrasya päda yugalaà grahétum icchuù iha avatäre43 - - | - |asya çré gauräìga bhagavataù mätr iti mätur mätå bhävam

çäçvaté bhagavato bhagavattä - - |nätha bodha sukha cinmayatä ca

hé tathäpi hi bibharti yadä yad - ||71||varñma tat prakåtim eña dadhäti 44

’ ’ | -tad idänéà bhavato vanto nukampäà tathä kartum arhanti yad äviñkåta - - - bhaktävatäratayä çaiçavam ärabhya mad vidha bhägyänusäri rüpaà

- gåhëadbhir vayam ämoditä ditäkhila täpä bhavadbhis tad evädhunä | —prakaöayitum arhanti yad ähärjunaù

|dåñövedaà mänuñaà rüpaà tava saumyaà janärdana - || idäném asmi saàvåttaù sa cetäù prakåtià gataù [ 11.51] ìétä

|iti

—vastutas tu alaukike vastuni laukikatvaà

- |nälaukikatvasya virodha hetuùmaëy-antaräëäà guëa-sanniveçaçcintämaëer nahy apakarña-käré ||73|| 8645

bhagavän : (smärita-bhaktäveças tatraiva kåta-praveçaù prakåtim ästhäya) bho advaitädayaù ! kim aham etävantaà kälaà suñupta iväsam | kathaà bhavadbhir nähaà prabodhitaù ?

sarve : bhagavan ! änanda-nidrä-bhaìga-bhiyä |

bhagavän : hanta hanta etävän samayo mayopahata-jïänena våthä gamitas tadä gacchata çré-kåñëaà kértayämaù |

sarve (sa-harñam): yathäjïäpayati devaù | (iti niñkräntäù sarve |)

iti çré-çré-caitanya-candrodaye svänandäveço näma prathamo’ìkaù ||1|| 8746

44 | - - - |çäçvaté nityä bodheti sandhiny ählädiné saàvin mayatä45 yadeti yadä yasmin käle yad varñma yac charéraà bibharti tat svabhävam eva bhagavän

- | - | dadhäti mätari evambhüta bhävät avanto rakñä kartäraù anukampäà kåpäà ditä ||86||khaëòitä

46 ||87||svänandäveçaù svakéyänandäveço yatra

(2)

’dvitéyo ìkaù

- sarvävatära darçanaù

(tataù praviçati virägaù)

virägaù (sarvato'valokya) aho, bahirmukha-bahulaà jagat !

na çaucaà no satyaà na ca çama-damau näpi niyamona çäntir na kñäntiù çiva çiva na maitré na ca dayä |aho me nirvyäja-praëayi-suhådo'mé kali-janaiùkim unmülébhütä vidadhati kim ajïäta-vasatim ||1|| 1

hanta, katham ajïäta-väsas teñäà sambhävanéyaù ? tathä-vidha-sthala-virahät | tathä hi—

ñañöhe karmaëi kevalaà47 kåta-dhiyaù sütraika-cihnä dvijäùsaàjïä-mätra-viçeñitä bhuja-bhuvo vaiçyäs tu bauddhä iva |çüdräù paëòita-mänino gurutayä dharmopadeçotsukäùvarëänäà gatir édåg eva kalinä hä hanta sampäditä ||2|| 2

api ca—vivähäyogyatväd iha katicid ädyäçrama-yujo48

gåhasthäù stré-putrodara-bharaëa-mätra-vyasaninaù |aho vänaprasthäù çravaëa-patha-mätra-praëayinaùparivräjo veçaiù param upaharante paricayam ||3|| 3

(katicit padäni parikramya)

aho, ayaà samécéno janapadaù | atra hi bhürayo rayojjvala-pratibhäù pratibhänti vidväàsaù | tad amé avagähyä bähyä abähyä vä | (iti ciraà nirüpya |) aho !

abhyäsädya upädhi-jäty-anumiti-vyäptyädi-çabdävalerjanmärabhya sudüra-düra-bhagavad-värtä-prasaìgä amé |ye yaträdhika-kalpanäkuçalinas te tatra vidvattamäùsvéyaà kalpanam eva çästram iti ye jänanty aho tärkikäù ||4|| 4

47 - - - - - yajana yäjanädhyayanädhyäpana däna pratigraha ñaö karmaëäà madhye kevalaà - |ñañöhe karmaëi pratigraha rüpe

48 |brahmacäriëaù

tad alam ebhiù saha värtayä | ito’nyato gacchämi | (iti kiyad düraà gatvä) aho, amé améva49-rahitä hitäbhiyogä iva50 dåçyante | yad abhün nirüpayämi | (iti tathä kåtvä |) aho amé mäyävädinaù | tathä hi—

san-mäträ nirviçeñäcid-upadhi-rahitä nirvikalpä niréhäbrahmaiväsméti väcä çiva çiva bhagavad-vigrahe labdha-vairäù |ye’mé çrauta-prasiddhän ahaha bhagavato’cintya-çakty-ädy-açeñänpratyäkhyänto viçeñän iha jahati ratià hanti tebhyo namo vaù ||5|| 5

(iti tän apäsya punar anyato gatvä paritaù parilokya |) aho amé yad anyonyaà viavadante | tad asya tattvam avagantavyam | (iti nibhälya) aho, kapila-kaëäda-pätaïjala-jaimina-mata-kovidä ete anyo’nyaà vivadante | bhagavat-tattvaà na ke’pi jänanti | tad ito gantavyam | (iti punaù katicit padäni gatvä) aho dakñiëasyäà diçi patito’smi | yad amé ärhata-saugata-käpälikäù pracaëòä hi päkhaëòäù51 | ete päçupatä api hatäyuño mäà haniñyanti | tad itaù paläyanam eva çaraëam | (ity apasåtya kiyad-düraà gatvä kiïcid avalokya |) aho ayaà sädhur bhaviñyati, yataù khalu nadé-taöa-nikaöa-prakaöa-çilä-paööa-ghaöita-sukhopaveçaù kleçätéto guëätétaà kim api dhyäyann iva samayaà gamayati | tad amuà nirüpayämi | (iti tathä kåtvä |) 6

jihvägreëa laläöa-candraja-sudhäsyandädhva-rodhe mahad-däkñyaà vyaïjayato nimélya nayane baddhväsanaà dhyäyataù |asyopätta-nadé-taöasya kim ayaà bhaìgaù samädher abhüt

(iti sa-vismayaà vicintya |) aho jïätam |

pänéyäharaëa-pravåtta-taruëé-çaìkha-svanäkarëanaiù ||6||

- | ( tad idam udara bharaëäya kevalaà näöyam etasya punar anyato gatvä’ ) | parito valokya aho ayaà niñparigraha iva lakñyate tairthika eva

| bhaviñyati tad asya daiväd ¸agatena pathikena saha saìkathayataù | ( |) kathayaiva hådayam äkalanéyam ity äkarëya svayam anuvadati 7

- - - - - - -gaìgä dvära gayä prayäga mathurä väräëasé puñkara- - - - - |çré raìgottara koçalä badarikä setu prabhäsädikäm

abdenaiva prakramais tri-caturais térthävaléà paryaöannabdänäà kati vä çatäni gamitäny asmädåçänetu kaù ||7||

(ity anüdya)

49 -päpa50 - |hiteñu bhagavad anuçélaneñu abhiyogo yeñäà te iva51 | - ärhateti åhata åñabha devaù sugato buddhaù kapälaù kalpitägamaù eteñäà mataà

| - |vidantéti päñaëòäù sarva liìginaù

bhadraà bhoù ! bhadram | kalinopadrutaà satyaà nibhåtaà tvayi vartate | tad ito’pasarämaù | (iti tathä kåtvä purato’valokya |) aho ayaà tapasvé samécénäà bhaviñyatéva nibhälayämi | (iti kåtvä) hanta hanta tato’py ayaà duñkåté | tathä hi—

hüà hüà hüm iti tévra-niñöhura-girä dåñöyäpy atikrürayädürotsärita-loka eña caraëäv utkñipya düraà kñipan |måtsnälipta-laläöa-dos taöa-gala-grévodaroräù kuçairdévyat-päëi-talaù sameti tanumän dambhaù kim äho smayaù ||8||

aho, citram idäném |

viñëor bhaktià nirupadhim åte dhäraëä-dhyäna-niñöhäçästräbhyäsa-çrama-japa-tapaù-karmaëäà kauçaläni |çailüñäëäm iva nipuëatädhikya-çikñä-viçeñänänäkärä jaöhara-piöharävarta-pürti-prakäräù ||9||

tad aho kale sädhu ! ekätapatré-kåtaà bhuvana-talaà bhavatä | tathä hi—

utsäritaà çama-damädi nigåhya gäòhaàbhåtyé-kåtaà kvacana hanta dhanärjanäya |kämaà samülam udamülyata dharma-çäkhémaitry-ädayaç ca kim ataù param éhitavyam ||10||

(kñaëaà vimåçya) tädåça-bandhu-jana-viprayoga-janita-kleçena ciratara-tad-anusandhäna-kåta-pariçrameëa ca niùsärébhüta-bhüta-läva-loka-çokena ca bhåçam äkulo’smi | tena kvacana ca kñaëaà viçramaëéyam (iti tathä kåtvä sa-bäñpam)

dåñöaà sarvam idaà mano-vacanayor uddeçya-tac-ceñöayorvaijätyaika-visaìkulaà kali-mala-çreëékåta-glänitaù |kåñëaà kértayatas tathänubhajataù säçrün saromodgamänbähyäbhyantarayoù samän bata kadä vékñyämahe vaiñëavän ||11||

(äkäçe karëaà dattvä |) kià bravéñi ? yatra bhaktis tatraiva te drañöavyä iti | (kñaëaà vimåçya) aho bhakti-devé kväy astéit sambhävyate | (punar äkäçe lakñyaà baddhvä |) kià bravéñi bhoù ?

gauòa-kñoëé jayati katamä puëya-térthävataàsa-präyä yäsau vahati nagaréà çré-navadvépa-nämném |tasyäà cämékara-camaru-ceréçvarasyävatäroyasmin mürtä puri puri parispandate bhakti-devé ||12||

(iti saharñam) hanta hanta ! jévadbhiù kià na dåçyate ? tad itas tatraiva gacchämi | (iti katicit padäni parikrämati |)

(tataù praviçati bhakti-devé |)

bhakti-devé (puro’valokya) : ammo, ko eso nirantara-garuobbea-beaëä-jajjanta-mäëaso mäëa-sohagga-bibbhaàsa-galäëäëaëo mae paòicijjanobi maà äloia loia-bhiëëa-dasäà äbanno santo saàtosaà paäsaanto saaà todaà muïcanto bba idha äacchadi | hanta amhäëaà edädiçée saàpatti-paòipatti-paòibädie sutthadasäe bhäuëo biräassa saìgo saàgocaro ëa hoi | ëa äëe dujjanehià kali-jaëehià kalidäc cähido ubbario ëa vetti |

[aho, ka eña nirantara-gurüdvega-vedanä-jarjarita-mänaso mäna-saubhägya-vibhraàça-glänänano mayä paricéyamäno’pi mäm älokya laukika-bhinna-daçäm äpannaù san santoñaà prakäçayan svayaà todaà muïcann iva ita ägacchati | hanta asmäkaà etädåçyäà sampatti-pratipatti-pratipädinyäà sustha-daçäyäà bhrätur virägasya saìgo saìgocaro na bhavati | na jäne durjanaiù kali-janaiù kalitätyähito uddhåto na vetti |]

virägaù (avalokya): iyam eva bhakti-devé | tathä hi—

antaù prasädayati çodhayaténdriyäëimokñaà ca tucchayati kià punar artha-kämau |sadyaù kåtärthayati sannihitaiva jévänänanda-sindhu-vivareñu nimajjayanté ||13||

tad upasarpämi | (ity upasåtya) devi, virägo’haà praëamämi |

bhakti-devé (sa-vätsalyam): bhätao jévasi ! basiëaà paräëo'si tumam | ehi ehi | [bhrätaù! jévasi ! vaçinäà präëo'si tvam | ehi ehi |] (iti karaëe spåçati |)

virägaù (caraëäv abhivädya): devi ! kathaya | vayaà satyädaya iva kalinä bhavatyo na paräbhütäù ?

bhakti-devé : viräa ! ëa äëesi ? suëaha amhäëaà jjeba kae kobi mahä-käruëio bhaabaà bhaa-baàdha-ccheaa-carido goracando odéëëo | [viräga ! na jänäsi ? çåëu asmäkam eva kåte ko'pi mahä-käruëiko bhagavän bhava-bandha-chedaka-carito gauracandro'vatérëaù |]

virägaù : bhagavati ! kathaya kim atra rahasyam |

bhakti-devé : viräa ! edassià kali-äle kaliä-lesamettaà bi dhammantaraà ëatthi, na tthiradaraà yaà kimpi hoi, kealaà alaàkaredi | edaà kalià bhaabad-dhammo bandhaà mohaà bi paräkaredi tti taà jebba sähaëa-saddha-sad-dhamo | suddha-bhakti-joeëa sämabäharaeëa kalimala-malaëa-äriëä ä-cäëòälaà caëòäla-ghaëijja-dubbäsaëäbäsanä seëa saìgopäìgäo mädiséo bhakti-deéo saìge kadua bhaavadä aadäro kido bhattaviseëa |

[viräga ! etasmin kali-käle kalikä-leça-mätram api dharmäntaraà nästi, na stthirataraà yat kim api bhavati, kevalam alaìkaroti | idaà kalià bhagavad-

dharmo bandhaà moham api paräkarotéti tad eva sädhana-sädhya-sad-dharmaù | çuddha-bhakti-yogenaina-sämaväharakeëa kali-mala-mläna-käriëä ä-cäëòälaà caëòälaìghanéya-durväsaëä-väsanäçena saìgopäìgäà mädåçéà bhakti-devéà saìge kåtvä bhagavatä avatäraù kåto bhakta-veçena |]

virägaù : avagatam idaà midaà52 prakäçayantyä gagana-väëyä | kintu—

bhavatyo vä kim éhante sa vä devaù kim éhate |niräçrayasya mama vä kim asau bhavatäçayaù ||14||

bhakti-devé (saàskåtam äçritya): viräga ! çrüyatäm—

punémaç caëòälam api khalu dhunémo'khila-malaàlunémaù saàskärän api hådi tadéyän atidåòhän |kåpä-devé tasya prakaöayati dåk-pätam iha cettadä teñäm antaù kam api rasabhävaà ca tanumaù ||15||

virägaù : tasya kåpä-devéà vinä svätantryeëa bhavaténaà tathä-sämarthyaà na vidyate ?

bhakti-devé : assa bä tajjaëäëäà vä ëabäëuggahamantareëa amhe ëa homma kià uëa adhä kuëamha | [asya vä taj-janänäà vä navänugraham antareëa vayaà na bhavämaù, kià punas tathä kurmaù |]

virägaù : dvitéya-praçnasyottaraà kim ?

bhakti-devé : viräa, suëehi | (iti saàskåtena)

navadvépe näséd ahaha sajano yasya na pureharer gehaà no tad yad api bhagavan-mürti-rahitam |na sä yasyäù sevä na bhavati na sä yä na sarasäraso näsau saìkértana-naöana-mukhyo na khalu yaù ||16||53

iaà jjebba tassa éhä | [iyam eva tasyehä |]

virägaù : kim ayaà svayam eva tathäjïäpayati, kià vä te ta eva tad-äçayam abhimatya maty-anusäreëa säreëa tathä vyavaharanti ?

bhakti-devé : tassa taha jjeba mahimä mahimäëado jaà daööhüëa jjeba taha jjeba ggahaggatthä bia honti, jaëäo jaha tassa äsaaà saaà jjebba sabbe jäëanti kuëanti ca tad-aëurüaà | tassa odäre kamalä bi odéëëeba jado ëa kassa bi deëëaà tattha äsi | ä sisu-älaà saaà ca jaà karedi, taà suëaha |

52 - |sneha yuktam53 | ahaha äçcaryaà sa jano navadvépe näsét yasya pure harer gehaà nästi tad gehaà

- - | - | näsét yat bhagavan mürti rahitam sä bhagavan mürtir näsét yasyäù sevä na bhavati | -sä sevä näsét yä rasena saha vartamänä na bhavati asau raso näsét yaù saìkértana

- |naöana mukhyo na bhavati iti navadvépa iti sarvasyädhäraù

[tasya tathaiva mahimä mahimäëado yaà dåñövaiva tathaiva graha-grastä iva bhavanti jaëäù, uathä tasyäçayaà svayam eva sarve jänanti kurvanti ca tad anurüpam | tasyävatäre kamaläpi avatérëaiva yato na kasyäpi dainyaà taträsét | ä-çiçu-kälaà svayaà ca yat karoti, tat çåëu |]

çréväsasya gåhe kadäcana kadäpy äcärya-ratnälayeçré-vidyänidhi-mandire'pi ca kadä gehe murärer api |gäyatsu priya-pärñadeñu pulaka-stambhäçru-gharmädibhiùsändränanda-mayé bhavann anudinaà devo narénåtyate ||17||

virägaù : bhagavati ! sa kià sarvadä bhakta-caritam eva prakaöayati | kià vä kadäcid aiçvaryam api ?

bhakti-devé (saàskåtena) : viräga ! yadyapi—

alaukikéto'pi ca laukikéyaàlélä hareù käcana lobhanéyä |maheça-çérñäd api bhümi-madhyaàgateva gaìgä mudam ätanoti ||18||

iti tahabi kahimpi kahimpi äloiaà bi paaòedi | tadhä hi kahimpi dahe siribäsa-väsammi karijjanta-dea-gehappadakkhiëo dakkhiëäìgaëa-gaeëa keëa bi bhäadhea sui-buttiëo mahä-majjabeëämaleccheëa maleccheëa basaëaà sébbanteëa débbanteéna déha-daramaeëa bhaabaà vissambharo diööho, daööhüëa takkhaëado mairä-maadobi mädaatameëa tassa daàsaëa-maeëa bhemhalo bhabia biasida-ëetto héhé mae diööhaà diööhaà kimpi tti sabbaìga-pulaio ëirantara-ëissaranta-ppabäha-bäha-salila-tthimida-bacchha-tthalo basaëädiaà bicchibia urddha-bähü ëacciduà pautto so | tado taà tadhä-bidhaà pekkhia bhaabaà abaïcaanot siribäsaà bhaëdabanto

[iti tathäpi kadäpi kadäpi alaukikam api prakaöayati | tathä hi kasmin api divase çréväsa-väse kriyamäëa-deva-geha-pradakñiëo dakñiëäìgana-gateëa kenäpi bhäga-dheya-süci-våttinä mahä-madyapenämalecchena mlecchena vasaëaà sévyatä dévyatä déghatara-madena bhagavän viçvambharo dåñöaù | dåñövä tat-kñaëato madirä-madato'pi mädakatamena tasya darçana-madena vihvalo bhütvä vikasita-netro héhé mayä dåñöaà dåñöaà kim apéti sarväìga-pulakitaù nirantara-niùsarat-praväha-väha-salila-stimita-vakñaù-sthalo vasanädikaà vikñipya ürdhva-bähur nartituà pravåttaù saù | tatas taà tathävidhaà dåñövä bhagavän avaïcayan çréväsaà bhaëitavän—] çréväsa ! kim idaà katham akasmäd ayam édåg jäto dåg-jätotsava iti ?

tado teëabi bhaëidaà ëidaàsaëaà bba kuëanteëa paòihäsa-rasassa— [tatas tenäpi bhaëitaà ëidarçanam iva kurvatä parihäsa-rasasya—] bhagavan ! apürva eväyaà tava madasya mahimä | yato'yam adya madya-ghaöa-ghaöamänäsaktir api na dhiyaà jahäti | hä tila-mätra-

bhavad-darçanenänenänenä54 jäto'jätyoda-rahito55 hito bhavann atimamäda |

virägaù : tatas tataù ?

bhakti-devé : tado tado pahudi bhaabado ëäma-metta-saraëo sabba-pariaraà ujjhiya odhüabeso bhuvia ëaccanto gäanto jabaëäcäriehià täòijjantobi bhaabado ëäma-saìkéttaëaà kuëanto jjeba baööhadi | keëäbi pucchido—uëa bissaàbharo jjeba ésaro ëäbaro kobitti bhaëedi | saaslehià bhäabadehià bihida-deha-jätto siddho bia bhavia bicaredi |

[tatas tataù-prabhåti bhagavato näma-mätra-çaraëaù sarva-parikaraà tyaktvä avadhüta-veço bhütvä nåtyan gäyan yavanäcäryaiù täòyamäno’pi bhagavato näma-saìkértanaà kurvann eva vartate | kenäpi påñöaù—punar viçvambhara eva éçvaro näparaù ko’péti vadati | sakalair bhägavatair vihita-deha-yätraù siddho iva bhütvä vicärayati |]

virägaù : devi, kédåça-rüpanena dåñöam ?

bhakti-devé : biräa ! äëando jjeba bhaabado rüaà | jeëa rüeëa mahaà jjeba äëando hoi | taà jjeba tassa rüaàti idaredara-sabba-pecchattaëaà äëanda-rübäëaà tti äëanda-täratammeëa rüa-daàsaëassa täratammaà |

[viräga ! änanda eva bhagavato rüpam | yena rüpeëa mahän eva änando bhavati | tad eva tasya rüpam iti itaretara-savyapekñitåtvam änanda-rüpäëäm iti änanda-täratamyena rüpa-darçanasya täratamyam |]

virägaù : katham ayaà néca-yonir etädåça-saubhägya-bhäjanam äsét |

bhakti-devé (saàskåtena):

na jäti-çéläçrama-dharma-vidyä-kulädy-apekñé hi hareù prasädaù |yädåcchiko’sau bata näsya päträ-pätra-vyavasthâ-pratipattir äste ||19||

virägaù : evam eva | tatas tataù ?

bhakti-devé : tado abarassià diahe muräri-bhaaëäìgaëe puëëimäcanda-candiä-pakkhäliäe ëiçäe ubabiööhehià saalehià bhäabadehià so jjeba deo saàkariñaëa-rüo diööho | [tato’parasmin divase muräri-bhavanäìgane pürëimä-candra-candrikä-prakñälitäyäà niçäyäà upaviñöaiù sakalaiù bhägavataiù sa eva devo saìkarñaëa-rüpo dåñöaù |]

virägaù : devi, viçiñya kathaya |

54 - | anenä iti naï pürva enaù päpa väcé niñpäpo jäta ity arthaù55 - - |avidyä vyathä rahitaù

bhakti-devé : aggado bambhamijjanta-matta-mahuara-ëiara-paripijjanta-candiä-caa-tak-käla-sämalida-gagaëa-taländhaärammi désantammi kobi käambaré-parimalo saala-jaëehià äladdho | [agrato bambhramyamäna-matta-madhukara-nikara-paripéyamäna-candrikä-caya-tat-käla-çyämalita-gagana-taländhakäre dåçyamäne ko’pi kädambaré-parimalaù sakala-janair älabdhaù |]

virägaù : tatas tataù ?

bhakti-devé : tado äladdhe parimale saalehià bhaabaà pucchido, jadhä— [tata älabdhe parimale sakalair bhagavän påñöaù, yathä—] bhagavan ! katham äkasmiko’yaà puñpaà-dhaya-gaëändhékaraëa-caëaù parimalo vimalo vismayaà naù samulläsayati kädambaryäù | parataç ca janita-kautühalaà halaà vipakña-pakña-muñalaà cälokyate |

virägaù : tatas tataù ?

bhakti-devé : tado siri-bissaàbhara-deeëa uttam— [tataù çré-viçvambhara-devenoktam—] hanta bhoù ! nikhila-hådaya-saìkarñaëena saìkarñaëena bhagavatävatädya prädurbhavitavyam | tad-agre kädambaré varéyasé tat-priyäëäà tadäyudhaà yudhaà vinäpi viräjamänaà halaà muñalaà ca prädurabhüt |

virägaù : tatas tataù ?

bhakti-devé : tado taha ëiadanto jjeba so deo tehià mairämoa-mudia-lola-lohida-loaëo ekakaëëa-taòa-taëòabida-kuëòalo sasi-maëòala-päëòaro so jjeba goracando aisaaà saaà jjeba tälaìko’laà kodühaleëa saàbhüto | tado tac-caridähida-ëaa-ëaa-géda-padäià gäantehià tehià ëaccä bahudaraà éòidobi bikkhaëäëaà bimhaakäri saàbutto |

[tatas tathä nigadann eva sa devas tair madirämoda-mudita-lola-lohita-locana eka-karëa-taöa-täëòavita-kuëòalaù çaçi-maëòala-päëòaraù sa eva gauracandro’viñayaà svayam eva täläìko’laà kautühalena sambhütaù | tadä tac-caridähita-nava-nava-géta-padäni gäyadbhis tair nartito bahutaram éòito’pi kñaëaà vismayakäré saàvåttaù |]

virägaù : tatas tataù ?

bhakti-devé : ebbaà buddha-baräha-ëarasiàha-mukkhatarävadäräëuäraà kameëa kadua gade diahe ahedua-karuëeëa ëiccäëandassa cchabbhuaaà rüaà teëa daàsidaà | [evaà buddha-varäha-narasiàha-mukhyatarävatäränukäraà krameëa kåtvä gate divase’haituka-karuëena nityänandasya ñaò-bhujaà rüpaà tena darçitaà |]

virägaù : kédåçaà tat ?

bhakti-devé (saàskåtena) :

bhujäbhyäm ubhäbhyäà dadhac-cäru-vaàçécaturbhir gadä-çaìkha-cakrämbujäni |kiréöaà ca häräàç ca keyürake casrajaà vaijayantéà maëià kaustubhaà ca ||20||

api ca—anähärya-saundarya-mädhurya-dhuryaàmahaudärya-cäturya-gämbhérya-çauryam |avaidhurya-dhairyaà sadä saukumäryaà mahas turyam äryaà tad äçcaryam äsét ||21||

virägaù : tatas tataù ?

bhakti-devé : tado taà rüaà pekkhia paramäëanda-ëipphando uaccida-romaïca-kaïcuo bahudaraà tthubanto äsi ëiccäëando | jahä— [tatas tad-rüpaà prekñya paramänanda-niñpanda udaïcita-romäïca-kaïcuko bahutaraà stuvan äsét nityänandaù | yathä—]

haris tvaà haras tvaà viriïcis tvam evatvam äpas tvam agnis tvam indus tvam arkaù |nabhas tvaà kñitis tvaà marut tvaà murärenamas te namas te samasteçvaräya ||22||

api ca—bhujaiù ñaòbhir ebhiù samäkhyäti kaçcinnisargogra-ñaò-varga-hanteti bhos tväm |vayaà brümahe he maheccha tvam ebhiçcatur-vargado bhaktidaù premadaç ca ||23||

: virägaù | ?aho atyadbhutam idam tatas tataù

: bhaktidevé - | tado ésara bhäbo däba édiso tassa kadhido pemmäbeso | - | , suëéadu ettha pure tiëëa bihä jjeba purisäo kebi aëuattäo kebi

, | -majjhamäëurattäo kebi ëäëurattäo ëäbi birattäo bijjhatthiëo hi ëaara - - - béhée appäëaaà obäria sura ëaé siëäëaà kadua tthimida ëiabasaëaà ccea

- , äacchantaà pekkhia kobi mahurataraà bhaabado ëäma padam kobi - | - - sarasataraà bhäabada pajjam kobi pemma paòipaëëaà lalidatara gédaà

| suëäbedi tado taà suëanto jjeba maggamajjhammi bhüdale ëibiòia- - - - - - - -tthimida basaëa ëibaòanta jala kaddamida puhabé dala ëibaòaëa

- - - - - kaddamida sabbaìgo bäppha salilehià sémantida baccha tthala kaddamo- - - - äëanda bhembhaladäe ladäe baddho bia bijjud däma däma puïjo bia

| - - - luöhanto baööhedi tadhäbiaà pekkhia te saha aräo cäbala dosa dusidäo | - hasanto kodühalaà kuëanti muhuttantare ëia pariaëäo utthäbia puëo

- - suraëaéà lambhia pakkhälida sabbaìgaà siëäbenti edaà suëia ëia taëaassa - - |ëaassa baibasiaà aëubhabia tassa jaëaëé jaëa ëédi bisäradäbi

[ - | | tata éçvara bhävo tävad édåças tasya kathitaù premäveçaà çånuta | ’ , ’ asmin pure trividhä eva puruñäù ke pi anuraktäù ke pi

, ’ | madhyamänuraktäù ke pi nänuraktäù näpi viraktäù vidyärthino hi- - - - -nagara véthyäà ätmänaà uttärya sura nadé snänaà kåtvä stimita nija

’ vasanaà cemam ägacchantaà prekñya ko pi madhurataraà bhagavato- , ’ - | ’ -näma padam ko pi sarasataraà bhägavata padyam ko pi prema

- | -pratipannaà lalitatara gétaà çrävayati tatas taà çåëvann eva märga - - - - - -madhye bhütale nipatya stimita vasana nipataj jala kardamita påthivé

- - - - - - -tala nipatana kardamita sarväìgo bäñpa salilaiù sémantita vakñaù sthala - - - - kardama änanda vihvalatayä latayä baddha iva vidyud däma däma puïja

| - -iva luöhan vartate tathävidhaà prekñya te sahacaräç cäpala doña | - düñitäù hasantaù kautühalaà kurvanti muhürtäntare nija parijanä

- - |utthäpya punaù sura nadéà lambhayitvä prakñälita sarväìgaà snäpayanti - idaà çrutvä nija tanayasya nayasya varivasitaà anubhävyate tasya janané- - jana néti viçäradäpi |]

:virägaù , - |aho premänanda vaivaçyam avaçyam asya

- : bhakti devé - - - -avarassià bäsare bäsaresa sahassa sarisa mahä- - - - - - mahänanda paravaso äcäria raaëa pura raaëa purado ëaccia ëia gharaà

- - - äacchanto magga majjhammi keëäbi bahmaëa bandhuëä bandhu ëäho- | - - - ëia aëassa deo diööho diööhiya taà so sabbaìga galanta sitto sa käu bäaà

| - ubäaà aëëaà ëa pekkhia kimpi gadanto äsi bho bho çacé puttaa, | vissaàbhara bhabantaà pabhabantaà paramaà purisaà sabbai ëiadanti

- - - - | dantia bara bikkama bikkama vaibhavaà tuha bahutaraà jebba ëirübenti -jai majjha pämarassa eso gao gao karijjai tado seccaà jjeba tumaà bhü

- - |maìgala rüo ésaro saroa ëaaëo saaà jebba

[ - - - - - aparasmin väsare väsareça sahasra sadåça mahä mahänanda paravaço- - - - - -äcärya ratna pura ratna purato nartitvä nija gåhaà ägacchan märga

- - - madhye kenäpi brähmaëa bandhunä bandhu nätho nija janasya devo | - - dåñöaù dåñövä taà sa sarväìga galana siktaù sakäku väcam upäyam

| - ,anyaà na prekñya kim api gadann äsét bho bhoù çacé putra viçvambhara | - -bhavantaà prabhavantaà paramaà puruñaà sarve nigadanti danti vara

- - | vikrama vikrama vaibhavaà tava bahutaram eva nirüpayanti yadi mama , - -pämarasya eña gato gataù kriyate tataù satyam eva tvaà bhü maìgala

- |rüpa éçvaraù saroja nayanaù svayam eva ]

virägaù: tatas tataù ?

bhakti-devé : tado bhaabadä jädänukampeëa kampeëa romaïcena a bilasanta-dehaà taà bahmaëa-päçaà päçaà miccuëo ubagadaà lacché-kadua ëiadidam | [tato bhagavatä jätänukampena kampena romäïcena ca vilasad-dehaà taà brähmaëa-päçaà päçaà måtyor upagataà lakñyé-kåtya nigaditam |] « aye yas tävad éçvaraù sa khalu duñpräpya eva sarveñäm |

kim iti mäm upälabhase | kintu taväsya rogasyopaçamopäya eko vartate | taà ced äcarasi tadäyaà gamiñyati | nätra sandehaù | deho’yaà tava pürvato’pi samécéna eva bhavitum arhati | »

virägaù: tatas tataù ?

bhakti-devé : tado bahmaëa-bandhuëä paphulla-loaëeëa gadidaà—deva, ko so ubäo ? tado pahuëä bhaëidaà ëidaàsaëa-rüaà kiàpi—[tato brähmaëa-bandhunä praphulla-locanena gaditaà—deva, ko’sau upäyaù ? tataù prabhunä bhaëitaà nidarçana-rüpaà kim api—] aye dvija-bandho ! bandhor akhila-jagatäà gatäàhaù-saìghänäà bhagavataù prema-paräyaëänäà pradhänatamo’yam advaitäcäryaù | asya cet pädodakaà pibasi, tadä päpa-kåto’yaà gado hetv-abhäva iti dürébhaviñyati |

tado bahmaëeëa gadidaà—tuha daàsaëädo jjeba gamissadi | kià uëa kadhideëa ubäa-viçeñeëa tti | tassa ppahäbado tadhä-kide sadi pubbado bi samécéëa-deho so saàvåtto | [tato brähmaëena gaditaà—tava darçanäd eva gamiñyati | kià punaù kathitena upäya-viçeñena iti | tasya prabhävatas tathä-kåte sati pürvato’pi samécéna-dehaù sa saàvåttaù |]

virägaù: kià citram idaà tasya bhagavataù ? tat kathaya kva gacchantécchanté ca kià tatrabhavaté, yata iyaà cchäyä-mätra-sahacaré carékarti tvaräm |

bhakti-devé : ajja, ajja-utto sirabäsa-bäsa-majjhammi äadeëa advaia-adeeëa saddhaà kiàpi ëibbiraha-rahassa-buttantaà kuëanto baööhadi | taà aëusariduà tubaremi | [ärya, ärya-putraù çréväsa-väsa-madhye ägatena advaita-devena särdhaà kim api nirviraha-rahasya-våttäntaà kurvan vartate | tam anusartuà tvarayämi |]

virägaù: bhagavati ! tåtéya-praçnasyottaram avaçiñyate çiñyate’yaà bhagavatyä mama | tad anuçädhi mäà sa kià madäçrayo bhavitävitä vä kià mäm |

bhakti-devé (saàskåtena): atha kim !änando'pi ca mürto, vyäpé ca tathä paricchinnaù |tadvan nitya-viläso'pi ca vairägyäçrayo bhagavän ||24||

tad ehi, sahaiva gacchävaù | (ity ubhau niñkräntau )

(tataù praviçaty äsanastho bhagavän viçvambharo’dvaitäcäryaç ca paritaù çréväsädayaç ca |)

bhagavän (saparihäsam advaitaà prati) : sétä-patir jayati loka-mala-ghna-kértiù |

advaitaù : kuto’tra raghunätho nätho hi yadünäm ayam ujjåmbhate tatrabhavän bhagavän |

bhagavän : advaita ! tava viccheda-ccheda-kara upäyo nirupäyo niravadhi mayä cintyate |

çréväsaù : deva ! yadyapi çäntipura-väsa evädvaitopayogé, tathäpi navänäà bhakténäà dvépa iveti navadvépe caraëävirbhävävadhi atraivädvaita-pakñapätaù | tena vyäpako nityänandaç cätra |

advaitaù : ato’tra çréväsaù |

çréväsaù : sä tu tirobhüteva |

bhagavän : çré-viñëu-bhaktiù sä bhavatsu satsu vartat eva |

advaitaù : idänéà saiva viñëupriyä |

bhagavän : atha kim | satsu jïänädi-märgeñu bhaktir eva viñëoù priyä |

advaitaù : ata eva bhagavän api täm aìgécakära |

nepathye : bho bhoù ! viçvajananyä çacé-devyä nigadyate—advaitasyänyatra viçräma-sthalé na käryä | mamaivälayo viçramaëéyo maëéyoga iva svayaà våttaù |

advaitaù (äkarëya): yathäjïäpayati viçva-janané | tad ucyatäà sahaivädya bhoktavyaà bhagavatä viçvambhareëa bhareëa harñasya mantharo’yaà me dehaù |

çréväsaù : tan mamäpi mäpitavyaà tatra bhojanam |

bhagavän : tarhi pariçramo’sya mahän bhavitä vitänena päkasya |

advaitaù : asyeti kim ucyate ? asyä ity ucyatäm | (iti kaçcid ätmanénaà tatra preñayati | sa ceìgitaà buddhvä niñkräntaù |)

(advaitaù çréväsasya karëe lagati |)

bhagavän : kim ähäcärya äryaù ?

çréväsaù : nityänandena devasya ñaò-bhujaà rüpam avalokitam | tad-bhavate darçanéyam iti svarüpa-darçanäya yad aìgékåtaà mahyaà tat kathaà na darçyate bhagavatävatädåñöaà me kédåçam iti ?

nepathye : bho bhoù ! ñaò-bhujaà rüpam avalokitam |

bhagavän (sävahittham) : mama svarüpam idam eva | yad idam advaita-prema-pätram |

advaitaù (svagatam) : kim atra brümahe ? mahecchaà prati yadi tavaitad eva svarüpaà tadä darçanéyam | çyämasundara-vigrahäbhiläño viçräntaù

| yadi sa eva svarüpam ity ucyate tadäsmin prema-häniù | (iti kñaëaà parämåçati |)

çréväsaù : asmäkam idam eva bhavad-vapuù prema-pätram atra kaù sandehaù | kintu svayam evoktam—yad bhavate darçayiñyämi iti kåtväsau nivedayati |

bhagavän : unmäda-daçäyäà kena kià na bhaëyate |

çréväsaù : bhagavan ! anyonmädas tu vyädhir eva | ayaà tu tavonmädo drañöå-çrotènäm api vyädhi-nirmülakaù | kià ca jévas tu vastutaù kñudränandenäpi vilupta-dhér adhéra eva bhavati | éçvarasya tv änanda-svarüpatväj jïäna-svarüpatväc ca kià kenäpi bädhyatäm | tena svädhénänandaù svädhéna-jïänaç cäyam |

bhagavän (sa-smitam) : tat khalu mad-adhénaà na bhavati yan mayä darçayiñyate | svayam eva bhäva-cakñuñä dåçyatäm | (iti tad-antaùkaraëe svarüapm ävirbhävayati |)

(advaita-cakñuñé nimélya praëidhänaà näöayati |)

çréväsaù (ciraà nirvarëya) : aho citram | advaito’dvaitopari parivartate | tathä hi—

yad bähyendriya-våttayo’sya galitäù svänanda-sändro layaùko’py antaù-karaëasya hanta nitaräà spandena mandaà vapuù |ätmäpy eva layaà yayävanubhaväsvädye pare vastunipräyo’yaà çvasaénéti bodha-viñayaà präpnoti romodgamaiù ||25||

bhagavän : evam eva tad äsväda-saàvädaù |

çréväsaù : bhagavan ! tadaiva näöyam idam | bahir na darçitam asmäbhir api na dåçyate | iti bhavatv asmäkaà tavaitad eva svarüpaà mahä-dhanam | kià tv adhunä dhunätu bhavän | mätaù paraà parantapa ceto’sya tirodhäpayäntaùkaraëato’sya tad-rüpam | anyathä samädhi-samä dhiñaëasya na paraà bahiç cäriëé bhaviñyati | påcchämaç caitaà kià dåñöam iti |

bhagavän : svayam eväsau prabodhyatäm | (iti tad-antaù-karaëät tad-rüpaà tirodhäpayati |)

(advaito hådi sphurad-rüpaà tat kim apy anälokayan suptotthita iva cakñuñé unmélya kñaëaà tad eva paçyann iva daçäà käm apy abhinayati

|)

bhagavän : advaita, kim ékñyate ?

advaitaù (svapnäyamäna iva graha-grasta iva kim api paöhati )

akasmäd unmélan-nava-kuvalaya-stoma-surabhirghana-çreëé-snigdhaù stavakita-tamälävali-ghanaù |prarohan-néläçma-vyatikara-viçeñojjvalataromahaù-püraù ko’yaà nayana-padavéà corayati naù ||26||

api ca—praçyäma-cit-kiraëa-maëòala-madhyavarti-pratyaìgakaà madhurimämåta-püra-pürëam |vaàçé-kala-kaëita-keli-kalä-vidagdhamädyaà maho ghana-sahodaram äviräste ||27||

çréväsaù : aho ! vartamäna-prayogäd atétam api pratyakñaà manyamäno’yaà nigadati |

bhagavän : änandasya vartamänatvät | tad äkarëaya | bhüyo’pi vivakñur ayam | sarve tüñëéà tiñöhantu |

advaitaù :suçyäma-dérgha-ghana-kuïcita-keça-päçaàsubhrülataà svalakam unnata-cäru-näsam |älola-çoëa-vipuläyata-netra-padmaàbandhüka-bändhava-surekha-çubhädharauñöham ||28||

çrévatsa-kaustubha-ramä-suñamäsameta-vakñaù-sthala-skhalad-udära-sutära-häram |äpäda-lambi-vana-mälya-supälyamänaàsad-våtta-dérghatara-pévara-bähu-daëòam ||29||

çréväsaù : katham akasmäd asyaivam abhiniveço jätaù |

bhagavän : çrüyatäm—

dhyänäbhyäsa-kåtä sphürtiù sphürtiù sä tu ciräd bhavet |yäkasmiké hådi hareù sävatära iväparaù ||30||

çréväsaù : evam eva | sakåd yad darçitaà rüpam etat kämäyate’nagha iti näradasya präg-janmani darçitam ity avatära-sücakam | dhruvasya tv abhyäsa-kåtä sphürtiù kintu bhagavan vinä ciräbhyäsa-yogena kathaà bhagavat-prakäça-yogyatäntaùkaraëasya |

bhagavän : avadhehi—

puro’nugraha eväsya svodayädhära-dhävanaù |udayät pürvam arkasya vinihanti tamo’ruëaù ||31||

çréväsaù : kim ayam adyäpi säkñäd eva vékñate kià vekñitam anuvadati |

bhagavän : påcchyatäm |

çréväsaù (advaitaà prati): bho bho mahänubhäva ! kià paçyasi ? kià vädåñöam anuvadasi ?

advaitaù (änandäbdhy-utthita iva kiàcid bähyam avagähya):

asmäd vibhor bhair upetya maho’tinélamantar mamäviçad aho kñaëatas tiro’bhüt |tenätiduùkhita-manä bahir ätta-dåñöiùpaçyämi tat punar ihaiva nimagnam äsét ||32||

çréväsaù (solläsam) : bhagavan ! phalitam asmad-vacaù |

bhagavän : tandrädoño’yam asya |

çréväsaù : änanda-tandrä khalv iyam | kuto’sya doñaù ?

bhagavän (advaitaà prati): advaita jägrat-svapno’yaà bhavataù |

advaitaù (säbhyasüyam iva):

nava-kuvalaya-däma çyämalo väma-jaìghä hita-tad-itara-jaìghaù ko’pi dévyaù-kiçoraù |tvam iva sa sa idatvaà gocaro naiva bhedaù kathaya rüpyam aho me jägrataù svapna eñaù ||33||

bhagavän : advaita, tavaiväyaà väsanävagähé doñaù | yatas tvam evaivaà paçyasi näparaù ko’pi |

çréväsaù : ka evaàvidha-bhägyavän äste, yas tväà tathä paçyatu |

bhagavän (sopahäsam): çréväsa ! bhavän apy advaita-patha-patito’bhüt |

çréväsaù : kåñëena saha tavädvaitaà yat tat patha-pätina eva vayam | ko’tra sandehaù ?

bhagavän : evaà ced bhavato’pi tena sahädvaitam |

çréväsaù : bhagavan ! maivaà vädéù | tvac-caraëäravinda-makaranda-kaëäsväda-bhäjäà naiña panthäù |

bhagavän : tarhi mayi kathaà tad äropayasi |

çréväsaù : na hédam äropaëaà svabhävo’pi bhävo nopahnotuà çaktyate, kintu näyam advaitäcäryasya doñaù, api tu tavaiva | yatas tvayoktam—tad bhavate darçayiñye iti |

nepathye : satyaà satyam |

çréväsaù : jitam asmäbhiù, yad idaà daiva-vaca iva nareìgitam abhüt |

punas tatraiva : aye, satyam eva çacé-devyä kåta-päka-kriyayä samam advaitägamanaà pratékñyate | gagana-madhyam adhyärüòhaç cäyaà bhagavän märtaëòaù |

çréväsaù (çrutim abhinéya): nätaù param atra vilambanéyam | bhoù kathaya viçva-jananyai | ete vayaà çré-viçvambhareëa samam advaitädayaç calitäù |

(iti sarve yathäyathaà niñkrämanti)(iti niñkräntäù sarve |)

iti çré-çré-caitanya-candrodaye sarvävatära-darçano näma dvitéyo’ìkaù

||2||

(3)

tåtéyo’ìkaù

däna-vinodaù

(tataù praviçati maitré |)

maitré : haddhé haddhé ! paräëa-metta-ubbario jo ekko amha-baàsassa kaòambo biräo jébadi tti sudaà, taà ëa äne kahià baööadi | ahampi jaà ëäma metteëa jévämi, tampi so ëa äëedi, tä uddesaà karemi | (iti parito’valokya) ammä kä iaà purado äacchadi ? [hä dhik hä dhik ! präëa-mätrorvarito ya eko’smad-vaàçasya kaòambo virägo jévatéti çrutaà, taà na jäne kutra vartate | aham api yan-näma-mätreëa jévämi, tad api sa na jänäti, tad-uddeçaà karomi | aho keyaà purato ägacchati ? ]

(saàskåtam äçritya)

änanda-mürtir amåta-dravavat samantädaìga-prabhäà tata itaù sarasäà kiranté |äsädayanty atitaräà karuëä-kaöäkñairantar-viçuddhim akhilasya puro’bhyupaiti ||1|| 1

(iti sa-vismayam älokayati | tataù praviçati prema-bhaktiù |)

prema-bhaktiù (puro’valokya): aho keyam ?

nämaika-mätraà vapur ädadhänävimläna-käntiù paritoña-hénaù |sotkaëöham asman-mukham ékñamäëäçanaiù çanair mat-purato’bhyupaiti ||2|| 2

maitré (nipuëaà nibhälya): ammahe, iaà ccea premma-bhatti jaëaëé kahieëa lacchaëeëa lacchéadi, tä ubasallia paëamämi | (ity upasåtya) dei ! bandijjasi metti-ëäma-dheäe mae | [äçcaryaà, iyaà eva prema-bhakti janané kathitena lakñaëena lakñyate, tad upasåtya praëamämi | devi ! vandyase maitré-näma-dheyayä mayä |] 3

prema-bhaktiù (sa-camatkäram): kathaà maitré tvam asi, ehi vatse ehi ! (ity äliìgya) maitri ! kathaya katham ekäkiné duravasthitä bhramasi ?

maitré : kali-paòiaëehià ëijjidesu amha-sapacchesu bhaabhemhalidä jévidaà geëhia paläidä | ado me duravatthaà kià pucchesi ? [kali-parijanair nirjireñu mat-sapakñeñu bhaya-vihvalitä jévitaà gåhétvä paläyitäù | ato mama duravasthäà kià påcchasi ?] 4

prema-bhaktiù : vatse ! nirbhayam ataù paraà sthéyatäà mat-saìgenaiva | tava mätämaha-bhaginy asmi |

maitré : kahaà bia ? [katham iva?]

prema-bhaktiù : ämülam äkalaya |

bhagavad-anugraha-nämä janako bhagavaj-janäsaktiù |janané tayos tu samaye’janiñata bhüréëy apatyäni ||3||56

api ca—eko viveka-nämä tanayo bahvyas tu bhakti-saàjïikäù57 kanyäù |tasya vivekasya mater58 anasüyä näma duhitäsét ||4||

api ca—anasüyä samabhävaà patim äsädya svabhävajaà çuddham |maitrém asüta putréà bhavatéà mat-toña-sandhätrém ||5|| 5

api ca—kanyakäù sarasa-nérasa-bhäväd äyayur dvividhatäà prathamaà täù |néräsäs tu bahudhä guëa-yogädbhejire’tha daçatäà rasa-bhäjaù ||6||

ujjvalädbhuta-çamäç ca hasaç capreyo vatsala itéha rasäù ñaö |uttamä iti tad-äçraya-bhäjobhaktayaç ca ñaò amür atiyogyäù ||7||59 6

maitré : caramä hi pemma-rasa-bhatti ? [caramä hi prema-rasa-bhaktiù ?]

