c. commentarii - lenglat.files.wordpress.com · c. ivlii caesaris commentarii de bello gallico ex...
TRANSCRIPT
C. IVLII CAESARIS
COMMENTARII
DE BELLO GALLICO
EX LIBRIS I, IV, V
DISCIPVLIS LEGENDA
EDIDIT
HANS H. 0RBERG
DOMVS LATINA
MMIII
LINGVA LATINAPER SE ILLVSTRATA
Pars J;
Familia l{omana (978-1-58510-201-3); hard cover (978-1-58510-238-5)Latine Disco: Student's Manual (978-1-58510-050-7)
Granunatica Latina (978-1-58510-223-5)Exercitia Latina 1(978-1-58510-212-9)
Latin-English Vocabulary (978-1-58510-049-1)Lingva Latina: Familia Romana CD-ROM for PC (87-90696-08-5)
Exercitia Latina 1CD-ROM for PC (978-87-906%-10-8)
Pars II:Roma Aetema (978-1-58510-233-4); hardcover (978-1-58510-314-0)
Exercitia Latina II (978-1-58510-067-5)Indices (87-997016-9-3)
Instructions for Pan II (978-1-58510-055-2)Latin-English Vocabulary (978-1-58510-052-1)
Lingva Latina: Roma Aetema CD-ROM For PC (87-90696-09-3)Exercitia Latina 11 CD-ROM for PC (978-87-90696-12-2)
Ancillaries:CD-ROM for Mac. conlains Familia Romana, Roma Aeterna, Exercilia Latina 1& II (978-87-90696-13-9)
Caesaris: Conunentarii De Bello Gallico (978-1-58510-232-7)Colloqvia Personarvm (978-1-58510-156-6)
Menaechmi ex Plavti Comoedia (l-58510-051-X)P. Vergilii Maronis: Acneis. Libros I et IV (978-87-906%-17-7)
Petronivs: Cena Trimalchionis (87-90696-04-2)Plavtus: Amphitryo (87-997016-7-7)
Sallustius & Cicero: Catilina (87-90696-1 1-5)Sermones Romani (97-90696-07-7)
For College Students:Lingva Latina: A College Companion (978-1-58510-191-7)
For further information on the complete series and new titles, visit www.pullins.com.
Copyright © 2003 Hans Orberg
ISBN 10: 1-58510-232-6ISBN 13: 978- I-58510-232-7
This book is published by Focus Publishing I R. Pullins Company, PO Box 369. NewburyportMA 01950. All rights are reserved. No part of this publication may be produced. stored in aretrieval system, produced on stage or otherwise performed, transmitted by any means, electronic,mechanical, by photocopying. recording. or by any other media or means without the prior writtenpermission of the publisher.
If you have received this material as an examination copy free of charge, Focus Publishing/R.Pullins Company retains the title to the material and it may not be resold. Resale of any examinationcopies of Focus Publishing/R. Pullins Company materials is strictly prohibited.
Printed in Canada.
0310TC
RES QVAE HOC LIBRO CONTINENTVR
GALLIA OMNIS. CONSVLES ROMANI. . . . . . . . . . . . . . . .. 4
DE CAESARE IMPERATORE ET SCRIPTORE . . . . . . . . . . .. 5
DE BELLO GALLICO LIBER I 7
DE BELLO GALLICO LIBER IV . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. 21
DE BELLO GALLICO LIBER V 44
INDEX NOMINVM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 77
INDEX VOCABVLORVM 79
NOTAE 88
In margine paginarum explanantur vocabu1a quae non reperiuntur in libra cui titu1us estL1NGVA LATINA PER SE ILLVSTRATA, PARS I: FAMILIA ROMANA (ISBN 87-997016-5-0).
GALLIA OMNISGentes (III pI)Aedui -arumAllobroges -umAmbarri -arumAquitani -arumArvemi -<irumBelgae -arumCaturiges -umCellae -arumCeutrones -umEburones -umGraioceli -arumHelvetii -arumLingones -urnMorini -<irumMenapii -arumSantoni -6rumSegiisiavi -orumSequani -arumTreveri -arumVeneti -orumVoconlii -orum
FliiminaArar -is 111
Garurnna -ae mMatrona -ae III
Mosa -ae III
Rhenus -i III
Rhodanus -i 111
Sequana -ae m
OppidaBibracte indecl nGenava -ae(Narb6 -onis III
Ocelum -i nTolosa -ae (
Oceanus
III S rAN I
·,"'I'·'il'.:.....· o.Miha paSStllI1II
~O 100, I
'. "I.\'Ilclvcti i
lOO.
.._---- M. Valerius Mess'alla--'--" DCXCII/!61
------- M. Piipius Piso --e----~- ...-59 C. Iiilius Caesar Dcxev
M. C'!!P.umius Bibulus --- ~---~58 L. Calpumius Pis6 DCXCVI
f--_. A. Gabinius --55 Cn. Pompeius Magnus II DeXClX
M. Licinius Crassus II--54 L. Domitius Dec
AD. Claudius I
consul -is m (cos.): bini consules quotannis rei publicae Romanae praeerant
a.c. = ante Christum (natum)a.u.c. = ab urbe COllditiicondere -didisse -ditum: Romacondita est anna 753 a.c.
Pisa -onis m
Cn. = Gnaeus (praenamen)11= iterum (prius: anno 70 a.c.)
Ap. = Appius (praenomen)
anno a. C.
CONSVLES ROMANI
4
ann6 a. u. c.
DE CAESARE IMPERATORE ET SCRIPTORE
[Ex Eutropif BREVlARII AB VRBE CONDITA libra VI]17 Anno urbis conditae sescentesimo nonagesimo quinto
C. IUlius Caesar, qui postea imperavit, cum M. Bibulo
consul est factus. Decreta est ei Gallia et Illyricum cum
legionibus decem.
2 Is primus vicit Helvetios, deinde vincendo per bella
gravissima usque ad Oceanum Britannicum processit.
3 Domuit autem annls novem fere ornnem Galliam, quae
inter Alpes, £lumen Rhodanum, Rhenum et Oceanum est.
... Britalillis mox bellum intulit, quibus ante eum ne
nomen quidem Romanorum cognitum erat..., Germanos
que trans Rhenum aggressus immanibus proeliis vicit.
Inter tot successus ter male pugnavit, apud Arvemos
semel praesens et absens in Germania bis. Nam legan
eius duo, Titiirius et Aurunculeius, per insidias caesi sunt.
[Ex T. Llvif AB VRBE CONDITA librarum CIII-eVI
brevidria]
103 Caesar in provmciam Galliam profectus Helvetios,10
vagam gentem, domuit, quae sedem quaerens per pro-
vinciam Caesaris Narbonensem iter facere voiebat.
104 C. Caesar, cum adversus Germanos, qui Ariovisto duce2
in Galliam transcenderant, exercitum duceret, rogatus
ab Aeduis et Seq\lanis, quorum ager possidebatur,
victos proelio Germanos Gallia expulit. ...
8 C. Caesar Venetos, gentem Oceano iunctam, navali
proeM vicit.
5
scriptor -oris m = qui (libros)scribit
Eutropius vixit saecule IV postChristum natum (p.e.)
breviarium -i n = liber brevisanno urbis conditae (= ab urbecondita) DCXCV: anna 59 a.C.
imperavit : imperiitor fuitde-cemere -crevisse -cretum
= constituere; decreta est eiGallia = decretum est ei tradere Galliam (provinciam)
Iilyricum -i n, provincia ultramare Hadriaticum sita
Britannicus -a -urn; Oceanus B.:inter Britanniam et Galliam
domare -uisse -itum = sibiparentem facere
in-ferre in-tulisse il-Iatum = afferre; bellum i. +dat = bellumfacere
cogmtus -a -um = notusag-gredi -ior -gressum = oppugnare
immanis -e = ingens, maximussuccessus -iis m = exitus felix
legatus -i m = dux militum quiimperaterem adiuvat
insidiae -arum!pI = impetusab hostibus latentibus factus
T. Livius, qui aetate Augustivixit, res Romanas scripsitAburbe conditti libros I--eXLtI,quorum xxxv servati sunt; exceteris breviarium habemus
vagus -a -um = erriinssedes -is[ = locus ubi aliquis
sedet/incolitNarbonensis -e < Narbo -Oms m,
oppidum Galliae provinciaeAriovistus -I, rex Gerrnanorum
transcendere -disse = transireager agri m = terra, regiopos-sidere -sedisse -sessum =(rem alienam) suam facere
ex-pellere -pulisse -pulsum;eGallia expulit
Oceano (dat) : ad Oceanumnavalis -e < navis
Oceano = per Oceanum (Bri-tannicum)
primo adv = primumprosperus -era -erum = felixtra-icere -io -iecisse -iectum
= transire
red-igere -egisse -actum < re+ agere; in potestatem Romanorum redegit (: coegit)
Ambiorix -igis mde-ficere -io -fecisse -fectum =
deesse; d. (a Romanis) = deesse(Romanis), deserere (Romanos)
circum-venire = circumdareL. Aruncllieills CottaQ. Titiirius Sabinlls
in Treveris : in regiMe Treverorum
Q. Tullius Cicero -onis; fraterM.Tullii Ciceronis (vide infra)
fundere fiidisse fiisum; hostesf. = sparsos in fugam vertere
M.Tullius Cicero, orator clarissimus. cos. anno 63 a.c.
orator -Oris m = qui verba (orationes) facit ad populum
clarus -a -urn = nobilis, egregiusM.Ilinius Briitus: anna 44 a.c.cum aliis Caesarem necavit
dis-putare = varias sententiasdicere (pro/contra), colloqui
commentarius -i m = liber re-miniscendi causa scriptus
Gallicus -a -urn < Galliavehementer adv = valdeprobare « probus) = probumesse putare; res mihi probatur= rem probe, res mihi placet
rerum... : de rebus gestis suis
inquam pers I sg < inquiteos probandos esse putoornatus -iis m < ornarevoluit alios qui vellent scriberehistoriam habere res pariitiisunde (: ut inde) siimerent
historia -ae/= res gestae(mente) sanus = priidens
iIliistris -e = clarus, nobilisbrevitas -atis/< brevis; dulciusquam piira et iIliistris brevitas
VietIs Germanis in Gallia, Caesar Rhenum transcendit 105
et proximam partem Germaruae domuit. Ac deinde Oceano 5
in Britanniam, primo parum prospere, tempestatibus ad
versis, traiecit, iterum relicius, magnaque multitiidine
hostium caesa aliquam partem insulae in potestatem
redegit.
Gallorum aliquot populi, Ambiorige duce, Eburonum 106_ 2
rege, derecerunt. A quibus Cotta et Titiirius, legatI Caesa- 3
ris, circumventI insidiis cum exercitii cui praeerant caesi
sunt. Et cum aliarum quoque legionum castra oppugnata 4
magno labore derensa essent, inter quae eius cui in Tre
veris praeerat Q. Cicero, ab ipso Caesare hostes proelio
rust sunt.
[Ex M. Tullii' Ciceronis libro cui titulus est BR VTVS si've
DE CLARlS ORA TORlB VS]
[M. Tullius Cicero anna 46 a.c. cum M. Junio BrUto dis
putat de Caesaris orationibus et commentariis de bel/o
Gal/ico:]
Tum Brutus: "Orationes quidem eius mihi vehementer 262
probantur. Compliires autem legi, atque etiam commenta
rios, quos idem sCripsit rerum suarum."
[Cicero:] "Valde quidem" inquam "probandos; nudi
enim sunt, recti et venusti, omni omatii orationis tam
quam veste detracta. Sed dum voluit alios habere parata
unde sfunerent qui vellent scribere historiam, ... sanos
quidem homines a scnoendo deterruit; nihil est enim in
historia piira et illo.stri brevitate dulcius."
6
DE BELLO GALLIeO
LIBER PRIMVS
[De Galliae gentibus]
Gallia est omnis dIvIsa in partes tres, quarum iinam inco
lunt Belgae, aliam AquitanI, tertiam qUI ipsorum lingua
2 Celtae, nostra Galli: appellantur. HI omnes lingua, Institii
tis, legibus inter se differunt.
Gallos ab AquitanIs Garumna fliimen, a BelgIs Matrona
et Sequana dIvidit.
3 Horum omnium fortissimI sunt Belgae, propterea quod
a cultii atque hiimanitate Provinciae longissime absunt,
minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque
ea quae ad etreminandos animos pertinent important,
proximique sunt GermanIs, qui trans Rhenum incolunt,
quibuscum continenter bellum gerunt.
4 Qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtUte
praecedunt, quod fere colidianIs proeliis cum Germanis
contendunt, cum aut sUIS finibus eos prohibent aut ipsI in
eorum finibus bellum gerunt. ...
[Helvetif efinibus exfre constituunt spe redeundf sub/iitii]
2 Apud Helvetios longe nobilissimus fuit et ditissimus
Orgetonx. Is, M. Messalla et M. Piipio PIsone consuli
bus, regnI cupiditate inductus coniiirationem nobilitatis
fecit, et cIvitatl persuasit ut de finibus sUIS cum omnibus
2 copiis exirent: 'perfacile esse, cum virtUte omnibus prae
starent, totlus Galliae imperio polin!'
7
Gallia omnis: non modo GalliaNarbonensis, provinciaRomana
aliam : alteram
nostra lingua: Latineinstitiitum -i n = mosdif-ferre (inter se) H pares
(similes) esseGarumna, Matrona, Sequana-ae m: fllimina Galliae
propterea quod = quodcultus -lis m « colere) = mo-dus vivendi
hlimaniras -atis f < hlimanusminime saepe = rarissimecom-meare = ireivenire. versarief-feminare < feminaper-tinere ad = ferre adim-portare = inveheretrans (H cis) = ulrra
quibus-cum = cum quibuscontinenter adv = sine moraprae-cedere (H sequi) = prae-store +dat= melior esse quam;virtUte p. = fortior esse
cotidianus -a -urn < coridiecontendere = certareasuis finibusfines -ium m pi = terra (intrafines)
(red-lire, ger (-)eundum -i -0tollere sus-tulisse sub-latum= auferre, demere
ditissimus = divitissimusOrgetonx -igis m: anno 61 a. C.regnum -i n = regis imperiumin-lad-ductus +abl = perrnotuscon-iUratiO -onisf= qUi mali
consilii causa coniungunturnobilitas -atisf= clincti nobilescivitas -atis f = clincti civesper-facilis -e = valde facilispotin +abl = in potestatem
suam redigere, possidere
hoc facilius = tanto faciliusundique = ex omnibus partibuscontinentur : intra angustos
fines tenenturI-Ielvetius -a -urn; ager 1-1. = fines/terra I-Ielvetiorum
Germani, Sequani, l-IelvetiL .. :fines/terra Germanorum. Sequanorum, I-Ielvetiorum...
tertia ex parte
vagari « vagus) = errarefinitimus -a -urn = qui ad fines
incolit; III pI populi finitimiqua ex parte = qua de causabell are = bellum gerere
-itudo -inis r- fortirudo, longitudo, latirudo, altirudo < fortis,longus, latus, altus
in longirudinemllatirudinempatere = longus/latus esse
auctoritas -at is {= potestas, iusimperandi
com-parare = parare (multa)iumentum -i n = bestia vehenscarrus -i m = currus Gall icusquam + sup: q. maximus =tantus
quantus max ime fieri potestco-emere = emere (multa)semenlis -is r -es facere = sereresup-pelere H deessecon-firmare = certum statuere
bi-ennium -i n = duo anniducere + acc+ln{= putareprofectio -onisf< proficisci
ubi (+perf) = cum (primum)
(numero); ad XII = fere XIIvicus -i //I = oppidum exiguumin-cendere -cendisse -censum= accendere, igne perdere
praeter-quam (: praeter id) quodcomb-iirere = iirere (multum)reditio -onis {< red-ire(periculum) sub-ire = adiremolere -uisse -itum: e molito
friimento (fal'lna) fit paniscibaria -orum n pI = cibusef-ferre < ex + ferre
C. NUl CAESARIS
Id hOc facilius eis persuasit quod undique loci natiira 3
Helvetii continentur: iina ex parte fliimine Rheno latis
simo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis
dividit; altern ex parte monte llira altissimo, qui est inter
Sequanos et Helvetios; tertia lacii Lemanno et fliimine
Rhodana, qui provinciam nostram ab Helvetiis dividit.
His rebus fiebat ut et minus late vagarentur et minus 4
facile finitimls bellum inferre possent - qua ex parte
homines bellandi cupidi magno dolare afficiebantur!
Pro multitiidine autem hominum et pro glOria belli 5
atque fortitiidinis angustos se fines habere arbitrabantur,
qui in longitiidinem milia passuum CCXL, in latitiidinem
CLXXX patebant.
His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti 3
constituerunt ea quae ad proficlscendum pertinerent com
parare: iiimentorum et carrorum quam maximum nume
rum coemere, sementes quam maximas facere, ut in
itinere copia frumenti suppeteret, cum proximis civi
tatibus pacem et amicitiam confirmare. Ad eas res 2
conficiendas biennium sibi satis esse duxerunt: in tertium
annum profectionem lege confirmant. .
Ubi iam se ad earn rem parntos esse arbitrati sunt, oppida 52
sua omnia, numero ad duodecim, vicos ad quadringentos,
reliqua privata aedificia incendunt; frUmentum omne, 3
praeterquam quod secum portatiiri erant, combiirunt, ut
domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia peri
cula subeunda essent; trium mensium molita cibaria sibi
quemque domo efferre iubent.
8
Ilni, ~~
<5z
> Lqwnlll
4 Persuadent Rauricis et Tulingis et Latovicis, finitimis
suis, uti eodem iisi consilio, oppidis suis vicisque ex
ustis, iina cum eis proficiscantur; Boiosque, qui trans
Rhenum incoluerant et in agrum Noricum transierant
Noreiamque oppugnarant, receptos ad se socios sibi
asciscunt.
6 Erant omnino itinera duo quibus itineribus domo exire
possent: iinum per Sequanos, angustum et difficile, inter
montem liiram et fliimen Rhodanum, vix qua singuli cam
diicerentur, mons autem altissimus impendebat, ut facile
2 perpauci prohibere possent; alterum per provinciam nos
tram, multo facilius atque expeditius, propterea quod inter
fines Helvetiorum et Allobrogum, qui niiper pacati erant,
Rhodanus flu it, isque nonniillis locis vado transitur.
3 Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Hel
vetiorum finibus Genava; ex eo oppido pons ad Helvetios
pertinet. Allobrogibus sese vel persuasiiros, quod non
dum bono animo in populum Romanum viderentur,
eXistimabant vel vi coactiiros ut per suos fines eos ire
paterentur.
9
Allobroges -um 111 piAedul -orum 111 piAmbarrl -orum 111 piArar -is 111, flumenBoil -orum 111 piGenava -aef, oppidumHelvelil -orum 111 piIura -ae 111, monslacus LemannusLalovici -orum 111 piLeponlil -orum 111 piLingones -um 111 piNanluales -ium 111 piRaurici -orum 111 piSequani -orum 111 piSegusiavi -orum 111 piTigurini -orum 111 piTulingl -orum 111 pi
uti = ulex-urere = urere, incenderecum els (= ils) : secumager Noricus: Noricum -I n, regio Alpium; Noreia, oppidum
-aranl = -averanlsocius -I 1//: socii sunt qui com
muni negolio iunguntura-sciscere -Ivisse -Itum = (sibi)adiungere, accipere (socium)
omnlno adv = omnibus numeratis, lanlum
Sequani : fines Sequanorum
qua = qua via, ubi; qua vix...
ducerentur : ducl poleranlimpendere = supra slareper-pauci = paucissiml
expedltus -a -um = facilis
nuper : anna 61 a.c.pacare = ad pacem cogere
vadum -I n = aqua parum altaeXlremus -a -um sup < extra
'~'~pons-~"""". '-C ::,';': ponlis 111
.'-..,
Helvetil exislimabanl sese velAllobrogibus persuasuros... vele6s vi coactiiros esse ul persuos fines se ire palerenlur
bono animo in populum R.um(: populo R.o amici) esse
pati +acC+ In! = sinere(1M velare)
iUgUnl~.--~-i n .. ,
\ f~\I.-Janno 58 a. C.L.Calp"mio Pisone (cuius filiaCalpllmia Caesaris uxor fuit)
per-rumperemunilio -onis « muniretelum -i 1/ = pilum, pi annare-pellere reppulisse -pulsummatiirare = lIIalure (ante tem-
pus) ire, properaremaximis (singulorum dierum)
itineribus : celerrimeGallia ulterior: ultra Alpes(ire) contendere = properiireimperare + ace = poscere; alicuirem imperare = imperiire ut aliquis rem det, rem poscere abaliquo
re-scindere = rumpereadventus -us < advenirecertiorem facere = docere. nun-
tiare; pass certior fieri: certiorfactus est = ei uuntiiitum est
legatos... qUi (: III) dicerentlegatio -onisf=grex legatorumprinceps -ipis adi = primusob-tinere = tenere, habereHelvetii: "I/obis esl in animo(: consilium est)... iter per P.facere, proptereii quod aliuditer habellllls nullurn; rogamllsut Iua voluntate id lIobfs facere liceat"; 'se rogare ... '
L. Cassius, cos. anno 107 a.c.iugum = lignum quod iumentis
imponitur; exercitus victus deridetur 'sub iugum missus'
sub iugum missum essecon-cedere = perrninere; con
cedendum esse non putabatfacultas -atis(< facilis) = po-testiis (faciendi aliquid)
temperare = se abstineretemperiitiiros/sumptiirum essespatium -i II = locus/tempus
quod inter-cedit (: inter-est)dum +eol/i: dum... convenirelll
= ut interea ... convenirentdeliberare = cogitare (de re)"diem (: tempus) ad deliberandum surname si quid vllitis. adidus Apriles revertiminf!"
C. IVLII CAESARlS
Omnibus rebus ad profectionem comparaHs, diem di- 4
cunt qua die ad ripam Rhodani omnes conveniant. Is dies
erat a. d. v kal. April., L. Pisone A. Gabinio consulibus.
[He/vetifperrumpere contitf munftione et te/[s repe/luntur]
Caesari cum id nuntiatum esset 'eos per provinciam 7
nostram iter facere conari', matiirat ab urbe proficiscJ, et
quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem
contendit, et ad Genavam pervenit. Provinciae totl quam 2
maximum petest mHitum numerum imperat (erat omnino
in Gallia ulteriore legio una), pontem qUi erat ad
Genavam iubet rescind!.
Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, 3
legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis (cuius
legationis Nammeius et Verucloetius principem locum
obtinebant) qUi dicerent 'sibi esse in animo sine ullo
maleficio iter per Provinciam facere, propterea quod
aliud iter haberent nullum; rogare ut eius voluntate id sibi
facere liceat'.
Caesar, quod memoria tenebat L. Cassium consulem 4
occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub
iugum missum, concedendum non putabat: neque homi
nes inimico animo, data facultate per Provinciam itineris
faciendi, temperatiiros ab iniuria et maleficio existimabat.
Tamen, ut spatium intercedere posset, dum mHites quos 5
imperaverat convenirent, legatls respondit 'diem se ad
del'iberandum sumptiirum: si quid vellent, ad idus AprHes
reverterentur. '
10
DE BELLO GALLICO I
8 Interea ea legione quam secum habebat militibusque
qUi ex Provincia convenerant a lacu Lemanno (qui in flu
men Rhodanum influit) ad montem Hiram (qui fines Se
quanorum ab Helvetiis dividit) milia passuum decem
novem murum in altirudinem pedum sedecim fossamque
2 perducit. Eo opere perfecto, praesidia disponit, castella
communit, quo facilius, si se invito transire conarentur,
prohibere possit.
3 Ubi ea dies quam constituerat cum legatis venit et
legati ad eum reverterunt, negat 'se more et exemplo
populi Romani posse iter ulli per Provinciam dare', et 'sf
vim facere conentur, prohibirurum!' ostendit.
4 Helvetii ea spe deiecti, navibus iunctis ratibusque com
plUribus factis, alii vadis Rhodani, qua minima altirudo
fluminis erat, nonnumquam interdiu, saepius nocru, si
perrumpere possent conati, operis miinitione et militum
concursii et telis repulsi, hoc conaru destiterunt.
[De He/vetiorum itinere per Sequanos in Aeduos]
9 Relinquebatur iina per Sequanos via, qua Sequanis invi
2 tis propter angustias fre non poterant. HIs cum sua sponte
persuadere non possent, legatos ad Dumnongem Aeduum
mittunt, ut eo deprecatore a Sequanis impetrarent.
3 Dumnorix gratia et largitione apud Sequanos pliirimum
poterat, et HelvetiIs erat amicus, quod ex ea civitate
Orgetongis filiam in matrimonium diixerat, et cupiditate
regni adductus novis rebus studebat et quam pliirimas
4 civitates suo beneficio habere obstrictas volebat. ltaque
II
: in quem flumen Rhodanusinfluit
: murum milia passuum decemnovem (XIX) longum, XVI pedesaltum ....per-ducil (: perficit)
praesidium -i n = quod tuetur;milites qui locum tuentur
dis-ponere = ubique ponerecastellurn -i n = locus miinituscom-munire = bene munirequo facilius +coni=ut eo f.ius ...invitus -a -urn = nolens; se i.o= contra suam (: Caesaris)voluntatem
..... nu//i (= nemini) iter perProvinciam dare possum"
"si vim facere conamini~: co·nali eritis), prohibebo! •
'se prohibitiirum esse' ostendit(= clare dicit)
de-icere -io -iecisse -iectum <de+ iacere; de ea spe deiecti
qua adv= ubi
inter-diu H noctii (= nocte)saepius camp < saepeconati si possent = conati an p.con-cursus -us m < con-currere
= in eundem locum currereconatus -us m < conari; ab hoc·u (: hoc conari) destiterunt
Aedui socii Romanorum fiJe-runt (sg Aeduus·i m)
relinqui = reliquus esseangustiae -arum/pi < angusrussua sponte = per seDumnorix -igis mde-precator -oris m = qui depreciitur = precatur pro aliquo
impetrire = consequi id quodrogatur, precibus efficere
largitio -onis/ < largiripiurimum sup < multum, plusposse = potestatem haberematrimonium -I n: in matrimo-nium ducere = uxorem ducere
novis rebus (: in re publica)quam +sup (: quam maximum
numerum civitatum)ob·strictus -a -urn = gratus (ob
beneficium)
sus-cipere -io -cepisse -ceplum= sibi agendum accipere
obses -idis m ~ homo nobilisqui victori traditur ne condiciones rumpantur
re-nuntiare
Santoni -orum m pi; SantonulII~ Santonorum
longe a ~ procul aTolosales -ium III pi < 1'olosa
-ae (, civitas (= oppidum)futurum esse: forebellicosus -a -urn ~ bellandi
studiosus(locus) patens: sine montibusfrOmentarius -a -urn; (locus) f.~ qui frOmentum fert, fertilis
finitimi +dal (: proximi)
prae-ficere -io -Iecisse -fectulll= praeponere
(milites) con-scribere = in exercitum cogere
hiemare ~ hiemem cOllsumere(castra) hibema -orum II pi =
caslra ubi milites hiemant(iler) proximum : brevissimumAquileia -ae (, civitas citeriorisGalliae ad mare Hadriaticum
superior ~ supra situs, ahior
(locum) occupare = vi caperecI suum facere, poliri (loco)
cilcrior/ullerior provincia: Gallia citerior/ulterior
oppidum extremum
copiae -arum (pi = mililestra-ducere < trans + ducere(agros) populari ~ vaslare =
fruges agrorum perdere
C. IVLlI CAESARIS
rem suscipit et a Sequanis impetrat ut per fines suos Hel
vetios ire patiantur, obsidesque uti inter sese dent perficil:
Sequani One itinere Helvetios prohibeant', Helvetii Out
sine maleficio et iniOria transeant'.
Caesart renOntiatur 'Helvetiis esse in animo per agrum 10
Sequanorum et Aeduorum iter in Santonurn fines facere',
qui nan longe a Tolosatium finibus absunt, quae civitas
est in Provincia. Id si fieret, intellegebat magno cum pert- 2
cula Provinciae futUrum ut homines bellicosos, populi
Romani inimicos, lods patentibus maximeque frumenta
riis finitimos haberet.
Ob eas causas ei munition! quam recerat T. Labienum 3
legatum praerecit; ipse in Italiam magnis itineribus con
tendit, duasque ibi legiones conscrtbit, et tres, quae
circum Aquileiam hiemabant, ex hibemis educit. Et, qua
proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes erat, cum
eis qUinque legionibus ire contendit.
Ibi Ceutrones et Graioceli et Catunges, locis superia- 4
ribus occupatfs, itinere exercitum prohibere canantur.
ComplOribus eis proeliis pulsis, ab Oce16 (quod est citeri- 5
oris provinciae extremum) in fines Vocontiarum ulteri
oris provinciae die septimo pervenit; inde in Allobrogum
fines, ab Allobrogibus in Segusiavos, exercitum ducit (hi
sunt extra Provinciam trans Rhodanum prtmi).
Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum suas 11
copias tradOxerant, et in Aeduorum fines pervenerant
eorumque agros popuHibantur. Aedui, cum se suaque ab 2
eis defendere non possent, H~gat6s ad Caesarem mittunt
12
DE BELLO GALLIeO I
3 rogatum auxilium: 'ita se omni tempore de populO Ro
mano meritos esse ut paene in conspectii exercitiis nostri
agri vastan, liben eorum in servitiitem abdiici, oppida ex
pugnan non debuerint!'
4 Eodem tempore Ambarri, necessarii et consanguinel
Aeduorum, Caesarem certiorem faciunt 'sese, depopula
tis agris, non facile ab oppidis vim hostium prohibere'.
5 Item Allobroges, qui trans Rhodanum VlCOS possessio
nesque habebant, fuga se ad Caesarem recipiunt, et
demonstrant 'sibi praeter agri solum nihil esse reliqui!'
6 Quibus rebus adductus Caesar non exspectandum sibi
statuit, dum, omnibus fortiinis sociorum consiimptis, in
Santonos Helvetii pervenirent.
12 Fliimen est Arar, quod per fines Aeduorum et Sequano
rum in Rhodanum influit incredibili lenitate, ita ut ocuHs
in utram partem fluat iiidican non possit. ld Helvetil
ratibus ac lintribus iiinctis transibant.
2 Ubi per explOratores Caesar certior factus est 'tres iam
partes copiarum Helvetios id fliimen tradiixisse, quartam
fere partem citra fliimen Ararim reliquam esse', de tertia
vigilia cum legiOnibus tribus e castris profectus ad earn
3 partem pervenit quae nondum fliimen transierat. Eos im
peditos et inopinantes aggressus magnam partem eorum
concidit, reliqui sese fugae mandarunt atque in proximas
silvas abdiderunt.
4 Is pagus appeWibatur Tigunnus (nam omms civitas
5 Helvetia in quattuor pagos divisa est). Hic pagus iinus,
cum clomo exisset, patrum nostrorum memoria L. Cassium
13
"ira... de p. R. merili sumus..."mereri -iturn = rnerere; m. dealiquo = bene facere alicui
Iiberi eorum : sui (: "nostri")ut agri vastari... non debuerint
: ut agros vastari, liberos suosabducL.. non oportuerit
necessarius -i m = amicus, sociuscon-sanguineus -a -urn = eodemsanguine (: eadem gente) natus
de-populari/-are = populari"non facile ab oppidis vim
hostium prohibemus"possessio -onisf= res quaepossidetur
se re-cipere = recedere; fuga serecipere = re~fugere
"nobis... nihil est reliqui!"reliquum -i n; nihil est reliqui(gen) = nihil relinquitur
non exspectandum sibi essestatuit (: censuit)
fortiinae -arumfpi = possessiones
Arar -is m, ace -imin-credibilis -e = vix credendus, mirus
lenitiis -atis!< Lenis -e Heeleriudicare = censere. statuere(quid verum sit)
Iinter -Iris m = navicula levis
explorator -Oris m = qui consiliahostium cognoscere conatur
Ires quartas partes (Yo)trans id flumen Iraduxissede tertia vigilia: nona hora
noctis
im-pedire = difficilernltardumfacere; impeditus = qui haudfacile movetur (H expeditus)
in-opinans = non exspectanscon-ddere -disse -sum =caederemandare =tradere; se fugaemandavemnt = fiigerunt
ab-dere -didisse -ditum = occultiire
pagus -i m = regio eiusque cives;is pagus : cuius dyes (figurini)flumen nondum transierant
-isset = -iisset
anno 107 a.C.
casu = fortequae pars... : ea pars... quaeinsignis -e = magnus et notuscalamitas oatis r= mala fortiinapoenas per-solvere = puniriulcisci ultum: iniuriam u. = pu-nire eum qui iniuriam fecit
socer -eri m = pater uxoris (L.Piso, cos. anno 58 a.c.)
avus -i m = pater patris/matrisT. interfecerant e6dem proelio
quo Cassium interfecerant
pontem faciendum (gerundi\~lm)
curare = curare ut pons fiatrepentinus -a -urn < repentecom-movere = pennovereaegre adv H facile, Slip aeger-
rime H facillime
Divico -onis m
Cassianus -a -urn < Cassiusagere cum = colloqui cumDivico: "si pacem p. R. nobis-cum tacit, in earn partem ibimils atque ibi erimus ubi nostu constitueris/esse volueris ,.
constituere : incolere iubere"sin bello nos persequi per-
- - . - I"severas, remmlscere....per-severare = pergere (severe)in-commodum -i n : caJamitaspristinus -a -urn = antiquus
Caesar: "si obsides a vobis mihidati enmt, ut ea quae poll icemini vos factliros esse intellegam, et si Aeduis de iniiiriisquas ipsis sociisque eorum intulistis ... satisfeceritis, vobiscum pacem faciam"
satis-facere +dat = facere (reddere) quod postulatur
maiores m pi: patres, avi, cet.in-stituere -uisse -utum = (animum) parare, docere
con-suescere -evisse = moremsibi facere; consuevisse = solere; consueverint = soleant;-erint = -everint
c. IVUl CAESARIS
consulem interrecerat et eius exercitum sub iugum mise
rat! Ita, sive casu sive consilio deorum immortalium, quae 6
pars civitatis Helvetiae insignem calamitatem populO Ro
mano intulerat, ea princeps poenas persolvit. (Qua in re 7
Caesar non solum publicas sed etiam privatas iniiirias ul
tus est, quod eius soceri L. Pisonis avum, L. Pisonem lega
tum, Tigurini eadem proelio quo Cassium interrecerant.)
Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut con- 13
sequi posset, pontem in Arare faciendum ciliat, atque ita
exercitum traducit. Helvetii repentino eius adventii com- 2
moti, cum id quod ipsi diebus viginti aegerrime con
Iecerant, ut flumen transirent, illum uno die Iecisse intel
legerent, legatos ad eum mittunt; cuius legationis Divico
princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat.