prema-bhaktiù : atha kim | tathä hi—

sarve rasäç ca bhäväç ca taraìgä iva väridhau |unmajjanti nimajjanti yatra sa prema-saàjïakaù ||8||60

khaëòänandä rasäù sarve so’khaëòänanda ucyate |akhaëòe khaëòa-dharmä hi påthak påthag iväsate ||9||61

eña te vyäkhyäto nijänvayaù | 7

56 .This is not counted as a verse in A57 - - - - - - - - - -bhakti saàjïikäù iti sädhana bhakti bhäva bhakti prema bhakti jïäna miçra bhakty

| ädayaù58 - |mater jïäna svarüpäyä jananyäù59 - - - | rati yogyä iti çravaëädibhir militvä pratyekaà ñaò vidhä tu catuù païcäçattäù60 rasä ujjvalädyä bhäväç ca saïcäriëa unmajjanti prakäçante nimajjanti punar lénä

- - ’ bhavanti kasmin ke iva väridhau taraìgä iva sa prema saàjïaù syät prema çabdo yaà |rüòhaù

61 khaëòedit påthag änandäù dadhi dugdha sitädi påthag iva na tu påthak iti nirgalitärthaH|

maitré : dei ! däëéà tumaà eäiëé kahià baccasi ? [devi ! idänéà tvam ekäkiné kutra vrajasi ?]

prema-bhaktiù : maitri ! asmäkam äçraya-bhütasya bhagavataù kasyäpi çré-viçvambhara-devasya vihita-sarvävatära-lélasya samprati våndävaneçvaré-bhävam anucikérñor anujïayä sakala-lokasya hådaya-çodhanäya sädhayämi |

maitré : kahià ? [kutra?]

prema-bhaktiù : yatra khalu tad-bhäva-bhävuka-subhagambhävukatayä sarva-bhuvana-priyambhävukasya tasya tan-nütyänukaraëaà bhaviñyati |

maitré : ? [so jjeb a ko padeso ?sa eva kaù pradeçaù ]

-prema bhaktiù : - | äcärya ratnasya puräìganam 8

maitré : - ? [kahaà däba ésaro hübia itthi bhäveëa ëaccissadi kathaà tävad - éçvaro bhütvä stré bhävena nartiñyati ? ]

-prema bhaktiù : ! - bäle na jänäsi éçvaraù khalu sarva rasaù sarveñäà | - -bhaktänäm äçayänurodhäd viciträm eva léläà karoti sva sva

| väsanänusäreëa bhaktäs täà täm anukurvanti ataù keñäïcin nibhåtänäà62 -bhägavatänäà cetasi tad bhävam63 -eväçayituà sarvottamottamäà tad

- | | anukära léläà kariñyati yataù param anyaà sarasaà nästi 9

maitré : , | [kadhehi taà ëaccaà kià andhakaraà kimbä paiëëaaà , kathaya - |taà nåtyaà kim aìka rüpaà kià vä prakérëakam ]

-prema bhaktiù : - |aìka rüpam eva

maitré : , | [kadhehi ko kassa bhümiaà gahissadi , kathaya kaù kasya |bhümikäM grahéñyati ]

-prema bhaktiù : ' | | vatse vadhäraya advaitasya rudratvenätmatvam - - - - -svasya ca çré rädhä svarüpa grahaëam anya janäçakyaà parama

—rahasyatvenäyogyaà ca matvä

-advaitam äpädayad éça veçaà | svayaà ca rädhäkåtim agrahét saù

iti pratétiù kila vastutas tusa eva devo dvividho babhüva ||10|| 10

advaito veça-mätreëa kevalaà caritärthatäm |62 - |virala pracäräëäm63 - |tat våndävaneçvaré bhävam

agamat kintu taträséd ävirbhütaù svayaà hariù ||11||

api ca—haridäsaù sütra-dhäro mukundaù päripärçvikaù |väsudeväcärya-nämä nepathya-racanäkaraù ||12||çré-rädhä-kåñëa-saàyoga-käriëé jaratéva sä |yogamäyä bhagavaté nityänanda-tanüà çritä ||13|| 11

maitré : sämäiäo ke mé ? [sämäjikäù ke'mé ?]

prema-bhaktiù : adhikäriëo ye'sminn arthe svayam eva bhagavän avädét präg eva | yathä—

he çréväsa svayam avahitenädya bhävyaà tvayäsminyogyo yaù syät sa viçati yathä näparas tad-vidheyam |

ity ardhokte çréväsenäbhäñi—deva ! kasmin karmaëi yogyäyogya-vyavasthä karaëéyä | kutra vä praveçaù kärayitavya iti | punar devenäpy avädi—

çré-rädhätra svayam iyam aho nünam äcärya-ratna-syäväsasyäìgana-bhuvi rasäd vyaktam ävirbhavitré ||14||

maitré : tado tado ?

prema-bhaktiù : tataù çréväsena manasi sandihänena bhagavad-vaca iti vihita-niçcayenäpi gaìgädäsa-nämä bhagavataù paramäpto bhüsura-varo dvärapälakatvena nyayoji |

maitré : tado tado ?

prema-bhaktiù : tato bhagavatä punar api çréväso nija-gade—çréväsa ! bhavatä näradena bhavitavyam | çuklämbareëa tava snätakena bhävyam | gäthakäù çré-rämädayas traya äcärya-ratna-vidyänidhé ceti devenaiva niyojitäù | ataù paraà na keñäm api tatra praveçaù kintu çréväsädi-sahodara-vadhübhiù sahäcärya-ratna-muräri-vadhü-prabhåtayaù präg eva tatra praviçya sthitäù | adhikära-bhäjaç ca täù |

(nepathye mådaìga-tälädi-dhvaniù |)

prema-bhaktiù : vatse ! çrutam | ayam ärabdhaù pürva-raìgäìga-bhütaù pratyähäraù |

(punar nepathye):

jayati jana-niväso devaké-janma-vädoyadu-vara-pariñat svair dorbhir asyann adharmam |sthira-cara-våjina-ghnaù su-smita- çré-mukhena

vraja-pura-vanitänäà vardhayan käma-devam ||15|| [bhä.pu. 10.90.48]

api ca—sampürëendu-mukhé saroja-nayanä koka-stané kairava-smäyä kambu-çirodhir-ambudhi-bhuvo garvasya sarvaìkañä |mäìgalyair iva vastubhir viracitä nändéva våndävana-kréòä-kautuka-näöakasya diçatu çré-rädhikä vaù çubham ||16|| 14

prema-bhaktiù : satyam evaitat | yan niraöaìki mayä yad asau sütradhära-bhümiko haridäsaù çré-bhägavata-padyaà maìgalaà kurvan nändéà papäöha | tan-madhye ekäìko bhäëo vyäyogo vä rüpakam atra nirüpayitavyam anena, yato nepathye géyate nändé [sä.da. 6.289] ity ädi tayor lakñaëam | tad vatse ! taväsya didåkñä vartate ?

maitré : kahià me tärisaà bhäa-dheyaà ? [kutra me tädåçaà bhäga-dheyam ?]

prema-bhaktiù : kä te cintä ? mayä saha vartitavyam, mat-prabhävät kenäpi bhavaté na lakñaëéyä tvad-anurodhän mayäpi tan-nikaöa eva tathä bhütvä sthätavyam |

maitré : anugahidamhi | [anugåhétäsmi |]

prema-bhaktiù : tad ehi |(iti niñkränte |)

iti praveçakaù |

(tataù praviçati gåhéta-sütradhära-bhümiko haridäsaù | kiyad-düre upaviñöe alakñitäkäre prema-bhakti-maitryau ca |)

sütradhäraù (puñpäïjalim aïjalau kåtvä):

bhäsä bhäsvarayan diço viçadayä käntià dvija-çreëéjäàbibhräëaù parito lasat-parimalaù proddäma-santoña-bhüù |çuddhaù päda-saroruhe bhagavataù puñöià nakhendu-çriyäàtanvan häsa ivaiña näöya-rahasaù puñpäïjaliù kéryate ||17|| 17

(iti tathä karoti |)

prema-bhaktiù (nirvarëya): suvihitam eva vihitaà bhavatä | yadyapi nepathye eva nändé paöhitä, tathäpi raìga-püjä-prasaìgena bhagavat-päda eva puñpäïjaliù kérëaù | paçya vatse | paçya—

häri kaëöhe çravaëa-yugale kuëòalé cävataàsé

sragvé bhüyasy urasi bhujayor aìgadé kaìkaëé ca |apy uñëéñé çirasi padayor nüpuré näöya-lakñmyämürtas tejo-bhara iva puro haridäsa-pratékaù ||18|| 18

maitré: dei ! ëa kkhu aaà sakhéo maggo | [devi, na khalv ayaà çästréyo märgaù |]

prema-bhaktiù: çrüyatäm—

çästréyaù khalu märgaù påthag anurägasya märgo'nyaù |prathamo'rhati saniyamatäm aniyamatäm antimo bhajate ||19||

maitré: aëiadamaggeëa calantassa bilambeëa jjebba gammaläho hoi | [anirata-märgeëa calato vilambenaiva gamya-läbho bhavati |]

prema-bhaktiù: idam anaikäntikam | tathä hi—

vanyäsu taraëi-saraëir javena gamyaà nayaty aniyatäpi |na sahaja-kuöileñu punar nadé-praväheñv atiniyatäpi ||20||

tad alam anayä värtayä | çåëumas tävat kim ayaà prastauti | 19

sütradhäraù: alam ativistareëa | bho bho! adyähaà bhagavataù kamalayoneç caraëa-kamalopakaëöhäd dainandina-vandanädikaà nirvähya nivartamäno mänonnatena daivät tatraivopasédatä näradena näradena samädiñöo'smi | yathä—haàho gandharva-räja ! räja-mano'ticiräya mama manoratho varévarti, bhavadbhir narénåtyamänä bhagavataù çré-våndävana-vihäriëaù käpi keli-kaumudé nayana-viñayé-kartavyeti tad yathä sampadyate ’dya te tathä kauçalena bhavitavyam | tad ahaà tatra yatiñye | (iti purato'valokya) bho bhoù ! ita itaù |

(praviçya) päripärçvikaù: kim äjïäpayati bhävaù ?

sütradhäraù: märiña ! adyäham uparodhito'smi tatrabhavatä bhagavatä näradena |

päripärçvikaù: katham iva ?

sütradhäraù: bhagavataù kamala-yoneù ity ädi paöhati |

päripärçvikaù: bhäva ! katham ayam ätmayoner bhagavata ätmajaù sanaka-sanandanädénäm avaraja ätmärämo brahma-bhütaù satataà brahmänandänubhava-bhavika-çubhagambhävukaù çré-kåñëasya laukikéà kelim anubaddha-tåñëas tväm idam abhyarthitavän ? 21

sütradhäraù: asti rahasyam |

ätmärämäç ca munayo nirgranthä apy urukrame |

kurvanty ahaitukéà bhaktim ittham-bhüta-guëo hariù ||21||

iti bhägavatéyä gäthä [bhä.pu. 1.7.10] |

päripärçvikaù: bhavatu näma bhaktià kurvantu, kathaà laukikäcarite'nurajyanti ?64

sütradhäraù: maivaà vädéù |

alaukikétaù kila laukikéyaà léläharer eti rasäyanatvam |lélävatäränukathätimådvé viçvasya såñöy-ädi-kathä palakné ||22||65 22

ata uktaà—bhajate tädåçéù kréòä yäù çrutvä tat-paro bhavet [bhä.pu. 10.33.36] iti sädhäraëa-jana-param eva | viçeñatas tv ayaà çré-näradaù çré-våndävana-vinodana-priyaù çré-gopäla-mahä-mano åñir api | tena yuktam evaitat | tad avilambitam eva sampädyatäm pätra-vargasya bhümikä-parigrahaù |66 23

päripärçvikaù: bhäva ! kñaëam apekñyatäm | yävad asau muni-varaù samäyäti |

sütradhäraù: ägata-präya eva, na khalu tädåçäm antarékña-cäriëäà paryaöana-vilambaù |67

päripärçvikaù: evaà cet kaù prayogo’nuñöhätavyas tad apy anujïäyatäm |

sütradhäraù: gåhétvä jaraté-bhävaà yä devyä yogamäyayä |sampädyate däna-lélä saiva rädhä-mukundayoù ||23||68

päripärçvikaù: katham eñä tvaritaà sampädayituà çakyate ?69

sütradhäraù: katham iva ?

päripärçvikaù: çrüyatäm—

tasmin prayoge bhavatas tanüjäù sarvä viçeñäd gaëanä pravéëäù |

64 | - | |näma präkäçye laukikäcaarite kåñëa kelau anurajïanti anurägaà kurvanti65 - - - | - - -lélävatäränukathä çré raghunäthädi guëa kathä såñöy ädéti såñöy ädi naipuëya kathä

|ati våddhä syät66 - - | - - - sädhäraëeti sarva jana param eva viçeñataù itara sädhäraëa janät mahä manoù

- | |mahämantrasya åñér mantra dätä tena militvä67 - | - - | ägata präyo näradaù närada sadåçäà antarékñe çünya märge caritaà gantuà çélaà

| |yeñäà teñäà anuñöhätavyaù asmäbhiù68 - - | - |tad anuñöhäna prayoge yuñmäbhiù saiva sä däna lélä anuñöhéyatäm69 - | | |eñä däna lélä çakyate asmäbhiù katham iva na çakyate

sütradhäraù (säçaìkam) : kathaya, täsäà svasty asti ?

päripärçvikaù: astv eva | kintu—

våndävanaà täù prayayuù pramodätsambhüya gopéçvara-püjanärtham ||24||70

sütradhäraù: kià karomi ? katham etat näradaù pratyetu ? aho tad-abhiçäpäd bhayena bhävyam |

päripärçvikaù: alam alaà cintayä | tä api samägata-präyä eva |71

sütradhäraù: hanta märiña | na jänäsi ?

vartmänabhijïäù kila täù kumäryona copayuktaù katamo’sti bandhuù |däna-dravotsikta-karaù karälaùstambe ramo yatra sa megha-dhämä ||25||72

päripärçvikaù: asti täsäà saìge yogamäyä-prabhävä jaraté bhavac-chvaçrüù |

sütradhäraù (vihasya): tadä niçcinta eväsmi |

yä na çaçyati panthänaà na çåëoti ca yä vacaù |sä kià karoti sähäyyaà yä jareva çarériëé ||26||

päripärçvikaù: maivaà vädéù |

mahä-prabhävä khalu yoginé sävayo na tasyäm ativiplaväya |krameëa våddhä vidhu-maëòaléyaàna gläyati dyotata eva kämam ||27||73

nepathye : haàho gandharva-pate ! ko vilambas tad-abhinayasya ?

sütradhäraù (çrutim abhinéya): märiña ! paçyäyam utkaëöhamäno muni-varaù sa-pramodam abhineñyamäëa-vilokanärthaà tvaramäëa ägacchati | asmäkaà tu na käpi sämagré sampadyate, tad vayam ito gatvä täsäm eva kumäréëäm anusandhänäya yämaù |

70 - | | - prayoge däna prayoge tanujäù putryaù gaëanä pravéëä näöyädau pravéëäù | | |naipuëyäù täsäà putréëäà sambhüya militvä

71 - | | katham etat täsäà våndävana gamanam pratyetu pratyayaà karotu tat näradasya | | |abhiçäpät bhävyaà mayä tayä vä alaà alaà vyarthaà vyartham täù tava putryaù

72 | - - | vartmanäbhijänäti yatra vartmani asti sa kåñëaù çyäma dhämä çyäma çaréraù |çvaçrüù çäçuòé iti prasiddhiù

73 | - - sä yogamäyä bhagavaté mati viplaväya tasyä bhagavatyäù vayo våddhävasthaù- ’ |jïäna bhrañöäya na bhavati ati pralaye pi paripürëajïä

päripärçvikaù: yathä rucitaà bhavate | (iti kñaëaà tenäteneti nartitvä niñkräntau |)

-- prastävanä --

(tataù praviçati snätakenänugamyamäno näradaù |)

näradaù: aye gandharva-räja ! kim ataù paraà vilambase ?74 (iti tam anusandadhäti |)

prema-bhaktiù: vatse maitri | paçya paçya—

aàse nidhäya mahatéà raëayan prakoñöhevämetare valayavat kalitäkña-mälaù |vidyud-vikasvara-vikérëa-jaöä-kaläpaùkailäsa-käntir ayam eti surarñir agre ||28||75

vatse ! praëamainam | mahä-bhägavatottamo'yaà muni-varaù | yasya khalv iyaà gäthä—

aho devarñir dhanyo 'yaà yat-kértià çärìgadhanvanaù |gäyan mädyann idaà tantryä ramayaty äturaà jagat ||29||

[bhä.pu. 1.6.39]

maitré (praëamya) : dei ! tue bhaëidaà sirabäso ëärao hubissadi, kahaà däëéà saaà jebba ëärao äao ? [devi ! tvayä bhaëitaà çréväso närado bhaviñyati, kathaà idänéà svayam eva närada ägataù ?]

prema-bhaktiù: asya sahaja-näradäveçatvän närada-rüpatä vyaktaiva | adviatädes tu tat-tad-äropaù | tat tvayä yathädåñöam eva pratéyatäm |76

näradaù : bho bhoù snätaka ! katham atra ko’pi na dåçyate ?

snätakaù : surarñe ! gandharva-räjas tu våndävana eva nartitavyam iti tatraiva sa-sämagréko gatavän asti | ehi tatraiva gacchävaù |

näradaù : idaà våndävanaà na bhavati ?

snätakaù : bho mahätman ! atiçaya-harñotkarñeëa svätmäpi vismåto bhavatä, yac ca tathä våndävana-paricaya-cäturya-dhüryo’pi våndävanaà na paricinoñi |

74 | - |vilambase vilambaà karoñi taà gandharva räjam75 | | - mahatéà véëäm prakoñöhe prakoñöhaù karayor adhaù vämetare väma hastas

-tasmäd itaro dakñiëa hastaù | | - | kaläpaù samühaù kailäsa iva çukla käntir ity arthaù | |praëamainaà prakåñöena änama tvaà enaà näradam tantryä véëayä

76 | | - - - | -asya çréväsasya vyaktaiva jïeyä tat tad äropaù rudrädy äropaù jïeyaù tat näradädi |svarüpam

näradaù : bho bhoù snätaka ! satyam evoktaà bhavatä |

änandonmäda-luptäntar-bahiù-karaëa-våttayaù |paricinvantu ke samyag ätmänaà kim utäparam ||30||

tad ädiça tasya panthänam |

snätakaù : bho bho ita itaù | (ity ubhau näöyena parikrämataù |)

prema-bhaktiù (nirüpya) aho mahä-bhägavatasya naisargiké våndävana-ratiù |

näradaù (näöyena kiyad-düre gatvä): hanta bhoù !

yat-päre virajaà viräji parama-vyometi yad géyate nityaà cinmaya-bhümi-cinmaya-latä-kuïjädibhir maïjulam |sändränanda-maho-mayaiù khaga-måga-vrätair våtaà sarvatastad-våndävanam ékñate kim aparaà sambhävyam akñëoù phalam ||31||77

yatra svayambhür apy asmat-pitä yat kiïcid eva janmäbhilañitavän | tathä ca pauräëiké gäthä—

tad bhüri-bhägyam iha janma kim apy aöavyäàyad gokule’pi katamäìghri-rajo’bhiñekam | [bhä.pu. 10.14.34] ity ädi |78

(ity etad eva padyam upavéëayan naöati |)

snätakaù : evaà cet pratipadam eva bhavatä premänanda-vihvalena bhüyate, tadä kathaà gamyatäm ?

näradaù (dhairyam avañöabhya) : ädiça märgam |

snätakaù : ita itaù |

(ity ubhau punar näöyena parikrämataù | nepathye muralé-dhvaniù |)

snätakaù : devarñe ! idam eva våndävanam | yad eña bhagavato muralé-kala äkarëyate |

näradaù (çrutim abhinéya): aye satyam evättha | tathä hi—

77 | - - virajäyäù päre päre virajam asmäbhir yat para vyoma mahä vaikuëöheti géyate tat yat - | yasya våndävanasya päre virajaà sat viräji viräjana çélaù virajäyäù päre yat viräji

- - - viçiñöa dépti çélaà para vyometi vaikuëöham iti asmäbhir géyate tat vaikuëöhaà yat - |våndävanaà géyate tad viläsa rüpatve näbhedäd iti bhävaù

78 | | | - -maïjulaà manoharam vrätaù samühaù yatra våndävane yat kiïcit kñudra jantv | | |ädikaà iha våndävane véëayä upagäyan naöayati

- - - - madhurima rasa väpé matta haàsé prajalpaù- - - - - |praëaya kusuma väöé bhåìga saìgéta ghoñaù

- - - surata samara bheré bhäìkåtiù pütanärer - ' - ||32|| jayati hådaya daàçé ko pi vaàçé ninädaù [ . . 8.72]a kau

- :prema bhaktiù ! - - vatse bhagavataù çré kåñëa candrasya praveço | - - bhavitä tad idänéà vismaryatäm äjanma duùkhaà saphalé kriyetäà ca |nayane

:maitré - | [sabbaà tuha caraëa pasädado jjebba -sarvaà tava caraëa |prasädäd eva ]

näradaù ( ) nipuëaà nibhälya : ! - -snätaka satyam eva vraja räja ' | —kumärasyaiva vaàçé ninädo yam yataù

-vitatir api giréëäà muïca tévräçru dhäräà |pulakayati tarüëäà vérudhäà caiña vargaù

' vidadhati sarito pi srotasas tam uccair - ||33||hari hari hari vaàçé näda evojjihéte

( |)ity etad eva padyaà pürvavad upavéëayan nåtyati

:snätakaù | —yathärtham evaitan naöanam yataù

- -çrutibhir api vimågyaà brahma sampatti bhäjäm - - |api puru rasanéyaà mürta änanda säraù - - -yad ahaha bhavitädya çréla çambhu svayambhü

- ||34||prabhåtibhir abhivandyaà päda padmaà dåçor naù

! , tad devarñe kñaëam apavärya sthätuà yujyate kim asau saha sahacarair | - - - evopasarpati kià vä saubhägya rasa gabhéräbhéra bhérubhir iti

|sahasopasarpaëam asämpratam

: näradaù | | ( |)satyam ättha tad evam eva kurmaù iti tathä sthitau

( - - - - tataù praviçati kadamba taru käëòa kåtälambas tribhaìgé lalito muraléà - |)vädayan katipayaiù sakhibhiù saha çré kåñëaù

- :çré kåñëaù ! | sakhe ramyam idaà våndävanasya saubhägyam tathä hi—

- -hasanté väsanté valita mukulo bäla bakulo - - |viçokaç cäçokaù sulabha vicayaç campaka cayaù

- - anägaù punnäga stavaka kamanaù paçya sumanaù - - ||35||kuöéraù päöéra çvasana surabhir bhäti surabhiù

:vayasyäù ! - bho baassa tujjha edaà kélä käëaëaà kadhaà ramaëéjjaà ëa ? [hubissadi ! - bho vayasya tavedaà kréòä känanaà kathaà ramaëéyaà na ?bhaviñyati ]

- prema bhaktiù ( )nirvarëya : ?aho kim etat

-ayaà naivädvaito bata na tad idaà veça vacanä- |kalä çilpaà kintu svayam iha hariù prädurabhavat

yathärthaà vastv eva prathayati camatkäram adhikaà ||36||yathärthasyäkäraù sukhayati ca sandehayati ca

( - )punar nibhälya sa parämarçam

akåñëaù kåñëatvaà vrajitum asamartho hi bhavati - - |svayaà kåñëo nänäkåti kåti samarthaù kila bhavet

- grahétuà yogyaù syäd avayava kaläpaà hy avayavé - ' ||37||kathaìkäraà dhattäm avayava viçeño vayavitäm

| - - | tad ayam advaita eva na bhavati näpi veña racanä kauçalam kintu | svayaà kåñëa evävatérëaù 38

näradaù ( )dürän nibhälya sänandam : ? aho kim etat

- - - - - sändränanda rasäbdhi mantha viditaà sad bhakta goñöhyäà-kåpä

|mohinyä pariveñitaà ratimatäà våndena taträbhitaù- - nänä rucy anupänataù pratimuhuù pétaà ca pürëaà sadä

||38|| no jéryaty api nopayäti vikåtià çyämämåtaà kiïcana 39

—api ca- - nava jaladhara dhämä koöikämäbhirämaù

- - - - - |pariëata çarad indu snigdha mugdhänana çréù- - - -nava kamala paläça droëi dérghäruëäkño

- - - - ||39|| daçana kusuma känti çränti bimbädharauñöhaù 40

| |ita eväbhisarpati tad ehi kuïjäntaritau bhütvä paçyävaù

:snätakaù | ( |)evam eva iti tathä kurutaù

- :çré kåñëaù ! ! ! sakhe subala sakhe çrédäman sakhe sudäman - ? kusumäsavo näma baöuù priya sakho me kathaà na dåçyate tad etaà

|mågayata

:sakhäyaù | ( - |)yathäjïaà mågayämaù iti tad anveñaëaà näöayanti

( - |)praviçyäpaöé kñepeëa sambhränto vidüñakaù

:vidüñakaù ! | [bho baassa parittähi parittähi ! bho vayasya pariträhi |pariträhi ]

- :çré kåñëaù ?kathaà bhéta iva lakñyase

: vidüñakaù ! - -baassa eä joiëé jaradébba désamäëä daivopasaëëa lalida- - bäla lalaëäo païcasäo baëamajjhamhi äëéa gobésara püaëatthaà

, , kidärambhä diööhä tuha puëëeëa ahaà ubbario maà gahia ëaà balià | [dässadi tti me bhaaà jädaà ! vayasya ekä yoginé jaratéva dåçyamänä

- - - - -daivopasanna lalita bäla lalanäù païcañä vana madhye änéya gopéçvara , , püjanärthaà kåtärambhä dåñöä tava puëyenäham ürvaritaù mäà gåhétvä

|nünaà balià däsyatéti mama bhayaà jätam ] 42

- çré kåñëaù ( ) : ! ?vihasya vayasya subala kim etat

:subalaù - | - - jïätam iha sthenaiva mayä adya khalu gopéçvara püjana kåte- - - ’ guru jana kåte guru niväraëe pi mätämahyämahyäcaraëayä balato balato

- | harñotkarñataù svacchandato vana gamanäya pravartayiñyate rädhä - | tatra täm eva jaratém älokya yoginé bhräntyäyaà baöur bibhäya

|vibhäyatä hi sä svabhäväd eva devamäyeva

:vidüñakaù { } , - hé hé ja i ebbaà tahabi pia baassassa hatthe ëibaòissanti | - - -sabbäo jaà goula bäsiëéëaà itthé kuraìgéëaà raìgaëéëaà kkhu pia- - - | [baassa guëa gaëo bäurä jälo , - hé hé yady evaà tathäpi priya vayasyasya

| - - haste nipatiñyanti sarväù yad gokula väsinénäà stré kuraìgénäà - - - - |raìgiëénäà khalu priya vayasya guëa gaëo vägurä jälam ]

: näradaù ! - , bhoù snätaka ataù param aträvasthätuà na yujyate tad ehi- | ( |) yoga prabhäveëa nabhaçcarau bhütvä paçyävaù iti niñkräntau 44

: nepathye ! , —hanta ajje keëa paheëa gobésaraà aëusaremha jado

{ } |bira i a öhäëe öhäëe däëaà so baëagao dhutto{ } - - - - ||40||kaòòha i sadäli baggaà helä kaëòula kara daëòo

[ ! , —hanta ärye kena pathä gopéçvaraà anusarämaù yataù

- |viracayya sthäne sthäne dänaà sa vana gajo dhürtaù - - - - karñati sadäli vargaà helä kaëòüla kara daëòaù ||]

: subalaù ! - |vayasya phalitam asmad vacaù

:kusumäsavaù ? mae jaà uttaà baaëaà taà kià ëa phalissadi tä aléaà jjeba | [gabbam ubbahasi ? mayä yad uktaà vacanaà tat kià na phaliñyati

|tasmäd alékam eva garvam udvahasi ] ( ) ! kåñëaà prati baassa tumhe bi | [teëa ujjameëa ciööhadha ! |vayasya yüyam api tenodyamena tiñöhata ]

45

- :çré kåñëaù ’ ?ko säv udyamaù

:kusumäsavaù { } ëa sudaà bira i a öhäëe öhäëe iccädi jaà paòhidaà kià tu , baëagao tti jaà bhaëidaà taà uidaà jjeba dhutto tti jaà bhaëidaà taà kkhu

| [me dukhäaraà na çrutaà viracayya sthäne sthäne ity ädi yat paöhitaà - | kintu vana gaja iti yad bhaëitaà tad ucitam eva dhürta iti yad bhaëitaà tat

tu mama duùkhäkaram ?|

- çré kåñëaù ( ) vihasya sävahittam : - vana gajo dhürta iti kathaà te ?duùkhäkaram

:kusumäsavaù ? [ettha baëe ko abaro baëagao atra vane ko’paro vana-gajaù ?]

:punar nepathye

- |avagähia uëa maggaà so bibiëe saha arehià kalahehià{ } - ||41||bihara i däëa biëoé hanta kadhaà tattha gantabbaà

[ |avagähya punar märgaà sa vipine sahacaraiù kalabhaiù - ||viharati däna vinodé hanta kathaà tatra gantavyam ]

:kusumäsavaù ! , baassa amhe kkhaëaà kuïje obäria ciööhamha jäba imäo | bi bissatthä hubiya ittha äacchanti [ ! vayasya vayaà kñaëaà kuïje

, |apavärya tiñöhämaù yävad imä api viçvastä bhütväträgacchanti ]

:sarve | ( - - |)evam eva iti çré kåñëena saha kuïja praveçaà näöayanti

( - - iti praviçati püjopakaraëa pätra päëibhiù saha sahacarébhir - - - - |)jaratyopagamyamänä päëòu puträvåtä nava kiçalaya çrér iva çré rädhä

- :çré rädhä - - ? sahéo gobésara püaëa tthaà sabbo jjeba saàbhäro äëédo[ - sakhyaù gopéçvara püjanärthaà sarva eva sambhära änétaù ?]

:sakhyaù | adha ià kià tu miläëaà hubissadi tti kusumaà jjebba ëa, | [äharidaà ido jjeba avaciëissaà | atha kià kintu mlänaà bhaviñyatéti

, |kusumam eva nähåtaà ita evävaceñyämaù ]

- :çré rädhä , | [piaà me piaà tä ehi avaciëumaha , priyaà me priyaà tad ehi |avacinumaù ] ( |)iti näöyena puñpävacayanaà näöayanti

- prema bhaktiù ( ) nirvarëya : | | aho citram sa eväyaà devaù näsya kim | —apy açakyam yataù

- mohiny eña babhüva yaù svakalayä deva dviño mohayan - |nätmärämam apéçvareçvaram api çré çaìkaraà lobhayan ' tasyäçcaryam idaà na kaïcid api yat kåñëävatäro pi san

- - ||çré rädhäkåtim agrahét sva vapuñä devaù sa viçvambharaù42||

—athavä -harir ayam atha lélayä sva çaktyä

- |vidala yugätmakaläyavan na bhinnaù abhavad iva påthak pumän vadhüç ca

- - - ||43||svayam ubhayäàça samäna rüpa yogät

( ' )punar anyato valokya

iyam api lalitaiva rädhikälé - |na khalu gadädhara eña bhü surendraù

harir ayam athavä svayaiva çaktyä ||44||tirtayam abhüt sä sakhé ca rädhikä ca

( ’ ) punar anyato valokya aho iyam api yogamäyägamäyädaçaminé çaminé - - nérajäkñé dhavalatävalatä keça päçena tama iva çuddha sattvékåtya

- - dadhänä jaraté veñaà vidhäya praviñöä neyaà nityänanda tanur- | nityänanda tanur bhagavän hi sväm eva yogamäyäm äyäpayämäsa

| —tasya tu na citram etat yataù

- - -niväsa çayyäsana pädukäàçuko- - |padhäna varñätapa väriëädibhiù

- çaréra bhedais tava çeñatäà gatair ||45|| yathocitaà çeña itéryate janaiù [ - 37]stotra ratna

|iti präcénair bhaktair uktam

- çré kåñëaù ( )rädhäà nirvarëya  : !sakhe

- utkérëä kim u cäru käru patinä kämena kià citritä - |premëä citra kareëa kià lavaëimä tvañöraiva kunde dhåtä

- - saundaryämbudhi manthanät kim uditä mädhurya lakñmériyaà

||46||vaicitraà janayaty aho aharahar dåñöäpy adåñöeva me

—athavä - - çauöéryaà smara bhüpater madhumado lävaëya lakñmyäù

smayaù - |saubhägyasya vinoda bhür madhurimolläsasya häsaù çriyaù

- - advaitaà guëa sampadäm upaniñat kelé viläsävaleù - - - ||47||keyaà locana candrikä caya camatkäraç cakorekñaëä

( |)iti saspåham älokayati

-çré rädhä : ! - | [ehi lalide labaìga kusumaà abaciëumaha ! ehi lalite- lavaìga kusumam avacinumaù] ( |)iti parikrämati

jaraté : - , | esä laaìga bäòiä bi kaëhassa adipeasé imäe ëiyaòaà mä gaccha | [gacchättunaà moäbeduà ëa sakkissamha - eñä lavaìga bäöikäpi

| | kåñëasyätipreyasé asyä nikaöaà mä gaccha paçcät tväà mocayituà na |çakñyämaù ]

lalitä : , ajje tumaà paòibhüttaëeëa saàcäria amhe äppäëaaà moäbissamha | ? [kä cintä , ärye tväà pratibhütvena saïcärya vayam ätmänaà

| ?mocayiñyämaù kä cintä ] ( - - iti sa kautukaà sarväù kusumäsava cayanaà |)näöayanti

-çré rädhä : , , | [lalide paòittähi paòittähi eso duööho bhamaro bädhei ,lalite , pariträhi pariträhi eña duñöo bhramaro bädhate |]

sakhyaù : - | mukkia labaìga ladiaà cabalo mahusuaëo eso

- , - - { } ||pia sahi aëiada pemmo tuha muha gandheëa andhio bhama i48||

[ - | muktvä lavaìga latikäà capalo madhusüdana eñaù- , - - priya sakhi aniyata premä tava mukha gandhenändho bhramati |]

kåñëaù ( -avalokya sa spåhaà) : , —sakhe paçya paçya

mukham anu nipatantaà värayanté dvirephaàbhaya-cakita-caläkñé nyaì-mukhéyaà kareëa |tam api tad-abhibhütaà küëitaà bhrü-dhunéte

sa ca rujam abhininye jhaìkåtaiù kaïkaëänäm ||49|| 56

kusumäsavaù : baassa, aaà osaro amhäëaà, amha labaìga-kusumaà esä äharedi, imäe äharaëaà raëaà kadua tumaà ähara | [vayasya, ayaà avasaro’smäkam | asmal-lavaìga-kusumam eñä äharati | asya äharaëaà raëaà kåtvä tvam ähara |]

çré-kåñëaù : evaà-vidham älokanam evätisurasam | tathäpi priya-baöor vaco’nurodhena tathä kurmaù | (iti samupasåtya sa-darpam |) ayi lalite, durlalite’duù ke tava sähasikya-çikñäm etäm ? kas te mado mad-okasi våndävane kathaà svätantryam älabhyate ? väraà väram eva me vanam ägatya gaty-anavasthayä tata ita itara-janévad gätra-garveëa phala-kusuma-sumaïjula-latä-viöapa-bhaìgam äcarantyaç carantyaù parito’paritoñaà mama janayanti | nayaà tiraskåtya mäm avajänanti ca bhavatyaù | bhadram adya vilokitäù sthaù | ataù param asya phalaà bhujyatäm | 57

jaraté : are kaëhaòa ! kusumehià jjeba edäëaà paoaëaà, ëa kkhu phala-bhoatthaà edähià baëa-majjhe äadaà | [are kåñëa ! kusumair eva etäsäà prayojanaà, na khalu phala-bhogärthaà etäbhir vana-madhye ägatam |]

kusumäsavaù : ajjie ! baaseëa samaà tujjha buddhé ca gadä | jado phalaà abaräha-daëòo tti ëa äëäsi | [ärye ! vayasä saha tava buddhiç ca gatä | yataù phalaà aparädha-daëòa iti na jänäsi |]

jaraté : bamhaëa-òimha ! cchérakaëöosi tumaà kià jäëesi | vicärehi ko abaräho, abarähe jjeba daëòo ëa kkhu särähäsu amhesu | [brähmaëa-òimbha ! kñéra-kaëöho’si tvaà kià jänäsi ? vicärehi ko’parädhaù ? aparädha eva danòaù | na khalu särädhäsu asmäsu |] 58

lalitä : ae baòua ! tumha baasso assa baëassa ko ? [aye baöuka ! yuñmad-vayasyo’sya vanasya kaù ?]

kusumäsavaù : lalide, ahiäré aaà | [lalite, adhikäré ayam |]

lalitä : hoi ebbaà ëëedaà, ahio aré ja{i} ëa hoi, tado kadhaà amha pia-sahée edassa baëassa edärisé abatthä ? [bhavaty evaà nv etat | adhiko’rir yadi na bhavati, tataù kathaà asmat-priya-sakhyä etasya vanasya etädåçé avasthä ?]

kusumäsavaù : lalide, paëòida-ccaëaà paäsehi, hodu hodu, amha baasso edassa baëassa ahio aré jjeba | edaà baëaà tumha pia-sahée kadhaà jädaà ? [lalite, paëòitatvaà prakäçaya, bhavatu bhavatu, asmad-vayasya etasya vanasyädhiko’rir eva | etad vanaà yuñmat-priya-sakhyäù kathaà jätam ?] 59

lalitä : ubabhoo jjeba pamäëaà, aëëadhä kadhaà ëésaìkaà kusumäià äharemha ? [upabhoga eva pramäëaà, anyathä kathaà niùçaìkaà kusumäni äharämaù ?]

jaraté : saccaà jjeba bhaëidaà lalidäe, maha ëattaëée jjeba edaà baëaà, jäe ettha deadä-rüeëa ëioidä appaëo pariaëa-rüä bundä | [satyam eva bhaëitaà lalitayä, mama naptryä eva etad vanaà, yayä atra devatä-rüpeëa niyojitä ätmanaù parijana-rüpä våndä |]

çré-kåñëaù (vihasya) : ärye, våndä khalu tava naptryäù parijana-rüpä |

jaraté : are kaëhaòa ! ettha ko saàdeho | sä cceba pucchéadu | [are kåñna ! atra kaù sandehaù ? saiva påcchyatäm |] 60

kusumäsavaù (karëe lagitvä) : bho baassa ! sä kkhu edäëaà jjeba paccha-bädiëé | [bho vayasya ! sä khalu etäsäm eva pakña-pätiné |]

subalaù : kusumäsava ! mä bhetavyam | lalite mad-vayasyasya näma mudraivätra pramäëam, yä khalu pratidrumam eva viräjate |

lalitä : ja{i} ebbaà tahabi amhe ëa abarajjamha, saaläo jjeba ladäo maha pia-sahéëäm akkharaìkidä teëa kkhu ladäsu ko ahiäro tuha baassassa ? amhehià labaìga-ladiäëaà jjeba kusumäià äharéanti | [yady evaà tathäpi vayaà näparädhyämaù, sakalä eva latä mama priya-sakhénäm akñaräìkitäs tena khalu latäsu ko’dhikäras tava vayasyasya ? asmäbhir lavaìga-latikänäm eva kusumäni ähriyante |] 61

jaraté : lalide ! ëimmaïchaëaà de jämi, bhaddaà jjeba bhaëidaà | kaëhaòa, késa kalahäesi attaëo ahiäre ciööhantéhià edähià saddhaà, maggasi ja{i}, tado magga, mae jjeba dädabbäëi labaìga-kusumäià tumaà kassa ëa pio hohi ? [lalite ! nirmaïchanaà te yämi, bhadraà eva bhaëitaà | kåñna, kasmät kalahäyase ätmano’dhikäre tiñöhantébhir etäbhiù särdhaà, märgayasi yadi, tadä märgaya, mayaiva dätavyäni lavaìga-kusumäni tvaà kasya na priyo bhavasi ?] 62

çré-rädhä (sa-spåham ätma-gataà kåñëam uddiçya saàskåtena) :

çyämékaroti bhuvanaà vapuñä dig-antänpürëendu-maëòala-mayé kurute mukhena |väcä sudhä-rasa-bhåto vidadhäti karëändåñöyä nabho’mbuja-mayé kurute kim etat ||50||

jaraté : kaëhaòa ! ëehi kusumäià | [kåñëa ! naya kusumäni |] (iti täsäm aïcalataù kusumäny ädäya kåñëopakaëöhaà vikirati |)

çré-rädhä (aïcalena mukham ävåtya kiïcit smitvä) : ajjie kià kidaà ? dea-püaëa-kide abacidassa kusumassa érisé abatthä kidä ? [äryayä kià kåtaà ? deva-püjana-kåte’vacitasya kusumasya édåçé avasthä kåtä ?]

çré-kåñëaù (rädhäà nirvarëya sva-gataà): aho’tiramyatvaà vartate vasanävåta-mukhäyäù | yataù—

aïjané79 måga-dåço dåg-aïcalaù païjarastha iva bhäti khaïjanaù |leça eña hasitasya dåçyate vastra-püta iva candramo dravaù ||51|| 64

lalitä : ajje ! adibhaäuläsi tumaà | kià tti cira-parissameëa abacidaà kusumaà ëaööhékidaà ? ko eso imassa bundäbaëassa ? [ ! äryeatibhayäk | uläsi tvaà kim -iti cira pariçrameë a avacit aà kusumaànañ ? öékåtaà ka eño’ sya våndävanasya ?]

jaraté : lalide, samatthäsi tumaà kalahaà käduà | aléa-gabba-bhara-kaëòülaà de hiaaà, tä kuëha edehià dhiööhehià saha kalahaà, ehi ëattiëi ehi | [ , | lalite samarthäsi tvaà kalahaà kartuà alék -a garv - - a bhara kaëòülaàt , e hådayaà tasmät kuru etair dhåñö , aiù saha kalahaà ehi naptr |i ehi ] (iti rädhäm ädäya gantuà pravåttaù |) 65

çré-rädhä : ajje ! kahià gantabbaà ? gobésaro ëa accidabbo ? [ ! ärye kva ? ?gantavyaà gopéçvaro na arcitavyaù ]

kusumäsavaù : ! | - ajje ettha baassassa däëaà baööadi kusuma coriaà , | tuha muhaà daööhuëa samatthidaà däëaà däuëa sabbäo gacchantu

[ ! | - ärye atra vayasyasya dänaà vartate kusuma cauryaà tava mukhaà , |dåñöä samarthitaà dänaà dattvä sarvä gacchantu ]

jaraté : - ! ? are bahmaëa baòua kià re däëaà [ - ! are brähmaëa baöuka kià re ?dänam ]

kusumäsavaù : , | [baassa suala bhaëéadu , |vayasya subala bhaëyatäm ]

subalaù : , —ärye çrüyatäm

- yogyaà matvä smara narapatiù paçya dattvä prasünaà - - - - |våndäraëye nava kula vadhü vånda ghaööädhipatye

- yatnäd asthäpayad ayam imaà mad vayasyaà yaçasäà ||52|| dattvä çulkaà vrajata sudåço mästu çulko vivädam 67

jaraté : , - { } hodu de baasso däëé amhäëaà kià teëa sumara ëaraba i ëo basäo | [ëa amhe , - bhavatu te vayasyo däné asmäkaà kià tena smara narapater

|vaçä na vayam ]

kusumäsavaù : , ? [hoi buòòhiäe tuha kahià tassa ahéëadä , bhavati ?våddhäyäs tava kutra tasyädhénatä ]

79 ( )aïcale B

jaraté ( - ) : - - { } | sa krodhaà are däëa jogga paattho ja i hoi tado saìkä karéadi[ - - |are däna yogya padärtho yadi bhavati tataù çaìkä kriyate ]

subalaù : - ! |priya vayasya svayam asyottaraà déyatäm

-çré kåñëaù ( - ) : ! —sa gämbhéryaà hanta bho çrüyatäm

- ratnädyaà vaù kuvalaya dåçäm astu vä nästu vastu’ - - |preìkhole smin bhuja latikayor bhäga dheyo vidheyaù

maryädeyaà mama nigaditä kintu kintu ratnäny apémäny - ||53|| änéyante puraöa puöikäm antarä darçayadhvam 68

jaraté : | [püobakaraëassa püòiä iaà gobésarassa püjopakaraëasya püöikeyaà gopéçvarasya |]

kusumäsavaù : , | [are mukkhä aaà jjeba gobésaro imaà jjeba puedha , are ! mürkhäù ayam eva gopéçvara imam eva püjayadhvam |]

: sakhyaù | [are mahäälo gobésaro - are mahä kälo gopéçvaraù |]

kusumäsavaù : , are mahäälo kià ëa hodi jassa ruipaòalehià sabbaà jjeba - ? | [ baëaà tamäla baëëaà kidaà - , -are mahä kälo kià ëa bhavati yasya ruci

- paöalaiù sarvam eva vanaà tamäla varëaà kåtam ? |]

:sakhyaù | [candaseharo jjeba accidabbo candraçekhara evärcitavyaù |]

kusumäsavaù : ! | [pekkha pekkha esa candaaseharo ëa hoi , paçya paçya eña candraçekharo na bhavati | ] ( |) iti barhävataàsaà darçayati 69

: sakhyaù , { } | [ bääla gorépatià pua i ssamha , väcäla gaurépatià |püjayiñyämaù ]

kusumäsavaù : ? [ tumhe goréoëa bhavadha ?yüyaà gauryo na bhavatha ]

jaraté : { } | are baòuä edäëaà pa i tuha baasso tti tumaà jäëesi ciööha | - ? [ciööha gäma majjhe tuha daàsaëaà ëa lambhissaà , are baöuka etäsäà

| , - patis tava vayasya iti tvaà jänäsi tiñöha tiñöha gräma madhye tava darçanaà na lapsye ? ]

sakhyaù : , { } | [are bääla pasuba i püidabbo , are väcäla paçupatiù püjayitavyaù |]

kusumäsavaù : , { } ?hanta bho ettiäo dheëuo jo päledi sa kià pasuba i ëa hoi [ , hanta bho etä dhenür yaù pälayati sa kià paçupatir na bhavati ?]

sakhyaù : , , { } evvaà bhaëadha jassa ede amhe pasuo so kià pasuba i ëa ? [hoi , , evaà bhaëata yasya ete vayaà paçavaù sa kià paçupatir na bhavati

?]

subalaù : , | - bhavatu vayaà sarve eva paçavaù tena bhavan mate ayam | | , eva paçupatiù tadäyam evärcyatäm kià ca puöikäbhiù kåtvä kià néyate

| | - ?tad darçayitvä sukhaà gamyatäm kim anena çuñka kalahena

rädhikä : ! ! [bho sakhéo daàsedha daàsedha ! bhoù sakhyaù darçayata |darçayata ]

( |)sakhyas tathä kurvanti

kusumäsavaù ( )vilokya  : , , , aaà miamao edaà kuìkumaà edaà käläguruaà , , edaà candaëaà aaà kappuro aaà mottähäro sippakosaleëa phaëihäro bba

| [kido , , , , ayaà mågamadaù etat kuìkumaà etat kälägurukaà etat candanaà , | - ayaà karpüraù ayaà muktähäraù çilpa kauçalena phaëihära iva kåtaù | ]

jaraté : , | [ are phaëihärä imaà baòuaà òaàsedha , ! are phaëihäräù imaà baöukaà daàçatha |]

kusumäsavaù : - - ajjie kälia maddaëa sahaarassa me kudo phaëihärado, | [ bhaaà tä edäëaà karaà däuëa gacchadha - -ärye käliya mardana

- , sahacarasya me kutaù phaëi härato bhayaà tasmäd eteñäà karaà dattvä | gacchata ]

sakhyaù : , | - , hodu hodu amhe dea püaà kadua gharaà gacchamha tado { } , , | [tuha baasso tattha ja i gacchadi tadä jaà sakkéadi taà jjeba dädabbaà

| - | bhavatu bhavatu vayaà deva püjäà kåtvä gåhaà gacchämaù tatas tava , , | vayasyas tatra yadi gacchati tadä yat çakyate tad eva dätavyam ]

kusumäsavaù : are däsée dhédä appaëo ahiärappadesaà muïcia tumha , ! [gharaà gadua maggissadi me baasso tä ciööhadha ciööhadha are däyä

! ' - duhitaraù ätmano dhikära pradeçaà muktvä tava gåhaà gatvä | !märgayiñyati me vayasyaù tasmät tiñöhata tiñöhata ] ( iti

|)püjopakaraëäny ädätum icchati

lalitä : - - ! - , ae goba räa ëandaëa deva ddabbäëi edäëi ebbaà apabittäëi | [käduà ëa jujjianti - - ! - , aye gopa räja nandana deva dravyäëi etäëi evaà

|apaviträëi kartuà na yujyante ]

rädhä : ! ? lalide imiëä pphaàsidäëi edäëi kadhaà debassa dädabbäëi tä | | muïcehi muïcehi gharaà gadua aëëobaaraëaà äëia deo accidabbo tä

, | [ajjie ehi gharaà gacchamha ! lalite anena spåñöäny etäni kathaà ? | devasya dätavyäni tasmät muïca muïca gåhaà gatvä anyopakaraëaà

' | , |änéya devo rcitavyaù tasmät ärye ehi gåhaà gacchämahe ] ( iti gantum |)icchati

kåñëaù ( )panthänam äkramya  : , ?ayi caturaàmanye kva yäsi

rädhä ( )sävahitthämarñam  : , ?mülaà jjeba diëëaà kià tassa däëaà maggasi [ , mülam eva dattaà kià tasya dänaà mågayasi ? ]

- çré kåñëaù ( - ) ? sa häsämarñam kià mülaà dattam asti mülaà tv etad eva—çrüyatäm

- - - -etat svarëa saroruhaà tad upari çré néla nélotpale- - |tat paçcät kuruvinakandala puöe taträpi muktävalé

- -sarvaà dåçyata eva kintu nibhåtä yä hema kumbha dvayé ’ ||54|| kià vänyan nayase nayeti tad idaà bäle vicäryaà mama

74

rädhä : ? | [ko tumaà biärassa ëahi aviäreëa viäro käduà sakkiadi kas tvaà ? vicärasya na hy avicäreëa vicäraù kartuà çakyate |]

jaraté ( ) : - dvayor madhyam adhyäsya saàskåtena are yaçodä mätar mä , | tarao bhava lobhavatä hådayena katham äcarasi durvinétatvam tattvaà

| - - - - , te kathayämi yadi niräkula kula vadhüpadrava drava kathä kriyate tadä | na tena te bhadraà bhaviñyati 75

lalitä ( - ) : sa krodham upasåtya saàskåtena

kas tvaà bho nanu mädhavaù katham aho vaiçäkha äkäravän ’ |mugdhe viddhi janärdano smi tad idaà brüte vanävasthitiù

- mäà govardhana dhäriëaà na dharaëau vetti huà vardhanaà - - ||hiàsä he våñahan bibharñi tad agha dväraiva govardhanam

55|| 76

-prema bhaktiù : |aho kautühalam

yüyaà naöair apy abhinéyamänälélä harer eti rasäyanatvam |sä yat svakéyaiù svayam éçvareëä-bhinéyate tat kim udäharämaù ||56|| 56

api ca—sämäjikänäà hi raso naöänäànaivaiti panthäù kåtiñu prasiddhäù |hatobhayatve rasa-vittvam eñämalaukike vastuni ko virodhaù ||57|| 57

—api caalaukikäl laukikam eva çaurervåttaà camatkäri tad eva lélä |äkarñakatvaà hi jagaj-janänämalaukikatvasya sa ko’pi hetuù ||58|| 58

( - |)iti sa vismayam älokayati

: kusumäsavaù , , , äù kuòile durviëéde lalide maha baasso duööhääro kido | [ tä ciööha ciööha , , äù kuöile durvinéte lalite mama vayasyo duñöäcäraù

, | ]kåtaù tasmät tiñöha tiñöha

subalaù (sa-parihäsämarñam) : hanta bhoù ! satyam etat |

vaktraà vo dvija-räja-hiàsi madirä-lole dåçau rociñämürtiù käïcana-häriëé na viramo gurv-aìganä-saìgataù |saìgé païcama eña païca-viçikhaù çuddhis tathäpi ha voyan nämäpy akhiläghanäçi sa paraà duñöo’smadéyaù sakhä ||59|| 59

tad vayasya, ghaööa-pälä hi vinä dhåñöäprakaöanena svärtha-kuçalaà na bhavanti, tad ätmanaù prakaöaya çauöéryam |

(kåñëo’ntarvartinébhüya rädhäà påñöhataù kåtvä sthitavatéà jaratéà kareëa nikñipya balät rädhä-paöäntar-grahaëam abhinayati | jaraté balän mocayitvä rädhä antardhäpayanté svayam apy antardadhäti | nityänandaà svarüpeëa sthito nåtyati |)

maitré: dei ! kià ëvidaà ? kudo aaà aamhädo ëiccäëando ? kahià gadä sä jaradé ? [devi ! kià nv idam ? kuto'yam akasmän nityänandaù ? kuto gatä sä jaraté ?]

prema-bhaktiù : ayaà khalu yogamäyä-prabhävaù | svayam asminn äviçya jaraté bhütvä samprati rasaù saviçeña eva suraso bhavatéti yathä-samayam antarhitäsua | ataù svarüpeëävatiñöhate'yaà nityänandaù | yataù—

svato baléyän sahajo hi bhävaùsa kåtrimaù bhävam adhaù karoti |agnyätapäbhyäà janito jalänäà naivoñëa-bhävaç cira-käla-varté ||60||

tad idäném etävataiva sthitaà näöyaà | bhavati hi éçvara-lélaiveyaà, na khalu naöa-rétiù | paçyädvaito’dvaita eva | 79

maitré: ëa jäëe däëéà bhaavaà kériso hoi | [na jäne idänéà bhagavän kédåço bhavati |]

nepathye: bho bho sannyäsé sannyäsé |

prema-bhaktiù: aho kim ayam äkasmiké pratikulä väk | nirüpayämi | (iti nirüpya) aye bhagavad-väöéà kaçcit sannyäsé praviçati | tam älokya kaçcid äkroçati | tad ehi sahaiva niñkramävaù | 80

(iti niñkränte)(iti niñkräntäù sarve |)

iti çré-çré-caitanya-candrodaye däna-vinodo näma tåtéyo’ìkaù

||3||

(4)

caturtho’ìkaù

sannyäsa-parigrahaù

(tataù praviçaty äcärya-ratna-patnyänugamyamänä bhagavaté çacé |)

çacé : bahiëie saëëäsiëaà padi kathaà siribissambharassa edäriso äaro, vijädéabäsaëo kkhu saëëäsé | [bhagini ! sannyäsinaà prati kathaà çré-viçvambharasya etädåça ädaraù ? vijätéya-väsanaù khalu sannyäsé |

bhaginé : äaro kadhaà jäëido ? [ädaraù kathaà jïätaù ?]

çacé : yado tattha diahe kesaba-bhäradé ëämassa kassa bi saëëäsiëo bhicchatthaà saddhäluo hubia maà uttaraà saaà ca tasià gurué bhatté aëuräo bi paaòido | [yatas tatra divase keçava-bhäraté nämnaù kasyäpi sannyäsino bhikñärthaà çraddhälur bhütvä mäm uktavän | svayaà ca tasmin gurvé bhaktir anurägo’pi prakaöitaù |] 1

bhaginé : sobi bhatto hubissadibba | [so’pi bhakto bhaviñyatéva |

çacé : kampedi me hiaaà saëëäséëäm ametteëa, assa aggaeëähaà paòhäidä, tado imaà sandabbhaà tassa öhäëe pucchissaà | [kampate me hådayaà sannyäsi-näma-mätreëa, asyägrajenähaà päöhitä, tata imaà sandarbhaà tasya sthäne prakñyämi |]

bhaginé : juttaà ëëedaà | [yuktam etat |]

çacé : tä jäëehi kudo so maha hiaäëandaëo candaëa-ddumo | [taj jänéhi kutaù sa mama hådayänandanaç candana-drumaù |]

bhaginé (puro’valokya) : dei ! pekkha pekkha, aaà de puëëimä-cando bia pübba disäe uggacchadi ëandaëo | [devi ! paçya paçya, ayaà te pürëimä-candra iva pürva-diçäyä udgacchati nandanaù |]

(çacé sa-spåham älokayati | tataù praviçati bhagavän viçvambharaù |) 2

viçvambharaù (aïjalià baddhvä) : amba, praëamämi |

çacé (ciraïjéveti mürdhänam äghräya) : täda ! iaà äcäriaraaëa-kalattaà, imaà paëama | [täta ! iyaà äcärya-ratna-kalatraà, imäà praëama |]

(devas tathä karoti | sä sa-sädhvasaà saìkucati |)

çacé : täda ! ekkaà pucchissaà | [täta ! ekaà prakñyämi |]

devaù : äjïäpaya |

çacé : puttaa ! saëëäsiëaà padi kadhaà de edäriso äaro, jaà tattha diahe kesaba-bhäradéà padi tädisé bhakté kidä tumae ? [putraka ! sannyäsinaà prati kathaà te etädåça ädaraù, yat tasmin divase keçava-bhäratéà prati tädåçé bhaktiù kåtä tvayä ?]

devaù : amba ! te khalu parama-bhägavatä bhavanti | 3

çacé : tattaà kadhehi, saëëäso bä kädabbo tumae ? [tattvaà kathaya, sannyäso vä kartavyas tvayä ?]

devaù (vihasya) : amba ! kuto’yaà te bhramaù ? idam api bhavati kim ?

çacé : baccha edeëa jjeba de aggaeëa diëëaà putthaaà mae päa-samae cullé-majjhe däuëa jälidaà | [vatsa, etenaiva te agrajena dattaà pustakaà mayä päka-samaye cullé-madhye dattvä jvälitam |] 4

devaù : kià pustakaà kathaà vä pradépitam ?

çacé : bissa-rübeëa me kadhidaà—« amba ! viçvambharo yadä vijïo bhavati, tadä tasmai etat pustakaà deyam » iti | mae däbadä jjeba taà rakkhidaà jäba so pabba{i}ido ëa bhüdo | pabba{i}de tattha aaàpi edaà puttaaà lambhia pabba{i}do hubissadi tti tuha saëëäsa-saàkäe jälidaà | [viçvarüpena me kathitaà—« amba ! viçvambharo yadä vijïo bhavati, tadä tasmai etat pustakaà deyam » iti | mayä tävatä evaitad rakñitaà yävatä sa pravrajito na bhütaù | pravrajite tatra ayam api etat pustakaà labdhvä pravrajito bhaviñyatéti tava sannyäsa-çaìkayä jvälitam |]

devaù (kñaëam anutapya vihasya ca) : amba ! yadyapi saàvid-rüpaiva bhavaté, tathäpi putra-vätsalyenedam ajïäna-vilasitam anuçélitam |

çacé : täda ! eso avaräho maha ëa gahidabbo | [täta ! eño’parädho mama na grahétavyaù |]

devaù : ko’parädho jananyäù putreñu, kintu mamäparädho yadi bhavati, tadä kñantavya eväsau mätå-caraëair iti prasädaù kriyatäm |

çacé : baccha ! ëa kahià de abaräho mae gahidabbo, so tuha ëatthi jjeba | [vatsa ! na kutra te aparädho mayä grahétavyaù, sa tava nästy eva |] 5

devaù : amba ! dinäni katipayäni kuträpi mama gantavyam asti | tvayä manasi khedo na käryaù |

çacé : kahià gantabbaà ? [kutra gantavyaà ?]

devaù : amba ! yena bhavatyäù sarveñäà ca bandhünäà sadä sukhäyaiva bhüyate | tad anusandhänaà kartum |

çacé : baccha ! jadhä maha dukkhaà ëa hoi, tadhä karaëijjaà | [vatsa ! yathä mama duùkhaà na bhavati, tathä karaëéyam |]

devaù : amba !

çré-kåñëaù paripäkas tava pitä mätä ca putro’pi cajïätiç ca draviëaà ca nitya-sukhado bandhuç ca devo’pi ca |saìgaù çäçvata eva yasya tam anusmåtyäniçaà cetasä sampannäsi tavädhunä sukhamayaà jänéhi diì-maëòalam ||1|| 6

çacé : baccha ! tumaà jjeba sabbaà, tuha pasädädo maha dukkhaà ëatthi | kintu jadhä santataà tumaà pekkhämi | taha jjeba kädabbaà | [vatsa ! tvam eva sarvaà, tava prasädän mama duùkhaà nästi | kintu yathä santataà tväà paçyämi | tathaiva kartavyam |]

devaù : kåñëa eva santataà tvayä drañöavyaù | sa eva tava sarva-duùkha-dhvaàsé bhaviñyati |

çacé : tahatthu, tä tumaà jjeba maha kaëho, tä utthehi mahhaëho jädo, tumaà pi siëäëa-puaëädiaà kuëha, ahampi päatthaà jämi | bahiëie ! tumam pi gharaà gacchehi, tuha bi bhaabado päa-seä-samao jädo | [tathästu, tat tvam eva me kåñëaù, tasmäd uttiñöha madhyäho jätaù, tvam api snäna-püjanädikaà kuru, aham api päkärthaà yämi | bhagini ! tvam api gåhaà gaccha, taväpi bhagavataù päka-sevä-samayo jätaù |] 7

(iti sarve niñkräntäù | tataù praviçati advaitaù |)

advaitaù : bhütäveça-vivaça-nikhilendriya-våttir bhagavad-äveça-visaàñöhulaç ca samänam eva bhävam ädadhäti | yataù khalu yävat tasmin divase bhagavad-äveçena yan mayä nartitaà, taj-jana-mukhäd eva sämprataà çrutvä pratéyate sandihyate ca | tenävyähata-prabhävo’yaà bhagavän viçvambharaù | vastutas tu koöi-koöi-jagad-aëòa-ghaöa-ghaöana-vighaöana-näöaka-paripäöé-päöavasya nija-carita-lalita-kérti-sukhäsudhävita-jagaj-jana-hådayävaöa-ghaöamäna-tamaù-käöavasya bhagavatas tathaiva léläyitam | yat khalu pratyakñänumänopamäna-çabdärthäpattyaitihyädi-pramäëa-nivahair api na pramätuà çakyate | vinä tasyaivänugraha-janya-jïäna-viçeñam | tena tadänéntanam alaukika-camatkära-käraëam asman-niñöham api naöana-léläyitaà näsmäkam anubhava-gocaras tad-vyavasitam | tena—

yäsyanti ke’pi mohaà vivadiñyante ca taiù samaà kecit |kecana sandarbha-vido rahasäm idam ity avaiñyanti ||2|| 8

(ity ürdhvam avalokya) aho caramäcala-çikhara-cumbé lambamäno’yaà bhagavän maréci-mälé | tathä hi—

nämnaiva me tvam asi kintv akhilagrahäëäàviçräma-pätram iti tat-patinäbhiçastä |tat-pratyayäya paritapta-mayo dadhäti sandhyärka-bimba-kapaöäd iva väruëé dik ||3||

athavä,säyähna-saìga-sukha-lupta-dhiyaù pratécyäùçoëäbhra-väsasi samucchvasite nitambät |käïcé-kaläpa-kuruvinda-maëéndra-rüpékäla-kramäd dinamaëiù patayälur äsét ||4||

tad idänéà vigata-vartma-pariçramaù sandhyäm upäsya darçanéyatamo drañöavyaù | sa khalu bhagavän viçvambharaù | (iti tathä kartum icchati |) 9

nepathye : hanta bho nija-puraà gatvä samägata-präyo’ham iti kåtvä gato’dvaitaù katham adyäpi näyätaù ?

advaitaù (çrutim abhinéya) : aho mad-vilambam älokya svayam eva devo mäm äkñipati | tad ahaà satvaram eva gacchämi | (iti parikrämati |) 10

(praviçyäpaöé-kñepena) çrérämaù : bho advaita ! deva äjïäpayati bhagavän—« aham itaù çréväsa-gåhaà gacchann asmi, bhavatäpi tatraiva gamyatäm » iti |

advaitaù : yathäjïäpayati devaù | (iti tena saha parikräman puro’valokya) idam idaà çréväsa-puraà yävat praviçämi | (iti praveçaà näöayitvä präcéà diçam avalokya) aho ramyam—

ählädayann akñi jagaj-janänäà premämåta-syanda-suñéma-pädaù |ulläsayan kaumudam ujjhihétecandraç ca viçvambhara-candramäç ca ||5|| 11

viçvambharaù (pratyutthäya) : svägataà bhoù svägatam |

advaitaù : çré-mukha-candra-darçanena |

devaù (sädaram abhivandyäliìgya ca) : bhagavan ! atropaviçyatäm |

advaitaù : yathäjïäpayasi | (iti sarve sukhopaveçaà näöayanti |)

bhagavän (advaitaà prati) : sarve vayaà bhuktavantaù pétavantaç ca | kevalam adhva-pariçräntäù kñut-pariçräntäç ca bhavantas tad alaà vilambena | çréväsa ätitheyo’si ätithyena | samupacaryantäm ete bhavatä |

advaitaù : alam anayä cintayä, vayam api bhavanta iva samäpta-sarvähnikä eva |

bhagavän (sa-pramodam) : tad idänéà himakara-kara-kala-dhauta jala-dhauta çréväsa-väsäìgana-parisare bhagavat-saìkértana-maìgalam aìgékurvantu bhavantaù |

sarve (sa-pramodam) : bhagavan ! utthéyatäà svayam api |

bhagavän : eño’haà gacchämi | (iti saìkértana-sthaléà prati sarve niñkräntäù |) 12

(tataù praviçati) gaìgädäsaù : aho advaita-devaù çäntipurataù samägato’stéti çrutam asti | na jäne kià bhagavad-viçvambharälaye samuttérëaù çréväsälaye vä, tad asya tattvam avadhärayämi |

(iti katicit padäny ädadhäti | nepathye saìkértana-kolähalaù |)

gaìgädäsaù (äkarëya) : aho çréväsälayaà samayä samayäsädita-sakala-bhakta-jana-pramodé-pramodérëa-saìkértana-kolähalo’yaà mayä çrüyate | tad ita evädvaitenäpi bhavitavyam | tad iha sthitvaiva nibhälayämi | (iti nibhälya) aho sarva eva kértayanto bhagavantaà viçvambharaà nartayanti nåtyanti ca | 13

tad evaà manye—

durvära-daitya-ghaöayä ghaöite paöéyo-bhäre svayaà-bhagavatäpahåte’pi bhümeù |tasyävasädam adhunä vidhunoti devobhaktair naöan naöana-niñöhura-päda-ghäöaiù ||6||

(punar nibhälya) aho—

änandaù kim u mürta eña paramaù premaiva kià dehavänçraddhä mürtimaté dayaiva kim u vä bhümau svarüpiëy asau |mädhuryaà nu çaréri kià nava-vidhä bhaktir gataikäà tanuàtulyäveça-sukhotsavo bhagavatä vakreçvaro nåtyati ||7|| 14

(punar nepathye sambhüyänanda-tumulo jaya-jaya-dhvani-kalakalä |)

gaìgädäsaù (nibhälya) : aho mahat kautukam—

vakreçvare nåtyati gauracandrogäyaty amandaà kara-tälikäbhiù |vakreçvaro gäyati gauracandrenåtyaty asau tulya-sukhänubhütiù ||8|| 15

(punar nepathye tathaiva jaya-jaya-dhvani-kolähala ululu-ninädaç ca |)

gaìgädäsaù (ciraà nirüpya) : aho bhagavän viçvambhara eva nåtye pravåttaù | tathä hi—

gabhérair huìkärair nija-jana-gaëän bahir nayatidrutair bäñpämbhobhir bhuvanam aniçaà durdinayati |mahaùpürair vidyud-valayayati dikñu pramadayann asau viçvaà viçvambhara-jaladharo nåtyati puraù ||9|| 16

api ca—diçi vidiçi dåço saroja-mäläànayana-jalena madhuni tatra tanvan |madhukara-nikaraà bhruvä ca cakraàbhrami naöane jayatéha gauracandraù ||10||

api ca—pädäghätair uraga-nagaränanda-nisyanda-hetor bähütkñepair iva sura-puré-täëòäve paëòitasya |äçä-cakraà bhramayata iva bhrämyad-udyota-daëòairjéyäc cakra-bhramaëa-naöanaà deva-viçvambharasya ||11|| 17

(punar nibhälya) aho ! anataraà bhagavän advaito’pi nartituà praviñöaù |

çréväsas tribhir eva susvaratamai rämädibhiù sodarairgäyaty eña kalaà svayaà ca bhagavän vakreçvaraç cotsukaù |maïjéräìgada-hära-kaìkaëa-varaù käïcé-kaläpädimännadvaitas tanumän ivaiña bhajanänando narénåtyate ||12||

sthüloñëéña-viläsa-sundara-çiräù karëa-dvaye täëòavä-ndolan-mauktika-kuëòalo hådi calac-cämékara-srag-varaù |pädägre cala-nüpuraù pulakito bäñpämbudhautänanonityänanda-mahäçayo’pi mahatäveçena nåtyaty ayam ||13|| 18

(ambaram avalokya) aho yäma-mäträvaçiñöeyaà triyämä | ucitam eva ghürëate nayana-yugalam | bhagavatyä nidrayäbhibhüto’smi | tad atraiva kñaëaà nidrämi | (iti nidräà näöayan svapnäyate |) bho viçvambhara deva, kuträsi kuträsi ? (iti svapnäyitvä punäh prabudhya) aho kim ayam älokito duùsvapnaù | (iti muhürtaà hådi bhagavac-caraëau vicintya punar nepathyäbhimukham avalokya) aho, na ko’pi dåçyate | sarva eva bhagavat-pramukhäù saìkértanoparame yathäyathaà çayanäya gatavanta iva lakñyante | bhavatu, tad aham api sva-nilayaà gacchämi | (iti katicit padäni parikramya) aho ! vibhätaiva vibhävaré | (iti präcém avalokya |)

ullaìghya kiïcid udayäcalävapra-dhäräàpräcyä diço’mbara-taöém avalambamänaù |päda-prasäraëa-vidhäva-paöus tathäpibälo raviù kalaya käla-vaçäd udeti ||14||

(iti katicit padäni gatvä puro’valokya) aho ! ko’yaà satvaraù kiïcit pipåkñur iva samupaiti ?

(praviçya sambhräntaù kaçcit puruñaù |)

puruñaù : aho gaìgädäsa ! bhavad-väöyäà devo viçvambharaù |

gaìgädäsaù (solläsam) : aho me bhäga-dheyam | yam avalokayituà gacchann asmi, sa eva svayam ägato’smad-väöyäm | 

puruñaù : aye, evaà påcchämi | bhavad-väöyäm ägataù kim iti ?

gaìgädäsaù (savaimanasyam) : katham evaà påcchasi ?

puruñaù : anyasminn ahani prätaù sva-nilaye gatvä kåtyaà karoti | adya na gata iti çacé-devyä preñito’smi tad-anveñaëäya | (ity uktvaiva punaar anyato’nveñöuà niñkräntaù | punar anyataù sambhräntaù satvaraà praviçya punas tathaiva påñövä niñkräntaù | punar anyataù punar anyataù punar anyataç ceti tathä tathaiva påñövä påñövä niñkrämati |)

gaìgädäsaù (savaimanasyam) : aho ! phalitam iva duùsvapnena | tat kià karomi | advaitädayo yatra tiñöhanti tatraiva yämi | (iti katicit padäny ädadhäti |)

(tataù praviçati daurmanasyena vitarkaà näöayanto’dvaitädayaù |)

advaitaù : çréväsa ! kim etat ?

mate’smäkaà prätaù sva-bhavanam upeto’sti bhagavängåhe çréväsädeù sthita iti jananyä matam idam |iti bhräntäù sarve’prakåta-manasaù samprati vayaàkathaà vidmo’kasmäd ayam açani-päto’dya bhavitä ||15||

çréväsaù : ye ye prahitäs tad-anveñaëäya teñäà na ko’pi pratyävartate |

advaitaù : anviñya yadi paçyati tadaiva pratyävartiñyate | ko’pi kim apy anusandhänaà na labdhavän | etat kià sambhävyate ?

iha gräme ko vä sthagayatu tam ätma-prakaöanaàsa kià vä svätmänaà sthagayitum apéçaù prabhavatu |apahnotuà çakyo na bhavati janaiç caëòa-kiraëaùkathaìkäraà vyomni svam api sa dine vyantarayatu ||16||

çréväsaù (puro’valokya) : ayaà gaìgädäsaù samäyäti | tad ayaà prañöavyaù |

gaìgädäsaù (upasåtya) : bho bho mahäbhägäù ! katham äkasmiko’yaà viplavaù ?

sarve : aho ! ayam api tad-anusandhäna-dhurandharaù | yad ayam asmän eva påcchati |

advaitaù (säsram) :

he viçvambhara-deva he guëanidhe he prema-väräà-nidhehe dénoddharaëävatära bhagavan he bhakta-cintämaëe |andhékåtya dåço diço’ndhatamasé-kåtyäkhila-präëinäàçünyékåtya manäàsi muïcati bhavän kenäparädhena naù ||17||

muräriù : bho bho deva advaita ! tvam atiduravagäha-gabhéro’si | katham anirëayenaivaà vilapasi | tvädåçäm édåçänutäpenaiva nitaräà prataptä bhaviñyati tapasviné çacé-devé |

çréväsaù : satyam äha muräriù | yataù—

tan-mätra-puträ bata sä tad eka-cakñus tad eka-sva-sukhänubhütiù |mätäpi tasmin guru-deva-buddhirna taà vinä jévati sä kñaëaà ca ||18||

tad adhunä taj-jévana-rakñaiva naù kartum ucitä | tasmäd bho gaìgä-däsa ! bhavad-vacasi tasyäù pratyayo’sti tvayä tathä kathanéyaà yathäsau jévanena na viyujyate |

gaìgädäsaù : yathäjïäpayanti bhavantaù | (iti niñkräntaù |)

gadädharaù (sakaruëam) : bho nätha !

gato yämo yämäv ahaha gatavantau bata gatäamé yämä hä dhik dinam api gata-präyam abhavat |kramäd äçä-päças truöati bata hä säardham asubhistathäpi tvad-värtä nahi gatavaté çrotra-padavém ||19||

(iti muhyati |)

vakreçvaraù :

tyaktvä naù kim u yäsyaséti karuëä-sindho gatäyäà niçipremädhikya-pari-prakäça-sarasäà nänänukampäà vyadhäù |käruëyaà tava tac ca kédåçam aho bhüyasy upekñä ca väkédåkte bata håtpate dvayam idaà he nätha lokottaram ||20||

(iti muhyati |)

muräriù (sa-vikñobham):

ähärya dhairyaà kriyate bahir yat kñiëoti tad-bäñpa-bharo’ntarasthaù |punaù punar baddham api pravåddhaà

setuà yathä saikatam ambu-puraù ||21||

(iti phutkåtya phutkåtya rudan bhümau nipatati |)

çréväsaù (tam älokya) : aho atigabhéro’py ayaà durniväränuräga-täralyaù saàvåttaù | bhavaty eva—

payaù-prapuraù sthira eva tävatkaroti yävan na hi setu-bhaìgam |bhagne tu setäv atidurniväraùsamastam äplävayituà samarthaù ||22||

bho nätha viçvambhara ! kväsi kväsi ?

pürvaà måtaù katham aho bata jévito’haàbhüyo’pi märayasi kià bata jévayitvä |durlélatä tava vibho na mano’dhigamyänanv éçvaro bhavati kevala-bäla-lélaù ||23||

(iti roditi |)

mukundaù :

nälokyate tava mukhaà nayanena kià nonäkarëyate tava vacaù çravaëena vä kim |he präëanätha bhagavaàs tvad-upekñitänäàkañöena vä kim amunä hata-jévitena ||24||

jagadänandaù (sa-bäñpam) :

näsmädåçais tava padämbuja-saìga-hénairjéviñyate kñaëam apéti mano na äsét |lajjämahe dayita he tata eva devajéväma eva divasäàs tvad-anékñaëe’pi ||25||

(iti mürcchati |)

dämodaraù : hä präëanätha ! kväsi kväsi ?

präëä na kià vrajata muïcata jäòyam uccaiùpräëeçvaraç carati sämpratam eva eva |tat-päda-paìkajam upetya bhajadhvam adhväpremätmanäm ahaha mästu kule kalaìkaù ||26||

(iti mürcchati |)

haridäsaù : aho kañöam |

präëeçvareëa saha cet sahasä na jagmuù präëäù punar jhaöitenaiva bhavanti gantum |

dhikkära-koöi-kaöutäm aniçaà sahante sédanti naiva vahatas tv avasädayanti ||27||

bhavatu kñaëam avagacchämi |

yadi nayanayoù panthänaà me na yäti sa éçvaroyadi karuëayä no dåk-pätaà karoti mad-vidhe |kulça-kaöhinänäà vo’sünäà sahasram api kñaëättåëam iva parityakñyämy aïjas tadäìghri-parépsayä ||28||

(iti dhairyam avañöabhya cintäà näöayati |) 33

vidyänidhiù :preman namo’stu bhavate yad akaitavenanotpadyase kvacana hä bata kià bravémi |tasminn akaitava-kåpe’pi sakaitavas tvaàno cet kathaà nu mama jévana-yoga eñaù ||29||

(iti bhümau patitvä vihvalaù san roditi |) 34

muräriù (dhairyam avañöabhya) : haàho mahänubhäväù ! evaà vicärayata—kim ekäkinaiva prabhuëä kväpi gataà kià vä kvacid anyo’pi gata iti |

advaitaù : ayaà vicäraù katham utpadyatäm ?

na gacchan pathikenäpi sa dåñöo gauracandramäù |vidyut-puïja iväkasmäd dåçor aviñayaà gataù ||30|| 35

muräriù : asty upäyo vicärasya |

sarve : katham iva ?

muräriù : ätma-varga-madhye vicäryatäà ko’tra na vartate |

sarve : samyag uktam etena | (iti mitho vicärayanti |)

muräriù : aho mayäkalitam |

sarve : kim tat ?

muräriù : nityänandam-mahänubhäva äcarya-ratnaç ca |

sarve : kuta idam upayujyate ?

muräriù : etävati kañöe yady atra täv abhaviñyatäà tadätraivägamiñyatäm |

sarve (kiïcid äçvasya) : aho’smäkaà yathä tathä bhavatu , sa ced ekäké na bhavati, tenaiva kiïcid äçvastam asmäbhiù |

advaitaù : aye mukunda ! tvam anayä värtayä mätaram äçväsaya—mätas taà prati cintä na käryä | nityänandäcäryaratnäbhyäà kärya-viçeñärthaà kväpi devena gamitam asti | samägata-präyo’yam iti vaktavyam |

mukundaù : yathäjïäpayati | (iti niñkräntaù) 37

advaitaù : haàho viçvambhara-deva-priyäù | kiïcid dhairyam iva jätaà cetasaù, yatas täv ubhäv eväbhiyuktau | tayoù satoù svatantre’pi bhagavän na svätantryaà kariñyati | hanta kim uddeçyaà tasya yad-artham idam adhyavasitam ?

térthaà cet kim apahnavenagantuà samarthäù saha tena sarve |tayor viçeña-praëayehitaà cedaträpi tat sambhavituà ca yogyam ||31||

(iti sarve kñaëaà cintayantas tüñëéà tiñöhanti |) 38

nepathye : hanta bho kañöam !

hä dhik kañöam aho dina-trayam abhüd värtäpi tair na çrutäte jévanti måtä na kià kim athavä dattäçrayä mürcchayä |santy adya priyam éçvaraà bata vidhe dåñövä ca taà tädåçaàpratyävåtti-paraù kathaà nu puratas teñäà bhaviñyämy aham ||32||

tad ihaiva sthitvä çaréra-tyäga eva yatanéyam |

sarve (çrutim abhinéya) : aho äcärya-ratnasyeva svaraù çrüyate | bäñpa-gadgadatayä samyak nälakñi | tan nipuëam avadhärayämi | (iti sarve avadhänaà näöayanti |) 39

punar nepathye : hanta hanta kim iti pämareëa mayä tat-saìge na gatam | athavä—

çiva çiva haöhaà kartuà çakyo nahi prabhuëä samaànijam abhimataà sveñäà citte pravartayati prabhuù |prakaöayati hi svéyaà süryaù sva-känta-maëau matväna vighaöayituà na çaknoty eña svadähakaraà ca tat ||33||

sarve (äkarëya) : satyam eväyam äcärya-ratnaù | tan manyämahe bhagavantaà vimucya samägato’yam | yataù çiva çiva haöhaà kartuà çakyo nahi prabhunä samam iti nigadati | hanta bho bharjitam iva durdaiva-dava-dahana-jvälayä katham apy äsäditam äçvasana-béjam |

muräriù : evaà manye, nityänandam eva saìge vartate | ayaà käryäntaräyätra preñita iva |

advaitaù : kià tävad asyätra käryam ? na tävad vitte prayojanam | yad-artham ayam ägamiñyati, na mätari na tathä mamatvam, yat täm eva säntvayituà praheñyati | na tädåg asmädåçäà saubhägyaà, yad asmän änayituà prasthäpayiñyati | tad alam anayä vicikitsayä ! tan na vedmi, kim aparaà phalaà dhåtam asti mädåçäà durdaiva-viña-bhüruheëa | (iti sa-cintas tiñöhati )

punar nepathye : hä kañöaà pämara eväsmi |

paçcät paçcät katham anusåtaà naiva hä hanta dåñövä tädåg rüpaà katham iva dåçau hanta täpair na dagdhe |yähéty ukte sati bhagavatä jévitaà kià na yätaàhä hä viçvambhara tava tayä mäyayä vaïcito’smi ||34||

sarve (äkarëya nepathyäbhimukham) : haàho sarve vayam utkaëöhamänä bhavan-mukhaà nirékñämahe mätaù-paraà vilambatäm | (iti tam udvékñamäëäs tiñöhanti |) 42

(tataù praviçaty äcärya-ratnaù)

äcärya-ratnaù : kva sa snigdha-çyämaù kuöila-kaca-päçaù kva sa vidhiù kva sa çroëé-bhäraù kva çiva çiva kaupénam api tat |

(kñaëaà sthitvä parämåçya)

pratétir drañtèëäà param iyam aho vastu nahi tatsamastasyädhärätmani citi samastaà sphurati hi ||35||

sarve (upasåtya sa-kautukam) : äcärya ! kathaya kathaya kväsau bhagavän ?

äcärya-ratnaù : hanta hanta bhoù kim eña pämaraù kathayatu ?

advaitaù : kathaya, kià våttam ?

äcärya-ratnaù (karëe) : evam eva |

advaitaù : hanta katham ayaà kareëa pidhäpanéyo’rthaù ? tat sphuöaà kathaya, sarve çåëvantu |

äcärya-ratnaù (iti sa-bäñpam uccaiù) :

täs täù kértana-nåtya-kautuka-kalä hä dhik samäptià gatästäs täù prema-viläsa-häsa-madhurä väcaù sthitä no hådi |sä prétiù karuëä ca sä çiva çiva småty-eka-çeñäbhavat

sannyäsena tava prabho viracitaù sarvasva-näço hi naù ||36||

(sarve äkarëya mohaà näöayanti |)

(praviçya satvaraà) gaìgädäsaù : äcärya ! kathaya kalyäëino devasya kalyäëam ity eñä påcchati bhagavan-mätä |

(äcäryo bäñpa-ruddha-kaëöhas tiñöhati |)

advaitaù : man-nämnä täà brühi |

rämasya vipina-väsaù kåñëasya ca mäthuraà gamanam |asya ca sannyäsa-vidhis tritayaà mätå-trayasya soòhavyam ||37||

gaìgädäsaù : haàho tayäpy etad anumitam asti puraiva | uktaà ca—

kià gopyate bhavadbhiù sa khalu jyeñöhasya vartma çiçräya |lokottara-caritänäà tulye käöhinya-käruëye ||38||

advaitaù : bhavaty evam eväsau dhairyavaté | katham anyathä tädåçaù putraù ? (kñaëaà sthitvä vimåçya) bhavaty evam—

sannyäsa-kåc chamaù çänto niñöhä-çänti-paräyaëaù |iti nämäni devo’yaà yathärthäny adhunäkarot ||39||

api ca—asminn eva hi bhagavati yathärtham abhavan mahä-väkyam |mukhyärthatayä hi tayä jahat-svärtha-lakñaëä nätra ||40||

äcärya ! ämülataù kathaya |

äcärya-ratnaù : hanta etad-artham eva jévitaà mayä | tad ito niçävasäne nåtyoparama-samaya eva mat-karam älambya katicit padäni gacchann agre nityänanda-devam älokya tvam apy ehéti saìge kåtvä suradhuném uttérya calitavän | mayoktaà—deva ! kathaya—katham ekäkinä kutra gamyate iti tad anäkalayan tüñëém eva calann anupadam äväbhyäm anugamyamäna eva kaöoìä-nämänaà grämam äsädya keçava-bhäraté-yaténdram upasedivän | tad äväbhyäm ätma-gatam eva vicintitam | bhagavän turyäçramaà parijighåkñur iti cintayitväpi prabhu-tejasä paräbhütäbhyäà na kiïcid api vaktum açakyata | pare-dyavi—äcärya-ratna ! tvayaitasya karmaëaù pürva-kriyä kriyatäm ity uktena mayä bhagavän avädi, bhagavan, tat kià karma ? iti | tad anu gaditaù bhagavatä mayaitat kartavyam iti | samanantaraà pratipatti-müòhena mayä mükavad anuttareëa roditum eva pravåttam | samanantaram anäyattyaiva vidhivad vihitaà sakalam eva karma | tato yad våttaà tad väcä vaktuà na çakyate | 46

sarve (äkarëya sa-viñädam) : hä deva ! katham idam adhyavasitam ? athavä, mad-vidhänäm eva duùkha-druma-phala-käla-vilasitam idam | kim anuyojyante prabhu-caraëäù | hanta hanta smaraëa-daçärüòham api tan no manaù kåntati | katham äcärya bhavatä dåñöam ? (iti vaiklavaà näöayanti |)

advaitaù : kià tävat tad-äçrama-samucitaà nämäìga-kåtaà bhagavatä ?

äcärya-ratnaù : çré-kåñëa-caitanya iti | 47

advaitaù (sa-camatkäram) : aho samucitam evaitat—

kåñëa-svarüpaà caitanyaà kåñëa-caitanya-saàjïitaù |ata eva mahä-väkyasyärtho hi phalavän iha ||41||

keçava-bhäraté hi çrutir eva tasyäù keçavasya bhäratétvät | yathä—mayädau brahmaëe proktä dharmo yasyäà mad-ätmakaù iti | ataù keçava-bhäraté-pratipäditaà çruti-pratipädyam eveti | tat kathayäcärya kathaya—

kià taträsti kim anyataù sa bhagavän ?

äcärya-ratnaù : tat kälam eva prabhur dhåtvä maskari-bhümikäà calitavän

advaitaù : tväà no kim apy uktavän |

äcärya-ratnaù : premändhaù skhalitäìghrir açru-salilair nidhauta-vakñaù-sthalaà

svätmänaà ca na veda hanta kim asau hä hanta mäà vakñyati ||42||

advaitaù : bhavän kathaà nänugataù ?

äcärya-ratnaù :nityänandas tv akathayad idaà yämi devasya paçcätpaçcäd evaà pathi pathi paribhrämya tais tair upäyaiù |advaitasyälayam api nayämy eña yähi tvam etäàvärtäm ärtän upahara sukhaà präpayädvaita-mukhyän ||43||

advaitaù : dhanyo’si nityänanda-deva dhanyo’si, jitaà bhavatä niñkaitava-sauhådena, tad ägacchata, anayä värtayä bhagavatéà çacém äçväsya vayam api samucitam äcarämaù |

(iti niñkräntäù sarve |)

iti çré-çré-caitanya-candrodaye sannyäsa-parigraho näma caturtho’ìkaù

||4||

(5)

’païcamo ìkaù

çrémad-advaita-pura-viläsaù

( - - |)tataù praviçati çré kåñëa caitanyaù paçcän nityänandaç ca

- - : çré kåñëa caitanyaù

-etäà samästhäya parätma niñöhäm - |adhyäsitäà pürva tamair maharñibhiù

-ahaà tariñyämi duranta päraà - ||1||tamo mukundäìghri niñevayaiva [ . . 11.23.58]bhä pu

( |)iti skhalitaà näöayati

nityänandaù ( ): |svagatam aho adbhutam

premämåtaà kila tathävidham eva kintu- - nirveda kheda dahanena çåtatvam80 |etya

-ävartyamänam iva gacchati piëòa bhävaà' - ||2||käle sya håd vraëa iva vyathanäya bhävi

? | ( ) tad ekäkinä mayä kià kriyate bhavatu cintayämi iti punar nirbhälya !aho adbhutam

- - - nåtyormékaù prakaöita maholläsa huìkära ghoñaù- - - - - |sveda stambha prabhåti vilasad bhäva ratnävalékaù

- ' -antar vegaù samajani vibhoù so yam änanda sindhur ||3||no jänémaù pariëatir aho bhäviné kédåg asya 81

- - | aho balavatä vätena cälitaù keçara paräga puïja iva calaty eñaù mayäpi | - - satvareëäpy anugantuà na çakyate virata sakalendriya våttis tata ita eva

- | —gacchann asti na tüddeçya puraùsaraà kväpi tathä hi

apanthäù panthä na bhavati dåçor asya viñayaù |kim uccaà nécaà vä kim atha salilaà vä kim u vanam

80 |dravatvam81 - - - | tasmät prema piëòa bhävaà bhütvä håd vraëatvät hetoù nåtyormékaù nåtyäù ürmayo

| | - -yatra éka pratyayaù maholläsena huìkära eva ghoñaù çabda eva sveda stambha- - - - | -prabhåti vila sambhäva ratna samühä yatra iti éka prayayäntaù vibho samarthasya çré

- | - kåñëa caitanyasya asya prema sindhoù kédåk pariëatiù bhäviné bhaviñyati iti väkyärtha ||natra karma

prabhinno82’ yaà vanyo gaja iva calaty eva na punaù ||4||puro vä paçcäd vä kalayati na cätmänam api ca

|bhavati hi -ätmärämäù kim api dadhate våtti hénendriyatvaà - |premärämä api bhagavato rüpamätraika magnäù

' svänandastho bhavati yadi ced éçaro pi kva bhedaù —äà jïätam

- ||5||nighänando bhavati bhagavän jéva änanda nighnaù

? ( )tad idänéà kià karomi kñaëaà sthitvä

' - - nähäro dya dina trayaà na ca payaù pänaà kim anyäù kriyäù- - - |kaupénaika paricchado nija sukhäveçaika mätränugaù

gacchann eva dinaà niçäm api vibhur no vetti kià kurmahe ||6||he gauräìga kåpänidhe kuru kåpäm ärte mayi préyatäm 83

( ) | —kñaëaà sthitvä etena kiïcid äçvastam api bhavati cetaù tad yathä

- änanda vaivaçyam idaà mahäprabhor |babhüva naù samprati jévanauñadham

vibhrämayan vartma vivecanäkñamaà' - ||7||neñye ham advaita vibhor gåhän amum

( |)iti säçväsam anugacchati( |)nepathye harià vada harià vada iti sambhüya kolähalaù

nityänandaù ( ’ ) puro valokya : ! - aye adbhutam idaà yad amé gorakña bälä - - - - bhagavantam älokya sa kautukädara bhakti çraddhänanda camatkäraà

| harià vada harià vadeti uccair jalpanti

( - -bhagavän pürväbhyäsena hari dhvanià çrutvä kiïcid änanda suptotthita - - - |iva hari dhvany änusäriëéà diçaà nayana kamale samunmélyävalokayati )

nityänandaù ( ) : - - nirüpya aho upakåtaà go rakñaka òimbhair yad améñäà- - -hari dhvanim äkarëya kiïcittaräm änanda nidrotthita iväyaà mahä

- |manträkåñöa iva phaëi dañöas tam eva panthänam anusarpati

b hagavän ( ): | ( upasåtya brüta bho brüta harim iti punaù punaù prajalpati|)

82 |prabhinnaù pragato bhedo yasya83 | | ’ api anirvacanéyaà premärämäù premëi ramante nighnänando nighno dhéna änando

| - | | yasya änanda nighnaà änandasya nighnaù adhénaù paricchadaù viçaù vibhuù - - | |samarthaù çré kåñëa caitanyaù préyatäà prasanno bhüyatäà bhavadbhiù

( -praviçya gorakñakäù çiçavaù parito daëòavan natvä karatälikäbhir hari saìkértanaà kurvanti | - bhagavän sa spåham äkarëayan muhürtaà

|)prasthänato viramati

nityänandaù ( ) sänandam :

- -unmäda änanda kåto hi nänä- - - |cäpalya kåj jäòya kåd apy amandam- - cäpalya jäòyobhaya kåc ca kaçcit

- - ||8kaçcid graha grasta tasyä samänaù ||

| —tad idänéà caramävasthä iva bhagavata änandonmädo jätaù tathä hi

|umélya dåçau paçyati na kim api viñayékaroty eñaù- - ||9||ardha vadhira iva kiïcit çåëoti na tad artham upayäti

bhagavän ( - ): päëi kamalena teñäà çiraù parämåçya aye sädhu kértitaà , | bhavadbhir bhagavan näma kåtärthékåtaç cäham taj jänéta våndävanaà

?kena pathä gamyate

nityänandaù ( - )sa harñam : | ( ayam avasaro mama iti teñäà madhyäd ) ! |ekam änéya täta eña märgo våndävanasyeti kathaya

:bälakaù ( ) jaha äëabedi bhaabaà ity upasåtya bho bhaabaà eso maggo | [bundäbaëassa | ! yathäjïäpayati bhagavän bho bhagavan eña märgo |våndävanasya ] ( - |)iti nityänandopadiñöam abhéñöa märgaà darçayati

( | bhagavän sänandäveçaà tam eva märgam anukrämati çiçavaù |)praëamya niñkrämati

:nityänandaù ’ , , hanta nistérëo smi samprati sampatsyate me manorathaù - | ( yad anena pathaivädvaita väöém äsädayituà çakyate iti tena pathä tam

- ) anugacchan kiyad düraà gatvä saparämarçam aho katham ahaà na ? - - | paricéye para paricaya daçä kiïcittaräm iväsya jätästi tat parékñe ca

- | ( |)nija saubhägyam iti nikaöam upasarpati

:bhagavän ( - ) etäà samästhäya parätma niñöham ity ädi punaù paöhitvä | - , aho samyak gétaà bhikñuëä mukunda niñevayaiva tamas tariñyämi na tv