Is ita cum Caesare egit: '8i pacem populus Romanus 3
cum Helvetiis faceret, in earn partem itiiros atque ibi
futiiros Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse
voluisset; sin bello persequi perseveraret, reminisceretur 4
et veteris incommodi populi Romani et pristinae virtiitis
Helvetiorum! '
His Caesar ita respondit: ' ... Si obsides ab eis sibi dentur, 14
uti ea quae polliceantur factiiros intellegat, et si Aeduis de 6
iniiiriis quas ipsis sociisque eorum intulerint, item si Allo
brogibus satisfaciant, sese cum eis pacem esse factiirum.'
Divico respondit 'ita Helvetios a maioribus suis institii- 7
tos esse uti obsides accipere, non dare, consuerint: eius rei
populum Romanum esse testem'.
Hoc responso dato, discessit.
14
DE BELLO GALLICO I
15 Posten) die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar
equitatumque omnem ad numerum quattuor milium,
quem ex omni Provincia et Aeduis atque eorum sociis
coactum habebat, praemittit, qui videant quas in partes
2 hostes iter faciant. Qui, cupidius novissimum agmen
inseciiti, alieno loco cum equitatii Helvetiorum proelium
committunt - et pauci de nostris cadunt.
3 Quo proelio sublati Helvetii, quod quingentis equitibus
tantam multitiidinem equitum propulerant, audacius sub
sistere nonnumquam et novissimo agmine proelio nostros
lacessere coeperunt.
4 Caesar suos a proelio continebat, ac satis habebat in
praesentia hostem rapinis populatiOnibusque prohibere.
5 Ita dies circiter qUindecim iter recerunt uti inter novis
simum hostium agmen et nostrum primum nan amplius
quinis aut senis milibus passuum interesset. .
[Ob niintium falsum Romaniproelio abstinent]
21 Eadem die ab exp16ratoribus certior factus 'hostes sub
monte consedisse milia passuum ab ipsius castris octo',
qualis esset namra montis et qualis in circuim ascensus,
2 qui cognoscerent, nllsit. Reniintiatum est' facilem esse'.
De tertia vigilia T. Labienum, legatum pro praetOre,
cum duabus legionibus et eis ducibus qui iter cognove
rant summum iugum montis ascendere iubet; quid sui
3 consilii sit ostendit. Ipse de quarta vigilia eodem itinere
quo hostes ierant ad eos contendit equitatumque omnem
4 ante se mittit. P. Cansidius, qui rei militaris peritissimus
15
castra movere =progredi cumexercitii
ad numerum IV milium: numem ad (: fere) IV milia
cogere «con-+agere) = in eun-dem locum agere, conscribere
prae-mitterequi videallt : ut videantcupidius = nimis cupidenovissimus -a -um = postremusin-sequi = persequi(locus) alienus~ idoneuscom-mittere: proelium c. =
proelium facerelinciperetollere (animum) : superbum
facere; sublatus =superbuspro-pellere -pulisse -pulsumsub-sistere = consistere ac
resisterelacessere (proeM) =pro-
vocare (ad proelium)con-tinere = retineresatis habebat = salis ei eralin praesentia = in praesens (tem
pus) I rapina -aef < raperepopul:itio -onisr< populiri
amplius comp adv = pliis
abs-linere (+abl) = se abstinere(ab)
con-sedisse : castra posuissecircuitus -us m < circu(m)-freascensus -iis m < ascendereexplOriitores misil qui (: ut)
cognoscerent qualis esset. ..pro praetore : qui praelor fui Ipraetor -oris m = qui Riimae
iiiri praeest et cOrat ut civeslegibus pireant
iugum (montis) = mons longusquid sui consilii sit = quale
suum consilium sit
peritus -a -urn = sciens; p. rei(gell) =qui rem bene scit
L. Cornelius Sulla, cos. anno88 a.c.
M. Licillius Crassus, cos. (cumPompeio) anno 70 et 55 a.c.
prima luce = oriente solesurnmus mons = summa pars(lsummum) montis
captivus -i m = miles captuscom-perire -perisse -pertum
= cognoscere(equum) adminere = celerrimecurrentem facere; equo admisso : celerrime vectus
"mons quem a L.o occupari voluist' ab hostibus tenetur: id aGallicis armis ... cognov,"
insigne -is II =quod aliquemsignificatJnoscendum facit
sub-ducere = sursum ducere
prae-cipere ·io -cepisse -ceptum= faciendum dicere, imperare
"noli proelium comminere nisimeae copiae prope hostiumcastra visae erunt..."
multo die: multo post mane
pro viso : quasi visum
-asse =-avisse
consuerat = -everat = solebatintervallum -i n =spatium quodinterest; eo -0 quo consuerat
postridie = postero die (eiusdiei: ab eo die)
bi-duum -i n = duo diessuper-esse = reliquus essemetiri mensum = statuere quan-tum sit; +dat partem staliitamdare
copiosus -a -urn «copia) = dives
pro-spicere +dat = curare (de);rei friimentariae p. =curare utliiimentum suppetat
fugilivus -i m = servus fugitivusdecurio -onis m = qui decuriae(: x equitibus) praefectus est
C. IVUI CAESARIS
habebatur et in exercitfi L. Sullae et postea in M. CrassI
fuerat, cum exploratoribus praemittitur.
Prima liice, cum summus mons a Labieno teneretur, 22
ipse ab hostium castris non longius mHle et quingenUs
passibus abesset, neque, ut postea ex captIvis comperit,
aut ipsius adventus aut Labieni cognitus esset, Considius 2
equo admisso ad eum accurrit; dicit 'montem quem a La
bieno occupari voluerit ab hostibus tenerI: id se a GallicIs
armis atque insignibus cognovisse' .
Caesar sulis copias in proximum collem subdiicit, aciem 3
instruit. Labienus, ut erat ei praeceptum a Caesare 'ne
proelium committeret nisi ipsIUs copiae prope hostium
castra vIsae essent, ut undique uno tempore in hostes
impetus fieret', monte occupato nostros exspectabat
proelioque abstinebat
Multo denique die per exploratores Caesar cognovit 'et 4
montem a suIs teneri, et Helvetios castra movisse - et
Considium timore perterritum quod non vidisset pro viso
sibi reniintiasse!'
Eo die quo consuerat intervallo hostes sequitur, et milia 5
passuum tria ab eorum castris castra ponit.
Postridie eius diei, quod omnino biduum supererat cum 23
excercitui friimentum metiri oporteret, et quod a Bibracte,
oppido Aeduorum longe maximo et copiosissimo, non
amplius milibus passuum XVIII aberat, rei friimentariae
prospiciendum existimavit: iter ab Helvetiis avertit ac
Bibracte ire contendit. Ea res per fugitivos L. Aemilii, 2
decurionis equitum Gallorum, hostibus mlntiatur.
16
DE BELLO GALLICO I
[De proelio apud Bibracte]
3 Helvetil, seu quod timore perterritos Romanos discedere
a se exIstimarent - eo magis quod pIidie, superioribus
locis occupatIs, proelium non commisissent - sIve eo
quod re fiiimentana interc1udi posse confiderent, com
mutato consilio atque itinere converso, nostros a novis
simo agmine insequi ac lacessere coeperunt.
24 Postquam id animum advertit, copias suas Caesar in
proximum collem subducit, equitatumque qui sustineret
2 hostium impetum mIsit. Ipse interim in colle medio tri
plicem aciem Instruxit legionum quattuor veteranarum;
3 sed in summo iugo duas legiones quas in Gallia citeriore
proxime conscrIpserat et omnia auxilia collocaIi ac totum
montem hominibus compleIi et interea sarcinas in unum
locum confem et eum ab eIs quI in superiore acie con
stiterant munIIi iussit.
-t HelvetiI cum omnibus suIs cams secutI impedImenta in
unum locum contulerunt; ipsI confertissima acie, reiecto
nostro equitatii, phalange facta sub prImam nostram
aciem successerunt.
25 Caesar, pIimum suo, deinde omnium ex conspectii re
motIs equIs, ut aequato omnium peIiculo spem fugae
2 tolleret, cohortatus suos proelium commIsit. MIlites e
loco superiore pilis missIs facile hostium phalangem per
fregerunt. Ea disiecta, gladiIs destrictIs in eos impetum
recerunt.
3 Gallis magna ad pugnam erat impedimento quod,
pluribus eorum scutis uno ictii pilorum transfixis et
17
eo magis = tanto magispridie H postridieeo adv = ideo, proptereainter-cliidere « -claudere) =circumdando prohibere (a)
eos intercliidi posse confiderent (= crederent)
com-miitiire = miitare
animum ad-vertere = animadvertere
qui sustineret = ut sustineret
collis medius = media collis parstri-plex -icis ad; = in tres partesdivisus
veteranus -a -urn « vetus) ~ quiantea militiivit
proxime = niipercol-locare « locus) = poneresarcina -ae l= quod miles se-cum portat
con-ferre con-tulisse col-latum= in eundem locum ferre
con-sistere -stitisse; constiterant: stabant
impedimenta -orum n pi = resquas agmen secum vehit
confertus -a -urn H sparsusre-icere -iecisse -iectum < -iacerephalanx -gisf= acies confertaprima acies = prima aciei parssuc-cedere = subire, accedere
suo equo
aeq uare ~ aequum facere
co-hortari = hortari (multos)per-fringere -fregisse -fractum< per + frangere
dis-icere -io -iecisse -iectum« dis- + iacere) = spargere
de-stringere -inxisse -ictum;(gladium) d. = ediicere
impedimentum -i n < impedire;ei -0 (dat) est = eum impedit
ictus -iis m < icere = percuteretrans-figere
col-Iigare = ligiire (= vincire)inter se, coniungere (Iigando)
in-flectere = flecteree-vellere = vi eripere; pila e.commodus -a -urn = facilisprae-optare = praeferre; (ita) ut
multi. .. pracoptarente-mitlere (e manu)
de-fessus -a -urn = fatigatuspedem re-Ferre : recederesub-esse; sub-erat : aberat
(agmen) c1alldere = finire
alicui praesidia (dat) esse = ali-quem tueri
-ere = -emntcon-spicari = conspicerein-stare = acriter aggredi
red-inlegrare = denuo faceresigna inferre = aggredibi-pertitus -a -urn = in duaspanes divisus; adv -0
sub-movere = e loco rernovere
anceps -cipitis adi = in duaspanes versus, dubius
se conferre = ire
a-versum : qui tergum vertebat
pro vallo = tamquam valiumob-icere -io -iecisse -iectum
= ante ponerecon-icere = iacerematara, tragula -aef= pilaGallica (ad iaciendum)
sub-icere = iacere (e loco inferiore)
rota m.-aef~
C. IVLII CAESARIS
colligatls, cum ferrum se inflexisset, neque evellere
neque sinistTa impedIta satis commode pugnare poterant
- multi ut diu iactato bracchio praeoptarent scutum manu 4
emittere et nudo corpore pugnare.
Tandem vulneribus defessi et pedem referre et, quod 5
mons suberat circiter mille passuum, eo se reclpere
coeperunt.
Capto monte, et succedentibus nostris, Boii et Tulingi, 6
qui hominum milibus circiter xv agmen hostium claude
bant et novissimis praesidio erant, ex itinere nostros
latere aperto aggressi circumvenere, et id conspicatl
Helvetii, qui in montem sese receperant, riirsus instare et
proelium redintegrare coeperunt. Romani conversa signa 7
bipertIto intulerunt: prima et secunda acies, ut victls ac
submotls resisteret, tertia, ut venientes sustineret.
Ita ancipitl proelio diu atque acriter pugnatum est. 26
Diutius cum sustinere nostrorum impetiis non possent,
alteri se, ut coeperant, in montem receperunt, alteri ad
impedimenta et carros suos se contulerunt. Nam hoc toto 2
proelio, cum ab hora septima ad vesperum pugnatum sit,
aversum hostem videre nemo potuit.
Ad multam noctem etiam ad impedimenta pugnatum ]
est, propterea quod pro vallo carros obiecerant, et e loco
superiore in nostros venientes tela coniciebant, et non
nulli inter carras rotasque mataras ac traguHis subiciebant
nostrosque vulnerabant. Diu cum esset pugnatum, im- 4
pedimentls casmsque nostri potHi sunt. Ibi Orgetorigis
filia atque linus efiliis captus est.
18
DE BELLO GALLICO I
5 Ex eo proelio circiter hominum mIlia cxxx superfue
runt, eaque tota nocte continenter ierunt: nullam partem
noctis itinere intermisso in fines Lingonum die quarto per
venerunt, cum et propter vulnera miJitum et propter sepul
tiiram occi:sorum nostri triduum moratt eos sequi: non
potuissent.
6 Caesar ad Lingonas litteras niintiosque mi:sit: 'ne eos
friimento neve alia re iuvarent; qui: si: iuvissent, se eodem
loco quo Helvetios habirorum'. Ipse, triduo intermisso,
cum omnibus copii:s e6s sequi: coepit.
27 Helvetil omnium rerum inopia adductt legatos de dedi-
2 tione ad eum mi:serunt. Qui: cum eum in itinere convenis
sent seque ad pedes proiecissent suppliciterque loculi:
flentes pacem pettssent, atque eos in eo loco quo tum
essent suum adventum exspectare iussisset, paruerunt.
3 Eo postquam Caesar pervenit, obsides, arma, servos qui:
-t ad eos perfiigissent poposcit. Dum ea conqui:runtur et
conferuntur, nocte intermissa, circiter hominum mHia sex
eius pagi: qui: Verbigenus appellatur, si:ve timore perterritt
ne armi:s traditts supplicio afficerentur, si:ve spe salutis in
ductt, quod in tanta multirodine dediti:ciorum suam fugam
aut occultari aut omni:no ignorari posse eXi:stimiirent,
prima nocte e castris Helvetiorum egressi: ad Rhenum
finesque Germanorum contenderunt.
28 Quod ubi Caesar resciit, quorum per fines ierant hi:s utt
conqui:rerent et reducerent, 'si: sibi purgatt esse vellent',
2 imperavit; reductos in hostium numero habuit. Reliquos
omnes, obsidibus, armi:s, perfugi:s triiditts, in deditionem
19
inter-mittere = inter rem moramfacere; nullam partem noctisitinere intennisso : totam noctern sine mora itinere facto
sepultlira -aer<sepelfre -ivisse-pultum: corpora mortuorumsepeliuntur (sub terra)
triduum -i n = tres diesmorari = moram facere
Lingonas ace pi = Lingones"nolite eos... iuvare! si (eas)
iuveritis, vas eodem loco quoHelvetios habebO"
eOdem loco quo Helvetios : inhostium numero
triduo inter-misso : post triduimoram, triduo post
deditio -onis1< de-dere -didisse-ditum = tradere; se dedere:de hoste victo dicitur
eum convenire = cum eo c.
supplex -icis adi = orans; suppliciter adv = cum precibus
-fssent = -iissent = -fvissentatque Caesar eos... iussisset
per-fugereposcere poposcissecon-quirere = quaerere
dediticius -a -urn = qui se dedidit
ornnino = plane
prima nocte = initio noctise-gredi -ior -gressum = exire
re-sciscere -ivisse -itum =
cognoscere; -iit = -fvitimperavit his per quorum fines
ierant ut e6s conquirerent...piirgare = piirum (: iustum) facere, exciisare; "si mihi (: a me)piirgali esse vultis"
per-fuga -ae m = miles qui adhostes perfiigit
tolerare = pati, ferre
frUmenti copiam facere = satisfrumenti dare
ipsos: Helve/i6s ...re-stituere -uisse -utum « re+ statuere) = rursus facere
vacare = vacuum esse (: sinefrugibus)
bonitas -atis{< bonus
Aeduis petentibus 'ut Boios...in finibus suis collocarent(: collocare sibi liceret)'concessit (= perrnisit)
illi: Aedui
par atque = idem atque; (idem!par/aequus/alius/contra) atque= quam
re-ferre rettulisse re-Iatum
nominatim = nominibus datisratio = numerus computatusseparatus -a -urn par/ < sepa-rare H coniungere; adv -im
summa -aef(H pars) = totusnumerus
capitum : hominum
Xilll = XIV
census -us m < censere = capitanumerare; censu habito = capitibus numeratis
C. IVLII CAESARlS
accepit. Helvetios, Tulingos, Latovicos in fines suos, 3
unde erant profectt, revertl iussit, et, quod omnibus
fiiigibus amissls doml nihil erat quo famem tolerarent,
Allobrogibus imperavit ut his friimentl copiam facerent;
ipsos oppida vlcosque quos incenderant restituere iussit.
ld ea maxime ratione fecit quod noluit eum locum unde 4
Helvetil discesserant vacare, ne propter bonitatem agro
rum Germani qUI trans Rhenum incolunt e SUIS finibus in
Helvetiorum fines translrent et finitiml Galliae provinciae
Allobrogibusque essent. Boios, petentibus Aeduls, quod 5
egregia virtUte erant cognitt, ut in finibus SUIS colloca
rent, concessit; quibus illt agros dederunt quosque postea
in parem iuris llbertatisque condicionem atque ipsi erant
receperunt.
In castrts Helvetiorum tabulae repertae sunt litteris 29
Graec'is confectae, et ad Caesarem relatae, quibus in
tabulls nominatim ratio confecta erat: qut numerus domo
eXlsset eorum qUI arma feITe possent, et item separatim
pueri, senes mulieresque. Quarum omnium rerum summa 2
erat capitum Helvetiorum milia CCLXIII, Tulingorum milia
XXXVI, Latovicorum XlIII, Rauricorum XXIII, Boiorum.XXXII. Ex his qUI arma feITe possent, ad milia nonaginta
duo. Summa omnium fuerunt ad milia CCCLXVIII. Eorum 3
qUI domum redierunt, censu habito ut Caesar impera
verat, repertus est numerus milium C et decem.
20
/~lllarohll\'a
~~
LIBER QVARTVS
Uh"
Alrcbales -urn m piBalavi -onlm m piEburones -urn m piLingones -urn m piMcdiiimalrices -urn 11/ piMenapii -Onlm m piMorini -orum m piMosa -ae m. fliimenSuebi -orum m piSugambri -orum //I piTencleri -orum m piTreveri -orum III piTriboci -orum m piObii -orum III piOsipeles -urn m piVacalus -i m. fluviusVosegus -i m. mons
[De Suebis qui alios Germiinos in Galliam migriire cogunt]
Ea quae secUta est hieme, qui fuit annus Cn. Pompeio
M. Crasso consulibus, Osipetes Germani et item Tencteri
magna cum multitiidine hominurn flumen Rhenum trans-
~ ierunt non longe a marl quo Rhenus intluit. Causa trans
eundi fuit quod, ab Suebis complures annos exagitlitI,
bello premebantur et agri cultiira prohibebantur.
3 Sueborum gens est longe maxima et bellicosissima
4 Germanorum omnium. Hi centum pagos habere dicuntur,
ex quibus quotannis singula milia armatorum bellandi
5 causa ex finibus educunt. Reliqui qui domi manserunt se
atque illos alunt. Hi rursus invicem anno post in armis
6 sunt, illi domi remanent. Sic neque agn cultiira nec ratio
atque usus belli intermittitur.
7 Sed privati ac separati agri apud eos nihil est, neque
longius anno remanere uno in loco incolendi causa licet.
8 Neque multum friimento, sed maximam partem lacte atque
9 pecore vivunt, multumque sunt in venationibus; quae res
et cibi genere et cotidiana exercitatione et libertate vitae,
quod a pueris nullo officio aut disciplina assuefacti nihil
omnino contra voluntatem faciant, et vires alit et immani
21
migrare = in alium locum irehabitalum
annus 55 a.c.
ex-agilare = molesle perturbare
cultura -aef< colere: agros colere prohibebantur
armali -orum //I pi: mililes
manere mansisse
in-vicem = partibus mUlatis
ralio -onis (= ars ciirandi/parandi. ciira el studium
usus -iis m < uli
separalus -a -urn H commiinis
longius anno < diiitius quamannum (unum)
maximam partem = maximevenalio -onis r< venar. = feraspersequi atque caedere
exercilatio -onisr< exercitare =(se) movere ul vires augeantur
disciplina -ae ( « discipulus)= quod discendum eSI
assue-facere aliquem (+abf) =facere ut aliquis consuescal
alii: auget
magniliido -inisf< magnusconsueliido -inisf= quod consuevitlsolet fieri, mas; in -emse ad-diicere = consuescere
vestitus -iis m = vestisquic-quam = quidquamexiguitas -atisf< exiguus
aperta ; nuda
aditus -us nl < ad-ireeO (= ideo) ut habeant aliquosquibus vendant ea quae...
quam quo =quam (eo) quoddesiderent : cupiantquin etiam =verum etiamimpensus -a -urn = nirnius(pretia) pariire = emere
de-fOnnis -e = foedussummi labOris (gen quiilitiitis)=qui summum (: maximum)laborern ferre polest
equester -tris -Ire < eques
proeliiiri «proelium) = pugnarevestigia: loco (quo stant)iisus est = opus est
in-ers ortis adi =pigerqui- quae- quod-vis: qui-visnumerus: quisquis numerusest, sive magnus sive parvus
quam-vis pauci : etiam si pau-cissimi sunl
-vis pers 2 sg praes ind < velie
re-mollescere = moll is fieri
eques ephippiatus
succedunt : sub iis (prope eos)sunt, finitimi sunt
amplus -a -urn =magnusflorere = in fiBre esse, valerecaptus -us m < capere (mente)
C. NUl CAESARIS
corporum magnitiidine homines efficit. Atque in earn se 10
consuetiidinem addiixerunt ut locis frigidissimis neque
vestitiis praeter p~lle~ haberent quicquam, ~~t,
quamm propter eXlgmtatem magna est cor-~~
poris pars aperta, et lavantur in fliiminibus. pellis -isf
Mercatoribus est aditus magis eo ut quae beW"> ceperint 2
quibus vendant habeant, quam quo ullam rem ad se im
portari desiderent. Quin etiam iumentis, quibus maxime 2
Galli delectantur quaeque impenso parant pretio, Ger
mani importatis non iituntur, sed quae sunt apud eos nata,
prava atque defonnia, haec cotidiana exercitatione summi
ut sint laboris efficiunt.
Equestribus proeliis saepe ex equis desiliunt ac pedibus 3
proeliantur equosque eadem remanere vestigio assuerece
runt, ad quos se celeriter cum usus est recipiunt; neque 4
eorum moribus turpius quicquam aut inertius habetur
quam ephippiis uti. Itaque ad quemvis numerum ephippi- 5
atorum equitum quamvis pauci adire audent.
Vinum ad se otnnino importari non sinunt, quod ea re 6
ad laborem ferendum remollescere homines atque ef
teminari arbitrantur.
Piiblice maximam putant esse laudem quam latissime a 3
suis finibus vacare agros: hac re significari magnum
numerum clvitatum suam vim sustinere non posse. Itaque 2
una ex parte a Suebis circiter milia passuum sescenta agri
vacare dicuntur.
Ad alteram partem succedunt Obii, quorum fuit civitas 3
ampla atque florens, ut est captus Germanorum, et paulO
22
DE BELLO GALLICO IV
sunt quam eiusdem generis ceteri humaniores, propterea
quod Rhenum attingunt multumque ad eos mercatores
ventitant, et ipSI propter propinquitatem GallicIs sunt
4 moribus assuefactI. Hos cum SuebI, multIs saepe belHs
expertI, propter amplimdinem gravitatemque CIvitatis
finibus expellere non potuissent, tamen vectigales sibi
recerunt ac multo humiliores Infirmioresque redegerunt.
4 In eadem causa fuerunt Usipetes et Tenctert, quos
supra dIXimUS, qUI complUres annos Sueborum vim sus
tinuerunt, ad extremum tamen agrts expuisl et mulUs
locIs Germaniae triennium vagatI ad Rhenum pervene-
2 runt; quas regiones Menapil incolebant et ad utramque
3 rtpam fluminis agros, aedificia, vlcosque habebant; sed
tantae multimdinis adim perterritI ex eIS aedificils quae
trans fliimen habuerant demigraverunt, et cis Rhenum
dispositIs praesidils Germanos tranSIre prohibebant.
4 un omnia expertI, cum neque VI contendere propter
inopiam navium neque clam transIre propter ciistodias
Menapiorum possent, revertl se in suas sedes regionesque
simulaverunt, et trtdui viam progressl riirsus reverterunt,
5 atque omni hoc itinere iina nocte equitatii confecto, in
6 scios inopinantesque Menapios oppresserunt, qui de Ger
manorum discessii per exploratores certiores facti sine
7 mem trans Rhenum in suos vicos remigraverant. His
interfectis navibusque eorum occupatis, prius quam ea
pars Menapiorum quae citra Rhenum erat certior fieret,
flumen transierunt, atque omnibus eorum aedificiis occu
patis, reliquam partem hiemis se eorum copiis aluerunt.
23
paulo hiimiiniores sunt quamceteti eiusdem generis
hiimanus H ferus (barbarus)at-tingere -tigisse -tactum < ad
+ tangereventitare = saepe venirepropinquitlis oatisf < propinquus
ex-periri -pertum = conariamplitiido -inisf< amplusgravitas -atis.f< gravisvectigalis -e = qui civitiiti pe-ciiniam solvere debet
in-flrmus -a -urn = invalidusred-igere +adi = facerecausa; condicio, fortUna
supra (adv): cap. 1.1
ad extremum = postremoex agris expulsitri-ennium -i n = tres anni
de-migrare
prohibebant ; prohibere conabantur (imperJde conotu)
illi : Germani
clam H aperteciistodia -aef = praesidium(quo locus ciistOditur)
simulare = similem facere; reverti se simulaverunt = Ieeerunt ut reverti viderentur
in-scius -a -urn =nesciensop-primere -pressisse -pressum< ob + premere
dis-cessus -iis m < discedere
re-migrare
prius quam = priusquam(+ coni: ne prius... )
alere -uisse altum
citus -a -urn = celer; adv cito
infirmitas oatis [= animus infirmus (infidus)
mobilis ·e = qui facile moveturIpermovetur
comminere +dar = credere, confidere
est hoc Gallicae consuerudinis =Galli hoc facere consueverunt
viator -oris m « via) = qUi itertacit
-ierit =-fverit
vulgus -i n = populus, civescircum-sistere -stetisse = con-sistere et circumdare
pro-niintiare = multis niintiareauditio -onis [= quod auditurin-ire: consilium i. = c. caperein vestigio : statimpaenitere (+acc. gen): me paenitet facti = doleo quod teci
(riimoribus) servire : parerefingere finxisse fictum = falsaexcogitare; ficta 11 pi = resfictae (falsae)
matiire = ante tempus; campmatiirius = prius, celerius
consueverat =solebatfore in[[ul < esse/fierisuspicari = credere inciperefacta esse
invitare = rogare ut veniatab Rheno in Ga//iam"omnia quae postulaverilis anobis parata erunt'"; -assent=-avissent
cliens -entis m = civis pauperqui civi nobili et divitl operamdat; civitas quae maiori civitali paret
e-vocaredis-simulare = simulare se nescire, occultare
per-mulcere -sisse -sum H perturbare
con-firmare = firmum facere;firmus -a -urn = validus elconstans
de-ligere -legisse -Iectum=eligere
C. IVLII CAESARIS
[Caesar cito profectus Germiinos eGal/iii exlre iubet]
His de rebus Caesar certior factus et Inf'irmitiHem Gal- 5
Iorum veritus, quod sunt in consiliis capiendis mobiles et
novis plerumque rebus student, nihil his committendum
exIstimavit. Est enim hoc Gallicae consuetiidinis uti et 2
viatores etiam invItos consistere cogant et quod quisque
eorum de quaque re audierit aut cognoverit quaerant, et
mercatores in oppidIs vulgus circumsistat, quibusque ex
regionibus veniant quasque ibi res cognoverint pronun
tiare cogant. His rebus atque audItionibus permon de 3
summis saepe rebus consilia ineunt, quorum eos in vesti
gio paenitere necesse est, cum incertIs riimoribus serviant
et plenque ad voluntatem eorum ficta respondeant.
Qua consuetiidine cognita Caesar, ne graviorI bello 6
occurreret, matiirius quam consuerat ad exercitum pro
ficiscitur. Eo cum venisset, ea quae fore suspicatus erat 2
facta cognovit: missas legationes ab nonnullis civitatibus 3
ad Germanos invitatosque eos 'uti ab Rheno discederent,
omniaque quae postulassent ab se fore parata'. Qua spe 4
adducti Germani Iatius vagabantur et in fines Eburonum
et CondrUsorum, qUi sunt Treverorum clientes, per
venerant.
Principibus Galliae evocatIs, Caesar ea quae cognoverat 5
dissimulanda sibi exIstimavit, eorumque animis per
muisis et confirmatis equitatiique imperato, bellum cum
Germanis gerere constituit.
Re frUmentaria comparata equitibusque delectis, iter in 7
ea Ioca facere coepit quibus in locis esse Germanos
24
DE BELLO GALLICO IV
2 audiebat. A quibus cum paucorum dierum iter abesset,
legati ab eis venerunt, quorum haec fuit oratio:
3 'Germanos neque priores populO Romano bellum In
ferre neque tamen reciisare, Sl lacessantur, qUln armis
contendant, quod Germanorum consuetiido haec sit a
maioribus tradita: qUicumque bellum inferant resistere
neque deprecan. Haec tamen dicere: venisse invitos, e-
4 iectos domo; Sl suam griHiam Romani velint, posse eis
iitiles esse amicos; vel sibi agros attribuant vel patiantur
5 eos tenere quos armis possederint: sese iinis Suebls
concedere, quibus ne dl quidem immortales pares esse
possint - reliquum quidem in terns esse neminem quem
non superare possint!'
8 Ad haec quae visum est Caesar respondit; sed exitus
fuit orationis: 'sibi niillam cum his amlcitiam esse posse,
2 si in Gallia remanerent; neque verum esse, qui suos fines
tuen non potuerint alienos occupare; neque iillos in
Gallia vacare agros qUi dan tantae praesertim multitiidini
3 sine iniiiria possint; sed licere, si velint, in Obiorum
finibus considere, quorum sint legati apud se et de
Sueborum iniiiriis querantur et a se auxilium petant: hoc
se Obits imperatiirum'.
9 Legan 'haec se ad suos relatiiros' dlxerunt, 'et, re de
Hberata, post diem tertium ad Caesarem reversiiros';
interea 'ne propius se castra moveret' petierunt.
2 'Ne id quidem' Caesar 'ab se impetran posse' dixit.
3 Cognoverat enim 'magnam partem equitatiis ab eis ali
quot diebus ante praedandJ: fIiimentandtque causa ad
25
"nos Germani neque priores p.oR.o bellum inferimus neque tamen recusamus, si lacessimur,quin armis contendiimus..."
recusare = nolle; non recusoquin +coni = non nolo (immovolo)
qui-cumque = quisquisde-precan = precibus prohiberese dicere, se venisse: "haec ta-
men dicimus: venimus invitieiecti domo; si nostram gratiam vultis. possumus vobis utiles esse amici"
uti lis -e « uti) = qui USU prMestat-tribuere = dare quod debetur"vel nobis agros attribuile veil/os
patimini eOs tenere quos armispossedimus: unis Suebis concedimus ... reliqlWS... esl nemoquem non superare possimus!'
(con-)cedere +dat H par essesuperare « super) = vincerequae ei visum est = quod res-
pondendum esse censuit"mihi nulla cum vobis amicitia
esse potest, si in Gallia remanetis; neque vemm est..."
verum est: iustum est, oportet(eos qui...)
praesertim = praecipue
"sed (vobis) Iicet. si vultis... "
con-sidere = sedem capere"quorum sunt legati apud me et
... querunlur et a me auxiliumpetunt: hoc Obiis imperiibo"
imperatiimm esse
re-ferre = re-niimiare"haec ad nostros referemus, et
... ad Ie revertemur "reversuros esse"ne propius nos castra m6veris!"-ierunt = -ivernnt
praedan < praeda -aef= quodvi capitur (in bello)
friimentari = friimentum parare
Ambivariti -orum //I piMosa -ae m, Oumeninler-pOnere
pro-fluereVosegus -j Ill, mons (inler Mosam et Rhenum)
Vaealus -I /II, fluvius (Rhenipars in Oceanurn influens)
Nantuates -ium /II pi, gens AIpium (procul a Rheno!)
Mediomatrices -urn, Triboci-orum m pi, gentes GalliaeRheno fil1ltimae
citatus -a -urn = citus, eito fluens
de-i1uerc
natio -onis f= gens, populus
capul (fluminis) : ostium
dolus -i //I = consilium fallendi
con-gredi -ior -gressum = eonvenire; ell/ll congressi
magnopere adv«magno opere)= valde; m. orabant
ante-eedere = praeeederenlintiwlI praemittcretpolestiitem (agendi) taeere +dat
= facere ut Iiceat (agere)senatus -us /II = elves elect[ quiconsilia capiunt de re publica
iurare = dis testibus affirmare;ius iurandum : quod iuratur
fides = promissum; "Sl principesac senatus nobfs... fidem leeerit,ea condicione quae ii te fertur iitemur; ad has res conficiendas dii nobfs tridui spatium!"
C. IVLIl CAESARJS
Ambivaritos trans Mosam missam': hos exspectan equi
tes atque eius rei causa moram interponi arbitrabiitur.
[De Mosiifliirnine et Rheno]
Mosa profluit ex monte Vosego, qui est In finibus 10
Lingonum, et parte quadam ex Rheno recepta, quae
appellatur Vacalus, insulam efficit Batavorum, neque 2
longius ab Oceano milibus passuum LXXX in Rhenum in
fluit.
Rhenus autem oritur ex Lepontiis, qui Alpes incolunt, 3
et longo spatio per fines Nantuatium, Helvetiorum,
Sequanorum, Mediomatricum, Tribocorum, Treverorum
citatus fertur et, ubi Oceano appropinquavit, in plures 4
defluit partes, multis ingentibus insulis em~ctis - quarum
pars magna a fens barbansque nationibus incolilur, ex 5
quibus sunt qui piscibus atque ovis avium vivere
existimanlur - multisque capitibus in Oceanum influit.
[Equites Germiinorum per do/urn Romiinos aggrediuntur]
Caesar cum ab hoste non amplius passuum XII milibus 11
abesset, ut erat constitiitum, ad eum legati revertuntur;
qui in itinere congressi magnopere One longius progrede
retur' orabant. Cum id non impetrassent, petebant 'uti ad 2
eos equites qui agmen antecessissent praemitteret eosque
pugna prohiberet, sibique ut potestatem faceret in Obios
legatos mittendi'; 'quorum SI pnncipes ac senatus sibi 3
iure iurando fidem recisset, ea condicione quae a Caesare
ferretur se usfuos' ostendebant; 'ad has res conficiendas
sibi tridui spatium daret'.
26
DE BELLO GALLIeO IV
-l Haec omnia Caesar eodem illo pertinere arbitrabatur:
ut, tIidui mora interposita, equites eorum qui abessent
reverterentur. Tamen 'sese non longius milibus passuum
5 quattuor aquationis causa processiirum eo die' dixit, 'hUe
postero die quam frequentissimi convenirent, ut de eorum
6 postulatis cognosceret'. Interim ad praefectos qui cum
omni equitatii antecesserant mittit qui niintHirent 'ne
hostes proelio lacesserent et, si ipsi lacesserentur, sustine
rent, quoad ipse cum exercitii propius accessisset'.