- , - | anayä parätma niñöhayä asyäà ästhä mätraà käryam na tv | eñaivoddeçyä tad våndävanaà gatvä mukundasyevaiva mänasé kartavyä

| ( |) ?ity äkäçe lakñyaà baddhä haàho kiyad düre våndävanam

nityänandaù ( )upasåtya : ! - |deva divasaika präpyam asti våndävanam

bhagavän ( - - - ) : svapna jägrator antaräla daçäm äpanna iva sa camatkäram - ’ ?katham aho çrépäda nityänando si

:nityänandaù ! | ( - - deva sa eväham ity ardhokte bäñpa ruddha kaëöhas |)tiñöhati

:bhagavän ! ?çrépäda kathaya kuto bhavantaù

: nityänandaù - -devasya våndävana jigamiñäm äçrutya mayäpi tad - |didåkñayä calatä bhagavat saìgo gåhétaù

bhagavän : ! | ( bhadraà bho bhadraà ehi sahaiva gacchävaù iti sänandaà |)gacchati

nityänandaù : | ( - |) ! bhagavann ita itaù iti kiyad düraà nétvä bhagavan - | itaù kiyad düre bhagavaté yamunä vartate tad avagähanaà kartum

|ucitam

bhagavän : |hanta yamunädya vilokitavyä

nityänandaù : |atha kim

bhagavän ( )iyaà näöayitvä : ! ?çrépäda kva sä kva sä

nityänandaù : | ( - |) ita itaù iti kiyad düraà nétvä gaìgäm äsädya ! |bhagavan iyam iyaà yamunä

bhagavän ( )sänandaà praëamya stauti :

- - -cid änanda bhänoù sadä nanda sünoù- - - - |para prema pätré drava brahma gätré

- -aghänäà lavitré jagat kñema dhätré- - ||11||pavitré kriyän no vapur mitra putré

nityänandaù : |bhagavann avagähyatäm iyam

:bhagavän | ( |)yathäbhirucitam iti sthänam abhinayati

nityänandaù ( )svagatam : ’ | - - - aho nirvåto smi mahä matta vanya buïjaro | , mantreëaiva vaçékåtaù tat pariçeñam asya karmaëaù kim apy asti tad

| api sampädayämi

( ’ | |)iti parito valokya kaïcid ähvayati praviçya kaçcit puruñaù praëamati

nityänandaù ( )janäntikam : - aye idam anatidüre päre gaìgaà’ | bhagavato dvaitasya puram tvam itas tvaritaà gatvä vijïäpaya

nityänandaù kenacid anyena sannyäsinä saha nikaöavaté bhavantam | |apekñate tatas tvaratäm

:puruñaù ’ | ( |)eso haà tathä karomi iti satvaraà niñkräntaù

nityänandaù ( )svagatam  : - | - ’ aho adya dina trayaà jätam jala sparço pi na | | ( |)jätaù tad aham api snämi iti tathä karoti

:nepathye- - - - äçä päça dviguëa valitais tad guëair eva baddhäù

- |präëä no yad viraha vidhurä hanta gantuà na çekuù - sampraty etair upakåtam aho tan mukhaà darçayadbhir

' ||12||diñöe héñöe bhavati sahasä hanta vämo py avämaù

nityänandaù ( )düräd äkarëya  : | aho äcärya eväyaà prastauti tat suvihitam | | ( eva vidhinä ataù paraà mamätibhävo laghubhåtaù bhagavantam

) —avalokya aho kañöam

- -ambhaiù syandaistimita vapuñaà lajjayäbhyäsa häneù |kaupénäcchädanam api nirgélya niùsväritämbum

- - devaà raktämbuja dala cayaiç chädyamänottamäìgaà - - ||13||snänottérëaà kari varam iva svarëa gauraà nirékñe

|aho atiramyam - raktämbaraà kanaka pétam idaà tad eva

|devasya paçyata vapuù sadåçékaroti - -gauräruëasya paripakva mahä rasasya

- - - ||14||vairägya sära sahakära phalasya lakñmém

( - iti tvaramäëa upasåtya dhyänämélita nayanasya bhagavataù’ - |)puro vasthäya mukta kaëöhaà roditi

bhagavän ( ) satvaram akñiëé samunmélya : -katham amé advaitäcärya |mahänubhäväù

nityänandaù : ! |bhagavan evam etat

bhagavän ( ) gäòhaà pariñvajya : ’ kathaya katham ihastho haà | bhagavadbhir avagataù kathaà vä mamänupadam eva bhavän api

? |våndävanam anupräptaù atha vä mamaiväyaà svapnaù

advaitaù ( - - )sa bäñpam ätma gatam  : - aho devasyätra våndävana pratétir ! ( ) ! | eva jätästi prakäçam deva näyaà te svapnaù api tu sa evätra

| ( |)pämaraù iti skhalitaà näöayati

devaù ( ) : | ! bähubhyäm äliìgyotthäpayan sabäñpam bhavatu bho advaita - - - tvam eva våndävanaà tvayy anavarataà bhagavat päda kamala saàyogät

| ’tat kathaya kuträgato smi ?

advaitaù : | itthaà bhagavaté bhagérathé idam idaà päre madéyaà puram|

bhagavän ( ) bahir våttià näöayitvä : ! çrépäda bhavatä yamuneyam ity |abhäëi

nityänandaù : |asyäà yamunä vartate na veti deva eva jänätu

bhagavän : ’ |çrépädasya näöyenaiva näöito smi

( - (5.12) - - advaitaù äçä päça ity ädi yac chabde tac chabde ca svacchandaà |)dattvä punaù paöhati

nityänandaù : ! - bho advaita asya daëòa grahaëävadhi mamaiva daëòo - - | - jätaù dina trayam ähära virahät devasya tu svänanda bhogenaiva tåptiù

| - - |tad alam atrakathä prasaìga tuìgimnä

advaitaù ( - - parijana karät pratyagra kaupénäcchädane änéya punar - ) bhagavantaà snäpayitvä grähayati sa karuëam :

devocitaà ca paridhäpitam asti pürvaà |bhikñücitaà ca vasanaà paridhäpayämi

-lakñméù samä tava samaç ca mukha prasädo ||15||hä hanta no nayanayor viñamaà tad etat

| -tad idaà anatidüram eva me bhavanam tad alaìkartum arhanti bhagavac |caraëäù

bhagavän : ’ |etad artham eva çrépädenähaà pratärito smi

advaitaù : | —bhagavän kasyäpi pratäryo na bhavati kintu

’ - éço pi syät prakåti vidhuraù svéyayä mäyayaiva’ - |svacchando pi sphaöika maëivat saànikåñöena yogät

-itthaà kecid vayam iha kila brümahe bäla khelä - ||16||präyaà lélä vilasitam aho sarvam éçasya satyam

’ | | ubhayathaiva na pratäryo si aysa ca naiña doñaù çrépädatvät çriyaà | - prätéti çrépaù kåñëaù tam ädadätéti tathaivänena kåtam tad agre

| bhavantu bhagavantaù adya präthamiké bhikñä mamaivälaye bhavatu |bhagavataù

bhagavän : | |yathärucitaà bhavate tad ädiça panthänam

advaitaù : | ( |)ita itaù iti nävam äropayati

nityänandaù ( ) äkarëya : ! ’ |bho advaita navadvépe kaçcit prahito sti

advaitaù : | - |atha kim sarve samägata präyä eva

:bhagavän ! - - |bho advaita apürvaà no bhavad bhavana gamanam

: advaitaù | çréväsasyeva kva me tädåçaà saubhägyam yasya bhavane |pratidinam eva devitaà devena

nityänandaù :  ! - | bho advaita ataù paraà mahéyasé loka yäträ bhäviné - | -svayaà prakäçiné hi bhagavad värtä taträpi bhagavato mathurä

| - - -gamanaà grathitam asti samprati tad bhavana subhagaàbhävuka - - - bhävuke bhagavati sarva eväbäla våddha taruëäù karuëä päräväram

| adhunaivämum avalokayituà samägamiñyanti lokäù tad yävat teñäà - tathä pracäreëa na bhüyate tävad alakñitä eva bhavad bhavanaà

| praviçäma

: advaitaù | ( ) ! evam eva iti katicit padäni parikramya bho deva idam idam- | | ( |)asmad bhavanam tävat praviça iti sarve praveçaà näöayanti

nepathye : viçvambharaü sa bhagavän jananéà pratärya

|dhåtvä yater anukåtià mathuräà yiyäsuù -vyäjena çäntipuram ägamitaù sa nityä ||17||nandena bhoç calata bhoç calatekñaëäya

nityänandaù ( )äkarëya nirüpya ca :  ! | advaita çrutaà dåçyatäà ca tad | ihatyä evaite sapady eva paraù sahasrä babhüvuù kiyatä vilambena

- | |lakña saìkhyä bhaviñyanti tad iha dväri dauvärikair bhüyatäm

( - advaitaù prati dväri dauvärikän niyojya devam agrataù kåtvä | nityänandena saha praveçaà näöayan niñkräntaù tataù praviçanti

- |)bhagavad darçanotkaëöhitäh puruñäù

kecit : navadvépe yädåk samajani dåçor naù padam asau

- |tadänyäkäratvaà yad api manasaù kñobha janakam tathäpy utkaëöhä naù çiva çiva mahaty eva valate

- - ||18||hy anähäryaà vastu prakåti vikåtibhyäà sama rasam

| ( |) tad adhunä jänémaù kva bhagavän iti paritaù parikrämanti

( ) anyasyäà diçi anye :

- pürväçrame madhurima prathimä ya äséd ’ |asyeçvarasya sa dåçor atithir na no bhüt

adyäpi cen na sa vilokyate eva tan no ||19||dhig janma dhig vapur aho dhig asün dhig akñi

apare: ! | - hanta bho ägacchatägacchata bhagavän adhunädvaita puraà | | ( ) praviñöa iti çrutam tat tatraiva praviçämaù iti sotkaëöham upasåtya

| aho amé daurävikäù sarvän eva nivärayanti bhadram amé evänuneyäù | ( |) dätavyaà ca kiïcid etebhyaù iti nikaöam upasarpanti

( - |)tataù praviçanti vetra päëayo dväropäntar niviñöä daurävikäù

daurävikaù : ! -are puruñäù kñaëaà vilambatäà yävat turéyäçrama | parigrahaù kåto bhagavatä tävad anähäreëaiva sthéyate adyaiva bhikñä | | bhaviñyati tad adhunä kolähalo na käryaù upaviçya sthéyatäà

|bhikñottaraà bhagavän avalokanéyaù

nepathye: ! |bhagavan ita itaù

daurävikaù : | ( nirüpayämi iti samucchritaà sthalam äruhya udgrévikam |) - —älokya ca aye kåta bhikña eva bhagavän yad ayam

- - - -çrékhaëòa paìka parilipta tanur navéna - - - |çoëämbaro dhavala mälä viräji vakñäù

- - - -hema dyutir vijayate hima sändhya räga- - - ||20||gaìgäpaväha ruci bhäg iva ratna sänuù

| ( |) tad ete samutkaëöhitäù katham amuà drakñyanti iti punar nibhälya - aho sädhu samähitam advaita devena yad anenäyam uccataräm

- - | upakärikä madhya ropito bhagavän tad adhunä sarve sukhaà drakñyanti- sva näma ca yathärtham anayopakärikayäkäri84 |

:advaitaù

84 - - |upakaroti upakäraà karotéti ëakaù äp madhyä kärasya i käraù tayä

' -keyaà lélä vyaraci bhavatä yo yam advaita bhäjäm |atyanteñöas tam adhåta bhavän äçramaà ya türéyam

bhagavän ( ):vihasya

-bho advaita smara kim u vayaà hanta nädvaita bhäjo ||21||bhedas tasmiàs tvayi ca yad iyän rüpato liìgataç ca

advaitaù : ?vägéçvareëa kim ucitaà vacanänuracanam

bhagavän : ’ |tattvato vadhärayantu

- -vinä sarva tyägaà bhavati bhajanaà na hy asu pater ’ - |iti tyägo smäbhiù kåta iva kim advaita kathayä

-ayaà daëòo bhüyän prabalataraso mänasa paçor - ||22||itévähaà daëòa grahaëam aviçeñäd akaravam

advaitaù : | —sarvam idaà pratäraëam eva kintu - saànyäsa kåc chamaù - - çänto niñöä çänti paräyaëaù - |ity ädi nämnäà nirukty artham evaitat

dauvärikaù ( )purataù sarvän älokya : , |aho äçcaryam

- - ;etävaty api durgame jana ghaöä sa g

( |)nepathye paritaù kolähalaù

puruñäù : - - - aho amé bhagavaj janma sthalé niväsinaù sarve | | samägacchanti tad adhunä mahatä saàmardena bhavitavyam vayam

| ( |)ita idäném apasaräma iti sarve niñkrämanti

(tataù praviçanti sarve navadvépa-väsinaù |)

te :adyändhyaà gatam eva no nayanayor adya prasanno diçaù çuñkäç cädya jijéviñä-vratatayaù pronmélayanty aìkurän |nañöe’ntaùkaraëe ca kenacid aho caitanyam apy ähitaàyenäsmäkam aho batädya bhavitä caitanya-candrodayaù ||25||

(iti sotkaëöham upasarpanti |)

advaitaù (älokya) :

agre nidhäya bhagavaj-janané saméyuùçréväsa-paëòita-mukhäù suhådas ta ete |anye ca bäla-taruëa-sthaviräù kim anyad

deçaù sa eña udapädi sa eña kälaù ||26||

(bhagavän satvaram avatäraà näöayati | dauvärikäù sädaraà praveçayanti | bhagavän mätaraà praëamati |)

mätä (sabhaya-bhakti-vätsalya-paritoña-çavalitäçru-pulaka-gadgadaà saàskåtena) :

vairägyam eva bhava kià kim u vänubhütirbhaktir nu vä kim u rasaù paramas tanübhåt |täta stanandhayatayaiva bhavantam ékñelabdho’dhunäpi na kadäpi punas tyajämi ||27||

(iti sotkaëöham äliìgati |)

çré-kåñëa-caitanyaù :

bhagavati jagan-mätar mätaù paraà phalam uttamaàkim api phalituà vätsalyäkhyä latä bhavati kñamä |bhavati bhavaté viçvasyaivänupädhi-suvatsaletyatha bhagavatä nünaà cakre kñamäpi çarériëé ||28||

(iti punaù paöhati | mätä punar äliìgya praëamati | advaitas täm utthäpya svayam antaùpure praveçayan niñkräntaù | bhagavän yathäyathaà sarvän eväliìgana-sparçana-darçana-praçnädibhir anurajyati |)

(punaù satvaraà praviçya) advaitaù: kaù ko'tra bho sarvän eväbälavåddha-taruëän äcäëòäläàç ca yathopajoñam äväsa-bhakñya-peyoädibhir upäcarantu bhavantaù |

(praviçyäpaöé-kñepeëa) ekaù: ayam ayam ahaà tathä karomi | (iti niñkräntaù |)

advaitaù (bhagavantam upasåtya) :

so'haà ta ete sa bhavän sa caiñäàpremä taveyaà karuëäpi saiva |sarvaà tad evästi sukhaika-hetur anyädåçaà rüpam atoña-hetuù ||29||

bhagavän: advaitädvaita, maivam |

çyämämåta-srotasi pätitaà vapustasyaiva tuìgena taraìga-raàhasä |yäà yäà daçäm eti çubhäçubhäthaväsä saiva me prema carékaroti ||30||

tad ehi cira-dåñöair ebhiù saha raha upaviçäma |

(iti niñkräntäù sarve)

iti çré-çré-caitanya-candrodaye çrémad-advaita-pura-viläso näma païcamo’ìkaù

||5||

(6)

’ñañöho ìkaù

särvabhaumänugrahaù

( |)tataù praviçati ratnäkaraù

: ratnäkaraù - aho adya katham akasmät preyasé sura sarid vimanaskeva | - - | ( dåñöä tad asyä mano duùkha käraëaà prañöavyam asti iti

’ ) - ? puro valokya katham iyaà tad avasthaiva dåçyate devé tad upasåtya | ( ) påcchäài ity upasarpati

( - |)tataù praviçati yathä nirdiñöä gaìgä

:gaìgä - - , haddé haddé jassa päa sea salilattaëeëa maha edärisaà sohaggaà - - | - ? tassa pahuëo cira älaà aìga saìgo lambhio ado baro ko me bhäa dheo

{ } | taha taà lambhia puëobi ëa lambhaëijjo bia désa i ado varaà bä kià me ? ? [asuhaà tä kià karemi mandabhäiëé ! ! - -hä dhik hä dhik yasya päda seka

, - -salilatvena mamaitädåçaà saubhägyaà tasya prabhoù cira kälam aìga | ’ - ? saìgo labdhaù ato paraù ko me bhäga dheyaù tathä taà labdhvä punar

| ? api na lambhanéya iva dåçyate ataù paraà vä kià me asukham tasmät - kià karomi manda bhäginé |] ( |) iti cintayanti kñaëaà tiñöhati 2

ratnäkaraù ( ) upasåtya : ! ?bhägérathi kathaà vimanäyase

: gaìgä - ? - ? - |kahaà ajja utto ajja utta kià pucchasi manda bhäiëé kkhu ahaà [ - ? - ? - kahaà ärya putraù ärya putra kià pucchasi manda bhäginé khalv ahaà|]

: ratnäkaraù ! ?bhägérathi katham iva

gaìgä ( ) saàskåtena :

- - -yat päda çauca jalam ity alam asmi viçva- - |vikhyäta kértir asakau rasa kutukéçaù

- nityävagäha kalayä rasayäà cakära ||1|| mäm adya sa tyajati hä bata tena düye 3

:ratnäkaraù | - äà jänämi sa khalu mathurä gamanataù pratyävåtya ’ | ?sapraty advaitälaye samägato stéti çrutam taà kathaà düyase

: gaìgä , - hoi ebbaëëedaà kintu ëaaddéädo äadesu siribäsa pahudiesu- bandhu baggesu aëëassià diahe sirisaédeée päidaà aëëaà sabbehià

- - appabaggehià saha sarasa häsa viläsaà bhuïjia tehià jjebba saddhaà { } | [upabisia bhaabaà kimpi gadiduà pa u to , bhavati evaà n idam kintu

- - navadvépäd ägateñu çréväsa prabhåtikeñu bandhu vargeñu anyasmin - - - -divase çré çacé devyä päcitam annaà sarvair ätma vargaiù saha sarasa

- häsa viläsaà bhuktvä tair eva särdham upaviçya bhagavän kim api gadituàpravåttaù] 4

:ratnäkaraù ?kià tat

:gaìgä - -bho advaita prabhåtaya idaà çrüyatäà yaj jananyä

- |yuñmäkaà ca praëayi suhådäm äjïayä na prayätam vighnas tena vyajati mathuräà gantum éçe na tasmäd

||2|| äjïäà sarve dadatu kåpayä hanta yäyäm idäném 5

:ratnäkaraù ?tatas tataù

: gaìgä [tado addaé äcärieëa gadidaà tataù advaitäcäryeëa gaditam]—

tava prétyä yähéty abhilapati sarvo yadi janas - |tadä sarvasyaiva tvad upagamanät pürvam asavaù

na dhikkärän soòhuà bata bhavati naù päöavam iti ||3|| prayäsyanty avämé prathamam anubhüya vyasanitäm 6

: ratnäkaraù , | ?bhadraà bho advaita bhadram tatas tataù

:gaìgä [tado bhaabadä sappaëaaà puëobi bhaëidaà -tataù bhagavatä sa praëayaà punar api bhaëitam]— - |bho advaita prabhåtayaù iti

’ - gåhéto yaà veço yad iha nija deçasya savidhe |tadä sthätuà särdhaà praëayibhir idäném anucitam

budhä yüyaà vijïä bhavati janané cäsya vapuñaù ||4|| samädhäà kurvantu svayam ahaha kià vacmi bahulam 7

: ratnäkaraù | ?bhagavatäpi samécénam uktam tatas tataù

:gaìgä - - - tado sabbehià bhaabado bandhu janehià äcärio jaëaëée saé deée | [ëiaòaà gadua mantidam - -tataù sarvaiù bhagavato bandhu janaiù äcärya

- jananyä çacé devyä nikaöaà gatvä mantritam] 8

:ratnäkaraù ?tatas tataù

:gaìgä | assià atthe jado kassabi sammaé ëa hoi tado jaëaëée uttam bho { } - - - bho ja i dhamma doso hoi tado appaëo suhakeae tassa khala aëa kido

? | -kiàbadanté kadhaà karaëijjä appaëo jaha taha hou tadä jaaëëäha | { } chettaà jjeba jaà gacchadi taà jjeba bhaddam kadäci pa u tté bi lahéadi

| [tti äsä hoi asmin arthe yataù kasyäpi sammatir na bhavati tataù | - -jananyoktam bho bho yadi dharma doño bhavati tataù ätmanaù sukha

- - - ? kåte tasya khala jana kåta kiàvadanté kathaà karaëéyä ätmano yathä | - tathä bhavatu tadä jagannätha kñetram eva yad gacchati tad eva

| bhadram kadäcit pravåttir api labhyate ity äçä bhavati |] 9

:ratnäkaraù ! ! | sädhu mätaù sädhu atikräntästi bhavatyä devahütiù ?tatas tataù

: gaìgä [tado sabbe jjeba bibasä hubia puëobi gadidabanto tataù sarva eva |vivaçä bhütvä punar api gaditavantaù — ! ? mätaù katham idam uktam

- ataù param asmäbhir idaà çruti pratipäditam iva khaëòituà na çakyate- | bhavad vacaù 10

: ratnäkaraù ?tatas tataù

:gaìgä | | -tado tae gadidam amhäëäà jaha taha hou assa dosaà jaà khala | { } jaëo pekkhissadi taà kkhu dussahaà jaaëëähaà ja i gacchadi tado majjhe

| | [majjhe tumhe gantuà sakkadha mae pautté lahéadi tatas tayä gaditam| | - asmäkaà yathä tathä bhavatu asya doñaà yat khala janaù prekñiñyati

| taà khalu duùsahaà jagannäthaà yadi gacchati tataù madhye madhye | |yüyaà gantuà çaknutha mayä pravåttir labhyate ] 11

:ratnäkaraù ?tatas tataù

:gaìgä tado sabbe bhaabado ëiaòaà äadua deée kadhidaà taha | [ëiadidabanto tataù sarve bhagavato nikaöaà ägatya devyä kathitaà

|tathä nigaditavantaù ]

:ratnäkaraù ?tatas tataù

: gaìgä [tado bhaabaà saharisaaà gadidabaà tataù bhagavän saharñaàgaditavän]— - | |yathäjïäpayati viçva janané tad äjïäpayata gacchämi

ratnäkaraù : ?tatas tataù

: gaìgä [tado sabbehià gadidaà tataù sarvaiù gaditaà]— ! deva kiyanti | - | dinäni sthéyatäm paçyämas te caraëa kamalam iti 12

:ratnäkaraù ?tatas tataù

:gaìgä - tado jaëaëée täëaà ca pamoatthaà tiëëa diëäëi tattha öhäüëa - pübbaà bia bhaabadée jaëaëée accudäëanda jaëaëée ca päidaà aëëaà

sabbehià saha bhuïjia täëa aëuraïjia cautthe diahe gantuà pautte sabbehià - - - | mantia ëittäëanda jaadäëanda dämodara muundäo saìge diëëäo tado - - gadesu ëaaddéa bäsisu tehià saddhaà debe patthide addaé äcärieëa

| | [bahudaraà roidaà debo taà aëämantia calido tato jananyäs teñäà ca pramodärthaà tréëi dinäni tatra sthitvä pürvam iva bhagavatyä jananyä

- acyutänanda jananyä ca päcitam annaà sarvaiù saha bhuktvä tän anurajya -caturthe divase gantuà pravåtte sarvaiù mantrayitvä nityänanda

- - | -jagadänanda dämodara mukundäù saìge dattäù tato gateñu navadvépa | väsiñu taiù särdhaà deve prasthite advaitäcäryeëa bahutaraà roditam

|devas taà anämantrya calitaù ]13

:ratnäkaraù , - hanta idänéà gauòädhipater yavana bhüpälasya gajapatinä | saha virodhe gamanägamanam eva na vartate katham ayaà caturbhir

? eva parijanaiù saha gacchati 14

gaìgä ( )saàskåtam äçritya : - ! | —ärya putra naitad äçcaryam paçya paçya

’ ’ -yo ntaryämé bhavati jagatäà yo yam avyäja bandhur ’ |yasya dveñyo na jagati janaù ko pi ke taà dviñantu

’ - dvairäjye smin paöu vikaöayoù senayor eva madhyän - ||5|| niñpratyühaà kalaya calito bandhubhiù païca ñaiù saù 15

—api ca - - gräme gräme paöuka paöino ghaööa pälä ya ete

’ - - - - - |ye raëyäné cara giri carä bäöa päöac caräç ca çaìkäkäräù pathi vicalatäà taà vilokyaiva säkñäd

- - - ||6|| udyad bäñpäù skhalita vapuñaù kñoëi påñöhe luöhanti16

:ratnäkaraù - - - bhavati hi bhagavän sahajäsura bhäva bhävitäntaù karaëän | - - eva nänandayati tad itarän parama pämarän api dåk pätena pavitrayati

- | ?citrayati ca bhakti rasena tatas tataù

gaìgä : | aha ià

:ratnäkaraù ?tatas tataù

:gaìgä - - { }- - - -tado ëirantara saàcaranta gaaba i mahä sämanta santadi- - - - - - - santaëijjanta dantäbala tuìga turaìga patti sampatti duggamaà räa pahaà

- | [ujjhia baëa mäggaà jjeba aagähia calidabanto - -tato nirantara saïcarad- - - - - - - - -gajapati mahä sämanta santati mahä dantäbala tuìga turaìga patti

- - sampatti durgamaà räjapatham ujjhitvä vana märgam evägähya calitavän|]17

:ratnäkaraù ?tatas tataù

gaìgä ( )saàskåtena : —tataù

äçcaryaà präg ahaha gahanaà gähamäne raghüëäà - - - |patyau dvépi dvirada mahiñä gaëòakäç caëòa käyäù

- - - tat kodaëòa pratibhaya hatä dudruvur ye ta ete - - - ||yan mädhurya drava lava labhaù stabdhatäm eva dadhruù

7||

- - - -ebbaà kiyanti diëäëi baëe baëe calanto viviha taru ladä sohaggamaëu - | [geëhanto puëobi räa pahaà aìgékidaà evaà kiyanti dinäni vane vane

- - - - calan vividha taru latä saubhägyam anugåhëan punar api räja patham |aìgékåtavän ] 18

:ratnäkaraù ?kutaù

gaìgä ( )saàskåtena :

- - -remuëä nagara maëòala mürtir- - - |veëu päëi bhagavat pratimürtiù

präktanéti bahumänata äséd - ||8||vandanärtham atha räja pathasthaù

:ratnäkaraù ’ ?präktanéti ko rthaù

gaìgä : { } aaà kkhu deo ca u bbhuarüadobi duabhuarüo gobéëähaà jjeba | { } -bhattehià bhaaëéaà tti bhaëanti kebi kebi bhaëanti püräaëé ca u bbhua

{ } - { } - mutté puräaëé ca u bbhau mutté jjebba désa i sabba tthale jjebba ëa - - | [kkhu duabhua rüä gobéëäha mütté puräaëé tti ayaà khalu devaç

- ’ - caturbhuua rüpato pi dvibhuja rüpaà gopénätham eva bhaktair ’ | ’ - bhananéyam iti bhaëanti ke pi ke pi bhaëanti purätané caturbhuja mürtir

- , - - eva dåçyate sarva sthala eva na khalu dvibhuja rüpä gopénätha mürtiù- |purätana nétiù ]

:ratnäkaraù - ’ | te bhräntäù kaöakädau säkñi gopälädayo tipräcénä eva ?tatas tataù

gaìgä ( )saàskåtena :

daëòavad bhuvi nipatya vavande

|täà sa säpi tam apüjayad uccaiù asya mürdhni patatälam akasmäc

||9|| chekareëa çirasaù skhalitena 20

:ratnäkaraù ?tatas tatah

gaìgä ( )saàskåtena : - | tato bhagavatä sa prema kiàcid upaçlokitam tathä—hi

- - - -nyaïcat kaphoëi namad aàsam udaïcad agraà- - - - - |tiryak prakoñöha kiyad ävåta péna vakñäù

- -ärajyamäna valayo muralé mukhasya - ||10||çobhäà vibhävayati käm api väma bähuù

—kià ca- - -äkuïcanäkula kaphoëi talädi bädho

- - |labdha srutä madhurimämåta dhärayaiva - -äplävayan kñiti talaà muralé mukhasya

- ||11|| lakñméà vilakñayati dakñiëa bähur eñaù 21

:ratnäkaraù ?tatas tatah

gaìgä : - - - puëobi baëa maggaà lambhia puëobi säcchi gopäla daàsaëatthaà- - | [kaòaa ëäma dheyaà räadhäëéà gao - punar api vana märgaà labdhvä - - - - punar api säkñi gopäla darçanärthaà kaöaka näma dheyaà räjadhänéà |gataù ]

:ratnäkaraù | | darçanéya eväyam yaù khalu pratimäkära eva vastutas , —tu svayaà bhagavän yataù

säkñitvena våto dvijena sa calaàs tasyaiva paçcäc chanaiù- - - - - |çrémat komala päda padma yugalenärän nadan nüpuram - -dåñöas tena vivåtta kandharam atho mähendra deçävadhi

- präpyaiva pratimätvam atvara manäs tatraiva tasthau prabhuù ||12||

- - - tataç cireëa gaìgä pati mahäräjena puruñottama devenäyam änéya- | svaräja dhänyäà sthäpitaù 22

gaìgä : | [ebaà edaà |evam idam ]

:ratnäkaraù ?tatas tatah

gaìgä : tado taà äloia appaëo hiaädo ëikkamia purado abaööhidaà bia | [maëëamäëo puëobi tatta saaà pabisanto bia muhuttaà äsi tatas taà ’ älokyätmano hådayän niñkramya purato vasthitam iva manyamänaù

|punar api tatra svayaà praviçann iva muhürtam äsét ] ( ) saàskåtena atha —kiàcid upaçlokitaà ca

- - - - - -çoëi snigdhäìguli dala kulaà mädyad äbhéra rämä - - - - |vakñojänäà ghusåëa racanä bhaìga riìgat parägam

- - - - - -cin mädhvékaà nakha maëi mahaù puïja kiïjalka mälaà - ||13|| jaìghanälaà caraëa kamalaà pätu naù pütanäreù 23

:ratnäkaraù ?tatas tatah

gaìgä : | [tado sabbehià ebbaà jjeba diööhaà tataù sarvair evaà eva |dåñöam ]

:ratnäkaraù ?kédåçam iva

gaìgä ( )saàskåtena :

- - ’ veëu vädana paro pi sa veëuà |svädharät kñaëam adho vinidhäya

- -tena särdham iva vardhita çuddha - ’ ||14|| çraddham éhita katho yam aloki 24

:ratnäkaraù ?tatas tatah

gaìgä : - -tado taà diëaà tattha jjeba öhäüëa abarassià diëe siri puëòaréa - ëaaëo jaaëëäho daööhabbotti gurée ukkaëöhäe ghoëanta hiao bia turiaà

| [patthido - -tatas tad diëaà tatraiva sthitvä aparasmin diëe çré puëòaréka - nayano jagannäthaù drañöavya iti gurvyä utkaëöhayä ghürëita hådaya iva |tvaritaà prasthitaù ]

:ratnäkaraù ?tatas tatah

: gaìgä - { } tado kamala puraëämaà gämaà lambhia kiaëa i siëäëe bhaabado- deba ulaà pekkhiduà aggado gacchantammi debe ëiakaraööhiaà debassa

- daëòaà ëiccäëandadeeëa kià edeëa aäëòübaplava khaëòeëa daëòeëatti | [bhaïjia ëaémajjhammi ëikkhitto - - tataù kamala pura nämänaà grämaà

- - - labdhvä kåta nadé snäne bhagavato deva kulaà drañöuà agrato gacchati - - - deve nija kara sthitaà devasya daëòaà nityänanda devena kià etena

- - |daëòena akäëòopaplava khaëòena iti bhaìktvä nadé madhye nikñiptaù ]

:ratnäkaraù ?tatas tataù

: gaìgä - tado muundo bhaabado jaaëëähassa deva ulaà pekkhia [bhaabantaà gadidabaà -tato mukundo bhagavato jagannäthasya deva

kulaà dåñövä bhagavantaà gaditavän]— ! —deva paçya paçya

utkñiptaù kim ayaà bhuvä dinamaëer äkarñaëärthaà bhujaù |pätälät kim u satyalokam ayituà çeñaù samabhyutthitaù

- - - kià vä näga phaëä manéndra mahasäà räçir jihäno divaà - ||divyaà deva kulaà prabhor idam idaà bho deva vidyotate

15||

:ratnäkaraù , | |devi sarvam adhigatam katham atra vimanäyate bhavaté - | —mat saubhägye saubhägyavaté bhavaté paçya paçya

- ’ - yad arthaà baddho haà çiva çiva yad arthaà ca mathitas ’ |tadéyas täto säv iti na gaëitaà yena vibhunä

- aho kédåg bhägyaà mama hi sa haris täà ca dayitäà- - - ||16||parityajyaiväsmat taöa vaöa kuöumbé samabhavan

| |tad ehi nikaöaà gatvaiva paçyäva

: gaìgä - | [jaha ruidaà ajja uttassa - |yathä rucitam ärya putrasya ]

( )iti niñkräntau

||praveçakaù

( )tataù praviçati paramäviñöo bhagavän paritaç ca nityänandädayaç ca

:bhagavän’ abhraàliho pi jagatäà hådayaà praviñöä

’ - |sthülo pi locana yugäntaram abhyupetaù - -siddhaù çiläbhir api yo rasa varña çälé ||17||präsäda eña purataù sphuratéçvarasya

( |)iti sotkaëöhaà parikrämati

: sarve - - ’ aho muhürta mätra gamyo yaà panthä dérghätidérgha iva jäyate | ? - bhagavataù kim atra cintayämaù bhagavato néläcala candrasya

| | vilokanaà paricärakäëäm eva sulabham nänyeñäm viçeñataù , - - päradeçikänäm asmäkaà durlabham eva vinä räja puruña sähäyyena

|sulabhaà na bhavati

:mukundaù |asty upäyaù

:anye ?kas tävad asau

:mukundaù asty atra viçäradasya jämätä särvabhaumasyävåtto , bhagavataù paramäptatamo gopénäthäcäryaù yaù khalu bhagavato

- - - |navadvépa viläsa viçeñäbhijïo yuñmad vidha iva

:anye ?tena kià syät

:mukundaù - |tena särvabhauma dvärä sarvam eva kärayituà çakyate

sarve ( ) harñaà näöayitvä : | - sädhüktaà tarhi tan nilayaù prathamam | anveñöum iñöaù ( |) iti parikrämati 29

( )tataù praviçati gopénäthäcäryaù

gopénäthäcäryaù ( )svagatam :

dakñiëaà sphurati me vilocanaà- |suprasäda viçadaà mano mama

’ -vedmi no dya jagadéça darçanaà ||18|| kédåçaà sukham udérayiñyati 30

( - )iti jagannätha darçanärthaà parikrämati

:mukundaù |ayam eva gopénäthäcäryaù

:nityänandaù ! -mukunda çéghraà gaccha gaccha yävad asau siàha |dväraà na praviçati

( )mukundas tathä karoti

gopénäthäcäryaù ( ) svagatam :

dakñiëaà sphurati me vilocanaà- |suprasäda viçadaà mano mama

’ -vedmi no dya jagadéça darçanaà ||18||kédåçaà sukham udérayiñyati

( - |)iti jagannätha darçanärthaà parikrämati

:mukundaù |ayam eva gopénäthäcäryaù

:nityänandaù ! , -mukunda çéghraà gaccha gaccha yävad asau siàha |dväraà na praviçati

( |)mukundas tathä karoti

gopénäthäcäryaù ( ’ ) agrato valokya : ’ ? aye ko yam api kaçcid gauòéyo | ( ) ! ( ) bhaviñyati nibhälya aye nävadvépaù punar nibhälya aye bhagavato

- | ! viçvambharasya priya sevako mukunda eva phalitaà çakunena( ) ’ ?upasåtya haàho mukundo si

: mukundaù ! |äcärya vande

:gopénäthäcäryaù ?api kuçalaà bhagavataù

:mukundaù - - |ihaivägatäù çré prabhu caraëäù

gopénäthäcäryaù ( ) sänandaà : ? ( kià vadasi kva kva iti punas tam äliìgati|)

( |)mukundas tam ädäya pratyävartate

gopénäthäcäryaù ( ’ ) agrato valokya : ! ’ ?mukunda ko yaà yaténdraù

( |)mukundaù sarvaà kathayati

gopénäthäcäryaù ( ) säçcaryam :

- yaù kevalaà prema rasas tadäsét - |sa eva vairägya rasena miçraù

svädas tathäpoña dåços tathaiva ’ - ||19||cittasya no yaà madhurämla rüpaù

mukundaù ( ) : ! - - upasåtya bho deva çré jagannätha devenaiva | bhagavantam abhyägamayituà pratinidhir eña prahito gopénäthäcäryaù

32

bhagavän ( ): ?bahir våttià näöayan kväsau kväsau

:gopénäthäcäryaù | ayam asmi

( | | iti caraëayoù patati bhagavän äliìgati gopénäthäcäryo nityänandaà - |)praëamya jagadänanda dämodarau praëamati

:mukundaù ! - äcärya katham abädhaà yathä kämam eva bhagavato | jagannäthasya darçanaà sampadyate

:gopénäthäcäryaù särvabhaumasya tathä saubhägyodayaç ced bhavati|

:sarve |tarhi vijïäpyatäà svayam eva devaù

:gopénäthäcäryaù ! - -svämin vinä särvabhauma bhäñaëaà çré- | jagannätha darçanaà na sulabham iti manyämahe bhagavato vä kédåg

?icchä

:bhagavän - |bhavad icchaiva mamecchä

:gopénäthäcäryaù - | tarhi phalitaà särvabhaumasya sukåta drumeëa, |deva tad ita itaù padäni dhärayantu bhagavantaù

:bhagavän |ädiça märgam

:gopénäthäcäryaù | ita itaù

( | -iti sarve parikrämanti tataù praviçati adhyäpayan sa çiñyaù - |)särvabhauma bhaööäcäryaù

särvabhaumaù : ’ ! - -kaù ko tra bhoù jänéta çré jagannäthasya madhyähna |dhüpaù saàvåtto na veti

gopénäthäcäryaù : ayam ayaà bhaööäcäryasyädhyäpanoparamaù | | | saàvåttaù sampraty abhyantaraà yäsyanti tat tvaritam evopasarpämi

( ) ! iti vicärya bhagavan ihaiva kñaëaà viçramitum arhati yävad aham | ( ) , ’ ägacchämi iti satvaram upasåtya bhaööäcärya ko pi mahänubhävaù’ | |sampräpto sti tad abhigamya samänéyatäm iti

särvabhaumaù : ’ ?kiyad düre saugopénäthäcäryaù : |abhyarëa eva

( - | |)särvabhauma bhaööäcärya utthäyäbhigacchati çiñyäç cänugacchanti

:nityänandaù , | aho ayam ayaà bhaööäcäryaù särvabhaumaù yad ayaà |svayam ägatas tarhi sädhéyän eva bhavati

särvabhaumaù ( ) upasåtya : | ( |)namo näräyaëäya iti praëamati

: bhagavän |kåñëe ratiù kåñëe matiù

särvabhaumaù ( ) svagatam : , | aho apürvam idam äçaàsanam tarhy ayaà |pürväçrame vaiñëavo vä bhaviñyati

( |)çiñyäù smayante

särvabhaumaù : , | ( - svämin itaù iti bhagavantam ädäya yathä sthänam | |)upaveçya svayam apy upaviçati sarve upaveçaà näöayanti

särvabhaumaù : , ?äcärya ayaà pürväçrame gauòéyo vä

: gopénäthäcäryaù ! - bhaööäcärya pürväçrame navadvépa vartino- - - nélämbara cakravartino dauhitro jagannätha miçra purandarasya tanujaù

|

särvabhaumaù ( - ) sa snehädaram : , - -aho nélämbara cakravartino hi mat- | - - - |täta satérthäù miçra purandaraç ca mat täta pädänäm atimänyaù

:gopénäthäcäryaù - - - çré jagannätha darçana saulabhyam eñäm |uddeçyam asti

särvabhaumaù : | ’ ! sarvathaiva tad bhävi kaù ko tra bhoù ähüyatäà |candaneçvaraù

( praviçya satvaraà candaneçvaro bhagavantaà praëamya pitaraà |)praëamati

särvabhaumaù : ! |candaneçvara çrépädasyänupadaà gaccha

candaneçvaraù : - |yathäjïäpayanti çré caraëäù

särvabhaumaù : , |svämin atra sthéyatäm

( |)bhagavän nityänandädibhiù saha candaneçvaram ädäya niñkräntaù

särvabhaumaù : , |äcärya sthéyatäm

( ’ - gopénäthäcäryo rdha niñkränta eva mukundaà hastenäkåñya |)pratyävåtyopaviçati

särvabhaumaù : , - - | äcärya amum älokya sneha çoka täralyaà jätam- - | nélämbara cakravarti sambandhäd ayam atéva snehäspadaà naù

| alpéyasi vayasi turéyäçramo gåhétaù katham anena kas tävad asya- |mahä väkyopadeñöä

:gopénäthäcäryaù - |keçava bhäraté

särvabhaumaù : ! - hanta katham ayaà bhäraté sampradäye pravartitavän ?vä

:gopénäthäcäryaù | |näsya tathä bähyäpekñä kevalaà tyäga evädaraù

särvabhaumaù : ?kià tävad bähyam

:gopénäthäcäryaù |sampradäyotkarñädi

särvabhaumaù : | |samécénaà nocyate äçramaujjvalyaà na bähyam

:gopénäthäcäryaù |kevalaà gauraväyeti bähyam etat

särvabhaumaù : | - gauraveëa kim aparäddham tan mayaivaà bhaëyate- - - -bhadratara sämpradäyika bhikñoù punar yoga paööaà grähayitvä vedänta

|çravaëenäyaà saàskaraëéyaù

gopénäthäcäryaù ( ) säsüyam iva : , ’ bhaööäcärya na jïäyate sya mahimä | bhavadbhiù mayä tu yad yad dåñöam asti tenänumitam ayam éçvara

|eveti

mukundaù ( ) : ! svagatam sädhu bho äcärya sädhu dagdhaà me jévitaà |nirväpitam asti bhavatä

: çiñyäù ’ ?kena pramäëeneçvaro yam iti jïätaà bhavatä

:gopénäthäcäryaù - - - - bhagavad anugraha janya jïäna viçeñeëa hy | - alaukikena pramäëena bhagavat tattvaà laukikena pramäëena pramätuà

|na çakyate alaukikatvät

:çiñyäù | |näyaà çästrärthaù anumänena na katham éçvaraù sädhyate

:gopénäthäcäryaù | éçvaras tena sädhyatäà nämä na khalu tat tattvaà sädhayituà çakyate | - - - tat tu tad anugraha janya jïänenaiva tasya

|pramäkaraëatvät

:çiñyäù - | na dåñöaà tasya pramä karaëatvam

:gopénäthäcäryaù - |puräëa väkya eva

:çiñyäù |paöhyatäm

:gopénäthäcäryaù

- -athäpi te deva padämbuja dvaya- |prasäda leçänugåhéta eva hi

jänäti tattvaà bhagavan mahimno ' || na cänya eko pi ciraà vicinvan [ . . 10.14.29] -bhä pu iti çästrädi

|vartmasu

:çiñyäù - ?tarhi çästraiù kià tad anugraho na bhavati

:gopénäthäcäryaù | ?atha kim katham anyathä vicinvann ity uktam

çiñyäù ( ) vihasya : ?tat katham etävanti dinäni våthaiva bhavatä paöhitam

:gopénäthäcäryaù - |çilpa viçeña eva tat

särvabhaumaù ( ) vihasya : - ’ | bhavati tad anugraho sti jätaù tat tattvaà tu |bhavatä jïäyata eva kiàcit kathyatäm

:gopénäthäcäryaù - - | - tat kathä viñayo na bhavati anubhava vedyam eva |bhavati ced asyänugrahas tvayi tadä bhavataivänubhävyam

çiñyäù ( ) svagataà : katham ayam asädhvasam evänena saha vyadhikaraëaà kiàcij jalpati | ’ |athavä ävutto yam iti kiïcit parihasatéva

:gopénäthäcäryaù , bhaööäcärya bhavatä yad enam éçvaram uddiçya | | kiïcid vyadhikaraëam uktam tenäsahiñëutayä kiïcin mayoktam na tävad

| atigabhérair bhavadbhir evam abhilañituà yujyate athavä naiña vä doñaù|

- yac chaktayo vadatäà vädinäà vai- - |viväda saàväda bhuvo bhavanti

-kurvanti caiñäà muhur ätma mohaà ' - || tasmai namo nanta guëäya bhümne [ . . 6.4.31]bhä pu

särvabhaumaù ( ) vihasya : , ’ |jïätaà vaiñëavo si

gopénäthäcäryaù ( - ) sa praçrayam : yady asya kåpä syät tadä tvam api |bhaviñyasi

särvabhaumaù : | -alaà pallavena bhavän gacchatu bhagavad - | - -darçanänantaraà mätå svasur äväse taveçvaraù sa gaëo väsyatäà man

- |nämnä bhagavat prasädena nimantrayitavyaç ca

:gopénäthäcäryaù |yathäjïäpayasi

särvabhaumaù : - | ( -tad aham api mädhyandina karmaëe prayämi iti sa |)çiñyo niñkräntaù

:gopénäthäcäryaù , | ( ) ! mukunda ehy ehi iti parikramya bho mukunda- - | -bhaööäcärya väg varjam adyäpi me hådayaà kåntati yadi parama

|käruëikena bhagavatä tad uddhriyate tadaiva me mano nirväti

mukundaù : ?kim açakyaà tasya bhagavataù

:gopénäthäcäryaù , - - tad ehi çré jagannätha darçanärthaà prayätaà bhagavantam anusaräva | ( |)iti niñkrämataù

:nepathye |aho adbhutam

- - - - -tuìga bhåìga yuva saìgata phullat- - - |puëòaréka vara locana lakñmi

- - - -hiìgula snapita çukla caturthé- - - - ||22||çéta dédhiti kalä dhara bimbam

,api ca- - -cäru käruëika märu ciräìgaà

- - |brahma däru mayam etad udeti’ - -ähato sya ruci kandala våndair

- - - ||23||indranéla maëi darpaëa darpaù

gopénäthäcäryaù : ! - - aye çré mukha darçanaà jätam iva yad amé | nityänandädayo mitho varëayanti

: punas tatraiva nepäthye

- - anyonyekñaëa räga raïjitatayä dvau nirnimeñekñaëau - |räjete jagataù paté ubhayato nispanda sarväìgakau

- - -däru brahmaëi léyate kim u nara brahmaitad äho nara ||24||brahmaëy eva hi léyate çiva çiva brahmaiva vä däravam

:gopénäthäcäryaù ! bhadraà bhoù bhadram eka eva bhagavän- |äsvädyäsvädaka bhävena dvidhäbhüta iva

:punas tatraiva

- -dväv eva pürëa karuëau jagad uddidhérñü

- |dväv eva locana pathaà jagato jihänau- - ’ - - -antaù stha nandatanayo ntara varti däru

||25||brahmeti kevalam iyan ubhayor hi bhedaù

:gopénäthäcäryaù - , ! ’ sädhu bhoù nityänanda deva sädhu tattvajïo si | - bhagavato gauracandrasya tan manye bhagavad darçanaà kåtvä

| - pratyävartanta eva sarve tad äväm api bhagavantaà çré jagannäthaà | ( |)dåñövä tvaritam eva punar etäv anusaräva iti niñkräntau