12 At hostes, ubi primum nostros equites conspexerunt,
quorum erat v milium numerus, cum ipsi non amplius
octingentos equites haberent (quod ei qui friimentandi
causa ierant trans Mosam nondum redierant), nihil timen
tibus nostIis - quod legati eorum paulo ante a Caesare
discesserant atque is dies indiitiis erat ab his petitus -
2 impetii facto celeriter nostros perturbaverunt! Riirsus his
resistentibus, consuetiidine sua ad pedes desiluerunt, sub
fossis equis compliiribusque nostIis deiectis reliquos in
fugam coniecerunt atque ita perterritos egerunt ut non
prius fuga desisterent quam in conspectum agminis nostIi
venissent.
3 In eo proelio ex equitibus nostIis interficiuntur quattuor
4 et septuaginta, in his vir fortissimus Piso Aquitanus,
amplissimo genere natus, cuius avus in civitate sua
regnum obtinuerat, 'amicus' ab senam nostro appelHitus.
5 Hie cum fratIi intercliiso ab hostibus auxilium ferret,
illum ex periculo eripuit, ipse equo vulnerato deiectus
6 quoad potuit fortissime restitit; cum circumventus multis
27
eo-dem adv = in eundem locum, ad eandem rem
illo adv = illuc, ad illud
processurum esseaquatio -onisf<aquari=aquamarcessere
postulatum -i n = quod postulatur; "hue eras... convenite, ut devestris postulatis cognoscam ..
praefectus -i m = qui equitibuspraefectus est
niintios mittit (UI nuntiarenl...)"nolile hostes proelio lacessere.
et si vos lacessimini, sustinete.quoad ego... accessero!"
quo-ad = ad id tempus quo, dumubi primum +per[= cumprimum
non amplius (= plus) quam
ei = ii (nom pi m < is)
indutiae -arum[pi = tempusquo bellum intennittitur
his: nostris
sub-fodere -io -fOdisse -fossurn= ex inferiore parte transfigere
(a) fuga desistere = fugere desistere
Aquitiini, sg Aqu'ranus -i mgenus -eris n =gens: clincH consanguinei; ex amplissimogenere natus (ortus)
senatus -us m: s. Romanus constat ex DC senatoribus, civibusprincipibus quorum consilioconsules utuntur
inter-c1udere -sisse -sum
quo-ad = (tamdiu) quamdili, dumre-sistere -stitisse
ex-cedere ~ exire (e proelio)in-citare ~ citum (cito currentern) facere
(hostibus) se of-ferre ~ occurrere sine melii
re-tinere -uisse -tentum
audiendos/accipiendas esse
insidiae ~ dolus malusultro adv = sua sponte (non lacessitus)
dementia -ae r< de-mens -entisadi ~ cui mens sana non est;sumrnae dementiae (gen) est:dementissimum est
con-sequi ~ habere incipere(H amittere)
nihil spatii ~ nihil temporisdandum essequaestor -oris m ~ vir cui nego
tium est pecunias publicas curare (apud exercitum)
communicare: rem c. cum eo =eum ceI1iorem facere de re
praeter-mittereopportiinus -a -urn ~ idoneus et
felixperiidia -ae rH fidessimulatio -onisf< simularenalii abl 111 < nasci; maior nalii
= maior aetatead-hibere < ad + -haberesui (gen < se) purgandi causa
= ut se purgarentcontra adv; c. atque (= quam)esset dictum (: promissum)
gaudere gavisum esse; gavisus ~gaudens (eiis sibi oblatos esse)
ecastris eduxitrecens -entis = nuper factussub-sequi = sequi (H prae-
cedere)(aciem) instituere ~ instruereocto milium paSSUl/11l
C. IVUI CAESARIS
vulneribus acceptis cecidisset, atque id frater, qUI lam
proelio excesserat, procuI animadvertisset, incitato equo
se hostibus obtulit atque interfectus est.
[Caesar, legalis retentis, castra Germanorum expugnal]
Hoc facto proelio, Caesar neque iam sibi legatos 13
audiendos neque condiciones accipiendas arbitrabatur ab
eis qui, per dolum atque insidias petita pace, ultro bellum
intulissent. Exspectare vero, dum hostium copiae auge- 2
rentur equitatusque reverteretur, summae dementiae esse
iudicabat. Et, cognita Gallorum infirmitate, quantum iam 3
apud eos hostes uno proelio auctOritatis essent consecuti
sentiebat; quibus ad consilia capienda nihil spatii dandum
existimabat.
His constitiitis rebus, et consilio cum legatis et quaes- 4
tore commiinicato 'ne quem diem pugnae praeter
mitteret', opportiinissima res accidit quod postrtdie eius
diei mane, eadem et perfidia et simulatione USl, GermanI
frequentes, omnibus pnncipibus maioribusque natii ad
hibitis, ad eum in castra venerunt, simul, ut dicebatur, sui 5
piirgandi causa 'quod contra atque esset dictum et ipsi
petissent, proelium pndie commisissent' simul ut, si quid
possent, de indutiis fallendo impetrarent. Quos sibi 6
Caesar oblatos gavisus, iIIos retinen iussit, ipse omnes
copias castrts eduxit equitatumque, quod recenti proelio
perterritum esse eXlstimabat, agmen subsequi iussit
Acie triplici iDstitiita et celeriter octo mIlium itinere 14
confecto, prius ad hostium castra pervenit quam quid
28
DE BELLO GALLICO IV
2 ageretur Germani sentire possent. Qui omnibus rebus
subito perterriti, et celerWite advenrus nostri et discessii
suorum, neque consilii habendI neque arma capiendi
spatio dato, perturbanlur, copHisne adversus hostem
diicere an castra defendere an fuga saliitem petere prae-
3 staret? Quorum timor cum fremiru et concursii signi
ficaretur, milites nostri, pristini diei perfidia incitatt, in
-t castra irriiperunt. Quo loco qui celeriter arma capere
poluerunt paulisper nostris restiterunt atque inter carros
5 impedimentaque proelium commIserunt; at reliqua
multirudo puerorum mulierumque (nam cum omnibus
suis domo excesserant Rhenumque transierant) passim
fugere coepit; ad quos consectandos Caesar equitatum
misit.
15 Germani, post tergum clamore audito, cum suos inter
fiel viderent, armis abiectis signisque militaribus relictis
2 se ex castris eiecerunt; et cum ad confluentem Mosae et
Rheni pervenissent, reliqua fuga desperata, magno
numero interfecto, reliqui se in fliimen praecipitaverunt
atque ibi timore, lassirudine, vi fliiminis oppressi per
ierunt.
3 Nostri ad iinum omnes incolumes, perpaucis vulneratis,
ex tantl belli timore - cum hostium numerus capitum
-t ccccxxx milium fuisset - se in castra receperunt. Caesar
eis quos in castris retinuerat discedendi potestatem fecit.
5 lIli supplicia cruciarusque Gallorum veritI, quorum agros
vastaverant, 'remanere se apud eum velIe' dIxerunt. His
Caesar libertatem concessit.
29
celeritas -atis r< celer
perturbanrur, -ne.. an ... praestaret? = perturbati dubitantpraestaretne... an... an...?
prae-stat = mel ius estfremitus -us III « fremere)
= son us perturbaruspristinus dies H posterus diesin-citare = animum excitare(ad iram), irarum facere
ir-rumpere < in + rumpere(H e-rumpere)
passim = ubique, in omnespartes
con-sectari = acriter consequi/persequi
se e-icere = subito excurrerecon-fluens -entis m = locus quo
fluvii ct5n~f1uunt: alter inalterum influit
praecipitare « prae + caput)= proicere (capite primo)
lassitiido -inisf < Jassus -a -urn= fessus
ad unum omnes = omninoomnes
ccccxxx : quadringentorumtriginta
cruciarus -us m < cruciare
"apud Ie remanere volumus "
con-cedere = donare (quodposrularur)
in-icere -io -I1'cisse -iectul1l(+ dat) < in + iacere
im-pellere -pulisse -pulsum
suis rebus (Jat) : suae salUtiscausa
ad hoc accessit etiam (haeccausa:) quod ..
supra: cap. 9.3ilia pars s1' rec1'perat-isse = -iisse
inter-esse ·'dat. proelio i. = inproelio (inter proelium) adesse
qui (: lit) poslularent III..."dedite mihi e6s qui mihi Gal
liaeque bellum intulenmt ,.de-dere -didisse -ditum = tra
dere (in manus hostium)imperium finire = imperii finisesse
aequum ~ iustum"si te invito Germanos in Galli
am transire non aequum existimas, cur lUi quicquam esseimperii aut potestiitis transRhenum postulas 7 "
Triins-rheniini -orum nI pi: quitrans Rhenum incolunt
"nobis auxilium /er, quod graviter ab Su1'bis premimur"
occupatio -onis f < occupiitus= qui negotiis tenetur"si id facere ... prohib1'ris. exercitum modo Rh1'num triinsportd: id nobis... satis erit"
trans-portiire = traducerereliquum tempus = futUrum t.opinio -onis/=quod existimiitur,
lama « opinari = exislimare)"tantum est nomen atque opinio
lUi exercitiis ....... uti opinioneet amicitiii populi Romani tiiliesse possimlls ,.
c. rVLII CAESARIS
[Caesar Rhenum transit, ut Germanis metum iniciat]
Germanico belJo confecto, multis de causis Caesar 16
statuit sibi Rhenum esse transeundum - quarum illa fuit
iiistissima quod, cum videret Germanos tam facile im
pelli ut in Galliam venirent, suis quoque rebus eos timere
voluit, cum intellegerent et posse et audere populi
Romani exercitum Rhenum transire.
Accessit etiam quod ilia pars equitatOs Osipetum et 2
Tencter6rum quam supra commemoravI 'praedandI
friimentandique causa Mosam transisse neque proelio
interfuisse', post fugam suorum se trans Rhenum in fines
Sugambrorum receperat seque cum eIs coniiinxerat. Ad 3
quos cum Caesar niintios mIsisset qui postularent 'eos
qui sibi Galliaeque bellum intulissent sibi dederent',
responderunt: 'populi Romani imperium Rhenum finire: 4
sI se invito Gennanos in Galliam transire non aequum
eXistimaret, cUr sui quicquam esse imperil aut potestatis
trans Rhenum postularet?'
Obii autem, qui uni ex TransrhenanIs ad Caesarem 5
legatos miserant, amicitiam recerant, obsides dederant,
magnopere orabant 'ut sibi auxilium ferret, quod graviter
ab Suebis premerentur; vel, si id facere occupationibus 6
rei publicae prohiberetur, exercitum modo Rhenum trans
portaret: id sibi ad auxilium spemque reliqui temporis
satis futOrum. Tantum esse nomen atque opinionem eius 7
exercitiis, Ariovisto pulso et hoc novissimo proelio facto,
etiam ad ultimas Gennanorum nationes, uti opinione et
amicitia populi Romani tOti esse possint'. Navium mag- 8
30
DE BELLO GALLIeO IV
nam copiam ad transportandum exercitum pollicebantur.
11 Caesar his de causis quas commemori'vi Rhenum trans
ire decreverat, sed navibus transire neque satis tiitum esse
arbitrabatur neque suae neque populi Romani dignitatis
2 esse statuebat. Haque, etsi summa difficultas faciendi
pontis proponebiitur propter latitiidinem, rapiditatem alti
tiidinemque fluminis, tamen id sibi contendendurn, aut
aliter non transportandum exercitum, existimabat. .
18 Diebus decem quibus materia coepta erat comportari,
2 omni opere effecto, exercitus traducitur. Caesar, ad
utramque partem pontis firmo praesidio relicto, in fines
Sugambrorum contendit.
3 Interim a compluribus civitatibus ad eum legati veniunt,
quibus pacem atque amicitiam petentibus liberaliter
respondit obsidesque ad se adduci iubet.
~ Sugambri ex eo tempore quo pons institui coeptus est,
fuga comparata, hortantibus eis quos ex Tencteris atque
Osipetibus apud se habebant, finibus suis excesserant
suaque omnia exportaverant seque in solitiidinem ac
silvas abdiderant.
19 Caesar paucos dies in eorum finibus moratus, omnibus
vicis aedificiisque incensis friimentisque succisis, se in
fines Ubiorum recepit atque eis auxiliurn suurn pollicitus,
2 'si ab Suebis premerentur', haec ab eis cognovit:
'SuebOs, posteaquam per exploratores pontem fieri
comperissent, more suo concilio habito, niintios in orones
partes dimisisse 'uti de oppidis demigrarent, liberos,
uxores suaque omnia in silvis deponerent, atque omnes
31
de-cemere -crevisse -cretum(+ inf! = constituere
dignitas oatisf < dignus; meaedignitatis est =me dignum est
difficultas -atisf< difficilis;summa d. = maxima d.
pro-ponere (: ostendere)rapiditas oatis f < rapiduscontendere = valde conari, cu-
rare ut efficiatur aliquid; contendendum esse
(diebus x) quibus : postquamcom-portare = con-ferrecoepta erat comportari = coe-
perat comportari
firrnus -a -um = validus etconstans
IIberalis -e « IIber) = dignushomine IIbero, humanus
jn-stituere = (paratum) facerejnstituj coeptus est = jnstituj(fieri) coepit
efinibus sujs excesserantex-portaresolirudo -inis r< solus: seque solos in silvas abdiderant
suc-cjdere -disse -sum « sub+ caedere) = ab jnferioreparte caedere
"sj ab Suebjs premimini"
postea-quam = postquam
concilium -j n = populus convocatus
dj-mittere « dis- + mittere)= in varias partes mittere
de-ponere = ponere (in rutoloco, servandi causa)
hic eos lSI/eMs) ... consliruisse
de-certare = certare usque adfinem
aliquem ulcisci = ulcisci iniuriam quam aliquis Iecit
obsidio -onis f < ob-sidere= exercitu circumdare
decem el OCIO = duodeviginti
ulililas -alis f < ulilispro-ficere -io -Iecisse -fecrum
= efficere (quod prosit)re-scindere -scidisse -scissum
rra-icere = rransire
vergere = versus essemarurus -a -urn = qUi anletempus venil
sub-minisrrare = offerre, apportare; subministrata esse
de-ficere = parum esseusui esse = uli Ie esse(Caesar: "magno mihi usui ent,si modo insulam adiero...")
per-spicere -io -exisse -ecrum= aspicere cognoscendi causa
in-cognirus -a -urn = ignorustemere adv = temerario modo;
non l. = non sine causaillo adv = illuc, eo
Galliae (pr): Galliae partes
neque quanta esset insulae magnirudo reperire poterat nequequae.....
C. IVLII CAESARIS
qui arrna ferre possent iinum in locum convenirent': hunc 3
esse delectum medium fere regionum earum quas Suebi
obtinerent; h1c Romanorum adventum exspectare atque
ibi decertare constituisse'.
Quod ubi Caesar comperit, omnibus rebus eis confectis 4
quarum rerum causa tradiicere exercitum constituerat
- ut Gerrnan1s metum iniceret, ut Sugambros ulciscere
tur, ut Ubios obsidione IIberaret - diebus omnIno decem
et octo trans Rhenum consiimptIs, satis et ad laudem et ad
iitilitatem profectum arbitratus, se in Galliam recepit
pontemque rescidit.
[Caesar, navibus paratls, in Britanniam traidt]
Exigua parte aestatis reliqua Caesar, etsi in h1s IOc1S, 20
quod omnis Gallia ad septentriones vergit, matiirae sunt
hiemes, tamen in Britanniam profic1sc1 contendit, quod
omnibus fere Gallicis bems hostibus nostris inde sub
ministrata auxilia intellegebat, et, si tempus annI ad 2
bellum gerendum deficeret, tamen magno sibi iisu1 fore
arbitrabatur, Sl modo tnsulam adisset et genus hominum
perspexisset, loca, portiis, aditiis cognovisset - quae
omnia fere Gallis erant incognita. Neque enim temere 3
praeter mercatores ilIo adit quisquam, neque eIs ipsts
quicquam praeter oram maritimam atque eas regiones
quae sunt contra Gallias notum est. Haque vocatis ad se 4
undique mercatoribus, neque quanta esset insulae magni
tiido, neque quae aut quantae nationes incolerent, neque
quem iisum bem haberent aut quibus tnstitiit1s iiterentur,
32
DE BELLO GALLICO IV
neque qUI essent ad maiorum naVlum multimdinem
21 idonel portUs, repenre poterat. Ad haec cognoscenda,
prius quam penculum faceret, idoneum esse arbitratus C.
2 Volusenum cum navI longa praemittit. Huic mandat Out
exploraHs omnibus rebus ad se quam pnmum revertatur'.
J Ipse cum omnibus copils in Morinos proficIscitur, quod
~ inde erat brevissimus in Britanniam traiectus. Hue naves
undique ex finitimIs regionibus et quam superiore aestate
ad Veneticum bellum effecerat classem iubet convenIre.
5 Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato
ad Britannos, a compluribus Insulae cIvitatibus ad eum
legaH veniunt, qUI polliceantur obsides dare atque impe
6 rio popul1 RomanI obtemperare. Quibus aud1Hs, l1berali
ter pollicitus hortatusque ut in ea sentientia permanerent,
7 eos domum remittit et cum els una Commium (quem
ipse, Atrebatibus superaHs, regem ibi constituerat, cuius
et virtUtem et consilium probabat et quem sibi fidelem
esse arbitrabatur cuiusque auctoritas in hIs regionibus
8 magnI habebatur) mittit. Huic imperat quas possit adeat
cIvitates horteturque ut· popul1 RomanI fidem sequantur
'se'que 'celeriter eo ventiirum' nuntiet.
9 Volusenus, perspecHs regionibus omnibus - quantum el
facultatis dan potuit qUI navI egredl ac se barbans com
mittere non auderet - quInto die ad Caesarem revertitur,
quaeque ibi perspexisset renuntiat.
22 Dum in hIs loc1s Caesar navium parandarum causa
moratur, ex magna parte Morinorum ad eum legaH vene
runt quI se de superioris temporis consilio excusarent
33
qui portiis essen!...
periculum facere = experirinavf abl = navemandare = rem faciendamdare, imperare
ex-plorare = quaerere qualis sitquam pnmum : quam celerrime
tra-iectus -us m < tra-icere
c1assem quam superiore (= priore) aestiite ... efIecerat
Veneticus -a -urn < Veneti; cumiis Caesar priore anno bellumnavale gesserat (vide pag. 5)
per-ferre -tulisse -latum
(legali veniunt) qui +coni = ut: 'se obsides datiiros atque ...obtemperaturos esse'
ob-temperare +dat = parere
per-manere
una cum eis Commium... minit
Atrebates -urn m pi
consilium = mem boni consilii
(magni) habere = aestimare
imperat ut adeat civitates quaspossit eosque honetur ...
alicuius fidem sequi = alicuifidus esse, alicui parere
'se (: Caesarem) celeriter eoven tiirum esse'
tantum facultatis quantum eidan potuit qui (: cum) enaveegredL.. non auderet
Morini priore anne bellumpopulo Romano tecerant
superior -ius (tempus) = prior
im-peritus -a -urn H peritus"quod homines barbari et vestrae
consuetiidinis imperiti bellumpopulo Romano lecimus ..
"ea quae imperaveris faciemus"
neque facultatem belli gerendihabebat
tantulus -a -urn = tam parvus
ante-ponere (+ dal)
in fidem recipere = in deditionem recipere
onerarius -a -urn < onus -ens n= id quod portatur/vehitur
cogere = eodem agerecon-trahere = eodem trahere
id quod navium habebat = easnaves quas habebat
dis-tribuere -uisse -utum (+dal)= suam cuique partem dare
accedebant = addebantur(ab) milibus passuum octoquo-minus +coni = ne (ut ne)tenebantur : prohibebantur (ineundem portum venire)
exercitum... ducendum (gerundil'um) dedit = exercitum dedit qui. .. duceretur
nancisci nactum = habere incipere, consequi (rem bonam)
tempestas = caelum (: sol, nubes, venti, imbres, tonitrlis ... )
naves solvit (: profectus est)
tardius camp adv = nimis tardead-ministrare = agere (suum ne
gotium); a quibus cum... administratum esset = qUi cum... administravissent
c. rvUI CAESARIS
'quod homines barbari et nostrae consuetiidinis imperiti
bellum populo Romano fecissent', 'se'que 'ea quae
imperavisset factiiros' pollicerentur. Hoc sibi Caesar satis 2
opportiine accidisse arbitratus - quod neque post tergum
hostem relinquere volebat neque belli gerendi propter
anni tempus facultatem habebat neque has tantularum
rerum occupationes Britanniae anteponendas iudicabat
magnum eis numerum obsidum imperat. Quibus ad
ductis, eos in fidem recepit.
Navibus circiter LXXX onerariis coactis contractlsque, 3
quod satis esse ad duas transportandas legiones existima
bat, quod praeterea navium longarum habebat quaestOri,
legiitls, praefectisque distribuit. Hue accedebant XVIII 4
onerariae naves, quae ex eo loco ab milibus passuum
octo vento tenebantur, quominus in eundem portum
venire possent; has equitibus distribuit.
Reliquum exercitum Q. Titiirio Sabino et L. Auruncu- 5
leio Cottae legatis in Menapios atque in eos pagos Mori
norum ab quibus ad eum legati non venerant ducendum
dedit. P. Sulpicium Rufum legatum cum eo praesidio 6
quod satis esse arbitrabatur portum tenere iussit.
His constitiitis rebus, nactus idoneam ad navigandum 23
tempestatem, tertia fere vigilia solvit equitesque m
ulteriorem portum progredi et naves conscendere et se
sequi iussit. A quibus cum paulo tardius esset ad- 2
ministratum, ipse hora circiter diei quarta cum primls
navibus Britanniam attigit - atque ibi in omnibus collibus
expositas hostium copias annatas conspexit!
34
DE BELLO GALLIeO IV
3 Cuius loci haec erat natUra atque ita montibus angustis
mare continebatur, uti ex locls superioribus in litus telum
4 adigf possel. Hunc ad egrediendum nequaquam idoneum
locum arbitratus, dum reliquae naves eo convenfrent, ad
horam nonam in ancoris exspectavil.
5 Interim, legatis tribunIsque rnIlitum convocatfs, et quae
ex Voluseno coguosset et quae fierf vellet, ostendit,
monuitque - ut ref mHitaris ratio, maxime ut maritimae
res postularent, ut quae celerem atque instabilem motum
haberent - 'ad nutum et ad tempus omnes res ab eis
administrarentur' .
6 His dfrnissfs, et ventum et aestum uno tempore nactus
secundum, dato signo et sublatfs ancorfs, circiter milia
passuum septem ab eo loco progressus, aperto ac plano
lftore naves constituil.
[Britannf Romam5s egredfprohibere conantur]
24 At barbari, consilio Romanorum cognito praernisso
equitatU et essedarifs (quo plerumque genere in proelHs
utf consuerunt), reliqufs copifs subsecutf nostros navibus
egredf prohibebanl.
2 Erat ob has causas summa difficuWis: quod naves
propter magnitUdinem nisi in alto constituf non poterant,
militibus autem, ignotfs lods, impedftIs manibus, magno
et gravi onere annorum oppressis simul et de navibus
desiliendum et in fluctibus consistendum et cum hostibus
3 erat pugnandum, cum ilH aut ex arido aut paulurn in
aquam progressf, omnibus membris expedftIs, notissimis
35
montibus angus tis mare continebatur : inter montes etmare angustum erat spatium
ad-igere -egisse -actum < ad +agere; (telum) adigere = iacere
ne-qua-quam = niillo modo
ancoraf~-aef 'C. \ '.--",,"in ancoris : ancoris iactistribiinus -i m: tribiini militum
seni cuique legioni praesuntcognosset = cognovissetmonuitque ... III ad niltum .. om-
nes res ab eis administrarenturut quae: quoniam, cumin-stabiJis ~slabilis -e =constansmotus -iis m < movereniitus -iis m= motus capitis: sig
num agendi; ad niitum : protinus, sine mora
administrare = agere, ciirareaestus -iis m = motus aquae
ancoram tollere~ a. iacereplanus -a -urn = sine montibusin aperto ac plano litoreconstituere = collocare
essedjl-riU,s\ _(~~'~.. ~fi " <:5j 1...1,---'_~ . I,
15'~.·· .'_I·~~l•.'.:- . ~ • _
essedumessedarius -i m = mlles qui exessed6 pugnal; essedum -i n= CUITUS mllitaris
consuerunt = -everunt = solentprohibebant : prohibere conabantur
onus -eris n = id quod portiiturmllitibus... desiliendurn/con
sistendumlpugnandum erat= mllitibus necesse erat desi Iire/consistere/pugnare
iiridus -a -urn = siccus;n = locus iiridus
expeditus~ in1peditus
2
audiicter adv = audiiciterin-suefacere = assuefacere
alacritas -iitis ( <alacer-cris -cre= iicer et studiosus
pedester -tris -tre < pedesconsuerant = -everant = solebant
species -ei/= fOrma spectiitain-usitiitus -a -urn = novus etparum notus
figura -ae ( = fOrma
con-sistere -stitisse
cunctiiri = dubitiins moriiri
is qui... aquilam ferebatcon-testari = (deos) testes facere, dis testibus precari
e-venire = accidere
pro-dere -didisse -d itum = inhostium manus tradere
prae-stare -stitisse; praestiteroJut pelf: iam praestiibo (meumofficium)
dedecus -oris 11 = res indigna(H decus -oris 11 < decere)
admittere = permitlere: hos cum ii qUi in proximis navibus erant conspexissent...
-arunt = -averunt
nostri tamen magnopereperturbabantur
firmiler (= firme) adv < firmusin-sistere = stare (incipere)alius ex alia nave alills ex alia
: ex sua quisque nave
C. IVLII CAESARIS
lods, audacter tela conicerent et equos insuefactos incita
rent. Quibus rebus nostri perterriti atque huius omnino 4
generis pugnae imperiti, non eadem alacritate ac studio
quo in pedestribus uti proeliis consuerant iitebantur.
Quod ubi Caesar animadvertit, naves longas (quarum et 2S
species erat barbaris inusitatior et motus ad iisum ex
peditior) paulum removeri ab onerariis navibus et remis
incitari et ad latus apertum hostium constitui atque inde
fundis, sagittis, tormentis hostes propelli ac submoveri
iussit. Quae res magno iisui nostris fuit,
nam et navium figura et remorum motU
et iniisitato genere tormentorum permoti
barbari constiterunt ac paulum modo
pedem rettulerunt. tonnentum -i 11
Atque nostris militibus cUnctantibus, maxime propter 3
altimdinem maris, qui decimae legionis aquilam ferebat,
contestatus deos 'ut ea res legioni teliciter eveniret',
"Desilite" inquit, "milites! nisi vultis aquilam hostibus
prodere. Ego certe meum rei publicae atque imperatori
officium praestitero!" Hoc cum voce magna dixisset, se 4
ex navi proiecit atque in hostes aquilam ferre coepit. Tum 5
nostri, cohortati inter se 'ne tantum dedecus admittere
tur!' universi ex navi desiluerunt. Hos item ex proximis 6
navibus cum conspexissent, subsecuti hostibus appropin
quarunt.
Pugnatum est ab utrisque acriter. Nostri tamen, quod 26
neque ordines servare neque firmiter insistere neque
signa subsequi poterant, atque alius alia ex navi quibus-
36
...
DE BELLO GALLICO IV
cumque signIs occurrerat se aggregabat, magnopere per
~ turbabantur. Hostes vero, notIs omnibus vadIs, ubi ex
litore aliquos singulares ex navI egredientes conspexe
3 rant, incitatIs equIs impedItos adoriebantur, plures paucos
circumsistebant, aliI ab latere aperto in universos tela
coniciebant.
Quod cum animadvertisset Caesar, scaphas longarum
navium, item speculatoria navigia mIlitibus completi
iussit et, quos laborantes conspexerat, his subsidia sub
mittebat.
5 Nostti, simul in arido constiterunt, suIs omnibus con
secutIs, in hostes impetum fecerunt atque eos in fugam
dederunt; neque longius prosequI potuerunt, quod equites
cursum tenere atque Insulam capere non potuerant. Hoc
unum ad ptistinam fortiinam Caesati defuit.
17 Hostes proelio superatl, simul atque se ex fuga recepe
runt, statim ad Caesarem legatos de pace mIserunt: 'obsi
des datiiros quaeque imperasset sese facruros' pollicitI
sunt.
2 Dna cum hiS legalIs Commius Atrebas venit, quem
supra demonslraveram 'a Caesare in Britanniam praemis
3 sum'. Hunc ilH e navI egressum, cum ad eos oratoris
modo Caesaris mandata deferret, comprehenderant atque
4 in vincula coniecerant - tum, proelio facto, remIserunt. In
petenda pace eius rei culpam in multitudinem coniecerunt
et 'propter imprudentiam ut ignosceretur' pelIverunt.
5 Caesar questus quod, cum ultro in continentem legalIs
missIs pacem ab se petIssent, bellum sine causa
37
qui- quae- quod-cumque = quisquis, quivis (omnis) qUi
ag-gregare =adiungere (gregi)
singularis -e < singuli (singulares: singul/is)
ad-oriri -ortum = aggredi. oppugnare
speculat/irius -a -urn < specu-la/or -Oris m = explorator
navigium -i n = navislaborare = in difficultate essesubsidium -i n = auxiliumsub-mittere = mittere (adiutum)
simul a/que... constiteruntcon-sequi = sequiin fugam dare =in fugam vertere
pro-sequi = persequiequites : naves equitum
insulam capere : ad insulampervenire
se re-cipere = animum confirmare (ex timore)
"obsides dabimus quaeque (= etquae) imperaveris faciemus"
se datliros/factliros esse-asset = -avisset
Atrebates, sg Atrebas oatis m
supra: cap. 21.7praemissum esseorator -Oris m « orare) = legatusmandatum -I n = imperiumcum de-ferret =etsi de-ferebatcom-prehendere =vi caperevinculum -I n « vinclre) = catenaculpa -ae r= causa accusandl(eius rei: eius maleficil)
imprudentia -aef < im-pnldellsut sibi ignosceretur (a Caesare)
: ut sibi Caesar ignosceretqueri questum; questus :querens(terra) continens -entis.f(abl-i )
Hlnsula
se ignoscere imprudenllae (: iispropter imprudenliam)
longinquus -a -um Hpropinquusaccersere -ivisse -itum = arces
seresese daliiros esse
com-mendare « -mandare) =scrvandum/tuendum Iradere
af-fligere -xisse -ctum =perderepulsando, iaclando frangere
posl diem quartum quam= quarto die poslquam
venlum est (ab eis) = venerunlsupra: cap. 22.4tollere (in navem)
solverunt = profectae sunl
co-oriri -ortum = oriri
eodem = in eundem locum
occasus -iis 111 < occidere; solisoccasus : occidens
SUI gen = de se
necessaria ad"adversus -a -urn part < ad-ver
tere; a.a nocte = prima noctepro-vehere
consuev it = solet
~;.
fu· .!/, ~
illS
-IS 111 ,
(naves) sub-diicere : e marl inlilus diicere
de-ligare = vinclre
affllclare = valde aftligere
auxiliari = auxilium feITe
amlamenla -orum n pI: inslrumenta navis
C. IVLII CAESARIS
intulissent, 'ignoscere impriidentiae' dixit, obsidesque
imperavit; quorum illI partem statim dederunt, partem 'ex 6
longinquioribus locis accersitam paucis diebus sese datfl
ros' dixerunt. lnterea suos remigrare in agros iusserunt, 7
principesque undique convenire et se civitatesque Caesarl
commendare coeperunt.
[Naves Romanorum tempestate ajj1fguntur]
HIs rebus pace confirmata, post diem quartum quam est 28
in Britanniam ventum, naves XVIIl, de quibus supra
demonstratum est, quae equites sustulerant, ex superiore
portU lenl vento solverunt. Quae cum appropinquarent 2
Britanniae et ex castrls viderentur, tanta tempestiis subito
coorta est ut nulla earum cursum tenere posset, sed aliae
eodem unde erant profectae referrentur, aliae ad Inferi
orem partem Insulae, quae est propius solis occasum,
magno sUI cum perIculo deicerentur; quae tamen, ancorls 3
iactIs, cum fluctibus complerentur, necessario adversa
nocte in altum provectae, continentem petierunt.
Eadem nocte accidit ut esset luna plena, qui dies mari- 29
timos aestfls maximos in Oceano efficere consuevit,
nostIisque id erat incognitum. Ita uno tempore et longas 2
naves, quibus Caesar exercitum transportandum cura
verat quasque in aridum subduxerat, aestus compleverat,
et onerarias, quae ad ancoras erant deligatae, tempestas
affllctabat, neque ulla nostIis facultas aut administrandi
aut auxiliandi dabatur. Complilribus navibus fractIs, 3
reliquae cum essent, fiinibus, ancons, reliquisque arma-
38
DE BELLO GALLICO N
mentis amissis, ad navigandum inutiles, magna - id quod
necesse erat accidere - totius exercitils perturbatio facta
-t est. Neque enim naves erant aliae quibus reportari
possent, et omnia deerant quae ad reficiendas naves erant
usui, et, quod omnibus constabat hiemare in Gallia
oportere, frUmentum his in locis in hiemem provisum
non erat.
[Bri/anni rebel/ant]
30 Quibus rebus cognitis, princlpes Britanniae, qUi post
proelium ad Caesarem convenerant, inter se collocuti,
cum equites et naves et frUmentum Romanis deesse intel
legerent et paucitatem militum ex castrorum exiguitate
cognoscerent - quae hoc erant etiam angustiora quod
2 sine impedimentis Caesar legiones transporffiverat - opti
mum factil esse duxerunt, rebellione facta, frUmento
commeatilque nostros prohibere et rem in hiemem pro
ducere, quod eis superatis aut reditil interclilsis neminem
postea belli inferendi causa in Britanniam transitilrum
3 confidebant. Haque, riirsus coniuratione facta, paulatim
ex castris discedere ac suos clam ex agris deducere
coeperunt.
31 At Caesar, etsi nondum eorum consilia cognoverat,
tamen, et ex eventil navium suarum et ex eo quod obsides
dare intermiserant, fore id quod accidit suspicabatur.
2 Haque ad omnes casus subsidia comparabat. Nam et
fiiimentum ex agris cotidie in castra conferebat et, quae
gravissime afllictae erant naves, earum materia atque
39
in-uti lis -e H utilis
perturbatio -onis j < perturbare
re-portiirere-ficere < re- + facereusui esse = ad usum (utendum)esse, necessarium esse
constat + acc+ fnj= certum est;omnibus constabat = omnespro certo habebant/sciebant
(rem) pro-videre = curare utres paretur. prae-parare
re-bellare = bellum redintegrare
paucitas -atisj< pauci
rebellio -onisj< re-bellarecommeiitus -us m = res quaeadvehuntur, res necessariae
pro-ducere = longiorem facerereditus -us m < red-ire
lransitiirum esse confidebant(= credebant)
de-ducere = ab-ducere
eventus -us m « e-venire) =quod evenit, fortUna; ex -unavium : (ex eo) quod navesfractae erant
Britannf intermiserant
casus -us m =quod accidit,eventus, fortUna
materia (: ligno) earum naviumquae gravissime afflictae erant... utebatur
aes aeris n: metal/urn ex quoasses flunl; metana: ferrum[Fe], aes leu], argentum[Ag], aurum [Au]
a militibus administraretur= milites administriirent
err-eeit ut reliquis commodenavigari posset
ex consuetildine : ut fieri solebat
neque iilla belli suspicione interpositi : cum interea niilla bellisuspicio fuisset
suspicio -onisf < suspicariei = iipro portis = ante portis stantesstatio -onisf « stare) =praesi-dium, locus praesidii
pulvis -eris m = terra sicca quaevento spargi tur quasi niibes
in ea parte in quam (partern)...id quodfactum erataliquid novi consilii = aliquodnovum consilium (a barbarisinitum esse)
succedere = in locum alicuiussequi
confestim = statim
sues milites
aegre~ facile adv
de-metere -messuisse -messum= metere
de-litescere -tuisse = se abderedi-spergere -sisse -sum = pas
sim spargere; milites dispersos... adorti (= aggressi)
per-equitire « eques) =equevehi (per locum)
C. rvUI CAESARIS
aere ad reliquas reficiendas utebatur, et quae ad eas res
erant usui ex continenti comportari iubebat. Itaque, cum 3
summo studio a militibus adrninistraretur, duodecim
navibus amissis, reliquis ut navigari commode posset
efrecit.
Dum ea geruntur, legione ex consuetudine una friimen- 32
ffi~m missa (quae appe1Hibatur septima), neque ulla ad id
tempus belli suspicione interposita, cum pars hominum in
agris remaneret, pars etiam in castra ventitaret, ei qUi pro
portis castrorum in statione erant Caesari niintiaverunt
'pulverem maiorem quam consuetUdo ferret in ea parte
videri quam in partem legio iter recisset'. Caesar, id quod 2
erat suspicatus: aliquid novi a barbaris initum consilii,
cohortes quae in stationibus erant secum in earn partem
profidsd, ex re1iquis duas in stationem cohortes suc
cedere, re1iquas annari et confestim sese subsequi iussit.
Cum paulo longius a castris processisset, suos ab 3
hostibus premi atque aegre sustinere et, conferta legiOne,
ex omnibus partibus tela conici animadvertit. Nam quod, 4
omni ex reliquis partibus demesso friimento, pars una
erat reliqua, suspicati hostes huc nostros esse venturos,
noctU in silvis delituerant, tum dispersos, depositis armis 5
in metendo occupatos subito adorti, pauds interfectis re
liquos incertis ordinibus perturbaverant, simul equitatU
atque essedis circumdederant.
- Genus hoc est ex essedis pugnae: Primo per omnes 33
partes perequitant et tela coniciunt atque ipso terrore
equ6rum et strepitU roffirurn ordines plerumque per-
40
DE BELLO GALLICa IV
turbant, et, cum se inter equitum turmas insinuaverunt, ex
2 essedis desiliunt et pedibus proeliantur. Aurigae interim
paulatim ex proelio excedunt atque ita curriis collocant
ut, si illi a multitiidine hostium premantur, expeditum ad
3 suos receptum habeant. Ita mobilitatem equitum, stabili
tatem peditum in proeliis praestant, ac tantum iisii
cotidiano et exercitatione efficiunt uti in declivi ac
praecipiti loco incitatos equos sustinere et brevi moderari
ac flectere et per temonem percurrere et in iugo insistere
et se inde in curriis citissime recipere consuerint. -
[Caesar Britannis superiitis in continentem redit]
34 Quibus rebus perturbatis nostris novitate pugnae, tem
pore opportiinissimo Caesar auxilium tulit: namque eius
adventii hostes constiterunt, nostrt se ex timore recepe-
2 runt. Quo facto, ad lacessendum et ad committendum
proelium alienum esse tempus arbitratus, suo se loco
continuit et, brevi tempore intermisso, in castra legiones
rediixit.
3 Dum haec geruntur, nostris omnibus occupatis, qui
erant in agris reliqui discesserunt.
4 Secutae sunt continuos complUres dies tempestates
quae et nostros in castris continerent et hostem a pugna
prohiberent.
5 Interim barbari niintios in omnes partes dimiserunt
paucitatemque nostrorum militum suis praedicaverunt et
'quanta praedae faciendae atque in perpetuum sui
liberandi facultas daretur, si Romanos castris expulissent'
41
lurma -aef= parvus equitumnumerus (xxx fere)
in-sinuare = Inferre; se i. = viinlrare
auriga -ae m = qui currum regit
receplus -us m < (se) reciperemobililas -alis {< mobilisslabililiis -iilisf H miibililiis« slabilis -e H mobilis)
declivis -e H planus; (locus) d.= paulum descendens
praeceps -cipilis adi = arduusmoderiiri = regerecilO adv = celeriler; comp cilius,
Slip cilissimeconsueverinl = soleant
temo -onis m
novilas -iilis (< novus; noviliilepugnae : propter novitiitem p.
Caesar noslrls perturbalis...auxilium lulil
(lempus) alienum H idoneum
Britannf qui ...
conlinuus -a -urn = sine inlervallo
lempeslales quae... continerent= /alltae lempesliileS lit... continerenl
praediciire = clare dicereperpetuum -i n : lempus p.sui (gen) Iiberandl facultas
= faculliis se Iiberandi..... si Romiinos ecastns ex
pulerimus"
peditatus -us m = pedirum numerus
ante: cap. 21.7; 27.2-3
pro eastris = ante castra
nostrf perseeutlcursus -us m < currere; cursu
et viribus = omnibus viribuscurrendo
duplicare = bis tanto maioremfacere « du-plex -ids adi =bis tantus)
aequinoetium: a.d. Vlll kal.Oct.sub-icere +dat: navigationem
hiemi subicere = navigandopericula hiemis subire
non ita magnus = eerie non m.suorum mflitumnostri5s circum-steterunt"si vi5s interfiei non vultis, arma
ponite!"
C. IVLlI CAESARlS
demonstraverunt. HIs rebus celeriter magna multitiidine 6
peditatiis equitatiisque coacta, ad castra venerunt.
Caesar, etsi idem quod superioribus diebus acciderat 3S
fore videbat - ut, si essent hostes pulsi, celeritate pen
culum effugerent - tamen, nactus equites circiter xxx,
quos Cornmius Atrebas, de quo ante dictum est, secum
transportaverat, legiones in acie pro castIis constituit.
Commisso proelio, diiitius nostrorum militum impetum 2
hostes ferre non potuerunt, ac terga verterunt. Quos tanto 3
spatio perseciiti quantum cursii et viribus efficere potu
erunt, compliires ex eis occiderunt, deinde omnibus longe
lateque aedificiis incensis, se in castra receperunt.
Eodem die legati ab hostibus missi ad Caesarem de 36
pace venerunt. His Caesar numerum obsidum quem ante 2
imperaverat duplicavit eosque in continentem addiici
iussit, quod, propinqua die aequinoctii, infinnis navibus
hiemi navigationem subiciendam non existimavit. Ipse 3
idoneam tempestatem nactus paulo post mediam noctem
naves solvit, quae omnes incolumes ad continentem per
venerunt; sed ex eis onerariae duae eosdem quos reliqui 4
portiis capere non potuerunt et paulo infra delatae sunt.
[Rebel/io Morinorum]
Quibus ex navibus cum essent expositi mnites circiter 37
trecenti atque in castra contenderent, Morini, quos Caesar
in Britanniam proficiscens pacatos reliquerat, spe praedae
adducti pnmo non ita magno suorum numero circumste
terunt ac 'si sese interfici nollent' anna ponere iusserunt.
42
DE BELLO GALLICO IV
2 Cum illI, orbe facto, sese defenderent, ce1eriter ad
clamorem hominum circiter milia sex convenerunt. Qua
re niintiata, Caesar omnem ex castris equitatum suis
auxilio misit.
3 Interim nostri milites impetum hostium sustinuerunt
atque amplius horis quattuor fortissime pugnaverunt et,
paucis vulneribus acceptis, compliires ex eis occiderunt.
4 Postea vero quam equitatus noster in conspectum venit,
hostes abiectis armis terga verterunt magnusque eorum
numerus est occisus.
38 Caesar postero die T. Labienum cum eis legionibus
quas ex Britannia rediixerat in Morinos quI rebellionem
2 recerant misit. QUi cum propter siccitates paliidum quo se
reciperent non haberent (quo superiore anno perfugio
erant list) ornnes fere in potestatem Labieni pervenerunt.
3 At Q. Timrius et L. Cotta legati, qui in Menapiorum
fines legiones dlixerant, omnibus eorum agris vastatis,
fiiimentis succisis, aedificiis incensis, quod Menapii se
omnes in densissimas silvas abdiderant, se ad Caesarem
receperunt.
4 Caesar in Belgis omnium legionum hibema constituit.
Eo duae omnino civitates ex Britannia obsides miserunt,
reliquae neglexerunt.
5 His rebus gestis, ex litteris Caesaris dierum viginti sup
plicatio a senam decreta est.
43
orbis -is m: exercitus in orbeminstructus (ut undique se defendat)
auxilio (dar) = ad auxilium(venire/mitlere)
postea... quam = posteaquam
siccitiis -iitis f < siccuspaliis -iidis l= locus iimidusquo se reciperent : locum quo
se recipere poterantperfugium -i n = locus quo homines perfugiunt; quo perfugio... iisi erant
densus -a -urn = confertus
neglexerunt : non fecerunt
supplicatio -6nisf= dies quopopulus ad omnia tempia disgratiiis agit
Adualuei -orum m piAnealiles -um m piArduenna silvaBellovaei -orum In piBibroei -omm m piCanlium -i nCarniiles -urn m piCassi -orum m piCenirnagni -firum m piEsubii -orum m piItius pertusMeldi -firum m piNervii -orum m piReml -firum m piSamarobliva -aef, oppidurnSegonliaei -orum m piTamesis -is m, fliimenTrinobanles -ium m pi
anno 54 a.C.
efinsueverat = solebal
onerare = onere eompleresubduetio -onisf< subdiieereelis faeit paulo humilifires quameae (naves) quibus...
efinsuevimus =solemusereber -bra -brum = frequenseommiitalio -onisf < eom-
miitare
eiis faei I paulo Jatiores quameae quibus...
(navis) aetuana = quae remisagitur; has -as imperat fieri= imperal ul hae -ae fiant
humililas -atisf< humilis(navem) annare = annamenlisparare
eonventus -us m « eonvenire) =dies quo iiis inler eives dieitur
per-agerePimstae -arum m pi, gens I1Iyriei
C. IVLII CAESARIS
BRITANNIA
LIBER QVINTVS
[Classe comparata Caesar iterum in Britanniam traicit]
L. Domitio Ap. Claudio consulibus, discedens ab hibem:is 1
Caesar in Italiam, ut quotannis facere consuerat, legaHs
imperat quos legionibus praerecerat uti quam pliirimas
possent hieme naves aedificandas veteresque reficiendas'
ciirarent. Eiirum modum rormamque demonstrat:
Ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit 2
humiliores quam quibus in nostro mari uti consuevimus,
atque id eo magis quod propter crebras commiitationes
aestuum minus magnos ibi DuctUs fieri cognoverat. Ad
onera ac multitUdinem iumentOrum transportandam paulo
HHiores quam quibus in reliquis utimur maribus. Has 3
omnes actuarias imperat fieri, quam ad rem multum
humilitas adiuvat. Ea quae sunt iisui ad armandas naves 4
ex Hispania apportari iubet.
Ipse, conventibus Galliae citerioris peracHs, in Illyricum 5
proficiscitur, quod a PirusHs finitimam partem provinciae
44
DE BELLO GALLIeO V
6 incursionibus vastan audiebat. Eo cum venisset, civitati
bus milites imperat certumque in locum convenire iubet.
7 Qua re nuntiata, Pirustae legatos ad eum mittunt qUI
doceant 'nihil earum rerum publico factum consilio';
'sese'que 'paratos esse' demonstrant 'omnibus rationibus
8 de iniuriis satisfacere'. Percepta oratione eorum, Caesar
obsides imperat eosque ad certam diem adduci iubet;
'nisi ita fecerint, sese bello civitatem persecutiirum' de
9 monstrat. Eis ad diem adductis, ut imperaverat, arbitros
inter civitates dat qui litem aestiment poenamque con
stituant.
2 His confectis rebus conventibusque peractis, in citerio
rem Galliam revertitur atque inde ad exercitum proficis-
2 citur. Eo cum venisset, circuitis omnibus hlbemIs, singu
Ian militum studio in summa omnium rerum inopia circi
ter sescentas eius generis cuius supra demonstravimus
naves et longas XXVlIl invenit Instriictas neque multum
abesse ab eo quin paucis diebus deduci possint.
3 Collaudatis militibus atque eis qui negotio praefuerant,
quid fieri velit ostendit atque omnes ad portum Itium
convenlre iubet, quo ex portii commodissimum in Britan
niam traiectum esse cognoverat, circiter milium passuum
xxx transmissum a continentI. Huic reI quod satis esse
vIsum est militum relIquit.
4 Ipse cum legionibus expeditis nIl et equitibus Deee in
fines Treverorum proficiscitur, quod hI neque ad concilia
veniebant neque imperio parebant Germanosque Trans
rhenanos sollicitare dicebantur.
45
incursio -onisf< in-currere
publico consilio factum esse
paratos... satisfacere = paratosad satisfaciendum
per-cipere -io -cepisse -ceptum= audire et cognoscere
C. itS obsides imperat
"nisi ita Ieceritis, bello civitatern vestram persequar"
arbiter -tri m = qUi iudicat quidaequum (iustum) sit
lis litis{= certamen, id de quocertatur
circu-ire = circum-iresingularis -e = egregius
DC naves eius generis cuius generis naves supra (cap. 1.2) d.
instruere = (omni re) pararenon multum abest (ab eo) qutn
fieri possit = paene fieri potest(navem) deducere Hsubducere
col-laudare « con-) = laudare(multos)
transmissus -us m = traiectus« trans-mittere = transire)
huic rei (: ad praesidium portiis)reliquit quod militum (: quotmilites) satis esse eivisum est
expeditus = paratus ad pugnamillI = IV
imperio Caesaris parebant
sollicitare = incitare
valere = validus esse
tang it : altingitprincipatus -us m = princeps
locusCingetorix -igis /ll
de adventii cognitum est = adventus cognitus est
"ego meique omnes in officioerimus neque ab amicitia populi Romani d~ficiemus "
in officio: Caesari oboedienscon-firmare = aftirmare
cogere instituil (= coepit)
initium Remorum : finis R.(unde Remi incipiunt)
familiaritas -atisf= amicitia«familiiiris -is m = amicus)
privatim adv H publiceab eo petere = eum (de)precariconsulere +dal = prodesse, cu-
ram habere de, curare; civitatic. : de civitate ab eo petere
legatos mittit qui dicanl ' ..... 'idcirco = ideo"idcirc6 ab meis discedere atque
ad Ie venire nolui quo (: ut eo)facilius .. , continerem"
plebs -isf = populus (H nobilitas)
labi = prave facere, deficere"itaque eSI civitas in mea potes
tate et, si permittis, ad Ie in castra veniam, meas civitatisquefortiinas tuae fidei permittam "
rem fidei alicuius permittere =
rem alicui confidere/credere(servandam dare)
: et quae res eum...institiito consil io: vide supra
cap. 3.4
C. IVUl CAESARIS
Haec cIvitas longe phlrimum totIus Galliae equitatii 3
valet magnasque habet copias peditum, Rhenumque (ut
supra demonstravimus) tangit. In ea cIvitate duo de prin- 2
cipatii inter se contendebant, Indutiomarus et Cingetorix;
e quibus alter, simulatque de Caesaris legionumque ad- 3
ventii cognitum est, ad eum venit, 'se suosque orones in
officio futiiros neque ab amIcitia populI RomanI defecru
ros' confirmavit, quaeque in Treveris gererentur ostendit.
At Indutiomarus equitatum peditatumque cogere, eIsque 4
qUI per aetatem in armIs esse non poterant in silvam
Arduennam abditIs (quae ingentI magnitiidine per medios
fines Treverorum a fliimine Rheno ad initium Remorum
pertinet) bellum parare Instituit. Sed posteaquam nonniillI 5
principes ex ea clvitate - et familiaritate Cingetorigis ad
ductI et adventii nostri exercirus perterritI - ad Caesarem
venerunt et de suIs privatim rebus ab eo petere coeperunt,
quoniam clvitatI consulere non possent, veritus ne ab
omnibus desereretur Indutiomarus legatos ad Caesarem
mittit: 'sese idcirco ab sutS discedere atque ad eum venIre 6
noluisse quo facilius clvitatem in officio contineret, ne
omnis nobilitatis discessii plebs propter imprudentiam
laberetur; itaque esse clvitatem in sua potestate seque, Sl 7
Caesar permitteret, ad eum in castra venrurum, suas
clvitatisque fortiinas eius fidel perrnissiirum'.
Caesar, etsi intellegebat qua de causa ea dicerentur 4
quaeque eum res ab Instiruto consilio deterreret, tamen,
ne aestatem in Treveris consiimere cogeretur omnibus ad
Britannicum bellum rebus comparatIs, Indutiomarum ad
46
DE BELLO GALLIeO V
2 se cum ducentIs obsidibus venire iussit. His adductIs - in
ets filio propinqutsque eius omnibus quos nominatim
evocaverat - consolatus lndutiomarum hortatusque est
utI in officio maneret. .....
S HIs rebus constitiitIs, Caesar ad portum ltium cum
2 legionibus pervenit. Ibi cognoscit LX naves, quae in
Meidls factae erant, tempestate reiectas cursum tenere
non potuisse atque eodem unde erant profectae revertisse;
reliquas paratas ad navigandum atque omnibus rebus
3 instriictas invenit. Eodem equitatus totIus Galliae con
venit, numero milium quattuor, pnncipesque ex omnibus
4 ctvitatibus. Ex quibus perpaucos, quorum in se fidem
perspexerat, relinquere in Gallia, reliquos obsidum loco
secum diicere decreverat, quod, cum ipse abesset, motum
Galliae verebatur .
S Hts rebus gesti"s, Labieno In continentI cum tribus
legionibus et equitum milibus duobus relicto, ut portiis
tueretur et rem friimentariam provideret quaeque in
Gallia gererentur cognosceret consiliumque pro tempore
2 et pro re caperet, ipse cum quinque legionibus et pan
numero equitum quem in continenti" reliquerat, ad solis
occasum naves solvit et lent Africo provectus, media
circiter nocte vento intermisso cursum non tenuit, et
longius delatus aestii orta liice sub sinistra Britanniam
3 relictam conspexit. Tum riirsus aestiis commiitationem
seciitus remts contendit ut earn partem insulae caperet
qua optimum esse egressum superiore aesUite cognoverat.
-+ Qua in re admodum fuit militum virtiis laudanda, qui
47
propinqui -orum m pi = consanguinei et amici
nominatim adv = nomine,singulis nominatis
instruere +abl = paratumfacere, omare, armare
obsidum loco: ut obsides
motus : rebellio
pro tempore et pro re = uttempus et res postularet
ipse : Caesarpari numero : eodem numero
Africus -i m = ventus qui abAfrica (inter meridiem etoccidentem) flat
oriri ortum; orta liice : ortosole, prima luce
egressus -us m < egredi
ad-modum adv = valde
vectonus -a -urn < vehere; navisvectona = navis onerana
ad-aequiire = aequus esse atque;cursurn a. = aeque currere
accessum est: accesseruntmendianus -a -urn < meridies;meridiano tempore = meridie
manus -usf= numerus arrnatorum, exercitus
annotinus -a -urn = ex pnoreanno, priore anno factus
praesidio dat = ad praesidium
veren +dat: veren navibus =v. ne quid accidat navibus
mollis -e: Iitus molle : molliter(: paulum) declive
cum equitatU atque essedis
natUra et opere: loco (arduo) etmunitione (vallo, fossa, cel.)
domesticus -a -urn < domus;bellum -urn = b. inter cives
prae-parare = ante parareintroitus -us m H exitusprae-c!udere -sisse -sum < prae+ claudere
pro-pugnarein-gredi -gressum = intrare
C. IVLII CAESARIS
vectorils gravibusque navigils non intermisso remigandl
labore longarum navium cursum adaequarunt.
Accessum est ad Britanniam omnibus navibus meri- 5
diano fere tempore, neque in eo loco hostis est visus;
sed, ut postea Caesar ex captlvis cognovit, cum magnae 6
manus eo convenissent, multitiidine navium perterritae
- quae cum annotims privatlsque amplius octingentae
uno erant visae tempore - a I1tore discesserant ac se in
superiora loca abdiderant.
[Castello hostium capto, Caesar ad naves afJlfctas redit]
Caesar, exposito exercitii et loco castris idoneo capto, 9
ubi ex capHvls cognovit quo in loco hostium copiae con
sedissent, cohortibus decem ad mare relicHs et equitibus
trecentls qUI praesidio navibus essent, de tertia vigilia ad
hostes contendit, eo minus veritus navibus quod in I1tore
mom atque aperto deligatas ad ancoram relinquebat, et
praesidio navibus Q. Atrium praefecit.
Ipse noctii progressus mHia passuum circiter XII 2
hostium copias conspicatus est. un equitatii atque essedls 3
ad fliimen progressl ex loco superiore nostros prohibere
et proelium committere coeperunt. Repulsl ab equitatii se 4
in silvas abdiderunt, locum nactl egregie et natiira et
opere miinltum, quem domestici bem, ut videbatur, causa
iam ante praeparaverant; nam crebris arboribus SUCc1SIS
omnes introitiis erant praecliisl. Ipsi ex silVIS rari 5
propugnabant nostrosque intra miinHiones ingredl pro
hibebant.
48
tesrudo
DE BELLO GALLleO V
6 At mnites legionis septimae, testiidine
facta et aggere ad miinitiones adiecto,
locum ceperunt eosque ex silvis ex-
7 pulerunt paucis vulneribus acceptis. Sed
eos fugientes longius Caesar prosequi vetuit, et quod loci
natiiram ignorabat et quod, magna parte diei consiimptii,
miinitioni castrorum tempus relinqui volebat.
10 Postridie eius diei mane tripertito milites equitesque in
expeditionem misit, ut eos qui fiigerant persequerentur.
2 His aliquantum itineris progressis, cum iam extremi
essent in prospectii, equites a Q. Atrio ad Caesarem
venerunt qUi niintiarent 'superiore nocte maxima coorta
tempestate prope omnes naves afflictas atque in litore
eiectas esse, quod neque ancorae fiinesque subsisterent
neque nautae gubernatoresque vim tempestatis pati
3 possent; itaque ex eo concursii navium magnum esse
incommodum acceptum'.
11 His rebus cognitis, Caesar legiones equitatumue re
vocan atque in itinere resistere iubet, ipse ad naves
2 revertitur. Eadem fere quae ex niintiis litterisque
cognoverat coram perspicit, sic ut amissis eireiter XL
navibus reliquae tamen refici posse magno negotio
viderentur.
3 ltaque ex legionibus fabros deligit et ex continenti alios
4 arcessi iubet. Labieno scnbit 'ut quam plurimas posset eis
5 legionibus quae sunt apud eum naves instituat'. Ipse, etsi
res erat multae operae ac laboris, tamen commodissimum
esse statuit omnes naves subduci et cum castris una
49
tesrudo ·inis f~ tectum e scutisconiunclis factum
agger -is III = valium e lerrafaclum
:?-'~
lest~do L..z:z~-m,sf~
velare -uisse -itum
relinqui : reliquum esse
Iri-pertitus -a -urn = in Irespartes divisus; adv -0
expedilio -onisf~ iter militumexpedilorum
exlremus = postremus
prospectus -us III < prospicere;in -u = in cOllspeclu (procul)
sub-sislere = firrne Slare, suslinere
coram adv = anIe oculos, praesens
magno negolio = magno labOre
quam plurimas naves possel
instituere : facere incipere
res multi laboris = res labOriosacommodus -a -urn = idoneus,
facilis
noctumus -a -um < nox
praesidio (dal) = ad praesidium
summa -aef(H pars) = tota res,ciinctum negotium; s. imperii= summum/totum imperium
Cassivellaunus -i m, rex Britannorum
Tamesis -is m, IICC -im
continens -entis ad; = continuus,non intermissus
inler-cedere = intervenire; iluiccum reliquis civilatibus bellaintercesserant : inter hunc etreliquas civitates bella fueranl
interior -ius comp < intra
memoria prodere = narrare (resantiquas e memoria)
Belgium -i n. fines Belgarum
ex qui bus civitatibus orO
in-finitus -a-urn = sine fine,maximus
con-similis -e = similis
lalea~-aef ,~
pondus -eris n = gravitas (onusgrave magnum pOlldus habet)
examinare = pondus statuere,metiri (quam gravis res sit)
plumbum -i n. metallum molle,vile; p. nigrum [Ph] gravissimum est; p. album [51] levius
mediterraneus -a -urn = situs inmedia lerra (H maritimus)
C. IVLlI CAESARIS
miinHione coniungl. In his rebus circiter dies x consiimit, 6
ne nocturnis quidem temporibus ad laborem ml1itum inter
missis. SubducUs navibus castnsque egregie miinHls, eas- 7
dem copias, quas ante, praesidio navibus reHquit.
Ipse eodem unde redierat proficlscitur. Eo cum venis- 8
set, maiores iam undique in eum locum copiae Britanno
rum convenerant, summa imperii belllque administrandi
commiini consilio permissa Cassivellauno, cuius fines a
maritimis civitatibus fliimen dividit quod appellatur
Tamesis, a man circiter mllia passuum LXXX. Huic 9
superiore tempore cum reliquis clvitatibus continentia
bella intercesserant, sed nostro adventii permon Britanni
hunc toU bello imperioque praetecerant.
[De Britannia eiusque incalls]
Britanniae pars interior ab eis incolitur quos natos in 12
insula ipsi memoria proditum dicunt, maritima pars ab eis 2
qui praedae ac bem inferendi causa ex Belgio transierant,
qui omnes fere eis nominibus civitatum appellantur qui
bus orti ex clvitatibus eo pervenerunt et bello illato ibi
permanserunt atque agros colere coeperunt.
Hominum est infinHa multitiido creberrimaqe aedificia 3
fere Gallicls consimilia; pecorum magnus numerus.
Otuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferrels 4
ad certum pondus examinaUs pro nummo. Nascitur ibi
plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimls
ferrum, sed eius exigua est copia; aere iituntur importato.
Materia cuiusque generis ut In Gallia est praeter 5
50
DE BELLO GALLICO V
fagus abies lepus-Ir~ -etis I"i: -oris 1/1
~T,~
gallina-ae I"
anser-eris 1/1
lOnna \~~ an~ulustriquetra V -I m
6 fiigum atque abietem. Leporem et gallinam et anserem
gusUire fiis non putant; haec tamen alunt animi volup
7 tatisque causa. Loca sunt temperatiora quam in Gallia,
remissioribus frigoribus.
J3 Insula natUra triquetra, CulUS unum latus est contra
Galliam. Huius lateris alter angulus, qui est ad Cantium,
quo fere omnes ex Gallia naves appelluntur, ad orientem
solem, inferior ad meridiem spectat. Hoc pertinet circiter
2 milia passuurn quingenta. Alterum vergit ad Hispaniam
atque occidentem solem; qua ex parte est Hibernia, dlmi
dio minor, ut existimatur, quam Britannia, sed pari spatio
3 transmissus atque ex Gallia est in Britanniam. In hoc
medio cursu est insula quae appellatur Mona; complures
praeterea minores subiectae insulae existimantur, de
quibus insuHs nonnulll scripserunt 'dies continuos xxx4 sub briima esse noctem'. Nos nihil de eo percontationibus
reperiebamus, nisi certis ex aqua mensuris breviores esse
5 quam in continenti noctes videbamus. Huius est longi
tUdo lateris, ut fert illorum opinio, septingentorum
6 milium. Tertium est contra septentriones, cui parti nulla
est obiecta terra; sed eius angulus lateris maxime ad
Gerrnaniam spectat. Hoc milia passuum octingenta in
7 longitUdinem esse exlstimatur. Ita omnis Insula est In
circuitU vicies centum milium passuum.
51
fas i"decl" ~ quod per deosIicet; fiis est ~ Iicet (per deos)
voluptas -iilis / ~ quod delectat, dcliciae
temperatus -a -um ~ nee calidus nee frigidus
remissus -a -um (part < re-mittere) = lenis, moderatus
triquelrus -a -um ~ qui tria latera et tres angu los habet
ap-pellere < ad + pellereinferior allgll/llsspecliire ad ~ vergere adhoc latlls pertinet (: longum est)alterum latllsdilllidium -i II = dimidia pars
sub-iectae : infra (prope) sitae;subieclae esse existimanlur
brfJma -ae ( ~ dies anni brevissimus (a. d. VIII kal. Ian.)
percontatio -onis {< pcrcollldri~ interrogiire
mensfJra -ae /< meliri; aqua:clepsydra. instrfJmenttml adhoras mel iendas
ut fert illorum opinio = ut illlopi/la/ltllr (~existimant)
Dec milium pass11111/1
tertium latus(terra) ob-iecta ~ sita contra
vicies ~ 20x; v. centum milia~ v. cClltbw milia (2000000);cenleni -ae -a ~ C et c ..
C. IVUI CAESARIS
his: incolJs
interiores m pi = incolae interioris partis
Ex his omnibus longe sunt hiimanissimI qui Cantium 14
incolunt, quae regio est maritima omnis, neque multum a
Gallica differunt consuetiidine. Interiores plerique frii- 2
menta non serunt, sed lacte et carne vivunt pellibusque
sunt vestltl.
3
barba-aef
Omnes vero se BritannI vitro inficiunt,
quod caeruleum efficit colorem, atque hoc
horridiores sunt in pugna aspecru; capillo
que sunt prornisso atque omni parte corpo
ris rasa praeter caput et labrum superius.
Uxores habent dem duodenique inter se commiines, et 4
maxime fratres cum fratribus parentesque cum liberis.
Sed qui sunt ex eis nati eorum habentur liberi quo pri- 5
mum virgo quaeque deducta est.
in-ficere = colore afficerevitrurn -i n =herba ex qua color
efficitur caeruleus (: color caelisenSni vel maris tranquilli)
horridus -a -urn =horrendus(capillus) pro-missus =longus;capillo (abl) esse promisso =capillum habere promissum
radere -sisse -sum =capillumvel barbam auferre cultro
duo-deni -ae -a = XlI et XlI. ..
In(alltes qui sunt ex eis natiquo: ad quos
con-tligere -ixisse -ictum =acriter concurrere (proelio)
com-pellere -pulisse -pulsum=eooern pellere (rnultos)
cupidius = nimis cupide
subsidio (dal) mittere = ad subsidium mittere, submittere
prirnis cohortibus
per-exiguus = valde exiguus
[Vict6 Cassivellawu5, Caesar exercitum reducit]
Equites hostium essedariique acriter proelio cum 15
equitatii nostro in itinere conflixerunt, ita tamen ut nostri
omnibus partibus superiores fuerint atque eos in silvas
collesque compulerint. Sed, compliiribus interfecHs, 2
cupidius inseciiti nonniillos ex suis arniserunt. At illi, 3
interrnissa spatio, impriidentibus nostris atque occupatls
in miinitione castrorum, subito se ex silvis eiecerunt,
impetiique in eos facto qui erant in statione pro castris
collocati, acriter pugnaverunt. Duabusque rnissis sub- 4
sidio cohortibus a Caesare (atque eis prirnis legionum
duarum), cum hae perexiguo intermisso loci spatia inter
se caDstitissent, novo genere pugnae perterritis nostris,
52
DE BELLO GALLIeo V
per medios audacissime perrfiperunt seque inde incolu
5 mes receperunt. Eo die Q. Laberius Diirus, tribiinus mIli
tum, interficitur. IIIl pliiribus submissis cohortibus re
pelluntur.
16 Toto hOc in genere pugnae, cum sub oculis omnium ac
pro castns dimicaretur, intellectum est nostros propter
gravitatem armorum, quod neque insequi cedentes pos
sent neque ab signis discedere auderent, minus aptos esse
2 ad huius generis hostem, equites autem magno cum peri
culO proelio dimicare, propterea quod ilIi etiam consulto
plerumque cederent et, cum paulum ab legionibus nostros
removissent, ex essedis desilirent et pedibus dispari proe-
4 lio contenderent. Accedebat hUe ut numquam conferti,
sed rari magnisque intervallis proeliarentur stationesque
dispositas haberent atque alii alios deinceps exciperent
integrique et recentes defetigatis succederent.
17 Postero die procul a castris hostes in collibus constite
runt, raIique se ostendere et lenius quam pridie nostros
2 equites proelio lacessere coeperunt. Sed meridie, cum
Caesar pabulandi causa tres legiones atque omnem
equitatum cum C. Trebonio legato mIsisset, repente ex
omnibus partibus ad pabuliHores advolaverunt, sic uti ab
signis legionibusque non absisterent.
3 Nostri acriter in eos impetii facto reppulerunt neque
finem sequendi Iecerunt quoad subsidio confisi equites,
cum post se legiones viderent, praecipites hostes egerunt,
4 magnoque eorum numero interfecto, neque sui colligendI
neque consistendi aut ex essedis desiliendi facultatem
53
Britannf per medios nostros...perriiperunt
dimicare = pugnarenostros pediles
aptus -a -urn = idoneus, paratus
illi : Britanniconsulto adv = consilio (f--l. forte)nostros equites
dis-par -paris (f--l. par) = irnpar
accedebat huc = ad hoc accede-bat (: addendum erat)
ran f--l. confertideinceps = alter post alterumalios excipere : aliorum locum
excipere, aliis succedereinteger -gra -grum : incolumisrecens -entis adi f--l. fessusde-feligatus -a -urn = fatigatus
pabulan = pabulum quaerere
pabulator -tiris m =qui pabulaturad-volaresic : tam acriterab-sistere = (se) abstinere
reppulerunt eos
con-fidere -fisum esse perfdi?p;confisi = confidentes (+dat/abl)
praeceps -cipitis «prae +caput)= se praecipiliins
se col-ligere = se recipere; neque irs sui (sc) colligendi .. ,faculliitem dederunt
ea auxilia quae undique convenerant
Ii CassiveJlauno discesserunt
nobis-cum =cum nobis
siidis -isf
prae-figere -fixisse -flXUm =ante figere
de-figere -fixisse -fixum =figere(infra)
tegere texisse tectum = operire
impetus -us m = studium progrediendi acerrimum
ex-stare; cum... exstiirent :etsi ... exsllibant
dimitterent: relinquerent
spem de-ponere = sperare desinere; deposita spe :spe deiectus
contentio -onisf« contendere)= certiimen
: praeter rv circiter milia...
serviire = perspicere(locus) impeditus = difficilisadilii, arduus
silvestris -e < silvain eis regionibus in quibus nositer facliiros esse cognoverat
sernita -aef = via angusta
hoc melii : ob huius rei metume6s prohibebalrelinquebiitur = reliquum erat
C. IVUI CAESARIS
dederunt. Ex hac fuga protinus quae undique convenerant 5
auxilia discesserunt, neque post id tempus umquam
summis nobiscum copils contenderunt.