( - - tataù praviçati puëòarékäkña darçanänanda niùsyando bhagavän |)nityänandädayaç candaneçvaraç ca

:candaneçvaraù ! - haàho mahäntaù sampannaà yathä sukham eva - |bhavatäà bhagavad darçanam

:nityänandädayaù - |yathä manoratham eva susampannam

candaneçvaraù ( ) svagataà : aho katham asau vilambate | | -gopénäthäcäryaù kim idäném ahaà karomi na kim api nigaditaà täta

| caraëaiù manye tasmai eva sarvaà kathitam asti | tat katham ayam | ( ’ |)adyäpi näyätaù iti parito valokayati

( |)tataù praviçati tvaräà näöayan mukundena sahäcäryaù

:gopénäthäcäryaù , ’ | ehi mukunda ete mé gacchanti tad ubhayam eva | - ’ | - ’ | ( saàvåttam néläcala candro pi dåñöaù hemäcala gauro pi dåçyate iti

) , | satvaram upasåtya candaneçvara tvam ito gåhaà gaccha ataù paraà |mayaiva sarvaà samädhäsyate

:candaneçvaraù | ( yathäha bhavän iti bhagavantaà praëamya |)niñkräntaù

( |)gopénäthäcärya upasåtya devaà praëamati

bhagavän ( ) : | ( |)bahir våttià näöayitvä ehy ehi iti tam äliìgati

:gopénäthäcäryaù ! ’ | deva bhaööäcäryeëa sänucara eva nimantrito si | ( -tad ita evägacchantu iti pürvoddhiñöäväsaà präpayya bhagavataù päda

- dhävanädikaà danta dhävanävasänaà sakalam eva paricaraëaà kåtvä - - |) , bhikñottaraà sukha niviñöe sati tasmin sa vaimanasyam deva

|bhaööäcäryeëänyad api nimantritam asti

:bhagavän ?kià tat

: gopénäthäcäryaù - - sämpradäyika sannyäsinaù sakäçäd yoga paööaà |grähayitvä vedäntaà çrävayiñyati

:bhagavän ’ | | |anugåhéto smi tena bhavatu evaà kariñyämi

:mukundaù , - - - deva äcäryeëa tad avadhi tena väk sphuliìga nikareëa- | - ’ ’ |dandahyamäna hådayena sthéyate mahä prasädo pi nädya svékåto sti

:bhagavän ! ’ | äcärya bälako smi yad ayaà mäà prati snihyati tenaivedam | ?avädét katham astra düyase

: gopénäthäcäryaù ! - bhagavan çré caraëair idaà me çalyaà hådayäd | ( |)uddhriyate cet tadä jévitaà dhärayiñye iti roditi

:bhagavän | , puëòarékäkñas te manorathaà pürayiñyati dämodara |bhagavatäyaà nimantryatäm

:dämodaraù | ( |)yathäjïäpayasi iti tam ädäya niñkrämati

:bhagavän , - -jagadänandaù bhagavataù puëòarékäkñasya rajané çeña- |çayanotthäpana lélä yathä dåçyate tathä yatanéyam

( ) praviçyäcäryeëa saha : dämodaraù ! | -bhagavan yathäjïam mahä ’ |prasädena bhojito yam atraiva çiçayiñur asti

:bhagavän | ( - sädhu sädhu iti sarve priya saìkathayä muhürtän gamayanti |)

( - - |)nepathye päëi çaìkha dhvaniù

sarve ( ) : , | |sacamatkäram aho yäm açeñeva triyämä yad ayam

- - -pürdevyäù çayanotthitäv iva calat sarväìga bhüñä kvaëaù - - |kià vä deva kulasya väraëa pater udbåàhitaà båàhitam

- -äyäteti kåpänidheù kim u kåpä devyä jagat päëinäm- - - - ähväna dhvanir abhypaiti madhuraù çré päëi çaìkha dhvaniù

||26||

: bhagavän , | | tad aho avitatham eva gateyaà rajané äcärya ehi sahaiva |puëòarékäkñasya çayanotthänävakäçaà paçyäma

gopénäthäcäryaù : | ( - yathäjïäpayasi iti tat samayocitaà karma kartuà |)niñkräntaù

( ) praviçya satvaraù :kaçcit ’ ! kaù ko tra bhoù gopénäthäcäryaù kva vartate ? | ( ) — -våttaà taj jänäsi äkäçe lakñyaà baddhvä kià bravéñi äcäryaù çré

- - | , | ( kåñëa caitanya devasya nikaöe iti bhavatu tatraiva yämi iti katicit ’ ) | ( padäni gatvä puro valokya aho ayam eña äcäryo bhaviñyati ity

|)upasarpati

( |)tataù praviçaty äcäryaù

:gopénäthäcäryaù , - ’ | aho jäta präyo yaà samayaù çayanotthänasya tad |ahaà tvarayämi bhagavantam

puruñaù ( )upasåtya : , - - -äcärya bhaööäcäryo vijïäpayati çré kåñëa caitanya - devo yathä bhagavato jagannätha devasya çayyotthänaà paçyati tathä

tvayaiva saìge kåtvä yatanéyam |

:gopénäthäcäryaù | ( - - - yathäjïaà karaväëi iti çré kåñëa caitanya devaà |)tvarayitum upasarpati

( ) tataù praviçati sänucaro devaù :devaù , mukunda vilokyatäà ko vilamba |äcäryasya

: gopénäthäcäryaù ’ |eño haà bhagavantaà pratékñamäëo varte

:bhagavän - |tad agre gamyatäm

gopénäthäcäryaù ( ) tathä kåtvä : , | ( bhagavan ita itaù iti praveçaà - ) , —näöayitvä jagan mohanam äsädya deva paçya

- - - - tat käléna kaväöa väöa niviòodbhäöe vinñkrämatä- - - garbhägära gariñöha saurabha bhareëämodam abhyudvaman

|- - nidrä bhaìga bhåtälaso mukham iva vyädäya çeñe niço

||jåmbhärambham ivätanoti sa imaà präsäda eña prabhoù27||

| , |api ca deva äçcaryam äçcaryam

- - -doñäbhäva ghanändhakära gahane gambhéra gambhérikä |kukñau talpata utthitasya jayato lakñamépater locane- kälindé salilodare vijayiné vätena ghürëäyite

- - - ||28||pronmatta bhramarävaléòha jaöhare sat puëòaréke iva

( - - |)bhagavän garuòa stambhasya paçcäd avasthäya sa spåhaà paçyati

:mukundaù , —äcärya paçya paçya

kñaëät pradépävalayaù samantäd |gambhérikäyäù kuhare jvalantyaù -vilocanotsäribhir asra pürair

- - ||29||nyag bhüta bhäso likhitä iväsan

: gopénäthäcäryaù —paçya paçya

- anuvadana prakñälanam- - |abhyaìga snäna bhüñaëädyam atha

- - anubäla bhoga lélä- - - ||30||hari vallabha bhoga eña tat paçcät

- |dåçyatäm adhunä prätar dhüpäkhyaù püjä viçeñaù

( - |)bhagavän änanda stimita eva sapulakäsraà paçyaty eva

: gopénäthäcäryaù ! | bho bho jagadänandädayaù paçyata paçyata- - prätar dhüpasya prasädännaà kiyad aïjalau kåtvä kaçcin mäläà ca karayoù

| -krövä kaçcid yugapad eva samägacchataù kim etau mahäprabhave çré- | | -kåñëa caitanyäya däsyataù kena vä preritäv etau atha vä çré

|jagannäthenaiva

( - - | praviçya pärñadau çré kåñëa caitanyam upasarpataù bhagavän | | upasåtya mürdhänam avanamayati eko mäläà prayacchati bhagavän’ | | bahirväso ïcalaà prasärayati aparaù prasädännaà prayacchati - - bhagavän aïcale kåtvä çré jagannäthaà praëamyaiva siàhavat tvarita gatir |)niñkräntaù

:sarve , ? ? aho kim idam katham akasmäd eva devo niñkräntaù tad | | ( ägacchanta kväyaà gacchati vilokayäma iti purän niñkramya katicit

) , - |padäni gatvä purato vilokya aho bhagavän svaäväsa vartma tyaktavän

gopénäthäcäryaù ( )nibhälya : ! aye dämodarädayaù särvabhaumälayaà |prati devaù prasthitavän

:ubhau - | ( |)yathä rucitaà bhavate iti niñkräntau

:gopénäthäcäryaù , - ehi mukunda särvabhaumasya dvitéya kakñäyäà | ( ’ ) , - tiñöhäva iti tathä kåtvä puro valokya aye etau särvabhauma bhåtyau

- | |sa vismayam ita evopasarpataù tad apavärya tiñöhäva

( | |)iti dväropänte tiñöhataù tataù praviçato bhåtyau

:ekaù ! | ale ese saëëäsé kaàpi mohaëamantaà jäëädi jado bhaööäcälie | [imiëä gahaggatthe bia kide ! -are eña sannyäsé kam api mohana mantraà | ’ - |jänäti yato bhaööäcäryo nena graha grastha iva kåtaù ]

:anyaù ? [ale kélise kide , ?are kédåçaù kåtaù ]

:prathamaù , ? ale ëa jäëäsi sejjäe aëutthide jjeba bhaööäcälie ese a - | — ahmädo saaëaghara duäle gade tado bahueëa kahiam bhaööäcälia

! | | bhaööäcälia utthehi utthehi se saëëäsé äado tti tado dhasmasia | bhaööäcälie utthia imassa calaëe paòie tado imiëä jahaëëähassa

| pasäabhattaà hatthe dadua bhuìkñva tti gadidavanto tado ahmäëaà - - ésale ummatte bia akia vicäle takkhaëa metteëa taà bhattaà giliavante- - - | akida siëäëe jjeba akiaà muha pakkhälaëe jjeba giliüëa ummatte bia{ } - - - - - - kaëöa i da saalaìge ëaaëa jala tthimida vasaëe ghagghala kaëöha sadde

- - - | avahmäla loa vivase bia bhavia mahé dale laëöhadi kià hubissadi ëa |äëehma

[ , ? ’ ’ are na jänäsi çayyäto nutthite eva bhaööäcärye sati eño kasmäc- - | — chayana gåha dväre gataù tato baöukena kathitam bhaööäcärya

! ! | bhaööäcärya uttiñöha uttiñöha sa sannyäsé ägata iti tato dhasmasiti | ’ çabdaà kåtvä bhaööäcärya utthäya asya caraëe patitaù tato nena

- | jagannäthasya prasäda bhaktaà haste kåtvä bhuìkñveti gaditavän tadä - - - - asmäkam éça unmatta iva akåta vicäras tat kñaëa mätreëa tad bhaktaà

- - - gilitavän akåta snäna eva akåta mukha prakñälana eva gilitvä unmatta iva- - - - - -kaëöakita sarväìgo nayana jala stimita vasano gharghara kaëöha

’ - - - | çabdo pasmära roga vivaça iva bhütvä mahé tale luöhati kià bhaviñyati |na jänémaù ]

gopénäthäcäryaù ( ) äkarëya : , |mukunda çrutam

:mukundaù |tavänutäpenaiva devenedam adhyavasitam

:bhåtyau ! | [äaccha aho gopéëähäcäliaà maggema , ägaccha aho gopénäthäcäryaà märgayäva |] ( |)iti niñkräntau

:gopénäthäcäryaù ! bhadraà bhoù bhadram yadäbhyäm ahaà na, - | ( dåñöaù tad itaù sthitvä dämodara jagadänandau pratipälayäva iti tathä |)kurutaù

( |)tataù praviçati vismayaà näöayan dämodaraù

:dämodaraù

- - vinä väréà baddho vana mada karéndro bhagavatä - - |vinä sekaà sveñäà çamita iva håt täpa dahanaù

- -yadåcchä yogena vyaraci yad idaà paëòita pateù ’ ||31||kaöhoraà vajräd apy amåtam iva ceto sya sarasam

gopénäthäcäryaù ( ) upasåtya : , ?dämodara kià tat

:dämodaraù | | -asti rahasyam kathayiñyämaù kintu mayä bhavad | artham ita ägatam dväräntareëa niñkramya labdhäväsaà bhagavantam

|anusaräma

( |)iti trayaù katicit padäni parikrämanti

( : dämodaraù |)vinä väréà ity ädi paöhitvä sarvam eva kathayati

gopénäthäcäryaù : çrutam eva sarvaà mithaù kathayatos tad bhåtyayoù | pramukhataù

: dämodaraù | tavaiva prasädäd idaà tasya saubhägyam tad ehi çéghram| - | ’ bhagavat samépam anusaräma yad ayaà bhaööäcäryo pi kåtähnikas

- | - taträgata präya eva idäném asyäçayo gamyaù tad idänéà väk prayoga | ( |)eva näbhüt iti parikrämanti

( - tataù praviçati kåtäsana parigraho bhagavän nityänando jagadänandaç ca |)

:bhagavän ! ?jagadänanda kväsau gopénäthäcäryaù

:jagadänandaù - ayam ayaà dämodara mukundäbhyäà tvaramäëa |äcäryaù

gopénäthäcäryaù ( ) upasåtya : - !jayati jayati parama käruëikaù

:jagadänandaù , - - |aho katham ayam açruta pürvas te vyähära viläsaù

:gopénäthäcäryaù | ( sa khalu bhagavatäm eva vedyaù ity upasåtya |)praëamati

:nepathye ! - |svämin näyaà panthäù çré jagannäthälayopasarpaëäya

bhagavän ( ) : ! ?äkarëya jïäyatäm äcärya kim etat

gopénäthäcäryaù ( ) nepathyäbhimukham avalokya : | jïätaà jïätam ayam - -ayaà bhaööäcäryaù çré jagannätham adåñövaiva bhagavac

|caraëopasarpaëärtham ägacchati

: dämodaraù |puraiva jïätam asti

( - | iti sarve tan mukham ékñamäëäs tiñöhanti - |)tataù praviçati vismayotphulla manäù särvabhaumaù

särvabhaumaù ( ) svagatam : , | aho avitatham eväha gopénäthäcäryaù | ( asmäkam api ceto yadédåçam ajani tad ayam éçvara eva iti sotkaëöhaà

|) , - - | parikramya aho idam asman mätå ñvasuù puram tad yävat praviçämi| ( |)iti praveçaà näöayati

( |)äcärya utthäyäbhigacchati

särvabhaumaù ( ’ ) agre valokya : , |äcärya kià kurvanti sväminaù

äcäryaù : |ita ita ägacchantu bhavantaù

särvabhaumaù ( upasåtya bhagavantaà daëòavat praëamyäïjalià) baddhvä :

- - - -nänä lélä rasa vaçatayä kurvato loka léläà’ - - |säkñätkäre pi ca bhagavato naiva tat tattva bodhaù

-jïätuà çaknoty ahaha na pumän darçanät sparça ratnaà - ||32||yävat sparçäj janayatitaräà loha mätraà na hema

—api ca- - svajana hådaya sadmä nätha padmädhinätho

- |bhuvi carasi yaténdra cchadmanä padmanäbhaù - katham iha paçu kalpäs tväm analpänubhävaà

||33||prakaöam anubhavämo hanta vämo vidhir naù

bhagavän ( ) : , - - karëau pidhäya bhaööäcärya bhavad vätsalya pätram | | ( ) , eväsmi tat kim idam ucyate svagatam aho idäném asyäçayaù

| ( ) parékñaëéyaù prakäçam haàho mahäçaya nirucyatäà kas tävac |chästrärthaù

bhaööäcäryaù ( ) aïjalià baddhvä : !bhagavan

- - -çästraà nänä matam api tathä kalpitaà sva sva rucyä |no cet teñäà katham iva mithaù khaëòane paëòitatvam

- tatroddeçyaà kim api paramaà bhakti yogo murärer

’ ||34||niñkämo yaù sa hi bhagavato nugraheëaiva labhyaù

—api ca vedäù puräëäni ca bhärataà ca

|tanträëi manträ api sarva eva brahmaiva vastu pratipädayanti

’ ||35||tattve sya bibhrämyati sarva eva

—yataù - yasmin båhat tattväd atha båàhaëatvän

|mukhyärthavattve saviçeñatäyäm ye nirviçeñatvam udérayanti ||36||te naiva tat sädhayituà samarthäù

tathä hi -häyaçérña païcarätre—

yä yä çrutir jalpati nirviçeñaà - |sä säbhidhatte sa viçeñam eva

- vicära yoge sati hantu täsäà - ||37||präyo baléyaù sa viçeñam eva

—tathä hi | änandäd dhy eva khalv imäni bhütäni jäyante änandenaiva | jätäni jévanti änandaà prayanty abhisaàviçanti - ity ädi kathä çrutyä

- - - | —apädäna karaëa karmädi kärakatvena viçeñavattväpateù evaà yato vä imäni bhütäni jäyante , ity ädi kathä sa aikñata , ity ädau ’ so kämayata ity

, ädau ca , ékñaëaà paryälocanam kämaù saìkalpaù ity äbhyäm api | viçeñavattvän na tävan nirviçeñatvam upapannaà bhavati äyäte ca

| - viçeñe rüpasyäpi viçeñäd äyätatvam na tu tad rüpaà präkåtaà | ’ jyotiçcaraëäbhidhänäd iti jyotiño präkåtatvaà yathä sädhyate tathä tasya

| - | rüpasyäpéti kevala nirviçeñatve çünyavädävasaraù prasajyeta tena- brahma çabdo mukhya eva mukhyatvena bhagavän brahmety avaçiñöam

| —tathä hi

- |vadanti tat tattva vidas tattvaà yaj jïänam advayam ||brahmeti paramätmeti bhagavän iti çabdyate [ . . 1.2.11]bhä pu

- - - - ’ sva pakña rakñaëa graha grahiläs tu mukhyärthäbhäväbhäve pi lakñaëayä , nirüpayitum açakyam api nirviçeñatvaà ye pratipädayanti teñäà

- | —durägraha mätram vastutas tu

- |änando dvividhaù proktä mürtämürta prabhedataù ’ ||amürtasyäçryo mürto mürtänando cyuto mataù

- |amürtaù paramätmä ca jïäna rüpaç ca nirguëaù- ||sva svarüpaç ca küöastho brahma ceti satäà matam

- - |amürta mürtayor bhedo nästi tattva vicärataù - - || bhedas tu kalpito vedair maëi tat tejasor iva iti -häyaçérña

païcarätram |

tathä -kapila païcarätre’ - —pi agastyaà prati kapila väkyam

|dve brahmaëé tu vijïeye mürtaà cämürtam eva ca- ’ ||mürtämürta svarüpo yaà dhyeyo näräyaëo vibhuù |iti

- - | -païcarätra trika matam eva nirmatsaram kevalaà nirviçeña - -brahmavädinas tu amürtänandam eva brahmeti nirüpayantaù sva väsanä

, päruñyam eva prakaöayanti na tu te niviçeñatvaà sthäpayituà çaknuvanti|

- - päïcarätrika mata svékäre tu änandaà brahmaëo rüpaà [ . . 6.2.1], chä u ekam evädvitéyaà brahma , ity ädi ca sidhyati rüpavattvena mürtatvam - -maëi tat

tejasäv iva | -ity uktenädvitéyatvam tena bhagavän eva brahmeti sarva- | - -çästra matam väsanä vaiçiñöyäd eva mürtänande bhagavati lélä

| vigraham iti manvänä amürtänandam eva brahmeti kecid ähuù - | - | -päïcarätrikäs tv avigéta çiñöäù bhagavad upäsakatvät tena tad

| —äcaritenaiva vedärthä anuméyante tathä ca

- -çäkhäù sahasra nigama drumasya- |pratyakña siddho na samagra eñaù

- - -puräëa väkyair avigéta çiñöä ’ ||42||cäraiç ca tasyävayavo numeyaù

- | —tatra puräëa vacanäni yathä - yan mitraà paramänandaà pürëaà brahmasanätanam [ . . 10.14.31] | | bhä pu ity ädi pürëaà rüpatvena nirviçeñaà tu

| | | brahma apürëam nérüpam ity arthaù çiñöäs tu sättvatäù teñäà—matam - - väsudeva parä devatä väsudeva parät paramätmanaù saìkarñaëo

jévaù | , | ity ädi jévayati jévaà karotéti jévaù na tu svayaà jévaù sa cätmä— - - çabda brahma para brahma mamobhe çäçvaté tanü [ . . 6.16.51] bhä pu iti

- | - | tad ukteù tasmäd eva jéva såñöir ity arthaù ato mürtänanda eva kåñëa |iti çästrärthaù

:bhagavän | - |sädhu sädhu tad idänéà puëòarékäkña darçanäya sädhaya

:bhaööäcäryaù | ( - yathäjïäpayati devaù iti dämodara jagadänandau |)gåhétvä niñkräntaù

:mukundaù ?katham ayam etau gåhétvä gataù

:gopénäthäcäryaù | | asti nigüòham kintu deva sa eväyaà bhaööäcäryaù |

: bhagavän |mahäbhägavatasya bhavataù saìgäd anyathaiva jätaù

gopénäthäcäryaù ( )vihasya : | evam eva 73

( ’ - |)tataù praviçato paöékñepeëa dämodara jagadänandau

- : dämodara jagadänandau ! - deva bhaööäcäryeëa padya dvayaà - - |bhaikñyam annaà ca bhagavaj jagannätha bhuktävaçiñöaà prahitam asti

:bhagavän ’ |anugåhéto smi

:mukundaù - | ( - padya dvayaà paçyämi iti tat karät patrikäm ädäya |)svagataà väcayati

- - - - -vairägya vidyä nija bhakti yoga

|çikñärtham ekaù puruñaù puräëaù- - - -çré kåñëa caitanya çaréra dhäré

||43||kåpämbudhir yas tam ahaà prapadye

- kälän nañöaà bhakti yogaà nijaà yaù - - |präduñkartuà kåñëa caitanya nämä

ävirbhütas tasya padäravinde -gäòhaà gäòhaà léyate citta bhåìgaù ||44||

( - | iti väcayitvä bhittau vilikhya deva haste dadäti bhagavän älokya |)vidärayati

gopénäthäcäryaù : | - deva madhyähno jätaù tad uttara karaëéyäya -sajjébhavantu çré caraëäù |

sarve : | ( |) evam eva iti niñkräntäù 74

’ iti särvabhaumänugraho näma ñañöho ìkaù||6||

(7)

saptamo’ìkaù

térthäöanaù

(tataù praviçati särvabhaumaù |)

särvabhaumaù : aho, katham adyäsamaya eva gajapatinä samähüto’smi | tad ucitam upasarpitum | (ity upasarpati |)

(tataù praviçati räjä, abhitaç ca pariväraù |)

räjä : kaù ko’tra bhoù ? samähüyatäà bhaööäcäryaù |

(upasåtya) bhaööäcäryaù : eño’ham anähvänenaivägataù |

räjä (praëamya) : idam äsanam | äsyatäm | (bhaööäcärya äçiñaà prayujyäsanam adhyäste |) bhaööäcärya, çrutaà mayä ko’pi mahä-prabhävaù parama-käruëiko yaténdraù samprati gauòäd ägato’sti |

bhaööäcäryaù : atha kim |

räjä : kathaà mayä tasya caraëa-vandanaà kriyate |

bhaööäcäryaù : idaà tv atidurghaöam | virala-pracäräëäà teñäà niñkiïcanenaiva darçanaà labhyate | taträpi dina-katipayäny adya dakñiëasyäà diçi calitäù santi |

räjä : kim iti jagannätha-mahäprabhoù samépaà vihäya calitavantaù ?

bhaööäcäryaù : térthékurvanti térthäni sväntaùsthena gadä-bhåtä [bhä.pu. 1.13.10] iti sämänyänäm eva mahatäm ayaà nisargaù | ayaà tu bhagavän eva svayam |

räjä (sa-vismayam): bhaööäcärya ! bhavantaç ced idaà bruvanti tat satyam evaitat | tadä kim iti yatna-puraùsaraà bhavatätra närakñi ?

bhaööäcäryaù : mahäräja !

brahmädayo loka-pälä yad-bhrü-bhaìga-taraìgiëaù |vinä sva-karuëä-devéà päratantryaà na so’rhati ||1||

tathäpi, kati na vihitaà stotraà käkuù katéha na kalpitäkati na racitaà präëa-tyägädikaà bhaya-darçanam |kati na ruditaà dhåtvä pädau tathäpi sa jagmivänprakåti-mahatäà tulyau syätäm anugraha-nigrahau ||2||

räjä (sotkaëöham) : punar aträgamiñyanti ?

bhaööäcäryaù : atha kim | saìginas tv atra vartante |

räjä : katham ekäké calitaù ?

bhaööäcäryaù : tädåçaù katham ekäké ? tathäpi mayä samécénä vipräù saìge niyuktäù santi |

räjä : kiyad düraà tävat ?

bhaööäcäryaù : godävaréà yävat te yäsyanti | bhagaväàs tu setubandha-paryantaà gamiñyatéty anuméyate |

räjä : brähmaëäs tävad düraà kim u na preñitäù ?

bhaööäcäryaù : tasyänanumateù | godävaré-paryantaà tu rämänandänurodhät teñäà saìgo’ìgékåtaù |

räjä : kas tävat tasyänurodhaù ?

bhaööäcäryaù : gantavyam iti niçcaye kåte mayoktaà godävaré-tére rämänando vartate | so’vaçyam evänugrähyaù |

räjä : kathaà tasyedaà saubhägyam ?

bhaööäcäryaù : mahäräja ! sa khalu sahaja-vaiñëavo bhavati | pürvam ayam asmäkam upahäsa-pätram äsét | samprati bhagavad-anugrahe jäte tan-mahimajïatä no jätä |

räjä : çruto’sti mayä tvayi yädåécas tasyänugraho jätaù |

bhaööäcäryaù : bhagavat-prabhävo hi svataù-prakäçé |

(praviçya) dauvärikaù : bhaööäcärya ! bhavat-preñitä viprä godävaréto nivartitä bhavantaà pratékñante |

bhaööäcäryaù : utkaëöhate räjä | praveçyantäm ihaiva |

dauvärikaù: yathäjïäpayasi | (iti punas tän ädäya praviçati |)

bhaööäcäryaù : aho ägacchatägacchata |

(viprä upasåtya räjänam äçérbhir abhyarcya särvabhaumaà praëamanti |)

räjä : upaviçyämülaà kathayata | (sarve upaviçanti |)

bhaööäcäryaù : ekatama eva kathayatu |

ekaù : itas tävad älälanätha-devam avalokya stutvä mahä-matta-karéndravad anaékuça-kuçala-gati-kuçalas tvarayä rayätiçayiar apy asmäbhir anugantuà duùçakaü çakalam iva sumeror audécyena prabalatara-marutä vibhajya calitaà niravadhi bhagavan-näma-saìkértana-vikasvara-para-bhägädharékåta-dhärädhara-dhoraëi-dhéra-dhvanir adhvani bataika-mano’bhivékñyamäëo janair laghéyasä kälenaiva kürma-kñetram uttérëavän |

särvabhaumaù : etad abhyantare bhikñä näbhüt ?

vipraù : näbhüd eva |

bhaööäcäryaù : bhavadbhiù kià kåtam ?

vipraù : asmäbhis tu yathä-läbhaà kiïcid açitvä dåçyamäna eväyam anugamyate | tatas tatraiva kürma-kñetre kürma-devaà praëamya stutvä kürma-nämno dvija-varasya gåham uttérëavän | samanantaraà tenaiva nimantritaù kåta-bhikñaç ca yad anyat kåtavän, tad atyadbhutam |

bhaööäcäryaù : kià tat ?

vipraù : tatraiva kaçcid väsudeva-nämä vipro galat-kuñöhaù kuñöha-kåmi-nikara-karambita-bahala-rudhira-rasä-püja-klinna-sarväìgaù kadäcit panépatyamänän kåmén utthäpya tatraiva niveçayann anudvigne bhagavan-magna-manä iva kenäpy akathito’pi svayam eva bhagavatäpräpi | anataram avilambenaiva cira-käla-labdha-parama-suhåd iva gäòhataram äyatäbhyäà bhujäbhyäm ayaà tathävidha eva paryarambhi | samanataraà tena vipreëa—

kvähaà daridraù päpéyän kva kåñëaù çré-niketanaù |brahma-bandhur iti smähaà bähubhyäà parirambhitaù ||3|| (bhä.pu. 10.81.16)

iti paöhann eva sadyo’tidyoti-prakåti-sundaräìgaù samajani | tad anu punas tenoktam—bhagavan ! katham ayam édåço me nigrahaù kåtaù ? tathävidhena mayä ämayävinä vinä duùkhaà nirudvegena sthitam | samprati sampratipadyamäna-mänatayä sarvä eva mano-våttaya uttiñöheyuù | bhagavatoktam—brahman ! na punas te bhagavad-anusmaraëam antareëa manaso bähya-vyäpärä bhaviñyanti | tad alam udvegeneti |

räjä : bhaööäcärya ! satyam eväyam éçvaraù | anyatedåk-karuëä jévasya na ghaöate kuñöha-häritvaà tu yogéndrasyäpi saìgacchate |

särvabhaumaù : tatas tataù ?

vipraù : tataç ca nåsiàha-kñetram upagamyägamyänubhävo bhagavantaà nåsiàhaà dåñövä stutvä praëamya prakñiëékåtya pratasthe |

käïcanäcala-maréci-vécibhir gaurayan kim api dakñiëäà diçam |darçanena karuëä-taraìgiëädrävayan jana-manäàsi sarvataù ||4||

api ca,kåñëa kåñëa jaya kåñëa kåñëa hekåñëa kåñëa jaya kåñëa kåñëa he |kåñëa kåñëa jaya kåñëa kåñëa hekåñëa kåñëa jaya kåñëa pähi naù ||5||

ittham ambuda-vikasvara-svara-snigdha-mugdha-vacanämåta-dravaiù |hlädayan çrutimatäà çruti-dvayaàcittam apy apaharan sa jagmivän ||6||

särvabhaumaù : satyam evättha | tasyaivam eva prakåtiù |

vipraù : tato godävaré-téram äsädya vihita-viçräme jagaj-jana-mano’bhiräme vihita-viçräme jagaj-jana-mohano’bhiräme nirupama-kåpäräme prema-saubhagavati kanaka-ketakopavana iva parimalämodita-dig-valaye sakala-guëa-nilaye svayaà prakäçikayä tat-prathayä ko’yaà ko’yam iti kåta-samühaù samühaù kñauëi-suräëäà tatra militavän nimantritaç ca kenäpi samanataram ananta-rahasye sarvataù saïcarati jana-caya-çravaëa-känte tad-udante manträkåñöa iva graha-gåhéta iva vismaya-camatkära-vikära-visaàñöhula iva rämänanda-räyaù samupeyivän | 11

räjä : rämänanda ! dhanyo’si dhanyo’si | yasya te nayana-viñayébhütäs te caraëäù |

vipraù : samanantaram ägatyaiva caraëa-kamala-parisare sa vevéyamänäçru nipatati sma svayam eva | aye tvam eva rämänando’séti bhagavato sänugraham ukte atha kim iti ca pratyüce | tad anuy bhagavatäpi särvabhaumänurodhena bhavad-älokanam abhéñöaà mameti mayätra kñaëam avasthitam | tat suvihitam eva vihitaà bhavatä, yat svayam eva samupasede | tad ucyatäà kiïcid ity abhäëi | tato yadyapi rämänando hi ko’yaà kià-nämä kià-mahimä kim-äçayaù kià-tattva iti kim api bhagavad-viñayaka-jïäna-viçeñänabhijïas tathäpi cira-käla-kalita-satata-sakhya-sukha-subhagambhävuko bhävuka iva niùsädhvasa eva kim api paöhitum upacakrame—

mano yadi na nirjitaà kim amunä tapasyädinäkathaà sa manaso jayo yadi na cintyate mädhavaù |kim asya ca vicintanaà yadi na hanta ceto-dravaùsa vä katham aho bhaved yadi na väsanä-kñälanam ||7|| 12

bhagavän: bähyam etat | kä vidyä ?

rämänandaù: hari-bhaktir eva, na punar vedädi-niñëätatä |

bhagavän: kértiù kä ?

rämänandaù: bhagavat-paro’yam iti yä khyätir na dänädijä |

bhagavän: kä çréù?

rämänandaù: tat-priyatä na vai dhana-jana-grämädi-bhüyiñöhatä |

bhagavän: kià duùkham ?

rämänandaù: bhagavat-priyasya viraho no håd-vraëädi-vyathä |

bhagavän: bhadram | ke muktäù ?

rämänandaù:

prayäsattir hari-caraëayoù sänuräge na räge prétiù premätiçayini harer bhakti-yoge na yoge |ästhä tasya praëaya-rabhasasyopadehe na dehe yeñäà te hi prakåti-sarasä hanta muktä na muktäù ||9||

bhagavän : bhavatu |

kià geyaà ? vraja-keli-karma kim iha çreyaù ? satäà saìgatiùkià smartavyam ? aghäri-näma kim anudhyeyaà ? muräreù padam |kva stheyam ? vraja eva kià çravaëayor änandi ? våndävana-kréòaikä kim upäsyam ? atra mahasé çré-kåñëa-rädhäbhidhe ||10||

bhagavän: bhadram | ucyatäm ucyatäm |

rämänandaù: (sva-gatam) itaù paraà kià vaktavyam ? praçnänurüpam uditam eva | adhunä yad vaktavyaà tenäsya sukhaà bhavati na veti na jänämi | (iti kñaëam abhicintya prakäçam)—

nirväëa-nimba-phalam eva rasänabhijïäçcuñantu näma rasa-tattva-vido vayaà tu |çyämämåtaà madana-manthara-gopa-rämä-neträïjalé-culukitävasitaà pibämaù ||11|| 14

bhagavän: punar anyad ucyatäm | samänarthakam etat |

rämänandaù: itaù paraà pratipädyam eva nästi | kim anyad vaktavyam ? (itaù manasi vicärya prakäçam)—

léòhän eva pathaç cakora-yuvaté-yüthena yäù kurvatesadyaù späöikayanti ratna-ghaöitäà yäù päda-péöhävalém |yäù prakñälita-måñöayor jala-lava-prasyanda-çaìkäkåtastäù kåñëasya padäbjayor nakha-maëi-jyotsnäç ciraà päntu vaù ||12||

bhagavän: kävyam evaitat | punar ucyatam |

rämänandaù: (kñaëaà vicintya)—

çré-vatsasya ca kaustubhasya ca ramä-devyäç ca garhäkarorädhä-päda-saroja-yävaka-raso vakñaù-sthala-stho hareù |bälärka-dyuti-maëòaléva timiraiç chadena vandékåtäkälindyäù payaséva péva-vikacaà çoëotpalaà pätu naù ||13||

bhagavän: idam api tathä |

rämänandaù: (caraëau dhåtvä)--

sakhi na sa ramaëo nähaà ramaëéti bhidävayor äste |prema-rasenobhaya-mana iva madano niñpipeña balät ||14||

athavä,ahaà käntä käntäs tvam iti na tadänéà matir abhünmano-våttir luptä tvam aham iti nau dhér api hatä |bhavän bhartä bhäryäham iti yad idänéà vyavasitistathäpi präëänäà sthitir iti vicitraà kim aparam ||15||

särvabhaumaù : tato bhagavatä kim uditam ?

vipraù : tadä yad avalokitaà tad äkalaya—

dhåta-kñaëa iva bhogé gäruòéyasya gänaàtad-uditam atiratyäkarëayan sävadhänam |vyadhikaraëatayä vänanda-vaivaçyato väprabhur atha kara-padmenäsyäpy adhatta ||16||

räjä : bhaööäcärya ! ko’yaà sandarbhaù ?

bhagavän : mahäräja ! nirupädhi hi prema kathaïcid apy upädhià na sahata iti pürvärdhe bhagavatoù kåñëa-rädhayor anupadhi-prema çrutvä tad eva puruñärthékåtam | bhagavato mukha-pidhänaà cäsya tad-rahasyatva-prakäçakam |

vipraù : tadä cikura-kaläpaà dvidhä kåtvä tenaiva tac-caraëa-yugaà veñöayitvä nipatya gaditam—

mahä-rasika-çekharaù sarasa-näöya-lélä-guruùsa eva hådayeçvaras tvam asi me kim u tväà stumaù |tavaitad api sähajaà vividha-bhümikäsvékåtir

na tena yati-bhümikä bhavati no’tivismäpané ||17||

(iti ciraà caraëa-kamalaà dhåtvä rudann äsét | madhye madhye kiïcid gadati ca |

äkasmiko na vidhinä nidhir abhyanäyibhagnaù kim indur amåtasya yad eña pätaù |änanda-bhüruha-phalaà suvipac-caréëaàdåñöaà yad eva tava deva padäravindam ||18||

bhagavan, yathaivädya mayä svapne dåñöaà tathaiva säkñäd api | (iti punar api pädau dhåtvä roditi | bhagavän gäòhaà pariñvajate |) ataù paraà nimantrayitvä, vipra-vareëa samägatya, deva aparähëo jätaù ity ukto bhagavän mädhyandina-karmaëe calitavän | vayam api tac-caraëäravindaà praëamya tad ahar eva pratyäjigamiñavaù smaù |

särvabhaumaù : tad adhunä viçrämyatäà bhavadbhiù |

vipraù : yathäjïäpayati bhavän |

(räjä päritoñikaà dadäti | vipräù sädaram ädäya niñkräntäù | tataù praviçati dauvärikaù |)

dauvärikaù : deva ! karëäöa-patinä mahäräjena preñitam upäyanam ädäya tad-amätyo malla-bhaööa-nämä paëòita-räjo dväram adhyaste |

särvabhaumaù : jïäyate’sau mahä-paëòito bhavati |

räjä : praveçyatäm |

dauvärikaù : yathäjïäpayati devaù | (iti niñkramya tam ädäya praviçati |)

särvabhaumaù : ägacchantu bhaööäù | (ity utthänaà näöayati |)

(räjänam äçérbhir abhyarcya) malla-bhaööaù : bhaööäcärya ! kim idaà kriyate ? nähaà taväbhyutthänéyaù | athavä—

sadaiva tuìgaù kila käïcanäcalaù sadaiva gambhératamäù payodharäù | sadaiva dhérä vinayaika-bhüñaëälakñméù prakåtyaiva janaiù saméyate ||19||

räjä : idam äsanam |

malla-bhaööaù : yathäjïäm upaviçämi | (ity upaviçati |)

räjä : api kuçalaà karëäöa-pateù |

malla-bhaööaù : yasya bhavad-vidhäù suhådas tasya satatam eva tat | kintu sämpratam adhikam api |

räjä : kédåçaà tat ?

malla-bhaööaù : mahäräja !

etasmäj jana-padataù satértha-yäträ-vyäjena druta-kanaka-dyutir yaténdraù |ko’py eko yad-avadhi hanta dakñiëäçätsampräptas tad-avadhi so’pi nirvåtätmä ||20||

särvabhaumaù (sotkaëöham) : bhaööäù ! kathayantu kathayantu |

räjä : ?katham iva

-malla bhaööaù : -yathottaram eva dakñiëasyäà diçi kiyantaù karma - , , niñöhäù katicid eva jïäna niñöhäù vikalä eva sätvatäù pracurataräù

| - -päçupatäù pracuratamäù päñaëòinaù tena teñäm anyonya väda - - - visaàñöhulänäm uccävaca nirvacana cäturya dhüryäëäà prasaìgena

| präyaçaù bahulodvega eva no mahépälaù 21

räjä : tatas ?tataù

-malla bhaööaù : - - - tata äkasmika praveça mätreëaiva tasya yati pater diçi - - - vidiçi sänanda camatkäraà samüòheñv äbäla våddha taruëeñu lokeñu

- - - didåkñayopanateñu ca paëòita maëòaleñv api parama nayana subhagayä- vapur lakñmyaiva prakaöékåtaà mahimänam anubhüya vinopadeçenäpi - - - - -karhy eva syäma iti tat käla samuditara väsanä viçeñeëa jäta

, - - - - - pulakäçravaù sarva eva sva sva mata pracyävena tat patha praviñöä | - ’ - -babhüvuù tasya parasparäçravaëena labdha paramänando sman nara

- - - - loka pälas tad viçeña caritam avagantuà güòha veçena brähmaëän -prahitya yävat setubandhaà tataù pratyägamanävadhi ca tasyälaukika

- - - - - - carita camatkäraà tat tan mukhäd anubhavan bhava dava dahana jväläm | eva vismåtavän 22

räjä : , ’ |amätya dhanyo sau yuñmadéyo mahépälaù

särvabhaumaù : , |kià kià çrutaà kiïcit kathyatäm

räjä : , |amätya kathyatäm

-malla bhaööaù : - - - -ekasminn ahani nija sudhäveçena vigalad vilocana jala- - - - - sakala dhauta kala dhauta çaréraà romäïca saïcayena

- - - -mukuläkuläyamäna kadamba bhüruhäkäraà bhagnavan näma saìkértana- - -sagadgada svaräm svaraàhasä svänanda vaivaçyena vartma

’ - paricayäbhävato pi yathä vartmaiva calantaà bhagavantm älokya— ’ - -päñaëòino vaiñëavo yaà bhavati bhikñur bhagavat prasäda nämnaivedaà , - - grahéñyati tad etan namenam äçayämaù iti çva bhojana yogyam — ! -açucitaram annaà sthälyäà nidhäya purato gatvä svämin bhagavat

’ | prasädam imaà gåhäëa iti çrävayitvä samucire cireëa bhagavän’ - - - sarvajïo pi bhagavat prasäda nämnä tat tyägam asahamäna eva päëau - | gåhétvä tat sahitam eva päëim udyamya calitavän samanantaram eva - - - -mahatä kenäpi vihagena caïcu puöe kåtvä tad annaà bhagavat kara

| talataù samädäya uòòénam 23

särvabhaumaù : |aho mohasya mahimaiñäm

- |yan mäyayä müòha dhiyo bhramanti bhuvaneçvaräù ||20||tam apéha bhramayituà kñudräëäm ayam udyamaù

-malla bhaööaù : - - anye dyur anyatra kuträpi brähmaëa gåhe -yadåcchayopagatas taà brähmaëaà kevalaà räma räma rämeti näma

- - | - mätra japa paräyaëaà dåñövä gatavän pratyägamana samaye punas tam älokayituà tatraiva samuttérëas tam eva kåñëa kåñëa kåñëety evaà

— ! - japantaà dåñövä påñöavän brähmaëa kathaà gamana samaye räma , räma rämety evaà japan bhavän äloki adhunä kåñëa kåñëa kåñëety evaà

| | — ! japann älokyate tat kathayäsya tattvam iti tadä sa üce bhagavan ’ - - - -tavaiva prabhävo yaà yataù çaiçavävadhi räma näma mätra japa

’ - - paräyaëo haà bhagavad darçana mätreëa kåñëa kåñëa kåñëety eva me | vadanän niùsarati baläd apy aham etan nivarayituà na çaknométi tavaiva

- ’ , | darçana doño yaà na mama iti 25

räjä : , ’ ?bhaööäcärya ko tra sandarbhaù

bhaööäcäryaù : ! ,mahäräja yadyapi samänärtham ubhayam eva

ramante yogino’nante saty änanda-cid-ätmani |iti räma-padenäsau paraà brahmäbhidhéyate ||22||

yathä— - | kåñir bhü väcakaù çabdo ëaç ca nirvåtiväcakaù ||23||tayor aikyaà paraà brahma kåñëa ity abhidhéyate

- , iti para brahmärthatvaà samänam eva tathäpi ratimatäà räma ity ukte- | - - - | -raghunätha sphürtiù kåñëa ity ukte vraja räja kumära sphürtir iti çré

- - - - kåñëa caitanya devasya kåñëätmakatvät tad darçane kåñëa sphürtir eva | —sphuratéti rahasyam api ca

- - ||24||sahasra nämabhis tulyaà räma näma varänana- - |sahasra nämnäà puëyänäà trir ävåttyä tu yat phalam

||25||ekävåttyä tu kåñëasya nämaikaà tat prayacchati

- - | iti räma nämataù kåñëa näma çreyaù 26

-malla bhaööaù : | satyam etat asmäbhir api bhüpälasya sadasédam eva | - -niraëäyi evaà dakñiëasyäà diçi ye ye viñëu bhaktäs te kila raghunätha

- - - - - - -bhakti dväraiva vana väse païca baöyädiñu raghunätha carita cäru sthala | darçanät tatraivänuraktis teñäà sväbhäviké samprati yaténdram enam - - | evälokya kåñëa pakña pätä eva babhüvuù evaà kvacana sthale kam api

- - -brähmaëam atimürkhatayä çabdärthävabodha viraheëa çuddhi varjita- bhagavad gétäà paöhantaà präyaçaù sarvair eva vihasyamänam atha ca

- - — yävat päöhaà tävad eva pulakäçru vivaçaà vilokya aho ayam’ — ! uttamo dhikäréti bhagaväàs tam avädét brähmaëa yat paöhyate tasya

’ ? | — , ko rthaù iti sa pratyüce svämin näham arthaà kam api vedmi api tu- - - , pärtha rathasthaà totrapäëià tamäla çyämaà çré kåñëaà yävat paöhämi

— ’ tävad eva vilokayämi iti tadä bhagavatoktam uttamo dhikäré bhavän- | - - gétä päöhasya iti täm äliliìga tad anubhava sukham anubhüya sa khalu- - — ! gétä päöha jätäd änandäd api pracurataram änandam äsädya svämin sa

- | eva tvam iti bhümau nipatya praëamann atiçaya vihvalo babhüva 27

särvabhaumaù : | - -ucitam eväsya tathä jïänam nirantara bhagavat- - - |sphürti nirmala hådayatvena yathärtha sphürtir eva bhavati

-malla bhaööaù : - - | evam eväsmat bhüpäla sadasi vicäritam asti evam - anantaiva viciträ kathä tais tair güòha caraiù puruñaiù kathitä kati ?kathanéyä bhavati

särvabhaumaù : |evam etat

räjä ( )sotkaëöham : , ? hanta kadä bhagavän vékñitavyaù 28

nepathye : ! - ’ | |hanta vékñaëa samayo yam tad alaà vilambena

räjä ( - )sa harñam  : ! - bhaööäcärya yathäyaà yathä prastävam eva- - , - -jagannätha darçana samayaà prastauti tathä manye çré kåñëa

’ - |caitanyo py ägata präyaù

bhaööäcäryaù : ! |bhaööäraka evam eva

räjä : ! - -bhaööäcärya ayaà puruñottamaù puruñottama kñetrasya béja | | bhütaà kim api bhaviñyati asmät kila bahava evänandäìkurä jäyeran

- - - ’ |néläcala candrasya sevä saubhägya viçeño pi bhaviñyati

särvabhaumaù : | - - satyam etat puëyätmäno hi nara devä deväàça bhütä | | eva tena bhavatäà manasi yad unmélati tad eva satyam

nepathye : ! | hanta bhoù satyaà satyam

räjä ( )saharñam : - | ’adyäpi tathaiva väk çakunam tat paçya jïäyatäà ko yam |

bhaööäcäryaù : -tairthikas tairthikäntareëa saha jagannätha |darçanotkaëöhäà prapaïcayati

( ) praviçya :dauvärikaù ! deva atisatvaraà dhävamänäù katicit puruñäù |sämäyänti