Caesar, cognito consilio eorum, ad tliimen Tamesim in 18
fines Cassivellaunl exercitum diixit; quod flumen iino
omnino loco pedibus, atque hoc aegre, transiri potest. Eo 2
cum venisset, animum advertit ad alteram fluminis ripam
magnas esse copias hostium instriicrns.
Ripa autem erat acutis sudibus praeflXisque muruta, 3
eiusdemque generis sub aqua defixae sudes flumine
tegebantur. Bis rebus cognitiS a captivis perfugisque, 4
Caesar, praemisso equitatii, confestim legiones subsequi
iussit. Sed ea celeritate atque eo impetii milites ierunt, 5
cum capite solO ex aqua exstarent, ut hostes impetum
legionum atque equitum sustinere non possent ripasque
dimitterent ac se fugae mandarent.
Cassivellaunus, ut supra demonstravimus, omni de- 19
posita spe contentionis, dimissis amplioribus copiIs,
milibus circiter quattuor essedariorum reHctis, itinera
nostra servabat paulumque ex via excedebat locisque im
peditis ac silvestribus sese occultabat, atque eis regio
nibus quibus nos iter factiiros cognoverat pecora atque
homines ex agris in silvas compellebat; et, cum equitatus 2
noster liberius praedandi vastandique causa se in agros
eiecerat, onmibus viis semiHsque essedarios ex silvis
emiuebat et magno cum periculO nostrorum equitum cum
eis confligebat atque hOc metii latius vagari prohibebat.
Relinquebatur ut neque longius ab agmine legionum 3
54
DE BELLO GALLICO V
discedl Caesar pateretur, et tantum in agris vastandls
incendilsque faciendls hostibus noceretur quantum lahOre
atque itinere legionaril mllites efficere poterant.
20 Interim Trinobantes, prope firmissima earum regionum
civitas - ex qua Mandubracius adulescens Caesaris fidem
seciitus ad eum in continentem Galliam venerat (cuius
pater in ea c1vitate regnum obtinuerat interfectusque erat
a Cassivellauno, ipse mortem fuga vitaverat) - legatos ad
Caesarem mittunt pollicenturque 'sese el deditiiros atque
2 imperata factiiros'; petunt 'ut Mandubracium ab iniiiria
Cassivellaunl defendat atque in clvitatem mittat, qUI
3 praesit imperiumque obtineat'. Els Caesar imperat
obsides XL frilmentumque exercitui, Mandubraciumque
4 ad eos mittit. Illi imperata celeriter recerunt, obsides ad
numerum friimentumque mlserunt.
21 Trinobantibus derensis atque ab omni mlliturn iniiiria
prohibitls, Cenimagni, Segontiaci, Ancalites, Bibrocl,
2 Cassi legationibus missls sese Caesari dedunt. Ab els
cognoscit 'non longe ex eo loco oppidum Cassivellaunl
abesse silvIs paliidibusque miinltum, quo satis magnus
3 hominum pecorisque numerus convenerit'. ('Oppidum'
autem Britannl vocant, cum silvas impeditas vallo atque
fossa miinierunt, quo incursionis hostium vltandae causa
convenlre consuerunt.)
4 Eo proficlscitur cum legionibus. Locum reperit egregie
natiira atque opere miinitum. Tamen hunc duabus ex
5 partibus oppugnare contendit. Hostes paulisper moran
mnitum nostrorum impetum non tulerunt seseque alia ex
55
discedi Caesar pateretur : eosdiscedere C. pateretur
tantum ... quantumincendium -j n < incenderelabore atque itinere: (in) itinere
laborioso
firmissima : validissima
imperatum -j n = quod imperatur
quj (: ut) cll'iriitf praesit
ad numerum ; XL
Caesar cognoscit
-ierunt = -jverunt
consueverunt = solent
contendit +inf= properat
repertus est
supra: cap. 14.1
Cingetorix -igis m
Segovax -acis m
castra navalia: vide cap. 11.5-7im-provisus -a -urn = non exspectatus; de improviso =modo improviso, subito
ei = iieruptio -onisf < e-rumpere
Lugotorix -igis m
detrimentum -i n = malum quoalicui nocetur, iactUra
defectio -onisI < deficere; defectione civitatum : quod civitates delecerant (cap. 21.1 )
Commius: cap. 21.6
(tempus) ex-trahere = consumere
quid (: quantum) vectigalisvectigal -alis n = pecunia quaeCi\ltati penditur
pendere = solvereinter-dicere (ne... ) = vetare(+inj)
nonnullae navesde-perire = perirecommeatus -us m = navigalioqua res vel homines vehuntur
C. IVUI CAESARlS
parte oppidl eiecerunt. Magnus ibi numerus pecoris re- 6
pertus multique in fuga sunt comprehensl atque interfectL
Dum haec in his locis geruntur, Cassivellaunus ad 22
Cantium - quod esse ad mare supra demonstravimus,
quibus regionibus quattuor reges praeerant, Cingetorix,
Carvllius, Taximagulus, Segovax - niintios mittit atque
els imperat 'uti coactis omnibus copils castra navalia de
improviso adoriantur atque oppugnent' .
El cum ad castra venissent, nostri eruptione facta, 2
multis e6rum interfectis, capto etiam nobill duce
Lugotorige, suos incolumes redi1xerunt.
Cassivellaunus, hoc proelio mlntiato, tot detrimentis 3
acceptis, vastatis finibus, maxime etiam permotus de
fectione clvitatum, legatos per Atrebatem Commium de
deditione ad Caesarem mittit. Caesar, cum constituisset 4
hiemare in continenti propter repentinos Galliae motiis
neque multum aestatis superesset atque id facile extrahl
posse intellegeret, obsides imperat et quid in annos
singu16s vectigalis populo Romano Britannia penderet
constituit. lnterdlcit atque imperat Cassivellauno 'ne 5
Mandubracio neu Trinobantibus noceat'.
Obsidibus acceptis, exercitum reducit ad mare. Naves 23
invenit refectas. Eis deductis, quod et captivorum 2
magnum numerum habebat et nonnullae tempestate de
perierant naves, duobus commeatibus exercitum repor
tare lnstituit.
Ac SIC accidit uti ex tanto navium numero tot navigatio- 3
nibus neque hOc neque superiore anna ulla omnlno navis,
56
DE BELLO GALLICO V
4 quae miJites portaret, deslderaretur - at ex els quae inanes
ex continenti: ad eum remitterentur, et prioris commeatiis
expositi:s mi:litibus et quas postea Labienus faciendas cu
raverat numero LX, perpaucae locum caperent, reliquae
5 fere omnes reicerentur. Quas cum Caesar aliquamdiu
friistra exspectasset, ne anni: tempore a navigatione ex
cluderetur, quod aequinoctium suberat, necessario angus
6 tius mi:lites collocavit, ac summa tranquilliHite consecUta,
secunda inita cum solvisset vigilia, prima luce terram
attigit omnesque incolumes naves perduxit.
[Legiones in hibernis colloctitae. Tasgetius interfectus]
24 Subducti:s navibus concilioque Gallorum Samarobnvae
peracto, quod eo anna friimentum in Gallia propter sic
citates angustius provenerat, coactus est aliter ac superio
ribus anni:s exercitum in hilierni:s collocare legionesque
2 in pliires c1vitates distribuere. Ex quibus unam In
Morinos diicendam C. Fabio legato dedit, alteram in
Nervi6s Q. Ciceroni:, tertiam in Esubios L. Roscio;
quartam in Remls cum T. Labieno in commio Treve-
3 rorum hiemare iussit; tres in Bellovaci:s collocavit, hIS M.
Crassum quaestorem et L. Miinatium Plancum et C.
4 Trebonium legatos praerecit. Onam legionem, quam
proxime trans Padum conscripserat, et cohortes qumque
in Eburones, quorum pars maxima est inter Mosam ac
Rhenum, qui sub imperio Ambiongis et Catuvolcl erant,
5 mi:sit; eis mHitibus Q. Titiirium Sabinum et L. Aurun
culeium Cottam legatos praeesse iussit.
57
iniinis -e = vacuus
et ex efs quas
ali-quamdiu = aliquantum temporis (nescio quamdiu)
ex-c1udere -sisse -sum « ex +claudere) : prohibere
necessario adv
tranquillitiis -litis!< tranquillus
in-ire = incipere; secunda initiivigilia = initio secundae vigiIiae (poslquam solvit)
Samarobriva -ae! oppidum
anguste = exiguepro-venirealiter ac = aliter quam
Q. Tullius Cicero, £rater M.Tullii Ciceronis oIiitoris
confinium -i n = f"mis
Ambiorix -igis m
ad hunc modum = hoc modo
mederi +dal = sanare; inopiaemederi = curare ne inopia ~it
pacalus -a -um parI < pacarehiberna c milibus passuum conlinebanrur = inter bina hibemanon plus c milibus pa~suum
intereratcollocatiis esse
summo loco niilus = summo(nobilissimo) genere nalus
benevolenlia .-ae r< benevolens -entis = qui bene vult
fuerat usus = usus eratmaiorum locum reslirueral
: regnum reddideratpalam H clamauctor -oris m = qui suadel; aliquo auctore = aliquo suadenle
defertur : nuntiiitur
impulsus -Os m < impellere;eorum -u: ab iis impulsa
Belgium -i 11, regio Belgarum
hosque, quorum opera cognoveral T.um interfectum esse,comprehensos ad se minereiubel
in hibema pervenlum esse: eosin hiberna perven isse
diebus xv quibus in hibemavenlum esl : diebus xv POSIquam in hiberna venerunl
defeclio -onisf < deficerecum fuissenlJcomportavissent
: etsi fuerantJcomportaverantpraesto (indecl) esse (+dat)
= praesens esse, occurrereTreveri, sg Trever -i m
C. IVUI CAESARIS
Ad hunc modum distribiitis legionibus, facillime in- 6
opiae frUmentariae sese mederi posse eXistimavit. Atque 7
harum tamen omnium legionum hibema, praeter earn
quam L. Roscio in pacatissimam partem diicendam
dederat, milibus passuum centum continebantur.
Ipse interea, quoad legiones collocatas miirntaque 8
hibema cognovisset, in Gallia moran constituit.
Erat in Camiitibus summo loco natus Tasgetius, CUlUS 2S
maiores in sua civitate regnum obtinuerant; huic Caesar 2
pro eius virtUte atque in se benevolentia, quod in omnibus
bellis singulari eius opera fuerat iisus, maiorum locum
restituerat. Tertium iam hunc annum regnantem inimlcl, 3
multis palam ex civitate auctoribus, interrecerunt. Defer
tur ea res ad Caesarem. Ille veritus, quod ad pliires per- 4
tinebat, ne civitas eorum impulsii deficeret, L. Plancum
cum legione ex Belgio celeriter in Camiites profiCIScl
iubet ibique hiemare, quorumque opera cognoverat Tas
getium interfectum, hos comprehensos ad se mittere.
Interim ab omnibus legaHs quaestoribusque quibus 5
legiones tradiderat certior factus est 'in hIbema per
ventum locumque hIbemls esse miinitum'.
[Ambiorix Roman,s suadet ut ex hibern"is proficiscantur]
Diebus circiter qUindecim quibus in hibema ventum est 26
initium repenHn"i tumultiis ac defectionis ortum est ab
Ambiorige et Catuvolco; qUI, cum ad fines regni SUI 2
SabIno Cottaeque praesto fuissent friimentumque in
hIbema comportavissent, Indutiomari Treveri niintiis
58
DE BELLO GALLICO V
impulsl suos concitaverunt, subitoque oppressls ligna
toribus magna manu ad castra oppugnatum venerunt.
3 Cum celeriter nostri arma cepissent vallumque ascen
dissent atque, una ex parte Hispanis equitibus emissis,
equestn proelio superiores fuissent, desperata re hostes
4 suos ab oppugnatione reduxerunt. Tum suo more con
clamaverunt 'uti aliqui ex nostris ad colloquium prodiret:
habere sese quae de re communi dicere vellent, quibus
rebus controversias minui posse sperarent'.
27 Mittitur ad eos colloquendi causa C. Arpineius, eques
Romanus, familiaris Q. Titiirii, et Q. Junius ex Hispania
quidam qui iam ante missu Caesaris ad Ambiongem ven
titare consuerat. Apud quos Ambionx ad hunc modum
locutus est:
2 'Sese pro Caesaris in se beneficiis plurimum ei confiteri
debere, quod eius opera stipendio liberatus esset quod
Aduatucls finitimis SUlS pendere consuesset, quodque ei
et filius et fratris filius ab Caesare remissl essent, quos
Aduatucl obsidum numero missos apud se in servitiite et
3 catenls tenuissent; neque id quod recerit de oppugnatione
castrorum aut iudicio aut voluntate sua recisse, sed
coactu civitatis, suaque esse eiusmodi imperia ut non
minus haberet iuris in se multitiido quam ipse in multi-
4 tiidinem. Civitati porro hanc fuisse belli causam, quod
repentinae Gallorum coniurationi resistere non potuerit.
ld se facile ex humilitate sua probare posse, quod non
adeo sit impentus rerum ut suis COpilS populum Ro-
5 manum superari posse confidat. Sed esse Galliae com-
59
con-citare = in-citareligniitor -oris m =qui ligniitur;
Iignari = lignum conferrecum magna manii
superior esse = superareoppugnatio -onis f < oppugnarecon-clamare = simul c!amarealiqui = aliquisprod-ire = procedere"habemus quae (: res quas) de
re commiini dicere volumusquibus rebus... speramus"
controversia -ae f= certamen(de iiire)
eques Romanus: civis dives nectam nobilis quam senator
familiaris -is m = amicusQ. Titiirii Sabinimissii (m abl): m. Caesaris = aCaesare missus
consueverat = solebat
Arnbiorix: "Pro C.is in me beneficiis pliirimum me ei debereconfiteor, quod eius opera stipendio Iiberatus sum quod A.isfinitimis meis pendere consueveram (= solebam) quodquemihi... remissi sunt"; ei : sibi
stipendium = vecligalconsuesset = -evisset = soleret
obsidum numero = ut obsides
"neque id quod lecL.aut iudicio aut voluntate mea leci"
iiidicium -i n < iiidicarecoactii m abl: c. civitatis = acivitate (/civibus) coactus
eius-modi = eius generis, talis"meaque sunt eiusmodi impe
ria ut non minus iiiris in mehabeat multitiido quam egohabeo in multitiidinem ..
porro adv = praeterea, ad hocprobare = verum esse ostendere"id facile ex humilitiite mea pJObare possum, quod non adeo(= tam) imperitus rerum sumut meis copiis populum R.umsuperiiri posse confidam ..
ad-eo = tam, tam valde
: ad omnia hibema C.is oppugnanda hunc esse dictum (: constitiitum) diem ne qua (: aliqua) legio alteri legioni...
subsidio (dal) venire = ad subsidium venire
reciperare = riirsus capere (remamissam)
pietas -atis! < pius -a -urn =qui deos et patriam diligit
rationem habere +gen = consuJere +dal = ciiram habere de
se monere... : "moneo, oro Ie...ut luae... saWti consulas"
hospitium = amicitia hospitumcon-diicere = mercede addiicere(ad agendum)
af-fore in!tul < ad-esse"Vesu-um est consilium velitis
ne...": ad hibema Cicer6nis...
"Illud polliceor et iiire iurand6confinno: tiitum me iter perfines meos datiirum esse. Quodcum faciam, et civitati consu10, quod hibemis levalUr, etCaesari ... gratiam refero"
levare + abl = Iiberarementum -i n « merere) = bene
t1cium
audierunt = audiveruntlegatos: Sabinum et Cottam
ignobilis H nobilis
sua sponte = per seausam esse (in!perf) < audereconsilium (militare) = principesexercitiis qui conveniunt utconsilia capiant de re militari
ex-sistere -stitisse = oririL. Aurunculeius COlla
C. IVLII CAESARIS
mOne consilium: omnibus hibemis Caesaris oppugnandis
hunc esse dictum diem, ne qua legio alterae legioni
subsidio venIre posset. Non facile Gallos GalUs negare 6
potuisse, praesertim cum de reciperanda communI 11ber
tate consilium initum videretur. Quibus quoniam pro pie- 7
tate satisfecerit, habere nunc se rationem officii pro
beneficiis Caesaris: monere, orare Titiirium pro hospitio
ut suae ac militum salutI consulat. Magnam manum 8
Germanorum conductam Rhenum transisse: hanc affore
biduo. Ipsorum esse consilium, velintne, prius quam fini- 9
timi sentiant, eductOs ex hibemis milites aut ad Cicero
nem aut ad Labienum deducere, quorum alter milia
passuum circiter qUinquaginta, alter paulO amplius ab eis
absit. Illud se polliceri et iure iiirando confirmare: tiitum 10
se iter per fines suos datiirum. Quod cum faciat, et II
civitatI sese consulere, quod hibemis levetur, et Caesari
pro eius meritIs gratiam referre'.
Hac oratione habita, discedit Ambiorix.
[Contr6versia legiit6rum]
Arpineius et Iiinius quae audierunt ad legatos deferunt. 28
1111 repentIna re perturbatI, etsl ab hoste ea dicebantur,
tamen non neglegenda existimabant, maximeque hac re
permovebantur quod civitatem ignobilem atque humilem
Eburonum sua sponte populo Romano bellum facere
ausam vix erat credendum. Haque ad consilium rem 2
deferunt, magnaque inter eos exsistit controversia. L. 3
Aurunculeius complOresque tribiini militum et primorum
60
DE BELLO GALLICO V
ordinum centuriones nihil ternere agendum neque ex
hibernis iniussu Caesaris discedendum existimabant;
4 'quantasvis copias etiam Germanorum sustinen posse
5 munltis llibenlls' docebant: 'rem esse testimonio quod
pnmum hostium impetum mulHs ultra vulneribus illaHs
6 fortissime sustinuerint; re friimentaria nan premi; interea
et ex proximi:s h'ibernis et a Caesare conventiira subsidia;
7 postremo quid esset levius aut turpius quam auctare hoste
de summis rebus capere consilium?'
29 Contra ea Tirnrius 'sero factiiros' clamitabat 'cum
maiores manus hostium, adiuncHs Gennanis, convenis
sent, aut dum aliquid calamitatis in proxim'is hibem'is
esset acceptum. Brevem consulendi esse occasionem.
2 Caesarem arbitrari profectum in Italiam - neque aliter
Camutes interficiendi Tasgetii consilium fuisse captiiros
neque Eburones, si ille adesset, tanta contemptione nostri
3 ad castra ventiiros esse. Non hostem auctorem, sed rem
spectare. Subesse Rhenum; magno esse Germani:s dolan
4 Ariovistl mortem et superiores nostras victorias; ardere
Galliam tot contumeliis accepHs sub populi: Romani:
imperium redactam, superiore gloria rei mi:litaris ex
5 stlncta. Postremo quis hoc sibi persuaderet, sine certa re
6 Ambiorigem ad eiusmodi consilium descendisse? Suam
sententiam in utramque partem esse rntam: si nihil esset
diirius, nullo cum periculo ad proximam legionem per
ventiiros; si Gallia OnullS cum Germarns consentlret,
7 unam esse in celeritate positam salutem. Cottae quidem
atque eorum qui dissentirent consilium quem haberet
61
ordo = centuria = c fere militescenturio -onis m = qUI centuriae
praefectus estin-iussii Caesaris =conna ac iussit Caesar (discedendum esse)
quantus-vis : etiam maximustestimonium -i n=quod testis af
firmat, quod rem demonstrat;testimonio (dat) esse = demonstrare ("quod... sustinuimus")
ultro = etiam, ad hoc•se non premi': "re fiiimentarianon premimur; interea... convenient subsidia; p,ostrl!moquid est levius...? '
levis -e = temerariusauctore hoste = hoste suadente
sero adv ~ matiirec1amitare = c1amare (mullis)•... se factiirOs esse ': "sero faci-emus, cum maiores maniis ...convenerint, aut dum aliquidcalamitatis ... acceptum erit"
con-sulere -uisse -sultum = con-silium quaerere/capere
occasio -onis f = faculms'se arbitrari' ("arbitror')"neque aliter C.es ... consilium
cepissent neque Eburones, siille adesset, ... venfrent"
contemptio -onisf< contem-nere; nostri gen < nos
'rem se spectare '("rem speclo')sub-esse = prope esseGermanis magno dolori est =
G.os magno dolore afficitardere -sisse -sum = igne consiimi, incensus esse
contumelia -aef= iniUria indignaex-stinguere -inxisse -inctum~accendere; (gloriam) exstinguere = delere, tollere
sibi persuooere +accHn{= procerto habere; "quis sibi -et?"
descendere ad = inire (consilium)"mea sententia... est tiita; si ni
hil est diirius (: male accidit),niillo cum periculo ad proximam legionem pelVeniemus"
se pelVentiiros essecon-sentire (cum) = idem sen
tire (atque)
dis-sentire~ con-sentire"Cottae... consilium quem habet
exitum?"
longinquus = longus, qui longe(= diu) manet
disputatio -onisf < disputare
primi ordines = centurionesprimorum ordinum (prima.rum centuriarum)
hi: mJlites
rationem re-poscere ab aliquo =culpam conicere in aliquem,accusare aliquem
perendinus dies = dies tertius
re-Iegare = domo dimillere
inter-ire = per-irecon-surgere = surgere (simul);consurgitur: consurgunt
utrumque : ulTiusque manumdissensio -onis f < dis-sentirepertinacia -aef < pertiniix -acisadi = qui alteri non cedit
"facilis est res seu manemus seuproficiscimur, si modo unumomnes sentimus ac probamus- contra in dissensione nuUamsalutem perspicimus"
contra adv
manus dare: se victum esseostendere/fateri
clades -isf H victoria
vigiliae ·arumfpl H somnus
circum-spicere =circum seaspicere
mihi persuasum est = mihi persuadeo, pro certo habeo/credo;ut quibus esset persuasum :velut si iis esset persuasum
C. IVUI CAESARlS
exitum? in quo sI non praesens periculum, at certe lon
ginqua obsidione fames esset timenda.•
Hac in utramque partem disputatione habita, cum a 30
Cotta primIsque ordinibus acriter resisteretur, "Vincite"
inquit, "sI ita vuhis" SabInus, et id clariore voce ut
magna pars mIlitum exaudIret; "neque is sum" inquit 2
"quI gravissime ex vobIs mortis perIculo terrear. HI
sapient: sI gravius quid acciderit, abs te rationem re-
poscent, quI, sI per te liceat, perendino die cum proximIs 3
hIbemIs coniiinctI commiinem cum reliquIs bellI casum
sustineant, non reiectI et relegatI longe a ceteris aut ferro
aut fame intereant!"
Consurgitur ex consilio. Comprehendunt utrumque et 31
orant 'ne sua dissensione et pertinacia rem in summum
periculum dediicant; facilem esse rem, seu maneant seu 2
proficIscantur, sI modo unum ornnes sentiant ac probent
- contra in dissensione nullam se salutem perspicere'.
Res disputatione ad mediam noctem perducitur. Tan- 3
dem dat Cotta permotus manus: superat sententia SabInI.
[Profectio ex hibemis. Chides Romanorum]
Prom1ntiatur 'prIma luce itiiros'. Conslimitur vigiliiS 4
reliqua pars noctis, cum sua quisque mIles circum
spiceret, quid secum portare posset, quid ex Instriimento
hibemorum relinquere cogeretur... Prima Wce SIC ex 6
castrIs proficIscuntur ut quibus esset persuasum non ab
hoste sed ab homine amicissimo ArnbiorIge consilium
datum, longissimo agmine maximisque impedimentIs.
62
DE BELLO GALLICO V
32 At hostes, posteaquam ex nocturno fremim vigiliisque
de profectione eorum senserunt, collocatis insidiis bi
pertito in silvis opportiino atque occu1to loco a milibus
passuum circiter duobus Romanorum adventum exspec-
2 tabant. Et, cum se maior pars agminis in magnam con
vallem demisisset, ex utraque parte eius vallis subito se
ostenderunt, novissimosque premere et primos prohibere
ascensu atque irnquissimo nostris loco proelium com
mittere coeperunt.
33 Tum demum Titflrius, qui nihil ante providisset, trepi
dare et concursare cohortesque disponere, haec tamen ipsa
timide atque ut eum omnia deficere viderentur - quod
plerumque eIs accidere consuevit qui in ipso negotio con-
2 silium capere coguntur. At Cotta, qui cogitasset haec
posse in itinere accidere atque ob earn causam profectio
nis auctor non fuisset, nulla in re communi salmi deerat
et in appellandis cohortandisque militibus imperatoris et
in pugna militis officia praestabat.
3 Cum propter longitudinem agminis minus facile omnia
per se obIre et quid quoque loco faciendum esset pro
videre possent, iusserunt pronuntiare 'ut impedimenta re
4 linquerent atque in orbem consisterent!' Quod consilium,
etsi in eiusmodi casu reprehendendum non est, tamen in
5 commode accidit: nam et nostris militibus spem minuit et
hostes ad pugnam alacriores eflecit, quod non sine
summo timore et desperatione id factum videbatur.
6 Praeterea accidit - quod fieri necesse erat - ut vulgo
milites ab signis discederent, quae quisque eorum caris-
63
senlire sensisse sensuminsidiae = qui dolo impetum
faciunt e loco occultooccultus -a -urn = qui occulta
tur, abditus, latensa rnilibus passuum duobus:duo milia passuum Ii castrfs
convallis -is/= vallis angusta(monte circumclusa)
se de-mi ttere = descendere
in-iquus -a -urn « in- +aequus)B idoneus
qui (: cum) nihil providissettrepidare = perturbariconcursare = huc illuc curreretrepidiire, concursiire, dispenere
: trepidat, concursat, disponit(fn[pro ind)
eum omnia deficiunt = omnibusdeficitur, desperat
qui (: curn) cogitavisset
auctor esse rei = rem suadere
ob-ire = ad-ire (laborem)
duces iusserunt
in-commodus -a -urn = molestus, inIquus, inrelix; adv -e
alacer -cris -cre = acer et studiosus
desperiitio -orusf < desperiire
vulgo adv = frequenter, ubique
ea quae quisque eorum carissima habere!...
ar-ripere -io -uisse -reptum< ad + rapere
fletus -us m < flere
re-servare = salvum servarequae-cumque npi = omnia quae;
"vestra est praeda atque vobisreservantur q. R.i reliquerint"
pro-inde = ergo, itaque"omnia (: omnem spem) in vic
toria posita esse existimiite'"tam-etsi = etsi
toties quotiespro-currere -currisse
"quam in partem (: in ea partein quam) Romani impetumfecerunt cedite!"
levitas -atis[< levis; levitate...: ob levitatem...
"nihil (= non) vobis noceri potest; rursus se ad signa recipientes Romanos insequimini'"
praeceptum -i n = quod praeceptum (imperatum) est
ob-servare ~ neglegerequis- quae- quod-piam = aliquis -qua -quod
re-fugere
nudare =nudum facere (Iatereaperto)
stare stetisse
incommodum -i n = res incommoda
con-flictare = percutere etperturbare
C. IVLII CAESARIS
sima haberet ab impedimentls petere atque ampere pro
peraret, clam6re et flew omnia complerentur.
At barbaris consilium non defuit. Nam duces eorum 34
tota acie proniintiare iusserunt 'ne quis ab loco discede
ret! lllorum esse praedam atque ilIls reservari quaecum
que Romani reIlquissent: proinde omnia in victoria posita
existimarent! '
Erant et virtiite et studio pugnandi pares. Nostri, tametsi 2
ab duce et a fortiina deserebantur, tamen omnem spem
saliitis in virtiite ponebant, et quoties quaeque cohors pro
currerat, ab ea parte magnus numerus hostium cadebat.
Qua re animadversa, Ambiorix proniintiari iubet 'ut 3
procui tela coniciant, neu propius accedant, et quam in
partem Romani impetum Iecerint cedant - levitate armo- 4
rum et cotidiana exercitatione nihil eis noceri posse;
riirsus se ad signa recipientes insequantur'.
Quo praecepto ab eis diligentissime observato, cum 35
quaepiam cohors ex orbe excesserat atque impetum
Iecerat, hostes velocissime refugiebant. Interim earn 2
partem niidari necesse erat et ab latere aperto tela recipi.
Riirsus cum in eum locum unde erant egressi reverti 3
coeperant, et ab eis qui cesserant et ab eis qui proximi
steterant circumveniebantur. Sin autem locum tenere 4
vellent, nec virtiiti locus relinquebatur neque ab tanta
multiwdine coniecta tela conferti vitare poterant.
Tamen tot incommodis conf1i:ctatl, multis vulneribus 5
acceptis, resistebant, et, magna parte die} consiimpta,
cum a prima liice ad horam octavam pugnaretur, nihil
64
DE BELLO GALLICO V
6 quod ipsis esset indignum corrunittebant. Tum T. Bal
ventia, qui superiare anna primum pilum duxerat, vira
forti et magnae auctoriUitis, utrumque femur tragula tra
7 icitur; Q. Lucanius eiusdem ordinis, fortissime pugnans,
8 cum circumvento filio subvenit, interficitur; L. Cotta
legatus omnes cohortes ordinesque adhortans in ad-
versum os funda vulnerlitur.
36 His rebus permotus Q. Titurius, cum procul Ambiori
gem suos cohortantem conspexisset, interpretem suum
Cn. Pompeium ad eum mittit rogatum 'ut sibi mIlitibus-
2 que parcat'. Ille appellatus respondit 'si velit secum col
loqui, licere; sperare a multirudine impetrari posse quod
ad rnilitum sahltem pertineat, ipsi vero nihil nocitum iri,
inque earn rem se suam fidem interponere'.
3 Ille cum Cotta saucio communicat 'si videatur, pugna
ut excedant et cum Ambiorige una colloquantur: sperare
ab eo de sua ac mIlitum salUte impetrari posse'. Cotta 'se
ad armatum hostem itiirum' negat atque in eo perseverat.
37 Sabinus quos in praesentia tribiinos militum circum se
habebat et primorurn ordinum centuriones se sequi iubet,
et, cum propius Ambiongem accessisset, iussus arma ab
icere imperlitum facit suisque ut idem faciant imperat.
2 Interim, dum de condicionibus inter se agunt longiorque
consulto ab Ambionge lnstituitur sermo, paulatim circum
ventus interficiturl
3 Tum vero suo more 'victoriam!' conclamant atque
ululatum tollunt, imperuque in nostros facto, ordines
4 perturbant. Ibi L. Cotta pugnans interficitur cum maxima
65
conunittere =facerepilus -i m = centuria; qui primumpilum ducit est centurio princeps (centurio primi pili)
femur -minis/-moris n =crussuperius (supra genu)
trii-icere = transfigere
sub-venire = auxilio venire
ad-hortiiri = cohortiiriadversus -a -urn part < ad
vertere~ a-vertere
interpres -etis m = vir linguarum peritus qui sennonem inalteram linguam vertit
"si viS mecun colloqui, licet"
'se sperare.. .': "spero a multitiidine impetrari posse quodad rniliturn salutern pertinet.fibi vero nihil nocebitur, inque earn rem meam fideminterpooO" (: id promitto)
saucius -a -urn = vulneratusSabinus: "si tibi videlur.e pugna
excedamlLl" et una cwn A. colloquamur: spero ab eo de nostra ... salute impetriiri posse"
Cotta: "ego ad armiitum hostemnon iba!"
per-severare = constanter permanere (~cessare)
inter se agere = colloqui
consulto adv « consulere)= consilio; ~ forte
Sabinus interftcitur
ululatus -us m < ululare; -urntollere = ululare
aquili-fer -feri =miles quiaquilam fert
e-liibi -liipsum = aegre excedere
eosque hortiitur ne occiisionemsui Use) liberandL.. diminant
nihil est negotii : facillimumest
pro-fileri « pro + fatert) = promitlere (se fore ... )
ad-iiilor -oris m = qUi adiuvat
Ceulrones, Grudii, Levaci, Pleumoxii, Geidumni. gentes Belgii, Nerviorum clientes
eorum : Nerviorum
C. IVUI CAESARIS
parte militum. ReliquI se in castra recipiunt unde erant
egressl. Ex quibus L. Petrosidius aquilifer, cum magna 5
multimdine hostium premeretur, aquilam intra vallum
proiecit; ipse pro castrls fortissime pugnans occiditur.
nIl aegre ad noctem oppugnationem sustinent. Nocm ad 6
ilnum omnes, desperata salute, se ipsI interficiunt. PaucI 7
ex proelio elapsl incertls itineribus per silvas ad T. Labi
enum legatum in hlbema perveniunt atque eum de rebus
gestts certiorem faciunt.
[Ambiorix cum sociis hiberna Cicer6nis aggreditur]
Hac victoria sublatus Ambiorlx statim cum equitam in 38
Aduatucos, qUI erant eius regno imitiml, profic1scitur;
neque noctem neque diem intermittit, peditatumque sese
subsequI iubet. Re demonstrata Aduatuc1sque concitatts, 2
postero die in Nervios pervenit hortaturque 'ne sUI in
perpetuum llberandl atque ulclscendl Romanos pro els
quas acceperint iniiirias occasionem dlmittant; interfectos 3
esse legatos duos magnamque partem exercims interlsse'
demonstrat; 'nihil esse negotil subito oppressam legio- 4
nem quae cum Cicerone hiemet interfict'; se ad earn rem
profitetur adiutorem. Facile hac oratione Nervils per
suadet.
Haque confestim dlmissls nilntils ad Ceutrones, Grudios, 39
Levacos, Pleumoxios, Geidumnos, qUI omnes sub eorum
imperio sunt, quam maximas manus possunt cogunt et de
improvlso ad Ciceronis hibema advolant, nondum ad
eum fiima de Timril morte perlata.
66
DE BELLO GALLICO V
2 Huic quoque accidit - quod fuit necesse - ut nonnulli
nlliites, qui lignationis munitionisque causa in silvas dis-
3 cessissent, repentIno equitum adventii interciperentur. Eis
circumventis, magna manu Eburones, Nervii, Aduatucl
atque hamm omnium socii et clientes legionem oppug
nare incipiunt. Nostri celeriter ad arma concurrunt, val-
4 lum conscendunt. Aegre is dies sustenUitur, quod omnem
spem hostes in celeritate p6nebant, atque hanc adepti
victoriam in perpetuum se fore victOres confidebant.
40 Mittuntur ad Caesarem confestim ab Cicerone litterae,
magnis propositis praemiis 'si pertulissent': obsessls om
nibus viiS, missi intercipiuntur.
2 Noctii ex materia quam ml1nitionis causa comportave
rant turres admodum exx excitantur incredibili celeritate;
quae deesse open videbantur perficiuntur.
3 Hostes postero die multo mai6ribus coactis copns
castra oppugnant, fossam complent. Eadem ratione qua
4 pridie a nostris resistitur. Hoc idem reliquis deinceps fit
5 diebus. Nulla pars nocturni temporis ad labOrem inter
mittitur, non aegris, non vulneratis facultas quietis datur.
6 Quaecumque ad proximi diet oppugnationem opus sunt
nocm comparantur: multae praeustae sudes, magnus
muralium pilomm numerus instituitur, turres contabulan-
7 tur, pinnae loricaeque ex cratibus attexuntur. Ipse Cicero,
cum tenuissima valemdine esset, ne noc
turnum quidem sibi tempus ad quietem
relinquebat, ut ultro militum concursu ac
vocibus sibi parcere cogeretur. cralis -is!
67
huic : Ciceroni
lignatia -onisf< lignari
inler-cipere = reditii intercliidere
con-currere = eadem currere
is dies: oppugnalio eius dieisustentare = sustineread-ipisci -eptum (~ amittere)=consequi (suo labore); sfhanc victoriam adepti essent
(Cicero: "magna praemia vobispropano (: p,romittO) si litterispertuleritis ')
ob-sidere -sedisse -sessum=armis occupare
nunti! missi intercipiuntur
turris -is!= aedificium altumadmodum exx = OmIDnO exxexci tare =cito facere
opus: miiniti<i .1-'"'turns .
~ ': '~_'
...- .:-,' ~. .-a noslris resistitur = nostri re
sistunt
quies -etisf= tempus quiescendi, somnus
quae-cumque (omnia quae) opussunt = quibus-eumque opus est= quaecumque necessaria sunt
prae-iirere = iirere parte prioremiiralis -e <miims; pilum -e: p.
grave quod de miiro iaciturcon-tabulare = tabu lis tegerepinna, l<irica -aef miiniti<ines
leves super valium positaeat-texere = filis adiungerecum tenuissimii (: infinnissima)
valetiidine esset = etsi... eratrelinquere +dat =concedereultro rnilitum concursO...: mil i
tibus ultro concunentibus acmonentibus (Utibi parce!")
osten tare = gloriose ostenderefidem facere = facere ut fidaturerrare = falli, prave existimare"erratis si quicquam praesidii
(= ullum praesidium) speratisab eis qui suis rebus diffidunt"
dif-fidere « dis-) H confidere"hoc animo in C. ... sumus ut
nihil nisi hibema recuse-mus"recusare = nolle (habere)in-veteracere = vetus fieri"licet vobis incolumibus per liaS
ex hibemis discedere et quascumque in partes vl/ltis (= inquos-vIS partes) _., proficisci"
caespes
Cicero: "si ab armis discederevultis.me adiOtore utiminilegatosque ad C. mittite; spero vaspro eius iustitia « iOstus) quaepetlveritis impetratiiros esse"
petierint = pel/verint
vallo pedum IX ill altillidillcmfossa pedum xv ill liititUdinem
: et docebanlur ab eis capt/visquos clam de exercitu nostrohabebant
ferramenta -orum n pi = instriimenta ferrea; nulla -orum copia: cum nulla -orum copiaesset (nulla copia = inopia)
caespes -itis m = terra cum herbacircum-cidere < -caederesag(ul)um -i n = pallium militis
minus quam tribus horismunitionem milium passuurn
xv [~J in circuilii
C. IVLII CAESARIS
Tunc duces princlpesque Nerviorum, qui aliquem 41
sermonis aditum causamque amicitiae cum Cicerone
habebant, 'colloqui sese velie' dicunt. Facta potestate, 2
eadem quae Ambiorix cum Titilrio egerat commemorant:
'omnem esse in armis Galliam; Gerrnanos Rhenum trans- 3
isse; Caesaris reliquorumque hibema oppugnari'. Addunt 4
etiam de Sabini morte. Ambiorigem ostentant fidei faci
endae causa. 'Errare eos' dicunt 'Sl quicquam ab eis 5
praesidii sperent qui suis rebus diffidant. Sese tamen hoc
esse in Ciceronem populumque Romanum animo ut nihil
nisi hibema recusent atque hanc inveterascere consuetil
dinem nolint. Licere illis incolumibus per se ex hibemis 6
discedere et quascumque in partes velint sine metil
proficisci' .
Cicero ad haec unum modo respondit: 'non esse con- 7
suetildinem populi Romani accipere ab hoste armato con
dicionem; si ab arm1S discedere velint, se adiutore iitantur 8
legatosque ad Caesarem mittant; sperare pro eius iustitia
quae petierint impetratilros'.
Ab hac spe repulsi Nervii vallo pedum IX et fossa 42
pedum XV hibema cingunt. Haec et superiorum annorum 2
consuetildine ab nobis cognoverant et quos clam de exer
citii habebant captivos ab eis docebantur; sed niilla ferra- 3
mentorum copia quae esset ad hunc iisum idonea, gladiis
caespites circumcidere, manibus sagulisque terram ex
haurire videbantur. Qua quidem ex re hominum multi- 4
tlido cognosci potuit, nam minus bOris tribus milium
passuum xv in circuitil miinltionem perlecerunt; reliquis- 5
68
DE BELLO GALLICO V
que diebus turres ad altitudinem valli, falces testiidines
que,. quas iidem captivi docuerant, parare ac facere coe
perunt.
Septimo oppugnationis die, maximo coorto vento, fec
ventes fiisili ex argilla glandes fundis et fervefacta iacula
43
glans -andisf
~"rscalae -arumfpl
--~~- falx falcis f
~~~;:~~r~ ~~cinmlhturn -1Jm ~
~~
fervens -enlis = aroens; fervefacere = fervenlem facere
fiisilis -e « fundere) = quifundi polest
argilla -aef= terra mollis exqua vasa fieri possunt
iaculum -i n = pilum (ad iacienduro)
in casas, quae more Gallica stramentis erant tectae, iacere
2 coeperunt. Hae celeriter ignem comprehenderunt et venti
magnitiidine in omnem locum castrorum distulerunt.
3 Hostes maximo clamore, sicuti pacta iam et explorata
victoria, turres testudinesque agere et scalis valIum
4 ascendere coeperunt. At tanta militum virtiis atque ea
praesentia animi fuit ut, cum ubique flamma torrerentur
maximaque telorum multitudine premerentur suaque
omnia impedimenta atque omnes fortiinas conflagrare
intellegerent, non modo dernigrandi causa de vallo de
cederet nemo, sed paene ne respiceret quidem quisquam,
ac tum omnes acerrime fortissimeque pugnarent.
5 Hic dies nostns longe gravissimus fuit, sed tamen hunc
habuit eventum ut eo die maximus numerus hostium
vulneraretur atque interficeretur, ut se sub ipso vallo
constipaverant recessumque primis ultimi non dabant.
6 Paulum quidem intermissa flamma et quodam loco tum
adactii et contingente valIum, tertiae cohortis centuriones
ex eo quo stabant loco recesserunt suosque Olnnes
69
casa -aef= parva dornus pauper
ignem comprehendere = incendi
dif-ferre dis-tulisse di-liitum= in variiis partes rerre
sic-uti (= sic-ut) : tamquamvicloriam parere = vincereexploratus -a -urn = certus
praesenlia animi = animus cOnstans
lorrere = paulum urere (f1ammii: igne)
cOn-f1agrare = ardere
eventus -us m« ei-venire)= exitus
ut se constipaveranl : quoniamse constipaveranl
con-stipiire = confertum facererecessus -us m< re-cedereturris -is.f. acc -im, ab/-iad-igere -egisse -iictum < ad+ agere; adiictii ad willum
con-tingere -tigisse -tiictum= tangere
"si introire vultis.....intro-ire = intrare
de-lurbare = vi deiceredelurbali suntsuc-cendere -disse -censum =incendere (ex parte inferiore)
Pullo -onis m
qui-nam : uter-nam (utri)
ante-ferre (+dat) = praeferresimultas -atis f = animuscertans, certamen
dubitare = ciinctarilocus +gen = facultlis, occasio
quae pars hostium = in eampartem hostium quae...
C. NUl CAESARIS
removerunt. Niitii vocibusque hostes 'si introire vellent'
vocare coeperunt: quorum progredi ausus est nemo. Tum 7
ex omni parte lapidibus coniectis deturbaH, turrisque
succensa est. lapis -idis m
~[Pullo et Vorenus]
Erant in ea legione fortissimi viri, centuriones, qui 44
primis ordinibus appropinquarent, T. Pullo et L. Vorenus.
Hi perperuas inter se controversias habebant, quinam 2
anteferretur, omnibusque annis de lods SUmmlS simul
tatibus contendebant.
Ex his Pullo, cum acerrime ad miinltiones pugnaretur, 3
"Quid dubirns" inquit, "Vorene? aut quem locum tuae
probandae virtiltis exspectas? Hie dies de nostIis contro
versils iiidicabit." Haec cum dixisset, procedit extra 4
miinHiones, quaeque pars hostium confertissima est visa
vallo : intra valiumexistimatio -onisf « existi
mare) = opimomediocris -e = nee parvus neemagnus, ali-quanlus
im-mittere < in-rnitterepro-currereex-animare = interficerepro-tegere = lueriin hostem : in Pullonemre-gredi -ior -gressum = re-cedere
veriilum -i n = pilum
et Pullani gladium (e vagina)ediicere conanli
moran = morantem facere
circumsistunt.
70
DE BELLO GALLICO V
9 Succurrit inimicus illi Vorenus et laooranti subvenit.
10 Ad hunc se confestim a Pullone ommnis multitiido
II convertit - ilIum veriito arbitrantur occisum. Gladio com
minus rem gerit Vorenus, atque Uno interfecto reliquos
paulum propellit. Dum cupidius instal, in locum deiectus
inferiorem concidit.
12 Huic riirsus circumvento fert subsidium Pullo, atque
ambo incolumes, complUribus interfectis, summa cum
laude sese intra mUnitiones recipiunt.
13 Sic fortUna in contentione et certlimine utrumque versa
vit, ut alter alteri inimicus auxilio saliitique esset neque
diiUdicari posset uter utri virtUte anteferendus videretur.
[Litterae ad Caesarem missae]
45 Quanto erat in dies gravior atque asperior oppugnatio
- et maxime quod, magna parte militum confecta vulne
ribus, res ad paucitatem derensorum pervenerat - tanto
crebriores litterae nUntiique ad Caesarem mittebantur.
Quorum pars deprehensa in conspectii nostrorum militwn
cum cruciatii necabatur.
2 Erat linus intus Nervius, nomine Vertico, loco natus
honesto, qui a prima obsidione ad Ciceronem perrugerat
3 suamque ei fidem praestiterat. Hic servo spe libertatis
magnisque persuadet praemiis ut litteras ad Caesarem
4 deferat. Has ille in iaculo illigatas effert, et Gallus inter
Gallos sine Ulla suspicione versatus ad Caesarem
5 pervenit. Ab eo de periculis Ciceronis legionisque
cognoscitur.
71
suc-currere +dat = subsidiOcurrere
com-minus adv«con- + manus)= proxime (pugniins)
rem gerere : pugniire
con-cidere = cadere (in loco)
ambO -ae -0 pi =duo (et Imuset alter), uterque
versiire = hiic illiic ferre
auxilio saliitique (dat) esse =auxilium saliitemque afferre
di-iiidicire = iudicare (interduos)
in dies =in singulos diesquanti> +comp ... tanto +compasper -era -erum = difficilis etmolestus
confectus = male affectusdefensor -Oris m =qui defendit
quorum nuntiorumde-prehendere = comprehenderein conspectil militum =militibusspectantibus, coram militibus
intus adv (H foris) : in castrisNervii, sg Nervius·i mVertico -onis mhonestus -a -urn = laude dignus« honos -Oris m = gloria,dignitis)
prae-stiire -stitisse; fidem p. =se fidum p. (ostendere)
iIIe : servus Verticcmisil-ligare < in-ligaresuspicio H fides
acceptis litteris Samarobrfvae
M. Crassus: filius M. Crassiqui anno 55 a.c. consul fiJitcum Pompeio
alterurn nuntium
scribit Labieno ut... veniat
rei publicae commodo = sinerei publicae incomrnodo
longius : nimis longe
col-Iigere (Hspargere) = e6demferre, convenire iubere, cogere
ante-cursor -oris m = qui antecurrit
de-vehere -vexisse -vectum
non ita multum = certe non m.
Caesarf occurritinteritus -us m < interire
praesertim cum e6s recenti victoria efferri sciret
ef-ferri (+abl) = superbus (sublatus) esse
rem gestam in Eburonibus: cladern Sabini et Cottae
per-scribere = multis verbisscribere
C. IVUl CAESARIS
Caesar, acceptis littens hora circiter iindecima diei, 46
statim niintium in Bellovacos ad M. Crassum quaestorem
mittit, cuius hibema aberant ab eo milia passuum xxv;
iubet 'media nocte legionem proficisci celeriterque ad se 2
venire.' Exit cum nuntio Crassus. Alterum ad C. Fabium 3
legatum mittit 'ut in Atrebatum imes legionem adducat',
qua sibi iter faciendum sciebat. Scnbit Labieno, 'si rei 4
publicae commodo facere posset, cum legione ad fines
Nerviorum veniat'. Reliquam partem exercims, quod 5
paulo aberat longius, non putat exspectandam. Equites
circiter quadringentos ex proximis hibemis colligit.
Hora circiter tertia ab antecursoribus de Crassi adventii 47
certior factus, eo die milia passuum xx procedit. Crassum 2
Samarobrivae praeficit legionemque attribuit, quod ibi
impedimenta exercims, obsides civitatum, litteras publi
cas, fiiimentumque omne quod eo tolerandae hiemis
causa devexerat relinquebat.
Fabius, ut imperatum erat, non ita multum moratus in 3
itinere cum legione occurrit. Labienus, interim Sabini et 4
caede cohortium cognita, cum omnes ad eum Treverorum
c6piae venissent, veritus ne, si ex hibemis fugae similem
profectionem recisset, hostium impetum sustinere non
posset, praesertim quos recenti victoria efferri sciret, 5
litteras Caesari remittit: 'quant6 cum periculo legionem
ex hibemis eductiirus esset'; rem gestam in Eburonibus
perscribit, docet 'ornnes equitams peditamsque copias
Trever6rum tria milia passuum longe ab suis castrls
consedisse' .
72
DE BELLO GALLlCO V
48 Caesar, consilio eius probato, etsI opinione trium legio
num deiectus ad duas redierat, tamen unum communis
2 salutis auxilium in celeritate ponebat. Venit magnis itine
ribus in Nerviorum fines. Ibi ex captIvis cognoscit quae
apud Ciceronem gerantur quantoque in penculo res sit.
3 Tum cuidam ex equitibus Gallis magnis praemiIs per
4 suadet uti ad Ciceronem epistolam deferat. Hanc GraecIs
conscnptam littens mittit, ne intercepta epistola nostra ab
5 hostibus consilia cognoscantur. 'SI adire non possil',
monet 'ut tragulam cum epistola ad ammentum deligata
6 intra munitionem castrorum abicial'. In litteris scnbit 'se
cum legionibus profectum celeriter affore'; hortatur 'ut
pristinam virtiitem retineat!'
7 Gallus penculum veritus, ut erat praeceptum, tragulam
8 mittit. Haec casu ad turrim adhaesit, neque ab nostris
biduo animadversa tertio die a quodam milite conspicitur;
9 dempta ad Ciceronem defertur. llle perlectam in con
ventii mllitum recitat, maximaque omnes laetitia afficit.
10 Tum fUmi incendiorum procul videbantur, quae res
omnem dubitationem adventiis legionum expulit.
49 Galli, re cognita per exploratores, obsidionem re
linquunt, ad Caesarem omnibus copiis contendunt. Haec
erant armata circiter milia LX.
2 Cicero, data facultate, Gallum ab eodem Verticone
quem supra demonstriivimus repetit, qui litteras ad
Caesarem deferat. Hunc admonet 'iter caute dIligenterque
3 facial'. Perscnbit in litteris 'hostes ab se discessisse
omnemque ad eum multitiidinem convertisse'.
73
etsi ab opinlone (: spe) lriumlegionum deieclus ad duiisredierat (: reductus erat)
unum: solum
epiSlola -aef= epislula
con-scribere = scribere
"si adire non pOles, lragulamcum epistola... abice!"
casu: fortead-haerere -sisse -sum = figi;adhaesil = fixa esl
demere -psisse -ptum = deorsumsumere; dempla epislola
per-legereconvenlus -us < convenire; c.
militum = mililes convocaliminus -i m: quod ex igne oritur
velul niibes alradubitatio -onis r< dubitare
re cognilii : advenlii Caesariscognilo
cum omnibus copiis
Gallum servllmsupra: cap. 45.2re-pelere = ilerum pelere
ad-monere = monere; admonelut iler. .. facial
"hostes ii me discessenml omnemque ad Ie mullinidinemconverterllnt"
quibus lilteris ... alliitis, Caesar...
(animo) con-firmare = fimlUm(validum/fortem) facere
res magni periculi = res periculosa
re-miltere de celeritiite = minuere celeritatem, cessare
(locus) aequus H iniquus
: praesertim cum nulla impedimenta haberent
contrahit : minora facit
in contemptionem hostibus(dat) venire = contemni abhostibus
valles -is {= vallis
parvulus = valde parvusad aquam : ad rivumutrique pi: et Romani et Galli
Caesar se suo loco continet utcitra vallem... contenderet, siforte timoris simulatione (: timorem simulando) hostes insuum locum elicere posset
e-licere = e loco ad se allicere
ob-struere -uxisse -uctum = reobiectii c1audere
C. IVUI CAESARIS
Quibus litterts circiter media nocte Caesar allatis suos 4
facit certiores eosque ad dimicandum animo confirmat.
Postero die Wce prtma movet castra et circiter milia 5
passuum quattuor progressus trans vallem et rtvum multi
rudinem hostium conspicatur.
Erat magni pertculi res tantulis copiis iniquo loco 6
dimicare. Tum, quoniam obsidione liberatum Ciceronem
sciebat, aequo animo remittendum de celeritate existima
bat. Consedit et quam aequissimo loco potest castra com- 7
miinit, atque haec - etsi erant exigua per se, vix hominum
milium septem, praesertim nollis cum impedimentis
tamen angustiiS viarum quam maxime potest contrahit eo
consilio ut in summam contemptionem hostibus veniat.
Interim speculatoribus in omnes partes dimissis exp16rat 8
quo commodissime itinere valles transirt possit.
Eo die parvulis equestribus proeliis ad aquam factis, 50
utrtque sese suo loco continent: Galli, quod ampliores 2
copias, quae nondum convenerant, exspectabant; Caesar, 3
si forte timoris simulatione hostes in suum locum elicere
posset, ut citra vallem pro castrts proelio contenderet - si
id efficere non posset, ut exp16ratis itineribus minore cum
pertculo vallem rtvumque transiret.
Prima Wce hostium equitatus ad castra accedit proe- 4
liumque cum nostris equitibus committit. Caesar consulto 5
equites cedere seque in castra recipere iubet. Simul ex
omnibus partibus castra altiore vallo miinirt portasque
obstrui atque in his administrandis rebus quam maxime
concursari et cum simulatione agi timoris iubet.
74
DE BELLO GALLIeO V
51 Quibus omnibus rebus hostes invitati copias traducunt
aciemque iniquo loco constituunt, nostris vero etiam de
vallo deductis propius accedunt et tela intra munitionem
2 ex omnibus partibus coniciunt, praeconibusque circum
missis pronuntiari iubent 'seu quis Gallus seu Romanus
velit ante horam tertiam ad se transire, sine periculo
3 licere - post id tempus non fore potestatem'. Ac sic
nostros contempserunt ut, obstriictis in speciem portis
singulis ordinibus caespitum, quod ea non posse intro
rumpere videbantur, alii valIum manu scindere, alii
fossas complere inciperent.
4 Tum Caesar, omnibus portis eruptione facta equitatii
que emisso, hostes in fugam dat, sic uti omnino pugnandi
causa resisteret nemo, magnumque ex eis numerum
occidit atque omnes armis exuit.
52 Longius prosequi veritus, quod silvae paludesque inter
cedebant neque etiam parvulO detrimento illorum locum
relinqui videbat, omnibus suis incolumibus copiis eodem
2 die ad Ciceronem pervenit. Institiitas turres, testiidines,
miinitionesque hostium admiratur. Legione producta,
cognoscit non decimum quemque esse reliquum militem
3 sine vulnere. Ex eis omnibus iudicat rebus quanto cum
periculo et quanta cum virtUte res sint administratae.
4 Ciceronem pro eius merito legionemque collaudat.
Centuriones singillatim tribiinosque militum appellat,
quorum egregiam fuisse virtUtem testimonio Ciceronis
cognoverat. De casu SabIni et Cottae certius ex captivis
cognoscit.
75
praeco -onism=qui magna voceniintios piiblicos proniintiat
circum-mittere"seu (= sive) quis (= aliquis) G.
seu R. vult ... ad nos transire,sine periculo Iicet - post idtempus non erit potestas (: facullis)"
species -ei f =quod videtur;(porta) in speciem obstriicta =quae obstriicta esse videtur
eli adv =eli vili (: per portlis)intro-rumpere = irrumpere; non
posse i. sibi videbantur = senon posse i. existimabant
ex-uere -uisse -iitum H induere;omnes armis (abl) exuit = omnes arma abicere oogit
: neque etiam parvuli detrimentiillis faciendi locum (: faculllitern) sibi rei inqui videbat
pro-diicere
ex eis omnibus rebus
singillatim adv : singulos
contio -onis (= conventus militum
temeritas -atisf< temerelegati : Sabiniferendum esseex-piare = pie agendo iniuriamtollere (excusare)
diutinus -a -urn = diu manenslaet3tio -onisf< laetari
eo : ad hibema Ciceronis
ad portas castrorum Labienioreretur coni impell= orireturgratulatio -onis « gratulariH consiilari
pro-fugere H re-fugere
trini -ae -a (+ plurale tantum)=UJ
ex-sistere -stitisse
illo incommodo perlato : lamade illo incommodo perlat3
consultare = consilium capere
(locus) desertus (part perf< deserere) = solus, sine incolis
C. IVUl CAESARIS
Postero die contione habita rem gestam proponit; 5
milites consoHitur et confirmat: 'quod detrimentum culpa 6
et temeritate legati sit acceptum, hOc aequiore animo
ferendum' docet 'quod, beneficio deorum immortalium et
virtUte eorum expiato incommodo, neque hostibus diiitina
laetatio neque ipsis longior dolor relinquatur'.
Interim ad Labienum per Remos incredibili celeriHite 53
de victoria Caesaris fiima perfertur: ut, cum ab hibemis
Ciceronis milia passuum abesset circiter LX eoque post
h6ram nonam diei Caesar pervenisset, ante mediam noc
tern ad portas castrorum clamor oreretur, quo clamore
significatio victoriae gratulatioque ab RemIs Labieno
fieret.
Hac fiima ad Treveros perlata, Indutiomarus, qui 2
postero die castra Labieni oppugnare decreverat, nocm
profugit copiasque ornnes in Treveros rediicit.
Caesar Fabium cum sua legione remittit in hibema, ipse 3
cum tribus legionibus circum Samarobrivam trinis hIber
nis hiemare constituit et, quod tanti moms Galliae ex
stiterant, totam hiernem ipse ad exercitum manere deere
vito Nam illo incommodo de SabinI morte perlato, omnes 4
fere Galliae civitates de bello consultabant, niintios
legationesque in omnes partes dimittebant et quid reliquI
consilii caperent atque unde initium belli fieret explora
bant, nocturnaque in locis desertis concilia habebant.
76
INDEX NOMINVM
A Cassivellaunus -i m V.II.8; V.18.1; HAduatuci -orum m pi V.27.2; V.38. V.19.1; V.20.I,2; V.2 1.2; V.22.1,3,5 Helvetii -orum m pi Eutr.I7.2; Uv.
1,2; V.39.3 Caturiges -urn m pi 1.10.4 103; 1.1.4; 1.2.1,3 ... ; IV.10.3; adiAedui -orum m pi Liv.I04; 1.10.1; Catuvolcus -i m V.24.4; V.26.1 Helvetius -a -urn 1.2.3; 1.12.4,6I.ll.l, 2; 1.12.1; I.l4.6; 1.15.1; Celtae -arummpl 1.1.1 Hibernia -ae/. insula V.l3.21.23.1; 1.28. 5; ~g Aeduus 1.9 Cenimagni -orum m pi V.21.1 Hispania -aefV.I.4; V13.2; V.27.
Aemilius, L. 1.23.2 Ceutrones -urn mpi 1.10.4 I; Hispini -orum m pi V.26.3Africus -i m. ventus V.8.2 Ceutrones -urn m pi V.39.1 IAllobroges -urn m pi 1.6.2,3; 1.10.5; Cicero -onis, M. Tullius Briit.O Illyricum -i n Eutr.17.1; V.I.51.11.5; 1.14.6; 1.28.3,4 Cicero, Q. Tullius Liv.I06; V.24.2; Indutiomarus -i m V.3.2,4,5; V.4.
Alpes -iumfpl. montes Eutr.17.3; V.27.9; V.38.4... 1,2; V.26.2; V.53.2I.l 0.3; IV.I 0.3 Cingetorix -igis m V.3.2,5 halla -aefl.IO.3; V.29.2
Ambarri -orum m pi I.IIA Cingetorix -igis m V.22.1 Itius -i m. portus V.5.1Ambiorix -igis m Liv.106; V.24.4; Claudius, Ap. V.I.I limius, Q. V.27.1; V.28.1V.26.1 ..... Commius -i m IV.21.6; IV.27.2; IV. Jura -ae m. mons 1.2.3; 1.8.1
Ambivariti -orum m pi IV.9.3 35.1; V.22.3 LAncalites -urn m pi V.21.1 Condrusi -orum m pi IV.6.4 Laberius Durus, Q. V.15.5Aquileia -ae/. oppidum I.lO.3 Considius, P. 1.21.4; 1.22.2,4 Labienus, T. 1.10.3; 1.21.2; 1.22.1,AquilanI -orum m pi I.I.I ,2; sg Cotta, L. Aurunculelus Uv.106; 2; IV.38.1,2; V.8.1; V.II.4; V.23.
Aquitanus IV.12.3 IV.22.S; IV.38.3; V.24.S; V.26.1 ... 4; V.24.2; V.27.9; V.37.7; V.46.4;Arar -is (ace -im) m. flumen 1.12. Crassus, M. Licinius pag.4, 1.21.4; VA7A; V.53.1,2
1,2; 1.13.1 IV.I.I Latovici -orum m pi 1.5.4; 1.28.3;Arduenna -ae/. silva V.3.4 Crassus, M. V.24.3; V.46.1,2; V. 1.29.2Ariovistus -i m Uv.104.2; IV.16.7; 47.1,2 Lemannus -i m. lacus 1.2.3; 1.8.1
V.29.3 D Upontii -orum m pi IV.IO.3Arpineius, C. V.27.1; V.28.1 D1vico -onis m 1.13.2; 1.14.7 Levaci -orum m pi V.39.1Arverni -orum m pi Eutr.17.3 Domitius. L., cos. aono 54 a.C. Lingones -urn m pi 1.26.5,6; IV.I 0.1Atrebates -urn mpl IV.21.7; sg pag.4; V.I.I Lucanius, Q. V.35.7Atrebas oatis IV.27.2; IV.35.1; Dumnorix -rigis, Aeduus 1.9.2 Lugotorix -igis m V.22 2V.22.3; V.46.3 Durus, Q. Laberius V.IS.5 M
Atrius. Q. V.9.1; V.10.2 E Mandubraclus -i m V.20.I,2,3;Aurunculeius Cotta, L. Eutr.17.3; Eburiines -urn m pi Uv.I06; IV.6A; V.22.5IV.22.5; V.24.5; V.26.1 ..... V.24.4; V.28.1; V.29.2; V.39.3; V. Matrona -ae m. flumen 1.1.2
B 47.5 Mediiimatrices -urn m pi IV.IO.3Balventius, T. V.35.6 Esubii -orum m pi V.24.2 Meldi -orum m pi V.5.2Batavi -orum m pi IV.I 0.1 F Menapu -orum m pi IV.2,4,5,7; IV.Belgae -arum m pi I.l.I,2,3; IV.38.4 Fabius, C. V.24.2; VA6.3; V.53.3 22.5; IV.38.3Belgium -i n V.12.2; V.25.4 G Messalla, M. Valerius pag.4; 1.2.1Bellovaci -orum m pi V.24.3; V.46.1 Gabinius, A. cos. anno 58 a.C. Mona -ae/. insula V. 13.3Bibracte -is n. oppidum 1.23.1 Gallia -aefEutr.17.I,3; Liv.103, Morini -orum m p/IV.21.3;Bibroci -orum m pi V.21.1 104; 1.1.1; 1.2.2 ... ; G. ulterior 1.7.1; IV.22.I,5; IV.37.I; IV.38.1; V.24.2Bibulus, M. Calpurnius pag.4; citerior 1.24.3; G. provincia 1.28.4; Mosa -ae m, flumen IV.9.3; IV.I 0.1;Eutr.17.1 pi Galliae IV.20.3; Galli -orum m IV.l2.I; IV.15.2; IV.16.2; V.24.4
Boii -orum mpl 1.5.4; 1.25.6; 1.28.5; pi Uv.I06; 1.1.1,2,4 ... ; sg Gallus Munitius Plancus, L.V.24.3; V.25.41.29.2 VA5A; VA9.2; V51.2; Gallicus -a N
Britannia -aefUv.1 05; IV.20.1 ... ; -urn (Briit.O); I. 22.2; IV.3.3; IV5. Nammi'ius -i m 1.7.4Britanni, incolae Eutr.17.3; IV.21. 2; IV.20.1; V.12.3; V.14.1 Nantuites -ium m p/IV.10.35 ... ; V.II.8,9 ... ; Britannicus -a Garumna -ae m. flumen 1.1.2 Narbonensis, provincia Liv.103-urn Eutr.17.2; V.4.1 Geidumni -orum m pi V.39.1 Nervli -orum m pi V.24.2; V.38.2;
Brutus, M. lunius Briit.0,262 Geniiva -ae/' oppidum 1.6.3; 1.7.1,2 V.39.3; V.4I.l; V.42.1; V.46.4;C Germinia -aefEutr.17.3; Uv.105; V.48.2; sg Nervius V.45.2Caesar -aris, C. Julius pag.5-6; I.7. IV.4.I; Germini-arum m pi Eutr. Noreia -ae/. oppidum 1.5.4
I; 1.11.2,4,5,6... 17.3; Uv. I04,1 05; 1.1.3,4; 1.2.3; Noricus, ager 1.5.4Cantium -i n v.n.l; V.14.1; V.22.1 1.27.4; 1.28.4; IV. 1.1 .....; V.2.4; 0Carniites -urn m pi V.25.1,4; V.29.2 V.l3.6; V.27.8 ...; VA1.3; Oceanus -i m Eutr.17.2,3; Liv.I04,Carvilius -i m V.22.1 Germinicus -a -urn IV.16.1 105; IV.IO.2,4,5; IV.IOA,5; IV.9.1Cassi -orum m pi V.21.1 Graecus -a -urn 1.29.1; V.48.4 Ocelum -i n. oppidum 1.10.5Cassius Longinus, L. 1.7.4; 1.12.5; Graioceli -orum m pil.I 0.4 Orgetorix -igis m 1.2.1; I.3.I; 1.9.3;Cassiinus -a -urn 1.13.2 Grudii -orum m pi V.39.1 1.26.4
77
P 1.11.1 Titiirius Sabin us, Q. Eutr.17.3;Padus -j m, flumen V.24.4 Romani -orum m pI Eutr.17.2...; Uv.!06; IV.22.5; IV.383; V.24.5;Petrosidius, L. V.37.5 Romanus -a -urn 1.63 ... V.26.1 ...Pirustae -arum m pI V.I.5,7 Roscius, L. V.24.2,7 Tolosa -aej. oppidum pag.4;P1so -oms, Aquitanus IV.12.4 S Tolosates -iUll m pIUO.!P1so -ortis, L., legatus L. Cassij anno Sabinus, Q. Tiffirius IV.22.5; V.24. Triinsrhenani -arum m pI IV.16.5;
107 a.C.U2.7 5; V.26.1 ..... V.2.4P1so -ortis, L. Calpurnius, cos. Samarobriva -aej,oppidum V.24. Trebonius, C. V.!7.2; V.24.3
anna 58 a.c. pag.4; 1.12.7 2; V.47.2; V.53.3 Treven -orum m pI Uv.!06; IV.6.4;P1so -orUs, M. Piipius pag.4; 1.2.1 Santoni -arum/-urn m pIUO.I; IV. 10.3; V.33,4; V.4.I; V.24.2; V.Plancus, L. Miinatius V.24.3; V. 1.11.6 47.4,5; V.53.2; sg Trever -i m V.