: räjä ’ |jïäyatäà nirasträù sästrä vä te mé

dauvärikäù ( |) : ! |niñkramya punaù praviçya ca deva nirasträ eva sarve

särvabhaumaù : nünaà pratyävartate sa eva devaù | 30

( | )punar nepathye sambhüya harià vande harià vande iti kolähalaù

särvabhaumaù : |avitatham eva bhagavän pratyävåttaù

nepathye : tértheñv améñu sakaleñu tathä na tåptir

|jätäsya satvaram ataù puruñottame saù - -pratyäyayau kalaya jaìgama ratna sänü ||24||ratnäkarasya savidhe sumukho vidhir naù

särvabhaumaù : ! mahäräja yad ayaà gopénäthäcäryaù saharñam |älapati tad ayam ägata eva bhagavän tad aham upasarpämi

räjä : | - | tvaratäà tvaratäm malla bhaööa tvam apy adhunä viçrämaà kuru - | vayam api kärya viçeñäya gacchäma 31 ( |)iti niñkräntäù sarve

iti térthäöano näma saptamo’ìkaù ||7||

(8)

añöamo’ìkaù

pratäparudrägrahaù

( -tataù praviçati särvabhaumädibhir dämodara jagadänandädibhiç - - |)cänugamyamänaù çré kåñëa caitanyaù

- - :çré kåñëa caitanyaù ! , -särvabhauma etävad düraà paryaöitaà bhavat ’ | - | sadåçaù ko pi na dåñöaù kevalam eva rämänanda räyaù sa tv alaukika

|eva bhavati

särvabhaumaù : ! ’ | deva ata eva niveditaà so vaçyam eva drañöavya iti 1

- - :çré kåñëa caitanyaù ’ kiyanta eva vaiñëavä dåñöäs te pi | - | näräyaëopäsakä eva apare tattva vädinas te tathävidhä eva niravadyaà

| | na bhavati teñäà matam apare tu çaivä eva bahavaù päñäëòäs tu- | - mahä prabalä bhüyäàsa eva kintu bhaööäcärya rämänanda matam eva

|me rucitam

särvabhaumaù : - ’ - | bhavan mata eva praviñöo sau na tasya mata kartåtä ! - -svämin ataù param asmäkam apy etad eva mataà bahu mataà sarva

- | çästra pratipädyaà caitad iti 2

:gopénäthäcäryaù ! ’ - bhaööäcärya bhagavato vasthäna sthänaà cintitam ?asti

bhaööäcäryaù : ! |äcärya räjïaiva cintitam

gopénäthäcäryaù ( )janäntikam : ?kédåçaà tat

bhaööäcäryaù : - |käçé miçrasyälayaù

:gopénäthäcäryaù | - - | sädhu sädhu siàha dvära nikaöavarté bhavati - | yataù sakäçät sukhenaiva jagannätha darçanaà bhaviñyati

( - - | -iti samudra külät puruñottama grämaà viçanti tataù praviçanti bhagavaj- - - - - -jagannätha prasäda mälä päëayo jagannätha deva paçupälakäù käçé

- |)miçraù parékñä mahäpätraà ca

särvabhaumaù : - - | ( ayam ayaà çré kåñëa caitanyaù svämé iti |) ! | sotkaëöham upasarpanti bhagavan ete bhagavataù paçupäläù eña

- | käçémiçra näma eña sarvädhikäré präòviväko85 |bhagavataù

( - - - |käçé miçra parékñä mahäpätre upasåtya daëöavan nipatataù |) paçupälaka mäläà kaëöhe dattvä parëamanti 3

85 ’ - | drañöari vyavahäräëäà präòviväko kña darçakau ity amaraù

:bhagavän ? - - |aho kim etat bhagavat pärñadä bhavanto mad ärädhyä eva ? ( |)katham ayogyam etat kriyate iti sarvän praëamyäliìgati

: paçupäläù ! - särvabhauma bhagavato diväsvapna samayaù samprati | jätaù kim idänéà tatraiva gatvä sväminä sthätavyaà kià vä viçramya

?snänädi kåtvä samägantavyam

särvabhaumaù : - |snätvä deva darçanaà kartavyam

-käçé miçraù : | ( |)tad ita evägacchantu iti svälayam upasärayati

särvabhaumaù : ! -bhagavan idaà khalv asyaiva miçrasya puraà çré | caraëänäà kåte çodhayitvä sthäpitam asti tad atraiva praviçantu

|bhagavantaù

( | | iti praveçaà näöayanti paçupälädayaù praëamya niñkräntäù tataù - |) praviçanti bahava evotkala väsino mahäçayäù kecit 4

tadäném äsmäkaà samajani na tädåk subhagatä - - |gatäs tenäsmäkaà parama karuëäà nekñaëa patham

idänéà no bhägyaà samaghaöata yaj jaìgamam imaà - ||1||svayaà nélädréçaà bata nayana pätair vicinumaù

( |) ity upasarpanti 5

särvabhaumaù : ! ’ - -bhagavan ayaà bhagavato navasara käläìga’ - | - - sevako ntaraìgo janärdana nämä ayaà svarëa vetra dhäré pärñadaù

- - | - | kåñëa däsa nämä ayaà likhanädhikäré çikhi mähäté bhrätarau | - - | - cäsyaitau ayaà däsa mahäsoära nämä mahänasädhikäré ete nisarga

- - | - - bhaktäù çré jagannätha devasya ime candaneçvara muräri haàseçvarä - - - | -brähmaëottamä räja mahä päträëi svabhäva vaiñëaväù ayaà prahara

- - - | - , räjya mahä pätraà paramo bhagavad bhaktaù ayaà pradyumna miçraù - | - - - ayaà viñëu däsaù ime rämänanda räya sahodaräù tan madhye ayaà

- | - | väëénätha paööanäyakaù ayaà tasya janako bhavänanda räyaù ime - - - - cänye gauòotkala väsinaù sarve tvac cittäs tvad gata präëä daëòavat

| | praëamanti etän ätméyatvenänugrahétum arhanti 6

bhagavän : | ? ätmäna evämé katham eñäm ätméyatvam viçeñato- |jagannätha sevakäù

särvabhaumaù : , -bhagavan jagannäthasya bhavataç ca kåñëa , | -caitanyatvam aviçiñöam eva tathäpy asti kaçcid viçeñaù asau däru

, - |brahma bhavän nara brahma

bhagavän ( ) karëau pidhäya :

atyuktir eñä tava särvabhauma |tanoti kämaà çravasoù kaöutvam

tékñëo hi guòasya rasasya päkas ||2||tiktatvam äyäti na caiti randham

särvabhaumaù : ! - | bhagavan gauòa deçasya rasasya päkaù surasa eva |yaträviräséd bhagavän

- -çré kåñëa caitanyaù : , - -virama virama ataù paraà çré puëòarékäkña |darçanasya samayo jätaù

sarve : | | evam eva tad upasarpantu bhagavantaù ( iti bhagavantam agre kåtvä parikrämanti |)

nepathye : ayam eña dåço rasäyanaà

paramänanda-puréçvaraù purastät |damanärtham aghaugha-käriëäù dhåta-daëòaù samaye samujjihéte ||3||

sarve (äkarëya) : aho avasaraù saàvåtta eva devasya, yad ayaà prastauti | 8

çré-kåñëa-caitanyaù (svagataà) : aho paramänanda-puréçvaras tävan munéndra-mädhava-puréçvara-çiñyaù, yatra khalv agajasya viçvarüpasya samagram aiçvaraà tejaù praviñöam | sa eva vä samägataù | bhavatu, devaà vilokya tattvam asya jïeyam |

särvabhaumaù : iyaàpuro bhagavataù paramänanda-puré, tad enäà praviçantu |

(iti sarve bhagavatä saha çré-jagannätha-darçanärthaà niñkräntäù | tataù praviçati paramänanda-puré |) 9

paramänanda-puré (sotkaëöham) :

kadäsau drañöavyaù khalu bhagavän bhakta-tanumäniti prauòhotkaëöhä vilulitam aho mänasam idam |ciräd adya präptaù sa khalu phala-kälo mama punarna jäne kédåkñaà janayati phalaà bhägya-viöapé ||4||

(iti parikräman) bhagavan çré-jagannätha ! kñamyatäm ! tväm anälokya yad-agre tam upasarpämi, tat tädåçém utkaëöhäà sarvajïä jänanty eva |

(punar avalokya) aho ! ihaiva bhavitavyaà bhagavatä tena, yataù—

jagannätha-dväräd api bahala-kolähala-kåtäàsamüho lokänäm iha sarati naiväpasarati |ato manye dhanye dharaëi tava puëyena militaùsa eväyaà devaù kanaka-rucir atraiva bhavitä ||5||

tad aham aupasarpämi | (ity upasarpati)

(tataù praviçati parijanaiù särdhaà çré-jagannätha-darçanänanda-niñpandaù çré-kåñëa-caitanyaù |)

çré-kåñëa-caitanyaù (småtim abhinéya) : aho, paramänanda-puréçvaraù sämpratam ägamiñyatéti lakñyate, yataù—

bhagavad-darçana-sukham anusukhäntaraà kim api sämprataà bhävi |äsanna-çarma-çaàséprasäda äkasmiko manasaù ||6||

(iti sotkaëöhaà tiñöhati |)

puré (agrato’valokya) : aho ayam asau—

jayati kalita-néla-çaila-candre-kñaëa-rasa-carvaëa-raìga-nistaraìgaù |kanaka-maëi-çilä-viläsi-vakñaù-sthala-galad-asram ajasra-romaharñaù ||7||

çré-kåñëa-caitanyaù (agrato’valokya) : ayam eväsau yad idam äkasmikam ägamanam ihaitasya | (ity utthäya praëamya) svämin ! puréçvaro’si ?

puré (sa-sambhramaà) : bhagavan ! tvad-darçanärtham eväyam utkaëöhito väräëaséta ägacchann asmi | (upasåtya)

çré-kåñëa-caitanyaù : svämin ! ita itaù | (iti viçrämayati |)

särvabhaumaù : bhoù svämin ! nedam aticitram |

ye ke’pip yäà käçcana sa-pravähänadäç ca nadyaç ca bhavanti bhümau |kasyäpi ratnäkaram antareëa kuträpi nästhä na ca sanniveçaù ||8|| 12

nepathye :aho rasa-kalävato bhagavato rasäcäryakaàgrahétum iva mürtatäà bädhita bhikñu-veñaà vapuù |yad etad avané-tale sakala eva dämodara-svarüpa iti bhäñate tad-apåthaktayä premataù ||9||

särvabhaumaù : aho lokänäm atra bhagavati naisargiké ratiù | yad idaà parokñe’pi sarve bhagavattäm eväsya gäyanti |

çré-kåñëa-caitanyaù (çrutim abhinéya) : aye dämodara-svarüpa iti nämäkarëitam | kaccid ayam api samägamiñyatéva lakñyate |

särvabhaumaù : svämin ! präyaço bhavad-avatäre kecit pürvaà kecit paçcäc ca bhavadéyä eva sarve’vateruù | samaye sarvair eva militair bhavitavyam | ata eva sampravähä ity uktam | 13

dämodara-svarüpaù (äkäçe lakñyaà baddhvä) :

- -heloddhünita khedayä viçadayä pronmélad ämodayä- - - çämyac chästra vivädayä rasa dayä cittärpitonmädayä

- - - -çaçvad bhakti vinodayä sa madayä mädhurya maryädayä- - ||10||çré caitanya dayä nidhe tava dayä bhüyäd amandodayä

( |) ity upasarpati 14

gopénäthäcäryaù ( ’ ) puro valokya svagatam : aye çrutaà mayä- - - ’ caitanyänanda çiñyaù parama virakto bhagavad bhakto tividvän kaçcid

- - , ’ dämodara svarüpa nämä yaù khalu guruëä bahutaram abhyarthito pi | | —vedäntam adhétyädhyäpayeti na ca tac ca kåtavän api tu

- samasta hänäya turéyam äçramaà - |jagräha vaiyägrya veçena kevalam

- - - çré kåñëa pädäbja paräga rägatas- ||11||tucché cakärainam aho vahann api

| | ( |) sa eväyam tad bhagavate nivedayämi ity upasåtya bhagavann ayam - - | ayaà çruta caro dämodara svarüpaù

bhagavän : ? ? ( |)kva saù kva saù iti sotkaëöham upasarpati

( - | dämodara svarüpa upasåtya pädayoù praëamati- - |)çré kåñëa caitanyo bähubhyäm uttäpyäliìgati

nepathye :- - - - |éçvara puré niñevaëa rataù svataù kåñëa bhaktaç ca

- - ||12||ayam eti viçada hådayo viraktimän sakala viñayeñu

särvabhaumaù ( ) äkarëya : - ’ aye bhagavataù püra paricärakaù ko pi | ? samäyäti kas tävad asau

- -çré kåñëa caitanyaù : |aho puréçvarasya sakäçät kaçcid yätéva

särvabhaumaù ( ) avalokya : | ( )jänémaù iti nirüpayati

( - |)tataù praviçati govinda nämä kaçcit

govindaù ( ) svagataà : ’ - — prahito sméçvara puryä mahäprabhoù savidha | - - |eva yähéti upasannaà tad idam atho na vedmi nija bhägya mahimänam

( ) !ity upasåtya praëamya cäïjalià baddhvä svämin

dåñöaà mayä prathamam asya yad eva rüpaà - |tenaiva nirvåtir aho mama nänya veñam

paçyämi taà tvam upayähi tam ity ahaà tesampreñitaç caraëa-sémni puréçvareëa ||13|| 17

çré-kåñëa-caitanyaù : asti tathaiva mayi teñäm akhaëòam eva vätsalyam |

särvabhaumaù : tvaà tasya paricärakaù ?

govindaù : atha kim |

särvabhaumaù : svämin ! katham asau brähmaëetaraù paricärakatvenänugåhétavän ?

çré-kåñëa-caitanyaù : bhaööäcärya ! maivaà vädéù |

hareù svatantrasya kåpäpi tadvaddhatte na sä jäti-kulädy-apekñäm |suyodhanasyännam apojjhya harñäjjagräha devo vidurännam eva ||14|| 18

särvabhaumaù : deva, evam eva |

çré-kåñëa-caitanyaù : bhavatu, yadyapi püjyänäà paricärakeëa sva-paricäryä kärayituà na yujyate, tathäpi tad-äjïayä tathaiva kartavyam | (iti tam anugåhëäti |)

(praviçya satvaraà) mukundaù : svämin !

çré-kåñëa-caitanyaù : çäntaà, mänyäù khalu bhavanty amé | tan mayaiva gantavyam |

sarve :alaukikänäm api laukikatvamalaukikatva-prathanäya nünam |bhuvaù prayäëaà kila viñëupadyädivaà nayaty eva çaréra-bhäjaù ||15||

(iti bhagavantam agre kåtvä parikrämanti | tataù praviçati carmämbaro brahmänandaù |)

brahmänandaù (puro’valokya) : ayam eva çré-kåñëa-caitanyaù | tathä hi—

kanaka-parigha-dérgha-dérgha-bähuùsphuöatara-käïcana-ketaké-daläbhaù |nava-damanaka-mälä-lälyamäna-dyutir aticäru-gatiù samujjihéte ||16||

çré-kåñëa-caitanyaù (upasåtya tam avalokyäpi carma-celatvam ätmano’bhimatam iti bodhayan sävahitthaà) : mukunda, kväsau ? 20

mukundaù : ayam ayam |

çré-kåñëa-caitanyaù : nahi nahi, sa ced abhaviñyat, tadä kathaà carma-celatvena vähå-veça-vaçatvam asyäbhaviñyat ?

brahmänandaù (äkarëya svagatam) : aho asmai carmä-celatvaà na rocate iva | bhavati hi—

dambhaika-mätra-prathanäya kevalaàcarmämbaratvädi na vastu-sädhanam |caladbhir urvém åjunaiva vartmanä sukhena gamyasya samäpyate’vadhiù ||17||

kim eteneti carma jihäsati |

(çré-kåñëa-caitanyo dämodaraà nirékñate, dämodara iìgitaà buddhvä satvaraà bahirväsaà prayacchati | brahmänandaù pardadhäti | çré-kåñëa-caitanya upañrtya praëamati |) 21

brahmänandaù (sa-sädhvasädaraà ) : svämin ! loka-çikñärthaà yadyapi bhavatäm idam ucitam eva, tathäpi no’tibhaya-janakam etat | tad aparaà naitad anuñöheyam | paçya paçya—

néläcalasya mahimä nahi mädåçena çakyo nirüpayitum evam alaukikatvät |ete cara-sthiratayä pratibhäsamänedve brahmaëé yad iha samprati gaura-néle ||18|| 22

çré-kåñëa-caitanyaù : samprati-çabdasya vartamänatväd acirägate bhavaty eva gaura-brahmatänäm aikadeça-varti brahma-çabdatväc ca |

brahmänandaù : vyäpya-vyäpaka-bhävatvenaiva tad anuméyate | vyäpyatvaà ca carma-tyägenaiva jïäyatäm |

särvabhaumaù : samyag ähuù çré-pädäù |

brahmänandaù : särvabhauma, paçya paçya—

suvarëa-varëo hemäìgo varäìga-candanäìgadé |iti nämäny anenaiva sänvayatvaà prapedire ||19||

candanäìgaditvaà sva-prasäda-candanäkta-òoreëaiva bhagavadbhiù çré-jagannätha-devair eva kriyamäëam asti | paçya paçya bhagavad-rüpa-mätrasya paramänanda-pradatvam | kià punaù svayaà bhagavataù çré-kåñëasya | aho citram—

änandänubhavaika-sädhanam aho rüpa ghanänanda-cidbähyäntaù-karaëormi-våtti-virahasyäpädakaà paçyatäm |hitvänandathu-labdhaye hådi niräkäraà tu yaiç cintyatemanye tän bhramayaty aho bhagavaté sä käpi durväsanä ||20||

api ca—amürtatvaà tattvaà yadi bhagavatas tat katham ahomadäsüyädénäm api na bhagavattva-gaëanä |na mürtämürtatve bhavati niyamaù kintu paramoya änando yasmäd api sa ca sa éço mama matam ||21|| 24

särvabhaumaù : svämina evam eva | änanda-mayo’bhyäsät ity atra vyäkhyätaà caitat | svayam änandaù parän apy änandayati | yathä pracura-dhanaù parebhyo’pi dhanaà dadätéti präcuryärthe mayaò iti, kintu tat-kåpä ced bhavati, tadä niräkära-bhävanäto’pi punaù çré-vigraha-mädhurya eva nipatati | uktaà cäbhiyuktaiù—

advaita-véthé-pathikair upäsyäùsvänanda-siàhäsana-labdha-dékñäù |çaöhena kenäpi vayaà haöhenadäsé-kåtä gopa-vadhü-viöena ||22|| iti |

dämodaraù (brahmänandaà prati) : çrépädä mayä nimantritäù stha | tad idäném anantara-karaëéyäya gacchantu |

çré-kåñëa-caitanyaù : svämin, evam eva yujyate |

brahmänandaù : yad abhirucitaà bhavate | (iti dämodarädibhiù katibhiù saha niñkräntäù |)

çré-kåñëa-caitanyaù : särvabhauma ! tvam api gantum arhasi |

särvabhaumaù : deva, kiïcin nivedanéyam asti |

çré-kåñëa-caitanyaù : kià tat ?

särvabhaumaù : svämin, abhayaà ced déyate tadä nivedyate |

çré-kåñëa-caitanyaù : asädhvasam eva kathyatäm |

särvabhaumaù : bhüpälaù çré-caraëävalokanäya samutkaëöhate | yady anumanyase tadä tam änayäma |

çré-kåñëa-caitanyaù (karëau pidhäya) : särvabhauma, bhavatäpédam ucyate |

-niñkiïcanasya bhagavad bhajanonmukasya - |päraà paraà jigamiñor bhava sägarasya

sandarçanaà viñayiëäm atha yoñitäà ca - ' ||23|| hä hanta hanta viña bhakñaëato py asädhu 27

särvabhaumaù : ! , - svämin satyam evaitat kintv asau jagannätha sevakaù|

- -çré kåñëa caitanyaù :

|äkäräd api bhetavyaà stréëäà viñayiëäm api ||24||yathäher manasaù kñobhas taöhä tasyäkåter api

, | yady evaà punar ucyate tadätra na punar ahaà drañöavyaù( |)särvabhaumas tüñëéà tiñöhati

- -çré kåñëa caitanyaù : , | bhaööäcärya atikälo babhüva

särvabhaumaù : | ( |)yathä rucitaà svämine iti niñkräntaù

- -çré kåñëa caitanyaù : , mukunda mayi dakñiëasyäà diçi gate sati- ?çrépäda nityänandena kva gatam

:mukundaù | — - - gauòe uktaà cedam bhagavad ägamana samayam - |anumäya punaù sarvair advaita pramukhaiù mayäträgantavyam iti

gopénäthäcäryaù : | samprati dvairäjyädikam api nästi panthäç ca, - , - - , sugamaù guëòicä yäträ ca nedéyasé tad ägamana sämagré sarvaivästi

- , kintu sväminäà pratyägamana värtä tävad duragäminé ced bhavati |athavä kåtaà sandehena

dhväntaà vidhura kiraëair uditasya bhänoç |candrasya vä jagati ke kathayanti värtäm

lokottarasya kila vastuna eva seyaà ||25||çailé svayaà svam abhitaù prakaöékaroti

- - - tat svämin jagannätha devasya säyähna dhüpa samayo jätaù yady | ( |)anumanyase ity ardhokte sädhvasaà näöayati

- -çré kåñëa caitanyaù : ! äcärya gamyatäà dhüpävalokäyäham api- | ( puréçvara svarüpäbhyäà saha saìkathanäya gacchämi iti bhagavän

|)niñkåäntaù

gopénäthäcäryaù : | aho niñkränta eva bhagavän tad aham api dhüpaà ( |)dåñövä punas tatraiva miliñyämi iti katicit padäny ävadhäti

nepathye :

- ’äsanne ratha vijaye khileçvarasya’ - |präpto yaà dharaëi patiù pratäparudraù’ - -bhüyo haà yati våñabhasya gaura mürteù

- - - ||26||pratyakñé karaëa kåte prayanta kåt syät

gopénäöhäcäryaù : , aho ayaà bhaööäcäryasyäläpaù çrüyate tan | ’ -mahépälena gajapatinä samägatam iva bhavatäpi abhyarëo yaà ratha | ( mahotsavas tad ahaà jagannätham älokya yävad ägacchämi iti

|) niñkåäntaù 31

( |)tataù praviçati bhaööäcäryaù

bhaööäcäryaù : - - ’ ägamana sama kälam eva yad aham ähüto smi, - - - gajapatinä tenonnétaà çré kåñëa caitanya darçanärtham ayam | ( ) | utkaëöhate iti parikramyävalokya ca aho ayam avanipatiù yävad | ( |)upasarpämi ity upasarpati

( - |)tataù praviçaty äsanastho räjä mahä päträëi ca

räjä ( - ) sotkaëöham ätma gatam :

-abhün na ceñöä mama räjya ceñöä |sukhasya bhogaç ca babhüva rogaù

ataù paraà cet sa na vékñate mäà ||27||dhärayiñye bata jévitaà ca

särvabhaumaù : | antaù sacintita iva lakñyate mahäräjaù yad upagatam | | api mäà na gocarékaroti tat svayam eva paricéye jayati jayati

!mahäräjaù

räjä ( ) avadhänaà näöayitvä : ’ ! ! ( kathaà bhaööäcäryo si ehy ehi iti |)praëamati

( |)särvabhauma äçérbhir abhinandyopaviçati

:räjä , - - ? bhaööäcärya niveditaà bhavatä bhagavate çré kåñëa caitanyäya33

särvabhaumaù : |atha kià

:räjä ?kim äjïaptam

särvabhaumaù : ?kià kathayämi

räjä ( - ) sa viñädam : , tadaiva mayä jïätam asti yad bhavatä svayam upetya | !sahaåñolläsaà na kathitam hä dhik

-adarçanéyän api néca jätén |saàvékñate hanta tathäpi no mäm

- - mad eka varjaà kåpayiñyatéti ' ||28||nirëéya kià so vatatära devaù

( ) —kñaëaà vicintya aye çrüyatäm

- jïätaiva tasya kila satya giraù pratijïä |sampraty aho kriyate eña mayäpi pakñaù

präëäàs tyajämi kim u vä kim u vä karomi- - - ||29||tat päda paìkaja yugaà nayanädhvanénam

( - |)iti sa bäñpas tiñöhati

särvabhaumaù ( ) svagatam : ’ - -atibhümià gato yam asyänuräga para |bhägaù kià karomi

punar gatvä brüyäm ahaha tad idaà naiva ghaöate - - - |sa nirbandhas tasya draòhiva garima dräghima ghanaù

’ - - -sudurväro py asya prathima paöima prauòhima vaho- ||30||mahä rägaù kaçcit kam api na vijetuà prabhavati

| ( ) ! tad adhunä yuktiù kiryate prakäçam mahäräja samäçvasihi, ’ - - - samäçvasihi asty upäyaù ko pi bhavan manoratha taroù phala prasaväya

|

:räjä |jänäsi ced ucyatäm

särvabhaumaù : ’ - - yadyapi bhavato yam anuräga düta eva tat saìgamasya, - - |kärayitä tathäpy asmad yuktir vartané bhavitum arhati

:räjä ?ucyatäà kä yuktiù

särvabhaumaù ( ) janäntikam : kevalam anurägam eva dütaà kåtvädvitéya - - eva räja veçaà vihäya kenäpy avidita eva bhagavato jagannätha devasya

- - - rathotsava väsare nåtya vinoda pariçramam apenetuà vijanam ärämam - - - avagähamänam änandäsväda virata bahir våttikam akasmäd upetya

| ’ vilokayantu bhagavantaà bhavanta iti ito nyathä na tad ghaöate | 36

räjä ( ) säçväsam apavärya : , ’evam eva kintu yathedaà bhavantaà vinä ko pi , |na jänäti tathä vidheyam

särvabhaumaù : |evam eva

( ) praviçya :dauvärikaù ! deva räjadhänétaù kaçcid ekaù satvaram’ |upasanno sti praëidhiù

:räjä |praveçyatäm

dauvärikaù ( ) satvaraà niñkramya tam ädäya praviçya ca : ! deva ayam | ayam 37

:räjä , |praëidhe kathaya sambhramasya käraëam

: praëidhiù !deva

- -paraù sahasräù sahasaiva päre |citrotpalaà ye manujäù samüòhäù

kià tairthikäs te paracakrajäù kià ’ ||31||çrutvaiva kolähalam ägato smi

särvabhaumaù : | | tairthikä eva anyathä puraiva värtäbhaviñyat tad - - -anuméyate gauòéyä evaite bhagavataù çré kåñëa caitanyasya priya

| , - - pärñadäù bhavatu mahaty eväsau madhura goñöhé gariñöhänäà | bhaviñyati bhagavatä saha käpi goñöhé 38

( )nepathye kalakalaù

särvabhaumaù : ! - - mahäräja satyam evämé narendra saras téraà samayä - |samäyätäh yad ayam änanda kolähalaù çrüyate

:räjä |satyam evaitat

särvabhaumaù : ! , mahäräja yadi rocate tadä baòabhém äruhya paçyantu |kautukam

:räjä | ( yathä rucitaà bhavate iti baòabhém äruhya panthänam avalokya) ! - - ca särvabhauma ka eña bhagavan nirmälya mäläm ädäya tvaramäëas

?tairthikänäm abhimukhaà dhävati

särvabhaumaù : - - ayaà dämodaro bhagavac caitanyasya priya pärñado - - - - -bhagavatä advaitädi priya suhåd ägamanaà çrutvä bhagavat prasäda

|mälayä puraskåtya tän eva samänetuà preñita iva lakñyate

:räjä ’ - - ?evam asti ko pi tatra bhagavac caitanyänugraha pätram

särvabhaumaù : | ? atha kià anyathä katham evaà syät tad äjïäpaya- , |gopénätha caryähvänäya tenaiva sarve paricéyante

( ) praviçyäpaöékñepeëa :gopénäthäcäryaù ’ | eño ham asmi tad |äjïäpayatu devaù kià vidheyam iti

:räjä , |särvabhauma ädiça

särvabhaumaù : , bhavatämé sarve paricéyante tad asmän api pratyekaà |paricäyyantäm

:gopénäthäcäryaù | ( |) bäòham ity upasarpati 41

( - - |)nepathye hari saìkértana dhvaniù

särvabhaumaù ( ) äkarëya :

- ’ -saìkértana dhvanir ayaà purato vibhakta - |sarvärtha eva samabhüc charaëa pramodé

- - -çabda grahaëe tad anantaram anya rüpo - ||32||labdhärtha eva punar anya vidho babhüva

räjä ( ) nirüpya : - |édåçaà kértana kauçalaà kväpi na dåñöam

särvabhaumaù : - - - |iyam iyaà bhagava kåñëa caitanya såñöiù

:räjä ! - ?äcärya yasmai bhagavan mäläm arpitavän ayaà kaù

:gopénäthäcäryaù | , kathayämi pratyekam ayam advaitaù ayaà |nityänandaù

särvabhaumaù : |ayaà paricéyate

:räjä ?katham asau katicij janaiù saha påthag äyäti

särvabhaumaù : - |sarvädåtatväd anya saìgaà nehate

:gopénäthäcäryaù | | ayaà çréväsaù ayam ayaà vakreçvaraù ayam | |äcäryaratnaù ayam ayaà vidyänidhiù

särvabhaumaù : |bälye mayä dåñöäv etau

:gopénäthäcäryaù | | ayaà haridäsaù ayam ayaà gadhädharaù ayaà | | | muräriù ime çréväsasya sahodaräù ayaà gaìgädäsaù ayaà

| - | | nåsiàhäcäryaù ime cänye navadvépa väsinaù ete mamäpy apürväù , |äjïä ced bhavati tadä jïätvä ägacchämi

:räjä |tathaiva kriyatäm

:gopénäthäcäryaù - | ( yathä rucitaà deväya iti satvaraà parikramya- ) ! nepathya stho bhütvä tvaritaà punaù praviçya ca särvabhauma eña

- | | | | äcärya purandaräh eña haribhaööaù eña räghavaù eña näräyaëaù | | |eña kamalänandaù eña käçéçvaraù eña väsudevo mukundasya jyäyän

| | | | ayaà çivänandaù eña ca näräyaëaù eña vallabhaù eña çrékäntaù kià ? - - | ’ |bahunä sarve evämé çré ciatnaya pärñadäù naiko py atra tairthikaù

:räjä - -katham amé jagannäthälayaà påñöhataù kåtvä agrataù çré caitanya ? kåñëälayam eva praviçanti 44

särvabhaumaù : |eña eva naisargikasya premaëo mahimä

räjä ( ’ ) punar anyato valokya : aye katham ayaà väëénätho - rämänandänujaù satvaraà pracuratarair mahä prasädännädibhir

?upasarati

särvabhaumaù : ’ - - | - hådayajïo yaà çré caitanya bhagavataù tad anukta eva - | mahä prasädair upacaritum etän upasarpati

:räjä ! bhaööäcärya - muëòanaà copaväsaç ca sarva tértheñv ayaà vidhiù iti - - ?vidhi vacanam ulläìghyämé adya mahä prasädam urékariñyanti

särvabhaumaù : ! | bhaötäraka sa khalv anyaù panthäù sä tu , | bhagavataù pärokñiké hy äjïä iyaà tu säkñätkäriëé taträpi bhagavatä

- - - | sva hastena prasädé kriyamäëaà jagannätha prasädännam atra kä ? —vipratipatti tathä ca

- |yadä yasyänugåhëäti bhagavän ätma bhävitaù

||33|| sa jahäti matià loke vede ca pariniñöhitäm [ . . bhä pu4.29.47] |iti

, api ca - tat karma hari toñaà yat [ . . 4.29.49] bhä pu ity ukter asya toña - |evaiñyäm uddeçyo na tértha yäträ phalam

:räjä | - evam eva kintu kathaya rathayäträ kadeti tvad upadiñöo mantra eva me hådi lagnaù | - ’ |tad atra nimña mätro pi kälah kalpäyata iva me

:särvabhaumaù |paraçvaù

:räjä ’ | - |kaù ko tra bhoù ähüyatäà parékñä mahäpätraà käçémiçraç ca

( ) praviçya kaçcit ( ) praëamya : ! | ( deva yathäjïäpayasi iti niñkramya täv ) ! | ädäya punaù praviçya ca deva sampräptäv etau 47

:räjä ! - - - -mahäpätra çré jagannätha devasya yäträ vidhau bhagavac- - , -caitanya hådayajïenämunä käçé miçreëa yad yad ädiçyate tad eva mad

|ädeça iti jïätvä vyavahartavyam

: mahäpätraù |yathäjïäpayati devaù

:räjä ! - - |miçra tvayäpi bhagavac caitanya cittänuvåttir aharahar eva käryä

:miçraù |madéyam abhéñöam evaitat

:räjä , ’ , api ca ye mé yävanto gauòäù samäyätäù santi teñäm api yathä - , |sväcchandyena bhagavad darçanaà bhavati tathä ca vidheyam

:ubhau | ( |) yathäjïä devasya iti niñkräntau 48

:räjä ! - -bhaööäcärya upasåtya vilokayedam anyonya sambhäñaëa | ’ - - kautühalam sati tädåçe dhikäre mayaiva tädåça paramänanda bhogäd

| - - -avaïcitena kathaà bhavitavyam aham api bhaviñyad ratha vijaya- | ( käryäkärya parikalanäyävahito bhavämi iti niñkräntaù |)

särvabhaumaù : | mamäbhéñöam eva narapatir ädiñöavän tad adhunä | ( |) tathaiva karomi iti gopénäthäcäryeëa katicit padäni gatvä aho purataù

—

- - -änanda huìkära gabhéra ghoño- |harñänilolläsita täëòavormiù

- - -lävaëya vähé hari bhakti sindhuç ||34||calaù sthiraà sindhum adhaùkaroti

| ( ) tad upasarpäva ity upasarpati 50

( - - |)tataù praviçati ukta prakäräù sarve advaita pramukhäù

advaitaù ( ’ ) puro valokya : ! ’ dämodara punar mäläntaraà gåhétvä ko yam ?äyäti

: dämodaraù - |ayaà bhagavat pärçvavarté govindaù

( | |)praviçya satvaraà govindo mäläm arpayati advaitaù sädaraà gåhëäti

:dämodaraù - - , |idam idaà käçé miçräçrama padam tat praviçantu

( |)advaitädayaù praveçaà näöayanti

särvabhaumaù : !aho äçcaryam

yugänte’ntaù kukñer iva parisare pallava-laghoramé sarve brahmäëòaka-samudayä deva-vapuñaù |yathä-sthänaà labdhvävasaram iha yänti sam çataçaù sahasraà lokänäà bata laghuni miçräçrama-pade ||35|| 51

(puro’valokya) aye ! ayam asau—

advaitendor udaya-janitolläsa-sémätiçäyéçré-caitanyämåta-jala-nidhé riìgatévottaraìgaù |pürëänando’py ayam avikåtaù çaçvad uccair akhaëòaùkhaëòänandair api katham aho bhüyaséà puñöim eti ||36|| 52

(tataù praviçati yathä-nirdiñöaù çré-caitanyaù puréçvara-svarüpädayaç ca |

çré-kåñëa-caitanya upasåtya nityänandaà praëamyädvaitaà pariñvajate | advaitaù praëamya pratipariñvajate |)

särvabhaumaù (nirüpya) :

premäraëya-karéndrayor iha mithaù premëä madotsiktayoranyonyaà kara-ghaööanä-caöulayos tära-svaraà garjatoù |anyonyaà galad-açru-däna-payasä saàsiktayor etayoranyonyaà parirambha eña jayatäd advaita-caitanyayoù ||37||

(sarve itas tato bhuvi daëòavan namanti | bhagavän sarvän eväliìgana-sambhäñaëa-darçanädibhir anugåhëäti | advaito’dåñöa-pürvän

paricäyayati | çré-kåñëa-caitanyo’dåñöa-pürvän api tän svayam eva näma-grähaà sambodhayati |) 53

gopénäthäcäryaù : aho aticitram !

kñemaà te räghava nanu çivaà väsudeva priyaà tehaàho näräyaëa nanu çivänanda kalyäëam äste |bhavyaà he çaìkara nu kamalänanda-käçéçvarau väàbhadraà çrékänta tava kuçalaà svasti näräyaëasya ||38||

api ca—iti priyoktyä madhurärdrayä çanairadåñöa-pürvän api dåñöavat prabhuù |sambodhayaty eña kim éçatäthaväpremaiva vä präktana eña sarva-vit ||39|| 54

çré-kåñëa-caitanyaù :

adyäyaà me samajani mahän utsavaù çavaù paraçvovänyo néläcala-çaçadharasyotsavo guëòicäkhyaù |tulyau yadyapy ahaha hådayänanda-niùsyanda-hetu-garbha-viçeñäëaà yaträdvaita-prakaöanam asäv utsavo me pramodé ||40||

(iti pratyekam advaitädén bhagavaj-jagannätha-prasäda-mälä-candanäbhyäà bhüñayitvä çré-hastena prasädännaà kiïcit kiïcid dadäti |)

särvabhaumaù : na mayedäném upasartavyam | mäm avalokya rasäntaraà bhavitum arhati | gata-präyam evaitad-dina-dvayam | yäträyäù sämagré-samavadhänäya räjïä niyukto’smi | tad adhunä tatraiva gacchämi | äcärya tvam atraiva tiñöha | (iti niñkräntaù |) 55

gopénäthäcäryaù (upasåtya) : jayati jayati mahäprabhuù !

çré-kåñëa-caitanyaù : katham äcäryo’si | ehi praëamädvaitam |

(gopénäthäcäryas tathä karoti |)

advaitaù (äliìgya) : jänämi bhavantaà viçäradasya jämätaram |

çré-kåñëa-caitanyaù : ata eva mahottaro’yam | äcärya, väëénäthena saha yuktyä sarveñäm avasthänaà kalpyatäm |

gopénäthäcäryaù : yathäjïäpayati bhagavän | (iti niñkräntaù |)

çré-kåñëa-caitanyaù : väsudeva ! yadyapi mukundo me präk sahacaras tathäpi tvam adya dåñöo’py atipräk-priyatamo’si | 56

väsudevaù (sa-dainyam) : bhagavan ! kvähaà varäkaù, mukundas tu tavänugåhéta eva ciram | teneçvaränugraha-kälasya janma-kälatayä kanéyän apy asau mama jyäyän eva |

çré-kåñëa-caitanyaù : çivänanda ! tvam atéva mayänurakto’séti jänämi |

çivänandaù :

nimajjato 'nanta bhavärëaväntaçciräya me külam iväsi labdhaù |tvayäpi labdhaà bhagavann idänémanuttamaà pätram idaà dayäyäù ||41|| [stotra-ratne 21]

(iti bhümau nipatati |) 57

çré-kåñëa-caitanyaù : räghava ! tvam atiprema-pätram asi me |

(räghavo’nukttareëaiva pratyuttarayan praëipatati |)

çré-kåñëa-caitanyaù : svarüpa ! yady ayaà çaìkaro dämodaränujas tathäpi me… (ity ardhokte dämodaraà nirékñate |)

dämodaraù : nätha ! mamedam atisaubhyägyam eva | tad ayaà samäpyatäà väk-çeñaù |

çré-kåñëa-caitanyaù : svarüpa ! dämodare sädaraù snehaù, atra tu niravakaraà prema, tad ayam atraiva bhavat-samépe tiñöhatu | govinda ! tvayäpy asyänukülyaà vidheyam |

ubhau : yathäjïäpayati devaù | 58

gopénäthäcäryaù (praviçya satvaraà) : svämin ! yathäjïaà sarvaà susampäditam | viçeñato gadädharasya yameçvarasya samépe samécénam eva sthalaà särväkälikaà jätam asti |

çré-kåñëa-caitanyaù : advaita ! ayaà dvitéyo munéndra iva puréçvaraù, yaù kila tava guroù priya-çiñyaù | tad enaà praëama |

(advaitas tathä karoti | sarve tathaiva praëamanti |)

çré-kåñëa-caitanyaù : äcäryädvaita ! ayam ayaà svarüpaù, svaà rüpam asyästéti nirukter avikåta eväyaà mama hådayam eväyam iti jänéthäù | 59

advaitaù : evam eva | (iti praëamati | sarve praëamanti |)

gopénäthäcäryaù : bhagavann äjïäpyatäm amésäà viçrämäya |

çré-kåñëa-caitanyaù : äcärya ! svayam evocyatäm, yähéti kathaà mayä vaktavyam |

(advaitädaya iìgitaà buddhvä niñkräntäù |) 60

çré-kåñëa-caitanyaù : svämin puréçvara ! praëayin svarüpa ! adyähaà pürëo’smi |

svarüpaù : svämin !

éçaraù svena pürëo’pi pärñadair eva püryate |pürëo’pi rajané-nätho rikta evoòubhir vinä ||42||

tad ägaccha, säyähno jätaù | bhavantam antareëa puréçvaro’py akåta-bhikña eva |

çré-kåñëa-caitanyaù : evam eva | (iti niñkräntäù |)

nepathye :

çatadhåtir api dhåti-hénaù sahasra-nayano’pi paramändhaù |nélagiréndu-syandana-yäträ-sandarçanautkaëöhyät ||43||

gopénäthäcäryaù (äkarëya) : aho muhürtam iva gataà dina-dvayam, yad ayaà rathayäträ-prasaìgo bhaööäcäryeëa prastüyate, tan nibhälayämi | (iti kiyad düraà gatvä) aho citram !

mürtäs traya iva vedäù çambhos tréëéva nayanäni |tisra ivämara-sarito dhäräù purato raha-trayé sphurati ||44|| 62

punar nepathye :

äyäto’dya rathotsavasya divaso devasya néläcalä-dhéçasyädya puro naöiñyati nijänandena gauro hariù |viçräntià naöanävasäna-samaye kartädya jäté-vanehantädyaiva manorathaù saphalatäà yäsyaty ayaà mädåçaù ||45||

gopénäthäcäryaù : hao gajapater mahäräjasyäläpa iva çrüyate, tad avadhätavyam avaçyam idam | (iti nirüpya) satyam eväyaà bhaööäcäryeëa saha saìkathayann utkaëöhate mahäräjaù | paçyämi ko vilambo jagannätha-rathärohaëasya | (iti paçyati |)

(nepathye kähalädi-nirghoñaù |) 63

gopénäthäcäryaù (nirüpya) : aho !

hådayam iva mahaù samädhi-bhäjämudaya-girer iva çérñam uñëa-raçmiù |ayam akhila-dåçäà rasäyana-çrératham adhirohati nélaçaila-näthaù ||46|| 64

(punar nirüpya)

advaitädyair akhila-suhådäà maëòalair maëòyamänogäyadbhis taiù katibhir aparaiù çré-svarüpa-pradhänaiù |çrémad-vakreçvara-mukha-sudhäviñöa-bhüyiñöha-bandhuùsindhuù premëäm ayam iha narénarti gauro yaténdraù ||47|| 65

(nepathye kalakalaù)

gopénäthäcäryaù (saharñam) :

gauòäkhyai ratha-karñibhir jana-cayair ädäya väme karehelolläsita-péna-rajju-paöalé-saìkarñaëa-vyäjataù |sthäyaà sthäyam aho kvacid drutataraà dhävaty amandaà kvaciddhävaà dhävam aho sthitaù sthirataraà svecchä-vaçaù syandanaù ||48|| 66

(punar nepathye saìkértana-kolähalaù |)

gopénäthäcäryaù (älokya sakautukam) :

pracalita jagannäthe gauro’pasarpati sammukhätsthitavati jagannäthe gauraù prasarpati tat-puraù |atikutukinäv evaà devau parasparam utsukau kalayata iva kréòäà néläcaelndra-maëéçvarau ||49||

(punar nibhälya) aho—

sthitavati balagaëòé-maëòapasyopakaëöhaàbhagavati jagadéçe çänta-nåtyo yaténdraù |upavanam anugacchan pärñadaiù premavadbhiùsaha jayati nitänta-çräntito viçramäya ||50||

tad adhunä narapatinäpi güòha-veçena taträbhisartavyam iti bhaööäcäryasyeìgitena jïätam asti | tad aham api satvaram upasarpämi | (ity upasarpati |) 67

(tataù praviçati nåtyänandänubhava-niñpando nimélita-nayano nayanäbhiräma upavana-maëòapam adhyäsya prasäryamäëa-lolac-

caraëa-kamala-näla-daëòa-yugalo gala-locana-jala-dhauta-vakñäù säkñäd iva premänandaù çré-kåñëa-caitanyaù pratitaru-mülam ekaikam

upaviñöäs tüñëékäù pärñadäç ca |)

bhagavän : athäta änanda-dughaà padämbujaà haàsäù çrayerann aravinda-locana [bhä.pu. 11.29.3] (iti çlokärdham eva bhüyo bhüyaù pramélita-nayana evaà paöhati |)

gopénäthäcäryaù (älokya) : aho premänandäsväda-mahimä devasyänubhütasya nåtya-kälina-bhagavat-kåñëa-säkñätkäränandasya brahmänandato’pi camatkära-käraëatvaà carvaëayäsvädayati | atheti—uccävaca-çästra-sakala-pratipädyävabodha-parisamäptau | ata iti brahmänandäd api camatkära-käratvät | haàsä säräsära-viveka-caturäù padämbujaà çrayeran | kutaù ? änanda-dugham iti svänubhütänanda-mähätmyäsücanam idam | (parito’valokya) aho ita eva sarve parama-bhägavatäù | tathä hi—

nispandam ujjvala-rucaù suçikhäù supürëa-snehäs tamaù-kñaya-kåtaù pratiçäkhi-mülam |äbhänti çobhana-daçäs ta ime mahänto nirväta-maìgala-mahotsava-dépa-kalpäù ||51||

bhavatu, atraiva kväpi nibhåtam upaviçya räjïäù praveçaà pratipälayämi | (iti tathä karoti |) 69

(tataù praviçati tyakta-räja-veçaù parihita-dhauta-vasana-yugalo räjä |)

räjä (sotkaëöham) :

utkaëöhä-bhara-tarkayor balavator äcchädanaà kurvatémäm uccais taralékaroti caraëau hä dhik kathaà stabhnutaù |haàho daiva parékñayädya bhavataù präya-parékñä mama präëänäm api bhäviné nahi mama präëeñu ko’pi grahaù ||52||

(iti çanaiù çanaiù parikrämati |)

gopénäthäcäryaù (räjänaà nirvarëya) : aho citram !

prabhäva-mätraika-nådeva-cihnovéro rasaù supta iväyam agre |änanda-çaìkä-bhaya-tarka-miçraùkåcchreëa vinyasati päda-padmam ||53||

(paritaù sarve ätmagatam) aho maìgala-sütra-mudrita-karo’yaà räjä pratäparudraù, katham ayaà gåhéta-tapasvi-veño’kasmäd upasarpati | sväminäm udvego bhävé | tad avalokayämaù kim ayaà karotéti | 70

(räjä çanair itas tato’valokayan sahasaivopasåtya doläyamänaà bhagavac-caraëa-kamala-yugalaà parigha-dérghäbhyäà dorbhyäà dåòhataram

äliìgati |)

särvabhaumaù (älokya) : ato mahän ayam anarthaù | nimélayan-nayana-kamalena svänandäveça-vivaçena bhagavatäyam alakñita eva yad bhagavac-caraëa-kamale dadhära | tad asya na vidmaù kià bhävi |

bhagavän (svänanda-stha eva nimélitäkña evänibhälanenaiva gäòhaà pariñvajya) :

ko nu räjann indriyavän mukunda-caraëämbujam |na bhajet sarvato-måtyur upäsyam amarottamaiù || [bhä.pu. 11.2.2]

(iti punaù punaù paöhati |)

gopénäthäcäryaù : aho kautukam !

sähasaà kva ca guëäya kalpatekväpi düñaëatayä ca sidhyati |sähasena yad akäri bhübhujätat tapobhir akhilaiç ca näpyate ||55|| 71

(punar nibhälya)

mahämallair yasya prakaöa-bhuja-vakñaùsthala-taöé-viniñpeñäd bhugnästhibhir iva vidadhre vikalatä |sa eväyaà mädyat-kari-vara-karäkränta-kadalé-taru-stambhaäkäro’py ajani bhagavad-bähu-dalitaù ||56|| 72