25.4 Segontiaei -orum mpI V.21.1 26.2Pleumoxii -orum m pI V.39.1 Segoviix -acis m V.22.1 Trlboci -orum m pi IV.IO.3Pompeius, Cn. , cos. anna 70 et 55 Segiisiiivi -orum m pi I.I 0.5 Trinobantes -ium m pI V.20.1;
a.C. IV. 1.1 Sequana -ae m, flumen 1.1.2 V.21.1; V.22.5Pompeius, Cn., interpres V.36.1 Sequani -orum m pI Uv. 104; 1.2.3; Tuling! -orum m pi 1.5.4; 1.28.3;Provincia, Gallia 1.1.3; 1.7.2,3,4; 1.6.!; 1.8.1; 1.9.1,2,3,4; 1.10.1; 1.11. 1.29.21.8.1,3; 1.10.1,2,5; 1.15.1 1; IV.10.3 U
PuUo -onis, T. V.44.1,3,6,7,10,12 Suebi -orum m piIV.1.2,3; IV.3.2,4; Ubii -orum m piIV.3.3; IV.8.3;Piipius Piso, M. pag.4; 1.2.! IV.4.1; IV.7.5; IV.16.5; IV.19.1 ,2,3 4.11.2; IV.19.1,4Pyrenaeus -I m, mons pag. 4 Sugambri -orum m piIV.16.2; Usipetes -urn m pi IV. 1.1 ; IV.4.I;R IV.! 8.2,4; IV.19.4 IV.16.2; IV.18.4Raurici -arum mpI 1.5.4; 1.29.2 Sulla, L. Cornelius 1.21.4 VRemi -orum m pI V.3.4; V.24.2; Sulpicius Riifus, P. IV.22.6 Vaealus -I m, fluvius IV. I 0.1
V.53.1 T Veneti -orum m pi Uv.!04; Vene-Rhenus -j m, fliimen Eutr.17.3; Uv. Tamesis -is m (ace -im) V.11.8; tieus -a -urn IV.21.4
lOS; 1.1.3; 1.2.3; 1.5.4; 1.27.4; 1.28. V.18.1 VerbigenlJs, pagus 1.27.44; IV.l.l; IV.3.3; IV.4.1,3, 6,7; IV. Tasgetius -i m V.25.1,4; V.29.2 Vertieo -orus in V.45.2; V.49.26.3; IV. 10.1.2; IV.l4.5; IV.!5.2; Taximagulus -I m V.22.1 Verucloetius -i m 1.7.4IV.!,2,4,6; IV.17.!; IV.19.4; V.3.!, Tencten -orum mpi IV. 1.1; IV.4.!; Voeontii -crum m pil.I0.54; V.24.4; V.27.8; V.29.3; V.41.3 IV.!6.2; IV.18.4 Volusenus -j m IV.21.I,9; IV.23.5
Rhodanus -i m, flumen Eutr.17.3; I. Tigurini -arum m piI.12.7; Tiguri- Vorenus, L. V.44.1,3,5,9,1 I2.3; 1.6.1,2,3; 1.8.1,4; 1.10.5; I.I1.5; nus -a -urn, pagus 1.12.4 Vosegus -j m, mons IV.IO.I
78
INDEX VOCABVLORVM
A af-fligere -xisse -ctum (IV.28.0);ab/a (milibus passuum...) IV.22.4; IV.31.2; V.lO.2V.32.1 af-fore infjUt V.27.8; V.48.6
ab-dere -didisse -ditum 1.12.3; IV. Arricus -i m V.8.218.4; IV.38.3; V.3.4; V.8.6; V.9.4 ager agti m Liv.l 04; 1.2.3; 1.5.4;
ab-esse, non multum abest quin 1.10.1+coni V.2.2 agere cum 1.13.3; V.4I.2; inter se
abies -etisfV.12.5 V.37.2ab-sistere V.I 7.2 agger -is m V.9.6abs-tinere (I.21.0); 1.22.3 ag-gredi -ior -gressum Eutr.17 .3;ac vide atque 1.12.3; 1.25.6ac-cedere (addi) IV.22.4; accedit ag-gregare, se IV.26.1(quodlut) IV. 16.2; V.l6.4 alacer -eris -ere (IV.24.4); V.33.5
accersere -ivisse -Hum IV.27.6 alacritiis -atisfIV.24.4actuarius -a -urn, navis V.l.3 alere -uisse altum IV.l.5,9; IV.4.7ad (= fere) 1.5.2; 1.15.1; 1.29.2 alienus -a -urn 1.15.2; IV.34.2ad unum omnes IV.15.3; V.37.6 ali-quamdiu V.23.5ad-aequare V.8.4 ali-qui =aliquis V.26.4ad-dilcere IV.l8.3; IV.22.2; IV.36.2; ali-quid +gen IV.32.2V. 1.8,9; V.4.2; V.46.3; in consue- alius alia ex navi IV.26.1tiidinem a. IV. 1.1 0; adductus +abl altitiido -inis f(1.2.5); 1.8.1,4;(1.2.1); 1.3.1; 1.9.3; 1.11.6; 1.27.1; IV.17.2; IV.25.3; V.42.5IV.6.4; IV.37.1; V.3.5 ambo -ae -0 V.44.12
ad-eo V.27.4 ammentum -i n V.48.5ad-haerere -sisse -sum V.48.8 amplitiido -inisfIV.3.4ad-hibere IV.l3.4 amplius I.I 5.5; 1.23.1; IV.ll.l;ad-hortiiri V.35.8 IV.12.1; IV.37.3; V.8.6; V.27.9ad-igere -egisse -actum IV.23.3; amplus -a -urn IV.3.3; IV.12.4;V.43.6 V.I9.1; V.50.2
ad-ipisci -eptum V.39.4 anceps -cipitis adiI.26.laditus -us m IV.2.1; IV.4.3; IV.20.2; ancora -aefIV.23.4,6; IV.28.3;V.41.1 IV.29.2,3; V.9.l; V.lO.2
adiiltor -oris m V.38.4; VA1.8 angulus -. m V.l3.1,6ad-ministriire IV.23.2,S; IV.29.2; angustiae -arumfplI.9.1; I.I 1.1;IV.31.3; V.l1.8; V.50.S; V.52.3 V.49.7
ad-mittere IV.25.5j equo admisso angustius adv camp V.23.5; V.24.l1.22.2 animus, in -0 est +dat 1.7.3; 1.10.1;
ad-modum adv V.8.4; V.40.2 -urn advertere 1.24.1; V. I8.2; -iad-monere V.49.2 causa V.l2.6ad-oriri IV.26.2; IV.32.5; V.22.1 alUlotinus -a -urn V.8.6adventus -us m 1.7.3; 1.13.2; 1.22.1; anser -eris m V.l2.61.27.2; IV.14.2; IV.34.1; V.3.3,S; ante adv IV.35.1; V.27.1; V.33.1V.I 1.9; V.32.1; V.39.2; V.47.1; ante-eedere IV.I I .2,6V.48,10 ante-currere (V.47.1)
adversus -a -urn: a.a nocte IV.28.3; antecursor V.47.1a.um os V.35.8 ante-ferre V.44.2,13
ad-vertere, animum 1.24.1; V.! 8.2 ante-piinere IV.22.2ad-volare V.l7.2; V.39.1 apertus -a -urn IV.l.IO; (latus)aedificium -i n 1.5.2; IV.4.2,3,7; IV. 1.25.6; IV.25.1; IV.26.3
19.1; IV.35.3j IV.38.3; V.12.3 ap-pellere -pulisse -pulsum V.l3.laegre IV.32.3; V.18.1; V.37.6; V. aptus -a -urn V.l6. I
39.4 sup aegerrime 1.13:2 aqua -ae fV .13.4aequare 1.2S.I aquari (IV.l1.4)aequus -a -urn, locus V.49.7; -urn aquatio -onisfIV.I 1.4IV.16.4 aquili-fer -feri m V.37.S
aes aeris n IV.31.2; V.l2.4 -arant = -averant 1.5.4aestus -ils m IV.23 6; IV.29.1,2; arbiter -m m V.1.9V.1.2; V.8.2,3 ardere -sisse V.29.4
af-flictiire IV.29.2 argilla -aefV.43.1
79
lindus -a -urn, n IV.24.3; IV.26.5;IV.29.2
annamenta -orum npi IV.29.3annare V.1.4annati -orum m pi IV. 1.4-aront = -averunt 1.12.3; IV.25.6;V.8.4
ar-ripere -io -uisse -reptum V.33.6-as ace pi 1.26.6ascensus -ils m 1.21.1; V.32.2a-sciscere -ivisse -itum 1.5.4asper -era -erum V.45.1-ass- =-aviss- 1.22.4; IV.6.3;IV.! 1.2; IV.27.1; V.23.5; V.33.2
as-sue-facere IV. 1.9; IV.2.3; IV.3.3atquelac: par a. 1.28.5; V.13.2; contraa. IV.13.5; aliter a. V.24.1;
at-texere -uisse -xtum V.40.6at-tingere -tigisse -tactum IV.3.3;IV.23.2; V.23.6
at-tribuere -uisse -iitum IV.7.4;V.47.2
auctor -oris m V.25.3; V.28.7;V.29.3; a. esse V.33.2
auctoritiis -atisfl.3.1; IV.l3.3;IV.21.7; V.35.6
audacter adv IV.24.3audHio -onisfIV.5.3auriga -ae m IV.33.2auxiliari IV.29.2auxilio mittere IV.37.2li-vertere 1.23.1; V.44.8; iiversus1.26.2
avus -i m 1.12.7; IV.12.4Bbalteus -i m V.44.7beUiire 1.2.4; IV.I.4bellicOsus -a -urn 1.10.2j IV.l.3benevolens -entis (V.25.2)benevolentia -aefV.2S.2biduum -i n 1.23. I; V.27.8; V.48.8biennium -i n 1.3.2bi-pertito adv 1.25.7; V.32. Ibonitiis -atisfl.28.4breviarium -. n, (Eutr.O; Liv.O)brevitiis -atis fBriit.262briima -aefV.13.3Ccadere cecidisse 1.15.2; IV.12.6;V.34.2
caeruleus -a -urn V.14.3caespes -itis m V.42.3; V.5 1.3calamitiis -iitisfI.12.6; V.29.1capere (Iocurn) IV.26.5; V.8.3; V.23.4; consilium V.28.7; V.29.2;V.33.1
captivus -i m 1.22.1; V.8.6; V.9.1;V.l8.4; V.23.2; V.42.2,S; V.48.2;V.52.4
captus -us m IV.3.3 col-Iocare 1.24.3; 1.28.5; IV.33.2; V. V.39.4caput (fluvii) IV.10.5; capita 1.29.2; 15.3; V.23.5; V.24.1,3,8; insidias con-finium -i 11 V.24.2IV.l5.3 V.32.1 con-firmare 1.3.1,2; IV.6.5; IV.28.1;
carrus -i m 1.3.1; 1.6.1; 1.24.4; comb-urere -ussisse -ustumI.5.3 V.49.4; +acc+ infV.3.3; V.27.1 0;1.26.1,3; IV.14.4 com-meare 1.1.3 V.52.5
casa -aefV.43.1 commeatus -us m IV.30.2; V.23.2,4 con-flagrare V.43.4castellum -i n 1.8.2 com-mendare IV.27.7 conflicliire V.35.5casus -us 111 IV.31.2; V.30.3; V.33.4; commentiirius -i m Brlit.262 con-fligere -xisse -ctum V.15.1;
V.44.8; V.52.4; casu 1.12.6; V.48.8 conurunus adv V.44.11 V.19.2causa -ae fIVA.I com-mittere V.35.5; proelium I.15.2; confluens -entis m IV.15.2celeritas -atisfIV.14.2; IV.35.1; V. 1.22.3; 1.23.3; 1.25.1; IV.l3.5; IV. con-fluere (IV.l5.2)
1.2; V.18.5; V.29.6; V.39A; VAO. 14.4; IV.34.2; IV.35.2; V.9.3; V. con-gredi -ior -gressum IV.II.I2; VA8.l; V.49.6; V.53.1 32.2; V. 50.4; +dat IV.5.1; IV.21.9 con-icere -io -iecisse -iectum 1.26.3;
census -us m 1.29.3 commodurn -i n: -0 +gen VA6.4 IV.24.3; IV.26.3; IV.32.3; V.35A;centeni -ae -a (V.l3.7) commodus -a -um V.2.3; V.lI.5; V. 43.7; V.44.6; V.51.1; in fugamcenturia -ae f(V.28.3) adv -e 1.25.3; IV.3I.3; sup -issime IV.12. 2; in vincula IV.27.3;centurio -onis m V.28.3; V.37.1; V. V.49.8 culpam in IV.27A43.6 ; V.44.1; V.52.4 com-movere 1.13.2 con-iuratio -onisf1.2.1; IV.30.3;
certiorem facere I.11.4; V.37.7; V. communicare IV.I3A; V.36.3 V.27.449.4; pass certior fieri 1.7.3; I.12.2; com-munire 1.8.2; VA9.7 con-quirere 1.2704; 1.28.11.21.1; IVA.6,7; IV.5.I; V.25.5; com-muliire 1.23.3 consanguineus -a -urn; m 1.11.4V.47.1 commutiitio -onisfV.1.2; V.8.3 con-scribere, milites I.10.3; 1.24.3;
cibaria -orumnp1I.5.3 com-parare 1.3.1; 1.6.4; IV.7.1; IV. V.24.4; Iitteras VA8Acircu(m)-ire (1.21.1); V.2.2 31.2; V.4.I; VAO.6; fugam IV.l8. consecliiri IV.14.5circu-itus -us m. in -u 1.21.1; V.13.7; 4 con-sentire V.29.6
V.42.4 com-pellere -pulisse -pulsum V.15. con-sequi IV.!3.3; IV.26.5; V.23.6circum-cidere VA2.3 I; V.19.1 con-sidere 1.21.1; IV.8.3; V.9.l;circum-mittere V.51.2 comperire -erisse -ertum 1.22.1; IV. VA7.5; VA9.7circum-sistere -stetisse IV.5.2; IV. 19.2,4 consilium -i 11 IV.21.7; c. habere
26.3; IV.37.1; VA4.8 com-portiire IV.l8.1; IV.31.2; V.26. IV.l4. 2; c.o I.12.6; V.1.7, V.l1.8;circum-spicere V.31.4 2; VAO.2 c. (militare) V.28.2circum-venire Liv.1 06; 1.25.6; IV. com-prehendere IV.27.3; V.21.6; V. con-similis -e V.12.3
12.6; V.35.3,7; V.3 7.2; V.39.3; 25.4; V.31.1; ignem VA3.2 con-sistere -stitisse 1.24.3; IV.25.2;VA4.12 conatus -us m 1.804 IV.34.1; V.15.4
cis praep +acc IVA.3 con-cedere 1.7.4; 1.28.5; IV.7.5; IV. conspectus -us m, in -u +gen V.45.1citatus -a -urn IV.I 0.3 15.5 con-spican 1.25.6; V.9.2; V.49.5citerior -ius (Gallia) 1.10.5; 1.24.3 con-cidere -disse VA4.11 constat +acc+infIV.29.4citus -a -urn, adv cito (IV. 5.0); (IV. con-cidere -disse -sum 1.12.3 constipare, se V.43.5
10.3); sup citissime IV.33.3 concilium -i n IV.19.2; V.2A; V.24. con-stituere 1.13.3; IV.23.6; IV.24.2;civitas -atisfI.2.l; 1.3.1; I.7.3; 1.9. I; V.53.4 IV.25.l;IV.35.I;IV.38.4; V.5I.l;
3; 1.10.1; 1.1204,6; IV.3.1 ,3,4... con-citare V.26.2; V.38.2 regem IV.21.7clades -isf(V.31.4) con-c1iimare V.26.4; V.37.3 con-suescere -evisse 1.14.7; -evit IV.clam IV.4.4; IV.30.3; V.42.2 con-currere (1.8.4); V.39.3 29.1; V.33.1; -evimus V.I.2; -eve-clamitare V.29.1 concursare V.33.1; V.50.5 runt IV.24.1; V.21.3; -everat 1.22.5;c1arus -a -urn (Brlit.O); vox V.30.1 con-cursus -us m 1.8.4; IV.14.3; V. IV.6.1; V.I.l; V.27.1; -everantcHens -entis m IV.6.4; V.39.3 10.3; V.40.7; navium V.IO.3 IV.24.4; -everint I.14.7; IV.33.3;coactU +gen V.27.3 con-dere -didisse -ditum (pag. 4); -evisset V.27.2co-emere 1.3.1 Eutr.17.1 consuetUdo -inisfIV.1.I0; IV.5.2;coeptum esse +lnfpass IV.18.1,4 condicio -onisfI.28.5; IV.11.3 IV. 6.1; IV.7.3; IV.12.2; IV.22.1;cogere coegisse coactum I.15.1; IV. con-ducere V.27.8 IV.32.1; V.14.1; VAI.5,7; VA2.2;22.3; IV.34.6; V.3.4; V.22.1; V.39. con-fectus -a -urn +abl V.45.1 ex -ine IV.32.1I; VAO.3 con-felIe con-tlliisse col-latum 1.24. consul -is m (pag. 4); Eutr.17.1; 1.2.
cognitus -a -urn Eutr.17.3 3,4; 1.27.4; IV.31.2; se 1.26.1 I; 1.604; 1.7.4; I.l2.5; IV.I.I; V.I.Ico-hortiin 1.25.1; IV.25.5; V.33.2; confertus -a -urn 1.2404; IV.32.3; V. con-suiere -uisse -suitum V.29.l;
V.36.1 1604; V.35A; V.44A +datV.3.5; V.27.7,1lcol-Iaudare V.2.3; V.52.4 confestim IV.32.2; V.l8A; V.39.1; consulliire V.53Acol-ligare 1.25.3 VAO.I; VA4.1 0 consulto adv V.16.2; V.37.2; V.50.5col-ligere -legisse -Iectum V.46.5; con-fidere -fisum esse V.17.3; +acc con-surgere V.31.1
se V.17.4 +infI.23.3; IV.30.2; V.27.4; contabulare V.40.6
80
contemptio -onisjV.29.2; V.49.7 D V.23.3con-tendere 1.1.4; I.7.1; 1.1 0.3; I. 21. de III vigilia 1.12.2; 1.21.2,3; V.9.1 de-sistere +abllV.12.23; 1.27.4; IV.7.3; IV.17.2; IV.18.2; de-cedere V.43.4 desperatio -onisjV.33.SIV.37.1; V.3.2; V.8.3; V.9.1; V.l6. decem et octO IV.19.4 de-stringere -inxisse -ictum 1.2S.22; V.44.2; V.49.1; V.SO.3; vI c. IV. de-cemere -crevisse -cretum Eutr.17. detrtmentum -i n V.22.3; V.S2.1,64.4; +injI.23.1; IV.20.1; V. 21.4; I; IV.17.1; IV.38.S; V.S.4; V.S3.2,3 de-turbare V.43.7V.17.S de-cemreIV.19.3 de-vehereV.47.2
contentio -onisjV.19.1; V.44.13 declivis -e IV.33.3 dies -eij, 1.7.S; 1.8.3; in dies V.4S.1con-testari IV.2S.3 decuria -ae j(1.23.2) dif-ferre 1.1.2; V.14.1continens -cntis adi V.II.9 decurio -onis m 1.23.2 dif-ferre dis-tulisse di-Iatum V.43.2continens -entisj(abl-I) IV.27.S; decus -oris n (IV.2S.S) difficultas -atisjIV.17.2; IV.24.2IV.28.3; IV.31.2; IV.36.2,3; V.2.3; de-decus -oris n IV.2S.S dif-fidere V.4I.SV.8.1,2; V.II.3; V.13.4; V.20.1: de-dere (1.27.1); IV.16.3; se V.20.1; dignims -atisj IV.17.1V.22.4; V.23.4 V.21.1 di-iiidicare V.44.13
continenter adv 1.1.3; 1.26.S dediticius -a -urn 1.27.4 dimicare V.16.1,2; V.49.4,6con-tinere 1.2.3; I.IS.4; IV.23.3; IV. deditio -onisjI.27.1; V.22.3; in -em dimidium -i n; -0 minor V.I3.234.2,4; V.3.6; V.24.7; se V.44.S; accipere 1.28.2 di-mittere IV.19.2; IV.34.S; V.39.1;V.SO.I de-dUcere IV.30.3; V.14.S; V.27.9; V. 49.8; V.S3.4; ripiis V.18.S;
con-tingere -tigisse -tactum V.43.6 V.31.1; V.SI.I; navem V.2.2; V. occasionem V.38.2continuus -a-urn IV.34.4; V.13.3 23.2 discedere, ab armis V.41.8contio -onisjV.S2.S defectio -onisjV.22.3; V.26.1 dis-cessus -fis 111 IV.4.6; IV.14.2;contra atque IV.13.S derensor-oris 111 V.4S.1· V.3.6con-trahere, naves IV.22.3; castra V. de-ferre IV.27.3; IV.36.4; V.8.2; V. disciplina -ae jIV.1.949.7 2S.3; V.28.1 ,2; V.4S.3; V.48.3,8 dis-icere -iQ -iecisse -iectum 1.2S.2
contrOversia -aejV.26.4; V.28.2; de-fessus -a -urn 1.2S.S dis-par -paris V.l6.2V.44.2,3 deretiglitus -a -urn V.16.4 di-spergere -sisse -sum IV,32.S
contwnelia -aejV.29.4 de-ficere -io -tecisse -fectum IV.20. dis-ponere 1.8.2; IV.4.3; V.16.4;convallis -isjV.32.2 2; Liv.106; V.3.3; V.2S.4; V.33.1 V.33.1con-venire +acc 1.27.2 de-figere V.18.3; V.44.7 dis-putare (Briit.O)conventus -fis m V.I.S; V.2.1; V. de-f1uere IV. 10.4 disputatiO -inisjV.30.1; V.31.348.9 de-fOrmis -e IV.2.2 dissensio -onisjV.31.l,2
co-oriri IV.28.2; V.I 0.2; V.43.1 de-icere -io -iecisse -iectum 1.8.4; IV. dis-sentire V.29.7copia: c.am facere 1.28.3 12.2,5; IV.28.2; V.44.11; V.48.1 dis-simulare IV.6.Scopiae -arumjpll.ll.l; 1.12.2; 1.13. deinceps V.16.4; VAO.4 dis-tribuere V.24.1,6; +dat IV.22.
I; 1.22.3; 1.24.1; 1.26.6; IV.13.2,6; de-Iiberare 1.7.S; IV.9.1 3,4IV.14.2; IV.21.3; IV.24.1; V.3.1; de-Iigare IV.29.2; V.9.1; V.48.S ditissimus -a -urn 1.2.1V.9.1,2; V.11.7,8; V.17.S; V.18.2; de-Iigere -Iegisse -Iectum IV.7.1; difitinus -a -urn V.S2.6V.19.1; V.22.1; V.27.4; V.28A; V. IV.19.3; V.11.3 docere +acc+injV.1.7; V.28.4;40.3; V.47A,S; V.49.1,6; V.SO.2; de-litescere -tuisse IV.32.4 V.47.S; V.S2.6V.SI.I; V.52.1; V.S3.2 de-mens -entis adi (IV. 13.2) dolus -i m (IV.11.0); IV.13.1
copiosus -a -urn 1.23.1 dementia -aejIV.13.2 domare Eutr.17.3; Liv.103,IOScoram adv V.II.2 demere -mpsisse -mptum VA8.8 domesticus -a -urn V.9.4cos. = consul (pag. 4,6); (1.7.4; 1.12. de-metere, -, -messum IV.32.4 dubitare V.44.37; 1.21.4) de-migrare IV.4.3; IV.19.2; V.43.4 dubitAtio -onisjV.48.10
cotidianus -a -urn 1.1.4; IV.2.2; de-mittere se V.32.2 dficere + acc+ i'!fI.3.2; IV.30.2IV.33.3; V.34.4 de-monstrare (verbis) 1.11.5; IV.27. dum +coni 1.7.S; 1.11.6; IV.13.2;
cratis -isjV.40.6 2; IV.28.1; IV.34.S; V.I.7,8; V.2.2; IV.23.4creber -bra -brum V.1.2; V.9A; V. V.19.1; V.22.1; V.38.3; V.49.2; de duodeni -ae -a V.14.44S.I; Slip -errimus V.lp IV.28.1 duplex -icis adi (lV.36.2)
cruciatus -us m IV.IS.S; V.4S.1 di!nsus -a -urn IV.38.3 duplicare IV.36.2culpa -aejIV.27.4; V.S2.6 de-perire V.23.2 durum esse V.29.6cultura -aef. agn IV.1.2,6 de-p{)nere IV.19.2; IV.32.5; V.19.1 Ecultus -Us 111 1.1.3 de-populliril-are 1.11.4 eli adv V.SI.3-cum, quibus-curn 1.1.3 de-precari (1.9.2); IV.7.3 e-dficere I.I0.3; IV. 1.4; V.27.9;cUnctari IV.2S.3 deprecator~ris In 1.9.2 V.47.S; +ablIV.l3.6curare +acc+ger 1.13.1; IV.29.2; V. de-prehendere VAS.I ef-reminiire 1.1.3; IV.2.6
1.1; V.23.4 desertus -a -urn V.S3.4 ef-ferre I.S.3; V.4S.4; efferricursus -Us m IV.3S.3; V.8A; V.13.3 descendere, ad consilium V.29.S (victoria) V.47.ScustOdia -aejIV.4.4 desiderare +acC+fnJIV.2.1; pass ef-fugere +acc IV.3S.1
81
e-gredi -ior -gressum 1.27,4; 1.22,4; IV.4.6; IV.19.2; V,49.1 51.4IV.27.3; V.35.3; V.37,4 exploratus -a -urn V.43.3 fugitivus -i m 1.23.2
egressus -us m V.8.3 ex-panere IV.23.2; IV.37.1; V.9.1; rumus -i m V,48.1Oei = ii IV.12.1; IV.32.1; V.22.2 V.23,4 funda -aefIV.25.1; V.35.8; V.43.1e-icere -io -iecisse -iectum IV.7.3; ex-portare IV.18.4 fundere rudisse rusum Liv.106V.IO.2; se IV.15.1; V.15.3; V.19.2; ex-sistere -stitisse V.28.2; V.53.3 runis -is m IV.29.3; V.I 0.2V.21.5 ex-sliireV.18.5 rusilis-eV.43.1
eius-modi V.27.3; V.29.5; V.33.4 ex-stinguere -inxisse -inctum V.29.4 Ge-labi -Iapsum V.37.7 ex-trahere V.22.4 gallina -aefV.12.6e-licere -io -uisse -itum V.50.3 eXlremus -a -urn 1.6.3; 1.10.5; V.I O. gaudere gavisum IV.13.6e-mittere 1.25.4; V.19.2; V.26.3 2; ad eXlremum IV.4.1 genus -eris n IV.12,4eo + camp. eo magis 1.23.3; V.1.2; ex-uere uisse -utum. armis V.51.4 gerere. rem V.44.II; res gesta V,47.eo minus V.9.1 ex-urere -ussisse -ustum 1.5.4 5; V.52.5;pl V.37.7
eo adv: eo quod 1.23.3; eo ut IV.2.1 F glans -andis fV.43.1eo-dem adv IV.1I,4; IV.28.2; V.5.3; facm supinum IV.30.2 gratia -ae f1.9.3V.I!.7 faculliis -atisfI.7,4; IV.21.9; gratulari (V.53.1)
ephippiatus -a -urn IV.2.5 IV.22.2; IV.29.2; IV.34.5; V.17.4; gralulatio -onisfV.53.1ephippium -i n IV.2.4 V.40.5; V.44. 6; V.49.2 graviliis -atisfIV.3.4; V.16.1epistola -aefV.48.3.4.5 lagus -ifV.12.5 Heques, Romanus V.27.1 falx -cisfV,42.5 habere. magni IV.21.7equester -tris -lre IV.2.3; V.26.3; familiaris -is mf (V.3.5.); V.27.1 hlbema -orurn n pi 1.10.3; IV.38.4;V.50.1 familiaritas -atisfV.3.5 V.l.1; V.2.2; V.24.1.7; V.25.5; V.
'~ere = ---eruntI.25.6 las n illdi?cl V.12.6 26.1,2; V.27.5,9,11; V.28.3.4,6;errare (= falli) V.41.5 femur -oris/-inis n V.35.6 V.29.1; V.37.7; V.39.1; V.4l.3.5;emptio -onisfV.22.2; V.51.4 ferramenta -orum n pi V.42.3 V,42.1; V.46.1.5; V.47.4.5; V.53.3essedarius -i m IV.24.1; V.15.1; ferre: ut fert opinio V.13.5 hiemare 1.10.3; IV.29.4; V.22.4; V.V.19.1,2 ferve-facere V,43.1 24.2; V.25.4; V.38,4; V.53.3
essedum -i n (IV.24.1); IV.32.5; fervens -entis V.43.1 histo{ia -ae fBriit.262IV.33.1; V.9.3; V.16.2; V.17,4 fides -eif, -em facere IV.Il.3; V.36. hOc abl +camp 1.2.3; IV.30.1;
e-vellere 1.25.3 2; V.41.4; -em sequi IV.21.8; V.20. V.52.6e-venire IV.25.3 I; in -em recipere IV.22.2; -ei per- honestus -a -urn V,45.2.eventus -us IV.31.1; V,43.5 mittere V.3.7; -em praestiire V.45.2 honos -oris m (V.45.2)e-vocare IV.6.5; V.4.2 figura -aefIV.25.2 horridus -a -urn V.14.3ex-agitare IV. 1.2 fines 1.1.4; 1.2.1; 1.6.2,3; 1.8.1; 1.9. hospitium -i n V.27.7examinare V.12.4 4;1.1 0.1.5; 1.11.1; 1.12.1; 1.26.5; I. humanitas -atis fl.l.3ex-animare V,44.6 27.4; 1.28.1,3.4.5..... hiimanus -a -urn IV.3.3; V.14.1ex-cedere (+abl) IV.12.6; IV.14.5; fingere fmxisse fictum; ficta -orum humilis -e IV.3.4; V.28.1IV.18,4; IV.33.2; V.19.1; V.35.1; np/IV.5.3 humilitas -atisfV.I.3; V.27.4V.36.3 finire N.16,4 I
ex-cipere V.16,4 finitimus -a -urn (+dat) 1.10.2; 1.28. iaculum -i n V,43.1; V,45.4ex-citare V.40.2 4; IV.21.4; V.1.5; V.38.1; mpl ictus -us m 1.25.3ex-cludere -sisse -sum V.23.5 1.2.4; 1.5.4; V.27.2.9 idcirco V.3.6exemplum -i n 1.8.3 firmus -a -urn (IV.6.5); IV.18.2; -ier-= -iver- IV.5.2; V.41.8exerciliire (IV. 1.9) V.20.1; adv -iter IV.26.1 -ierunt = -iverunt N.9.1; IV.28.3;exercitatio -onisfIV.1.9; IV.2.2; flamma -aefV.43,4.6 V.2l.3; V.2B.IIV.33.3; V.34.4 fletus -us m V.33.6 ignobilis -e V.28.1
exiguitas -atisfIV.l.10; IV.30.1 florere IV.3.3 ignoscere IV.27,4.5existimatio -onisfV.44.5 fore IV.6.2.3; IV.20.2; IV.31.1; -iit = -ivit 1.28.1expedilio -onisfV.1 0.1 IV.35.1 iI-ligare V,45,4ex-peditus -a -urn 1.6.2; IV.24.3; N. fortitiido -inisfl.2.5 ilia adv IV.II,4; IV.20.325.1; IV.33.2; V.2,4 fortiinae -arumfpl I.11.6; V.3.7; V. illuslris -e Briit.262
ex-pellere -pulisse -pulsum (+abl) 43,4 immiinis -e EUlr.17.3; IV. 1.9Liv.104; IV.3,4; IV,4.I; IV.34.5; fremitus -us m IV.14.3; V.32.1 im-mittere V.44.6V.9.6; V,48.10 frequens. quam freqentissimi N.I1.5 impedimenta -orum n p1I.24,4; 1.26.
ex-penn -pertum IV.3,4; IV,4,4 friimentiiri IV.9.3; N.12.1; IV.16.2; 1.3,4; IV.14,4; IV.30.1; V.31.6; V.ex-piare V.52.6 IV.32.1 33.3.6; V,43.4; V.47.2ex-plorare IV.21.2; V,49.8; V.50.3; friimentiirius -a -urn 1.10.2; V.24.6; impedimentum -i n 1.25.3V.53.4 res 1.23.1,3; IV.7.1; V.8.!; V.28.6 impedire (1.12.3); (1.25.3)
exploriitor -oris m I.l2.2; 1.21.1,4; fuga -aej. in -am dare IV.26.5; V. impeditus -a -urn 1.12.3; 1.25.3; IV.