(nepathye kalakalaù | bhagavän räjänaà parityajya tat-kalakaläkalita-ratha-prasthäna-satvaraù punar jagannätha-didåkñayä tathä-vidha-

svänandatva eva niñkrämati | sarve yathäyathaà tam anu niñkrämanti |)

gopénäthäcäryaù (upasåtya) : mahäräja ! jagannätha-darçanärthaà gato devaù | samprati bhavanto’pi calitum arhanti |

(ity änanda-tandritaà räjänam ädäya niñkräntaù |iti niñkräntäù sarve |) 73

iti pratäparudrägraho näma añöamo’ìkaù ||8||

(9)

’navamo ìkaù

( - |)tataù praviçati kinnara mithunam

: puruñaù ! - ' priye gata gatebhyo pi saàvatsarebhya aiñamaù86 khalu - |jagannäthasya guëòicotsavaù parama ramaëéyo dåñöaù

: stré ? [kahaà bia ?katham iva ]

: puruñaù - - - asminn abde tu mürtimad änandenaiva kanaka giri gaureëa- - - - yaténdra veça dhäriëä bhaktävatäreëa bhagavatä çré kåñëa caitanyena

' - |mahotsavo yaà saruasatvena parama ramaëéyo vihitaù

:stré | ? haddhé haddhé ahaà kathaà saìge ëa ëédä mae daööhuà ëa ? [päridaà ! ? hä dhik hä dhik ahaà kathaà saìge na nétä mayä drañöuà na ?präptam ]

:puruñaù ! |priye ägäminy abde darçanéyo bhavatyä

:stré | [ägamiëi adde jai ebbaà hoi |ägaminy abde yady evaà bhavati ]

:puruñaù ! |priye itaù prabhåti tenätraiva sthätavyam

stré : ettha ko ëiamo ? [atra ko niyamaù ?]

puruñaù : jänämi tattvam |

stré : kadhaà jäëédaà ? [kathaà jïätam ?]

puruñaù : parasparaà kathayatäà taj-janänäà taj-janänäïcita-caritra-vidäà kathayaiva |

stré : kerisé sä kahä ? [kédåçé sä kathä ?]

puruñaù : priye ! çrüyatäà, asya trividha eva lokänugraha-prakäraù |

:stré ? [keriso tiëëa viho ?kédåças trividhaù ]

:puruñaù , - - - , ekaù säkñätkäré dvitéyaù para hådaya praveça lakñaëaù - - |tåtéyaç cintana mäträvirbhäva rüpaù

86 |adya vatsaraù

:stré | [vivareia kahehi |vivåtya kathaya ]

: puruñaù - - ye khalu puruñottama kñeträgamana samarthäs teñäà | , - - säkñätkäré tathä hi pratisaàvatsaraà sa raàhaso nänä deçataù sarve- ' - - - jagannätha darçanato pi tad darçana baddhotkaëöhä adåñöa pürvä

- - |açruta pürväù paraù sahasräù präëina upatiñöhanti

:stré ?tado tado

: puruñaù , ’ tatas teñu gauòéyäù priyäù gauòéyänäà madhye ye tipriyäù ’ ’ | çataçaù dåñöavantas te py adåñöavanto pi çubhädåñöavantaù yathämé

—

narahari-raghunandana-pradhänäùkaticana khaëòa-bhuvo’py akhaëòa-bhägyäù |prathamam imam adåñöavanta etepratiçaradaà puruñottamaà labhante ||1||

kuléna-gräméëä api guëaräjänvaya-bhuvojanä rämänanda-prabhåtaya ime deva-suhådaù |tathä nyäyäcäryädaya upacita-prema-sarasämahä-vidväàso’mé pratiçaradam atropagäminaù ||2||

- - - -bhagavan näma nyäyäcäryas tu puruñottama eva bhagavac caitanya - | | darçanäkäìkñé yävaj jévaà sthitaù evam eñäà säkñäd anugrahaù

- | ägamanäsamarthänäà tu para hådayam äruhyänugrahaù kriyate- - - |hådayäroha yogyäs tu advaita nakula brahmacaryädayaù

:stré | [kiïci kadhehi |kiïcit kathaya ]

: puruñaù - , - -advaitäroha värtä tu prathéyasé tat kathanaà bahu käla | - - |sädhyam nakula brahmacäri hådayärohaù çrüyatäm

:stré | [kadhehi abahidamhi |kathaya avahitthäsmi ]

: puruñaù - - - asti kaçcid ambu gräme parama vaiñëava äjanma brahmacäré | - nakulo näma tasyaikasmin divase graha grastasyeva kasyäm api

- - - daçäyäm utpannäyäm änandäçru pulaka nirbharasya darçana mätreëaiva - - ’ sarveñäà hådaya kuhare çré caitanyäveço yam asya jäta iti pratyayam

- | utpädayata eva katicid aho räträ gatäù 6

:stré ?tado tado

:puruñaù —tad anu

gaura-tviñä kapiçayan kakubhaù samantädänanda-bhoga-parilopita-bähya-våttiù |äbäla-våddha-taruëair atha lakña-saìkhyairlokair abhüt praëayibhiù paripüjyamänaù ||3|| 7

:stré ?tado tado

:puruñaù - -tato daivät tasmin käle tatra gatena bhagavac caitanya - pärñadena çivänandena tam udantam atyanta sandihymänatayäçrutya — didåkñuëä manasi kåtam aho kim etasya darçanena säkñäd eva mayä

’ | - - dåñöo sti bhagavän tam äloka sukha sadåçaà kim asya darçanena ? | — bhaviñyati sukham naiva iti vartamänena punar manasi kåtaà aho

- - - -yady ayaà sarva loka bahir vartamänaà mäà svayam evähüya sva - , samépaà nétvä mämakam iñöa mantraà prakhyäpayati tadä satyam

- evätra tasyäveço jätaù iti cintayitvä prasäriëyo jana samühasya bahiù ’ | ’ sthitavati çivänande yävad äveçaà tüñëéà sthito py asau kaù ko tra bho

- düre vartamänaù çivänanda ähüyatäm iti nideça mätreëa dhävadbhir eva - -katibhir itas tato näma grähaà vicinvadbhir atidüre sthitaà tam ädäya tan | — ! nikaöam äyayau anantaraà ca tena gaditam çivänanda bhavatä

— - -manasi vicäritaà yat tad äkarëyatäm bhavadéya iñöa mantraç catur - - akñaro gaura gopäla devatäkaù ity äkalayya tena nirëétaà satyaiveyaà | pratheti 8

:stré - ! ? [ajja utta téo keriso - , ?ärya putra tåtéyaù kédåçaù ]

:puruñaù - ’ | tåtéyas tu cintana mäträvirbhävo yaù so pi çrüyatäm ekadä -tasyaiva çivänandasya bhägineyaù çrékänta ekaka eva prathamaà çré

- - | puruñottamam ägatya bhagava caitanya caraëau dadarça tasminn eva - - - - samaye kautuka vaçät puréçvara svarüpädi samakñaà çré bhagavatä kiïcij

- - — ! jagade jagad eka bandhunä çrékänta asminn abde advaitädayo , | dayoddhurä vaktavyäs te yathä näyänti mayaiva tatra gantavyam iti api

, ’ - — ca çivänando pi bhavan mätulo vaktavyaù pauñe mäsi tatropasannena | ’ , mayä bhavitavyam tatra jagadänando sti tatraiva bhikñä kartavyä iti

- ’ nivåttena çrékäntena bhagavat sandeçe kathite sati sarve dvaitädayaç | - calanodyamäc chithilébabhüvuù çivänandas tu bhagavad ägamanam

- -abhilaliñiñur bhagavad bhikñäyäm idaà lagiñyatéti kåtvä bhagavat - - - - - -priyatvena västuka västuka dalé garbhottha kaëiçädi sämagré

| samavadhänäya sthitavän 9

:stré ?tado tado

:puruñaù -tato daiväd godävarétaù samayätena rämänanda |räyeëoparodhito bhagavän na gantum éñöe

:stré ?tado tado

: puruñaù tato’sau çivänandaù çré-nåsiàhänanda-brahmacäréti prathitaù parama-yogéndraà säkñän nåsiàham iva pradyumna-brahmacäritvena pürva-khyätäv api bhagavataiva nåsiàhopäsanä-siddhatvena nåsiàhänanda iti kärita-saàjïaà samaye samuväca—svämin ! äyäsyäméti kåtvä bhagavän näyätaù | västuka-çäkam avalokya mano-duùkham eva jäyate | 10

:stré ?tado tado

:puruñaù — - |tatas tenoktaà mayaivänetavyo dina dvayam apekñyatäm iti - ’ | tat prabhävajïo sau tathaiva çraddadhe sa ca nåsiàhänando

’ - -nåsiàhänando pi taà samayam ärabhya samädhi stho dina — - dvayäbhyantare çivänandam ähüya aye bhagavac caitanyo räghavälaye

’ | | | samänéto sti prätar aträgamiñyati mayaiva paktavyam bhikñä ca | -dätavyä iti çrutvä tasminn api tathodyukte sati svayam uñasi kåta snänaù | - çucitaro bhütvä päke pravåttaù svecchä pürvaà yatheñöam eva pecivän

| - anantaraà tasminn eva rasamaye samaye çré caitanyasya jagannäthasya | nåsiàhasya ca påthak påthak trayo bhogä vibhajya niñpäditäù anantaraà

- - - - tat tan nämnä samarpya bahir bhüya nimélita cakñur äntareëa cakñuñä | -paçyati trén eva bhogän eka eva bhagavän bhuìkte anantaraà saïjäta

- - -mahänando galad açru dhäraù säravam uccaiù praëayämarña kåpäkñepam idaà bhadraà bho bhadraà jagannäthena saha tavaikyam ato

| jagannäthasya bhogo bhujyatäà näma mama nåsiàhasya bhogaù kathaà ? ’ bhujyate nåsiàho dya mayäyam upoñita ity uccair äkrandaà

— ! ? |çivänandenoktam svämin katham äkruçyate iti

:stré ?tado tado

: puruñaù — - tatas tenoktam tava gosväminä caitanyena bhoga trayam eva | |bhuktam nåsiàhasyopaväso jätaù iti

:stré ?tado tado

: puruñaù — ! -tataù çivänandenoktam svämin nåsiàhärtham anyä bhoga sämagré kartavyeti | tathä kåte svastho babhüveti sthite çivänandasya

— - saàçayo jätaù kim etenäveça vaçäd evoktam athavä satyam eva iti manasi kåtvä punar anyasmin saàvatsare puruñottamam äsädya

- - | -bhagavac caitanya savidhe gataù prasaìgato nåsiàhänandasya tan- ’ - - mahima kathane väntara bhütä päka kriyä tasyätisamécénety api vadati

bhagavati sarveñu sandihäneñu mayä gate saàvatsare pauñe mäsi tasya | - bhikñä kåtä tatra tasya päka kauçalaà jïätam ity ukte punaù sarve

| sandigdhä eva sthitäù çivänandas tu niùsandeho babhüveti vyäkhyätas ’ - |te trividho nugraha prakäraù

:stré ! | accariaà accariaà tä edaà pi kadhehi rämäëandeëa kahaà tattha ? [ganduà ëiseho kido ! | äçcaryam äçcaryam tad idam api kathaya

rämänandena kathaà tatra gantuà niñedhaù kåtaù ?]

: puruñaù ! ’ - | priye sa tävad bhagavato tipraëayé tad vicchedaà na sahate - - tena tad uparodhän mathuräà jigamiñur api varña dvayam adya çva iti

| kåtvä vilambito bhagavän

:stré | | [ado baräà ettha jjeba baööissadi ahabä mahuräà gamissadi ataù | param atraiva sthäsyati athavä mathuräà gamiñyati |]

: puruñaù , priye adhunä tu ciram anunéya tam eva rämänandaà - ’ |tenänumataà gauòa vartmany eva gantum udyato sti

stré : ajja-utta, puëo ettah äamissadi ? [ - , ärya putra punar atra ägamiñyati ?]

: puruñaù |atha kim

:stré | | [ettha atthi saàdeho jado mahurä kkhu edassa piaööhäëaà aträsti | - sandehaù yato mathurä khalv asaya priya sthänam |]

:puruñaù , —yadyapy evaà tathäpi

äpämaraà präëina uddidhérñor néläcalendor atibhäram etam |laghükariñyan puruñottama-sthobhüyo’pi bhävé puruñottamo’yam ||4||

:stré , | [äà hoi ebaà hoi , äà bhavati evaà bhavati |]

: nepathye ! bhattäcärya kathaà rämänandenäsmin karmaëi kåtänumatiù|

:puruñaù ! -priye çrutam idaà yad abhihitaà mayä tad evädhunä tad- | viccheda vidhuro gajapatir api särvabhaumena saha saìkathayann äste

- | tad äväm api bhagavantaà néläcala candraà gänenopasthätuà gacchäva( )iti niñkräntau

– –praveçakaù

( - |)tataù praviçaty äsana stho räjä särvabhaumaç ca

: räjä , - - - bhaööäcärya rämänandasyägraha päça granthi çaithilyenaiva |bhagavän prasthitaù

:särvabhaumaù | éçvareëa särdhaà kim adhiko haöhaù kartuà çakyate - |tathäpi varña dvayam eva vilambitaù

: räjä , | bhaööäcärya rämänandena me mahän evopakäraù kåtaù tathä hi—

änéto räjadhänyäù pathi puru-karuëaù käritaà cekñaëaà mesparçaù pädämbujasya vyadhita mama duräpo’pi samyak sukhäpaù |väk-péyüñaà ca sänugraham atimadhuraà päyitaà çrotra-peyaàyan näbhüd bhüri-yatnais tad ajani sahasä çünyam antas tathäpi ||5||

särvabhaumaù : ! | mahäräja rämänando hi bhägavatottama eva tathä hi— - - , - praëaya rasanayä dhåtäìghri padmaù sa bhavati bhägavata pradhäna

uktaù [ . . 11.2.55] | | -bhä pu iti tenäsya bhagavän vaça eva atas tad ’ |uparodhena bhagavatä tvayetädåço nugrahaù kåtaù

:räjä ?rämänandena kiyad düram anuvrajitavyam

särvabhaumaù : - |bhadraka paryantam iti çrutam

:räjä ?sväminaù saìge kiyantaç calitäù

särvabhaumaù : - - - -puréçvara dämodara jagadänanda gopénätha |govindädyäù païcañä eva

:räjä —hanta

yadyapi jagad-adhéço néla-çailasya näthaù prakaöa-parama-tejä bhäti siàhäsanasthaù |tad api ca bhagavac chré-kåñëa-caitanya-devecalati punar udécéà hanta çünyä triloké ||6||

särvabhaumaù : ! - |räjan nirupadhi premëo hédåçaù prakäraù

:räjä ’ ?asmadéyaù ko pi na gataù prabhor anupadam

särvabhaumaù : , | -räjan premëaivedam ucyate kva tasya tvadéya, janäpekñä tathäpi tavädhikäraà yävat tava lekham ädäya pürvam eva

’ , - |kaçcid gato sti kariñyati ca sa eva sarva samädhänam

prativasati navénäväsam agre vidhäyapartigåham upacärair bhüribhiù pürayitvä |kåta-suvacanam uccais tatra tathäbhiyuktaiùpada-viharaëa-khedaà dhunvate te viçantaù ||7||

bhagaväàs tu rämänandasya kåtir iyam ity eva jänäti |

(praviçya) dauvärikaù : deva ! rämänandädayo dväram adhitiñöhanti |

:räjä |tvaritam änéyatäm

:dauvärikaù | ( |)yathäjïäpayati iti niñkramya tän ädäya praviçati

räjä ( ) : |sädaram upaveçya kathaya kiyad düraà bhavän anugato devam

:rämänandaù - ’ -ita ito nivartasveti pratipada mukto pi bhadraka paryantam | , - , —anugatavän asmi mahäräja dustyajo hi vyavahära märgaù yataù

tam api parama-dénoddhäri-käruëya-sindhuàçiva çiva parihäya tvad-bhiyaivägato’ham |katham ahaha na jätas tatra me deha-pätaù kuliça-kaöhina-mürter hä yato’haà nivåttaù ||8||

särvabhaumaù : rämänanda ! tvam atidhéro’si katham evam uttämyasi | éçvaro hi tathävidha-léla eva vraja-väsino vihäya mathuräà gatäh | punas tato’pi dväravatyäà, punas tato’pi kvacit kvacit | tatratyäù kathaà sahanti sma tad-viraham | yadyapi duùsaha eva tad-virahas tathäpi sa evaà taà sähayate | tad alam anuçocanena | räjänam adhunä säntvayitum arhasi, na punaù sva-kheda-prakaöanena khedayitum |

räjä : kathaya |

rämänandaù : bhavad-adhikäraà yävad bhavadéyä eva gacchanti | tad-ürdhvaà madéyäù pathi prajïä eva gauòa-räñöra yävad yäsyanti kecit teñäà kiyad dürata evägamiñyanti | kecid dürataraà yäsyanti |

(praviçya) dauvärikaù : deva mahäprabhum anuvrajanto ye räyasya manujäç calitäù santi, teñäà kim antaù samäyätäù |

räjä : praveçyantäm avicäreëaiva |

(dauvärikas tathä karoti |)

(praviçya) puruñaù : jayati devaù |

rämänandaù : kathayata re ! kiyad düraà bhagavanto gatäù ?

puruñaù : kuliyä-grämaà yävat |

räjä (särvabhauma-mukhaà nirékñate |)

särvabhaumaù : deva ! navadvépa-päre pära-gaìgaà kaçcana tan-nämä grämo’sti |

räjä : ämülaà kathaya |

puruñaù : deva, ito devädhikäraà yävat tävat tava prabhäveëaiva nirvähita-vartma-saukayrä acaìkramaëenaiva sarve gatavantaù | gauòa-sémni praveñöuà trayaù panthänaù | dvayaà ruddham ekas tu jala-durgaù | tam evoddiçya calite sati tat-sémädhikäré turñko’ruñkoñakära iva sarveñäà marmahä mahä-madyapo durvåtta-cakra-cüòämaëiù—ito deçädye gacchanti teñäà durgatiù kriyate iti çrutvä sarveñäm eva bhayam utpannam | mahä-prabhave ko’pi na çrävayati | asmat-sémädhikäriëoktaà—atra kriyän vilambaù kriyatäà yävan mayänena sandhiù sandhéyate ity etävat kaçcana samakälam eva tasyaiva kaçcid asmat-sémädhikäriëaù samépam ägataù |

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : tato’nenoktam—tri-caturaiç ced äyätu nämeti çrutvä tathaivägato bhagavat-päda-samépa-bhümau nipatitaç ciraà praëanäma | tataù sarvair uktam—bhagavan ! asya sähäyyenaiva sukhena gantuà çakyate | enaà prati kåpävalokaù kriyatäm iti tad-anurodhena taà prati kåta-dåk-päte bhagavati sa yavanaù pulak,äçru-gadgada-svaro bhavan graha-grasta iva jätaù | tato gopénäthäcäryeëoktam—aye mahäprabhur ayaà sukhena kathaà calati ?

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : tatas tenoktaà kiyad düraà bhavadbhir gantavyam | tad anu gopénäthenoktam—gantavyaà tävat päëéya-häöé-paryantam idäném |

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : tataù—

praphulla-romä galad-açru-dhäraùsa-gadgadaà kiïcid asau jagäda |aho madéyaà mahad eva bhägyaàdevasya sähäyya-vidhau bhaveyam ||9|| iti |

sakala-sajjana-nävikair vähyamänä navénä taraëir madhya-gåha-çäliné punaù prakñälitä kñaëenädhinadi samänäyitä | anantaraà naukäntaraà svayam apy äruhya bhagavanta enäm adhirohantv iti nigadite devena saha sarve täm äruruhuù | atha sa eva jalacara-dasyu-bhaya-niväraëäya svayam agresaro bhütvä mantreçvaram uttérya picchanadä-gräma-

paryantam ägatavän | nivåtti-samaye bhagavatä jagannätha-prasäda-manoharäkhya-modakäù prasädékåtäù | tän aväpya harià vadety äviñöo bhütvä mahä-bhägavata-daçäm äpannaù |

(räjä vismayaà näöayati |)

särvabhaumaù : evam eveçvarasya lélä | tathä hi—

asthäne’pi prathayati kåpäm éçvaro’sau svatantraù sthäne’py uccair janayatitaräà nünam audäsyam eva |rämo devaù sa guham akarod ätmanénaà sakhäyaàkåñëaù stotraiù praëamati vidhau hanta mauné babhüva ||10||

räjä : tataù ?

puruñaù : tad-äjïayä bhagavat-kértanaà kurvantas te nävikäs tathä taraëim avähayanta yathaikenähnä päëéya-häöé-gräme samuttérëäù smaù |

räjä : tatra ko vartate ?

särvabhaumaù : räghava-paëòitaù |

puruñaù : tato yad abhüt tad äçcaryam |

räjä : katham iva ?

puruñaù : deva !

yävad devo na sura-saritas téra-sémänam äptastävat sarvaà janam ayam abhüd dhanta kià tad bravémi |kià taträséd ahaha dharaëé-dhülayo loka-rüpäùkià tärä vä manuja-vapuñaù petur ürvyäà nabhastaù ||11||

evaà gaìgä-taöataù kañöenaiva tad-väöém abhyäyayau devaù |

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : tatas täà rajanéà tatraiva gamayitvä paredyavi nau-vartmanaiva calitavän |

atho avicchinna-çubha-pravähänirantaräyä capalormi-hastä |nirantaraà viñëupadävatärä gaìgeva dérghä jana-paìktir äsét ||12||

tataù kumära-haööe çréväsa-paëòita-väöyäm abhyäyayau | tatra ca gaìgä-téräd väöé-paryanta-gamane

yatra yatra padam arpayatéças tatra päda-rajasäà grahaëäya |präëi-päëi-patanena sa panthä hanta garta-maya eva babhüva ||13||

tatrottérëa eva bhagavati jagadänandaù çivänandälaye bhagavad-agocara eva gatavän | tatra tena ciram eva sthitam iti tad äsaktyä bhagavän atränetavya iti racanä-vaiçiñöyam api kåtavän |

atha—präcérasyopari viöapinäà sarva-çäkhäsu bhümaurathyäà rathyäm anu pathi pathi präëiñu präptavatsu |uccair uccair vada harim iti prauòha-ghoñeñu devorätré-çeñe tarim adhi çivänandänétaù pratasthe ||14||

tato jagadänandenobhayoù pärçvayoù kadalé-stambha-pürëa-kumbha-mukula-dépävalébhiù suracanäviçeñeëa çivänanda-väöé-paryantam abhimaëòitaà vartmärüòhaù smita-sumadhura-vadano jagadänanda-kåtam iti manyamäno väme väsudeva-väöé-patham api tathä-vidham älokya kim ito’gre gantavyaà kim ita iti sandihäno väsudevenoce—bhagavan ! agrataù çivänanda-väöém evälaìkuru iti | tathä kurväëä jagadänandena dhärita-caraëämbujas tadéya-bhagavad-gåhaà praviñöaù | anantaraà tac-caraëodakaà gåha-paöalopari kiïcid vikérya kiyad antaù-pure parijanebhyo jagadänandenaiva dattam | anantaraà muhürtaà sthitvä väsudeva-väöém ägatya kñaëam avasthäya punas taraëim äruhya calitavati bhagavati caraëa-jala-grahaëärtham äkaëöha-magnänäà janänäà yad-vaiyägryaà jätaà tad avalokya bhagavatas tathä karuëä jätä yathä sarvair eva caraëa-jalaà präptam äsét | tatas taöa-vartmanaiva sarva-lokäç calitä na ke’pi nivavåtire |

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : tato’dvaita-väöém abhyetya haridäsenäbhivanditas tathaiva taraëé-vartmanä navadvépasya päre kuliyä-näma-gräme mädhava-däsa-väöyäm uttérëavän | navadvépa-lokänugraha-hetoù sapta-dinäni tatra sthitavän | tatra ca navadvépät pära-gamane |

ya ätaraù käkiëikaika-mätra äsét prativyakti sa tu krameëa |baàhéyaséñv apy atha nauñu so’’bhütkärñäpaëänäm adhikädhiko’pi ||15||

api ca—durgaà badhnäti vaàçair dåòhatara-vipulair mädhavo yan-niçäyäàtat-prätaç cürëa-bhävaà vrajati jana-ghaöä-ghaööanena krameëa |

saptähäny evam eva vyajani janimatäà darçanautkaëöhya-bhäjäàsaìghaööo yatra devaù svayam amara-dhunéà snätum éço’pi neçaù ||16||

evaà sapta-dinäni tatra sthitvä punas taöa-vartmanaiva calitavän |

sa yatra yatropasasära devo våttäntataù präk tata eva lokäù |tatas tato bhür api bhüri bhugnäviçiñya vismäpayate phaëéndram ||17||

çrutaà ca gauòeçvarasya räjadhänyäù päre-gaìgaà calato bhagavataù paçcäd ubhayoù pärçvayoç calantéà loka-ghaöäm älokya gauòeçvaro gaìgä-taöa-ghaöamänopakäri-kämä rüòho vismitaù kim idam iti yadä påñöaväàs tadä keçava-vasu-nämnä tad-amätyena kathitam—çüra-träëa, çré-kåñëa-caitanyo näma ko’pi mahä-puruñaù puruñottamän mathuräà prayäti | tad-didåkñayä amé lokäù saïcaranti iti | tatas tenäpy uktam—ayam éçvaro bhavati yasyaivaàvidhaà lokäkarñaëam iti | ataù paraà ca çrutam | tataù kiyad düraà gatvä punaù pratyävåtto na tena pathä mathuräà gamiñyati, api tu puruñottamam ägatyaa vana-pathenaiveti na jänémaù satyam asatyaà vadati |

nepathye : satyaà bho satyam |

ägataç ca sahasä sa ekako nélaçaila-tilakaà vilokya ca |loka-saìkula-bhiyä vanädhvanänihnutaù sa mathuräà jagäma ca ||18||

räjä (sa-vismayam) : käçé-miçrasya svara iva çrüyate | tad ähüyatäm |

(praviçya satvaram) käçé-miçraù : deva, ayam ayam anähüta evägataù |

räjä : kathaya kià tattvam idam |

käçé-miçraù : satyam eva loka-bhiyä tato’pi nivåttaù | tato’pi kenäpy avidita eva calitavän |

räjä : särvabhauma ! asmäkaà tu samaù panthäù viccheda-duùkhasya tulya-phalatvät | ekäkinas tasya nirvähaù kathaà bhavatu |

käçé-miçraù : bhikñä-yogyäù kiyanto vipräù preñitäù santi | bhagavatä tu tan na jïäyate |

räjä : sädhu miçra, sädhu ! kim apy uktvä gatam ?

käçé-miçraù : ägata-präyo’ham iti |

räjä : tat kià dinaà bhaviñyati ? bhaööäcärya! jaìghä-jévinaù kiyanto gacchantu, yathä bhagavato värtäà präpayanti |

särvabhaumaù : ucitam evaitat |

räjä : käçé-miçra ! mahäpätraà candaneçvaraà mad-äjïäà samädiça, yathaiva karoti |

käçé-miçraù : deva ! parékñä-mahäpätraà nivedya mayaiva tathä käritam asti | katicid ägata-präyä eva |

(praviçya) dauvärikaù : deva ! mahäprabhor värtä-häriëo dväri vartante |

räjä : praveçyantäm |

(dauvärikas tathä karoti |)(praviçya) värtä-häriëaù : jayati jayati devaù !

räjä : kathayata kià jänéta |

värtä-häriëaù : sarvam eva jänémaù |

räjä : kathyatäm |

värtä-häriëaù :

pratyävåttaù sa madhupurato dåñöa-våndävana-çréùkuïje kuïje taraëi-tanayä-kulataù kÿpta-keliù |gatvä govardhana-giri-varaà känane känane ca bhräntvä bhräntvä dina-katipayaà vartmanéço vyaloki ||19||

räjä : are ! våndävane kià kià kåtaà bhagavatä taj jänäsi ?

värtä-häriëaù : atha kià | tat-saìge mamägatänäà keñäàcid bhägya-bhäjäà mukhataù çrutam |

räjä : kathyatäm |

värtä-häriëaù : ävirbhäväd avadhi sa nijänanda-våndaika-kandoyadyapy uccaiù prathayatitaräà tad-vikära-prakäram | våndäraëyopagama-samaye hante te te taraìgävåddhià präpur yad upari vacaç cittayor na praveçaù ||20||

tathä hi--kvacana ca yamunä-vanänta-lakñmémavakalayann anurakti-mukta-kaëöham |vilapati parirabhya lobhya-bähuùpratilatikaà pratiçäkhi so’khileçaù ||21||

api ca—naiciké-nicaya-vékñaëa-modädunmadaù skhalitavän galad-açruù |syandamäna-sura-sindhur iväsédväta-bhagna iva meru-taöäntaù ||22||

räjä : tatas tataù ?

värtä-häriëaù : tatas taiù kathitam—

mada-mudita-mayüra-kaëöha-käëòa-dyutim abhivékñya kutaçcid apy akasmät |skhalati luöhati vepate virauti dravati viñédati hanta mürcchatéçaù ||23||

api ca—kväpi vatsa-kulam uccala-pucchaàdhävamänam anuvékñya vanäntaù |kaëöakävalini vartmani sadyovékñitäìgam abhitaù skhalatéçaù ||24||

räjä : tatas tataù ?

värtä-häriëaù : tataù—

kuïja-sémani kadäpi yadåcchä-mürcchayä nipatitasya dharaëyäm |älihasti hariëä mukha-pheëänapibanti çakunä nayanämbhaù ||25||

kadäpi—patayälur asäv upety käyämapi govardhana-bhüdharasya devaù |anuräga-sudhäbdhi-madhya-magnona hi bhugno’pi bahir vyathäà viveda ||26||

anuvanam anukuïjam ékñyamäëerudati vibhäv anurakti-mukta-kaëöham |rurudur iva latäç ca çäkhinaç cadvija-måga-räjir abhäji mürcchayaiva ||27||

api ca—vilapati karuëa-svareëa devejaladhara-dhéra-gabhéra-niùsvane’pi |ciram anuvilapanti bäñpa-kaëöhäùkvacana ca läsyam apäsya nélakaëöhäù ||28||

evam atyanuräga-vaikalyäd éçvaratvenaiva dhäryamäëa-dehaà tam älokayadbhiù puëyavadbhir balabhadra-bhaööäcäryädibhir aho anartho’yam äpatita iti cintayadbhir baläd iva våndävanän niñkäsito bhagavän iti na cira-kälävasthitis tatra tasyeti | tataç ca—

- - - ' yaù präg eva priya guëa gaëair gäòha baddho pi mukto |gehädhyäsäd rasa iva paro mürta eväpy amürtaù

- - premäläpair dåòhatara pariñvaìga raìgaiù prayäge - ||29||taà çré rüpaà samam anupamenänujagräha devaù

:räjä ! - ’ särvabhauma priya våndävano pi katham asau svalpam eva kälaà ?tatravatasthe

särvabhaumaù : - jagannäthena tad viraham asahamänena samäkåñöa iva | —api ca

- -priya svarüpe dayita svarüpe- |prema svarüpe sahajäbhirüpe

-nijänurüpe prabhur eka rüpe - ||30||tatäna rüpe svaviläsa rüpe

:räjä tatas tataù ?

- :värtä häriëaù —tataç ca väräëasyäm

candraçekhara iti prathitasya |kñmäsurasya bhavane bhuvaneçaù

- präktanaiù sukåta räçibhir asya ||31||pratyapadyata tadä sa yaténdraù

:räjä tatas tataù ?

- : värtä häriëaù —tadänéntaà tu

-tam etya paçyety anuräga pürvaà |viçveçvaro viçvam iva nyayuìkta

’ -kuto nyathä tävati tulya käle- - ||32||tulya kriyaù sarva jano babhüva

—api ca- - -brahmacäri gåhi bhikñu vanasthä

- |yäjïikä vrata paräç ca tam éyuù -matsaraiù katipayair yati mukhyair

||33||eva tatra na gataà na sa dåñöaù

:räjä ! ?särvabhauma kim iti tathävidhänäm api tädåçaà mätsaryam

särvabhaumaù : ! , mahäräja yävan manojayo na bhavati tävad eva |bhagavaté matsaratä na kaïcid api muïcati

:räjä tatas tataù ?

- :värtä häriëaù —tataç ca

- - gauòendrasya sabhä vibhüñaëa maëis tyaktvä ya åddhäàçriyaà

- |rüpasyägraja eña eva taruëéà vairägya lakñméà dadhe- - - 'antar bhakti rasena pürëa hådayo bähye vadhütäkåtiù

- - - ||34|| çaivälaiù pihitaà mahä sara iva préti pradas tad vidäm

:räjä tatas tataù ?

- :värtä häriëaù

taà sanätanam upägatam akñëor- - |dåñöa mätram atimätra dayärdraù -äliliìga parighäyata dorbhyäà

- ||35||sänukampam atha campaka gauraù

:räjä ?katham iva tasya darçanaà jätam

- :värtä häriëaù - |çrutam idaà tan mukhäd eva

:räjä kathyatäm |

- :värtä häriëaù

- - autkaëöhyaika puraù saräù prathamato ye yänti näthägrato - - |niñkrämanti ta éça näma niratäù säsräù saromodgamäù

- - yätäyätavatäà kramaà vigaëayaàs tat päda dhülér juñan ||36||sarvajïena bahiù sthito bhagavatä kair apy ahaà näyitaù

:räjä tatas tataù ?

- :värtä häriëaù tataç ca na me priyaç caturvedé [ - ] itihäsa samuccaye ity |ädi paöhitvä satvaram avatéryäyaà dorbhyäà parirabdha iti

:räjä ?tatas tataù

- :värtä häriëaù |tatas tatraiva käpi kiàvadanté çrutä

:räjä ?käsau

- :värtä häriëaù

puruñottamam etya taiù punar |gamayitvä katicid dinäny api

-ramitaiù prabhuëaiva tad giräpy ||37||atha våndävanam eva gaàsyate

:räjä ?kià devena sahaiva vä kià paçcät

- :värtä häriëaù , paçcäd eva bhaviñyati yato väräëaséta ekäkinaiva | |bhagavatä calitam iti dåñöam anyad api tatra kim api çrutam

särvabhaumaù : ?kià tat

- :värtä häriëaù

- -kälena våndävana keli värtä lupteti täà khyäpayituà viçiñya

kåpämåtenäbhiñiñeca devas ||38||tatraiva rüpaà ca sanätanaà ca

: rämänandaù |samucitam evaitat

( - |)nepathye dürato jaya jayety uccaiù kolähalaù sarve ( ) : - - , samäkarëya aye samägata iva bhagavän çré kåñëa caitanyaù

|yad ayam apürvaù kolähalaù çrüyate

:punar nepathye

- adyäsmäkaà saphalam abhavaj janma netre kåtärthe |sarvas täpaù sapadi virato nirvåtià präpa cetaù

kià vä brümo bahulam aparaà paçya janmäntaraà no - ||39||våndäraëyät punar apagato néla çailaà yaténdraù

:räjä ? | kim aparaà vilambadhve tatraiva gacchäma ( iti sarve niñkräntäù|)

( - - - - -tataù praviçati çré kåñëa caitanyas tat kälopanatau paramänanda puré | |)svarüpau ca parite didåkñopanatäù käçémiçrädayaç ca

- - çré kåñëa caitanyaù ( ) : !puréçvaraà prati svämin

- tértha dvayaà yad api tulyam idaà mahäntaù’ |käçyädayo pi purataù kaluñäpahäri änandadäù kila tathäpi mahänta eva

- - ||40||yad yuñmad ékñaëa sukhaà hi sukhäyate naù

- ato hi tvädåçäà saìgas térthäntara sevanäd api paramo ramya iti çéghram |eväyätam

:puréçvaraù | -asti tädåçaà no bhägadheyam yad atikälaà bhagavad- - | viraha dava dahanena na gadghäù smaù

( - , satvaram upasåtya särvabhauma rämänandau daëòavat praëamataù- - |)çré kåñëa caitanyas täv äliìgati

:käçémiçraù ! - -svämin jagannätha vallabhävakäçänantaraà çré | jagannäthaù çiçayiñur api bhagavantaà pratékñate tat tvaritam eva tam | avalokayantu

- -çré kåñëa caitanyaù : ! | ( |)ehi puréçvara ehi iti sarvaiù saha niñkräntaù

( |)iti niñkräntäù sarve

- - - - - iti çré çré caitanya candrodaye çré mathurä gamano nämanavamo’ìkaù

||9||

(10)

’daçamo ìkaù

-mahä mahotsavaù

( |)tataù praviçati kaçcid vaideçikaù

vaideçikaù : - çrutaà mayä pratyabdam eva guëòicä samaye - - - | advaitäcäryädayaù sarve çré kåñëa caitanya darçanärthaà gacchanti

- teñäm abhibhävakatayä çivänanda nämä kaçcit tasyaiva bhagavataù - - -pärñado vartmanaù kaëöakäyamänänäà ghaööa pälänäà ghaööa deyädi

- - | nighna vighna niväraka äcäëòälam api pratipälya nayati tad aham api | ( tam anusandadhämi yathä tasya saìga eva gamyate iti katicit padäni

|) , ’ gatvä aye purato yaà samécéno jana älokyate tad ayam eva prañöavyaù | ( |) ity upasarpati

( - - |) tataù praviçaty advaita sevakaù kaçcid gandharva nämä 1

gandharvaù : , ’ | —aye niyukto smi sväminädvaitena yathä

’ äyätaù puruñottamasya gamane kälaù çubho yaà vayaà |yämaù satvaram eva samprati çivänandas tvayä bhaëyatäm

prasthänasya dinaà vidhäya likhatu kvaikatra sarve vayaà ||gacchantaù sahasä bhavema militäù paçcät purobhävataù

1||

( |)tad aham upaimi iti parikrämati

vaideçikaù ( ) upasåtya : ! ?bhrätaù kva yäsi

- : gandharva nämä ( |)äyäta iti padyaà paöhati

vaideçikaù ( - ) : saharñam ätma gatam yac chrutaà mayä tad avitatham eva | | ( ) , tathäpi påcchämi prakäçam bhrätaù aparicitaà pratipälya sa kià

?nayati

- : gandharva nämä ! ’ ’ bhrätaù kukkuro pi tena pratipälya néto sti kià punar |mänuñaù

: vaideçikaù ! ? bhrätaù kathaya kédåçaà tat 2

- : gandharva nämä bhagavato mathurägamanät pürvam ekasminn abde ’ -sarveñu paraù sahasreñu lokeñu calitavatsu kaçcit kukkuro pi ropita

- | ’ yädåcchikecchaù çivänanda nikaöe calitaù çivänando pi saìge saìge - , calantam älokya sa çraddham evänusandhatte prativasati

’ , - - samaye nucchiñöam evännaà tasmai prayacchati yatra nady ädi päraà - - | ’ tatra tad arthaà påthag yatheñöa mätaraà dattvä nävam ärohayati so pi

- | - tad anupadam eva pratyahaà calati evaà vartmanas tribhäga paryantaà - | gate kuträpi divase tad bhakñyam annaà vismåtya bhåtyena na dattam

— paçcät tam anavalokya aho adya çune bhakñyaà na dattam ity anutapatä - | svayam itas tato näma gräham ähvayatäpi na tasya darçanaà labdham

- - | tad avadhi puruñottama paryantam eva na dåñöaù paçcän manaù |kañöataram eväsya jätam

- -tad anu daiva gatyä puruñottame samuttérëaà tam eva çvänaà jaladhi téropakaëöham ekäkina upaviñöasya bhagavataç caitanyasya samépe

’ | dåñövä çivänandaù säparädham iva praëamya düre sthito valokayati - - - bhagavän jagannätha prasäda närikela çasyaà khaëòaçaù prakñipya

| | dadäti kåñëaà brühéti ca vadati sa caikaikaà bhakñayati kåñëa kåñëa | - kåñëety api vadati tad apürvam älokya çivänandaù punas taà praëamya

| - ’ sväparädhaà kñamäpayati sma punas tad avadhi so pareëa na kenäpy | adåçyanta manye tenaiva çaréreëa rüpäntaraà labdhvä lokäntaraà

| präptaù 3

:vaideçikaù ! | - -bhrätaù adya me çubho divasaù yad iyaà çré kåñëa- | - caitanya kathä karëätithir jätä yo devaù kukkuram api bhagavan näma

- - ? grähayämäsa tasya nå lokaà prati yat kåpä bhaviñyati tat kim uta tad - - - bhrätaù pathi gaccchatäm eñäà vartma kaëöaka bhütä ghaööa päläù ?kédåçaà vyavaharanti

- :gandharva nämä , |bhrätaù çrüyatäm

|prabhäväd eva devasya pratyabdam anugacchatäm- ||2|| yätäyäta sukhaà bhüri sarveñäm eva niçcitam 4

|tathä kvacanäbde kañöaà ca bhavati

:vaideçikaù ?kédåçaà tat

- :gandharva nämä - - -kvacanäbde sarveñu mad éçvara prabhåtiñu paraù - -sahasreñu janeñu caliteñu saphala janäbhibhävakena çivänandenäpi sa | - - - parikareëa calitam sa eva pratighaööaà mad éçvarädi gaëa varjaà

- - yävanto gacchanti tävatäm eva ghaööa deyasya pratibhavé bhütvä svayam eva janaà prati yatra yal lagati tasya nirëayänurüpaà

, , paricchedyaà dattvä yäti lokäù sukhaà gacchanti evaà gacchatsu satsu

- - remuëä janapade ghaööa pälänäm adhikäré kaçcid gajapater amätyo- | gajapati mahäräje dakñiëäà diçam éyuñi svatantraù san tatraivägataù

- tena durätmanä laìghita maryädena karaà vardhayitvä pratyekaà janän vigaëayya gatänäm abdänäm api tat krameëaiva lekhayitvä puïjébhütaà

- | - çulkam ädätuà çivänandaù käñöha nigaòena baddhaù tad bandhane - | sarva eva mad éçvarädayaù paramodvignä akåtähnikä eva tasthuù 5

:vaideçikaù ?tataù

- :gandharva nämä - tato räter yäma dvaye gatte tenaiva pämareëa - | çivänando yañöi dhärakeëa kenacid anucareëäjuhuve sa tadänéà

| - paramodvigna äsét kadäcid ayaà praharatéti caitanya caraëaà stutvä - | -vallabhena saha tat purata éyivän anantaraà suptotthitaà dépikä

| dhäribhir bahubhiù parivåtaà vékñya vibhayäà cakära anantaram | , ’ | amätyena påñöaù aye tvaà saparikaraù samäyäto si anenoktam atha

| — ? — - -kià punaù sa üce tvaà kasya lokaù anenoktam çré kåñëa caitanyasya | — , | -punas tenoktam tvaà caitanyasya ahaà jagannäthasya jagannätha

? — - caitanyayoù ko mahän anenoktam mama tu kåñëa caitanya eva mahän| - — ity äkarëya préti sumukho bhütvä säparädha iva aye mayä svapno

| - - dåñöaù çré kåñëa caitanyo mäm uktavän madéyo lokas tvayä’ | |baddho titvaritam eva mucyatäm iti tad ayam aparädho me kñantavyaù

tava kiàcid api dätavyaà nästi sukhena prätar utthäya sarvaiù saha - gamyatäm ity uktvä dépikä dhäriëau dväv uktavän asya parikaro yatra

| ’ - vartate taträyaà sthäpyatäm iti tathäyäte tadä sarve smad éçvarädaya | ähnikam ärabdhavantaù 6

:vaideçikaù - aho vicitraiva caitanya devasya karuëä prabhäva aiçvaryaà |ca

- : gandharva nämä ’ ?tvaà kuto si

:vaideçikaù - |aham uttara räòhataù

- : gandharva nämä ?katham ekäké

:vaideçikaù - |narahari däsädibhir ahaà preñitaù

- : gandharva nämä - ?kim artham

:vaideçikaù |kadäsau puruñottamaà ganteti jïätum

- : gandharva nämä - - | tad ihaiva mad éçvarälaya nikaöe tiñöha yävad ahaà | -jïätvä samägacchämi anye kecid daçajanä bhavän iva tatra calanto mad

| | éçvareëaiva sthäpitäù mayaiva saha yüyaà yäsyatha iti 7

:vaideçikaù - |kathaà teñu bhavad éçvarasya tädåçänugraho jätaù

- : gandharva nämä - - - teñv ekaù parama madhuro loka locana rasäyanam - - - - - - -iva navéna vayä ramaëéya rüpaù sahajävatérëa çré kåñëa prema rasa

- - - - | bähyäntara sarasaù çrénätha nämä dvija kula candraù tam - | atilobhanéyaà dåñövä mad éçvaraù paramaà pipriye uktaà ca mayä

- - — - rahasi çré kåñëa caitanyaà bhavän darçayiñyate mänya saìge | - gantavyam iti gåhatas tad anurodhena mäsam ärabhya daçänäm eva

- |yoga kñemaà karoti

:vaideçikaù |bhavatv aham ihaiva sthitvä bhavantaà pratékñe

- : gandharva nämä | ( aham api çivänandam anusarpämi ity ubhau |) niñkräntau 8

– –viñkambhakaù

( - ’ |)tataù praviçati çivänandas tat saìge yiyäsavaù kiyanto nye ca

çivänandaù ( )tatraikaà prati : ’ ?aye tvaà kuto si

saù : ! - - |mahätman govardhana däsenähaà tvat samépaà preñitaù

çivänandaù : | - |äà jïätam raghunätha däsoddeçärthaà gamiñyati bhavän

saù : atha kim |

çivänandaù : kià tad-uddeçena ? 9

saù : mahäçaya ! sa tvayä paricéyate ?