82
24.2; IV.26.2; V.44.8; locus V.19. inquam Briit.262 44.3; V.52.3I; V.21.3 in-scius -a -urn IV.4.5 iiidicium -I n V.27.3
im-pellere -pulisse -pulsum IV.l6.1; in-sequi 1.15.2; 1.23.3; V 15.2; V. iugum -I n (1.6.4); IV.33.3; sub i.V.26.2 16.1; V.34.4 mittere I. 704; 1.12.5; (montis)
im-pendere 1.6.1 insidiae -arumfpl Eutr.17.3; Liv. 1.21.2; 1.24.3impensus -a -urn IV.2.2 106; IV. 13.1; V.32.1 iiimentum -I n 1.3.1; IV.2.2; V.1.2imperare Eutr.17.1; +acc (+dat) I. Insigne -is n 1.22.2 iiirare (lV.l1.3)
7.2,5; IV.6.5; IV.22.2; IV.27.5; IV. Insignis -e 1.12.6 -ius camp = nimis 1.15.2; IV.23.2;36.2; V.1.6,8; V.20.3; V.22.4; In-sinuare, se IV.33.1 V.8.2; V.15.2; Vo44.11; V.46.5+acc+infV.1.3 in-sistere -stitisse IV.26.!; IV.33.3 iiis iiirandum IV.11.3; V.27.! 0
imperatum -i n V.20.1,4; V.37.1 in-stabilis -e IV.23.5 iiistitia -aefV.41.8im-peritus -a -urn (+gen) IV.22.1; in-stare 1.25.6; V.44.1 I LIV.24.4; V.27.4 instituere -uisse -iitum 1.14.7; IV.14. labi lapsum V.3.6
impeti-are 1.9.2,4; IV.9.2; IV.11.2; I; IV.! 8.4; V.4.I; V.11.4; V.37.2; labor: summi/magni laboris IV.2.2;IV.l3.5; V.36.2,3; V.41.8 V.40.6; V.52.2; HnfV.3.4; V.23.2 V.I L5
impetus -iis m. impetii V.18.5 institiitum -i II 1.1.1; IV.20.4 laoorare IV.26.4; V.44.9im-portare 1.1.3; IV.2.I,2,6; V.12.4 Instruere -iixisse V.2.2; +abl V.5.2 laboriosus -a -urn (V.11.5; V.19')im-prOvisus -a -urn; de -0 V.22.1; instriimentum -i n V.31.4 lacessere 1.15.3; 1.23.3; IV.7,);V.39.1 in-suefacere IV.24.3 IV.11.6; IV.34.2; V.17.1
im-priidens -entis ad; (IV.27.4); integer -gra -grum V.16.4 laetatio -onisfV.52.6V.15.3 inter-cedere 1.7.5; V.11.9; V.52.1 lapis -idis m V.43.7
impriidentia -aefIV.27.4,5; V.3.6 inter-cipere -io -cepisse -ceptum largitio -onisfl.9.3impulsii+gen V.25.4 V.39.2; V.40.1; V.48.4 lassitiido -inisfIV.!5.2inanis -e V.23.4 inter-cliidere -sisse -sum 1.23.3; IV. lassus -a -urn (IV.15.2)in-cendere -disse -censum 1.5.2; I. 12.5; IV.30.2 late adv 1.2.4; IV.35.3; camp latius28.3; IV.19.!; IV.35.3; IV.38.3 inter-dicere V.22.5 IV. 6.4; V.! 9.2; sup latissime IV.
incendium -I n V.19,); V.48.10 inter-diii 1.8.4 3.1in-citare IV.I2.6; IV.24.3; TV.25.1; inter-esse +datIV.16.2 latitiido -inisfI.2.5; IV.I7.2IV.26.2; IV.33.3; IV.14.3 interior -ius V.12.1; m pi V.14.2 legatio -onis (1.7.3; 1.13.2; 1V.6.J;'
incognitus -a -urn 1V.20.2; IV.29.1 inter-ire V.30.3; V.38.3 V.21.1; V.5'3.4in-colere 1.1.3; (1.13.3) interitus -us /1l V.47.4 legatus -I m Eutr.!7.3; Uv.106; 1.10in-commodus -a -urn; adv -e V.33.4 inter-mittere 1.26.5,6; 1.27.4; IV.I.6; 3; 1.12.7; 1.21.2; IV. 13.4; IV.22.3,incommodum -I n 1.13.4; V.IO.3; V. IV.3l.1; 1V.34.2; V.8.2,4; V.11.6; 5; IV.23.5; V.l.1; V.17.2; V.24.2,
35.5; V.52.6; V.53.4 V.15.3,4; V,) 8.1 ; V.40.5; V.43.6 3,5; V.35.8; V.37.7; V.38.3; V.46.in-credibilis -e 1.12.1; Vo40.2; V.53.1 inter-ponere IV.9.3; IV. I 1.4; 3; V.52.6in-currere (V.1.5) IV.32.1; fidem V.36.2 lenis -e (T.l2.!); IV.28.1; V.8.2; advincursio -onisfV.1.5; V.21.3 interpres -etis m V.36.! camp lenius V.17.1in-diicere, -ductus +ab/I.2.1; 1.27.4 intervallum -I n 1.22.5; V.16.4 lenitas -atisfI.l2.1indutiae -arumfpl 1V.12.1; 1V.13.5 intro-Ire V.43.6 lepus -oris m V.! 2.6in-ers -ertis ad; IV.2.4 introitus -iis m V.9.4 levare V.27.11In-ferre -tulisse il-Iatum 1.12.6; 1.14. intro-rumpere V.51.3 levis -e V.28.76; V.28.5; signa 1.25.7; bellum intus adv V.45.2 levitas -atisfV.34.4Eutr.17.3; 1.2.4; IV.7.3; IV.13.!; in-iisitatus -a -urn IV.25.I,2 Ilberalis -e, adv -iter 1V.18.3; 1V.21.6IV.16.3; IV.27.5; IV.30.2; Y.12.2 in-utilis -e IV.29.3 ligare (1.25.3)
in-ficere -io -recisse -fectum V.14.3 inveterascere -ravisse V.41.5 lignari (V.26.2)In-finitus -a -urn V.12.3 invicem IV. 1.5 lignatio -onisfV.39.2Infirmitas -atisfIV.5.1; IV.l3.3 in-vitare IV.6.3; V.51.1 lignator -oris m V.26.2In-firmus -a -urn IV.3.4; IV.36.2 invitus -a -urn 1.8.2; 1.9.1; IV.5.2; linter -tris m 1.12.1In-flectere 1.25.3 IV.7.3; IV.16.4 lis IltisfY.1.9infra adv IY.36.4 ir-rumpere IV.14.3, V.44.4 litterae publicae V.47.2in-gredi-ior -gressum V.9.5 -isse =- -iisse IV.16.2; V.27.8; V.38. locus -I m V.35.4; V.44.3; V.52.!;in-icere -io -iecisse -iectum +dat 3; V.41.3 eOdern -0 habere 1.26.6; -0 natus(IV. 16.0); IV. 19.4 -issent =- -ivissent 1.27.2; IV.13.5; V.25.1; V.45.2; -0 +gen V.5.4
iniquus -a -urn V.32.2; V.49.6; IV.27.5 longe a 1.10.1; V.47.5; longe latequeV.5l.1 -isset =- -iisset 1.12.5; IV.20.2 IV.35.3; +sup 1.2.1; 1.23.1; IV.1.3;
in-ire V.23.6; consilium 1V.5.3; ita: non ita IV.37.1; V.47.3 V.3.1; V.14.1; V.43.5IV.32.2; V.27.6 iter itineris n 1.6.1; magnis itineribus longinquus -a -urn IV.27.6; V.29.7
in-iussii +gen V.28.3 1.7.1; 1.10.3; V.48.2 longitiido -inisfl.2.5; V.I3.5,6;in-opinans -antis ad; 1.12.3; IV.4.5 iudicare 1.12.1; IV.13.2; IV.22.2; V. V.33.3
83
longius adv comp IV.I.7; IV. 10.2; V.9.S, 6,7; V. 11.5; V.IS.3; VAO.2; occasio -onisfV.29. I; V.38.2IV.I I.I ,4; V.8.2; V. 19.3; VA6.S; VA2.4; VA4.3,4, 12; VA8.S; V.SI. occasus -us m IV.28.2; V.8.2V.S2. I I; V. 52.2 occultus -a -urn V.32.1
lorica -ae fVAO.6 muralis -e, pilum murale V.40.6 occupare 1.10.4; 1.22.3; IV.4.7lUx lucisJ, prima like 1.22.1; V.23. N occupatio -onisfIV.16.6; IV.22.26; V.31.4,6; V.3S.S; VA9.S; V.SO. nancisci nactum IV.23.1 ,6; IV.3S.I; occupatus -a -urn (IV. 16.6); IV.32.S;4; orta Wce V.8.2 IV.36.3; V.9.4 IV.34.3; V.lS.3
M nasci natum V.12A: natus +abI oc-currere IV.6.1; IV.26.1magni habere IV.21.7 IV.l2A; V.2S.1 of-ferre, ob-tulisse ob-Iatum, se o.magnitiido -inisfIV.1.9; IV.20A; natio -onisfIV.lO.4; IV.l6.7; IV. IV.12.6IV.24. 2; V.3.4; VA3.2 2004 officium -i n, in officio V.3.3; V.4.2
magnopere IV.I I.I; IV.l6.S; IV.26.1 naru ablIV.l3A ornnes, ad unum IV.IS.3; V.37.6maiores -urn mpII.14.7; IV.7.3; V. navalis -e Liv.104; castra V.22.1 ornnino 1.6.1; 1.7.2; 1.23.1; 1.2704;25.1,2; m. naru IV.l3A navigium -I n IV.26A; V.8A IV.l9A; IV.24A; IV.38A; V.18.1;
mandare IV.2\.2; se fugae 1.12.3; necessario adv IV.28.3; V.23.S o. non! nihiVnemo IV. 1.9; IV.2.6;V.18.S necessarius -I m 1.1104 V.23.3; V.S\.4
mandatum -I n IV.27.3 neglegere IV.38A onerare V.I.2manere mansisse IV.I.S negotium -i n, magno negotio V.II. onerarius -a -urn IV.22.3,4; IV.2S.I;manus -usfV.8.6; V.26.2; V.27.8; 2; nihil-i est V.38.4 IV. 29.2; IV.36A
V.29.1; V.39.1,3; manus dare V. ne-quaquam IV.23A onus -eris n (IV.22.3); IV.24.2; V.\.231.3 nihil adv (= non) V.34.4; V.36.2 opinan (IV. 16.7; V.13.S)
matara -ae f1.26.3 nobilitas -atisfI.2.1; V.3.6 opinio -onisfIV.16.7; V.13.S; VA8.1materia -aef IV.18.1; IV.31.2; V. nocere pass V.34.4; nocitum In in! opportiinus -a -urn IV.l3A; IV.34.1;
12.5; V.40.2 fut pass V.36.2 V.32.1; adv -e IV.22.2matrimonium -I n 1.9.3 nocru 1.804; IV.32A; V.9.2; V.37.6; op-primere -pressisse -pressum IVA.matiirare 1.7.1 V.40.2,6; V.S3.2 5; IV.IS.2; IV.24.2; V.26.2; V. 38.4matiirus -a -urn IV.20.1; adv -e, noctumus -a -urn V.11.6; V.32.1; V. oppugnatio -onisfV.26.3; V.27.3;comp -ius IV.6.1 40.5,7; V.S3A V.37.6; VAO.6; VA3.1; VAS.I
maximam partem adv IV.I.8 nominatim 1.29.1; VA.2 opus"-eris n; opere mlinitus V.9A;mederl +dat V.24.6 nostri gen V.29.2 V.21.4; (munitio) VAO.2mediocris -e VA4.6 novae res 1.9.3; IV.S.I opus esse, quae opus sunt VAO.6mediterraneus -a -um V.12A novissimus -a -urn 1.15.2,3,5; 1.23.3; oratio -onisfBruL262; IV.7.2;medius -a -urn 1.24.2; V.3A; V.l3.3 1.25.6; V.32.2 IV.8.1; V.\.8; V.27.11; V.38.4memoria -aefI.l2.S; -a prodere V. novitas -atisfIV.34.1 orator -oris m (BruLO); IV.27,)
12.1 nudare V.3S.2 orbis -is m IV.37.2; V.33.3; V.3S.1mensura -aefV.13A numerus: n.o 1.5.2; V.S.3; V.23.4; ad ordo -inis m V.3S.7; pnmiordinesmererl de 1.1 1.3 n.um V.20.4; in n.o habere 1.28.1; V.28.3; V.30.1; V.37.1; VA4.1mendianus -a -urn V.8.S obsidum n.o V.27.2 orIn ortum V.8.2meritum -I n V.27.11; V.52.4 nummus -I m, sg V.12.4 omatus -us m BrliL262metallum -I n (IV.31.2) nutus -us m IV.23.S; VA3.6 ostendere (verbIs) 1.8.3; 1.21.2; IV.metiIi mensum 1.23.1 0 11.3; IV.23.S; V.2.3; V.3.3migrare (IV. 1.0) ob-icere -io -iecisse -iectum 1.26.3; ostentare VA\.4milia -ium n pI (passuum) IV.14.1 obiectus -a -urn +dat V.l3.6 Pmissu +gen V.27.1 ob-Ire V.33.3 pabulaIi V.17.2mittere (nuntios) IV.I\.6 ob-servare V.3S.I pabulator -oris m V.I7.2mobilis -e IV.S.I obses -idis m 1.9.4; 1.14.6,7; 1.27.3; pacare 1.6.2; pacatus -a -urn IV.37.1;mobilitiis -atisfIV.33.3 1.28.2; IV.16.S; IV.21.5; IV.22.2; V.24.7moderari IV.33.3 IV.27.I ,5; IV.3I.I; IV.36.2; IV.38. paenitere +acc.gen IV.S.3molere -uisse -itum 1.5.3 4; V.\.8; V.4.I; V.SA; V.20.3,4; pagus -I m I.I 204; 1.27.4; IV. \.4; IV.mollis -e, Iitus V.9.1 V.22.4; V.23.1; V.27.2; VA7.2 22.5moran 1.26.5; IV.19.1; IV.22.1; V. ob-sidere (lV.19A); V.40.1 palam V.2S.321.5; V.24.8; VA7.3; +ace V.44.8 obsidio -onisfIV.l9A; V.29.7; palus -udisfIV.38.2; V.21.2; V.S2.1
motus -us m IV.23.S; IV.25.1 ,2; m. VA5. 2; VA9.1,6 par paris adi V.8.2; V.13.2; +dat IV.Galliae V.5A; V.22.4; V.S3.3 obstrictus -a -urn 1.9.3 7.5
movere, castra 1.15.1; 1.22.4; IV .9.1; ob-struere -uxisse -iictum V.SO.5; parare, pretio IV.2.2VA9.S V.S 1.3 paratus +infV.1.7
multus -a -urn: multo die 1.22.4; ad ob-temperare IV.21.5 pars, qua ex parte 1.2.4; tres partes I.multam noctem 1.26.3 ob-tinere 1.7.3; IV.12A; IV.19.3; V. 12.2; maximam partem adv IV. 1.8
munitio -onisf(1.7.0); 1.804; 1.10.3; 20.1; V.25.1 parvulus -3 -urn V.SO.I; V.52.1
84
passim IV.14.5 phalanx -ngisfl.24.4; 1.25.2 2; IV.22.6; V.41.5; praesidio datpatens -entis adi 1.l0.2 pietas -atisfV.27.7 1.25.6; V.9.1; V.1l.7patere 1.2.5 pilus -i nt, primus V.35.6 prae-stare -stitisse IV.25.3; IV.33.3;pali +acc+infI.6.3; 1.9.4; IV.7.4; pinna -aefV.40.6 fidem VA5.2; +dat (I. 1.4); 1.2.2;V.19.3 pius -a -um (V.27.7) praestat IV.14.2
paucitas -atisfIV.30.1; IV.34.5; planus -a -urn, litus IY.23.6 praesto esse V.26.2VA5.1 plebs -bisfV.3.6 praeter-mittere IV.13.4
pecus -oris n IV. 1.8; pi V.12.3; plumbum -i n; album V.12.4 praeter-quam 1.5.3V.19.1 plUrimumsup 1.9.3; V.3.1; V.27.2 praetor -oris m, pro praetore 1.21.2
pedester -tris -tre IV.24.4 poenas persolvere 1.12.6 prae-iirere VAO.6peditatus -iis m IV.34.6; V.3.4; V. pondus -eris n V.12.4 premere IV. 1.2; IV.16.5; IV.19.1;38.1; V.47.5 ponere, arma IV.37.1; (spem) p. in IV.32. 3; IV.33.2; V.28.5; V.32.2;
pellis -isfIV.l.I 0; V.14.2 V.34.2; V.39.4; V.48.1; positus in V.37.5; VA3.4;pendere V.22.4; V.27.2 V.29.6; V.34.1 pri-die 1.23.3; IV.13.5; V.17.1; V.per pry+acc V.3.4; licere per V.30. pons pontis m 1.6.3; 1.7.2; 1.13.1; 40.33; VA 1.6 IV.17.2; IV. 18.2,4; IV.19.2,4 primus -a -urn (pars) 1.24.4; 1.27.4;
per-agere V.1.5; V.2.1; V.24.1 populari I.lI.1 V.45.2per-cipere -io -cepisse -ceptum V.I.8 popuIatio -onisfI.15.4 princeps -ipis adi 1.7.3; 1.12.6per-contari (V.l3.4) porro V.27.4 principatus -iis m V.3.2percontatio -onisfV.13.4 poscere poposcisse 1.27.3 pristinus -a -urn 1.13.4; IV.26.S; V.per-currere IV.33.3 positus -a -urn in V.29.6; V.34.1 48.6; dies IV.14.3per-diicere 1.8.1; V.23.6; V.31.3 posse, plUrimum 1.9.3 prius quam IV.4.7; IV.12.2; IV.14.1;perendino die V.30.3 possessio -onisfI.l1.5 IV.21.1; V.27.9per-equitare IY.33.1 pos-sidere -sedisse Liv.104; IV.7.4 privatim V.3.5per-exiguus -a -urn V.15.4 post... quam IV.28.1 pro pry +ablI.2.5; 1.22.4; 1.26.3;per-facilis -e 1.2.2 postea... quam IV.37.4 V.12.4; V.27.7; V.41.8; p. portisper-ferre IV.21.5; V.39.1; V.40.1; postea-quam IV.19.2; V.3.5; V.32.1 IV.32.1; p. castris IV.35.1; V.15.3;V.53.I,2,4 postri-die 1.23.1; IV.13.4; V.10.1 V.16.1; V.37.5; V.50.3; p. tem- ..
perfidia -aefIV.13.4; IV.14.3 postulare +acC+fnfIV.I6.4 pore/re V.8.1; p. praetore 1.21.2per-fringere -fregisse -mctum 1.25.2 postulatum -i n IV.11.5 probare Briit.262; IV.21.7; V.27.4;perfuga -ae m 1.28.2; V.18.4 potestas: potestatem facere IV.11.2; V.3 1.2; V.44.3; V.48.1per-fugere 1.27.3; V.45.2 IV.15.4; V.41.2; p. esse V.51.2 pro-currere V.34.2; V.44.6perfugium -I n IV.38.2 poliri + abl 1.2.2; 1.26.4 pro-dere -didisse -ditum IV.25.3;periculum facere IV.21.1 prae-cedere 1.1.4 memoria V.12.1peritus -a -um 1.21.4 praeceps -ipitis adi IV.33.3; V.17.3 prOd-ire V.26.4per-Iegere V.48.9 praeceptum -i n V.35.1 pro-diicere V.52.2; IV.30.2per-manere IV.21.6; V.12.2 prae-cipere -io -cepisse -ceptum proeliari IV.2.3; IV.33.1; V.16.4per-mittere V.3.7; V.Il.8 1.22.3; V.48.7 profectio -onisfl.3.2; 1.6.4; V.32.1;per-mulcere -sisse -sum IV.6.5 praecipitare, se IV.15.2 V.33.2; V.47.4per-pauci 1.6.1; IV.l5.3; V.5.4; V. prae-cliidere -sisse -sum V.9.4 pro-ficere -io -Iecisse -fectum23.4 praeco -onis m V.51.2 IV.19.4
perpetuum, in IV.34.5; V.38.2; V. praeda -aef(IV.9.3); IV.34.5; V.12. pro-titeri -fessum V.38.439.4 2; V.34.1 pro-fluere IV.! 0.1
per-rumpere (1.7.0), 1.804; V.15.4 praedari IV.9.3: IV.16.2; V.19.2 pro-fugere V.53.2per-scribere V.47.5; V.49.3 praedicare IV.34.5 pro-inde V.34.1per-sequi, bello 1.13.4; V.1.8 praefectus -i m IV.11.6; IV.22.3 promissus -a -urn V.14.3per-severare 1.13.4; V.36.3 prae-ficere -io -iecisse -fectum 1.10.3; pro-niintiare IV.5.2; V.31.4; V.33.3;per-solvere, poenas 1.12.6 V.U; V.9.1; V.11.9; V.24.3; V.47.2 V.34.1,3; V.51.2per-spicere -io -spexissl; -spectum prae-figere V.18.3 pro-pellere 1.15.3; IV.25.1; V.44.11IV.20.2; IV.21.9; V.S.4; V.II.2; prae-mittere 1.15.1; 1.21.4; IV.II.2; propinqui -orum m pi V.4.2V.31.2 IV.2U; IV.27.2; V.18.4 propinquitas -atisfIV.3.3
persuiidere sibi V.29.5; persuiisum prae-optare 1.25.4 pro-ponere IV.!7 .2; V.40.1; V.52.5esse +dat V.31.6 prae-parare V.9.4 propterea quod 1.1.3; 1.6.2; 1.7.3;
pertinacia -aefV.31.1 praesens -entis n, in praesentia n pi 1.26.3; IV.3.3; V.16.2pertinax -acis adi (V,3I.1) 1.IS.4; V.17.1 pro-pugnare V.9.Sper-tinere (ad) 1.1.3,1.3.1; 1.6.3; IV. praesentia -ae/, animi V.43.4 pro-sequi IV.26.5; V.9.7; V.52.111.4; V.3.4; V.13.1; V.25.4; V,36.2 praesertim IV.8.2; V.27.6; V.47.S; prospectus -iis m; in -ii V.IO.2
perturbiiri -ne... an... +coni IV. 14.2 V.49.7 prosperus -a -urn; adv -e Liv.105perturbitio -onisfIV.29.3 praesidium -i n 1.8.2; IV.4.3; IV.18. pro-spicere +dat 1.23.1
85
pro-tegere -texisse -tectum VA4.6 VA7.5 saucius -a -urn V.36.3pro-vehere IV.28.3; V.8.2 receptus -fis m IV.33.2 scalae -arumfpl VA3.3pro-venire V.24.1 recessus -fis m V.43.5 scapha -ae fIV.26.4pro-videre IV.29.4; V.8. I; V.33.1,3 reciperare V.27.6 scindere scidisse scissum V.51.3pro-vocare (1.15.3) re-eipere, se 1.11.5; 1.25.5,6; 1.26.1; scriptor -oris m (Eutr. 0)proxime 1.24.3; V.24A IV.2.3; IV.15.3; IV.16.2; IV.l 9.1 , sedes -isfLiv.103; IVAApulvis -eris m IV.32.1 4; IV. 35.3, IV.38.2,3; V.15A; V. sementis -isfI.3.1piirgare 1.28.1; se IV.l3.5 3404; V.37.4; V.44.12; V.50.5; se semita -aefV.19.2Q ex (fugaltimOre) r. IV.27.!; IV.34.! senator -oris m (IV. 12.4)qua, ne qua legio V.27.5 reciisare IV.7.3; V.41.5 senatus -fis m IV. I 1.3; IV.12.4;qua adv 1.6.!; 1.804; 1.1 0.3; V.8.3; red-igere -egisse -actum Liv.105; V. IV.38.5V.46.3 29.4; +adi IV.3.4 sentire sensisse sensum V.32.1
quae-cumque n pi V.34.!; V.40.6 red-integrare 1.25.6 separare (1.29.1)quaestor -oris m IV.!3.4; IV.22.3; reditio -onisfI.5.3 separatim 1.29.1V.24.3; V.25.S; V.46.1 reditus -fis m IV.30.2 separatus -a -urn IV. 1.7
quam +sup (potest): q. maximus I. re-ferre rettulisse -Iatum IV.28.2; I. sepelire -ivisse -ultum (I.26.S)3.1; I.7.1,2; V.39.1; q. pliirimi 1.9. 29.1; IV.9.1; pedem 1.25.5; IV.25.2 sepultiira -ae fl.26.53; V.U; V.11.4; q. latissime IV.3. re-ficere -io -iecisse -fectum IV.29. sero adv V.29.1I; q. frequentissimi IV.I1.5; q. pri- 4; IV.31.2; V.U; V.11.2; V.23.1 servare V.19.!; ordines IV.26.1mum IV.21.2; q. aequissimo loco re-fugere (1.11.5); V.35.1 servire, dat riimoribus IV.5.3V.49.7; q. maxime V.49.7; V.50.5 regnum -i m 1.2.1; 1.9.3; IV.12A; V. ses-centesimus -a -urn Eutr.17.1
quam-vis IV.2.5 20.1; V.25.1; V.26.2; V.38.1 siccitas -atisfIV.38.2; V.24.1quanw -ior... tanto -ior V.45.1 re-gredi -ior -gressum VA4.6 sic-uti V.43.3quantus-vis V.28.4 re-icere -io -iecisse -iectum 1.24.4; signa inferre 1.25.7quarta pars 1.12.2 V.5.2; V.23.4; V.30.3 significatio -onisfV.53.!queri questurn IV.27.5 re-legare V.30.3 silvestris -e V.19.1qui +coni (: ut) 1.7.3; 1.15.1; I. 21.1; relinquere +dat V.40.7;pass 1.9.1; simul = simul atque IV.26.51.24.1; IV.I1.6; IV.16.3; IV.21.5; V.9.7; V.35.4; V.52.I,6; ut V.19.3 simulare IV.4.4IV.22.1; V.1.7,9; V.10.2; V.20. 2; reliquum -i n 1.11.5 simufatio -onisfIV.l3.4; V.50.3,5V.49.2; (: cum) IV.21.9; V.33.I, 2 reliquus -a -urn, tempus IV.16.6 simultas -atisfV.44.2
quibus-cum 1.1.3 re-migrare IV.4.6; IV.27.7 singillatim V.52.4 .quic-quam IV.I.lO; IV.2.4; IV. 16.4; remissus -a -um V.12.7 singularis -e IV.26.2; V.2.2; V.25.2IV.20,3; V.41.5 re-mittere de (celeritate) V.49.6 socer -eri m 1.12.7
qUi-cumque quae- quod-/quid- IV. re-mollescere IV.2.6 socius -i m 1.5.4; 1.11.6; 1.14.6; 1.15.7.3; IV.26.1; VAI.6; n pi V.34.1; re-niintiare 1.10.1; 1.21.2; 1.22.4; IV. I; V.39.3VAO.6 21.9 solitiido -inisfIV.18A
quies -etisfVAO.5,7 re-pellere reppulisse -pulsum (1.7.0); sollicitare V.2Aquin +coni, non recfisare quin IV.7. 1.804; V.9A; V.15.5; V.17.3; VA2.1 solvere (naves) IV.23.1; IV.28.1;
3; non multum abest qUin V.2.2 repentinus -a -urn 1.13.2; V.22A; V. V.23.6quin etiam IV.2.2 26.1; V.27.4, V.28.1; V.39.2 spatium -i n (loci) IV. 10.3; IV.35.3;quis-piam quae- quod- V.35.1 . reperire V.13.4 V.l3.2; V.15.4; V.44.6; (temporis)qui-VIS quae- quod- IV.2.5; (VA 1.6) re-petere V.49.2 1.7.5; IV.11. 3; IV.l3.3; IV. 14.2;quo +comp +coni 1.8.2; V.3.6 re-pomre IV.29.4; V.23.2 V.15.3quo adv IV.2.1 re-poscere, rationem V.30.2 species -eifIV.25.1; in -em V.51.3quo-ad IV.! 1.6; IV.12.5; V.17.3; V. reprehendere V.33.4 spectare ad V.13.1,6
24.8 re-scindere -scidisse -scissum 1.7.2; speculator -oris m (IV.26.4); VA9.8quo-minus +coni IV.22.4 IV.19.4 speculatorius -a -urn, navis IV.26Aquoties V.34.2 re-sciscere -ivisse 1.28.1 sponte, sua 1.9.2; V.28.1R re-servare V.34.1 stabilis -e (IV.23.5; IV.33.3)radere -sisse -sum V.14.3 re-sistere -stitisse IV.12.S; IV.I4.4 stabilitas -atisfIV.33.3rapiditas -atisfIV.17.2 re-stituere 1.28.3; V.25.2 stare stetisse V.35.3rapina -aefI.l5A re-tinere -uisse -tentum IV.l3.(0),6 statio -onis fIV,32.I,2; V.l5.3;rarus,pl rari V.9.5; V.16.4; V.I7.1 rota -aefI.26.3; IV.33.1 V.16.4ratio -00isfI.29.1; IV. 1.6; IV.23.5; S statuere -uisse -iitum +acc+fnf
-em habere +gen V.27.7; -em re- sagulum -I n V.42.3 1.11.6; IV.16.1; IV.17.1; V.II.Sposcere V.30.2 sanus -a -urn Brfit.262 stipendium -i n V.27.2
re-bellare (lV.30.0) sarcina -aefI.24.3 stramentum -i n V.43.1rebellio -onisfIV.30.2; IV.38.1 satis habere 1.15.4 sub-diicere 1.22.3; 1.24.1; navesrecens -entis adi IV.13.6; V.16.4; satis-facere 1.14.6; V.l.7; V.27.7 IV.29.2; V. 11.5,7; V.24.1
86
sub-ductio -onisf V.1.2 temere IV.20.3; V.28.3 40.7sub-esse 1.25.5; V.23.5; V.29.3 temeritas -atis fV.52.6 ululatus -us m V.37.3sub-fodere -io -rodisse -fossum IV. temo -onis m IV.33.3 una adv: cum ... una IV.21.6; V.36.3
12.2 temperare I.7.4 undique 1.2.3; 1.22.3; IV.20.4; IV.sub-icere -io -iecisse -iectum 1.26.3; temperatus -a -urn V.12.7 21.4; IV.27.7; V.11.8; V.17.5+daf IV.36.2 tempestas -litis/. idonea IV.23.1; IV. uni -ae -a IV.7.5; IV.16.5
sub-iectus -a -urn V.B.3 36.3 unus, ad unum omnes IV.15.3; V.37.6sub-Ire, periculum 1.5.3 tenuis -e, valetiido V.40.7 usus -us m IV.25.1; IV.33.3; V.42.3;sublatus -a -urn part < tollere tergum -I n. -a vertere IV.J5.2 belli IV.I.6; IV.20.4; u. est IV.2.3;sub-ministrare IV.20.1 testimonium -I n V.28.5; V.52.4 -ul esse IV.20.2; IV.25.1; IV.29.4;sub-mittere IV.26.4; V.15.5 testiido -inisfV.9.6; V.42.5; V.43.3; IV.31.2; V.1.4sub-movere 1.25.7; IV.25.1 V.52.2 uti 1.5.4; 1.9.4; 1.14.6,7; 1.15.5; I. 28.sub-sequi IV.13.6; IV.24.1; IV.25.6; timere +daf IV. 16.1 I; IV.5.2; IV.16.7; IV.23.3; IV.33.IV.26.1; IV.32.2; V.18.4; V.38.1; tolerare 1.28.3; V.47.2 3; V.4.2; V.17.2; V.23.3; V.48.3;V.44.5 tollere sus-tulisse sub-Iatum IV.23. V.5L4
subsidium -I n IV.26.4; IV.31.2; 6; IV.28.1; (1.2.0); 1.5.3; 1.25.1; utilis -e IV.7.4V.17. 3; V.28.6; V.44.12; -0 mit- ululatum V.37.3; subtatus +abl I. utilitas -atisf1V.19.4tere V.15.4; -0 venIre V.27.5 15.3; V.38.1 utrique m pi V.50.1
sub-sistere 1.15.3; V.l0.2 tormentum -I n IV.25.1,2 Vsub-venire +dat V.35.7; V.44.9 torrere -uisse tostum V.43.4 vacare 1.28.4; IV.3.1,2; IV.8.2suc-cedere 1.24.4; 1.25.6; IV.3.3; IV. tra-ducere 1.11.1; 1.12.2; 1.13. I;V.5 1.1 vadum -I n 1.6.2; 1.8.4; IV.26.2322; +daf V.16.4 tragula -ae fI.26.3; V.35.6; V.48.5,7 vagari 1.2.4; IV.4.I; IV.6.4; V.19.2
suc-cendere -disse -censum V.43.7 tra-icere -io -iecisse -iectum Liv.105; vagIna -ae fV.44.8successus -us m Eutr.17.3 V.35.6; V.44.6 vagus -a -urn Liv.103suc-cidere -disse -sum IV.19.1; IV. tra-iectus -us m IV.21.3; V.2.3 valere, pliirimum v. V.3.138.3; V.9.4 tranquillitas -atisf V.23.6 valles -isfV.49.8
suc-currere +daf V.44.9 trans (= ultra) prp +acc 1.1.3; 1.5.4; vastare I.I 1.(1 )3; IV.15.5; IV.38.3;sudis -isfV.18.3; V.40.6 1.10.5; 1.11.5; 1.28.4; IV.4.3 ... V.1.5; V.19.2,3; V.22.3suI gen IV.B.5; IV.28.2; IV.34.5; tran-scendere -disse -ensum Liv. vectigal-alis n V.22.4V.17.4;V.38.2 104,105 vectigalis-eIV.3.4
summa -ae fI.29.2,3; V.II.8 trans-figere 1.25.3; V.44.7 vectorius -a -urn V.8.4summus -a -urn (pars) 1.22.1; 1.24.3 trans-Ire V.51.2 vehementer Briit.262superare IV.7.5; IV.21.7; IV.27.1; trans-missus -us m V.2.3; V.13.2 venari (IV. 1.8)
IV.30.2; V.27.4; V.31.3 trlins-mittere (V.2..3) venlitio -onisfIV.1.8super-esse 1.23.1; 1.26.5; V.22.4 trlins-pomre IV.16.6,8; IV.17.2; IV. venIre, ventum est IV.28.1; V.26.1superior -ius (de loco) 1.10.4; 1.23.3; 22.3; IV.29.2; IV.30.1; IV.35.1; venti tare IV.3.3; IV.32.1; V.27.11.24.3; 1.25.2 ... ; (de tempore) IV. V.1.2 vergere IV.20.1; V.D.221.4; IV.22.1; IV.35.1; IV.38.2; V. trepidlire V.33.1 vereri +dat V.9.18.3; V.I 0.2; V.II.9; V.23.3; V.24. trepidus -a -urn (V.33.1) versare V.44.DI; V.29.3; V.35.6; V.42.2; s. esse tribunus -I m, militum IV.23.5; V. verus -a -urn, verum est IV.8.2V.15.1; V.26.3 15.5; V.28.3; V.37.1; V.52.4 veriitum -I n V.44.7,10
sup-petere 1.3.1 triduum -I n 1.26.5,6; IV.4.4;IV.II.3,4 vestigium -I n, eodem -0 IV.2.3; insupplex -icis adi; adv -iciter 1.27.2 tri-ennium -I n IV.4.1 -0 IV.5.3suppliclitio -onisfIV.38.5 tri-pertito adv V. 10.1 vestitus -us m IV. 1.1 0supra adv IV.4.I; IV.16.2; IV.27.2; trini -ae -a V.53.3 veterlinus -a -urn 1.24.2IV.28.1; V.2.2; V.19.1; V.22.1 triplex -icis adi 1.24.2; IV.14.1 vetlire -uisse -itum V.9.7
sus-cipere -io -cepisse -ceptum 1.9.4 triquetrus -a -um V.13.1 viator -oris m IV.5.2suspicari IV.6.2; IV.31.1; IV.32.2,4 turma -ae fIV.33.1 vicies V.13.7suspicio -onis fIV.32.1; V.45.4 turris -isf(acc -im, abl -I) V.40.2,6; vicus -I m 1.5.2,4; 1.11.5; 1.28.3;sustentare V.39.4· V.42.5; V.43.3,6,7; V.48.8; V.52.2 IV.4.2,6; IV.19.1T U videriV.36.3;vIsumestIV.8.1;talea -ae fV.12.4 ubi +perfI.5.1; 1.7.3; 1.8.3; 1.12.2; I. V.2.3tam-etsi V.34.2 28.1; IV.19.4; IV.25.1; V.9.1; ubi vigiliae -arumfpIV.31.4; V.32.1tangere tetigisse tactum V.3.1 primum IV.12.1 vinculum -I n IV.27.3tantulus -a -urn IV.22.2; V.49.6 ulcisci ultum 1.12.7; IV.19.4; V.38.2 -vis: qui-vIs IV.2.5; quam-vis IV.tegere texisse tectum V.18.3; V.43.1 ulterior -ius, Gallia. provincia 1.7.1; 2.5; quantus-vis V.28.4telum -I n (I.7.0); 1.8.4; 1.26.3; IV. 1.10.5 vitrum -I n V.14.323.3; IV.26.3; IV.32.3; IV.33.1; ultimus -a -urn IV.16.7 voluptas -atisfV.12.6V.35.2,4; V.43.4; V.44.6; V.51.1 ultro IV.D.I; IV.27.5; V.28.5; V. vulgo adv V.33.6
87
NOTAE
idem atque dep deponens (verbum)H contrarium Eutr. Eutropius (pag. 5)
id est f Iemininum< factum/ortum ex jut futUrum/ sive gen genetivus+ atque, cum ger gerundiurnlgerundivumx -ies ind indicalivus
oratio recta indecl indeclinabileoratio obliqua if~r infinitivus
A. Aulus (praenomen) kal. kalendasa.c. ante Christum (natum) L. Lucius (praenomen)a.d. ante diem Liv. Livius (pag. 5-6)a.u.c. ab urbe condita m masculinumabl ablalivus M. Marcus (praenomen)ace accusalivus n neutrumadi adiectivum nom nominativusadv adverbium Oct. OctobresAp. Appius (praenomen) p. C. post Christum (natum)April. Apriles pag. paginaBrut. Brutus (pag. 6) part participiumC. Gaius (praenomen) pass passivumcap. capitulum perf perfectumcel. ceteri -ae -a pers personaCn. Gnaeus (praenomen) pi pluraliscomp comparativus prp praepositioconi coniUnctivus Q. Quintus (praenomen)cos. consul sg singularisdat dativus sup superlativusDec. Decembres T. Titus (praenomen)