çivänandaù : çrüyatäm—

äcäryo yadunandanaù sumadhuraù çré-väsudeva-priyastac-chiñyo raghunätha ity adhiguëaù präëädhiko mädåçäm |çré-caitanya-kåpätireka-satata-snigdhaù svarüpänugovairägyaika-nidhir na kasya vidito néläcale tiñöhatäm ||3||

api ca—yaù sarva-lokaika-manobhirucyäsaubhägya-bhüù käcid akåñöa-pacyä |yaträyam äropaëa-tulya-kälaàtat-prema-çäkhé phalavän atulyaù ||4||

tathäpy ägaccha mayaiva pratipälya netavyo’si | yävad advaita-deväjïä na labhyate tävad eva vilambaù | (iti cintayati |) 10

(tataù praviçati gandharvaù |)

gandharva-nämä : aye, ayam ayaà çivänandaù | tad yävad upasarpämi | (ity upasarpati |)

çivänandaù (puro’valokya): aye! purato’yam äcärya-gosvämino bhåtya iva lakñyate | tad bhadraà jätam | yad arthaà cintyate tad eva sampannam | (upasåtya |)

gandharva-nämä : mahäçaya ! äjïäpayati bhagavän advaita-gosvämé bhavantam |

çivänandaù : avahito’smi | kathyatäm |

gandharva-nämä : äyätaù | (ity ädi punaù paöhati |)

çivänandaù : aham api tad-äjïäà pratékñamäëa eväsmi | 11

gandharva-nämä : viçeñaù kaçcid asti |

çivänandaù : ko’sau ?

gandharva-nämä : asminn abde snäna-yäträ na drañöavyeti |

çivänandaù : abhéñöam evaitad akhilasya | tat sädhaya bhagavanto jïäpyantäm | ayam ahaà dinäni nirdhärya caraëäntikaà gacchann asmi | tävad ahaà çréväsa-paëòita-prabhåtibhir nirëetuà tatra gacchämi | tvam api sädhaya | (iti niñkräntäù |)

(tataù praviçaty apaöékñepeëa särvabhaumaù |)

särvabhaumaù : yadyapi bhagavato’sminn arthe nänumatir jätä, tathäpi haöhäd evähaà väräëaséà gatvä bhagavan-mataà grähayäéti haöhäd eva tatra gacchann asmi | na jäne kià bhavati | yadyapi bhagavata icchädhénaiva karuëä, tathäpi karuëä-paratantratvaà tasyeti kadäcit karuëäpi svatanträ bhavatéti karuëäyä eva sähäyyena yad bhavati, tad eva bhaviñyati |

(iti parikrämam puro’valokya |) aho yad amé ekatra samupacitä anekaço nänä-deçéyä janäù puro dåçyante, tad amé tairthikä eva |

(punar nirbhälya |) aye sarva eva gauòéyäù | (punar nirüpya) ayam ayam advaitäcäryaù | ayam ayaà nityänandävadhütaù | ayam ayaà çréväsaù | ayam ayaà haridäsaù | ayam ayaà gadädhara-däsaù | ime govinda-ghoñädayaù | eña makaradhvajaù | eña käçénäthaù | ete narahari-pramukhäù | ete kuléna-gräméëä rämänandädayaù | ete nityänanda-

pärñadä gaurédäsädayaù | kià bahunä, sarve çré-caitanya-pärñadä eva samägacchanti | tad bhadram eva jätam | adyätraiva sthitvä pratyekam ete sambhäñaëéyäù | (ity upasarpati |)

(tataù praviçanti bhagavad-darçanärthaà prasthitä advaitädayaù |)

advaitaù : aye purataù särvabhauma iva dåçyate | ko’rthaù ?

särvabhaumaù : (upasåtyädvaitaà praëamati | evam anyän api düre haridäsaà vilokya |) kula-jäty-anapekñäya haridäsäya te namaù | (haridäso düre’pasarpan sasädhvasaà praëamati |)

advaitaù : särvabhauma ! bhavati kathaà çré-kåñëa-caitanya-padäravindasya viccheda urékåtaù ?

särvabhaumaù : evam eva | (iti sarvaà kathayati |)

advaitaù : haàho adyätraiva sarve viçrämyantu | bhaööäcäryeëa saha goñöhé kartavyä |

sarve : yathä rucitaà bhavadbhyaù | (iti yathäyathaà väsaà kurvanti |)

çrékäntaù: (çivänandaà prati) bho mätula-mahäçaya ! aham agre yämi, yadi vo’numatir bhavati |

çivänandaù : yathä-sukhaà sädhaya |

(çrékäntaù praëamya niñkrämati |)

advaitaù: ehi bhaööäcärya ehi | väsaà kåtvä samaye sarvaà çrotavyam | (iti niñkräntäù |)

(tataù praveçitaù svarüpa-govindau |)

svarüpaù : çrutaà gauòataù sarve’dvaitädayaù samägacchanti |

govindaù : atha kim | samprati tän madhya-vartmani parityajya çrékänto’dhunaiva samäyätaù |

svarüpaù : kväsau ?

govindaù : mahäprabhuëä saha saìkathayann äste |

svarüpaù : tadäväm api çåëuvaù | (iti upasarpataù |)

(tataù praviçati sukhopaviñöaù puréçvareëa saha mahäprabhuù | kiyad düre çrékäntaç ca |)

mahäprabhuù : çrékänta ! kathaya ke ke samäyänti ?

çrékäntaù : prabho ! sarva eva tvadéyäù | asminn abde na ko’pi tatra vartate | adåñöa-çré-caraëäç ca kecit |

svarüpaù (upasåtya): jayati jayati mahäprabhuù |

mahäprabhuù : ehy ehi svarüpa ! (iti sva-samépam upaveçayati |)

(çrékäntaù svarüpaà praëamati |)

mahäprabhuù : çrékänta ! tatas tataù ? ke te’dåñöa-pürväù ?

çrékäntaù : prabho ! advaitäcäryasya puträ viñëudäsa-gopäladäsädayaù | anyaç cädvaita-saìge kaçcid akhila-jana-priyaù çrénätha-nämä |

mahäprabhuù : katham asau çivänanda-saìgaà tyaktä tat-saìge äyäti ?

çrékäntaù : tenoktam—mayä nibhåte bhavän mahäprabhoù samépe nétvä tad-viçeñänugrahaà grähayitavyaù iti tad-äçväsena |

mahäprabhuù (vihasya svarüpaà prati): çrüyatäm—

advaitopäyanam idam atisvädu bhävéti käryaàpremaitasmin kim api bhavatäpy atra maitré svarüpa |tvaà cäsmin çaìkara sumadhuraà bhävam udbhävayethäùsarveñäà hi prakåti-madhuro hanta tylyena yogaù ||5||

ubhau: yathäjïäpayati devaù |

mahäprabhuù : punaù ke ?

çrékäntaù : väsudeväpatyaà mätulasya putrau |

mahäprabhuù : tau dåñöa-pürvau |

çrékäntaù : kanéyäàs turyaù so’dåñöa-çrécaraëaù |

mahäprabhuù (puréçvaraà prati): svämin, tava däsaù |

çrékäntaù : prabho, evam eva |

mahäprabhuù : tatas tataù ?

çrékäntaù : rämänanda-vasor apatyam | evam anye’pi |

mahäprabhuù : svämin puréçvara ! haàho svarüpa ! asminn abde eteñäà kåte khalv amé mad-darçanaà lapsyante |

ubhau : (svagatam) aho kaù sandarbho’sya vacasaù | bhavatu svayam eva sphuöiñyati |

mahäprabhuù : asminn abde bhüpäla-darçanam äcäryasya bhaviñyati |

çrékäntaù : deva ! mayä düräd evägatam, tena tad-anabhijïo’smi |

puréçvara-svarüpau (svagatam): aho avagatam | gate’bde’dvaitäcäryeëa yad bhüpälaù sambhäñitas tena na eväkroço’dyäpi bhagavato manasi jägarti |

mahäprabhuù : puréçvara ! väsudeva-caritam eva me rocate |

puré : bhägyavän eväsau, yasya parokñe’pi bhagavantaù praçaàsanti |

(nepathye kalakalaù )

puré (äkarëya): deva ! upasannä evämé, yad ayaà kolähalaù çrüyate |

mahäprabhuù : govinda ! bhagavat-prasäda-mäläà gåhétvopasarpatu bhavän |

govindaù : yathäjïäpayati | (iti niñkräntaù |)

(praviçya) väëénäthaù (praëamyäïjalià baddhvä) : deva ! mahä-prasädännädéni bhagavatyaù çré-jagannäthasya |

mahäprabhuù : väëénätha ! sädhu samayajïo’si, yad adhunädvaitäsénäm ägmanam äkalayyaivaà kåtavän | yävad govinda eti, tävat svayam eva kväpi samäveçaya | (väëénäthas tathä karoti |)

(praviçya) käçémiçraù : bhagavan! çvaù khalu bhagavataù snäna-mahotsavaù |

mahäprabhuù : äà jänämi | kintu bho miçra ! yathäsminn abde äpädayam apip snäna-mahotsavaà madéya-gauòéyäù sukhena paçyanti, tathä kartavyam |

käçémiçraù : svämin ! bhüpatinädiñöo’smi, asminn abde madéyävarodhädayaù ke’pi deva-snänaà na drakñyanti, te yatra cakraveñöopari sthitvä pürvaà deva-snänaà paçyanti, tatraiva sarve gauòéyä ärohaëéyäù |

mahäprabhuù : svasti tasmai |

(punar nepathye saìkértana-dhvaniù |)

puré : svämin ! cära-gaëeçaà präptä amé |

mahäprabhuù : svarüpa ! tvam agrato’bhigaccha, paçcäd aham api |

svarüpaù : yathäjïäpayasi | (iti niñkräntaù |)

puré (svagatam) :

äkñepo’pi mahän asau prakaöitaù sampratyayaà cädarobhüyän eva vikäçyate bhagavatädvaitaà prati snihyatä |sauhärdasya sa evam eva mahimä deha-svabhävät satorbandhünäà guëa-doñayor api guëe dåñöir na doña-grahaù ||6|| 25

mahäprabhuù : puréçvara ! uttiñöha, vayam apy abhigacchämaù |

puré : uttiñöhata gosväminaù ! (iti puräd abhupagacchanti |)

(tataù praviçati bhagavat-prasädam älälambhana-labdha-dviguëa-harño nåtyänanda-nirbharo’dvaitaù paritù kértayantaç cäbhitaù çivänandädayaç

ca | advaito düräd ägacchantaà mahäprabhum älokya nåtyann eva bhümau nipatati |)

çivänandaù (sva-tanayaà prati sarvän çrävayitvä) : paçya paçya ayam ayam |

vidyud-däma dyutir atiçayotkaëöha-kaëöhi-ravendra-kréòägämé kanaka-parigha-dräghimoddäma-bähuù |siàha-grévo nava-dina-kara-dyota-vidyoti-väsäùçré-gauräìgaù sphurati purato vandyatäà vandyatäà bhoù ||7||

(iti sarve bhümau praëamya punar yävad uttiñöhanti, tävad evädvaita-goñöhé-praviñöaà bhagavantaà punar dågbhir anveñayanti |)

çivänandaù (nirvarëya) :

advaita-caitanya-dåòhopagühanena ko’pi kaïcit paricetum éçvaraù |caitanyam advaitam itékñate jano’dvaitaà ca caitanyam itékñate kñaëam ||8||

—paçyata bhoù

advaitam agre vinidhäy devo |didåkñayä tasya gataù purastät

praveçayaty eva nijäçramäntar ||9||vilambya sarve kramato viçantu

( | iti sarvän nivärya kramät praveçayati mahäprabhur upaviçya pratyekam | - advaitädén yathäyatham äliìgana sambhäñaëävalokanädibhir nandayitvä

- - - | bhagavat prasädännaà çré hastena muñöi prapüraà dadäti advaitädayo - |)yathä kramaà gåhëanti

: bhagavän , - bho bho adya näparaà bhoktavyaà cakra veñöopari sarvair - , - evädya rajané mukhe samäroòhyavyam yathä sukhena snäna mahotsavo |dåçyate

:sarve | ( |) yathäjïäpayanti iti niñkräntäù 28

:svarüpaù ! - |bhagavan svayam api yathä samayähnikaà kartum arhanti

:bhagavän - | ( - |)yathä rucitaà vaù iti puré gosväminä saha niñkräntaù

:svarüpaù - ! käçé miçra bhüpälo räjadhänétaù sämpratam ägantä kià- ?guëòicä nikaöe

: nepathye |äyätaù 29

- : käçé miçraù ! , |gosvämin yathäyaà prastauti tathägata iva lakñyate

:svarüpaù - |tasya snäna darçanaà sukhena na bhävi

- :käçé miçraù | ( |)tattvaà jänämi iti niñkräntaù

: svarüpaù ! | ( |)govinda ehi bhagavantam anugacchäva iti niñkräntaù

( - |)tataù praviçati baòabhé stho räjä purohitaç ca

:räjä ! | purohita asminn abde mayä iha sthitenaiva snänaà drañöavyam |anyathä bhagavato gauräìgasya saìkoco bhaviñyati

purohitaù : ucitam evaitat |

räjä : kaù ko’tra bho ähüyatäà käçé-miçraù |

( ) praviçya - : käçé miçraù | |ayam asmi äjïäpayatu devaù

:räjä !miçra

ye gauòéyä iha bhagavataù pärñadäs tajjanä vä - |teñäà ye vä tad anugamino hanta ye vä sabhåtyäù’ - - - sarve smat stré tanaya suhådo yatra yatropaviçya

||10|| snänaà paçyanty atisukham amé santu tatropaviñöäù

- : käçé miçraù ! - mahäräja bhavad äjïayä pürvam eva tathaiva sampäditam | asti 31

: räjä |suvihitam

( ) praviçya : kaïcuké ! — - deva devyo vijïäpayanti asmäbhir deva snänaà , |drañöum ägatam tan näbhüd iti

:räjä , , kathaà no bhaviñyati ihaiva sthitvä täbhir api drañöavyam - ’ | paçyäyaà tat prakäro sti kalpitaù

:kaçémiçraù ! —deva paçya paçya

snänälayasyäbhimukhaà sudhautam |aööaà gatäç candrakaräbhiguptam

devä ivaite vilasanti bhaktäùsarve nabho-madhye ivopaviñöäù ||11||

: räjä - - - , sädhu praveçitä ime çré kåñëa caitanya pärñadäù tad adhunä - - | -sädhayatu bhavän jagannätha vijaya samaro nedéyän iva jätaù tad ucita

| karmaëe näparaà vilambasva 32

:kaçémiçraù | ( )yathäjïäpayati iti niñkräntaù

: mahiñyaù ! [jaadu jaadu mahäräo !jayatu jayatu mahäräjaù ]

räjä ( )devéà prati  : ! | ( ehi devi ehi kåtärthékuru januù iti saçlägham) ! —upaveçya devi paçya paçya

- - |ime caitanya devasya pärñadä viçva pävanäù ||12||kiyataiva vilambena tamapy älokayiñyasi

| ( |)tad etän praëama devé praëamati

:räjä , |paçya paçya mahad idam äçcaryam

- - - -mahä jyaiñöhé yoge bhavati bhagavad deva kulagä ’ |patäkodaïcantéty atisuvidito yaà janayavaù

iti çraddhonneträ yugapad abhipaçyanti ta imäà - ||13|| lihantéà taj jihväm iva tuhina bhänor iva vapuù

:mahiñé ! | [dea saccaà jjebba esä jaëassué -deva satyam evaiñä jana |çrutiù ] 33

: räjä | ( |)paçya svayam api ity utpatantéà patäkäà darçayati

( - |)nepathye kähala dhvaniù

räjä ( ) : ! | - - äkarëya devi paçya paçya jagannätha devasya vijaya samayo, - - - | ( jätas tad äkalayämi çré kåñëa caitanya devasyägamanam iti tathä |) - - | —kåtvä saharñam ayam ayaà çré kåñëa caitanyaù paçya paçya

- - -avirala jana saìghe sarva mürdhordhva varté ’ - |sphurati bhagavato yaà maëòalaù çré mukhasya

- - - - tarad uru vidha haàse väri räçäv ivoccaiù - ||14|| kalaya kim api hemnaù padmam uddaëòa nälam 34

:devé - ! , ajja utta amhäëaà ussabädobi ussabäntaram äpaòidaà jado- - | [jaaëëäha daàsaëatthiëéëaà goracanda daàsaëaà jädaà - ! ärya putra , -asmäkam utsaväd apy utsavänantaram äpatitaà yato jagannätha

- |darçanärthinénäà gauracandra darçanaà jätam ] ( )—saàskåte

- - - -mahaù püraù sadyo viñaya rasa saàçoñaëa vidhau - |pracaëòo märtaëòa vyatikara iväsya prasåmaraù

- -ahäryaà mädhuryaà bhagavad anurägämåta kiro- ’ - ||15||mahä varñmä ko yaà kanaka nidhir akñëoù pathi gataù

—api ca - nirmaïchayäni vidhubhir mukha bimbam asya

- |néräjayäni ca rucaà kanaka pradépaiùsampüjayäni pada-padmam asu-prasünaiùpratyädadäni karuëäm api deha-lakñaiù ||16||

(iti praëamati |)

räjä : yathärtho’yam anubhävo bhavatyäù | tad äkalaya çré-jagannätho’pi snänälayam adhyärüòhaù |

(devé älokya praëamati | nepathye punaù kähala-dhvaniù |)

räjä (äkarëya) : devi ! paçya paçya çré-jagannätha-snänam | 35

devé (ubhayato dåñöim ädhäya) : ajja-utta ! mahaà jebba koduhalaà | [ärya-putra ! mahad eva kutühalam |]

räjä : devi ! kià tat ?

devé (saàskåtena) :

anyonyäbhimukha-sthitau vinimiñäv anyonya-sandarçane

snänämbho-nayanämbhasoù pluta-tanür durvärayä dhärayä |käruëyaika-mahä-nidhé bhava-bhaya-pradhvaàsanaikauñadhédevau tulya-rucé puro vilasataù praçyäma-gauräv api ||17||

räjä : satyam etat |

devé : ajja-utta ! ëibbüòho siëäëa-mahüsabo deassa, jado dakñiëähimuha-biloaëa-kkhaëe aëëado sara{i} goracandamä | [ärya-putra ! nirvyüòhaù snäna-mahotsvao devasya, yato dakñiëäbhimukha-vilokana-kñaëe anyataù sarati gaura-candramäù |]

räjä : evam eva |

agrato’sya viraläyate janaùpåñöhatas tv aviraläyate punaù |pärñadäs tu parito bhujäbhujiçraddhayä vidadhati sma maëòalam ||18|| 37

nepathye :

anavasaratäm abhyäyäte prabhur jagadéçvareviraha-vidhuräà hantävasthäà jagäma yatéçvaraù |bhavati viçada premänandävatäratayä yadähy abhiniviçate yasmin tasmin tadaiva sa tanmayaù ||19||

räjä (äkarëya) : aye niçcitam idam uktaà käçé-miçreëa | tat punar äkalayämi väkya-çeñam | (iti sävadhänas tiñöhati |)

punas tatraiva :

snänaà no tulasé niñecana-vidhir no cakra-sandarçanaàno näma grahaëaà ca no nati-tatir no hanta bhikñäpi no |çré-néläcala-candra-mohana-vasara-vyäjät svayaivecchayäsvékåtya sva-viyoga-duùkham aniçaà niùspandam äkrandati ||20|| 38

:räjä ! aho pramädaù yävad anavasaraà tävad eva ced evaà syät tadä kià ?bhavati

:punas tatraiva

’ -nänyuo py upäyaù priya kértanasya |saìkértanänandathum antareëa

rasäntaräyeti tad eva kartuà ||21||svarüpa evodyamam ätanoti

:räjä ! ( ) ! ’ , bhadra vo bhadraà devéà prati priye tvam ito pasara äkärayämi - |tävad enaà käçé miçram iti

:devé | [jaha äëabedi yathäjïäpayati ] ( |) iti niñkräntä 39

-käçé miçraù : !jayati jayati devaù

:räjä ! ?miçra kathaya kim uktaà bhavatä

- : käçé miçraù |yad uktaà tathaiva tat

: räjä - |kathaya svarüpa gosväminä kià mantritam asti

- :käçé miçraù - - -bhagavatä svékåte tathävidha viraha viaklayänubhave tad — apanodanärthaà sakalair eva suhådbhiù saha mantritam adya säyaà yadi

- - - -gopénätha vijaya darçanänantaraà bhagavatä madhuratara bhagavat , | kértanaà çrüyate tadä rasäntaraà bhavati tasmiàç ca sati virahäveçaù

| - - - -çlathate iti saàmantrya rohiëé kuëòa savidhe paramäptais tadéya håj - - |jïair eva katipayair madhura madhura kértanam ärabdham asti

:räjä ! ?miçra katham idam älokyate

- :käçé miçraù |jagatéà ced ärohasi

:räjä | ( - |)tathaiva kriyate iti tena saha tad ärohaà näöayati

( - - |) nepathye madhuratara saìkértana kalakalaù 40

- käçé miçraù ( ) nirüpya : ! —bho mahäräja paçya paçya

- viraha vyathaiva mürtä |karuëo rasa eva mürtimän divasam

äséd ya eva samprati- ’ ||22||kértana kalato yam anyathä jätaù

räjä : bhavati hi,

änanda-kandalitam vapur yadä yaàbhävaà spåçaty atha tam eva bahir vyänakti |yaiù püryate sphaöikajä ghaöikä rasais taistad varëa-bhäg bhavati tän upadarçayanté ||23||

(punar nepathye gäna-dhvaniù |) 41

räjä (äkarëya) : kim etad gétam ?

käçé-miçraù : bhagavad-vaàçé-näda-mädhuré-pratipädakam idaà gauòéya-bhäñopanibaddham iti devena näkalayyate |

räjä : aho citraà yad eñaù—

gauraù kåñëa iti svayaà pratiphalan puëyätmanäà mänasenélädrau naöatéha samprathayate våndävanéyaà rasam |ädyaù ko’pi pumän navotsuka-vadhü-kåñëänuräga-vyathä-svädé citram aho vicitram ahaho caitanya-léläyitam ||24||

(punar nirüpya) aye ! cirakälam ekasyaiva géta-padasya dhruvam eva géyate | 42

käçé-miçraù : prathamato yasyäà léläyäà manaù praviveça, na tataù punar ävartate |

räjä : bhavaty evam eva | (iti punar älokya saharñam) aho kédåçam asya mädhuryam ! paçya paçya—

jänütkñepa-bhujävadhünana-pada-nyäsäkñi-vikñepaëairhantänandayato manäàsi suhådäà viçvaà jaòékurvataù |niñöhevair mukham asya bhäti subhaga-smeraà mahänandataùphenair hema-saroruhaà våtam iva styänair ivendur himaiù ||25||

(punar älokya savismayaà) aye !

ka eña niùsädhvasam äsya-maëòalänniñöhevam äkåñya piban pramodate |candräd bahirbhütam ivämåta-drava-syolläsinaà phenam aho cakorakaù ||26|| 43

käçé-miçraù : çubhänanda-nämäyaà vaiñëavaù |

räjä : aho ekam eva géta-dhruva-padaà, eka eva tära-svaraù, eka evolläso gäyakänäà yäma-dvayaà yävat | bhagavato’pi samäna evänanda-prakäça-camatkäraù | tad amébhé rasäntareëa virahäveça-taraìge | dürékåtaù prakåta-rasäntaraà kenäntarayantu ? ubhayathaiva bhagavata ähnika-vigamaù |

käçé-miçraù : tathäpi virahäveço bhaktänäà duùsahaù | (iti punar nibhälya) deva ! nirvyüòho’yaà nåtyotsavaù | yad amé bhagavantaà dhåtvä sväväsaà prati gacchanti |

räjä : bhadraà bhadram ! sambhävyate kadäcid ähnikam api, tad adhunä miçra, bhagavat-samépam eva gamyatäm | aham ihaiva kñaëaà nidrämi |

käçé-miçraù : yathäjïäpayasi | (iti niñkräntaù) 44

räjä : gato miçras tad iha nidrämi | (iti nidräà näöayitvä punar utthäya) aho vibhäteyaà vibhävaré | yataù—

astäcaoldaya-mahédharayos taöästaàçétäàçu-caëòa-karaëäv upasediväàsau |tulya-tviño mådutayä vahataù prage’syavarñéyasaù kñaëam ivopavilocanatvam ||27||

(iti parito vilokayati |) 45

nepathye : aho mahat kautukam—

prätaù pratyaham arghya-gandha-tulasé-puñpädibhiù püjayatyadvaite bhagavantam antara-sukhäveçollasad-romaëi |smitvä tair haöhato håtair atirasenädvaitam abhyarcayandevo burburitair mukhe’ìguli-dalair udvädya-vädyaà vyadhät ||28||

api ca—yasya nyasya karäbja-koña-kuhare püjopacäraà prabhoùpüjäà kartu-manäù prayäti kutukäd advaita-devo’nvaham |çrénäthaù sa tadä prabhor guëanidheù sandarçana-sparçana-premäläpa-kåpä-kaöäkña-kalayä pürëäntaro’jäyata ||29||

räjä : aye katham ayaà tulasé-miçraù parékñä-mahäpätraà kim api prastauti | tac chrotavyaà yat satvaram ita eväbhigacchati |

(praviçya) tulasé-miçraù : deva ! jagannäthasya nedéyaséti guëòicä-mandira-märjana-kñälanärthaà svayam eva mahäprabhus tatrodyataù |

räjä : priyaà me priyam, kiïcid äjïaptam asti ?

tulasé-miçraù : yad äjïaptaà tat käçé-miçreëaiva sampäditam |

räjä : kià tat ?

tulasé-miçraù : yävantas tal-lokäs tävatya eva sammärjanyaù ghaöäs tu tato’dhikäù |

räjä : etävan mätram ?

tulasé-miçraù : kim anyena tat prayojanam ?

(nepathye kalakalaù |)

tulasé-miçraù : paçya paçya—

çré-hastena vilapya candana-rasaiù pratyekam eñäà vapurnikñipyäpy adhikandharaà bhagavato nirmälya-mälyäni ca |ulläsa-druma-maïjarér iva kare saìgrähayan çodhanérmädyat-tuìga-mataìga-jälasagatir gauro viniñkrämati ||30||

api ca—nirgacchanti mudä manoratha-rathaiù santoña-dantävalairatyulläsa-turaìgamair bhava-jaye jaiträ ivämé bhaöäù |romäïcävali-kaïcukäòhya-vapuño’çränta-sravair bibhratobäñpair väruëa-mantram eva samadaà huìkära-jhaìkäriëaù ||31||

räjä : dhig bhüpatvam ! kadäham eñäà madhye yaù kaçcid eva bhavan bhagavantam anuvrajämi | tulasé-miçra ! katham idaà kautukam ämülam äkarëyate ? 48

tulasé-miçraù : asti kaçcin madéyaù puruñaù, sa eva sarvaù samäkalayyägata-präyaù |

räjä : priyaà me priyam |

(praviçya satvaraù kaçcid puruño räjänaà praëamya): mahäräja ! sarvam avalokyägatam |

räjä : kathaya |

puruñaù : deva ! avadhéyatäm—

päëau kåtvä madhura-mådule çodhaném ürdhvam ürdhvaàsarvaiù särdhaà svayam ayam asau guëòicä-maëòapäntaù |lütä-tantün malina-rajasaù särayann eva tais tairvyäpto gauraù çaçadhara iva vyakta-lakñmä babhüva ||32||

anantaram—hastäpräpye kam api samupäropya kasyäpi cäàsemä bhaiñér ity ahaha nigadan megha-gambhérayoktyä |abhyun-netraù sarajasa-tanur märjayitvordhvam ürdhvaàbhittéù siàhäsanam atha talaà çodhayämäsa devaù ||33||

api ca—bahirväso’ïcalam avakaracayaà çodhanikayäsamähåtyäpürya svayam atha bahiù särayati saù |kvacid dhasta-präpyävadhi sarabhasaà märñöi ca kalaàsuhåd-vargair gäyaty api sukutukaà gäpayati ca ||34|| 49

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : evaà müla-maëòapa-jagan-mohana-bhoga-maëòapänäà märjanänantaram—

küpäà ke’pi samuddharanti kataraù kasyäpi haste dadauso’py anyasya kare sa cäpara-kare so’mbhaù kare kasyacit |itthaà çåìkhalayä ghaöän atha nayan pürëän apürëäàs tyajanpürëäpürëa-parigraha-tyajanayoù çikñäà vyatänéj janaù ||35||

api ca—kecid gaura-girä manojïa-matayaù siïcanti siàhäsanaàbhittéù kecana ke’pi tasya karayor väry-arpaëaà kurvate |kecit tat-pada-paìkajopari ghaöaiù siïcanti santoñatastaà ke’py aïjalinä pibanti dadate kecic ca mürdhany api ||36|| 50

räjä : tatas tataù ?

puruñaù : tata evaà pürvavat krameëa prakñälya dhauta-pädä eva sarve sva-sva-väsobhis tat-krameëa saliläny apasärayämbabhüvuù | tathä kåtväìganam uttérya tac chodhanärambhe—

paìktérbhüyopaviñöe nija-jana-nikar;e kautkän madhyavartécinvan väsaù-prapüraà cira-samupacitäù çarkaräç catvarasya |paçyämaù ke katémä vidadhati vicitä ity avocad yadeçastarhy evämé pramodäd aham-ahamikayä cetum udyogam éyuù ||37|| 51

evaà sva-caritam iva niravakaraà sva-hådayam iva snigdhaà ca sarvataç catvara-talaà kåtvä te’mé bhagavat-kértanam ärebhire | tathä hi—

kñobhaà kñauëé-mågäkñyäù stahganam iha raveù kampam äçä-vadhünäàstambhaà vä tasya kurvann amara-parivåòhasyäsram akñëäà sahasre |svedaà saptarñi-goñöhyäù parama-rasamayolläsam auttänapädair dhyäna-dhvaàsaà viriïceù sa jayati bhagavat-kértanänanda-nädaù ||38||

tataç ca—naritvä kñaëam eva cäru madhuraà gauro harir nartayäï-cakre’dvaita-tanüjam eka-madhuraà gopäla-däsäbhidham |nåtyann eva sa mürchitaù sukha-vaçäd dehäntaraà yann ivä-dvaite khidyati päëi-padma-valanäd devaù sa taà präëayat ||39||

tato hari-dhvanir uccair uccacära | 51räjä : aho me duradåñöaà, yad etad api na dåñöam |

puruñaù : tato narasiàhanätha-maëòapaà ca saàskärya dhävitvendradyumna-sarasi kåta-jala-vihäraù sarvair eva tad abhyarëavartini kusumodyäne viçaçräma | tad anu väëénätha-paööanäyakenopanétäni bhagavat-prasädännädéni sarvair eva sevitäni | 52

nepathye :

netrotsavaù sarva-janasya bhävéçvaù çrépateù çré-mukha-darçanena |itéva cittotsava eña jätomahotsavasyäpi mahotsavo yaù ||40||

räjä : mahäpätra ! käçémiçro’yaà yathä lapati, tathämanye bhavantam eva çrävayati, tad adhunä netrotsavasya kåtäkåtävekñaëam äcaratu bhavän |

tulasé-miçraù : yathäjïäpayasi | (iti niñkräntaù |)

(tataù praviçati käçé-miçraù |)

käçé-miçraù : aho atimadhuraà bhävi |

käçéçvara-kñapita-loka-cayaù purasatädgovinda-pälita-viläsa-gatiç ca paçcät |pärçva-dvaye ca sapuréçvara-sasvarüponetrotsaväya sa bhaviñyati gauracandraù ||41||

räjä : aho manasä saha saìkathayan mäm api nävalokate miçraù |

käçé-miçraù (dakñiëe’kñi nikñipya) : aho niñpaëëa-maëòanenaiva ratha-trayé | viçeñato’yaà çré-jagannäthasya rathaù |

utsarpi-darpaëa-sahasra-vibhävita-çréùsac-cäru-cämara-sucéna-cayaiù parétä |tejomayaù samayam etya viräjamänaänandayan nayanam eva ratho vibhäti ||42||

(sammukham avalokya) aye katham ihaiva räjä ! (upasåtya) jayati jayati mahäräjaù ! mahäräja ! iha sthitenaiva tvayä rathärohaëaà bhagavato’valokanéyaà, paçcät snänottaraà sva-sevä vidheyä | 54

räjä : ratha-vijaya-sevä me niyatäpi tathä mäà notkaëöhayati, yathä mahäprabhor nåtya-darçana-spåhä |

käçé-miçraù : rathärohaëe jäte sati yämärdhäntarita eva mahäprabhor nåtyärambho bhävé |

räjä (sa-vitarkam) :

itaç ceti paçyeyaà bhavati paritoño na manasastato vä paçyeyaà tad api sulabhaà naiva bhavati |praveças tad-goñöhyäà mama na ghaöate tad-våtatayätad-antar-vartitvät kathm u kalaye tasya naöanam ||43||

tathäpi yävan naöanaà tävad eva tatraiva stheyaà, tat-kåpä-devy eva çaraëam | 55

käçé-miçraù : mahäräja ! kaïcuké-dvärä mahiñébhir abhyarthitam asti bhagavato gauracandrasya nåtya-darçanärthaà ihävasthänam |

räjä : sukhena paçyantu kåtärthayantu locane januç ca |

käçé-miçraù : tat tvarasva, bhagavato rathärohaëa-kälaà sannikåñöa iva |

räjä : evam eva |

käçé-miçraù : aham api bhagavan-nikaöa eva gacchämi | (ity ubhau niñkräntau |)

(tataù praviçanti kaïcukinopagamyamänäs täm eva vaòabhém ärüòhä mahiñyaù |)

kaïcuké : devyaù ! paçyantu—

sampräpto ratha-kandaraà tanubhåtäà netrair manobhiù samaàçré-néläcala-candramä ratha-pathaà sampräpa gauro hariù |bhäväkräntatayaiva netra-manasé teñäà varaà muïcataùpürvaà naiva parantu pürva-parayoù satyaà baléyän paraù ||44||

api ca—maëòalais tribhir asau svajanänämävåto jayati käïcana-gauraù |béja-koña iva väriruhasya prollasattara-sahasra-dalasya ||45||

(devyaù sotkaëöhyaà nirékñya praëamanti |)

kaïcuké : devyaù ! paçyantu paçyantu !

käçéçvaro’jani bahir valayasya mukhyogovinda uttama-tamo’jani madhyamasya |abhyantarasya manivaj jayati svarüpaùsämäjikaù kila puréçvara éçvarägre ||46||

(kñaëaà nibhälya) aho mahat kautukam—

saìkocäd aviralékaroti na janäàç caitanya-pädäçrayäàstais taiå gäòha-nirantarävåtatayä gauraà ca no paçyati |sotkaëöhaà nayana-dvayéà tata ito vyäpärayann antaraàsamprepsur haricandanäàsa-vilasad-bähur nåpo bhrämyati ||47|| 58

devyaù : assa jädisé ukkaëöhä, tädiñaà jjeba byabaharadi | [asya yädåçé utkaëöhä tädåçam eva vyavaharati |]

kaïcuké : devyaù ! paçyantu paçyantu—

räjäkñi-vartmabhir düraà haricandano’sauçréväsam antarayati svakareëa mandam |ruñöo jaghäna tamasau pratiruñöam enaàräjaiva säntvayati sänunayaà nayena ||48|| 59

devyaù : tädisäëaà ëirabecchäëaàko baräo haricandaëo ? [tädåçänäà nirapekñäëäà ko varäko haricandanaù ?]

kaïcuké : paçyantu paçyantu—

uddäma-täëòava-vidhau jagadéçvarasyasarve paraspara-kara-grahaëaà vidhäya |bähü prasärya paritaù prasaranti çaçvad-bhümau skhalattara-tanoù kñata-çaìkayaiva ||49||

devyaù : däëéà suheëa désa{i} | [idänéà sukhena dåçyate |] 60

kaïcuké : paçyantu paçyantu—

kñaëam utplavate mågendra-kalpaàkñaëam ädhävati matta-näga-tulyam |bhramati kñaëam apy aläta-cakraàprabham änanda-taraìgato yaténdraù ||50||

api ca—antarbhäva-vidäm udära-manasäm ädyaù svarüpo yadäyad gätuà diçatédam eva sakalaù prétyaiva tad gäyati |tasyärthas tanumän iva pratiphalan gauro narénåtyatestambhäçru-svara-bhaìga-kampa-pulaka-prasveda-mürcchä-smitaiù ||51||

devyaù : accariaà kkhu edaà pemmäëanda-camakkärassa | [äçcaryaà khalu idaà premänanda-camatkärasya |]

kaïcuké : paçyantu paçyantu—

änandämbudhi-nidher na vedmi katamair uccävacair ürmibhir

nåtyonmäda-madena gaura-bhagavaty änanda-mürcchäà gate |niñöhevaù kaöhino’sram asravad abhüc chväso na saàlakñyate käntiù kevalam ujjvalaiva suhådäm äçväsa-véjäyate ||52||

devyaù : ésaro tti saàvitté ccea ëo jéaaëaà dhävedi, aëëadhä edaà daàsidaà sakkéyadi ? [éçvara iti saàvåttir eva no jévanaà dhävayati, anyathä etaà kià drañöuà çakyate ?]

kaïcuké (kñaëaà nibhälya) : aho jévitaà jévitaà—

romäïcäù punar unmiñanti nayane bhüyo’pi paryaçruëéniñöhevaç ca punaù prarohati punaù çväso’dharaà dhävati |sarveñäm abhito’bhitaù samudayaty ähläda-kolähalodevo jägarayäïcakära hådayaà svänanda-mürcchäà tyajan ||53|| 62

devyaù : ammahe jévidamha | [aho jévitäù smaù |]

kaïcuké (punar nibhälya) : aho adbhutam—

yenaiva gétena babhüva mürcchätenaiva bhüyo’jani samprabodhaù |kim eka evaiña sa ko’pi mantraùprayoga-saàhära-vidhau samarthaù ||54||

api ca—nåtyonmäda-taraìgiëér balavatér änanda-vätyä kramädatyulläsayati sma tatra janito véci-taraìga-kramaù |kaçcid kaïcid anénaçattama-paras taà cäparas taà paraçcety änanda-taraìgajaiva vividhä vådhir na gétärthajä ||55||

aho svarüpasya prema-mädhuryaà, tathä hi—

utthäya mandam upaviçya sukhormi-vega-nighnasya tarjanikayä ikhato dharitrém |äçaìkitaù kñati-kåte sadayaà svarüpodevasya päëim aruëan-nija-päëinaiñaù ||56||

(punar nirüpya) aho kañöaà—

gacchaty eña jagat-patiù ratha-gato bähü prasärya svaraàprétyotthäpayituà rathodaram iva çré-gauracandraà puraù |nåtyann eva sa cäpasarpati paraà vämyodayenätmanodväv eväkñi-pathaà vyatéyatur hao bhägyaà viçaçräma naù ||57||

tad vayam ito’vatärayämaù | yad ayaà räjäpéta evägacchati | 63

(iti devér avatärya jäbhiù saha niñkräntaù |tataù praviçati räjä käçé-miçraç ca |)

räjä : aho nirvyüòho rathotsavaù |

guëòicä-gåham avasthita ekaùprätpavän upavanäntaram anyaù |deva-yugmam idam eva janänäàcittam eva yugapat praviveça ||58||

käçé-miçra ! herä-païcamyäà bhagavatyäù çiryo devyäù prayäëa-yäträ sarvataç camatkäriëé yathä bhavati, tathä käryam | chatra-cämarädéni bhagavad-bhäëòärägäre yävanti santi, yävanti vä mama koñägäreñu santi, tävanty eva samänetyäni, yathä rathotsaväd api locana-camatkärakatvena mürta evädbhuta-raso bhavati |

käçé-miçraù : yathäjïäpayasi | 64

räjä : tvam adyärabhya tathä kuru, aham api puraà praviçämi | (iti niñkräntaù |)

käçé-miçraù (svagataà) : ärämäntaram ägateñu bhagavat-pädeñv advaitädiñu ca samanteñu mahatsu kià våttam iti nibhälayämi | (iti jagannätha-vallabhäkhyam upavanaà praviçya saharñam älokya) aho bhagavataù çré-kåñëa-caitanyasyaiva säkñat |

çvo me paraçvo mama tat pare’hnimamäparedyur mama cäpare’hni |mameti bhikñä-dina-nirëayenä-dvaitädayaù kautukino babhüvuù ||59||

tad adhunätra mama praveço na yogyas tad aham äsannasya herä-païcamé-mahotsavasya sämagré-samabhidhänäya gacchämi | (iti niñkräntaù |) 65

(tataù praviçati çré-kåñëa-caitanyaù parito’dvaitädayaç ca |)

çré-kåñëa-caitanyaù : svarüpa, yadyapi çré-jagannätho dvärakä-léläm evänukaroti, tathäpi guëòicä-vyäjena våndävana-smärakeñv eteñüpavaneñu vihartuà pratyabdam eva néläcalaà parityajya sundaräcalam ägacchati | kathaà devéà çriyaà parityajati ?

svarüpaù : svämin ! våndävana-smärakeñv iti svayam eva yad uktaà, tad eva siddhäntaù | na hi våndävane çriyä saha vihäraà, api tu gopäìganäbhir eva |

çré-kåñëa-caitanyaù : tathäpy eñä kopiné bhavati |

svarüpaù : praëayinénäà prakåtir eveyaà, yat sväyogyatäà nekñyate | 66

(nepathye mahä-väditra-nirghoñaù |)

sarve (äkarëya) : aho nimeña-mätram iva dina-catuñöayaà jätaà yad ayaà herä-païcamé mahotsavaù pratyävartate |

çré-kåñëa-caitanyaù : yathä-prastävam eväyaà bhagavatyäù çré-devyäù kopa-prayäëa-mahotsavaù | tad ayam älokanéyo bhavati |

sarve : evam eva | (ity älokana-samucitaà sthalam upasarpanti |) 67

(punar nepathye jaya-jaya-dhvaniù |)

svarüpaù (älokya) bhagavan !

mänasya krama eña naiva yad iyaà svaiçvarya-vikhyäpakairnänä-divya-paricchadaiù svayam aho devaà pratikrämati |vyaktaà raudra-raso’yam ambudhi-bhuvaù krodhasya yat sthäyinobhüyän eva vikära eña viditaà vaidagdhyam asyäù param ||60||

puréçvaraù : svarüpa ! satyam eva, kintu paçyatäà punar adbhuta eva rasaù | tathä hi—

patäkäbhir devé kalaham anu bhogéndra-rasanä-sahasrasya dväbhyäà yugapad iva léòhä daça-diçaù |nabho väpéhaàsair iva mådu-calaiç cämara-cayaiùsita-cchatraiù phullad-dhavala-kamalaughair iva våtä ||61||

api ca—sudhüpänäà dhümaiù pratidiçam udérëair upaciteghanaughe gambhéraà dhvanati murajädi-vyatikare |baläkänäà çreëyäm iva dhavala-sat-toraëa-tataucalantyäm unmattä iva dadhati läsyäni çikhinaù ||62|| 68

advaitaù : puro vära-strébhir guëa-vijita-rambhä-prabhåtibhirlasal-lélä-läsyaà muhur abhinayantébhir abhitaù |samantäd däsébhir vyajana-caya-tämbüla-puöikä-maëi-bhåìgärädi-grahaëa-caöuläbhiù parivåtä ||63||

api ca—vimänasya mläném iva vidadhatéà mugdha-mahasäcaturdoléà cämékara-maëimayém utthitavaté |atikrodhändhäpi svayaà bhava-samäbhugna-hådayäpayodheù putréyaà pitå-janita-darpeva valate ||64|| 69

svarüpaù (sopahäsam) : aho mäna-vaidagdhyam asyäù |

çré-kåñëa-caitanyaù : svarüpa, kédåçaà praëaya-kopa-vaidagdhyam ?

svarüpaù : yä yädåçé tasyäù khalu tathävidhaà vaidagdhyam |

çré-kåñëa-caitanyaù : tathäpi çåëumaù |

svarüpaù : kadäcit kåtäparädhe praëayini çré-vrajaräja-kiçore savidham ägatya samucitaà vyäharati sati—

kià pädäntam upaiñi näsmi kupitä naiväparäddho bhavännirhetur nahi jäyate kåta-dhiyäà kopo’parädho’thavä |yogyä eva hi bhogyatäà dadhati te taà kià mayäyogyayätenädyävadhi gokulendra-tanaya sväcchandyam evästu te ||65||

idaà kopa-vaidagdhyaà, prakäräntaraà ca—

üräd utthitam antikaà mayi gate péöhaà kareëärpitaàsmitvä bhäñiëi bhäñitaà mådu-sudhä-niùsyandi mandaà vacaù |ärüòhe’rdham athäsanaà prakaöito harñas tayäçliñyatipratyäçliñöam avämayaiva manaso vämyaà tayäviståtam ||66|| 70

çré-kåñëa-caitanyaù : pürvato’pi surasam idam |

çréväsaù (saparihäsaà) : gopa-lalanänäà kvetädåçam aiçvaryam ? aiçvaryaà hi mada-hetuù |

asyäù paçyata bho madasya mahimä däsékuleneçvaré-garvotseka-madoddhüreëa yad amé baddhäù kaöé-rodhasi |mukhyä eva jagat-pateù parijanäù pratyekam äkarñatäpätyante sma nijeçvaré-pada-püraù präpayya caurä iva ||67||

bhåtyäparädhe svämino daëòa ity eva çrutam idaà tu tad-viparétam evety aho atyadbhutam |

svarüpaù (çréväsaà prati) bhoù paëòita ! paçya paçya tava devyä vaidagdhyam |

acetanasyäsya rathasya ko vämantuù kathaà täòyata eña bhåtyaiù |yäsyämy adüre’ham itéçvareëaprokte kathaà väçami dérgha-kopaù ||68||

çréväsaù : svämin ! éçvaryä héyam eva rétiù | 71

çré-kåñëa-caitanyaù : çréväsa ! näradatvena bhavän dvärakä-viläsa-priya eva, tena tubhyam aiçvaryäàçe eva rocate | svarüpasya våndävana-priyatvät tathävidhänanda-vaidagdhyäàça eva preyän |

advaitaù : bhagavan !

bhavat-padämbhoruhayor anugrahädasmädåçäm édåçam édåçaà mahat |babhüva saubhägyam aho mahotsavämürtä ivämé viviçur dåçoù pathi ||69||

çré-kåñëa-caitanyaù : kià te bhüyaù priyam upakaromi ? 72

advaitaù : kià bhüyaù priyam upakariñyasi ?

helä-kheläyitenätani kali-mathanaà khyäpito bhakti-yogovyaktià taträpi nétaù parama-sunibhåtaù prema-nämä padärthaù |kväp kväp prakérëä purutara çubha-gambhävukä bhävukänäàtaträpy äbhéra-näré-mukuöa-maëi-mahäbhäva-vidyänavavadyä ||70||

asmäkaà tu—

dharmärtha-kämeñu paraiva kutsälipsä na mokñasya ca karhicin naù |ebhiù samastais tava deva lokair lokäntare’py astu sahaiva väsaù ||71|| 73

çré-kåñëa-caitanyaù : evam eva—

våndäraëyäntarasthaù sarasa-vilasitenätmanätmanam uccairänanda-syanda-vandékåta-manasam urékåtya nitya-pramodaù |våndäraëyaika-niñöhän svaruci-sama-tanün kärayiñyämi yuñmänity evo’ste’vaçiñöaà kim api mama mahat karma tac cätaniñye ||72||

api ca—däsye kecana kecana praëayinaù sakhyaika evobhayerädhä-mädhava-naiñöhikäù katipaye çré-dvärakädhéçituù |sakhyädäv ubhayatra kecana pare ye vävatäräntaremayy äbaddha-hådo’khilän vitanavai våndävanäsaìginaù ||73||

:advaitaù —tathästu

nijecchayä präpaya yad yad evasthaläntaraà no vapur antaraà vä |tavaitad äçcarya-caritram eva

jätismarä eva ciraà smarämaù ||74||

tathäpédam astu |

äkalpaà kavayantu näma kavayo yuñmad-viläsävaléàtäm eväbhinayantu nartaka-guëäù çåëvantu paçyantu täm | santo matsaratäà tyajantu kujanäù santoñavantaù sadä santu kñoëi-bhujo bhavac-caraëayor bhaktyä prajäù päntu ca ||75||

bhagavän : tathaivästu |

(iti niñkräntäù sarve |)

iti çré-çré-caitanya-candrodaye mahä-mahotsavo näma daçamo’ìkaù ||10||

--o)0(o--

yasyocchiñöa-prasädäd ayam ajani mama prauòhimä kävya-rüpéväg-devyä yaù kåtärthé-kåta iha samayotkértya tasyävatäram |yat kartavyaà mayaitat kåtam iha sudhiyo ye’nurajyanti te’mé

çåëvantv anyän namämaç caritam idam amé kalpitaà no vidantu ||1||

çré-caitanya-kathä yathä-mati yathä-dåñöaà yathäkarëitaàjagranthe kiyaté tadéya-kåpayä bälena yeyaà mayä |

etäà tat-priya-maëòale çiva çiva småty-eka-çeñaà gateko jänätu çåëotu kas tad anayä kåñëaù svayaà préyatäm ||2||

dåñöä bhägavatäù kåpäpy upagatä teñäà sthitaà teñu cajïätaà vastu viniçcitaà ca kiyatä premëäpi taträsitam |

jévadbhir na måtaà måtair yadi punar martavyam asmad-vidhairutpadyaiva na kià måtaà bata vidhe vämäya tubhyaà namaù ||3||

çäke caturdaça-çate ravi-väja-yukte gauro harir dharaëi-maëòala äviräsét |tasmiàç caturnavati-bhäji tadéya-lélä-

grantho’yam ävirabhavat katamasya vakträt ||4||

samäptam idaà caitanya-candrodayaà näma näöakam

--o)0(o--